SZCZĘŚCIE - dla każdego człowieka oznacza coś innego.

Dla jednego szczęściem będzie możliwość pomagania innym,

dla drugiego – prestiż i bezpieczeństwo finansowe, dla trzeciego – sława, a dla czwartego – miłość ukochanej osoby. Nie
ma jednej definicji szczęścia. Najogólniej można je określić jako intensywne odczuwanie zadowolenia, które nie może być
jednak stanem permanentnym. Nawet jeśli osiągniemy coś, co przyniosło nam szczęście, po jakimś czasie
przyzwyczajamy się do tego stanu i zaczynamy szukać czegoś innego, nowego.

MOTYW SZCZĘŚLIWEJ KRAINY

Literatura
•Księga Rodzaju
Według Biblii Bóg, kiedy stworzył pierwszych rodziców, początkowo umieścił ich w raju. Eden był przestrzenią arkadyjską,
Adam i Ewa nie musieli się tam troszczyć o pożywienie, lękać niebezpieczeństw czy szukać schronienia przed chłodem.
Nie znali też grzechu, wstydu ani ciężkiej pracy. Dopiero kiedy złamali boży zakaz i sięgnęli po jabłko z drzewa poznania
dobra i zła, za karę zostali wygnani z raju. Aby uniemożliwić im powrót, Bóg wysłał cherubinów, którzy stanęli na straży u
wrót Edenu.

•Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce

Utwór Jana Kochanowskiego ukazuje wieś jako mityczną arkadię, idylliczną krainę, w której panuje niczym niezmącone
szczęście. Jej mieszkańcy prowadzą beztroską egzystencję wypełnioną przyjemną i pożyteczną pracą – uprawą roli,
hodowlą bydła, pielęgnowaniem pasiek i sadów. Pola rodzą zboże, sady – owoce, zagrody pełne są owiec, pszczoły dają
miód, a ludzie spędzają wolny czas na tańcach, śpiewach, polowaniu i łowieniu ryb. Wszyscy znają swoje miejsce, żyją w
idealnej harmonii ze sobą i otaczającą przyrodą. Gospodarze, szlachetni i uczciwi, postępują zgodnie z zasadą złotego
środka – zachowują równowagę między pracą a zabawą (stoicyzm) i umiejętnie korzystają z różnych przyjemności, które
oferuje im wieś (epikureizm). Sąsiedztwo natury powoduje, że człowiek łagodnieje, jest zdrowszy i silniejszy.

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Z Epilogu dowiadujemy się, że podmiot mówiący utworu, porte-parole Mickiewicza, znajduje się na wygnaniu i cierpi
ogromną nostalgię z powodu przymusowej emigracji. Tęsknota za ojczyzną powoduje, że poeta ucieka myślami do „kraju
lat dziecinnych”. Ojczyzna jawi mu się jako arkadia, jedyna kraina, która daje człowiekowi poczucie bezpieczeństwa,
komfortowe wrażenie, że jest się u siebie. Mickiewicz opisuje Litwę w konwencji sielankowej, gdzie człowiek żyje w
zgodzie z przyjazną na ogół przyrodą, otacza się bliskimi i życzliwymi mu ludzi, a wszystkie grzechy zostają ostatecznie
odkupione i wybaczone.
MOTYW SZCZĘŚCIA NIEMOŻLIWEGO
Literatura
•Sofokles Król Edyp
Jedno z ostatnich zdań antycznej tragedii brzmi: „Śmiertelnika tu żadnego zwać szczęśliwym nie należy, aż bez cierpień i
bez klęski krańców życia nie przebieży”. Ilustruje tę prawdę los Edypa – człowieka, któremu wydawało się, że osiągnął
wszystko: był dobrym królem, cenionym przez poddanych, miał kochającą żonę oraz czworo dzieci. Przyszedł jednak
dzień, kiedy całe jego dotychczasowe szczęście legło w gruzach. Im bardziej Edyp pragnął uniknąć swego tragicznego
przeznaczenia, tym bardziej się do niego zbliżał. Ostatecznie zabił ojca i ożenił się z własną matką. Człowiek, nawet
najmądrzejszy, jest jedynie igraszką w rękach bogów.

•Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Tomaszowi Judymowi udało się wyrwać z dzielnicy nędzy, z której pochodził, zdobyć wykształcenie i szansę na wygodne,
satysfakcjonujące życie. W dodatku spotkał Joannę Podborską – piękną i mądrą kobietę, która odwzajemniła jego
uczucie. Kiedy wszystko zmierza ku pomyślnemu zakończeniu, bohater uświadamia sobie jednak, że nie potrafi
poprzestać na prywatnym szczęściu. Nabiera przekonania, że ciąży na nim – człowieku pochodzącym z nizin
społecznych – „przeklęty dług”, który domaga się spłacenia. Czuje się w obowiązku całkowicie poświęcić się biednym,
chorym, pokrzywdzonym przez los. Boi się, że sukcesy, kariera, udane życie rodzinne uczynią z niego filistra i odbiorą
wolę walki o dobro innych. Działacz społeczny musi pozostać „bezdomny”.
Film
•Marek Koterski Dzień świra
Adaś Miauczyński (Marek Kondrat), sfrustrowany inteligent, nauczyciel języka polskiego, jest skoncentrowany na swojej
nerwicy natręctw i poczuciu, że zmarnował życie. Ma pretensje do siebie i całego świata o wszystko: źle płatną i
niesatysfakcjonującą pracę, nieudane małżeństwo, brak perspektyw. Fantazjuje o Eli, swojej pierwszej miłości, z którą się
rozstał właściwie chyba bez powodu. Spotyka ją w marzeniach, w których Ela jest wcieleniem ideału: piękna, troskliwa,
inteligentna, łagodna, cierpliwa i uległa. Bohater jednak, tocząc wyimaginowany dialog, wymyśla przeszkody stojące na
drodze ich związkowi, aż w końcu stwierdza, że „nie ma czasu ani miejsca na kobietę życia w jego życiu”.
MOTYW RECEPTY/PRZEPISU NA SZCZĘŚCIE

Literatura
•Jan Kochanowski Pieśń IX Chcemy sobie być radzi?
Utwór stanowi odpowiedź na zawarte w tytule pytanie – jak być szczęśliwym. Podmiot mówiący, stawiając siebie w
pozycji mentora, daje czytelnikowi receptę na osiągnięcie szczęścia, uczy, jak pokierować życiem, aby było spełnione.
Recepta Kochanowskiego jest połączeniem dwóch starożytnych filozofii: stoickiej i epikurejskiej. Stoicyzm uczy, że nikt
nie ma wpływu na kaprysy Fortuny i nie zna swego przeznaczenia. Wyroki losu są nieodgadnione i nie można ich
uniknąć. Człowiek nie ma innego wyboru, jak pogodzić się z tym i cieszyć się swoim „tu i teraz”. Bez sensu byłoby
zamartwiać się sprawami, na które nie ma się wpływu. Należy nabrać do nich dystansu, wówczas zachowamy
równowagę wewnętrzną („złoty środek”), fundament sztuki życia. Doceniajmy każdą dobrą chwilę, która się nam
przydarza, nie czekajmy, aż sama przyjdzie, lecz wychodźmy naprzeciw (horacjańskie carpe diem).
•Adam Mickiewicz Dziady, cz. III
W Wielkiej Improwizacji Konrad buntuje się przeciwko istnieniu zła i cierpienia na świecie. Kocha swój naród i nie może
patrzeć na klęski, które na niego spadają. Oskarża Boga, który dopuszcza do tych nieszczęść, o brak serca. Wierzy, że
on, który „cierpi za miliony”, sam lepiej pokierowałby ludzkim losem. W tym celu żąda od Boga „rządu dusz”. Jednak –
mimo deklarowanej empatii dla ludzkości – Konrad nie ma o bliźnich najlepszego zdania. Uważa, że są „marni” i
„skazitelni”, dlatego najlepszym sposobem uszczęśliwienia ich będzie odebranie im wolności.

•Stefan Żeromski Przedwiośnie

Seweryn Baryka, w czasie gdy Rosją wstrząsa rewolucja bolszewicka, krwawy bunt proletariatu, przedstawia swojemu
synowi wizję rewolucji technologicznej, która dokonała się w sąsiedniej, niepodległej Polsce. Dzięki genialnemu
wynalazkowi szklanych domów Polska miała się stać krajem ludzi szczęśliwych. Młodemu państwu udało się
wyeliminować nieomal wszystkie dotychczasowe plagi: nędzę, bezdomność, brud, choroby zakaźne, pożary, ciężką pracę
ponad siły, a nawet zabijanie zwierząt. Kiedy Cezary Baryka dociera do ojczyzny swoich rodziców, okazuje się, że
szklane domy były jedynie ułudą, marzeniem.

MOTYW POSZUKIWANIA SZCZĘŚCIA

Literatura
•Bolesław Prus Lalka
Stanisław Wokulski przez całe życie dąży do szczęścia, lecz nie udaje mu się go osiągnąć. Początkowo jego pasją i
marzeniem jest nauka. Zwykły pomocnik w winiarni chciałby zostać badaczem. Wielkim wysiłkiem udaje mu się pokonać
społeczne uprzedzenia i dostaje się na studia, ale wówczas w jego życie wkracza historia i krzyżuje te plany. Udział w
powstaniu kończy się klęską i zesłaniem. Kolejny przełom w losach Wokulskiego przynosi miłość – szalona, ślepa,
bezwarunkowa. Uczucie, mimo że nieodwzajemnione, daje mu energię i poczucie sensu życia. Bohater jest jednak
człowiekiem wewnętrznie rozdartym. Dostrzega tragizm sytuacji, w której się znajduje. Nawet jeśli „kupi” rękę Izabeli,
nigdy nie zostanie zaakceptowany przez jej środowisko. Wie, że małżeństwo uniemożliwi mu pracę naukową,
przeszkodzi też w zaangażowaniu się w działania na rzecz społeczeństwa. Głos serca kłóci się z wszelkimi ideami, które
są dla niego ważne z racjonalnych, rozumowych względów. Szczęście nie jest mu przeznaczone.

•Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy

Ciężko pracującym szewskim czeladnikom marzy się szczęśliwe życie. Początkowo oznacza to dla nich pełny brzuch,
ładne kobiety i dużo piwa. Po przewrocie dokonanym przez Prokuratora Scurvy’ego i Dziarskich Chłopców szewcy
zostają zamknięci w więzieniu i torturowani brakiem pracy. Wówczas wcześniejsze marzenia o szczęściu okazują się
nieaktualne. Szewcy pragną przede wszystkim pracy – męka lenistwa wydaje im się nie do wytrzymania.

MOTYW SZCZĘŚLIWEGO DZIECKA/DZIECIŃSTWA

Literatura
•Adam Mickiewicz Dziady, cz. II
W noc dziadów na wezwanie Guślarza przybywają do kaplicy pokutujące dusze. Obrzęd ma ułatwić zmarłym
grzesznikom odpuszczenie im win. Pierwsze przybywają duchy lekkie – dwójka zmarłych dzieci Józio i Rózia. Nie
dostąpiły zbawienia, gdyż krótki czas, który spędziły na ziemi, upłynął im aż nazbyt szczęśliwie. Nie zaznały
najmniejszych trosk, żyły samymi przyjemnościami, rozpieszczane, spędzając czas na zabawie. Tymczasem, aby
osiągnąć pełnię człowieczeństwa, zgodnie z wolą boską należy doświadczyć w życiu choć odrobinę cierpienia: „Kto nie
doznał goryczy ni razu / Ten nie dozna słodyczy w niebie”.

•Stefan Żeromski Przedwiośnie

Cezary Baryka wzrastał w zamożnym, bezpiecznym domu, otoczony bezgraniczną miłością i troską swoich rodziców.
Rozpieszczany jedynak otrzymywał wszystko, na co miał ochotę. Pobierał lekcje u najlepszych nauczycieli, rodzice
wybaczali mu każde przewinienie. Rysy na tym sielskim dzieciństwie pojawiły się wraz z wybuchem pierwszej wojny
światowej, gdy ojciec Baryki otrzymał powołanie do armii. Prawdziwe zderzenie z brutalną rzeczywistością przyniosła
bohaterowi rewolucja, która ostatecznie zakończyła etap dzieciństwa w jego życiu. Zetknięcie się z okrucieństwem,
śmiercią, złem spowodowało, że Baryka musiał dojrzeć.

Malarstwo
•Józef Mehoffer Dziwny ogród
Obraz ukazuje intymną scenę rodzinnego szczęścia. Postacie zostały przedstawione na łonie przyrody, w arkadyjskiej
scenerii sielskiego ogrodu zatopionego w cudowności. Na pierwszym planie, skąpane w słonecznym świetle, bawi się
nagie dziecko. Tuż za nim, schowana w cieniu, podąża matka, piękna kobieta ubrana w wytworną szafirową suknię. W
tle, w głębi alejki, widać postać w stroju ludowym – prawdopodobnie nianię. Nagość, niewinność beztroskiego dziecka
przywodzi na myśl biblijną scenę raju. Tak jak prarodzice nie odczuwa ono wstydu i obce są mu troski dnia codziennego.

MOTYW SZCZĘŚCIA W MIŁOŚCI

Literatura
•Adam Mickiewicz Dziady, cz. IV
W Dzień Zaduszny do greckokatolickiego księdza przybywa Gustaw, który opowiada historię swojej miłości. Nieszczęsny
kochanek pogrążył się w czarnej rozpaczy, gdy opuściła go ukochana kobieta. Odtąd stał się żywym trupem. Przedtem
uważał się za najszczęśliwszego człowieka na ziemi, mówi o tych czasach, że „za życia był w niebie”. Stan zakochania,
gorączki miłosnej, wspomina jak przebywanie w raju. Marylę postrzegał jako absolutny ideał, wierzył w pokrewieństwo ich
dusz, wspólnotę przeznaczenia. Stan nieziemskiej euforii podsycały jeszcze lektury romantyczne, owe „książki zbójeckie”,
które uczyniły z miłości religię. Teraz, cierpiąc katusze z powodu rozstania, Gustaw dochodzi do gorzkiego wniosku: „Kto
miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy, / I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy”.

•Stanisław Wyspiański Wesele

Pan Młody, poeta, inteligent i chłopoman, żeni się z chłopką z podkrakowskiej wsi. Podczas wesela jest w siódmym
niebie, opowiada zaproszonym gościom o szczęściu, jakie go spotkało. Czyni miłosne wyznania żonie, zachwyca się jej
urodą i kolorowym strojem. Fascynuje go również samo wesele – ludowa muzyka, tańce, radość gości i panująca tam
atmosfera. W stan euforii wprowadza go wieś, którą ogląda oczami inteligenta. Witalność i prostotę ludu postrzega jako
źródło życiodajnej energii, która mogłaby wlać świeżego ducha w ludzi z miasta, pogrążonych w marazmie i dekadencji.
Wesele z Jadwigą Mikołajczykówną Rydel traktuje jak wyraz symbolicznego przymierza między tymi dwoma światami.

MOTYW WIECZNEGO SZCZĘŚCIA

Literatura
•Legenda o św. Aleksym
Tytułowy bohater średniowiecznej opowieści hagiograficznej jest ascetą. Niedługo po ślubie opuszcza młodą żonę i
wygodny, zamożny dom, rozdaje cały swój majątek potrzebującym i przez ponad trzydzieści lat wiedzie życie żebraka,
okryty nędzą i pogardą. Jego postawa jest ściśle związana z wywodzącym się od św. Augustyna przekonaniem o
dualizmie duszy i ciała. Kiedy duch ludzki pragnie świętości i Boga, ciało dąży do grzechu i Szatana. Aby zasłużyć na
królestwo niebieskie, człowiek średniowiecza musiał więc przede wszystkim walczyć z pokusami cielesnych potrzeb.
Asceza i cierpienia św. Aleksego były sposobem osiągnięcia doskonałości i nagrody w postaci życia wiecznego.

Malarstwo

•Hans Memling Sąd Ostateczny

Kompozycja obrazu dzieli się na trzy części. Pośrodku w samym centrum stoi archanioł Michał trzymający wagę, na której
waży dobre i złe uczynki podsądnych. Wokół niego powstają z grobów umarli, oczekujący sądu. Nad wszystkimi góruje
Chrystus Zbawiciel, trzymający stopy na kuli ziemskiej na znak panowania nad światem. Po lewej stronie archanioła
znajduje się piekło, do którego trafiają grzesznicy, by odpokutować swoje występki w wiecznym ogniu. Po prawej stronie
tryptyku widać wrota raju. Aniołowie kierują tam sprawiedliwych, dając im odzienie i umilając pochód muzyką. U stóp
schodów prowadzących do królestwa niebieskiego zbawionych wita św. Piotr, który trzyma w ręku klucz. Nie wiadomo, co
się kryje za bramą (wspaniały przykład sztuki gotyckiej). Można jedynie za nią dostrzec złotą poświatę, symbolizującą
pozytywne wartości, takie jak radość, dobro, wzniosłe idee i szczęście.