Rodzaje literackie
epika
Cechy charakterystyczne
• obecność narratora ( kcyjna
osoba, która opowiada o
wydarzeniach w utworze epickim)
• fabuła (wszystkie wydarzenia
przedstawione w utworze,
powiązane ze sobą pod
względem przyczynowo-
skutkowym)
• utwory epickie najczęściej
pisany prozą
• wypowiadają się także
bohaterowie (dialog, monolog)
Przykłady:
Syzyfowe prace
(Stefan Żeromski)
Pan Tadeusz
(Adam
Mickiewicz)
Gatunki
Nowela - krótki jednowątkowy
utwór narracyjny pisany prozą.
Charakteryzuje się wyraźnie
zarysowaną akcją, która
zamierza do punktu
kulminacyjnego. Brak jest
długich opisów i charakterystyki
bohaterów. Przykład: „Latarnik"
Henryk Sinkiewicz
Opowiadanie - różni się od
noweli bardziej rozbudowanymi
opisami, swobodniejszą
kompozycją. Przykład: „Stary
człowiek i morze” Ernest
Hemingway
Epopeja - wierszowany utwór
epicki o wielowątkowej fabule
ukazujący życie narodu na tle
ważnych wydarzeń
historycznych. Przykład: „Pan
Tadeusz” Adam Mickiewicz
fl
fi
liryka
Cechy charakterystyczne
• bogactwo środków
stylistycznych
• podział na strofy (wyodrębniona
część utworu, zbudowana co
najmniej z dwóch wersów)
zbudowane z wersów (jedna
linijka wiersza)
• często występowanie rymów
(powtórzenie jednakowych lub
podobnych zakończeń wyrazu)
• obecność podmiotu
lirycznego (osoby mówiącej)
Przykłady:
Fraszki
(Jan Kochanowski)
Śmierć
Pułkownika
(Adam
Mickiewicz)
Gatunki
Hymn - pieśń pochwalna o
charakterze religijnym lub
patriotycznym.
Tren - utwór żałobny poświęcony
zmarłej osobie, wyrażający żal po
jej śmierci. Przykład: Treny
Kochanowskiego
Fraszka - krótki wierszowany
utwór o różnorodnej tematyce,
zwykle żartobliwy, bywa kończy
się puentą. Przykład: „Na lipę” , „O
miłości” Jan Kochanowski
Sonet - utwór składający się z 14
wersów podzielony na 4 strofy,
dwie pierwsze są czterowersowe i
mają charakter opisowy, dwie
kolejne są trzywersowe i mają
charakter re eksyjny. Przykład:
„Sonety krymskie” Adam
Mickiewicz
dramat
Cechy charakterystyczne
• Brak narratora
• Przeznaczone do wystawienia
na scenie
• Podział na sceny i akty
• Podział na tekst główny i
poboczny (didaskalia-wskazówki
ułatwiające wystawienie sztuki na
scenie , zawierają informację o
czasie, miejscu akcji, wyglądzie i
zachowaniu postaci. Są zapisane
inną czcionką)
Przykłady:
Zemsta
(Aleksandr
Balladyna
(Juliusz
Słowacki)
Gatunki
Tragedia - utwór o poważnej
tematyce, tragizm bohatera
polega na tym, że znajduję się on
w sytuacji bez wyjścia, każdy
wybór prowadzi do klęski albo do
śmierci. Przykład: „Balladyna”
Juliusz Słowacki
Komedia - utwór dramatyczny o
pogodnej tematyce, zazwyczaj
akcja prowadzi do szczęśliwego
zakończenia. Przykład: „Zemsta”
Aleksander Fredro
Trzy typy komizmu:
-sytuacyjny
-językowy
-postaci
Mit - opowieść fantastyczna,
przekazywana z pokolenia na
pokolenie, która prezentuje
wierzenia dawnej społeczności,
przeważnie dotyczą powstaniu
świata, dobra i zła, zjawisk
przyrody. Przykład: „Mit o
Prometeuszu” (nie jest gatunkiem)
Legenda- też opowieść ludowa
przekazywana z pokolenia na
pokolenie, ALE legenda nie
opowiada o bóstwach, lecz o
postaciach historycznych.
Powieść - obszerny utwór o
wielowątkowej fabule, z wieloma
bohaterami. Przykład: „Quo
Vadis” Henryk Sinkiewicz
GATUNKI SYNKRETYCZNE (MIESZANE)
Gatunek mieszany - to utwór literacki
łączący w sobie cechy różnych rodzajów
literackich.
Ballada - gatunek literacki, który łączy elementy liryki, epiki i
dramatu. Wierszowana opowieść o niezwykłych, często
fantastycznych wydarzeniach. Przykład: „Świtezianka” Adam
Mickiewicz.
Satyra - utwór o charakterze dydaktycznym, którego celem
jest krytyka i ośmieszenie wad ludzkich. Nie pokazuję
wzorców- uczy przez negację. Przykład: „Żona modna”
Ignacy Krasicki.

Podział powieści:
-historyczna (autor pisze o
wydarzeniach w tej epoce, w
której nie żyje)
-współczesna ( akcja rozgrywa się
w czasach, których żyje autor)
-fantastyczna (akcja rozgrywa się
w przyszłości)
 Środki literackie

Epitet Ależ ja jestem

Wyraz określający ładna, piękna,
rzeczownik skromna…
Porównanie
Zestawienie podobnych
cech
Ona wyglądała jak
Kailie Jener

Matko!
Apostrofa Drogi Przyjacielu!
Bezpośredni, uroczysty Dostałeś jedynkę z
zwrot do adresata polskiego! Porównanie
Homeryckie
Rozbudowane, obszerne
porównanie
I tak
jak orzeł, ptak górski,
najszybszy wśród
uskrzydlonych, spada i lekko
dopędza z chmur gołębicę
spłoszona…
(Homer „Iliada”)

Inwokacja Litwo, Ojczyzna

moja! Ty jesteś jak
Rozbudowana apostrofa, zdrowie! Ile Cię trzeba
z prośbą o natchnienie. cenić, ten tylko się dowie, Eufemizm
kto cię stracił! Dziś… Wyraz lub zwrot,
łagodzący wypowiedź
On jest głupi
On nie grzeszy
mądrością.
Powtórzenie Paralelizm
Rodzaj powtórzenia.
Wielokrotnie powtarzający
Podobna budowa lub treść
się element.
fragmentów utworu.
Gdy cię nie
widzę, nie
wzdycham, nie Ty pójdziesz
płaczę… górą, ty pójdziesz
góra, a ja doliną.
Ty zakwitniesz różą, ty
zakwitniesz różą, a ja
kaliną.

Anafora
Powtarzanie na początku Epifora
kolejnych zdań lub wersów Powtarzanie na końcu
kolejnych zdań lub wersów
Z czasem
wszystko przem a, Tęskno mi,
Z czasem bieżą Panie…
lata. (C.K. Norwid)

Metafora (przenośnia) Animizacja (ożywienie)

Wyrażenie lub zwrot, zawierający Nadanie przedmiotom,
znaczenie przenośne. zjawiskom przyrody cech
On chcę istot żywych.
dostać 5 z
polskiego. Zatonął
w marzeniach. Czas leci,
morze ryczy
Xd
ij
Personi kacja (uosobienie) Metonimia
Przenośne zastąpienie nazwy jakiegoś
Przepisywanie cech ludzkich
przedmiotu lub zjawiska nazwą innego
przedmiotom, zwierzętom…
pozostającego z nim
w uchwytnej zależności.
Niebo
przemawia, słońce
wstaje, gwiazdy Spotkałem
mówią twoją miłość,
czytałem
Mickiewicza.
fi