Geneza utworu:

- napisane pod wpływem inspiracji autentycznymi uroczystościami weselnymi

(20 listopada 1900 roku w podkrakowskich Bronowicach), gdzie na owe wesele przybyła cała
ówczesna elita intelektualna i literacko-artystyczna Krakowa.

Sceny z aktu 1:

- Rozmowy gości weselnych:

- Dziennikarz lekceważąco odnosi się do politycznych zainteresowań chłopów (rozmowa z

Czepcem – „Gdzie leżą Chiny?)

- Pan Młody zachwyca się żoną

- Poeta flirtuje z Maryną

- Przybywa Żyd, który chce nakłonić Czepca do zwrotu pieniędzy, ponieważ on sam ma dług u
Księdza.

- Przychodzi Rachela: w rozmowie z Panem Młodym zachwyca się uroczystością.

- Gospodarz w rozmowie z Poetą mówi o wielkości i godności chłopów.

- Dziad przypomina wszystkim o wydarzeniach jakie miały miejsce - rzeź galicyjska z 1846 r.

- Rachela rozmawia z Poetą o sztuce i „żywej” poezji. Panna Młoda za namową Poety zaprasza na
wesele całą poezję.

Postacie fantastyczne:

Chochoł - słomiana pałuba, którą przykryto różane krzewy rosnące przed domem weselnym. Wraz z
krzewem, ukrytym w środku, Chochoł symbolizuje idee odrodzeńcze, możliwość podźwignięcia się
z upadku, zmartwychwstania. Chochoł jest osłoną życia, bytu, a więc ma życiodajną moc. Druga
warstwa znaczeniowa tego symbolu jest związana z ideą upadku, marazmu, bierności. To Chochoł
gra pesymistyczną, hipnotyczną melodię, do której w ostatniej scenie dramatu tańczą goście weselni.
Stańczyk - nadworny błazen Zygmunta Starego, znany z przenikliwości, niepospolitej mądrości
politycznej. Ukazuje się Dziennikarzowi, aby wytknąć mu bierność, zakłamanie, fałsz i skrytykować
jego działalność dziennikarską polegającą na usypianiu narodu, utwierdzaniu go w poczuciu
beznadziejności, odbieraniu mu nadziei, co prowadzi do biernego pogodzenia się z niewolą.
Jest symbolem mądrości politycznej.

Rycerz - Zawisza Czarny; symbol potęgi, męstwa nie tylko fizycznego, ale także duchowego.
Dlatego ukazuje się Poecie - dekadentowi, o rozchwianej psychice, przeświadczonemu o własnej
słabości, biernemu. Rycerz chce porwać go do czynu, ożywić jego twórczość ideą walki w imię
wolności i niepodległości.

Hetman (Branicki) – ukazuje się Panu Młodemu, symbol szlacheckiej prywaty, kosmopolityzmu,
potępia bratanie się szlachty z ludem.

Wernyhora - legendarny poeta-wieszcz, który przybywa do Gospodarza z “Rozkazem-Słowem” (co

oznacza rozkaz rozpoczęcia powstania). Zjawia się jako dostojny starzec, budzi respekt, a zarazem
kojarzy się w wyobraźni Gospodarza z walką i wolnością. Wernyhora daje Gospodarzowi wskazówki
co do przygotowania powstania, obejmują one także wiele gestów rytualnych, magicznych (gra na
złotym rogu).

Upiór - widmo Jakuba Szeli, symbolizuje zbrodnie z czasów rabacji galicyjskiej, które na zawsze
rozdzieliły panów i chłopów i o których należy pamiętać chcąc doprowadzić do przymierza między
tymi warstwami.

Finał Wesela:

Gospodyni wbiega przerażona wielką liczbą chłopów uzbrojonych w kosy i pyta o cel tego
zbrojnego wystąpienia. Gospodarz usiłuje sobie przypomnieć wypadki z ubiegłej nocy, ale kojarzy
tylko niektóre słowa, wypowiadane przez Poetę. W końcu Gospodarz przypomina sobie
Wernyhorę i przekazuje jego polecenia zebranym. Na zewnątrz gromadzi się natomiast coraz większy
tłum kosynierów. Wszyscy nasłuchują. Wreszcie daje się słyszeć narastający tętent. Gospodarz
nakazuje wszystkim uklęknąć i oczekiwać przybycia Wernyhory, który ma się pojawić wraz z
Archaniołem. Tętent zbliża się coraz bardziej, aż nagle się urywa. Wszyscy zebrani są zasłuchani i
trwają w bezruchu. Wbiega Jasiek i dostrzega dziwny stan, w jakim znajdują się zebrani. Jego próby
zwrócenia na siebie czyjejkolwiek uwagi spełzają na niczym. Przypomina sobie wreszcie złoty
róg, którego dźwięk ma wyrwać zebranych z odrętwienia, jednak okazuje się, że róg zginął mu
gdzieś po drodze. Chochoł przypomina Jaśkowi, że zgubił róg w momencie, gdy schylał się po
swą czapkę ozdobioną pawimi piórami. Jasiek chce wrócić na rozstaje dróg i poszukać rogu.
Wybiega z izby, jednak po chwili powraca. Chochoł również opuszcza chatę. Jasiek patrzy na
pogrążonych w odrętwieniu zebranych i zastanawia się, jak on sobie sam poradzi z pracami
gospodarskimi. Ponownie pojawia się Chochoł i siada na malowanej skrzyni. Jasiek dostrzega na
twarzach zgromadzonych ludzi oznaki cierpienia i zastanawia się, jak może im ulżyć. Chochoł
podpowiada mu, co ma uczynić i prosi o podanie skrzypiec. Jasiek wypełnia
polecenia Chochoła, który zaczyna grać. Wszyscy tańczą w takt muzyki wydobywającej się ze
skrzypiec, Jasiek zaś cieszy się, że zostali uwolnieni od czaru. Chochoł jednak wyprowadza go z
błędu i mówi, że panuje nad nimi “drugi CZAR”. W pewnym momencie słychać pianie koguta. Jasiek
przytomnieje i usiłuje zbudzić tańczących, jednak oni nie zwracają uwagi na jego okrzyki.
Zaczarowany taniec trwa, a Chochoł nie przestaje przygrywać na skrzypcach i
przyśpiewywać: “Miałeś, chamie, złoty róg...”.

Mity upadające w weselu:

Zjawy, pojawiające się w dramacie, konkretyzują się plastycznie, wywodząc się z warstw
symbolicznych historii, sztuki i poezji, gdzie funkcjonują jako mity. Ich przybycie odsłania
prawdę o pozorach i złudzeniach bohaterów dzieła, z którymi prowadzą dialogi. Wra z z nimi
upadają kolejne mity.

- mit „kosyniera-wybawcy”. Chłopi stawiają się na wezwanie, poświadczając tym samym

swoją siłę i wolę działania. Nie mają jednak odpowiedniego przywódcy, który ostatecznie
pokierowałby ich krokami. Ten fakt pogłębia jeszcze bardziej kompromitację „panów z
miasta”, podkreślając skłonność inteligencji do mitomanii i przypisywania sobie roli
narodowych przywódców, choć nie ma to realnego pokrycia w rzeczywistości. W dramacie
można odnaleźć wiele słów, obnażających bezsilność i niemoc inteligencji, żyjącej jałowymi
snami o spełnieniu narodowych mitów, urzeczonej przekonaniem o wyjątkowości własnego
przeznaczenia i odpowiedzialności za los narodu. Zachowanie Gospodarza unicestwia mit
własnej roli i wartości, a także romantyczny mit o zmartwychwstaniu narodu .

Wyspiański skazuje na zagładę narodowe mity, uformowane i utrwalone przez literaturę i

sztukę w postaci obrazów, żywiących wyobraźnię narodową. Rozbija mit o przywódczej roli
inteligencji, jej przekonaniach o posłannictwie i czynnej odpowiedzialności za naród i jego
przyszły los. Ostateczny rozrachunek z narodowymi mitami odsłania bolesną rzeczywistość .
Autor zestawił ze sobą istniejące od wieków mity, które były powodem powszechnego wywyższania
się Polaków względem innych narodów, z ówczesną rzeczywistością, czyli z konkretnymi słowami
bohaterów dramatu, ich działaniami, świadomością polityczną, pamięcią historyczną. Ta konfrontacja
wyobrażeń z realiami ukazuje pustosłowie mitów narodowych Polaków, ośmiesza tradycyjne
przekonania i stereotypy.
W "Weselu" Wyspiański demaskuje takie mity:

- mit narodowego solidaryzmu i zapomnienia o przeszłych wydarzeniach - czyli przekonanie,

że wyższe warstwy społeczne (szlachta i inteligencja) tworzą wspólnotę z chłopstwem. Tymczasem
Wyspiański ukazuje odwzajemnioną niechęć inteligencji do chłopów, prezentuje wyższość, z jaką
inteligenci odnoszą się do chłopów, przywołuje przerażające wspomnienia rzezi galicyjskiej z 1846
roku. Inteligencja zdaje się nie zauważać, że chłopi nie są tępymi ignorantami - mają jakąś wiedzę
dotyczącą świata, polityki, a mimo to nie traktują ich jak partnerów dyskusji. Mieszczanie fascynują
się prostotą i radością życia na wsi, dlatego biorą sobie za żony wieśniaczki. Jednakże
ich zainteresowanie jest wyłącznie zewnętrzne - żaden z nich nawet nie stara się zrozumieć
problemów chłopów. Zarówno inteligencja jak i chłopstwo wiedzą, że ich porozumienie jest
niemożliwe i nie może przynieść pożądanych skutków;

- mit chłopa Piasta - wiara w chłopa mądrego, patriotę zaabsorbowanego sprawami narodowymi.
Wedle tego mitu chłop miał być wzorem mądrości, narodowej potęgi, pracowitości. Jednak "Wesele"
ukazuje chłopa prostego, skorego do bójki, ale raczej nie zainteresowanego problemami ojczyzny;

- mit chłopa-kosyniera - wedle tego stereotypu udział chłopów w powstaniach zbrojnych

był koniecznym warunkiem jego powodzenia i sukcesu. Tymczasem Wyspiański pokazuje, że chłopi
chętnie przyłączą się do walki, ale nie mają koniecznej świadomości politycznej, dlatego nie wiedzą,
za kogo i o co będą się bić. Nad narodowym interesem górę biorą prywatne korzyści. Taką sytuację
symbolizuje scena z Jaśkiem, który nachylając się po upuszczoną czapkę z pawich piór, gubi złoty
róg, który miał wzywać cały naród do walki.

mit o przewodniej roli inteligencji - czyli przekonanie, że inteligenci mają odgrywać role
przywódców państwowych. Ukazując się Dziennikarzowi Stańczyk uświadamia mu jego brak
działania. On potrafi tylko śnić o wielkich czynach. Gdy będzie można zacząć powstanie,
Dziennikarza zabraknie. Również Poeta żyje w nierealnym świecie, w którym nie istnieją problemy
narodowe. Rozmowa z Rycerzem pokazuje jego brak siły i traktowanie chlubnej przeszłości jedynie
jako literackiego tworzywa. Do Poety nie przemawia wizja walki stworzona przez Rycerza, stwierdza
on, że sztuka nie może służyć narodowej sprawie. Postać tego inteligenta pokazuje jakikolwiek brak
sensu w mianowaniu artystów przywódcami narodowymi - są oni zbyt zatopieni we własnym świecie,
aby sprostać tak trudnemu zadaniu. Również Gospodarz-inteligent nie potrafił zadbać o dobro narodu
- przespał odpowiedni moment, a potem oddał sprawę nieodpowiedzialnemu człowiekowi.

"Wesele" obala wiele dotychczasowych mitów narodowych, stereotypów i powszechnych przekonań.

Ukazuje także liczne wady poszczególnych warstw społecznych, które należy naprawić. Zwraca
uwagę na problemy, bez których rozwiązania jakiekolwiek zrywy narodowowyzwoleńcze będą
skazane na klęskę.