6.

WESELE Stanisław Wyspiański

STRESZCZENIE
Akt pierwszy dramatu ma charakter realistyczny, satyryczny. Prezentuje uczestników wesela.

Rozmowy Czepca z Dziennikarzem i Radczyni z Kliminą ujawniają rozdźwięk pomiędzy

gośćmi ze wsi i gośćmi z miasta. Zosia i Haneczka, panny z miasta, podopieczne Radczyni,
chcą tańczyć z chłopskimi drużbami, co niezbyt się podoba ich opiekunce, Dziennikarz flir-
tuje z Zosią, ona jednak odkrywa, że to z jego strony tylko zabawa słowem. Panna Młoda,
prosta dziewczyna, nie rozumie słów Księdza, mimo że wywodzi się on z ludu, nie znajduje
też wspólnego języka z Panem Młodym, który nieustannie wyznaje jej miłość, dużo mówi,
nie rozumie kultury chłopskiej (np. radzi żonie zdjąć buty, żeby było jej wygodnie, na co ona
odpowiada „trza być w butach na weselu"), zachwyca się żoną niczym lalką z krakowskich
Sukiennic (to jego porównanie).

Maryna wyśmiewa bałamuctwa i kokieterię Poety, natomiast Zosia i Haneczka naiwnie marzą
o miłości.

Nowy gość - Żyd opowiada o fascynacji swojej córki Racheli artystami, sztuką i
poezją, niebawem pojawia się i sama dziewczyna nawiązująca słowny flirt z Poetą. Radczyni
ujawnia, jak krytycznie odnosi się do małżeństwa krewniaka Pana Młodego i jego fascynacji
wsią. Pan Młody dzieli się swoim szczęściem z Poetą. Chciałby pisać o miłości, Poeta zaś o
rzeczach wielkich, Gospodarz z kolei pochwala życie na wsi i siłę chłopów podobnych do
króla Piasta (wszyscy dyskutują o wsi i poezji). Na to pojawia się Czepiec deklarujący
gotowość chłopów do walki pod przewodnictwem inteligencji. Wkrótce atmosferę przyjęcia
mąci jednak Dziad, przypominając Ojcu o nie tak dawnych krwawych wydarzeniach rabacji
galicyjskiej, w czasie której chłopi krwawo mordowali panów.

Następują też dialogi ujawniające stosunki społeczne na wsi - Żyd zalega Księdzu z
zapłatą za dzierżawę karczmy, chłopi, np. Czepiec, są z kolei winni pieniądze karczmarzowi.
Wymowna jest też scena rozmowy Pana Młodego z Gospodarzem, w której ten pierwszy
wyznaje, że nie chce słuchać opowieści o rabacji, bo te psują mu obraz polskiej wsi. Z kolei
dialog drużbów Jaśka i Kacpra o pannach z miasta ujawnia, że chłopcy odnoszą wrażenie, iż
dziewczęta, choć dobrze się z nimi bawią, chcą jedynie kpić z wiejskich amantów. Znamienna
jest scena, w której Jasiek śpiewa piosenkę o zdobytym dworze i złocie na pawie pióra.
Wszyst¬kie te sceny eksponują konflikt na linii wieś-panowie, Radczyni dzieli się również z
Panem Młodym uwagą, że jego małżeństwo to pomyłka.

Słowna zabawa flirtujących, rozpoetyzowanych Poety i Racheli owocuje pomysłem

zaproszenia na wesele zjaw i chochoła, artystyczne dusze namawiają dó tego państwa
młodych. Żartobliwie wypowiadają oni brzemienne w konsekwencje słowa: „Przyjdź,
chochole, na wesele!" (chochoł to słomiana otulina, w którą owinięty jest krzew róży rosnący
w ogrodzie). Drugi akt, wizyjny, rozpoczyna się właśnie (po rozmowie Gospodyni z Isią)
pojawieniem się Chochoła. Isia się go nie boi, wygania z izby, nie traktuje jak zjawy. Potem
1
zjawiają się inne mary. Przybywa m.in. widmo kochanka Marysi, żony Wojtka, który miał
być jej swatem, a został mężem (narzeczony umarł, pierwowzorem postaci Widma był malarz
Ludwik de Laveaux, artysta, który istotnie miał narzeczoną chłopkę i zmarł na gruźlicę).

Kolejna para dialogujących to Dziennikarz i zjawa Stańczyka (podobnego do błazna z

obrazów Matejki). Błazen zarzuca redaktorowi „usypianie" narodu (zapewne chodzi o
ugodową politykę wobec zaborców), Dziennikarz otrzymuje kaduceusz, symbol przywództwa
nad duszami. Następnie Poecie pojawia się Rycerz, symbol chwały polskiego oręża,
bohaterstwa, a Panu Młodemu - Hetman, widmo zdrajcy Branickiego, który gardzi chłopami,
a ojczyznę zaprzedał za złoto.

Następnie Pan Młody wspomina Dziada, tak chętnie powracającego do zdarzeń

rabacji. Dziadowi z kolei objawia się Upiór, widmo przywódcy krwawych zdarzeń Jakuba
Szeli, który wiódł chłopów do walki przeciw panom niczym kat, zachęcany przez austriackich
zaborców. Potem następują sceny realistyczne: Nos flirtuje z Kasią, Dziennikarz rozmawia z
Zosią, Rachela z Poetą, Pan Młody zaś w rozmowie z żoną snuje idealistyczne plany życia na
wsi. Wreszcie przybywa do Gospodarza szczególny gość - duch, który początkowo nie
zostaje rozpoznany, lirnik Wernyhora. Nakazuje on Gospodarzowi rozesłać wici przed
świtem, zgromadzić lud z bronią przed kościołem i gdy nadejdzie pora, zadąć w złoty róg.
Zapowiada wielkie wydarzenia (zapewne powstanie), co niezwykle raduje Gospodarza.
Gospodarz, który ma wykonać polecenia osobiście, powierza je Jaśkowi, a sam idzie spać za
radą żony przerażonej jego stanem (jest podekscytowany, skłonny do bitki, pijany). Jasiek
wyrusza konno gromadzić lud do powstania, wraca jednak po zgubioną czapkę z pawimi
piórami. Staszek przynosi Gospodarzowi złotą podkowę zgubioną przez konia Wernyhory,
przezorna Gospodyni chowa ją do skrzyni i patrzy z przerażeniem, jak mąż wykrzykuje do
gości.

Rozpoczyna się akt trzeci. Nos opowiada o konieczności picia, w końcu obaj z
Gospodarzem zasypiają. Czepiec kłóci się z Muzykantem, nie chce mu więcej zapłacić, Poeta
rozmawia z Rachelą, ale nie traktuje jej poważnie. Potem będzie już serio rozmawiał z
Maryną o poważ¬nych sprawach i dziewczyna dostrzeże, że to już nie flirt, tylko szczery,
głęboki dialog. Z kolei Pan Młody przestrzega siostrę Haneczkę, by nie całowała drużby, co
jej się marzy... Czepiec dowiaduje się od Kuby o wizycie niezmiernie ważnego nocnego
gościa u Gospodarza, m.in.O złotej podkowie, ale nie udaje mu się uzyskać bardziej
szczegółowych informacji od tylko pozornie dobrze poinformowanej Gospodyni,
niepojmującej znaczenia toczących się obok zdarzeń. Tymczasem Radczyni rozmawia z
Dziennikarzem o jego pracy, z Panną Młodą o jej przyszłym małżeństwie (kolejny raz
ujawnia swój sceptycyzm). Marysia natomiast przypomina Pannie Młodej spędzone z
siostrami dzieciństwo i przepowiada jej tęsknotę. Marysia rozmawia też z Ojcem, ujawnia
zazdrość wobec sióstr, które wyszły za panów z miasta. Panna Młoda opowiada Poecie swój
sen o złotej karecie, diable i drodze do Polski, Poeta tłumaczy jej, że Polska to coś, co jest w
sercu.

2
 Gdy Pan Młody dyskutuje z Poetą, pojawia się Czepiec z kosą osadzoną na sztorc,
chce budzić Gospodarza, rozmówcy myślą, że ma mu pozować do obrazu. Tymczasem
Czepiec atakuje przebudzonego ze snu Gospodarza pytaniami o nocne odwiedziny.
Gospodarz z wielkim trudem coś sobie przypomina, a Czepiec próbuje zmusić panów do
działania. W końcu, gdy dnieje, ; przed oknami gromadzi się tłum, a Gospodarz przypomina
sobie o poleceniach Wernyhory; okazuje się, że na działanie może być już za późno. Na łące
zbiera się jednak coraz więcej kosynierów, nad Krakowem pojawia się krwawa łuna, wszyscy
mają wytężać słuch, jak zalecił nocny gość (czy nie słychać sygnałów rozpoczęcia
powstania). Nadsłuchujący goście zastygają niejako w półśnie. Pojawia się Jasiek,
przypomina sobie, że ma zadąć w złoty róg, i w tym momencie orientuje się, że go zgubił,
gdy schylał się po czapkę z pawimi piórami, został mu tylko sznur na szyi. Za Jaśkiem
pojawia się Chochoł. Chłopak, przerażony utratą rogu, zaczyna słuchać jego poleceń,
wyjmuje broń z rąk zastygłych w letargu ludzi. Chochoł przygrywa na skrzypkach z patyków,
pacierz jest odmawiany wspak, znika czar Wernyhory. Goście w półśnie zaczynają tańczyć w
takt sennej muzyki Chochoła. W tej właśnie chwili pieje pierwszy kogut, co miało być
sygnałem do rozpoczęcia walki. Zaprzepaszczono kolejną szansę. Ta znamienna scena i
symbol Chochoła na trwałe zapisały się w historii literatury polskiej symbolizowały
niezdolność do czynu.

OMÓWIENIE

PODSTAWOWE INFORMACJE
Inspiracją do napisania „Wesela "było wydarzenie autentyczne, które odbyło
się 20 listopada 1900 r. Znany poeta i dramaturg, Lucjan Rydel, poślubił wiejską
pannę z podkrakowskich Bronowie. Na weselu spotkały się dwa różne
środowiska społeczne: inteligencja i chłopi. Wyspiański pracował nad dziełem
intensywnie i prapremiera „Wesela" odbyła się w krakowskim teatrze już 16
marca 1901 r.

CZAS I MIEJSCE AKCJI

Akcja dramatu rozrywa się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku w czasie
wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Miejsce: podkrakowska
wieś Bronowice, dworek Włodzimierza Tetmajera i jego żony Anny.

GATUNEK, BUDOWA UTWORU

dramat symboliczny, inne określenia: dramat realistyczno-fantastyczny
Cechy gatunku widoczne w utworze
„Wesele" jako dramat symboliczny ma rozbudowaną warstwę symboliczną
(symbolika osób, przedmiotów i zdarzeń). Szczegółowe didaskalia (dotyczące
dekoracji) nie są wyłącznie wskazówką dla reżysera przedstawienia, lecz
wprowadzają czytelnika w niezwykły nastrój, pełen tajemniczości
3
i niedomówień. Dramat symboliczny opiera się bowiem na skojarzeniach,
sugestiach, wieloznacznościach. Istotną cechą dramatu symbolicznego jest
fantastyka i nastrojowość.

ZNACZENIE TYTUŁU
Tytuł odnosi się bezpośrednio do akcji i konstrukcji utworu. Cała akcja
„Wesela” odbywa się podczas nocy oczepin. Wyspiański oddał w dramacie
dynamiczną atmosferę charakterystyczną dla polskiego wesela.

BOHATEROWIE UTWORU
Pan Młody — młodopolski artysta, pan z miasta. Nie rozumie wsi, nie
dostrzega istniejących tam problemów, na swą żonę patrzy jak na lalkę
z krakowskich Sukiennic, pragnie zjednoczyć
się z chłopami, dlatego chodzi boso. Pozy, które przybiera, rażą sztucznością,
momentami mogą nawet śmieszyć bądź irytować. Jego poglądy cechuje
ludomania (chłopomania), czyli powierzchowna fascynacja wsią.
Prawa autorskie. Nie wolno kopiować ani rozpowszechniać.
Gospodarz — pochodzi z miasta, ale od kilku lat mieszka w Bronowicach. Jest
pełen szacunku wobec chłopów, pozostaje pod urokiem ich godności
i przeszłości, w której odegrali znaczącą rolę. We wszystkich sprawach zdaje się
na żonę, boi się samodzielnych decyzji.
Dziennikarz — poszukuje na wsi wytchnienia od miejskiego życia. Idealizuje
polską wieś, ignoruje jednak chłopów jako partnerów politycznych, co wyraża
się w fakcie, że nie chce rozmawiać z Czepcem o polityce. Ma poczucie
bezradności wobec sytuacji, w której się znalazł.
Poeta — artysta, dekadent, mistrz słownej szermierki, uwodziciel. Rozmawia
przede wszystkim z kobietami, chciałby tworzyć wielkie dzieła, ale nie ma
twórczej weny lub coś go ogranicza.
4
Radczyni — dystyngowana dama z miasta, powściągliwa i wyniosła. Odnosi się
z dystansem do chłopskich zabaw, nie zna życia na wsi, nawet cykl prac
polowych jest jej zupełnie obcy (kieruje do Kliminy pytanie o siew w
listopadzie).
Haneczka — panienka z miasta, szybko zaprzyjaźnia się z chłopami.
Bezpośrednia i impulsywna — chciałaby całować wiejskiego drużbę.
Zosia — panienka z miasta, chętna do zabaw z wiejskimi chłopcami, imponują
jej pawie pióra przy chłopskich czapkach.
Maryna — panna z miasta, inteligentna, elokwentna, ma cięty dowcip (potrafi
odeprzeć słowne zaloty mężczyzn). Jest bardzo uczuciowa, ale rozsądna.
Nos — przedstawiciel cyganerii, szuka zapomnienia w alkoholu, jego
wypowiedzi są reprezentatywne dla poglądów Stanisława Przybyszewskiego
(guru młodopolskich artystów), głosi kult wolnej sztuki.
Panna Młoda — panna z Bronowie, siostra Anny (czyli Gospodyni) i Marysi,
młoda, trochę naiwna i prostolinijna, trzyma się zasad i reguł panujących na wsi.
Gospodyni — najstarsza z sióstr, zaradna, stanowcza matka i żona. Jest
autorytetem dla męża z miasta.
Marysia — starsza siostra Panny Młodej, w przeszłości przeżyła nieszczęśliwą
miłość, jej wybranek zmarł. Obecnie jest żoną Wojtka. Wesele siostry
przypomina dziewczynie przeszłość i dawne romantyczne uczucie.
Czepiec — chłop z podkrakowskich Bronowie, szanowany gospodarz. Dumny
ze swego pochodzenia, doskonale zorientowany w sprawach politycznych.
Pragnie brać czynny udział w zrywie narodowowyzwoleńczym.
Klimina — chłopka z Bronowie, wdowa po wójcie, rezolutna swatka, nie
obraża się na pewne aluzje Radczyni, odnośnie jej wieku i urody.
Rachela — córka karczmarza, natchniona panna, zafascynowana sztuką
(zwłaszcza poezją). To ona postrzega chatę jako arkę, chce poetyczności,
wprowadza niezwykłą atmosferę.
Jasiek — brat Panny Młodej, drużba weselny, lekkomyślny chłopak; to on
zgubił złoty róg przekazany mu przez Gospodarza.
Ojciec — ojciec Panny Młodej, Anny (Gospodyni), Marysi, Jaśka i Kuby,
przyjmuje dość bierną postawę wobec toczących się wydarzeń.
Dziad — przedstawiciel najstarszego pokolenia chłopów, był obserwatorem
tragicznych wydarzeń z 1846 r. Wesele chłopki i pana z miasta traktuje jako
ironię dziejów.
Isia — najstarsza córka Gospodarzy, dziewczynka pozostająca pod wrażeniem
weselnej atmosfery
Żyd — karczmarz, nieufnie odnosi się do wesela chłopki i inteligenta, bardzo
kocha swą córkę Rachelę, jest z niej dumny.
Osoby dramatu:
To wyjątkowa grupa bohaterów, których można umieścić w wymiarze
symbolicznym. Zjawy (duchy) przybywają na wesele w II akcie, ukazują się
5
poszczególnym gościom jako znak ich niespełnionych marzeń, pragnień,
wyrzutów sumienia. Możemy wymienić następujące pary:
Widmo — ukazuje się Marysi, jest to duch jej zmarłego narzeczonego.
Wspomnienie nieszczęśliwej miłości powraca do dziewczyny w weselną noc.
Scena spotkania przypomina „Romantyczność" lub II część „Dziadów" Adama
Mickiewicza.
Stańczyk — przybywa do Dziennikarza. Jest to bohater z epoki ostatnich
Jagiellonów, uosabia mądrość polityczną, demaskuje zachowawczą postawę
Dziennikarza, oskarżając go o bierność, wręcza mu kaduceusz (błazeńską laskę).
Rycerz — Zawisza Czarny, bohater spod Grunwaldu, symbol honoru i od-wagi,
odwiedza Poetę, by uzmysłowić mu potęgę słowa i potrzebę tworzenia poezji
zaangażowanej politycznie.
Hetman — Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny, zdrajca
ojczyzny, który uczestniczył w konfederacji targowickiej, sprzedawczyk,
sojusznik Katarzyny II, a nawet jej zięć, ponieważ pojął za żonę córkę carycy.
Ukazując się Panu Młodemu, jest jego
podświadomym wyrzutem sumienia w kwestii zdrady, której dopuścił się
bohater, wchodząc do stanu chłopskiego. W kreacji tej postaci autor „Wesela"
zawarł aluzję do utworu „Zaczarowane koło" Lucjana Rydla, w którym
Wojewoda, jeden z bohaterów, zapisuje duszę diabłu w zamian za hetmańską
buławę.
Upiór — Jakub Szela, przywódca chłopów w rabacji galicyjskiej z 1846 r., czyli
zbrojnym powstaniu przeciwko polskiej szlachcie. Ukazuje się Dziadowi, który
pamięta doskonale krwawe wydarzenia sprzed lat i nieufnie patrzy na pozorne
zbratanie klas społecznych. Podczas rabacji ucierpieli członkowie rodzin
Tetmajerów i Rydlów, dlatego Dziad nie wierzy w solidarność chłopów i
panów.
Wernyhora — postać pół legendarna, lirnik i wróżbita, przepowiadający nie-
podległość Polski i jej pojednanie z Ukrainą. Odwiedza Gospodarza, wybierając
go tym samym do roli przywódcy powstania. Odróżnia go od poprzednich zjaw
fakt, iż Wernyhora nie przybywa wyłącznie do jednej postaci (Gospodarza),
bowiem widzą go inni weselnicy. Postać Wernyhory pojawia się w literaturze
romantyzmu, np. w dziele Słowackiego „Sen srebrny Salomei". Sam
Wyspiański, jeszcze przed weselem Rydla, tworzył rapsod „Wernyhora".
„Plotka o «Weselu»", czyli na kim wzorował się Stanisław Wyspiański
tworząc dramat
Bohaterowie dramatu mają swe pierwowzory w rzeczywistości, możemy więc
wskazać konkretne postaci, które posłużyły Wyspiańskiemu jako inspiracja do
kreacji bohaterów. Znamy je z dzieła Tadeusza Boya-Żeleńskiego „Plotka o
«Weselu»"

PRESŁANIE DRAMATU, CZEGO NAS UCZY?

6
Dramat Wyspiańskiego jest jednym z najważniejszych utworów w literaturze
polskiej. Autor sportretował swoich współczesnych, wypowiedział wiele
surowych sądów na temat kondycji społeczeństwa pragnącego odzyskać
niepodległość. Dokonał rozrachunku z mitami
narodowymi: pozorną solidarnością między chłopstwem a inteligencją,
wizerunkiem legendarnego chłopa Piasta, bohatera spod Racławic, heroizmem
Polaków czy wydarzeniami historycznymi rzucającymi cień na teraźniejszość.
Stworzył arcydzieło, w którym jak w soczewce skupiają się wszystkie problemy
Polaków, cechy mentalne społeczeństwa, jego przeszłość, teraźniejszość i
przyszłość.

DZIEŁO WAŻNE, BO:

Stanisław Wyspiański poddał w "Weselu" ocenie mit narodowy według
którego, gdy nadejdzie właściwy moment historyczny, naród powstanie i
odzyska wolność.
Wymowa dramatu Wyspiańskiego jest jednoznaczna: dopóki obie warstwy
społeczne, chłopi i inteligencja, nic porozumieją się i nie zaczną działać
wspólnie, niepodległość nie jest możliwa.

MOTYWY – ( DOKŁADNIE JE OMÓWIŁAM W DOKUMENCIE

MOTYWY
LITERACKIE W LEKTURACH Z GWIAZDKĄ)

Społeczeństwa polskiego
Chłopa
Inteligenta
Motywy fantastyczne
Motywy symboliczne
Tańca
Snu, oniryzmu
Małżeństwa
patriotyzmu

DODATEK
„Wesele" jest synkretyczne, realizuje ideę syntezy sztuk. Występuje w nim
połączenie słowa poetyckiego, muzyki, ruchu scenicznego, malarstwa. Takie
zjawisko jest typowe dla dramatów modernistycznych. Malarskość dzieła
wyraża się w nasyceniu opisów elementami impresjonistycznymi, ważna rola w
utworze przypadła również muzyce.

7
8
9