“Wesele” - Stanisław Wyspiański

Stanisław Wyspiański - związany z Krakowem, w literaturze dramaty i wiersze, artysta

plastyk, sztuka użytkowa.
Akcja na weselu
ORYGINAŁ KSIĄŻKA
CZAS 1900 1901-premiera wydania
MIEJSCE Bronowice Małe - wesele, Kościół Mariacki - ślub
KTO Jadwiga Mikołajczykówna Panna Młoda
Lucjan Rydel Pan Młody
EPOKA Młoda Polska, modernizm
gatunek: dramat symboliczno-wizyjny

moda - chłopomania/ludomania - postawa polegająca na zainteresowaniu kulturą wsi

Małżeństwo inteligencko - chłopskie
Lucjan - arysta Jadwiga - chłopka
Wyspiański też był chłopomanem.
Na weselu jest i inteligencja, i chłopi.

Pierwowzory Bohaterowie
Włodzimierz Tetmajer Gospodarz
Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa Gospodyni (siostra Jadwigi)
Kazimierz Przerwa - Tetmajer Poeta
Rudolf Starzewski Dziennikarz
Jan Mikołajczyk Jasiek (brat panny Młodej i Gospodyni)
Antonina Domańska Radczyni
Błażej Czepiec Czepiec
Pepa Singer Rachela
Hirsz Singer Żyd (ojciec Racheli)

“Plotka o “Weselu” Wyspiańskiego” - Tadeusz Boy - Żeleński

kontekst do “Wesela”
Jest opis Bronowic. Chłopomania nie istniała w czasie wesele jeszcze zupełnie, rozwijała
się. Ludzie chcieli odwiedzać Tetmajerów w domu. De Laveaux zaręczył się z jedną z sióstr
Tetmajerowej - Marysią, a w trakcie akcji “Wesela” już nie żył.
W “Weselu” można dostrzec konwencję jasełkową. (mała liczba bohaterów na scenie
jednocześnie)
Isia to córka Gospodarza.
Klimina - wspaniała wiejska baba
Nos - Tadeusz Noskowski

Akt I
scena 1
Chłop (Czepiec) pyta dziennikarza o politykę - zainteresowanie nią, ciekawość świata
Inteligenci (Dziennikarz) - dystans do chłopów, znudzenie
Dziennikarz ma stereotypowe wyobrażenie o chłopach. Lekceważy go trochę, mówi z ironią.

1
Chłop mówi, że oni czytają gazety.
Dla Dziennikarza wieś to miejsce zaciszne i spokojne (trochę takie oddzielone od reszty
świata).
Chłopi dobrze wykonują swoją pracę, są energiczni, porywczy, żywiołowi - Czepiec to
potwierdza.
Bartosz Głowacki - powstanie kościuszkowskie, był chłopem (Czepiec go przywołuje żeby
potwierdzić, że chłopi swą porywczą potrafią dobrze wykorzystać.)
Czepiec mówi: “A, jak myślę, że panowie duża by już mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć!”
[Inteligenci mogli by już dużo zrobić, ale im się nie chce.]

scena 30
Pan Młody, Gospodarz → chłopomania
Pan Młody podziwia to jak chłopi się kłócą.
1846 rok - rabacja galicyjska → powstanie przeciwko szlachcie, zadawanie śmierci w
torturach (Pan Młody mówi: “Myśmy wszystko zapomnieli; mego dziadka piłą rżnęli”​ ,
Gospodarz mówi: ​“Mego ojca gdzieś zadźgali, gdzieś zatłukli, spopychali…”​)

scena 24
Rozmowa Poety i Gospodarza. → oboje mają potrzebę idei
Poeta (dekadencki) wyobraża sobie, że pisze jakiś super poemat o czymś bardzo ważnym.
Poeta mówi: ​“Duch się w każdym poniewiera”​→ duch walki
Poeta zasłania się tym, że chciałby walczyć, ale nie może, bo są jakieś przeszkody.
pospolitość skrzeczy - chłopi skrzeczą
Inteligenci chcieliby stworzyć wielkie rzeczy, ale chłopi się do tego nie nadają.
Poeta mówi, że oni mają wielkie pomysły, ale są jak przeklęci, wymyślili coś tak nierealnego,
więc po co działać. Poeta mówi, że w ich oczach chłop urasta do potęgi Króla Piasta (chłop
może stać się władcą)
Gospodarz uważa, że to porównanie ma sens. Chłopi znają godność pracy.
“Chłop potęgą jest i basta”

scena 3
Dziewczyny chcą tańczyć, a Radczyni im mówi żeby tańczyły same.

scena 4
Radczyni mówi:​“Wyście sobie, a my sobie, każden sobie rzepkę skrobie.”

scena 7
Radczyni mówi: ​“Cóż ta, gosposiu, na roli? Czyście sobie już posiali?”​, a Klimina odpowiada:
“ Tym ta casem sie nie siwo.”​(nie jest pora na sianie)
stylizacja na gwarę = dialektyzacja (może się przeplatać z archaizacją)
Stylizuje się dla uwiarygodnienia sytuacji, zobrazowania, pokazania sytuacji, w której się
znajdują bohaterowie.

scena 8
Rachela mówi poetyckim językiem, a jej ojciec - Żyd - chłopskim.

2
scena 22
“Jak się żenić, to się żenić!”​- Pan Młody - chłopomania

Chłopi i inteligenci są w stanie rozmawiać, porozumiewać się - czasami z różnymi efektami.

ŚWIAT METAFIZYCZNY W “WESELU”

Akt I
końcowe sceny (od 37)
Państwo Młodzi, Poeta, Rachela
Rozmawiają o tym, że oni się świetnie bawią i duchy na zewnątrz pewnie też.
Pan Młody mówi: ​“Ja szczęśliwy, do gospody sprosiłbym tu cały świat; takim rad, takim rad.”
→ żartobliwie podchodzi do tematu duchów, nawet zaprasza na wesele chochoły.

AKT II
scena 3
Isia (córka gospodarzy, mała), Chochoł (ożywiony krzak róży)
Isia się troszkę przestraszyła i pyta:​“a cóż to za śmieć?”
Chochoł mówi: ​“Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach” → zjawy będą
pojawiać się bohaterom zgodnie z ich obawami, lękami (odzwierciedlenie życia
wewnętrznego).

scena 4
Marysia, Wojtek → małżeństwo

scena 5
Marysia, Widmo (narzeczony gruźlik, de Laveaux → zmarł)
Marysia to siostra Panny Młodej i Gospodyni.
Ich spotkanie to efekt wspomnień. Tak jak w “Romantyczności”.
On jako Widmo, nadal ją kocha. To spotkanie pokazuje siłę ich związku.
Kiedy Widmo chce ją pocałować, ona zdecydowanie go odpycha.

scena 7
Stańczyk, Dziennikarz
Stańczyk miał na imię Jan, był błaznem na dworze Jagiellonów (aspekt historyczny), wg
Matejki (aspekt Matejski) jego zawód pozwalał na wyciąganie mądrych wniosków
politycznych → symbol
Stańczycy - galicyjscy konserwatyści - stronnictwo
Ton wypowiedzi Stańczyka - ironia
Stańczyk jest jakimś wzorem, ideałem dla Dziennikarza, więc mówi z ironią, bo nie podobają
mu się działania Dziennikarza. Dziennikarz broni się, że oni nie mogą już nic zrobić.
Stańczyk odpowiada, że oni robią wszystko, tylko nie działają. Dziennikarz się do tego
przyznaje, przede wszystkim dostrzega porażki Polaków, usypia naród.

3
Dziennikarz mówi, że to nie jego pokolenie doprowadziło do rozbiorów, więc dlaczego oni
mają teraz walczyć. Stańczyk skłania dziennikarza do działania. Później daje mu prezent,
symboliczny kaduceusz (laska błazeńska naśladująca berło), mówiąc: ​“mąć nim wodę,
mąć.”
kaduceusz to symbol przywództwa ideowego
Dziennikarz stracił zapał, ale być może dzięki Stańczykowi się on odezwał.

scena 9
poeta, Rycerz (Zawisza Czarny → walczył pod Grunwaldem)
Poeta - Kazimierz Przerwa - Tetmajer → napisał poemat o Zawiszy
Zawisza opowiada o zwycięskich bitwach, o harcie ducha, o waleczności Polaków. Rycerz
wyciąga rękę do poety i mówi: ​“Rękę daj.”​(chce go wziąć ze sobą do walki)
Poeta odpowiada:​“ Duszę weź.”​(dekadenckie “nie chce mi się”)

scena 11
Pojawia się chór → wprowadza postać Hetmana
Branicki Ksawery - hetman, wielki koronny
konfederacja targowicka - 1792 rok (podważenie Konstytucji 3 maja i zgoda na ingerencję
Rosji w nasze państwo).
Chór wypomina Hetmanowi przyczyny, wypowiada się prześmiewczo, głos patriotyczny.
Pan Młody, Hetman - przedstawiciele warstw wyższych

scena 12
chamskiej = chłopskiej
“Czepiłeś się chamskiej dziewki?!” - Hetman mówi tak do Pana Młodego, bo nie rozumie
dlaczego ożenił się z chłopką.
Hetman przyznaje się do pośmiertnego cierpienia z powodu wcześniejszych działań (zdrady
ojczyzny), ale nie zmieniłby zdania.
Pan Młody odprawia Hetmana po tym, jak ten czepia się jego żony. Mówi: ​“Bierz Cię diabli.”

scena 13
Hetman po śmierci jest ścigany, kąsany przez psy. Jest duszą potępioną za zdradę narodu.

scena 15
Dziad (bohater warstwy chłopskiej), Upiór (Jakub Szela - przywódca rabacji galicyjskiej)
Upiór jest zakrwawiony, prosi o wodę, chce umyć ręce (odesłanie do popełnionej zbrodni).
Upiór chce bawić się z członkami rodzin tych chłopów, których zabił.
Dziad odpowiada: ​“precz, przeklęty.”
Upiór ma plamę na czole → znak rzezi galicyjskiej
Upiór mówi:​“Gadu, gadu stary dziadu.”

scena 24 - CENTRALNA SCENA

Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer), Wernyhora (mężczyzna, legendarna postać Kozaka -
wróżbity, którego przepowiednie miały się spełnić na przełomie XVIII i XIX wieku; miał wizje
prorocze dotyczące upadku Polski i odzyskania niepodległości)

4
Wernyhora zapowiada Gospodarzowi, że już tego ranka może wybuchnąć powstanie
narodowe.
Wernyhora przedstawia plan, który trzeba wypełnić żeby wybuchło powstanie.
złoty róg (od Wernyhory) - oznajmi wybuch powstania i sprawi, że ludzie przybędą walczyć
Przedstawia wizję odzyskania niepodległości i przypomina porażki.
Wernyhora mówi do Gospodarza po imieniu.
Przymierze (duża litera oznacza, że to słowo jest ważne) → między warstwami społecznymi
Plan:
1) rozesłać wieści o tym, że mieszkańcy mają się zgromadzić do powstania
2) wszyscy mają się zgromadzić przed kościołem
3) Gospodarz przysięga, daje słowo, mówi:​“Rzekłem.”
4) Powstanie ma wybuchnąć jutro.

TEMATYKA NARODOWA

Inteligenci i chłopi muszą się dogadać, żeby mogło dojść do powstania.

scena 25
Gospodyni przekonuje Gospodarza żeby odpoczął i on odpoczywa.
Róg daje Jaśkowi.
Jasiek jest ubrany w strój krakowski. Kiedy ściąga czapkę, spada mu i gubi róg.
Okazuje się, że więcej osób widziało Wernyhorę.

Końcową scenę nazywa się chocholim tańcem.

Kiedy Jasiek wraca bohaterowie zaczynają tańczyć, tak jakby byli zahipnotyzowani; tańczą
w półśnie.
Chochoł zahipnotyzował tańczących i dlatego właśnie oni tańczą, a Jasiek nie może ich
obudzić bez rogu.
“Miałeś, chamie, złoty róg,
miałeś, chamie, czapkę z piór:
ostał ci sie ino sznur,
ostał ci sie ino sznur.”
złoty róg - szansa na odzyskanie niepodległości
czapka z piór (cenna dla Jaśka) - dobro osobiste, zazwyczaj materialne
sznur - niewola
zjawy - elementy życia wewnętrznego bohaterów
złota podkowa - dobro wspólne, rodzinne
chata bronowicka - próba porozumienia warstw społecznych
chocholi taniec - uśpienie narodu
chochoł - uśpienie, ochrona

5
O autorze:
Stanisław Wyspiański urodził się w Krakowie 15 stycznia 1869 r. Był polskim poetą,
dramaturgiem, malarzem, witrażystą, architektem i ilustratorem książek. Tworzył w epoce
Młodej Polski. Studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w
Szkole Sztuk Pięknych. Młody Wyspiański wzrastał artystycznie pod bacznym okiem Jana
Matejki. To właśnie wtedy Wyspiański stworzył witraż jaki można podziwiać w katedrze
lwowskiej.
Uczęszczał jednocześnie do paryskiej Académie Colarossi i École des Beaux Arts. Tam też
rozpoczął swą przygodę z dramatem. Był jednym z współzałożycieli Towarzystwa Artystów
Polskich „Sztuka”. Zmarł 28 listopada 1907 r. w Krakowie. Powodem przedwczesnej śmierci
była kiła, choroba wówczas śmiertelna.

Pojęcia:
- chłopomania/ludomania - postawa polegająca na zainteresowaniu kulturą wsi
- kaduceusz - symbol przywództwa ideowego
- złoty róg - szansa na odzyskanie niepodległości
- czapka z piór - dobro osobiste, zazwyczaj materialne
- sznur - niewola
- zjawy - elementy życia wewnętrznego bohaterów
- złota podkowa - dobro wspólne, rodzinne
- chata bronowicka - próba porozumienia warstw społecznych
- chocholi taniec - uśpienie narodu
- chochoł - uśpienie, ochrona
-