Delovi hrišćanske pravoslavne crkve

Hrišćanska crkva je građevina sa složenim i teološkim značenjem

Crkva ima osnovna 3 dela: oltarski prostor, naos, priprata (nartex ili pronaos)

Oltarski prostor

Najsvetiji deo hrama, prema učenju svetih otaca (patrističara) crkva je božija
kuća, sam oltar ima simb. značenje neba. Od liturgijskih radnji u oltaru se
obavlja evharistija.

Delovi oltara: apsida, proskomidija, đakonikon, časna trpeza, episkopski

presto, prezviterijum.

Časna trpeza- u obliku monolitnog ili zidanog kvadra ili je u vidu kamene
ploče koja počiva na jednom ili četiri stubića. Ona simboliše Hristov grob, sto
za kojim je obavljena tajna večera, kao i sto na kojem je starozavetni praotav
Avram ugostio tri anđela (gostoljublje Avramovo). Pored ovog osnovnog
značenja, sa ovim delom crkve povezane su scene iz ciklusa Hristovih muka.
Na časnu trpezu se tokom liturgije stavlja prekrivač-antimins koji ima simb.
značenje Hristovog pokrova, zatim se postavlja krst, Jevanđelje, putir, diskos,
etc.
 Apsida-arhitektonski element
polukružnog oblika koji se nalazi na
istočnoj strani crkve. Sa unutrašnje
strane nalazi se episkopski presto koji
može biti zidan ili deo mobilijara, u koji
je uključen prezbiterijum, mesta
nakojima su sedeli prezbiteri, sa leve i
desne strane od episkopskog prestola

Proskomidija- nalazi se leve strane u

odnosu na apsidu. U simb. značenju
proskomidija se vezuje za žrtvovanje.
Sam Hrist se žrtvovao za spas ljudskog
roda prilikom raspeća. Na simboličnom nivou žrtvovanje se stalno i iznova
ponavlja prilikom liturgije. Čin osvećenja hleba i vina, u telo i krv Hristovu
naziva se evharistija. Prilikom osvećenja čestica (hleb i vino) obavlja se simb.
žrtvovanje u prostoru proskomidije.

Đakonikon- nalazi se sa desne strane u odnosu na apsidu. Prostor u kojem se

čuvaju odežde za sveštenike koji učestvuju u liturgiji, crkvene knjige i neki
liturgijski predmeti. Đakonikon ima funkciju crkvene riznice

Naos
Naos je centralni deo crkve ispred oltarskog prostora. Obično je pravougaona
prostorija u kojoj se za vreme molitve ili liturgije nalaze oni koji prate
bogosluženje. Naos simboliše Nojevu barku, hrišćanin ploveći po burnom i
opasnom moru u lađi nalazi utehu i spas poput starozavetnog Noja, koji se u
lađi spasio potopa. Ovaj prostor od oltara deli ikonostas. Uz naos mogu biti
dodate i druge prostorije: pevnice ili kapele. Pevnice su prostori za pojanje u
toku liturgije. Ukoliko imaju zasebne ulaze onda se nazivaju vestibli, ili
ukoliko imaju polukružnu osnovu nazivaju se konhe od grč. reči
konha=apsida.

Delovi mobilijara u naosu:

Ikonostas - deo drvenog ili kamenog
(mermernog) mobilijara u vidu pregrade koja
odvaja oltarski prostor od naosa, na kojoj su
smestene ikone. Osnovni elementi ikonostasa
su carska vrata (dveri), prestone ikone, zatim se
može sastojati od ikona koje čine deizisin čin:
Hrist sudija oko kojeg su predstavljeni
Bogorodica i Jovan Krstitelj.

Polijelej- (od grč. reči poli=više, mnogo; i

jelej=sveće) nalazi se u centru naosa, ispod
kupole i obično visi. Funkcija je da se pale
sveće ili da osvetljava naos prilikom večernjih
ili jutarnjih službi. Ponekad polijelej ima
kandila ili male ikone.
Solea-deo crkve neposredno ispred oltrara

Amvon- okrugao kamen na podu, nalazi se ispred ikonostasa u delu koje se

zove solea. Sa ovog mesta se tokom liturgije čita Jevanđelje, za ovu svrhu
iznosi se analogij na kome se stavlja Jevađelje. U vreme velikog petka i strasne
nedelje iznosi se sto koji ima simb. funkciju Hristovog groba.

Tetrapod- mali sto na četiri stuba na kojem se nalazi ikona praznika ili
svetitelja, svetiteljke koja se menja u godišnjem ciklusu crkvenog kalendara.
Priprata – Nartex

Priprata je deo crkve od portala (ulaza u crkvu) do naosa. Prvobitno su se u

nasu nalazili samo muškarci, dok su u priprati stajale žene, tako da se i danas
recimo u Vojvodini i priprata naziva ženska crkva. Priprata je oslikana i
obično su tu predstavljene svetiteljke, s. Pustinjaci, etc. U ranom hrišćanstvu u
atrijumu i priprati stajali su ikumenili ili katahizisi = nekršteni hrišćani.
Ponekad se u priprati nalazi krstionica ali može imati i grobnu funkciju
(Studenica, Mileševa, etc. )
Eksonartex- (spoljna priprata)-
nalazi se ispred nartexa i većih je
dimnzija. U ovom delu se
obavljaju krštenja i opela. Može
da ima krstionicu (Sopoćani), ili
da ima krunodbenu
funkciju(Žiča)

Paraklisi- obično smešteni

uz pripratu, ali mogu biti
samostalne građevine. Mogu
biti četvorougaone ili
polukružne osnove.
Paraklisi imaju sopstvene
oltare i apside. Obično su
posvećene određenom
svetitelju i u njima se može
služiti liturgija.