SAMOTNOŚĆ - to oddzielenie od innych ludzi.

W znaczeniu dosłownym – brak jakiegokolwiek człowieka, z którym

można by nawiązać kontakt. Jednak oznacza również niemożności porozumienia się, pomimo obecności wielu ludzi
wokół. Stan taki może wynikać z wielu czynników: poczucia obcości, świadomości odrzucenia czy niezrozumienia.
Czasem jest efektem odczuwanego zagrożenia, ale może być też świadomą decyzją. Bez względu jednak na formę i
przyczynę samotności prawie zawsze wiąże się ona z cierpieniem.

MOTYW SAMOTNOŚCI Z POWODU ODMIENNOŚCI

Literatura

•Adam Mickiewicz Sonety krymskie

Osobą mówiącą w Sonetach krymskich jest Pielgrzym – człowiek Zachodu, który znalazł się w orientalnej scenerii Krymu.
Otaczająca rzeczywistość fascynuje go swoją egzotyką i pięknem, jednak bohater zdaje sobie sprawę, że w tym świecie
jest obcy. Niezmiennie tęskni za ojczyzną, choć jest świadomy, że nikt już tam na niego nie czeka.
•Stefan Żeromski Przedwiośnie
Główny bohater to urodzony w azerskim Baku potomek imigrantów z Polski. Po wybuchu rewolucji, stracie całego
majątku i śmierci matki udaje się z ojcem w podróż do ojczyzny przodków. Seweryn Baryka nie dociera jednak do celu
wyprawy, a osamotniony Cezary nie czuje żadnego związku emocjonalnego z odrodzonym państwem polskim – nie
rozumie ludzi wzruszonych na widok słupów granicznych i nie podziela euforii z powodu odzyskanej niepodległości. Jest
rozczarowany, bo opowieści ojca o Polsce „szklanych domów” nie znajdują żadnego potwierdzenia w rzeczywistości.
Wszędzie, gdzie się pojawia – w Warszawie, Nawłoci, Chłodku – czuje się tylko gościem.
•Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka
Róży Żabczyńskiej przez całe życie dawano odczuć, że jest obca. Jako córka zesłańców urodziła się w Rosji, lecz tam
uważano ją za Polkę; kiedy znalazła się w Polsce – uznano, że ma „kacapski” akcent i mówiono o niej „Moskiewka”.
Podczas pobytu w Petersburgu nazywano ją warszawianką. Ten brak zakorzenienia i inne życiowe rozczarowania
sprawiają, że kobieta staje się zgorzkniała i z wrogością traktuje wszystkich wokół.

Malarstwo
•Jan Matejko Stańczyk
Na pierwszym planie znajduje się tytułowa postać – legendarny błazen króla Zygmunta Starego Stańczyk. Ma na sobie
typowy błazeński strój, który kontrastuje z jego nastrojem, mężczyzna ma bowiem smutną i zatroskaną minę. Przyczynę
wyjaśnia pełen tytuł obrazu: Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieść przychodzi o utracie
Smoleńska. Na drugim planie można dostrzec rozbawionych gości, którzy pozostają niewzruszeni niepokojącą nowiną.
Królewski błazen wydaje się osamotniony w smutku i trosce o przyszłość kraju.

MOTYW SAMOTNOŚCI Z POWODU NIEZROZUMIENIA

Literatura
•Adam Mickiewicz Dziady, cz. III
Jedne z pierwszych słów wygłoszonych przez Konrada, głównego bohatera dramatu, brzmią: „Samotność – Cóż po
ludziach” (Wielka Improwizacja). Uważa się on bowiem za kogoś wyrastającego ponad przeciętność, obdarzonego
geniuszem, którego zwykły człowiek nie jest w stanie pojąć. Konrada cechuje charakterystyczny dla romantyzmu
indywidualizm – samego siebie postrzega jako jednostkę wybitną, dla której partnerem do rozmowy jest tylko Bóg.

•William Szekspir Hamlet

Hamlet, książę Danii, jest pogrążony w smutku po śmierci ojca, żal pogłębiło szybkie zamążpójście matki. Objawia mu się
duch zmarłego króla, który oskarża swojego brata o morderstwo. Kontakt ze światem pozaziemskim, żałoba,
rozgoryczenie i rozczarowanie obłudnymi ludźmi sprawiają, że Hamlet pozostaje niezrozumiany przez otoczenie, które
posądza go o chorobę psychiczną.

•Bolesław Prus Lalka

Stanisław Wokulski, choć otoczony ludźmi, w istocie jest człowiekiem bardzo samotnym. Jego dążenia i pragnienia
spotykają się z niezrozumieniem nawet wśród najbliższych mu osób – Rzecki dziwne zachowanie przyjaciela tłumaczy
udziałem w konspiracji niepodległościowej. Także pasja Stanisława do nauki i chęć tworzenia wynalazków nie są
przyjmowane z entuzjazmem przez nikogo poza Geistem i Ochockim. Jednak miłość do Izabeli uniemożliwia mu pójście
drogą naukowca. Podejmowane przez bohatera działania w każdej dziedzinie pozostają dla wszystkich nielogiczne.

•Czesław Miłosz Campo di Fiori

Osoba mówiąca w wierszu zastanawia się nad przyczynami samotności umierających ludzi. Ilustracją do tych rozważań
są dwie sceny: śmierć ostatnich mieszkańców getta warszawskiego w sąsiedztwie rozbawionego tłumu i egzekucja
Giordana Bruna pośród zajętych codziennymi sprawami przekupniów z Campo di Fiori. Podmiot dochodzi do wniosku, że
umierający i żyjący funkcjonują w dwóch zupełnie różnych światach, co powoduje, że wzajemne zrozumienie jest
niemożliwe.

Film
•Godziny, reż. Stephen Daldry
Historia trzech kobiet żyjących w różnym czasie. Virginia Woolf (Nicole Kidman), angielska pisarka okresu modernizmu,
zamknięta jest w swoim świecie niezrozumiałych dla otoczenia emocji, związanych z nawracającymi atakami choroby
psychicznej. Aby oszczędzić cierpienia sobie i bliskim, popełnia samobójstwo. Laura Brown (Julianne Moore) to typowa
pani domu z amerykańskich przedmieść lat pięćdziesiątych XX w. Czuje się nieszczęśliwa i niespełniona, choć jej życie
wydaje się udane (kochający mąż, zdrowy syn, piękny dom). Również ona podejmuje próbę samobójczą. Żyjąca w
czasach współczesnych Clarissa Vaughn (Meryl Streep) wydaje się najszczęśliwsza z całej trójki, jednak i ona zmaga się
z wewnętrznymi rozterkami odsuwającymi ją od ludzi.

MOTYW SAMOTNOŚCI Z POWODU ODRZUCENIA

Literatura
•Bolesław Prus Omyłka
Nowela przedstawia niewielką społeczność w drugiej połowie XIX w. Narrator wspomina miejscowość, w której dorastał,
jej mieszkańców, codzienność, najbliższą rodzinę. Jednak jest to tylko pretekst, by przedstawić losy mężczyzny
mieszkającego poza wsią – niesłusznie okrzykniętego zdrajcą. Kiedy ratuje on z opresji brata narratora, okazuje się, że
został wykluczony, ponieważ nie wierzył, jak wszyscy mieszkańcy wsi, w skuteczność powstania i pomoc państw
zachodnich.

•Gustaw Herling-Grudziński Wieża

Jedna z opowieści tego szkatułkowego opowiadania dotyczy człowieka nazywanego Lebbroso (po włosku: „trędowaty”) z
powodu choroby, na którą cierpi. Zostaje on zamknięty w wieży oddalonej od ludzkich siedzib. Nikogo nie widuje.
Jednocześnie nieustannie tęskni za jakimkolwiek towarzyszem. Była nim przez chwilę siostra (również dotknięta trądem),
lecz umarła, oraz pies, który z kolei został zabity przez mieszkańców wsi.

Film
•Sala samobójców, reż. Jan Komasa
Dominik Santorski (Jakub Gierszał), maturzysta pochodzący z bardzo dobrze sytuowanej rodziny, zostaje posądzony
przez rówieśników o homoseksualizm. Z tego powodu staje się bohaterem niewybrednych żartów na portalach
społecznościowych, zamyka się w sobie, odmawia chodzenia do szkoły, przystąpienia do matury, w końcu przestaje
wychodzić ze swojego pokoju i coraz intensywniej zanurza się w świat wirtualny. Tymczasem dla zajętych swoimi
karierami rodziców, wiecznie nieobecnych w domu, jedynym problemem jest zbliżająca się matura.

MOTYW SAMOTNOŚCI Z WYBORU

Literatura

•Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

Główny bohater, Tomasz Judym, wybiera samotność i świadomie rezygnuje z rodziny na rzecz pracy. Jest przekonany, że
obecność bliskich, o których musiałby się troszczyć, odciągnęłaby go od obowiązków – leczenia ubogich i podnoszenia
poziomu higieny wśród warstw najbiedniejszych.
•Franz Kafka Proces
Bohater powieści Franza Kafki jest samotnie żyjącym kawalerem skupionym na swojej pracy zawodowej. Taki sposób
życia wydaje się mu odpowiadać. Ludzi traktuje bądź instrumentalnie, bądź uważa ich za intruzów. Z nikim nie nawiązuje
bliższych relacji. Dopiero tuż przed egzekucją dostrzega w oddali człowieka i bierze pod uwagę, że mógł to być przyjaciel.
•Gustaw Herling-Grudziński Wieża
Jedną z postaci opisanych w opowiadaniu jest tajemniczy nauczyciel z Turynu. Człowiek ten w wyniku trzęsienia ziemi
traci całą rodzinę – żonę i trójkę dzieci. Od momentu przejścia na emeryturę (wcześniejszą z powodu nieudanej próby
samobójczej) konsekwentnie unika ludzi. Mieszka na odludziu, a w pobliskiej wiosce zjawia się okazjonalnie. Żyje tylko
dlatego, że – jak sam mówi – nie może umrzeć.

Malarstwo
•Georges de La Tour Maria Magdalena
Barokowy obraz przedstawia samotną Marię Magdalenę w stroju pokutnym. Kobieta siedzi przy stole, jedną ręką
podpiera głowę, druga dłoń spoczywa na ludzkiej czaszce. Światło świecy wydobywa z mroku zamyśloną twarz postaci.
Jest sama ze swoimi myślami, które – na co wskazuje rekwizyt – prawdopodobnie dotyczą przemijania.
MOTYW SAMOTNOŚCI JAKO ZRZĄDZENIA LOSU

Literatura
•Gustaw Herling-Grudziński Wieża
Trędowaty samotnie zamieszkuje wieżę oddaloną od miasta. Jest odizolowany z powodu choroby, która go dotknęła.
Przez pewien czas mieszkają z nim jego siostra (również chora na trąd) oraz pies. Chwila rozmowy z przypadkowym
przechodniem czy nawet widziane z daleka dzieci są dla Lebbrosa prawdziwym wybawieniem.

Film
•Cast Away: poza światem, reż. Robert Zemeckis
Film przedstawia współczesną wersję Robinsona Cruzoe. Z katastrofy lotniczej, która miała miejsce gdzieś nad
Pacyfikiem, ratuje się tylko jeden człowiek – Chuck Noland (Tom Hanks). Pozostawiony sam sobie na bezludnej wyspie
musi stawić czoło zupełnie nieznanym dotąd wyzwaniom (zdobycie jedzenia, rozpalenie ognia), ale przede wszystkim
dojmującej samotności. Jest ona dla bohatera do tego stopnia nie do zniesienia, że zaprzyjaźnia się on z piłką – nadaje
jej imię (Wilson), rozmawia z nią, złości się na nią, przeprasza.

•Pianista, reż. Roman Polański

Władysław Szpilman wraz z rodziną zostaje przeniesiony do getta. Początkowo otacza go tłum Żydów stłoczonych na
małej powierzchni. Wraz z zaostrzaniem akcji eksterminacyjnej ludzi wokół zaczyna ubywać. Kiedy muzyk wydostaje się
z getta, jest skazany na garstkę opiekujących się nim osób. Po zakończeniu powstania warszawskiego, które obserwuje z
okna, zostaje w Warszawie sam. Jest już wtedy nieomal zaszczutym zwierzęciem, kryjącym się po norach i obsesyjnie
szukającym jedzenia.