Sprawdzian: Norwid + pozytywizm (o epoce, hasła i nowele)

C. Norwid: Pozytywizm Nowele pozytywistyczne:

 Moja piosnka I - fatum poety, związek
z życiorysem poety, aluzje kulturowe,
omówienie treści
 Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie -
wybitna jednostka i społeczeństwo,
treść
 Fortepian Szopena - los wybitnej
jednostki
 Bema pamięci żałobny rapsod -
postać Bema, pojęcie “rapsod”, treść
 W Weronie - aluzja literacka -
romantyczne i realistyczne widzenie
świata, rola przyrody
 Czarne kwiaty - geneza utworu,
sposób przedstawienia Słowackiego
(wiadomości o  H. Sienkiewicz, Latarnik - Skawiński jako
epoce, realizm w żołnierz i jako tułacz (zawody, których się
malarstwie; podejmował i skutki), rola „Pana Tadeusza ”
pojęcia, hasła w życiu bohatera, opis przeżycia
pozytywistów  B. Prus, Z legend dawnego Egiptu – treść
warszawskich) utworu, porównanie Ramzesa i Horusa; rola
przeznaczenia w utworze (kompozycja
klamrowa)
 E. Orzeszkowa, Gloria victis – treść –
bohaterowie, wydarzenia, narrator, rola
przyrody, sposób opisania Traugutta,
stylizacja biblijna, pojęcie „nowela”
 H. Sienkiewicz, Janko Muzykant – treść, los
uzdolnionego dziecka na wsi
 M. Konopnicka, Mendel Gdański – treść,
problem antysemityzmu w utworze,
postawy bohaterów wobec antysemityzmu

NORWID

I. CYPRIAN NORWID: “MOJA PIOSNKA I’”

I Informacje o poecie (na podstawie podręcznika str. 195)

1. Cyprian Norwid(1821-1883).
Urodził się w Laskowie-Głuchach na Mazowszu. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. W wieku 21 lat wyjechał na
emigrację i już nie wrócił do ojczyzny. Należał do ostatniego pokolenia polskich romantyków.
2. Dzieciństwo i młodość
Matka poety zmarła, gdy miał niespełna cztery lata, ojciec dziesięć lat później. Wychowywał się wraz z
rodzeństwem u krewnych na wsi, a potem w Warszawie, gdzie zaczął naukę. Zadebiutował w 1840 roku w
“Piśmiennictwie Krajowym”, w którym ogłosił anonimowo wiersz Mój ostatni sonet. Niedługo po tym stał się
bywalcem salonów literackich. Najważniejsze czasopisma literacki zaczęły publikować jego utwory.
3. Poeta czuje się bezradny wobec problemów i losu, towarzyszy mu nieustanny smutek. Jest przekonany, że
nie jest stanie uciec od swoich problemów. Nie pomaga mu nawet zmiana zamieszkania. Szuka rozwiązania,
żeby uciec od bierności i ciągłego przygnębienia. Stagnację symbolizuję czarna wstążka symbolizujaca jego
życie.
4. Pierwsze lata na emigracji
 1842 r. - wyjazd poety z kraju w celu kontynuacji studiów artystycznych
 Mieszkał dłużej w Wenecji, Rzymie i Florencji
 1845 r. - wyjazd do Berlina za nieodwzajemnioną miłością - Marią Kalergis
 Pobyt w berlińskim więzieniu (poeta zaczął tam tracić słuch)
 kolejne lata spędzone we Włoszech, głównie Rzym (1848 r. poznanie Adama Mickiewicza)
 Rzymska pracownia Norwida jako ośrodek intelektualny, miejsce spotkań polskiej emigracji
 Trudności w utrzymywaniu się poety ze spadku matki i prac dorywczych

5. Okres paryski

1
Początkowo Norwid trafił do Paryża podążając za nieodwzajemnioną miłością - Marią Kalergis. W mieście tym spędził
resztę swojego życia. Udawało mu się publikować nieliczne utwory. Jego twórczość i poglądy spotykały się z
dezaprobatą. Brak akceptacji ze strony rodaków i problemy z pieniędzmi spowodowały wyjazd poety na ponad
półtora roku do Stanów Zjednoczonych (1852 r.). Nie odniósł tam sukcesu, przez pewien czas pracował jako
rysownik, żył w biedzie. Powrócił do Paryża w 1854 r., przez 30 lat utrzymując się z prac dorywczych i wsparcia
instytucji dobroczynnych. W 1872 r. ukończył dramat "Pierścień Wielkiej Damy". Zmarł 23.05.1883 r. w przytułku dla
ubogich emigrantów, pochowano go na zbiorowej mogile.

6. Geneza utworu: “Moja piosnka I” (str. 196)

Wiersz powstał w 1844 roku, w czasie podróży Norwida po Europie. Wiersz jest intymnym wyznaniem
podmiotu. Autor w trakcie pisania był pełen smutku i rozczarowania, powodem tych uczuć był zawód miłosny
i problemy zdrowotne.

II Wskazówki do interpretacji utworu: (str. 198)

7. Fatum poety
Fatum oznacza nieuchronność losu człowieka oraz nieszczęście. Autor w młodym wieku wie, że jest skazany
na cierpienie, brak zrozumienia i zawody. Będzie szukał pocieszenia w krótkich chwilach rozrywki i
towarzyskiej zabawy, ale również w twórczości, która da mu satysfakcję, jednak nie przyniesie sławy ani go
nie uleczy z rozpaczy.
8. Aluzje kulturowe:
 motyw czarnej nici nawiązuje do nici snutych przez mitologiczne prządki ludzkiego losu
 słowa: “Gdzie ja będę, ta będzie” to parafraza rzymskiej przysięgi małżeńskiej
 rzecz czarnoleska odnosi się do dorobku twórczego Jana Kochanowskiego

III “Moja piosnka I”

9. 1.zwrotka
 Co podmiot mówi o czarnej nici? Co ona symbolizuje?
Podmiot pisze że nić zawsze przy nim w każdej sytuacji, symbolizuje cierpienie i nieszczęście poety.
 Jaki stan psychiczny podmiotu oddaje czarna nić (kolor czarny)?
Podmiot wydaje się przygnębiony, nieszczęśliwy
10. 2.zwrotka
 Co może oznaczać nazywanie czarnej nici wstążka?
Nazwanie nici czarna wstążką może symbolizować zwielokrotnienie smtku, nieszęścia. Zamiast miłość
ukochanej osoby towarzyszy mu nieszczęście.
 Co podmiot mówi o czarnej wstążce?
Podmiot mówi, że owa czarna wstążka jest wszędzie, zawsze tam, gdzie on. Występuje pełniąc różne funkcje
np. jako zakładka w książce lub związując kwiaty.
11. 3. zwrotka
 Jak podmiot nie chce się zachowywać?
Podmiot nie chce płakać jak dziecię i użalać się nad sobą i swym losem.
 Jak zmienia swoje zachowanie i co mówią o nim ludzie?
Zaczyna brać udział w życiu towarzyskim, a ludzie mówią o nim “szaleniec”.
12. 4.zwrotka
 Kogo/ czego się radzi podmiot?
Pyta własne serce o radę.
 O czym się przekonuje? Co oznacza sformułowanie: “dłoń mi czarna obwiła pętlica?”
Że nikt nie poda mu pomocnej dłoni. Mówi, że jego dłoń spętał sznur, został bez pomocy, nie ma kogo o
nią prosić, jest to znak bezradności i nieszczęścia.
13. 5. zwrotka
 Co oznacza powtórzenie 1 strofy?
Powtórzenie pierwszej strofy w piątej zwrotce ma pokazać, jak bardzo podmiot cierpi po stracie bliskiej
osoby. Ma pokazać, że ta nić, która go oplata, przynosi mu duży ból. W związku z tym jego twórczość również
jest smutna.

2
 14. 6. zwrotka
 W czym poeta pragnie odnaleźć ukojenie?
Podmiot chce znaleźć ukojenie w melodii lutni czyli w swojej twórczości.
 Jaki jest skutek próby powrotu podmiotu do twórczości?
Skutkiem jest smutek, po usłyszeniu dzwięku lutni podmiot mówi, że jest mu tylko gorzej.

II. ROMANTYCZNY KONFLIKT UCZUĆ I ROZUMU - C. NORWID: "W WERONIE"

1. Geneza utworu Inspiracją do napisania wiersza było odwiedzenie symbolicznego grobu Romea i Julii w
Weronie. Jest to jeden z najpopularniejszy wiersz wydanych za życia poety.

2. Co to jest aluzja literacka? Aluzja literacka, to celowe nawiązanie do innego utworu literackiego

3. Konflikt pomiędzy romantycznym i realistycznym sposobem postrzegania świata

 romantyczny: cyprysy - natura rozpacza (deszcz - łzy) nad tragedią kochanków.

 realistyczny: ludzie uczeni - kierują się rozumem, nie obchodzi ich los Romea i Julii, według nich to nie są łzy,
a kamienie/meteoryty

4. Rola przyrody:

 stanowi tło dla wydarzeń (odzwierciedla nastrój)

 rozpacza, współczuje kochankom (w przeciwieństwie do ludzi)

5. Wiersz wyróżnia się, od innych dzieł romantycznych, prostotą, jest ubogi w środki stylistyczne.

6. Motyw przedstawiający różnice pomiędzy rozumem a uczuciami występuje w balladzie

“Romantyczność”

III. RAPSODIA DLA BOHATERA - C. NORWID: "BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD"

1. Geneza “Bema pamięci żałobny-rapsod” powstał dla uczczenia pierwszej rocznicy śmierci Józefa Bema

2. Wielkie jednostki w poezji Norwida Bohaterami w jego twórczości są wybitne jednostki takie jak
Sokrates, Spartakus, Napoleon, Chopin, Dante Alighieri oraz Kolumb.

3. O bohaterze

Józef Bem (1794-1850)

 rozpoczął karierę wojskową walcząc w wojnie Napoleona przeciw Rosji
 walczył w powstaniu listopadowym
 na emigracji był związany z Hotelem Lambert (jak Norwid)
 w czasie Wiosny Ludów został naczelnym wodzem powstania węgierskiego (Węgrzy nadali mu przydomek
“ojczulek Bem”
 odnosił wiele sukcesów bitewnych
 pod koniec życia przeszedł na islam i przyjął imię Murat Pasza
 jako dowódca armii tureckiej walczył z Rosją
 nazwany bohaterem trzech narodów: polskiego, węgierskiego, tureckiego

3
 4. Wprowadzenie do lektury W utworze Bema pamięci żałobny- rapsod występuje wyimaginowany opis
pogrzebu bohatera, a w drugiej części filozoficzne przesłania.

Rapsod - podniosły utwór poetycki, pieśń sławiąca wielkiego człowieka lub ważne wydarzenie

5. Analiza utworu

Opis pogrzebu skonstruowany na wzór pochówku dawnych wodzów słowiańskich

 panny żałobne płaczą albo biją gliniane naczynia
 chłopi biją w topory
 na wietrze powiewa chorągiew
Pochód znika w wąwozie, nagle wyłaniają się ciemne sylwetki oświetlone światłem księżyca. Śpiewy ucichły na
moment i chwilę później powróciły. Korowód nie kończy wędrówki na grobie, idzie dalej. Nawet po pogrzebie
wielkiego bohatera utrzymuje się pamięć o nim, a idee o wolności będą kontynuowane, lud jest pobudzony do
walki. “Dalej - Dalej --” zachęcenie do działania

IV. IDEAŁ SIĘGNĄŁ BRUKU - C. NORWID: "FORTEPIAN SZOPENA"

1. Geneza

Utwór przedstawia myśli autora o wartości sztuki i jej znaczenia dla kultury narodowej. Norwid napisał
“Fortepian Szopena” w 1864 r.
 Zniszczenie fortepianu to pretekst do refleksji na temat sztuki, polskości, historii.
 Utwór zawiera autobiograficzne odniesienie do wizyty Norwida u Chopina w Paryżu (1849 r.).

2. Wprowadzenie do lektury

Norwid przypisywał sztuce siłę przekształcania społecznej rzeczywistości. Zapowiadał on w ten sposób myśl
następnej epoki. Utwór ,,Fortepian Szopena” jest najważniejszym dziełem poety poświęconym kwestiom
estetyki. Nazwisko kompozytora występuje w spolszczonej wersji, aby podkreślić narodowość artysty.

3. Analiza utworu

Poeta na początku utworu opisuje spotkanie z Szopenem parę dni przed jego śmiercią. Opisuje on białość
dłoni artysty, które zlewają się z bielą klawiatury fortepianu, porównany jest do Orfeusza, który wzruszał
przyrodę swoją muzyką. W kolejnych częściach następuje opis muzyki Szopena, która posiada klasyczną
doskonałość i prostotę Peryklejską, stanowi pomost pomiędzy wielkością sztuki Starożytnej Grecji a
współczesnością. Muzyka ta oznacza obecność Boga wśród ludzi. Zawiera ona obraz dawnej, piastowskiej i
złoto-pszczołej Polski. W części IX występuje opis wyrzucenia fortepianu przez okno- fortepian symbolizuje
tutaj sztukę. Sztuka spotyka się zwykle z negacją a doceniana jest po pewnym czasie, dlatego dopiero po
upadku może nadejść zmartwychwstanie, zrozumienie jego sztuki. Utwór kończą bolesne, ale optymistyczne
słowa: “Ciesz się późny wnuku” (sztuka zostanie w przyszłości doceniona).

V. NORWIDOWSKA KONCEPCJA PRZEDSTAWIANIA POSTACI - C. NORWIDA CZARNE KWIATY

1. Geneza utworu: “Czarne kwiaty” to zbiór sześciu opowiadań o osobach znanych z którymi Norwid
spotykał się krótko przed ich śmiercią. Bohaterami są między innymi Fryderyk Chopin, Juliusz Słowacki,
Adam Mickiewicz, nieznana z imienia Irlandka oraz Paul Delaroche.

4
 2. Sposób przedstawienia Słowackiego w utworze

wygląd: ubiór: nawyki: cechy: przyjaciele i znajomi

Słowackiego
 wielkie, czarne  długi poszerzany lubił palić  nerwowy  francuski malarz
ognia pełne oczy płaszcz fajkę  przyjacielski  Cyprian Norwid
 orientalna skroń  amarantowa  religijny  brat Cypriana
 orli nos spłowiała czapka  kompozytor
 Fryderyk Chopin
lektury Słowackiego tematy rozmów z miejsce zamieszkania sposób przedstawieni Słowackiego
Norwidem Słowackiego:
 “Nie-Boska  Francja ,  Paryż przy Polach Koncepcja przedstawienia przez
komedia”  rewolucja, Elizejskich Norwida polegała na pokazaniu życia
 “Przedświt”  bieżące  małe mieszkanie, bohaterów z ich życia codziennego,
wydarzenia, dwa niewielkie prywatnego.
 książki, pokoje
 sztuka

3. Norwid przytacza dwie wypowiedzi o Słowackim. Jedna dotyczy chorego Chopina, jednak Słowacki
zmarł szybciej niż Chopin. Druga natomiast dotyczyła samego Słowackiego, który chorował i przewidywał
swoją śmierć.

4. Tytułowe kwiaty są symbolem hołdu złożonego znanym osobom. Poruszają problem śmierci, zwierają
komentarze autora. Ich czarna barwa nie jest wyłącznie związana z żałobą. Norwid przywołuje z pozoru
nieistotne szczegóły, słowa, zachowania opisywanych postaci.

POZYTYWIZM

I. POZYTYWIZM jest wiekiem przemysłu i nauki, w Europie trwał od 1850 r. do 1880 r.

Czas trwania w Polsce : od 1864 r. (upadek powstania styczniowego) do ok. 1890 r. - debiut poetów Młodej
Polski
II. NAZWA POZYTYWIZM pochodzi od tytułu dzieła jednego z filozofów Augusta Comte'a Wykłady filozofii
pozytywnej, pozytywny dla ówczesnych ludzi oznaczało realny, praktyczny, życiowy. Inna nazwa epoki
realizm.

III. CHARAKTERYSTYKA EPOKI

Rozwój: Społeczne skutki rewolucji przemysłowej:
 szczepienia przeciwko wściekliźnie  rozwój dziedzin zależnych od szybkiej
 teoria względności Darwina komunikacji i transportu
 Alfred Nobel- wynalezienie dynamitu  poprawa jakości życia ludzkiego i jego
 Ignacy Łukasiewicz- konstruktor lampy naftowej wydłużenie
 Thomas Edison- wynalezienie żarówki  wzrost zatrudnienia
 rozwój środków transportu: silnik benzynowy,  większa rola mieszczaństwa
kolej żelazna, tramwaj elektryczny, metro w  zmiana roli kobiet
Londynie, pierwszy trójkołowy samochód  emigracja zarobkowa
 produkcja stali  rozbudowa miast
 telegraf i telefon  dysproporcje społeczne
 karabin maszynowy rozwój przemysłu wojennego
 kinematograf i radio

5
 o Najczęściej powtarzanym hasłem związanym z pozytywizmem była praca organiczna. U jego
podstaw było przekonanie, że wszystkie grupy społecznych mogą poprawić sytuację narodu
polskiego (tak jak współpraca poszczególnych organów umożliwia funkcjonowanie całego
organizmu).
o Kolejnym niezwykle ważnym pojęciem była praca u podstaw. Dotyczyła ona jak najszybszej poprawy
warunków życia najbiedniejszych przedstawicieli społeczeństwa Celem takiego działania było
zakończenie konfliktów między warstwami uprzywilejowanymi a biedotą.

 Wydarzenia, które zapoczątkowały pozytywizm (Polska)

o Klęska powstania styczniowego - upadek powstania był dla pozytywistów osobistym
doświadczeniem
o Edykt uwłaszczenia chłopów - przyznanie chłopom uprawianych ziem. Spowodował on przemiany
społeczne, migrację chłopów do miast, rozwój przemysłu, ubożenie szlachty i jej deklasację

IV. PROGRAM POZYTYWISTÓW

 ideał narodu, ojczyzna wartością nadrzędną
 zapatrzenie w angielskie i francuskie wzory
 celem zbudowanie nowoczesnego społeczeństwa w Polsce
 inteligencja (grupa społeczna, elita umysłowa) - wykształceni szlachcice, których majątek został odebrany
przez władze carskie w wyniku represji i wartościowych przemian kapitalistycznych. Inteligencje cechowało
poczucie misji oświecenia niższych warstw społecznych, pełnili funkcje wychowawcze (poprzez literaturę,
sztukę i tworzenie instytucji).

V. POKOLENIE SZKOŁY GŁÓWNEJ

Szkoła wyższa o charakterze uniwersyteckim. Wykłady były w języku polskim. Wychowankami Szkoły Głównej
byli m.in Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski, Eliza Orzeszkowa
oraz Maria Konopnicka (jako kobiety nie miały prawa do studiów wyższych).

VI. HENRYK SIENKIEWICZ

 Jeden z członków “wielkiej trójcy” powieściopisarzy z których Sienkiewicz cieszył się największym
uznaniem
 Pisarz otrzymał jako pierwszy w Polsce literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości w 1905 r.
 Twórca posiadał bardzo duży talent narracyjny i potrafił opowiadać niesamowite historie, chętnie
korzystał ze schematów i stereotypów powieści popularnej- cechuje go sprawność warsztatowa.
 Utwory Sienkiewicza są bardzo czytelne i jednoznaczne nie pozostawiające miejsca na wątpliwość
 Sienkiewicz część swojego życia poświęcił podróżowaniu, dzięki któremu powstało wiele dzieł m.in.
“Listy z Afryki”, które Sienkiewicz napisał wskutek wyprawy do Zanzibaru
 Najważniejszymi dziełami które napisał są to powieści historyczne, pisane ”ku pokrzepieniu serc” i
idealizujące przeszłość: Trylogia (o dramatycznym okresie w dziejach Rzeczpospolitej w XVII w.) , Quo
vadis? (o początkach chrześcijaństwa) , Krzyżacy (o bitwie pod Grunwaldem).

VII. FILOZOFIA - STR. 276

 Filozofia Auguste’a Comte’a
Comte wyróżnił trzy stadia umysłowego rozwoju Heglowskiego Ducha. W ludzkim poznaniu określił
trzy fazy: teologiczną, metafizyczną oraz pozytywną. Pierwsza odpowiada myśleniu religijnemu,
druga spekulacji, a trzecia była oparta na wiedzy naukowej. W filozofii Comte’a nauka to jedyne
wartościowe narzędzie, przez które można poznać świat.

 Filozofia Johna Milla

John Stuart Mill opisał tzw. kanony (zasady) wnioskowania indukcyjnego. Zasady te określają
procedury logiczne czyli zamiast szukania metafizycznych istot rzeczy, wyjaśnianie istniejących
zjawisk z zebranych faktów.
Współtwórca pojęć:

6
 UTYLITARYZM- przekonanie, że wszystko powinno nieść pożytek i korzyść ludziom,(w tym literatura i
sztuka) i że etyczne jest wszystko co przyczynia się do zwiększenia liczby ludzi szczęśliwych na
świecie.

LIBERALIZM- przekonanie że wolność jednostki jest najwyższą wartością oraz źródłem wolności i
dobra społeczeństwa. Jej obronie winny służyć wszystkie powołane przez społeczeństwo instytucje.

VIII. Miniprzewodnik. Wielkie idee pozytywistyczne:

· darwinizm - teoria ewolucji stworzona przez Karola Darwina, wyjaśniająca powstawanie gatunków
doborem naturalnym i walka o byt.
· organicyzm - teoria uznająca społeczeństwo za rodzaj organizmu; aby społeczeństwo poprawnie
funkcjonowało, należy dbać o rozwój wszystkich warstw społecznych
· marksizm - światopogląd społeczno-polityczno-gospodarczy, prekursorem był Karl Marks, dążył do
ochrony osób pracujących przed wyzyskiem ze strony pracodawców i do zapewnienia im godziwych
warunków życia i pracy, był inspiracją dla ruchów demokratycznych i totalitarnych
· socjalizm - dążenie do społecznej równości
· ateizm - wiara o charakterze religijnym w materie albo nicość
· agnostycyzm - pogląd, wedle którego należy zachować dystans wobec spraw religijnych, ponieważ nie
można ani zdecydowanie potwierdzić, ani też kategorycznie wykluczyć istnienia Boga

IX. Hasła polskiego pozytywizmu - str. 270 - 3 Paulina, Natalia i Karolina

 praca organiczna - państwo jest jak jeden organizm, aby sprawnie funkcjonować wszystkie jego organy
muszą być zdrowe. W związku z tym wszystkie warstwy społeczne muszą ze sobą współpracować. Dlatego
warstwy wyższe powinny opiekować się warstwami niższymi np. poprzez zatrudnianie ich w zakładach pracy,
przyuczanie do zawodu.
 praca u podstaw - wraz z uwłaszczeniem chłopów w 1863 r. przyszła ich wolność osobista, która ujawniła, że
są oni warstwą całkowicie nieprzygotowaną do zmierzania się z rzeczywistością: nie potrafią pisać ani czytać,
nie znają się na sprawach administracyjnych takich jak płacenie podatków itp. Są oni więc bezbronni wobec
kapitalistów i zaborców. Obowiązkiem warstw wyższych społeczeństwa (szlachty, inteligencji) jest więc
pomoc tej warstwie najniższej poprzez uczenie jej i pomaganie w znalezieniu drogi życiowej. Praca dla ludu i z
ludem
 emancypacja kobiet- czyli, dążenie do równouprawnienia społecznego- zapewnia kobietom dostęp do
wyższego wykształcenia i rynku pracy. Emancypacja była wymogiem nowoczesności, w całej europie kobiety
coraz odważniej rywalizowały z mężczyznami na rynku pracy. Emancypacje nazleży uznać za pierwsza fazę
ruchu feministycznego.
 Asymilacja żydów - Żydzi jako społeczność zamieszkują ziemie polskie od wieków. Ich przedsiębiorczość i
zaradność pozwoliła nie tylko na to, że są warstwą posiadającą pieniądze, ale też na utrzymanie odrębności
narodowej i kulturowej. W tym względzie Polacy powinni brać z nich przykład i włączyć ich w obręb własnego
społeczeństwa po to, by nauczyć się od nich zasad handlu, gospodarki, kapitalizmu.
 scjentyzm- zaufanie do nauki opartej na rozumie i doświadczeniu, a przede wszystkim do nauk
przyrodniczych, które uznawano za jedyne źródło niezawodowej wiedzy. Pozytywiści walczyli z
przekonaniami naukowymi, zwłaszcza opartymi na religijnych przesądach , promowali ideał kształcenia się
oraz zainteresowania odkryciami naukowymi.

7
 X. OSIĄGNIĘCIA POLSKIEGO POZYTYWIZMU W DZIEDZINIE KULTURY - STR. 271
 zwiększenie liczby tematów literackich - życie wsi, przedmieść, ubogich dzielnic
 przełamywanie obyczajowego tabu - podejmowanie tematów choroby, kalectwa, umierania, miłości
erotycznej
 umasowienie literatury - drukowanie powieści pisane m.in. przez Sienkiewicza i Prusa
 rozwój prasy - prasa podejmowała dyskusje ideowe, zaczęła towarzyszyć życiu społecznemu,
politycznemu i artystycznemu
 zapoczątkowanie nowoczesnej nauki polskiej - profesorowie wykładali na uczelniach m.in. w
Warszawie, Krakowie, Petersburgu, Rydze i Dorpacie
 pragmatyzm i praktycyzm - alternatywa dla myślenia romantycznego, maksymalistycznego i
idealistycznego

XI. REALIZM W MALARSTWIE

Realizm w malarstwie - zgodność artystycznego ujęcia z rzeczywistością znaną z codziennego

doświadczenia.
 szacunek dla życia,
 szacunek dla pracy ubogich warstw społeczeństwa,
 przedstawienie zwyczajnego, nie wystylizowanego pejzażu
 ukazywano brzydotę
 przedstawiano lud i jego obyczaje
 sceny z życia wielkiego miasta, nieupozowane
 pospolity krajobraz
 rola obserwacji przyrody
 eksponowanie psychiki modela

W latach 70. XIX w. w sztuce polskiej “walka o realizm”, malarze Józef Brandt, bracia Maksymilian i
Aleksander Gierymscy, Józef Chełmoński, starali się zmienić gust polskiej publiczności. Pragnęli “stworzyć
sztukę żywą”, “przekazywać obyczaje, idee, obraz swej epoki” oraz stanowczo zrezygnować z tematyki
mitologicznej i historycznej.

Józef Chełmoński:
Jest dużo łagodniejszym realistą - porzuca często ciemną stronę życia na rzecz beztroskich obrazów o jasnej
kolorystyce.Stworzył kanon pejzażu. W swoich obrazach pokazywał codzienność i mentalność mieszkańców
polskich wsi: chłopów podczas pracy, na jarmarku, przed karczmą, wiejskich żebraków, furmanów, pasterzy,
handlujących Żydów. Jego dzieła są zabarwione nutą nostalgii, zadumy, dramatyzmu lub baśniowości.

Iluzjonizm - dążenie w sztuce do wywołania jak najwierniejszego złudzenia rzeczywistości za pomocą

perspektywy i techniką światłocienia.

Przykłady obrazów w realiźmie Józefa Chełmońskiego:

 “Babie Lato”, 1875 r.
 “Jastrząb. Pogoda”, 1889 r.
 “Czwórka”, 1881 r.

NOWELE

I. NIEZBADANE WYROKI LOSU - B. PRUS, Z LEGEND DAWNEGO EGIPTU

1. Władca Egiptu, Ramzes, ciężko choruje. Jest już bardzo stary(100 lat), więc
wzywa lekarza. Zażywa lekarstwo, które albo go zabije, albo uzdrowi. Po jego zażyciu prosi o przepowiednie z gwiazd,
która mówi, że ktoś z jego rodu wkrótce umrze. Jego wnuk, Horus, przygotowuje się do przejęcia władzy.
Tworzy edykty:

8
  zawarciu pokoju z Etiopią
 litości dla niewolników
 uwolnienie narzeczonej, Bereniki, z klasztornego więzienia
 przeniesieniu zwłok matki, Zefory do katakumb
 zmniejszeniu czynszu ludziom i pracy niewolnikom
 odwołaniu nauczyciela, Jetrona, z wygnania (uczył o litości, współczuciu)

Następnie Horus dowiaduje się o ukąszeniu przez jadowitego pająka. Czeka na pierścień Ramzesa by móc zrealizować
powstałe edykty przed swoją śmiercią (ma nastąpić przed wschodem słońca. W obliczu zbliżającej się śmierci, jest
świadomy, że nie da rady zatwierdzić wszystkich dokumentów, więc kolejno je odrzuca. Najpierw o czynszach i
poprawie losu niewolników, potem o pokoju z Etiopami, rozkazie o przeniesieniu zwłok matki, edykt o powrocie
Jetrona z wygnania, a w jego rękach został dokument o uwolnieniu ukochanej.

2. Porównanie władców
Ramzes Horus
 potężny  litościwy
 okrutny, surowy  uczuciowy
 stawiał dobro państwa ponad rodzinę  chciał zadbać o losy niewolników
 nie znał litości dla niewolników  chciał pokoju
 prowadził wojnę z Etiopią pomimo wielu  stawia rodzinę i miłość ponad losy państwa
krwawych ofiar (kolejność odrzucania edyktów przed śmiercią,
 nie obawiał się śmierci zostawił edykt o uwolnieniu ukochanej)
 stanowczy (wzięcie ryzykownego lekarstwa)

Jako człowiek, lepszy jest Horus, który jest litościwy w porównaniu do okrutnego dziadka, natomiast w kwestii bycia
władcą, Ramzes stawia losy i dobro państwa ponad wszystko, w czasie gdy Horusowi zależy na rodzinie i miłości.

3. Kompozycja klamrowa
 Kompozycja klamrowa, nazywana inaczej ramową.
 Dwuwarstwowa struktura świata przedstawionego.
 Charakteryzuje się powtórzeniem na początku i na końcu utworu tego samego wersu (w utworze
lirycznym, wierszu) lub wypowiedzenia, zdania lub jego części (w utworze prozatorskim),
“Bohaterem” nowelki jest los kierowany przez bogów, siły wyższe, na które nie mamy wpływu. To co człowiek
planuje niekoniecznie musi się spełnić, ponieważ los bywa przewrotny, nieunikniony, niespodziewany.

II. OBRAZ DZIECKA W NOWELI H. SIENKIEWICZA „JANKO MUZYKANT”

1. Jakim dzieckiem był Janek - był chorowity, słaby, chudy, nie pomagał matce, wszędzie wokół siebie słyszał
tylko muzykę, słyszał muzykę tam gdzie inny nie słyszeli( w drzewach, a nawet w widłach), lubił słuchać
muzyki i śpiewów przed karczmą, szczególnie zachwycał go dźwięk skrzypiec, sam strugał fujarki na których
grał, jego marzeniem było posiadanie prawdziwych skrzypiec( nawet na łożu śmierci pytał się matki czy w
niebie dostanie prawdziwe)
2. Los uzdolnionego dziecka na wsi - wszyscy z niego szydzili, nie był rozumiany, matka próbowała go odciągnąć
od pomysłu bycia muzykantem, karała go gdy ten zamiast pracować wsłuchiwał się w muzykę, nie miał skąd
uzyskać pomocy i nie mogło spełnić się jego marzenie o posiadaniu skrzypiec
3. Kradzież skrzypiec - pokój jest oświetlony blaskiem księżyca, wydaje mu się, że skrzypce go wołają, widzi ich
doskonałość wydaje mu się, że są czarodziejskie, głosy go kuszą by je wziął, w ostateczności bierze skrzypce i
zostaje przyłapany, następnego dnia zostaje zaprowadzony przed sąd, gdzie zadecydowano, że dostanie
chłostę. Stójkowy okazał się zbyt brutalny i dziecko wkrótce zmarło od obrażeń.

9
 4. Zakończenie - wrażliwość Janka na muzykę była często powodem jego kłopotów, ludzie na wsi nie szanowali
talentów. Po powrocie z Włoch właściciele dworku rozmawiali o wspieraniu talentów a nie dostrzegli
zdolnego dziecka w swoich otoczeniu, któremu mogliby pomóc rozwinąć talent.

III. LEŚNE ECHA POWSTANIA STYCZNIOWEGO - E. ORZESZKOWA: “GLORIA VICTIS”

1. Czas i miejsce akcji

Rok 1863 (22.01.1863), akcja właściwa maj 1863.
Miejscem akcji są lasy Horeckie niedaleko Dziatkowicz, nad Kanałem Królewskim na Polesiu Litewskim (las, w
którym stacjonował oddział dowodzony przez Romualda Traugutta)

2. Bohaterowie i relacje między nimi

 Maryś Tarłowski jest to bohater tragiczny, prawdopodobnie był sierotą, a z bliskich została mu tylko
młodsza siostra Anielka, wraz z którą przybył z odległych stron na Polesie. Maryś uczył w szkole, a
Anielka mu pomagała, jak potrafiła.
 Jagmin w utworze został ukazany jako człowiek i żołnierz doskonały. Zawsze zdyscyplinowany i
gotowy do walki. Druh i dobry przyjaciel Marysia.
 Romuald Traugutt jest to bohater historyczny w czasie powstania styczniowego dowodził oddziałem
partyzanckim na Polesiu.
 Anielka - 13 letnia dziewczynka; siostra Marysia i wybranka Jagmina

3. Wydarzenia
 Maryś przyjeżdża z siostrą Anielą do małego miasteczka na Polesiu.
 Maryś zaprzyjaźnia się z Jagminem.
 Zawiązuje się uczucie między Anielą a przyszłym dowódca jazdy.
 Wybucha powstanie styczniowe, następuje mobilizacja powstańców.
 Jagmin I Maryś dołączają do oddziału dowodzonego przez Romualda Traugutta.
 Powstańcy robią bazę wyjściową na leśnej polanie.
 Maryś ratuje Traugutta podczas walki z Rosjanami.
 Rosjanie otaczają oddział powstańców.
 Ranny Maryś zostaje umieszczony w namiocie.
 Rosjanie mordują rannych powstańców (śmierć Marysia)
 Śmierć Jagmina podczas próby ratowania przyjaciela.
 Żałoba Anielki (śmierć brata i ukochanego)

4. Narrator
Narratorem jest przyroda. Leśne drzewa opowiadają o powstaniu styczniowym, opisują sylwetki bohaterów.
Wypowiedź uzupełniają polne kwiaty. Postacią słuchającą wydarzeń jest wiatr, który wrócił na Polesie
litewskie 50 lat po wydarzeniach.
 stary dąb- opowiada o Jagminie i Tarłowskim oraz o uczuciu Anielki do Jagmina, pod koniec opisuje
wielką bitwę, męczeństwo bohaterów
 świerk- opowiada o mniejszych potyczkach
 brzoza- opisuje postać Tarłowskiego

5. Sposób przedstawienia przyrody i jej funkcja

Przyroda pełni funkcję narratora, przypisane są jej cechy ludzkie. Historie/ plotki, które są niesione przez
wiatr docierają do kolejnych słuchaczy. Przyroda jest obserwatorem wydarzeń. Po latach tylko przyroda
pamięta o wydarzeniach, bohaterstwie powstańców, a ludzie zapomnieli. Po wysłuchaniu opowieści wiatr
zrywa się z okrzykiem: ,,gloria victis” i wyrusza w świat by głosić chwałę bohaterom.

6. Wyjaśnienie tytułu noweli

Zwrot gloria victis (łac. chwała zwyciężonym) jest parafrazą zwrotu vae victis (biada zwyciężonym). Wiatr
oddaję chwałę bohaterom, którzy przegrali, ale wykazali się odwagą, bohaterstwem i poświęcili swoje życie
dla ojczyzny.

10
 7. Sposób przedstawienia przywódcy powstania styczniowego (analiza fragmentu noweli)
Traugutt został przedstawiony jako czarnowłosy z oczami myśliciela i uśmiechem perłowym dziecka. Oczy
jego było mądre, ale i smutne. Głos jego przypominał głos Leonidasa. Został ukazany w sposób
wyidealizowany. Został kolejno porównany do Chrystusa, Mojżesza i Leonidasa. Porzucił dawne życie,
rodzinę, by móc w pełni oddać się walce dla narodu.

8. Stylizacja na język biblijny w opisie Traugutta służy nadaniu podniosłego charakteru tekstowi oraz
gloryfikuje opisanego przywódcę i jego zasługi.
Występowanie charakterystycznego słownictwa i składni:
 “albowiem”,
 “według przykazania”
 “wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego”
 “poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał”
 “Wodzem ich był Człowiek świętego imienia”

9. Nowela jako gatunek literacki

Nowela jest to krótki utwór literacki, pisany prozą. Charakteryzuje się znacznie udramatyzowaną akcją
główną (niezbyt rozbudowaną)- zmierzającą do punktu kulminacyjnego. Ma jeden wątek i małą ilość
bohaterów.

IV. ROLA ‘PANA TADEUSZA” W ŻYCIU SKAWIŃSKIEGO - “LATARNIK” H. SIENKIEWICZA

1. Czas i miejsce akcji:

Akcja utworu toczy się w latach 70. XIX wieku w Aspinwall i na samotnej wysepce leżącej niedaleko Panamy.
Obejmuje ona wydarzenia od przyjęcia Skawińskiego na posadę latarnika do opuszczenia przez niego
Aspinwall. We fragmentach, w których pisarz zastosował retrospekcję, opowiedziano wydarzenia
rozgrywające się od 1830, czyli od powstania listopadowego, w którym Skawiński brał udział. Akcja trwa kilka
miesięcy.

2. Bohaterowie: (informacje o bohaterach)

Skawiński - tytułowy latarnik, były żołnierz, tułacz. Jest starszym człowiekiem, lecz mimo tego zachowuje
ruchy żołnierza. Był pogodny, bardzo uczciwy i łatwowierny (dlatego został oszukany i okradziony przez
swojego wspólnika).

Izaak Falconbridge - konsul Stanów Zjednoczonych w Panamie, sumiennie wykonywał swoją pracę, umiał
oceniać ludzi, był dobry i uczciwy. Przyjął Skawińskiego na posadę latarnika, przekonał się po usłyszeniu jego
historii. W sytuacji, w której starzec nie wywiązał się ze swoich obowiązków tzn. nie zapalił latarni,
Falconbridge zwolnił go bez chwili zastanowienia, był surowy i konsekwentny.

Johns - strażnik portowy, który przywoził latarnikowi zapas żywności oraz wody, interesował się polityką
(wnioskując po tym, że często rozmawiał o niej ze Skawińskim). Praktycznie jako jedyny miał “stały kontakt” z
latarnikiem.

3. Dzieje Skawińskiego - żołnierza i tułacza

 pochodzenie: był Polakiem, jednak wyemigrował po powstaniu listopadowym
 los żołnierza: (w jakich bitwach brał udział)
· powstanie listopadowe
· Wiosna Ludów (Węgry)
· Wojna secesyjna (Stany zjednoczone)
· Wojny karlistowskie (Hiszpania)

11
 · Walka u boku z Napoleonem (Legia francuska)

 tułacz (jaki działań - zawodów podejmował się i jak to się kończyło)

Przez większość życia był żołnierzem-tułaczem. Po zakończeniu wojennych zmagań nie umiał znaleźć własnego
miejsca. Co chwilę się przeprowadzał. Jak tryb tułacza zaczął mu przeszkadzać to zatrudnił się jako latarnik.

Zawody, których podjął się latarnik:

 kopacz złota w Australii
 poszukiwacz diamentów w Afryce
 strzelec rządowy w Indiach Wschodnich
 założył farmę w Kalifornii (zgubiła go susza)
 próbował handlować z dzikimi plemionami w Brazylii
 rozbiła mu się tratwa na Amazonce i tutał się po lasach przez kilka tygodni
 założył warsztat kowalski w Helenie, w Arkansas (spalił się w wielkim pożarze miasta)
 w Górach Skalistych dopadli go Indianie
 służył jako majtek na statku kursującym między Bahią i Bordeaux (statek się rozbił)
 był harpunnikiem na wielorybniku (statek się rozbił)
 miał fabrykę cygar w Hawanie (okradziony przez wspólnika)
 przybył do Aspinwall, został latarnikiem (stracił posadę przez niewypełnienie obowiązków - włączenie
latarnii)

5. Opisz rolę “Pana Tadeusza” w życiu Skawińskiego (skąd ją otrzymał, jak zareagował, co czuł i widział czytając
epopeję narodową, jaki książki miała wpływ na dalsze losy bohatera).

Pan Tadeusz odegrał istotna rolę w życiu Skawińskiego. Duchowo przeniósł się on do utraconej ojczyzny, spełniło się
to, o czym w Inwokacji marzył Mickiewicz. Skawiński był sam na swojej latarni. Jego praca była spokojna i
monotonna. Kiedy otrzymał polskie książki, od Polskiego Związku w Nowym Yorku, w zamian za wsparcie finansowe
(w szczególności chodzi tu o "Pana Tadeusza") zaczął sobie przypominać swój kraj. Naród, który musiał opuścić
poprzez istniejącą w nim sytuację polityczną... Latarnik bardzo wzruszył się tym darem, ponieważ myślał, że już nigdy
nie zobaczy niczego, co będzie pochodziło z Polski. Jednak poprzez to wzruszenie zapomina on o wypełnieniu swojej
pracy- zapaleniu latarni i jednocześnie staje się sprawcą wpłynięcia statku na mieliznę. Od razu stracił pracę i musiał
udać się w dalszą tułaczkę.

V. “MENDEL GDAŃSKI” - POSTAWY WOBEC ANTYSEMITYZMU

1. Wyjaśnienie tytułu
Mendel jest to imię bohatera wskazujące na to że jest to 15. dziecko z kolei, natomiast Gdański dopowiadał
jako nazwisko.

2. Czas i miejsce akcji

Koniec XIXw, żydowska dzielnica Warszawy

3. Plan wydarzeń
 przedstawienie historii Mendla i jego wnuka
 opis dnia Mendla- patrzenie na ulicę
 wychowywanie wnuka- przyjaźń z sąsiadami
 zaostrzenie się zachowań antysemickich, groźby i prześladowanie Jakuba w szkole
 rozmowa z zegarmistrzem, informacja o planowaniu napaści na Żydów
 przybycie pijanego tłumu z zamiarem pobicia Żydów, Mendel nie zamierza się chować przed nim, nie
wstydzi się własnej wiary
 uderzenie kamieniem Jakuba

12
  student staje w obronie Mendla
 rozczarowanie i zmiana uczuć Mendla w stosunku do mieszkańców Warszawy.

4. Postawy bohaterów wobec innych narodowości i przyczyny

1. Młodzież - drwi z tradycji Żydów, ich modlitwy i odmienności. Jednak gdy przechodzący proboszcz
oddaje szacunek Mendlowi poprzez ściągnięcie kapelusza, chłopcy zmieniają swoją postawę
2. Zegarmistrz- nie jest bezpośredni jednak daje do zrozumienia, że Żydzi żyją na koszt polaków, są
ludźmi obcymi, nie podaje konkretnych powodów dlaczego mieliby ich pobić
3. Sąsiadki- nie tępią Żydów ale boją się i wolą aby w momentach niebezpiecznych Mendel wyparł się
wiary, proponują aby wstawił krzyż do okna, ale Mendel odmawia, ponieważ nie chce wypierać się
swoich wierzeń, dbają o bohatera i jego wnuka przynosząc mu posiłki czy pomagając Jakubowi po
uderzeniu kamieniem, gdy tłum przychodzi w obronie staje tylko student

13