Omówienie

epok

setkazpolaka

setkazpolaka.pl
 Omówienie epok

Powyższy obrazek to Sinusoida Krzyżanowskiego, która w

wyraźny sposób ukazuje następstwo kolejnych epok.
Możemy zauważyć, że występują one na przemian pod
względem cech, które w każdej z nich występowały. Dla
przykładu, gdy w antyku ludzie w głównej mierze
kierowali się wiarą i uczuciem, to w następnym przełomie
czasowym bardziej koncentrowano się na materii, wiedzy i
rozumie. I tak na zmianę przez kolejne pokolenia.

Schemat jest bardzo uproszczony, ma swoje wady, ale

pokazuje mniej więcej jak wraz z następstwem epok
zmieniało się postrzeganie świata na płaszczyźnie rozum
(wiedza)-serce (uczucia, wiara)

setkazpolaka.pl
 Antyk
Była to pierwsza, ale co ciekawe, także najdłuższa epoka
literacka, ponieważ trwała około 1500 lat. Jej koniec
możemy datować na rok 476 n.e., kiedy to upadło
Cesarstwo Zachodniorzymskie.

Obowiązywały zasady:

Mimesis - zwana również zasadą prawdopodobieństwa.

Autor opisuje rzeczy, które mogłyby wydarzyć się
w rzeczywistości.

Decorum - zwana zasadą zgodności treści z formą.

Polegała na jednolitości stylistycznej. Zapoczątkowana
przez Arystotelesa, stosowana była w każdym gatunku.

Dominowały głównie 4 kierunki filozoficzne:

Epikureizm – szczęście wynika z przyjemności.

Stwierdzenie „ciesz się chwilą” było bardzo popularne
wśród epikurejczyków.

Hedonizm - nurty arkadyjskie, sielanki. Za najwyższy cel

stawia sobie osiągnięcie przyjemności.
setkazpolaka.pl
Sceptycyzm - dzisiejsze stwierdzenie sceptyczny, bardzo
dobrze ukazuje to, co wyznawał sceptyk. Swoją wiedzę
opierał bardziej na nauce i tym, co można udowodnić.
Stronił od kierowania się uczuciami i emocjami.

Stoicyzm - stoik opiera się na wewnętrznym zaufaniu

i harmonii życia. Jest spokojny wobec swojego losu i
tego, co przyniesie mu życie. Np. Jan Kochanowski wobec
fortuny, którą los mu daje i zabiera. Jest niepodatny,
kieruje się chłodnym dystansem.

Mitologia:

Mit - to opowieść o bóstwach i istotach

nadprzyrodzonych. W ten sposób ludność starożytna
opisywała występujące w przyrodzie zjawiska i procesy.

Mityzmy – połączenia wyrazów, które wywodzą się

z mitologii i mają zastosowanie we współczesnym języku
np. stajnia Augiasza (oznacza wielki bałagan, wręcz syf),
czy pięta Achillesa (słaby punkt).

setkazpolaka.pl
 Mity greckie są źródłem wielu nawiązań wielu
dzieł literackich:
Homer -„Iliada”

Sofokles - „Król Edyp”

Kochanowski - Treny, Pieśni

Mickiewicz - prometeizm, III cz. „Dziadów”

Żeromski - „Syzyfowe Prace”

Literatura antyczna:

Tragedia antyczna (bohater z każdą decyzją przybliża się

do swojej nieuniknionej tragedii).
„Król Edyp”, „Antygona” - Sofokles

W teatrze antycznym obowiązywała zasada trzech

jedności: czasu, miejsca, akcji

Katharsis - uczucie oczyszczenia po obcowaniu z tragedią

antyczną

Fatum – wola bogów, jedna decyzja ciągnie za sobą serię

nieuniknionych niepowodzeń

setkazpolaka.pl
 Ważne cytaty:

EXEGI MONUMENTUM - wybudowałem pomnik

„Non omnis moriar” - nie wszystek umrę

Starożytni autorzy mieli przeświadczenie, że ich poezja

jest żywa na wieki (jak pomnik, który wybudowany może
stać przez wiele lat). Poeta przyjmuje rolę jakby
rzeźbiarza.

Cechy i motywy biblijne:

Dekalog – najważniejsze zasady przekazane przez Boga

Hiob – Bóg wystawił go na próbę

Droga krzyżowa – droga do zbawienia człowieka

Apokalipsa – końcowa wizja świata według św. Jana

Hymn o miłości – chrześcijańska wizja idealnej miłości

setkazpolaka.pl
 Przykładowe symbole:

Jest ich wiele, ale na pierwszy rzut oka do głowy

przychodzą: woda (życie), wino (krew), drzewo
(pojednanie) ciernie (ból), krzyż (męka, śmierć), ryba
(nowy człowiek). Są one zazwyczaj obecne w parabolach
(o siewcy, synu marnotrawnym).

Cechy stylu biblijnego:

Do najbardziej charakterystycznych należą: szyk

przestawny, apostrofy, rozkazy, powtórzenia, podniosły
ton.

Biblizmy - podobnie jak mityzmy, tylko, że te pochodzą

z Biblii. Przykładowo: zakazany owoc, salomonowy wyrok,
pocałunek Judasza, plagi egipskie.

setkazpolaka.pl
 Średniowiecze
Ta epoka rozpoczyna się wraz z zakończeniem
starożytności, czyli w 476r. (upadek cesarstwa
rzymskiego), a kończy w 1492 roku, gdy Krzysztof Kolumb
odkrywa Amerykę.

Co kierowało ludźmi? Jakie były główne

założenia tych czasów?

Teocentryzm - Bóg jako ośrodek świata, on kieruje

człowiekiem i jest najważniejszy.

Uniwersalizm – polegający na utworzeniu jednej kultury

dla całej Europy, poprzez np. wprowadzenie łaciny jako
oficjalnego języka (podobnie jak dzisiaj z angielskim).

Literatura średniowieczna:

Najbardziej znane dzieło średniowieczne w Polsce to

„Bogurodzica”, czyli dosłownie ta, która urodziła Boga.
Jej autor nie jest znany. Pieśń ta, była także pierwszym
hymnem Polski. Dzieło rozpoczyna się apostrofą. Podmiot
zbiorowy – jest to modlitwa ludu, który modli się za
pośrednictwem świętych. Refren powtarza się, występują
liczne archaizmy- słowa, które wyszły z użycia.
setkazpolaka.pl
 „Boska Komedia” Dante Alighieri

Opisuje podróż głównego bohatera, połączoną z jego

wewnętrzną przemianą. Postać Beatrycze to idealizacja
cech kobiecych. Piekło składa się z 9 poziomów
(dantejskie sceny).

Średniowieczne ideały:

Święty, który poddawał się ascezie. Dobrym przykładem

jest św. Aleksy, który wyrzekł się bogactwa rodzinnego
i prowadził życie żebraka.

Rycerz, który był pełen ideałów, prowadził szlachetne

życie. Przykład znajdziemy w Pieśni o Rolandzie. Nawet
umieranie było przepełnione patosem.

Władca, który miał autorytet i wielką władzę, np. król

Karol wielki z „Pieśni o Rolandzie”.

setkazpolaka.pl
 Myśli/ Motywy epoki:

Cierpiąca matka, motyw znany zwłaszcza z Ewangelii, gdy

Maryja stała pod krzyżem Jezusa.

Danse Macabre - taniec śmierci, zrównanie, wszyscy

jesteśmy równi wobec śmierci, np. „Rozmowa Mistrza
Polikarpa ze śmiercią”. „Memento mori” - pamiętaj
o śmierci.

Ukazanie śmierci - jest uosobiona, spersonifikowana

(szkielet), np. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią”.

Renesans (odrodzenie)
Najważniejsze daty dla epoki renesansowej:

1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba

1517 – reformacja i tezy Marcina Lutra.

1545 – sobór w Trydencie.

1648 – zakończenie wojny trzydziestoletniej.

setkazpolaka.pl
W odrodzeniu powrócił antropocentryzm, to znaczy, że
człowiek stał się głównym obiektem zainteresowania
naukowców i ludzi uczonych. Bóg zszedł na bok. Znowu
powtarza się zjawisko sinusoidy z początku tego pliku.

Literatura renesansu:

Głównym i najbardziej znanym autorem w Polsce był

oczywiście JAN KOCHANOWSKI. Wykazywał się on postawą
stoicką wobec życia. Zwany również poetą doctus.

Fraszki to utwory o lekkiej tematyce, często żartobliwej.

Bardzo przyjemne, arkadyjskie wątki. Rozpowszechniony
motyw THEATRUM MUNDI.

Pieśni o podniosłym tonie, inspirowane starożytnością, np.

Horacym.

Treny - zmiana gatunku średniowiecznego, kiedyś

zazwyczaj pojedynczy utwór na cześć ważnej osobowości,
Kochanowski przearanżował gatunek pisał wiele trenów,
dla zmarłej córki. W trenach dostrzegamy wewnętrzną
zmianę i poglądy na życie Kochanowskiego (pieśni o
numerach I-VIII przepełnia rozpacz, następnie IX-XI bunt,
a na końcu XII-XVII ukojenie).

setkazpolaka.pl
 Motywy w trenach:

obraz cierpienia, demonstracja żalu

śmierć, liryka funeralna

wiara

relacja ojciec – córka

kryzys światopoglądowy (po śmierci Orszulki)

obraz dziecka

pocieszenie i ukojenie (zwłaszcza w ostatnich trenach).

William Shakespeare „Makbet”

Shakespeare skupia się na złożoności człowieka, jego

psychologii. Na przykład bohaterowie Makbet, Lady
Makbet, Hamlet (buntownik).

w świecie realnym pojawiają się czarownice, światy

współistnieją.

setkazpolaka.pl
zerwanie z antycznymi zasadami (decorum, trzech
jedności)

pojawia się groza i tajemnicze wątki. Liczne morderstwa

i dylematy moralne.

Malarstwo:

Dzieło „Mona Lisa” - Leonardo Da Vinci, pochodzi właśnie z

renesansu.

malarstwo pełne tajemnicy, wzbudzające ciekawość.

delikatny wyraz twarzy, trudno określić emocje (łączy się

to także z tajemniczością)

zwrócenie uwagi na wymowę oczu, można z nich wyczytać

radość.

pod tajemniczość podchodzi także fakt czy Mona Lisa to

faktycznie kobieta. Na przestrzeni wieków trwały spory
na ten temat.

Mona Lisa budzi ogromne zainteresowanie i do dziś jest

prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalnym obrazem na
świecie.
setkazpolaka.pl
 Barok
W epoce tej można wskazać 3 główne etapy:

wczesny barok – od lat 80. XVI w. po lata 20. XVII w.

barok dojrzały – od połowy XVII w. do schyłku lat 70.

W tym czasie następuje dynamiczny rozkwit liryki
barokowej.

późny barok – od lat 80. XVII w. do lat 30. XVIII w. Jest

to czas kryzysu państwa, więc i kultury.

Do najbardziej znanych i wybitnych postaci tego okresu

w Polsce należą: Jan Chryzostom Pasek i Wacław Potocki.

Myśli epoki:

odejście od klasycznego umiaru, ładu i harmonii

znaczna przesada i nadmiar (np. w architekturze)

niepokój

konceptyzm
setkazpolaka.pl
 Mikołaj Sęp Szarzyński:

- Vanitas - marność życia człowieka,

- dusza i ciało są ze sobą sprzeczne, nie tworzą jedności.
- Bóg - do niego ostatecznie ludzie kierują swoje uczucia.
- Bóg – tylko On jest w stanie zapewnić człowiekowi
szczęście, sam nie jest w stanie go osiągnąć.

Jan Andrzej Morsztyn:

- konceptyzm - autor zaskakuje tematyką, stylem

i budową swych dzieł. Na przykład w dziele „Do trupa”,
czy na obrazie „Lekcja anatomii doktora Tulpa”,
na którym ukazane są ludzkie wnętrzności.

- często poruszana jest tematyka miłości, także

erotycznej i zmysłowej.

Malarstwo:

Najbardziej charakterystycznym autorem był Rubens,

a jego malarstwu można przypisać cechy, takie jak:

rubensowskie kształty (kobiety otyłe, inny obraz piękna)

nagość (kobiety najczęściej nagie)

setkazpolaka.pl
 Natomiast Vermeer na obrazie pt. „Mleczarka”
uwydatnia:
- realizm
- światłocień
- sceny z życia codziennego
- ukazuje pomieszczenia
- zwykłych ludzi (mieszczan)

Diego Velazquez wskazuje na: (obraz „Wenus

przed lustrem”)

- ciało (podobnie jak Rubens)

- piękno
- zainteresowanie sobą
- poznanie
- obraz kobiety

Oświecenie
Trudno określić jednoznaczną datę rozpoczęcia
i zakończenia oświecenia na świecie. W zależności od
kraju, daty te ulegały zmianie. Początek oświecenia to
śmierć Ludwika XIV w 1715 roku, a koniec to przełom XVIII
i XIX wieku.

setkazpolaka.pl
W Polsce to rok 1740 i otworzenie Collegium Nobilium –
miała nowoczesny system nauki. Za koniec epoki w Polsce
uważa się rok 1822, kiedy to Adam Mickiewicz wydał swój
pierwszy zbiór poezji.

Najważniejsze myśli tej epoki:

racjonalizm (kierowanie się rozumem, rozsądkiem)

empiryzm (bodźce zmysłowe docierające do umysłu są

sposobem na rozumienie świata)

zmysłowość

oddalenie się od religii i wiary.

Cechy literatury:

dydaktyzm (z literatury płynie morał/pouczenie)

postawy wolności i równości wobec świata

bohater racjonalny, posługujący się rozsądkiem i wiedzą

setkazpolaka.pl
 Literatura oświecenia:

Najbardziej znany twórca to oczywiście Ignacy Krasicki,

biskup i autor urodzony w 1735 w Dubiecku.

W jego satyrach znajdziemy elementy takie jak:

- krytyka, dowcip, karykatura (ogólnie przyjętych

zachowań konkretnych grup)
- piętnowanie ludzkich błędów i wad (w ramach
umoralniania)
- forma fabularnej anegdoty
- najbardziej znane utwory: „Żona Modna”, „Pijaństwo”,
„Do króla”.
A w bajkach:

- nauka przez zabawę (baw się i ucz)

- alegorie (ukazanie zachowań poprzez zwierzęce
instynkty)
- uniwersalny typ i charakter (każdy znajdzie coś dla
siebie)
- dydaktyzm (płynie z nich nauka)
- ironia (wyśmianie zachowań, ludzkich wad)
- dzieła takie jak: „Lis i Kruk”, „Malarze”, „Ptaszki w
klatce”.

setkazpolaka.pl
 Romantyzm
Jest to okres, przypadający na XVIII i XIX wiek, podczas
którego przypada "Wiosna Ludów". Umowną datą początku
epoki jest rok 1789, czyli wybuch Wielkiej Rewolucji
Francuskiej.

1822 – Adam Mickiewicz wydaje „Ballady i romanse”

1855 – śmierć Mickiewicza
1863 – wybuch powstania styczniowego

Jak wyglądało tło epoki?

- kryzys wiary w rozum i naukowe sposoby tłumaczenia

rzeczywistości (koniec oświecenia)
- Krytykowano racjonalizm, zaczęto skupiać się na
wnętrzu człowieka, na tym co przeżywa i kryje w sobie.
- ludzie zaczęli kierować się tym, co podpowiada serce,
a nie rozum.
- źródła inspiracji: ludowe baśnie, natchnione wizje
religijne, sny
- fascynację i ciekawość wzbudziło to, co groźne
i tajemnicze. Zaczęto odrzucać to, co można naukowo
wyjaśnić.

setkazpolaka.pl
 Adam Mickiewicz

Jak wyglądał życiorys wieszcza?

- urodził się w 1789 roku w Nowogródku, dawniej Wielkie

Księstwo Litewskie, które połączono z Polską unią
- gdy miał 14 lat zmarł mu ojciec, co spowodowało ciężką
sytuację materialną Mickiewicza
- w wieku 17. lat rozpoczął naukę w Wilnie (do dziś stoi
tam jego pomnik)
- na trzecim roku należał do Towarzystwa Filomatów
- następnie pracował w Kownie jako nauczyciel.
- przeżywał swoją wielką miłość
- w 1823 został zesłany w głąb Rosji, gdzie przebywał
w więzieniu)
- podróże Rosja - Odessa - Petersburg - Moskwa
(powstanie Sonetów)
- podróże: Niemcy - Włochy
- wybuch powstania listopadowego
- podróż: Wielkopolska - Drezno - Paryż (tam powstał Pan
Tadeusz)
- w 1834 Mickiewicz przeżywa ślub z Celiną Szymanowską
- praca w Szwajcarii i Paryżu
- legiony polskie (Włochy, Stambuł)
- w 1855 roku Mickiewicz choruje na cholerę i umiera.

setkazpolaka.pl
Jak wspomniałem w 1822 roku Mickiewicz wydaje „Ballady
i romanse” oraz bardzo znane dzieło pt. „Romantyczność”.
Wyraża w nich:

- manifest polskiego romantyzmu

- siłę wiary i czucia
- zwraca się w stronę ludowości
- odwołanie się do wierzeń prostych ludzi, do ich kultury
i moralności
- wrażliwość na naturę

Ludowość:

- fascynacja romantyków wierzeniami obyczajami

i twórczością ludu
- źródła inspiracji: podania ludowe, nasycone grozą
i tajemniczością
- moralność prostego ludu (ludowe myślenie oparte na
uczuciach i intuicji)
- irracjonalny sposób pojmowania rzeczywistości (wiara
w duchy i zjawiska nadprzyrodzone)

Fantastyka i świat duchów:

- opowiadania fantastyczne, literatura grozy

setkazpolaka.pl
- fantastyczne postacie: elfy, rusałki, duchy, diabły,
demony, anioły zjawa upiór
- nadprzyrodzone, niezwykłe zjawiska, magia
(szekspiryzm, fascynacja Szekspirem)
- tajemniczość, groza ludowe wierzenia

Natura:

- byt pierwotny i wiecznie żywy twór tajemniczy

i uduchowiony
- obcowanie z naturą - mistyczne zespolenie
z wszechbytem
- panteizm - utożsamianie świata widzialnego z Bogiem
- kontakt z naturą - ucieczka przed cywilizacją
przemysłową
- Nawiązanie Młoda Polska - wieś, Tatry (ludomania,
chłopomania)

Funkcje pejzażu romantycznego:

- Sonety Krymskie - Adam Mickiewicz wyraża duchowy

związek człowieka z przyrodą. Wyróżnia motyw wygnańca
i pielgrzyma.

- Ballady i romanse, „Król Olch”. Podkreślenie nastroju,

współtworzenie akcji, symbolika.
setkazpolaka.pl
- Pan Tadeusz - A. Mickiewicz, motyw arkadyjski, kraj lat
dziecięcych (zwłaszcza w inwokacji, opisanie tamtejszych
widoków i krainy).

- Cierpienia młodego Wertera - J.W Goethe, natura

zmienia się w oczach bohatera razem z jego uczuciami
i stanami duchowymi.

Wyróżniamy kilka cech bohaterów

romantycznych:

- nieszczęśliwy kochanek (samotnik indywidualista,

samobójca, np. Werter, Kordian III cz. „Dziadów”)
- ofiarny bojownik (prometeizm, mściciel, buntuje się
przeciw Bogu np. Konrad w III cz. „Dziadów”)
- poeta wieszcz (indywidualista, prorok, geniusz,
przywódca narodu np. Konrad w III cz. „Dziadów”)

W „Panu Tadeuszu” dostrzegamy nowy typ bohatera

romantycznego, jakim niewątpliwie jest JACEK SOPLICA
(ks. Robak). Możemy wyróżnić poszczególne etapy jego
przemiany:

- pierwszy etap to młodość bohatera, który odbiega od

typowego układu. Miłuje się w hulankach, młody
i szalony. Odbiega od pełnego ducha bohatera. Miłość do
Ewy jest nieszczęśliwa.
setkazpolaka.pl
- jako Ksiądz Robak bohater wraca odmieniony, opiekuje
się Tadeuszem i Zosią.

„Dziady” cz. III

One także ukazują wiele elementów charakterystycznych

dla romantyzmu:

- walka dobra ze złem

- Mesjanizm (Widzenie Księdza Piotra)
- Mistycyzm
- Ocena narodu polskiego (Salon warszawskie, bardzo
znane porównanie narodu do lawy)
- Obraz zaborcy i Rosji (Ustęp)

Widzenie Ks. Piotra:

- mistycyzm
- mesjanizm
- w czasie modlitwy ksiądz Piotr ma wizję:
ukazały mu się kibitki jadące na Syberię
oraz siedząca w nich młodzież. Wizja
czterdzieści i cztery – nadejście zbawcy
narodu
- Ksiądz widzi też Polaków cierpiących jak
Jezus, który na końcu zmartwychwstanie

setkazpolaka.pl
 Juliusz Słowacki

Kolejny wielki romantyczny poeta to oczywiście Juliusz

Słowacki, wielki rywal Adama Mickiewicza.

Oto kilka faktów z jego życia:

- urodził się w 1809 roku w Krzemieńcu (dzisiejsza

Ukraina)
- podobnie jak Mickiewiczowi, umiera mu ojciec
- podejmuje studia w Wilnie
- pracuje w powstańczym biurze dyplomatycznym
- podróże: Paryż - Londyn - Paryż (konflikt
z Mickiewiczem) - Genewa (powstaje Kordian) - Włochy –
Grecja - Syria - Palestyna - Egipt
- w 1849 roku choruje na gruźlicę, w skutek której
umiera

Konflikt Mickiewicza i Słowackiego (wspólne elementy):

- mesjanizm (poświęcenie w sensie metafizycznym,

stanowcza walka o niepodległość)
- prometeizm (bunt dla dobra ludzkości – postawa
Kordiana i Konrada)
- spór z Bogiem (zwłaszcza w Wielkiej Improwizacji)
- Gustaw - Konrad / Kordian - jednostka jest skazana na
porażkę setkazpolaka.pl
 Główne motywy i elementy w „Panu Tadeuszu”

- występuje realizm, ale także baśniowość

- obraz dworku szlacheckiego (Mickiewicz przedstawia
szlachtę, ich zwyczaje, jak ucztowali, jak spędzali czas,
jak się porozumiewali)
- obrazy przyrody, z którego wynika, że natura
harmonizuje się ze stanem ducha postaci
- tradycja (obraz kultury sarmackiej i życia
ziemiańskiego)
- Litwa jako raj na ziemi, miejsce spokoju, wyciszenia
- elementy arkadyjskie, występują rajskie przestrzenie
(dwór w Soplicowie, karczma, sad, ruiny zamku, zagajnik)
- idealizacja ziemi, daje wiele plonów, rośliny są bujne,
mieszkańcy żyją zgodnie z naturą

Pozytywizm
1864 - upadek powstania styczniowego

1871 - „My i Wy” Aleksander Świętochowski

1891 - „Poezja” Kazimierz Przerwa Tetmajer

setkazpolaka.pl
 Dlaczego nazwa pozytywizm?

- pozytywny to znaczy oparty na faktach

- rzeczywiste przedmioty - dostępność umysłu

- brak zagadnień urojonych, tajemnicy (ponowny powrót

do rządów umysłu (przypomnij sobie sinusoidę z początku,
znów się potwierdza)

Nurty:

- utylitaryzm - działanie musi przynieść korzyści

a jednostka ma być użyteczna dla społeczeństwa

- scjentyzm - myśl i nauka (zwłaszcza ścisła) ma pomóc

w rozwijaniu siebie

- darwinizm (ewolucjonizm) - stosunki międzyludzkie jak

w biologii (Charles Darwin)

- determinizm - na człowieka i jego życie wpływają

środowisko, instynkt i dziedziczność

setkazpolaka.pl
 Założenia ideowe:

- praca organiczna - naród jako jedno ciało

- praca u podstaw - praca filantropijna
- emancypacja kobiet (E. Orzeszkowa „Marta”, Helena
Stawska z „Lalki”)
- kwestia żydowska (E. Orzeszkowa; Maria Konopnicka:
„Mendel Gdański”)
- kwestia dzieci (H. Sienkiewicz: „Janko Muzykant”)

Gatunki literackie:

- powieść realistyczna - „Lalka”, „Nad Niemnem”

- powieść tendencyjna „Marta”
- powieść historyczna „Krzyżacy”, „Potop”, „Quo Vadis”

Styl Sienkiewicza
(idealnie oddaje cechy pozytywizmu):

- uproszczony i subiektywny, ale barwny obraz historii

- archaizacja języka (używanie słów, które wyszły
z użycia, ale były typowe dla czasów, kiedy rozgrywa się
akcja np. Krzyżaków)
- dynamiczna akcja połączona z opisami
- schematy fabularne: miłość/ojczyzna

setkazpolaka.pl
 Nowela (cechy):

- krótka
- epicka
- skupia się na motywie sokoła
- np. E. Orzeszkowa „Gloria Victis”
- np. B. Prus „Antek”
- np. H. Sienkiewicz „Janko Muzykant”

Wiersze (cechy):

- poeci czasów niepoetyckich

- funkcja hymniczna/ tyrtejska
- np. M. Konopnicka „Rota”
- np. A. Asnyk „Do młodych”

Bolesław Prus - „Lalka”

- jest to powieść realistyczna

- posiada otwarte zakończenie
- czas akcji to lata od 1878 do 1879
- główne motyw to miłość oraz społeczeństwo.
- narracja główna: pamiętnik starego subiekta
- dwutorowa narracja 3. osobowa i narracje z dziennika

setkazpolaka.pl
 Znaczenia tytułu
(wyróżnia się kilka, dość ciekawych opcji):

- Izabela Łęcka (ona określona jako Lalka)

- Wokulski pod wpływem Łęckiej (jak marionetka)
- Polska pod Zaborami (marionetka innych krajów)
- Rzecki: ludzie to nakręcone zabawki (theatrum mundi)
- symbol ułudy, ulotności
- lalka H. Stawskiej

Bohaterowie:

- Stanisław Wokulski (rodzina szlachecka, która utraciła

majątek, subiekt w sklepie Hopfera, szkoła
przygotowawcza i studia w szkole głównej, praca
w sklepie i restauracji, walczył w powstaniu
styczniowym (1863), został zesłany do Irkucka, ślub z
Małgorzatą Minclową, Wyjechał na wojnę do Bułgarii żeby
zarobić, powraca z wielkim majątkiem).

- Izabela Łęcka (wykształcona, mówi w językach obcych,

zubożała arystokratka, zainteresowana sztuką,
zapatrzona w siebie, bawi się mężczyznami, wybredna
i niezdecydowana, rzeczowe podejście do miłości, wie
o problemach ojca i nic sobie z tego nie robi).

setkazpolaka.pl
- Ignacy Rzecki (namówił Wokulskiego do udziału
w powstaniu, wielki patriota, „ostatni romantyk”, miły,
dobry, trochę niewinny, opiekował się sklepem podczas
wyjazdu Wokulskiego do Bułgarii).

Ukazanie społeczeństwa poprzez obraz miasta:

- arystokracja - Łęccy (Aleje Ujazdowskie)

- szlachta ziemiańska - Zasławska (Zasławek)
- mieszczaństwo - Rzecki (Krakowskie Przedmieście)
- pospólstwo - Wysocki (Powiśle)

Młoda Polska
Trwanie tej epoki przypisuje się na lata od 1890 roku do
1918 roku. W 1891 roku ukazuje się „Poezja” Kazimierza
Przerwy-Tetmajera.
Inne nazwy: Modernizm, Neoromantyzm, Młoda Francja.

Założenia światopoglądowe:

- modernizm (czerpanie ze światowego dorobku)

- koniec wieku
- nieprzeciętny artysta kontra filister

setkazpolaka.pl
- sztuka dla sztuki
- filozofia Artura Schopenhauera
- filozofia Fryderyka Nietzschego
- filozofia Henriego Bergsona
- dekadentyzm
- zainteresowanie Zakopanem i Tatrami (w wielu dziełach
autorzy opisywali krajobraz Tatr, czy szukali inspiracji
po nich wędrując)
- neoromantyzm
- bunt przeciwko światu
- wyzwolenie narodu - „Wesele”

Rodzaje dramatu:

- dramat symboliczny
- dramat narodowy
- dramat synkretyczny

Tło historyczne:

- rozwój demograficzny i aglomeracyjny

- rozwój przemysłowy
- rozwój związków zawodowych
- komunizm (Francja) - myślenie o równości
- socjalizm (Rosja)
- wybuch I Wojny Światowej

setkazpolaka.pl
 Nurty:

impresjonizm (wrażenie, doznanie, nastrojowość,

jednostkowość, instrumentacja głoskowa, synestezja)

ekspresjonizm (wykrzyknienia, urwane zdania, duże litery,

różna długość wersów, podkreślenie emocji).

symbolizm

Autorzy często tworzyli sztukę dla sztuki, fascynowali się

chłopstwem (chłopomania) i wyrażali dekadentyzm.

Wesele

Symbole (także bardzo ważny element):

- złoty róg (ważny cytat!)

Miałeś, chamie, złoty róg,

miałeś, chamie, czapkę z piór:
czapkę wicher niesie,
róg huka po lesie,
ostał ci się ino sznur,
ostał ci się ino sznur.

setkazpolaka.pl
- sen panny młodej: diabły w złotej karecie
- chata bronowicka: kosy i szable, obrazy!
- czapka z piór
- krzak róży- przykryty słomą
- dzwon Zygmunta
- złota podkowa
- kaduceusz
- sznur

„Chłopi” (Jesień) - W.S. Reymont

Władysław Stanisław Reymont – polski pisarz. Urodzony

6 maja 1867 roku we wsi Kobiele Wielkie, zmarł 5 grudnia
1925 roku w Warszawie.

obecny realizm/naturalizm

obserwacja/dokumentacja

występują aż trzy rodzaje narracji: wsiowa gaduła,

stylizator młodopolski oraz realistyczny obserwator

opisy zwyczajów: Wielkanoc, odpust, wycug (ponownie

CHŁOPOMANIA)

setkazpolaka.pl
 Dwudziestolecie międzywojenne
Ta epoka przypada na okres między dwoma wojnami
(pierwszą i drugą światową, czyli na lata 1918-1939.
Dzieli się na dwa etapy, dość mocno różniące się od
siebie.

Ferdydurke

Cechy groteski:

wyolbrzymienie

zniekształcenie świata (np. elementy fantastyczne)

wyraźna ironia i karykatura

Trzy przestrzenie akcji powieści:

szkoła (krytyka, zdziecinnienie, antyautorytaryzm,

spór/bitwa, samobójstwo)

stancja u Młodziaków (pozór, zakochanie jako upupianie,

intryga)

wieś (krytyka ustroju feudalnego, bunt, wpływ kultury na

człowieka) setkazpolaka.pl
 Motywy/tropy interpretacyjne:

podróż/wędrówka/zmiana/samopoznanie

groteska i oniryzm

symbolizm

bohaterowie reprezentują postawy (np. Miętus i Syfon)

kompozycja utworu jest otwarta, a struktura

niejednorodna. To wskazania na powieść awangardową.

gwałt przez uszy = uświadamianie

Ferdydurke jest książką o starciach człowieka z własną

niedojrzałością i nieskończonej walce człowieka o to jak
być sobą. Pokazuje, że człowiek często pogrążony jest
w stereotypach.
Motywy:

- groteska (dojrzałość/niedojrzałość)
- szkoła
- nowoczesność
- wieś
- miłość
- specyficzny język
setkazpolaka.pl
 Sklepy cynamonowe

oniryzm – elementy rzeczywistości w świecie

przedstawionym są wykreowane na miarę snu, marzenia
sennego, trochę niemożliwy, trochę magiczny.

perspektywa dziecka

zniekształcenie przestrzeni i czasu

świat pomiędzy snem a jawą, dość niejasne

perspektywa dziecka - język dorosłego poety

cały świat przedstawiony rusza się: mnóstwo animizacji

(ożywienia) i personifikacji (uosobienia) np. okna są
oślepione, balkony wyznają niebu swą pustkę, kwiaty
i chwasty mogą (coś) przenieść, powietrze jest zdziczałe
od żaru

Ojciec, Jakub, Mag, Szaleniec, Zagadka (ma wiele

tajemnic)

Ojciec walczy z szarością dni prowincjonalnych, chce

niezwykłości

setkazpolaka.pl
Raz sprowadził egzemplarze zapłodnionych jaj
różnorodnych ptaków z całego świata. Narrator ogłasza:

„Ta ptasia impreza była ostatnim wybuchem

fantazji, który ten niepoprawny
improwizator poprowadził. Dziś dopiero
rozumiem samotne bohaterstwo z jakim sam
jeden wydał on wojnę bezbrzeżnemu
żywiołowi nudy drętwiejącej miasto.
Pozbawiony wszelkiego poparcia, bronił ten
mąż przedziwny straconej sprawy poezji”

Granica - Zofia Nałkowska

- proza moralnego niepokoju

- granice ludzkich postępowań
- złożona natura ludzka
- skomplikowane relacje międzyludzkie
- realizm- twarda gleba rzeczywistości
- tytułowa granica nawiązuje przede wszystkim do
przestrzeni moralności (aborcja, pieniądze, etyka
zawodowa)
- w drugim znaczeniu granica odwołuje się do pytania:
Gdzie jest granica, za którą przestaje się być sobą?

setkazpolaka.pl
 Współczesność
Teksty kultury o tematyce powstania warszawskiego:

- M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego

- R. Bratny, Kolumbowie rocznik 20
- J. Strawiński, „Kanał”

Tematyka obozowa:

- Reportaż Ocaleni z Katastrofy

- H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem
- Z. Nałkowska, Medaliony
- T. Borowski, Opowiadania
- G. Herling-Grudziński, Inny świat (warto przeczytać,
choćby streszczenie)

Literatura łagrowa:

- naturalizm przedstawiania obrazowych realiów (często

bardzo mocne obrazu gwałtów, chorób)
- koncepcja behawiorystyczna
- obiektywizm
- bezuczuciowa narracja
setkazpolaka.pl
-„Proszę państwa do gazu”, „U nas w Auschwitzu”, „Dzień
na Hermenzach” - te opowiadania również warto
przeczytać, raz, że dla wiedzy, dwa, dla pamięci
historycznej).

Dżuma - Albert Camus

Znaczenia tytułu:
choroba

wojna

totalitaryzm

zło

śmierć

egzystencjalizm - poczucie absurdu istnienia,

zniewalająca wolność, bunt, jako próba nadania życiu
sensu, solidarność z krzywdzonymi jako nakaz moralny

„Każdy z nas nosi w sobie dżumę, nikt

bowiem, nikt na świecie nie jest od niej
wolny”

setkazpolaka.pl