Ρωμέικα Εμβλήματα

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤ.
ΣΟΦΙΚΙΤΗΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
ΩΜέΙΚΑ ΕΜΒΛήΜΑΤΑ
ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2019
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή σελ. 1
Πρόλογος σελ. 2
Μέρος Πρώτο. Αυτοκρατορία της Ρωμανίας σελ. 3
Μέρος Δεύτερο. Αυτοκρατορικός Στρατός και Ναυτικό σελ. 10
Μέρος Τρίτο. Ευρύτερη Ρωμιοσύνη σελ. 31
Μέρος Τέταρτο. Αρχοντικοί Οίκοι σελ. 38
Μέρος Πέμπτο. Συλλογές χειρογράφων σελ. 94
Επίλογος σελ. 102
Ι. Χρονολογικός πίνακας Αυτοκρατόρων σελ. 103
ΙΙ. Ευρετήριο Θεμάτων σελ. 105
ΙΙΙ. Ευρετήριο Οφφικίων σελ. 110
Βιβλιογραφία σελ. 116
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η σημασία των εμβλημάτων πηγάζει από τους συμβολισμούς τους καθώς, αποστολή τους
είναι να εμπνεύσουν (εμβάλλω= εμπνέω). Για παράδειγμα στον Δικέφαλο Αετό, εκτός από
ένα πτηνό (ορατή απεικόνιση), δεσπόζει ενώπιόν μας το αυτοκρατορικό μεγαλείο (αλληγορική
απεικόνιση). Στην συνέχεια, το σύμβολο προκαλεί συναισθήματα και συνειρμούς
που σχετίζονται με παράγοντες όπως: η καταγωγή, η θρησκεία ή η ιδεολογία του ατόμου
που το αντικρύζει. Αυτό συμβαίνει διότι κάθε σύμβολο συμβάλλει στην αναπαράσταση μίας
συγκεκριμένης ιδέας. Συνεπώς, καθένα αποτελεί το πρωτογενές μέσον αναγνωρίσεως
και κατ’ επέκτασιν επικοινωνίας όσων στοιχίζονται πίσω από την ιδέα αυτή, δηλαδή μεταξύ
ομοθρήσκων, ομοαίμων ή ομοϊδεατών. Έτσι, ένα σύμβολο μπορεί να συμβάλλει στην
συσπείρωση λαών, θρησκειών κι ιδεών, να εμβάλλει τα μέλη τους σε κοινούς αγώνες και
να αλλάξει τον ρου της Ιστορίας.
(εικόνα στο εξώφυλλο:

Αυτοκρατορικοί Δρούγγοι και αρχοντικοί Οίκοι των Θεμάτων της Δύσεως)
2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα εργασία, επιδιώκει να συμβάλλει στη μελέτη των ρωμέικων εμβλημάτων,
δηλαδή των συμβόλων της Ρωμανίας: της προοδευτικώς εξελληνιζομένης Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας. Τα ρωμέικα εμβλήματα αποτυπώνουν ευδιάκριτα τη μετεξέλιξη αυτή.
Κατά τους πρώτους αιώνες, διατηρήθηκαν τα κάθετα λάβαρα των λεγεώνων,
κεκοσμημένα πλέον με ποικιλίες Χριστιανικών συμβόλων όπως το Χριστόγραμμα, Σταυροί και
μορφές Αγίων. Τους μέσους αιώνες, κυριαρχούν τα φλάμουλλα και τα βάνδα, δηλαδή σημαίες
με λωριδωτές απολήξεις και θρησκευτικό πάντα περιεχόμενο.
Τα αρχοντικά γένη της Ρωμανίας άρχισαν να κάνουν χρήση οικοσήμων κατά τους
ύστερους αιώνες της Αυτοκρατορίας. Η διαδικασία αυτή πιθανόν ξεκίνησε την εποχή
του Αυτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού ο οποίος εισήγαγε στο Παλάτιον δυτικά ήθη
όπως οι κονταρομαχίες και επεκτάθηκε την περίοδο της Φραγκοκρατίας στο πλαίσιο
του ανταγωνισμού των Ρωμιών αρχόντων με τους δυτικούς σφετεριστές. Εδραιώθηκε
οπωσδήποτε μετά το 1453, όταν απόγονοι των αρχόντων της Ρωμανίας κατέφυγαν
σε βενετοκρατούμενα εδάφη και εντάχθηκαν στο δυτικό φεουδαλικό σύστημα. Η καθυστέρηση
στη χρήση οικοσήμων από τους αρχοντικούς Οίκους της Ρωμανίας (σε σύγκριση με εκείνους
της Δύσεως), οφείλεται στον συγκεντρωτικό χαρακτήρα της Αυτοκρατορίας που
δεν επέτρεπε την εξάπλωση της φεουδαρχίας.
Στις επόμενες σελίδες, παρουσιάζονται 200 σημαίες, λάβαρα, φλάμουλλα και οικόσημα
που σχετίζονται - αμέσως ή εμμέσως - με αυτήν την ξεχωριστή για τον Ελληνισμό ιστορική περίοδο.
Επιχειρώντας μία ταξινόμηση των περίπου 100 οικοσήμων που παρατίθενται
στο Δ’ μέρος, από καλλιτεχνικής απόψεως: τα 3/4 περιέχουν παλαιότατα μοτίβα
(γεωμετρικά σχήματα και διαχρονικά σύμβολα όπως σταυροί, άστρα, μυθικά ζώα, άνθη κ.λπ.).
Όπως είναι αναμενόμενο, σε ένα σημαντικό ποσοστό (πάνω από το 1/4), δεσπόζει ο Δικέφαλος
ή ο Μονοκέφαλος Αετός. Ως προς την καλλιτεχνική απόδοση, τα περισσότερα από τα οικόσημα
που θα συναντήσουμε είναι αναπαραστάσεις που φιλοτεχνήθηκαν από δυτικούς γραφίστες
και συνεπώς, ο σχεδιασμός τους είναι επηρεασμένος από ευρωπαϊκά εραλδικά μοτίβα.
Από γεωγραφικής απόψεως: η σχετική πλειοψηφία των οικοσήμων (περί τα 3/5),
προέρχεται από αρχοντικά γένη της Κωνσταντινουπόλεως και της Χερσονήσου του Αίμου
ενώ τα υπόλοιπα από τη Μικρά Ασία. Ως προς την γεωγραφική κατανομή των Οίκων σε Θέματα,
αυτή γίνεται με βάση τη διοικητική διαίρεση της Ρωμανίας όπως ίσχυε περί το 1050.
Από εθνολογικής απόψεως: τα 4/5 ανήκουν σε ελληνορθόδοξα αρχοντικά γένη
και το υπόλοιπα σε εξελληνισμένα (κυρίως αρμενικά).
Ως προς τις πηγές, προέρχονται από αρχαιολογικά ευρήματα (ανάγλυφα, τοιχογραφίες,
εικονογραφημένα χειρόγραφα), περιγραφές, καταλόγους Libro d’ Oro και εραλδικές μελέτες,
κυρίως του εξωτερικού.
Για πρακτικούς λόγους, στην επικεφαλίδα κάθε αρχοντικού οίκου υπάρχει παραπομπή
όπου ο αναγνώστης μπορεί να εντοπίσει το συγκεκριμένο οικόσημο και στο κυρίως κείμενο, δείκτες
που παραπέμπουν σε βασικά ιστορικά στοιχεία.
Στο τέλος της μελέτης, παρατίθεται πίνακας των Αυτοκρατόρων για τον χρονολογικό
προσδιορισμό σημαντικών εκπροσώπων των αρχοντικών Οίκων και ευρετήρια των Θεμάτων
που έζησαν καθώς και των Οφφικίων που κατείχαν.
Γ.Σ. 08/02/2016
3
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ
«Τό κράτος τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυροῦ πανταχόθεν καί μέχρι περάτων τῆς Γῆς
έξετάθη. Πανταχοῦ τῶν χωρῶν τούτων τό ὄνομα Τοῦ Θεοῦ ύμνεῖται καί δοξάζεται,
πανταχοῦ μετά δόξης καί μεγαλωσύνης τό Κράτος Μοῦ δεσπόζει»
(Αυτοκράτωρ Ιωάννης ο Τζιμισκής, προς τον ηγεμόνα της Αρμενίας Ασώτιο, 975)
Α’ «ΧΡΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ»1
(312 – τέλη 4ου αι.)
Πρόκειται για το σύμπλεγμα Χ και Ρ (Χριστός), που υιοθέτησε ο Μέγας Κωνσταντίνος
για να σηματοδοτήσει τη μεταστροφή του στον Χριστιανισμό. Γνωστό ως Λάβαρον (Labarum),
κόσμησε τις ασπίδες των στρατιωτών του παραμονές της κρίσιμης μάχης στη Μουλβία γέφυρα
(28/10/312). Το Χριστόγραμμα διατηρήθηκε ως αυτοκρατορική Σημαία καθ’ όλη τη διάρκεια της
Δυναστείας του Κωνσταντίνου και - κατά τους επόμενους αιώνες - ως έμβλημα μονάδων του
Πλωίμου (ναυτικού). Τα συνηθέστερα χρώματα του εμβλήματος ήταν το πορφυρό και το λευκό.
(Εξκουβίτωρ της Αυτοκρατορικής Φρουράς, 7ος αιώνας)
1.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BD
%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%84
4
Β’ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ»

(τέλη 4ου - αρχές 7ου αι.)
Αντιθέτως με ότι συνήθως νομίζεται, το Φλάμουλλον ή Βάνδον ή Σημείον, δηλαδή η Σημαία της
Ρωμανίας, αρχικά δεν περιλάμβανε τον Δικέφαλο Αετό. Κατά τα πρώτα χρόνια του θριάμβου
της Χριστιανοσύνης, υιοθετείται ο «Σταυρός της Αναστάσεως» σε δύο εκδοχές: πορφυρός
Σταυρός σε λευκό πεδίο (η δημοφιλέστερη) ή λευκός σε ερυθρό (σπανιότερη).
Τα ερυθρόλευκα χρώματα συμβολίζουν την αγνότητα και το Αίμα του Χριστού. Το έμβλημα θα
επηρεάσει αργότερα τη σημαία της Αγγλίας (μέσω της Γένοβας, συμμάχου της Ρωμανίας).
Θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι στην Αυτοκρατορία τα κρατικά εμβλήματα δεν καταργούνταν.
Οι περίοδοι που αναφέρονται σε αυτό το μέρος, είναι κατά προσέγγιση και σηματοδοτούν την
επικράτηση συγκεκριμένων εμβλημάτων με τα οποία όμως συνυπήρχαν όλα τα προηγούμενα.
(ο Μανουήλ Κομνηνός εισέρχεται στην Αντιόχεια, 1159)
https://sites.google.com/site/romeandromania/Home/10th-c/demographics_1000
5
Γ’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ» (‘Η ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ)

(τέλη 4ου - αρχές 7ου αι.)
Η πολεμική εκδοχή του Σταυρού της Αναστάσεως - με την προσθήκη σταυρίσκων στα
τεταρτημόρια - ονομάστηκε «Σταυρός του Αγίου Γεωργίου» πιθανόν διότι ο συγκεκριμένος
Άγιος υπήρξε ανέκαθεν συνδεδεμένος με το στράτευμα. Η δημοφιλέστερη εκδοχή (πορφυρός
Σταυρός και σταυρίσκοι σε λευκό πεδίο), θα χρησιμοποιηθεί αργότερα ως σημαία της Γεωργίας.
(το έμβλημα του Αγίου Γεωργίου υιοθέτησαν κι οι Σταυροφόροι των Ιεροσολύμων. Μάχη της Ασκαλών, 1099)
6
Δ’ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

(αρχές 7ου – μέσα 11ου αι.)
Πρόκειται για την πολεμική Σημαία της Ρωμανίας η οποία μετετράπη σε πολιτική από τη
βασιλεία του Ηρακλείου και κυριάρχησε μέχρι την εποχή του Ισαακίου Κομνηνού. Τα χρώματα
του Εμβλήματος γίνονται ερυθρόχρυσα για να τιμηθεί το Εξαρχάτο της Αφρικής που
υποστήριξε την άνοδο του Ηρακλείου στον Θρόνο. Είναι ένα από τα δημοφιλέστερα εμβλήματα
που διακρίνουμε στα νομίσματα της Αυτοκρατορίας.
(μέλη της Αυτοκρατορικής Φρουράς στην Χαλκή Πύλη)
E’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

(αρχές 7ου – μέσα 11ου αι.)
Στην πολεμική εκδοχή αυτής της περιόδου, οι σταυρίσκοι αντικαθίστανται με
«πυρέκβολα» (πυρόλιθους) που συμβολίζουν τις φλόγες του Υγρού Πυρός. Αρκετά χρόνια
αργότερα, όταν η χρήση του Υγρού Πυρός θα εκλείψει, τα ξεχασμένα πυρέκβολα θα αρχίσουν
να προσομοιάζουν με συμμετρικώς κατανεμημένα Βήτα.
(το αυτοκρατορικό λάβαρο αρπάζεται από τους Σελτζούκους. Μάχη του Μαντζικέρτ. 1071)
7
ς’ «ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ»
(μέσα 11ου - μέσα 13ου αι.)
Πανάρχαιο σύμβολο καθώς απαντάται από το 1800 π. Χ. σε εμπορικές συναλλαγές των Χετταίων
και ήταν εμπνευσμένο από ένα μυθικό ον της Παφλαγονίας, τον Χάγκα. Οι τοπικοί μύθοι,
αφηγούνταν για έναν γιγάντιο αετό με δύο κεφαλές που σήκωνε έναν ολόκληρο ταύρο με τα νύχια
του και ήταν η προσωποποίηση της ισχύος. Η χρήση του διατηρήθηκε στην Παφλαγονία από
τους Οίκους Μαμικονιάν και Κομνηνών. Ως αυτοκρατορικό Έμβλημα καθιερώθηκε από τον
Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059). Το Ξίφος και η Σφαίρα στα νύχια του Αετού αντιπροσώπευαν
την Ισχύ και την Εξουσία του Αυτοκράτορος και οι δύο Κεφαλές του, την Ανατολή και τη Δύση.
Ο μέλας Αετός σε χρυσό υπόβαθρο - σαν «σκιά» του χρυσού Αετού - χρησιμοποιήθηκε
ως κρατικό Έμβλημα, δείχνοντας την κατώτερη θέση των υπηκόων έναντι του Αυτοκράτορος.
(πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, 1453)
Ζ’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ»

Στην πολεμική του εκδοχή, ο μέλας Αετός δεσπόζει σε ερυθρό υπόβαθρο που συμβολίζει το Αίμα
των στρατιωτών. Παραλλαγή αυτής της πολεμικής Σημαίας της Ρωμανίας υιοθέτησε η Αλβανία.
(πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, 1453)

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%B1
%CE%B5%CF%84%CF%8C%CF%82
8
H’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ»

Στο αυτοκρατορικό Λάβαρο των Παλαιολόγων, ο Αετός είναι χρυσός ως αναφορά στον
Βασιλέα και σε πορφυρό φόντο για να επισημάνει τη νόμιμη διαδοχή του στον Θρόνο (τα
2/3 των Αυτοκρατόρων της Ρωμανίας είχαν νόμιμη διαδοχή). Ο χρυσοπόρφυρος Αετός δήλωνε
οπωσδήποτε την παρουσία του Αυτοκράτορος, δεν είναι όμως σίγουρο αν συνόδευε και άλλα
μέλη του Αυτοκρατορικού Οίκου ή αν σε αυτές τις περιπτώσεις ο Αετός είχε άλλο χρώμα (π.χ.
αργυρό). Παραλλαγή του συγκεκριμένου εμβλήματος βλέπουμε στην σημαία του Μαυροβουνίου.
(Κωνσταντίνος ΙΑ’, 1449-1453)

Θ’ «ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΗΤΑ»
(μέσα 13ου αι. – 1453)
Σημαία της Αυτοκρατορίας επί Δυναστείας Παλαιολόγων. Πρόκειται για παραλλαγή
της μεσοβυζαντινής πολεμικής Σημαίας του Αγίου Γεωργίου με τα πυρέκβολα (σύμβολα του Υγρού
Πυρός). Όταν λόγω κόστους η χρήση του πυρός θα εκλείψει μετά το 1187, τα ξεχασμένα
πυρέκβολα θα αρχίσουν να προσομοιάζουν με συμμετρικώς κατανεμημένα «βήτα»
ως αρκτικόλεξο των φράσεων: «Βασιλεύς Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντων»
(o Βασιλεύς των Βασιλέων που βασιλεύει όσους βασιλεύονται) ή στην πιο ταπεινή εκδοχή:
«Βασιλεύ Βασιλέων Βασιλεί Βοήθει» (Βασιλέα των Βασιλέων= Θεέ, βοήθα τον Βασιλέα).
Παραλλαγή του εμβλήματος με τα Τέσσερα Βήτα υπάρχει στην σημαία της Σερβίας.
(o Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος εισέρχεται στην Κωνσταντινούπολη, 1328)
http://www.diakonima.gr/2012/10/16/ η-βυζαντινή-σημαία-δικέφαλος-ή-σταυρό/
9
Ι’ «ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΡΩΜΑΙΩΝ»1
(μέσα 13ου αι. – 1453)
Πρόκειται για την Πολεμική και Βασιλική Σημαία των Παλαιολόγων. Το λάβαρο συνδυάζει
ανά ζεύγη και αντιστρόφως: τα «Τέσσερα Βήτα» και τον «Σταυρό της Αναστάσεως»,
ο δε χωρισμός του σε τεταρτημόρια αποτελεί δυτική επίδραση. Αναφέρεται στον κώδικα
“Conoscimento de todos los Reinos” (1350), ως έμβλημα «του Βασιλέως της Κωνσταντινουπόλεως».
ΙΑ’ «ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΘΥΡΕΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»2

(μέσα 14ου αι. – 1453)
Εκδοχή του εμβλήματος των Τεσσάρων Βήτα

με επιρροές από την τέχνη της Αναγέννησης
(το έμβλημα καλύπτεται με Στέμμα και από
τριγωνικό, αποκτά τετραγωνισμένο σχήμα τύπου
“scudo sannitico”). Ο παρών θυρεός πιθανότατα
προέκυψε τις τελευταίες δεκαετίες της Δυναστείας
των Παλαιολόγων. Ένα ακόμη καλαίσθητο δείγμα
της προσαρμοστικότητας που διέκρινε τα
κρατικά εμβλήματα της Ρωμανίας, μέσα σε μια
δημιουργική πορεία που διήρκεσε 11 αιώνες
και σταμάτησε βίαια το 1453.
1.http://kataphraktos.blogspot.gr/2013/07/blog-post_16.html
2. http://www.oocities.org/aeolis.geo/symbyzright.htm
10
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΟ
Α’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΑΙΣΕΝΤΟΥ»1

Η ονομασία Πραισέντον2 αναφερόταν στις δύο Στρατιές που διοικούνταν από δύο “Magister
Militum Praesentalis”=Μάγιστρος του Στρατού της (Αυτοκρατορικής) Παρουσίας.
Αυτό σήμαινε ότι οι δύο Μάγιστροι του Πραισέντου αντιπροσώπευαν την παρουσία
του Αυτοκράτορος. Η περιοχή ευθύνης των δύο Στρατιών κάλυπτε την Κωνσταντινούπολη
και την Διοίκηση Ασίας, τα δε υπολείμματά τους εντάχθηκαν το 668 στο Θέμα Οψικίου.
Τα λάβαρα του Πραισέντου απεικονίζονται σε πεδία πορφυρών αποχρώσεων και, σύμφωνα με
το “Notitia Dignitatum”, περιλάμβαναν μετάλλια με μορφές Αυτοκρατόρων, περιβαλλόμενα
με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής.
1.http://lukeuedasarson.com/MagisterPraesentalis1.html
2.https://en.wikipedia.org/wiki/East_Roman_army
11
Β’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ»1

Η Praefectura (Επαρχότητα) της Ανατολής2, είχε ως περιοχή ευθύνης της Στρατιάς της:
την ομώνυμη Διοίκηση και την Αίγυπτο, τα δε υπολείμματά της εντάχθηκαν το 669 στο Θέμα
Ανατολικών. Το λάβαρο του Μαγίστρου της Ανατολής (Magister Militum per Orientem),
απεικονίζεται σε πεδίο ελαιοκυανών αποχρώσεων και περιλάμβανε μετάλλιο με μορφή
Αυτοκράτορος, περιβαλλόμενο με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής.
1.http://lukeuedasarson.com/MagisterMilitumOrientem.html
12
Γ’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΙΛΛΥΡΙΚΟΥ»1

Η Praefectura (Επαρχότητα) του Ιλλυρικού2 είχε ως περιοχή ευθύνης της Στρατιάς της:
τις Διοικήσεις Μακεδονίας και Δακίας, τα δε υπολείμματά της εντάχθηκαν το 690 στο Θέμα
Ελλάδος. Το λάβαρο του Μαγίστρου του Ιλλυρικού (Magister Militum per Illyricum),
απεικονίζεται σε ελαιόχρουν πεδίο και περιλάμβανε μετάλλιο με μορφή Αυτοκράτορος,
περιβαλλόμενο με ασπίδες στρατιωτικών μονάδων της περιοχής.
1. http://lukeuedasarson.com/MagisterMilitumIllyricum.html
13
Δ’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ»1

Η Διοίκηση Θράκης2 απέκτησε ξεχωριστή Στρατιά επί Θεοδοσίου του Μεγάλου, με περιοχή
ευθύνης τις επαρχίες: Θράκης, Σκυθίας, Μοισίας, Αιμιμόντου, και Ροδόπης τα δε
υπολείμματά της εντάχθηκαν το 687 στο Θέμα Θρακησίων. Το λάβαρο του Μαγίστρου της
Θράκης (Magister Militum per Thraciam), απεικονίζεται σε πεδίο ελαιοπορφυρών αποχρώσεων
και περιλάμβανε μετάλλιο με μορφή Αυτοκράτορος, περιβαλλόμενο με ασπίδες στρατιωτικών
μονάδων της περιοχής.
1. http://lukeuedasarson.com/MagisterMilitumThracias.html
14
Ε’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»1

Η Διοίκηση Πόντου απέκτησε ξεχωριστή Στρατιά επί Ιουστινιανού του Μεγάλου, υπό την
διοίκηση ενός «Μαγίστρου Αρμενίας»2 (Magister Militum per Armeniam) και περιοχή
ευθύνης τις επαρχίες: Πόντου Πολεμωνιακού, Ελενοπόντου, Αρμενίας, Καππαδοκίας,
Γαλατίας, Παφλαγονίας, Ονωριάδος και Βιθυνίας, τα δε υπολείμματά της εντάχθηκαν
το 667 στο Θέμα Αρμενιακών. Το παρόν λάβαρο περιλαμβάνει σε πορφυρό πεδίο την ασπίδα
της Λεγεώνος Pontica I που έδρευε στην Τραπεζούντα.
1.http://lukeuedasarson.com/DuxArmeniae.html
15
Χάρτης 1
Οι περιοχές ευθύνης των Στρατιών της Αυτοκρατορίας κατά την βασιλεία του Ιουστινιανού Α’ :
Πραισέντον Ι (σκούρο κόκκινο), Πραισέντον ΙΙ (πορφυρό), Αρμενία (μελανό),
Ανατολή (χρυσό), Αίγυπτος (σκούρο κίτρινο), Αφρική (πορτοκαλί),
Ισπανία (καφέ), Ιταλία (κόκκινο), Ιλλυρικόν (κυανό) και Θράκη (ιώδες)
16
ς’ «ΔΙΒΕΛΛΙΟΝ»1
Αποτελούσε το σημαντικότερο φλάμουλλο της μέσης περιόδου της Αυτοκρατορίας καθώς
επρόκειτο για την προσωπική Σημαία του Αυτοκράτορος κατά τη διάρκεια των
εκστρατειών και το μετέφερε - μαζί με το βασιλικό σκουτάριον (ασπίδα) - συγκεκριμένος
αξιωματικός: ο Σκουτέριος. Το Διβέλλιον ετυμολογείται από τις λέξεις: δύο + βήλλον (vellum) =
«διπλή σημαία», καθώς μόνον αυτό είχε δύο λωρίδες . Στο εν λόγω φλάμουλλο δεσπόζουν
σε πορφυρό πεδίο τα «Τέσσερα Βήτα», αν και το πιθανότερο είναι ότι η αυθεντική του εκδοχή
περιλάμβανε τα Πυρέκβολα.
Ο όρος φλάμουλλον αναφέρεται σε συγκεκριμένο τύπο οριζόντιας σημαίας που
αντικατέστησε τα κάθετα ρωμαϊκά λάβαρα. Προέρχεται από τον λατινικό όρο flamullum = μικρή
φλόγα, διότι παρέπεμπε στις λωριδωτές απολήξεις που προσομοίαζαν με φλόγες. Οι λωρίδες
των στρατιωτικών μονάδων ήταν συνήθως τρεις (εκτός από εκείνα των Αυτοκρατορικών
Ταγμάτων που είχαν πέντε).
Ζ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΔΟΜΕΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ»2

Διακρίνουμε σε ελαιόχρουν πεδίο: ασπίδα με δέκα εγγεγραμμένες καρδιές και δύο αγγέλους
που κρατούν μετάλλιο με τις κεφαλές των Αυτοκρατόρων Αρκαδίου και Ονωρίου.
1.http://protostrator.blogspot.gr/2011/03/royal-byzantine-flags.html
2. http://lukeuedasarson.com/ComesDomesticorum.html
17
Η’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΔΟΜΕΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ»1

Μονάδα της Αυτοκρατορικής Σωματοφυλακής. Ιδρύθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 312
με την αρχική ονομασία “Protectores Domestici” (Προστάτες του Οίκου) ενώ ο τελευταίος Κόμης
των Δομεστίκων μνημονεύεται το 527. Η χρήση τους σταδιακά έγινε τελετουργική ενώ μετά την
ολοκλήρωση της θητείας τους, οι Δομέστικοι αναλάμβαναν ως διοικητές μονάδων του Πεζικού.
Στο λάβαρο διακρίνουμε σε ροδόχρουν πεδίο: ασπίδα με δεκάκτινο άστρο που καταλήγει σε
δέκα εγγεγραμμένες καρδιές και δύο Αγγέλους φέροντες μετάλλιο με κεφαλή Αυτοκράτορος.
Θ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΩΝ»2

Περίοδος α’ (312 – 743 ;)
Μονάδα της Αυτοκρατορικής Σωματοφυλακής. Ιδρύθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 312
με την αρχική ονομασία “Scholae Palatinae” (Σχολαί του Παλατίου). Στο λάβαρο του Τάγματος
διακρίνουμε τον οπλισμό και τις ασπίδες που αντιστοιχούν στις έξι υπομονάδες των Σχολών
(από δύο για τους σκουτάτους και τα μισθοφορικά «έθνη» και μία για τους θωρακοφόρους
και τους τοξότες).
1. http://lukeuedasarson.com/ComesDomesticorum.html
2. http://lukeuedasarson.com/MagisterOfficiorumE.html
18
Περίοδος β’ (743 - 1453)

Μετά το 743, οι «Σχολάριοι» εντάχθηκαν στα Αυτοκρατορικά Τάγματα ενώ ο Δομέστικος
των Σχολών αναβαθμίσθηκε σε Αρχιστράτηγο της Ρωμανίας. Από τον 10ο αιώνα, η χρήση
του Τάγματος έγινε σταδιακά τελετουργική και διατηρήθηκε έτσι ως το τέλος της Αυτοκρατορίας.
H παρούσα ασπίδα απεικονίζεται στο “Χρονικόν” του Ιωάννου Σκυλίτζη (χειρόγραφο Μαδρίτης)
και συγκεκριμένα στη σκηνή της συναντήσεως του Μιχαήλ Β’ με τον Πατριάρχη Νικηφόρο
όπου ο Αυτοκράτωρ περιβάλλεται από Σχολαρίους.
Ι’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΒΟΥΚΕΛΛΑΡΙΩΝ»2

Ιδρύθηκε στην Αδριανούπολη το 514 από τον ένδοξο στρατηλάτη Βελισσάριο. Οι Βουκελλάριοι
απετέλεσαν την προσωπική του σωματοφυλακή και ήσαν φίλοι του ομοτράπεζοι καθώς
έτρωγαν από τον ίδιο άρτο, την «βουκέλλα». Σωματοφυλακές απολύτως αφοσιωμένων
Βουκελλαρίων, σχημάτισαν αργότερα πολλοί ευγενείς Οίκοι της Ρωμανίας. Το 750, μετατράπηκαν
σε θεματικό στρατό στην βορειοδυτική Μικρά Ασία. Το έμβλημά τους αρχικά ήταν λευκό
(το χρώμα του Βελισσαρίου) με πέντε ερυθρές λωρίδες ενώ αργότερα προστέθηκε Σταυρός επίσης
ερυθρού χρώματος. Οι Βουκελλάριοι θεωρούνται το αρχαιότερο ιπποτικό τάγμα της Ευρώπης.
Το Θέμα των Βουκελλαρίων διαλύθηκε το 1081 λόγω των επιδρομών των Σελτζούκων Τούρκων.
1. http://www.hubert-herald.nl/ByzantiumArms.htm#Constantinople
2. http://www.ftrp.eu/wp-content/uploads/2012/01/CΧΕCΕΙC-RΟVΚΕΛΑΡΙΩΝ-ΟΠΤΙΜΑΤΩΝ-ΚΑΙ-CΧΟΛΑΡΙΩΝ-CΤΑ-RΑCΙΛΙΚΑ-
ΔΟΜΕCΤΙΚΑΤΑ-ΚΑΙ-ΘΕΜΑΤΑ-ΤΗC-ΑΝΑΤΟΛΗC.pdf
19
ΙΑ’ «ΔΡΑΚΟΝΤΕΙΟΝ»
Στο φλάμουλλο δεσπόζει σε βαθυπράσσινο πεδίο, ένα πανάρχαιο έμβλημα των ρωμαϊκών
λεγεώνων: ο Δράκων. Πιθανότατα ανήκε στο αυτοκρατορικό Τάγμα των Εξκουβιτόρων
(Excubiti= οι Άγρυπνοι Φρουροί) καθώς οι διοικητές των υπομονάδων τους ονομάζονταν
Δρακονάριοι, όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι σημαιοφόροι. To Τάγμα ιδρύθηκε το 460 επί Λέοντος
του Θρακός και διαλύθηκε περί το 1081.
ΙΒ’ «ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ»
Στο φλάμουλλο δεσπόζει σε κυανό πεδίο η Υπέρμαχος Στρατηγός Θεοτόκος, προστάτιδα της
Βασιλεύουσας. Δεν έχει επιβεβαιωθεί σε ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα αντιστοιχούσε το έμβλημα,
πολλές πιθανότητες όμως συγκεντρώνει εκείνο της Βίγλας που είχε ιδρυθεί με αρχική αποστολή
την φρούρηση των Τειχών. Το Τάγμα ιδρύθηκε το 791 επί Κωνσταντίνου ς’ και διαλύθηκε περί
το 1094.
http://protostrator.blogspot.gr/2011/03/royal-byzantine-flags.html
20
ΙΓ’ «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ»

Στο φλάμουλλο δεσπόζει σε λευκό πεδίο, ο Άγιος Γεώργιος έφιππος. Πρόκειται για ένα
από τα παλαιότερα εμβλήματα της Ρωμανίας. Δεν υπάρχει βεβαιότητα σε ποιο αυτοκρατορικό
Τάγμα αντιστοιχούσε. Πιθανόν πρόκειται για καβαλλαρικό τάγμα, το παλαιότερο των οποίων
ήταν εκείνο των Ικανάτων. Το Τάγμα ιδρύθηκε το 809 επί Νικηφόρου Α’ και διαλύθηκε το 1081.
ΙΔ’ «ΣΤΑΥΡΟΣ»
Στο φλάμουλλο δεσπόζει σε ερυθρό πεδίο, χρυσός Σταυρός και οι Άγιοι: Δημήτριος,
Προκόπιος, Θεόδωρος ο Στρατηλάτης και Θεόδωρος ο Τήρων. Δεν υπάρχει βεβαιότητα
σε ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα αντιστοιχούσε. Η παρουσία τόσων στρατιωτικών Αγίων πιθανόν
συνδέει το φλάμουλλο με τις μονάδες της Μικράς, της Μέσης και της Μεγάλης Εταιρείας.
Το Τάγμα αναφέρεται για πρώτη φορά το 813 επί Λέοντος Ε’ του Αρμενίου. Από το 1204 και εξής,
διατηρήθηκε σε τιμητική χρήση.
21
ΙΕ’ «ΟΚΤΑΠΟΔΙΟΝ»
Στο φλάμουλλο δεσπόζουν σε πορφυρό πεδίο, ομάδες Ιεραρχών και ονομάζεται έτσι λόγω
των οκτώ λωρίδων του. Δεν υπάρχει βεβαιότητα σε ποιο από τα αυτοκρατορικά Τάγματα
αντιστοιχούσε. Η ονομασία του πάντως παραπέμπει σε αριθμό κι αυτό ίσως αποτελεί ένδειξη ότι
χρησίμευε ως φλάμουλλο του τάγματος των Νουμέρων. Το Τάγμα ιδρύθηκε το 842 επί Μιχαήλ Γ’
και διαλύθηκε περί το 1081.
Ις’ «ΣΤΗΛΗ»
Στο φλάμουλλο δεσπόζει σε ερυθρό πεδίο, η στήλη του Αυγουσταίου (της κεντρικής πλατείας
των Ανακτόρων) με το άγαλμα του Αυτοκράτορος Ιουστινιανού εφίππου, εστεμμένου με «Τούφα»
(στέμμα από φτερά παγωνιού), με το χέρι υψωμένο και το άλλο να φέρει Σταυροφόρο Σφαίρα.
Δεν υπάρχουν στοιχεία σε ποιο αυτοκρατορικό Τάγμα αντιστοιχούσε. Η μόνη ένδειξη ότι υπήρξε
έμβλημα του καβαλλαρικού Τάγματος των Αθανάτων, είναι ότι τα υπόλοιπα Τάγματα
συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες ταύτισης με άλλα φλάμουλλα. Το Τάγμα ιδρύθηκε
το 970 επί Ιωάννου Τζιμισκή και διαλύθηκε περί το 1094.
22
ΙΖ’ «ΒΑΡΑΓΓΙΑ ΦΡΟΥΡΑ»1

Το συνηθέστερο έμβλημα που υπήρχε στις ασπίδες των Βαράγγων (ο βυζαντινός όρος για
τους Βίκινγκς), ήταν ο Κόραξ του θεού Όντιν σε ερυθρό πεδίο. Οι Βαράγγοι ήταν Σκανδιναυοί
Ρώσσοι και αργότερα Αγγλοσάξωνες επίλεκτοι πελεκυφόροι που διακρίθηκαν στα πεδία των
μαχών. Η φρουρά των Βαράγγων ήταν η σημαντικότερη μονάδα του Τάγματος της (Μεγάλης)
Εταιρείας που περιλάμβανε τους επιλέκτους ξένους μισθοφόρους. Ιδρύθηκε ως Αυτοκρατορική
Φρουρά το 989 επί Βασιλείου Β’ και διαλύθηκε περί το 1400.
ΙH’ «ΒΑΝΔΟΝ»2
Η λέξη βάνδον προέρχεται από τον γοτθικό όρο bandwa = λάβαρο. Στον ρωμέικο στρατό,
ένα βάνδον αποτελείτο από 256 άνδρες με δική του περιοχή ευθύνης και δικό του λάβαρο.
Αυτά ήσαν ογκωδέστερα από τα φλάμουλλα, είχαν περισσότερες λωριδωτές απολήξεις
(συνήθως πέντε) και ποικιλία χρωμάτων και συμβόλων (σταυρούς ή θρησκευτικά πρόσωπα).
Το συγκεκριμένο βάνδον απαντάται συχνά σε μικρογραφίες της εποχής.
(Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, 976-1025)
1. https://byzantineoplomachia.files.wordpress.com/2015/09/ceb2ceb1cf81ceacceb3ceb3ceb9ceb1-cf86cf81cebfcf85cf81ceac.pdf
2.http://www.stougiannidis.gr/byz_lexicon.htm
23
IΘ’ «ΕΜΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΔΟΥΚΟΣ»1

Στο φλάμουλλο δεσπόζει σε κυανό πεδίο, η «Στήλη του Αυγουσταίου», όπως περιγράφεται από
τον Ψευδό-Κωδινό: «…καὶ οἱ μὲν εἰς τὰ ἕτερα (πλοία) εὑρισκόμενοι ἄρχοντες ὡς κεφαλαὶ,
ἱστῶσι τὸ σύνηθες βασιλικὸν Φλάμουλλον, ἤτοι τὸν Σταυρὸν μετὰ πυρεκβόλων. Οὗτος
δὲ ὁ Μέγας Δοῦξ, τὴν τοῦ Βασιλέως Στήλην ἵστησιν ἔφιππον.»2. Ο Μέγας Δούξ ήταν τίτλος
του γενικού διοικητή του Πλωίμου (Ναυτικού) της Ρωμανίας, από το 1080.
1.http://protostrator.blogspot.gr/
2.Ψευδο-Κωδινός, «Περί των οφφικίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως και των οφικκίων της Μεγάλης Εκκλησίας»
(De Officiis), Immanuel Bekker, 1889, VI, p.48,82
24
Κ’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΔΡΟΥΓΓΟΣ»
Η λέξη δρούγγος (στόλος) πιθανόν προέρχεται από το κελτικό dhrungho= πλήθος.
Ο Αυτοκρατορικός Δρούγγος («δέκα χελανδίων βασιλικοπλωίμων» σύμφωνα με αναφορά
του Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογεννήτου), ήταν που χρησιμοποιούσε κυρίως το Υγρόν Πυρ.
Η ακτίνα δράσεως του στόλου με τις πορφυρές παντιέρες κάλυπτε την Προποντίδα, τα Στενά
και το Θρακικό Πέλαγος. Δηλαδή, τα παράλια των Θεμάτων: Οψικίου, Βουκελλαρίων,
Παφλαγόνων, Οπτιμάτων, Θρακώου και κατά Θράκην Μακεδονίας που ανήκαν στις πάλαι
ποτέ στρατιωτικές διοικήσεις Πραισέντου και Θράκης. Τα διακριτικά του Στόλου
της Προποντίδος περιλάμβαναν: ποικιλίες συμβόλων σε πορφυρό πεδίο, παντιέρες
με πορφυρόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό των δύο και επηρέασαν τα οικόσημα
των αρχοντικών Οίκων της Θράκης και - πιθανόν - της δυτικής Μικράς Ασίας.
25
ΚΑ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΚΙΒΥΡΡΑΙΩΤΩΝ»

Η ονομασία του προέρχεται από τη στρατιωτική βάση των Κιβύρρων, στη Λυκία. Το ναυτικό
Θέμα των Κιβυρραιωτών ιδρύθηκε το 669 με την αρχική ονομασία «Θέμα Καραβησιάνων»
και καταργήθηκε το 1162. Η ακτίνα δράσεως του στόλου με τις λευκόχρυσες παντιέρες κάλυπτε
τη Θάλασσα της Κιλικίας, το Παμφύλιο και το Λύκιο Πέλαγος. Δηλαδή, τα παράλια των
Θεμάτων: Κιβυρραιωτών, Σελευκείας, Κιλικίας, Κύπρου και Αντιοχείας. Τα διακριτικά
του Στόλου των Κιβυρραιωτών περιλάμβαναν: ποικιλίες λευκών Σταυρών σε χρυσό πεδίο, παντιέρες
με λευκόχρυσες λωρίδες ή συνδυασμό των δύο και πιθανόν επηρέασαν τα χρώματα
των αρχοντικών Οίκων της νότιας Μικράς Ασίας.
26
ΚΒ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΑΔΙΚΩΝ»

Το ναυτικό Θέμα Ελλάδος ιδρύθηκε το 690 και - μαζί με τον «Αυτοκρατορικό Δρούγγο» -
απετέλεσε τον πυρήνα του Πλωίμου της Ρωμανίας επί Παλαιολόγων. Η ακτίνα δράσεως
του στόλου με τις κυανόλευκες παντιέρες κάλυπτε το Αιγαίο, το Κρητικό και το Λιβυκό
Πέλαγος. Δηλαδή, τα παράλια των Θεμάτων: Ελλάδος, Θεσσαλονίκης, Αιγαίου,
Πελοποννήσου και Κρήτης. Τα διακριτικά του Στόλου των Ελλαδικών περιλάμβαναν:
ποικιλίες λευκών Σταυρών σε κυανό πεδίο, παντιέρες με κυανόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό
των δύο και επηρέασαν τα οικόσημα των αρχοντικών Οίκων του ελλαδικού χώρου
και της ιταλικής πόλεως Αμάλφι που είχε στενές εμπορικές σχέσεις με την Ελλάδα.
27
ΚΓ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

Η ακτίνα δράσεως του στόλου με τις μελανόλευκες παντιέρες κάλυπτε τον Εύξεινο Πόντο
και τον (πλωτό) Κάτω Δούναβη. Δηλαδή, τα παράλια των Θεμάτων: Αρμενιακών, Χαλδίας,
Χερσώνος και Παριστρίου. Το αρχαιότερο εξ αυτών - εκείνο των Αρμενιακών - ιδρύθηκε
το 667. Μετά το 1204, ο Στόλος του Πόντου απετέλεσε τον πυρήνα του Πλωίμου
της Τραπεζούντος. Τα διακριτικά του περιλάμβαναν: ποικιλίες λευκών Σταυρών σε μελανό
πεδίο, παντιέρες με μελανόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό των δύο κι επηρέασαν τα οικόσημα
των αρχοντικών Οίκων της βορ. Μικράς Ασίας και του Βασιλείου του Καρθλίου.
28
ΚΔ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ»

Πρόκειται για τον στόλο του Εξαρχάτου της Ραβέννας το οποίο ιδρύθηκε το 584
ενώ η αυτοκρατορική παρουσία στην περιοχή έληξε με τη διάλυση του Κατεπανάτου της Ιταλίας
το 1071. Η ακτίνα δράσεως του στόλου με τις ερυθρόλευκες παντιέρες κάλυπτε την Τυρρηνική
και την Αδριατική Θάλασσα καθώς και το Ιόνιο Πέλαγος. Δηλαδή, τα παράλια των
Θεμάτων: Σικελίας, Καλαβρίας, Λογγοβαρδίας, Λευκανίας, Δαλματίας, Δυρραχίου,
Νικοπόλεως και Κεφαλληνίας. Τα διακριτικά του Στόλου της Ιταλίας περιλάμβαναν: ποικιλίες
λευκών Σταυρών σε ερυθρό πεδίο στην απόχρωση του «σκαρλάτου» (scarlet, το χρώμα του
αίματος), παντιέρες με ερυθρόλευκες λωρίδες ή συνδυασμό των δύο και επηρέασαν τις σημαίες
της Πίζας και της δαλματικής πόλεως Ραγούζας.
29
ΚΕ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ»

Πρόκειται για τον στόλο του Εξαρχάτου της Καρχηδόνος το οποίο ιδρύθηκε το 596 ενώ τα
υπολείμματα της αυτοκρατορικής παρουσίας στην περιοχή έσβησαν με την πτώση της Μινόρκας
στους Άραβες το 903. Η ακτίνα δράσεως του στόλου με τις ερυθρόχρυσες παντιέρες κάλυπτε
την Ιβηρική Θάλασσα και τους κόλπους της Μικρής και της Μεγάλης Σύρτεως. Δηλαδή,
τα παράλια του Εξαρχάτου και των εξαρτώμενων Δουκάτων της Μαυριτανίας και της Σπάνιας
(Ισπανίας). Τα διακριτικά του Στόλου της Αφρικής περιλάμβαναν: ποικιλίες χρυσών Σταυρών
σε ερυθρό πεδίο, παντιέρες με ερυθρόχρυσες λωρίδες ή συνδυασμό των δύο και επηρέασαν
τις σημαίες της Καταλωνίας και των Βαλεαρίδων νήσων. Η επίσημη Σημαία της Ρωμανίας
από την εποχή του Αυτοκράτορος Ηρακλείου και μέχρι τα μέσα του 11ου αι., έγινε ερυθρόχρυση
αφού η ανάρρησή του στον Θρόνο υποστηρίχθηκε από το Εξαρχάτο της Καρχηδόνος.
30
Kς’ «ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»

(μέσα 13ου αι. – 1453)
Πρόκειται για το έμβλημα των «Τεσσάρων Βήτα», σε κυανόλευκα χρώματα. Η επιλογή
των χρωμάτων του πάλαι ποτέ «Δρούγγου των Ελλαδικών», δεν ήταν τυχαία αφού η ακτίνα
δράσεως του Αυτοκρατορικού Στόλου επί Παλαιολόγων είχε πλέον περιοριστεί στο Αιγαίο
Πέλαγος.
http://www.oocities.org/aeolis.geo/symbyzright.htm
Χάρτης 2
Η περιοχή ευθύνης των Δρούγγων της Αυτοκρατορίας κατά τα τέλη του 7ου αιώνα :
Αυτοκρατορικός (πορφυρό), του Πόντου (μελανό), των Κιβυρραιωτών (χρυσό),
των Ελλαδικών (κυανό), της Ιταλίας (κόκκινο) και της Αφρικής (πορτοκαλί).
31
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ
Α’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ»1

(1184-1191)
Πρόκειται για την παλαιότερη αλλά και την πλέον βραχύβια ηγεμονία που αποσπάστηκε
από τον κρατικό κορμό της Ρωμανίας. Ιδρυτής και μοναδικός «Αυτοκράτωρ» της Κύπρου υπήρξε
ο Ισαάκιος Κομνηνός (δευτερανιψιός του Ανδρονίκου Α’) αλλά η ηγεμονία του καταλύθηκε
από τους Άγγλους. Το λάβαρο ανεξαρτησίας που επέλεξε ήταν η οριζόντια ημισέληνος με
το οκτάκτινο άστρο, αρχαίο έμβλημα του Βυζαντίου2. Οι Άγγλοι έφεραν το συγκεκριμένο
σύμβολο στη χώρα τους όπου αποτελεί έμβλημα της πόλεως Πόρτσμουθ.
Β’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ (ΕΝ ΝΙΚΑΙΑι)»3

(1204-1261)
Σηματοδοτεί τον αγώνα των Ρωμιών για υπεράσπιση του αυτοκρατορικού Τίτλου τον οποίο
σφετερίστηκαν οι ηγέτες της επαχθούς Δ’ «Σταυροφορίας». Αυτό γίνεται ολοφάνερο και
σε συμβολικό επίπεδο με την επαναφορά του «Σταυρού του Αγίου Γεωργίου» που απετέλεσε
το έμβλημα της δόξας της Ρωμανίας (7ος-11ος αι.), πριν την περίοδο των Κομνηνών
και την εμφάνιση του Δικεφάλου Αετού. Ως πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του εμβλήματος
των Ρωμιών της Νικαίας, παρατηρούμε ότι οι σταυρίσκοι είναι εγγεγραμμένοι σε κύκλους.
1.http://byzantium-hellas.blogspot.gr/2015/05/11-12-1185.html
2.http://www.newsbomb.gr/ellada/news/story/453081/imiselinos-to-arhaioelliniko-kai-vyzantino-symvolo-poy-
eklepsan-oi-toyrkoi
3.http://wappenwiki.org/index.php/Anatolia
32
Γ’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ»1

Περίοδος α’ (1204-1282)
Ιδρύθηκε από τον Αλέξιο και τον Δαβίδ Κομνηνό το 1204 και ενώ η Ρωμανία βρισκόταν σε
διαδικασία διαλύσεως. Οι ιδρυτές της διεκδίκησαν τον Τίτλο του Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων»,
επιλέγοντας σε συμβολικό επίπεδο ως κρατικό σύμβολο το πατρογονικό έμβλημα
των Κομνηνών: τον χρυσό Δικέφαλο Αετό σε ερυθρό πεδίο.
Περίοδος β’ (1282-1461)
Μετά την ανάκτηση της Βασιλεύουσας από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ο Ιωάννης Μέγας Κομνηνός
παραιτήθηκε από τις αξιώσεις του επί του Τίτλου του Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων»
και ανακηρύχθηκε «Αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας». Αυτό είχε
ως συνέπεια την αλλαγή του κρατικού εμβλήματος με την υιοθέτηση του Mονοκεφάλου Αετού2,
μέχρι την κατάκτηση της Τραπεζούντος από τους Οθωμανούς Τούρκους. Το νέο σύμβολο προήλθε
από νόμισμα της αρχαίας Σινώπης (διεκδικούμενη πόλη μεταξύ Τραπεζούντος και Σελτζούκων)
Ο Mονοκέφαλος Αετός εξακολουθεί να αποτελεί το δημοφιλέστερο σύμβολο των Ελλήνων
του Πόντου.
1.http://wappenwiki.org/index.php/Anatolia
2.http://www.pontos-news.gr/article/14250/o-monokefalos-aetos-ston-ponto
33
«ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ»1

Συνδύαζε τον Δικέφαλο Αετό των Κομνηνών με τα μελανόλευκα χρώματα του πάλαι ποτέ
«Δρούγγου του Πόντου» (ο αυτοκρατορικός Στόλος που δρούσε στον Εύξεινο Πόντο).
Δ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ»

Περίοδος α’ (1204-1264)2
Ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο Κομνηνό Δούκα ως εστία αντιστάσεως στην επέκταση
των «Σταυροφόρων» στα δυτικά Θέματα. Οι Δεσπότες της Ηπείρου διεκδίκησαν τον Τίτλο
του Αυτοκράτορος «των Ρωμαίων», επικαλούμενοι την εξ αγχιστείας συγγένειά τους
με τη Δυναστεία των Αγγέλων. Ο ιδρυτής του Δεσποτάτου επέλεξε, σε συμβολικό επίπεδο, έμβλημα
το οποίο εξ αριστερών έφερε τον «Σταυρό του Αγίου Γεωργίου» - πανομοιότυπο με εκείνον που
είχε υιοθετηθεί από την Αυτοκρατορία της Νικαίας (σαφής ένδειξη ανταγωνισμού μεταξύ των
δύο κρατών) - και εκ δεξιών, κυανό πεδίο που αποτελούσε το χρώμα του Οίκου των Δουκών.
1.https://sites.google.com/site/romeandromania/Home/10th-c/demographics_1000
2. http://www.wappenwiki.org/index.php/House_of_Komnenos
34
Περίοδος β’ (1264-1318)
Οι αλλεπάλληλες ήττες από τα στρατεύματα της Νικαίας, ανάγκασαν τους ηγέτες του Δεσποτάτου
να παραιτηθούν από τις αξιώσεις τους στον αυτοκρατορικό Τίτλο. Οι δυσμενείς εξελίξεις
επηρέασαν και το κρατικό σύμβολο που πλέον δεν περιλάμβανε κάποιο αυτοκρατορικό
χαρακτηριστικό αλλά αποκλειστικά το Οικόσημο των Δουκών. Η ταυτότητα του εμβλήματος
με τη Σημαία της Ελλάδος είναι χαρακτηριστική.
Περίοδος γ’ (1318-1337)
Οι δυτικότροπες προσθήκες στο κυανό χρώμα των Δουκών, σηματοδοτούν το πέρασμα της εξουσίας
στον Ιταλό κόμη της Κεφαλληνίας Νικόλαο Ορσίνι, συγγενή εξ αγχιστείας των Δεσποτών
της Ηπείρου. Οι εξελληνισμένοι Ορσίνι, υιοθέτησαν το ορθόδοξο δόγμα και το επώνυμο «Κομνηνός
Δούκας». Τελευταίος Δεσπότης αυτής της περιόδου υπήρξε ο Νικηφόρος Β’, οπότε η Ήπειρος
ενσωματώθηκε - προσωρινά - στην Αυτοκρατορία της Ρωμανίας.
http://wappenwiki.org/index.php/Despotate_of_Epirus
35
Ε’ «ΠΡΙΓΚΗΠΑΤΟ ΤΗΣ ΓΟΤΘΙΑΣ» (ή του Θεοδώρου)1

(1223-1475)
Πρόκειται για το μικρότερο, το πλέον άγνωστο αλλά και το μακροβιότερο ρωμέικο κράτος
μετά το 1204. Λειτούργησε αυτόνομα στην Κριμαία υπό τον Οίκο των Γαβράδων και ήταν
εξαρτώμενο υπό την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος. Τελευταίος Πρίγκηπας κατά την κατάκτηση
από τους Οθωμανούς Τούρκους, υπήρξε ο εθνομάρτυρας Αλέξανδρος Γαβράς. Ως έμβλημα
της Γοτθίας, επελέγη ο Δικέφαλος Αετός στα χρώματα του Οίκου των Γαβράδων (χρυσό
και ερυθρό). Έφερε - αντί Στεμμάτων – δύο περιπλεγμένες λωρίδες που πιθανό συμβόλιζαν τους
συγγενικούς δεσμούς των Γαβράδων με τους Μεγαλοκομνηνούς και τους Παλαιολόγους.
ς’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝ»2

(1271-1319)
Ιδρύθηκε από τον Πρίγκηπα της Ηπείρου Ιωάννη Δούκα. Το νέο κράτος περιλάμβανε τη Θεσσαλία
και την Φθιώτιδα με έδρα τις Νέες Πάτρες (σημ. Υπάτη). Ως έμβλημα επιλέχθηκε «ο Σταυρός
του Αγίου Γεωργίου» στην αρχική, ερυθρόλευκη εκδοχή του αλλά με τον κεντρικό Σταυρό
χιαστί, για να τιμηθεί ο Άγιος Ανδρέας, προστάτης των Παλαιών και των Νέων Πατρών.
Το Δεσποτάτο των Νέων Πατρών διαλύθηκε από τους Καταλανούς.
1.http://wappenwiki.org/index.php/Caucasos
2.http://wappenwiki.org/index.php/Haemus
36
Ζ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ»1

(14ος αι)
Η παρουσία Δεσποτών στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν διαρκής όπως στον Μυστρά. Στον «Καταλανικό
Άτλαντα» του 1320, καταγράφεται ως έμβλημα της Συμβασιλεύουσας μια παραλλαγή
της Σημαίας των Παλαιολόγων. Οι διαφορές που εντοπίζουμε είναι ότι στο αριστερό πεδίο δεν
διακρίνονται τα «Τέσσερα Βήτα» ενώ στο δεξί υπάρχουν διαγώνιες ερυθρόχρυσες λωρίδες.
Η’ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ»2
(1305-1390)
Πρόκειται για τη μοναδική πόλη της δυτικής Μικράς Ασίας που δεν έπεσε σε τουρκικά
χέρια μετά την κατάρρευση της άμυνας της Αυτοκρατορίας στις αρχές του 14ου αι. Η Φιλαδέλφεια
διατήρησε την αυτονομία της με βάση το κοινοτικό σύστημα - αν και αποκλεισμένη από τους
Τουρκομάνους - επί μακρό χρονικό διάστημα. Στον «Καταλανικό Άτλαντα» του 1375, βλέπουμε
τη σημαία της πόλεως να συνδυάζει τον «Σταυρό της Αναστάσεως» στο αριστερό μέρος,
με πορφυρόλευκες λωρίδες στο δεξί (πιθανά χρώματα του πάλαι ποτέ Θέματος Θρακησίων στο
οποίο ανήκε). Η πόλις κατελήφθη από τους Οθωμανούς Τούρκους μετά από δωδεκαετή αποκλεισμό
1. https://sites.google.com/site/romeandromania/Home/14th-c
2.http://www.crwflags.com/fotw/flags/tr_14th.html
37
Θ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ»

Περίοδος των Καντακουζηνών (1349-1384)1
Ιδρύθηκε από τον Ιωάννη ς΄ Καντακουζηνό με σκοπό την αποτελεσματικότερη διοίκηση
των αυτοκρατορικών κτήσεων στην Πελοπόννησο. Στο “Libro de Conoscimiento”, περιγράφεται
ως αρχικό έμβλημα του Δεσποτάτου ο «Σταυρός του Αγίου Γεωργίου» με δυτικές επιδράσεις.
Στην παραλλαγή αυτή, ο κεντρικός Σταυρός είναι αργυρός οι δε σταυρίσκοι μελανοί
σε ερυθρό πεδίο.
Περίοδος των Παλαιολόγων (1384-1460)2

Το πέρασμα της εξουσίας στους Παλαιολόγους έγινε ομαλά, όπως φαίνεται από την επιλογή
του νέου εμβλήματος του Δεσποτάτου (Δικέφαλος Αετός σύμφωνα με την εκδοχή του Οίκου
των Καντακουζηνών, χωρίς τα αυτοκρατορικά Διάσημα). Το Δεσποτάτο του Μυστρά κατελύθη
από τους Οθωμανούς Τούρκους με τελευταίο Δεσπότη τον Θωμά Παλαιολόγο.
1. http://www.hubert-herald.nl/HelAchaia.htm
2.http://wappenwiki.org/index.php/Despotate_of_Morea
38
ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΙ ΟΙΚΟΙ
Α’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ»1
Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θρακησίων με τόπο καταγωγής την Φιλαδέλφεια.
Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Μέγας Δούξ Κωνσταντίνος, περί το 1150.
Σημαντικότεροι Άγγελοι2: οι Αυτοκράτορες: Ισαάκιος Β’ (1185-1195, Συναυτοκράτωρ
1203-1204), Αλέξιος Γ’ (1195-1203) και Αλέξιος Δ’ (1203-1204), Ιωάννης (Σεβαστοκράτωρ
επί Ισαακίου Β’) και Ιωάννης (Δούκας Συρμίας στην Ουγγαρία, 1235-1254).
Οι Δεσπότες της Ηπείρου: Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός Δούκας (1204-1214), Θεόδωρος
(1214-1230), Μιχαήλ Β’ (1230-1271), Νικηφόρος (1271-1295) και Θωμάς (1295-1318).
Οι Δεσπότες της Θεσ/νίκης: Μανουήλ (1230-37), Ιωάννης (1237-1244) και Δημήτριος (1244-46).
Οι Σεβαστοκράτορες των Νέων Πατρών: Ιωάννης (1268-1289), Κωνσταντίνος (1289-1303),
Ιωάννης Β’ (1303-1318), Αλέξιος Άγγελος Φιλανθρωπηνός (1382-1389) και Μανουήλ (1389-1394).
Απόγονοι των Αγγέλων Φιλανθρωπηνών ήταν ο Μιχαήλ Αγγέλοβιτς (Αντιβασιλεύς
της Σερβίας, 1458) και ο Μαχμούτ Πασάς (Μέγας Βεζύρης των Οθωμανών επί Μεχμέτ Β’). Μέλη
του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς των μοναρχών της Σικελίας, της Γερμανίας και της
Αυστρίας. Κλάδος των Αγγέλων της Θεσσαλίας θεωρείται ο Οίκος του Στύλου της Κάτω Ιταλίας.
1.http://wappenwiki.org/index.php/Roman_Empire
2.http://fmg.ac/Projects/MedLands/BYZANTINE%20NOBILITY.htm
39
Β’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΓΕΛΑΣΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Σάμου με καταγωγή από την Πελοπόννησο. Οι Αγέλαστοι
καταγράφονται από τον 9ο αιώνα και απέκτησαν μεγάλη περιουσία στην περιοχή της Σμύρνης
από όπου, εξαιτίας των τουρκικών επιδρομών του 13ου αιώνα, κατέφυγαν στην Χίο. Μέλη της
οικογένειας μετοίκησαν μετά τον 18ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και στην Αγγλία.
Σημαντικοί Αγέλαστοι: ο Παντελής και ο Τρύφων που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους το
1822 και ο Αυγουστής Αγέλαστος που διακρίθηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους και σκοτώθηκε
ως Άγγλος αξιωματικός το 1916 στο Γαλλικό Μέτωπο. Τρεις Αγέλαστοι τιμήθηκαν με μετάλλια
διαφόρων τάξεων του Τάγματος του Σωτήρος. Σήμερα, εντοπίζονται στη Σκιάθο και το εξωτερικό.
Ο θυρεός τους έφερε τα χρώματα των Ελλαδικών.
Γ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΙΤΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής, γνωστή από τον 10ο αιώνα.
Σημαντικότεροι Ακροπολίτες3: Κωνσταντίνος (Μέγας Λογοθέτης επί Ιωάννου Γ’), Γεώργιος
(1217-1282, Μέγας Λογοθέτης επί Ιωάννου Γ’, Στρατηγός, ιστορικός και φιλόσοφος)
και Κωνσταντίνος (Μέγας Λογοθέτης επί Ανδρονίκου Β’). Ο Οίκος συγχωνεύθηκε με εκείνον
των Φιλανθρωπηνών, λόγω ελλείψεως αρρένων απογόνων.
1.http://www.aplotaria.gr/oi-agelastoi-agiannidis/
40
Δ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΞΟΥΧΩΝ»1

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Σελτζούκος Αξούχ ο οποίος συνελήφθη σε μάχη το 1097
και βαπτίστηκε. Γνωστός ως Ιωάννης Αξούχος, έδειξε ικανότητες και αφοσίωση στην
Αυτοκρατορία, καταλήγοντας να γίνει Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Β’ και Μανουήλ Α’.
Σημαντικότεροι Αξούχοι2: Αλέξιος (Δούκας Κιλικίας και Πρωτοστράτωρ), Ιωάννης
Κομνηνός Αξούχος (εξεγέρθηκε κατά του Αλεξίου Γ’. Ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ στις 31 Ιουλίου
1200 αλλά σκοτώθηκε αυθημερόν από τους στρατιώτες του) και Ιωάννης (Αυτοκράτωρ
της Τραπεζούντος, 1235-1238). Ο Οίκος των Αξούχων συγχωνεύθηκε τελικά μέσω επιγαμιών
με τους Κομνηνούς. Η οικογένεια υιοθέτησε τον Γρύπα ως σύμβολο Ισχύος .
Ε’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΑΥΚΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με πιθανό τόπο καταγωγής τo Θέμα Ελλάδος.
Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Πελοποννήσου Βασίλειος
που απέκρουσε τους Βουλγάρους στην Κόρινθο το 996. Οι απόγονοί του απέκτησαν μεγάλη ισχύ
κατά την παλαιολόγεια περίοδο. Σημαντικότεροι Απόκαυκοι2: Ιωάννης (1155-1233, Μητροπολίτης
Ναυπάκτου), Αλέξιος (Μέγας Δουξ επί Ιωάννου Ε’. Προκάλεσε τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ
Παλαιολόγων – Καντακουζηνών και δολοφονήθηκε το 1345) και Ιωάννης (Κεφαλή Θεσσαλονίκης,
δολοφονήθηκε από τους Ζηλωτές το 1345). Μετά τον καταστρεπτικό εμφύλιο, ο Οίκος των
Αποκαύκων πέρασε στην αφάνεια.
41
ς' «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΓΥΡΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Χαρσιανού (κεντρική Καππαδοκία). Το πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο τουρμάρχης Λέων, περί το 850. Σημαντικότεροι Αργυροί2:
Ευστάθιος (Στρατηγός Ανατολικών και Μάγιστρος επί Λέοντος ς’), Μαριανός (Δομέστικος των
Σχολών της Δύσεως επί Κωνσταντίνου Ζ’) και Ρωμανός Γ’ (Αυτοκράτωρ 1028-1034). Ο Οίκος
εξεγέρθηκε κατά του Ισαακίου Κομνηνού το 1057. Επί Κομνηνών παρήκμασαν ταχύτατα και τα
ίχνη τους στην Μικρά Ασία χάθηκαν τον 15ο αιώνα. Από κλάδο των Αργυρών προήλθε
η οικογένεια των Αργυρόπουλων της Κρήτης. Με γενάρχη τον Νικηφόρο Αργυρόπουλο,
επί Αλεξίου Κομνηνού εγκαταστάθηκαν στη μεγαλόνησο όπου έλαβαν το όνομα
«Αγιοστεφανίτες» . Με βάση τις κτήσεις τους στην επαρχία Λασηθίου, οργάνωσαν την πρώτη
κρητική επανάσταση κατά των Βενετών το 1211-1212 και οι περισσότεροι εκπατρίστηκαν.
Ζ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΩΝ»3

Κλάδος της κωνσταντινουπολιτικής οικογένειας των Φιλανθρωπηνών. Επί Παλαιολόγων,
ανέδειξαν αξιωματούχους με σημαντικότερο τον στρατηγό Αλέξιο (επί Ανδρονίκου Β’) και υπήρξαν
οι τελευταίοι Χριστιανοί ηγεμόνες της Θεσσαλίας (1382-1394). Ένας από τους κυριότερους
κλάδους τους εγκαταστάθηκε στην Ιταλία με σπουδαιότερο εκπρόσωπο τον λόγιο και φιλόσοφο
Ιωάννη (1410-1487). Απόγονοι των Αργυροπούλων υπάρχουν στις Κυκλάδες και την Κεφαλληνία.
Κλάδος της οικογένειας διέπρεψε στη Μολδαβία. Το έμβλημα με την καρδιά και τον Αετό
που μπήγει το ξίφος μέσα του, είναι σχετικά νεώτερο και υποδηλώνει την αυτοθυσία και
την αφοσίωση της οικογένειας στην Αυτοκρατορία.
3. http://paros-onomata.blogspot.gr/2014/06/blog-post_5.html#more
42
Η’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΙΑΝΙΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Δυρραχίου. Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της
ήταν ο Στρατηγός Δαυίδ που πολέμησε κατά των Βουλγάρων, επί Βασιλείου Β’.
Σημαντικότεροι Αριανίτες: Κωνσταντίνος (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί
Κωνσταντίνου Θ’), Κομνηνός (ηγεμόνας του Δυρραχίου, 1392-1407) και Γεώργιος (ηγέτης
επαναστάσεως κατά των Οθωμανών, 1432-1436). Η ιστορική παρουσία των Αριανιτών έχει γίνει
αντικείμενο καπηλεύσεως από την αλβανική προπαγάνδα.
Θ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΚΟΛΕΩΝ (Η ΑΡΚΟΛΕΟΝΤΩΝ)»2

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με καταγωγή από την Αττική. Με γενάρχη
τον Θωμά Αρκολέο, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού. Με βάση τις κτήσεις τους
στην επαρχία Κισσάμου, αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή. Διακρίθηκαν στη μεγάλη κρητική
επανάσταση (1228-1236). Απόγονοί τους υπάρχουν στην Κρήτη και τις Κυκλάδες (με το επώνυμο
«Αρκουλής»).
1. http://wappenwiki.org/index.php/State_of_Arianiti
43
Ι’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΣΑΝΩΝ»1

Κλάδος της βουλγαρικής δυναστείας Ασέν που εξελληνίσθηκε μέσω επιγαμιών. Γενάρχης τους
ήταν ο έκπτωτος Βασιλεύς της Βουλγαρίας Ιωάννης ο οποίος κατέφυγε στην
Κωνσταντινούπολη το 1284 και τιμήθηκε με τον τίτλο του Δεσπότη. Οι απόγονοί του συνδέθηκαν
κυρίως με τον Οίκο των Παλαιολόγων. Άλλοι σημαντικοί Ασάνες2: Ανδρόνικος (κυβερνήτης του
Μυστρά. Απελευθέρωσε την Αρκαδία από τους Φράγκους το 1316), Ιωάννης (Έπαρχος της Πόλεως
το 1350), Αλέξιος και Θωμάς (σκοτώθηκαν στην Πελοπόννησο σε μάχη κατά των Οθωμανών,
το 1458). Απόγονοί τους υπάρχουν στην Κεφαλληνία. Ο χρυσός Λέων ήταν το έμβλημα
των Ασανών από τότε που αποτελούσαν τον βασιλικό Οίκο της Βουλγαρίας.
ΙΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΟΥΧΩΝ»3

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Κρήτης, πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής.
Με γενάρχη τον Κωνσταντίνο Βαρούχα, εγκαταστάθηκαν εκεί επί Αλεξίου Κομνηνού. Με βάση
τις κτήσεις τους στην επαρχία Αμαρίου (νότιο Ρέθυμνο), αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή.
Η έναρξη της Τουρκοκρατίας, τους ανάγκασε να μεταναστεύσουν στην Κεφαλληνία. Απόγονοί τους
έμειναν και στην Κρήτη. Σημαντικότερος εξ αυτών ήταν ο οπλαρχηγός («χαΐνης») Δημήτριος
Βαρούχας, εκδικητής των Γενιτσάρων της Μεσσαράς ως τον ηρωικό του θάνατο το 1811.
3.http://keritisriver.blogspot.gr/2013/08/Ta-dodeka-arxontopoyla-toy-Byzantioy-stin-Kriti-ton-epanastaseon.html
44
ΙΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΑΤΑΤΖΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος κατά Θράκην Μακεδονίας με τόπο καταγωγής
την Αδριανούπολη. Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο αξιωματικός Ιωάννης
που συμμετείχε στην στάση του Λέοντος Τορνικίου το 1047.
Σημαντικότεροι Βατάτζηδες2: Θεόδωρος (Στρατηγός - νικητής των Ούγγρων επί Μανουήλ
Κομνηνού), Ιωάννης (Μέγας Δομέστικος. Συνέτριψε τους Σελτζούκους στo Υέλειον το 1177),
Βασίλειος (Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής επί Αλεξίου Γ’ και ο Άγιος Ιωάννης Γ’
(Αυτοκράτωρ, 1222-1254, + 04/11. Από τον γάμο του με την Ειρήνη Λάσκαρη προέκυψε ο κλάδος
Λάσκαρη - Βατάτζη). Το επώνυμο Διπλοβατάτζης σημαίνει ότι και οι δύο γονείς είχαν το ίδιο
επώνυμο. Μετά την Άλωση, μεταναστεύουν στην Κέρκυρα, τη Νεάπολη και τη Βενετία. Εκεί,
συναντάμε τον Tommaso Diplovataccio (1468-1541) ευγενή, πολιτικό και συγγραφέα της ιστορίας
της πόλεως αυτής.
ΙΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΩΝ»3

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Κρήτης, πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής.
Με γενάρχη τον Δημήτριο Βλαστό, εγκαταστάθηκαν εκεί επί Αλεξίου Κομνηνού. Με βάση
τις κτήσεις τους στο Ρέθυμνο, αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή. Ένα από τα τελευταία κρητικά
απελευθερωτικά κινήματα ήταν εκείνο του Σήφη Βλαστού (1453). Η έναρξη της Τουρκοκρατίας,
τους ανάγκασε να μεταναστεύσουν στη Ζάκυνθο, τη Χίο και τη Δαλματία. Υπάρχουν πολλοί
θυρεοί των Βλαστών με το λογότυπο «βλαστάνω». Ο παρών θυρεός είναι ο αρχαϊκότερος.
1.http://protostrator.blogspot.com/2011/05/byzantine-heraldry.html
2.http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/15382/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y
45
ΙΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΕΙΑΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ανατολικών με τόπο καταγωγής τη Βοτάνη (κοντά στα
Σύνναδα της Φρυγίας). Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Θεοφύλακτος
ο οποίος επί Βασιλείου Β’, τοποθετήθηκε Δούκας Θεσσαλονίκης και διακρίθηκε στους αγώνες
κατά των Βουλγάρων. Σημαντικότεροι Βοτανειάτες2: Μιχαήλ (Στρατηγός επί Βασιλείου Β’),
Νικηφόρος Γ’ (Στρατηγός Ανατολικών και Αυτοκράτωρ, 1078-1081). Ο Οίκος των Βοτανειατών
παρ’ όλο ότι έχασε σύντομα την Εξουσία, είχε αναπτύξει συγγενικούς δεσμούς με τους
Κομνηνούς και διατήρησε κάποια ισχύ ως τον 12ο αιώνα. Κατόπιν, έπεσε στην αφάνεια.
ΙΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΑΝΑΔΩΝ»1

το Δυρράχιο. Αποτελούσαν κλάδο του Οίκου των Ουρανών (Ουρανάδες-Βρανάδες)
και απέκτησαν μεγάλη ισχύ στην περιοχή της Αδριανουπόλεως. Σημαντικότεροι Βρανάδες:
Μαριανός (Στρατηγός επί Κωνσταντίνου Θ’), Μιχαήλ και Γεώργιος (στρατηγοί επί Μανουήλ
Κομνηνού), Αλέξιος (επί Ισαακίου Β’, νίκησε τους Νορμανδούς στο Δημητρίτζη σώζοντας τη
Βασιλεύουσα. Kατόπιν, στασίασε και εκτελέστηκε το 1187) και Θεόδωρος (Στρατηγός επί Αλεξίου
Γ’, αντιστάθηκε στους «Σταυροφόρους» αλλά μετά την άλωση του 1204 συνεργάσθηκε μαζί
τους). Η επιλογή αυτή έθεσε τον Οίκο του στο περιθώριο της ρωμέικης αριστοκρατίας.
Έκτοτε, βρίσκουμε Βρανάδες να καταφεύγουν στην Ιταλία και να υπηρετούν τη Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία όπως ο Γεώργιος Βρανάς (επίσκοπος στο Ντρόμορ της Ιρλανδίας τον 15ο αιώνα).
Ο θυρεός τους έφερε τα πορφυρόλευκα χρώματα της Θράκης και τον Φραγκικό Κρίνο.
2.http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=3953
46
Ις’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΥΕΝΝΙΩΝ»1

την Αδριανούπολη. Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Θεόκτιστος ο οποίος
τοποθετήθηκε Στρατηγός Πελοποννήσου το 842.
Σημαντικότεροι Βρυέννιοι: Νικηφόρος (Στρατηγός επί Ρωμανού Δ’. Έπεσε σε δυσμένεια
και ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ στις δυτικές επαρχίες το 1077-1078. Ηττήθηκε από τον Αλέξιο
Κομνηνό στην Καλαβρύη), Νικηφόρος ο Νεώτερος (γαμβρός του Αλεξίου, παρ’ ολίγον
Αυτοκράτωρ μετά από συνομωσία της συζύγου του Άννας Κομνηνής. Διακρίθηκε ως στρατιωτικός,
διπλωμάτης και ιστορικός συγγραφέας). Μετά την πτώση των Κομνηνών, η οικογένεια έχασε
την ισχύ της. Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου ήταν ο Ιωσήφ Βρυέννιος (λόγιος μοναχός
του 15ου αιώνος).
ΙΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΑΛΑΔΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με καταγωγή από τα Γάβαλα της Συρίας.
Με γενάρχη τον Φίλιππο Γαβαλά, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού.
Σημαντικότεροι Γαβαλάδες: Λέων (διοικητής, κατόπιν «Καίσαρ Ρόδου και Καρπάθου»,
1204-1240), Ιωάννης (εκχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Αυτοκρατορία της Νικαίας το 1250) και
Ιωάννης (το 1460 έκανε επανάσταση κατά των Βενετών στο Ρέθυμνο και εκτελέσθηκε). Απόγονοι
των Γαβαλάδων υπάρχουν ακόμη στην Κρήτη και τις Κυκλάδες.
2.http://paros-onomata.blogspot.gr/2014/06/blog-post_5.html#more
47
ΙΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΡΑΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Χαλδίας. Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν
ο Κωνσταντίνος ο οποίος σκοτώθηκε στο πλευρό του σφετεριστή Βάρδα Σκληρού το 979.
Σημαντικότεροι Γαβράδες2: Άγιος εθνομάρτυς Θεόδωρος (+ 02/10. Eλευθέρωσε τον
Πόντο από τους Σελτζούκους και ανακηρύχθηκε Δούκας Χαλδίας, 1078-1098), Κωνσταντίνος
(Στρατηγός Φιλαδελφείας, κατόπιν αυτόνομος Δούκας Χαλδίας, 1124-1139), Χασάν (Βεζύρης των
Σελτζούκων επί Σουλτάνου Κιλίτζ Αρσλάν Β’), Θεόδωρος (αρχικά διοικητής Αμισού, το 1223
ίδρυσε στην Κριμαία το Πριγκηπάτο της Γοτθίας ως προτεκτοράτο της Αυτοκρατορίας της
Τραπεζούντος). Oι Γαβράδες ήταν οι τελευταίοι Ρωμιοί ηγεμόνες που υπέκυψαν στον Οθωμανικό
ζυγό. Το 1475, ο Αλέξανδρος Γαβράς μετά από ηρωική αντίσταση, αποκεφαλίσθηκε και
η οικογένειά του κατέληξε στο χαρέμι του Σουλτάνου. Στη Ρωσσία, ο Οίκος Χοβρίν κατάγεται
από τον Γρηγόριο Γαβρά (είχε εγκατασταθεί στη Μόσχα περί το 1400).
ΙΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΤΕΛΟΥΖΩΝ»1

Οικογένεια πατρικίων της Γένοβας. Το 1354, ο Φραγκίσκος Γκαττιλούζι βοήθησε τον Ιωάννη
Ε’ να ανακαταλάβει τον Θρόνο. Το επόμενο έτος, ο Ιωάννης τον ενύμφευσε με την αδελφή του
Μαρία και του έδωσε τη Λέσβο ως κληρονομική ηγεμονία υπό την επικυριαρχία της Ρωμανίας.
Έκτοτε, ο Οίκος υιοθέτησε το επώνυμο «Γατελούζος Παλαιολόγος» με έμβλημα τον Δικέφαλο
Αετό και συνδέθηκε μέσω επιγαμιών με ρωμέικες οικογένειες. Οι Γατελούζοι αντιστάθηκαν στις
οθωμανικές επιθέσεις μέχρι το 1462 οπότε ο τελευταίος ηγεμόνας Νικόλαος παραδόθηκε
αλλά στραγγαλίσθηκε. Η αδελφή του Αικατερίνη υπήρξε η τελευταία σύζυγος του Κωνσταντίνου
Παλαιολόγου. Απόγονοι του Οίκου επέζησαν στην Πελοπόννησο και την Κρήτη με το επώνυμο
«Κατελούζος». Μεταξύ αυτών ήταν η Μαρία, πρώτη σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου.
48
Κ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΑΛΑΣΣΗΝΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Χαρσιανού. Κατάγονταν από την κώμη Δάλασσα, πλησίον
της Καισαρείας. Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Δούκας Αντιοχείας
Δαμιανός ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη της Απαμείας το 998.
Σημαντικότεροι Δαλασσηνοί2: Θεοφύλακτος (Κατεπάνω Ασπρακανίας και Δούκας Αντιοχείας
επί Βασιλείου Β’), Θεόδωρος (Στρατηγός Οψικίου επί Ισαακίου Κομνηνού), Δαμιανός (Δούκας
Σκοπίων επί Μιχαήλ Ζ’), Άννα (μητέρα του Αλεξίου Κομνηνού), Νικηφόρος (Στρατηγός επί Αλεξίου
Κομνηνού) και Θεόδωρος (Έπαρχος της Πόλεως το 1199). Οι Δαλασσηνοί υπήρξαν αντίπαλοι
των Δουκών, συνδέθηκαν στενά με τον Οίκο των Κομνηνών και έχασαν την ισχύ τους
μετά το 1204. Απόγονοι των Δαλασσηνών διασώθηκαν στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα
στη Μάνη (Λεκκιανοί).
ΚΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΑΣΕΙΩΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια με πιθανό τόπο καταγωγής την Παφλαγονία. Συνδέθηκαν μέσω επιγαμιών
με τους Κομνηνούς και τους Παλαιολόγους.
Σημαντικότεροι Δασειώτες2: Νικηφόρος (Δρουγγάριος του Στόλου επί Μανουήλ Κομνηνού)
και Θεόδωρος (πιάσθηκε αιχμάλωτος από τους Σελτζούκους και πέθανε στις φυλακές του Ικονίου
το 1143).
49
ΚΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΕΡΜΟΚΑΪΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια με πιθανό τόπο καταγωγής το Θέμα Οψικίου. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της ήταν ο Όσιος Ιωάννης (919-944) που ασκήτευσε στον Όλυμπο της Βιθυνίας (+17/11). Γνωστότερο
μέλος της υπήρξε ο Μιχαήλ (υποστράτηγος Δίβρης επί Βασιλείου Β’). Επί Παλαιολόγων, οι Δερμοκαΐτες
απέκτησαν μεγάλη ισχύ χάρη στις εμπορικές τους ικανότητες. Μετά την Άλωση, εγκαταστάθηκαν
στην Αθήνα και τη Χίο με το επώνυμο «Δρομοκαΐτης». Μέλος τους υπήρξε ο εθνικός ευεργέτης Ζωρζής
Δρομοκαΐτης (1805-1880, με μεγαλύτερο από τα έργα του το Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο).
ΚΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΔΟΥΚΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Παφλαγόνων, ιστορικά καταγεγραμμένη από το 843. Σημαντικότεροι
Δούκες2: Κωνσταντίνος (Δομέστικος των Σχολών επί Λέοντος ς’. Επεχείρησε να πάρει τον Θρόνο το 913,
Νικόλαος (σκοτώθηκε από τους Βουλγάρους στους Κατασύρτες το 917), Κωνσταντίνος I’ (Αυτοκράτωρ,
1059-1067), Μιχαήλ Ζ’ (Αυτοκράτωρ, 1067-1068 και 1071-1078), Κωνστάντιος (Συναυτοκράτωρ, 1060-
1078. Αυτοκράτωρ, 1078), Ανδρόνικος (Συναυτοκράτωρ, 1068-1077), Ιωάννης (Καίσαρ επί Μιχαήλ Ζ’.
Διεκδικητής του Θρόνου 1072-1074), Κωνσταντίνος (Συναυτοκράτωρ, 1074-1078 και 1081-1088) και
Ιωάννης (Μέγας Δουξ επί Αλεξίου Κομνηνού, ελευθερωτής της δυτικής Μ. Ασίας από τους Σελτζούκους).
Η έλλειψη αρρένων απογόνων του κύριου κλάδου των Δουκών, είχε ως αποτέλεσμα άλλοι Οίκοι
να προσθέσουν το επώνυμο «Δούκας», επικαλούμενοι τη συγγενική τους σχέση. Τέτοια περίπτωση
ήταν οι Άγγελοι-Κομνηνοί-Δούκες που εξουσίασαν το Δεσποτάτο της Ηπείρου (1204-1318),
το Δεσποτάτο της Θεσσαλονίκης (1230-1246) και το Δεσποτάτο των Νέων Πατρών (1271-1319).
Νεώτεροι σημαντικοί εκπρόσωποι της οικογένειας: Δημήτριος Δούκας Καβάσιλας (Μέγας Άρχων επί
Ιωάννου ς’), Μιχαήλ (ιστορικός της Αλώσεως), Γεώργιος (Πρίγκηπας Μολδαβίας και Βλαχίας, 1665-1684),
Κωνσταντίνος (Πρίγκηπας Μολδαβίας, 1693-1703) και ο λόγιος Νεόφυτος (1760-1845).
50
KΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΕΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Μετά την Άλωση,
εγκαταστάθηκαν στη Χίο. Η σφαγή από τους Οθωμανούς το 1822, ανάγκασε αρκετά μέλη
να καταφύγουν στις Κυκλάδες και το εξωτερικό. Ευμορφόπουλοι υπήρχαν και στον Μυστρά οι
οποίοι μετά τα Ορλωφικά εγκαταστάθηκαν στην Ιθάκη.
Σημαντικότεροι Ευμορφόπουλοι: Διονύσιος (1780-1861, Στρατηγός - αγωνιστής του 1821)
και Κοσμάς (1860-1901, Μητροπολίτης Πελαγονίας και αξιόλογος μελωδός). Απόγονοι
της οικογένειας υπάρχουν κυρίως στη βόρεια Ελλάδα.
ΚΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΕΥΦΟΡΒΗΝΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια συνδεδεμένη με τον Οίκο των Κατακαλώνων του Θέματος Κολωνείας.
Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Γεώργιος που ηττήθηκε από
τους Πετσενέγγους στη Δρίστρα το 1087.
Σημαντικότεροι Ευφορβηνοί2: Γεώργιος (Στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού),
Κωνσταντίνος Κατακαλών-Ευφορβηνός (Δούκας Κύπρου και πολυνίκης Στρατηγός επί
Αλεξίου Κομνηνού), ο υιός του Νικηφόρος (Σεβαστοκράτωρ) και ο Ανδρόνικος (Δούκας Κιλικίας
επί Μανουήλ Κομνηνού). Οι Ευφορβηνοί συνδέθηκαν στενά με τον Οίκο των Κομνηνών και
επηρεάσθηκαν από την άνοδο και την πτώση τους.
51
Κς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΙΑΣΙΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως της οποίας πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο
μέλος ήταν ο Νικηφόρος, Στρατηγός Χερσώνος περί το 1000.
Σημαντικότεροι Ιασίτες2: Μιχαήλ (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Κωνσταντίνου
Θ’), Λέων (Μάγιστρος και Στρατηγός Βουκελλαρίων επί Κωνσταντίνου Θ’), Κωνσταντίνος
(Κουροπαλάτης επί Αλεξίου Κομνηνού) και Νικηφόρος (Στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού).
Οι Ιασίτες συνδέθηκαν με τους Κομνηνούς και επηρεάστηκαν από την άνοδο και την πτώση
τους. Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου που καταγράφεται ιστορικά, ήταν ο Άγιος Ιώβ
ο Ομολογητής, λόγιος μοναχός του 13ου αιώνος. Τα ερυθρόλευκα χρώματα του θυρεού
των Ιασιτών, αποτελούν πιθανή ένδειξη καταγωγής από τα δυτικά Θέματα της Αυτοκρατορίας.
ΚΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΒΑΣΙΛΩΝ»3

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θεσσαλονίκης με τόπο καταγωγής το χωρίο Καβάσιλα
Πιερίας. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της οικογένειας ήταν ο Αλέξανδρος Καβάσιλας
τον 11ο αιώνα. Σημαντικότεροι Καβάσιλες: Κωνσταντίνος (Μητροπολίτης Δυρραχίου τον 13ο αι.),
Νείλος (1298-1363, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης), Άγιος Νικόλαος (1322-1392, λόγιος μοναχός.
+20/06) και Δημήτριος Δούκας Καβάσιλας (Mέγας Άρχων επί Ιωάννου Ε’). Απόγονοι
των Καβασιλών υπάρχουν στη Μονεμβασιά, τη Ρόδο και την Αίγινα. Τα Ρόδα στην εραλδική
συμβολίζουν την Ομορφιά και την Εντιμότητα.
3.http://www.coats-of-arms-heraldry.com/armoriaux/rietstap/blasons_CAAN_CAES.html
52
ΚΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΑΦΑΤΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Κρήτης, κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής. Με γενάρχη
τον Ματθαίο Καλαφάτη ή Καφάτο, εγκαταστάθηκαν εκεί επί Αλεξίου Κομνηνού. Με βάση τις κτήσεις τους
στην επαρχία Μυλοποτάμου, αντιστάθηκαν στην βενετική κατοχή. Απόγονοί τους εξακολουθούν
να υπάρχουν στη μεγαλόνησο.
ΚΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΛΕΡΓΩΝ»

Πρόκειται για κλάδο των Φωκάδων. Με γενάρχη τον Ιωάννη Φωκά, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη
επί Αλεξίου Κομνηνού. Με βάση τις κτήσεις τους στο Ηράκλειο και τα Ανώγεια, έγιναν η ισχυρότερη
οικογένεια της μεγαλονήσου. Επειδή αρχικά συνεργάσθηκαν με τους Βενετούς, απέκτησαν το επώνυμο
«Καλλέργης» = αυτός που εργάζεται καλώς.
Σημαντικότεροι Καλλέργηδες2: Αλέξιος (κατέπνιξε την κρητική επανάσταση του 1272-78
και ονομάσθηκε από τους Βενετούς «Μέγας Άρχων». Ηγήθηκε όμως μεγαλύτερης επαναστάσεως κατά
των κατακτητών το 1282-1299, Βάρδας (ηγέτης επαναστάσεως 1333, αποκεφαλίσθηκε από τον συνεργάτη
των Βενετών Γεώργιο Καλλέργη), Λέων (ηγέτης επαναστάσεως 1341-47), Ιωάννης (ηγέτης επαναστάσεως
1362-63), Ιωάννης, Αλέξιος και Γεώργιος (ηγέτες επαναστάσεως 1365-67, αποκεφαλίσθηκαν από
τους Βενετούς), Ανδρέας (συνέδραμε την άμυνα της Πόλεως το 1453), Γεώργιος (συμμετείχε στη ναυμαχία
της Ναυπάκτου, 1571), Δημήτριος (1803-1867, συνταγματάρχης – ηγέτης του κινήματος για Σύνταγμα)
και Λυκούργος (1914-2011, ηθοποιός και πολιτικός). Η οικογένεια παραμένει πολυπληθής στην Κρήτη.
Κλάδος των Καλλεργών είναι πιθανότατα η οικογένεια Καραβία, καταγεγραμμένη από το 1672
στην Ιθάκη. Γνωστότεροι Καραβίες: Χρύσανθος (1731-1812, Διευθυντής της Ευαγγελικής Σχολής
της Σμύρνης), Ευγένιος (1752-1821, εθνομάρτυς Μητροπολίτης Αγχιάλου), Βασίλειος (1773-1830,
εκ των πρωτεργατών της Ελληνικής Επαναστάσεως στη Μολδοβλαχία), Παναγιώτης (οπλαρχηγός
της Ελληνικής Επαναστάσεως) και Ιωάννης (Στρατηγός στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο).
Οίκος Καλλέργη Οίκος Καραβία
2.http://kallergides.blogspot.gr/p/blog-page.html
3.https://www.facebook.com/groups/43679775063/
53
Λ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΟΘΕΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Σάμου με τόπο καταγωγής την Έφεσο. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της οικογένειας ήταν ο Δομέστικος των Σχολών Θεόδοτος περί το 1250.
Σημαντικότεροι Καλόθετοι: Λέων (ελευθέρωσε προσωρινά την Χίο από τους Γενουάτες.
Κατόπιν, κυβερνήτης της νήσου επί Ανδρονίκου Γ’), Άγγελος (Παρακοιμώμενος επί Ιωάννου Ε’)
και Ιωσήφ (πατερικός θεολόγος του 14ου αι).
ΛΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΜΑΤΗΡΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της οικογένειας ήταν o Πετρωνάς, Στρατηγός Χερσώνος περί το 850.
Σημαντικότεροι Καματηροί3: Βασίλειος (Μάγιστρος επί Αλεξίου Κομνηνού), Ιωάννης
(Λογοθέτης του Δρόμου επί Μανουήλ Κομνηνού), Ανδρόνικος (Δρουγγάριος της Βίγλας και λόγιος
επί Μανουήλ Κομνηνού), Ανδρόνικος Δούκας Καματηρός (Δρουγγάριος του Στόλου, εκτελέσθηκε
το 1185), Βασίλειος Β’ (Πατριάρχης, 1182-1186) και Ιωάννης Ι’ (Πατριάρχης, 1198-1206).
Ο Οίκος έπεσε σε αφάνεια μετά την Άλωση του 1204. Η σημερινή μορφή του επιθέτου
«Καματερός» διασώζεται κυρίως στην Κω.
1.http://www.coats-of-arms-heraldry.com/armoriaux/rietstap/blasons_CALL_CAMB.html
54
ΛΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΝΑΒΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Σημαντικότερος Κανναβός ήταν ο Στρατηγός
Νικόλαος (εξελέγη Αυτοκράτωρ από τον λαό, 28/01-05/02/1204. Στραγγαλίσθηκε με διαταγή
του Αλεξίου Δούκα). Μετά την Άλωση του 1204, οι Κανναβοί μετανάστευσαν στην Κεφαλληνία και
στα νεώτερα χρόνια στην κεντρική Ελλάδα. Μεταξύ αυτών ξεχώρισε ο Αναγνώστης (οπλαρχηγός
Ναυπάκτου το 1821). Η αρχική εκδοχή του θυρεού περιλάμβανε τον λέοντα και τα άστρα αλλά
η ακριβής μορφή του δεν είναι γνωστή.
ΛΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θεσσαλονίκης με τόπο καταγωγή τον Κουζηνά (κοντά
στην Σμύρνη), ιστορικά καταγεγραμμένη από το 1100.
Σημαντικότεροι Καντακουζηνοί3: Ιωάννης (Σεβαστός επί Μανουήλ Κομνηνού, σκοτώθηκε
στο Μυριοκέφαλον), Ιωάννης (Καίσαρ επί Ισαακίου Β’), Ιωάννης (βοήθησε τους Σταυροφόρους
να κατακτήσουν την Πελοπόννησο το 1205), Μιχαήλ (κυβερνήτης του Μυστρά επί Ανδρονίκου Γ’),
Ιωάννης ς’ (Μέγας Δομέστικος επί Ανδρονίκου Γ’. Αυτοκράτωρ, 1347-1354), Μανουήλ (Δεσπότης
του Μυστρά, 1349-1380), Ματθαίος (Συναυτοκράτωρ, 1353-1357. Δεσπότης του Μυστρά, 1380-
1383), Θωμάς (Στρατηγός του σερβικού στρατού, +1463) και Ανδρόνικος (τελευταίος Μέγας
Δομέστικος της Ρωμανίας. Εκτελέσθηκε από τους Οθωμανούς τον Ιούνιο του 1453).
Οι Καντακουζηνοί υιοθέτησαν τον θυρεό των Παλαιολόγων, προσθέτοντας δεύτερο Στέμμα
πιθανόν ως ένδειξη συγκυριαρχίας.
1.http://kanavosgeanology.blogspot.gr/2015/02/h.html
55
ΛΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΩΝ ΤΗΣ ΒΛΑΧΙΑΣ»1

Μετά την Άλωση της Βασιλεύουσας, η οικογένεια εισήλθε στον κύκλο των Φαναριωτών.
Σημαντικότεροι Καντακουζηνοί της Μολδοβλαχίας: Σερμπάν (Πρίγκηπας της Βλαχίας,
1678-1688), Στέφανος (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1714-16) και Γεώργιος (1833-1913, Πρωθυπουργός
της Ρουμανίας). Το επώνυμο απαντάται στη Ρουμανία και σε νησιά του Αιγαίου.
ΛΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΑΝΤΗΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Κιβυρραιωτών με τόπο καταγωγής τα Καρύανδα
της Καρίας. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δρουγγάριος του Στόλου Θεόδωρος
ο οποίος νίκησε τον στόλο του στασιαστή Κουρτικίου το 978.
Σημαντικότεροι Καραντηνοί3: Νικηφόρος (Πατρίκιος επί Βασιλείου Β’), Κωνσταντίνος
(Δούκας Αντιοχείας επί Ρωμανού Γ’) και Νικηφόρος (Δούκας Σκοπίων επί Μιχαήλ Ζ’). Μετά
την άνοδο των Κομνηνών, ο Οίκος παρήκμασε. Πολυπληθείς Καραντινοί υπάρχουν κυρίως
στην Κρήτη.
1. http://wappenwiki.org/index.php/House_of_Kantakouzenos
56
Λς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΡΑΤΖΑΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια πιθανότατα κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δούκας του Δυρραχίου Αργυρός το 1091.
Σημαντικότεροι Καρατζάδες: Ευστράτιος (εκπρόσωπος του Πατριαρχείου το 1453),
Κωνσταντίνος (Μέγας Ποστέλνικος της Μολδαβίας, 1591), Ιωαννίκιος Γ’ (Πατριάρχης, 1761-63),
Νικόλαος (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1782-83) και Ιωάννης Γ’ (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1812-1818).
Ο ελληνικός κλάδος του Οίκου εξέλειψε με τον θάνατο του Πρίγκηπος Γεωργίου Καρατζά το 1918.
ΛΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΣΤΑΜΟΝΙΤΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Παφλαγόνων με τόπο καταγωγής την Κασταμονή. Πρώτο
ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Κουροπαλάτης Νικήτας το 1084.
Σημαντικότεροι Κασταμονίτες3: Νικηφόρος (Δρουγγάριος του Στόλου επί Αλεξίου
Κομνηνού), Θεόδωρος (Μέγας Λογοθέτης επί Μανουήλ Κομνηνού) και Ιωάννης (Έπαρχος
της Πόλεως επί Αλεξίου Γ’). Ο Οίκος παρήκμασε μετά το 1204. Μετά την Άλωση της Πόλεως,
οι Κασταμονίτες κατέφυγαν στην Κέρκυρα. Ο θυρεός τους φέρει μελανόλευκα χρώματα,
χαρακτηριστικά της βόρειας Μικράς Ασίας.
1. http://wappenwiki.org/index.php/Principality_of_Wallachia
57
ΛΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΑΛΩΝΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Κολωνείας με καταγωγή από την Αρμενία. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δομέστικος των Σχολών Λέων, περί το 900.
Σημαντικότεροι Κατακαλώνες2: Δημήτριος (Στρατηγός Ελλάδος επί Βασιλείου Β’),
Κατακαλών Κεκαυμένος (πολυνίκης Στρατηγός Ιβηρίας επί Κωνσταντίνου Θ’ και συγγραφέας),
Νικόλαος και Μαριανός Μαυροκατακαλώνες (στρατηγοί επί Αλεξίου Κομνηνού).
Οι Κατακαλώνες συνδέθηκαν στενά με τον Οίκο των Κομνηνών και επηρεάσθηκαν από
την άνοδο και την πτώση τους. Στην περιοχή της Ημαθίας απαντάται το επώνυμο «Κατακαλός».
ΛΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΔΩΝ»3

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ελλάδος. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν
o λόγιος μοναχός Κωνσταντίνος περί το 917.
Σημαντικότεροι Κεφαλάδες: Λέων (Στρατηγός Ελλάδος, επί Αλεξίου Κομνηνού) και Ιωάννης
(1794-1876, εθνικός ευεργέτης). Μετά το 1500, κλάδος της οικογένειας εγκαταστάθηκε από
την Ήπειρο στα Επτάνησα και τις Κυκλάδες.
58
Μ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΛΑΔΑΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Πελοποννήσου με καταγωγή από την Ήπειρο. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o άρχοντας Λέων το 1362.
Σημαντικότεροι Κλαδάδες: Θεόδωρος (άρχοντας της Μάνης επί Δεσποτών Κωνσταντίνου
και Θωμά), Κροκόνδυλος (1425-1490, ηγέτης απελευθερωτικών κινημάτων στη Μάνη και
τη Χειμάρρα. Εκτελέσθηκε από τους Οθωμανούς δια κατακερματισμού) και οι υιοί του Θεόδωρος
και Μανουήλ (κατέφυγαν στην Βενετία κι έλαβαν μέρος στον Β’ βενετοτουρκικό πόλεμο).
Οι απόγονοί τους μετακινήθηκαν στην Κεφαλληνία και το επίθετό τους διασώζεται στην Κέρκυρα
και την Ρόδο.
ΜΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ»2

περίοδος α’ (έως το 1057)
Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Παφλαγόνων με τόπο καταγωγής την Κόμνη της Θράκης
(βορ. της Ξάνθης). Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Μανουήλ ο οποίος το 978
ηγήθηκε της άμυνας της Νικαίας έναντι των στασιαστών του Βάρδα Σκληρού.
Σημαντικότεροι Κομνηνοί αυτής της περιόδου3: Ισαάκιος (Δομέστικος των Σχολών της
Ανατολής επί Κωνσταντίνου Θ’, μετέπειτα Αυτοκράτωρ) και Ιωάννης (Στρατηγός επί Μιχαήλ ς’).
Ο Οίκος των Κομνηνών έφερε ως έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό (χρυσός επί ερυθρού πεδίου,
φέρων ξίφη ως ένδειξη του στρατιωτικού φρονήματος της οικογενείας). Διά των Κομνηνών,
ο Δικέφαλος Αετός καθιερώθηκε ως έμβλημα πολλών αρχοντικών ρωμέικων οικογενειών.
1.https://librodoro-gr.blogspot.com/2017/09/blog-post_85.html
59
περίοδος β’ (μετά το 1057)1

Η αυτοκρατορική περίοδος του Οίκου ξεκίνησε από τον Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059).
Σημαντικότεροι Κομνηνοί αυτής της περιόδου2: Ιωάννης (Δομέστικος των Σχολών
της Δύσεως επί Ισαακίου), Αλέξιος (Αυτοκράτωρ, 1081-1118), Αδριανός (Δομέστικος των Σχολών
της Δύσεως επί Αλεξίου Α’), Άννα (κόρη του Αλεξίου - ιστορική συγγραφέας), Ιωάννης Β’
(Αυτοκράτωρ, 1118-1143), Αλέξιος (Συναυτοκράτωρ, 1119-1142), Ανδρόνικος (Σεβαστοκράτωρ
επί Ιωάννου Β’), Μανουήλ (Αυτοκράτωρ, 1143-1180), Ισαάκιος (Σεβαστοκράτωρ επί Μανουήλ),
(Ιωάννης) Τσελεμπή (εξισλαμισθείς, πατέρας του Σουλεϊμάν Σαχ των Σελτζούκων), Αλέξιος Β’
(Αυτοκράτωρ, 1180-1183), Αλέξιος (Πρωτοσεβαστός επί Αλεξίου Β’), Ανδρόνικος (Αυτοκράτωρ,
1183-1185), Ιωάννης (Συναυτοκράτωρ, 1183-1185), Αλέξιος (εξελέγη Αυτοκράτωρ υπό
των Νορμανδών το 1185 στην Θεσσαλονίκη), Ισαάκιος («Αυτοκράτωρ» της Κύπρου, 1184-1191),
Αλέξιος και Δαυίδ (ιδρυτές της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος το 1204).
Μέλη του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς των μοναρχών της Ουγγαρίας, της Γερμανίας,
της Γεωργίας και της Αντιοχείας. Το επώνυμο «Κομνηνός» συνόδευε - μεταξύ άλλων συνθετικών –
τους Αυτοκράτορες της Τραπεζούντος (1204-1461), τους Δεσπότες της Ηπείρου (1204-
1318) και τους Δεσπότες της Θεσσαλονίκης (1230-1246) ενώ σήμερα επιβιώνει στην Εύβοια,
την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα. Μέλη της οικογένειας έζησαν στην Ιταλία (Μιλάνο,
Κορσική).
Το Έμβλημα της αυτοκρατορικής περιόδου των Κομνηνών (εστεμμένος μέλας Αετός
επί χρυσού πεδίου), αποτελεί το πλέον δημοφιλές Σύμβολο της Ρωμανίας.
Οίκος των Κομνηνών του Μιλάνου
60
ΜΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΝΤΟΣΤΕΦΑΝΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια με πιθανό τόπο καταγωγής το Θέμα Θρακησίων (κοιλάδα Μαιάνδρου).
Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως Στέφανος
το 986 (καθαιρέθηκε από τον Βασίλειο Β’ ως προδότης).
Σημαντικότεροι Κοντοστέφανοι2: Μιχαήλ (Δούκας Αντιοχείας επί Θεοδώρας της
Πορφυρογέννητης), Ισαάκιος (Θαλασσοκράτωρ επί Αλεξίου Κομνηνού), Στέφανος (Μέγας Δουξ
επί Μανουήλ Κομνηνού, σκοτώθηκε κατά την πολιορκία της Κέρκυρας το 1149), Ανδρόνικος
(Μέγας Δουξ επί Μανουήλ. Πολυνίκης Στρατηγός επί των Ούγγρων και των Σελτζούκων),
Θεόδωρος (Πρωτοσεβαστός επί Ιωάννου Γ’) και Ιωάννης Παλαιολόγος-Κοντοστέφανος (Μέγας
Πριμικήριος επί Ιωάννου Ε’). Ο Πύργος είναι σύμβολο αρχαίας διάσημης ευγενείας.
ΜΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΡΕΣΣΙΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Σάμου με τόπο καταγωγής την Κορησσό της Ιωνίας (κοντά
στην Έφεσο). Οι επιδρομές των Τουρκομάνων, τους εξανάγκασαν να εγκατασταθούν στην Χίο
περί το 1300. Σημαντικότερο μέλος της οικογένειας ήταν ο Γεώργιος (1563-1661, θεολόγος
και ιατροφιλόσοφος). Μετά την καταστροφή της Χίου, επιζώντες της οικογένειας Κορέσση
εγκαταστάθηκαν στις Κυκλάδες.
3. http://protostrator.blogspot.com/2011/05/byzantine-heraldry.html
61
ΜΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΡΚΟΥΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Καππαδοκίας με καταγωγή από την Αρμενία. Πρώτο
ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Δομέστικος των Ικανάτων Ιωάννης ο οποίος
συνωμότησε κατά του Βασιλείου του Μακεδόνος τo 877.
Σημαντικότεροι Κουρκούες2: Ιωάννης (Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής επί Ρωμανού
Λεκαπηνού. Πολυνίκης Στρατηγός κατά των Αράβων), Ιωάννης (Στρατηγός κατά Θράκην
Μακεδονίας. Σκοτώθηκε από τους Ρώσσους το 971), Ιωάννης ο επονομαζόμενος «Τζιμισκής»
(Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής. Αυτοκράτωρ, 969-976), Ιωάννης (Κατεπάνω της Ιταλίας
επί Βασιλείου Β’, σκοτώθηκε από τους Λομβαρδούς το 1008) και Μιχαήλ (Πατριάρχης, 1143-1146).
H άνοδος του Οίκου συντελέστηκε μέσω των επιγαμιών του με τους Φωκάδες και τους Σκληρούς.
Η παρακμή τους ξεκίνησε μετά την ήττα των μικρασιατών αρχόντων από τον Βασίλειο
Β’ το 989. Η Καρδιά σύμφωνα με την εραλδική είναι σύμβολο Αφοσιώσεως.
ΜΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΤΡΙΖΑΚΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια με τον πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο Κουτριζάκη να διακρίνεται στην
απελευθέρωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1261. Ίχνη της οικογένειας εντοπίζονται στη Χίο.
Το κυανό χρώμα του εμβλήματος αποτελεί πιθανή ένδειξη καταγωγής από νησί ή παράλια περιοχή
του Αιγαίου.
2.https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%C
E%9A%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%8D%CE%B1
62
Μς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΤΗΦΑΡΑΙΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Πελοποννήσου με καταγωγή από τον Ζυγό της Μελιγγούς
(Έξω Μάνη). Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν o Έξαρχος Βουτσαράς-
Κουτήφαρης, Δρουγγάριος του Στόλου τo 911.
Σημαντικότεροι Κουτηφαραίοι: Καπέτος (Μέγας Βεστιάριος και πρέσβυς στη Φραγκία
επί Βασιλείου Β’), Ιωάννης Δοξαπατρής (αντιστάθηκε ηρωικά στους «Σταυροφόρους» το 1204-
1207. Κατόπιν Βαρώνος της Μάνης), Ιωάννης (άρχων της Μάνης επί Ανδρονίκου Β’), Γιαννάκης
(διακρίθηκε κατά τον βενετοτουρκικό πόλεμο του 1685-1699 και τιμήθηκε με το αξίωμα του Ιππότη,
επί τουρκοκρατίας πρώτος «Καπετάνιος του Σταυροπηγίου»), Μακάριος (Επίσκοπος
Καρυουπόλεως, 1703-1717 περ.), Τζανετάκης (πρώτος μπέης της Μάνης, 1776-1779), οι αδελφοί
Παναγιώτης και Δημητράκης (αγωνιστές του 1821) και ο Αθανάσιος Κουτήφαρης-Σκαρπαλέζος
(μέλος της Φιλικής Εταιρείας).
Υπάρχουν κλάδοι του Οίκου των Κουτηφαραίων και με άλλα επίθετα (Κουτουφάδες,
Γεννηματάδες, Σκαρπαλέζοι, Καπετανάκηδες κ.α.) -εκτός από την Πελοπόννησο- στην Κεφαλληνία,
τη Ζάκυνθο, τη Χίο και την Ικαρία.
Ο παρών θυρεός, προέρχεται από τον κλάδο της Κεφαλληνίας και έχει αναγεννησιακά
χαρακτηριστικά. Ta λατινικά γράμματα IHV, πιθανότατα είναι τα αρχικά της φράσεως: “In Hoc
(signo) Vinces” (ἐν τούτῳ νίκα). Ο Ίππος κατά την εραλδική είναι σύμβολο Ανδρείας.
Οι πληροφορίες για το οικόσημο και την ιστορία της οικογένειας, προέρχονται από τον κ. Κ. Σκαρπαλέζο, απόγονο
των Κουτηφαραίων.
63
ΜΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΛΑΣΚΑΡΙΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Οψικίου με καταγωγή από τη Νίκαια. Για την ετυμολογία
του ονόματος υπάρχουν πολλές θεωρίες με πιθανότερο το αραβικό ascari=πολεμιστής (πιθανό
παρωνύμιο ακρίτα ή εκχριστιανισμένου Άραβα). Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της ήταν o Δούκας Μοισίας Κωνσταντίνος περί το 1100.
Σημαντικότεροι Λασκαρίδες2: Κωνσταντίνος (Αυτοκράτωρ για μία ημέρα κατά την Άλωση
του 1204. Παραιτήθηκε και σκοτώθηκε από τους «Σταυροφόρους» στο Αδραμμύτιον το 1205),
Θεόδωρος (ιδρυτής της Αυτοκρατορίας εν Νικαία, 1204-1222), Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης-Βατάτζης
(Αυτοκράτωρ, 1254-1258), Ιωάννης Δ’ (Αυτοκράτωρ, 1258-1261. Ανετράπη από τον Μιχαήλ Η’
Παλαιολόγο), Μανουήλ (Δομέστικος των Σχολών επί Ανδρονίκου Β’), Αλέξιος (Μέγας Εταιρειάρχης
επί Ιωάννου Ε’), Κωνσταντίνος (1434-1501, καθηγητής της ελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο
της Μεσσήνης), Ιανός (1445-1535, διπλωμάτης στην Ιταλία και σπουδαίος λόγιος), Ιωάννης-
Παύλος (1560-1657, Μέγας Μάγιστρος των Ιπποτών της Μάλτας). Μετά την Άλωση,
διασκορπίστηκαν στην Ιταλία, τη Σμύρνη και τη Ζάκυνθο (Λασκαράτοι).
Μέλη του Οίκου ήσαν αριστοκρατικά γένη της Δαλματίας και της Ιταλίας (Βερόνα,
Βεντιμίλια). Σε όλες τις περιπτώσεις, διατήρησαν ως έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό.
α’.Λασκαρίδες της Δαλματίας β’.Λασκαρίδες της Βερόνας γ’.Λασκαρίδες της Βεντιμίλια
1. http://wappenwiki.org/index.php/Roman_Empire
2.https://en.wikipedia.org/wiki/Laskaris
64
ΜΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΛΕΚΑΠΗΝΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Μελιτηνής με καταγωγή από την αρμενική πόλη Λάκαπα.
Το αρχικό τους επώνυμο ήταν «Αβάστακτοι». Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της
ήταν o Στρατηγός Θεοφύλακτος περί το 860.
Σημαντικότεροι Λεκαπηνοί: Ρωμανός (Μέγας Δρουγγάριος επί Λέοντος ς’. Αυτοκράτωρ,
920-944), Χριστόφορος (Συναυτοκράτωρ, 921-931), Στέφανος και Κωνσταντίνος
(Συναυτοκράτορες, 928-945), Θεοφύλακτος (Πατριάρχης, 933-956) και Βασίλειος
(Παρακοιμώμενος επί Ιωάννου Τζιμισκή και Βασιλείου Β’). Μετά την καθαίρεση του
πανίσχυρου Βασιλείου Λεκαπηνού το 985, ο Οίκος έπεσε σε αφάνεια
ΜΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΜΙΚΟΝΙΑΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Παφλαγόνων με καταγωγή από τον ηγεμονικό Οίκο
της αρμενικής Ιβηρίας (Άνω Ταώ). Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν
o Αρτάβασδος, Στρατηγός Ανατολικών τo 778.
Σημαντικότεροι Μαμικονιάνες: Μαρίνος (Δρουγγάριος Παφλαγονίας), Αγία Θεοδώρα
(+11/02. Αυγούστα, 830-842 και Αντιβασίλισσα, 842-856), Βάρδας (Καίσαρ επί Μιχαήλ Γ’ και
Αντιβασιλεύς, 862-866), Πετρωνάς (Μάγιστρος και Δομέστικος των Σχολών επί Μιχαήλ Γ’) και
Αντίγονος (Δομέστικος των Σχολών επί Μιχαήλ Γ’). Οι δολοφονίες του Βάρδα και του Μιχαήλ
Γ’ (Μαμικονιάν εκ μητρός) από τον Παρακοιμώμενο Βασίλειο τον Μακεδόνα, οδήγησαν τον Οίκο
σε ταχύτατη παρακμή. Οι Μαμικονιάνες ήταν το πρώτο αρχοντικό γένος της Ρωμανίας
που χρησιμοποίησε ως έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό.
2.https://en.wikipedia.org/wiki/Mamikonian
65
Ν’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΝΙΑΚΗΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ανατολικών με καταγωγή από την Αρμενία. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Αρμένιος πρέσβυς Κωνσταντίνος - κατόπιν Δρουγγάριος
της Βίγλας επί Θεοφίλου και Λογοθέτης του Δρόμου επί Μιχαήλ Γ’.
Σημαντικότεροι Μανιάκηδες3: Γεώργιος (πολυνίκης Στρατηγός και Κατεπάνω Ιταλίας.
Το 1043 ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ αλλά σκοτώθηκε από τα κυβερνητικά στρατεύματα),
Θεοφύλακτος (Στρατηγός επί Μιχαήλ ς’) και Γεώργιος (Στρατηγός επί Αλεξίου Κομνηνού).
Τον 12ο αιώνα, καταγράφεται η παρουσία απογόνων του Οίκου των Μανιάκηδων στον Τάραντα.
ΝΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΓΕΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Μετά την Άλωση, μετανάστευσαν στην Εύβοια,
τις Κυκλάδες και την Κρήτη και εντάχθηκαν στον κύκλο των Φαναριωτών.
Σημαντικοί Μαυρογένηδες: Νικόλαος (Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1788-1790),
ο εθνομάρτυς Στέφανος (1750-1821, Μέγας Λογοθέτης του Πατριαρχείου), Μαντώ (1796-1848,
εθνική Ευεργέτις και αγωνίστρια του 1821), Εμμανουήλ (αρχηγός κρητικής επαναστάσεως το 1858)
και Αλέξανδρος (ηγεμών της Σάμου, 1902-1904). Το έμβλημα των Μαυρογενών παραπέμπει στον
Σταυροφόρο Αετό της Βλαχίας ενώ επάνω δεξιά, διακρίνουμε σε μικρογραφία τον Ταύρο
της Μολδαβίας. Υπάρχει η πιθανότητα κλάδος της οικογένειας να σχετίζεται με τον ονομαστό
ενετικό Οίκο Μοροζίνι του οποίου η λατινική ονομασία ήταν Mavrogeni.
2. http://mavrogenip.blogspot.gr/
66
ΝΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Μετά την Άλωση, μετανάστευσαν στη Χίο
και περί το 1600 εντάχθηκαν στον κύκλο των Φαναριωτών.
Σημαντικότεροι Μαυροκορδάτοι: Ιωάννης (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1716-1719), Νικόλαος
(Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1719-1730), Κωνσταντίνος (Πρίγκηπας της Βλαχίας, 1731-1763), Ιωάννης
(Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1743-1747), Αλέξανδρος (Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1782-1785)
και Αλέξανδρος (1791-1865, Πρωθυπουργός της Ελλάδος). Το έμβλημα των Μαυροκορδάτων ήταν
ο «Αναγεννώμενος Φοίνικας».
ΝΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΟΚΟΜΝΗΝΩΝ»2

περίοδος α’ (1204-1282)
Κλάδος των Κομνηνών με έδρα την Τραπεζούντα. Ιδρυτής του Οίκου ήταν ο Αλέξιος (εγγονός
του Ανδρονίκου Α’. Ίδρυσε Αυτοκρατορία στην Τραπεζούντα υιοθετώντας το επώνυμο «Μέγας
Κομνηνός», 1204-1222).
Άλλοι Αυτοκράτορες Μεγαλοκομνηνοί αυτής της περιόδου: Ιωάννης (1235-1238), Μανουήλ
(1238-1263), Ανδρόνικος Β’ (1263-1266), Γεώργιος (1266-1280) και Ιωάννης Β’ (1280-1297).
To έμβλημα των Μεγαλοκομνηνών ήταν ο πατρογονικός χρυσός Δικέφαλος Αετός σε ερυθρό
πεδίο.
1. http://wappenwiki.org/index.php/Principality_of_Wallachia
2.http://wappenwiki.org/index.php/Empire_of_Trebizond
67
Περίοδος β’ (1282-1461)
Η έναρξη της περιόδου σηματοδοτείται με την παραίτηση του Ιωάννου Β’ Μεγαλοκομνηνού
ως «Αυτοκράτορος των Ρωμαίων» και την υιοθέτηση του Τίτλου «Αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής Ιβήρων
και Περατείας». Αυτοκράτορες της περιόδου: Αλέξιος Β’ (1297-1330), Ανδρόνικος Γ’ (1330-1332),
Μανουήλ Β’ (1332), Βασίλειος (1332-1340), Άννα (1341-1342), Ιωάννης Γ’ (1342-1344), Μιχαήλ (1344-1349),
Αλέξιος Γ’ (1349-1390), Μανουήλ Γ’ (1390-1416), Αλέξιος Δ’ (1416-1429), Ιωάννης Δ’ (1429-1458)
και ο Άγιος Δαυίδ (1458-1461). Ο κύκλος των Μεγαλοκομνηνών έκλεισε δραματικά με την εκτέλεση
του τέως Αυτοκράτορος και της Οικογενείας του στην Αδριανούπολη (+ 26/03/1463) και την αποτυχία
της επαναστάσεως του Πόντου (1472-1473) υπό τον Πρίγκηπα Αλέξιο (ς’). Κατά την εν λόγω περίοδο,
οι Μεγαλοκομνηνοί άλλαξαν το οικογενειακό Έμβλημα, υιοθετώντας τα μελανόλευκα χρώματα του πάλαι
ποτέ «Δρούγγου του Πόντου». Επιζήσαντες Μεγαλοκομνηνοί κατέφυγαν στη Μάνη (Στεφανόπουλοι).
NΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΗΝΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Οψικίου με καταγωγή από το Δορύλαιον. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Μιχαήλ, Στρατηγός Ανατολικών περί το 760.
Σημαντικότεροι Μελισσηνοί: Θεόδοτος ο Κασσιτεράς (Πατριάρχης, 815-821), Κάλλιστος
(Τουρμάρχης επί Θεοφίλου, ένας από τους 42 εν Αμορίω Μάρτυρες, +06/03/844), Θεόδοτος (Στρατηγός
Ανατολικών επί Μιχαήλ Γ’), Λέων (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Βασιλείου Β’), Νικηφόρος
(Στρατηγός Ανατολικών, ανακηρύχθηκε Αυτοκράτωρ στις ανατολικές επαρχίες, 1080-1081), Ανδρέας
(γενάρχης των Μελισσηνών της Κρήτης επί Αλεξίου Κομνηνού), Κωνσταντίνος («Άρχων της
Δημητριάδος», 1207-1218), Θεόδωρος και Μιχαήλ (ηγέτες επαναστάσεων της Κρήτης κατά των Βενετών,
1222-1223 και 1228-1236), Μιχαήλ (γενάρχης των Mελισσηνών της Πελοποννήσου), Γρηγόριος Γ’
(Πατριάρχης, 1443-1450), Πέτρος (1726-1797, Στρατηγός πυροβολικού της Ρωσσίας) και Αλέξιος
(Στρατηγός ιππικού της Ρωσσίας. Σκοτώθηκε στη μάχη της Δρέσδης το 1813). Απόγονοι των Μελισσηνών
υπάρχουν στην Χίο. Οι Κώδωνες είναι σύμβολα Φήμης και Δόξας.
68
ΝΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΩΝ»

Κλάδος των Μελισσηνών στην Πελοπόννησο με πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της
τον άρχοντα της Μεσσηνίας Μιχαήλ περί το 1400.
Σημαντικότεροι Μελισσουργοί: οι αδελφοί Θεόδωρος και Μακάριος Μητροπολίτης
Μονεμβασίας (ηγέτες απελευθερωτικού κινήματος στη Φωκίδα το 1571. Μετανάστευσαν
στη Νεάπολη της Ιταλίας) και Νικηφόρος (1577-1635, Ρωμαιοκαθολικός Αρχιεπίσκοπος Κρότωνος
και λόγιος). Το επώνυμο εντοπίζεται κυρίως στη Νάξο και την Πελοπόννησο.
70
Νς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΞΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της αναφέρεται ως Συγκλητικός το 1082.
Σημαντικοί Μεταξάδες: Μάρκος Αντώνιος (υπασπιστής του Κωνσταντίνου ΙΑ’, γενάρχης της
οικογένειας στην Κεφαλληνία), Ανδρέας (το 1657 πολέμησε στην Κρήτη κατά των Οθωμανών),
Κωνσταντίνος (1793-1870, αγωνιστής του 1821), Ανδρέας (1790-1860, πολιτικός αρχηγός),
Νεόφυτος (πρώτος Μητροπολίτης Αθηνών, 1833-1861), Γεράσιμος (1815-1890, Στρατηγός)
και Ιωάννης (1871-1941, Στρατηγός και Πρωθυπουργός της Ελλάδος). Το έμβλημα του Οίκου
των Μεταξάδων έχει εμφανώς νεώτερα στοιχεία.
http://wappenwiki.org/index.php/Roman_Empire
69
ΝΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΙΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της
ήταν ο Μέγας Λογοθέτης και πανεπιστήμων Θεόδωρος (+1332).
Σημαντικότεροι Μετοχίτες2: Δημήτριος (Μέγας Στρατοπεδάρχης επί Ιωάννου Ε’), Νικηφόρος
(Μέγας Λογοθέτης, 1355-1357) και Αλέξιος (Μέγας Δομέστικος (1355-1369). Τα χρυσοπράσινα
χρώματα του εμβλήματος των Μετοχιτών, αποτελούν πιθανή ένδειξη καταγωγής από τη νότιο
Μικρά Ασία.
ΝΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΖΑΛΩΝΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Σάμου με τόπο καταγωγής το Αδραμμύτιον. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Σπαθάριος Λέων το 1050.
Σημαντικότεροι Μουζάλωνες2: Νικόλαος Δ’ (Πατριάρχης, 1147-1151), Γεώργιος (Μέγας
Δομέστικος επί Θεοδώρου Β’ και Αντιβασιλεύς του Ιωάννου Δ’), Ανδρόνικος (Μέγας Δομέστικος
επί Ιωάννου Δ’) και Θεόδωρος (ηγέτης των Ανθενωτικών επί Μιχαήλ Η’). Η εξόντωση των
αδελφών Μουζαλώνων Γεωργίου, Θεοδώρου και Ανδρονίκου από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο,
οδήγησε τον Οίκο στην αφάνεια.
70
ΝΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΡΟΥΖΗΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Χαλδίας με τόπο καταγωγής την Τραπεζούντα. Το 1665,
ο Αντίοχος Μουρούζης εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και εντάχθηκε στον κύκλο
των Φαναριωτών.
Σημαντικότεροι Μουρούζηδες: Κωνσταντίνος (Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1777-1782),
Αλέξανδρος (Πρίγκηπας της Μολδαβίας, 1792, 1802, 1806-1807), Κωνσταντίνος (Μέγας
Διερμηνεύς, σφαγιάσθηκε από τους Οθωμανούς το 1821) και Αλέξανδρος (Πρωθυπουργός
της Μολδαβίας). Πολλές σημαντικές οικογένειες της Ελλάδος (Ζαΐμη, Δραγούμη, Μαζαράκη
και Βαλαωρίτη), είναι συγγενείς των Μουρούζηδων.
Ξ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΝΕΣΤΟΓΓΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Σάμου με πιθανότερο τόπο καταγωγής τη Σμύρνη. Το πρώτο
ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της καταγράφεται το 1136 και πιθανόν ήταν βουλγαρικής
καταγωγής. O Οίκος τους συνδέθηκε μέσω επιγαμιών με τους Βατάτζηδες και τους Παλαιολόγους.
Σημαντικότεροι Νεστόγγοι: Ανδρόνικος και Ισαάκιος (στασίασαν κατά του Ιωάννου Γ’
το 1225), Ισαάκιος (διοικητής Μακεδονίας επί Θεοδώρου Β’), Αλέξιος (Κεφαλή Θεσσαλονίκης
επί Μιχαήλ Η’) και ο Μέγας Παππίας Δούκας Νεστόγγος ο οποίος προσέφερε τις υπηρεσίες του
στον Τσάρο των Σέρβων Στέφανο Δουσάν. Έκτοτε, ο Οίκος των Νεστόγγων οδηγήθηκε στην
αφάνεια.
1.https://www.wikidata.org/wiki/Q1812020
71
ΞA’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΝΟΤΑΡΑΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με τόπο καταγωγής τη Μονεμβασία, ιστορικά
καταγεγραμμένη από το 1384. Μετά την Άλωση, όσοι επέζησαν κατέφυγαν στην Κορινθία.
Σημαντικότεροι Νοταράδες: Λουκάς (ο τελευταίος Μέγας Δουξ της Ρωμανίας. Σφαγιάσθηκε
από τους Οθωμανούς μαζί με τους γιους του), Άγιος Γεράσιμος (1506-1579, +16/08), Δοσίθεος
(Πατριάρχης Ιεροσολύμων, 1669-1707), Χρύσανθος (Πατριάρχης Ιεροσολύμων, 1707-1731),
Άγιος Μακάριος (1731-1805, Μητροπολίτης Κορίνθου και ηγέτης του θρησκευτικού κινήματος
των Κολλυβάδων, +17/04), Πανούτσος (1752-1849, αγωνιστής των επαναστάσεων του 1770
και του 1821, πρώτος Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων) και ο υιός του Ιωάννης (1805-1827,
αγωνιστής του 1821. Σκοτώθηκε στη μάχη του Αναλάτου το 1827). Το επώνυμο διασώζεται σε πολλά
μέρη της Ελλάδος, κυρίως στα Κύθηρα.
ΞB’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»1

περίοδος α’ (έως το 1261)
Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με καταγωγή από το Θέμα Ανατολικών. Πρώτο
ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Δούκας Μεσοποταμίας Νικηφόρος επί Μιχαήλ Ζ’.
Σημαντικότεροι Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου2: Γεώργιος (Δούκας Δυρραχίου επί
Αλεξίου Κομνηνού), Ανδρόνικος (Κεφαλή Θεσσαλονίκης επί Αλεξίου Κομνηνού), Ανδρόνικος
(Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Γ’), Ιωάννης (Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Δ’, νικητής στη μάχη
της Πελαγονίας το 1259) και Μιχαήλ (Μέγας Κοντόσταυλος επί Θεοδώρου Β’, Συναυτοκράτωρ,
1259-1261). Ο αρχικός θυρεός των Παλαιολόγων παραπέμπει στην απλοποιημένη μορφή
του ερυθρόχρυσου Σταυρού του Αγίου Γεωργίου.
72
Περίοδος β’ (1261-1282)1
Η αυτοκρατορική περίοδος των Παλαιολόγων ξεκινά με τον σφετερισμό του Θρόνου από
τον Μιχαήλ Η’ (ανέτρεψε και τύφλωσε τον Ιωάννη Δ’) και δοξάσθηκε από την απελευθέρωση
της Βασιλεύουσας. Σημαντικότεροι Παλαιολόγοι της περιόδου2: Ανδρόνικος (Συναυτοκράτωρ,
1261-1282) και Ιωάννης (Σεβαστοκράτωρ και αξιόλογος Στρατηγός). Ο Μιχαήλ Η’ υιοθέτησε ως
οικογενειακό Έμβλημα τον Αετό, ακολουθώντας το παράδειγμα προηγούμενων Δυναστειών,
προσαρμόζοντάς τον στα ερυθρόχρυσα χρώματα των Παλαιολόγων. Ίσως λόγω
του αντικανονικού τρόπου οικειοποιήσεως της Εξουσίας, ο Αετός είναι μονοκέφαλος και χωρίς
τα Αυτοκρατορικά Διάσημα.
Περίοδος γ’ (1282-1354)1
Σημαντικότεροι Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου2: Ανδρόνικος Β’ (Αυτοκράτωρ, 1282-1328),
Μιχαήλ Θ’ (Συναυτοκράτωρ-Αντιβασιλεύς, 1294-1320), Φιλής (Πρωτοστράτωρ επί Ανδρονίκου
Β’. Νίκησε τους Οθωμανούς το 1313), Ανδρόνικος Γ’ (Συναυτοκράτωρ 1325-1328. Αυτοκράτωρ,
1328-1341), Ιωάννης Ε’ (Αυτοκράτωρ, 1341-1347. Συναυτοκράτωρ, 1347-1354) και Ανδρόνικος
Δ’ (Συναυτοκράτωρ, 1352-1354) και Θεόδωρος (Μαρκήσιος του Μομφερράτου στην Ιταλία,
1306-1338).
Η περίοδος στιγματίσθηκε από τους δύο εμφυλίους: των δύο Ανδρονίκων (1321-1325)
και εκείνον με τους Καντακουζηνούς (1341-1347). Μέλη του Οίκου ήταν εξ αγχιστείας συγγενείς των
μοναρχών της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας, της Κιλικίας, της Τραπεζούντος και της
Σαβοΐας. Η παγίωση της Εξουσίας των Παλαιολόγων επέφερε αλλαγές στο οικογενειακό τους
Έμβλημα (Δικέφαλος Αετός με τα Αυτοκρατορικά Διάσημα).
73
Περίοδος δ’ (μετά το 1354)1

Σημαντικότεροι Παλαιολόγοι αυτής της περιόδου2,3: Ιωάννης Ε’ (Αυτοκράτωρ, 1354-1376,
1379-1390 και 1391), Ανδρόνικος Δ’ (Συναυτοκράτωρ 1354-1373 και 1381-1385. Αυτοκράτωρ,
1376-1379), Ιωάννης Ζ’ (Συναυτοκράτωρ, 1377-1379 και 1399-1408. Αυτοκράτωρ, 1390),
Μανουήλ Β’ (Συναυτοκράτωρ, 1379-1390. Αυτοκράτωρ, 1391-1425), Θεόδωρος (Δεσπότης του
Μυστρά, 1383-1407), Ανδρόνικος Ε’ (Συναυτοκράτωρ, 1403-1407), Θεόδωρος Β’ (Δεσπότης
του Μυστρά, 1407-1443), Ιωάννης Η’ (Συναυτοκράτωρ, 1416-1425. Αυτοκράτωρ, 1425-1448),
Ελένη Δραγάτση-Αγία Υπομονή (Αντιβασίλισσα, 1448-1449. +29/05), Κωνσταντίνος ΙΑ’
(Αντιβασιλεύς, 1437-1440. Δεσπότης του Μυστρά, 1443-1448. Τελευταίος Αυτοκράτωρ
της Ρωμανίας, 1449-1453), Δημήτριος Β’ (Δεσπότης του Μυστρά, 1447-1460. Συνεργάσθηκε
με τους Οθωμανούς) και Θωμάς (Δεσπότης του Μυστρά, 1428-1460. Τιτουλάριος Αυτοκράτωρ
Ρωμαίων αυτοεξόριστος στην Ιταλία, 1460-1465).
Μετά την πτώση του Δεσποτάτου του Μυστρά, οι επιζώντες Παλαιολόγοι καταφεύγουν στην
Χίο και την Ιταλία. Νεώτεροι σημαντικοί εκπρόσωποι της οικογένειας: Κωνσταντίνος Γραίτζας-
Παλαιολόγος (φρούραρχος του Σαλμενίκου Αιγιαλείας. Αντιστάθηκε στους Οθωμανούς επί
έναν χρόνο, έως το 1461. Τιμήθηκε από τη Βενετία με το αξίωμα του Στρατηγού), Ανδρέας
(υιός του Θωμά και τιτουλάριος Αυτοκράτωρ Ρωμαίων, 1465-1494. Πούλησε τα δικαιώματα
επί του Θρόνου στον Κάρολο Η’ της Γαλλίας), Ζωή-Σοφία (Μεγάλη Δούκισσα της Μόσχας, 1472-
1503), (Ιωάννης) Μεσίχ Πασάς (Μέγας Βεζύρης των Οθωμανών επί Σουλτάνου Σελήμ, 1499-
1501), Ιάκωβος (1520-1585, λόγιος και αμφιλεγόμενος θεολόγος. Θανατώθηκε στη Ρώμη
δια πυράς) και Φερδινάνδος (αξιωματικός του αγγλικού στρατού. Πέθανε στη νήσο
Μπαρμπάντος το 1678. Ήταν ο τελευταίος των Παλαιολόγων). Μέλη του Οίκου υπήρξαν
εξ αγχιστείας συγγενείς των μοναρχών της Σερβίας, της Τραπεζούντος και της Ρωσσίας.
O θυρεός της τελευταίας περιόδου1 περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις των Καντακουζηνών
(δύο Στέμματα), με την προσθήκη του Μεγάλου Στέμματος και του μονογράμματος
των Παλαιολόγων ίσως για να καταδείξει ότι μεταξύ των δύο Οίκων, οι Παλαιολόγοι είχαν
το προβάδισμα.
3.http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=10931
74
ΞΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ – ΜΟΜΦΕΡΡΑΤΙΚΩΝ»1

Κλάδος των Παλαιολόγων που εξουσίασε τη Μαρκιωνία του Μομφερράτου (στη β/δυτική
Ιταλία). Ιδρυτής του Οίκου υπήρξε ο Θεόδωρος (υιός του Ανδρονίκου Β’) ο οποίος βασίλευσε
από το 1306 έως το 1338. Οι υπόλοιποι Παλαιολόγοι Μαρκήσιοι του Μομφερράτου: Ιωάννης Β’
(1338-1372), Σεκοντόττος (1372-1378), Ιωάννης Γ’ (1378-1381), Θεόδωρος Β’ (1381-1418), Ιωάννης -
Ιάκωβος (1418-1445), Ιωάννης Δ’ (1445-1464), Γουλιέλμος Η’ (1464-1483), Βονιφάτιος Γ’ (1483-
1494), Γουλιέλμος Θ’ (1494-1518), Βονιφάτιος Δ’ (1518-1530), Ιωάννης - Γεώργιος (1530-1533) και
η Μαργαρίτα (1533-1536). Υιός της ήταν ο Δούκας του Νεβέρ Κάρολος ο οποίος διεκδίκησε
τον Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως στέλνοντας όπλα στους επαναστατημένους Έλληνες
της Μάνης (1612) και της Ηπειροθεσσαλίας (1619). Δεν βρήκε όμως υποστήριξη από την Ευρώπη
όπως ήλπιζε και τα σχέδιά του ναυάγησαν. Το έμβλημα του Οίκου ήταν συνδυασμός των θυρεών
της Ρωμανίας και του Μομφερράτου.
ΞΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΑΓΚΑΒΗΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θεσσαλονίκης. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της ήταν ο Μέγας Δρουγγάριος του Αιγαίου Θεοφύλακτος Ραγκαβέ (ή Ραγκαβή) περί το 800.
Σημαντικότεροι Ραγκαβήδες2: Μιχαήλ (Αυτοκράτωρ, 811-813), Θεοφύλακτος
(Συναυτοκράτωρ, 811-813), Άγιος Ιγνάτιος (+23/10. Πατριάρχης, 847-858 και 866-877),
Όσιος Παύλος (+28/07. Iδρυτής της Μονής Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους, τέλη 10ου αι.).
Η έλλειψη αρρένων απογόνων του κύριου κλάδου των Ραγκαβέ, είχε ως αποτέλεσμα άλλοι
Οίκοι να υιοθετήσουν το επώνυμο «Ραγκαβής», επικαλούμενοι τη συγγενική τους σχέση.
75
ΞΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΙΖΩΝ - ΡΑΓΚΑΒΗΔΩΝ»1

Κλάδος του Οίκου των Ραγκαβέ ο οποίος μετά την Άλωση εντάχθηκε στον κύκλο
των Φαναριωτών και ενώθηκε με την οικογένεια Ρίζου. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της ήταν ο Μέγας Χαρτοφύλαξ του Πατριαρχείου Ανδρόνικος Ραγκαβής, περί το 1700.
Σημαντικότεροι Ρίζοι-Ραγκαβήδες: Μανουήλ (Μέγας Μπάνος της Βλαχίας, +1745), Ιάκωβος
Ρίζος-Ραγκαβής (1779-1855, Μέγας Ποστέλνικος της Βλαχίας και στέλεχος της Φιλικής
Εταιρείας), Αλέξανδρος (1809-1892, πολιτικός και συγγραφέας) και Νικόλαος (1892-1968,
αντιστράτηγος). Το επώνυμο εντοπίζεται κυρίως στη Σάμο.
Ξς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΑΔΗΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ανατολικών με τόπο καταγωγής το χωρίο Ράδη.
Ήταν συγγενείς με τους Αργυρούς και τους Λεκαπηνούς. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο
μέλος της ήταν ο Δρουγγάριος του Πλωίμου Ιωάννης ο οποίος νίκησε τους Σαρακηνούς στη Λήμνο
το 921.
Σημαντικότεροι Ραδηνοί3: Θεόδωρος (Δρουγγάριος του Πλωίμου επί Βασιλείου Β’), Μιχαήλ
(Πραίτωρ των Θρακησίων επί Κωνσταντίνου Ι’) και Κωνσταντίνος (Έπαρχος της Πόλεως επί
Αλεξίου Γ’. Το 1204, αρνήθηκε να παραλάβει το Στέμμα μετά την παραίτηση του Κωνσταντίνου
Λασκάρεως). Τα τελευταία ίχνη των Ραδηνών εντοπίζονται στην Πάτμο, στα τέλη του
14ου αιώνος.
76
ΞΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΟΥ ΡΑΟΥΛ»1

Γενάρχες της οικογένειας ήταν οι Νορμανδοί αδελφοί Ροδόλφος και Ρογήρος Πιλ ντε Λαν
(Ραούλ και Ρογέρης «οι Λυκοδέρμονες»), από την Κάτω Ιταλία. Εστάλησαν ως πρέσβεις στην
Κωνσταντινούπολη το 1080 και, μετά την εισβολή των συμπατριωτών τους στα εδάφη της
Ρωμανίας, αποφάσισαν να υπηρετήσουν την Αυτοκρατορία. Οι απόγονοί τους υιοθέτησαν το
επώνυμο «Ραούλ-Ρογέριος», απέκτησαν σημαντική περιουσία στην Θράκη και έγιναν
συγγενείς των Δαλασσηνών και των Κομνηνών.
Άλλοι σημαντικοί Ραούληδες-Ρογέριοι2: Ιωάννης Ρογέριος-Δαλασσηνός (Καίσαρ επί
Μανουήλ Κομνηνού), Κωνσταντίνος Ραούλ (Πανσεβαστός, ενεπλάκη στη συνωμοσία κατά του
Ισαακίου Β’), Αλέξιος (Πρωτοβεστιάριος επί Ιωάννου Γ’), Μανουήλ (Πιγκέρνης και ηγέτης των
ανθενωτικών επί Μιχαήλ Η’. Τυφλώθηκε μαζί με τον αδελφό του Ισαάκιο), Αλέξιος (Μέγας Άρχων
επί Ανδρονίκου Β’), Αλέξιος (Μέγας Στρατοπεδάρχης και Μέγας Δομέστικος επί Ανδρονίκου Β’),
Αλέξιος (Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Ε’) και Μανουήλ Ραούλ-Μετοχίτης (πλατωνικός
φιλόσοφος στον Μυστρά, τέλη 14ου αι).
Από τα τέλη του 14ου αιώνα, η οικογένεια διασώζει την ισχύ της στην Πελοπόννησο και
αργότερα στη Χίο και την Αθήνα, με το επώνυμο «Ράλλης». Σημαντικότεροι Ράλληδες: Θωμάς και
Γεώργιος (επαναστάτησαν κατά των Οθωμανών το 1460), Μιχαήλ (ηγέτης επαναστάσεως το 1463.
Παλουκώθηκε από τους Οθωμανούς το 1464), Θωμάς Παλαιολόγος-Ράλλης (άρχοντας της Πάτρας
το 1485), Δημήτριος (Μητροπολίτης Τυρνόβου Βουλγαρίας το 1600), Δημήτριος (1844-1921,
Πρωθυπουργός της Ελλάδος), Ιωάννης (1878-1946, κατοχικός πρωθυπουργός) και Γεώργιος
(1918-2006, Πρωθυπουργός της Ελλάδος).
77
ΞΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θρακησίων γνωστή από τον 12ο αιώνα με το επώνυμο
«Ραβδοκανάκης ». Τον 14ο αιώνα, εγκαθίστανται στη Χίο και από τον 19ο αιώνα στη Γαλλία.
Σημαντικότεροι Ροδοκανάκηδες: Κωνσταντίνος (1635-1685, ιατρός του Βασιλέως Καρόλου
Β’ της Αγγλίας και λόγιος. Ανακάλυψε φάρμακο για την θεραπεία της πανώλης), Θεόδωρος
(+1882, ευεργέτης της ελληνικής κοινότητος Οδησσού), Εμμανουήλ (1859-1934, Γάλλος ιστορικός)
και Γεώργιος (1875-1949, ιατρός και αντιστασιακός κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Διέσωσε
εκατοντάδες Ισραηλίτες της Μασσαλίας. Πέθανε σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως) και Χριστόφορος
(1951-2014, πρόεδρος της Total). Στο έμβλημα των Ροδοκανάκηδων δεσπόζει
το ροδοστεφανωμένο Στέμμα. Το επώνυμο διασώζεται κυρίως στην Κρήτη.
ΞΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΑΡΑΝΤΗΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θεσσαλονίκης με τόπο καταγωγής την Βέρροια.
Σημαντικότεροι Σαραντηνοί: Μανουήλ (Πατριάρχης, 1217-1222) και Θεόδωρος (Σκουτέριος
επί Ανδρονίκου Β’). Μετά το 1453, οι επιζήσαντες Σαραντηνοί κατέφυγαν στις Κυκλάδες. Το παρόν
έμβλημα φαίνεται πολύ μεταγενέστερο της Αλώσεως και υποδηλώνει την πρόοδο της οικογένειας
στον τομέα της ναυτιλίας.
1.http://www.aplotaria.gr/rodocanachi-agiannidis/
78
O’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΓΟΥΡΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Πελοποννήσου με τόπο καταγωγής το Ναύπλιο, ιστορικά
καταγεγραμμένη από το 1088.
Σημαντικότεροι Σγουροί: Θεόδωρος (Kεφαλή του Ναυπλίου, τέλη 12ου αι), Λέων
(ανεξάρτητος «Άρχων Ναυπλίας», 1201-1208. Αυτοκτόνησε έφιππος κατά την πολιορκία
της Κορίνθου), Γαβριήλ (Άρχων Ναυπλίας, 1208-1212) και Πρόγονος (Μέγας Εταιρειάρχης
επί Ανδρονίκου Β’). Από τον 14ο αι, κλάδος της οικογένειας έφερε το επώνυμο «Σγουρόπουλος».
Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου που καταγράφεται ιστορικά, ήταν ένας πλοίαρχος Σγουρός
που έσωσε εκατοντάδες Κωνσταντινουπολίτες κατά την Άλωση του 1453.
ΟΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ελλάδος με καταγωγή από την Αθήνα, ιστορικά
καταγεγραμμένη από το 1149. Το επώνυμο αναφέρεται σε εμπόρους σκαραμαγγίων (των
χιτώνων των Αυτοκρατόρων). Ο Οίκος μετακινείται στη Χίο περί το 1400 και διακρίθηκε στο
εμπόριο μέσω των παροικιών του εξωτερικού. Σημαντικότερος των Σκαραμαγκών ήταν ο Αμβρόσιος
(1790-1864, αγωνιστής του 1821). Μετά την καταστροφή της Χίου, όσοι επέζησαν κατέφυγαν στις
Κυκλάδες. Το έμβλημα των Σκαραμαγκών παραπέμπει στην αθηναϊκή τους καταγωγή και
η ονομασία τους δόθηκε σε όρμο της Αττικής.
79
ΟΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΚΛΗΡΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Σεβαστείας με τόπο καταγωγής την αρμενική πόλη Μελιτηνή.
Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Πελοποννήσου Λέων, το 811.
Σημαντικότεροι Σκληροί2: Θεόδωρος (Μάγιστρος επί Βασιλείου του Μακεδόνος), Αντώνιος
(Στρατηγός Ελλάδος επί Λέοντος ς΄), Πανθήριος (Δομέστικος των Σχολών επί Ρωμανού
Λεκαπηνού), Θεοφανώ (958-991, Αυτοκράτειρα της Γερμανίας), Βάρδας (Δομέστικος
των Σχολών της Ανατολής επί Ιωάννου Τζιμισκή. Διεκδικητής του Θρόνου, 976-979, 986-987 και
990-991), Ρωμανός (Μάγιστρος επί Βασιλείου Β’), Βασίλειος (Στρατηγός Ανατολικών επί Ρωμανού
Γ’), Ρωμανός (Δομέστικος των Σχολών επί Κωνσταντίνου Ι’), Νικόλαος (Δρουγγάριος της Βίγλας
επί Μιχαήλ Ζ’), Ανδρόνικος (Λογοθέτης του Δρόμου επί Αλεξίου Κομνηνού) και Σηθ (διαβόητος
μάγος επί Μανουήλ Κομνηνού).
Οι Σκληροί δεν συνδέθηκαν στενά με τον Οίκο των Κομνηνών και περιέπεσαν
σε αφάνεια. Το τελευταίο αξιόλογο μέλος του Οίκου που καταγράφεται ιστορικά,
ήταν ο Πρωτέκδικος της Μητροπόλεως Ζιχνών Δημήτριος Σκληρός το 1362.
Το έμβλημα των Σκληρών παρουσιάζει ομοιότητες με εκείνο των Μελισσηνών
και υποδηλώνει πιθανή συγγένεια μεταξύ των δύο Οίκων.
2.http://www.ehw.gr/asiaminor/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=6151
80
ΟΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΚΟΡΔΥΛΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως. Με γενάρχη τον Μαρίνο Σκορδύλη,
εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη επί Αλεξίου Κομνηνού. Με βάση τις κτήσεις τους στην επαρχία
Σφακίων, αντιστάθηκαν σκληρά στη βενετική κατοχή.
Σημαντικότεροι Σκορδύληδες: Σεβαστός (ηγέτης επαναστάσεων, 1217-1219 και 1228-1236),
Μιχαήλ Ψαρομήλιγγος-Σκορδύλης (ηγέτης επαναστάσεως, 1262-1266), Κωνσταντίνος (ηγέτης
επαναστάσεως, 1272-1278), Χρυσομαλλώ (στο όνομά της ξέσπασε νέα επανάσταση το 1319-1320),
Ιωάννης και Μιχαήλ (ηγέτες επαναστάσεως το 1341, σκοτώθηκαν στη μάχη της Μεσσαράς
το 1347), Γεώργιος Κανδανολέων-Σκορδύλης (ηγέτης επαναστάσεως το 1523. Προδόθηκε
και απαγχονίσθηκε το 1527) και Ευστράτιος Βούρβαχης-Σκορδύλης (ηγέτης της αντιστάσεως κατά
των Οθωμανών, 1645-1669). Η επιβολή της Τουρκοκρατίας, ανάγκασε πολλά από τα επιζώντα μέλη
των Σκορδυλών να διαφύγουν στην Κέρκυρα και τις Κυκλάδες. Σημαντικές οικογένειες
της Κρήτης (Πάτεροι, Ψαρομήλιγγοι, Κανδανολέοι, Ζαμπετάκηδες κ.α.), προέρχονται από αυτόν
τον ένδοξο Οίκο.
http://keritisriver.blogspot.gr/2013/08/Ta-dodeka-arxontopoyla-toy-Byzantioy-stin-Kriti-ton-epanastaseon.html
81
ΟΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΩΝ»1

Πιθανόν πρόκειται για κλάδο των Μεγαλοκομνηνών. Γενάρχης τους ήταν ο Νικηφόρος
Κομνηνός (?) που εξελέγη Πρωτογέρων της Μάνης το 1472. Τον διαδέχθηκαν οι2: Αλέξιος Ζ’,
Στέφανος, Κωνσταντίνος (τότε η οικογένεια άλλαξε το επίθετο σε «Στεφανόπουλος»), Θεόδωρος,
Στέφανος Β’ (ηττήθηκε από τους Οθωμανούς το 1624), Κωνσταντίνος Β’, Θεόδωρος Β’,
Κωνσταντίνος Γ’ (εξεγέρθηκε κατά των Οθωμανών το 1645), Θεόδωρος Γ’ και Κωνσταντίνος Δ’
(μετανάστευσε στην Κορσική το 1676 και αναγνωρίστηκε ως «Άρχων της Παομίας»).
Στεφανόπουλοι άρχοντες της Κορσικής: Θεόδωρος Γ’, Ιωάννης (το 1731 συνέτριψε
τους επαναστάτες Κορσικανούς), Κωνσταντίνος Ε’ και Δημήτριος (+1821. Ήταν ο τελευταίος
των τιτουλαρίων Μανιατών αρχόντων της Κορσικής. Το 1784, έλαβε τον τιμητικό τίτλο
του Πρίγκηπος, με απόφαση του Λουδοβίκου Ις’ της Γαλλίας). Το έμβλημά τους είναι νεώτερη
παραλλαγή του Μονοκεφάλου Αετού της Τραπεζούντος.
ΟΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΗΝΩΝ»3

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ανατολικών με τόπο καταγωγής τα Σύνναδα της Φρυγίας.
Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Καππαδοκίας Νικηφόρος, το 1038.
Σημαντικότεροι Συναδηνοί: Βασίλειος (Στρατηγός Δυρραχίου επί Κωνσταντινου Θ’),
Νικηφόρος (σκοτώθηκε στη μάχη του Δυρραχίου το 1081), Ανδρόνικος (Στρατηγός Τραπεζούντος
επί Μανουήλ Κομνηνού), Ιωάννης (Μέγας Στρατοπεδάρχης επί Ανδρονίκου Β’) και Θεόδωρος
(Πρωτοστράτωρ επί Ανδρονίκου Γ’). Η οικογένεια διατήρησε την ισχύ της επί τέσσερεις αιώνες
καθώς συνδέθηκε μέσω επιγαμιών με όλους τους ισχυρούς Οίκους της Ρωμανίας.
Το επώνυμο «Συνοδινός» επιβιώνει στη νότιο Ελλάδα και κυρίως στην Αμοργό.
1.http://paros-onomata.blogspot.gr/2014/06/blog-post_5.html
2. Ευαγγελίδης Τρύφων, Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντος, 1898
82
Ος’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΥΡΓΙΑΝΝΩΝ»1

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Κουμάνος πολέμαρχος Συτζιχάν ο οποίος βαπτίστηκε επί
Ιωάννου Γ’. Γνωστός ως Συργιάννης, υπηρέτησε με συνέπεια την Αυτοκρατορία και έγινε Μέγας
Δομέστικος. Μεταξύ των απογόνων του ξεχώρισε ο αμφιλεγόμενος Συργιάννης Παλαιολόγος
(προκάλεσε τον εμφύλιο μεταξύ των δύο Ανδρονίκων. Μέγας Δουξ επί Ανδρονίκου Γ’,
καθαιρέθηκε λόγω συνομωσίας και αυτομόλησε στους Σέρβους). Ο τελευταίος σημαντικός
εκπρόσωπος του Οίκου που καταγράφεται ήταν ένας Μέγας Στρατοπεδάρχης επί Ανδρονίκου Γ’.2
ΟΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΦΡΑΝΤΖΗΔΩΝ»3

Αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως με τόπο καταγωγής τη Λήμνο, ιστορικά
καταγεγραμμένη από το 1348. Σημαντικότερος εκπρόσωπος του Οίκου ήταν ο Γεώργιος
Σφραντζής, τελευταίος Μέγας Λογοθέτης της Ρωμανίας και ιστορικός της Αλώσεως
της Κωνσταντινουπόλεως. Απόγονοι των Σφραντζήδων βρέθηκαν στην Κάλυμνο και την Πάρο.
Το επώνυμο διασώζεται στην Κάλυμνο και την Σκύρο.
Στο έμβλημα, βλέπουμε μία παραλλαγή του Δικεφάλου Αετού με χρυσά ακροπτέρυγα
και πράσσινο μετάλλιο στο στήθος.
83
ΟΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΤΑΡΧΑΝΕΙΩΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος κατά Θράκην Μακεδονίας με τόπο καταγωγής το χωρίο
Ταρχάνιον (νότια της Αδριανουπόλεως). Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν
ο Κατεπάνω Ιταλίας Γρηγόριος, το 1000.
Σημαντικότεροι Ταρχανειώτες2: Βασίλειος (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Ισαακίου
Κομνηνού), Ιωσήφ (Μάγιστρος και Δούκας Αντιοχείας επί Ρωμανού Δ’), Αλέξιος (Δούκας
Δυρραχίου επί Αλεξίου Κομνηνού), Κωνσταντίνος (Στρατηλάτης επί Αλεξίου Γ’), Νικηφόρος
(Μέγας Δομέστικος επί Ιωάννου Γ’), Μιχαήλ Γλαβάς-Ταρχανειώτης (Μέγας Κοντόσταυλος
επί Μιχαήλ Η’ και Πρωτοστράτωρ επί Ανδρονίκου Β’), Μανουήλ (σκοτώθηκε πολεμώντας τους
Οθωμανούς στη μάχη του Πελεκάνου το 1329), Κωνσταντίνος (Πρωτοστράτωρ επί Ιωάννου ς’),
Παύλος (μετανάστευσε στη Γαέτα το 1453) και ο Μιχαήλ Μάρουλλος-Ταρχανειώτης
(1458-1500, λόγιος στην Φλωρεντία).
Απόγονοι του Οίκου με το επώνυμο “Tarchaniota” καταγράφονται στην Καζέρτα
της Ιταλίας έως τα τέλη του 190υ αιώνος.
84
ΟΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΤΑΡΩΝΙΤΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ταρών με καταγωγή από τον βασιλικό Οίκο
των Παγκρατιδών της Αρμενίας. Πρώτα ιστορικά καταγεγραμμένα μέλη της ήταν οι Πρίγκηπες
Ασώτιος και Παγκράτιος οι οποίοι τιμήθηκαν ως Πατρίκιοι το 967 από τον Νικηφόρο Β’.
Σημαντικότεροι Ταρωνίτες2: Γρηγόριος (Μάγιστρος και Δούκας Θεσσαλονίκης. Σκοτώθηκε
πολεμώντας κατά των Βουλγάρων το 995), Ασώτιος (Μάγιστρος και Δούκας Δυρραχίου επί
Βασιλείου Β’), Γρηγόριος (Δούκας Οπτιμάτων επί Κωνσταντίνου Θ’), Ιωάννης (Δούκας Σκοπίων
επί Αλεξίου Κομνηνού), Γρηγόριος (Δούκας Χαλδίας επί Αλεξίου Κομνηνού) και Ιωάννης
(Έπαρχος της Πόλεως επί Ιωάννου Β’). Oι Ταρωνίτες είχαν συνδεθεί στενά με τους Κομνηνούς
και έπεσαν σε αφάνεια μετά το 1204. Απόγονοι του Οίκου καταγράφονται στη Βενετία μεταξύ
των οποίων ο Κόντε Νικόλαος Ταρωνίτης (+1748).
Π’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΤΟΡΝΙΚΙΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Ιβηρίας με καταγωγή από το γεωργιανό Βασίλειο της
Ιμερεθίας. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο πρώην Στρατηγός Άγιος Ιωάννης
που ίδρυσε τη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους το 980.
Σημαντικότεροι Τορνίκιοι2: Κοντολέων (Κατεπάνω Ιταλίας επί Βασιλείου Β’), Λέων
(Στρατηγός Ιβηρίας και διεκδικητής του Θρόνου το 1047), Γεώργιος (Μητροπολίτης Εφέσου και
λόγιος του 12ου αι), Δημήτριος και Κωνσταντίνος (Λογοθέτες του Δρόμου επί Αλεξίου Γ’),
Κωνσταντίνος (Μέγας Πριμικήριος επί Ιωάννου Γ’ και Σεβαστοκράτωρ επί Μιχαήλ Η’), Ιωάννης
(Δούκας Θρακησίων επί Ιωάννου Δ’), Κωνσταντίνος (Μέγας Δρουγγάριος της Βίγλας επί
Ανδρονίκου Β’) και Ανδρόνικος (Παρακοιμώμενος επί Ανδρονίκου Β’). Οι Τορνίκιοι ήκμασαν
μέσω των επιγαμιών τους με τους Αγγέλους και τους Παλαιολόγους.
85
ΠΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΥΨΗΛΑΝΤΩΝ»1

Κλάδος του Οίκου των Ξιφιλίνων του Θέματος Χαλδίας με καταγωγή από τα Ύψηλα
(κοντά στην Τραπεζούντα)2. Πρώτα ιστορικά καταγεγραμμένα μέλη της ήταν οι Πατριάρχες
Κωνσταντινουπόλεως: Ιωάννης Η’ (1063-1075) και Γεώργιος Β’ (1191-1198). Το τοπωνυμικό
«Υψηλάντης» προσέθεσε ο Κωνσταντίνος Ξιφιλίνος (Μέγας Δομέστικος επί Μανουήλ Γ’
Μεγαλοκομνηνού). Το αρχικό έμβλημα των Υψηλαντών ήταν μία παραλλαγή του Μονοκεφάλου
Αετού της Τραπεζούντος.
ΠΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΥΨΗΛΑΝΤΩΝ ΤΗΣ ΜΟΛΔΟΒΛΑΧΙΑΣ»1

Το 1655, οι Υψηλάντες εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και εισήλθαν στον κύκλο
των Φαναριωτών. Σημαντικότεροι εξ αυτών ήσαν οι2: Αλέξανδρος (Πρίγκηπας Βλαχίας και
Μολδαβίας, 1775-1797. Υπήρξε μέγας Ευεργέτης του Έθνους καθώς απέτρεψε τη γενίκευση
των σφαγών μετά τα Ορλωφικά. Αποκεφαλίσθηκε από τους Οθωμανούς το 1806),
Κωνσταντίνος (Πρίγκηπας Βλαχίας και Μολδαβίας, 1799-1812), Αλέξανδρος (1782-1828,
υποστράτηγος του ρωσσικού στρατού και Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας), Δημήτριος
(1793-1832, Πρόεδρος της Βουλής – κατόπιν Στρατάρχης της Ελλάδος), Νικόλαος (1796-1833,
διοικητής του Ιερού Λόχου) και Θεόδωρος (1881-1943, Σταυλάρχης του Γεωργίου Β’).
Ο παρών θυρεός των Υψηλαντών2 είναι της περιόδου της ύστερης Τουρκοκρατίας
και περιελάμβανε τα σύμβολα της Βλαχίας (Σταυροφόρος Αετός), της Μολδαβίας (Ταύρος)
και αργότερα της Φιλικής Εταιρείας (Αναγεννώμενος Φοίνιξ). Το επώνυμο τους διασώζεται
στη Ρουμανία και σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, κυρίως στη Θάσο και τη Χαλκιδική.
1. http://wappenwiki.org/index.php/House_of_Ypsilanti
2. http://garasari.blogspot.com/2014/03/blog-post_1311.html
86
ΠΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΩΝ»

Γενάρχης της οικογένεια ήταν ο Φράγκος Στρατηγός Ερβέ ο οποίος το 1038 υπηρέτησε
στο πλευρό του Γεωργίου Μανιάκη και ως Ερβέβιος Φραγκόπουλος έγινε Μάγιστρος επί Μιχαήλ ς’.
H οικογένειά του κατέστη πανίσχυρη στο Θέμα Αρμενιακών, εκδηλώνοντας αυτονομιστικές
τάσεις.
Σημαντικότεροι Φραγκόπουλοι: Κωνσταντίνος (ανέπτυξε πειρατική δράση στον Εύξεινο
Πόντο επί Αλεξίου Γ’) και Ιωάννης (Πρωτοστράτωρ του Μωρέως επί Δεσπότου Θεοδώρου Β’).
Μετά την Άλωση, απόγονοι των Φραγκοπούλων εγκαταστάθηκαν στη Νάξο και επέστρεψαν
στον Ρωμαιοκαθολικισμό. Το έμβλημά τους συνδύαζε τον κλασσικό φραγκικό Κρίνο (Fleur
de Lis), με τον Μονοκέφαλο Αετό.
87
ΠΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΦΩΚΑΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Καππαδοκίας με καταγωγή από τον αρμενικό Οίκο
Μαμικονιάν της Παφλαγονίας. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Νικηφόρος
ο Παλαιός, Δομέστικος των Σχολών μετά το 870.
Άλλοι σημαντικοί Φωκάδες2: Λέων (Δομέστικος των Σχολών επί Κωνσταντίνου Ζ’.
Διεκδίκησε τον Θρόνο το 919), Βάρδας ο Παλαιός (Δομέστικος των Σχολών επί Κωνσταντίνου Ζ’),
Νικηφόρος Β’ (πολυνίκης Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής επί Ρωμανού Β’. Αυτοκράτωρ,
963-969), Λέων (Δομέστικος των Σχολών της Δύσεως επί Ρωμανού Β’ και Λογοθέτης του Δρόμου
επί Νικηφόρου Β’), Βάρδας ο Νεώτερος (Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής επί Βασιλείου Β’.
Διεκδικητής του Θρόνου το 970 και το 987-989), Νικηφόρος (διεκδικητής του Θρόνου το 1022)
και Βάρδας (συνωμότησε κατά του Κωνσταντίνου Η’ και τυφλώθηκε) και Θεόδοτος (Μέγας Δουξ
επί Θεοδώρου Λασκάρεως). Η σύγκρουση με την Δυναστεία των Μακεδόνων, οδήγησε
τον Οίκο των Φωκάδων σε ραγδαία πτώση.
Στα επόμενα χρόνια, ξεχωρίζουν οι: Ιωάννης (γενάρχης των Φωκάδων - Καλλεργών
της Κρήτης επί Αλεξίου Κομνηνού), Μανουήλ (γενάρχης των Φωκάδων της Μάνης
και της Κεφαλληνίας μετά το 1453), Ιωάννης (1536-1602, θαλασσοπόρος. Ανακάλυψε
για λογαριασμό της Ισπανίας το Fuca Strait = στενό Φωκά, μεταξύ Καναδά και Βανκούβερ)
και Θωμάς (άρχοντας της Μάνης, έλαβε μέρος στον βενετοτουρκικό πόλεμο του 1684-1699).
Το επώνυμο Φωκάς εντοπίζεται κυρίως στα Επτάνησα και την κεντρική Μακεδονία.
2.http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaId=6634
88
ΠΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΧΑΙΡΕΤΗΔΩΝ»1

Αρχοντική οικογένεια κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής, γνωστή αρχικά με το επώνυμο
«Καλοχαιρέτης». Πρώτο γνωστό μέλος της ήταν ο ιερέας Γεώργιος ο οποίος το 1456 κατέφυγε
στην Κέρκυρα και ανέλαβε φύλακας του λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνος (καθήκον που
διατήρησαν οι απόγονοί του μέχρι το 1925). Πολυπληθής υπήρξε ο κλάδος της οικογένειας
που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη.
Σημαντικότεροι Χαιρέτηδες: Κήρυκος (ιατροφιλόσοφος των αρχών του 20ου αι.),
Αριστείδης και Θεόφραστος (ηγέτες της κρητικής επαναστάσεως το 1841) και Μανουήλ
(από τους εισηγητές του κινήματος του ελληνοκεντρισμού κατά τα τέλη του 20ου αι.). Οι απόγονοι
της οικογένειας παραμένουν πολυπληθείς στην μεγαλόνησο.
Πς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΧΟΥΜΝΩΝ»2

Αρχοντική οικογένεια του Θέματος Θεσσαλονίκης. Πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο μέλος
της ήταν ο Θεόδωρος, ο τραγικός κυβερνήτης της Συμβασιλεύουσας κατά την άλωσή της από
τους Νορμανδούς το 1185.
Σημαντικότεροι Χούμνοι: Νικηφόρος (Μέγας Λογοθέτης επί Ανδρονίκου Β’ και σημαντικός
λόγιος), Ιωάννης (Παρακοιμώμενος επί Ανδρονίκου Β’ και ρήτορας) και Γεώργιος (ποιητής του
15ου αι). Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, τα επιζήσαντα μέλη του Οίκου κατέφυγαν
στην Κρήτη αλλά τα ίχνη τους χάθηκαν.
1.Οι πληροφορίες για το οικόσημο της οικογένειας προέρχονται από τον κ. Σπυρίδωνα Χαιρέτη
89
ΠΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΛΩΡΑΔΩΝ»

Αρχοντική οικογένεια, πιθανόν κωνσταντινουπολιτικής καταγωγής. Πρώτο ιστορικά
καταγεγραμμένο μέλος της ήταν ο Στρατηγός Νικήτας, το 986.
Σημαντικότεροι Χρυσολωράδες: Μανουήλ (1355-1415, καθηγητής των ελληνικών
στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας) και Δημήτριος (πρέσβυς επί Μανουήλ Β’, κληρικός και
πανεπιστήμων). Μετά την Άλωση, απόγονοι των Χρυσολωράδων εγκαταστάθηκαν στις Κυκλάδες.
Στο έμβλημα, διακρίνεται στο στήθος του Αετού το Χριστόγραμμα το οποίο όμως
παραπέμπει στα πρώτα γράμματα του επιθέτου «Χρυσολωράς».
http://paros-onomata.blogspot.gr/2014/06/blog-post_5.html#more
Ι. Στατιστικά στοιχεία σχετικά με τα οικόσημα του Δ’ Μέρους
α’ Κατανομή κατά εθνολογική προέλευση

 Ρωμέικη (ελληνική) 82
 Αρμενική 8
 Βουλγαρική 2
 Γαλλική-Νορμανδική 2
 Τουρκική 2
 Γεωργιανή 1
 Ιταλική 1
90
β’ Γεωγραφική κατανομή (κατά Θέματα)

 Κωνσταντινούπολις 34
 Κρήτης 6
 Ανατολικών 5
 Θεσσαλονίκης 5
 Παφλαγόνων 5
 Πελοποννήσου 5
 Σάμου (Ιωνία) 5
 Χαλδίας 5
 κατά Θράκην Μακεδονίας 4
 Θρακησίων 3
 Οψικίου 3
 Αιγαίου 2
 Ελλάδος 2
 Καππαδοκίας 2
 Κολωνείας 2
 Χαρσιανού 2
 Αρμενιακών 1
 Δυρραχίου 1
 Θράκης 1
 Ιβηρίας 1
 Κιβυρραιωτών 1
 Μελιτηνής 1
 Σεβαστείας 1
 Ταρών 1
γ’ Κατανομή κατά κυρίαρχο έμβλημα

 Γεωγραφικά σχήματα 22
 Δικέφαλος Αετός 16
 Συνδυασμός εμβλημάτων 12
 Μονοκέφαλος Αετός 9
 Λέων 9
 Σταυρός 8
 Άστρα 5
 Γρύπας 3
 Κτήρια (Πύργοι, Κίονες) 3
 Μέλισσες 3
 Άγγελοι 1
 Αναγεννώμενος Φοίνιξ 1
 Άνθρωπος 1
 Ήλιος 1
 Ίππος 1
 Καμπάνες 1
 Καρδιές 1
 Ρόδα 1
91
ΙΙ. Οικόσημα αρχοντικών οίκων για τα οποία δεν βρέθηκαν επαρκή ιστορικά στοιχεία
ΠΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΛΑΤΤΗΡΩΝ»

Πιθανόν πρόκειται για εξελληνισμένη ιταλική οικογένεια.
ΠΘ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΑΚΑΓΓΕΛΩΝ»

Ίσως πρόκειται για εξελληνισμένη ιταλική οικογένεια.
H Έλαφος είναι σπάνιο έμβλημα Ειρήνης και Ευημερίας.
Ϟ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΚΟΡΝΙΑΚΤΩΝ»

Δεν υπάρχει κάποια πληροφορία για την συγκεκριμένη οικογένεια
πριν την Άλωση. Το πιο γνωστό μέλος της οικογένειας υπήρξε ο
μεγαλέμπορος Κωνσταντίνος (1517-1603) ο οποίος εγκαταστάθηκε
από τον Χάνδακα στην Πολωνία. Υπήρξε μέγας ευεργέτης και
προστάτης των τεχνών.
Οι απόγονοί του εντάχθηκαν στην πολωνική αριστοκρατία και την
ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Ονομαστό είναι το παλάτι Korniakt στην
πόλη Λβιφ.
92
ϞΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΛΑΜΠΡΙΝΩΝ»

πριν την Άλωση. Αργότερα, εισήλθαν στον κύκλο των Φαναριωτών.
Mέλη τους διέπρεψαν στη Μολδοβλαχία και απετέλεσαν νόθο κλάδο
της ρουμανικής βασιλικής οικογένειας.
ϞΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΛΟΥΣΙΩΝ»

Πιθανόν πρόκειται για εξελληνισμένη ιταλική οικογένεια.
ϞΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΥΛΑΧΩΝ»

πριν την Άλωση. Οι απόγονοί τους εγκαταστάθηκαν στην Χίο και
διέπρεψαν στο εμπόριο μέσω των παροικιών του εξωτερικού.
Κλάδος τους εγκαταστάθηκε στην Αγγλία και πιθανόν αυτό να
επηρέασε το οικόσημο, η ιδιαιτερότητα του οποίου είναι ότι οι
Λέοντες έχουν πορφυρά νύχια.
ϞΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΡΕΣΤΟΓΓΩΝ»

Πιθανό να πρόκειται για εξελληνισμένη βουλγαρική οικογένεια. Το
πορφυρό χρώμα αποτελεί πιθανή ένδειξη εγκαταστάσεως στην Θράκη.
93
ϞΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΑΚΟΛΕΒΩΝ»

Η ετυμολογία του επωνύμου προέρχεται από τον ομώνυμο τύπο
ιστιοφόρου. Η λέξη είναι βυζαντινή (από το λατινικό sagum=μανδύας
και το αρχαιοελληνικό λαίφος = ιστίο).
Ϟς’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΣΕΒΑΣΤΩΝ»

Το οφφίκιο του Σεβαστού εμφανίσθηκε επί Κωνσταντίνου Θ’ για
τιμητική χρήση. Από τον 12ο αιώνα, οι αρμοδιότητές τους ήταν
συγκεχυμένες αλλά τις περισσότερες φορές ο όρος χρησιμοποιείτο με
την έννοια διοικητικών αξιωματούχων ή διοικητών μισθοφορικών
ταγμάτων. Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, βρισκόταν χαμηλά
στη Ιεραρχία.
Στο έμβλημα των Σεβαστών δεσπόζει ο Φραγκικός Κρίνος (Fleur de
Lis) και είναι πανομοιότυπο με αυτό του Κόμη της Κεφαλληνίας
Ριχάρδου Ορσίνι (1260-1304).
ϞΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΦΟΥΣΚΑΡΝΑΚΗΔΩΝ»

Η απεικόνιση της Θεοτόκου έχει εμφανή δυτικά στοιχεία.
Tα κυανά χρώματα του εμβλήματος πιθανόν υποδηλώνουν σχέση των
Φουσκαρνάκηδων με νησιά του Αιγαίου.
2.https://bluebig.wordpress.com/2014/09/21/%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%AD%CE%B9%CE%BA%CE%B1-
%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B1-byzantine-heraldry/
94
ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ
ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
Δεκάδες ρωμέικα οικόσημα δημοσιεύθηκαν μετά από ενδελεχή έρευνα του Φυσικού
κ. Μιχάλη Σταμάτη. Βασικός οδηγός της αναζήτησης ήταν η ιστοσελίδα «Heraldica Nova» που
περιέχει ψηφιακά χειρόγραφα της δυτικής Ευρώπης. Για κάθε οικόσημο που ακολουθεί,
αναφέρεται ο τίτλος, το χειρόγραφο και η χρονολογία του. Δυστυχώς, τα περισσότερα
δεν συνοδεύονται με συγκεκριμένο τίτλο και όποτε υπάρχει, πρόκειται για κάτι αόριστο.
Δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα κάποια από τα παρακάτω οικόσημα να είναι προϊόντα
της φαντασίας δυτικών ιστορικών. Στο μέρος που ακολουθεί, παραλείπονται όσα έχουν ήδη
παρουσιαστεί.
Κώδικας “Dowry Certificate” (972) 3

i. 6 Urk. 11
To έμβλημα βρίσκεται στο γαμήλιο συμβόλαιο
της πριγκήπισσας Θεοφανούς με τον διάδοχο
του γερμανικού θρόνου Όθωνος καθώς και στην
αλληλογραφία του Ιωάννου Τζιμισκή (969-976)
με τον Γερμανό Αυτοκράτορα. Ο Τζιμισκής
επέλεξε τον “Βουκολέοντα” ως προσωπικό
έμβλημα πιθανόν με το σκεπτικό ότι στο Παλάτιο
του Βουκολέοντος απέκτησε την εξουσία αφού
δολοφόνησε τον προκάτοχό του Νικηφόρο Β’
Φωκά. Επιχειρώντας μία ερμηνεία του εμβλήματος,
ο Λέων (Τζιμισκής) καταβάλει τον Ταύρο (Φωκά).
Kώδικας “The Segar’s Roll” (1280)4

ii.
To έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο “Βασιλεύς της
Ελλάδος”. Μάλλον πρόκειται για παραλλαγή του “Σταυρού
της Αναστάσεως”.
95
iii.
To έμβλημα συνοδεύεται με τον τίτλο “Βασιλεύς Παλαιολόγος”.
Ο Δράκων υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής στην ρωμαϊκή περίοδο
και διατηρήθηκε και στη βυζαντινή με το ''Δρακόντειον'' φλάμουλλο.
Τον συναντάμε επίσης σε αναπαραστάσεις ασπίδων της περιόδου
των Παλαιολόγων.
iv.
To έμβλημα συνοδεύεται με τον τίτλο “Κωνσταντινούπολις”.
Θυμίζει αρκετά τον θυρεό των Δαλασσηνών αλλά μάλλον πρόκειται
για παραποίηση των “Τεσσάρων Βήτα”.
Kώδικας “Gelre Roll” (1370-1414)1

v.
Πρόκειται για το προσωπικό έμβλημα του Αυτοκράτορος
της Τραπεζούντος Μανουήλ Α’ Μεγαλοκομνηνού (1238-1263).
Η προέλευση των κυανόλευκων λωρίδων δεν έχει προσδιορισθεί.
96
Κώδικας BnF (15ος αι.)4

vi. Fr.4985
Το έμβλημα δεν παρουσιάζεται με συγκεκριμένο τίτλο και μάλλον
αποτελεί μία ακόμη παραλλαγή του “Σταυρού της Αναστάσεως”.
vii. Fr.23076
To έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο “Αυτοκράτωρ της
Κωνσταντινουπόλεως”. Πρόκειται για παραλλαγή των
«Τεσσάρων Βήτα» με αυθαίρετη επιλογή χρωμάτων.
Κώδικας “Das Uffenbachsche Wappenbuch Staatsbibliothek” (1400-1440)1

viii.90b
To έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο “Πόλις της
Κωνσταντινουπόλεως” (Konstantinopel die Stadt). Δεν έχει
βρεθεί κάτι αντίστοιχο σε άλλες πηγές και πιθανότατα πρόκειται
για φανταστική απεικόνιση.
97
Κώδικας “Ulrich Richental’s Chronik des Konzils zu Konstanz” (1414-1418)2, 4

ix.
Το έμβλημα - ή παραλλαγές του - βρίσκουμε και σε άλλες πηγές
κάτι που ενισχύει τις πιθανότητες να αναφέρεται σε κάτι υπαρκτό.
Αποδίδεται στον Ισαάκιο Β’ (1185-1195) ή τον Αλέξιο Γ’ Άγγελο
(1195-1203).
x.
Το έμβλημα είναι επιβεβαιωμένο ότι ανήκε στον Ανδρόνικο Β’
Παλαιολόγο (1281-1328).
xi.
Το έμβλημα αποδίδεται στον Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο
(1391-1425) και είναι παρόμοιο με εκείνο του Κωνσταντίνου ΙΑ’. Αν
και δεν θυμίζει σε κάτι τα γνωστά ρωμέικα εμβλήματα,
συναντάται συχνά σε χειρόγραφα της εποχής, κάτι που ενισχύει
τις πιθανότητες αυθεντικότητάς του.
98
Κώδικας BnF (1450)4

xii. Fr. 18651
Πρόκειται για ένα από τα εμβλήματα της Αυτοκρατορίας της
Τραπεζούντoς και συνδυάζει το ρωμέικο σύμβολο της Νικαίας
με τα χρώματα του «Δρούγγου του Πόντου».
Κώδικας BSB (1453)4

xiii. Cgm.145
To έμβλημα συνοδεύεται με τον τίτλο “Κωνσταντινούπολις,
Ελλάς” και απεικονίζει Στέμμα υψωμένο από χέρια Αγγέλων.
Συναντάται (με παραλλαγές) και σε άλλα χειρόγραφα, κάτι
που ενισχύει τις πιθανότητες αυθεντικότητός του.
Κώδικας BnF (1471)1

xiv. Fr.23989
Το έμβλημα δεν συνοδεύεται από κάποιον τίτλο και μάλλον αποτελεί
παραλλαγή του θυρεού των Παλαιολόγων.
99
Κώδικας “Livro do Armeiro - Mor” (1509)1

xv.
Το έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο «Βασίλειο της
Κωνσταντινουπόλεως» κι αποτελεί παραλλαγή των εμβλημάτων
της Νικαίας και της φραγκοκρατούμενης Βασιλεύουσας.
Κώδικας “Jorg Rugens Wappenbuch” (1495)4

xvi.
To σπάνιο αυτό έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο
«Αδριανούπολις». Μάλλον πρόκειται για φανταστική απεικόνιση.
xvii.
Το έμβλημα αποδίδεται προσωπικά στον Κωνσταντίνο ΙΑ’
Παλαιολόγο (1449-1453). Συναντάται συχνά σε χειρόγραφα της
εποχής, κάτι που ενισχύει την αυθεντικότητά του.
100
Κώδικας BSB (1530)1

xviii. Cod.icon.391
Το έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο «Μακεδονία»
(Mazedonien) αν και θυμίζει ιδιαίτερα τον θυρεό των Κομνηνών
του Μιλάνου. Συναντάται (με παραλλαγές) και σε άλλες πηγές
που κατέγραφαν τις κτήσεις των Παλαιολόγων, κάτι που ενισχύει
την αυθεντικότητά του. Υπάρχει διχογνωμία των ερευνητών στο
κατά πόσο προσδιορίζει τη Μακεδονία ως γεωγραφικό όρο
ή αν ήταν έμβλημα της Δυναστείας των Μακεδόνων,
κάτι που - εφόσον επιβεβαιωθεί - θα είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον.
Μία ένδειξη της ταυτίσεώς του με τη Μακεδονία είναι ότι
το β/ανατολικό τμήμα της Ημαθίας ονομαζόταν τότε «Καμπανία».
xix.
Το έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο «Αυτοκράτωρ
Κωνσταντίνος» (Constantinus der Kaiser). Πιθανότατα πρόκειται
για φανταστική απεικόνιση.
xx.
Το έμβλημα συνοδεύεται με τον τίτλο «Κωνσταντινούπολη,
Βυζάντιο». Συνδυάζει σχετικά δημοφιλή σύμβολα της εποχής
που αποδόθηκαν από δυτικούς χρονικογράφους στην
Κωνσταντινούπολη και σε Αυτοκράτορες της Δυναστείας
των Παλαιολόγων.
101
xxi.
To έμβλημα συνοδεύεται με τον αόριστο τίτλο «Αυτοκράτωρ
της Μικράς Ασίας» (Die Kaiser von Asia Minor). Πρόκειται για
παραλλαγή των “Τεσσάρων Βήτα” με αυθαίρετη επιλογή χρωμάτων.
Κώδικας “Biblioteca Estense Universitaria” (1605)4

xxii. Alfa.t. 4.12
To έμβλημα δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένο τίτλο και συνδυάζει
τον «Δικέφαλο Αετό» με τα «Τέσσερα Βήτα».
Επιμέρους βιβλιογραφία:
1. http://vizantinaistorika.blogspot.gr/2016/10/blog-post_73.html
2. http://www.hubert-herald.nl/ByzantiumArms.htm
3. https://mybyzantine.wordpress.com/2010/11/09/byzantine-women-%E2%80%93-the-princess-theophano-and-
introducing-the-fork-into-europe/
4. https://www.scribd.com/document/331288802/ΕΜΒΛΗΜΑΤΑ-ΤΗΣ-ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ-ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ-ΤΩΝ-
ΕΛΛΗΝΩΝ
102
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ως «Ρωμιοσύνη» καλείται το σύνολο των πολιτικοκοινωνικών και θρησκευτικών
αξιών που διαμόρφωσαν τη συνείδηση του ελληνικού Έθνους, καθ' όλη την διάρκεια
του βίου της Αυτοκρατορίας της Ρωμανίας και από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως έως
τη Μικρασιατική Καταστροφή. Είναι ο συνδυασμός της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητος
με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη και το ρωμαϊκό σύστημα διοικήσεως. Η αρχαία
ελληνική κληρονομία στις τέχνες και τις επιστήμες εκχριστιανίζεται, αναζωογονείται και παράγει
πολιτισμό υψηλού επιπέδου και τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα η Ρωμιοσύνη να αποτελεί
τον συνδετικό κρίκο του νέου Ελληνισμού με τους προ Χριστού προγόνους του.
Όμως, οι συνθήκες διαμορφώσεως του νεοελληνικού κράτους, προκάλεσαν ρήγμα
σε αυτή την αδιάσπαστη συνέχεια. Το νέο κράτος θεμελιώθηκε πάνω στον ξενόφερτο
νεοελληνικό διαφωτισμό (την κατά τον Αδαμάντιο Κοραή «μετακένωσι» ευρωπαϊκών ιδεών)
και προσανατολίστηκε στην αναβίωση της αρχαιότητας. Παράλληλα, έθεσε στο περιθώριο
τη μεσαιωνική περίοδο, υιοθετώντας γι’ αυτήν τον τεχνητό και ξενόφερτο όρο «Βυζάντιο»
(επινόηση από το 1562, του Γερμανού - καθόλου τυχαίο - ιστορικού Iερόνιμους Βολφ).
Αυτή η επιλογή της ελλαδικής άρχουσας τάξεως - πολιτικής και ακαδημαϊκής - σε μεγάλο βαθμό
ξενοσπούδαστης και ξενόδουλης, ερχόταν σε σύγκρουση με το λαϊκό αίσθημα
που βασιζόταν στις παραδόσεις δεκαπέντε αιώνων και τις διεκδικήσεις επί της υπαρκτής
κληρονομίας της Ρωμανίας. Αντιφάσκουσα η άρχουσα τάξη, παρότρυνε τις μάζες «να πάρουμε
την Πόλη» - ίσως για να τις αποπροσανατολίσει ώστε να συνεχίσει να κακοδιοικεί - ενώ
συγχρόνως υποβάθμιζε το «Βυζάντιο». Αυτή η αντίφαση, υπήρξε μοιραία για το ελληνικό
κράτος καθώς δυσχέραινε την χάραξη σταθερής στρατηγικής, με αποτέλεσμα την de facto
αποτυχία της Μεγάλης Ιδέας. Όμως, εξυπηρετούσε τις Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσεως
που έβλεπαν ως απειλή το ενδεχόμενο αναβιώσεως της Αυτοκρατορίας των Ορθοδόξων
με τον Ελληνισμό στο επίκεντρο (όπως φάνηκε περίτρανα από τη στάση που τήρησαν το 1920-22).
Η υποτίμηση του «Βυζαντίου» και της κληρονομίας του είναι προφανής και σε επίπεδο
συμβολισμών. Το νεοελληνικό κράτος - εν αγνοία του - αρκέστηκε στο όνομα και τα χρώματα
του Θέματος των Ελλαδικών, επιλέγοντας να παραμείνει επαρχία αντί να αποκατασταθεί
ως Αυτοκρατορία. Άλλα έθνη, με ελάχιστη ή μηδενική συνεισφορά στο μεγαλείο της Ρωμανίας,
οικειοποιήθηκαν τα σύμβολά της: ο Δικέφαλος Αετός υιοθετήθηκε από την Αλβανία,
τη Ρωσσία και το Μαυροβούνιο, τα Τέσσερα Βήτα από την Σερβία, ο Σταυρός του Αγίου
Γεωργίου από την Γεωργία και το ίδιο το όνομα της Αυτοκρατορίας - παραφθαρμένο - από
την Ρουμανία … O ελληνισμός διαμαρτυρήθηκε δικαίως για την κλοπή του Ήλιου της Βεργίνας
αλλά ουδέποτε διαπίστωσε ότι αυτό ήταν επακόλουθο της αδιαφορίας του στην προηγηθείσα
λεηλασία των ρωμέικων εμβλημάτων. Είναι τραγικά πασίδηλο ότι τα περισσότερα από αυτά,
διαγράφονται από τη συλλογική μνήμη του λαού που τα δημιούργησε. Η παρούσα εργασία
στοχεύει στην ανάσχεση αυτής της παρακμιακής πορείας.
Η ΡΩΜΑΝΙΑ ΝΙΚΑ !
«Η Ρωμιοσύνη ειν’ φυλή συνόκαιρη του κόσμου,
κανένας δεν εβρέθηκεν για να την εξηλείψει,
κανένας, γιατί σκέπει την που τ’ άψη Ο Θεός μου.
Η Ρωμιοσύνη έν’ να χαθεί, όντας ο κόσμος λείψει !»
(Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, πριν τον απαγχονισμό του από τους Τούρκους στις 9 Ιουλίου 1821)
103
I. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ
Κωνσταντίνος ο Μέγας 330-337 Αρτάβασδος 741-743
Κωνσταντίνος Β’ ο Αλαμαννικός 337 Κωνσταντίνος Ε’ (2η θητεία) 743-775
Κωνστάντιος Β’ 337-351 Λέων Δ’ ο Χάζαρος 775-780
Κωνστάντιος - Γάλλος 351-354 Κωνσταντίνος ς’ ο Τυφλός 780-797
Κωνστάντιος Β’ (2η θητεία) 354-361 Ειρήνη η Αθηναία 797-802
Ιουλιανός ο Παραβάτης 361-363 Νικηφόρος ο Λογοθέτης 802-811
Ιοβιανός 363-364 Σταυράκιος 811
Βαλεντινιανός 364 Μιχαήλ Ραγκαβές 811-813
Βάλης 364-378 Λέων Ε’ ο Αρμένιος 813-820
Γρατιανός 378-379 Μιχαήλ Β’ ο Τραυλός 820-829
Θεοδόσιος ο Μέγας 379-395 Θεόφιλος 829-842
Αρκάδιος 395-408 Μιχαήλ Γ’ ο Μέθυσος 842-867
Θεοδόσιος Β’ ο Μικρός 408-450 Βασίλειος ο Μακεδών 867-886
Πουλχερία 450 Λέων ς’ ο Σοφός 886-912
Μαρκιανός 450-457 Αλέξανδρος ο Ερωτόληπτος 912-913
Λέων ο Θραξ 457-474 Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος 913-920
Λέων Β’ ο Μικρός 474 Ρωμανός Λεκαπηνός 920-944
Ζήνων ο Ισαυρικός 474-475 Στέφανος Λεκαπηνός 944-945
Βασιλίσκος 475-476 Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος 945-959
Ζήνων ο Ισαυρικός (2η θητεία) 476-491 Ρωμανός Β’ ο Πορφυρογέννητος 959-963
Αναστάσιος ο Δίκορος 491-518 Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος 963
Ιουστίνος Α’ 518-527 Νικηφόρος Β’ Φωκάς 963-969
Ιουστινιανός ο Μέγας 527-565 Ιωάννης Κουρκούας ο Τζιμισκής 969-976
Ιουστίνος Β’ o Νεώτερος 565-578 Βασίλειος Β’ (2η θητεία) 976-1025
Τιβέριος - Κωνσταντίνος 578-582 Κωνσταντίνος Η’ 1025-1028
Μαυρίκιος 582-602 Ρωμανός Γ’ Αργυρός 1028-1034
Φωκάς ο Τύραννος 602-610 Μιχαήλ Δ’ ο Παφλαγών 1034-1041
Ηράκλειος Α’ 610-641 Μιχαήλ Ε’ ο Καλαφάτης 1041-1042
Κωνσταντίνος Γ΄ 641 Ζωή η Πορφυρογέννητη 1042
Ηράκλειος Β’ o Νέος 641-642 Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος 1042-1055
Κώνστας Β’ ο Πωγωνάτος 642-668 Θεοδώρα η Πορφυρογέννητη 1055-1056
Κωνσταντίνος Δ’ 668-685 Μιχαήλ ς’ Βρίγγας ο Στρατιωτικός 1056-1057
Ιουστινιανός Β’ Ρινότμητος 685-695 Ισαάκιος Κομνηνός 1057-1059
Λεόντιος 695-698 Κωνσταντίνος Ι’ Δούκας 1059-1067
Τιβέριος Β’ o Αψίμαρος 698-705 Μιχαήλ Ζ’ 1067-1068
Ιουστινιανός Β’ (2η θητεία) 705-711 Ρωμανός Δ’ Διογένης 1068-1071
Φιλιππικός 711-713 Ευδοκία η Μακρεμβολίτισσα 1071
Αναστάσιος Β’ 713-715 Μιχαήλ Ζ’ ο Παραπινάκιος (2η θητεία) 1071-1078
Θεοδόσιος Γ’ o Αδραμμυτηνός 715-717 Κωνστάντιος Δούκας 1078
Λέων Γ’ ο Ίσαυρος 717-741 Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης 1078-1081
Κωνσταντίνος Ε’ o Κοπρώνυμος 741 Αλέξιος Κομνηνός 1081-1118
104
Ιωάννης Β’ ο Καλογιάννης 1118-1143 Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος 1261-1282

Μανουήλ 1143-1180 Ανδρόνικος Β’ ο Παλαιός 1282-1328
Αλέξιος Β’ 1180-1183 Μιχαήλ Θ’ 1294-1320
Ανδρόνικος ο Λαόφιλος 1183-1185 Ανδρόνικος Γ’ ο Νέος 1328-1341
Ισαάκιος Β’ Άγγελος 1185-1195 Ιωάννης Ε’ 1341-1347
Αλέξιος Γ’ ο Βαμβακοράβδης 1195-1203 Ιωάννης ς’ Καντακουζηνός 1347-1355
Αλέξιος Δ’ 1203-1204 Ιωάννης Ε’ (2η θητεία) 1355-1376
Νικόλαος Κανναβός 1204 Ανδρόνικος Δ’ 1376-1379
Αλέξιος Ε’ Δούκας ο Μούρτζουφλος 1204 Ιωάννης Ε’ (3η θητεία) 1379-1390
Κωνσταντίνος Λάσκαρης 1204 Ιωάννης Ζ’ 1390
Θεόδωρος Α’ 1204-1222 Ιωάννης Ε’ (4η θητεία) 1390-1391
Ιωάννης Γ’ Βατάτζης 1222-1254 Μανουήλ Β’ 1391-1425
Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης Βατάτζης 1254-1258 Ιωάννης Η’ 1425-1448
Ιωάννης Δ’ 1258-1261 Κωνσταντίνος ΙΑ’ Δραγάτσης 1448-1453
(Ιερόν Παλάτιον, ο Αυτοκράτωρ της Ρωμανίας στο λαμπρό Κονσιστόριον)

105
II. ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ

(περιλαμβάνονται μόνο τα Θέματα που αναφέρονται στο Δ’ μέρος της μελέτης)
α’ Επαρχία Κωνσταντινουπόλεως
Περιλαμβανόταν στα εδάφη του Θρακώου Θέματος ως έδρα των Αυτοκρατορικών Ταγμάτων.
Το 900, η Πόλις και τα προάστεια είχαν εκτιμώμενο πληθυσμό 300.000 κατοίκους και μάχιμη
δύναμη 48.000 ανδρών (4.000 Σχολαρίους, 4.000 Εξκουβίτορες, 4.000 Βιγλάτορες, 4.000
Ικανάτους, 4.000 Αθανάτους, 2.000 Νουμέρους, 2.000 Τειχιώτες, 4.000 Πεζοναύτες και 20.000
ναύτες). Η επαρχία Κωνσταντινουπόλεως καταλύθηκε το 1204 εξαιτίας της Δ’ Σταυροφορίας,
απελευθερώθηκε το 1261 και κατακτήθηκε οριστικά από τους Οθωμανούς το 1453.
β’ Θέμα Αιγαίου
Ιδρύθηκε το 843, αφού αποσπάσθηκε από τα Θέματα Κιβυρραιωτών, Ελλάδος και Οψικίου.
Αρχικά, περιλάμβανε τις νήσους του Αιγαίου, την Τρωάδα και τη βόρειο Μυσσία.
Πρωτεύουσα του Θέματος πιθανόν ήταν η Μυτιλήνη.
Το 900, το Θέμα Αιγαίου κατείχε την 29η θέση στην κρατική Ιεραρχία με μάχιμη δύναμη
2.000 ναυτών. Έπαψε να υφίσταται από το 1204.
γ’ Θέμα Ανατολικών
Ιδρύθηκε το 669, σε εδάφη της Διοικήσεως Ασίας. Η ονομασία του προέρχεται από τα
στρατεύματα της πάλαι ποτέ διοικήσεως της Ανατολής που απετέλεσαν τον στρατιωτικό
πυρήνα του Θέματος. Αρχικά, περιλάμβανε την Φρυγία, τη Λυκαονία, την Πισιδία, τη Λυδία
και την Ιωνία. Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν το Αμόριον και στην συνέχεια το Πολυβοτόν.
Το 900, το Θέμα Ανατολικών κατείχε την 4η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 155 πόλεις
και φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 1.500.000) και μάχιμη δύναμη 15.000 ανδρών.
Έπαψε να υφίσταται από το 1078, εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
δ’ Θέμα Αρμενιακών
Ιδρύθηκε το 667, στην θέση της Διοικήσεως του Πόντου. Η ονομασία του προέρχεται από
τα στρατεύματα της πάλαι ποτέ στρατιωτικής διοικήσεως της Αρμενίας που απετέλεσαν
τον στρατιωτικό πυρήνα του Θέματος. Αρχικά, περιλάμβανε τον Πόντο και την Καππαδοκία και
είχε ως πρωτεύουσα την Αμάσεια.
Το 900, το Θέμα Αρμενιακών κατείχε την 6η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 68 πόλεις
και φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 700.000) και μάχιμη δύναμη 9.000 ανδρών.
ε’ Θέμα Δυρραχίου
Ιδρύθηκε το 842, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Κεφαλληνίας. Περιλάμβανε τα παράλια
της Ιλλυρίας και είχε ως πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη.
Το 900, το Θέμα Δυρραχίου κατείχε την 27η θέση στην κρατική Ιεραρχία με 14 πόλεις
Έπαψε να υφίσταται από το 1204, εξαιτίας της Δ’ Σταυροφορίας.
106
ς’ Θέμα Ελλάδος
Ιδρύθηκε το 690, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Καραβησιάνων. Αρχικά, περιλάμβανε
την ηπειρωτική Ελλάδα και τα παράλια της Ιλλυρίας. Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν
η Κόρινθος και στη συνέχεια οι Θήβες.
Το 900, το Θέμα Ελλάδος κατείχε την 22η θέση στην κρατική Ιεραρχία με 24 πόλεις
και φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 250.000) και μάχιμη δύναμη 2.000 στρατιωτών και 2.000
ναυτών. Έπαψε να υφίσταται από το 1204, εξαιτίας της Δ’ Σταυροφορίας.
ζ’ Θέμα Θεσσαλονίκης
Ιδρύθηκε το 824, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Ελλάδος. Αρχικά περιλάμβανε την
κεντρική Μακεδονία και είχε ως πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη.
Το 900, το Θέμα Θεσσαλονίκης κατείχε την 27η θέση στην κρατική Ιεραρχία με 18 πόλεις
και φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 200.000) και μάχιμη δύναμη 2.000 ανδρών. Το 1037
συγχωνεύθηκε με άλλα θέματα που συγκρότησαν το Θέμα Θεσσαλονίκης και Βολερού.
Ανασυγκροτήθηκε το 1246 και διαλύθηκε το 1387 από τους Οθωμανούς. Ανακτήθηκε το 1371
καταλύθηκε οριστικά το 1423 με την εκχώρηση της πόλεως στους Βενετούς.
η’ Θέμα Ιβηρίας
Ιδρύθηκε το 1001, αφού κληροδοτήθηκε από τον Δαυίδ, ηγεμόνα του αρμενικού Βασιλείου
Ταώ. Η ονομασία του προέρχεται από τη μεσαιωνική ονομασία της νότιας Γεωργίας
(Ιμερεθία). Περιλάμβανε την Καρανίτιδα (β/δυτική Αρμενία) και την Σκυθηνή (ν/δυτική
Γεωργία). Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν η Θεοδοσιούπολις.
Το Θέμα Ιβηρίας διέθετε μάχιμη δύναμη 5.000 ανδρών. Έπαψε να υφίσταται από το 1074,
εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
θ’ Θέμα Καππαδοκίας
Ιδρύθηκε το 830, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Αρμενιακών. Περιλάμβανε την Τυανίτιδα,
τη Μοριμηνή και την Γαρσαυρίτιδα (ν/δυτική Καππαδοκία). Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν
τα Τύανα.
Το 900, το Θέμα Καππαδοκίας κατείχε την 10η θέση στην κρατική Ιεραρχία με 47 πόλεις
ι’ Θέμα Κιβυρραιωτών
Ιδρύθηκε το 720, στην θέση του Θέματος Καραβησιάνων. Η ονομασία του προέρχεται
από την στρατιωτική βάση των Κιβύρρων της Λυκίας. Αρχικά, περιλάμβανε τις νήσους
του Αιγαίου, την Κρήτη, την Καρία, τη Λυκία, την Παμφυλία και την Ισαυρία.
Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν η Σάμος και στην συνέχεια η Αττάλεια.
Το 900, το Θέμα Κιβυρραιωτών κατείχε την 21η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 60 πόλεις
και φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 600.000) και μάχιμη δύναμη 6.000 ναυτών και 2.000
στρατιωτών. Καταργήθηκε το 1162 οπότε διασπάστηκε σε μικρότερα Θέματα.
107
ια’ Θέμα Κολωνείας

Ιδρύθηκε το 842, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Αρμενιακών. Περιλάμβανε τη Μικρά
Αρμενία (ν/ανατολικός Πόντος) και είχε ως πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη (σημ. Γκιολέ Χισάρ).
Το 900, το Θέμα Κολωνείας κατείχε την 12η θέση στην κρατική Ιεραρχία με μάχιμη δύναμη
6.000 ανδρών. Έπαψε να υφίσταται από το 1073, εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
ιβ’ Θέμα Κρήτης

Ιδρύθηκε το 767 ως αρχοντία, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Κιβυρραιωτών. Περιλάμβανε
τη μεγαλόνησο και είχε ως πρωτεύουσα τον Χάνδακα (σημ. Ηράκλειο).
Το Θέμα διέθετε μάχιμη δύναμη 1.000 ανδρών. Διαλύθηκε το 827, εξαιτίας των επιδρομών
των Αράβων. Ανασυγκροτήθηκε το 961 και καταλύθηκε οριστικά το 1204 από τους Βενετούς.
ιγ’ Θέμα (κατά Θράκην) Μακεδονίας

Ιδρύθηκε το 809, αφού αποσπάσθηκε από το Θρακώον Θέμα. Αρχικά περιλάμβανε την
ανατολική Μακεδονία, τη δυτική και την κεντρική Θράκη. Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν
η Αδριανούπολις.
Το 900, το Θέμα κατά Θράκην Μακεδονίας κατείχε την 15η θέση στην κρατική Ιεραρχία,
με 59 πόλεις και φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 600.000) και μάχιμη δύναμη 5.000 ανδρών.
Καταργήθηκε το 1074 και έγινε τμήμα του Θέματος Θράκης και Μακεδονίας.
ιδ’ Θέμα Μελιτηνής

Ιδρύθηκε το 935, μετά την ανάκτηση της περιοχής από τον Δομέστικο Ιωάννη Κουρκούα.
Αρχικά, περιλάμβανε ολόκληρη την ομώνυμη επαρχία (ν/ανατολική Καππαδοκία) και είχε
ως πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη (σημ. Μαλάτια).
Το Θέμα Μελιτηνής διέθετε μάχιμη δύναμη 2.000 ανδρών. Έπαψε να υφίσταται από
το 1087 και την ανεξαρτητοποίηση των Αρμενίων της Κιλικίας.
ιε’ Θέμα Οψικίου

Ιδρύθηκε το 668, σε εδάφη των πάλαι ποτέ Διοικήσεων Πόντου και Ασίας. Η ονομασία
του προέρχεται από τις πάλαι ποτέ στρατιές του Πραισέντου (Παρουσίας) που αποτελούσαν την
Aκολουθία (Obsequium - «Οψίκιον») των Αυτοκρατόρων και συγκρότησαν τον στρατιωτικό
πυρήνα του Θέματος. Αρχικά, περιλάμβανε τη Βιθυνία, τη Μυσσία, τη Θράκη και την
Παφλαγονία. Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν η Νίκαια και αργότερα πιθανόν το Δορύλαιον.
Το 900, το Θέμα Οψικίου κατείχε την 8η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 68 πόλεις και
φρούρια (εκτιμώμενος πληθυσμός 700.000) και μάχιμη δύναμη 6.000 ανδρών. Διαλύθηκε το 1081,
εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων. Ανασυγκροτήθηκε το 1097 και καταλύθηκε οριστικά
το 1308 από τους Οθωμανούς.
ις’ Θέμα Παφλαγόνων (ή Παφλαγονίας)

Ιδρύθηκε το 820, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Βουκελλαρίων. Περιλάμβανε την ομώνυμη
επαρχία και είχε ως πρωτεύουσα τα Γάγγρα και στην συνέχεια πιθανόν την Ποντοηράκλεια.
Το 900, το Θέμα Παφλαγόνων κατείχε την 13η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 36 πόλεις
Διαλύθηκε το 1275, εξαιτίας των επιδρομών των Τουρκομάνων.
108
ιζ’ Θέμα Πελοποννήσου

Ιδρύθηκε το 811, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Ελλάδος. Περιλάμβανε την ομώνυμη περιοχή
και είχε ως πρωτεύουσα την Κόρινθο.
Το 900, το Θέμα Πελοποννήσου κατείχε την 19η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 21 πόλεις
Έπαψε να υφίσταται από το 1204, εξαιτίας της Δ’ Σταυροφορίας.
ιη’ Θέμα Σάμου

Ιδρύθηκε το 899, αφού αποσπάσθηκε από τα Θέματα Θρακησίων και Αιγαίου. Αρχικά,
περιλάμβανε την ομώνυμη νήσο και την Ιωνία. Πρωτεύουσά του ήταν η Σμύρνη.
Το 900, το Θέμα Σάμου κατείχε την 28η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με μάχιμη δύναμη
4.000 ναυτών. Έπαψε να υφίσταται από το 1081, εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
ιθ’ Θέμα Σεβαστείας

Ιδρύθηκε το 911, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Αρμενιακών. Περιλάμβανε την Κολοπηνή
(μεσανατολική Καππαδοκία) και είχε ως πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη.
Το Θέμα Σεβαστείας διέθετε μάχιμη δύναμη 2.000 ανδρών. Έπαψε να υφίσταται από
το 1073, εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
κ’ Θέμα Ταρών
Ιδρύθηκε το 967, μετά την ανάκτηση της περιοχής επί Νικηφόρου Β’ Φωκά. Περιλάμβανε
την ανατολική Ταρωνίτιδα (μεσοδυτική Αρμενία) και είχε ως πρωτεύουσα το Μαντζικέρτειον.
Το Θέμα Ταρών διέθετε μάχιμη δύναμη 3.000 ανδρών. Έπαψε να υφίσταται από το 1072,
εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
κα’ Θέμα Χαλδίας

Ιδρύθηκε το 840, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Αρμενιακών. Περιλάμβανε τον
Πολεμωνιακό Πόντο (Χαλδία) και είχε ως πρωτεύουσα την Τραπεζούντα.
Το 900, το Θέμα κατείχε την 16η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 33 πόλεις και φρούρια
(εκτιμώμενος πληθυσμός 300.000) και μάχιμη δύναμη 4.000 ανδρών. Έπαψε να υφίσταται από
το 1204 και έκτοτε, απετέλεσε τον πυρήνα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος.
κβ’ Θέμα Χαρσιανού

Ιδρύθηκε το 872, αφού αποσπάσθηκε από το Θέμα Αρμενιακών. Η ονομασία του προέρχεται
από το ισχυρότερο φρούριο της περιοχής. Περιλάμβανε τη Χαμαννηνή και την Σαραυηνή
(μεσοδυτική Καππαδοκία). Πρωτεύουσα του Θέματος ήταν η Καισάρεια.
Το 900, το Θέμα Χαρσιανού κατείχε την 11η θέση στην κρατική Ιεραρχία, με 27 πόλεις
Έπαψε να υφίσταται από το 1079 εξαιτίας των επιδρομών των Σελτζούκων.
109
κγ’ Άλλα Θέματα υφιστάμενα το έτος 1050

Αντιοχείας (Κοίλη Συρία), Ασμοσάτων (ν/δυτική Αρμενία), Ασπρακανίας (ν/ανατολική Αρμενία),
Βουλγαρίας (Άνω Μοισία, βόρεια Μακεδονία και Δαρδανία), Γερμανικείας (β/δυτική Κομμαγηνή),
Δαλματίας, Εδέσσης (β/ανατολική Συρία), Ζαγορίων (β/ανατολική Μακεδονία), Καλαβρίας,
Κεφαλληνίας (Ιόνιοι Νήσοι), Κιλικίας, Κύπρου, Λεοντοκώμης (β/ανατολική Kαππαδοκία),
Λογγοβαρδίας (Απουλία), Λυκανδού (νότια Καππαδοκία), Μεσοποταμίας (δυτική Αρμενία),
Νικοπόλεως (Ήπειρος και Αιτωλοακαρνανία), Οπτιμάτων (Θυνία), Παρίστριον (Κάτω Μοισία),
Σαμοσάτων (β/ανατολική Κομμαγηνή), Σελευκείας (Ισαυρία), Σιρμίου (κοιλάδα Μέσου Δούναβη)
και Χερσώνος (Ταυρίδα).
(τα Θέματα της Αυτοκρατορίας το 1050)
Για τον πλήρη κατάλογο των Θεμάτων, βλέπε:

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1:%CE%
92%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AC_%CE%B8%CE%AD%CE%BC%CE%B1%CF
%84%CE%B1
Για την στρατιωτική τους ισχύ, βλέπε:
W. Treadgold-Byzantium and its Army (284-1081), 1995
Για την ιεραρχία τους, βλέπε:
http://www.hellinon.net/NeesSelides/NEOTERES/Ierarxia.htm
110
ΙΙ. ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΦΦΙΚΙΩΝ

α’ Δεσπότης
Καθιερώθηκε από τον Μανουήλ Κομνηνό, ως ο υψηλότερος Τίτλος μετά τον Αυτοκράτορα
και απονεμόταν συνήθως στους μικρότερους υιούς ή τους γαμβρούς του. Επί Παλαιολόγων,
υιοθετήθηκε ή παραχωρήθηκε σε αυτόνομους ηγεμόνες του ευρύτερου βαλκανικού κόσμου.
Διακριτικά: χρυσό σκιάδιον (κάλυμμα κεφαλής) με μαργαριτάρια, ερυθρόχρυσος
μανδύας, καββάδιον (χιτώνας) και περικάρπια και πορφυρόλευκα τσαγγία (υποδήματα).
β’ Δομέστικος των Σχολών

Καταγράφεται από το 767 και αφορούσε τους διοικητές των «Σχολών». Οι Σχολαί ήσαν
το πρεσβύτερο των Αυτοκρατορικών Ταγμάτων (έτος ιδρύσεως το 312).
Από τα μέσα του 9ου αιώνος, οι Δομέστικοι των Σχολών δρούσαν ως Αρχιστράτηγοι στη
θέση του Αυτοκράτορος. Με ορισμένες εξαιρέσεις, υπηρετούσαν κατά μέσο όρο τρία έως τέσσερα
έτη. Από το 960, υπήρχε «Δομέστικος της Ανατολής» με περιοχή ευθύνης τις ασιατικές
και θρακικές κτήσεις και «Δομέστικος της Δύσεως» τις δυτικές. Τον 12ο αιώνα με τη
δημιουργία του Μεγάλου Δομεστίκου, το αξίωμα του Δομεστίκου των Σχολών, έχασε τη σημασία
του. Έκτοτε, αποτελούσε μεσαίο τιμητικό τίτλο.
Διακριτικά: χρυσό σκιάδιον, κίτρινο μεταξένιο καββάδιον και αργυρή ράβδος.
γ’ Δούκας
Εμφανίζεται από τα τέλη του 10ου αιώνος (ονομαζόταν και Κατεπάνω), ως διοικητής των
επαγγελματικών Ταγμάτων του Αυτοκρατορικού Στρατού ή ως επικεφαλής μεγάλων
περιφερειών που αποτελούνταν από μικρότερα Θέματα.
Σύμφωνα με την διοικητική μεταρρύθμιση των Κομνηνών, ο Δουξ αντικαθιστά τον Στρατηγό
ως στρατιωτικός - πολιτικός διοικητής Θέματος.
Το 1070, εμφανίζονται και οι Δούκες του Πλωίμου (Ναυτικού).
δ’ Δρουγγάριος της Βίγλας

Καταγράφεται από το 791 και αφορούσε τους διοικητές της «Βίγλας», ενός Αυτοκρατορικού
Τάγματος που ιδρύθηκε με ευθύνη την περιφρούρηση του Αυτοκράτορος κατά
τις εκστρατείες. Από τον 11ο αιώνα, ονομάζεται Μέγας Δρουγγάριος και αναλαμβάνει
το καθήκον της αντιπροσωπεύσεως του Αυτοκράτορος στο Βασιλικό Δικαστήριο.
Διακριτικά: χρυσό σκιάδιον, μεταξένιο καββάδιον και ερυθρόχρυση ράβδος.
ε’ Έπαρχος της Πόλεως

Ήταν υπεύθυνος για την αστυνόμευση και τον έλεγχο της οικονομικής δραστηριότητας
της Βασιλεύουσας. Μετά το 1204, άρχισε να χάνει την ισχύ του.
ς’ Θαλασσοκράτωρ
Τίτλος του ναυτικού που εμφανίστηκε επί Αλεξίου Κομνηνού ως ύπαρχος του Μεγάλου Δουκός.
ζ’ Καίσαρ
Ήταν ο υψηλότερος Τίτλος στην Ιεραρχία και από τον 8ο αιώνα αποδιδόταν συνήθως
στον Διάδοχο του Θρόνου. Με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Κομνηνού, ο Καίσαρ έγινε τρίτος
στην Ιεραρχία μετά τον Αυτοκράτορα και τον Σεβαστοκράτορα. Από τον 14ο αιώνα, αποδιδόταν
κυρίως σε ξένους Πρίγκηπες.
Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε Στέμμα χωρίς Σταυρό.
111
η’ Κατεπάνω
Εμφανίζεται από τα μέσα του 10ου αιώνος (ονομαζόταν και Δούκας), ως στρατιωτικός - πολιτικός
διοικητής μεγάλων επαρχιών όπως της Ιταλίας και της Μεσοποταμίας και από τον 11ο αιώνα,
της Βουλγαρίας και της Αντιοχείας. Η υπ’ αυτόν διοικητική περιφέρεια ονομαζόταν «Μέγα Θέμα».
Κατά την διοικητική μεταρρύθμιση των Κομνηνών, ο Κατεπάνω βρίσκεται μετά τον Δούκα
και πριν τον Στρατηγό, ενώ αργότερα εκπίπτει στο ισοδύναμο του Κόμητος, όντας
τοποτηρητής στο όνομα του Αυτοκράτορα. Ο όρος συναντάται και στην Αυτοκρατορία
της Τραπεζούντος, έως τον 14ο αιώνα.
θ’ Κεφαλή
Εμφανίζεται την περίοδο των Παλαιολόγων, για να προσδιορίσει τους στρατιωτικούς
διοικητές σημαντικών πόλεων ή κάστρων.
ι’ Κουροπαλάτης
H ετυμολογική προέλευση του τίτλου ήταν από το λατινικό cura palatii (φροντίδα του Παλατίου)
και εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 5ο αιώνα.
Από το 552, μετετράπη σε τιμητικό Τίτλο, τον υψηλότερο μετά τον Καίσαρα και
τον Νωβελίσσιμο και οι αρμοδιότητές του σχετικά με τη διοίκηση του Παλατίου παραχωρήθηκαν
στον Πρωτοβεστιάριο. Απονεμόταν μόνο σε μέλη του Αυτοκρατορικού Οίκου και αργότερα και
σε ξένους συμμάχους ηγεμόνες. Από τον 11ο αιώνα, άρχισε να απονέμεται και εκτός των μελών
του Αυτοκρατορικού Οίκου. Επιβίωσε και επί Παλαιολόγων αλλά πλέον απονεμόταν σπανίως.
Διακριτικά: ερυθρό καββάδιον (χιτώνας), μανδύας και ζωστήρας.
ια’ Λογοθέτης του Δρόμου

Εμφανίζεται τον 8ο αιώνα ως ανώτερο στέλεχος της αυτοκρατορικής διοικήσεως. Καθήκοντά του
ήταν: η συντήρηση του οδικού δικτύου, η υπηρεσία του αυτοκρατορικού Ταχυδρομείου,
η συλλογή πληροφοριών και οι εξωτερικές σχέσεις της Αυτοκρατορίας. Η ισχύς του
ενισχύθηκε επί Κομνηνών αλλά επί Ανδρονίκου Α’, αντικαταστάθηκε από τον Μεγάλο Λογοθέτη.
ιβ’ Μάγιστρος
Εμφανίζεται τον 6ο αιώνα. Καθήκοντά του ήταν: η επιστασία του Τάγματος των «Σχολών»,
των παραμεθορίων στρατευμάτων, των δημοσίων οδών και των κρατικών εργοστασίων. Μαζί
με τον Ύπαρχο της Ανατολής, αποτελούσαν τους ισχυρότερους αξιωματούχους της Αυτοκρατορίας.
Τον 8ο αιώνα, με την πολυδιάσπαση των μεγάλων υπουργείων σε «σεκρέτα», χάνει
την διοικητική ισχύ του. Υπήρχαν πλέον ένας ή δύο Μάγιστροι ως οι πιο σημαντικοί
σύμβουλοι του Αυτοκράτορος. Από τα μέσα του 9ου αιώνος, μετετράπη στο υψηλότερο
τιμητικό Αξίωμα και αποδιδόταν παράλληλα σε κατόχους άλλων τίτλων. Σταδιακά, οι κάτοχοί
του πολλαπλασιάστηκαν: από 12 επί Λέοντος ς’ σε 24 επί Νικηφόρου Β’. Οι Μάγιστροι παύουν
να αναφέρονται από το 1100 περίπου.
ιγ’ Μέγας Άρχων

Εμφανίζεται από τα μέσα του 13ου αιώνος ως διακριτός τιμητικός Τίτλος για τους υψηλότερους
αξιωματούχους που ανήκαν στο περιβάλλον του Αυτοκράτορος, χωρίς συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
ιδ’ Μέγας Δομέστικος

Εμφανίζεται την περίοδο των Παλαιολόγων, ως Αρχηγός του Στρατού, ερχόμενος στην Ιεραρχία
μετά τον Καίσαρα. Ως εκ τούτου, απονεμόταν και ως τιμητικό αξίωμα, χωρίς ο κάτοχός του
να ασκεί απαραίτητα στρατιωτικές αρμοδιότητες.
Διακριτικά: ερυθρόχρυσο τουρμπάνι, μανδύας διακοσμημένος με τετράγωνα και μεταξένιο
καββάδιον με χρυσές ρίγες.
112
ιε’ Μέγας Δούξ

Καταγράφεται το 1090 και αφορούσε τον Αρχηγό του Ναυτικού.
Διακριτικά: ερυθρό σκιάδιον (κάλυμμα κεφαλής) με χρυσές διακοσμήσεις, μεταξένιο
ορειχάλκινο καββάδιον (χιτώνας) με πορφυρές διακοσμήσεις και χρυσή ράβδος.
ις’ Μέγας Δρουγγάριος του Στόλου

Εμφανίζεται τον 9ο αιώνα ως Δρουγγάριος του Στόλου ή Δρουγγάριος του Πλωίμου. Ήταν
επικεφαλής του Δρούγγου (στόλου) που στάθμευε πέριξ της Κωνσταντινουπόλεως.
Από το 1090, ονομαζόταν Μέγας Δρουγγάριος του Στόλου και ήταν ύπαρχος του Μεγάλου
Δουκός. Ως διακριτικό του έφερε χρυσοκίτρινο μεταξένιο καββάδιον.
ιζ’ Μέγας Εταιρειάρχης

Καταγράφεται από το 813 και αφορούσε τους διοικητές της «Μεγάλης Εταιρείας».
Δηλαδή, τα τμήματα των μισθοφόρων της Ανακτορικής Φρουράς. Από τον 12ο αιώνα,
η Μεγάλη Εταιρεία περιλάμβανε επίλεκτα στρατιωτικά τμήματα της Θράκης ενώ κατά
την περίοδο των Παλαιολόγων, ο Μέγας Εταιρειάρχης είχε τιμητική χρήση.
ιη’ Μέγας Κοντόσταυλος

H ετυμολογική προέλευση του τίτλου ήταν από το λατινικό comes stabuli (Kόμης του Σταύλου)
με τομέα ευθύνης την συντήρηση των βασιλικών σταύλων. Το αξίωμα υιοθετήθηκε
από τους Φράγκους, από όπου ο όρος Κοντόσταυλος ή Κονόσταυλος (Connétable)
και εισήχθη τον 11ο αιώνα στη Ρωμανία ως αντιδάνειο, με τιμητική χρήση.
Το 1250, στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας καθιερώνεται ο Μέγας Κοντόσταυλος
ως διοικητής των Φράγκων μισθοφόρων. Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, κατείχε
την τρίτη θέση στην στρατιωτική Ιεραρχία μετά τον Πρωτοστράτορα και τον Μέγα
Στρατοπεδάρχη. Στην αυλική Ιεραρχία, κατείχε την ένατη θέση μετά τον Μέγα Πριμικήριο.
Διακριτικά: χρυσό σκιάδιον, μεταξένιο πυρρό (πορτοκαλί) καββάδιον και δεν έφερε ράβδο.
ιθ’ Μέγας Λογοθέτης

Καταγράφεται το 692 ως Λογοθέτης του Γενικού με αρμοδιότητες Υπουργού Οικονομικών.
Επί Αλεξίου Κομνηνού, συγχωνεύεται με τον Λογοθέτη του Ειδικού (των Θησαυροφυλακίων)
και προκύπτει ο Λογοθέτης των Σεκρέτων.
Επί Ανδρoνίκου Κομνηνού, εμφανίζεται ως Μέγας Λογοθέτης. Κατά την παλαιολόγεια
περίοδο, προηγείτο των άλλων Λογοθετών και είχε καθήκοντα πρωθυπουργού. Μετά το 1453,
λειτουργούσε ως ο σύνδεσμος Πατριάρχη και Σουλτάνου και λάμβανε μέρος στη διαδικασία
εκλογής του Οικουμενικού Πατριάρχη. Κατά τη διάρκεια της πατριαρχικής Λειτουργίας, στέκεται
δεξιά του Πατριαρχικού Θρόνου και -απουσία Αυτοκράτορος- απαγγέλλει το Σύμβολο
της Πίστεως.
Διακριτικά: λευκό σκιάδιον, λευκόχρυσο μεταξένιο καββάδιον και δεν έφερε ράβδο.
κ’ Μέγας Παππίας
Εμφανίζεται περί το 600 ως Τίτλος ευνούχων αξιωματούχων. Καθήκοντά του ήταν: η ασφάλεια
και η συντήρηση των Ανακτόρων, το προσωπικό και η προετοιμασία των Τελετών.
Είχε το δικαίωμα να παρακάθεται με τον Αυτοκράτορα και να τον διασκεδάζει. Υπήρχαν τρεις
Παππίες: για το Μέγα Παλάτιον και για τα Ανάκτορα της Μαγναύρας και της Δάφνης.
Επί Παλαιολόγων, δημιουργήθηκε ο «Μέγας Παππίας» ως τιμητικός τίτλος.
Διακριτικά: χρυσό σκιάδιον, λευκόχρυσο μεταξένιο καββάδιον και ξύλινη ράβδος
με χρυσή λαβή
113
κα’ Μέγας Πριμικήριος

H ετυμολογική προέλευση του τίτλου ήταν από το λατινικό primus + cera (πρώτος + κερί)
για να προσδιορίσει τον πρώτο υπάλληλο που ήταν εγγεγραμμένος στους σχετικούς κέρινους
πίνακες. Έτσι, Πριμικήριος λεγόταν ο επικεφαλής κάθε τομέως της διοικήσεως.
Ο Μέγας Πριμικήριος εμφανίζεται επί Αλέξιου Κομνηνού ως σύμβουλος του Θρόνου,
προϊστάμενος των υπηρεσιών της Αυλής και της Σωματοφυλακής του Αυτοκράτορος κατά
τις εκστρατείες. Κατείχε την δέκατη θέση στην αυλική Ιεραρχία.
κβ’ Μέγας Στρατοπεδάρχης

Από τον 9ο αιώνα, ο όρος στρατόπεδον σημαίνει τον στρατό σε εκστρατεία. Κατά συνέπεια,
ο Στρατοπεδάρχης είχε την έννοια του επικεφαλής των επιχειρήσεων (επιτελάρχης).
Από το 967 καθιερώνονται δύο Στρατοπεδάρχες: ένας για την Ανατολή και ένας για τη Δύση.
Από τον 11ο αιώνα, ήταν ένας από τους επίσημους τίτλους του διοικητή του επιτελείου.
Το 1255 καθιερώνεται από τον Θεόδωρο Λάσκαρη, ο Μέγας Στρατοπεδάρχης
ως υπεύθυνος των προμηθειών του Στρατού. Σύμφωνα με το Βιβλίο των Αξιωμάτων (μέσα
του 14ου αιώνος), κατείχε την εβδόμη θέση στην αυλική Ιεραρχία, μεταξύ του Πρωτοστράτορος και
του Μεγάλου Πριμικήριου. Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, ήταν απλός αυλικός τίτλος
και δεν αφορούσε απαραίτητα σε στρατιωτικά διοικητικά καθήκοντα.
Διακριτικά: χρυσό σκιάδιον (καπέλο) και ερυθρό καββάδιον (χιτώνας).
κγ’ Μέγας Χαρτοφύλαξ

Αξίωμα που διδόταν στον εκάστοτε προσωπικό γραμματέα του Οικουμενικού Πατριάρχη.
κδ’ Παρακοιμώμενος
Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ήταν ο αξιωματούχος που κοιμόταν προ της θύρας
του βασιλικού κοιτώνος («φύλακας της βασιλείου κλίνης») και περπατούσε πάντα πίσω από
τον Αυτοκράτορα. Ήταν αξίωμα μεγίστης εμπιστοσύνης και διδόταν στους ευνοουμένους
του Αυτοκράτορος.
Από τον 9ο αιώνα, γίνεται το υψηλότερο Αξίωμα που μπορούσε να αποδοθεί σε ευνούχο
και αποκτά αρμοδιότητες πρωθυπουργού. Από τον 11ο αιώνα, ο ρόλος του περιορίζεται και
αναφέρονται πλέον δύο Παρακοιμώμενοι: του Κοιτώνος και της Σφενδόνης. Ο πρώτος
παρέμενε φύλακας του βασιλικού Κοιτώνος ενώ ο δεύτερος αναλάμβανε τη φύλαξη του
Δαχτυλιδιού του Αυτοκράτορος, με το οποίο σφραγίζονταν πάντοτε τα επίσημα έγγραφα.
Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε πολυτελώς διακοσμημένο σκαραμάγγιον.
κε’ Πατρίκιος
Τίτλος με αρχαία ρωμαϊκή παράδοση. Μετεφέρθη στη Νέα Ρώμη από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο
με τιμητική χρήση. Αποδιδόταν με επίσημη τελετή σε συμμάχους ηγεμόνες και σε πρόσωπα
που είχαν συμβάλει σε υπηρεσίες των Ανακτόρων, της Συγκλήτου και γενικά στη διοίκηση.
Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε λινό χιτώνα με χρυσό περιλαίμιο, διακοσμημένο
με πολύτιμους λίθους.
κς’ Πιγκέρνης
Καταγράφεται από το 899 ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων με αρμοδιότητες οινοχόου.
Από τον 12ο αιώνα, αποκτά τιμητική χρήση και αποδίδεται σε συγγενείς και συντρόφους
του Αυτοκράτορος.
κζ’ Πραίτωρ
Τίτλος με αρχαία ρωμαϊκή παράδοση, μετεφέρθη στη Νέα Ρώμη από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο.
Κατέληξε να είναι ο αρχιδικαστής κάθε Θέματος.
114
κη’ Πρωτέκδικος
Μαζί με τους δύο Εκδίκους, έκρινε μικρές υποθέσεις των επισκοπών εκ μέρους του Αρχιερέως.
κθ’ Πρωτοβεστιάριος
Καταγράφεται από το 412 ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων με καθήκοντα αρχιθαλαμηπόλου,
υπευθύνου για το οικιακό ιματιοφυλάκιο των Αυτοκρατόρων.
Σταδιακά, εξελίχθηκε σε σημαντικό αξίωμα, φθάνοντας να έπεται μόνο
του Παρακοιμωμένου στην Ιεραρχία. Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, έγινε τιμητικό
αξίωμα που διδόταν στους Διαδόχους του Θρόνου, μέλη του Αυτοκρατορικού Οίκου και
ανωτάτους αξιωματούχους.
Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε ερυθροπράσσινα τσαγγία (υποδήματα).
λ’ Πρωτοσεβαστός
Εμφανίζεται επί Αλεξίου Κομνηνού και απονεμόταν σε στενούς συνεργάτες του Αυτοκράτορος
και σε μέλη αρχοντικών Οίκων.
λα’ Πρωτοστράτωρ
Καταγράφεται από το 712, με ευθύνη να μεταφέρει το Διβέλλιον (αυτοκρατορικό φλάμουλλον)
κατά τη διάρκεια των τελετών και να οδηγεί τον ίππο του Αυτοκράτορος όταν εκείνος ίππευε.
Η στενή επαφή με τον εκάστοτε Αυτοκράτορα, του έδινε επιρροή δυσανάλογη ως προς την θέση
του στην αυλική Ιεραρχία.
Κατά τις περιόδους των Κομνηνών και των Παλαιολόγων, ο Πρωτοστράτωρ έγινε υψηλό
στρατιωτικό αξίωμα, δεύτερο στην στρατιωτική Ιεραρχία μετά τον Μέγα Δομέστικο.
λβ’ Σεβαστοκράτωρ
Εμφανίζεται επί Αλεξίου Κομνηνού ως ο υψηλότερος Τίτλος μετά τον Αυτοκράτορα μέχρι
το 1163, οπότε ο Μανουήλ Κομνηνός δημιούργησε τον τίτλο του Δεσπότη.
Κατά την ύστερη περίοδο της Ρωμανίας, ο Τίτλος υιοθετήθηκε ή παραχωρήθηκε
σε αρκετούς ημιανεξάρτητους ηγεμόνες του ευρύτερου βαλκανικού χώρου.
Διακριτικά: ερυθρόχρυσο Στέμμα (χωρίς αυτοκρατορικό Διάδημα), ερυθρό καββάδιον
(χιτώνας) και κυανά τσαγγία με ερυθρούς Αετούς.
λγ’ Σεβαστός
Εμφανίζεται επί Κωνσταντίνου Θ’ για τιμητική χρήση.
Από τον 12ο αιώνα, χρησιμοποιούνται ευρέως δύο μορφές: ο Σεβαστός και
ο Πανσέβαστος. Οι αρμοδιότητές τους ήταν συγκεχυμένες, αλλά τις περισσότερες φορές, ο όρος
χρησιμοποιείτο με την έννοια διοικητικών αξιωματούχων ή διοικητών μισθοφορικών
ταγμάτων. Κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, βρισκόταν χαμηλά στη Ιεραρχία.
λδ’ Σκουτέριος
Aξιωματικός οποίος, κατά τη διάρκεια των εκστρατειών, είχε την ύψιστη τιμή να μεταφέρει
το Διβέλλιον (βασιλικό φλάμουλλο) και το Σκουτάριον (ασπίδα) του Αυτοκράτορος.
λε’ Σπαθάριος
Εμφανίζεται επί Θεοδοσίου Β’, ως τίτλος ευνούχων αξιωματούχων με καθήκον τη φρούρηση
του Αυτοκράτορος και των ανωτέρων αξιωματούχων. Οι Σπαθάριοι ανήκαν στο σώμα
των «Κουβικουλαρίων» (θαλαμηπόλων).
Από τις αρχές του 8ου αιώνος, έγινε τιμητικός τίτλος και από τον 9ο, άρχισε να χάνει
την ισχύ του. Από τον 12ο αιώνα, αποδίδεται πλέον σε ασήμαντα πρόσωπα.
Ως διακριτικό του Αξιώματός του, έφερε μακρύστομο επίχρυσο ξίφος.
115
λς’ Στρατηγός
Αποκτά διοικητικά καθήκοντα μετά τον 7ο αιώνα, οπότε η αυτοκρατορική Επικράτεια άρχισε
να διαιρείται σε Θέματα. Έτσι, ο Στρατηγός αποκτά την απόλυτη στρατιωτική και διοικητική
εξουσία σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιφέρεια καθώς - εξαιτίας των συνεχών κινδύνων
από τις επιδρομές - ήταν απαραίτητη η συγκέντρωση της εξουσίας στην ευθύνη ενός αξιωματούχου.
Στην Ιεραρχία, οι Στρατηγοί των ανατολικών Θεμάτων ήταν ανώτεροι των δυτικών.
Μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση των Κομνηνών, ο Στρατηγός υποσκελίσθηκε
από τον Δούκα.
λζ’ Τουρμάρχης
Εμφανίζεται τον 7ο αιώνα ως διοικητής της τούρμας (από το λατινικό turma = ίλη ιππικού),
η οποία ήταν μονάδα του Αυτοκρατορικού Στρατού δυνάμεως 6.000 ανδρών.
Από τον 10ο αιώνα, η δύναμη των τουρμών μειώθηκε στους 3.000 άνδρες ενώ από τον 12ο
αιώνα, καταργήθηκαν.
Για τον κατάλογο των Αξιωμάτων, βλέπε:

http://www.wikipedia.gr/wiki/%CE%A0%CF%81%CF%8C%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF:%CE%91%CE%BE%CE
%B9%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%AC%C
E%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF
Για τα διακριτικά των Οφφικίων, βλέπε:
Warren T. Woodfin, The Embodied Icon: Liturgical Vestments and Sacramental Power in Byzantium)
116
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. http://asiaminor.ehw.gr/forms/fDataDisplay.aspx?Mode=Lemmata&paramid=55&lastNode=t55
2. http://fmg.ac/Projects/MedLands/BYZANTINE%20NOBILITY.htm
3. http://www.hellinon.net/NeesSelides/NEOTERES/Ierarxia.htm
4. http://keritisriver.blogspot.gr/2013/08/Ta-dodeka-arxontopoyla-toy-Byzantioy-stin-Kriti-ton-
epanastaseon.html
5. http://kallergides.blogspot.gr/p/blog-page.html
6. http://kanavosgeanology.blogspot.gr/2015/02/h.html
7. http://kataphraktos.blogspot.gr/2013/07/blog-post_16.html
8. http://lukeuedasarson.com/NotitiaPatterns.html
9. http://mavrogenip.blogspot.gr/
10. http://oodegr.co/oode/istoria/rwmi/ti_einai_rwmiosyni_1.htm
11. http://paros-onomata.blogspot.gr/2014/06/blog-post_5.html
12. http://protostrator.blogspot.gr/2011/05/byzantine-heraldry.html
13. http://www.stougiannidis.gr/byz_lexicon.htm
14. http://vizantinaistorika.blogspot.gr/2016/10/blog-post_73.html
15. http://wappenwiki.org/index.php/Roman_Empire
16. http://www.aplotaria.gr/oi-agelastoi-agiannidis/
17. http://www.coats-of-arms-heraldry.com/armoriaux/rietstap.html
18. http://www.diakonima.gr/2012/10/16/ η-βυζαντινή-σημαία-δικέφαλος-ή-σταυρό/
19. http://www.e-istoria.com/po26.html
20. http://www.e-sfakia.gr/2010-06-04-22-51-54/192-5-1204-1669-
21. http://www.hellinon.net/NeesSelides/NEOTERES/Ierarxia.htm
22. http://www.heraldica.org/topics/national/byzantin.htm
23. http://www.oocities.org/aeolis.geo/symbyzright.htm
24. https://byzantineoplomachia.files.wordpress.com/2015/09/ceb2ceb1cf81ceacceb3ceb3ceb9ceb1-
cf86cf81cebfcf85cf81ceac.pdf
25. https://el.wikipedia.org (σχετικά λήμματα)
26. https://mybyzantine.wordpress.com/2010/11/09/byzantine-women-%E2%80%93-the-princess-
theophano-and-introducing-the-fork-into-europe/
27. https://sites.google.com/site/romeandromania/Home/10th-c/demographics_1000
28. https://www.facebook.com/groups/43679775063/
29. https://www.heraldica.org/topics/national/byzantin.htm
30. http://www.hubert-herald.nl/ByzantiumArms.htm
31. https://www.scribd.com/document/331288802/ΕΜΒΛΗΜΑΤΑ-ΤΗΣ-ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ-
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ-ΤΩΝ-ΕΛΛΗΝΩΝ
32. https://www.wikidata.org/wiki/Q1812020
33. Warren Treadgold, Byzantium and its Army, 1995
34. Warren Woodfin, The Embodied Icon: Liturgical Vestments and Sacramental Power in Byzantium
35. Ευαγγελίδης Τρύφων, Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντος, 1898
Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τους κ.κ. Καραβία Ζαφείριο, Σκαρπαλέζο Κωνσταντίνο και Χαιρέτη Σπυρίδωνα
για τις πληροφορίες σχετικά με τις οικογένειες Καραβία, Κουτήφαρη και Χαιρέτη. Γ.Σ.
(εικόνα στο οπισθόφυλλο:

Αυτοκρατορικοί Δρούγγοι και αρχοντικοί Οίκοι των Θεμάτων της Ανατολής)
© Georgios St. Sofikitis 2016
g.sofikitis@gmail.com

Ρωμέικα Εμβλήματα

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ρωμέικα Εμβλήματα

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤ.

(εικόνα στο εξώφυλλο:

(Εξκουβίτωρ της Αυτοκρατορικής Φρουράς, 7ος αιώνας)

Β’ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ»

(ο Μανουήλ Κομνηνός εισέρχεται στην Αντιόχεια, 1159)

Γ’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ» (‘Η ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ)

Δ’ «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

(μέλη της Αυτοκρατορικής Φρουράς στην Χαλκή Πύλη)

E’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

(πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, 1453)

Ζ’ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ»

(πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως, 1453)

H’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ»

(Κωνσταντίνος ΙΑ’, 1449-1453)

(o Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος εισέρχεται στην Κωνσταντινούπολη, 1328)

ΙΑ’ «ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΘΥΡΕΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»2

Εκδοχή του εμβλήματος των Τεσσάρων Βήτα

Α’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΑΙΣΕΝΤΟΥ»1

Β’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ»1

Γ’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΙΛΛΥΡΙΚΟΥ»1

Δ’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ»1

Ε’ «ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»1

Ζ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΔΟΜΕΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ»2

Η’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΔΟΜΕΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ»1

Θ’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΩΝ»2

Περίοδος β’ (743 - 1453)

Ι’ «ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΒΟΥΚΕΛΛΑΡΙΩΝ»2

ΙΓ’ «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ»

ΙΖ’ «ΒΑΡΑΓΓΙΑ ΦΡΟΥΡΑ»1

(Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, 976-1025)

IΘ’ «ΕΜΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΔΟΥΚΟΣ»1

ΚΑ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΚΙΒΥΡΡΑΙΩΤΩΝ»

ΚΒ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΑΔΙΚΩΝ»

ΚΓ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

ΚΔ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ»

ΚΕ’ «ΔΡΟΥΓΓΟΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ»

Kς’ «ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ»

Α’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ»1

Β’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ (ΕΝ ΝΙΚΑΙΑι)»3

Γ’ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ»1

«ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ»1

Δ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ»

Ε’ «ΠΡΙΓΚΗΠΑΤΟ ΤΗΣ ΓΟΤΘΙΑΣ» (ή του Θεοδώρου)1

ς’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝ»2

Ζ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ»1

Θ’ «ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ»

Περίοδος των Παλαιολόγων (1384-1460)2

Β’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΓΕΛΑΣΤΩΝ»1

Γ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΙΤΩΝ»2

Δ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΞΟΥΧΩΝ»1

Ε’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΑΥΚΩΝ»1

ς' «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΓΥΡΩΝ»1

Ζ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΩΝ»3

Η’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΙΑΝΙΤΩΝ»1

Θ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΡΚΟΛΕΩΝ (Η ΑΡΚΟΛΕΟΝΤΩΝ)»2

Ι’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΣΑΝΩΝ»1

ΙΑ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΟΥΧΩΝ»3

ΙΒ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΑΤΑΤΖΩΝ»1

ΙΓ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΩΝ»3

ΙΔ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΕΙΑΤΩΝ»1

ΙΕ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΑΝΑΔΩΝ»1

Ις’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΡΥΕΝΝΙΩΝ»1

ΙΖ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΑΛΑΔΩΝ»2

ΙΗ’ «ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΓΑΒΡΑΔΩΝ»1