DOM - jest częstym tematem utworów literackich i innych tekstów kultury.

Przede wszystkim kojarzy się z rodziną – jest

przestrzenią własną, bliską i oswojoną, daje poczucie bezpieczeństwa i określa tożsamość bohaterów. Często
utożsamiany jest z ojczyzną, uważany za bastion tradycji. Czasem może być także przekleństwem, miejscem
naznaczonym cierpieniem i nieszczęściem.
MOTYW DOMU JAKO ARKADII

Literatura
•Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie
Dom w Czarnolesie zostaje przedstawiony we fraszce jako przestrzeń idylliczna, stanowi schronienie przed światem, jest
miejscem, w którym wszyscy domownicy czują się spokojnie i bezpiecznie. Rodzinne gniazdo staje się dla
renesansowego poety gwarantem szczęśliwego i harmonijnego życia. To tu Kochanowski odnajduje spokój niezbędny do
twórczej pracy.

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Dwór w Soplicowie jest arkadyjską krainą: miejscem szczęśliwym, w którym pielęgnuje się szlacheckie obyczaje i wiedzie
życie zgodne z rytmem natury. Przyroda i tradycja stanowią mocny fundament soplicowskiego świata, zapewniają
nienaruszalny porządek i harmonię.

Film
•Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda
Plastyczne kadry pokazują sielankową okolicę, piękno przyrody, podkreślają opisane w epopei harmonijne współistnienie
człowieka i natury.

MOTYW DOMU JAKO RODZINY

Literatura
•Jan Kochanowski Dom w Czarnolesie
Zdaniem poety to właśnie zwyczajne i skromne życie rodzinne zapewnia wewnętrzną równowagę i jest dla człowieka
warunkiem koniecznym do osiągnięcia szczęścia i harmonii.

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Mickiewicz kreśli w epopei portret rodziny niepełnej (Tadeusz i Zosia są wychowywani przez krewnych swoich rodziców),
ale opiekuńczej, darzącej się miłością i szacunkiem (wzajemne przywiązanie stryja i synowca). Sędzia jest dla Tadeusza
nie tylko opiekunem, lecz także źródłem mądrości życiowej i doświadczenia, z którego młody człowiek chętnie korzysta.

•Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Brak rodziny jest cechą określającą głównego bohatera. Tomasz Judym w dzieciństwie nie miał domu rodzinnego, nie
zaznał ciepła i bezpieczeństwa, w życiu dorosłym nieustannie zmienia miejsca zamieszkania. Z nikim się nie wiąże, nie
zakłada rodziny – rezygnuje z małżeństwa z Joanną Podborską na rzecz niesienia pomocy innym. Jego bezdomność jest
świadomym wyborem, ale wzmacnia w nim poczucie samotności i unieszczęśliwia.

•Witold GombrowiczFerdydurke
Pozornie tolerancyjna i wyzwolona od konwencjonalnych ról rodzina Młodziaków ucieka od tradycji w przesadną
nowoczesność. Jedną formę zastępuje inną. Ich dom staje się antywzorcem domu rodzinnego, miejscem pozbawionym
wartości.

•Bruno Schulz Sklepy cynamonowe

Powrót do krainy dzieciństwa to sposób ucieczki przed zagrożeniami współczesności. Dom rodzinny we wspomnieniach
bohatera jest azylem, bezpiecznym schronieniem przed nieprzyjaznym i obcym światem, przestrzenią własną, bliską,
oswojoną. Czasem jednak podlega magicznej metamorfozie i staje się miejscem tajemniczym i nierozpoznanym.

•Sławomir Mrożek Tango

Dom w Tangu tworzy wielopokoleniowa rodzina (babcia Eugenia, Stomil i Eleonora, ich syn Artur). Żaden z jej członków
nie zachowuje się jednak zgodnie z powszechnie przyjętymi oczekiwaniami. Odrzucenie tradycji, liberalizacja obyczajów,
rozluźnienie więzi nie przekreślają jednak faktu, że rodzina darzy się uczuciem i przywiązaniem. Artur podejmuje
nieudaną próbę przywrócenia tradycyjnego ładu.

Film
•Noce i dnie, reż. Jerzy Antczak
Zekranizowana powieść Marii Dąbrowskiej ukazuje dzieje rodziny Niechciców od powstania styczniowego do wybuchu I
wojny światowej. Barbara i Bogumił starają się stworzyć swoim dzieciom dom pełen troski, ciepła i miłości. Borykają się z
jednak trudnościami finansowymi i osobistymi dramatami (np. śmierć pierwszego dziecka).

MOTYW DOMU PRZEKLĘTEGO

Literatura

•Sofokles Król Edyp, Antygona

Dom Edypa jest domem przeklętym. Fatum ciążące na rodzie Labdakidów sprawia, że Edyp nieświadomie zabija
własnego ojca i poślubia matkę. Poznanie prawdy prowadzi do samobójstwa Jokasty i samookaleczenia Edypa. Dzieci
zrodzone z tego związku (Antygona, Ismena, Polinejkes i Eteokles) są spadkobiercami nieszczęścia rodziców. Synowie
występują przeciwko sobie w bratobójczej walce o Teby i giną. Antygona umiera, sprzeciwiwszy się zakazowi króla
Kreona.
•Jan Kochanowski Treny
Dom w Czarnolesie jest dotknięty cierpieniem i rozpaczą rodziców po stracie ukochanej córeczki. Przedwczesna śmierć
dziecka rujnuje idealny obraz rodziny.
•Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia
Hrabia Henryk niszczy swoją rodzinę w pogoni za marą (Dziewicą, uosobieniem poezji). Jego aspiracje przyczyniają się
do obłędu żony, kalectwa dziecka, a ostatecznie – ich śmierci.
•Zofia Nałkowska Granica
Zenon i Elżbieta Ziembiewiczowie nie potrafią stworzyć szczęśliwego domu pełnego miłości i troski. Powielają schematy z
własnych domów rodzinnych. Zenon – tak jak jego ojciec – ma kochankę. Elżbieta – wychowywana z dala od matki – nie
potrafi być troskliwa i czuła dla swojego dziecka.

Film
•Pręgi, reż. Magdalena Piekorz
Film opowiada o życiu młodego mężczyzny Wojciecha Winklera, na którego zachowanie i charakter silny wpływ miały
doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego, w którym był bity przez ojca.

MOTYW DOMU JAKO OJCZYZNY

Literatura
•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
Dworek w Soplicowie zostaje utożsamiony z ojczyzną – jest miejscem, w którym kultywuje się dawne szlacheckie
obyczaje (polowania, uczty, grzybobranie, parzenie kawy, przygotowywanie bigosu), pielęgnuje pamięć o przeszłości
(dom jest pełen narodowych pamiątek) i przestrzega patriotycznych tradycji.

•Stanisław Wyspiański Wesele

Wiejska chata w bronowickiej wsi staje się symbolem Polski. Goście zgromadzeni na weselu krakowskiego poety i chłopki
reprezentują wszystkie warstwy polskiego społeczeństwa, które ujawnia różny stosunek do kwestii narodowych (od
narodowowyzwoleńczego entuzjazmu po sceptycyzm i niewiarę w odzyskanie niepodległości).

MOTYW DOMU JAKO PRZEDMIOTU SPORU

Literatura
•Aleksander Fredro Zemsta
Dom staje się w utworze przyczyną sąsiedzkiego zatargu – Rejent i Cześnik toczą zajadły spór o zamek. Żaden z
sąsiadów nie zamierza ustąpić, ponieważ posiadanie zamku jest potwierdzeniem jego pozycji społecznej –
przynależności do stanu szlacheckiego, wzmacnia dumę, poczucie tożsamości i świadomość własnych korzeni.

•Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Konflikt o zamek Stolnika między Horeszkami a Soplicami symbolizuje spór rodów. Nadzieją na jego zakończenie może
być małżeństwo Tadeusza Soplicy z Zosią, córką Ewy Horeszko.

Film
•Zemsta, reż. Andrzej Wajda
W filmowej adaptacji komedii Fredry sąsiedzki spór o zamek również pokazano na wesoło. Mimo knowań Cześnika i
Rejenta, wskutek szczęśliwego zbiegu okoliczności, dochodzi do zgody między sąsiadami i małżeństwa Klary i Wacława.