ΧΗΜΕΙΑ

ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΕ ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ (Ρ=1atm, θ=25 ο C)

Μονοατομικά Μέταλλο, ευγενή αέρια

Διατομικά H 2 , O 2 , N 2 , F2 , Cl 2 , Br2 , I 2
Τριατομικά O 3  ό 

Τετρατομικά P4 , As 4 , Sb 4

  ό  p 
  ή 
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ Ά   ό  n 
 ό  e 

Μαζικός αριθμός  Αριθμός p + n

A
ZX

ατομικός αριθμός Αριθμός p

Ηλεκτρονική ουδετερότητα ατόμου: Αριθμός p =.Αριθμός

e

ΔΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑ ονομάζεται το ποσό της διαλυμένης ουσίας που μπορεί να διαλυθεί σε ορισμένη
ποσότητα διαλύτη και υπό ορισμένες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας ώστε να προκύψει κορεσμένο
διάλυμα. Η διαλυτότητα των στερεών σε υγρό διαλύτη αυξάνει με τη αύξηση της θερμοκρασίας ενώ εκείνη
των αερίων μειώνεται.
Η διαλυτότητα των αερίων αυξάνει με τη αύξηση της πίεσης.
Η διαλυτότητα μπορεί να εκφρασθεί:
α) Σε gr διαλυμένης σε 100gr διαλύτη σε ορισμένες συνθήκες.
β) Σε gr διαλυμένης ουσίας σε 100ml διαλύτη σε ορισμένες συνθήκες.
γ) Σε moles διαλυμένης ουσίας σε 1 λίτρο διαλύτη σε ορισμένες συνθήκες.

ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΣ
Περιεκτικότητα % βάρος κατ’ όγκο (% w/v.) πόσα γραμμάρια διαλυμένης ουσίας περιέχονται σε 100 mL
διαλύματος.
Περιεκτικότητα % κατά βάρος (% w/w.) πόσα γραμμάρια διαλυμένης ουσία περιέχονται σε 100 γραμμάρια
διαλύματος.
Περιεκτικότητα % όγκο κατ’ όγκο (% v/v.) πόσα mL διαλυμένης ουσίας περιέχονται σε 100 mL διαλύματος.
Μοριακότητα κατ’ όγκο ή μοριακή συγκέντρωση Μ (MOLARITY) πόσα mol διαλυμένης ουσίας περιέχονται σε 1

n
ΛΙΤΡΟ ΔΙΑΛΥΜΑΤΟΣ. C (v σε λίτρα).
í
 ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΕΡΙΑ ΣΩΜΑΤΑ
 Καταστατική εξίσωση
   έ ί :
 L  atm
PV  nRT R  0,082
 mol o K
   ί  ί :

 P  V  n  RT T  273  
   ή ί ί  ί :
 P V  n RT 1atm  760mmHg
 1 1


 Αναλογία mol – όγκων

V1 n 1 V1 n
 και  1 , σε ίδια πίεση και θερμοκρασία.
V2 n 2 V n 
 Αναλογία mol – πιέσεων
P1 n 1 P1 n
 και  1 , σε ίδιο όγκο και θερμοκρασία.
P2 n 2 P n 
 Νόμος των μερικών πιέσεων του Palton:
P  P1  P2  ...  Pv

ΓΡΑΜΜΟΜΟΡΙΑΚΟ ΚΛΑΣΜΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟΥ ΜΙΓΜΑΤΟΣ ( x i )

ni
xi 
n 

ΜΕΤΑΤΡΟΠΕΣ - ΑΡΑΙΩΣΗ - ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ - ΑΝΑΜΙΞΗ.

1. Πρέπει να έχουμε εμπεδώσει καλά τους ορισμούς περιεκτικοτήτων και

συγκεντρώσεων.

2. Να μπορούμε να υπολογίζουμε τον αριθμό των mol (n).

m  (ό)
n  n
M.r. 

V L PV
επίσης (αέρια) n 
22,4 L / mol
σε S.T.P. PV  nRT  n 
RT

3. H μετατροπή της μάζας του διαλύματος σε όγκο ή και αντίστροφα

m
γίνεται με τον τύπο της πυκνότητας. d 
V

4. H μάζα διαλύματος = μάζα διαλυμένου σώματος + μάζα διαλύτη

ΑΡΑΙΩΣΗ - ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ
Αραίωση ή συμπύκνωση διαλύματος σημαίνει πρόσθεση ή αφαίρεση διαλύτη. Στα υδατικά διαλύματα τα οποία εμείς
μελετάμε σημαίνει πρόσθεση ή αφαίρεση νερού. Κατά την αραίωση ή συμπύκνωση έχουμε:
1. Η μάζα (gr ή moles) της διαλυμένης ουσίας παραμένει σταθερή.

2. Ο όγκος και η μάζα του τελικού διαλύματος:

α) Για την αραίωση: V.  V /   V 2  ί

m τελ.  m  /   m  2  ί

β) Για τη συμπύκνωση: V.  V /   V 2  ί 

m .  m  /   m  2  ί

Για αραίωση και συμπύκνωση ισχύουν επίσης:

Επειδή n .  n . και n  C  V αρα C   V  C   V

ANAMIΞΗ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ
1) Αν οι διαλυμένες ουσίες είναι ίδιες τότε έχουμε:
m  /  .  m  /  1  m  /   2   ....
V /  .  V /   1  V /   2  ....

Επειδή n .  n1  n 2  ... έχουμε C .  V.  C1  V1  C 2  V2  ...

2) Οι διαλυμένες ουσίες δεν αντιδρούν μεταξύ τους.
α) Αν οι διαλυμένες ουσίες είναι διαφορετικές το πρόβλημα ανάγεται σε
πρόβλημα αραίωσης με τη διαφορά ότι έχουμε δύο διαλυμένες ουσίες
τις οποίες πρέπει να εξετάσουμε χωριστά.

ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΗ
ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ
α) Αριθμός οξείδωσης για τις ετεροπολικές ενώσεις είναι το
πραγματικό φορτίο που έχει κάθε ιόν.
β) Αριθμός οξείδωσης για τις ομοιοπολικές ενώσεις είναι το
φαινομενικό φορτίο που αποκτά κάθε άτομο, αν τα κοινά ζεύγη
ηλεκτρονίων (ηλεκτρόνια του δεσμού) αποδοθούν στο
ηλεκτραρνητικότερο άτομο
π.χ. HCl τα ηλεκτρόνια του δεσμού αριθμούνται στο άτομο του
χλωρίου, έτσι το Cl έχει Α.Ο. -1 και το Η +1.

1. Κανόνες υπολογισμού του αριθμού οξείδωσης.

α) Τα άτομα στα μόρια των στοιχείων τους έχουν Α.Ο.=0.
Αποτέλεσμα αυτού είναι τα στοιχεία σε ελεύθερη κατάσταση να
έχουν Α.Ο.=0.
β) Το αλγεβρικό άθροισμα όλων των Α.Ο. όλων των στοιχείων σε
μια ουδέτερη ένωση είναι ίσον με μηδέν, ενώ για ένα ιόν είναι ίσον
με το φορτίο του ιόντος.
2. ΑΡΙΘΜΟΙ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

Μέταλλα Αμέταλλα
Li, Na, K, Ag +1 H +1 (-1 όταν ενώνεται με μέταλλα KH , BaH2 .... )
Mg, Ca, Ba, Zn +2
Al, Bi, Cr +3 O -2 (-1 στα υπεροξείδια H2O2 , +2 στο OF2 )
Pb, Sn +2, +4 F -1
Cu, Hg +1, +2 Cl, Br, I -1 (+1, +3, +5, +7)
Fe +2, +3 C, Si -4, +4
Mn +2, +4, +7 N, P -3, +3, +5
S -2, +4, +6

ΑΡΙΘΜΟΙ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΠΟΛΥΑΤΟΜΙΚΩΝ ΙΟΝΤΩΝ

NO 3  νιτρικό ClO 4  υπερχλωρικό

NO 2  νιτρώδες ClO 3  χλωρικό

SO 4 2 θειικό ClO 2  χλωριώδες

SO 3 2 θειώδες ClO 
υποχλωριώδες

PO 4 3 φωσφορικό HSO 4  όξινο θειικό

CO 3 2 ανθρακικό HPO 4 2 όξινο

φωσφορικό

MnO 4  υπερμαγγανικό H 2 PO 4  δισόξινο

φωσφορικό

Cr2 O 7 2 διχρωμικό HCO 3  όξινο

ανθρακικό

CrO 4 2 χρωμικό NH 4  αμμώνιο

OH  υδροξείδιο CN  κυάνιο

6. Τι ονομάζουμε οξειδαναγωγή;
Αντίδραση οξειδοαναγωγής είναι κάθε αντίδραση που συνοδεύεται
από μεταβολή των αριθμών οξειδώσεων δυο ή περισσοτέρων ατόμων.

7. Τι ονομάζουμε οξείδωση, αναγωγή, οξειδωτικό σώμα

αναγωγικό σώμα;
Οξείδωση είναι η αλγεβρική αύξηση του αριθμού οξειδώσεως.
Αναγωγή είναι η αλγεβρική μείωση του αριθμού οξειδώσεως.
 Το σώμα που παθαίνει οξείδωση ονομάζεται αναγωγικό γιατί
προκαλεί τη αναγωγή του άλλου. Το σώμα που παθαίνει αναγωγή
ονομάζεται οξειδωτικό για τον ίδιο λόγο.

Α ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Ανάλογα με το αν εμφανίζεται μεταβολή του αριθμού οξείδωσης των στοιχείων, που παίρνουν μέρος στην αντίδραση
σε:
α) ΜΕΤΑΘΕΤΙΚΕΣ: Δεν υπάρχει μεταβολή του Α.Ο. των στοιχείων.
β) ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΙΚΕΣ: Υπάρχει μεταβολή του Α.Ο. των στοιχείων.
γ) ΜΕΤΑΘΕΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ: Διακρίνονται στις αντιδράσεις διπλής αντικαταστάσεως και
εξουδετερώσεως.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΔΙΠΛΗΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ονομάζονται οι αντιδράσεις μεταξύ δύο ηλεκτρολυτών μέσα σε
διάλυμα, όπου δύο από τα ιόντα των ηλεκτρολυτών σχηματίζουν ή ένα σώμα δυσδιάλυτο (ΙΖΗΜΑ) ή ένα αέριο, ή ένα
ελάχιστα ιονιζόμενο σώμα.
Για να σχηματίσουμε μια αντίδραση διπλής αντικαταστάσεως ακολουθούμε τη παρακάτω πορεία:
Συνδυάζουμε το ηλεκτροθετικό τμήμα του ενός ηλεκτρολύτη με το ηλεκτραρνητικό του άλλου και έτσι σχηματίζουμε
τα προϊόντα σώματα.
Ύστερα συμπληρώνουμε τους συντελεστές ξεκινώντας από σώμα που έχει τους μεγαλύτερους δείκτες είτε το σώμα
αυτό είναι αντιδρών είτε είναι προϊόν.
Διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες αντιδράσεων:
A Ë A Ó 1 Ï Î Õ 1 A Ë A Ó 2  Ï Î Õ 2

π.χ. FeS  2HCl  FeCl 2  H2S 

A Ë A Ó 1 BA ÓÇ 1 A Ë A Ó 2  BA ÓÇ 2

π.χ. Na2CO3  Ca OH 2  CaCO3  2NaOH

A Ë A Ó 1 A Ë A Ó 2  A Ë A Ó 3  A Ë A Ó 4

π.χ. NaCl  AgNO3  AgCl  NaNO3

Τα κυριότερα αέρια που σχηματίζονται είναι:

HF, HCl, HBr, HI, H 2S, HCN, SO2 , CO2 , NH 3

BAΣEIΣ: ΟΛΕΣ πλην KOH, NaOH, Ca OH  2 , Ba OH  2 , LiOH

AΛATA: Ανθρακικά CO3 

 πλην των

K  , Na , NH 4


Πυριτικά SiO3

 πλην των

K  , Na , NH 4

Φωσφορικά PO4  3
 πλην των

K  , Na , NH 4
Θειούχα  S  πλην των

K  , Na , NH 4 , Ba  , Ca  , Mg
 

Φθοριούχα  F  πλην των


K  , Na , NH 4 , Ag
 

Eπίσης τα: AgX, CuX, HgX, PbX, όπου X  Cl , Br , I

Aπό τα θειικά μόνο τα: BaSO4 , CaSO4 , PbSO4

Παρατηρήσεις:
 
α) Τα άλατα που περιέχουν K  , Na , NH 4 είναι γενικά ευδιάλυτα.
Τα όξινα ανθρακικά και τα δισόξινα φωσφορικά είναι ευδιάλυτα σε αντίθεση με τα αντίστοιχα ουδέτερα.
β) Στα προϊόντα των αντιδράσεων αυτών, αν έχουμε H 2SO3 , H 2CO3 , NH 4OH , επειδή είναι ασταθείς
ενώσεις διασπώνται αμέσως μόλις σχηματισθούν και δίνουν αντίστοιχα: SO2  H 2O , CO2  H 2O ,
NH 3  H 2O .
γ) Στην αντίδραση ΒΑΣΗ + ΑΛΑΣ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στη θέση της βάσης την NH 3 . Η αντίδραση
αυτή όμως επειδή γίνεται μόνο σε διάλυμα στο αριστερό μέλος προσθέτουμε νερό με συντελεστή ίσον με αυτή της
NH 3 . Οι αντιδράσεις αυτές είναι πάντοτε δυνατές γιατί προκύπτει δυσδιάλυτη βάση.
π.χ. FeCl 3  3NH 3  3H 2O  Fe OH  3  3NH 4Cl
Εξαιρούνται οι περιπτώσεις που σχηματίζονται ευδιάλυτα υδροξείδια

(NaOH, KOH, LiOH Ca OH  2 , Ba OH  2 ).

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΕΩΣ (όπου εξουδετερώνονται τόσο οι όξινες ιδιότητες που οφείλονται στο κατιόν
H  όσο και οι βασικές ιδιότητες που οφείλονται στο ανιόν OH  .
Οι αντιδράσεις αυτές είναι είδος αντιδράσεων διπλής αντικαταστάσεως.
Ï Î Õ  ÂÁ ÓÇ  Á Ë Á Ó Í ÅÑÏ (1)

π.χ. HCl  NaOH  NaCl  H 2O

Ï Î Õ  Á Í ÕÄ ÑÉÔÇ Ó ÂÁ ÓÅÙ Ó  Á Ë Á Ó  Í ÅÑÏ (2)

π.χ. 2HClO3  Na2O  2NaClO3  H 2O

ÂÁ ÓÇ  Á Í ÕÄ ÑÉÔÇ Ó Ï Î Å Ï Ó  Á Ë Á Ó Í ÅÑÏ (3)

π.χ. Mg OH  2  SO3  MgSO4  H 2O

Á Í ÕÄ ÑÉÔÇ Ó Ï Î Å Ï Ó  Á Í ÕÄ ÑÉÔÇ Ó ÂÁ ÓÅÙ Ó  Á Ë Á Ó (4)

π.χ. SO3  Na2O  Na2SO4

Παρατηρήσεις:
α) Στις περιπτώσεις (2), (3), και (4) για να βρούμε ποιο άλας σχηματίζεται, θα υποθέσουμε ότι αντί του ανυδρίτη
έχουμε το αντίστοιχο οξύ ή βάση και θα κάνουμε την αντίδραση όπως στη περίπτωση (1).

π.χ. SO3  Ca OH  2  CaSO4  H 2O

Για να βρω το άλας που σχηματίζεται παίρνω την αντίδραση
H 2SO4  Ca OH  2  CaSO4  2H 2O

Άρα το άλας που σχηματίζεται είναι το CaSO4 , το τοποθετώ στα προϊόντα της αντίδρασης που έχω και με βάση
αυτά που ξέρω συμπληρώνω με τα υπόλοιπα προϊόντα και τους συντελεστές.

Εξουδετέρωση της αμμωνίας  NH 3  :

Eπειδή στο μόριο της δεν έχει οξυγόνο όταν αντιδρά με τα οξέα δεν δίνει νερό.

π.χ. NH 3  H 2SO4   NH 4  2 SO4

β) Οι ανυδρίτες όταν διαλυθούν στο νερό δίνουν τα σώματα από τα οποία προέρχονται:

Ï Î ÉÍ Ï Ó Á Í ÕÄ ÑÉÔÇ Ó  Ç 2Ï  Ï Î Õ

π.χ. SO3  H 2O  H 2SO4

 N 2O5  H 2O  2HNO3
ΟΞΙΝΟΙ ΑΝΥΔΡΙΤΕΣ είναι τα οξείδια των αμέταλλων.

Εξαιρούνται: SiO2 , B2O3 που είναι αδιάλυτα στο νερό.

Το CO2 και το SO2 αντιδρούν ελάχιστα στο νερό και για τις αντιδράσεις αυτές έχουμε:

CO2  H 2O  H 2CO3

SO2  H 2O  H 2SO3
Tα δε οξέα δεν έχουν απομονωθεί.

Á Í ÕÄ ÑÉÔÇ Ó ÂÁ ÓÅÙ Ó  Ç 2Ï  ÂÁ ÓÇ
Οι περισσότεροι ανυδρίτες δεν διαλύονται στο νερό και γι’ αυτό δεν αντιδρούν.

Li 2O , K 2O , Na2O , CaO, BaO, MgO

8. Αντιδράσεις οξειδoαναγωγής
α) Αντιδράσεις σύνθεσης μιας ένωσης από τα στοιχεία της.
1
π.χ. Mg  O2  MgO
2
Cu  S  CuS
β) Αντιδράσεις διάσπασης μιας ένωσης σε δύο ή περισσότερα
προϊόντα, από τα οποία τουλάχιστον ένα είναι ελεύθερο στοιχείο.
1
π.χ. KNO3  KNO2  O2
2
γ) Αντιδράσεις απλής αντικατάστασης.
M  ÂÃ  Ì Ã  Â (Μ=μέταλλο)
Á  ÂÃ  Á Ã  Â (Α=αμέταλλο)

Ένα στοιχείο μπορεί να αντικαταστήσει ένα άλλο μόνο αν είναι

δραστικότερο
απ , αυτό.
Η σειρά δραστικότητας των στοιχείων φαίνεται πιο κάτω:
Μέταλλα.
[K, Ba, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe, Co, Ni, Sn, Pb, H, Bi, Cu,
Hg, Ag, Pt, Au]
Μείωση δραστικότητας = μείωση αναγωγικού χαρακτήρα
Αμέταλλα: [ F2 , O3 , Cl 2 , Br2 , O2 , I 2 , S]
Μείωση δραστικότητας = μείωση οξειδωτικού χαρακτήρα.
ΠΟΛΥΠΛΟΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Πρακτικοί κανόνες για την εύρεση των προϊόντων:
 Κάθε αμέταλλο  Cl 2 , Br2, I 2 , S, P, C, As, .. ή οξείδιο αμέταλλου όταν
οξειδώνεται και στην αντίδραση υπάρχει νερό δίνει το αντίστοιχο οξύ
(με την κατάληξη –ικό οξύ), ενώ όταν δεν υπάρχει νερό δίνει το
αντίστοιχο στο οποίο το αμέταλλο έχει το μεγαλύτερο Α.Ο.
 Κάθε μέταλλο ή οξείδιο μετάλλου όταν οξειδώνεται σε όξινο
περιβάλλον δίνει το αντίστοιχο άλας με το μεγαλύτερο Α.Ο.,
διαφορετικά δίνει οξείδιο.
 Τα υδραλογόνα και τα αλογονούχα άλατα των μετάλλων όταν
οξειδώνονται δίνουν ελεύθερο αλογόνο, ενώ τα άλατα των μετάλλων
στα οποία το μέταλλο βρίσκεται με το μικρότερο Α.Ο. όταν
οξειδώνονται δίνουν τα αντίστοιχα άλατα με το μεγαλύτερο Α.Ο.
 Το H 2S όταν οξειδώνεται δίνει θείο, τα θειούχα άλατα δίνουν θειικά,
τα οξέα και τα άλατα που το όνομά τους λήγει σε –ώδες δίνουν οξέα
και άλατα με την κατάληξη –ικό και το H 2 O 2 όταν οξειδώνεται δίνει
ελεύθερο O 2 .

Κυριότερες ομόλογες σειρές άκυκλων οργανικών

ενώσεων
Όνομα Χαρακτηριστι Γενικός Κατάληξη
κή ομάδα μοριακός ονόματος
τύπος
Αλκάνια - C v H 2v2 , v  1 -ιο
RH
Αλκένια CC C v H 2v , v  2 -ιο
Αλκίνια CC C v H 2 v2 , v  2 -ιο
Αλκαδιένια C  C...C  C C v H 2 v2 , v  3 -ιο
Κορεσμένες C  OH C v H 2 v  2 O, v  1 -όλη
μονοσθενείς ύ
Αλκοόλες ή ROH
Κορεσμένοι COC C v H 2 v 2 O, v  2 Αιθέρας
μονοσθενείς ά
Αιθέρες ή R1  O  R 2
Κορεσμένες  CH  O C v H 2 v O, v  1 -άλη
μονοσθενείς ϋά
Αλδεϋδες ή RCH  O
Κορεσμένοι CCC C v H 2 v O, v  3 -όνη
μονοσθενείς O
Κετόνες R1  C  R 2
Κετονομάδα ή
O

Κορεσμένα -COOH C v H 2v O 2 , v  1 -ικό οξύ

μονοκαρβοξυλικά
Καρβοξύλιο
Οξέα ή RCOOH
Κορεσμένοι -COOC- C v H 2v O 2 , v  2 -ικός εστέρας
μονοσθενείς
Εστερομάδα
Εστέρες ή R 1COOR 2
Κορεσμένα -C-X C v H 2 v 1X, v  1 Όνομα Χ-όνομα
Αλκυλαλογονί Αλογόνο(F,Cl,Br,I R
δια ή RX
)
Κορεσμένες  C  NH 2 C v H 2 v 1 NH 2 , v  1 Αμίνη
πρωτοταγείς
ά
Αμίνες ή R  NH 2
Κορεσμένα C  N C v H 2 v 1CN, v  0 Νιτρίλιο
Νιτρίλια Kά
ή R  CN
Αντιδραστήρια  C  MgX C v H 2 v 1MgX, v  1 Όνομα R
Grignard μαγνήσιο όνομα Χ
ή R  MgX