ΛΑΒΔΑΣ 2002. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΠΟ33 PDF

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΙΑΕΟΑΟΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ
ΚΑΤΑ ΤΟ Β ' ΜΙΣΟ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑ-ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΑΟ
ΑΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΑΙΞΗ
ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
Αημιουργία και Εξέλιξη

των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ
Copyright © 2002
Για την Ελλάδα και όλο τον κόσμο
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ANOIKTO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Οδός Παπαφλέσσα & Υψηλάντη, 26222 Πάτρα
Τηλ.: (0610) 314094, 314206, Φαξ: (0610) 317244
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ TOY ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

του τόμου
Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
Συντονιστής Επιστημονικού Έργου

Πασχάλης Κιτρομηλίδης
Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος για την Επιστημονική Επιμέλεια του Υλικού

Τάκης Παππάς
Συγγραφή Κριτική Ανάγνωση

Κώστας Λάβδας Τάκης Παππάς
Επιμέλεια στη Μέθοδο της Εκπαίδευσης από Απόσταση

Ιορδάνης Παπαδόπουλος
Γλωσσική Επιμέλεια
Βασιλική Αναστασοπούλου
Καλλιτεχνική Επιμέλεια
Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση
Ειρήνη Βούλγαρη
Συντονισμός ανάπυξης εκπαιδευτικού υλικού

και γενική επιμέλεια των εκδόσεων
ΟΜΑΔΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΑΠ/1997-2002
^BN: 960-538-432-9
Σύμφωνα με το N. 2121/1993
απαγορεύεται η συνολική ή αποσπασματική
αναδημοσίευση του βιβλίου αυτού ή η αναπαραγωγή του
με οποιοδήποτε μέσο, χωρίς την άδεια του εκδότη.
Ε λ λ η ν ι κ ό Α
φ
ν ο ι κ τ ο Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο
ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Π ολιτισμό
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα

κατά το β' μισό του 20ού αιώνα
και τη Μ ετα-σοβιετική Π ερίοδο
Δημιουργία και Εξέλιξη
των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
ΤΟΜ ΟΣ Β
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΑΙΞΗ

ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΕΑΕΤΗΣ
ΠΑΤΡΑ 2002
O Πασχάλης Κιτρομηλίδης σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Νεότερη Ευρωπαϊ
κή Ιστορία στα Πανεπιστήμια Wesleyan και Harvard των ΗΠΑ και είναι διδάκτωρ
Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Harvard. Είναι Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης
της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1987 και Διευθυντής του
Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Έχει ευρύ
συγγραφικό έργο στον χώρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της Πολιτικής
Θεωρίας και σημαντικός αριθμός έργων του έχει μεταφραστεί και κυκλοφορεί στο
εξωτερικό.
O Κώστας Α. Αάβδας σπούδασε Πολιτική Επιστήμη, Πολιτική Κοινωνιολογία και

Πολιτική Οικονομία στην Ελλάδα, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Έχει δημοσιεύσει βι
βλία και άρθρα στα αγγλικά, στα γερμανικά και στα ελληνικά στα πεδία της Ευρω
παϊκής Πολιτικής, της Συγκριτικής Ανάλυσης των οργανωμένων συμφερόντων και
της Εφαρμοσμένης Πολιτικής Θεωρίας. Διατέλεσε Senior Lecturer Πολιτικής Επι
στήμης στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αγγλίας και σήμερα είναι Επίκουρος Καθη
γητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Ο Τάκης Σ. Παππάς σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονί

κης και Κοινωνιολογία και Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Yale, του οποί
ου είναι διδάκτωρ. Τα ερευνητικά και συγγραφικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται
στους χώρους της Συγκριτικής Ανάλυσης, της Πολιτικής Θεωρίας και της Ιστορικής
Κοινωνιολογίας. Διδάσκει Πολιτική στο πρόγραμμα College Year in Athens. Ανήκει
στο ΣΕΠ (Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό) του Ελληνικού Ανοικτού
Πανεπιστημίου.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος 13
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 1
Το εθνικό κράτος στη δυτική Ευρώπη στις απαρχές
της μεταπολεμικής περιόδου 17
Σκοπός....................................................................................................................17
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα .............................................................................. 17
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................... 17
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις....................................................................................17
Ενότητα 1.1
Εθνικό κράτος και εθνικισμός στην Ευρώπη .......................................................... 19
Ενότητα 1.2
Οικονομική και πολιτική ανασυγκρότηση
στις απαρχές της μεταπολεμικής περιόδου............................................................. 23
1.2.1 Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες..................................................... 24
1.2.2 H πολιτική συγκυρία...................................................................................... 27
Ενότητα 1.3
H ανάδυση των μπλοκ και η διαίρεση της Ευρώπης............................................... 30
1.3.1 H διαίρεση της Ευρώπης...............................................................................31
1.3.2 H κρίση του 1947 και το Σχέδιο Μ άρσαλ..................................................... 33
Σύνοψη ..................................................................................................................37
7
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 2
Βασικές έννοιες και προσεγγίσεις για την κατανόηση
της ευρωπαϊκής ενοποίησης 39
Σκοπός....................................................................................................................39
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................... 39
Ενότητα 2.1
Εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ιδέα ............................................................................ .41
Ενότητα 2.2
Βασικές έννοιες στην ανάλυση της ενοποίησης ................................................... .45
Ενότητα 2.3
Κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις .......................................................................... .48
2.3.1 O φεντεραλισμός........................................................................................... 48
2.3.2 H θεωρία των διακυβερνητικών σχέσεων.................................................... 49
2.3.3 O λειτουργισμός............................................................................................ 50
2.3.4 Δυο νεότερες προσεγγίσεις...........................................................................51
Σύνοψη ..................................................................................................................53
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 3
H δημιουργία των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 55
Σκοπός....................................................................................................................55
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................... 55
Ενότητα 3.1
Οι σχέσεις Γαλλίας-Γερμανίας και το «γερμανικό ζήτημα» ..................................57
8
Ενότητα 3.2
H ίδρυση της EKAX ...............................................................................................59
Ενότητα 3.3
H ίδρυση της EYPATOM και της EOK.................................................................. 62
Σύνοψη ..................................................................................................................66
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 4
Το θεσμικό οικοδόμημα: δομή και λειτουργία 67
Σκοπός................................................................................................................... 67
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................... 67
Ενότητα 4.1
Περί τίνος πρόκειται; ............................................................................................ .69
Ενότητα 4.2
Οι κύριοι θεσμοί .................................................................................................... .71
Ενότητα 4.3
H λειτουργία του θεσμικού οικοδομήματος: πως παράγονται πολιτικές............... 75
Σύνοψη ..................................................................................................................79
Παράρτημα............................................................................................................ 80
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 5
Από τα επιτεύγματα στη στασιμότητα 83
Σκοπός....................................................................................................................83
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................... 83
9
Ενότητα 5.1
H πρώτη δεκαετία: η διαφοροποίηση της Βρετανίας και ο ρόλος της Γαλλίας.......85
Ενότητα 5.2
O συμβιβασμός του Λουξεμβούργου .......................................................................90
Ενότητα 5.3
Διεύρυνση και στασιμότητα .................................................................................. 93
5.3.1 Τα επόμενα κύματα διεύρυνσης................................................................... 93
5.3.2 Νέα ισορροπία και στασιμότητα...................................................................95
Σύνοψη ..................................................................................................................97
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 6
Διλήμματα και αποφάσεις:
η νέα κινητικότητα στη δυτική Ευρώπη 99
Σκοπός....................................................................................................................99
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................... 99
Ενότητα 6.1
Οι διεθνείς προκλήσεις.........................................................................................101
Ενότητα 6.2
H νέα κινητικότητα και η εσωτερική αγορά ......................................................... 103
6.2.1 H ενιαία εσωτερική αγορά.......................................................................... 103
Ενότητα 6.3
Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις ................................................................................ 106
Ενότητα 6.4
Συμβιβασμός και συμφωνία.................................................................................. 108
Σύνοψη ................................................................................................................ 110
10
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 7
H Ευρωπαϊκή Ένωση 111
Σκοπός..................................................................................................................111
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα .............................................................................111
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................. 111
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις.................................................................................. 111
Ενότητα 7.1
Εσωτερική αγορά και οικονομική ένωση ............................................................. 113
7.1.1 H Ω,κονομικη και Νομισματική Έ νω σ η ......................................................114
Ενότητα 7.2
Οι τρεις πυλώνες της Ένωσης..............................................................................117
Ενότητα 7.3
Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις ................................................................................ 119
Ενότητα 7.4
H κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας .......................................... 123
Σύνοψη ................................................................................................................ 126
Παράρτημα...........................................................................................................127
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 8
Το πολιτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 129
Σκοπός..................................................................................................................129
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα............................................................................. 129
Έννοιες-Κλειδιά .................................................................................................. 129
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις.................................................................................. 129
Ενότητα 8.1
H αναθεώρηση της συνθήκης του Μάαστριχτ ..................................................... 131
11
Ενότητα 8.2
Άμστερνταμ: εμβάθυνση, διεύρυνση και ευελιξία;................................................133
Ενότητα 8.3
H εισερχόμενη διεύρυνση και η Συνθηκη της Νίκαιας ......................................... 136
Ενότητα 8.4
To υσό διαμόρφωση πολιτικό σύστημα της Ένωσης............................................ 140
Σύνοψη ................................................................................................................ 145
Παράρτημα...........................................................................................................147
Βιβλιογραφία....................................................................................................... 149
Οδηγός για Περαιτέρω Μ ελέτη...........................................................................154
12
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
O τόμος που κρατάτε στα χέρια σας επιδιώκει να σας εξοικειώσει με ένα από
τα σημαντικότερα κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας της Ευρώπης: τη διαδικασία
μέσα από την οποία τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη έθεσαν τέρμα στις πρακτικές
που σημάδεψαν αιώνες πολεμικών αναμετρήσεων και αιματηρών συγκρούσεων
και στράφηκαν σε μία πορεία ειρηνικής συνεργασίας αλλά και σταδιακής ενοποί
ησης και συγχώνευσης των θεσμών και των λειτουργιών τους.
Πιο συγκεκριμένα, κύριος σκοπός του τόμου είναι η παρουσίαση της δημιουρ
γίας και εξέλιξης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (E.K.), καθώς και των ιστορικών
συνθηκών οι οποίες υποβοήθησαν, περιόρισαν και γενικά επηρέασαν την πορεία
της ενοποίησης στη δυτική Ευρώπη μετά το τέλος του B' Παγκόσμιου πολέμου.
Επίσης, ο τόμος αυτός επιδιώκει να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τη δομή και
λειτουργία της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), τους θεσμούς της, τις επι
πτώσεις της στη ζωη των Ευρωπαίων πολιτών και τις προοπτικές της περαιτέρω
μετεξέλιξης της.
Συνηθίζεται ο συγγραφέας να προλογίζει ένα εισαγωγικό Εγχειρίδιο τονίζο
ντας, μεταξύ άλλων, και τους λόγους για τους οποίους το γνωστικό αντικείμενο
που πραγματεύεται είναι σημαντικό < παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον
για το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται. Έ χω την εντύπωση ότι, στην
περίπτωση της ενοποίησης της Ευρώπης, δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να επι-
σημάνει κανείς τη σημασία του παρόντος γνωστικού αντικειμένου γενικά για τους
πολίτες των χωρών της, πόσο μάλλον για φοιτητές ενός προγράμματος σπουδών
στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό! H σημασία της διαδικασίας ενοποίησης, για την
οποία υπάρχουν ειδήσεις καθημερινά, σχεδόν δεν χρειάζεται εισαγωγική παρου
σίαση σήμερα. O καθένας από εμάς που ζει και εργάζεται σε κάποιο κράτος-μέ-
λος της Ε.Ε. έχει κάποια εμπειρία, μικρή η μεγάλη, από το κατά πόσο η συμμετο
χή της χώρας μας στην Ε.Ε. έχει επιδράσει και επιδρά καθημερινά στις δραστη-
ριοτητές μας, στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την πολιτική και την οι
κονομική ζωη, στα ενδιαφέροντα και στα σχέδιά μας.
Για κάποιους από εμάς μπορεί να είναι κάποια πτυχή της εργατικής η της κοινω
νικής πολιτικής της Ε.Ε. που έρχεται αμέσως στον νου μας. Για άλλους μπορεί να εί
ναι κάποιες συνέπειες της πολιτικής της για τους αγρότες. Ίσως για άλλους να είναι
η γενικότερη αίσθηση ασφάλειας που απορρέει από τη συμμετοχή σε μια ισχυρή,
προηγμένη και δημοκρατική κοινότητα κρατών. Κάποιοι βέβαια μπορεί να επιδει
κνύουν πιο συστηματικό ενδιαφέρον για την ενοποίηση, γιατί οι ίδιοι η οι συνεργά
τες τους έρχονται σε άμεση επαφή με κάποιους Κοινοτικούς θεσμούς. Κάποιοι άλ
λοι να επιθυμούν να γνωρίσουν καλύτερα τον μετασχηματισμό των εθνικών κρατών
της ηπείρου μας και αναρωτιούνται για τις επιπτώσεις που θα έχει αυτός ο μετασχη
ματισμός στην κοινωνία και στον πολιτισμό της Ευρώπης. Άλλοι πάλι μπορεί να
σκέφτονται τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίζει η Ε.Ε. στη διαμόρφωση της οι
κονομικής πολιτικής της εκάστοτε κυβέρνησης. Ή , πράγμα που είναι πολύ πιθανό,
μπορεί να πρόκειται για συνδυασμό όλων των προαναφερθέντων ενδιαφερόντων.
13
H διαδικασία της σταδιακής ενοποίησης, απόρροια της οποίας είναι η σημερι
νή E.E., σημάδεψε τη μεταπολεμική ιστορία της Ευρώπης από το τέλος του B' Πα
γκόσμιου πολέμου μέχρι τις ημέρες μας. Μερικές από τις βασικές παραμέτρους
που συγκροτούν την πολιτική, οικονομική, κοινωνική, ακόμη και την πολιτιστική
κατάσταση στη σημερινή Ευρώπη δεν μπορούμε να τις κατανοήσουμε πλήρως χω
ρίς να γνωρίζουμε τον ρόλο που παίζουν οι κοινοί ευρωπαϊκοί θεσμοί. Το ίδιο
ισχύει για πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία σήμερα θεωρούμε λίγο πολύ δεδομέ
να: για παράδειγμα, την καθημερινή, σε όλα τα επίπεδα στενότατη συνεργασία
μεταξύ των χωρών της Ένωσης η το γεγονός ότι η προσφυγή στη βία είναι αδια
νόητη για την επίλυση τυχόν διαφορών μεταξύ τους. Με άλλα λόγια, ακόμη και
χωρίς να αναλογιστούμε τον ιστορικό μετασχηματισμό που συντελείται στις ημέ
ρες μας με την Οικονομική και Νομισματική Ένωση και την εισαγωγή του ευρώ,
υπάρχει μια σειρά από παράγοντες που μας υποδεικνύουν ότι, για να κατανοή
σουμε τη σημερινή Ευρώπη, πρέπει να γνωρίσουμε τη διαδικασία μέσα από την
οποία αναδύθηκαν και εξελίχθηκαν οι θεσμοί της ευρωπαϊκής ενοποίησης.1
Τα οκτώ κεφάλαια που ακολουθούν παρουσιάζουν τη δημιουργία και την εξέ
λιξη των E.K. από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα. H οπτική γωνία στην εξέ
ταση μου είναι κυρίως ιστορική. Αυτό σημαίνει, πρώτα πρώτα, ότι θα εξετάσουμε
τους κοινούς ευρωπαϊκούς θεσμούς όπως δημιουργηθηκαν, αναπτύχθηκαν και
μετασχηματίστηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Σημαίνει επίσης ότι για να κατα
νοήσουμε την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης θα πρέπει να συσχετίζουμε τις
αλλαγές στη δράση των κοινών ευρωπαϊκών θεσμών με τις ευρύτερες πολιτικές
και οικονομικές εξελίξεις τόσο στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών όσο και
στις μεταξύ τους σχέσεις. Με άλλα λόγια, η δημιουργία και η εξέλιξη των Κοινοτή
των παρουσιάζονται ως αναπόσπαστα μέρη της συνολικής πορείας της σύγχρονης
ευρωπαϊκής ιστορίας.
Όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη του τόμου αυτού, θα είστε σε θέση να:
• περιγράφετε τις βασικές παραμέτρους που συνέθεταν την πολιτική, κοινωνική
και οικονομική εικόνα της Ευρώπης στις απαρχές της μεταπολεμικής περιόδου-
• ερμηνεύετε την πορεία και τον μετασχηματισμό του εθνικού κράτους στην
Ευρώπη από το τέλος του B' Παγκόσμιου πολέμου μέχρι σήμερα-
• αναπτύσσετε σε γενικές γραμμές την ιστορική εξέλιξη της ενοποίησης από την
ίδρυση των τριών Ε.Κ. στη δεκαετία του 1950 μέχρι σημερα-
1O τίτλος του παρόντος Εγχειριδίου Μελέτης υποδηλώνει τις τρεις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (τις οποί
ες θα γνωρίσουμε στα κεφάλαια που ακολουθούν) αλλά και τη μετεξέλιξή τους στη μορφή της Ε υ
ρωπαϊκής Κοινότητας και την ένταξή τους στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καλύπτει δηλαδή,
όπως αναφέραμε, μια περίοδο που εκτείνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 μέχρι τα τέλη
της δεκαετίας του 1990. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι η επιλογή του συγκεκριμένου τίτλου (με την
εμμονή στις Κοινότητες) δεν αντανακλά έναν υφέρποντα επιστημολογικό συντηρητισμό ή πολιτικό
«ευρωσκεπτικισμό» του συγγραφέα! Προέκυψε μέσα από τις διαδικασίες διαμόρφωσης της όλης δο
μής και των θεματικών του Προγράμματος «Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» του ΕΑΠ.
14
• περιγράφετε τη δομή και λειτουργία του θεσμικού συστήματος και της διαδι
κασίας ληψης αποφάσεων στη σημερινή Ε.Ε.·
• αντιλαμβάνεστε πληρέστερα, περισσότερο ενημερωμένα και κριτικά τα ζητή
ματα που αφορούν την ευρωπαϊκή ενοποίηση, τις σχέσεις ανάμεσα στην E.E.
και στα κράτη-μέλη, όπως η Ελλάδα, και τις επιπτώσεις στην καθημερινή ζωη
όλων των κρατών-μελών από τη συμμετοχή στη διαδικασία της ευρωπαϊκής
ενοποίησης.
H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΑΣ: ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΟ BIBAIO,

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Εξηγήσαμε τον κυρίως ιστορικό προσανατολισμό που θα ακολουθήσουμε· γι’
αυτό τον λόγο και το Συνοδευτικό Βιβλίο το οποίο επιλέξαμε να χρησιμοποιήσου
με, σε συνδυασμό με το παρόν Εγχειρίδιο, συγκλίνει στην άποψη ότι για να κατα
νοήσουμε τη δημιουργία και την εξέλιξη των κοινών ευρωπαϊκών θεσμών πρέπει
να έχουμε πάντα κατά νου την ιστορική διαμόρφωση των σχέσεών τους με το ευ
ρύτερο πολιτικό τους περιβάλλον. Επιλέξαμε το βιβλίο του Βρετανού πολιτικού
επιστημονα Stanley Henig, The Uniting o f Europe: From Discord to Concord,
Routledge, London 1997, το οποίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά με τίτλο H Ενο
ποίηση της Ευρώπης: από τη Διχόνοια στην Ομόνοια (εκδ. Ελληνικό Ανοικτό Πα
νεπιστήμιο, Πάτρα 2002). Πρόκειται για ένα σχετικά πρόσφατο βιβλίο, το οποίο
αναλύει την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης με τρόπο ευσύνοπτο, νηφάλιο και
αντικειμενικό. Αποτελεί μια πολύ καλή και κατανοητή εισαγωγή στην ιστορία της
ενοποίησης της Ευρώπης.
Θα χρησιμοποιήσουμε επίσης δύο σύντομα Παράλληλα Κείμενα:
• Απόσπασμα από το έργο του Ε.Μ. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία: Εισαγωγή στην
Ιστορία και τον Πολιτισμό της Νεότερης Ευρώπης, τόμος 2, εκδ. Παρατηρητής,
Θεσσαλονίκη 1985.
• Το άρθρο του P.C. Schmitter, «Εναλλακτικές προοπτικές για το μέλλον της Ευ
ρωπαϊκής Έ νωσης και οι επιπτώσεις τους στην Κοινοτική πολιτική», περ.
Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τεύχος 5 (1995).
Σε συνδυασμό με το παρόν Εγχειρίδιο και το Συνοδευτικό Βιβλίο, τα σύντομα
αυτά Παράλληλα Κείμενα βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση των διάφορων πτυ
χών της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Σε καθένα από τα κεφάλαια που ακολουθούν
θα βρείτε συγκεκριμένες οδηγίες για τη συνδυαστική χρηση του Εγχειριδίου, του
Συνοδευτικού Βιβλίου και των Παράλληλων Κειμένων. Βέβαια, σε τελική ανάλυ
ση, η μάθηση σας θα πρέπει να οργανωθεί από εσάς τους ίδιους. Είναι όμως ση
μαντικό να λαμβάνετε υπόψη σας τις οδηγίες αυτές, διότι ο όλος σχεδιασμος του
παρόντος Εγχειριδίου έχει γίνει με γνώμονα τη χρηση του σε συνδυασμό με το
Συνοδευτικό Βιβλίο και τα Παράλληλα Κείμενα.
Σε ορισμένα σημεία των κεφαλαίων που ακολουθούν θα συναντήσετε βιβλιο
γραφικές παραπομπές σε επιστημονικά έργα που σχετίζονται με το αντικείμενό
15
μας. Αποτελούν απαραίτητες πηγές που τεκμηριώνουν την ανάλυση, αλλά παράλ
ληλα δίνουν και πληροφορίες για σημαντικές δημοσιεύσεις στα πεδία μελέτης
που καλύπτουμε. Δεν χρειάζεται να ανατρέξετε στα έργα αυτά. Όπως προκύπτει
και από τις οδηγίες και συμβουλές που θα βρείτε στα κεφάλαια που ακολουθούν,
αρκεί η μελέτη του Εγχειριδίου, του Συνοδευτικού Βιβλίου και των Παράλληλων
Κειμένων. Στην περίπτωση όμως που επιθυμείτε να προχωρήσετε τη μελέτη σας
ένα βήμα πιο πέρα, τώρα < στο μέλλον, θα διαπιστώσετε ότι αξίζει να συμβουλευ
τείτε κάποιες από τις δημοσιεύσεις που αναφέρονται στις παραπομπές. Οι δημο
σιεύσεις αυτές, όπως επίσης και ορισμένα άλλα σημαντικά έργα που αφορούν
άμεσα το πεδίο μελέτης μας, συγκεντρώνονται στη Βιβλιογραφία, την οποία πα
ραθέτουμε στο τέλος (και όχι ανά κεφάλαιο) για την αποφυγή επικαλύψεων. Ο
Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη, που βρίσκεται στο τέλος του τόμου αμέσως μετά
τη Βιβλιογραφία, προτείνει έναν περιορισμένο αριθμό από αυτές τις δημοσιεύ
σεις, οι οποίες θα σας φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες αν κάποια στιγμή θελησετε να
προχωρήσετε πιο πέρα.
Ελπίζουμε ότι, στο σύνολό του, το παρόν Εγχειρίδιο Μελέτης, με τίτλο Δημι
ουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, προσφέρει μια εισαγωγή η
οποία δεν προϋποθέτει την ύπαρξη κάποιων προηγούμενων γνώσεων για το αντι
κείμενο, είναι βατή και κατανοητή, αλλά δεν υπεραπλουστεύει και δεν παραλεί
πει να επισημάνει, σε εισαγωγικό πάντα επίπεδο, τόσο τις ιστορικές ευκαιρίες
όσο και τις δυσκολίες και τα σύνθετα προβλήματα που συνόδευσαν την πορεία
ενοποίησης της Ευρώπης.
16
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 1
TO EONIKO ΚΡΑΤΟΣ
ΣΤΗ AYTIKH ΕΥΡΩΠΗ
ΣΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΑΟΥ
Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να περιγράφει τις βασικές παραμέτρους Σκοπός
που συνθέτουν την πολιτική και οικονομική εικόνα της Ευρώπης στα πρώτα μετα
πολεμικά χρόνια. Επίσης, στόχος του είναι να περιγράφει και να αναλύσει τα
πρώτα βήματα που οδήγησαν στη δημιουργία οργανισμών και θεσμών για τη στε
νή συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών.
Όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου, θα είστε σε θέση να: Προσδοκώμενα
• αναπτύσσετε σε γενικές γραμμές τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που Αποτελέσματα
επικρατούσαν στην Ευρώπη στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια·
• περιγράφετε τη δημιουργία των πρώτων θεσμών ευρωπαϊκής συνεργασίας·
• αναφέρετε τους εσωτερικούς (ενδοκρατικούς) και εξωτερικούς (διεθνείς) πα
ράγοντες οι οποίοι επηρέασαν τα πρώτα βήματα συνεργασίας των ευρωπαϊ
κών κρατών.
• Εθνικό κράτος Έννοιες

• Εθνικισμός Κλειδιά
• Β' Παγκόσμιος πόλεμος
• Σχέδιο Τρούμαν
• Σχέδιο Μάρσαλ
• Ανασυγκρότηση
• Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας
• Ψυχρός Πόλεμος
• NATO
• Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης
Στον Πρόλογο αναφερθηκαμε στην ανάγκη για μια ιστορική, κυρίως, ανάλυση Εισαγωγικές
της εξέλιξης και του ρόλου των θεσμών και των πολιτικών της ευρωπαϊκής ενο Παρατηρήσεις
ποίησης. Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε πληρέστερα τις ιστορικές καταβο
λές του πειράματος της ενοποίησης, το πρώτο κεφάλαιο θα δώσει κάποια έμφαση
στις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και στις συνθήκες μέσα από τις οποίες
γεννήθηκαν οι θεσμοί της ενωμένης Ευρώπης. Ειδικά οι δυο πρώτες ενότητες αυ
τού του κεφαλαίου καταπιάνονται με ζητήματα τα οποία δεν καλύπτονται επαρ-
κώς από το συνοδευτικό υλικό που θα διαβάσετε σε συνδυασμό με το Εγχειρίδιο
17
που κρατάτε στα χέρια σας. Στη συνέχεια, τα επόμενα κεφάλαια θα συνδεθουν με
το Συνοδευτικό Βιβλίο και τα Παράλληλα Κείμενα, με σκοπό την περιγραφή και
την ανάλυση της εξέλιξης των κύριων θεσμών και των πολιτικών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
H ενότητα 1.1 προσφέρει μια επισκόπηση της σημασίας του εθνικισμού στη
σύγχρονη Ευρώπη και των στενών σχέσεων μεταξύ του εθνικισμού και του ρόλου
και της εξέλιξης του εθνικού κράτους. Χρησιμεύει ως υπόβαθρο στη συζητηση που
ακολουθεί (στις ενότητες 1.2 και 1.3) για την κατάσταση του εθνικού κράτους στην
Ευρώπη στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και για τις ιδιαίτερες πολιτικές, κοινωνι
κές και οικονομικές συνθήκες μέσα στις οποίες αναδύθηκαν οι πρώτοι θεσμοί συ
νεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών. Όπως θα διαπιστώσουμε, κατά τη διάρ
κεια της εξέλιξης τους στα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινο
τήτων στη δεκαετία του 1950, αυτοί οι θεσμοί έπαιξαν ένα διπλό ρόλο σε σχέση με
το εθνικό κράτος στην Ευρώπη. Αφενός κατόρθωσαν να αμφισβητησουν με επιτυ
χία το μονοπώλιο του εθνικού κράτους σε σχέση με μια σειρά από ζητήματα και
προβλήματα που απασχολούσαν τους Ευρωπαίους πολίτες. Ταυτόχρονα όμως οι
θεσμοί αυτοί, τους οποίους θα αναλύσουμε σε αυτό το Εγχειρίδιο και στα άλλα
κείμενα που θα διαβάσετε, πρόσφεραν στο κράτος μια επιπλέον στηριξη και ένα
σημαντικό πλαίσιο συνεργασίας για την ανάπτυξη νέων πολιτικών και νέων μηχα
νισμών αντιμετώπισης, διαχείρισης και επίλυσης των προβλημάτων που έθετε η
μεταπολεμική πραγματικότητα στην Ευρώπη.
18
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Ενότητα 1.1
ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη δημιουργία και την ιστορική εξέλιξη
των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Ε.Κ.), όπως τις πραγματεύονται τα κεφάλαια που
ακολουθούν, καθώς επίσης τα Παράλληλα Κείμενα και το Συνοδευτικό Βιβλίο,
θα πρέπει πρώτα να αναφερθούμε στην κατάσταση του εθνικού κράτους στην Ευ
ρώπη και στην κύρια δύναμη με την οποία το εθνικό κράτος συνδέθηκε ιδεολογι
κά και πολιτικά: τον εθνικισμό.
O εθνικισμός αποτέλεσε ένα από τα κύρια ρεύματα που διαμόρφωσαν την πο
ρεία της ευρωπαϊκής ιστορίας από το τέλος του 18ου αιώνα, ιδιαίτερα μετά τη
Γαλλική Επανάσταση (1789). Κατά συνέπεια, τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος του
εθνικισμού δύσκολα μπορούν να παρουσιαστούν σε μερικές παραγράφους. Μπο
ρούμε, ωστόσο, να αναφερθούμε συνοπτικά στα σημεία εκείνα που καθορίζουν
τη σχέση μεταξύ εθνικού κράτους και εθνικισμού.
• O εθνικισμός βασίζεται στην αντίληψη μιας εθνικής κοινότητας την οποία ορ
γανώνει πολιτικά το εθνικό κράτος. Όπως θα δούμε πιο κάτω, το γεγονός ότι
κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής πορείας του ο εθνικισμός συνδέθηκε
με εθνικά κράτη που βρίσκονταν σε κατάσταση πολεμικής κινητοποίησης προ-
σέδωσε μια ιδιαίτερη χροιά στις εθνικιστικές ιδεολογίες.
• Με την αντίληψη που προαναφέρθηκε συμβαδίζει και η ιδέα πως, όταν μια
εθνική κοινότητα αποκτήσει αυτοσυνείδηση, είναι φυσικό να επιζητήσει να
οργανωθεί σε κράτος. Αρκετοί εθνικοαπελευθερωτικοί πόλεμοι του 19ου αιώ
να μπορούν να ιδωθούν μέσα από αυτό το πρίσμα. Βέβαια, τα κύρια σημεία τα
οποία έχουν οδηγήσει σε διαφωνίες μεταξύ των αναλυτών του εθνικισμού
αφορούν τόσο στον ορισμό της εθνικής κοινότητας όσο και στη διακρίβωση
των συνθηκών οι οποίες ευνοούν την υποκειμενική συγκρότηση μιας εθνικής
κοινότητας. Με άλλα λόγια, πότε και κάτω από ποιες συνθήκες μια ομάδα
μπορεί να αποκτήσει αυτοσυνείδηση ως εθνική κοινότητα.
• Από την άλλη μεριά, το ίδιο το εθνικό κράτος με τους κάθε λογης θεσμούς και
μηχανισμούς του (διοικητικούς, εκπαιδευτικούς, πολιτιστικούς, στρατιωτικούς
κ.ά.) διαδραμάτισε έναν καταλυτικό ρόλο στην εδραίωση των παραμέτρων εκεί
νων που συνδέονται με την αντίληψη του «ανηκειν» σε ένα έθνος. H κοινή κουλ
τούρα η οποία διαμορφώνεται με αυτό τον τρόπο επιτρέπει στα άτομα να ανή
κουν σε «φαντασιακές κοινότητες», δηλαδη σε κοινότητες που συγκροτούν άν
θρωποι οι οποίοι δεν γνωρίζουν ο ένας τον άλλο και όμως θεωρούν ότι ορισμένα
19
ENOTHTA 1.1
κοινά χαρακτηριστικά και ορισμένες κοινές παραδόσεις τους ενώνουν.1Αυτή

η κοινή κουλτούρα, με τη σειρά της, μορφοποιείται με τη βοήθεια των θεσμών
του εθνικού κράτους και με αναρίθμητες παρεμβάσεις, μεγάλες και μικρές,
που κατατείνουν στην εδραίωση ορισμένων κοινών σημείων αναφοράς, στην
καταγραφή και συχνά στην ανακατασκευη η και στη δημιουργία κοινών παρα
δόσεων και, γενικά, στη διαμόρφωση μιας σειράς κοινών ιδεολογικών και
«φαντασιακών» συνθηκών.*2
Τα παραπάνω σημαίνουν πιο απλά ότι, αν αναλογιστούμε την ιστορική πορεία
του εθνικισμού, θα διαπιστώσουμε πως μπορεί πράγματι τα έθνη, όταν αποκτούν
αυτοσυνείδηση, να φτιάχνουν κράτη, αλλά και τα κράτη φτιάχνουν και μορφοποι-
ούν εθνικές κοινότητες. H διαπίστωση αυτή, που βασίζεται στο έργο σημαντικών
πολιτικών επιστημόνων, όπως του Νορβηγού Stein Rokkan (Eisenstadt και
Rokkan, 1973), δεν θα πρέπει απαραίτητα να μας οδηγήσει σε μια συχνά αδιέξο
δη αναζήτηση των διαφορών μεταξύ «πραγματικών» και «πλασματικών» εθνικών
κοινοτήτων. Θα πρέπει μάλλον να αναλογιστούμε ότι η συγκρότηση εθνικών κοι
νοτήτων είναι μια σύνθετη διαδικασία, στην οποία λαμβάνουν μέρος πολιτισμικοί,
κοινωνικοί αλλά και πολιτικοί παράγοντες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ιστορική
εξέλιξη επέτρεψε την ανάπτυξη και διατήρηση πολυεθνικών κρατών, στα οποία η
συναίσθηση του «ανηκειν» σε μια εθνοτικη ομάδα δεν έρχεται απαραίτητα σε
αντίθεση με την αντίληψη ότι η ομάδα αυτή αποτελεί από κοινού με άλλες μία
εθνική κρατική κοινότητα (π.χ. ο Καναδάς).
H σύνθετη λοιπόν αυτή διαδικασία συγκρότησης εθνικών κοινοτήτων μπορεί
να εξελιχθεί μέσα από διάφορους ιστορικούς δρόμους. Χρειάζονται έτσι αντί
στοιχα κάποιες απαραίτητες διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών τύπων σχέσεων
εθνικισμού και πολιτικών θεσμών. Σε αρκετές περιπτώσεις, η εξηγητική προσέγ
γιση που υποστηρίζει ότι «το κράτος διαμορφώνει το έθνος» μπορεί πραγματικά
να εφαρμοστεί: οι κρατικοί θεσμοί προϋπάρχουν της διαμόρφωσης εθνικής κοι
νότητας. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν και περιπτώσεις (όπως η σύγχρονη Ελλά
δα και τα άλλα εθνικά κράτη που προέκυψαν από τη διάλυση της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας), στις οποίες οι σχέσεις είναι πιο σύνθετες. Στις περιπτώσεις αυ
τές, η διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης ως ένα βαθμό προηγηθηκε και η ίδρυ
ση του κράτους θεωρήθηκε τρόπος επιβεβαίωσης, προστασίας και, βέβαια, πε
ραιτέρω παγίωσης της εθνικής κοινότητας.3
Αναφέραμε ήδη ότι, κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα, τα περισσότε
ρα από τα κράτη της Ευρώπης βρίσκονταν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Συγκρούο
νταν είτε άμεσα (όπως κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων) είτε έμ
μεσα, εμπλεκόμενα σε μια σειρά από αποικιακές < άλλες περιφερειακές διαμά
χες σε διάφορα σημεία της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Ο
πολεμικός πυρετός του 19ου αιώνα βασίστηκε στη δυναμική του εθνικισμού, για
1
Σύμφωνα με την πολύ σημαντική ανάλυση του Anderson (1983).
2
Χαρακτηριστικές ως προς αυτό είναι οι αναλύσεις των Hobsbawm και Ranger (1983).
3
Μία έγκυρη και προσεκτική συγκριτική συζήτηση μπορεί να βρεθεί στον Eatwell (1997, σ. 252-56).
20
ENOTHTA 1.1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
να κατορθώσει να κινητοποιήσει τις λαϊκές μάζες. O εθνικισμός, με τη σειρά του,

ταυτίστηκε ολοένα και περισσότερο με την πολιτική ζωη, τα σύμβολα, τις ψυχολο
γικές στάσεις και την πολιτική κουλτούρα του εθνικού κράτους σε περίοδο πολέ
μου η πολεμικής προετοιμασίας.
Ό πω ς παρατήρησε ένας γνωστός Αμερικανός ιστορικός, ο Felix Gilbert, η
άνοδος του εθνικισμού τον 19ο αιώνα συνδέθηκε με την ολοένα και μεγαλύτερη
συμμετοχή στην πολιτική ευρύτερου τμήματος του πληθυσμού. H ταύτιση με το
εθνικό κράτος σημαινε ότι ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού άρχισαν να βλέ
πουν τη διεθνή πολιτική σκηνη ως πεδίο ενός ανταγωνισμού στον οποίο η χώρα
τους θα έπρεπε να έχει κυρίαρχο ρόλο. Στον αγγλοσαξονικό κόσμο, ο όρος
«jingoism» συνόψισε ένα ρεύμα εθνικιστικής αλαζονείας, διαφορετικές μορφές
του οποίου έτειναν να κυριεύσουν ολόκληρη την Ευρώπη. O όρος ανάγεται στον
τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η λαϊκή έκφραση «by jingo» (που συνήθως
υποδηλώνει έντονη κατάφαση)4σε ένα δημοφιλές τραγούδι του G.W. Hunt, το
οποίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκι-
κού Πολέμου (1877-1878): «We don’t want to fight, but, by jingo, if we do, / we’ve
got the ships, we’ve got the men, we’ve got the money, too» (όπως αναφέρεται από
τον Gilbert, 1984, σ. 108).
Με άλλα λόγια, βλέπουμε ότι η συγκρουσιακη δυναμική μιας σημαντικής πε
ριόδου της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας υπέθαλψε έναν εθνικισμό της αντιπα
λότητας, σύμφωνα με τον οποίο η ταύτιση με την κοινότητα του εθνικού κράτους
συνεπάγεται την καχυποψία και συχνά την απροκάλυπτη εχθρότητα απέναντι
στον ξένο. Συνοψίζοντας αυτές τις σύντομες εισαγωγικές παρατηρήσεις, μπορού
με να διαπιστώσουμε ότι ο κεντρικός ρόλος του εθνικισμού στη σύγχρονη ευρω
παϊκή ιστορία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σχέση του με τον ρόλο του εθνικού
κράτους ως πολιτικά οργανωμένης κοινότητας με σχετικά ομοιογενή χαρακτηρι
στικά.
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α 1 /Κ ε φ ά λ α ιο 1
O όρος εθνικισμός (nationalisms) ανάγεται στα γραπτά ενός αντιπάλου της Γαλλικής Επα
νάστασης, του αβά Barruel. O Barruel, θέλοντας να ασκήσει κριτική στην ιδέα της λαϊκής
κυριαρχίας του εθνικού κράτους που εισήγαγε η Γαλλική Επανάσταση, έγραψε το 1798:
Από τη στιγμή που οι άνθρωποι συγκρότησαν έθνη, έπαψαν να αναγνωρίζουν ο ένας
τον άλλο ως άνθρωπο. O εθνικισμός, ή η αγάπη για το έθνος (l’ amour national), πή
ρε τη θέση της αγάπης για την ανθρωπότητα γενικά (l’ amour general). Θεωρείται
αρετή, ενόψει του αγώνα για την εξάπλωση των εδαφών του, να μισεί κανείς τους
ξένους, να τους εξαπατά, να τους βλάπτει. Αυτή η αρετή ονομάστηκε πατριωτισμός.
Αν είναι έτσι, τότε γ ια τί να μην προσδιορίσει κανείς αυτού του είδους την αγάπη
ακόμη πιο στενά; Μπορεί κανείς έτσι να φανταστεί τον πατριωτισμό να γεννά τον το
πικισμό, το πνεύμα της οικογένειας και τελικά τον εγωισμό [Stolcke, 1997, σ. 76 (η
μετάφραση είναι του συγγραφέα)].
4
The Oxford Universal Dictionary, τόμος 1, 1965, σ. 1065.
21
ENOTHTA 1.1
Δώστε απαντήσεις (έως 400 λέξεις συνολικά) στα εξής ερωτήματα:
1. O Barruel υποστηρίζει την άποψη ότι ο εθνικισμός δημιούργησε διαχωρισμούς και δια
κρίσεις, αποξενώνοντας άνθρωπο από άνθρωπο. Αναζητήστε βασικές πληροφορίες για
τη Γαλλική Επανάσταση σε κάποια εγκυκλοπαίδεια. Προσπαθήστε να τοποθετηθείτε
κριτικά, εντάσσοντας την άποψη του Barruel σε ιστορική προοπτική. Συγκρίνετε τους
διαχωρισμούς και τις διακρίσεις στις οποίες αναφέρεται το κείμενο του Γάλλου αβά με
άλλου τύπου διακρίσεις, οι οποίες ήταν κυρίαρχες κατά την περίοδο πριν από τη Γαλλι
κή Επανάσταση.
2. Σκεφτείτε τον ορισμό του πατριωτισμού που έμμεσα μας δίνει ο Barruel. Υπάρχουν άλ
λοι τρόποι να προσεγγίσουμε την έννοια του πατριωτισμού και τη σχέση μεταξύ πα
τριωτισμού και εθνικισμού;
3. Αναζητήστε πληροφορίες για τον εθνικισμό στο αντίστοιχο λήμμα σε δύο οποιεσδήπο
τε εγκυκλοπαίδειες. Μετά, μελετήστε εκ νέου την ενότητα 1.1. Υποθέστε ότι ο τίτλος
της συγκεκριμένης ενότητας δεν ήταν Εθνικό κράτος και εθνικισμός στην Ευρώπη, αλλά
Εθνικισμός και εθνότητες στην Ευρώπη. Αναφέρετε συνοπτικά κάποια σημεία τα οποία
θα έπρεπε να αναλυθούν ή να θιγούν και τώρα δεν υπάρχουν στο κείμενο.
22
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Ενότητα 1.2
OIKONOMIKH KAI ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ
ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΛΟΥ
Ό πως θα διαπιστώσουμε παρακάτω στο κεφάλαιο 2, οι κύριες θεωρητικές
προσεγγίσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής στις δυο πρώτες μεταπολεμικές δεκαε
τίες έχουν κοινό σημείο την απόπειρα εξηγησης της ευρωπαϊκής ενοποίησης με τη
βοήθεια παραγόντων οι οποίοι πολύ λίγο αναφέρονται στο κράτος ως επίπεδο
ανάλυσης. Πρόκειται για παράγοντες οι οποίοι είτε δρουν επάνω από το επίπεδο
του κράτους (υπερεθνικοί) είτε διαπερνούν τα κρατικά όρια (διεθνοποιημένες οι
κονομικές διαδικασίες, ομάδες συμφερόντων).
Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή τη θεωρητική απαξίωση του εθνικού κρά
τους; Πρέπει καταρχην να αναλογιστούμε ότι στην κατεστραμμένη από τον πόλε
μο Ευρώπη, με εκατομμύρια νεκρούς, τραυματίες και αστέγους, με ερείπια και
τρομακτικές υλικές καταστροφές στις πόλεις, την υποδομή και τις συγκοινωνίες,
το εθνικό κράτος έμοιαζε ταυτόχρονα απειλητικό αλλά και βαριά πληγωμένο.
Έμοιαζε απειλητικό, γιατί πολλοί άνθρωποι συλλογίζονταν ότι ο εθνικισμός και η
ταύτιση με το εθνικό κράτος συνιστούσαν την κύρια πηγη, τη βαθύτερη αιτία των
δεινών της Ευρώπης. H συγκρουσιακη δυναμική των διεθνών σχέσεων στην Ευ
ρώπη οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στις καταστρεπτικές δυνάμεις που απελευθέ
ρωσε η επικράτηση του εθνικισμού. Από την άλλη μεριά, οι θεσμοί και οι μηχανι
σμοί του εθνικού κράτους στις απαρχές της μεταπολεμικής περιόδου στην Ευρώ
πη είχαν να αντιμετωπίσουν κρίσιμες προκλήσεις σε διάφορους τομείς:
• H υποδομή, οι συγκοινωνίες και οι δημόσιοι θεσμοί που ήταν άμεσα < έμμεσα
αναμεμειγμένοι στην παροχή βασικών κοινωνικών αγαθών είχαν πληγεί βα
ρύτατα. Για παράδειγμα, το έτος 1945 υπήρχε στην Ευρώπη έλλειψη 16 εκα
τομμυρίων σπιτιών!
• Οι διοικητικοί θεσμοί είχαν εξασθενίσει η, στις ηττημένες χώρες (Γερμανία,
Ιταλία), είχαν εν μέρει αντικατασταθεί από δυνάμεις και θεσμούς κατοχής.5
• Τα αντιστασιακά κινήματα στις χώρες οι οποίες είχαν υποστεί κατοχή από τη
ναζιστικη Γερμανία (π.χ. Ελλάδα, Γαλλία, Ολλανδία) είχαν καλλιεργήσει πο
λιτικές ιδεολογίες και πολιτικές αξίες που συχνά έρχονταν σε αντίθεση με τη
5 Ως αποτέλεσμα των συμφωνιών των τριών κύριων συμμάχω ν (ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Β ρετανία) το 1945,
πρώτα στη Γιάλτα (Φεβρουάριος) και μετά στο Πότσνταμ (Ιούλιος), τη Γερμανία διοικούσε ένα τε
τραμερές Συμβούλιο Συμμαχικού Ελέγχου, στο οποίο συμμετείχε και η Γαλλία. Η Γερμανία είχε δι
αιρεθεί σε αμερικανικές, βρετανικές, σοβιετικές και γαλλικές ζώνες κατοχής.
23
ENOTHTA 1.2
μέχρι τότε κυρίαρχη έννοια της ταύτισης με το εθνικό κράτος και τα σύμβολά
του. Όπως θα διαπιστώσουμε και πιο κάτω, αυτός ο ιδεολογικός προσανατολι
σμός των κινημάτων αντίστασης των χρόνων της ναζιστικης κατοχής, σε ορι
σμένες τουλάχιστον χώρες, συνέβαλε στην ενίσχυση της ιδέας της ευρωπαϊκής
συνεργασίας.
• Γενικότερα, όπως τονίζει ο συγγραφέας στο κεφάλαιο 1 του Συνοδευτικού Βι
βλίου, το εθνικό κράτος στην Ευρώπη έμοιαζε εξασθενισμένο η ακόμη και
αποτυχημένο σε σχέση με ορισμένες από τις πλέον βασικές απαιτήσεις που
έχει ένα μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας: προστασία από εξωτερικούς κιν
δύνους, εύνομη, εύρυθμη και προβλέψιμη εσωτερική λειτουργία του κράτους
και ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο να οργανώσει την καθημερινή ζωη του.
1.2.1 Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες

Μία από τις πλέον άμεσες συνέπειες του πολέμου ήταν η αποδιοργάνωση της
οικονομικής παραγωγής. Πρώτα πρώτα, οι βομβαρδισμοί και οι κάθε λογης κατα
στροφές είχαν συνέπεια τη δραματική μείωση του βιομηχανικού δυναμικού. Στη
Γερμανία, σχεδόν το 20% των βιομηχανικών μονάδων είχαν καταστραφεί εντε
λώς. Επιπρόσθετα, η πολεμική προετοιμασία και, ακόμη περισσότερο, η συμμετο
χή στον πόλεμο σημαναν τον αναπροσανατολισμό των δραστηριοτήτων των πε
ρισσότερων βιομηχανικών μονάδων. Ιδιαίτερα κατά τη διετία 1942-1944, η τιτά
νια προσπάθεια των εμπολέμων να επικρατήσουν είχε συνέπεια τη συστράτευση
όλων των οικονομικών μέσων των κοινωνιών τους, με αποτέλεσμα τη λειτουργία
αυτού που έχει ονομαστεί «οικονομία πολέμου». Κατά συνέπεια, η διαδικασία οι
κονομικής ανασυγκρότησης μετά το τέλος του πολέμου προύπέθετε όχι μόνο την
ανακατασκευη, επιδιόρθωση η επέκταση των καταστραμμένων παραγωγικών μο
νάδων και δικτύων υποδομής, αλλά και τον αναπροσανατολισμό τους σε ειρηνι
κές δραστηριότητες.6
H μετάβαση, λοιπόν, από μια «οικονομία πολέμου» σε μία «οικονομία ειρή
νης» και η παράλληλη βιομηχανική αναδιοργάνωση αποτελούσαν μια δύσκολη
διαδικασία. Όπως ήταν φυσικό, στα πρώτα δύο τρία μεταπολεμικά χρόνια οι ευ
ρωπαϊκές χώρες είχαν σχετικά περιορισμένη οικονομική παραγωγή. Επίσης, ο,τι
παραγόταν προοριζόταν κυρίως για εσωτερική κατανάλωση. Έτσι, οι εξαγωγές
τους ήταν λιγοστές. Ωστόσο, οι ανάγκες τους για εισαγωγές διάφορων ειδών ήταν
μεγάλες και, με την πάροδο των μηνών, αυξάνονταν ολοένα και περισσότερο. Κα
τά συνέπεια, το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών μεγάλωνε διαρκώς μετά το 1945.
Ορισμένοι πρόσθετοι παράγοντες έκαναν την κατάσταση πραγματικά δραματική
το 1946-1947:
6 Για τις συνθήκες στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια βασίζομαι σε μεγάλο βαθμό στη διεξοδική ιστορική
ανάλυση του Milward (1984).
24
ENOTHTA 1.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
• Στη δυτική και κεντρική Ευρώπη, οι εξαιρετικά κακές σοδειές το 1946 ανέβα
σαν τις τιμές των τροφίμων στα ύψη.
• O χειμώνας του 1946-1947 ήταν ιδιαίτερα βαρύς, με αποτέλεσμα να εμφανι
στούν σημαντικές ελλείψεις καυσίμων για θέρμανση σε ολόκληρη την Ευρώ
πη, περιλαμβανομένης της Βρετανίας.
• Στην Ιταλία και, ακόμη περισσότερο, στη Γερμανία, οι συνθήκες ήταν δραμα
τικές. Οι καταστροφές που είχαν προκαλέσει οι μαζικοί βομβαρδισμοί των
συμμάχων το 1943-1944, το γεγονός ότι το γερμανικό και το ιταλικό έδαφος
αποτέλεσε πεδίο κρίσιμων πολεμικών επιχειρήσεων, αλλά και η οικονομική
ανέχεια των πρώτων μηνών της κατοχικής διοίκησης των συμμάχων δημιούρ
γησαν συνθήκες δυστυχίας, ανασφάλειας και αβεβαιότητας για το μέλλον.
Αλλά και οι νικητές του πολέμου στην Ευρώπη βρίσκονταν σε δύσκολη οικο
νομική και κοινωνική κατάσταση. Ακόμη και η Βρετανία, που δεν είχε υποφέρει
τα δεινά της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα, πέρασε πολύ δύσκολα χρόνια
την περίοδο μετά το τέλος του πολέμου. Είναι βέβαια γεγονός ότι η ανάδειξη του
Εργατικού Κόμματος στην εξουσία με τις εκλογές του 1945 συνέβαλε αποφασι
στικά στη δημιουργία περισσότερο συναινετικών συνθηκών στη Βρετανία. Οι ση
μαντικότατες μεταρρυθμίσεις των Εργατικών εκείνης της περιόδου, που δεν μπο
ρούν να μας απασχολήσουν στο πλαίσιο αυτού του τόμου, ευνόησαν τη μεγαλύτε
ρη ενσωμάτωση των εργατικών και ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων στο μεταπολε
μικό πολιτικό και κοινωνικό σύστημα της χώρας. Συνεπώς, οι κοινωνικές συνθή
κες στη Βρετανία μετά το 1945 παρουσιάζονται λιγότερο συγκρουσιακές αν τις
συγκρίνουμε με αυτές σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες το 1945-1947 αλλά και με τις
συνθήκες στην ίδια τη Βρετανία μετά το τέλος του Α ' Παγκόσμιου πολέμου. Έ να
χαρακτηριστικό παράδειγμα, που μας βοηθά στην κατανόηση των διαφορετικών
συνθηκών, αφορά τις εργασιακές σχέσεις και τις απεργίες. Κατά τη διετία 1945
1946 στη Βρετανία αναλώθηκαν σε απεργίες 30 φορές λιγοτερες εργατοώρες σε
σύγκριση με τη διετία 1919-1920 (μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου πολέμου).
Παρ’ ολ’ αυτά, το 1947 οι συνθήκες επιδεινώθηκαν και στη Βρετανία. Το έλ
λειμμα του ισοζυγίου πληρωμών σημείωσε δραματική αύξηση και η κυβέρνηση
αναγκάστηκε να προχωρήσει σε περιορισμό δαπανών, ενώ παράλληλα η ποσό
στωση της κατανάλωσης αρκετών ειδών (τροφίμων, ενέργειας, ακόμη και ειδών
ρουχισμού), που είχε επιβληθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, εξακολουθούσε
να παραμένει σε ισχύ. Το παρακάτω απόσπασμα από τη γνωστή βρετανική οικο
νομική επιθεώρηση The Economist, δημοσιευμένο στην έκδοση της 18ης Ιανουα-
ρίου 1947, μας βοηθά να αντιληφθούμε το κλίμα της εποχής:
H απόφαση της κυβέρνησης να τοποθετήσει στρατό στο Λονδίνο την περα
σμένη εβδομάδα, για να φυλάξει τα αποθέματα τροφίμων, ήταν αναμφίβολα
η μόνη ενδεδειγμένη, πα ρ’ όλο που είχε άμεση συνέπεια όχι τον τερματισμό
των ταραχών αλλά την εξάπλωσή τους στην επαρχία. [...] H συμπεριφορά
των συνδικάτων είναι σε γενικές γραμμές υπεύθυνη, αλλά έχει πια καταστεί
σαφές με τον πλέον οδυνηρό τρόπο ότι οι εργάτες δεν θα ακολουθήσουν για
25
ENOTHTA 1.2
πολύ τους καλοβολεμένονς ηγέτες τους. Θα προτιμήσουν να ακολουθήσουν

τον πρώτο αγκιτάτορα στον δρόμο. Είναι γεγονός ότι γνωρίσαμε την ίδια
ανευθυνότητα και αναταραχή -θα έλεγε κανείς πολύ χειρότερη- μετά το τέ
λος του πολέμου του 1914-1918 και είναι επίσης γεγονός ότι αυτή αργότερα
εξαφανίστηκε. Αλλά εξαφανίστηκε μόνο αφού πρώτα είχε εξαφανιστεί και η
πλήρης απασχόληση. Κάθε φορά που παρουσιάζεται μία από αυτές τις ανε
πίσημες απεργίες, ενισχύεται το συμπέρασμα ότι μόνο όταν υπάρξει κάποιο
ποσοστό ανεργίας, η οργανωμένη εργασία θα συμπεριφερθεί υπεύθυνα έτσι
ώστε να καταστεί δυνατή και πάλι η πλήρης απασχόληση (η μετάφραση έγι
νε από τον συγγραφέα).
To απόσπασμα αυτό μας μεταφέρει βέβαια στο κλίμα της εποχής, εκφράζει
όμως αρκετά καθαρά ανησυχίες και προβληματισμούς που αντιστοιχούν σε μια
ορισμένη κοινωνική οπτική γωνία. Στη Βρετανία, όπως και στις περισσότερες χώ
ρες της Ευρώπης, την πλευρά των εργοδοτών απασχολούσαν τρία ιδιαίτερα ζητή
ματα, πέρα από τα γενικότερα οικονομικά προβλήματα που προαναφέρθηκαν.
• O πόλεμος είχε διαμορφώσει συνθήκες πλήρους απασχόλησης. H ανεργία
ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, τα εργατικά συνδικάτα ισχυρά και οι επιχειρήσεις
έπρεπε να προσπαθήσουν να προσαρμοστούν σε μια νέα πραγματικότητα.
• Το κράτος και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας είχαν επεκταθεί σημαντικά κατά
τη διάρκεια της πολεμικής προσπάθειας.
• H φορολογία των κερδών των επιχειρήσεων είχε αυξηθεί κατακορυφα μετά το
1939. Οι επιχειρήσεις πίεζαν τώρα για κατάργηση όλων των ειδικών και πρό
σθετων φορολογικών βαρών, αλλά, όπως αποδείχτηκε, ήταν δύσκολο να
αγνοηθεί το προηγούμενο που είχε δημιουργήσει ο πόλεμος.
Με άλλα λόγια, αντιλαμβανόμαστε ότι, ως συνέπεια των συνθηκών του πολέ
μου, ένα μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομίας περνούσε τώρα μέσα από τον δημό
σιο τομέα. Σε ορισμένες χώρες (όπως στη Βρετανία), αυτό το γεγονός συνέβαλε
στην επικράτηση και σταδιακή επέκταση μεταρρυθμιστικών πολιτικών όπως, για
παράδειγμα, πολιτικών κοινωνικής πρόνοιας.
Π α ρ ά λ λ η λ ο Κ ε ίμ ε ν ο (π ρ ο α ιρ ε τ ικ ό )
Ανατρέξτε στο βιβλίο του R. Clogg, 1984, στις σ. 204-248. Περιλαμβάνει μια ευσύνο
πτη και αντικειμενική παρουσίαση της ελληνικής εμπειρίας των πρώτων μεταπο
λεμικών χρόνων. Είναι χρήσιμο για να μας βοηθήσει να «φρεσκάρουμε» τις γνώσεις
μας και να θυμηθούμε τις βασικές παραμέτρους που επηρέασαν τις εξελίξεις στην
περίπτωση της Ελλάδας. Δεν χρειάζεται να περιμένετε να ολοκληρώσετε το διάβα
σμα του αποσπάσματος από το βιβλίο του R. Clogg, για να επιστρέφετε στο Εγχει
ρίδιο και να συνεχίσετε τη μελέτη σας. Μπορείτε να ολοκληρώσετε το απόσπασμα
παράλληλα με τη μελέτη αυτής της ενότητας. Δεν χρειάζεται επίσης, στη Δραστη
ριότητα αυτή, να απαντήσετε σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Αυτό που έχει σημασία
26
ENOTHTA 1.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
-και θα διαπιστώσετε ότι έχει και πολύ ενδιαφέρον- είναι να διαβάσετε τις σχετι
κές σελίδες και, στη συνέχεια, να τις έχετε υπόψη σας, ενώ αποκτάτε μια εξοικείω
ση, στις επόμενες ενότητες, με τη συγκριτική προοπτική του τι έγινε την ίδια περίο
δο σε άλλες περιοχές της Ευρώπης.
1.2.2 H πολίτικη συγκυρία

Με δεδομένη την οικονομική και κοινωνική κατάσταση που σκιαγραφήσαμε,
η εσωτερική πολιτική συγκυρία στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη αποτέλεσε ένα ση
μαντικό παράγοντα που καθόρισε τις εξελίξεις σχετικά με την ανάδυση θεσμών
συμφιλίωσης και ευρωπαϊκής συνεργασίας. Τα παρακάτω σημεία είναι αποφασι
στικής σημασίας για να κατανοήσουμε τον ρόλο της εσωτερικής πολιτικής διαδι
κασίας στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη μεταξύ του δεύτερου μισού της δεκαετίας του
1940 και των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1950.
• Κόμματα που ανήκαν σε μια συγκεκριμένη πολιτική ομάδα, τη Χριστιανική
Δημοκρατία, αποτέλεσαν τον κορμό για τον σχηματισμό σταθερών μεταπολε
μικών κυβερνήσεων σε μια σειρά δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Τα κόμματα αυτά
είχαν κεντρώες απόψεις σε ζητήματα οικονομικής πολιτικής και έδιναν μεγάλη
σημασία στον κοινωνικό ρόλο του κράτους. Μοιράζονταν μια σειρά κοινών
αξιών και τοποθετήσεων, καθώς και (τα περισσότερα) μια ιδιαίτερη σχέση με
έναν κατεξοχην υπερεθνικό πνευματικό θεσμό: την Καθολική Εκκλησία. Στο
Συνοδευτικό Βιβλίο, στο οποίο σας παραπέμπουμε στη Δραστηριότητα 2, θα
δείτε πόση έμφαση δίνει ο συγγραφέας στον ρόλο αυτών των κομμάτων. Πραγ
ματικά, η Χριστιανική Δημοκρατία αποτέλεσε την πολιτική δύναμη-κλειδί για
τον καθορισμό των πολιτικών εξελίξεων μετά το 1945 στις περισσότερες δυτι
κοευρωπαϊκές χώρες. Σε χώρες όπως η Ιταλία (μετά το 1948) και η Γερμανία
(μετά το 1949), η Χριστιανική Δημοκρατία, η οποία, όπως αναφέραμε, είχε ηδη
αποτελέσει τον κορμό για τον σχηματισμό των πρώτων μεταπολεμικών συμμα
χικών κυβερνήσεων, έγινε η κυρίαρχη πολιτική δύναμη. Στη Γαλλία, το Ρωμαι
οκαθολικό Κόμμα (MRP: Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα), αν και λιγότερο
ισχυρό σε σύγκριση με τον ιταλικό < τον γερμανικό αντίστοιχο πολιτικό σχημα
τισμό, αποτέλεσε το κόμμα-κλειδί για τον σχηματισμό κυβερνήσεων.
• H ιδεολογική κληρονομιά των αντιστασιακών κινημάτων σε χώρες όπως η
Γαλλία και η Ολλανδία έφερνε μαζί της την ελπίδα για μια ειρηνική μεταπολε
μική Ευρώπη, στην οποία πανευρωπαϊκές αξίες και πολιτικοί σχηματισμοί
(κόμματα, κινήματα) θα οδηγούσαν στην επικράτηση νέων, συνεργατικών
μορφών πολιτικής. Όπως αναφέραμε πιο πάνω, οι πολιτικές αξίες που είχαν
καλλιεργηθεί στο πλαίσιο των αντιστασιακών κινημάτων στις περισσότερες
χώρες έρχονταν σε αντίθεση με την άκριτη ταύτιση με το εθνικό κράτος και τα
κυρίαρχα πολιτικά και ιδεολογικά σύμβολά του.
27
ENOTHTA 1.2
• Τα κομμουνιστικά κόμματα στις χώρες στις οποίες είχαν σημαντική ισχύ (Γαλλία,
Ιταλία) επέλεξαν την οδό της ενεργητικής συμμετοχής στη διαμόρφωση των μετα
πολεμικών πολιτικών συστημάτων. Έτσι, στις πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις
της Ιταλίας και της Γαλλίας τα κομμουνιστικά κόμματα συμμετείχαν και, με τον
τρόπο αυτό, συνέβαλαν στη νομιμοποίηση τόσο του δικού τους πολιτικού ρόλου
στις χώρες τους όσο και των υπό διαμόρφωση πολιτικών συστημάτων. Βέβαια, η
ανάδυση του Ψυχρού Πολέμου σύντομα κατέστησε δύσκολη τη συνέχιση της συμ
μετοχής των κομμουνιστών στις κυβερνήσεις. Στην Ιταλία οι κομμουνιστές υπουρ
γοί απομακρύνθηκαν από την κυβέρνηση την άνοιξη του 1947 ως αποτέλεσμα έντο
νων πιέσεων των ΗΠΑ. Παρ’ ολ’ αυτά, η αρχική συμμετοχή των κομμουνιστικών
κομμάτων, η αποφυγή της βίαιης ρηξης και η πολιτική τοποθέτηση τους άφησε βα
θιά σημάδια στη διαδικασία διαμόρφωσης της μεταπολεμικής πολιτικής σκηνης.
Κατά συνέπεια, όπως θα δούμε και πιο κάτω, όταν η διαίρεση της Ευρώπης σε δυτι
κό και ανατολικό μπλοκ οδηγησε στον μετασχηματισμό των σχέσεων μεταξύ των
συμμάχων του Β' Παγκόσμιου πολέμου, τα κομμουνιστικά κόμματα σε χώρες όπως
η Γαλλία και η Ιταλία ήταν σε κάποιο βαθμό ενσωματωμένα στα πολιτικά συστημα-
τα, τα οποία είτε είχαν βοηθήσει να διαμορφωθούν είτε είχαν συναινέσει στην
εγκαθίδρυση τους.
• Στην Ιταλία και, ακόμη περισσότερο, στη Γερμανία, τους ηττημένους του πολέ
μου, οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις προσέγγισαν τη δημιουργία και την εξέ
λιξη των πρώτων θεσμών ευρωπαϊκής συμφιλίωσης και συνεργασίας από μια
οπτική γωνία που ήταν λίγο πολύ κοινή. Η προσήλωση στην ευρωπαϊκή πορεία
ταυτίστηκε με τη δυνατότητα των χωρών τους να γίνουν και πάλι δεκτές στην
κοινωνία των κυρίαρχων κρατών. Η στενότερη ευρωπαϊκή συνεργασία έγινε
όχημα εισόδου των χωρών τους στη διεθνή σκηνη. O πρώτος Ιταλός πρωθυ
πουργός (Alcide De Gasperi) και ο πρώτος Δυτικογερμανός καγκελάριος
(Konrad Adenauer) μοιράζονταν αυτή την κοινή τοποθέτηση. Υπήρχαν βέβαια
και άλλοι λόγοι που συνηγορούσαν υπέρ της ευρωπαϊκής πορείας των χωρών
τους, όπως ο βαθύς και γνήσιος ευρωπαϊκός και δημοκρατικός προσανατολι
σμός αρκετών μελών των νέων πολιτικών ηγεσιών της Γερμανίας και της Ιτα
λίας, προσανατολισμός ο οποίος είχε καταφανεί με την αντιναζιστικη και αντι
φασιστική δράση τους στις προηγούμενες δεκαετίες.
Κατά συνέπεια, στους διάφορους άλλους παράγοντες που συνηγορούσαν υπέρ
της ευρωπαϊκής ενοποιητικης πορείας της Γερμανίας και της Ιταλίας είχε προστε
θεί και η ρεαλιστική αποτίμηση του ρόλου που θα μπορούσε να παίξει η συμμετο
χή σε σχήματα στενής ευρωπαϊκής συνεργασίας για την επανανομιμοποίηση των
χωρών τους ως ισότιμων κρατών στον μεταπολεμικό κόσμο.
28
ENOTHTA 1.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Αφού ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου 1 από το Συνοδευτικό Βιβλίο, απαντήστε

γιατί πολλοί αναλυτές αντιμετωπίζουν το εθνικό κράτος ως εξασθενισμένο και δευτερεύ-
οντα παράγοντα των εξελίξεων στην Ευρώπη του 1945. Το ερώτημα αυτό μας βοηθά να
ανακεφαλαιώσουμε ορισμένα βασικά σημεία. H απάντησή σας δεν θα πρέπει να υπερβαί
νει τις 200 λέξεις. Όταν μελετήσετε τα κεφάλαια 1 και 2 του παρόντος Εγχειριδίου, σας
συνιστούμε να επιστρέψετε στη Δραστηριότητα αυτή και να επιχειρήσετε να την απαντή
σετε εκ νέου (σε 200 λέξεις).
29
Ενότητα 1.3
H ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΩΝ ΜΠΑΘΚ

KAI Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Παρ’ όλο που όσα προαναφέρθηκαν στις ενότητες 1.1 και 1.2 αποτελούν κρίσι
μες παραμέτρους για την κατανόηση της κατάστασης του εθνικού κράτους και των
απαρχών της στενής συνεργασίας μεταξύ των κρατών στη μεταπολεμική Ευρώπη,
δεν μπορούμε πραγματικά να έχουμε μια πληρη εικόνα αν δεν λάβουμε υπόψη
μας δύο ακόμη παράγοντες, στενά συνδεδεμένους μεταξύ τους. Οι παράγοντες
αυτοί ήταν η διαίρεση της Ευρώπης σε δυτικό και ανατολικό μπλοκ, καθώς και ο
ρόλος των ΗΠΑ στα πρώτα βήματα της μεταπολεμικής δυτικής Ευρώπης.
Π α ρ ά λ λ η λ ο Κ ε ίμ ε ν ο
Μια συνθετική εικόνα των οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών παραμέτρων

που επηρέασαν τις εξελίξεις στη μεταπολεμική περίοδο θα βρείτε στο απόσπασμα
με τίτλο «Νέες σχέσεις ισχύος» στο βιβλίο του διακεκριμένου Αμερικανού ιστορι
κού E.M. Burns, 1984, σ. 389-401.
Όπως εξηγεί ο συγγραφέας E.M. Burns στο Παράλληλο Κείμενο για τις «Νέες
σχέσεις ισχύος» που μόλις διαβάσατε, ένα από τα κύρια αποτελέσματα του B' Πα
γκόσμιου πολέμου ήταν η αλλαγή των παγκόσμιων συσχετισμών ισχύος ανάμεσα
στις Μεγάλες Δυνάμεις. Η Γερμανία και η Ιταλία (όπως επίσης και η Ιαπωνία) εί
χαν υποστεί συντριπτική ήττα. Αλλά και η Ευρώπη ως σύνολο ήταν εξασθενισμέ-
νη από τον πόλεμο και ανήμπορη να παίξει τον προηγούμενο ρόλο της. Η Βρετα
νία, όπως θα δούμε αναλυτικότερα πιο κάτω, είχε σε σημαντικό βαθμό χάσει τη
δυνατότητα να επηρεάζει τις διεθνείς εξελίξεις. Οι ΗΠΑ, οι οποίες είχαν κατά
πολύ ξεπεράσει όλα τα άλλα κράτη από την πλευρά της οικονομικής ευρωστίας,
αναδείχτηκαν από τον πόλεμο ως η κύρια στρατιωτική δύναμη. Από την άλλη με
ριά, η Σοβιετική Ένωση βγήκε από τον πόλεμο ως η δεύτερη μεγαλύτερη στρα
τιωτική δύναμη του πλανητη.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που οι σχέσεις ΗΠΑ-ΕΣΣΔ αποτέλεσαν γρήγορα
το κομβικό σημείο, γύρω από το οποίο διαμορφώνονταν όλοι οι άλλοι συσχετι
σμοί και οι σχετικές ισορροπίες. Ό πως εξηγεί ο συγγραφέας στο Παράλληλο
Κείμενο που μελετήσατε, μια σειρά παραγόντων συντέλεσαν στο να δημιουργη-
θεί αρκετά γρήγορα μετά το τέλος του πολέμου ένα κλίμα αμοιβαίας εχθρότητας
ανάμεσα στις ΗΠΑ και στα φιλικά τους κράτη, από τη μια πλευρά, και στην ΕΣΣΔ
και στα κράτη που βρέθηκαν στη ζώνη επιρροής της, από την άλλη. Οι σημαντικό
τεροι από τους παράγοντες αυτούς ήταν οι ακόλουθοι:
30
ENOTHTA 1.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
• H στρατιωτική ισχύς της ΕΣΣΔ μετά τον πόλεμο και ο άμεσος και απροκάλυ
πτος τρόπος άσκησης της επιρροής της στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης
στις οποίες είχε προελάσει.
• H ιδεολογικής προέλευσης καχυποψία με την οποία οι κυβερνήσεις της ΕΣΣΔ
και των ΗΠΑ έβλεπαν την εξωτερική πολιτική η μία της άλλης.
• Η απόκτηση της ατομικής βόμβας από τις ΗΠΑ και η άμεση χρήση (εναντίον
της Ιαπωνίας, τον Αύγουστο του 1945) αυτού του τρομερού νέου όπλου δημι
ούργησαν νέες συνθήκες στη διεθνή πολιτική σκηνή και ενέτειναν τους φόβους
της σοβιετικής ηγεσίας για τους όρους υπό τους οποίους θα διαμορφωνόταν το
μεταπολεμικό παγκόσμιο σύστημα.
Στο Παράλληλο Κείμενο που μελετήσατε, ο συγγραφέας E.M. Burns αναφέρει έναν ακόμη
παράγοντα που συντέλεσε στην επιδείνωση του μεταπολεμικού κλίματος ανάμεσα στην
ΕΣΣΔ και τις ΗΠΑ. Ποιος είναι αυτός ο παράγοντας και πώς επηρέασε τη σοβιετική αντί
ληψη για την ασφάλεια; Η απάντησή σας δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 100 λέξεις.
1.3.1 H διαίρεση της Ευρώπης

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται συνοπτικά μερικοί από τους κύριους σταθμούς
της ιστορικής πορείας που οδήγησε στα πρώτα βήματα της ευρωπαϊκής ενοποίη
σης. Θα αναφερόμαστε στον Πίνακα 1 (καθώς επίσης και σε άλλους πίνακες που
θα συναντήσουμε σε επόμενα κεφάλαια) σε διάφορα σημεία της μελέτης σας, με
σκοπό να τονίσουμε ορισμένα ιστορικά γεγονότα και να υπενθυμίσουμε κάποια
άλλα. O Π ίνακας ξεκινά με την αναφορά μιας ομιλίας (1946) του W inston
Churchill, στην οποία γινόταν λόγος για το «σιδηρούν παραπέτασμα» που σηκώ
θηκε ανάμεσα σε δυτική και ανατολική Ευρώπη. Η περίφημη αυτή φράση αναφε
ρόταν στα πρώτα βήματα μιας διαδικασίας που επροκειτο να σημαδέψει την ευ
ρωπαϊκή ιστορία για τέσσερις δεκαετίες.
Η αρχή της διαίρεσης σε μπλοκ έγινε το 1946, όταν η κοινή διοίκηση της ηττη-
μένης Γερμανίας από τους τέσσερις συμμάχους (βλ. υποσημείωση 5) κατέρρευσε
ύστερα από αναρίθμητες τριβές. Αυτό είχε αποτέλεσμα, η ΕΣΣΔ να διατηρήσει
τον έλεγχο των ανατολικών κρατιδίων της Γερμανίας, που τελικά αποτέλεσαν τη
Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία (Ανατολική Γερμανία). Οι τριβές, οι οποίες αφο
ρούσαν τη διακυβέρνηση και το μέλλον της Γερμανίας, πήραν τη μορφή μιας δρα
ματικής κρίσης το 1948, όταν η σοβιετική διοίκηση προχώρησε στον αποκλεισμό
του Βερολίνου. Παρ’ όλο που γεωγραφικά ανήκει στην ανατολική Γερμανία, το
Βερολίνο είχε παραμείνει κάτω από κοινή συμμαχική διοίκηση. Η «κρίση του Βε
ρολίνου» τελείωσε με την άρση του αποκλεισμού του, ως συνέπεια μιας μαζικής
επιχείρησης των ΗΠΑ που κράτησαν ανοιχτή για σχεδόν ένα χρόνο μια καθημερι
νή αερογέφυρα ως τη μοναδική δίοδο μεταφοράς υλικών και τροφίμων στην πόλη.
31
ENOTHTA 1.3
Tov ίδιο χρόνο, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούρ

γο συμφώνησαν, με τη Συνθηκη των Βρυξελλών, να παράσχουν αμοιβαία στρα
τιωτική βοήθεια σε περίπτωση εξωτερικής απειλής.
Π ίν α κ α ς 1
Σημαντικές χρονολογίες στην πορεία

προς τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
1946 Ομιλίες του Churchill για την επερχόμενη διαίρεση της Ευρώπης («σιδη-
ρούν παραπέτασμα») και για την ανάγκη δυτικοευρωπαϊκής ενοποίησης
(Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης).
1947 Αναγγελία του Δόγματος Τρούμαν (Μάρτιος).

Αναγγελία του Σχεδίου Μάρσαλ (Ιούνιος).
1948 Κρίση του Βερολίνου - Αρχή Ψυχρού Πολέμου. Ίδρυση του Οργανισμού
Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας. Συνθήκη των Βρυξελλών μεταξύ
Βρετανίας, Γαλλίας και χωρών Benelux.
1949 Ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Ίδρυση του NATO.
1950 Σχέδιο Pleven για την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα. Σχέδιο Schuman
για ευρωπαϊκή ενοποίηση στους τομείς άνθρακα και χάλυβα.
1951 Συνθήκη Παρισίων: Ίδρυση Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα

(ΕΚΑΧ)._________________________________________________________
1952 Συνθήκη Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ).
1953 Συνθήκη Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (ΕΠΚ).
1954 Απόρριψη της ΕΑΚ από το Γαλλικό Κοινοβούλιο.
1955 Συνδιάσκεψη της Μεσσίνα (Ιταλία).

Ίδρυση Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ).
1956 Εισήγηση της επιτροπής Spaak για τη δημιουργία της Κοινής Αγοράς.
1957 Συνθήκες της Ρώμης: Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας

(ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ),
με ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 1958.
1961 Πρώτη σύνοδος των αρχηγών των κυβερνήσεων των κρατών-μελών, η

οποία σταδιακά εξελίχθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (τυπική θεσμοθέ
τηση ως όργανο των Ε.Κ. το 1986).
1965 Συνθήκη Συγχώνευσης των τριών Κοινοτήτων (ΕΚΑΧ, ΕΥΡΑΤΟΜ, ΕΟΚ), με

ισχύ από την 1η Ιουλίου 1967.
32
ENOTHTA 1.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
H κυβέρνηση των ΗΠΛ είχε ηδη το 1947 διακηρύξει ότι θα ενισχύσει στρατιω
τικά κάθε χώρα που αντιστέκεται απέναντι σε «οπλισμένες μειονότητες < εξωτε
ρικές πιέσεις». H διακήρυξη αυτή (Μάρτιος 1947), που έγινε γνωστή ως Δόγμα
Τρούμαν (από το όνομα του τότε Προέδρου των ΗΠΛ), έγινε με αφορμή κυρίως
τον Εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα, αλλά σημανε γενικότερα την ανάληψη από τις
ΗΠΛ ενός ηγετικού ρόλου στα υπαρκτά η δυνητικά μέτωπα αντιπαράθεσης μετα
ξύ των υπό διαμόρφωση μπλοκ (βλ. Πίνακα 1).
Η διαίρεση της Ευρώπης αλλά και ο νέος ηγετικός ρόλος των ΗΠΛ έγιναν πε
ρισσότερο σαφείς με την ίδρυση του NATO το 1949. Το NATO (North Atlantic
Treaty Organization) δημιουργηθηκε βάσει της Συνθήκης των Βρυξελλών και αρ
γότερα προστέθηκαν οι ΗΠΛ, ο Καναδάς, η Ιταλία, η Δανία, η Ισλανδία, η Νορ
βηγία και η Πορτογαλία. Το 1952 η Ελλάδα και η Τουρκία έγιναν δεκτές στο
ΝΛΤΟ. Η Δυτική Γερμανία ακολούθησε το 1955. Η Συνθηκη του ΝΛΤΟ καθόρι
σε ως κύριο σκοπό της Συμμαχίας την κοινή άμυνα σε περίπτωση που ένα η περισ
σότερα από τα μέλη της δεχτούν «ένοπλη επίθεση» (armed attack) (άρθρο 5) και
τη συνεργασία των μελών στην προετοιμασία για το ενδεχόμενο τέτοιας επίθεσης
(άρθρο 3).7Έ νας επιφανής διπλωμάτης της εποχής, ο Βρετανός λόρδος Ismay, ο
οποίος λίγο αργότερα διατέλεσε και Γενικός Γραμματέας της Συμμαχίας (1952
1957), συνόψισε τους ουσιαστικούς σκοπούς του ΝΛΤΟ με μια σύντομη αλλά οξυ
δερκή φράση που έμεινε στην ιστορία. Το ΝΛΤΟ, είπε, δημιουργηθηκε με σκοπό:
«to keep the Λmericans in, the Russians out, and the Germans down».
Μελετήστε τα Παράλληλα Κείμενα των E.M. Burns και S. Henig, καθώς επίσης και όσα έχε
τε ήδη μελετήσει στο κεφάλαιο 1 του Εγχειριδίου. Κατόπιν, προσπαθήστε να εντοπίσετε
τους παράγοντες στην εσωτερική πολιτική ζωή των ευρωπαϊκών κρατών οι οποίοι δημι
ούργησαν συνθήκες σχετικής πολιτικής σύγκλισης στις απαρχές της μεταπολεμικής πε
ριόδου (έως 150 λέξεις) και συζητήστε την απάντησή σας με τον καθηγητή-σύμβουλό σας.
1.3.2 H κρίση του 1947 και το Σχέδιο Μάρσαλ

Είδαμε (στην ενότητα 1.2) ότι διάφοροι παράγοντες συνέβαλαν στη διαμόρ
φωση μιας ιδιαίτερα δύσκολης οικονομικής κατάστασης το 1947. Όπως προανα-
φέρθηκε, τα εμπορικά ελλείμματα των ευρωπαϊκών χωρών αυξάνονταν συνεχώς.
Σε μεγάλο βαθμό, αυτά τα ελλείμματα αφορούσαν συναλλαγές με τις ΗΠΛ, από
τις οποίες οι Ευρωπαίοι εισηγαν αγαθά και πρώτες ύλες σε μεγάλες ποσότητες
ηδη από τα χρόνια του πολέμου. Καθώς το άνοιγμα του ισοζυγίου εισαγωγών και
εξαγωγών συνέχισε να διευρύνεται το 1947 με ταχύτατους ρυθμούς, τα συναλλαγ
ματικά αποθέματα της Ευρώπης άρχισαν να εξανεμίζονται και το μέλλον των διε
θνών εμπορικών συναλλαγών διαγραφόταν αβέβαιο.
7 ^ e ^ r t h A tla n tic ^ e a t y O rg a n iz a tio n : F a c ts a n d F ig u re s (Brussels: NATO, 1989), a. 376-377.
33
ENOTHTA 1.3
Σε αυτή τη φάση, το καλοκαίρι του 1947, η κυβέρνηση των ΗΠΑ παρενέβη με

το λεγόμενο Σχέδιο Μάρσαλ. Το «Πρόγραμμα για την Ευρωπαϊκή Ανάκαμψη»,
όπως ήταν η επίσημη ονομασία του, περιλάμβανε αποστολές αγαθών αλλά και
(κυρίως) οικονομική βοήθεια, καθώς επίσης και παροχή δανείων. Το Πρόγραμ
μα, που έγινε γνωστό ως Σχέδιο Μάρσαλ από τον Αμερικανό Υπουργό Εξωτερι
κών Μάρσαλ, ο οποίος το ανήγγειλε σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ
την 5η Ιουνίου 1947, ήταν μια πολύ σημαντική οικονομική δέσμευση από την πλευ
ρά των ΗΠΑ8 (αντιπροσώπευε μεταφορά από τις ΗΠΑ στη δυτική Ευρώπη πό
ρων της τάξης των 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε μια περίοδο τεσσάρων ετών
και αντιστοιχούσε, την πρώτη χρονιά που τέθηκε σε εφαρμογή, σε περίπου 2%
του ΑΕΠ των ΗΠΑ).
Είναι γεγονός ότι, εν μέρει λόγω των μεγαλεπηβολων φιλοδοξιών του, το Σχέ
διο Μάρσαλ συνάντησε αρχικά διάφορες αντιδράσεις στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
Υπήρξε αρνητική αντιμετώπιση του Σχεδίου τόσο από τους οπαδούς του απομο
νωτισμού (της αντίληψης δηλαδη που ήθελε τις ΗΠΑ να ενδιαφέρονται πρώτιστα
για την εσωτερική τους πολιτική και αντιδρουσε στην ανάληψη πρωταγωνιστικού
ρόλου διεθνώς) όσο και από εκείνους που ανησυχούσαν εξαιτίας της μεγάλης δέ
σμευσης που το Σχέδιο συνεπαγόταν για τη μελλοντική εξωτερική πολιτική των
ΗΠΑ. Η οικονομική και πολιτική επένδυση ήταν τέτοια, ώστε η κυβέρνηση Τρού-
μαν ουσιαστικά δημιούργησε ένα κρίσιμο αντικίνητρο για κάθε μελλοντικό απο
μονωτισμό. Γιατί λοιπόν αποφάσισε η αμερικανική κυβέρνηση αυτή τη σημαντι
κότατη μεταφορά πόρων προς την Ευρώπη;
• Πρώτα πρώτα, σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, είδαμε ότι η οικονομική κατάστα
ση το καλοκαίρι του 1947 είχε γίνει τόσο δύσκολη που κάποια αμερικανική
παρέμβαση ήταν αναγκαία, αν οι συναλλαγές με την Ευρώπη επροκειτο να
συνεχιστούν.
• Άλλωστε, σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, οι ΗΠΑ προσέβλεπαν σε μια ανοιχτή
μεταπολεμική διεθνή οικονομία. Με άλλα λόγια, πέρα από τα άμεσα προβλή
ματα στις συναλλαγές το 1947, η αμερικανική κυβέρνηση επιθυμούσε να επηρε
άσει τις διεθνείς εξελίξεις, έτσι ώστε να επικρατήσει μακροπρόθεσμα η φιλε
λεύθερη προσέγγιση στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις και να εξασφαλιστούν
οι συνθήκες απρόσκοπτης λειτουργίας και επέκτασης της διεθνούς αγοράς.
• Αλλά ίσως η σημαντικότερη παράμετρος, στενά συνδεδεμένη με την προηγούμε
νη, ήταν η επιθυμία της κυβέρνησης των ΗΠΑ να αποτραπεί το ενδεχόμενο αύ
ξησης της κομμουνιστικής επιρροής στις κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες
της Ευρώπης. Το Σχέδιο Μάρσαλ είχε κύριο σκοπό τη στηριξη και σταθεροποί
ηση των φιλελεύθερων πολιτικών καθεστώτων στη μεταπολεμική Ευρώπη.
8 Γιατις συνθήκες που οδήγησαν στο Σχέδιο Μ άρσαλ πολύ χρήσιμη είναι η ανάλυση του Gimbel
(1976), καθώς επίσης και τα κεφάλαια στον τόμο που επιμελήθηκε ο Maier (1978).
34
ENOTHTA 1.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
• Τέλος, το Σχέδιο Μάρσαλ είχε μια ακόμη επιδίωξη: η αμερικανική κυβέρνηση

θέλησε να στηρίξει τα ευρωπαϊκά κράτη με έναν τρόπο που θα ενίσχυε, ταυτό
χρονα, και τη μεταξύ τους συνεργασία. Όπως θα δούμε λίγο πιο κάτω, το στοι
χείο αυτό γρήγορα απέκτησε μεγάλη σημασία. Πως μπορούμε να εξηγήσουμε
αυτή την αμερικανική επιδίωξη για συνεργατικές λύσεις στις ενδοευρωπαϊκές
σχέσεις; Δύο παράγοντες έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στο σημείο αυτό. Αφενός, οι
ΗΠΑ επιθυμούσαν να αποφύγουν το ενδεχόμενο επανεμφάνισης του εθνικι
σμού και των τάσεων εκείνων που είχαν οδηγήσει πολλές φορές στο παρελθόν
την Ευρώπη σε αιματοκύλισμα και τη διεθνή πολιτική σκηνη σε δραματικές
κρίσεις. Αφετέρου, από τη σκοπιά της αμερικανικής κυβέρνησης, ήταν προτι
μότερη και πιο εύκολη η διαπραγμάτευση με τη δυτική Ευρώπη η οποία τελευ
ταία μιλούσε ως σύμμαχος με μια φωνή.
Ποια ήταν λοιπόν η σημασία του Σχεδίου Μάρσαλ για τα πρώτα βήματα της
ευρωπαϊκής ενοποίησης; Μπορούμε να αναλογιστούμε τη σημασία του με όρους
οικονομικούς, με όρους θεσμικούς, καθώς επίσης και με όρους που αφορούν τη
διαίρεση της Ευρώπης, στην οποία αναφερθηκαμε παραπάνω. Ας τους εξετάσου
με με τη σειρά.
• Από τη σκοπιά της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία, όπως είδαμε, ήταν ιδιαί
τερα επιβαρυμένη το 1947, το «Πρόγραμμα για την Ευρωπαϊκή Ανάκαμψη»
έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία οικονομικής και κοινωνικής
ανασυγκρότησης και σταθεροποίησης.
• Επίσης, το Πρόγραμμα έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία θεσμών
συνεργασίας μεταξύ των κρατών της δυτικής Ευρώπης. Από αυτή τη σκοπιά το
Πρόγραμμα έχει ιδιαίτερη σημασία για τη μελέτη των απαρχών της ενοποίη
σης στην Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν έγιναν οι πρώτες επαφές
μεταξύ της αμερικανικής κυβέρνησης και των 16 ενδιαφερόμενων χωρών για
τα προτεινόμενα προγράμματα βοήθειας τα οποία οι ΗΠΑ είχαν την πρόθεση
να υλοποιήσουν, ένας Αμερικανός υπουργός χαρακτήρισε τα προγράμματα
«16 διαφορετικές λίστες για ψώνια». Στη συνέχεια, οι ΗΠΑ κατέστησαν σα
φές ότι το Σχέδιο Μάρσαλ μπορούσε να υλοποιηθεί μόνο ως αποτέλεσμα συ
νεργασίας μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών κρατών ώστε να καθοριστεί το εί
δος των προγραμμάτων που επροκειτο να χρηματοδοτηθούν σε κάθε χώρα και
ο τρόπος διανομής των πόρων. Για τον σκοπό αυτό ιδρύθηκε το 1948 ο Οργανι
σμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας, στο πλαίσιο του οποίου τα εν-
διαφερόμενα κράτη άρχισαν τις εργασίες τους αναφορικά με το «Πρόγραμμα
για την Ευρωπαϊκή Ανάκαμψη».
• Δεδομένου ότι το Πρόγραμμα θα οδηγούσε, όπως ηδη τονίσαμε, σε μία μεγά
λη μεταφορά πόρων από τις ΗΠΑ στις ευρωπαϊκές χώρες, ήταν αναμενόμενο
ότι θα επηρέαζε και τη μελλοντική κατεύθυνση της οικονομικής εξέλιξης των
χωρών που συμμετείχαν. Με άλλα λόγια, η απόφαση για το αν θα δινόταν έμ
φαση στην ενίσχυση, μέσω του Προγράμματος, της βαριάς βιομηχανίας η της
35
ENOTHTA 1.3
ελαφριάς βιομηχανίας η του εκσυγχρονισμού της γεωργίας η της υποδομής

κ.ο.κ. επροκειτο να παίξει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της μελλοντικής
θέσης της ενδιαφερόμενης χώρας στη διεθνή οικονομία. H περιορισμένη
έκταση αυτού του τόμου δεν μας επιτρέπει να επεκταθούμε περισσότερο, πρέ
πει όμως να σημειωθεί ότι, για παράδειγμα, στην περίπτωση της Ελλάδας, τα
προγράμματα που συμφωνηθηκαν δεν ευνόησαν ουσιαστικά την περαιτέρω
ανάπτυξη της βιομηχανίας.
• Τέλος, το Σχέδιο Μάρσαλ συνέβαλε και στη διαίρεση της Ευρώπης. Οι ανατο
λικές χώρες προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν, αλλά δεν αποδέχτηκαν την πρό
σκληση, ύστερα από πιέσεις της ΕΣΣΔ. Ή ταν άλλωστε σαφές ότι το «Πρό
γραμμα για την Ευρωπαϊκή Ανάκαμψη» σηματοδοτούσε μια διαφορετική λο
γική εξέλιξης από αυτή που διαμορφωνόταν στη ζώνη επιρροής της ΕΣΣΔ.
Ο Churchill, στη σειρά των περίφημων ομιλιών του το 1946-1947, όταν ανήγγει
λε το «σιδηρούν παραπέτασμα», εξέφρασε τη σκέψη του για την ανάγκη δημιουρ
γίας των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» (βλ. Πίνακα 1). Όπως θα διαπι
στώσουμε στα επόμενα κεφάλαια, η ιδέα αυτή του Βρετανού πολιτικού δεν είχε
μεγάλη σχέση με τη μορφή που πήραν οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες δέκα χρόνια αρ
γότερα. Προδιέγραφε, βέβαια, από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ότι το μέλλον
της δυτικής Ευρώπης θα ήταν τώρα πια συνεργατικό και όχι συγκρουσιακό. Όμως,
στα 1947, όπως τονίζει και ο Burns στο Παράλληλο Κείμενο για τις «Νέες σχέσεις
ισχύος» που μελετήσατε, η διαίρεση της Ευρώπης γινόταν ταυτόχρονα σε πολιτικό,
στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο. Συνεπώς, η έναρξη των διαδικασιών για στε
νότερη συνεργασία μεταξύ των κρατών της δυτικής Ευρώπης συνυφάνθηκε με τις
εξελίξεις που, με δεδομένη τη διεθνή συγκυρία, επιβεβαίωσαν τη διαίρεση της
ηπείρου. Αλλά η δημιουργία και η μετέπειτα πορεία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
επροκειτο να οδηγησουν, όπως θα δούμε, στη σταδιακή διαμόρφωση μιας ξεχωρι
στής ευρωπαϊκής εν γένει παρουσίας στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Με βάση το κεφάλαιο 1 που μόλις ολοκληρώσατε, καθώς και τα Παράλληλα Κείμενα του
E.M. Burns και του S. Henig, προσδιορίστε τους πρώτους θεσμούς συνεργασίας στη με
ταπολεμική Ευρώπη, προσπαθήστε να τους κατατάξετε σε κατηγορίες (π.χ. οικονομικοί,
αμυντικοί) και αναλύστε συνοπτικά τις συνθήκες δημιουργίας καθενός από αυτούς (100
150 λέξεις). Στη συνέχεια, συζητήστε την απάντησή σας με τον καθηγητή-σύμβουλό σας
στην επόμενη συνάντηση.
36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Σύνοψη
Στο κεφάλαιο αυτό γνωρίσαμε τις βασικές παραμέτρους που συνθετουν την
πολίτικη και οικονομική εικόνα της Ευρώπης στις απαρχές της μεταπολεμικής
περιόδου. Επίσης, εξετάσαμε τη θέση του εθνικού κράτους στα πρώτα μεταπο
λεμικά χρόνια και διαπιστώσαμε οτι ο ρολος του ήταν ιδιαίτερα σημαντικός στη
μετεξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής και παράλληλα ότι το εθνικό κράτος ήταν
και σοβαρά εξασθενισμένο από τον πόλεμο και τις συνέπειές του.
Ολα τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν υποστει βαριές απώλειες τοσο απο υλική
άποψη (υποδομή, συγκοινωνίες, κρατικός μηχανισμός) όσο και από άποψη δύ
ναμης (αδυναμία παροχής στους πολίτες αισθημάτων ασφάλειας, αλλά και εξα
σθένιση του εθνικισμού, ο οποίος είτε θεωρούνταν υπεύθυνος για τα δεινά της
Ευρώπης είτε, σε ορισμένες χώρες, είχε ταυτιστεί με τα φασιστικά και ναξιστι-
κά καθεστώτα του Μεσοπολέμου). Τα περισσότερα κράτη (με εξαίρεση τη Βρε-
τανια καθώς επίσης και ορισμένες ουδέτερες χώρες) είχαν υποστει σχετικά προ-
σφατα πληρη κατάρρευση των κρατικών θεσμών, είτε λογω ήττας και κατοχής
από τη Γερμανία στην αρχή του πολέμου (όπως η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ολλαν
δία, το Βέλγιο), είτε λόγω ήττας και κατοχής από τους Συμμάχους στο τέλος του
πολέμου (Γερμανία, Ιταλία).
Είδαμε ότι η προσπάθεια οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ανασυγκρό
τησης στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια καθορίστηκε απο μια σειρά παραγό
ντων: εσωτερική πολιτική, οικονομικές συνθήκες, ιδεολογικές παράμετροι, διε
θνής πολιτική συγκυρία. Καθώς οι ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές δια
φορές ανάμεσα στα δυτικά και στα ανατολικά κράτη (τους συμμάχους του πολέ
μου) γίνονταν ολοένα και πιο έκδηλες μετά το 1945 και άρχισαν να επηρεάζουν
σοβαρά τις μεταξύ τους σχέσεις, η δημιουργία των πρώτων θεσμών συνεργασίας
στην Ευρώπη συνυφάνθηκε με τις εξελίξεις που οδήγησαν στη διαίρεση της
«γηραιάς ηπείρου». Οι πρώτοι θεσμοί αφορούσαν είτε αμυντική είτε οικονομική
συνεργασία. H διεθνής πολιτική συγκυρία καθώς επίσης και οι σχέσεις μεταξύ
των ΗΠΑ και της δυτικής Ευρώπης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση
αυτών των πρώτων θεσμών. Ό πω ς όμως θα μας δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώ
σουμε στα επόμενα κεφάλαια, η δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στη
δεκαετία του 1950 και, κυρίως, η μετέπειτα εξέλιξή τους, οδήγησαν στον επανα
προσδιορισμό πάνω σε νέα βάση των παραμέτρων που συνθέτουν την ευρωπαϊ
κή πολιτική.
37
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
ΓΙΑ THN ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ
Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι μια πρώτη γνωριμία με τις βασικές έννοιες Σκοπός
που θα συναντούμε, καθώς θα προχωρούμε στη μελέτη μας. Επίσης, το κεφάλαιο
αυτό μας εξοικειώνει σε ένα εισαγωγικό επίπεδο με τις κύριες θεωρητικές προ
σεγγίσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση της δημιουργίας, της εξέλι
ξης και του τρόπου λειτουργίας των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
Όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη του κεφαλαίου αυτού, θα είστε σε θέση να: Προσδοκώμενα
• αναφέρετε τις βασικές έννοιες και τις κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις σχετι Αποτελέσματα
κά με την ανάλυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης·
• περιγράφετε σε γενικές γραμμές τα χαρακτηριστικά των κύριων θεωρητικών
προσεγγίσεων, καθώς επίσης και τις βασικές ομοιότητες και διαφορές τους·
• αντιλαμβάνεστε τις διάφορες έννοιες και προσεγγίσεις οι οποίες θα χρησιμεύ
σουν ως βάση για την καλύτερη κατανόηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
• Ολοκλήρωση Έννοιες
• Φεντεραλισμός Κλειδιά
• Λειτουργισμός
• Διακυβερνητικές σχέσεις
• Αλληλεξάρτηση
• Συνεργασία
• Εθνική κυριαρχία
• Θεσμικισμος
• Πλουραλισμός
• Ευρωπαϊκή ιδέα
• Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης
Στο κεφάλαιο 1 παρουσιάσαμε τη γενική εικόνα της Ευρώπης στις απαρχές Εισαγωγικές
της μεταπολεμικής περιόδου, καθώς επίσης και τα πρώτα βήματα συνεργασίας Παρατηρήσεις
των ευρωπαϊκών κρατών στους τομείς της άμυνας και της οικονομίας. Στο κεφά
λαιο αυτό θα γνωρίσουμε σε γενικές γραμμές τις βασικές έννοιες και θεωρητικές
προσεγγίσεις που θα αποτελέσουν τη βάση για την κατανόηση των επόμενων βη
μάτων συνεργασίας που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη, βημάτων πιο σημαντικών αλ
λά και πιο σύνθετων. Μετά το τέλος της ενότητας 2.1, θα στραφείτε στο αντίστοι
χο κείμενο (κεφάλαιο 2) από το Συνοδευτικό Βιβλίο.
39
Στη δεκαετία που ακολούθησε την υπογραφή του Συμφώνου των Βρυξελλών
(1948), στη δυτική Ευρώπη πραγματοποιήθηκαν τα κρίσιμα βήματα που οδήγησαν
στη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Το επόμενο κεφάλαιο, αλλά και το
κεφάλαιο του Συνοδευτικού Βιβλίου, αναλύει τις συνθήκες στις οποίες διαμορφώ
θηκαν οι Κοινότητες. Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί το υπόβαθρο ώστε να προσεγγί
σουμε περισσότερο κριτικά τη δημιουργία και την εξέλιξη των Κοινοτήτων.
Το κεφάλαιο αυτό αποτελείται από τρεις ενότητες. H ενότητα 2.1 παρουσιάζει
συνοπτικά ορισμένες σημαντικές όψεις των χαρακτηριστικών και της ιστορικής
εξέλιξης της ευρωπαϊκής ιδέας. Στη συνέχεια, η ενότητα 2.2 μας εισάγει στις βασι
κές έννοιες με βάση τις οποίες αναλύεται η ευρωπαϊκή ενοποίηση. Τέλος, η ενό
τητα 2.3 προχωρεί σε μια σύντομη αποτίμηση των βασικών σημείων των κύριων
θεωρητικών προσεγγίσεων βάσει των οποίων εξετάζεται η ενοποίηση.
40
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Ενότητα 2.1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ IAEA

Καταρχην, τι ονομάζουμε «ευρωπαϊκή ιδέα»; Θα λέγαμε ότι με τον όρο αυτό
έχει επικρατήσει να προσεγγίζουμε διάφορες αντιλήψεις και προτάσεις πολιτικής
που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί, με κοινό παρονομαστή τη συγκρότηση μιας
και μόνο μορφής ένωσης της Ευρώπης.
Όπως είναι γνωστό, η λέξη Ευρώπη έχει τις ρίζες της στην ελληνική μυθολο
γία. Ωστόσο το γεωγραφικό καθώς επίσης και το πολιτισμικό πεδίο αναφοράς και
τα όρια της Ευρώπης έχουν υποστεί μετασχηματισμούς και μετατοπίσεις κατά τη
διάρκεια της ιστορικής της πορείας. Μέσα στο πλαίσιο αυτών των μετατοπιζόμε
νων ορίων, ορισμένα χαρακτηριστικά έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στον καθορι
σμό μιας χαλαρής αλλά οπωσδήποτε υπαρκτής αίσθησης ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Τα χαρακτηριστικά αυτά ήταν ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, το ρωμαϊκό δίκαιο,
η δημοκρατία ως μια χαρακτηριστική πολιτική εφεύρεση, η τέχνη των νεότερων
χρόνων, ο Διαφωτισμός και, βέβαια, ο χριστιανισμός. H ευρωπαϊκή ταυτότητα
υπήρξε κατά καιρούς αρκετά ισχυρή σε μερίδα διανοουμένων αλλά, συχνά, και
σε ηγετικές ομάδες της πολιτικής και της εκκλησιαστικής εξουσίας.
Πρέπει να θυμηθούμε ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παρείχε το πρώτο διοικη
τικό πλαίσιο στον γεωγραφικό χώρο που λίγο αργότερα άρχισε να αποκαλείται
«ευρωπαϊκός». Όταν στα βασικά κοινά στοιχεία της ρωμαϊκής οργάνωσης (διοι
κητικοί θεσμοί, δίκαιο, λατινική γλώσσα και ελληνορωμαϊκή παιδεία) προστέθη
κε αργότερα ο χριστιανισμός ως θρησκεία και ως θεσμός, ο γεωγραφικός αυτός
χώρος άρχισε να αποκτά κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Αλλά οι ιστορικές
συγκυρίες καθόριζαν τον βαθμό στον οποίο η αίσθηση ενός κοινού «ευρωπαϊ
κού» πλαισίου αποκτούσε κάποια ιδιαίτερη σημασία.
Έτσι, κατά τον 7ο και τον 8ο αιώνα μ.Χ. ήταν το Φραγκικό Βασίλειο που απέ
κτησε πανευρωπαϊκή σημασία. Αποκρούει τους Άραβες και τους περιορίζει στην
Ιβηρικη χερσόνησο (με την περίφημη Μάχη του Πουατιέ) και επεκτείνεται βό
ρεια και ανατολικά, σε περιοχές που τις καλύπτουν (πέρα από τη Γαλλία) τα ση
μερινά κράτη της Γερμανίας, του Βελγίου, της Ελβετίας και της Ιταλίας. Χρονικά
της εποχής χρησιμοποιούν τον όρο «ευρωπαϊκές» για να περιγράψουν τις δυνά
μεις των Φράγκων στη Μάχη του Πουατιέ. Φαίνεται ότι, λίγο αργότερα, η εξέλιξη
του Φραγκικού Βασιλείου έδωσε αφορμή σε χρονικογράφους και ποιητές να αρ
χίσουν να χρησιμοποιούν τον όρο «Ευρώπη» για να περιγράψουν την νέα, εκτετα
μένη και διοικητικά οργανωμένη περιφέρεια (βλ., π.χ., McCormick, 1999, σ. 34).
Το 800 ο βασιλιάς των Φράγκων Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος) στέφθηκε στη
Ρώμη από τον πάπα «αυτοκράτορας των Ρωμαίων», σε μια βραχύβια προσπάθεια
ανασύστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη χριστιανική Ευρώπη. Με την εξί
σου βραχύβια «Καρολίγγεια Αναγέννηση», το νέο και εξαιρετικά εκτεταμένο
41
ENOTHTA 2.1
Φραγκικό Βασίλειο αποτέλεσε προάγγελο της πολιτιστικής άνθησης που ακολού

θησε αργότερα με την Αναγέννηση (μετά το 1350). Το Φραγκικό Βασίλειο του
Καρόλου ήταν εκείνο που, ενώνοντας τα εδάφη που αναφέραμε, «έδωσε στη συ
νοχή της Ευρώπης ένα απτό σώμα». Στις ημέρες του βασιλείου του Καρόλου
«έκανε το ευρωπαϊκό πνεύμα την πρώτη συνειδητή (σχεδόν προγραμματισμένη)
προσπάθεια για να αποκρυσταλλωθεί» (Κανελλόπουλος, 1976, σ. 113, 115).
Διάφορες σκέψεις, προτάσεις και απόπειρες που κατέτειναν σε μία περισσό
τερο ειρηνική σύλληψη του ζητήματος της ενιαίας οργάνωσης της Ευρώπης βγή
καν στην επιφάνεια στους αιώνες που ακολούθησαν τον κατακερματισμό της Αυ
τοκρατορίας του Καρλομάγνου. Έτσι, για παράδειγμα, το 1306 ο Γάλλος νομικός
και διπλωμάτης Pierre Dubois πρότεινε τη δημιουργία μιας «χριστιανικής συνο
μοσπονδίας» στην Ευρώπη. Τη συνομοσπονδία αυτή θα διοικούσε ένα μόνιμο
συμβούλιο ηγεμόνων, το οποίο θα είχε σκοπό τη διασφάλιση της ειρηνης στην Ευ
ρώπη μέσω της εφαρμογής των κοινών χριστιανικών ηθικών αρχών (McCormick,
1999, σ. 35).
Με άλλα λόγια, από τον Μεσαίωνα και μετά, η αντίληψη ότι η Ευρώπη αποτε
λούσε μια πολιτισμική κοινότητα και θα έπρεπε να ενοποιηθεί οργανωτικά με κά
ποιο ειρηνικό τρόπο αναδυόταν κατά καιρούς και έπαιρνε διάφορες μορφές. Αυ
τή, λοιπόν, η «ευρωπαϊκή ιδέα» έμεινε ζωντανή και ισχυροποιήθηκε στη διάρκεια
του 20ού αιώνα. Γνώρισε σημαντικούς υποστηρικτές και στην περίοδο μετά το τέ
λος του Α' Παγκόσμιου πολέμου:
• H «Πανευρωπαϊκή Ένωση», μία οργάνωση που ιδρύθηκε από τον Αυστριακό
κόμη R. Coudenhove-Kalergi, απέκτησε στις αρχές της δεκαετίας του 1920 λί
γους αλλά σημαντικούς και ένθερμους υποστηρικτές σε διάφορες χώρες.
• Λίγα χρόνια αργότερα, το 1929, και ενώ η «Πανευρωπαϊκή Ένωση» εξακο
λουθούσε τις προσπάθειές της, ένας επιφανής Γάλλος διπλωμάτης, ο Α. Briand,
συνέταξε ένα σχέδιο για τη δημιουργία της «Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής
Ένωσης». H πρόταση βρήκε κάποια υποστήριξη από τη γαλλική κυβέρνηση
και συζητήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών. Αλλά η ιστορική συγκυρία ήταν αρ
νητική: η σκληρη πραγματικότητα της ανόδου του φασισμού στην Ιταλία και,
λίγο αργότερα, του ναζισμού στη Γερμανία τελικά περιθωριοποίησαν κάθε
ενοποιητικη πρωτοβουλία.
• Το 1943, με τη σκέψη τους στραμμένη στη μορφή που θα έπαιρνε ο μεταπολεμι
κός κόσμος, ο Coudenhove^alergi και άλλοι σχεδίασαν ένα Σύνταγμα για τις
Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Βρήκαν ορισμένους επιφανείς υποστηρι
κτές. Ανάμεσά τους ήταν, όπως έχουμε διαπιστώσει, και ο Winston Churchill.
• Λίγο αργότερα, το 1948, ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Κίνημα, με μέλη απ’ όλες τις
χώρες της ηπείρου και σκοπό την επίτευξη της ένωσης της Ευρώπης. Διανοού
μενοι, τεχνοκράτες, επιχειρηματίες αλλά και αρκετοί πολιτικοί, καθώς επίσης
και συνδικαλιστές συγκαταλέγονταν ανάμεσα στα πρώτα μέλη του.
42
ENOTHTA 2.1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
• To 1949 ιδρύθηκε το Συμβούλιο της Ευρώπης, με σκοπό την ανάπτυξη της ευ
ρωπαϊκής συνεργασίας στους τομείς της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιω
μάτων, της εκπαίδευσης και του πολιτισμού.
Βλέπουμε λοιπόν ότι οι συζητήσεις για τα διάφορα σχήματα ευρωπαϊκής ενο
ποίησης μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου πολέμου μπόρεσαν να βασιστούν και
σε σημαντικές προύπάρχουσες πολιτικές ιδέες και κινήματα. Κι αυτό παρ’ όλο
που η στενή σχέση εθνικού κράτους και εθνικισμού αποτέλεσε, όπως διαπιστώσα
με στο κεφάλαιο 1, μια από τις πιο σημαντικές παραμέτρους της σύγχρονης ευρω
παϊκής ιστορίας. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η σχετική εξασθένιση του εθνικού
κράτους στα μεταπολεμικά χρόνια ήταν φυσικό να δώσει μια νέα ώθηση στις δυ
νάμεις που προσπαθούσαν να αναδείξουν τα κοινά στοιχεία και τα κοινά συμφέ
ροντα τα οποία θα μπορούσαν να ενώσουν τις χώρες και τους λαούς της Ευρώπης.
Με τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, πολλές από τις προηγούμε
νες εκφάνσεις της «ευρωπαϊκής ιδέας» τις αγκάλιασαν οι νέοι θεσμοί ως σταθ
μούς στην ιστορική πορεία διαμόρφωσης τους, ακόμη και αν μερικές φορές οι εν
λόγω εκφάνσεις δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη μορφή και τις λειτουρ
γίες των Κοινοτήτων. Με άλλα λόγια, πολλές από τις προηγούμενες απόπειρες
αποκρυστάλλωσης της ευρωπαϊκής ιδέας έχουν αξιοποιηθεί από τις Ευρωπαϊκές
Κοινότητες στην προσπάθεια διαμόρφωσης ενός ιστορικού ευρωπαϊκού πλαισίου
αναφοράς. Ό πως άλλωστε διαπιστώσαμε στο κεφάλαιο 1 (ενότητα 1.1), η δια
μόρφωση κοινών παραδόσεων, συμβόλων και πλαισίων αναφοράς έχει καθορι
στική σημασία για την παγίωση πολιτικά οργανωμένων κοινοτήτων. Αυτό ισχύει,
σήμερα, και για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Θα έχουμε, π.χ., ακούσει για το Βρα
βείο Καρλομάγνου, το οποίο απονέμεται σε σημαντικούς πολιτικούς οι οποίοι
έχουν διακριθεί για την προσήλωσή τους στην ευρωπαϊκή ιδέα.
Στο κεφάλαιο 1 του Συνοδευτικού Βιβλίου, που έχετε ήδη μελετήσει, ο S. Henig εξηγεί
πώς παρουσιάζονται οι μετατοπίσεις που προκάλεσε στη διεθνή πολιτική το τέλος του Β'
Παγκόσμιου πολέμου από μια σκοπιά, όπως ο ίδιος την ονομάζει, «ευρωκεντρική». Στο
Παράλληλο Κείμενο του Burns (σ. 389-401) αναλύονται οι αλλαγές στη διεθνή πολιτική τις
οποίες ο συγγραφέας συσχετίζει με τη νέα θέση της Ευρώπης. Με βάση αυτά τα κείμενα
όπως επίσης και το κεφάλαιο 1 και την ενότητα 2.1 του παρόντος Εγχειριδίου, γράψτε ένα
κείμενο (περίπου 200 λέξεις) αναλύοντας τις αλλαγές που επήλθαν, κατά τη γνώμη σας,
στη θέση της Ευρώπης (α) από τη σκοπιά των ΗΠΑ και (β) από τη σκοπιά της ΕΣΣΔ. Συζη
τήστε τις απόψεις σας με τον καθηγητή-σύμβουλό σας.
Στο σημείο αυτό μελετήστε το κεφάλαιο 2 τον Συνοδευτικού Βιβλίου. Όπως θα

διαπιστώσετε, ο συγγραφέας επικεντρώνει την προσοχή τον κυρίως σε δύο σημα
ντικές θεωρητικές προσεγγίσεις: τον φεντεραλισμό και τον λειτουργισμό. Αξίζει να
43
ENOTHTA 2.1
προσέξετε ιδιαίτερα την ανάλυσή τον για τις σχέσεις μεταξύ των θεωρητικών προ
σεγγίσεων και τις εξελίξεις στην ιστορία της ενοποίησης.
n Σ χ ό λ ιο Μ ε λ έ τ η ς
Για να κατανοήσετε καλύτερα τις ενότητες 2.2 και 2.3 σας συνιστούμε να μελετή
σετε προηγουμένως το κεφάλαιο 2 του Συνοδευτικού Βιβλίου.
44
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Ενότητα 2.2
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΤΗΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ
Στην ενότητα αυτή θα εξετάσουμε τις επτά βασικές έννοιες στις οποίες στηρί
ζεται η ανάλυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
α) Οι διακυβερνητικές σχέσεις. Πρόκειται για σχέσεις είτε μεταξύ κυβερνήσεων
(δηλαδη των εκτελεστικών εξουσιών) είτε μεταξύ κρατών. Στη δεύτερη περί
πτωση, βέβαια, συνήθως αναφερόμαστε σε διακρατικές (και όχι διακυβερνη
τικές) σχέσεις. Σε κάθε περίπτωση πάντως, όπως τονίζει και το Συνοδευτικό
Βιβλίο που μελετήσατε, πρόκειται για σχέσεις συνεργασίας. Τι εννοούμε με
τον όρο «σχέσεις συνεργασίας»;
β) H συνεργασία, στο πλαίσιο αυτών των αναλύσεων, σημαίνει ότι διαφορετικές
θεσμικές οντότητες (π.χ. τα κράτη της Ευρώπης) δουλεύουν από κοινού για
κάποιους κοινούς στόχους, χωρίς ωστόσο να αλλάζουν σημαντικά τα κύρια χα
ρακτηριστικά τους και χωρίς να μετασχηματίζονται οι ίδιες μέσα από τη συ
νεργασία τους. Πρόκειται για σύμπραξη κάποιων χωρών με σκοπό την επίτευ
ξη συγκεκριμένων κοινών στόχων, χωρίς να μειώνεται ο (όποιος) βαθμός ανε
ξαρτησίας και αυτονομίας της καθεμιάς από αυτές.
γ) H αλληλεξάρτηση. Είναι μια έννοια που υποδηλώνει ένα φαινόμενο διεθνές
και εξελισσόμενο. Υποδηλώνει την αυξανόμενη σύνδεση και διαπλοκή μεταξύ
των κοινωνιών και των οικονομιών των διάφορων κρατών και τη συνακόλουθη
αυξημένη ευαισθησία τους απέναντι σε εξελίξεις οι οποίες λαμβάνουν χώρα
έξω και πέρα από τα σύνορά τους. H αλληλεξάρτηση είναι ένα φαινόμενο που
δεν εξαρτάται πάντα από την πολιτική των κρατών. Μπορεί, όμως, να οδηγή
σει σε περισσότερη συνεργασία μεταξύ τους, αν και η συνεργασία αυτή μπορεί
να οφείλεται και σε άλλες αιτίες (π.χ. αμυντική συνεργασία απέναντι σε κάτι
που προσλαμβάνεται ως κοινή απειλή). Αυτό που χαρακτηρίζει την αλληλε
ξάρτηση είναι ότι οδηγεί σε περισσότερες ανταλλαγές και συνδέσεις μεταξύ
των κοινωνιών και των οικονομιών, δημιουργώντας έτσι διάφορα διλήμματα,
προβλήματα αλλά και ευκαιρίες για την πολιτική των κρατών.
δ) Τα διλήμματα αυτά περιστρέφονται συχνά γύρω από την έννοια της εθνικής κυ
ριαρχίας. Πρόκειται για έναν όρο που φαίνεται ίσως να εκφράζει κάποια ευ
νόητα στοιχεία, στην πραγματικότητα όμως παρουσιάζει διάφορες δυσκολίες.
Ως έννοια του διεθνούς δικαίου, η εθνική κυριαρχία αφορά την άσκηση κρατι
κής εξουσίας μέσα σε κάποια προσδιορισμένα εδαφικά όρια και υποδηλώνει
την ανεξαρτησία του κράτους και τη δυνατότητά του να αποφασίζει για τη διε
θνή του θέση και συμπεριφορά. Ταυτόχρονα υποδηλώνει και τη δυνατότητά
45
ENOTHTA 2.2
του να αποφασίζει για τις εσωτερικές του υποθέσεις. H έννοια της εθνικής κυ
ριαρχίας ευνοεί δηλαδη τη λεγάμενη «αρχή της μη επέμβασης» στις εσωτερικές
υποθέσεις των κρατών. Αντιλαμβανόμαστε βέβαια ότι η εθνική κυριαρχία εί
ναι στην πραγματικότητα σχετική, εφόσον το κράτος υποκειται σε διάφορους
περιορισμούς και κανόνες συμπεριφοράς που ισχύουν στις διεθνείς σχέσεις
(διεθνές δίκαιο, άτυποι κανόνες, συμμαχικές υποχρεώσεις κ.ά.). Αλλά πέρα
από αυτούς τους περιορισμούς, που ίσχυαν έτσι και αλλιώς και στο παρελθόν,
το φαινόμενο της αλληλεξάρτησης, στο οποίο αναφερθηκαμε πιο πάνω, και γε
νικότερα η διεθνοποίηση της οικονομίας τείνουν να μειώνουν ολοένα και πε
ρισσότερο την πραγματική (όχι τη νομικη-τυπικη) δυνατότητα του εθνικού κρά
τους να καθορίζει τις πολιτικές του. Και αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από το αν
ένα κράτος ανήκει η δεν ανήκει σε ένα εξαιρετικά προχωρημένο «πείραμα»
υπερεθνικής οργάνωσης, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
ε) Όταν αναφερόμαστε σε υπερεθνική οργάνωση, εννοούμε κάποια μορφή πολι
τικής οργάνωσης η οποία τοποθετείται υπεράνω των επιμέρους κρατικών
οντοτήτων που τη συναποτελούν. Με άλλα λόγια, σε αυτή την περίπτωση έχου
με να κάνουμε με μορφές συνύπαρξης αυτών των οντοτήτων οι οποίες προχω
ρούν πέραν της «συνεργασίας» με την έννοια που την ορίσαμε πιο πάνω. Οι
επιμέρους οντότητες επηρεάζονται σε σημαντικό βαθμό από τη συνύπαρξη
τους, μετασχηματίζονται και αποκτούν νέες μορφές σχέσεων με τις άλλες
οντότητες και με το επίπεδο της υπερεθνικής οργάνωσης.
στ) H Ολοκλήρωση, μια έννοια που θα χρησιμοποιούμε συχνά, είναι η διαδικασία
η οποία οδηγεί σε μια νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης, όπως η υπερεθνική
οργάνωση που μόλις αναφέραμε. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι, ως διαδι
κασία, η ολοκλήρωση έχει ορισμένα «ανοικτά» χαρακτηριστικά. Με άλλα λό
για, όταν παρατηρούμε μια διαδικασία ολοκλήρωσης που βρίσκεται σε εξέλι
ξη, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν θα οδηγήσει απαραίτητα σε κάποια ορι
σμένη μορφή πολιτικής οργάνωσης (π.χ. σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα).
ζ) Τέλος, πρέπει να σταθούμε στον πλουραλισμό. Πρόκειται για μια έννοια που
υποδηλώνει τη λειτουργία, στα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα, μιας πολυ-
φωνικης συνύπαρξης διαφορετικών κοινωνικών συμφερόντων τα οποία αντα
γωνίζονται για τον επηρεασμο της πολιτικής εξουσίας. Οι διαφορετικές αυτές
«ομάδες συμφερόντων» μέσα σε μια κοινωνία μπορεί, βέβαια, να βρίσκονται
συχνά σε ανταγωνισμό, όμως η συμμετοχή σε μια ομάδα δεν αποκλείει τη συμ
μετοχή και σε μια άλλη. Αντίθετα, η ταυτόχρονη συμμετοχή ενός πολίτη σε πε
ρισσότερες ομάδες συμφερόντων θεωρείται στο πλαίσιο του πλουραλισμού
μια πολύ σημαντική δυνατότητα. Όπως θα διαπιστώσουμε, με την εξέλιξη της
ενοποίησης στην Ευρώπη, ο πλουραλισμός ως έννοια εφαρμόζεται όλο και πε
ρισσότερο στο επίπεδο της ευρωπαϊκής κοινωνίας, χωρίς να δεσμεύεται από
τα όρια που έθεταν οι θεσμοί του εθνικού κράτους. Έ χει, έτσι, επηρεάσει σε
σημαντικό βαθμό ορισμένες θεωρητικές προσεγγίσεις στην ενοποίηση, ακόμη
και προσεγγίσεις που, κατά τα άλλα, διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους.
46
ENOTHTA 2.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Σύμφωνα με το κεφάλαιο 2 του Συνοδευτικού Βιβλίου και λαμβάνοντας υπόψη και τις σε
λίδες που μόλις διαβάσατε, απαντήστε στο ακόλουθο ερώτημα, το οποίο μας βοηθά να
διασαφηνίσουμε τις σχέσεις ανάμεσα σε έννοιες και προσεγγίσεις: υπάρχει διαφορά
-και, αν ναι, ως προς τ ι- μεταξύ των δύο κύριων θεωρητικών προσεγγίσεων (φεντεραλι
σμός και λειτουργισμός) στην ευρωπαϊκή ενοποίηση σε σχέση, συγκεκριμένα, με τον τρό
πο που αντιλαμβάνονται την έννοια της εθνικής κυριαρχίας; H απάντησή σας δεν θα πρέ
πει να υπερβαίνει τις 150 λέξεις.
47
Ενότητα 2.3
ΚΥΡΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Αφού παρουσιάσαμε ορισμένες βασικές έννοιες για την ευρωπαϊκή ενοποίηση,
μπορούμε τώρα να στρέψουμε την προσοχή μας σε κάποιες θεωρητικές προσεγγί
σεις που έχουν αποδειχτεί χρήσιμες για την εξέταση των διαφορετικών όψεων της
ευρωπαϊκής ενοποίησης. Στις ενότητες που ακολουθούν εξετάζουμε συνοπτικά
τρεις κύριες θεωρίες (φεντεραλισμό, θεωρία διακυβερνητικών σχέσεων, λειτουρ
γισμό), καθώς επίσης και δύο νεότερες προσεγγίσεις που παρουσιάζουν ιδιαίτερο
ενδιαφέρον (θεσμικισμο, πλουραλιστικη θεωρία διακυβερνητικών σχέσεων).
2.3.1 Ο φεντεραλισμός
O φεντεραλισμός ήταν μια σημαντική θεωρία που, αν και είχε ιδιαίτερη απη-
χηση στις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, δεν έπαψε ποτέ να έχει ένθερ
μους υποστηρικτές. Κύρια χαρακτηριστικά του:
• Υποστηρίζει ότι η διεξοδικη ανάλυση των πολιτικών τάσεων που επικράτησαν
στην ευρωπαϊκή ιστορία μετά το τέλος του B' Παγκόσμιου πολέμου υποδεικνύ
ει ότι τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη κινούνται προς μια μορφή πολιτικής ένωσης.
• Όπως φανερώνει και το όνομά του, ο φεντεραλισμός δίνει ιδιαίτερη έμφαση
στη συγκρότηση πολιτικών θεσμών ομοσπονδιακού τύπου. Πρότυπό του θεω
ρεί κυρίως την ομοσπονδιακή οργάνωση του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ.
• Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι, για να πραγματοποιηθούν τα σχέδια
του φεντεραλισμού, απαιτείται μια βασική πολιτική συμφωνία για ένα Ευρω
παϊκό Σύνταγμα.
• Προτείνεται έτσι η συγκρότηση ενός συστήματος διακυβέρνησης με δύο βασι
κά επίπεδα (ομοσπονδία και κράτη) και θεσμικές σχέσεις τέτοιες που να επι
τρέπουν την εξισορρόπηση μεταξύ των εξουσιών των διαφορετικών επιπέδων.
• Το ομοσπονδιακό (υπερεθνικό) επίπεδο αποκτά σημαντικούς ρόλους στον κα
θορισμό των κοινών πολιτικών και των εξωτερικών σχέσεων της ομοσπονδια
κής Ευρώπης.
• Όπως αναφέρει και το Συνοδευτικό Βιβλίο στο κεφάλαιο 2 που μελετήσατε,
σε παραλλαγές αυτού του μοντέλου, στις οποίες τα κράτη διατηρούν μεγάλη
αυτονομία και οι σχέσεις μεταξύ τους και με το πολιτικό κέντρο παραμένουν
χαλαρές, μπορούμε να μιλάμε για συνομοσπονδία.1*
1
Μια πολύ καλή και κλασική πια επισκόπηση μ π ο ρ εί να βρεθεί στο βιβλίο του Pentland (1973).
48
ENOTHTA 2.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Θα επανέλθουμε στα σημαντικά ζητήματα που θέτει ο φεντεραλισμός σε διά

φορα σημεία αυτού του Εγχειριδίου Μελέτης και κυρίως στο κεφάλαιο 8. Εκείνο
όμως που πρέπει να σημειώσουμε εδώ είναι ότι ο φεντεραλισμός ως θεωρία της
ευρωπαϊκής ενοποίησης έχει δύο όψεις: την αναλυτική και την κανονιστική. Συν
δυάζει, δηλαδη, αφενός έννοιες και προσεγγίσεις που στοχεύουν στην καλύτερη
εξηγηση και ανάλυση του τι συμβαίνει στην Ευρώπη, στοιχεία που αποκαλούνται
αναλυτικά, και αφετέρου στη διερεύνηση των προτύπων οργάνωσης τα οποία, κα
τά την άποψη των υποστηρικτών του, είναι τα καταλληλότερα για την εξέλιξη της
Ευρώπης, στοιχεία που αποκαλούνται κανονιστικά. Με άλλα λόγια, δεν επιχειρεί
μόνο να μας εξηγήσει τι συμβαίνει στην Ευρώπη, αλλά καταθέτει και επεξεργα
σμένες προτάσεις πολιτικής για το τι θα έπρεπε να συμβαίνει.
2.3.2 H θεωρία των διακυβερνητικών σχέσεων

Είδαμε στην προηγούμενη ενότητα (2.2) ότι οι διακυβερνητικές σχέσεις ως βα
σική έννοια μπορούν να συσχετιστούν με τη συνεργασία μεταξύ των κρατών. Ξε
κινώντας από αυτή τη διαπίστωση αφενός και από τη γενικότερη άποψη ότι οι
διακυβερνητικές σχέσεις έχουν βασική σημασία για την κατανόηση της ευρωπαϊ
κής πολιτικής αφετέρου, πολλοί αναλυτές έχουν επιχειρήσει να αναγάγουν την
ανάλυση των διακυβερνητικών σχέσεων σε θεωρητική προσέγγιση. H προσέγγι
ση αυτή επιχειρεί να εξηγήσει τις εξελίξεις και τα χαρακτηριστικά της ενοποίη
σης μέσα από τις διαπραγματεύσεις, τη συνεργασία, τη συνύπαρξη αλλά και τις
διαφορές και τις διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών.2Κύρια χαρακτηριστικά
αυτής της προσέγγισης:
• Τα κράτη και οι κυβερνήσεις τους είναι οι παράγοντες που, σε τελική ανάλυση,
είναι σε θέση να ελέγχουν αποφασιστικά τη διαδικασία ληψης αποφάσεων στις
Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Κατά συνέπεια, τα κράτη αποτελούν τους κύριους
πρωταγωνιστές και η εθνική κυριαρχία δεν υφίσταται σημαντικές αλλοιώσεις.
• Οι κυβερνήσεις δρουν στη βάση του εθνικού συμφέροντος των χωρών τους.
Υιοθετούν πολιτικές ευνοϊκές προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση, εφόσον αυτές
συνδυάζονται με την αντίληψη τους για το εθνικό συμφέρον. Σε διαφορετική
περίπτωση, είναι σε θέση να ανακόψουν την πορεία της ενοποίησης. Πραγματι
κά, όπως θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια, αυτό έχει συμβεί αρκετές φορές
στην ιστορία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
• Μπορεί τα εθνικά κράτη να ήταν πράγματι εξασθενισμένα στις απαρχές της με
ταπολεμικής περιόδου, όμως η συμμετοχή τους στη διαδικασία της ενοποίησης
δεν τα εξασθένισε περισσότερο. Το αντίθετο συνέβη: τα σταθεροποίησε, τους
παρέσχε ένα πλαίσιο δράσης και νέους στόχους και τα ενδυνάμωσε μέσα στα
όρια, βέβαια, του νέου συστήματος συνεργασίας στην Ευρώπη.3
2
H εξέλιξη των απόψεων ενός διακεκριμ ένου εκπροσώ που αυτής της θεω ρητικής προσέγγισης
διαφαίνεται στα δοκίμια που περιέχονται στον τόμο του Hoffmann (1995).
Την άποψη αυτή έχει υποστηρίξει διεξοδικά σε ένα σημαντικό βιβλίο του ο Milward (1992).
49
ENOTHTA 2.3
2.3.3 O λειτουργισμός
Θυμόμαστε ότι, στο κεφάλαιο 2 του Συνοδευτικού Βιβλίου, ο συγγραφέας το
νίζει πως, σε τελική ανάλυση, ο δρόμος που ακολούθησαν οι Ευρωπαϊκές Κοινό
τητες στην πρώτη δεκαετία τους ήταν πιο κοντά στο λειτουργικό (η νεολειτουργι-
κο) μοντέλο και μπορεί με αρκετή επιτυχία να εξηγηθεί με τη βοήθεια της λει
τουργικής προσέγγισης. Αυτή η νίκη του λειτουργισμού, όπως την ονομάζει, οφει
λόταν σε ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά του. Ας τα δούμε συνοπτικά:
• Καταρχην πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι πρόκειται για μια προσέγγιση που
δίνει έμφαση στις οικονομικές διαδικασίες. Δεν ξεκινά από τους πολιτικούς
θεσμούς, όπως ο φεντεραλισμός, αλλά από έναν < περισσότερους σημαντικούς
τομείς της οικονομίας. Όπως θα διαπιστώσουμε στο κεφάλαιο 3, η διαδικασία
της ενοποίησης ξεκίνησε, πραγματικά, από έναν κρίσιμο τομέα της ευρωπαϊ
κής οικονομίας.
• O λειτουργισμός ερμηνεύει την πρόοδο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενο
ποίησης ως αποτέλεσμα σταδιακών, βήμα προς βήμα επιτευγμάτων, τα οποία
βασίζονται σε επιτυχίες στην περιοχή της οικονομικής ολοκλήρωσης και επε
κτείνονται κατόπιν και στην πολιτική ολοκλήρωση.
• H πρόοδος αυτή συντελείται σταδιακά, από τομέα σε τομέα, και επιτυγχάνεται
χάρη σε ένα μηχανισμό τον οποίο μπορούμε να ονομάσουμε διάχυση των λει
τουργικών αποτελεσμάτων. Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά, όταν σε έναν τομέα
της οικονομίας επιτευχθεί ένα προχωρημένο επίπεδο ολοκλήρωσης (π.χ. στην
παραγωγή άνθρακα και χάλυβα στη δυτική Ευρώπη μετά το 1952), τότε σε άλ
λους τομείς που συνδέονται με τον πρώτο γίνεται αισθητη η ανάγκη αυξημένης
συνεργασίας < και σταδιακής ολοκλήρωσης.
Θα πρέπει να σταθούμε για λίγο στο σημείο αυτό, ώστε να μπορέσουμε πραγ
ματικά να κατανοήσουμε σε γενικές γραμμές την προσέγγιση του λειτουργισμού.
H λειτουργική διάχυση για την οποία μιλήσαμε μπορεί βέβαια να λαμβάνει χώρα
λίγο πολύ αυτόματα, με την υπερχείλιση (spill-over) της οικονομικής ολοκλήρωσης
από τομέα σε τομέα. Όμως ταυτόχρονα, τα οικονομικά και κοινωνικά εκείνα συμ
φέροντα (οι «ομάδες συμφερόντων» που αναφέραμε στην ενότητα 2.2), τα οποία
αντιλαμβάνονται ότι θα έχουν οφέλη από την επέκταση της ολοκλήρωσης, ασκούν
πιέσεις στις κυβερνήσεις τους με σκοπό την προώθηση της ενοποίησης. Αυτό έχει
αποτέλεσμα η διαδικασία της ενοποίησης να κινείται με τη βοήθεια ενός συνδυα
σμού πρώτα οικονομικών και, στη συνέχεια, και πολιτικών παραγόντων.4
4Hκλασική υποστήριξη της λειτο υργικής θεω ρητικής προσέγγισης στην ευρω παϊκή ενοποίηση
βρίσκεται στο βιβλίο του Haas (1958).
50
ENOTHTA 2.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
2.3.4 Δυο νεότερες προσεγγίσεις

Τέλος, δυο νεότερες θεωρητικές προσεγγίσεις, που αναπτύχθηκαν κυρίως στις
δεκαετίες του 1980 και του 1990, παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εί
ναι σκόπιμο να τις γνωρίσουμε και αυτές σε γενικές γραμμές.
• Έ χει επικρατήσει να ονομάζουμε την πρώτη από τις θεωρητικές αυτές προσεγ
γίσεις θεσμικισμό (institutionalism) η νέο θεσμικισμό (new institutionalism).
Για τις ανάγκες αυτού του Εγχειριδίου θα αναφερόμαστε, απλώς, στο θεσμικι
σμό. Διαπιστώσαμε ότι τόσο ο φεντεραλισμός όσο και ο λειτουργισμός δίνουν
ιδιαίτερη σημασία στο υπερεθνικό επίπεδο, αν και η καθεμιά από αυτές τις θε
ωρίες τον προσεγγίζει διαφορετικά. O θεσμικισμος συμφωνεί καταρχην με
αυτή την έμφαση στο υπερεθνικό επίπεδο, αλλά θεωρεί ότι, σε συνθήκες προ
χωρημένης ενοποίησης (όπως είναι οι συνθήκες στις οποίες λειτουργεί η Ευ
ρωπαϊκή Κοινότητα από τη δεκαετία του 1980), πρέπει να αναζητήσουμε κά
ποιους πρόσθετους εξηγητικούς παράγοντες για να κατανοήσουμε τον εξελισ
σόμενο ρόλο αυτού του επιπέδου. Οι κύριοι παράγοντες που πρέπει να συμπε-
ριληφθούν είναι, πρώτον, η σχετικά αυτόνομη λειτουργία και επίδραση των
κεντρικών θεσμών της Κοινότητας (τους οποίους θα γνωρίσουμε στα κεφάλαια
3 και 4) και, δεύτερον, οι αναπτυσσόμενες οσμώσεις, συνδέσεις και διαπλοκές
ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς και στους εθνικούς θεσμούς. Σύμφωνα με αυτή
την προσέγγιση, ένα κρίσιμο πεδίο για την εξέλιξη της ενοποίησης είναι οι κα
θημερινές διαδικασίες διαμόρφωσης και εφαρμογής πολιτικών (policies) που
λαμβάνουν χώρα στην Κοινότητα. Αν παρακολουθήσουμε αυτές τις διαδικα
σίες προσεκτικά, θα αντιληφθούμε ότι η λειτουργία και η επιρροή των Κοινο
τικών θεσμών και οι αλληλεπιδράσεις τους με τους εθνικούς θεσμούς αποτε
λούν περισσότερο ουσιαστικούς παράγοντες για την εξηγηση της ενοποίησης
από τις οικονομικές εξελίξεις η τη δράση κάποιων ομάδων συμφερόντων.5
• Και ο ρόλος των κρατών; Το τελευταίο θεωρητικό πρίσμα που θα συζητήσουμε
εδώ δέχεται ότι η εξέλιξη της ενοποίησης υποδεικνύει την ανάγκη για νέες,
τροποποιημένες προσεγγίσεις, αλλά επιμένει ότι τα κράτη εξακολουθούν να
κρατούν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.6H προσέγγιση
αυτή επιχειρεί να συνδυάσει τις διακυβερνητικές σχέσεις και τον πλουραλισμό
και θα την ονομάσουμε πλουραλιστικη θεωρία διακυβερνητικών σχέσεων.
Βασίζεται, πραγματικά, στη θεωρία των διακυβερνητικών σχέσεων, την οποία
γνωρίσαμε πιο πάνω, αλλά διαφοροποιείται σε σχέση με δύο σημαντικά ερω
τήματα: (α) Τι καθορίζει τη δράση του κράτους; (β) Σε ποιο βαθμό μπορεί να
εκληφθεί το κράτος ως αυτόνομη οντότητα; Σύμφωνα με την πλουραλιστικη
θεωρία των διακυβερνητικών σχέσεων, οι σχέσεις αυτές δεν καθορίζονται μό
νον από τις κυρίαρχες αντιλήψεις για το εθνικό συμφέρον, αλλά και από τις
5Χαρακτηριστικές αναλύσεις σε αυτή την κατεύθυνση είναι των Peters (1994) και Mendrinou (1996).
Μια χαρακτηριστική απόπειρα σε αυτή την κατεύθυνση είναι το άρθρο τον Moravscik (1993), το
οποίο έχει ασκήσει σημαντική επίδραση στους νποστηρικτές αυτής της προσέγγισης.
51
ENOTHTA 2.3
διάφορες ομάδες συμφερόντων οι οποίες δρουν μέσα στο κράτος, στον περίγυ
ρό του αλλά συχνά και επάνω από αυτό (σε υπερεθνικό επίπεδο). Κατά συνέ
πεια, η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι το αποτέλεσμα διάφορων πο
λιτικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων, αλλά το εθνικό κράτος πα
ραμένει ένας κεντρικός παίκτης σε αυτή την πορεία.
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α 3 /Κ ε φ ά λ α ιο 2 1
1. Σχολιάστε τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών αλληλεξάρτηση, συνεργασία, υπερεθνική ορ
γάνωση, ολοκλήρωση, πλουραλισμός (βλ. ενότητα 2.2) και των θεωρητικών προσεγγί
σεων που περιγράφονται στην ενότητα 2.3. Στην απάντησή σας θα πρέπει να λάβετε
υπόψη το ενδεχόμενο ότι κάποιες έννοιες μπορούν να συσχετιστούν με περισσότερες
από μία προσεγγίσεις, αλλά ίσως με κάπως διαφοροποιημένα νοηματικά περιεχόμενα
(150 λέξεις).
2. Αναφέρετε στοιχεία από τις θεωρητικές προσεγγίσεις που περιγράφονται στην ενότη
τα 2.3 τα οποία, κατά τη γνώμη σας και με βάση όσα έχετε μελετήσει μέχρι τώρα, όσα
γνωρίζετε από την εμπειρία σας ή έχετε πληροφορηθεί από άλλες πηγές (π.χ. τα MME),
είναι σημαντικά για την κατανόηση της σημερινής πραγματικότητας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση (150 λέξεις).
52
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Σύνοψη
Στο κεφαλαίο αυτό εγινε μια σύντομη εισαγωγή σε ορισμένα εννοιολογικα
και θεωρητικά ζητήματα που θα μας φανούν χρήσιμα, καθώς προχωρούμε στη
μελέτη μας στα επόμενα κεφαλαια. Αναφερθήκαμε στην αρχή στην παράδοση
της ευρωπαϊκής ιδέας. Αναπτύξαμε τη σημασία μιας σειρας από αντιλήψεις και
προτάσεις πολιτικής που έχουν διατυπωθεί κατα καιρούς και συγκλίνουν στην
προσπάθεια για τη συγκρότηση μιας μορφής ένωσης της Ευρώπης. Διαπιστώ
σαμε, λοιπον, οτι οι συζητήσεις για τα διαφορα σχήματα ευρωπαϊκής ενοποίη
σης μετα το τέλος του B' Παγκόσμιου πολέμου βασίστηκαν και σε σημαντικές
προύπαρχουσες πολιτικές ιδέες και κινήματα.
Στη συνέχεια, περασαμε από τη σκιαγραφηση των γενικών χαρακτηριστικών
και της ιστορίας της ευρωπαϊκής ιδέας στις αναλυτικές έννοιες που χρησιμο
ποιούνται σήμερα για την κατανόηση της ενοποίησης. Γνωρίσαμε επτα βασικές
έννοιες που θα μας είναι απαραίτητες στην περαιτέρω μελέτη μας: διακυβερνη
τικές σχέσεις, συνεργασία, αλληλεξαρτηση, εθνική κυριαρχία, υπερεθνική οργα-
νωση, ολοκλήρωση, πλουραλισμός. Γνωρίσαμε επίσης, σε πολύ γενικές γραμ
μές, πέντε σημαντικές θεωρητικές προσεγγίσεις οι οποίες χρησιμοποιούνται
από τους αναλυτές για την εξήγηση δίφ ορω ν όψεων του φαινομένου της ευρω
παϊκής ενοποίησης. Συζητήσαμε για τον φεντεραλισμό, τη θεωρία των διακυ
βερνητικών σχέσεων, τον λειτουργισμό, τον θεσμικισμό και, τέλος, την πλουρα-
λιστικη θεωρία διακυβερνητικών σχέσεων. Θα μας δοθεί η ευκαιρία, στα επόμε
να κεφαλαια, να δούμε πώς οι έννοιες και οι θεωρητικές προσεγγίσεις που γνω
ρίσαμε βρίσκουν εφαρμογή στη μελέτη της δημιουργίας, της εξέλιξης και της
λειτουργίας των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
53
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 3
H ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
To κεφάλαιο αυτό έχει σκοπό την παρουσίαση της δημιουργίας των τριών Ευ Σκοπός
ρωπαϊκών Κοινοτήτων και την περιγραφή των συνθηκών οι οποίες συνέβαλαν
στην έναρξη της διαδικασίας για την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
• περιγράφετε σε γενικές γραμμές τις συνθήκες που οδήγησαν στη δημιουργία Αποτελέσματα
των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
• αναπτύσσετε τους βασικούς σκοπούς των τριών Κοινοτήτων
• αναφέρετε τα κύρια χαρακτηριστικά των Κοινοτήτων
• διακρίνετε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις τρεις Κοινότητες, καθώς
επίσης και μεταξύ των Κοινοτήτων, αφενός, και των άλλων θεσμών ευρωπαϊ
κής συνεργασίας αφετέρου (αναφερόμαστε στους θεσμούς τους οποίους εξε
τάσαμε στο κεφάλαιο 1).
Έννοιες
• Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ)
Κλειδιά
• Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (EYPATOM)
• Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ)
• Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ)
• Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ)
• Φεντεραλισμός
• Λειτουργισμός
• Σχέδιο Schuman
• Κοινή Αγορά
• Ψυχρός Πόλεμος
• Γαλλογερμανικές σχέσεις
• «Ειδική σχέση»
Τα προηγούμενα κεφάλαια αποτέλεσαν μια απαραίτητη εισαγωγή τόσο στις Εισαγωγικές

συνθήκες της μεταπολεμικής Ευρώπης, ιδωμένες μέσα από το συγκεκριμένο πρί Παρατηρήσεις
σμα της ανάλυσης των απαρχών της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όσο και στις βασικές
έννοιες και προσεγγίσεις που χρησιμοποιούμε για την περιγραφή και την ανάλυ
ση της ενοποίησης. Μπορούμε τώρα να εξετάσουμε τη δημιουργία των τριών Ευ
ρωπαϊκών Κοινοτήτων οι οποίες, όπως θα δούμε, αποτέλεσαν τον πυρήνα για τη
55
διαδικασία της ενοποίησης. Πρόκειται για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα
και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), την Ευρωπαϊκή Κ οινότητα Ατομικής Ε νέργειας
(EYPATOM) και την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (EOK). Στα επόμενα
κεφάλαια θα δούμε ότι οι τρεις αυτές Κοινότητες σε κάποιο στάδιο της εξέλιξης
τους (στη δεκαετία του 1960) συνένωσαν τους κύριους θεσμούς τους. Αργότερα
(στη δεκαετία του 1990) αποτέλεσαν και τη βάση για τη συγκρότηση της Ευρωπαϊ
κής Ένωσης (Ε.Ε.).
Το κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνει τρεις ενότητες. H πρώτη αναφέρεται στις
σχέσεις Γαλλίας-Γερμανίας και στα διλήμματα που έθεσε η εξελισσόμενη θέση
της μεταπολεμικής Γερμανίας στη δεκαετία του 1950. Στη δεύτερη ενότητα εξετά
ζονται οι συνθήκες μέσα από τις οποίες δημιουργηθηκε η ΕΚΑΧ. Τέλος, στην τρί
τη αναλύονται οι συνθήκες που οδήγησαν στην ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της
ΕΟΚ με τις Συνθήκες της Ρώμης το 1957.
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α 1 /Κ ε φ ά λ α ιο 3 *1
Στο σημείο αυτό μελετήστε το κεφάλαιο 3 του Συνοδευτικού Βιβλίου και στη συνέχεια
απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα (έως 100 λέξεις κάθε απάντηση).
1. Ποιοι παράγοντες ήταν υπεύθυνοι για την αίσθηση του «ευρω-ενθουσιασμού» που επι
κρατούσε, όπως τον αναφέρει το Συνοδευτικό Βιβλίο, την περίοδο 1950-1952;
2. Ποιοι από αυτούς τους παράγοντες επιβίωσαν μετά το 1953;
3. Τι ρόλο έπαιξε η κρίση του Σουέζ (1956) στις σχέσεις Γαλλίας-ΗΠΑ και Βρετανίας-ΗΠΑ;
Όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη και αυτού του κεφαλαίου, επιστρέψτε στη Δραστη
ριότητα αυτή και ξαναδείτε τις απαντήσεις σας.
56
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Ενότητα 3.1
OI ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΑΛΛΙΛΣ-ΓΕΡΜΛΝΙΛΣ
KAI TO «ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ZHTHMA»
Διαπιστώσαμε στο κεφάλαιο 1 (ενότητα 1.3) ότι το καθεστώς της ηττημένης
Γερμανίας δημιούργησε τριβές στις σχέσεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους,
αφενός, και της ΕΣΣΔ και των χωρών που είχαν περιέλθει στη σφαίρα επιρροής
της, αφετέρου. Λίγο αργότερα, στα χρόνια μετά την κρίση του Βερολίνου (1948)
και τη διαίρεση της Γερμανίας, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυ
τική Γερμανία) έγινε η αιτία για ένα άλλο πρόβλημα, αυτή τη φορά μέσα στο δυτι
κό μπλοκ. Στη βάση του το ζητημα ήταν απλό. Η Δυτική Γερμανία αντιπροσώπευε
μια χώρα δυνητικά ισχυρή από άποψη τόσο οικονομική όσο και στρατιωτική. Τι
πολιτικές θα έπρεπε να υιοθετήσουν οι σύμμαχοι αναφορικά με τη μελλοντική
εξέλιξη της Γερμανίας;
Γνωρίζουμε από το κεφάλαιο 1 ότι, όταν ιδρύθηκε το NATO (1949), η Δυτική
Γερμανία δεν ήταν ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη. Έ γινε όμως δεκτή ως μέλος έξι
χρόνια αργότερα, το 1955. Μεταξύ του 1949 και του 1955 είχε ωριμάσει η ιδέα ότι
οι σύμμαχοι δεν θα έπρεπε να επαναλάβουν τα λάθη του τέλους του Α' Παγκόσμι
ου πολέμου, όταν οι ιδιαίτερα επαχθείς όροι που επιβλήθηκαν στην ηττημένη
Γερμανία περιόρισαν την οικονομική της ανάπτυξη, την ώθησαν στην οικονομική
και πολιτική εσωστρέφεια και συντέλεσαν στην ενίσχυση των αντιδημοκρατικών
τάσεων που κατέληξαν στην κυριαρχία του ναζισμού. Όπως τονίζει το Συνοδευτι
κό Βιβλίο στις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου 3 που μελετήσατε, ιδιαίτερα η κυ
βέρνηση των ΗΠΑ κατέληξε γρήγορα στην άποψη ότι η Γερμανία θα έπρεπε να
βοηθηθεί με τρόπο ο οποίος θα της επέτρεπε να ανοικοδομήσει και να αναπτύξει
την οικονομία της, αλλά και να αποκτήσει μια περιορισμένη αλλά αξιόμαχη στρα
τιωτική οντότητα1στο πλαίσιο του NATO και των εξελισσόμενων θεσμών ευρω
παϊκής συνεργασίας.
Η οικονομική πλευρά καλύφθηκε καταρχην με το αμερικανικό Σχέδιο Μάρσαλ
το οποίο έχουμε ηδη εξετάσει. Το 1950 το γαλλικό Σχέδιο Pleven πρότεινε μια ευ
ρωπαϊκή αμυντική συμμαχία που θα περιλάμβανε και τη Δυτική Γερμανία. Η πρό
ταση αυτή βρήκε αρχικά αρκετούς υποστηρικτές και οδηγησε στον σχεδιασμο για
την ίδρυση μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας και μιας Ευρωπαϊκής Πολιτι
κής Κοινότητας (βλ. Πίνακα 1, κεφάλαιο 1). Ωστόσο, τα σχέδια αυτά κατέρρευσαν
το 1954, όταν το γαλλικό κοινοβούλιο τελικά δεν επικύρωσε την ίδρυση της Αμυ
ντικής Κοινότητας. Έ να χρόνο αργότερα, το 1955, ιδρύεται η Δυτικοευρωπαϊκή1
1Περιορισμένη, με την έννοια ότι δεν επιτρεπόταν στη Γερμανία να αναπτύξει όπλα μαζικής κατα
στροφής. H κυβέρνηση των ΗΠΑ επιθυμούσε, εντούτοις, τη δημιουργία ενός αξιόμαχου γερμανικού
στρατού, εξοπλισμένου με συμβατικά αλλά σύγχρονα όπλα και ικανού να παίξει ένα ρόλο στο πλαί
σιο του NATO. Η Βρετανία και η Γαλλία έγιναν οι μόνες πυρηνικές δυνάμεις της Ευρώπης.
57
ENOTHTA 3.1
Ένωση (ΔΕΕ) ως μια νέα απόπειρα συγκρότησης μιας ευρωπαϊκής αμυντικής

οντότητας. H Δυτική Γερμανία γίνεται πλήρες μέλος της ΔΕΕ όπως επίσης, την
ίδια χρονιά, και του NATO.
Αλλά, ενώ το NATO γίνεται ολοένα και περισσότερο σημαντικό ως αμυντικός
οργανισμός στον δυτικό κόσμο, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τη ΔΕΕ. H ΔΕΕ γρή
γορα μπήκε στο περιθώριο, καθώς η λογική του Ψυχρού Πολέμου και του διπολι
σμού στις διεθνείς σχέσεις ευνόησαν τον κυρίαρχο ρόλο του NATO. Ό πως θα
δούμε στα επόμενα κεφάλαια, έπρεπε να φτάσουμε στη δεκαετία του 1980 και να
γίνουν αισθητές σημαντικές ανακατατάξεις στη διεθνή πολιτική για να μπορέσει
η ΔΕΕ να αποκτήσει και πάλι κάποιο ρόλο.
Έ νας επιπλέον λόγος που εξηγεί την περιθωριοποίηση της ΔΕΕ είναι η πολιτι
κή της Βρετανίας η οποία, από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, είχε εισέλθει σε
μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από τη συστηματική προσπάθεια να επανακαθο
ρίσει τις διεθνείς της υποχρεώσεις στη βάση των νέων, μειωμένων οικονομικών
και στρατιωτικών δυνατοτήτων της. Αυτός όμως ο επανακαθορισμός των υποχρε
ώσεων της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής λάμβανε χώρα μέσα στο πλαίσιο
μιας ιδιαίτερα στενής σχέσης της Βρετανίας με τις ΗΠΑ, της περίφημης «ειδικής
σχέσης» (special relationship). O όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το
1951 σε μια αναφορά του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. O όρος συμπυκνώ
νει τις ποικίλες διπλωματικές, πολιτικές, στρατιωτικές αλλά και πολιτισμικές δια
συνδέσεις που χαρακτήρισαν την εξέλιξη της συνεργασίας μεταξύ Βρετανίας και
ΗΠΑ (Dobson, 1997, σ. 29). Η συνεργασία αυτή αποτέλεσε έναν από τους βασι
κούς όρους για την εσωτερική σταθερότητα και λειτουργικότητα του ΝΑΤΟ. Αλλά
η «ειδική σχέση» εξελίχθηκε και σε κρίσιμο παράγοντα για την ακύρωση, όπως θα
δούμε και σε επόμενα κεφάλαια, διάφορων σχεδίων που, κατά καιρούς, απέβλε
παν σε μια περισσότερο αυτόνομη ευρωπαϊκή πολιτική και αμυντική παρουσία
στη διεθνή σκηνη.
Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να μελετήσετε ξανά το κεφάλαιο 2 αυτού του
Εγχειριδίου (κυρίως τις ενότητες 2.2 και 2.3), ώστε να θυμηθείτε τις βασικές έν
νοιες και θεωρητικές προσεγγίσεις που αναλύονται εκεί.
58
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Ενότητα 3.2
H ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ EKAX

Στο καθαρά οικονομικό πεδίο, το «γερμανικό ζητημα» δεν αφορούσε μόνο τη
γενική οικονομική ανάπτυξη και κατεύθυνση της χώρας. Είχε και μια περισσότε
ρο συγκεκριμένη αναφορά: τις τεράστιες παραγωγικές δυνατότητες της Γερμα
νίας στη βαριά βιομηχανία και κυρίως στους τομείς του άνθρακα, του σιδήρου και
του χάλυβα (ατσαλιού). Οι τομείς αυτοί ήταν σημαντικότατοι για την ανάπτυξη
βαριάς βιομηχανίας, αλλά είχαν και ένα άλλο, πρόσθετο χαρακτηριστικό: ήταν
τομείς-κλειδιά και για την ανάπτυξη πολεμικής βιομηχανίας.
Κατά συνέπεια, σχετικά με τις συγκεκριμένες παραγωγικές δυνατότητες της
Γερμανίας και το μέλλον της βιομηχανίας της φαινόταν να υπάρχουν δύο διαφο
ρετικές βασικές λύσεις:
• συνέχιση σε κάποια μορφή του καθεστώτος κατοχής των συμμάχων στις συ
γκεκριμένες βιομηχανικές περιοχές (κοιλάδα του Ruhr). Μια λύση που απο-
δεικνυόταν αδιέξοδη και που ερχόταν σε αντίθεση με τη γενικότερη πολιτική
προσέγγιση της ενσωμάτωσης της Γερμανίας· η, εναλλακτικά,
• επιστροφή των εν λόγω περιοχών στη σύμμαχο πια Δυτική Γερμανία και πα
ράλληλη επιβολή κάποιων περιορισμών στην επέκταση των παραγωγικών της
δυνατοτήτων σε κάποιους τομείς. Μια λύση που, πέρα από τα πολιτικά της
προβλήματα, θα επηρέαζε αρνητικά και τη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη
στη Γερμανία και την Ευρώπη.
Ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών Robert Schuman πρότεινε μια τρίτη λύση. H
πρόταση του, που έμεινε στην ιστορία ως Σχέδιο Schuman (9 Μάίου 1950), βασί
στηκε στα σχέδια που είχε επεξεργαστεί και προετοιμάσει ένα επιτελείο τεχνο
κρατών με επικεφαλής τον Jean Monnet. Όπως τονίζει και το κεφάλαιο 3 του Συ
νοδευτικού Βιβλίου, οι ιδέες και το έργο του Monnet υπήρξαν πραγματικά θεμε
λιώδη στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Τη διακήρυξη που ανήγγειλε το Σχέδιο Schuman μπορείτε να τη βρείτε στο
αντίστοιχο κεφάλαιο του Συνοδευτικού Βιβλίου. Το ουσιαστικό περιεχόμενο της
διακήρυξης και του Σχεδίου μπορεί να αποδοθεί με τη μορφή τεσσάρων σημείων:
• Βασικός σκοπός είναι η διατηρηση της ειρηνης στην Ευρώπη και η διαφύλαξη
και περαιτέρω ανάπτυξη της ευρωπαϊκής συμβολής σε μια πολιτική ειρηνης
και στον πολιτισμό.
• Μακροπρόθεσμα, η διατηρηση της ειρηνης μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη
σταδιακή ενοποίηση της Ευρώπης και η ενοποίηση αυτή δεν μπορεί παρά να
ξεκινήσει με τη γαλλογερμανικη συμφιλίωση.
59
ENOTHTA 3.2
• Αλλά αυτοί είναι στόχοι οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να επιτευχθούν με παρά
τολμα άλματα: χρειάζονται σταδιακή προσέγγιση.
• Κατά συνέπεια, η γαλλική κυβέρνηση προτείνει να γίνει η αρχή σε ένα περιο
ρισμένο αλλά κρίσιμο πεδίο. Ειδικότερα, προτείνει τη συγχώνευση των τομέ
ων άνθρακα και χάλυβα της γερμανικής, της γαλλικής και γενικότερα της ευ
ρωπαϊκής οικονομίας.
O J. Monnet τόνισε ότι το Σχέδιο Schuman για την ίδρυση της EKAX θέτει τη
βάση για την οικοδόμηση μιας νέας Ευρώπης μέσω της συγκεκριμένης επιτυχίας
ενός υπερεθνικού καθεστώτος σε ένα περιορισμένο αλλά κρίσιμο πεδίο της οικο
νομικής ζωής. Και ο Δυτικογερμανός καγκελάριος Κ. Adenauer συμφώνησε ότι
το Σχέδιο Schuman, παρ’ όλο που ξεκινούσε από το οικονομικό πεδίο, θα είχε τε
λικά προπαντός «πολιτική σημασία» (Nugent, 1999, σ. 39).
Λαμβάνοντας υπόψη και τις εκτιμήσεις του J. Monnet που μόλις αναφέρθηκαν, ποιες από
τις θεωρητικές προσεγγίσεις που εξετάσαμε στο κεφάλαιο 2 του παρόντος Εγχειριδίου
φαίνονται να επιβεβαιώνουν το Σχέδιο Schuman και τη δημιουργία της EKAX; Θα πρέπει
να προσπαθήσετε να αιτιολογήσετε την απάντησή σας, η οποία δεν χρειάζεται να υπερ
βαίνει τις 200 λέξεις.
H EKAX ιδρύθηκε, λοιπόν, το 1951 με τη Συνθηκη των Παρισίων (τέθηκε σε

ισχύ από τον Ιούλιο του 1952). Έ ξι κράτη ήταν τα ιδρυτικά μέλη: Γαλλία, Δυτική
Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο.
• Κύριος σκοπός της Κοινότητας ήταν η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής κοινής
αγοράς στους τομείς του άνθρακα, του σιδήρου και του χάλυβα. Τα κράτη-μέ-
λη θα είχαν στο εξής πληρη πρόσβαση στα προϊόντα αυτών των τομέων και θα
ενεργούσαν από κοινού για τη βελτίωση της παραγωγής και την ανάπτυξη της
οικονομικής δραστηριότητας, όπως επίσης και για τη συντονισμένη βελτίωση
των συνθηκών εργασίας σε αυτούς τους τομείς.
• H Συνθηκη των Παρισίων εγκαθίδρυσε ορισμένους κοινούς ευρωπαϊκούς
(Κοινοτικούς) θεσμούς για τη διαχείριση της κοινής αγοράς στους συγκεκρι
μένους αυτούς τομείς. Ο πλέον σημαντικός θεσμός ήταν το εκτελεστικό όργα
νο, η "Υπατη Αρχή, που είχε ένα προχωρημένο βαθμό αυτονομίας απέναντι
στα κράτη-μέλη και διέθετε εκτενείς αρμοδιότητες. Και αυτό γιατί οι κυβερνή
σεις αντιληφθηκαν την ανάγκη για ένα ισχυρό μη εθνικό σώμα το οποίο θα
μπορεί να παίρνει πρωτοβουλίες, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι τριβές μεταξύ
των κρατών-μελών. Αλλά περισσότερα για τους Κοινοτικούς θεσμούς θα δού
με στο επόμενο κεφάλαιο.
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πραγματικά τη σημασία του Σχεδίου
Schuman, αλλά και το πόσο τολμηρό και καινοτόμο ήταν για την εποχή του, πρέ
πει να θυμηθούμε την ένταση, τις διαστάσεις και τη μακρά προϊστορία που χαρα
κτήριζαν τη γαλλογερμανικη αντιπαλότητα. Ο γαλλογερμανικός ανταγωνισμός
60
ENOTHTA 3.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
είχε καταληξει σε μεγάλης κλίμακας πολεμικές αναμετρήσεις στον 19ο και στον
20ο αιώνα και αποτελούσε μία από τις κύριες παραμέτρους που είχαν καταστήσει
την Ευρώπη πριν από το 1945 πεδίο αλλεπάλληλων κρίσεων.
Ταυτόχρονα, η δημιουργία της EKAX αντιπροσώπευε και μια εξαιρετική πε
ρίπτωση επιβεβαίωσης της λειτουργικής προσέγγισης, στην οποία αναφερθηκαμε
στο προηγούμενο κεφάλαιο (βλ. ενότητα 2.3). Δεν είναι δύσκολο να το διαπιστώ
σουμε. H EKAX βασιζόταν στην οικονομική συνεργασία, περιοριζόταν σε έναν
τομέα ο οποίος όμως είχε μεγάλη σημασία για τις χώρες που συμμετείχαν και, χω
ρίς να ξεκινά από το καθαρά πολιτικό πεδίο, έκανε τεράστια άλματα οικονομικής
συνεργασίας και ολοκλήρωσης τα οποία, στη συνέχεια, είχαν σημαντικές πολιτι
κές επιπτώσεις και προεκτάσεις.
61
Ενότητα 3.3
H ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ EYPATOM KAI ΤΗΣ EOK

«Οι κυβερνήσεις του Βελγίου, της Γαλλίας, της Ομοσπονδιακής Δυτικής Γερ
μανίας, της Ιταλίας, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας θεωρούν ότι έφτασε η
ώρα για το ξεκίνημα μιας νέας περιόδου στην πορεία της οικοδόμησης της Ευρώ
πης. Πιστεύουν ότι αυτό το ξεκίνημα μπορεί να γίνει κυρίως στη σφαίρα της οικο
νομίας και θεωρούν απαραίτητη τη συνέχιση της δημιουργίας της ενωμένης Ευ
ρώπης μέσω της επέκτασης των κοινών θεσμών, τη σταδιακή συγχώνευση των
εθνικών οικονομιών, τη δημιουργία της κοινής αγοράς και τον σταδιακό συντονι
σμό των κοινωνικών πολιτικών».
Τα παραπάνω διατυπώθηκαν στη διακήρυξη της Συνδιάσκεψης της Μεσσίνα
(Ιταλία) τον Ιούνιο του 1955, τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυση της EKAX. H εμπει
ρία των πρώτων χρόνων λειτουργίας της EKAX είχε στο μεταξύ αποδειχτεί ιδιαί
τερα επιτυχημένη και ενθαρρυντική. Στη διακήρυξη που αναφέραμε, οι έξι χώρες
(που ήταν και τα ιδρυτικά μέλη της EKAX) τόνισαν επίσης ότι θεωρούν αυτή την
πορεία απαραίτητη, αν η Ευρώπη θέλει (α) να διατηρήσει τη θέση και την επιρ
ροή της στο νέο διεθνές περιβάλλον και (β) να επιτύχει τη σταθερή βελτίωση του
βιοτικού επιπέδου των πολιτών της.
H Συνδιάσκεψη της Μεσσίνα ανέθεσε σε μια επιτροπή (την Επιτροπή Spaak)
να επεξεργαστεί σχέδια για την περαιτέρω πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
H Βρετανία αρχικά συμμετείχε στην επιτροπή, αλλά τον Νοέμβριο του 1955 απο
χώρησε. Θα εξετάσουμε τους λόγους που οδήγησαν σε αυτή τη στάση της Βρετα
νίας πιο κάτω. H επιτροπή πάντως συνέχισε τις εργασίες της και κατέθεσε τις
προτάσεις της μέσα στο 1956. Οι προτάσεις αυτές αποτέλεσαν τη βάση για τη συμ
φωνία των έξι κυβερνήσεων για την ίδρυση της EYPATOM και της EOK. Οι δύο
αυτές Κοινότητες ιδρύθηκαν με τις Συνθήκες της Ρώμης (25 Μαρτίου 1957). Οι
Συνθήκες τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1958. Ας εξετάσουμε συνοπτικά τα
βασικά χαρακτηριστικά πρώτα της ΕΥΡΑΤΟΜ:
• Κύριος σκοπός της νέας Κοινότητας: η δημιουργία «των απαραίτητων συνθη
κών για την ταχεία διαμόρφωση και ανάπτυξη» της βιομηχανίας της βασισμέ
νης στην ατομική ενέργεια (άρθρο 1 της Συνθήκης ΕΥΡΑΤΟΜ).
• Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, η ΕΥΡΑΤΟΜ επικέντρωσε τις δραστηριο-
τητές της στην έρευνα στο πεδίο της ατομικής ενέργειας, στον συντονισμό των
κατάλληλων επενδύσεων, σε ζητήματα ασφάλειας και προστασίας της δημό
σιας υγείας, καθώς επίσης και στον συντονισμό της απόκτησης των απαραίτη
των πρώτων υλών για την ατομική έρευνα και βιομηχανία.
• Όπως και η ΕΚΑΧ, έτσι και η ΕΥΡΑΤΟΜ αφορούσε ενοποίηση σε συγκεκρι
μένους τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μόνο που τώρα επροκειτο για μια
62
ENOTHTA 3.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
νέα μορφή ενέργειας (την ατομική) και για έναν τομέα που, στη δεκαετία του
1950, έμοιαζε να έχει πολλά να προσφέρει στην προσπάθεια ανάπτυξης της
ευρωπαϊκής βιομηχανικής βάσης, συμβάλλοντας παράλληλα στη μείωση της
εξάρτησης της δυτικής Ευρώπης από τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες.
Με βάση όσα μελετήσατε μέχρι τώρα στο κεφάλαιο 3 του παρόντος Εγχειριδίου, καθώς
και στο κεφάλαιο 3 του Συνοδευτικού Βιβλίου, απαντήστε σύντομα στα ακόλουθα ερωτή
ματα:
Με ποιους τρόπους επηρέασαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση (α) το ξέσπασμα του πολέμου
στην Κορέα (1950), (β) η απόρριψη της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας από το Γαλλι
κό Κοινοβούλιο (1954) και (γ) η Συνδιάσκεψη της Μεσσίνα (1955);
Προσπαθήστε να απαντήσετε όσο το δυνατόν πιο σύντομα και συγκεκριμένα, αναφέρο-
ντας τις επιδράσεις-επιπτώσεις περιληπτικά σε κάθε περίπτωση (150 λέξεις).
H Κοινή Αγορά
Αλλά το κύριο επίτευγμα της περιόδου που εξετάζουμε ήταν αναμφίβολα η ίδρυ
ση της EOK. Ας εξετάσουμε, εν συντομία, τα κύρια χαρακτηριστικά της.
• Κύριος σκοπός της Κοινότητας: η δημιουργία μιας Κοινής Αγοράς που θα
αφορά το σύνολο και όχι επιμέρους τομείς της οικονομίας των κρατών-μελών.
Κατά συνέπεια, βλέπουμε ότι η EOK ξεφεύγει από την τομεακη επικέντρωση
τόσο της EKAX όσο και της EYPATOM.
• Άλλοι σκοποί της Κοινότητας, όπως αναφέρονται στο άρθρο 2 της Συνθήκης
της ΕΟΚ: σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών των κρατών-μελών, στενότερες
σχέσεις μεταξύ τους, ισόρροπη και αρμονική οικονομική ανάπτυξη και βελτίω
ση του βιοτικού επιπέδου. Προσέξτε, ειδικά για τους «άλλους σκοπούς» του
άρθρου 2, την εκτενή αναφορά που περιέχει το κεφάλαιο 3 του Συνοδευτικού
Βιβλίου.
• Υπήρχε επίσης, στο Προοίμιο της Συνθήκης, μια χαρακτηριστική φράση που
υποδήλωνε, από τότε, τον γενικότερο μελλοντικό προορισμό της ΕΟΚ. Σύμφω
να με το Προοίμιό της, η Συνθήκη έθετε τις βάσεις για την επίτευξη μιας «ολοέ
να και στενότερης ένωσης ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης».2H έννοια της
«ένωσης» έμελλε ωστόσο να πραγματοποιηθεί θεσμικά πολύ αργότερα, στις
αρχές της δεκαετίας του 1990, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ την οποία θα γνω
ρίσουμε στο κεφάλαιο 7.
• Βέβαια, για την επίτευξη των συγκεκριμένων, κυρίως οικονομικών, σκοπών
της Κοινότητας υπήρχαν μια σειρά από προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις αυτές
2Ε πρόκειτο για έμμεση αναφορά στο ομοσπονδιακό Σ ύνταγμα των Η Π Λ και στη διατύπω ση του
σκοπού της διαμόρφωσης μιας «τελειότερης Ένωσης» («to form a more perfect Union») που βρίσκε
ται στο Προοίμιό του.
63
ENOTHTA 3.3
ορίζονται στη Συνθηκη της EOK και περιλαμβάνουν την ανόρθωση ορισμένων
κοινών εξωτερικών δασμών, την κατάργηση όλων των εσωτερικών (στην
EOK) φραγμών στο εμπόριο και στην οικονομική ζωη και τη σταδιακή κατάρ
γηση όλων εκείνων των πρακτικών που θα μπορούσαν να ευνοήσουν μια εθνι
κή βιομηχανία σε ένα κράτος-μέλος σε βάρος της αντίστοιχης σε ένα άλλο μέ
λος. Όπως θα διαπιστώσουμε στα επόμενα κεφάλαια, ορισμένες από αυτές τις
προϋποθέσεις αποδείχτηκε ότι ήταν αρκετά δύσκολο να εκπληρωθούν και δεν
εκπληρώθηκαν παρά μόνο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980.
• Και για την EOK εγκαθιδρύθηκαν ορισμένοι ειδικοί θεσμοί, με σκοπό την ορ
γάνωση και διαχείριση της κοινής αγοράς αλλά και όλων των άλλων δραστη
ριοτήτων που συνδέονταν με τη ζωη της Κοινότητας. Θα τους γνωρίσουμε στο
επόμενο κεφάλαιο.
Βλέπουμε λοιπόν ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1950, από όλες τις μεγάλες
χώρες της δυτικής Ευρώπης, μόνο η Βρετανία βρισκόταν έξω από τις Κοινότητες.
Όπως εξηγεί περιληπτικά το κεφάλαιο 3 του Συνοδευτικού Βιβλίου, οι κύριοι λό
γοι για τη βρετανική αποχή αφορούσαν αποκλειστικά την ίδια τη Βρετανία και
όχι (τουλάχιστον όχι στην αρχή) τη Γαλλία η τη Γερμανία. Θα επιστρέψουμε
στους λόγους αυτούς στο κεφάλαιο 5 και θα τους εξετάσουμε πιο αναλυτικά. Εκεί
νο που πρέπει να σημειώσουμε εδώ είναι ότι η Γαλλία αρχικά (στη διάρκεια της
δεκαετίας του 1950) επιθυμούσε τη συμμετοχή της Βρετανίας στις Κοινότητες και
αυτό για δύο βασικούς λόγους: πρώτα πρώτα, η γαλλική εξωτερική πολιτική της
εποχής έβλεπε θετικά το ενδεχόμενο να παίξει η Βρετανία εξισορροπητικό ρόλο
στη μεγάλη επιρροή που αναπόφευκτα θα άρχιζε να ασκεί η Γερμανία μέσα στις
Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Κατά δεύτερο λόγο, η Γαλλία θεωρούσε εκείνη την πε
ρίοδο τη συμμετοχή της Βρετανίας παράγοντα οικονομικής σταθερότητας και
βιομηχανικής ευρωστίας για τις αναδυόμενες Κοινότητες. Παρ’ ολ’ αυτά, η Βρε
τανία προτίμησε στη δεκαετία του 1950 αρχικά να τηρησει επιφυλακτική στάση
απέναντι στις ενοποιητικές πρωτοβουλίες αμφιβάλλοντας για την επιτυχία τους
και, στη συνέχεια, να πρωτοστατήσει στην ίδρυση μιας εναλλακτικής και χαλαρό
τερης ευρωπαϊκής ομαδοποίησης, της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλα
γών (ΕΖΕΣ) - όσον αφορά την ΕΖΕΣ, τα χαρακτηριστικά και την πορεία της, θα
επανέλθουμε αναλυτικά στο κεφάλαιο 5.
Βάσει όσων έχετε μάθει μέχρι τώρα για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, καταγράψτε τις από
ψεις σας σχετικά με το ακόλουθο θέμα, προκειμένου να αποσαφηνίσετε τις σχέσεις ανά
μεσα στις Κοινότητες και τις συνθήκες που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή τους (η απάντη
σή σας δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 300 λέξεις):
Γνωρίζουμε ότι η EKAX δημιουργήθηκε το 1951 και ότι, έπειτα από διάφορες εξελίξεις και
διαβουλεύσεις, ακολούθησαν το 1957 η EOK και η EYPATOM, που τέθηκαν σε ισχύ τον
επόμενο χρόνο. Υποθέστε ένα διαφορετικό σενάριο εξέλιξης, σύμφωνα με το οποίο η
EOK ιδρύεται πρώτη -α ς πούμε το 1951- και η EKAX και η EYPATOM ακολουθούν λίγα
64
ENOTHTA 3.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
χρόνια αργότερα. Ποιοι παράγοντες καθιστούν περισσότερο ή λιγότερο πιθανό αυτό το

σενάριο; Θα είχε πιθανότητες επιτυχίας; Προσπαθήστε να αιτιολογήσετε την απάντησή
σας με αναφορά (α) σε συγκεκριμένους παράγοντες που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο
στη δημιουργία των Κοινοτήτων και (β) στα γενικότερα εξηγητικά πρότυπα που χρησιμο
ποιούμε για να προσεγγίσουμε αναλυτικά την ευρωπαϊκή πολιτική και τα οποία σχολιάσα
με στο κεφάλαιο 2.
65
Σύνοψη
Διαπιστώσαμε ότι η δημιουργία των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αποτέ-
λεσε την απαρχή μιας νέας περιόδου στη μεταπολεμική ιστορία της Ευρώπης.
Μπορούμε να συνοψίσουμε τα κύρια σημεία του κεφαλαίου αυτου ως εξής:
• Το πιεστικό ερώτημα αναφορικά με το οικονομικό και πολιτικό μέλλον της
Γερμανίας, η επιθυμία των ΗΠΑ και άλλων συμμάχων για μια φιλελεύθερη
ευρωπαϊκή και διεθνή οικονομία και η συνειδητοποίηση των λαθών που έγι
ναν μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου πολέμου οδήγησαν σε μια νέα προσέγ
γιση, θεμέλιο της οποίας αποτέλεσε η γαλλογερμανική συμφιλίωση.
• Κατά συνέπεια, το Σχέδιο Schuman και η ίδρυση της EKAX συνιστουν ένα
σημαντικό βήμα. Η EKAX είχε βέβαια πολυ περιορισμένο πεδίο εφαρμογής,
αλλά η σημασία της για την πορεία της Ευρώπης ήταν καθοριστική. Πρώτα
πρώτα, οι τομείς τους οποίους αφορούσε ήταν κρίσιμοι για τις μελλοντικές
εξελίξεις. Επιπλέον, οι οικονομικές, πολιτικές και συμβολικές επιπτώσεις
αυτής της τομεακής ενοποίησης ήταν τεράστιες.
• Σε αντίθεση με την EKAX, οι απόπειρες ευρωπαϊκής αμυντικής συνεργα
σίας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 δεν ευδοκίμησαν. Αποδείχτη
καν ίσως υπερβολικά φιλόδοξες και, πάντως, ξεπεράστηκαν από τα πράγμα
τα: η λογική του Ψυχρου Πολέμου ευνόησε το NATO και την κυρίαρχη πα
ρουσία των ΗΠΑ. Άλλωστε, το NATO λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή του δέ
χτηκε τη Δυτική Γερμανία στους κολπους του και έτσι μπόρεσε να παράσχει
το στρατιωτικό πλαίσιο για την επανενσωμάτωση της χώρας στην κοινότητα
των ισότιμων, κυρίαρχων κρατών.
Η EOK και η EYPATOM, που ιδρύθηκαν το 1957, ακολουθουν, βέβαια, το
παράδειγμα της EKAX αλλά συγχρόνως προχωρουν (η EOK) ένα βήμα πιο πέ
ρα. Η EOK σηματοδοτεί την προσπάθεια να συνεχιστεί η επιτυχημένη πορεία
λειτουργικής ενοποίησης που είχε εγκαινιάσει η EKAX, αλλά με έναν τρόπο πιο
φιλόδοξο και συνολικό: περιλαμβάνοντας όλη την ^ ιν ο τ ικ ή οικονομία, τη βιο
μηχανία και τον αγροτικό τομέα στην κοινή αγορά και στοχευοντας στη σταδια
κή εξάλειψη όλων εκείνων των παραγόντων που είχαν καθηλώσει την ευρωπαϊ
κή οικονομία σε ένα καθεστώς κατακερματισμου, στη βάση των διαχωριστικών
γραμμών και των ελέγχων των εθνικών κρατών.
Στο επόμενο κεφάλαιο θα «παγώσουμε» για λίγο την ιστορική αφήγηση για
να σταθουμε στις Ευρωπαϊκές ^ ιν ό τ η τ ε ς και να εξετάσουμε τη δομή και τη
λειτουργία τους. Στη συνέχεια, το κεφάλαιο 5 θα συνεχίσει τη διερευνηση της
ιστορικής εξέλιξης της ενοποίησης στην Ευρώπη αλλά, ταυτόχρονα, θα αρχίσει
να προσεγγίζει τις ^ ιν ό τ η τ ε ς και τη δυναμική της εξέλιξής τους σε ένα κάπως
βαθυτερο επίπεδο.
66
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 4
TO ΘΕΣΜ ΙΚΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ:

ΔΟΜ Η KAI ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
To κεφάλαιο αυτό έχει σκοπό την παρουσίαση της θεσμικής διάρθρωσης των Σκοπός
Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, καθώς επίσης και την περιγραφή και ανάλυση των βα
σικών λειτουργιών των Κοινοτικών θεσμών και οργάνων.
• αναφέρετε τους κύριους κοινοτικούς θεσμούς και να περιγράφετε τη συνολική Αποτελέσματα
θεσμική διάρθρωση των Ε.Κ.·
• περιγράφετε, σε γενικές γραμμές, τη λειτουργία του θεσμικού οικοδομήματος
των Ε.Κ. και τον τρόπο με τον οποίο παράγονται οι ευρωπαϊκές πολιτικές·
• προσεγγίζετε μέσα από ένα συγκεκριμένο εννοιολογικό πρίσμα και με περισ
σότερο ενημερωμένο τρόπο, θέματα, πληροφορίες και ειδήσεις που αφορούν
την καθημερινή λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών.
• Ευρωπαϊκοί θεσμοί • Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Ευρ. Σ.)

• Συμβούλιο των Υπουργών (Σ.Υ.) • Διεθνείς οργανισμοί Έννοιες
• Επιτροπή των Ε.Κ. • Υπερεθνική οργάνωση Κλειδιά
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ευρ. Κ.) • Ευρωπαϊκές πολιτικές
• Δικαστήριο των Ε.Κ. • Διαδικασία ληψης αποφάσεων
Στα προηγούμενα κεφάλαια ασχοληθήκαμε με τη δημιουργία των τριών Κοινο Εισαγωγικές

τήτων: της ΕΚΑΧ, της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ. Οι τρεις αυτές Κοινότητες συνέ Παρατηρήσεις
νωσαν τους θεσμούς τους με τη Συνθηκη Συγχώνευσης του 1965, που τέθηκε σε
ισχύ το 1967. Έκτοτε αναφερόμαστε στις «Ευρωπαϊκές Κοινότητες» η, μετά τη
Συνθηκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθηκη του Μάαστριχτ), στην «Ευρωπαϊ
κή Κοινότητα», εννοώντας τις τρεις Κοινότητες που έχουν πλέον κοινούς θεσμούς.
Στο κεφάλαιο αυτό θα «παγώσουμε» την αφηγηση της ιστορικής εξέλιξης των
Ε.Κ., για να μπορέσουμε να δώσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα των θεσμών
και της λειτουργίας τους. Θα αναφερθούμε πρώτα στους κύριους θεσμούς και,
στη συνέχεια, θα εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι θεσμοί αυτοί συνεργάζο
νται μεταξύ τους και με τα κράτη-μέλη των Ε.Κ. Προκειμένου να κατανοήσετε κα
λύτερα τη λειτουργία των Ε.Κ. και για να μην προσθέτουμε η να τροποποιούμε σε
επόμενα κεφάλαια τις πληροφορίες που δίνουμε εδώ, το κεφάλαιο αυτό, καθώς
67
επίσης και το αντίστοιχο στο Συνοδευτικό Βιβλίο έχουν αφετηρία την Ευρωπαϊκή
Κοινότητα με τη σημερινή της βασική διάρθρωση και τα κράτη-μέλη από τα οποία
αποτελείται. Όπως θα διαπιστώσετε σε επόμενα κεφάλαια, οι Ε.Κ. ακολούθησαν
μια διαδικασία σταδιακής διεύρυνσης, από τα πρώτα χρόνια της ενοποίησης μέ
χρι την πιο πρόσφατη διεύρυνση του 1995, μέσω της οποίας καταληξαμε στη σημε
ρινή Κοινότητα των 15 μελών.
Το παρόν κεφάλαιο έχει σκοπό να σας εισαγάγει στη μελέτη των θεσμών των
Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και του τρόπου λειτουργίας τους. Επιπλέον, αποτελεί
έναν οδηγό για τη μελέτη του κεφαλαίου 4 του Συνοδευτικού Βιβλίου. Στο σημείο
αυτό είναι απαραίτητο να επισημάνουμε ότι πρέπει καταρχην να μελετήσετε και
να κατανοήσετε το περιεχόμενο των ενοτήτων 4.1 και 4.2 και έπειτα να στραφείτε
στη μελέτη του κεφαλαίου 4 του Συνοδευτικού Βιβλίου. Ακολούθως, μπορείτε να
μελετήσετε την ενότητα 4.3.
68
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Ενότητα 4.1
ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;

To θεσμικό σύστημα των E.K. είναι ένα σύστημα που παράγει κοινές ευρωπαϊ
κές πολιτικές, εποπτεύει την εφαρμογή τους από τα κράτη-μέλη και, επιπρόσθετα,
βοηθά στον συντονισμό διάφορων πεδίων πολιτικής των κρατών-μελών. Για να
κατανοήσετε τη βασική διάρθρωση αυτού του συστήματος, πρέπει να ξεκαθαρί
σουμε από την αρχή ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο έχει στοιχεία τόσο
από τα γνώριμα πολιτικά και διοικητικά συστήματα των κρατών όσο και από τους
διεθνείς οργανισμούς. Τι σημαίνει, όμως, αυτό;
Γνωρίζουμε όλοι τη βασική διάκριση μεταξύ νομοθετικής, εκτελεστικής και δι
καστικής εξουσίας. Ωστόσο, στα περισσότερα Συντάγματα εκτός από τη διάκριση
αυτή, που αποτελεί βασική αρχή, υπάρχουν και περιπτώσεις διασταύρωσης των
εξουσιών. Έτσι, σε κρατικά όργανα που είναι υπεύθυνα κυρίως για μια λειτουρ
γία, π.χ. εκτελεστική, ανατίθενται και καθήκοντα που αφορούν μια άλλη λειτουρ
γία, π.χ. νομοθετική. Για να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα της Ελλάδας, τη
νομοθετική εξουσία ασκούν η Βουλή και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, την εκτε
λεστική η κυβέρνηση και ο Πρόεδρος και τη δικαστική τα δικαστήρια των διάφο
ρων βαθμίδων.
Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων; Οι E.K. χαρα
κτηρίζονται από κάποιες ιδιοτυπίες σε σχέση τόσο με ένα κρατικό μόρφωμα
(όπως, π.χ., το ελληνικό κράτος η η Ελβετική Ομοσπονδία) όσο και με ένα διεθνή
οργανισμό (όπως, π.χ., ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ο Οργανισμός Οικονομι
κής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας η το ΝΑΤΟ).
Οι ιδιοτυπίες αυτές είναι απόρροια του γεγονότος ότι, πολύ απλά, οι Ε.Κ. δεν μπο
ρούν να θεωρηθούν ούτε κρατικό μόρφωμα αλλά ούτε και διεθνής οργανισμός. Αν
ήταν διεθνής οργανισμός, η ανάλυση της δομής και λειτουργίας τους θα ήταν σχετι
κά απλή. Σε τελική ανάλυση, οι διεθνείς οργανισμοί είναι διακρατικές οργανώσεις
που αντλούν όλες τις λειτουργίες και το κύρος τους από τη συμφωνία μεταξύ των
κρατών-μελών τους. Έχουν βέβαια διεθνή νομική προσωπικότητα, μπορούν δηλα
δή να αναλαμβάνουν υποχρεώσεις και να έχουν δικαιώματα,1αλλά συνήθως αφο
ρούν συγκεκριμένα πεδία συνεργασίας (π.χ. το ΝΑΤΟ αφορά ζητήματα κοινής
άμυνας και ασφάλειας των κρατών-μελών, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αφο
ρά συνεργασία σε ζητήματα υγείας, ελέγχου των επιδημιών κ.λπ.) και έχουν σα
φώς καθορισμένο διακυβερνητικό πλαίσιο λειτουργίας.
1 Με
άλλα λόγια, οι διεθνείς οργανισμοί είναι υποκείμενα του διεθνούς δικαίου. 'Εχουν διεθνή ευθύνη,
απολαμβάνουν διάφορων προνομίων και ασυλίας, αλλά δεν έχουν δικό τους έδαφος. Πρέπει να ση
μειωθεί πως η αντίληψη ότι οι διεθνείς οργανισμοί έχουν διεθνή προσωπικότητα κυριάρχησε κυρίως
μετά τον B 'Π αγκόσμιο πόλεμο, καθώς παλαιότερα επικρατούσε η παραδοσιακή προσέγγιση στο
δημόσιο διεθνές δίκαιο, σύμφωνα με την οποία μόνο τα κράτη έχουν διεθνή προσωπικότητα και το
δημόσιο διεθνές δίκαιο είναι ουσιαστικά διακρατικό δίκαιο.
69
ENOTHTA 4.1
Αντίθετα, η οργάνωση των E.K. χαρακτηρίζεται από ορισμένες ιδιαιτερότητες:

• Βασίζεται σε εκτενείς αναθέσεις εξουσιών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς από τις
Συνθήκες. Οι εξουσίες αυτές περιλαμβάνουν σημαντικές νομοθετικές και δι
καιοπλαστικές αρμοδιότητες.
• Έ χει ένα ευρύτατο πεδίο λειτουργικών δραστηριοτήτων που εκτείνεται σήμε
ρα από την κοινή αγορά στην κοινωνική πολιτική και από την προστασία του
περιβάλλοντος στην εξωτερική πολιτική.
• Σε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ τους, το δίκαιο των E.K. υπερισχύει των
εθνικών κανόνων δικαίου των κρατών-μελών, συμπεριλαμβανομένων και των
κανόνων που τέθηκαν σε ισχύ μεταγενέστερα από τους ευρωπαϊκούς (πάντα
σε περίπτωση σύγκρουσης).
• H εξέλιξη και η σταδιακή ενίσχυση θεσμών όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
(Ευρ. Κ.) οδηγεί στη δημιουργία πολιτικών κομματικών οικογενειών σε ευρω
παϊκό επίπεδο, καθώς, όπως θα δούμε, η συμμετοχή των άμεσα εκλεγμένων
βουλευτών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βασίζεται σε πολιτικές και όχι εθνι
κές ομαδοποιήσεις.
• H πλειοψηφία των κρατών-μελών (11 από τα 15) προχώρησε την 1η Ιανουαρίου
1999 σε νομισματική ένωση, με σκοπό την αντικατάσταση εντός τριετίας των
εθνικών νομισμάτων από ένα κοινό νόμισμα, το ευρώ. Για τον σκοπό αυτό
ιδρύθηκε μια κεντρική νομισματική αρχή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Κατά συνέπεια, όπως θα διαπιστώσουμε στα επόμενα κεφάλαια, η Κοινότητα
έχει υιοθετήσει στοιχεία τόσο από την κρατική οργάνωση όσο και από τους διε
θνείς οργανισμούς. Γι’ αυτό και πολλοί αναλυτές τη χαρακτηρίζουν sui generis· η,
όπως το θέτει διαφορετικά ο S. Henig στο κεφάλαιο του Συνοδευτικού Βιβλίου, η
Ε.Κ. αντιπροσωπεύει μια περίπτωση η οποία «ανήκει σε ένα είδος που διαθέτει
μόνο μία περίπτωση»!
Έτσι, για να επανέλθουμε στο ζητημα της διάκρισης των εξουσιών που προανα-
φέραμε, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε μερικές πρώτες διαφοροποιήσεις.
Στις Ε.Κ., η νομοθετική εξουσία ασκείται, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω, από
ένα διακυβερνητικό όργανο, το Συμβούλιο των Υπουργών (Σ.Υ.). H εκτελεστική
εξουσία ασκείται από την Επιτροπή, στην οποία όμως ανήκει και η νομοθετική
πρωτοβουλία. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παίζει ένα συνεχώς διευρυνόμενο ρόλο
τόσο ως προς τη συμμετοχή στη ληψη των αποφάσεων όσο και ως προς τον πολιτικό
έλεγχο του Σ.Υ. και της Επιτροπής. Ας εξετάσουμε λοιπόν αυτούς τους θεσμούς,
για τη δραστηριότητα των οποίων όλοι διαβάζουμε η ακούμε σχεδόν καθημερινά.
70
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Ενότητα 4.2
01 KYPIOI ΘΕΣΜΟΙ
Αν εξαιρέσουμε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οι κύριοι θεσμοί των E.K. έχουν
παραμείνει κατά βάση οι ίδιοι από τότε που υπογράφτηκαν οι Συνθήκες της Ρώ
μης και η Συνθηκη Συγχώνευσης, αλλά ταυτόχρονα έχουν τροποποιηθεί σημαντι
κά τόσο οι λειτουργίες τους όσο και οι μεταξύ τους σχέσεις.
Πρέπει άλλωστε να έχουμε υπόψη μας ότι, στην πολιτική ζωη των E.K., οι
ακριβείς θεσμικές ρυθμίσεις δεν είχαν ποτέ τον χαρακτήρα μιας «τελικής» επιλο
γής. Πάντα, από τα πρώτα χρόνια (μετά τη Συνθηκη της Ρώμης του 1957), έπαιζαν
τον ρόλο των κατάλληλων μέσων προς την επίτευξη των σκοπών της ενοποίησης
και, με αυτή την έννοια, ακόμη και έπειτα από αναθεωρήσεις, παρέμενε πάντα
ανοιχτό το ενδεχόμενο περαιτέρω αναθεωρήσεων και βελτιώσεων των θεσμικών
ρυθμίσεων (Keating, 1993, σ. 373).
Οι κύριοι θεσμοί των E.K. είναι λοιπόν πέντε. Ας τους εξετάσουμε συνοπτικά.
A. To Συμβούλιο Υπουργών (Σ.Υ.)

Το Σ.Υ. είναι το κύριο όργανο της νομοθετικής εξουσίας στις E.K. Νομοθετεί
και παίρνει αποφάσεις οι οποίες, όπως θα διαπιστώσουμε, έχουν διάφορες νομι
κές μορφές. Το Σ.Υ. αποτελείται από αντιπροσώπους των κρατών-μελών. Οι αντι
πρόσωποι αυτοί είναι υπουργοί των εθνικών κυβερνήσεων. Κάθε κράτος αντι
προσωπεύεται από έναν υπουργό (η, σε περίπτωση κωλύματος, από έναν υφυ
πουργό). Παρ’ όλα αυτά, στις περιπτώσεις για τις οποίες οι Συνθήκες προβλέπουν
ότι μπορούν να ληφθούν αποφάσεις χωρίς ομοφωνία, όπως ίσχυε ανέκαθεν για
τις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά με ειδική πλειοψηφία, τότε προβλέπεται η
αρχή της στάθμισης των ψήφων των διαφορετικών κρατών-μελών. Θα δούμε πιο
κάτω τι ακριβώς σημαίνει αυτό και πώς εφαρμόζεται.
Το Σ.Υ. είναι ο ισχυρότερος και, από αυτή την άποψη, ίσως ο σημαντικότερος
θεσμός των Ε.Κ. Είναι ένα όργανο καθαρά διακυβερνητικό, με την έννοια ότι οι
αντιπρόσωποι των κρατών-μελών συμμετέχουν σε αυτό όχι μόνο για να πάρουν
κοινές αποφάσεις, αλλά και για να υποστηρίξουν τις θέσεις και τα συμφέροντα
των κρατών τους, όπως τα αντιλαμβάνονται. Τα κράτη-μέλη εναλλάσσονται κάθε
έξι μήνες στην προεδρία του Συμβουλίου. Στην πραγματικότητα, το Σ.Υ. είναι μια
σειρά Συμβουλίων των οποίων η σύνθεση εξαρτάται από τα θέματα που εκάστοτε
συζητώνται. Έτσι, όταν πρόκειται να συζητηθούν, π.χ., θέματα κοινής αγροτικής
πολιτικής, συμμετέχουν οι Υπουργοί γεωργίας, όταν πρόκειται για θέματα βιομη
χανικής πολιτικής, συμμετέχουν οι Υπουργοί βιομηχανίας κ.ο.κ.22
2 Α ρχικά το Συμβούλιο συγκροτούσαν οι Υ πουργοί Εξωτερικών των κρατών-μελών. Καθώς όμως η
ενοποίηση προχωρούσε και η συνεργασία γινόταν στενότερη και πυκνότερη και επεκτεινόταν σε
ολοένα και ευρύτερα πεδία πολιτικών, προέκυψε η ανάγκη να συγκροτηθούν διάφορα ειδικευμένα
Συμβούλια. Το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων συγκροτείται από τους Υπουργούς Εξωτερικών.
71
ENOTHTA 4.2
B. H Επιτροπή
H Επιτροπή είναι επιφορτισμένη κυρίως με την εκτελεστική λειτουργία στο
πλαίσιο του θεσμικού οικοδομήματος της Κοινότητας. Παράλληλα, όμως, στην
Επιτροπή ανήκει και το δικαίωμα της νομοθετικής πρωτοβουλίας, το οποίο ασκεί,
όπως θα δούμε, με εισηγήσεις στο Συμβούλιο των Υπουργών. Επικεφαλής της
Επιτροπής είναι 20 Επίτροποι, οι οποίοι διορίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις.
O Πρόεδρος της Επιτροπής είναι επικεφαλής αυτών των Επιτρόπων και, όπως θα
μελετήσετε πιο αναλυτικά στο Συνοδευτικό Βιβλίο, έχει τη δυνατότητα να δια
δραματίζει σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωη της Κοινότητας. Αντίθετα με ο,τι
ισχύει για το Σ.Υ., οι Επίτροποι οφείλουν να είναι εντελώς ανεξάρτητοι από τις
εθνικές κυβερνήσεις που τους υπέδειξαν και να εκπροσωπούν τα κοινά συμφέρο
ντα της Κοινότητας - όχι αυτά των επιμέρους κρατών-μελών. H Επιτροπή είναι,
λοιπόν, ένα κατεξοχην υπερεθνικό όργανο.
Είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ότι η πρώτη Κοινότητα ήταν η ΕΚΑΧ, η
Κοινότητα που αφορούσε την τομεακη ενοποίηση της παραγωγής άνθρακα και
χάλυβα και ιδρύθηκε το 1951 με τη Συνθηκη των Παρισίων. Το εκτελεστικό όργα
νο της ΕΚΑΧ ήταν η "Υπατη Αρχή, η οποία είχε εκτεταμένες αρμοδιότητες και
εξουσίες. Αυτή η Αρχή αποτέλεσε και το πρότυπο στο οποίο βασίστηκε η δημι
ουργία της Επιτροπής. H Επιτροπή απασχολεί σήμερα ένα σχετικά μικρό αριθμό
υπαλλήλων: περίπου 19.000, από τους οποίους οι 14.000 εργάζονται στα κεντρικά
γραφεία της Επιτροπής στις Βρυξέλλες. Οι υπάλληλοι αυτοί είναι επιφορτισμένοι
με αναρίθμητες επιμέρους ευθύνες που, όπως είναι φυσικό, αφορούν σχεδόν κά
θε πτυχή της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Ευρώπης.
H Επιτροπή είναι οργανωμένη κάθετα σε 23 Γενικές Διευθύνσεις, καθεμία
από τις οποίες είναι υπεύθυνη για έναν τομέα (π.χ. η Γενική Διεύθυνση IV είναι
υπεύθυνη για την πολιτική ανταγωνισμού, η Γενική Διεύθυνση XVI για την περι
φερειακή πολιτική κ.ο.κ.). Επίσης, στην Επιτροπή ανήκουν και άλλες υπηρεσίες,
όπως η Νομική Υπηρεσία και η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία ^u ro sta^.
Γ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ευρ. K.)

Το Ευρ. Κ. αριθμεί σήμερα 626 μέλη, τα οποία εκλέγονται με άμεσες εκλογές
σε όλες τις χώρες της Κοινότητας κάθε 5 χρόνια. Τα διάφορα κράτη εκπροσωπού
νται στο Ευρ. Κ. από αριθμό Ευρωβουλευτών ο οποίος αντιστοιχεί χονδρικά στον
πληθυσμό τους. Έτσι, π.χ., η Γερμανία εκπροσωπείται από 99 μέλη, η Βρετανία, η
Γαλλία και η Ιταλία από 87, η Ελλάδα από 25, η Ιρλανδία από 15, το Λουξεμβούρ
γο από 6. Για να κατανοήσουμε τη σημασία του Ευρ. Κ. στη σύγχρονη Ευρώπη
και την ιστορική του εξέλιξη, πρέπει να το προσεγγίσουμε ως ένα θεσμό ο οποίος
δημιουργηθηκε στα πρώτα χρόνια της ενοποίησης με πιο περιορισμένες αρμοδιό
τητες και σταδιακά εξελίχθηκε στη σημερινή του μορφή. Μάλιστα στην αρχή ονο
μαζόταν Συνέλευση, αργότερα (το 1958) μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινο
βουλευτική Συνέλευση και το 1962 πήρε το σημερινό του όνομα. Στην αρχή, τα μέ
λη του Ευρ. Κ. εκλέγονταν έμμεσα από τα εθνικά Κοινοβούλια των κρατών-με
λών. H άμεση εκλογή των Ευρωβουλευτών ισχύει από το 1979.
72
ENOTHTA 4.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Αρχικά, το Ευρ. K. είχε κύρια λειτουργία να γνωμοδοτεί για τις προτάσεις που
υπέβαλλε η Επιτροπή στο Συμβούλιο Υπουργών, έπειτα από αίτημα του Συμβου
λίου. Όμως σταδιακά το Ευρ. K. απέκτησε μια σειρά από σημαντικές λειτουργίες.
Θα τις μελετήσετε συνοπτικά στο Συνοδευτικό Βιβλίο και θα τις εξετάσουμε ανα
λυτικότερα στα κεφάλαια τα οποία αφορούν τις συγκεκριμένες αναθεωρήσεις
των Συνθηκών, με τις οποίες ενισχύθηκε και ο ρόλος του Ευρ. K. Σε γενικές γραμ
μές, ακόμη και σήμερα, το Ευρ. K. μόνο εν μέρει παίζει τον ρόλο ενός κοινοβουλί
ου. Για να έχουμε μια σαφή και πραγματική εικόνα της δομής και λειτουργίας των
Ε.Κ., δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το πραγματικό νομοθετικό όργανο δεν είναι
το Ευρ. K., αλλά το Συμβούλιο των Υπουργών.
Δ. To Δικαστήριο των E.K.

Το Δικαστήριο των Ε.Κ. είναι ο τελικός κριτής για την ερμηνεία και εφαρμογή
των συνθηκών, των πράξεων και των διατάξεων των Ε.Κ. και έχει εκτενείς αρμο
διότητες για τον έλεγχο πράξεων < παραλείψεων τόσο των ευρωπαϊκών θεσμών
όσο και των κρατών-μελών. Αυτό σημαίνει ότι το Δικαστήριο καλείται συχνά να
αποφανθεί για υποθέσεις που αφορούν διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών θε
σμών (π.χ. Ευρ. Κ. εναντίον Σ.Υ.) < μεταξύ ευρωπαϊκών θεσμών και κρατών-με
λών (π.χ. Επιτροπή εναντίον Ιταλίας η αντίστροφα).
Το Δικαστήριο, με έδρα το Λουξεμβούργο, αποτελείται από 15 δικαστές, έναν
από κάθε κράτος. Είναι ευνόητο ότι το Δικαστήριο είναι ένα υπερεθνικό όργανο
και οι δικαστές οφείλουν να διαβουλεύονται και να ενεργούν ως δικαστές και ως
Ευρωπαίοι και όχι ως Γάλλοι, Γερμανοί, Έλληνες κ.ο.κ. Στο Δικαστήριο ανήκουν
επίσης και εισαγγελείς, οι οποίοι, όπως και οι δικαστές, διορίζονται από τις χώ
ρες τους κάθε 6 χρόνια. Ως δικαστές διορίζονται επιφανείς νομομαθείς, οι οποίοι
συνήθως είναι ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί η πανεπιστημιακοί καθηγητές της
νομικής. Από το 1989 λειτουργεί επίσης και το Πρωτοδικείο των Ε.Κ., το οποίο
έχει σκοπό την αποσυμφόρηση του Δικαστηρίου.
E. To Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Ευρ. Σ.)

Το Ευρ. Σ. είναι οι θεσμοθετημένες συναντήσεις των αρχηγών των κυβερνήσε
ων των κρατών-μελών των Ε.Κ. Πρόκειται δηλαδη για συναντήσεις των Πρωθυ
πουργών και του Προέδρου της Γαλλίας, ο οποίος είναι επικεφαλής της εκτελε
στικής εξουσίας στη χώρα του. Σε αντίθεση με τους τέσσερις προαναφερθέντες
θεσμούς, οι οποίοι συνόδευσαν την ενοποίηση από τα πρώτα χρόνια, το Ευρ. Σ.
απέκτησε τη σημερινή του μορφή και τυπική διάσταση μόλις το 1986 με την Ενιαία
Ευρωπαϊκή Πράξη, την οποία θα εξετάσουμε στο κεφάλαιο 7. Βέβαια, οι συνα
ντήσεις των αρχηγών των κυβερνήσεων πραγματοποιούνταν και πριν. H πρώτη
τέτοια συνάντηση έλαβε χώρα το 1961· ακολούθησαν άλλες σημαντικές συναντή
σεις (1967, 1969, 1972, 1973) και σε μία από αυτές, το 1974, η Γαλλία πρότεινε να
γίνονται τουλάχιστον τρεις συναντήσεις κάθε χρόνο. Αυτό ίσχυσε μέχρι το 1986,
οπότε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο άρχισε να λειτουργεί ως κανονικός Κοινοτικός
θεσμός.
73
ENOTHTA 4 .2
To Ευρ. Σ. διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο, καθώς έχει τη δυνατότητα να δίνει στην

ενοποίηση νέα ώθηση μέσα από τις συζητήσεις και τις συμφωνίες των ίδιων των
αρχηγών κυβερνήσεων πάνω σε σημαντικά θέματα. H Συνθηκη του Μάαστριχτ,
μάλιστα, διευκρινίζει ότι ο ρόλος του Ευρ. Σ. είναι όχι μόνο να δίνει αυτή την ώθη
ση στην ενοποίηση, αλλά και να καθορίζει τις γενικές κατευθύνσεις πολιτικής.
Άλλοι θεσμοί
Όπως θα διαπιστώσετε μελετώντας και το κεφάλαιο 4 του Συνοδευτικού Βι
βλίου, στο θεσμικό οικοδόμημα των E.K. ανήκουν και ορισμένοι άλλοι θεσμοί. Οι
κυριοτεροι από αυτούς είναι οι ακόλουθοι:
• H Επιτροπή Μόνιμων Αντιπροσώπων. Είναι ιδιαίτερα γνωστή από τα αρχικά
γράμματα της ονομασίας της στη γαλλική: COREPER. Αποτελείται από μόνι
μους αντιπροσώπους (διπλωμάτες) των κρατών-μελών, οι οποίοι επεξεργάζονται
και προετοιμάζουν τα θέματα για τις συζητήσεις και τη ληψη αποφάσεων στο
Σ.Υ. Παίζει σημαντικό τεχνικό, κυρίως, ρόλο στη διαδικασία ληψης αποφάσεων.
• Το Ελεγκτικό Συνέδριο. Τέθηκε σε λειτουργία το 1977 και ασκεί τον έλεγχο
της οικονομικής διαχείρισης των Κοινοτήτων. Διενεργεί ελέγχους στους ευρω
παϊκούς θεσμούς και στα κράτη-μέλη και καταρτίζει ετήσιες εκθέσεις.
• H Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Είναι ένα συμβουλευτικό σώμα το οποίο
εκφράζει τις απόψεις των εργαζομένων και των εργοδοτών της Κοινότητας.
• H Επιτροπή των Περιφερειών. Πρόκειται για έναν καινούριο συμβουλευτικό
θεσμό, ο οποίος τέθηκε σε λειτουργία το 1992 και εκφράζει τις απόψεις των
διάφορων περιφερειών της Κοινότητας.
Με βάση όσα έχετε μελετήσει στα προηγούμενα κεφάλαια, εστιάστε στο γεγονός ότι η
Ύπατη Αρχή της EKAX, που, όπως τονίσαμε, είχε εκτεταμένες αρμοδιότητες και εξου
σίες, αποτέλεσε το πρότυπο για τη δημιουργία της Επιτροπής λίγα χρόνια αργότερα.
Απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα (έως 150 λέξεις κάθε απάντηση):
1. Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι η Ύπατη Αρχή της EKAX είχε εκτεταμένες εξουσίες;
2. Ήταν λογικό και αναμενόμενο για την Επιτροπή των E.K. να αποκτήσει εξίσου εκτεταμέ
νες αρμοδιότητες ή μήπως θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτό αταίριαστο και αντιπαρα-
γωγικό; Αναφέρετε λόγους που συνηγορούν υπέρ της μιας και της άλλης άποψης.
74
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Ενότητα 4.3
H ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ TOY ΘΕΣΜΙΚΟΥ

ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΟΣ:
ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
Αφού μελετήσετε το κεφάλαιο 4 του Συνοδευτικού Βιβλίου και λάβετε υπόψη όσα έχετε μά
θει μέχρι τώρα για την ενοποίηση, απαντήστε στο παρακάτω ερώτημα: Τι εννοεί ο συγγρα
φέας του Συνοδευτικού Βιβλίου όταν διατυπώνει τη σκέψη ότι μια βασική αρχή του τρόπου
λήψης αποφάσεων στην Κοινότητα είναι η «συμφωνία να συμφωνούμε»;
Απαντήστε σε ένα κείμενο έως 200 λέξεις.
H παρούσα ενότητα σκοπό έχει να εξηγήσει και να διασαφηνίσει περαιτέρω

τα σημεία που διαβάσατε στο Συνοδευτικό Βιβλίο σε σχέση με τη λειτουργία των
Κοινοτικών θεσμών όπως να καλύψει ορισμένα κενά που ενδέχεται να έχουν δη-
μιουργηθεί κατά τη μελέτη σας. Είναι γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουρ
γούν οι διάφοροι Κοινοτικοί θεσμοί θεωρείται από αρκετούς Ευρωπαίους πολί
τες κάπως περίπλοκος < και δυσνόητος. O πρώτος λόγος γι’ αυτό είναι ότι η σημε
ρινή κατάσταση είναι το αποτέλεσμα αρκετών προσπαθειών σταδιακής μεταρ
ρύθμισης τόσο των θεσμών όσο και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων. O δεύτε
ρος λόγος είναι ότι σήμερα, εν πάση περιπτώσει, η διαδικασία λήψης αποφάσεων
διαφέρει ως προς κάποια χαρακτηριστικά της ανάλογα με το είδος των πολιτικών.
Με άλλα λόγια, άλλη διαδικασία τηρείται όταν πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις,
π.χ., στο πεδίο της ρύθμισης της κοινής αγοράς και άλλη στο πεδίο της εξωτερικής
πολιτικής.
Κατά συνέπεια, τόσο στις επόμενες σελίδες όσο και στο Συνοδευτικό Βιβλίο
σας δίνουμε μια γενική εικόνα των βασικών και σημαντικών διαδικασιών. Στη συ
νέχεια, σε διάφορα σημεία των κεφαλαίων που ακολουθούν, θα βρείτε περισσό
τερες πληροφορίες για τις ιδιαιτερότητες που μπορεί να αφορούν επιμέρους πε
ριπτώσεις.
Όπως θα έχετε διαπιστώσει από τη μελέτη του Συνοδευτικού Βιβλίου, η λήψη
αποφάσεων και η παραγωγή πολιτικών στην Ε.Κ. λαμβάνουν χώρα μέσα από κά
ποια στάδια συνεργασίας των ευρωπαϊκών θεσμών. Ό πως είπαμε, η Επιτροπή
έχει τη νομοθετική πρωτοβουλία. Συνεπώς, η διαδικασία συνήθως αρχίζει με μια
νομοθετική πρόταση που καταθέτει η Επιτροπή στο Σ.Υ. Το Σ.Υ. ζητά από την
COREPER να εξετάσει την πρόταση και να καταθέσει εισηγήσεις. Παράλληλα,
το Σ.Υ. μελετά τη γνώμη του Ευρ. Κ., περιλαμβανομένων τυχόν τροποποιήσεων
που εισηγείται το Ευρ. Κ., για τη νομοθετική πρόταση. Μέσω διάφορων δυνατών
75
ENOTHTA 4.3
επιλογών, που δεν θα μας απασχολήσουν σε αυτό το σημείο, το Σ.Υ. αποφασίζει

αν θα υιοθετήσει η θα απορρίψει τη νέα νομοθεσία.
Στα κεφάλαια 7 και 8 θα εξετάσουμε τη διαδικασία που ακολουθείται σήμερα
βάσει των καινοτομιών που εισηγαγαν οι Συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και του
Άμστερνταμ (1997). Πριν από τη Συνθηκη του Μάαστριχτ, ο ρόλος που έπαιζε το
Ευρ. K. ήταν κυρίως διττός: απλώς συμβουλευτικός («διαδικασία διαβούλευσης») <
ενεργητικής συμμετοχής («διαδικασία συνεργασίας»), ανάλογα με το πεδίο πολιτι
κής για το οποίο επροκειτο να ληφθούν αποφάσεις. Σε γενικές γραμμές, όπως θα
διαπιστώσουμε στα κεφάλαια 7 και 8, αυτό που κυρίως πέτυχαν οι νέες τροποποιή
σεις είναι η ενίσχυση του ρόλου του Ευρ. K. στη διαδικασία ληψης αποφάσεων.
Όπως αναφέραμε, η ακριβής διαδικασία που ακολουθείται εξαρτάται από το
εκάστοτε είδος της πολιτικής. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τις σχέσεις μεταξύ των θε
σμών (Επιτροπή Σ.Υ. Ευρ. K.), αλλά αφορά και τις διαδικασίες ληψης αποφάσε
ων στο εσωτερικό των θεσμών. Αυτό αφορά κυρίως το Σ.Υ., το οποίο είναι, όπως
έχουμε τονίσει, το κατεξοχην διακυβερνητικό όργανο. Ειδικότερα, το Σ.Υ. μπο
ρεί να αποφασίσει με ομοφωνία, με ειδική πλειοψηφία η με απλή πλειοψηφία.
Κατά το μεγαλύτερο διάστημα της διαδικασίας της ενοποίησης, η αρχή της ομο
φωνίας εφαρμοζόταν ευρύτατα. H ειδική πλειοψηφία άρχισε να εφαρμόζεται σε
ολοένα και περισσότερες περιπτώσεις μετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του
1986 και σήμερα καλύπτει τα περισσότερα πεδία πολιτικής. Βασίζεται στην αρχή
της στάθμισης των ψήφων των κρατών-μελών. Με άλλα λόγια, τα διάφορα κράτη
έχουν αριθμούς ψήφων που εντελώς χονδρικά αντικατοπτρίζουν τον σχετικό πλη
θυσμό τους.3Κατά συνέπεια, τα τέσσερα μεγαλύτερα κράτη έχουν από δέκα ψή
φους το καθένα, ένα κράτος έχει οκτώ ψήφους, άλλα έχουν πέντε κ.ο.κ., όπως
φαίνεται στον Πίνακα 1.
Στάθμιση ψήφων στο Συμβούλιο των Υπουργών
Βρετανία Γαλλία Γερμανία Ιταλία 10

Ισπανία 8
Βέλγιο Ελλάδα Ολλανδία Πορτογαλία 5
Αυστρία Σουηδία 4
Δανία Ιρλανδία Φινλανδία 3
Λουξεμβούργο 2
3 Είναιγνωστό ότι το σύστημα αυτό τείνει να ευνοεί τα μικρότερα κράτη. Έ τσι βλέπουμε, π.χ., ότι το
Βέλγιο, με πληθυσμό που αντιστοιχεί περίπου στο ένα όγδοο του πληθυσμού της Γερμανίας, με τη
στάθμιση που ισχύει έχει τις μισές ψήφους από τη Γερμανία (5 έναντι 10).
76
ENOTHTA 4.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Έχουμε, λοιπόν, ένα σύνολο 87 ψήφων. Για να ληφθεί μια απόφαση με «ειδική
πλειοψηφία», απαιτούνται 62 από τις 87 ψήφους. H αποχή υπολογίζεται ως αρνη
τική ψήφος. H λεγάμενη «αναστέλλουσα μειοψηφία», ο αριθμός δηλαδη των ψή
φων που μπορεί να «μπλοκάρει» μια απόφαση, έχει οριστεί στις 25 ψήφους, οι
οποίες όμως πρέπει να εκπροσωπούν τουλάχιστον τρία κράτη.
Α σ κη σ η Α υ το α ξιο λ ό γ η σ η ς 1 /Κ ε φ ά λ α ιο 4
Μπορείτε εύκολα, βάσει του Πίνακα 1, να υπολογίσετε διάφορους συνδυασμούς κρατών

τα οποία μπορούν να προωθήσουν ή να μπλοκάρουν μια απόφαση. Για παράδειγμα, στην
περίπτωση που και τα τέσσερα «μεγάλα» κράτη επιθυμούν να υιοθετήσουν μια απόφαση,
χρειάζονται την ενίσχυση, π.χ., της Ισπανίας και άλλων τριών ή τεσσάρων ή, χωρίς την
Ισπανία, άλλων πέντε ή έξι κρατών. Πειραματιστείτε με διάφορους συνδυασμούς κρατών
και ομαδοποιήσεων σε σχέση με τα τρία ακόλουθα σενάρια (και τα τρία αφορούν περι
πτώσεις πολιτικών στις οποίες εφαρμόζεται η αρχή της «ειδικής πλειοψηφίας»): (α) δύο
«μεγάλα» κράτη επιθυμούν να υιοθετηθεί μια απόφαση και αναζητούν «συμμάχους», (β)
τρία από τα τέσσερα κράτη-μέλη της Νότιας Ευρώπης επιθυμούν να υιοθετηθεί μια από
φαση και αναζητούν «συμμάχους», (γ) η Ελλάδα, η Δανία και η Ιρλανδία επιθυμούν να
μπλοκάρουν μια απόφαση και αναζητούν «συμμάχους» (συνολικό όριο 250 λέξεις). Θα
βρείτε τη δική μας απάντηση στο Παράρτημα, στο τέλος του κεφαλαίου.
Τα αποτελέσματα στα οποία καταλήγει η δικαιοπλαστικη διαδικασία που πε

ριγράψαμε συνοπτικά πιο πάνω έχουν τρεις μορφές. Μπορούν να είναι:
• Κανονισμοί (Regulations), οι οποίοι έχουν άμεση και γενική ισχύ σε όλη την
Κοινότητα από τη στιγμή που θα αποφασιστούν.
• Οδηγίες (Directives), οι οποίες έχουν την ίδια γενική ισχύ, αλλά αφορούν μόνο
επιδιωκόμενους σκοπούς πολιτικής και (σε αντίθεση με τους Κανονισμούς) επι
τρέπουν στα διαφορετικά κράτη να καθορίζουν εκείνα τα μέσα εφαρμογής τους.4
• Αποφάσεις (Decisions), οι οποίες δεσμεύουν μόνο τα συγκεκριμένα κράτη και
τα άλλα νομικά πρόσωπα και άτομα στα οποία απευθύνονται. Οι αποφάσεις
συνήθως εκδίδονται από την Επιτροπή σε εφαρμογή γενικότερων κανόνων
και πλαισίων πολιτικής.
Το Δικαστήριο των Ε.Κ. έχει διευκρινίσει ότι οι διατάξεις των Συνθηκών, που
απευθύνονται στα κράτη-μέλη, δημιουργούν δικαιώματα για τους ιδιώτες, οι
οποίοι μπορούν να τα επικαλεστούν στα εθνικά δικαστήρια. Τα τελευταία, με τη
σειρά τους, μπορούν, αν το κρίνουν σκόπιμο, να ζητούν την αρωγή του Δικαστηρί
ου όταν πρόκειται για την εφαρμογή Κοινοτικών κανόνων δικαίου.
4 Κατάσυνέπεια, ενώ οι Κανονισμοί έχουν άμεση και δεσμευτική ισχύ από τη στιγμή που θα εκδοθσύν,
οι Οδηγίες προϋποθέτουν την εξειδικευμένη ενσωμάτωσή τους, μέσα σε κάποια χρονικά όρια, στην
έννομη τάξη κάθε κράτους-μέλους.
77
ENOTHTA 4.3
Όπως προαναφέραμε, η διαδικασία παραγωγής ευρωπαϊκών πολιτικών αρχίζει τυπικά με

μια πρόταση της Επιτροπής προς το Σ.Υ. Αυτό εννοούμε άλλωστε όταν λέμε ότι η Επιτρο
πή έχει τη «νομοθετική πρωτοβουλία» στο πλαίσιο του κοινοτικού συστήματος λήψης
αποφάσεων. Όμως η Επιτροπή διαβουλεύεται, όπως είναι φυσικό, με διάφορους παράγο
ντες σε άτυπο επίπεδο και πριν καταλήξει στην πρότασή της προς το Σ.Υ. Με ποιους πα
ράγοντες και θεσμούς διαβουλεύεται η Επιτροπή και τι σκοπό έχουν αυτές οι διαβουλεύ-
σεις; Με βάση όσα έχετε μελετήσει στο Συνοδευτικό Βιβλίο καθώς και στις προηγούμενες
σελίδες, απαντήστε σε ένα κείμενο που δεν θα υπερβαίνει τις 300 λέξεις. Σκοπός αυτής
της Δραστηριότητας είναι να συγκεντρώσετε τα στοιχεία που έχουν αναφερθεί μέχρι
στιγμής για το άτυπο αυτό στάδιο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Είναι απολύτως
φυσικό αν, στο πλαίσιο αυτής της Δραστηριότητας, καλύψετε ορισμένες μόνο από τις
σχετικές όψεις του σταδίου αυτού. Πρέπει, όμως, στη συνέχεια να συμβουλευτείτε οπωσ
δήποτε τη δική μας απάντηση, που δίνεται στο Παράρτημα, στο τέλος του κεφαλαίου.
78
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Σύνοψη
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάσαμε τους κυρίους θεσμούς των E.K. και τα βα
σικά στοιχεία του τροπου λειτουργίας τους. Οι τρεις πρώτοι απο τους πεντε συ
νολικά θεσμούς (Συμβούλιο Υπουργών, Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Δι
καστήριο, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) συνεργάζονται στενά για την παραγωγή και
την εφαρμογή ευρωπαϊκών κανόνων και πολιτικών. H συνεργασία αυτή πραγμα
τοποιείται με τους τρόπους και τις διαδικασίες που προβλέπουν οι Συνθήκες,
την τηρηση των οποίων εγγυάται το Δικαστήριο των Ε.Κ.
Είδαμε ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει μια ιδιαιτερότητα ως Κοινοτικός
θεσμός, καθώς μόλις το 1986 αποτέλεσε και τυπικά μέρος του οικοδομήματος
της Κοινότητας. Προηγουμένως αποτελούσε ένα σταδιακά θεσμοποιημένο
forum συναντήσεων των αρχηγών των κυβερνήσεων των κρατών-μελών. Ο κύ
ριος ρόλος του, άλλωστε, είναι να δίνει γενικές κατευθύνσεις στην πορεία της
ενοποίησης και, με αυτή την έννοια, είναι τοποθετημένο ουσιαστικά κάπως πέ
ρα και πάνω από το υπόλοιπο κοινοτικό οικοδόμημα. Μήπως όμως αυτό σημαί
νει ότι ο ρόλος του Ευρ. Σ., άρα ουσιαστικά των αρχηγών των κυβερνήσεων των
κρατών-μελών, είναι με μία έννοια υπεράνω Συνθηκών; Κάτι τέτοιο δεν συμβαί
νει. Αυτή άλλωστε είναι και μία από τις σημασίες της θεσμοθέτησης του Ευρ. Σ.
το 1986. Οι γενικές κατευθύνσεις που δίνει το Ευρ. Σ. αφορούν περαιτέρω εξέλι
ξη στο πλαίσιο των Συνθηκών. Ωστόσο, έχουμε ηδη αναφερθεί αρκετές φορές σε
τροποποιήσεις και αναθεωρήσεις Συνθηκών. Πώς γίνονται, λοιπόν, αυτές οι
τροποποιήσεις; Θα εξετάσουμε αυτό το ερώτημα πιο αναλυτικά στα κεφάλαια 7
και 8. Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας από τώρα ότι οι αναθεωρήσεις των
Συνθηκών, όπως άλλωστε και οι αναθεωρήσεις των Συνταγμάτων στο εσωτερικό
των κρατών, γίνονται έπειτα απο κάποιες ειδικές συνελεύσεις. Στην περίπτωση
της Κοινότητας, αυτές οι συνελεύσεις είναι οι Διακυβερνητικές Διασκέψεις.
Στο κεφάλαιο αυτό διαπιστώσαμε, λοιπόν, ότι το θεσμικό σύστημα των Ε.Κ.
σχεδιάζει και παράγει κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές, εποπτεύει την εφαρμογή
τους από τα κράτη-μέλη και, επιπρόσθετα, βοηθά στον συντονισμό διάφορων
πεδίων πολιτικής των κρατών-μελών. Είπαμε ακόμη ότι, για να κατανοήσουμε
τη βασική διάρθρωση και τον τρόπο λειτουργίας αυτου του συστήματος, πρέπει
να διασαφηνίσουμε απο την αρχή οτι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο χαρα-
yc, y y y o y y y
κτηριζεται απο ορισμένες οργανωτικές ιδιαιτερότητες και εμπεριέχει στοιχεία
τοσο απο τα γνώριμα πολιτικά και διοικητικά συστήματα των κρατών οσο και
από τους διεθνείς οργανισμούς.
Σε επόμενα κεφάλαια, καθώς θα συνεχίζουμε την αφηγηση της ιστορικής
εξέλιξης της ευρωπαϊκής ενοποίησης, θα αναλύσουμε και τις επιμέρους μεταρ
ρυθμίσεις και καινοτομίες που εισηγαγαν στη δομή και λειτουργία των Ε.Κ. οι
Συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και του Άμστερνταμ (1997).
79
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Απάντηση στην Ασκηση Αυτοαξιολόγησης
Α σ κη σ η Α υ το α ξ ιο λ ό γ η σ η ς 1
Διάφοροι συνδυασμοί είναι δυνατοί βάσει των στοιχείων που παρουσιάζονται στον Πίνα-
καΐ. Έτσι:
(α) Ένας ελάχιστος συνδυασμός είναι, π.χ., Γαλλία + Γερμανία + Ισπανία + Βέλγιο +
Ελλάδα + Ολλανδία + Πορτογαλία + Αυστρία + Σουηδία + Ιρλανδία + Φινλανδία
(σύνολο: 62 ψήφοι). Διαπιστώνουμε ότι είναι δύσκολο, αλλά βέβαια όχι ακατόρθωτο,
να συγκροτηθούν οι αναγκαίες «συμμαχίες» όταν μόνο δύο από τα τέσσερα «μεγάλα»
κράτη υποστηρίζουν μια πρόταση (διότι τότε απαιτείται μεγάλος αριθμός «συμμά
χων»).
(β) Ένας ελάχιστος συνδυασμός είναι, π.χ., Ισπανία + Ελλάδα + Πορτογαλία + Γαλλία +
Γερμανία + Βέλγιο + Ολλανδία + Αυστρία + Σουηδία + Δανία + Ιρλανδία (σύνολο:
62 ψήφοι). H συγκρότηση της αναγκαίας «συμμαχίας» θα ήταν πιθανώς ευκολότερη
(σίγουρα ευκολότερη από καθαρή άποψη αριθμού ψήφων), αν στα τρία αρχικά κράτη
της Νότιας Ευρώπης είχε συμπεριληφθεί η Ιταλία.
(γ) Π.χ., Ελλάδα + Δανία + Ιρλανδία + Γερμανία + Βέλγιο (σύνολο: 26 ψήφοι). Είναι προ
φανές ότι το «μπλοκάρισμα» μιας πρότασης καθίσταται ευκολότερο είτε με το να συ-
μπεριληφθούν ανάμεσα στα κράτη που θέλουν να «μπλοκάρουν» την πρόταση περισ
σότερα «μεγάλα» κράτη είτε με το να εξασφαλιστεί η υποστήριξη κάποιας «ομάδας»
κρατών τα οποία ενδέχεται να έχουν συγκλίνουσες προσεγγίσεις απέναντι σε συγκε
κριμένες πολιτικές (όπως, π.χ., τα μέλη από τη νότια Ευρώπη).
Απάντηση στη Δραστηριότητα
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α 3
Πριν καταθέσει τη σχετική πρόταση, η Επιτροπή (δηλαδή, στην πράξη, τα στελέχη της συ
γκεκριμένης Γενικής Διεύθυνσης η οποία είναι αρμόδια για κάποιο ζήτημα) συνήθως συ
νεργάζεται και ανταλλάσσει απόψεις σε ένα λίγο πολύ άτυπο επίπεδο: (α) με στελέχη των
διοικητικών θεσμών των ενδιαφερόμενων κρατών-μελών (υπουργεία, ειδικές υπηρεσίες,
θεσμούς αυτοδιοίκησης) και (β) με ενδιαφερόμενες ομάδες συμφερόντων κάθε είδους
(π.χ. ενώσεις βιομηχανιών, κλαδικές οργανώσεις εργοδοτών, συνδικαλιστικές οργανώ
σεις, οικολογικές οργανώσεις). Πολλές από αυτές τις ομάδες συμφερόντων είναι οργα
νωμένες και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Με άλλα λόγια, έχουν γραφεία στις Βρυξέλλες μέσω
των οποίων παρακολουθούν από κοντά την ευρωπαϊκή διαδικασία λήψης αποφάσεων και,
βέβαια, προσπαθούν να ασκήσουν επιρροή ή και πίεση για την ικανοποίηση των συμφερό
ντων τους σε διάφορα στάδια της διαδικασίας. H συνεργασία που προαναφέραμε έχει
διάφορους σκοπούς από την πλευρά της Επιτροπής: (α) να ληφθούν υπόψη κατά την
80
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
προετοιμασία της νομοθετικής πρότασης όσο το δυνατόν πληρέστερα και σφαιρικότερα

οι απόψεις όλων των ενδιαφερομένων και να εκτιμηθούν όλες οι σχετικές παράμετροι, (β)
να ενημερωθεί όσο το δυνατόν καλύτερα η Επιτροπή για τα διάφορα ζητήματα, πολλά
από τα οποία απαιτούν τη διερεύνηση στοιχείων που χαρακτηρίζονται από σύνθετες τε
χνικές λεπτομέρειες και, ενίοτε, (γ) να προλειανθεί το έδαφος έτσι ώστε να συναντήσει η
νομοθετική πρόταση τη μεγαλύτερη δυνατή αποδοχή. Ωστόσο, συχνά η «νομοθετική πρω
τοβουλία» της Επιτροπής επηρεάζεται, παίρνει ιδέες και γενικές κατευθύνσεις πολιτικής
ακόμη νωρίτερα, σε ένα προηγούμενο στάδιο και σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο:
από τις συμφωνίες δηλαδή και τις διακηρύξεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, μέσω του
οποίου οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων εκφράζουν τις συμφωνημένες γενικές κατευ
θύνσεις για την περαιτέρω εξέλιξη των πολιτικών της Κοινότητας.
81
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 5
ΑΠΟ TA ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
ΣΤΗ ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ
To κεφάλαιο αυτό έχει σκοπό την παρουσίαση των παραγόντων που καθόρι Σκοπός
σαν την εξέλιξη της ενοποίησης σε μια κρίσιμη περίοδο, δηλαδη κατά τη δεκαπε
νταετία που μεσολάβησε από τη Συνθηκη της Ρώμης μέχρι την πρώτη διεύρυνση
των Κοινοτήτων (1957-1973).
• αναφέρετε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στα βασικά χαρακτηρι Αποτελέσματα
στικά των E.K. και της ΕΖΕΣ-
• περιγράφετε τον ρόλο της Γαλλίας κατά την πρώτη δεκαπενταετία της ενοποί
ησης·
• αναφέρετε τις επιπτώσεις που είχε για την πορεία της Ευρώπης η βρετανική
πολιτική της περιόδου-
• διακρίνετε τους παράγοντες που διευκόλυναν και εκείνους που δυσχέραναν
την πρώτη διεύρυνση των Κοινοτήτων.
• Οικονομική Κοινότητα Έννοιες

• Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) Κλειδιά
• Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου
• Διεύρυνση των Ε.Κ.
• Εμβάθυνση των Ε.Κ.
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή
• Γαλλογερμανικη Συνθηκη Φιλίας
• Αρχή της ομοφωνίας
• Εθνικισμός
• Κοινοί εξωτερικοί δασμοί
• Κοινοπολιτεία
• Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ)
Στο προηγούμενο κεφάλαιο «παγώσαμε» την αφηγηση της ιστορικής εξέλιξης

Εισαγωγικές
για να περιγράφουμε σε γενικές γραμμές τη δομή και τη λειτουργία των Ε.Κ. Στο
Παρατηρήσεις
κεφάλαιο αυτό ξαναπιάνουμε το ιστορικό νήμα. Θα ανατρέξουμε στο Συνοδευτι
κό Βιβλίο σε δύο σημεία του κεφαλαίου αυτού. Αφού ολοκληρώσετε τη μελέτη των
ενοτήτων 5.1 και 5.2, θα πρέπει να μελετήσετε το κεφάλαιο 5 του Συνοδευτικού
83
Βιβλίου. Θα επάνελθετε κατόπιν στο Εγχειρίδιο αυτό για να συνεχίσετε τη μελέτη
σας με την ενότητα 5.3' προς το τέλος της ενότητας 5.3 θα σας παραπέμπουμε και
πάλι στο Συνοδευτικό Βιβλίο και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο 6.
Όπως προαναφέραμε, στο θεσμικό σύστημα των E.K. οι διάφορες ρυθμίσεις
είχαν συνήθως τη σημασία των κατάλληλων μέσων για την επίτευξη κάποιων συμ-
φωνημένων στόχων. Με άλλα λόγια, οι θεσμικές ρυθμίσεις συνήθως δεν είχαν τον
χαρακτήρα «τελικών» επιλογών. Βέβαια, υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αλλά
ξουν αυτά τα θεσμικά μέσα. Αναφερθηκαμε ηδη στη σημασία των Διακυβερνητι
κών Διασκέψεων ως μορφής αναθεωρητικών συνελεύσεων και θα επανέλθουμε
σε αυτή την παράμετρο στα επόμενα κεφάλαια. Ωστόσο, οι θεσμικές ρυθμίσεις
μπορούν να τροποποιηθούν ως προς την εφαρμογή τους και μέσα από, λίγο πολύ,
άτυπες συμφωνίες μεταξύ των κυβερνήσεων. Όπως θα διαπιστώσουμε στο κεφά
λαιο αυτό (κυρίως στην ενότητα 5.2), οι δύο πρώτες δεκαετίες λειτουργίας των
Κοινοτήτων σημαδεύτηκαν και από κάποιες τάσεις τροποποιήσεων μέσα από τέ
τοιες άτυπες συμφωνίες.
Οι τρεις ενότητες από τις οποίες αποτελείται το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζουν
τα βασικά στοιχεία που καθόρισαν την εξέλιξη της ενοποίησης από τα πρώτα χρό
νια εφαρμογής των Συνθηκών της Ρώμης (1957) μέχρι την πρώτη διεύρυνση των
Ε.Κ. με την είσοδο της Βρετανίας, της Δανίας και της Ιρλανδίας (1973).
H ενότητα 5.1 εξετάζει τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η Γαλλία στα πρώτα
χρόνια της ενοποίησης και διερευνά τις διαφορές ανάμεσα στη στάση της Γαλλίας
και στη στάση της Βρετανίας στις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
H ενότητα 5.2 φωτίζει περαιτέρω τις διακυμάνσεις στον ρόλο της Γαλλίας στις
πρώτες δεκαετίες των Ε.Κ. με την ανάλυση του λεγάμενου Συμβιβασμού του Λου
ξεμβούργου, στον οποίο κατέληξαν οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών λόγω της
ανάγκης να ικανοποιηθούν ορισμένες θέσεις της τότε γαλλικής κυβέρνησης. Όπως
προαναφέρθηκε, οι πρώτες δεκαετίες των Ε.Κ. σημαδεύτηκαν και από κάποιες τά
σεις τροποποιήσεων μέσα από άτυπες συμφωνίες. Ο Συμβιβασμός του Λουξεμ
βούργου αποτέλεσε μια σημαντικότατη τέτοια συμφωνία.
Τέλος, η ενότητα 5.3 εξετάζει, με επίκεντρο τις εξελίξεις στη δεκαετία του 1970,
τη διαδικασία που οδηγησε στην ένταξη νέων μελών στις Ε.Κ., διαδικασία που έχει
επικρατήσει να ονομάζεται «διεύρυνση» των Κοινοτήτων. Όπως θα δούμε, παρά
το γεγονός ότι το πρώτο κύμα διεύρυνσης επιτεύχθηκε το 1973, οι Κοινότητες
μπήκαν σε μια πορεία η οποία, για μια περιορισμένη περίοδο, έμοιαζε να οδηγεί
σε στασιμότητα από πλευράς ολοκλήρωσης των Κοινοτικών πολιτικών και πραγ
ματοποίησης των στόχων που είχαν θέσει οι Συνθήκες.
84
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Ενότητα 5.1
H ΠΡΩΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ:
Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ
KAI Ο ΡΟΔΟΣ ΤΗΣ ΓΑΔΔΙΑΣ
Αναφερθηκαμε συνοπτικά στην ΕΖΕΣ στο τέλος του κεφαλαίου 3. Μπορούμε
τώρα να εξετάσουμε αναλυτικότερα τα χαρακτηριστικά της και τον ρόλο που
έπαιξε στην Ευρώπη στα χρόνια μετά την ίδρυση της EOK και της EYPATOM.
Καταρχην πρέπει να θυμηθούμε ότι μία από τις ισχυρότερες χώρες της δυτικής
Ευρώπης, η Βρετανία, δεν θέλησε να συμμετάσχει καταρχάς στη δημιουργία της
EKAX και, λίγο αργότερα, της EOK και της EYPATOM. Αντί γι’ αυτό, η Βρετα
νία προσπάθησε να πείσει τις άλλες χώρες να δημιουργήσουν από κοινού μια ευ
ρύτατη αλλά και, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω, χαλαρή ζώνη ελεύθερων συ
ναλλαγών στη δυτική Ευρώπη. H αποτυχία του σχεδίου αυτού οδηγησε τη Βρετα
νία στην απόφαση να ιδρύσει την ΕΖΕΣ, μαζί με ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες με
τις οποίες είχε ιδιαίτερα στενές εμπορικές και πολιτικές σχέσεις. H ΕΖΕΣ ιδρύ
θηκε το 1960 με τη Συνθηκη της Στοκχόλμης. Είχε ως μέλη επτά χώρες: Βρετανία,
Αυστρία, Δανία, Ελβετία, Νορβηγία, Πορτογαλία και Σουηδία.
Σε τι διέφεραν, όμως, το βρετανικό σχέδιο για μια ζώνη ελεύθερων συναλλα
γών και το σχέδιο των έξι (ιδρυτικών μελών της ΕΚΑΧ και αργότερα και της ΕΟΚ
και ΕΥΡΑΤΟΜ) για μια οικονομική κοινότητα; Είναι πολύ σημαντικό να κατα
νοήσουμε στο σημείο αυτό τόσο τις ομοιότητες όσο και τις διαφορές ανάμεσα στα
δύο σχέδια, διότι αυτές εξακολουθούσαν να υφίστανται, σε έκδηλη < λανθάνουσα
μορφή, για ολόκληρες δεκαετίες. Επιπρόσθετα, η κατανόηση τους μας βοηθά να
εξετάσουμε και κάποιες πρώτες εσωτερικές διαφοροποιήσεις στο πλαίσιο αυτού
που μόλις τώρα ονομάσαμε «σχέδιο των έξι για μια οικονομική κοινότητα».
Το Σχήμα 1, που ακολουθεί, μας διευκολύνει, απλοποιώντας με τρόπο σχημα
τικό μια αρκετά σύνθετη συζητηση, να αντιληφθούμε τόσο τα ουσιαστικά κοινά
σημεία όσο και τις ουσιαστικές διαφοροποιήσεις. Παρουσιάζει τις δύο βασικές
προσεγγίσεις (οικονομική κοινότητα και ζώνη ελεύθερων συναλλαγών), αλλά συ
γκροτεί και μια τρίτη (γαλλική προσέγγιση κατά την περίοδο 1958-1969).
H τρίτη αυτή προσέγγιση αφορά τις θέσεις της γαλλικής κυβέρνησης επί De
Gaulle, η κυβέρνηση του οποίου ανέλαβε την εξουσία το 1958 (ο ίδιος εκλέχτηκε
Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας τον επόμενο χρόνο). H «γαλλική προσέγγι
ση» μας βοηθά να αντιληφθούμε ότι ακόμη και στο εσωτερικό της οικονομικής
κοινότητας υπήρξαν σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς το ποια θα έπρεπε να
είναι τα κύρια χαρακτηριστικά και οι μελλοντικές κατευθύνσεις ανάπτυξης της.
85
ENOTHTA 5.1
Σ χήμα 1
Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών η Οικονομική Κοινότητα
ΖΩΝΗ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Γαλλία όχι μόνο πρωτοστάτησε στη δημιουργία
της EKAX, αλλά έπαιξε και κρίσιμο ρόλο στην ίδρυση των δυο άλλων Κοινοτήτων
το 1957 (επίσης ότι η γαλλική προσέγγιση στη δεκαετία του 1950 υπήρξε περισσό
τερο λειτουργική παρά φεντεραλιστικη. Με άλλα λόγια, παρά το γεγονός ότι οι
υποστηρικτές της ευρωπαϊκής ενοποίησης στη Γαλλία δεν απέκλειαν το ενδεχό
μενο συγκρότησης μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας στο μέλλον, η αιχμή της προ
σέγγισης τους ήταν η λειτουργική ιδέα της ενοποίησης συγκεκριμένων τομέων της
οικονομίας, οι οποίοι στη συνέχεια θα οδηγούσαν σε περαιτέρω ενοποίηση κ.ο.κ.
Με τις κυβερνήσεις De Gaulle μετά το 1958, η προσέγγιση της Γαλλίας τροπο
ποιήθηκε σε ένα βαθμό. H έμφαση στην τομεακη προσέγγιση παρέμεινε, αλλά
χάθηκε ο αρχικός ενθουσιασμός για τη δυναμική διάσταση της όλης διαδικασίας,
η οποία (σύμφωνα με τις προηγούμενες αντιλήψεις) θα οδηγούσε σε ολοένα και
βαθύτερη ενοποίηση. Αντίθετα, ο De Gaulle έβλεπε με καχυποψία την ισχυροποί
ηση των Κοινοτικών θεσμών και κυρίως της Επιτροπής, τον πρώτο Πρόεδρο της
οποίας θεωρούσε, όπως θα δούμε πιο κάτω, φιλόδοξο και υπερβολικά «ευρωπαϊ
στή». O De Gaulle επιθυμούσε τη διατήρηση μιας διακυβερνητικής κατά κύριο
λόγο θεσμικής δομής και τρόπου λειτουργίας των Κοινοτήτων. Έτσι, οι απόψεις
της Γαλλίας επί γκωλικών κυβερνήσεων διαφοροποιήθηκαν σε σημαντικό βαθμό
από τις προηγούμενες και διαγράφουν μια διαφορετική προσέγγιση στην ευρω
παϊκή ενοποίηση. Την ίδια περίοδο, το Βέλγιο, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η
Ολλανδία παρέμειναν ένθερμοι υποστηρικτές της ενοποίησης.
86
ENOTHTA 5.1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Oi ομοιότητες λοιπόν και οι διαφορές των τριών προσεγγίσεων παρουσιάζο

νται στο Σχήμα 1, βάσει των κύριων στοιχείων καθεμιάς από αυτές. Τα στοιχεία
αυτά αφορούν κυρίως:
• τον χαρακτήρα των κοινών ευρωπαϊκών θεσμών (χαλαροί διακυβερνητικοί η
ισχυροί υπερεθνικοί;)·
• τα προϊόντα που θα συμπεριλαμβάνονταν στο κάθε σχήμα (μόνο βιομηχανικά
< και αγροτικά προϊόντα;)·
• την ύπαρξη κοινών εξωτερικών δασμών απέναντι σε τρίτες χώρες (να δεσμεύ
ονται όλα τα κράτη-μέλη από κοινούς εξωτερικούς δασμούς απέναντι σε τρί
τους η να ακολουθεί το καθένα από αυτά τη δική του εξωτερική οικονομική
πολιτική ως προς τους δασμούς;).
Ας μελετήσουμε για λίγο προσεκτικά στο Σχήμα 1 τα στοιχεία αυτά και τους
τρόπους με τους οποίους συνδυάζονται στις τρεις προσεγγίσεις.
Βασιζόμενοι στη μελέτη των στοιχείων που προκύπτουν από το Σχήμα 1, καταγράψτε σε
ένα κείμενο περίπου 300 λέξεων τις απόψεις σας για τα ακόλουθα θέματα:
1. Σε τι διέφερε η γαλλική προσέγγιση επί De Gaulle από την προσέγγιση της Βρετανίας
και ορισμένων άλλων ευρωπαϊκών χωρών που σκόπευαν στη δημιουργία μιας Ζώνης
Ελεύθερων Συναλλαγών;
2. H Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών ανταποκρίνεται κυρίως στις διακυβερνητικές θεωρίες,

ενώ η Οικονομική Κοινότητα ανταποκρίνεται σε όψεις της λειτουργικής αλλά και της
φεντεραλιστικής θεωρητικής προσέγγισης». Διατυπώστε κριτικά σχόλια γι' αυτή την
πρόταση, βάσει των ομοιοτήτων και των διαφορών που παρουσιάζονται στο Σχήμα 1
και λαμβάνοντας υπόψη αυτά που αναφέραμε για τις θεωρητικές προσεγγίσεις στο κε
φάλαιο 2 (κυρίως στην ενότητα 2.3).
Επιπτώσεις από τη βρετανική στάση

H διαφοροποιημένη στάση της Βρετανίας στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και
η υποστήριξη μιας εναλλακτικής πρότασης, της Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών,
υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για την πορεία της ευρωπαϊκής πολιτικής στο σύνολό
της. Αναλογιστείτε τρεις πολύ βασικές παραμέτρους:
• Άφησε στη Γαλλία και, κατ’ επέκταση, στις γαλλογερμανικές σχέσεις, τον ρό
λο του κυρίαρχου παράγοντα στον καθορισμό των μετέπειτα εξελίξεων, εφό
σον καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα δεν ήταν δυνατόν να παίξει ρόλο ανάλογο με
εκείνο της Βρετανίας και της Γαλλίας.
• Διαμόρφωσε συνθήκες διαίρεσης μέσα στη δυτική Ευρώπη, ανάμεσα στους
«έξι» και τους «επτά», όπως έγιναν γνωστές την εποχή εκείνη οι δύο ομαδο
ποιήσεις: ανάμεσα στις έξι χώρες των E.K. (οι οποίες, όπως γνωρίζουμε, ήταν
87
ENOTHTA 5.1
η Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμ

βούργο) και τις επτά χώρες της ΕΖΕΣ (τις οποίες γνωρίσαμε πιο πάνω).
• Έθεσε τις βάσεις για την παγίωση, στην εσωτερική πολιτική της Βρετανίας, μιας
γενικά επιφυλακτικής προσέγγισης σε ο,τι αφορά την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Πραγματικά, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω, η πρώτη απόπειρα να εξου
δετερωθεί ο δεύτερος από τους παράγοντες που μόλις αναφέραμε (συνθήκες δι
αίρεσης στο εσωτερικό της δυτικής Ευρώπης) ανέδειξε τη σημασία του πρώτου
παράγοντα (γαλλική ηγεμονία) και ενδυνάμωσε τον τρίτο (βρετανικές επιφυλά
ξεις απέναντι στην ευρωπαϊκή ενοποίηση). Το 1961 η βρετανική κυβέρνηση (του
Συντηρητικού Κόμματος, με πρωθυπουργό τον H. Macmillan) αποφάσισε να αλ
λάξει πορεία και να αποδεχτεί τη σημασία των Ε.Κ., καταθέτοντας αίτηση έντα
ξης στις Κοινότητες. Δύο χώρες με στενές οικονομικές σχέσεις με τη Βρετανία, η
Δανία (που την είχε ακολουθήσει και στην ΕΖΕΣ) και η Ιρλανδία, αποφάσισαν
και αυτές να στραφούν στις Ε.Κ.
Οι λόγοι που εξηγούν αυτή την αλλαγή πορείας είναι αρκετοί. Όταν μελετήσε
τε το κεφάλαιο 5 του Συνοδευτικού Βιβλίου, αξίζει να δώσετε ιδιαίτερη προσοχή
στη σχετική ανάλυση του συγγραφέα, ο οποίος, όπως είναι φυσικό για ένα βιβλίο
που γράφτηκε στη Βρετανία, δίνει αρκετή έμφαση στο ζητημα της βρετανικής
στάσης. Στο σημείο αυτό, πάντως, πρέπει να εστιάσουμε σε δύο λόγους, που είναι
κατά την κρίση μας οι σημαντικότεροι. Καταρχην, μεταξύ του 1957 (υπογραφή
Συνθηκών της Ρώμης) και του 1961 (υποβολή της βρετανικής αίτησης ένταξης), οι
Κοινότητες γνώρισαν μια πρώτη δυναμική φάση ανάπτυξης. Έ γινε σαφές διε
θνώς ότι το «πείραμα» θα πετύχαινε. Παράλληλα, οι οικονομικοί και πολιτικοί
δεσμοί της Βρετανίας με την Κοινοπολιτεία εξασθενούσαν ολοένα και περισσό
τερο.1Το βρετανικό εμπόριο και οι οικονομικές σχέσεις είχαν εισέλθει σε μια πο
ρεία εξευρωπαϊσμού. Εξέλιπε έτσι, σταδιακά, ένας από τους βασικούς λόγους
που καθόριζαν αρχικά την επιφυλακτική στάση της Βρετανίας απέναντι στα σχέ
δια της οικονομικής κοινότητας στη δυτική Ευρώπη.
Όταν όμως η βρετανική κυβέρνηση το 1961 κατέθεσε την αίτηση ένταξης της στις
Ε.Κ., μετά από διαπραγματεύσεις περίπου δύο ετών, η γαλλική κυβέρνηση άσκησε
βέτο και η ενταξιακη διαδικασία σταμάτησε. H δεύτερη βρετανική αίτηση που υπο
βλήθηκε το 1967, αυτή τη φορά από την τότε κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος,
είχε την ίδια τύχη. Και τις δύο φορές, τόσο η Δανία όσο και η Ιρλανδία υπαναχώρη
σαν, θεωρώντας αδιανόητη την ένταξη τους στις Κοινότητες χωρίς τη Βρετανία.
1H Κοινοπολιτεία (Common-wealth) προέκυψε ως αποτέλεσμα των κυμάτων απο-αποικιοποίησης.

Οι τέως αποικίες διατηρούσαν, ως μέλη της Κοινοπολιτείας, ισχυρούς πολιτικούς και οικονομικούς
δεσμούς με τη Βρετανία. Οι οικονομικοί δεσμοί περιλάμβαναν συμφωνίες για αμοιβαίες εμπορικές
προτιμήσεις και, σε ορισμένες περιπτώ σεις (όσον αφορά τις εισαγωγές προϊόντων από χώρες της
Κοινοπολιτείας στη Βρετανία), η καθιέρωση κοινών ευρωπαϊκών εξωτερικών δασμών θα δημιουρ
γούσε προβλήματα σε αυτές τις σχέσεις. Ωστόσο, π α ρ ’ όλο που η Κοινοπολιτεία παρέμεινε ένας ση
μαντικός πολιτικός οργανισμός, οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ Βρετανίας και τέως αποικιών γίνο
νταν ολοένα και περισσότερο δευτερεύουσες σε σημασία σε σύγκριση με τις οικονομικές σχέσεις
Βρετανίας και E.K.
88
ENOTHTA 5.1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Oi Βρετανοί αναλυτές κατά την περίοδο αυτή δεν έπαυαν να υπογραμμίζουν

τον εθνικιστικό χαρακτήρα της πολίτικης του De Gaulle και τη συστηματική του
προσπάθεια να πετύχει την παγίωση της γαλλικής ηγεμονίας στη δυτική Ευρώπη.
Από την άλλη πλευρά, οι προσκείμενοι στις γκωλικές κυβερνήσεις αναλυτές επέ
μεναν ότι, πρώτον, η Βρετανία στην πραγματικότητα παρέμενε προσκολλημένη
στο σχέδιο μιας ευρύτερης και χαλαρής ζώνη ελεύθερων συναλλαγών και, δεύτε
ρον, η ανοιχτά φιλοαμερικανικη πολιτική της σημαινε ότι, αν γινόταν πλήρες μέ
λος των E.K., θα εξελισσόταν σε μόνιμο συνήγορο των θέσεων των ΗΠΑ στο εσω
τερικό των Κοινοτήτων (πρόκειται για την περίφημη κατηγορία εναντίον της Βρε
τανίας ότι αποτελούσε τον «Δούρειο Ίππο» των ΗΠΑ στις Ε.Κ.).
Στην πραγματικότητα, και οι δύο πλευρές υποστήριζαν απόψεις που περιείχαν
και κάποια στοιχεία που ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Η Βρετανία
πράγματι δεν είχε εγκαταλείψει την εποχή εκείνη την προτίμηση της για μια χαλα
ρή και ευρύτερη εναλλακτική κοινότητα, όμως θεώρησε ότι η επιτυχία και η πα
γίωση των Ε.Κ. της επέβαλλαν μια ρεαλιστική στροφή. Από την άλλη πλευρά, οι
γκωλικές κυβερνήσεις έβλεπαν με καχυποψία τόσο την «ειδική σχέση» Βρετα-
νίας-ΗΠΑ (σχέση στην οποία αναφερθηκαμε στο κεφάλαιο 3 και η οποία αποτε
λούσε μια πραγματικότητα) όσο και τη γενικότερη βρετανική βιομηχανική και
στρατιωτικη-πυρηνικη ισχύ, οι οποίες θα αμφισβητούσαν τον πρωταγωνιστικό ρό
λο της Γαλλίας στις Ε.Κ.
Σε κάθε περίπτωση, είναι υπεραπλουστευτικη και μονοδιάστατη η ερμηνεία
της εξωτερικής πολιτικής των γκωλικών κυβερνήσεων μέσα από το πρίσμα του
εθνικισμού. Είναι γεγονός ότι ο De Gaulle θεωρούσε πως η ευρωπαϊκή ενοποίη
ση θα είχε στέρεες βάσεις μόνο εάν θεμελιωνόταν στην αναγνώριση του ρόλου
των εθνικών κρατών της Ευρώπης. Για τον De Gaulle, η ενοποίηση έπρεπε να οι-
κοδομηθεί στα θεμέλια της συνεχούς και στενής συνεργασίας ανάμεσα στα εθνι
κά κράτη. Ωστόσο, ο Γάλλος Πρόεδρος δεν αντιμετώπισε αρνητικά τη λειτουργι
κή ιδέα της τομεακης οικονομικής ενοποίησης, παρ’ όλο που πίστευε ότι αυτή δεν
μπορούσε τελικά να υπερβεί τα πλαίσια που, σε τελική ανάλυση, παραμένουν δια
κυβερνητικά' και βέβαια δεν εναντιωνόταν στη ριζική μεταβολή του παραδοσια
κού, εθνικιστικού ευρωπαϊκού πολιτικού σκηνικού. Η ιστορική Γαλλογερμανικη
Συνθηκη Φιλίας, που υπέγραψαν οι De Gaulle και Κ. Adenauer τον Ιανουάριο
του 1963, αποτέλεσε το αποκορύφωμα των μεταπολεμικών αλλαγών στις σχέσεις
Γαλλίας-Γερμανίας και των μετατοπίσεων που περιγράψαμε στα προηγούμενα
κεφάλαια. Έ χοντας εξασφαλίσει την παγίωση της γαλλογερμανικης φιλίας, ο
Γάλλος Πρόεδρος έριξε το βάρος της πολιτικής του σε μία προσπάθεια κρατικι-
στικού εκσυγχρονισμού της γαλλικής οικονομίας και ανύψωσης του γοήτρου της
Γαλλίας ως μοναδικής πυρηνικής δύναμης της Ευρώπης των Κοινοτήτων.
89
Ενότητα 5.2
O ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ TOY ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟΥ

H ευρωπαϊκή προσέγγιση του De Gaulle ήταν αναμενόμενο να δημιουργήσει
κάποιες τριβές στο εσωτερικό των Κοινοτήτων. Παρουσιάστηκαν διάφορα ση
μεία τριβών ανάμεσα στη γαλλική κυβέρνηση, τους Κοινοτικούς θεσμούς (κυρίως
την Επιτροπή) και τις κυβερνήσεις άλλων κρατών-μελών.
H τάση της Επιτροπής να αναλαμβάνει σημαντικές πρωτοβουλίες και ο δυνα
μισμός με τον οποίο ο πρώτος Πρόεδρος της, ο Walter Hallstein (από τη Δυτική
Γερμανία), αντιλαμβανόταν τον ρόλο του προκάλεσαν μια σειρά από αντιπαρα
θέσεις με την κυβέρνηση του De Gaulle. O Hallstein, διαπρεπής πανεπιστημιακός
και σύμβουλος του καγκελάριου Adenauer, είχε γίνει Υπουργός Εξωτερικών της
Δυτικής Γερμανίας το 1951, και το 1955 ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας της
χώρας του στην κρίσιμη Συνδιάσκεψη της Μεσσίνα, στην οποία αναφερθηκαμε
στο κεφάλαιο 3. O Hallstein υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους προέδρους
της Επιτροπής, κατέβαλλε συνεχείς προσπάθειες για την αρχική συγκρότηση και
τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του σώματος και προετοίμασε το έδαφος για τη Συν
θήκη Συγχώνευσης (Bainbridge & Teasdale, 1997, σ. 271).
Όπως θα αντιληφθούμε πληρέστερα μελετώντας το κεφάλαιο 8, ο Πρόεδρος της
Επιτροπής έχει αποκτήσει ευρύτατες αρμοδιότητες στις ημέρες μας, λόγω των με
ταρρυθμίσεων που εισηγαγε η Συνθηκη του Άμστερνταμ (1997). Ωστόσο, επροκειτο
Οι Πρόεδροι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
1958-1967 W. Hallstein Δυτική Γερμανία

1968-1969 J. Rey Βέλγιο
1970-1972 F. Malfatti Ιταλία
1972 S. Mansholt Ολλανδία
1973-1976 F. Ortoli Γαλλία
1977-1980 R.Jenkins Βρετανία
1981-1984 G. Thorn Λουξεμβούργο
1985-1994 J. Delors Γαλλία
1995-1999 J. Santer Λουξεμβούργο
2000- R. Prodi Ιταλία
90
ENOTHTA 5.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
από την αρχή για μια πολύ σημαντική θέση, ιδιαίτερα όταν την κατείχαν ικανά άτο
μα, τα οποία συνδύαζαν μία στρατηγική προσήλωσης στην ευρωπαϊκή ιδέα και την
υποστήριξη του έργου τους από μεγάλες χώρες. Έ χει ενδιαφέρον να παρατηρήσου
με ότι και οι άλλοι δύο πρόεδροι που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του θε
σμού της Επιτροπής, ο R. Jenkins και ο J. Delors, προέρχονταν και αυτοί από τις
ισχυρότερες χώρες των Κοινοτήτων (Βρετανία και Γαλλία αντίστοιχα). Μετά τον
Hallstein, δεν υπήρξε, μέχρι σήμερα, άλλος πρόεδρος προερχόμενος από τη Γερμα
νία (βλ. Πίνακα 1).
Αναφερθηκαμε πιο πάνω στις τριβές ανάμεσα στη γαλλική κυβέρνηση, την
Επιτροπή και ορισμένες άλλες κυβερνήσεις κρατών-μελών. Οι τριβές αυτές είχαν
δύο κύρια αντικείμενα. Το πρώτο ήταν, όπως ηδη αναφέραμε, ο τρόπος με τον
οποίο η Επιτροπή επιχειρούσε να προωθήσει την ενοποίηση. Το δεύτερο αφορού
σε τα γαλλικά συμφέροντα με τρόπο πιο άμεσο: περιστρεφόταν γύρω από την
προσπάθεια της γαλλικής κυβέρνησης να πετύχει μεγαλύτερα οφέλη για τον αγρο
τικό τομέα της Γαλλίας από τις Κοινοτικές πολιτικές. Για να το πετύχει αυτό, επι
ζητούσε περαιτέρω ενίσχυση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.
H Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) προώθησε αφενός τη δημιουργία μιας

κοινής αγοράς για τα αγροτικά προϊόντα των Ε.Κ., την αύξηση της παρα
γωγικότητας μέσω της εφαρμογής των διάφορων τεχνικών επιτευγμάτων
και την ορθολογικότερη χρηση των συντελεστών παραγωγής και αφετέρου
την παροχή, ουσιαστικά, ενός καθεστώτος προστασίας στα Κοινοτικά
προϊόντα από τον ανταγωνισμό που δέχονταν από τα αγροτικά προϊόντα τα
προερχόμενα εκτός των Κοινοτήτων. H ΚΑΠ έχει στόχο τον καλύτερο από
κοινού συντονισμό της αγροτικής πολιτικής και βασίζεται στην ιδέα ότι όλα
τα κράτη-μέλη πρέπει να συνεισφέρουν για την επίτευξη των στόχων. Μία
σημαντική διάσταση της ΚΑΠ αφορά την εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς
επιπέδου διαβίωσης στους αγρότες της Ευρώπης. Παρέχει, επίσης, εγγύη
ση μιας ελάχιστης τιμής σε όλους τους παραγωγούς ενός προϊόντος, ανε
ξάρτητα από τις διακυμάνσεις των τιμών, τις συνθήκες της αγοράς η τους
διάφορους παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν την ίδια την παραγωγή.
Παρά κάποιες πρόσφατες αναπροσαρμογές και σημαντικές μειώσεις, στην
ΚΑΠ εξακολουθεί να διατίθεται το μεγαλύτερο κομμάτι του Κοινοτικού
προϋπολογισμού.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι η Γαλλία πέτυχε, με τον
λεγόμενο Συμβιβασμό του Λουξεμβούργου (Ιανουάριος 1966), να γίνουν δεκτές
μια σειρά από θέσεις της. Έτσι, η ΚΑΠ ενισχύθηκε, ενώ παράλληλα η συζητηση
που επροκειτο να αρχίσει στα σοβαρά τόσο για τη γενικότερη οικονομική ενίσχυ
ση των Κοινοτήτων, μέσω της απόκτησης από αυτές ενός συστήματος «ιδίων πό
ρων» όσο και για την ενίσχυση των εξουσιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανα
βλήθηκε. Θα δούμε σε επόμενα κεφάλαια, καθώς επίσης και στα κεφάλαια 5-6
του Συνοδευτικού Βιβλίου, τις επιπτώσεις αυτών των παραμέτρων.
91
ENOTHTA 5.2
Ωστόσο, το κεντρικό σημείο του Συμβιβασμού αφορούσε τη διαδικασία ληψης

αποφάσεων στις E.K. Σύμφωνα με την απαίτηση του De Gaulle, η αρχή της ομο
φωνίας στη ληψη αποφάσεων παρέμεινε ισχυρή και η μετεξέλιξη προς την επι
κράτηση της αρχής της ειδικής πλειοψηφίας, στην οποία αναφερθηκαμε στο κε
φάλαιο 4, ανακόπηκε προσωρινά. H ομοφωνία και το δικαίωμα του βέτο παρέ
μειναν ισχυρά με την έννοια ότι, αν ένα από τα κράτη-μέλη θεωρούσε πως κάποια
Κοινοτική απόφαση έθιγε «πολύ σημαντικά εθνικά συμφέροντα», θα καταβαλλό
ταν κάθε δυνατή προσπάθεια να ληφθεί απόφαση ομόφωνα. Στο Συνοδευτικό Βι
βλίο (κεφάλαιο 5) θα βρείτε την ακριβή διατύπωση που χρησιμοποιήθηκε από τον
Συμβιβασμό για το συγκεκριμένο ζητημα.
Στο σημείο αυτό μελετήστε το κεφάλαιο 5 του Συνοδευτικού Βιβλίου, προκειμένου να εκ
πονήσετε την παρακάτω Δραστηριότητα (απαντήστε κάθε ερώτημα σε 100-150 λέξεις
περίπου).
1. Στις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου 5 του Συνοδευτικού Βιβλίου, ο συγγραφέας τονίζει
το γεγονός ότι η Γαλλία έπαιξε «ρόλο-κλειδί» για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Πώς δικαιο
λογεί αυτή την κρίση του;
2. O συγγραφέας του Συνοδευτικού Βιβλίου τοποθετεί τις εξελίξεις που αναλύσαμε πιο πά
νω στο διεθνές πλαίσιο και, ειδικότερα, στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου. Σύμφωνα με
την ανάλυσή του: (α) Ποιες ήταν οι επιδράσεις της ανέγερσης του Τείχους του Βερολί
νου το 1961; (β) Ποια ήταν η επίδραση (πάντα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης)
των διεθνών διαπραγματεύσεων για τη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, για τις
οποίες η Επιτροπή ανέλαβε να επεξεργαστεί και μια κοινή θέση εκ μέρους των E.K.; (γ)
Πώς αιτιολογείται η άποψη που εκφράζεται στις τελευταίες παραγράφους του κεφαλαί
ου 5, σύμφωνα με την οποία στα μέσα της δεκαετίας του 1960 στα κράτη της δυτικής
Ευρώπης επικρατούσαν αισθήματα μεγαλύτερης ασφάλειας και αυτοπεποίθησης;
3. Πώς οδηγηθήκαμε στον Συμβιβασμό του Λουξεμβούργου;
92
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Ενότητα 5.3
ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ KAI ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ

To 1969 ο G. Pompidou διαδέχτηκε τον De Gaulle στην Προεδρία της Γαλλι
κής Δημοκρατίας. H κυβέρνηση Pompidou εγκαινίασε μια νέα προσέγγιση του
ρόλου της Γαλλίας στην Ευρώπη. H έμφαση στην πρωτοκαθεδρία των εθνικών
κρατών παρέμεινε ως ένα βαθμό, αλλά τοποθετήθηκε τώρα πια στο πλαίσιο μιας
διαλλακτικής και γενικά φιλοευρωπα'ίκης προσέγγισης.
Έτσι, απαντώντας στο ερώτημα τι είδους Ευρώπη θέλει να δει να διαμορφώ
νεται, ο Πρόεδρος Pompidou εξηγούσε ότι η Γαλλία επιθυμούσε την οικοδόμηση
«μιας συνομοσπονδίας κρατών, τα οποία έχουν αποφασίσει να εναρμονίσουν τις
πολιτικές τους και να ενοποιήσουν τις οικονομίες τους». Ωστόσο, ο Pompidou δεν
απέκλειε τελείως και το ενδεχόμενο μιας φεντεραλιστικης λύσης (ομοσπονδίας)
στο μέλλον: «Ας μη διαφωνούμε για τις λέξεις. [...] Κανείς δεν μπορεί να υποστη
ρίξει ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις σήμερα για μια ομοσπονδία [...]. Στο παρόν
στάδιο, η καλύτερη λύση είναι να ενθαρρύνει κανείς μια σταδιακή προσέγγιση
των ευρωπα'ίκών κρατών» (όπως αναφέρεται στον Hayward, 1973, σ. 243-44).
H σημασία της προσέγγισης της νέας γαλλικής κυβέρνησης φάνηκε άμεσα, με
αφορμή την κρίσιμη συνάντηση των αρχηγών των κυβερνήσεων (σύγκληση του
Ευρωπαϊκού Συμβουλίου) στη Χάγη το 1969. Στη Χάγη οι κυβερνήσεις συμφώνη
σαν να προχωρήσουν στη διεύρυνση των Ε.Κ., ενώ παράλληλα έθεσαν τις βάσεις
για τα επόμενα βήματα της ενοποίησης. Έτσι, η Γαλλία συμφώνησε να άρει το βέ-
το για την ένταξη της Βρετανίας, συγχρόνως, όμως, μπόρεσε να αποσπάσει συμ
φωνία για ουσιαστικές αυξήσεις στην ΚΑΠ (όταν θα μελετήσετε το κεφάλαιο 6
του Συνοδευτικού Βιβλίου, εστιάστε την προσοχή σας στην ανάλυση για το «τρί-
πτυχο ολοκλήρωσης, εμβάθυνσης και διεύρυνσης», με το οποίο περιγράφονται τα
αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Χάγης).
Ως συνέπεια των διακανονισμών της Χάγης, κατέστη δυνατή η συνέχιση των
διαπραγματεύσεων για την πρώτη διεύρυνση, οι οποίες, όπως ξέρουμε, είχαν δια
κοπεί με το γαλλικό βέτο. Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Βρετανίας, της
Δανίας και της Ιρλανδίας στέφθηκαν τελικά με επιτυχία και οι τρεις χώρες έγιναν
πληρη μέλη των Κοινοτήτων το 1973.
5.3.1 Τα επόμενα κύματα διεύρυνσης

H σημασία της συμφωνίας του 1969 στη Χάγη υπήρξε καθοριστική: άνοιξε ο
δρόμος όχι μόνο για την εισδοχή της Βρετανίας, της Δανίας και της Ιρλανδίας, αλ
λά και για την αναγνώριση της διεύρυνσης των Ε.Κ. ως μιας διαδικασίας που
επροκειτο να έχει συνέχεια. H συζητηση για τις σχέσεις «εμβάθυνσης και διεύρυν
σης» της ενοποίησης, η οποία κατέχει πλέον κυρίαρχη θέση στις διαβουλεύσεις για
93
ENOTHTA 5.3
την εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάγεται στην προσέγγιση που άρχισε να
«ωριμάζει» με τη Συμφωνία της Χάγης.
Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται τα κύματα διεύρυνσης των E.K. από το 1973,
οπότε πραγματοποιήθηκε η πρώτη διεύρυνση, μέχρι σήμερα. Όπως γνωρίζουμε,
η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος το 1981. Αυτό σημαίνει ότι η ένταξη της αποτέλεσε
τη δεύτερη διεύρυνση, πριν από τις άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία,
Πορτογαλία) που εντάχθηκαν στις Κοινότητες το 1986 και τις τρεις άλλες (Αυ
στρία, Σουηδία, Φινλανδία) που εντάχθηκαν το 1995.
H Δ ιεύρυνση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
1957 Βέλγιο, Γαλλία, Ομοσπ. Δημ. Γερμανίας, Ιταλία,

Λουξεμβούργο, Ολλανδία
1973 Βρετανία, Δανία, Ιρλανδία
1981 Ελλάδα
1986 Ισπανία, Πορτογαλία
1990 Κρατίδια της τέως Ανατολικής Γερμανίας
(ως αποτέλεσμα της επανένωσης της Γερμανίας)
1995 Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία
Στο σημείο αυτό μελετήστε το κεφάλαιο 6 από το Συνοδευτικό Βιβλίο, στο οποίο εξετάζο
νται αναλυτικότερα οι εξελίξεις που ακολούθησαν τη Συμφωνία της Χάγης του 1969. Στη
συνέχεια απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα (συνολικά περίπου σε 400 λέξεις):
1. Πώς αιτιολογεί ο συγγραφέας την άποψή του ότι η αποτίμηση της περιόδου μεταξύ της
Χάγης (1969) και των μέσων της δεκαετίας του 1980 δεν μπορεί παρά να είναι αμφιλε
γόμενη;
2. Ποιο είναι, κατά τον συγγραφέα, το «τρίπτυχο» των αποτελεσμάτων των διαπραγματεύ
σεων της Χάγης;
3. Τι σήμαινε η αναφορά της Χάγης σε μια «Οικονομική και Νομισματική Ένωση»;
94
ENOTHTA 5.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
5.3.2 Νέα ισορροπία και στασιμότητα

O Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου επέφερε ως ένα βαθμό θεσμική στασιμό
τητα, εφόσον η κυρίαρχη στα προηγούμενα χρόνια δυναμική της εμβάθυνσης της
ενοποίησης ανακόπηκε με την ισχυροποίηση της αρχής της ομοφωνίας στην Κοι
νοτική διαδικασία ληψης αποφάσεων. Ωστόσο, ο Συμβιβασμός έπαψε να παίζει
τόσο σημαντικό ρόλο μετά την αλλαγή της κυβέρνησης στη Γαλλία. Με δεδομένο
ότι το πρώτο κύμα διεύρυνσης στέφθηκε με επιτυχία το 1973, θα μπορούσε κανείς
να περιμένει ότι η ενοποίηση θα αποκτούσε και πάλι μια νέα δυναμική.
Αυτό όμως που συνέβη στην πραγματικότητα είναι ότι η ενοποίηση έφτασε σε
ένα νέο επίπεδο ισορροπίας, αλλά δεν ανέκτησε τις δυναμικές τάσεις των πρώτων
χρόνων (1957-1965). Τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε ότι η ενοποίηση έφτασε σε ένα
νέο επίπεδο ισορροπίας;
• Υπήρξε παγίωση των E.K., με την έννοια ότι όλα τα κράτη-μέλη και οι κύριες
πολιτικές δυνάμεις στο εσωτερικό τους αντιμετώπιζαν πια τις Κοινότητες ως
απαραίτητο και μόνιμο στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτικού τοπίου.
• H Επιτροπή, με αισθητά ασθενέστερους προέδρους μετά το 1968, παγίωσε
και αυτή τη θέση της, αλλά σε ένα επίπεδο καθημερινών δραστηριοτήτων πο
λύ λιγότερο φιλόδοξων από εκείνες που οραματίζονταν αρκετά από τα αρχικά
στελέχη της.
• Με την πρώτη διεύρυνση εντάχθηκε στις Ε.Κ. μια χώρα (η Ιρλανδία) με αρκε
τά χαμηλότερο επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης από το αντίστοιχο μέσο επίπε
δο των Κοινοτήτων. Με δεδομένο ότι σημαντικά προβλήματα στην οικονομική
τους ανάπτυξη, λόγω των μεγάλων ανισοτήτων ανάμεσα στις πλούσιες και τις
φτωχές περιοχές τους, αντιμετώπιζαν και άλλα κράτη-μέλη των Ε.Κ., τόσο
ιδρυτικά (Ιταλία) όσο και νέα (Βρετανία), η Κοινότητα άρχισε να γίνεται λιγό
τερο ομοιογενής. Έτσι, η γενικότερη αρχή της Κοινοτικής αλληλεγγύης, που εί
χε διάφορες εκφάνσεις, απέκτησε και μια συγκεκριμένη οικονομική αναφορά:
την πολιτική υποβοήθησης της ανάπτυξης των περιοχών που υπολείπονται σε
σχέση με τον μέσο όρο των Ε.Κ. Μία δεκαετία αργότερα, η Ελλάδα, η Ισπανία
και η Πορτογαλία, ως νέα μέλη, επροκειτο να αποκομίσουν σημαντικά οφέλη
από την παγίωση αυτής της πολιτικής.
• H πρώτη διεύρυνση αφενός ισχυροποίησε τις Ε.Κ. και αφετέρου εξασθένισε
σε σημαντικό βαθμό την ΕΖΕΣ. Ωστόσο, τα νέα μέλη (κυρίως η Βρετανία)
έφεραν μαζί τους μια περισσότερο επιφυλακτική προσέγγιση στη διαδικασία
ληψης αποφάσεων στις Ε.Κ.
• Κατά συνέπεια, παρά το γεγονός ότι η σημασία του Συμβιβασμού του Λουξεμ
βούργου περιορίστηκε γενικά με την αποχώρηση του De Gaulle, ενισχύθηκε
ως ένα βαθμό και πάλι ως αποτέλεσμα της πρώτης διεύρυνσης: όπως αποδεί
χτηκε, η Βρετανία ήταν συχνά διατεθειμένη να επικαλεστεί τον Συμβιβασμό
και την ομοφωνία και να δημιουργήσει προβλήματα στη διαδικασία ληψης
αποφάσεων.
95
ENOTHTA 5.3
H νέα αυτή ισορροπία άρχισε να χαρακτηρίζεται από στοιχεία στασιμότητας,

ιδιαίτερα όταν οι οικονομικές συνθήκες κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας
του 1970 επιδείνωσαν την κατάσταση. Ξεκινώντας με την πρώτη πετρελαϊκή κρίση
του 1973, οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες σύντομα προκάλεσαν εσωτερικές πιέ
σεις για διαφοροποιήσεις στην άσκηση οικονομικής πολιτικής στα ευρωπαϊκά
κράτη και επέφεραν τριβές στις μεταξύ τους σχέσεις (με τις συνθήκες αυτές και
τις επιπτώσεις τους στην ενοποίηση θα ασχοληθούμε στο επόμενο κεφάλαιο).
96
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Σύνοψη
Στο κεφαλαίο αυτό παρουσιάσαμε μια κρίσιμη περίοδο της ενοποίησης, απο
τα πρώτα χρόνια εφαρμογής των Συνθηκών της Ρώμης (1957) μέχρι την πρώτη
διεύρυνση (1973). Διαπιστώσαμε ότι η οργανωτική διαίρεση της δυτικής Ευρώ
πης αναμεσα στις E.K. και την ΕΖΕΣ έχασε την αρχική της σημασία όταν η
Βρετανία, η Δανία και η Ιρλανδία έγιναν δεκτές ως πλήρη μέλη των E.K. το
1973. Ωστόσο, καποιες από τις διαφορετικές προτιμήσεις που έλαβαν αρκετα
καθαρή μορφή στη δεκαετία του 1950, με την ευκαιρία της διαμόρφωσης πρώτα
των E.K. και λίγο αργότερα της ΕΖΕΣ, εξακολούθησαν να υφίστανται και να
επηρεαξουν στάσεις και πολιτικές* όπως, π.χ., το ερώτημα αν η Ευρώπη θα
έπρεπε να οικοδομηθεί με κοινούς θεσμούς που θα είχαν πρωτίστως διακυβερ-
νητικα η υπερεθνικα χαρακτηριστικα η το ερώτημα για τον ρόλο του εθνικού
κρατους στην ενοποίηση.
Ό πω ς είδαμε, ο ενθουσιασμός των πρώτων χρόνων της ενοποίησης (1957
1965) μετριαστηκε καθώς αρχισαν να παρουσιαξονται θεσμικα, πολιτικα αλλα
και οικονομικα προβλήματα και τριβές. Αναφερθήκαμε, επίσης, στη σημασία
του Συμβιβασμού του Λουξεμβούργου (Ιανουαριος 1966), που υπήρξε αποτέλε
σμα της πολιτικής της Γαλλίας επί κυβερνήσεων De Gaulle, και είδαμε ότι η νέα
ισορροπία των Ε.Κ. μετα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Χαγης το 1969 κατέστη
δυνατή ,ασει ενός συνδυασμού: αφενός της παγίωσης των Κοινοτήτων και αφε
τέρου του μετριασμού καποιων από τις αρχικές φιλοδοξίες των ένθερμων υπο-
στηρικτών του φεντεραλισμού και της γρήγορης «εμβαθυνσης» της ενοποίησης.
Στο επόμενο κεφαλαιο θα εμβαθύνουμε καλύτερα στις διεθνείς οικονομικές
και πολιτικές προκλήσεις που αντιμετώπισε η δυτική Ευρώπη κατα τη δεκαετία
μεταξύ της πρώτης διεύρυνσης και των αρχών του 1980. Στη συνέχεια θα γνωρί
σουμε τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες τα κρατη-μέλη κατόρθωσαν να προ
χωρήσουν, με συμφωνίες που συχνα συνεπαγονταν αμοιβαίες υποχωρήσεις και
συμβιβασμούς, σε μια σειρα ιστορικών θεσμικών μεταρρυθμίσεων, που έδωσαν
νέα ώθηση στην ενοποίηση κατα τη διαρκεια της δεκαετίας του 1980.
97
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο
ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ KAI ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ:

Η NEA ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
To κεφάλαιο αυτό έχει σκοπό την παρουσίαση των εξελίξεων που έδωσαν μια Σκοπός
νέα, πολύ σημαντική ώθηση στην ενοποίηση στη δυτική Ευρώπη των μέσων της
δεκαετίας του 1980.
• περιγράφετε σε γενικές γραμμές τις εξελίξεις οι οποίες οδήγησαν στην εμβά Αποτελέσματα
θυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης κατά τη δεκαετία του 1980'
• αναφέρετε τις οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις με τις οποίες βρέθηκαν
αντιμέτωπες οι E.K. στις δεκαετίες του 1970 και του 1980·
• διακρίνετε τις παραμέτρους που προσδιόρισαν τον τρόπο με τον οποίο αντιμε
τώπισαν οι E.K. τις οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις.
• Διεύρυνση των E.K. • Διακυβερνητικές διασκέψεις Έννοιες

• Γαλλογερμανικός άξονας • Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη Κλειδιά
• Επιτροπή των E.K. • Ευρωπαϊκές πολιτικές
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ευρ. K.) • Ανταγωνιστικότητα
• Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Ευρ. Σ.) • Εσωτερική αγορά
Ό πως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο ενθουσιασμός των πρώτων Εισαγωγικές

χρόνων λειτουργίας των Κοινοτήτων μετριάστηκε σταδιακά, καθώς άρχισαν να Παρατηρήσεις
παρουσιάζονται διάφορα προβλήματα, ιδιαίτερα στις σχέσεις μεταξύ των μεγά
λων κρατών-μελών. Όπως θα διαπιστώσουμε μελετώντας τις επόμενες σελίδες,
αυτή η διολίσθηση στη στασιμότητα κινδύνεψε να λάβει ακόμη χειρότερες δια
στάσεις για την ενοποίηση ως αποτέλεσμα κάποιων εξελίξεων στις δεκαετίες του
1970 και του 1980.
Το κεφάλαιο αυτό αποτελείται από τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη εξετάζου
με τις κύριες διεθνείς οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις που αντιμετώπισε η
δυτική Ευρώπη στη δεκαετία μεταξύ της πρώτης διεύρυνσης (1973) και των αρ
χών του 1980. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα διλήμματα οικονομικής
πολιτικής και οι βασικές διαστάσεις της εσωτερικής οικονομικής πορείας των
Ε.Κ. Στην τρίτη ενότητα επικεντρώνουμε την προσοχή μας στις εσωτερικές θεσμι
κές μεταρρυθμίσεις στις Κοινότητες. Τέλος, στην τέταρτη αναλύουμε τον τρόπο
με τον οποίο τα κράτη-μέλη κατόρθωσαν να προχωρήσουν μέσα από συμφωνίες
99
που συχνά συνεπάγονταν αμοιβαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς ανάμεσα σε
διαφορετικές απόψεις.
Στην περίπτωση του παρόντος κεφαλαίου, θα πρέπει να ξεκινήσετε τη μελέτη
σας από εδώ και μόνο όταν θα ολοκληρώσετε τις δύο πρώτες ενότητες (6.1 και
6.2) θα στραφείτε στη μελέτη του αντίστοιχου κειμένου από το Συνοδευτικό Βι
βλίο (ολόκληρο το κεφάλαιο 7). Στη συνέχεια, αφού μελετήσετε το κεφάλαιο 7
του Συνοδευτικού Βιβλίου, θα επιστρέψετε στο κεφάλαιο αυτό και θα προχωρή
σετε στη μελέτη των ενοτήτων 6.3 και 6.4. Οι σελίδες που ακολουθούν έχουν κύριο
σκοπό να σας εισαγάγουν στη μελέτη των ιστορικών τάσεων και εξελίξεων που
έδωσαν μια νέα ώθηση στην ενοποίηση μετά το 1980. Επιπρόσθετα, λειτουργούν
και ως οδηγός στη μελέτη του κειμένου από το Συνοδευτικό Βιβλίο, μελέτη από
την οποία θα επωφεληθείτε, αφού θα έχετε πρώτα διαβάσει και κατανοήσει τις
ενότητες 6.1 και 6.2.
100
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Ενότητα 6.1
OI ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Όπως αναφέραμε στο τέλος του προηγούμενου κεφαλαίου, οι διεθνείς οικο
νομικές συνθήκες επιδεινώθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, ιδιαί
τερα με τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις (το 1973 και το 1979). H δεκαετία του 1980
μπήκε, λοιπόν, με αρκετά αντίξοες συνθήκες. H δυτική Ευρώπη βρισκόταν αντι
μέτωπη με μια σειρά από διεθνείς προκλήσεις, οι περισσότερες από τις οποίες εί
χαν οικονομικό χαρακτήρα:
• Οι πετρελαϊκές κρίσεις που προαναφέρθηκαν ενέτειναν τις δυσκολίες διαμόρ
φωσης συντονισμένων ευρωπαϊκών πολιτικών. Οι περισσότερες κυβερνήσεις
προσπαθούσαν να αντεπεξέλθουν στα εσωτερικά προβλήματα που τους δημι
ουργούσαν οι οικονομικές δυσχέρειες· έμοιαζε να λείπει μια κοινή ευρωπαϊκή
προοπτική αντιμετώπισης των δυσχερειών.
• Πέρα από τα άμεσα προβλήματα οικονομικής πολιτικής, είχαν αρχίσει να δια
φαίνονται ορισμένες άλλες, περισσότερο μακροπρόθεσμες δυσκολίες. Πρώτα
πρώτα, μια κατάσταση παρατεταμένης κρίσης, που έγινε γνωστή ως στασιμο
πληθωρισμός, έτεινε να παγιωθεί στη δυτική Ευρώπη. Ο στασιμοπληθωρισμός,
όπως ίσως πολλοί από εσάς έχετε ακούσει, αποτέλεσε μια σημαντική απειλή,
διότι δεν ήταν δυνατόν να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά με τα διαδεδομένα
εργαλεία οικονομικής πολιτικής.1
• Επίσης, ο ανταγωνισμός τον οποίο αντιμετώπιζαν τα ευρωπαϊκά προϊόντα στις
διεθνείς αγορές έλαβε νέες διαστάσεις μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Ο ανταγωνισμός ήταν οξύτατος τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από τις βιομηχανι
κές χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού: Ιαπωνία, Νότια Κο
ρέα, Ταϊβάν, Σιγκαπούρη, Μαλαισία. Οι λεγάμενες «νέες βιομηχανικές χώ
ρες» της νοτιοανατολικής Ασίας συνδύαζαν χαμηλό εργατικό κόστος, έντονο
κρατικό παρεμβατισμό και ενισχύσεις σε επιλεγμένους τομείς της εξαγωγικης
βιομηχανίας.
• Στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι ευρω
παϊκές χώρες παρέμεναν εγκλωβισμένες στη λογική του διπολισμού, των δύο
1Σεγενικές γραμμές, ο στασιμοπληθωρισμός χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη φαινομένων ύφεσης

(π.χ. εκτεταμένη ανεργία) και πληθωρισμού (υψηλός ρυθμός αύξησης των τιμών). Α πο τελεί ένα και
νούριο φαινόμενο, στο μέτρο που προηγούμενες κρίσεις έτειναν να είναι κρίσεις γενικής ύφεσης ή
υπερθέρμανσης της οικονομίας. H συνύπαρξη των δύο όψεων της κρίσης δυσχεραίνει την άσκηση
παρεμβατικής οικονομικής πολιτικής η οποία επιδιώκει να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα
μέσω δημόσιων δαπανών που ενισχύουν τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών (διότι έτσι θα ενισχυθούν
περαιτέρω οι πληθωριστικές πιέσεις).
101
ENOTHTA 6.1
κυρίαρχων μπλοκ και της ηγεμονίας των ΗΠΑ στη δυτική Ευρώπη. Πολύ γρή
γορα, όμως, από τα μέσα της δεκαετίας, ο άνεμος της αλλαγής που άρχισε να
πνέει στην ΕΣΣΔ με την κυβέρνηση Γκορμπατσοφ επηρέασε τις διεθνείς εξε
λίξεις και τελικά οδηγησε στη ριζική μετατροπή του διεθνούς περιβάλλοντος.
Άρχισε σιγά σιγά να διαφαίνεται η δυνατότητα ανάδειξης της Ευρώπης ως
ενός σημαντικού παράγοντα στη διεθνή σκηνη.
• Στο πεδίο της ευρωπαϊκής πολιτικής, οι Κοινότητες αντιμετώπιζαν και πάλι
την πρόκληση της διεύρυνσης, αυτή τη φορά από τη νότια Ευρώπη. Η Ελλάδα,
η Πορτογαλία και η Ισπανία είχαν κατορθώσει να πραγματοποιήσουν το κρί
σιμο πέρασμα στη δημοκρατία μέσα στη δεκαετία του εβδομήντα - το 1974 οι
δύο πρώτες και τρία χρόνια αργότερα η Ισπανία. Για τις χώρες αυτές του ευ
ρωπαϊκού Νότου, η ένταξη στις Ε.Κ. σημαινε τόσο οικονομική ενίσχυση όσο
και εγγύηση πολιτικής σταθερότητας και δημοκρατίας. Όπως είδαμε, πρώτα η
Ελλάδα (το 1981) και λίγο αργότερα η Ισπανία και η Πορτογαλία (το 1986)
έγιναν δεκτές ως πληρη μέλη.
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980 έφε
ραν μαζί τους ένα συνδυασμό σταδιακά σωρευμένων οικονομικών και πολιτικών
προκλήσεων για τις Ε.Κ. Πώς δραστηριοποιήθηκαν, όμως, οι Ε.Κ. για να αντιμε
τωπίσουν αυτές τις προκλήσεις; Η επόμενη ενότητα, καθώς επίσης και το κεφά
λαιο 7 του Συνοδευτικού Βιβλίου, το οποίο θα μελετήσετε αφού την ολοκληρώσε
τε, έχουν κύριο σκοπό να δώσουν απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα.
102
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
Ενότητα 6.2
H NEA KINHTIKOTHTA
KAI H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 άρχισαν να γίνονται αντιληπτά από τους πο
λίτικους και οικονομικούς κύκλους της δυτικής Ευρώπης το μέγεθος και η σημα
σία των διεθνών προκλήσεων που προαναφέραμε. H συνειδητοποίηση του γεγο
νότος ότι η Ευρώπη βρισκόταν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι δημιούργησε προβλη
ματισμό για την ανάγκη εξεύρεσης λύσεων, εθνικών η συντονισμένων ευρωπαϊ
κών λύσεων, σε δύο πεδία που αφορούσαν:
• την οικονομική αναζωογόνηση και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των
ευρωπαϊκών προϊόντων
• τη θεσμική μεταρρύθμιση και τη βελτίωση της λειτουργίας των ευρωπαϊκών
οργάνων.
Θα εξετάσουμε αυτά τα δύο πεδία με τη σειρά, με την οποία αναφέρθηκαν.
Θα στραφούμε πρώτα στο ζητημα της οικονομίας και στη συνέχεια, με τη βοήθεια
και του κεφαλαίου 7 του Συνοδευτικού Βιβλίου, θα προσεγγίσουμε τα θεσμικά
ζητήματα.
6.2.1 Η ενιαία εσωτερική αγορά

Ό πως αναφέρεται στο Συνοδευτικό Βιβλίο που θα μελετήσετε αμέσως μετά
την ολοκλήρωση αυτής της ενότητας, η προσπάθεια να ενισχυθεί η οικονομική θέ
ση της δυτικής Ευρώπης διεθνώς αποτέλεσε μια καθοριστικής σημασίας παράμε
τρο για τις εξελίξεις που σημειώθηκαν στη δεκαετία του 1980. Αυτό που πρέπει να
εξετάσουμε πιο αναλυτικά στο σημείο αυτό, είναι η βασική ιδέα που κυριάρχησε
σε αυτή την προσπάθεια. Αυτή η βασική ιδέα, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω,
εξηγεί και τις συγκεκριμένες στρατηγικές που ακολουθήθηκαν, οι οποίες είχαν
αποτέλεσμα να επιλεγεί η λύση της πλήρους ολοκλήρωσης της ενιαίας εσωτερικής
αγοράς.
Στην παράγραφο που μόλις προηγήθηκε διατυπώσαμε, σε εντελώς προκαταρκτικό επί Ο
πεδο, την ερμηνεία ότι η λύση η οποία επιλέχθηκε για την αντιμετώπιση των οικονομικών
προβλημάτων της δυτικής Ευρώπης συνίστατο στην «πλήρη ολοκλήρωση της ενιαίας
εσωτερικής αγοράς». Θα εξηγήσουμε βέβαια αμέσως παρακάτω τι σημαίνει η αναφορά
στην «πλήρη ολοκλήρωση» και γιατί επιλέχθηκε αυτή η λύση. Όμως, τι εννοούμε ακριβώς
όταν αναφερόμαστε σε «εσωτερική» ή «κοινή» αγορά; Αν δυσκολεύεστε να απαντήσετε,
μελετήστε εκ νέου τις ενότητες 3.3 και 5.1.
103
ENOTHTA 6.2
Πώς φτάσαμε λοιπόν στη λύση της πλήρους ολοκλήρωσής της εσωτερικής αγο
ράς;2Για την αντιμετώπιση των οικονομικών προκλήσεων που αναφέραμε στην
ενότητα 6.1, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπορούσαν θεωρητικά να επιλέξουν
ανάμεσα σε διάφορες λύσεις. Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να κατανοήσουμε
τις βασικές συντεταγμένες αυτών των επιλογών. Ας τις εξετάσουμε προσεκτικά,
επισημαίνοντας παράλληλα τις αρνητικές πλευρές της καθεμιάς.
Επιλογές
1. Περιορισμός των εισαγωγών από τρίτες χώρες (π.χ. με ανάλογες αυξήσεις των
σχετικών δασμών) και υιοθέτηση πολιτικών με σκοπό την ενεργητική ενίσχυση
των εξαγωγών (π.χ. με τη βοήθεια εξαγωγικών επιδοτήσεων). Πρόβλημα: πι
θανή ανταπόδοση με υιοθέτηση αντίστοιχης πολιτικής από χώρες όπως οι ΗΠΑ
και η Ιαπωνία, με αποτέλεσμα εμπορικό πόλεμο και κατάρρευση της διεθνούς
οικονομίας.
2. Υποτίμηση των νομισμάτων με σκοπό την προώθηση των εξαγωγών μέσω της
αύξησης της ανταγωνιστικότητάς τους, λόγω της μείωσης των τιμών τους.
Πρόβλημα: όπως και με την προηγούμενη πολιτική, πιθανή πρόκληση κύκλου
ανταποδοτικών κινήσεων. Επιπλέον, πρόκειται για επιφανειακή αύξηση της
ανταγωνιστικότητας, οφειλόμενη σε μείωση των τιμών και όχι σε ουσιαστική
βελτίωση.
3. Μείωση του κόστους παραγωγής μέσω της μείωσης των εργατικών δαπανών και
των άλλων παραγόντων της παραγωγής. Πρόβλημα: σε αντίθεση με χώρες όπως
αυτές της νοτιοανατολικής Ασίας -και ως ένα βαθμό και την Ιαπωνία- οι πολιτι
κές και πολιτισμικές παραδόσεις στις δυτικοευρωπαϊκές δημοκρατίες δεν επέ
τρεπαν την υιοθέτηση ριζικών μέτρων συμπίεσης του εργατικού κόστους χωρίς
να διαταραχθεί η κοινωνική ειρηνη και οι ευρωπαϊκοί δημοκρατικοί θεσμοί.
4. Αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω μιας μεγάλης διεύρυνσης της αγοράς, η
οποία προκαλεί μείωση του οριακού κόστους παραγωγής και ενθαρρύνει τον
τεχνολογικό εκσυγχρονισμό με σκοπό την περαιτέρω ποσοτική και ποιοτική
επέκταση της παραγωγής.3Πρόβλημα: σε εθνικό επίπεδο κάτι αντίστοιχο θα
μπορούσε να επιτευχθεί μόνο στις μεγάλες χώρες της Κοινότητας, αλλά και
εκεί μόνο με «γενναίες» αυξήσεις των δημόσιων δαπανών, με σκοπό την αύξη
ση της ζητησης και, κατ’ επέκταση, τη διεύρυνση της αγοράς. Όμως: (α) όπως
εξηγήσαμε στην προηγούμενη ενότητα, η σημαντική αύξηση των δημόσιων δα
πανών δεν είναι δυνατόν να υιοθετηθεί σε συνθήκες στασιμοπληθωρισμού και
(β) η ύπαρξη των Ε.Κ. δημιουργούσε τις προϋποθέσεις πραγματοποίησης αυ
τής της πολιτικής σε ευρωπαϊκό και όχι σε εθνικό επίπεδο-όχι βέβαια μέσω
μιας μεγάλης αύξησης των δαπανών, αλλά (όπως προαναφέρθηκε) μέσω των2
2
H πλέον διεξοδική ανάλυση είναι αυτή του Cameron (1992). Βλ. επίσης Sandholtz & Zysman (1989)
και Moravscik (1991). Α π ό την ελληνική βιβλιογραφία βλ. Καζάκο (1991) και Ιωακειμίδη (1988).
Ο δηγεί δηλαδή σε αυτό που οι οικονομολόγοι αναλύουν ως ευεργετήματα που προκύπτουν από τις
«οικονομίες κλίμακος».
104
ENOTHTA 6.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
δυνατοτήτων που προσφέρει μια πολύ μεγάλη αγορά' η δυνητικά ενιαία, εσω
τερική αγορά των E.K.
Έ τσι, οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών των E.K. αποφάσισαν να εκμεταλ
λευτούν τη δυνατότητα που τους προσέφερε για το ξεπέρασμα της ευρωπαϊκής
στασιμότητας η ύπαρξη του Κοινοτικού πλαισίου. Αντί να διολισθησουν και πάλι
σε καθαρά εθνικές στρατηγικές, αποφάσισαν να επεκτείνουν, να εμβαθύνουν και
να ολοκληρώσουν πλήρως την κοινή αγορά που είχε ιδρυθεί με τη Συνθηκη της
Ρώμης. Να δημιουργήσουν, όπως θα δούμε αναλυτικότερα στο επόμενο κεφά
λαιο, μια πραγματικά ενιαία αγορά με την κατάργηση κάθε είδους διαχωριστικού
φραγμού στο εσωτερικό των Κοινοτήτων.
Βέβαια, είχαν ηδη γίνει βήματα στην κατεύθυνση της εσωτερικής αγοράς από
τη στιγμή που με τη Συνθηκη της Ρώμης (1957), όπως έχουμε αναφέρει στις ενότη
τες 3.3 και 5.1, ιδρύθηκε η κοινή αγορά. Είχαν σταδιακά καταργηθεί (από το
1968) οι δασμοί στο ενδοκοινοτικό εμπόριο και είχαν θεσπιστεί Κοινοτικοί κανό
νες που ρύθμιζαν ζητήματα ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων. Αλλά τα
βήματα αυτά δεν είχαν ολοκληρωθεί και άλλωστε, όπως γνωρίζουμε, οι αντίξοες
οικονομικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 οδήγησαν σε οπι
σθοχωρήσεις και «επανεθνικοποίηση» κάποιων πολιτικών (έτσι, π.χ., είχε ανα
σταλεί η εφαρμογή οδηγιών για την ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου).
105
Ενότητα 6.3
OI ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Αφού μελετήσετε το κεφάλαιο 7 του Συνοδευτικού Βιβλίου, απαντήστε στο ακόλουθο

ερώτημα:
Τι εννοεί ο συγγραφέας του Συνοδευτικού Βιβλίου όταν διατυπώνει την άποψη ότι το ζή
τημα της θεσμικής μεταρρύθμισης έγινε πιεστικό λόγω της διεύρυνσης των E.K. (πρώτα
με τη Βρετανία, τη Δανία και την Ιρλανδία και αργότερα με την Ελλάδα, την Πορτογαλία
και την Ισπανία); Απαντήστε σε 150-200 λέξεις.
H προσπάθεια να ενισχυθεί η διεθνής οικονομική θέση της δυτικής Ευρώπης

γρήγορα συνδυάστηκε με μια αντίστοιχη προσπάθεια να βελτιωθεί το θεσμικό σύ
στημα των E.K. Στις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου 7 του Συνοδευτικού Βιβλίου, ο
συγγραφέας αναφέρει τρία κύρια ζητήματα τα οποία κυριάρχησαν στις σχετικές
διαπραγματεύσεις: τη διεύρυνση της E.K., τις ιδιαίτερες απαιτήσεις της Βρετα
νίας και τη θεσμική μεταρρύθμιση. Από τη μελέτη του Συνοδευτικού Βιβλίου γίνο
νται σαφείς οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σ’ αυτά τα τρία ζητήματα. H θεσμική
τους διάσταση επικεντρώθηκε σε δύο σημεία:
• Στην αποδοχή της ομοφωνίας < στην υιοθέτηση πρόσθετων μορφών πλειοψη-
φίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων από Κοινοτικούς θεσμούς. Όπως ανα
φέραμε στο κεφάλαιο 5, το θέμα αυτό είχε προκαλέσει κρίση στις σχέσεις της
Γαλλίας με τις Ε.Κ. το 1965-1966. Οι πιο ένθερμοι «ευρωπαϊστές» (Βέλγιο,
Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία) επιθυμούσαν την υιοθέτηση κά
ποιας μορφής αυξημένης πλειοψηφίας, επιχειρηματολογώντας ότι διαφορετι
κά η Κοινότητα κινδύνευε να παραλύσει.
• Στην ανάγκη ενίσχυσης του δημοκρατικού χαρακτήρα του Κοινοτικού πλαισί
ου και αναβάθμισης του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Όπως είδαμε
στο κεφάλαιο 4, το Ευρ. Κ. αρχικά είχε ως κύρια λειτουργία να γνωμοδοτεί για
τις προτάσεις που υπέβαλλε η Επιτροπή στο Συμβούλιο Υπουργών, μετά από
αίτημα του Συμβουλίου. Όμως, σταδιακά το Ευρ. Κ. απέκτησε μια σειρά από
σημαντικές λειτουργίες. Κύριοι σταθμοί σε αυτή την πορεία υπήρξαν η Ενιαία
Ευρωπαϊκή Πράξη (1986) και η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (1992),
τις οποίες θα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Όπως αναλύεται και στο Συνοδευτικό Βιβλίο, τα ζητήματα αυτά εξετάστηκαν
σε μια Διακυβερνητική Διάσκεψη το 1985. Έχουμε ήδη αναφέρει ότι οι αναθεω
ρήσεις των Συνθηκών γίνονται στο πλαίσιο ειδικών Διακυβερνητικών Διασκέψε
ων. H Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1985 αποδείχτηκε μία από τις σημαντικότε
ρες: κατέληξε στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία αποτέλεσε σημαντικό
106
ENOTHTA 6.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
αναθεωρητικό σταθμό τόσο σε σχέση με την ολοκλήρωσή της ενιαίας εσωτερικής

αγοράς όσο και με τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις.
Στο σημείο αυτό είναι καλό να μελετήσετε εκ νέου τις ενότητες 6.1 και 6.2, ώστε
να ξαναθυμηθείτε τις οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις τις οποίες είχαν να
αντιμετωπίσουν οι E.K. στην αρχή της δεκαετίας του 1980 καθώς και τα πολιτικά
διλήμματα τα οποία απασχόλησαν τις δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
107
Ενότητα 6.4
ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ KAI ΣΥΜΦΩΝΙΑ

To κύριο βάρος για τη λήψη των σημαντικών αποφάσεων έπεσε βέβαια στις
κυβερνήσεις των κρατών-μελών: πρώτα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου
και ύστερα, το 1985, στο πλαίσιο της Διακυβερνητικής Διάσκεψης.
Ωστόσο, όπως είδατε και στο κεφάλαιο 7 του Συνοδευτικού Βιβλίου, δεν υιο
θέτησαν όλες οι κυβερνήσεις την ίδια προσέγγιση. Ορισμένες επιθυμούσαν την
ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, αλλά ήταν πιο επιφυλακτικές αναφορικά με
τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Άλλες έβλεπαν με δυσπιστία κάποιες πτυχές τόσο
της οικονομικής ολοκλήρωσης όσο και της θεσμικής εμβάθυνσης. Μπορούμε να
κατανοήσουμε τις κύριες διαφορές στις απόψεις των χωρών κατά τη διάρκεια των
κρίσιμων διαπραγματεύσεων του 1984-1985 στη βάση του ακόλουθου σχηματικού
προτύπου, το οποίο ομαδοποιεί τις διαφορετικές απόψεις σε τρεις κατηγορίες
(Lavdas 1997, σ. 171):
H διαπραγμάτευση για την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη
«ΕΥΡΩΠΑΪΣΤΕΣ» ΒΡΕΤΑΝΙΑ «ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΙ»
K Y P IO I ΣΤΟ ΧΟ Ι: Εσωτερική Εσωτερική Ενίσχυση

αγορά αγορά από Ε.Κ.
+
Θεσμική
μεταρρύθμιση
ΠΑΡΕΠΟ Μ ΕΝΑ: Κατάργηση Κατάργηση Γενική διατήρηση
του βέτο του βέτο του βέτο
από εσωτερική
αγορά
+
Διατήρηση
αλλού
Προτού συνεχίσετε τη μελέτη σας, απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα με βάση την πα
ραπάνω σχηματική απεικόνιση (σύνολο 200 λέξεις):
1. Πώς εξηγείτε τη στρατηγική της επιλεκτικής διατήρησης του βέτο από τη Βρετανία;
108
ENOTHTA 6.4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6
2. Πώς εξηγείτε τη στρατηγική της γενικής διατήρησης του βέτο από μια χώρα της δυτι
κοευρωπαϊκής περιφέρειας;
Επιστρέψτε στις απαντήσεις σας και ελέγξτε το περιεχόμενό τους, αφού ολοκληρώσετε
τη μελέτη του κεφαλαίου. Έτσι θα κατανοήσετε τους τρόπους με τους οποίους η ιεράρ
χηση των προτεραιοτήτων εκ μέρους των διάφορων κρατών-μελών επηρεάζει τις σχέσεις
που αναπτύσσονται μεταξύ τους.
Όπως τονίσαμε και πιο πάνω, οι «ευρωπαϊστές» (π.χ. Βέλγιο, Γερμανία, Ιτα
λία, Ολλανδία) επιθυμούσαν να συνδυάσουν την ολοκλήρωσή της εσωτερικής
αγοράς με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα θεσμικών μεταρρυθμίσεων που θα αναβάθ
μιζαν το γενικότερο ρόλο των E.K. Με ελάχιστες εξαιρέσεις (τα πεδία της εξωτε
ρικής πολιτικής και της άμυνας, στα οποία θα αναφερθούμε στο επόμενο κεφά
λαιο), το βέτο δεν είχε θέση σε μία τέτοια προσέγγιση.
Από την άλλη μεριά, η Βρετανία, με την κυβέρνηση Θάτσερ, ήταν θερμός υπο-
στηρικτης της ιδέας της πλήρους ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς, την οποία
αντιλαμβανόταν ως προέκταση στο ευρωπαϊκό επίπεδο των νεοφιλελεύθερων πο
λιτικών που ήδη εφάρμοζε στη Βρετανία- αλλά παράλληλα ήταν αντίθετη τόσο με
την ενίσχυση του ρόλου των ευρωπαϊκών θεσμών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβου
λίου όσο και με τη γενική εγκατάλειψη της ομοφωνίας και του βέτο. Υποστήριζε
όμως την εγκατάλειψη του βέτο στην εσωτερική αγορά, επιθυμώντας να την προ
ωθήσει και να την προστατεύσει από κάθε απειλή χρήσης βέτο.
Τέλος, χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες υπολόγιζαν ιδιαίτερα στην οικονομική
και διαρθρωτική ενίσχυση της Κοινότητας, είχαν κάθε συμφέρον να επιμένουν
στη διατήρηση του βέτο σε όλα τα πεδία πολιτικών, διότι η απειλή χρήσης του βέ
το σε πεδία κρίσιμα για άλλους αποτελούσε σημαντικό διαπραγματευτικό όπλο
για την εξασφάλιση συγκεκριμένων πολιτικών < ρυθμίσεων.
Αυτή η προσέγγιση προϋποθέτει την αντίληψη ότι για τα κράτη-μέλη υπάρχουν
τομείς (όπως ήταν, π.χ., η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς για τη Βρετανία)
που είναι τόσο σημαντικοί γι’ αυτά, ώστε οι κυβερνήσεις τους να είναι διατεθειμέ
νες να προβούν σε υποχωρήσεις και συμβιβασμούς σε άλλους τομείς (που μπορεί
να είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για άλλα κράτη-μέλη), προκειμένου να προστατεύ
σουν τα συμφέροντά τους στους πρώτους. Όπως θα διαπιστώσουμε στο επόμενο
κεφάλαιο, οι κορυφαίες «συνταγματικές» αναθεωρήσεις (Ενιαία Ευρωπαϊκή
Πράξη, Μάαστριχτ, Άμστερνταμ) χαρακτηρίζονται από τέτοιους συνδυασμούς.
Χαρακτηρίζονται, δηλαδή, τόσο από ιστορικά βήματα προς ένα μοναδικό επίπε
δο συνεργασίας και σταδιακής συγχώνευσης των εθνικών κρατών, όσο και από
συμβιβασμούς συμφερόντων του είδους που προαναφέραμε.
Υποθέστε ότι είστε επιφορτισμένοι με τον σχεδιασμό μιας σειράς ομιλιών σε δημοτικά ή
Ο
νομαρχιακά προγράμματα επιμόρφωσης με τίτλο «Εισαγωγή στην ενοποίηση της Ευρώ
πης: ο ρόλος της δεκαετίας του 1980». Με βάση όσα έχετε διαβάσει σε αυτό το κεφά
λαιο και στο Συνοδευτικό Βιβλίο, διατυπώστε τους τίτλους και περιγράψτε σύντομα τα
περιεχόμενα έξι ομιλιών. Αφιερώστε μία-δύο προτάσεις στην καθεμιά.
109
Σύνοψη
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάσαμε τις προκλήσεις με τις οποίες βρέθηκε
αντιμέτωπη η Ευρώπη στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Εξετάσαμε τους
παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων με
τρόπο ο οποίος, αντί να ανακόψει, τελικά, σε γενικές γραμμές, εμβάθυνε και
προέκτεινε τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Είδαμε ότι ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 μια σειρά από διεθνείς
και ευρωπαϊκούς παράγοντες οδήγησαν σε μια κατάσταση οικονομικής και πο
λιτικής στασιμότητας. Έ τσ ι οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών των E.K. απο
φάσισαν να εκμεταλλευτουν τις μοναδικές δυνατότητες που προσέφερε για το
ξεπέρασμα της ευρωπαϊκής στασιμότητας η υπαρξη του Κοινοτικού πλαισίου.
Αντί να διολισθήσουν και πάλι σε καθαρά εθνικές στρατηγικές, αποφάσισαν να
επεκτείνουν, να εμβαθυνουν και να ολοκληρώσουν την κοινή αγορά που είχε
ιδρυθεί με τη Συνθήκη της Ρώμης* να δημιουργήσουν (όπως θα δουμε αναλυτι
κότερα στο επομενο κεφάλαιο) μια πραγματικά ενιαία αγορά με την κατάργηση
κάθε είδους διαχωριστικου φραγμού στο εσωτερικό των Κοινοτήτων. H προσπά
θεια να ενισχυθεί η διεθνής οικονομική θέση της δυτικής Ευρώπης γρήγορα
συνδυάστηκε και με μια αντίστοιχη προσπάθεια να βελτιωθεί το θεσμικό συστη-
μα των Ε.Κ. Σχολιάσαμε τρία ξητήματα τα οποία κυριάρχησαν στις σχετικές
διαπραγματεύσεις: τη διεύρυνση, τις ιδιαίτερες απαιτήσεις της Βρετανίας και
τη θεσμική-δημοκρατική μεταρρυθμιση.
Στα τελευταία δυο κεφάλαια, καθώς θα συνεχίζουμε την αφήγηση της ιστο
ρικής εξέλιξης της ευρωπαϊκής ενοποίησης μέχρι τις ημέρες μας, θα αναλυσου-
με και τις επιμέρους μεταρρυθμίσεις και καινοτομίες που εισήγαγαν στη δομή
και λειτουργία των Ε.Κ. οι Συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και του Άμστερνταμ
(1997).
110
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 7
H ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ
Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να σας εξοικειώσει με τις κύριες μεταρ Σκοπός
ρυθμίσεις που εισηγαγαν η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και η Συνθηκη για την Ευ
ρωπαϊκή Ένωση και να παρουσιάσει το θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
• αναφέρετε τις κύριες μεταρρυθμίσεις και καινοτομίες που εισηγαγαν η Ενιαία Αποτελέσματα
Ευρωπαϊκή Πράξη και η Συνθηκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση·
• περιγράφετε σε γενικές γραμμές τη δομή και λειτουργία του θεσμικού οικοδο
μήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης·
• αντιλαμβάνεστε καλύτερα τις επιπτώσεις που προκύπτουν από τη συμμετοχή
στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την καθημερινή ζωη όλων μας.
• Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) Έννοιες

• Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ) Κλειδιά
• Συνθηκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)
• Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)
• Οργάνωση Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO)
• Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ)
• Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ)
• Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ)
• Συνεργασία στους τομείς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΣΔΕΥ)
• Πυλώνες της Ένωσης
• Οικονομική σύγκλιση
• Διαδικασία ληψης αποφάσεων
Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε αναφορά στις οικονομικές και πολιτικές Εισαγωγικές
προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι Ε.Κ. στη δεκαετία του 1970. Διαπιστώσαμε ότι Παρατηρήσεις
το ξεπέρασμα της στασιμότητας βασίστηκε στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων
που προσέφερε η ύπαρξη του Κοινοτικού πλαισίου. H προσπάθεια να ενισχυθεί η
διεθνής οικονομική θέση της δυτικής Ευρώπης συνδυάστηκε και με μια αντίστοι
χη προσπάθεια να βελτιωθεί το θεσμικό σύστημα των Ε.Κ. Οι συνδυασμένες αυ
τές προσπάθειες οδήγησαν στις Συνθήκες του 1986 και του 1992, οι οποίες αποτε
λούν αντικείμενο του κεφαλαίου αυτού.
111
To κεφάλαιο χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. H πρώτη εξηγεί τις οικονομικές
διαστάσεις των παραπάνω Συνθηκών και παρουσιάζει τις παραμέτρους που συνι-
στοΰν την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς σε κάθε χώρα, καθώς επίσης και
την πορεία προς την ONE. H δεΰτερη παρουσιάζει τη γενική θεσμική διάρθρωση
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτή διαγράφεται στη Συνθηκη του Μάαστριχτ.
Στην τρίτη ενότητα η συζητηση επεκτείνεται στις επιμέρους θεσμικές διαστάσεις
των μεταρρυθμίσεων. Τέλος, η τέταρτη ενότητα επικεντρώνεται σε έναν ιδιαίτερο
τομέα πολιτικής, την ΚΕΠΠΑ, και παρουσιάζει σε γενικές γραμμές τα χαρακτηρι
στικά της.
Θα πρέπει να ξεκινήσετε τη μελέτη σας από εδώ και μόνο όταν θα ολοκληρώ
σετε την πρώτη ενότητα (7.1) θα στραφείτε στη μελέτη του αντίστοιχου κειμένου
από το Συνοδευτικό Βιβλίο (ολόκληρο το κεφάλαιο 8). Στη συνέχεια, αφοΰ μελε
τήσετε το κεφάλαιο του Συνοδευτικοΰ Βιβλίου, θα επιστρέφετε στο Εγχειρίδιο
αυτό και θα προχωρήσετε στη μελέτη των ενοτήτων 7.2, 7.3 και 7.4. Οι σελίδες που
ακολουθοΰν έχουν κΰριο σκοπό να σας εισαγάγουν στη μελέτη των οικονομικών
μεταρρυθμίσεων του 1986 και του 1992. Επιπρόσθετα, λειτουργοΰν και ως οδηγός
στη μελέτη του Συνοδευτικοΰ Βιβλίου, την οποία θα αξιοποιησετε καλΰτερα αφοΰ
θα έχετε πρώτα διαβάσει και κατανοήσει την ενότητα 7.1.
112
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Ενότητα 7.1
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ
ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΝΩΣΗ
Ό πως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη
(ΕΕΠ) του 1986 αντανακλά την απόφαση των κρατών-μελών να ξεπεραστεί η
στασιμότητα με τρόπους οι οποίοι αξιοποιούν την ύπαρξη του Κοινοτικού πλαισί
ου. Με την ΕΕΠ καθορίστηκε ως κύριος οικονομικός στόχος η ολοκλήρωση της
εσωτερικής αγοράς στην Κοινότητα.1Βάσει των σχετικών προτάσεων της Επιτρο
πής (πρόγραμμα δράσης), η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς προσεγγίστηκε
ως διαδικασία εξάλειψης των εμπορικών και άλλων φραγμών στο εσωτερικό της
Κοινότητας. H εξάλειψη των διάφορων φραγμών θα οδηγούσε θεωρητικά σε μια
πραγματικά ενιαία αγορά, έτσι ώστε:
• ένα προϊόν από μια χώρα της Κοινότητας να μπορεί να πουληθεί σε μια άλλη
χωρίς να επιβαρύνεται από δασμούς και άλλες επιβαρύνσεις που το διακρί
νουν από ένα εγχώριο προϊόν
• το προϊόν αυτό να μην υποκειται σε κάποιο είδος αρνητικής μεταχείρισης μέ
σα από τους ελέγχους που προβλέπουν οι τελωνειακές διαδικασίες των κρα-
τών-μελών
• να μη δημιουργούνται προσκόμματα στο ενδοκοινοτικό εμπόριο μέσα από τη
χρησιμοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα διαφορετικά συστήματα
τεχνικών προδιαγραφών, τα οποία συχνά αντιμετωπίζονται από τους επιχειρη-
ν s 2
ματιες ως «το σημαντικότερο εμπορικό φράγμα» ·
• να μην ευνοείται ένα προϊόν σε σχέση με ανταγωνιστικά προϊόντα από άλλες
Κοινοτικές χώρες με την ενίσχυση του από τη χώρα του με κρατικές επιδοτή
σεις είτε άμεσες (π.χ. επιδότηση εξαγωγών) είτε έμμεσες (π.χ. φορολογικές
ελαφρύνσεις). Τα εθνικά συστήματα κρατικών επιδοτήσεων αποδείχτηκαν
έκτοτε το πιο δύσκολο και πολιτικοποιημένο εμπόδιο για την ολοκλήρωση της
✓ ^3
εσωτερικής αγοράς ·
• να κινούνται ελεύθερα οι εργαζόμενοι μέσα στην Κοινότητα και να μπορούν να
αναζητούν εργασία σε οποιαδηποτε από τις χώρες της·
• να ολοκληρωθεί η ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου μέσα στην Κοινότητα.12
1 Μια έγκυρη συνολική επισκόπηση των οικονομικών διαστάσεων υπάρχει στο πολύ χρήσιμο βιβλίο
του Tsoukalis (1997).
2 Για τα διαφορετικά συστήματα τεχνικών προδιαγραφών ως φράγμα βλ. Καζάκο (1991, σ. 334).
Οι κρατικές επιδοτήσεις ως κρίσιμο πεδίο για την εξέλιξη της ενοποίησης και οι κυρίαρχες πολιτικές
διαστάσεις τους αναλύονται στο βιβλίο των Lavdas & Mendrinou (1999).
113
ENOTHTA 7.1
Oi παραπάνω συνθήκες, που αφορούσαν την εγκαθίδρυση της ενιαίας εσωτε

ρικής αγοράς, ουσιαστικά αποτελούσαν ολοκλήρωση της διαδικασίας η οποία εί
χε ξεκινήσει με την «κοινή αγορά» που, όπως διαπιστώσαμε στα κεφάλαια 3 (ενό
τητα 3.3) και 5 (ενότητα 5.1), είχε συμφωνηθεί με τη Συνθηκη της Ρώμης το 1957.
7.1.1 H Οικονομική και Νομισματική Ένωση

Η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς δεν αποτέλεσε το τελικό στάδιο της οι
κονομικής ενοποίησης. H διαδικασία αυτή συνεχίστηκε και επεκτάθηκε με τη λε
γάμενη «Οικονομική και Νομισματική Ένωση» (ONE). O στόχος της ONE είχε
διατυπωθεί για πρώτη φορά στη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Χά
γη το 1969. Όπως αναφέραμε στην ενότητα 5.3, η σημασία της συμφωνίας της Χά
γης υπήρξε καθοριστική για το μέλλον της ενοποίησης γενικότερα, κυρίως διότι
με αυτή τέθηκαν οι βάσεις για τη δυναμική συνύπαρξη μεταξύ διεύρυνσης της
Κοινότητας με νέα μέλη και εμβάθυνσης της ενοποίησης. Σε αυτό το πλαίσιο, στη
Χάγη διατυπώθηκε, ως ένας μακροπρόθεσμος στόχος, η επίτευξη της ΟΝΕ. Ο
προβληματισμός για την ΟΝΕ εξελίχθηκε σε στενή σχέση με τη γενικότερη συζή
τηση στο πλαίσιο της Κοινότητας για τη μετεξέλιξη της στην κατεύθυνση της Ευ
ρωπαϊκής Ένωσης. Ό πως αναφέραμε στο κεφάλαιο 3, η πρώτη αναφορά στην
«Ένωση» βρισκόταν βέβαια στο Προοίμιο της Συνθήκης της Ρώμης (1957), αλλά
αποτελούσε μια γενική αναφορά σε μια επιθυμητή μελλοντική εξέλιξη. Ο επόμε
νος σταθμός σε αυτή την πορεία υπήρξε λοιπόν η διάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμ
βουλίου στο Παρίσι το 1972, οπότε και συμφωνηθηκε ο μετασχηματισμός του
όλου πλέγματος των σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών με στόχο αυτό να λάβει
τη μορφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 1977 η Επιτροπή, υπό την Προεδρία του
R. Jenkins και με θερμή υποστήριξη από τους ηγέτες της Γαλλίας (V. Giscard
d’ Estaing) και της Δυτικής Γερμανίας (H. Schmidt), επανέφερε στο προσκήνιο το
στόχο της ΟΝΕ. Παρά τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες στη διάρκεια της δεκα
ετίας του 1970, στις οποίες αναφερθηκαμε στο κεφάλαιο 6, ο στόχος της Ένωσης
παρέμεινε ζωντανός και τον επιβεβαίωσε και πάλι η Διακήρυξη της Στουτγάρδης
το 1983.
Ενώ η γενική αναφορά στον στόχο της Ένωσης υπάρχει και στο Προοίμιο της
ΕΕΠ, οι συγκεκριμένες παράμετροι που ορίζουν την οικονομική ένωση των χωρών
της Κοινότητας αποκρυσταλλώθηκαν τρία χρόνια αργότερα, το 1989, στην αναφο
ρά για την ΟΝΕ της Επιτροπής με Πρόεδρο τον J. Delors. H αναφορά αυτή έθεσε
τις βάσεις για τη συμφωνία για την ΟΝΕ στο πλαίσιο της Διακυβερνητικής Διάσκε
ψης και, τελικά, της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ, 1992). Πρόκειται
για τη Συνθηκη η οποία έγινε ευρύτερα γνωστή ως Συνθηκη του Μάαστριχτ, από
το όνομα της ολλανδικής πόλης στην οποία υπογράφτηκε. Τα παρακάτω αποτε
λούν τις κύριες παραμέτρους της ΟΝΕ σύμφωνα με το πλαίσιο του Μάαστριχτ:
• σύγκλιση των οικονομιών των κρατών-μελών,
• σύγκλιση των κρατικών πολιτικών τους στο οικονομικό πεδίο,
114
ENOTHTA 7.1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
• νομισματική ένωση με την υιοθέτηση ενός κοινού νομίσματος, του ευρώ, και
την ίδρυση μιας κεντρικής νομισματικής αρχής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής
Τράπεζας.
Κατά συνέπεια, οι χώρες της Κοινότητας προχωρούν πέρα από την παγίωση
της εσωτερικής αγοράς στη δημιουργία μιας συνολικά ενοποιημένης οικονομίας.
Με τη σειρά της, όπως θα εξηγήσουμε στο επόμενο κεφάλαιο, αυτή η ενοποιημένη
οικονομία δημιουργεί νέες συνθήκες και επηρεάζει την πολιτική και τους όρους
άσκησης της κυβερνητικής εξουσίας στα κράτη-μέλη.
H ΣΕΕ θέσπισε μια σειρά «κριτηρίων οικονομικής σύγκλισης» (ποσοστά πλη
θωρισμού, δημόσιου χρέους και ελλειμμάτων) στη βάση των οποίων τα κράτη-μέ
λη της Ε.Κ. θα μπορούσαν να ενταχθούν στην ONE. H μεγάλη πλειοψηφία των
κρατών-μελών (11 από τα 15) προχώρησε σε νομισματική ένωση από την 1η Ια-
νουαρίου 1999. Στόχος, όπως αναφέραμε, ήταν η αντικατάσταση μέσα σε μια
τριετία των εθνικών νομισμάτων από το ευρώ. Αναμένεται ότι από την εξέλιξη
αυτή θα προκύψουν πολλά και σημαντικά οφέλη για την ευρωπαϊκή οικονομία,
παρ’ όλο που, όπως είναι φυσικό, η αποτίμηση του σχετικού κόστους και της ωφέ
λειας εξαρτάται σε κάθε περίπτωση και από τις οικονομικές θέσεις και τις πολιτι
κές αξίες και αντιλήψεις του κάθε πολίτη.
Είναι πάντως γεγονός ότι, με δεδομένη την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας4
και την αδυναμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν κρίσιμες όψεις της οικονομικής
ζωής, το κοινό νόμισμα θα βοηθήσει τις ευρωπαϊκές οικονομίες να ξεπεράσουν
τους τεράστιους κινδύνους αστάθειας που συνεπάγονται οι διακυμάνσεις των συ
ναλλαγματικών ισοτιμιών. Με άλλα λόγια, με δεδομένο τον ρόλο κάποιων διε
θνών (όχι μόνο ευρωπαϊκών) συνθηκών τις οποίες ενδεχομένως δεν επέλεξαν συ
νειδητά όλοι οι πολίτες, αλλά μέσα στις οποίες ζουν και εργάζονται, η εμβάθυνση
της ενοποίησης στο πεδίο της ONE ενδέχεται να επιδράσει ως παράγοντας σχετι
κού εξορθολογισμού και ελέγχου των επιπτώσεων κάποιων σημαντικών πτυχών
των αναδυόμενων διεθνών συνθηκών.
Το πρόγραμμα της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς, που συμφωνηθηκε με
την ΕΕΠ, έτυχε σχεδόν γενικής αποδοχής από τους πολίτες της Κοινότητας. Όπως
κατ’ επανάληψη έχουν δείξει οι σχετικές δημοσκοπήσεις, αυτοί που ενέκριναν την
ενιαία εσωτερική αγορά ξεπερνούσαν στην Κοινότητα, κατά μέσο όρο, αυτούς που
την έβλεπαν αρνητικά σε αναλογία τρεις προς έναν (Bainbridge & Teasdale, 1997,
σ. 411). Ωστόσο, οι αντιδράσεις σχετικά με την ONE ποικίλλουν σε πολύ μεγαλύτε
ρο βαθμό. Σε αρκετές χώρες οι πολίτες εμφανίζονται διστακτικοί απέναντι στο εν
δεχόμενο εγκατάλειψης του εθνικού νομίσματος, ενώ σε ορισμένες (Βρετανία, Δα
νία) η πλειοψηφία εμφανίζεται προς το παρόν αρνητική. Παραμένει ανοιχτό το
4 Έ χει
επικρατήσει διεθνώς να χρησιμοποιούμε τον όρο «παγκοσμιοποίηση» για να υποδηλώσουμε
μια σειρά από οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες που έχουν κάποια κοινά χ α ρ α
κτηριστικά: την παγίωση της παγκόσμιας φιλελεύθερης οικονομίας, τη μείωση της δυνατότητας των
κυβερνήσεων να παρεμβαίνουν στη διεθνή κινητικότητα του κεφαλαίου και της τεχνολογίας, την αύ
ξηση των διεθνών οικονομικών ροών κάθε είδους και την ενίσχυση του ρόλου των διεθνών πολιτισμι
κών αλληλεπιδράσεων. Μια πολύ καλή εισαγωγή μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του Holton (1998).
115
ENOTHTA 7.1
ερώτημα τι θα συμβεί αν, στις χώρες αυτές, οι κυβερνήσεις ζητησουν με δημοψηφί

σματα από τους πολίτες να αποφασίσουν για την αποδοχή < την απόρριψη της νομι
σματικής ένωσης.
Στο σημείο αυτό μελετήστε το κεφάλαιο 8 του Συνοδευτικού Βιβλίου. Όταν ολοκληρώσε
τε τη μελέτη του, απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα:
1. Στις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου 8 του Συνοδευτικού Βιβλίου, ο συγγραφέας εξηγεί
τον ρόλο των «κανόνων του παιχνιδιού» στην Κοινοτική διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Τι σημαίνει ο όρος όπως χρησιμοποιείται εκεί; Γιατί είναι σημαντικός; Τι τροποποιήσεις
έλαβαν χώρα στους «κανόνες του παιχνιδιού» στην Κοινότητα και ως αποτέλεσμα ποι
ων παραγόντων; (Η απάντησή σας δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις 200 λέξεις.)
2. Βάσει όσων έχετε διαβάσει στο Εγχειρίδιο Μελέτης και στο Συνοδευτικό Βιβλίο, ποιο
ήταν το κεντρικό πεδίο αναφοράς της ΕΕΠ; (Η απάντησή σας δεν θα πρέπει να υπερ
βαίνει τις 40 λέξεις.)
3. Στο προηγούμενο κεφάλαιο, στην ενότητα 6.4, διαπιστώσαμε ότι στις διαπραγματεύ
σεις που οδήγησαν στην ΕΕΠ υπήρξαν διαφωνίες σε σχέση με τη διατήρηση ή επιλεκτι
κή κατάργηση του βέτο των κρατών-μελών. Τι έγινε τελικά στο πεδίο πολιτικής που
αφορά την εσωτερική αγορά; Τι υποδηλώνει αυτή η εξέλιξη; (Η απάντησή σας δεν θα
πρέπει να υπερβαίνει τις 150 λέξεις.)
116
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Ενότητα 7.2
OI ΤΡΕΙΣ ΠΥΛΩΝΕΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 8 του Συνοδευτικού Βιβλίου, η Συνθηκη του
Μάαστριχτ επιχείρησε να ανταποκριθεί στον στόχο του μετασχηματισμού των Κοι
νοτικών σχέσεων με τρόπο που να οδηγεί στη δημιουργία της Ένωσης. Πρόκειται
για ένα στόχο ο οποίος, όπως έχουμε αναφέρει, διατυπώθηκε με σαφήνεια ηδη το
1972.
Με τη Συνθηκη του Μάαστριχτ, τα κράτη-μέλη αναδιαμορφώνουν τις οργανω
τικές διαστάσεις της Κοινότητας αλλά και ορισμένων άλλων πεδίων πολιτικής των
μεταξύ τους σχέσεων, βάσει ενός φιλόδοξου θεσμικού σχεδίου. Ιδρύεται η Ευρω
παϊκή Ένωση. Τι ακριβώς είναι η Ε.Ε. που ιδρύεται με το Μάαστριχτ; Μια πρώτη
απάντηση είναι ότι η Ε.Ε. δεν είναι απλώς μια νέα ονομασία για την Κοινότητα. H
Ε.Ε. είναι ένα σύνθετο θεσμικό οικοδόμημα το οποίο αποτελούν τρεις «πυλώνες»:
• η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (η οποία, όπως γνωρίζουμε, αποτελεί ονομασία που
συμπεριλαμβάνει και τις τρεις Ε.Κ.),
• η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ),
• η Συνεργασία στους τομείς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΣΔΕΥ).
O πρώτος πυλώνας αφορά τις γνώριμες Ευρωπαϊκές Κοινότητες, με τις δομές,
τα πεδία πολιτικής και τις λειτουργίες τους. O δεύτερος και ο τρίτος αφορούν το
μείς πολιτικής και πεδία συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών που εξελίχθη
καν σε στενή σχέση με τις Ε.Κ., αλλά χωρίς να ανήκουν τυπικά σε αυτές. Θα εξε
τάσουμε τον δεύτερο πυλώνα (ΚΕΠΠΑ) κάπως αναλυτικότερα στην ενότητα 7.4.
O τρίτος πυλώνας επικεντρώνεται στη διακυβερνητική συνεργασία στους τομείς
της δικαιοσύνης, της αστυνόμευσης, της πολιτικής ασύλου και του ελέγχου της με
τανάστευσης από τρίτες χώρες προς την Ε.Ε. (διέλευση των εξωτερικών συνόρων
της Ένωσης).
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι ο θεσμός στον οποίο ανατίθεται ο κρίσιμος
ρόλος του συντονισμού του όλου οικοδομήματος και της εξέλιξης του. Έχουμε
ηδη αναφέρει (στην ενότητα 4.2) ότι το Ευρ. Σ. έχει παίξει κρίσιμο ρόλο στην εξέ
λιξη των Κοινοτήτων με την ικανότητά του να δίνει νέα ώθηση στην ενοποίηση και
να διαγράφει γενικές κατευθύνσεις πολιτικής. Με τη δημιουργία του σύνθετου οι
κοδομήματος της Ένωσης, στους ρόλους αυτούς προστίθεται η καθοριστικής ση
μασίας διάσταση του συντονισμού των τριών πυλώνων.
117
ENOTHTA 7.2
Ορισμένα μόνο από τα ζητήματα που αφορά ο τρίτος πυλώνας αντιμετωπί

στηκαν αρχικά στο πλαίσιο της Συμφωνίας τον Schengen, για την οποία θα
έχετε ακούσει. Πρόκειται για μια συμφωνία που υπέγραψαν το Βέλγιο, η
Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία το 1985 στο
χωριό Schengen του Λουξεμβούργου, με στόχο τη «σταδιακή κατάργηση
των ελέγχων στα κοινά σύνορα», έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί η αρχή της
ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών στο εσωτερικό της Κοινότητας. Τα
μέτρα για την κατάργηση των διάφορων ελέγχων και διατυπώσεων στα
εσωτερικά σύνορα συνοδεύονται από αντίστοιχα μέτρα για την ενίσχυση
των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα των κρατών-μελών. Όπως αντιλαμβα
νόμαστε από το γεγονός ότι τη συμφωνία υπέγραψαν αρχικά ορισμένα μό
νο από τα κράτη-μέλη της E.K., το Schengen διαμορφώθηκε από χώρες της
Κοινότητας, αλλά στην αρχή δεν ήταν τυπικά μέρος της. Στη συμφωνία προ
σχώρησαν σταδιακά και τα περισσότερα από τα άλλα κράτη-μέλη. H εφαρ
μογή της άρχισε το 1995 για τα ιδρυτικά μέλη (καθώς και την Ισπανία και
την Πορτογαλία), ενώ για τα άλλα κράτη καθορίστηκαν διάφορες ημερο
μηνίες (π.χ. το 1998 για την Ελλάδα). Με τη Συνθηκη του Άμστερνταμ
(1997), την οποία θα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο, η συμφωνία του
Schengen ενσωματώθηκε στην Ε.Ε., έγινε δηλαδη και τυπικά μέρος του
Κοινοτικού θεσμικού πλαισίου.
Ανατρέξτε στο κεφάλαιο 2 και, συγκεκριμένα, στην εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ιδέα (ενότη
τα 2.1). Σε ποιο βαθμό η Ευρωπαϊκή Ένωση που ιδρύθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ
αποτελεί δικαίωση κάποιων πτυχών του κινήματος για την ένωση της Ευρώπης; Μπορείτε
να αναφερθείτε, κατά την κρίση σας, τόσο σε στοιχεία που οδηγούν σε μια καταφατική
απάντηση όσο και σε άλλα που δείχνουν σε διαφορετική κατεύθυνση. H απάντησή σας
δεν χρειάζεται να ξεπερνά τις 200 λέξεις.
Είναι χρήσιμο στο σημείο αυτό, πριν προχωρήσετε στην ενότητα 7.3, να ξαναθυ-
μηθείτε την περιγραφή της δομής και του τρόπου λειτουργίας των Ε.Κ. που βρί
σκεται στο κεφάλαιο 4 (ενότητες 4.2 και 4.3).
118
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Ενότητα 7.3
OI ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Ό σον αφορά το σύνολο των επιπτώσεων τους στο θεσμικό σύστημα και στη
διαδικασία ληψης αποφάσεων στην Κοινότητα, η ΕΕΠ και η ΣΕΕ έχουν επιφέρει
πολύ σημαντικές αλλαγές. Βέβαια, ειδικά η ΣΕΕ έχει μερικές φορές κατηγορηθεί
ότι εισάγει αρκετά περίπλοκες και δυσνόητες διαδικασίες. Είναι γεγονός ότι οι
τρεις πυλώνες δεν καλύπτονται πάντα από τις ίδιες αρχές λειτουργίας, ούτε ακο
λουθούν την ίδια διαδικασία ληψης αποφάσεων. Σε γενικές γραμμές, αυτό που
ισχύει είναι ότι ο δεύτερος και ο τρίτος πυλώνας ακολουθούν περισσότερο διακυ
βερνητικά πρότυπα, αποφεύγοντας σε κάποιο βαθμό την «εμβάθυνση» της θεσμι
κής ενοποίησης που, όπως έχουμε διαπιστώσει, χαρακτήρισε την πορεία των Κοι
νοτήτων. Θα επικεντρωθούμε εδώ στον πρώτο πυλώνα, ο οποίος αποτελεί εξέλιξη
των Ε.Κ.5
Ως αποτέλεσμα, λοιπόν, της ΕΕΠ και της ΣΕΕ, οι θεσμικές διαστάσεις της
Κοινότητας τροποποιούνται σημαντικά:
• Ενισχύεται ο ρόλος τον Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη διαδικασία ληψης απο
φάσεων. Ό πως αναφέραμε στην ενότητα 4.3, η ληψη αποφάσεων στην Ε.Κ.
λαμβάνει χώρα μέσα από κάποια στάδια συνεργασίας των ευρωπαϊκών θε
σμών. Αναφέραμε ότι η Επιτροπή έχει τη νομοθετική πρωτοβουλία. Συνεπώς, η
διαδικασία συνήθως αρχίζει με μια νομοθετική πρόταση που καταθέτει η Επι
τροπή στο Σ.Υ. Οι καινοτομίες που εισηγαγαν η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και
η Συνθηκη του Μάαστριχτ ως προς το Ευρ. Κ. συνίστανται στη δυνατότητα του
τελευταίου: (α) να συμμετέχει ενεργά στη ληψη αποφάσεων είτε προτείνοντας
τροποποιήσεις είτε απορρίπτοντας εξολοκληρου μια νομοθετική πρόταση, οπό
τε το Σ.Υ. μπορεί να την υιοθετήσει μόνο με ομοφωνία («διαδικασία συνεργα
σίας») και (β) αφού ακολουθηθεί η «διαδικασία συνεργασίας», να «μπλοκά-
ρει», με απόλυτη πλειοψηφία, μια νομοθετική πρόταση για την οποία εξακολου
θεί να είναι αδύνατη μια συμφωνία με το Σ.Υ. («διαδικασία συναπόφασης»).6
• Επίσης, ενισχύεται ο ρόλος τον Ενρ. Κ στον κοινοβουλευτικό έλεγχο τον Σ.Υ. και
της Επιτροπής καθώς επίσης και στη διαδικασία διορισμού της τελευταίας.7Ενι-
σχύονται, έτσι, σε συνδυασμό και με τον νέο ρόλο του Ευρ. Κ. στη διαδικασία 5*7
5Συνολικά για τη Συνθήκη του Μ άαστριχτ (ΣΕΕ), βλ. D uff (1994) και, από την ελληνική βιβλιογραφία,
Χριστοδουλίδη και Στεφάνου (1993).
θυμόμαστε, βέβαια, από το κεφάλαιο 4 ότι, παρά την ύπαρξη ενός κοινού διαδικαστικού σκελετού,
διαφορετικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων εφαρμόζονται σε διαφορετικούς τομείς και πεδία πολι
τικής. Λ υτός είναι ο λόγος που το Συνοδευτικό Βιβλίο τονίζει ιδιαίτερα, στο σημείο αυτό, τις δυσκο
λίες κατανόησης που προκύπτουν από τον τρόπο λειτουργίας της διαδικασίας.
7 Όπως θα διαπιστώσουμε στο επόμενο και τελευταίο κεφάλαιο, αυτός είναι ένας τομέας στον οποίο
η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) πρόσθεσε κάποια σημαντικά στοιχεία.
119
ENOTHTA 7.3
ληψης αποφάσεων, τα στοιχεία δημοκρατικού ελέγχου στο πολιτικό σύστημα

της Κοινότητας και μειώνεται αντίστοιχα το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα»,
η έλλειψη δηλαδη θεσμών δημοκρατικού ελέγχου στο επίπεδο της Κοινότητας.
• Ενισχύεται ο ρόλος της ειδικής πλειοψηφίας (την οποία γνωρίσαμε στην ενότη
τα 4.3) στη διαδικασία ληψης αποφάσεων στο Σ.Υ. Όπως γνωρίζουμε, η διαδι
κασία που ακολουθείται εξαρτάται από το είδος της εκάστοτε πολιτικής. Έτσι,
το Σ.Υ. μπορεί να αποφασίσει με ομοφωνία, με ειδική πλειοψηφία η με απλή
πλειοψηφία. H ειδική πλειοψηφία άρχισε να εφαρμόζεται σε ολοένα και πε
ρισσότερες περιπτώσεις μετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και σήμερα καλύ
πτει τα περισσότερα πεδία πολιτικής, περιλαμβανομένης της εσωτερικής αγο
ράς. Όπως σημειώσαμε και στο κεφάλαιο 4, το σύστημα αυτό βασίζεται στην
αρχή της στάθμισης των ψήφων των κρατών-μελών. Με άλλα λόγια, τα διάφο
ρα κράτη έχουν αριθμούς ψήφων που σε αδρές γραμμές αντικατοπτρίζουν το
σχετικό πληθυσμιακο τους βάρος.
• Νέοι τομείς πολιτικής, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, που μέχρι την
ΕΕΠ βρισκόταν εκτός της δικαιοδοσίας των Ε.Κ., τίθενται υπό το Κοινοτικό
καθεστώς με τη δημιουργία αντίστοιχων ρυθμίσεων.
• Δημιουργείται ένας νέος θεσμός, η Επιτροπή των Περιφερειών, με σκοπό την
αντιπροσώπευση των «περιφερειών και τοπικών σωμάτων» αυτοδιοίκησης από
τα κράτη-μέλη. Έ χει συμβουλευτικό ρόλο και, με αυτή την έννοια, δεν μπορεί
να θεωρηθεί ισχυρός θεσμός. Εκφράζει, ωστόσο, μια σημαντική πραγματικότη
τα στη σημερινή Ε.Ε.: την αναγνώριση της σημασίας της πολιτικής στα «υποε-
θνικά» επίπεδα και κυρίως σε αυτό της περιφέρειας. Σε ορισμένα κράτη (όπως
η Ιταλία και η Ισπανία) αυτή η διάσταση της οργάνωσης της πολιτικής εξουσίας
αποτελεί παλαιά πρακτική, συνυφασμένη με τις ιστορικές τους παραδόσεις. Σε
άλλα (όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία) αποτελεί νέα εμπειρία.8
• Εισάγεται η έννοια της ευρωπαϊκής ιθαγένειας (citizenship). H έννοια αυτή
έχει κυρίως συμβολική σημασία, καθώς υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι πολί
τες ανήκουν, πέρα από τις εθνικές-κρατικές κοινότητες, και σε μία ευρωπαϊκή
κοινότητα. Πολλοί θεωρούν επίσης ότι δημιουργεί στους πολίτες της Ευρώπης
μια αίσθηση μεγαλύτερης εγγύτητας των θεσμών της Ένωσης.9H ευρωπαϊκή
ιθαγένεια δεν υποκαθιστά βέβαια την εθνική ιθαγένεια, αλλά θέτει τις βάσεις
για ενδεχόμενες μελλοντικές πρωτοβουλίες που μπορούν να επεξεργαστούν
αντίστοιχες έννοιες δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από το
νέο «επίπεδο» ιθαγένειας.
8 Έ γκυρεςεπισκοπήσεις της περιφερειακής διάστασης της σημερινής ευρωπαϊκής πολιτικής μπορούν

να βρεθούν στον McCormick (1999, σ. 127-133), στο κεφάλαιο του Marks στη Sbragia (1992) και κ υ
ρίως στο βιβλίο του Keating (1998).
Μάλιστα, στο πλαίσιο της Διακυβερνητικής Διάσκεψης του 1996-1997για την αναθεώρηση της Συνθήκης
του Μάαστριχτ, έγινε δεκτή πρόταση σύμφωνα με την οποία κάθε πολίτης της Ε.Ε. δικαιούται να απευ
θύνεται γραπτώς στα όργανα της Ένωσης και να λαμβάνει απάντηση από αυτά σε όποια από τις επίση
μες γλώσσες της Ε.Ε. έχει επιλέξει για την επικοινωνία του με την Ένωση (Ιωακειμίδης, 1998β, σ. 143).
120
ENOTHTA 7.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
• Εισάγεται η αρχή της επικονρικότητας (subsidiarity). H αρχή της επικουρικο-

τητας τονίζει τον ρόλο των κρατών για την ανάληψη δράσης που ταιριάζει κα
λύτερα στο επίπεδο των κρατών και όχι το υπερεθνικό. Με άλλα λόγια, δεν
χρειάζονται Κοινοτικές πολιτικές για τα πάντα! Στο κεφάλαιο 8 του Συνοδευ
τικού Βιβλίου που μελετήσατε, υπάρχει ο ακριβής ορισμός της επικουρικοτη-
τας στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. H εισαγωγή της έννοιας της επικουρικοτητας
είχε διπλό στόχο. Αφενός να υπογραμμιστεί ο συνεργατικός και συμπληρωμα
τικός χαρακτήρας των σχέσεων μεταξύ των κρατών και της Κοινότητας ως δια-
κριτών επιπέδων ενός ενοποιημένου συστήματος. Αφετέρου, να καθησυχα
στούν οι φόβοι όσων προέβλεπαν ότι η συνεχής ανάπτυξη και επέκταση της
δράσης της Ε.Κ. περιορίζει ασφυκτικά τα πεδία των κυβερνήσεων.
Α σ κη σ η Α υ το α ξιο λ ό γ η σ η ς 1 /Κ ε φ ά λ α ιο 7
Θυμηθείτε τον ακριβή ορισμό της έννοιας της επικουρικοτητας στο κείμενο που διαβά
σατε από το Συνοδευτικό Βιβλίο. Επικουρικότητα στην E.E. σημαίνει (μόνο μια απάντηση
είναι σωστή):
1. Ανάληψη δράσης από την Κοινότητα, μόνο αν οι στόχοι της δράσης δεν μπορούν να
επιτευχθούν καλύτερα από τα ίδια τα κράτη-μέλη.
2. Ανάληψη δράσης από την Κοινότητα σε τομείς στους οποίους δεν έχει σαφή δικαιοδο
σία, μόνο αν οι στόχοι της δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα από τα ίδια
τα κράτη-μέλη.
3. Διατύπωση από τα κράτη-μέλη προτάσεων για στόχους κοινής δράσης πέρα από αυ
τούς που ορίζονται από την Κοινότητα.
4. Ανάληψη από τα κράτη-μέλη νομοθετικών πρωτοβουλιών που υποβοηθούν τους στό

χους κοινής δράσης της Κοινότητας.
5. Ανάληψη από την Κοινότητα νομοθετικών πρωτοβουλιών που είναι συμπληρωματικές

των αντίστοιχων πρωτοβουλιών των κρατών-μελών.
Θα βρείτε τη δική μας απάντηση στο Παράρτημα, στο τέλος του κεφαλαίου.
Αυτά που συζητήσαμε στην ενότητα 7.3 αντιπροσωπεύουν σημαντικότατες αλ

λαγές στη ζωή της Κοινότητας. Αν σε αυτά προστεθούν η επίτευξη της ONE και η
εγκαθίδρυση του θεσμικού οικοδομήματος της Ε.Ε. με τους τρεις πυλώνες, στοι
χεία στα οποία αναφερθήκαμε στις ενότητες 7.1 και 7.2, γίνεται αντιληπτό ότι το
πλέγμα των σχέσεων που καθορίζουν την πολιτική ζωή της Ευρώπης υπέστη πραγ
ματικό μετασχηματισμό.
121
ENOTHTA 7.3
Πώς αιτιολογεί ο συγγραφέας του Συνοδευτικού Βιβλίου την άποψή του ότι η επιτυχία
της μελλοντικής εξέλιξης της E.E. θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στον
δεύτερο και τον τρίτο πυλώνα; Απαντήστε σε ένα κείμενο που δεν θα υπερβαίνει τις 200
λέξεις, επισημαίνοντας τις σχέσεις ανάμεσα στους πυλώνες και τη σημασία των πεδίων
που καλύπτουν ο δεύτερος και ο τρίτος πυλώνας.
122
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Ενότητα 7.4
H KOINH ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

KAI ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Αναφέραμε ότι ο δεύτερος πυλώνας της E.E. αφορά την εξωτερική πολίτικη
και την πολίτικη ασφάλειας. Στο κεφάλαιο 3 (ενότητα 3.1) είχαμε διαπιστώσει ότι
η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ), που ιδρύθηκε το 1955 ως απόπειρα δημιουρ
γίας μιας ευρωπαϊκής αμυντικής οντότητας, γρήγορα μπήκε στο περιθώριο, κα
θώς η λογική του Ψυχρού Πολέμου και του διπολισμού στις διεθνείς σχέσεις ευ
νόησαν τον κυρίαρχο ρόλο του NATO.
Το NATO δημιουργηθηκε, βέβαια, ως αμυντικός συμμαχικός οργανισμός. Τα
πεδία της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής εξελίχθηκαν στη δυτική Ευρώπη
ως στενά συνδεόμενα αλλά διακριτά πεδία. Πραγματικά, από το 1970 τα κράτη
των E.K. κατέβαλαν προσπάθειες να συγκροτηθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας στην
εξωτερική πολιτική, το οποίο δεν θα αμφισβητούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του
NATO και τη σημασία των ευρω-ατλαντικών σχέσεων στα ζητήματα άμυνας και
κοινής ασφάλειας. Διάφορα επεισόδια στη διεθνή πολιτική, ιδιαίτερα η αραβο-
ισραηλινη σύγκρουση, ανέδειξαν κάποια στοιχεία διαφορετικών προσεγγίσεων
ανάμεσα στις χώρες των E.K. και τις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1970.10Για να κατα
νοήσουμε την εξέλιξη των θεσμών συνεργασίας στα πεδία της άμυνας και της
εξωτερικής πολιτικής στη δυτική Ευρώπη μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτούς
τους θεσμούς στις σχέσεις τους με τις E.K. είτε ως συνδεόμενους με τις Κοινότη
τες είτε ως εντελώς διακριτούς και αναπτυσσόμενους παράλληλα, χωρίς αυτή η
παράλληλη πορεία να σημαίνει έλλειψη συνεργασίας και ενδεχομένως έλλειψη
κάποιων κοινών στόχων.
O παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις σχέσεις ανάμεσα στους κατεξοχην θε
σμούς των Ε.Κ. και τους θεσμούς που αφορούν εξωτερική και αμυντική πολιτική.
Oi E.K. και οι Θεσμοί Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής
ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΥΝΔΕΟΜΕΝΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΘΕΣΜΟΙ ΘΕΣΜΟΙ
ΕΚΑΧ, ΕΠΣ ΔΕΕ, ΝΑΤΟ,
ΕΥΡΑΤΟΜ, ΕΟΚ Συμβούλιο Ευρώπης,
ΣΑΣΕ
10 Γιατην ιστορία των προσπαθειών διαμόρφωσης ευρωπαϊκής πολιτικής συνεργασίας πολύ χρήσιμα
είναι τα βιβλία των Τσακαλογιάννη (1996) και Nuttall (1992). Για την Δ Ε Ε στα ελληνικά, βλ. Ιωάν-
νου και Κουμουτσάκος (1992).
123
ENOTHTA 7.4
• Συνδεόμενοι θεσμοί: η Ευρωπαϊκή Πολίτικη Συνεργασία (ΕΠΣ) που τέθηκε σε

λειτουργία το 1970, στο πλαίσιο της γενικότερης ώθησης που δόθηκε με το Ευ
ρωπαϊκό Συμβούλιο της Χάγης το 1969. Είχε σκοπό τη δημιουργία ενός πλαι
σίου μέσα στο οποίο οι χώρες των E.K. θα επιχειρούσαν τη διαμόρφωση κοι
νών θέσεων εξωτερικής πολιτικής.
• Παράλληλοι θεσμοί: η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ), η οποία ιδρύθηκε το
1955 με σκοπό την παροχή ενός πλαισίου δυτικοευρωπαϊκής αμυντικής συνερ
γασίας, στη συνέχεια μπήκε στο περιθώριο λόγω του Ψυχρού Πολέμου και του
κυρίαρχου ρόλου του NATO και αργότερα (το 1984) δραστηριοποιήθηκε εκ
νέου. Το ίδιο το NATO αποτέλεσε, βέβαια, όπως γνωρίζουμε, «παράλληλο θε
σμό» με τις Ε.Κ. στο πεδίο αυτό, καθώς επίσης και η Συνδιάσκεψη για την
Ασφάλεια και τον Αποκλεισμό στην Ευρώπη η το Συμβούλιο της Ευρώπης.
H εξέλιξη στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό
από τις κοσμοϊστορικές αλλαγές στη διεθνή πολιτική (κατάρρευση του ανατολικού
μπλοκ, διάλυση της ΕΣΣΔ, τέλος της διπολικής αντιπαράθεσης), τις οποίες αναλύ
ει το Συνοδευτικό Βιβλίο. H χαλάρωση του διπολισμού έδωσε την ευκαιρία στη δυ
τική Ευρώπη να κάνει κάποιες απόπειρες προς την κατεύθυνση μιας περισσότερο
ενιαίας και αυτόνομης παρουσίας στη διεθνή πολιτική ^dw ards & Nuttall, 1994·
Kirchner, 1995' Rees, 1993). Πώς τροποποιήθηκαν λοιπόν οι παραπάνω σχέσεις
ανάμεσα σε Ε.Κ., συνδεόμενους και παράλληλους θεσμούς;
• Με τη ΕΕΠ (1986), η ΕΠΣ εντάχθηκε στο θεσμικό σύστημα της Κοινότητας
(με άλλα λόγια, ένας συνδεόμενος θεσμός έγινε Κοινοτικός).
• Με τη ΣΕΕ (1992), ήρθε η σειρά της ΔΕΕ να προχωρήσει στην κατεύθυνση της
ένταξης στο θεσμικό σύστημα της Ε.Ε. Διαπιστώθηκαν όμως σημαντικές δια
φορές απόψεων μέσα στην Κοινότητα, ανάμεσα σε αυτούς που ήθελαν να γίνει
η ΔΕΕ ο αμυντικός βραχίονας της Ένωσης και σε αυτούς που επέμεναν στη
διατήρηση του κυρίαρχου ρόλου του NATO για την άμυνα της Ε.Ε. Έτσι, ως
αποτέλεσμα συμβιβασμού αυτών των διαφορετικών απόψεων, η ΔΕΕ εντά
χθηκε στην ΚΕΠΠΑ, αλλά διατήρησε μια ουσιαστική αυτονομία από την Κοι
νότητα και υπάγεται τόσο στην Ε.Ε. όσο και στο NATO. Κατά συνέπεια, για
να δραστηριοποιηθεί η ΔΕΕ απαιτείται συμφωνία των χωρών της Ε.Ε. και του
NATO.
• Σχηματίστηκε, λοιπόν, με τη ΣΕΕ η KEΠΠA ως δεύτερος πυλώνας της Ε.Ε. H
ΕΠΣ απορροφηθηκε πλήρως από την KEΠΠA και (μόλις τέθηκε σε ισχύ το
νέο πλαίσιο, τον ^ έ μ β ρ ιο του 1993) σταμάτησε να έχει λόγο ύπαρξης.
Βλέπουμε λοιπόν ότι, σε γενικές γραμμές, οι εξελίξεις ευνόησαν τη σταδιακή συγ
χώνευση στο δεύτερο πυλώνα (ΚΕΠΠΛ) της Ε.Ε. των συνδεόμενων (ΕΠΣ) αλλά και
κάποιων παράλληλων (ΔΕΕ) θεσμών. Γνωρίζουμε, βέβαια, από την εμπειρία του πο
λέμου στη Γιουγκοσλαβία, ότι η ΚΕΠΠΛ συναντά ουσιαστικές δυσκολίες όταν έρχε
ται αντιμέτωπη με κρίσεις. Oι δυσκολίες αυτές παίρνουν δύο κύριες μορφές.
124
ENOTHTA 7.4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Πρώτα πρώτα, δεν μπορεί να ασκηθεί πραγματική εξωτερική πολίτικη χωρίς

κάποιο υπόβαθρο κοινής πολίτικης άμυνας και ασφάλειας. Όμως, για την άμυνα
και την ασφάλεια η E.E. εξακολουθεί να βασίζεται στο NATO και στις στενές
σχέσεις με τις ΗΠΑ. Έτσι, η κυριαρχία του NATO στην Ευρώπη παραμένει, παρ’
όλο που ο γενικότερος ρόλος του μετεξελίσσεται.
Κατά δεύτερο λόγο, η ισχυρή παρουσία του NATO δεν πρέπει να μας κάνει να
παραβλέπουμε έναν άλλο παράγοντα, ο οποίος είναι λιγότερο ορατός, αλλά δεν
παύει να είναι σημαντικός. Η παρουσία του NATO και του ηγετικού ρόλου των
ΗΠΑ κάποιες φορές επισκιάζει, αλλά συχνά έρχεται και να καλύψει τα κενά που
δημιουργουνται από τις εσωτερικές διαφορές στο πλαίσιο της Ε.Ε. Για να χρησι
μοποιήσουμε το παράδειγμα της γιουγκοσλαβικής κρίσης, στην πρώτη φάση της
(1991-1992) οι H nA απέφυγαν κάποια ενεργητική συμμετοχή, αναμένοντας να
πάρουν την πρωτοβουλία οι χώρες της Ε.Κ. Ωστόσο, οι διακυβερνητικές διαφο
ρές και οι διαφορετικές προσεγγίσεις των κρατών-μελών εμπόδισαν την Κοινότη
τα να παίξει έναν ισχυρό και ξεκάθαρο ρόλο στην κρίση. Με άλλα λόγια, ο παρά
γοντας των σχέσεων NATO-Ε.Ε. δεν επαρκεί για την εξηγηση των εσωτερικών
δυσκολιών της Ευρώπης στα πεδία της ΚΕΠΠΛ.
Στο κεφάλαιο 8 του Συνοδευτικού Βιβλίου, ο συγγραφέας παρατηρεί ότι είναι δύσκολο να
γνωρίζουμε με ακρίβεια πού θα οδηγήσει στο μέλλον η αναζήτηση κοινής εξωτερικής και
αμυντικής πολιτικής μέσω της ΔΕΕ, δεδομένων των ακόλουθων δεσμεύσεων: (α) η ΔΕΕ
οφείλει να ακολουθεί τις αποφάσεις τόσο της Ε.Ε. όσο και του NATO και (β) η ΔΕΕ και γε
νικότερα η Ε.Ε. δεν μπορεί να αγνοεί τις απόψεις κρατών-μελών με παραδόσεις σχετικά
«ουδέτερης» εξωτερικής πολιτικής (όπως, π.χ., η Ιρλανδία ή η Φινλανδία). Συντάξτε ένα
κείμενο με τίτλο «Διλήμματα της ΚΕΠΠΑ», λαμβάνοντας υπόψη, με τη σειρά που εσείς θε
ωρείτε σκόπιμο, τα ακόλουθα ερωτήματα:
Πόσο σημαντικές είναι οι δύο δεσμεύσεις που αναφέρει το κείμενο του Συνοδευτικού Βι
βλίου; Μπορεί η ΚΕΠΠΑ να προχωρήσει χωρίς να βασίζεται σε μια πραγματικά ευρωπαϊκή
αμυντική πολιτική και έναν ευρωπαϊκό στρατό; Μπορεί η ΚΕΠΠΑ να προχωρήσει χωρίς την
εγκατάλειψη της αρχής της ομοφωνίας και του βέτο; Θα υπήρχαν ενδεχόμενες δυσκολίες,
και τι είδους, στις σχέσεις μεταξύ κρατών-μελών στο εσωτερικό της Ε.Ε., αν δεν έπαιζαν οι
ΗΠΑ και το NATO τον ρόλο ηγετικών παραγόντων; Θα υπήρχαν πλεονεκτήματα, και τι εί
δους, από τη μείωση της επιρροής του NATO στη ΔΕΕ και, γενικότερα, των ΗΠΑ στην Ευ
ρώπη; Τι αποτελέσματα εικάζετε ότι θα προέκυπταν, αν οι ΗΠΑ αποφάσιζαν τη γρήγορη
αποδέσμευσή τους από την Ευρώπη και την επιστροφή σε μια πολιτική απομονωτισμού;
Είναι απαραίτητο να εκθέσετε και να τεκμηριώσετε τις προσωπικές σας απόψεις. Το κεί
μενό σας δεν χρειάζεται να υπερβαίνει τις 400 λέξεις.
125
Σύνοψη
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάσαμε τις οικονομικές, θεσμικές και πολίτικες
πτυχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είδαμε ότι η προσπάθεια να ενισχυθεί η διε
θνής οικονομική θέση της δυτικής Ευρώπης συνδυάστηκε και με μια αντίστοιχη
προσπάθεια να βελτιωθεί το θεσμικό σύστημα των E.K. Οι προσπάθειες αυτές
οδήγησαν στην ΕΕΠ (1986) και τη ΣΕΕ (1992).
Παρουσιάσαμε επίσης τις οικονομικές διαστάσεις των Συνθηκών και αναφέ
ραμε τις παραμέτρους που συνιστουν την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς,
καθώς επίσης και την πορεία προς την ΟΝΕ. Αλλά η πορεία της Κοινότητας χα
ρακτηρίζεται και από σημαντικές αλλαγές στο πεδίο των θεσμών και της πολιτι
κής. Στο επίπεδο της γενικής διάρθρωσης, η Συνθήκη του Μάαστριχτ εγκαθί-
δρυσε την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα θεσμικό οικοδόμημα με τρεις πυλώνες. Στο
επίπεδο των επιμέρους θεσμικών ρυθμίσεων, στο οποίο στραφήκαμε στη συνέ
χεια, εξηγήσαμε τις διάφορες θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Ορισμένες από αυτές,
όπως η ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έχουν ιδιαίτερη ση
μασία για την εξέλιξη των χαρακτηριστικών και της φυσιογνωμίας της ευρωπαϊ
κής ενοποίησης.
Μία σημαντική επιμέρους διάσταση αφορά και την προσπάθεια να διαμορ
φωθεί μια κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. H εξέλιξη στις δεκαετίες του
1980 και του 1990 επηρεάστηκε από τις μεγάλες αλλαγές στη διεθνή πολιτική οι
οποίες οδήγησαν στη χαλάρωση του διπολισμού. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία στη δυ
τική Ευρώπη να κάνει κάποια πρώτα βήματα στην κατεύθυνση μιας περισσότε
ρο ενιαίας και αυτόνομης παρουσίας στη διεθνή σκηνή. Ο δεύτερος πυλώνας της
Ε.Ε., η ΚΕΠΠΑ, αντανακλά αυτή την απόπειρα, τις σημερινές δυνατότητες και
τα σημερινά όριά της. Στην ενότητα 7.4 επικεντρωθήκαμε, λοιπόν, στην εξέταση
της ΚΕΠΠΑ και παρουσιάσαμε σε γενικές γραμμές τα χαρακτηριστικά της.
Στο επόμενο και τελευταίο κεφάλαιο θα εξετάσουμε ορισμένες περαιτέρω με
ταρρυθμίσεις που εισήγαγε η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) και θα αναφερ-
θουμε κάπως αναλυτικότερα στα πολιτικά χαρακτηριστικά του συστήματος της
σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις προοπτικές μελλοντικής μετεξέλιξής
του.
126
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Απάντηση στην Άσκηση Αυτοαξιολάγησης
Α σ κη σ η Α υ το α ξιο λ ό γ η σ η ς 1
Σωστή είναι η απάντηση 2: η ανάληψη δράσης από την Κοινότητα σε τομείς στους οποί
ους δεν έχει σαφή δικαιοδοσία, μόνο αν οι στόχοι της δράσης δεν μπορούν να επιτευ
χθούν καλύτερα από τα ίδια τα κράτη-μέλη.
127
ΚΕΦΑΛΑΙ Ο 8
TO ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι αφενός η εξέταση των νέων στοιχείων που Σκοπός
εισάγουν οι Συνθήκες του Άμστερνταμ (1997) και της Νίκαιας (2001) και αφετέ
ρου η συνολική αποτίμηση του πολιτικού συστήματος της σημερινής Ευρωπαϊκής
Ένωσης και των μελλοντικών προοπτικών εξέλιξης του.
• αναφέρετε τους λόγους που οδήγησαν στην ανάγκη αναθεώρησης της Συνθή Αποτελέσματα
κης του Μάαστριχτ·
• περιγράφετε τις κύριες μεταρρυθμίσεις και τα νέα στοιχεία που εισηγαγαν οι
Συνθήκες του Άμστερνταμ και της Νίκαιας·
• έχετε μια πληρέστερη εικόνα της σημερινής λειτουργίας και των μελλοντικών
προοπτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ενός νέου πολιτικού συστήματος.
• Υπερεθνική οργάνωση Έννοιες

• Ομοσπονδία Κλειδιά
• Συνομοσπονδία
• Δημοκρατία
• Αποτελεσματικοτητα
• Ενισχυμένη συνεργασία
• Ευελιξία
• Εξευρωπαϊσμός
• Σύγκλιση
• Κράτος
• Πολιτικό σύστημα
Αναλύσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια την πορεία ανάπτυξης των Ευρωπαϊ Εισαγωγικές
κών Κοινοτήτων. Είδαμε ότι οι τρεις αυτές Κοινότητες συνένωσαν τους θεσμούς Παρατηρήσεις
τους με τη Συνθηκη Συγχώνευσης (που τέθηκε σε ισχύ το 1967) και ότι με τη Συν
θήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθηκη του Μάαστριχτ) του 1992 πήραν τη
μορφή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και συναποτέλεσαν, μαζί με δύο άλλα, δια-
κριτά αλλά συνδεόμενα πεδία πολιτικής (ΚΕΠΠΑ και ΣΔΕΥ), την Ευρωπαϊκή
Ένωση.
Το τελευταίο κεφάλαιο εξυπηρετεί ένα διττό σκοπό: αφενός παραθέτει τις αλ
λαγές που εισηγαγαν οι Συνθήκες του Άμστερνταμ (1997) και της Νίκαιας (2001),
129
έτσι ώστε να έχουμε μια πληρη εικόνα της κατάστασης της ενοποίησης σήμερα-
αφετέρου επιχειρεί να προσεγγίσει το πολιτικό σύστημα της σημερινής E.E. από
τη σκοπιά μιας περισσότερο συνολικής θεώρησης, έτσι ώστε να αποκτήσουμε μια
κατά το δυνατόν σφαιρική και κριτική προσέγγιση των επιτευγμάτων, των προ
βλημάτων και των μελλοντικών προοπτικών της ενοποίησης.
Εκτος από το κεφάλαιο 9 του Συνοδευτικού Βιβλίου, θα χρησιμοποιήσουμε
και ένα Παράλληλο Κείμενο: ένα σύντομο αλλά ενδιαφέρον άρθρο του P.C.
Schmitter, 1995. Θα ξεκινήσετε τη μελέτη σας από το κεφάλαιο 9 του Συνοδευτι
κού Βιβλίου. Όταν ολοκληρώσετε τη μελέτη του, θα στραφείτε στην πρώτη ενότη
τα (8.1). Στη συνέχεια, θα προχωρήσετε στη μελέτη σας με τις ενότητες 8.2 και 8.3
και μόνο όταν ολοκληρώσετε την ενότητα 8.3 θα στραφείτε στο Παράλληλο Κεί
μενο. Αφού το διαβάσετε, θα συνεχίσετε και θα ολοκληρώσετε τη μελέτη σας με
την τελευταία ενότητα (8.4).
Μελετήστε το κεφάλαιο 9 του Συνοδευτικού Βιβλίου, στο οποίο βασίζεται η εκπόνηση αυ
τής της Δραστηριότητας. Στη συνέχεια απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα (έως 150
λέξεις η κάθε απάντηση), τα οποία έχουν σκοπό να σας βοηθήσουν να εκτιμήσετε τι έχετε
αποκομίσει από τη μελέτη του Συνοδευτικού Βιβλίου.
1. Ποιες είναι, σύμφωνα με τον S. Henig, οι εξωτερικές παράμετροι που θα επηρεάσουν

την περαιτέρω εξέλιξη της ενοποίησης;
2. Ποια είναι, σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα, τα έξι εσωτερικά ζητήματα που θα κυριαρ
χήσουν στην περαιτέρω εξέλιξη της ενοποίησης;
3. Ποια είναι τα δύο θεσμικά ζητήματα που, σύμφωνα με τον S. Henig, θα παίξουν πρωτα
γωνιστικό ρόλο στις συζητήσεις για το μελλοντικό σύστημα πολιτικής οργάνωσης της
E.E.;
130
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
Ενότητα 8.1
H ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ

TOY ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ
To κεφάλαιο 9 του Συνοδευτικού Βιβλίου, που μόλις διαβάσατε, αναφέρεται
στις εξελίξεις που οδήγησαν στη Διακυβερνητική Διάσκεψη με σκοπό την αναθε
ώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ίδια η Συνθηκη
περιελάμβανε διάταξη για αναθεώρηση της με Διακυβερνητική Διάσκεψη που θα
έπρεπε να συγκληθεί το 1996, μέσα σε σύντομο δηλαδη διάστημα από την έναρξη
εφαρμογής της Συνθήκης-μία ασυνήθιστη πρόβλεψη!
Οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτή την ανάγκη αναθεώρησης ήταν τόσο οικονομι
κοί όσο και πολιτικοί:
• η πορεία προς την ONE αποτελούσε πορεία προς ένα νέο και εν πολλοίς ανε
ξερεύνητο πεδίο-
• η κατάρρευση των διαχωριστικών γραμμών ανάμεσα σε δυτική και ανατολική
Ευρώπη οδηγησε σε ένα νέο κύμα αιτήσεων για ένταξη στην Κοινότητα (βλ.
Πίνακα 1) και νέους προβληματισμούς για τον τρόπο χειρισμού της διεύρυν
σης·
• ο τρόπος πρόσληψης της Συνθήκης του Μάαστριχτ από τους πολίτες της Ε.Ε.
φανέρωνε αδιαφορία < και, σε ορισμένες χώρες, επιφυλακτικοτητα και ενίοτε
άρνηση.
Ο τελευταίος παράγοντας θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντικός. Έτσι, σύμφωνα
με τη διατύπωση του Παναγιώτη Ιωακειμίδη, «οι αντιδράσεις και πιέσεις της ευ
ρωπαϊκής κοινωνίας υπήρξαν μια πρόσθετη πηγη που τροφοδότησε τη θεματολο
γία της αναθεωρητικής διαδικασίας» (Ιωακειμίδης, 1998,, σ. 25). Πρέπει να τονί
σουμε στο σημείο αυτό ότι η τελευταία δεκαετία έχει σημαδευτεί από την αυξανό
μενη πολιτικοποίηση των Κοινοτικών ζητημάτων και των πολιτικών. Παλαιοτερα,
η ενοποίηση έτεινε να προωθείται με τρόπους που σπάνια την καθιστούσαν έκδη-
λα πολιτικοποιημένη και διαφιλονικούμενη από ευρύτερες κατηγορίες πολιτών.
Ή ταν σε μεγάλο βαθμό υπόθεση των πολιτικών, τεχνοκρατικών και οικονομικών
ελίτ της δυτικής Ευρώπης.
Τα πράγματα άλλαξαν κυρίως με τη διαδικασία επικύρωσης της Συνθήκης του
Μάαστριχτ, η οποία σε ορισμένα κράτη-μέλη έλαβε τη μορφή δημοψηφίσματος
και, συνεπώς, ανοιχτής αντιπαράθεσης και πολιτικοποίησης. Τα δημοψηφίσματα
αποκάλυψαν προβλήματα που φάνηκαν να αποτελούν συμπτώματα μιας κρίσης
«νομιμοποίησης», δηλαδη κρίσης αποδοχής των θεσμών της Ε.Ε. από τους λαούς
της Ευρώπης (βλ. Καζάκος, 1996, σ. 34-36). Σύμφωνα με τη διατύπωση του Πάνου
Καζάκου, «η σχεδόν γενική κρίση των εθνικών πολιτικών συστημάτων στην Ευρώπη
131
ENOTHTA 8.1
βρίσκεται στις ρίζες της τρέχουσας συζήτησης για την E.E. H E.E. είναι το θύμα της.
Εμφανίστηκε ακριβώς την ώρα που κατέρρεαν τα σοσιαλιστικά καθεστώτα και η
Δημοκρατία απλωνόταν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Προφανώς η κρίση νομιμοποί
ησης στο εθνικό πλαίσιο είναι ανάμεσα σε άλλα μια εξαρτημένη μεταβλητή των
διογκούμενων οικονομικών προβλημάτων και ιδιαίτερα της επίμονης ανεργίας
και των ρωγμών στο κράτος πρόνοιας. (...) Τα προηγούμενα υπηρετούν ένα σκο
πό: να δείξουν καθαρά ότι η κατάσταση στην Ευρώπη έχει βάθη, τα οποία συχνά
δεν αφήνει να φανούν η θεσμική ρητορική. Και ακόμη: ότι η κρίση νομιμοποίησης
(η αποδοχής) δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με θεσμικά τεχνάσματα στο επίπεδο
της Ένωσης» (Καζάκος, 1996, σ. 35).
Από την άλλη πλευρά, μπορεί να υποστηριχτεί η άποψη ότι σε ένα υπό ενοποίη
ση σύστημα, όπως η Ε.Ε., στο οποίο οι εθνικές οικονομικές πολιτικές έχουν εξαι
ρετικά περιορισμένα περιθώρια δράσης, μόνο μεταρρυθμίσεις στο επίπεδο της
Ένωσης είναι δυνατόν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις και, κατά συνέπεια, να
επιφέρουν και πραγματικές αλλαγές στην πρόσληψη του συστήματος από τους λα
ούς της Ευρώπης. Αλλά θα πρέπει να αφορούν ουσιαστικές οικονομικές και πολι
τικές, όχι μόνο θεσμικές, βελτιώσεις.
Αιτήσεις συμμετοχής στην E.K./E.E.

οι οποίες εκκρεμούν (η απορρίφθηκαν*)
1962 Νορβηγία (πρώτη αίτηση)
1987 Μαρόκο*, Τουρκία
1990 Κύπρος, Μάλτα
1992 Νορβηγία (δεύτερη αίτηση), Ελβετία
1994 Ουγγαρία, Πολωνία
1995 Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία
1996 Σλοβενία, Τσεχία
132
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
Ενότητα 8.2
ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ:
ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ, ΛΤΕΥΡΥΝΣΗ KAI ΕΥΕΑΙΞΙΑ;
To αποτέλεσμα της Διακυβερνητικής Διάσκεψης, η Συνθηκη του Άμστερνταμ,
παρουσιάζει διάφορα αμφίρροπα στοιχεία, τα οποία τελικά καταδεικνύουν τον με
ταβατικό χαρακτήρα της.1Ορισμένα στοιχεία προωθούν την περαιτέρω εμβάθυνση:
• η περαιτέρω ενίσχυση του Ευρ. K. μέσω της ενίσχυσης της «διαδικασίας συνα-
ποφασης» την οποία, όπως γνωρίζουμε, εισηγαγε η Συνθηκη του Μάαστριχτ,
• η ενίσχυση του ρόλου του Προέδρου της Επιτροπής και
• η περαιτέρω θεσμοποίηση της ΚΕΠΠΑ ως «κανονικού» τομέα δράσης της Ε.Ε.
υποδεικνύουν ότι η ομοσπονδιακή όψη της Ένωσης παραμένει δυνητικά σημαντική.
Το Άμστερνταμ ενισχύει λοιπόν σε ένα βαθμό το Κοινοβούλιο και την Επιτρο
πή, κατεξοχην υπερεθνικούς θεσμούς της Ένωσης. Γνωρίζουμε (από το κεφάλαιο
4) ότι επικεφαλής της Επιτροπής είναι οι Επίτροποι, οι οποίοι διορίζονται από τις
εθνικές κυβερνήσεις. Ο πρόεδρος της Επιτροπής είναι επικεφαλής αυτών των
Επιτρόπων. H Συνθηκη του Άμστερνταμ ενισχύει σημαντικά τον ρόλο του προέ
δρου της Επιτροπής και του προσδίδει νέες πολιτικές και συμβολικές εξουσίες,
σηματοδοτώντας την απομάκρυνση από ένα κυρίαρχα τεχνοκρατικό πρότυπο. H
τοποθέτηση των Επιτρόπων γίνεται πλέον με «κοινή συμφωνία» κυβερνήσεων και
προέδρου, η τοποθέτηση του προέδρου προύποθέτει ξεχωριστή έγκριση του Ευρ.
Κ. και, στο συμβολικό επίπεδο, στον πρόεδρο αναγνωρίζεται ρητά ο ρόλος της
«πολιτικής καθοδήγησης» της Επιτροπής.
Επίσης, το Άμστερνταμ προσδίδει κάποια υπερεθνικά στοιχεία στην κυρίαρχα
διακυβερνητική ΚΕΠΠΑ. Διατηρεί βέβαια τη δομή της Ένωσης με τους τρεις
διακριτούς πυλώνες και συνεπώς δεν αλλάζει τον βασικό χαρακτήρα της ΚΕΠΠΑ
ως δεύτερου πυλώνα. Με τη νέα Συνθηκη, όμως, η εξωτερική και αμυντική πολιτι
κή της Ένωσης αποκτά για πρώτη φορά έναν εκπρόσωπο, ένα θεσμό που θυμίζει
Υπουργείο Εξωτερικών.12
1 Για τη Συνθήκη του Άμστερνταμ πολύ χρήσιμες είναι οι αναλύσεις των Westlake (1998), Καζάκου (1997),
Στεφάνου (1997) και Ιωακειμίδη (1998β). H μελέτη του Ιωακειμίδη περιλαμβάνει και μια πολύ ενδιαφέ
ρουσα επισκόπηση των διαφορετικών προσεγγίσεων στη Συνθήκη και τη σημασία της για την ενοποίηση
(1998β, σ. 293-308).
2 Υπήρχε, βέβαια, στο πλαίσιο της Επιτροπής, ένας Επίτροπος εξωτερικών υποθέσεων, αλλά οι αρμοδιότη-
τές του ήταν στενά οριοθετημένες και πάντως δεν αφορούσαν την αμυντική διάσταση. Εξ ου και η περίφη
μη σκωπτική παρατήρηση του πρώην Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΛ, Καθηγητή Henry Kissinger, ο
οποίος, αναφερόμενος στην έλλειψη συντονισμένης παρουσίας της Ε.Κ στη διεθνή πολιτική, είχε ρωτήσει:
«Όταν θέλω να μιλήσω με Ευρώπη, ποιον παίρνω στο τηλέφωνο;». Πιο πρόσφατα, ο υφυπουργός Εξωτερι
κών των ΗΠΛ, Richard Holbrooke, κατηγόρησε την Ε.Κ. ότι οι αξιωματούχοι της «κυριολεκτικά κοιμού-
νταν» κατά τη διάρκεια της τελευταίας νύχτας του Ιανουαρίου 1996, ενώ η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκο
νταν στο χείλος μιας πολεμικής σύρραξης με ανυπολόγιστες συνέπειες για τις δυο χώρες και για ολόκληρη
την περιοχή (αναφέρεται, μεταξύ άλλων, από τον McCormick, 1999, σ. 207).
133
ENOTHTA 8.2
Ωστόσο, όπως αναφέραμε πιο πάνω, η νέα Συνθηκη έχει αμφίρροπο χαρακτή
ρα. Έτσι, κάποια άλλα στοιχεία της υποδεικνύουν την εμμονή κάποιων διακυβερ
νητικών όψεων:
• η θεσμοθέτηση της επίκλησης του «ζωτικού εθνικού συμφέροντος» για τη χρη-
ση του βέτο σε ορισμένες περιπτώσεις,
• η αδυναμία περαιτέρω επέκτασης της αρχής της ειδικής πλειοψηφίας και
• η έννοια της «ενισχυμένης συνεργασίας» στην εξέλιξη της ενοποίησης.
H τελευταία αυτή έννοια έχει ιδιαίτερη σημασία. Πιο συγκεκριμένα, η Συνθή
κη αναφέρεται στη δυνατότητα «ενισχυμένης συνεργασίας» μεταξύ της πλειοψη
φίας των κρατών-μελών σε επιμέρους πεδία πολιτικών. Ουσιαστικά πρόκειται για
το παλαιοτερο αίτημα «ευελιξίας» (flexibility) στην ανάπτυξη μορφών στενότερης
συνεργασίας μεταξύ ορισμένων μελών (Ιωακειμίδης, 1998,, σ. 269-292, και
McCormick, 1999, σ. 83-86, 141-146). Παρ’ όλο που η «ευελιξία» ως όρος δεν εν
σωματώθηκε τελικά στη Συνθηκη, πρόκειται βασικά για την ίδια αντίληψη: ότι δη
λαδή τα κράτη που θέλουν και μπορούν να προχωρήσουν με γρηγορότερα βήματα
δεν πρέπει να καθυστερούν λόγω της έλλειψης βούλησης η ικανότητας από τους
εταίρους τους. Τι θα συμβεί αν αυτή η αρχή γίνει γενικότερα αποδεκτή; Μπορού
με να σκιαγραφήσουμε τρία βασικά σενάρια. H επιλογή κάποιου από αυτά θα
αποδειχτεί κρίσιμη για το μέλλον της Ευρώπης:
• Δημιουργία ενός «σκληρού πυρήνα» μελών, η μελλοντική ένταξη στον οποίο
θα είναι αρκετά δύσκολη και, πάντως, δεν τίθεται στο πλαίσιο μιας εν γένει
εξελικτικής προοπτικής.
• Δυνατότητα μιας πλειοψηφίας μελών να προχωρήσουν πρώτα σε ορισμένους
τομείς, με παράλληλη διατήρηση πολιτικής «ανοικτής πόρτας» για τα επόμενα
μέλη με τη συνδρομή και της «Κοινοτικής αλληλεγγύης», την οποία συναντήσα
με στο κεφάλαιο 5 (ενότητα 5.3). H νομισματική ένωση από την 1η Ιανουαρίου
1999 από έντεκα κράτη-μέλη θα αποδειχτεί ότι αποτελεί de facto περίπτωση
μιας τέτοιας πρακτικής.
• Ευέλικτο σχήμα αποκεντρωμένης και ασύμμετρης συνεργασίας-ενοποίησης,
στο οποίο οι χώρες θα ανήκουν σε όποια πεδία πολιτικής επιθυμούν (το λεγό
μενο μοντέλο «Ευρώπη a la carte»).
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι μικρές και νέες η σχετικά νέες χώρες της Ένωσης
(Δανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Φινλανδία) αντιμετώπισαν με έκδηλη
ανησυχία το πρώτο και ορισμένες από αυτές (όπως η Ελλάδα) και το τρίτο σενά
ριο. H Βρετανία αντιτάχτηκε σθεναρά στο πρώτο, που υποστηρίχτηκε κατά και
ρούς από τα έξι ιδρυτικά μέλη των Ε.Κ. H αλλαγή κυβέρνησης στο Λονδίνο δεν
επηρέασε βέβαια τη θεμελιώδη αντίθεση της στο πρώτο σενάριο, «μετατόπισε»
όμως τη βρετανική θέση από μια καθαρή προτίμηση για το τρίτο σενάριο (επί κυ
βέρνησης Συντηρητικών) προς μια επιφυλακτική προτίμηση για το δεύτερο (από
τη νέα κυβέρνηση των Εργατικών). Το αποτέλεσμα της γενικότερης διχογνωμίας
134
ENOTHTA 8.2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
για τα ζητήματα της «ενισχυμένης συνεργασίας» ήταν να μην εφαρμοστεί η σχετι

κή ρήτρα με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης του Άμστερνταμ (τον Μάιο 1999).
Αποφασίστηκε να συμπεριληφθούν τα ζητήματα αυτά στα υπό εξέταση θέματα
της επόμενης Διακυβερνητικής Διάσκεψης.
Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να συμβάλει καλύτερα η Συνθήκη του Άμστερνταμ στην

προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι επερχόμενες προκλήσεις; Αναπτύξτε τις απόψεις
σας, λαμβάνοντας υπόψη όσα έχετε μάθει μέχρι τώρα για την ενοποίηση, τις δυνατότητες
και τους περιορισμούς της (400 περίπου λέξεις).
135
Ενότητα 8.3
H EnEPXOMENH ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ
KAI Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ
Είναι, λοιπόν, σαφές ότι η Συνθηκη του Άμστερνταμ δεν δίνει «οριστικές»
απαντήσεις στα ζητήματα της ενοποίησης, παρ’ όλο που εμπεριέχει ορισμένα ση
μαντικά στοιχεία τα οποία υποδεικνύουν διάφορες δυνατότητες μελλοντικής εξέ
λιξης. H σημερινή Ε.Ε. έχει να επιλύσει προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε πο
λιτικό σύστημα: προβλήματα αποτελεσματικότητας και προβλήματα δημοκρα
τίας? Παράλληλα, όμως, το ζητημα της διεύρυνσης της Ε.Ε. με τις χώρες της ανα
τολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης προκύπτει ως επιτακτική ανάγκη για τη
σταθεροποίηση της ευρωπαϊκής περιφέρειας, την οικονομική ανάπτυξη των χω
ρών αυτών και την παγίωση των νέων δημοκρατικών καθεστώτων τους.
Οι διαδικασίες ληψης και εφαρμογής Κοινοτικών αποφάσεων γίνονται περισ
σότερο σύνθετες και απαιτητικές, καθώς (α) αυξάνεται ο αριθμός των κρατών-με-
λών, αλλά και (β) η εμβάθυνση της ενοποίησης δημιουργεί ανάγκες και αιτήματα
πιο ουσιαστικής και συνολικής αντιμετώπισης των προβλημάτων των πολιτών της
Ένωσης. Παράλληλα, στα προβλήματα αποτελεσματικότητας του Κοινοτικού συ
στήματος προστίθενται αυξημένες αξιώσεις δημοκρατίας στην Κοινότητα και δη
μοκρατικού ελέγχου του Κοινοτικού συστήματος. Είναι φυσικό: διαφορετική ση
μασία είχε το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα», όταν η Κοινότητα είχε περιορι
σμένους τομείς δράσης, διαφορετική σημασία αποκτά στις δεκαετίες του 1980 και
του 1990, οπότε η Κοινότητα εξελίσσεται σε γενικό πλαίσιο που αγκαλιάζει όλες
σχεδόν τις πτυχές της οικονομικής και πολιτικής ζωής της Ευρώπης.
Τα δύο κριτήρια -βαθμός αποτελεσματικότητας του συστήματος, βαθμός δη
μοκρατικού ελέγχου του συστήματος- ισχύουν ανεξάρτητα από τη δομή του πολι
τικού συστήματος, αν είναι δηλαδη ομοσπονδιακό η διακυβερνητικό, ενιαίο η
αποκεντρωμένο κ.λπ. Πρέπει να θυμηθούμε στο σημείο αυτό ότι τα κριτήριά μας
όταν προσεγγίζουμε μία ρύθμιση ως πρώτιστα «ομοσπονδιακή» η «διακυβερνητι
κή» είναι κριτήρια εθνικά-κρατικά, κριτήρια τα οποία υιοθετούν στοιχεία από την
ιστορική εμπειρία της εξέλιξης και του εκδημοκρατισμού εθνικών κρατών η και
ορισμένων πολυεθνικών ομοσπονδιακών κρατικών μορφωμάτων (π.χ. οι ΗΠΑ <
η Ελβετία).
Στο μεταξύ, η νέα Διακυβερνητική που επεξεργάστηκε τις αλλαγές στη Συνθή
κη του Άμστερνταμ-η οποία, όπως τονίσαμε, είχε έναν αρκετά «προσωρινό» χαρα
κτήρα-κατέληξε σε μια Συνθηκη που τελικά υπογράφτηκε στις 26 Φεβρουαρίου3
3 Μιαπολύ καλή επισκόπηση αυτών των ζητημάτων στα ελληνικά υπάρχει στο βιβλίο του Ιωακειμίδη
(1998β, σ. 293-300). Για τον γενικότερο προβληματισμό, βλ. την κ ριτική ανάλυση του Κ αζάκου
(1996), τον τόμο που επιμελήθηκε ο Τσινισιζέλης (1996), καθώς επίσης και τη σημαντική μελέτη των
Chryssochoou, Tsinisizelis, Stavridis & Ifantis (1999).
136
ENOTHTA 8.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
2001 στο Συμβούλιο της Νίκαιας. Ωστόσο, η Συνθηκη της Νίκαιας -το νέο θεσμικό
πλαίσιο της Ένωσης- δεν αποτέλεσε τελικά ένα κείμενο που να μοιάζει λιγότερο
προσωρινό από αυτό του Άμστερνταμ. Ακριβέστερα, η νέα Συνθηκη έδωσε κάποιες
λύσεις σε επιμέρους τεχνικά ζητήματα που αφορούσαν κυρίως την προσαρμογή της
Ένωσης ενόψει της διεύρυνσης της με νέα μέλη, άφησε όμως και πάλι αναπάντητα
τα μεγάλα, συνταγματικής υφής, ερωτήματα που αφορούν το πολιτικό σύστημα της
Ευρώπης. Κυριάρχησε το ζητημα της διεύρυνσης. Τα μεγάλα πολιτικά και θεσμικά
ερωτήματα παραπέμφθηκαν στην επόμενη Διακυβερνητική Διάσκεψη, του 2004. Τι
νέο έφερε λοιπόν η Συνθηκη της Νίκαιας;4
• Με δεδομένη την αναμενόμενη αύξηση του αριθμού των κρατών-μελών, ορίζε
ται ότι από το 2005 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα απαρτίζεται από έναν Επίτροπο
από κάθε κράτος-μέλος (άρα οι μεγάλες χώρες χάνουν το δικαίωμα αποστολής
δύο Επιτρόπων).
• Αυξάνεται ο αριθμός των περιπτώσεων στις οποίες εφαρμόζεται η αρχή της ειδι
κής πλειοψηφίας στη διαδικασία ληψης αποφάσεων, παραμένουν όμως «εκτός»
αρκετά κρίσιμα πεδία (κοινωνική πολιτική, φορολογία κ.ά.).
• Με στόχο την εξομάλυνση της πορείας προς τη διεύρυνση (που τελικά θα οδη
γήσει σε μια Ένωση 27 μελών), αποφασίστηκε η τροποποίηση γενικότερα του
συστήματος ληψης αποφάσεων. Υιοθετείται η αρχή της «τριπλής πλειοψη
φίας», σύμφωνα με την οποία, για να ληφθεί μια απόφαση με ειδική πλειοψη-
φία, αυτή θα πρέπει να υποστηρίζεται από: (α) πλειοψηφία κρατών-μελών, (β)
αριθμό ψήφων που αντιστοιχεί σε ένα δεδομένο όριο το οποίο θα αναπροσαρ
μόζεται με τις διαδοχικές διευρύνσεις, αλλά δεν θα μπορεί να υπερβεί τα
73,4% των ψήφων και (γ) πλειοψηφία πληθυσμού (κατά πόσο η ειδική πλειο
ψηφία αντιστοιχεί τουλάχιστον στο 62% του πληθυσμού της Ε.Ε.).
• Είδαμε ότι η «ενισχυμένη συνεργασία» την οποία εισηγαγε το Άμστερνταμ πα
ρέμενε μετέωρη. Με τη Νίκαια ρυθμίζονται οι προϋποθέσεις μετάβασης σε «ενι-
σχυμένες συνεργασίες» και επεκτείνεται η δυνατότητα εφαρμογής της «ενισχυ-
μένης συνεργασίας» και στο πεδίο της ΚΕΠΠΑ, με την προϋπόθεση ότι η συνερ
γασία αυτή δεν αφορά «θέματα που έχουν στρατιωτικές συνέπειες < θέματα
άμυνας».
Εκτός του πλαισίου της Συνθήκης της Νίκαιας και χωρίς να έχει δεσμευτική ισχύ
για τα κράτη-μέλη, υιοθετήθηκε και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. O Χάρτης
αποτελεί μια νομικά ανίσχυρη αλλά συμβολικά μεγάλης σημασίας εξέλιξη, η οποία
υπογραμμίζει την αποδοχή από τα μέλη της Ένωσης μιας σειράς κοινών πολιτικών
αξιών (ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ατομικές ελευθερίες, ισότητα, αλληλεγγύη, ιδιότη
τα του πολίτη της Ένωσης). Σε κάθε περίπτωση, το θέμα της ενσωμάτωσης του Χάρ
τη στη Συνθηκη θα συζητηθεί και πάλι στη Διακυβερνητική Διάσκεψη του 2004.
4 Για μια πρώτη επισκόπηση στα ελληνικά, βλ. τα άρθρα των Π. Ιωακειμίδη, A. Πασσά, K. Στεφάνου,
M. Τσινισιζέλη, N. Φραγκάκη, Λ. Π απαδοπονϊου, Γ. Α σ τρα κ ά και Π. Γκάτζιου στην Ε υ ρ ω π α ϊκ ή
Έ κ φ ρ α σ η , 40 (2001).
137
ENOTHTA 8.3
Αναφερθηκαμε στο κεφάλαιο 2 και σε διάφορα άλλα σημεία αυτού του Εγχει
ριδίου στον φεντεραλισμό και στην προσέγγιση που υποστηρίζει τη χρησιμοποίη
ση της ομοσπονδίας ως προτύπου για την οργάνωση της ενωμένης Ευρώπης. Τι θα
σημαινε η εφαρμογή στην Ε.Ε. του ομοσπονδιακού προτύπου, το οποίο έχουμε
υπόψη μας από την ιστορική εμπειρία; Σε επίπεδο θεσμών, θα συνεπαγόταν:
• την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς την κατεύθυνση μιας πραγ
ματικής βουλής·
• τον μετασχηματισμό του Συμβουλίου Υπουργών σε μια Άνω Βουλή (Βουλή
των Κρατών)·
• την ανάληψη από την Επιτροπή του ρόλου της Κυβέρνησης της Ένωσης, ρόλου
ο οποίος προϋποθέτει την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τη με
τεξέλιξη του σε μία πραγματική βουλή που θα μπορεί να ελέγχει την Επιτροπή.
Αυτή η ομοσπονδιακή δομή θα ήταν «διαφανής και κατανοητή», εφόσον θα
αντλούσε από γνώριμες ιστορικές εμπειρίες. Αλλά, κατά πρώτον, η δημοκρατική
νομιμοποίηση της Ε.Ε. έχει τις ρίζες της, ούτως η άλλως έμμεσα, στο γεγονός ότι
το Σ.Υ. συγκροτείται από υπουργούς δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων των
κρατών-μελών (Καζάκος, 1996, σ. 61-62).
Κατά δεύτερο λόγο, στην περίπτωση της Ε.Ε. πρόκειται για ένα θεσμικό σύ
στημα που βρίσκεται ακόμη σε στάδιο διαμόρφωσης. Όπως αναφέραμε στο κε
φάλαιο 2, οι υπέρμαχοι της ομοσπονδιακής οργάνωσης της Ε.Κ. θεωρούσαν
εξαρχής ότι η επίτευξη συμφωνίας για ένα ομοσπονδιακό ευρωπαϊκό σύνταγμα
θα αποτελούσε μια σαφή λύση η οποία θα επέτρεπε μια συνολική ανασύνταξη
των ευρωπαϊκών δημιουργικών δυνάμεων στην πολιτική, στην οικονομία, στην
κοινωνική ζωη, στην τεχνολογία και στον πολιτισμό. Όπως γνωρίζουμε σήμερα,
τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν με αυτό τον τρόπο. Αντί για μια εξαρχής ομοσπον
διακή συμφωνία, η ενοποίηση ακολούθησε μια σταδιακή και αρκετά περίπλοκη
εξέλιξη. Πώς διαγράφεται το αποτέλεσμα στις αρχές του 21ου αιώνα;
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να μελετήσετε το άρθρο τον P. Schmitter, 1995, διακε
κριμένου Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα, το οποίο περιέχει μια σύντομη αλλά
ουσιαστική αναφορά στα πιθανά πρότυπα πολιτικής οργάνωσης που θα ακολου
θήσει η E.E. Όταν ολοκληρώσετε τη μελέτη του, επιστρέψτε στο κεφάλαιο αυτό και
συνεχίστε τη μελέτη της ενότητας 8.4.
Α σ κησ η Α υ το α ξ ιο λ ό γ η σ η ς 1 /Κ ε φ ά λ α ιο 8 *1
Με βάση το Παράλληλο Κείμενο που μελετήσατε, απαντήστε τι είναι ο τύπος πολιτικής

οργάνωσης της «συγκυριαρχίας». (Μόνο μια απάντηση είναι σωστή.)
1. Ένας τύπος πολιτικής οργάνωσης στον οποίο τα κράτη-μέλη μεταφέρουν ολοένα και
138
ENOTHTA 8.3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
περισσότερες αρμοδιότητες στο υπερεθνικό επίπεδο, με αποτέλεσμα την «πολιτική

συγχώνευση».
2. Μια μορφή πολιτικής κοινοπραξίας στην οποία τα μέλη εξακολουθούν να έχουν δικαίω
μα να χρησιμοποιούν τα συλλογικά μέσα για να πετύχουν και επιμέρους (εθνικούς)
σκοπούς πολιτικής.
3. Ένας τύπος πολιτικής οργάνωσης στον οποίο οι εδαφικές δικαιοδοσίες και οι λειτουρ
γικές αρμοδιότητες διαχωρίζονται.
4. Ένα οργανωτικό πρότυπο που συνδυάζει υπερεθνικά και διακυβερνητικά στοιχεία.
Θα βρείτε τη δική μας απάντηση στο Παράρτημα, στο τέλος του κεφαλαίου.
139
Ενότητα 8.4
TO ΥΠΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Σκοπός της ενότητας αυτής είναι να παρουσιαστούν αδρομερώς τα βασικά
στοιχεία τα οποία αφενός καθορίζουν τον σημερινό χαρακτήρα της E.E. και αφε
τέρου θα επηρεάσουν τη μελλοντική πορεία της.
Όπως αναφέρει ο P. Schmitter στο Παράλληλο Κείμενο που μόλις μελετήσα
τε, η τελευταία δεκαετία έχει σημαδευτεί από την εντεινόμενη πολιτικοποίηση
των Κοινοτικών ζητημάτων (issues) και πολιτικών (policies). Σε παλαιοτερες δε
καετίες, η ενοποίηση έτεινε να προωθείται με τρόπους που σπάνια την καθιστού
σαν πολιτικοποιημένη και διαφιλονικούμενη από ευρύτερες κατηγορίες πολιτών.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, ήταν σε μεγάλο βαθμό υπόθεση των διάφορων
ελίτ της δυτικής Ευρώπης. Τα πράγματα άλλαξαν κυρίως με τη διαδικασία επικύ
ρωσης της Συνθήκης του Μάαστριχτ, η οποία σε ορισμένα κράτη-μέλη έλαβε τη
μορφή δημοψηφίσματος και, συνεπώς, ανοιχτής αντιπαράθεσης και πολιτικοποί
ησης. Λίγα χρόνια αργότερα, στην αρχή του 21ου αιώνα, η ίδια αυτή πολιτικοποί
ηση τοποθετεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τα ζητήματα του ρόλου της Έ νω
σης μέσα σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον, στο οποίο τις επιπτώσεις των διε
θνών οικονομικών εξελίξεων δεν μπορεί να τις τιθασεύσει μεμονωμένα το κάθε
κράτος-μέλος.
H πολιτικοποίηση αυτή έφερε στο προσκήνιο και έναν προβληματισμό για τη
φύση της Ε.Ε. ως ενός νέου πολιτικού συστήματος, έναν προβληματισμό ο οποίος
υπήρχε και στο παρελθόν (Lindberg, 1967), αλλά όχι τόσο έντονος όσο σήμερα. H
ιδιαίτερη ιστορική πορεία διαμόρφωσης της Ε.Ε., όπως παρουσιάστηκε στα προη
γούμενα κεφάλαια, της προσέδωσε κάποια ιδιαίτερα -ορισμένοι λένε μοναδικά-
χαρακτηριστικά. H Ε.Ε. έχει ηδη αποκτήσει σήμερα όλα τα βασικά στοιχεία ενός
πολιτικού συστήματος, δεν μοιάζει όμως με τα γνώριμα κρατικά μορφώματα (βλ.
Quermonne, 1994· Hix, 1999' Scharpf, 1999 (Wessels, 1999). H ανάδυση ενός ευ
ρωπαϊκού πολιτικού συστήματος έγινε σταδιακά, όχι συγχρονισμένα, με επιμέ-
ρους αλλαγές στα πεδία πολιτικής και αναπροσαρμογές βήμα προς βήμα. Παρ’
όλα αυτά, μια σειρά από σημαντικότατα στοιχεία αποδεικνύουν τη σταδιακή ανά
δυση και τη σημερινή λειτουργία ενός ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος:
• Υπάρχει προχωρημένη σύγκλιση στα σημαντικά ζητήματα πολιτικής (issue
convergence), στα ζητήματα δηλαδη που καθορίζουν τα περιεχόμενα της πολι
τικής διαδικασίας και της πολιτικής αντιπαράθεσης.
• Παρατηρείται εξίσου προχωρημένη σύγκλιση στα περιεχόμενα και στους
σκοπούς των δημόσιων πολιτικών (policy convergence) στα κράτη-μέλη της
Ένωσης.
140
ENOTHTA 8.4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
• Προωθούνται σταδιακές θεσμικές συγχωνεύσεις μεταξύ του συστήματος της

E.E. και τομέων των διοικητικών λειτουργιών των κρατών-μελών που το
συναποτελούν5.
• Βρίσκεται σε εξέλιξη μια συνολική διαδικασία εξευρωπαϊσμού των εθνικών
θεσμών, πολιτικών και προτύπων συμπεριφοράς. O εξευρωπα'ίσμός είναι σή
μερα μια έννοια κεντρικής σημασίας στην ευρωπαϊκή πολιτική επιστήμη. Επι
σημαίνει τις πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές επιπτώσεις από τη συμμετοχή
των κρατών-μελών σε προχωρημένα στάδια της ενοποίησης και τη σταδιακή
εξαφάνιση των ορίων μεταξύ «εσωτερικού-κρατικού» και «ευρωπαϊκού»6.
• Διαμορφώνονται σταδιακά πραγματικές κομματικές οικογένειες στο διαρκώς
ενισχυόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο οποίο, όπως έχουμε αναφέρει, οι
βουλευτές συγκροτούν πολιτικές (υπερεθνικές) και όχι εθνικές ομάδες7.
• Παρατηρείται συνεχής και ενεργητική συμμετοχή μεγάλου αριθμού οργανώ
σεων εκπροσώπησης συμφερόντων στις διαδικασίες ληψης αποφάσεων στους
κεντρικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο8.
• Παρατηρείται επίσης μια εξέλιξη της πρόσληψης της Κοινότητας από τους πο
λίτες σε μια περισσότερο συγκεκριμένη, πραγματιστική και επιλεκτική κατεύ
θυνση. Παρά τα πιθανά προβλήματα «νομιμοποίησης» στη δεκαετία του 1990,
στα οποία αναφερθηκαμε πιο πάνω, αν υιοθετήσουμε μια μακροπρόθεσμη
προοπτική, διαπιστώνουμε ότι οι πολίτες τείνουν να εφαρμόζουν για την αποτί
μηση της Ε.Κ. κριτήρια αποτελεσματικοτητας και ωφελιμότητας, που συνήθως
αφορούν τους εθνικούς θεσμούς. Τη θέση της παλαιοτερης «παθητικής συναί
νεσης» εμφανίζεται να παίρνει έτσι μια περισσότερο πραγματιστική και επιλε
κτική προσέγγιση (βλ. Gabel & Palmer, 1995). Υπάρχουν όμως και σημαντικές
εθνικές διαφοροποιήσεις: π.χ. στην Ιρλανδία, Ολλανδία, Ιταλία, Ελλάδα, Λου
ξεμβούργο, Πορτογαλία και Ισπανία το ποσοστό επιδοκιμασίας της Ε.Ε. ξε
περνά πολύ τον μέσο όρο (ο οποίος βρίσκεται περίπου στο 50% με στοιχεία
του 1997).
• Συνεχίζεται η προσπάθεια θεσμοποίησης κοινών προτύπων συμπεριφοράς
στα ευαίσθητα πεδία της εξωτερικής και της αμυντικής πολιτικής. Πρόκειται
για πρότυπα τα οποία στηρίζονται στην εσωτερίκευση τους και στη δυνατότητά
τους να συνδιαμορφώνουν την εθνική βούληση. Με άλλα λόγια, οι αλληλένδε-
τες διαδικασίες της θεσμοποίησης και της εσωτερίκευσης τονίζουν το γεγονός
ότι το ευρωπαϊκό σύστημα δεν είναι πλέον ένας εξωγενής παράγοντας, έξω
από τα κράτη-μέλη, διευκολύνοντας η περιορίζοντας τη συμπεριφορά τους,
5Για την ανάλυση της πολιτικής και θεσμικής συγχώνευσης πολύ σημαντικά είναι τα έργα των Wessels
(1992, 1997), Marks κ.ά. (1996) και Rometsch & Wessels (1996).
6Για την ανάλυση του εξευρω παϊσμού στη διεθνή βιβλιογραφία, βλ. τα σχετικά έργα των Ladrech
(1994), Andersen & Eliassen (1993), Lavdas (1997) και, στα ελληνικά, Λάβδας (1998).
7Σημαντικές ως προς αυτό είναι οι σχετικές αναλύσεις των Ladrech (1997) και Hix & Lord (1997).
Μια διεξοδική επιστημονική ανάλυση του ρόλου των «ομάδων συμφερόντων» στην ενοποίηση παρου
σιάζεται στο βιβλίο του Greenwood (1997). Για την περίπτωση της Ελλάδας βλ. Lavdas (1997).
141
ENOTHTA 8.4
αλλά πρέπει να εκληφθεί ως παράγοντας ο οποίος συνδιαμορφώνει εθνικές

πολιτικές9.
• Και, φυσικά, τέθηκε σε ισχύ η νομισματική ένωση (ευρώ) και η εγκαθίδρυση
κεντρικών νομισματικών θεσμών (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα).
H θεσμική απροσδιοριστία του συστήματος της σημερινής Ε.Ε. οφείλεται αφε
νός στο γεγονός ότι, όπως ηδη σημειώσαμε, πρόκειται για ένα σχεδόν πλήρως
σχηματισμένο πολιτικό σύστημα που χαρακτηρίζεται όμως από την απουσία κρα
τικού μορφώματος και, αφετέρου, στον κυρίαρχο ρόλο της διαδικασίας συνεχούς
πολιτικής θεσμοποίησης. Πρόκειται για μια διαδικασία που εξελίσσεται ευρισκό
μενη σε διαρκή αλληλεπίδραση με τον εξευρωπαϊσμό των κρατικών πολιτικών
και των εθνικών και υποεθνικών θεσμών και με τις διαμορφούμενες θεσμικές
συγχωνεύσεις (Λάβδας, 1998). Αυτή η θεσμοποίηση που εξελίσσεται μέσω καθη
μερινών αλληλεπιδράσεων και με την απουσία κάποιου «τελικού» θεσμικού προ
τύπου συνιστά σήμερα το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του πολιτικού συστήμα
τος της Ε.Ε. O τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται η ευρωπαϊκή θεσμοποίηση υπο
δεικνύει ότι η διάκριση μεταξύ ευρωπαϊκού και εθνικού επιπέδου καθίσταται
πλέον δυσχερής. H διάκριση διαβρώνεται συνεχώς τόσο στη ρύθμιση των οικονο
μικών συναλλαγών και την οργάνωση της πολιτικής οικονομίας των κρατών-με-
λών όσο και στη συγχώνευση του εθνικού και του ευρωπαϊκού επιπέδου στις δια
δικασίες ληψης αποφάσεων (Wessels, 1999 και Quermonne, 1994).
Παρά το γεγονός, όμως, ότι ένα ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα έχει ηδη αναδυ-
θεί, κάθε προσπάθεια να προσεγγίσουμε την Ε.Ε. μέσα από το πρίσμα της ανάλυ
σης γνώριμων κρατικών μορφωμάτων οδηγείται σε αδιέξοδο. Γίνεται εύκολα κα
τανοητό από όλους ότι δεν υφίσταται σήμερα ένα «ευρωπαϊκό κράτος». Και όμως,
δύο σημαντικά στοιχεία πρέπει να μας ευαισθητοποιήσουν απέναντι στην ύπαρξη
διαφορετικών προτύπων και διαδικασιών πολιτικής οργάνωσης, πέρα από την
κρατική:
• η ιστορικότητα του εθνικού κράτους ως μοντέλου πολιτικής οργάνωσης και
• η συνειδητοποίηση του βαθμού στον οποίο η κρατικότητα (stateness) μπορεί
να ποικίλλει ακόμη και σε σύγχρονες κοινωνίες.
Με άλλα λόγια, γνωρίζουμε ότι το εθνικό κράτος ως τύπος πολιτικής οργάνω
σης είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Έ χει μία ιστορική αρχή και είναι πι
θανό να υποκειται σε κρίσιμους μετασχηματισμούς στη σημερινή και στην αυρια
νή Ευρώπη. Όπως διαπιστώσαμε στο κεφάλαιο 1, το εθνικό κράτος ως τύπος πολι
τικής οργάνωσης αναδύθηκε στην Ευρώπη και ενισχύθηκε από την αλληλεπίδρα
ση μεταξύ των νέων κρατικών μηχανισμών (διοίκησης, στρατού, δημόσιας εκπαί
δευσης) και του εθνικισμού ως δύναμης που υπογράμμιζε τα «ομογενοποιητικά»
9 Χαρακτηριστικές είναι οι αναλύσεις στα κεφάλαια που περιέχονται στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα
συλλογή των Carlsnaes & Smith (1994), ιδιαίτερα το έργο του T. Risse-Kappen σε αυτή τη συλλογή
και αλλού. Για την εφαρμογή στοιχείων αυτού του θεωρητικού πλαισίου ανάλυσης στην περίπτωση
της κρίσης στη Γιουγκοσλαβία, βλ. Lavdas (1996).
142
ENOTHTA 8.4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
στοιχεία στο εσωτερικό του εθνικού κράτους. Αυτή η μορφή πολίτικης οργάνωσης
επεκτάθηκε στη συνέχεια σε ολόκληρο τον πλανητη.
Γνωρίζουμε ακόμη ότι ο βαθμός και η μορφή της κρατικοτητας ποικίλλουν
ακόμη και μεταξύ σύγχρονων εθνικών κρατών. Εξαρτώνται από την εσωτερική
διαφοροποίηση, την ευρωστία και τα οργανωτικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας
πολιτών, τη μορφή της εθνικής συνείδησης, τους προηγούμενους θεσμούς εξου
σίας και τη συνέχειά τους, το κυρίαρχο σύστημα δικαίου και τους μετασχηματι
σμούς του. Λέμε έτσι, π.χ., ότι η πολιτική εξέλιξη στη Γαλλία οδηγησε σε ισχυρό
τερες και λιγότερο πλουραλιστικές μορφές κρατικοτητας από ο,τι στη Βρετανία η
ότι η εξέλιξη στην Ελβετία οδηγησε σε εντελώς διαφορετικές μορφές κρατικοτη-
τας από ο,τι στην Ελλάδα.
Κατά συνέπεια, πρέπει να αναλογιστούμε ότι η ανάδυση ενός πολιτικού συ
στήματος αλλά και ενός πολιτικού κέντρου σε αυτό το πολιτικό σύστημα δεν συνε
πάγεται αυτόματα ότι έχει δημιουργηθεί ένα «κράτος».10*Στην περίπτωση της
Ε.Ε., το πρότυπο πολιτικής οργάνωσης είναι σήμερα ένα πολιτικό σύστημα χωρίς
κράτος (βλ. Quermonne, 1994· Hix, 1999).11Έ να πολιτικό σύστημα, με άλλα λό
για, που αποτελείται από μετασχηματιζόμενα εθνικά κράτη, χωρίς όμως να έχει
το ίδιο διαμορφώσει, στη θέση αυτών των μετασχηματιζόμενων κρατών, ένα κε
ντρικό κράτος: ενώ οι χώρες που αποτελούν την Ένωση αναμφίβολα διατηρούν
στοιχεία κρατικής οργάνωσης, το συνολικό θεσμικό πλαίσιο στο επίπεδο της Ε.Ε.
συγκροτεί μεν ένα πολιτικό σύστημα, όπως διαπιστώσαμε πιο πάνω, αλλά δεν δια
φαίνονται σε αυτό στοιχεία ενός νέου, υπερεθνικού < μετα-εθνικού ευρωπαϊκού
κράτους.
Βέβαια, αυτός ο αναδυόμενος τύπος πολιτικής οργάνωσης δημιουργεί πολλά
και δύσκολα ερωτήματα. Γνωρίζουμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κρατών-με-
λών προχωρεί σε πληρη νομισματική ένωση. Αν από το νέο ευρωπαϊκό πολιτικό
σύστημα απουσιάζουν τα χαρακτηριστικά εκείνα που συνδυάζονται με τους γνώ
ριμους κρατικούς θεσμούς, τότε εύλογα προκύπτει το ερώτημα: με ποιους μηχανι
σμούς και μέσα από ποιες διαδικασίες θα ασκείται κάποιας μορφής πολιτικός
έλεγχος στην ενοποιημένη ευρωπαϊκή οικονομία; Αντιπροσωπεύει ίσως το νέο
ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα μια σχεδόν μηδενική μορφή πολιτικού ελέγχου στις
οικονομικές διαδικασίες, οι οποίες αποδεσμεύονται τώρα πραγματικά από τους
πολιτικούς θεσμούς; Ή μήπως το νέο πολιτικό σύστημα της Ένωσης μπορεί να
αναπτύξει νέους μηχανισμούς πολιτικής και δημοκρατικής εποπτείας της οικονο
μίας σε ευρωπαϊκό πια επίπεδο;
Τα ερωτήματα αυτά μπορούν μόνο να τεθούν -όχι να απαντηθούν- λόγω της
περιορισμένης έκτασης αυτού του Εγχειριδίου. Αλλά είναι ερωτήματα που, στα
10 Κλασική ως προς αυτό είναι η ανάλυση των Badie & Birnbaum (1979). H έννοια της «κρατικοτητας»
έχει αναλυθεί στο κλασικό άρθρο του Nettl (1968). Για την έλλειψη «κρατικοτητας» στην E.E. βλ.
Quermonne (1994) και διεξοδικότερα Hix (1999, σ. 1-5).
11
Χαρακτηριστικές είναι οι διαφορετικές αλλά συγκλίνουσες ως προς αυτό το κρίσιμο σημείο αναλύ
σεις των Quermonne (1994), Meny κ.ά. (1996), Gabel (1998), Hix (1999), Wessels (1999) και Lavdas
(2001).
143
ENOTHTA 8.4
επόμενα χρόνια, θα απασχολήσουν όλους μας ως πολίτες-μέλη της Ευρωπαϊκής

Ένωσης. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται, όπως φαίνεται, για ένα νέο τύπο πολιτι
κού συστήματος. Πρόκειται για ένα πολιτικό σύστημα που, στην Ευρώπη των αρ
χών του 21ου αιώνα, σηματοδοτεί τις απαρχές μιας νέας ιστορικής περιόδου στην
εξέλιξη ενός τύπου πολιτικής οργάνωσης και διακυβέρνησης. Δεν είναι άλλωστε
περίεργο, καθώς η Ευρώπη από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχει προσφέρει
και τη δική της εμπειρία και έχει συνεισφέρει με τρόπο μοναδικό στην ιστορία της
εξέλιξης των πολιτικών θεσμών.
Δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α 3 /Κ ε φ ά λ α ιο 8 1
1. Επιστρέψτε στη Δραστηριότητα 1 του κεφαλαίου 2 και απαντήστε την εκ νέου, έχοντας
κατά νου και όσα μελετήσατε μέχρι τώρα για τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη διεθνή
πολιτική και στην εξέλιξη της ενοποίησης από τη δεκαετία του 1950 μέχρι τα τέλη της
δεκαετίας του 1990. H απάντησή σας δεν χρειάζεται να υπερβαίνει τις 300 λέξεις.
2. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάσαμε επίσης τις κύριες έννοιες και προσεγγίσεις με τις οποίες
οι πολιτικοί επιστήμονες αναλύουν την ενοποίηση της Ευρώπης. Με βάση όσα μελετή
σατε μέχρι τώρα, απαντήστε στο ακόλουθο ερώτημα: Πιστεύετε ότι η διακυβερνητική,
η λειτουργική, η φεντεραλιστική ή άλλες προσεγγίσεις είναι πιο χρήσιμες για την ανά
λυση της πορείας της ενοποίησης; (300 λέξεις)
144
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
Σύνοψη
Στο κεφάλαιο αυτό σκιαγραφήσαμε τους προβληματισμούς που προέκυψαν
στα πρώτα χρόνια εφαρμογής της Συνθήκης του Μάαστριχτ και παρουσιάσαμε
τις τροποποιήσεις που εισήγαγαν οι νέες αναθεωρητικές προτάσεις, οι Συνθή
κες του Άμστερνταμ και της Νίκαιας. Είδαμε ότι και οι πρόσφατες τροποποιή
σεις δεν διαμορφώνουν ένα «τελικό» πλαίσιο για την Ένωση. Αντίθετα, αποτε
λούν σταθμούς σε μια πορεία που χαρακτηρίζεται από την προοδευτική συνένω
ση και συγχώνευση των κρατών-μελών στο σύστημα της Ε.Ε., αλλά με τρόπο που
παραμένει ανοιχτός ως προς το καταληκτικό οργανωτικό πρότυπο.
H πολιτικοποίηση που συνόδευσε τη διαδικασία επικύρωσης της Συνθήκης
του Μάαστριχτ και, στη συνέχεια, η έναρξη της διαδικασίας της νομισματικής
ένωσης υπογράμμισαν τον χαρακτήρα της σημερινής Ε.Ε. ως μιας νέας μορφής
πολιτικού συστήματος. H ιδιαίτερη ιστορική πορεία διαμόρφωσης της Ε.Ε., την
οποία παρακολουθήσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια, της προσέδωσε κάποια
μοναδικά χαρακτηριστικά. H Ε.Ε. έχει ήδη αποκτήσει όλα τα βασικά στοιχεία
ενός πολιτικού συστήματος, δεν μοιάζει όμως με τα γνώριμα κρατικά μορφώμα
τα. H ανάδυση ενός ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος έγινε με τρόπο μη συγχρο
νισμένο, με επιμέρους διαμορφώσεις πεδίων πολιτικής και σταδιακές αναπρο
σαρμογές. Για να κατανοήσουμε τον τρόπο λειτουργίας της Ένωσης, πρέπει να
έχουμε υπόψη μας οτι πρόκειται για ένα σύστημα πολιτικής οργάνωσης το
οποίο χαρακτηρίζεται από σημαντικές ιδιαιτερότητες. Παρουσιάζει τριών ειδών
στοιχεία: (α) στοιχεία από τα γνώριμα πολιτικά και διοικητικά συστήματα των
εθνικών κρατών, (β) όψεις που ομοιάζουν με αντίστοιχες των διεθνών οργανι
σμών και (γ) ιδιαίτερα, suigeneris χαρακτηριστικά πολιτικής οργάνωσης. Πρό
κειται, συνολικά, για ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο δεν έχουν διαμορφωθεί οι
θεσμοί και τα πρότυπα εξουσίας που συνδυάστηκαν ιστορικά με τη μορφή του
κράτους.
H μελλοντική πορεία του συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έχει κα
θοριστικές επιπτώσεις στη ζωή, στην πολιτική δραστηριότητα και στην ευημε
ρία των πολιτών της Ευρώπης. H γνώση της πορείας του ευρωπαϊκού πολιτικού
συστήματος μας βοηθά να εκτιμήσουμε τις δυνατότητές του και να επισημά-
νουμε τις αδυναμίες του. Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις της λειτουργίας αυ-
του του συστήματος, όπως επίσης και του μετασχηματισμού των εθνικών κρα
τών της Ευρώπης, εκτείνονται από την οικονομία και την πολιτική μέχρι τις
κοινωνικές σχέσεις και τον πολιτισμό. O ευρωπαϊκός πολιτισμός, παρ’ όλο που
είχε βέβαια βαθιές ρίζες στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, αναπτύχθηκε στη
μοντέρνα εποχή ως πολιτισμός των διαφορετικών εθνικών κρατών της ηπείρου
O
μετασχηματισμός αυτών των κρατών και η ανάδυση ενός ευρωπαικου
λ y y ί\' y y y τι y y
πολιτικού συστήματος θέτουν μια σειρά κρίσιμα ερωτήματα: Γινόμαστε άραγε
μάρτυρες των απαρχών μιας διαδικασίας συγχώνευσης Ε.Ε. και κρατών-μελών η
οποία θα οδηγήσει στην ουσιαστική αχρηστευση των κρατικών δομών όπως τις
y y y y /λ y y λ y
έχουμε γνωρίσει μέχρι σήμερα; Θα σημάνει ο μετασχηματισμός που συντελεί-
y c y pi y y y y y
ται στις μέρες μας τη διαμόρφωση των συνθηκών που ευνοουν νέες μορφές ενός
πραγματικά κοινου ευρωπαϊκού πολιτισμού;
145
//Λ / S S S Λ S
Οποιες κι αν είναι οι απαντήσεις στα παραπανω ερωτήματα, η παρακολού
θηση του μετασχηματισμού που συντελείται στις μέρες μας στη «γηραια ήπει
ρο» προϋποθέτει την κατανόηση ορισμένων πολύ βασικών παραμέτρων. Έ χου
με διαπιστώσει, στα προηγούμενα κεφαλαια, οτι η ενοποίηση εχει προχωρήσει
με εντυπωσιακό τρόπο από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι σήμερα. H
γνώση της πορείας της ξεκινάει, ωστόσο, παντα με την προσπάθεια καλύτερης
κατανόησης των ιστορικών συνθηκών που οδήγησαν στη δημιουργία και την
παγίωση της. Των συνθηκών μέσα από τις οποίες ορισμένα από τα παλαιότερα
και ισχυρότερα εθνικα κρατη του πλανητη γύρισαν συνειδητά την πλατη στην
ιστορία των αιματηρών αναμετρήσεων και προχώρησαν σε μια πορεία σταδια-
κης ενοποίησης στο πλαίσιο ενός νέου ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος.
146
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Απάντηση στην Άσκηση Αυτοαξιολάγησης
Α σ κη σ η Α υ το α ξιο λ ό γ η σ η ς 1
Σωστή είναι η πρόταση 3, δηλαδή ένας τύπος πολιτικής οργάνωσης στον οποίο οι εδαφι
κές δικαιοδοσίες και οι λειτουργικές αρμοδιότητες διαχωρίζονται.
147
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ
Ιωακειμίδης Π.Κ., H Ευρώπη σε Μεταλλαγή, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1990.
Ιωακειμίδης Π.Κ., H Αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ, εκδ. Θεμέλιο,
Αθήνα 1995.
Ιωακειμίδης Π.Κ., Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελληνικό Κράτος: Οι Επιπτώσεις από
τη Συμμετοχή στην Ενοποιητική Διαδικασία, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1998α.
Ιωακειμίδης Π.Κ., H Συνθήκη του Άμστερνταμ: Νέο Πρότυπο Ολοκλήρωσης ή Σύ
μπτωμα Απο-Ολοκλήρωσης;, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1998β.
Ιωακειμίδης Π.Κ., Το Μέλλον της Ευρώπης: H Προοπτική της Ευρωπαϊκής Ομο
σπονδίας και η Ελλάδα, εκδ. I. Σιδέρης, Αθήνα 2000.
Ιωάννου Κ., Κουμουτσάκος Γ., H Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, εκδ. Σάκκουλας,
Αθήνα 1992.
Καξάκος Π. (επιμ.), 1992: H Εξέλιξη της Εσωτερικής Αγοράς στην Ευρώπη και η
Ελλάδα, Εκδόσεις Ιονικης Τράπεζας, Αθήνα 1989.
Καξάκος Π., «Το Πρόγραμμα της Εσωτερικής Αγοράς», στο N. Μαραβέγιας, M.
Τσινισιζέλης (επιμ.), Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση: Θεωρία και Πολιτική, εκδ. Θεμέ
λιο, Αθήνα 1991.
Καξάκος Π., Θεσμικές Μεταρρυθμίσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκδ. I. Σιδέρης,
Αθήνα 1996.
Καξάκος Π., «Η Ευρώπη μετά το Άμστερνταμ», περ. Ευρωπαϊκή Έκφραση, τεύ
χος 27 (1997).
Κανελλόπουλος Π., Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τόμος 1, εκδ. Δ. Γιαλλε-
λης, Αθήνα 1976.
Κοτξιάς N., Ευρωπαϊκή Ένωση: Ένα Σύστημα εν τω Γίγνεσθαι, εκδ. Δελφίνι,
Αθήνα 1995.
Λάβδας Κ.Α., «Εξευρωπαϊσμός και Θεσμική Συγχώνευση: Σενάρια Ενεργητικού
Μετασχηματισμού», περ. Ευρωπαϊκή Έκφραση, τεύχος 28 (1998).
Λάβδας Κ.Α., «Η Ελευθερία ως μη Κυριαρχία και η Υπεράσπιση της Πολιτικής:
Η Νεο-Ρεπουμπλικανικη Προοπτική», περ. Επιστήμη και Κοινωνία, τεύχος
5/6/2001.
Μαραβέγιας N., Τσινισιξέλης M. (επιμ.), Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση: Θεωρία και
Πολιτική, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1991.
Μαραβέγιας N., Τσινισιξέλης Μ. (επιμ.), H Ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένω
σης, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1995.
Μοσχονάς A., Ταξική Πάλη στην Ελλάδα και Ε.Ο.Κ., εκδ. Ίδρυμα Μεσογειακών
Μελετών, Αθήνα 1990.
Παπακωνσταντίνου Απ., Το «Πολίτευμα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Θεσμικές
Μεταρρυθμίσεις στην Ε.Ε., εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 1996.
Περράκης Σ. (επιμ.), H Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τη Διακυβερνητική Διάσκεψη
του 1996: Θέση και Ρόλος των Μεσαίων και Μικρών Πληθυσμιακά Κρατών-Με-
149
λών, εκδ. ΕΚΕΜ/Νέα Σύνορα, Αθήνα 1996.
Ροξάκης X., H Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε μια Μεταβαλλόμενη
Ευρώπη, εκδ. EKEM/Σάκκουλα, Αθήνα 1994.
Στεφάνου K.A., Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 1985.
Στεφάνου K.A., H Θεσμική Μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Παπα-
ζησης, Αθήνα 1996.
Στεφάνου K.A., «Η Ευρώπη των Χρονοδιαγραμμάτων και της Ευελιξίας», περ.
Ευρωπαϊκή Έκφραση, τεύχος 27 (1997).
Στεφάνου K.A., «Το Σχέδιο Φίσερ για την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία: Η Ομοσπον
διακή Προοπτική», περ. Ευρωπαϊκή Έκφραση, τεύχος 37 (2000).
Τσακαλογιάννης Π., H Πολιτική Διάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Παπα-
ζησης, Αθήνα 1996.
Τσινισιξελης M.I., Χρυσοχόου Δ., Ευρωπαϊκή Ένωση και Δημοκρατία, εκδ. I. Σι-
δέρης, Αθήνα 1995.
Τσινισιξελης M.I. (επιμ.), Σκέψεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση, εκδ. I. Σιδέρης,
Αθήνα 1996.
Τσινισιξελης M.I., Quo Vadis Εηηρα?, Επιστημονικές και Ακαδημαϊκές Εκδό
σεις, Αθήνα 2001.
Χαραλάμπης Δ., Δημοκρατία και Παγκοσμιοποίηση. H Έννοια του Ανθρώπου
στη Νεωτερικότητα: Πραγματική Αφαίρεση και Ορθός Λόγος, Εκδόσεις Ιδρύμα
τος Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1998.
Χριστοδουλίδης Θ., Στεφάνου K. (επιμ.), H Συνθήκη του Μάαστριχτ: Συνθετική
Θεώρηση, εκδ. I. Σιδέρης, Αθήνα 1993.
Burns E., Ευρωπαϊκή Ιστορία: Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της Νεό
τερης Ευρώπης, τόμος B', εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1985.
Busch K., H Ευρώπη μετά το 1992, εκδ. Κριτική, Αθήνα 1994.
Clogg R., Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδος (μτφρ. X. Φουντέας), εκδ. Καρ-
δαμίτσα, Αθήνα 1984.
Henig S., H Ενοποίηση της Ευρώπης. Α πό τη Διχόνοια στην Ομόνοια (μτφρ. Δ.
Λάμπρου), εκδ. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2001.
Schmitter P.C., «Εναλλακτικές Προοπτικές για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Έ νω
σης και οι Επιπτώσεις τους στην Κοινοτική Πολιτική» (μτφρ. Τ. Παππάς), Ελληνι
κή Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 5 (1995).
Wessels W., «Προς μια Ατελή Κοινοτικοποίηση η το Επόμενο Βήμα σε μια Διαδι
κασία Συγχώνευσης», περ. Ευρωπαϊκή Έκφραση, 27 (1997).
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
Andersen S., Eliassen K. (επιμ.), Making Policy in Europe: The Europeification of
National Policy-Making, Sage, London 1993.
Anderson B., Imagined Communities, Verso, London 1983.
Badie B., Birnbaum P., Sociologie de l’Etat, Grasset et Fasquelle, Paris 1979.
Bainbridge T., Teasdale A., The Penguin Companion to European Union, Penguin,
Harmondsworth 1997.
150
Cameron D., «The 1992 Initiative: Causes and Consequences», στο A. Sbragia
(επιμ.), Euro-politics, The Brookings Institution, Washington 1992.
Carlsnaes W., Smith S. (επιμ.), European Foreign Policy: The EC and Changing
Perspectives in Europe, Sage, London 1994.
Chryssochoou D., Tsinisizelis M., Stavridis S., Ifantis K., Theory and Reform in
the European Union, Manchester University Press, Manchester 1999.
Cini M., The European Commission, Manchester UP, Manchester 1996.
Cini M., McGowan L., Competition Policy in the European Union, Macmillan,
London 1998.
Coates D., Models of Capitalism, Polity Press, Cambridge 2000.
Dinan D., Ever Closer Union?, Macmillan, London 1999 (2η έκδοση).
Dobson A.P., «Informally Special? The Churchill-Truman Talks of January 1952
and the state of Anglo-American Relations», περ. Review of International Studies,
τεύχος 23 (1997).
Duff A. (επιμ.), Maastricht and Beyond: Building the EU, Routledge, London 1994.
Eatwell R., «Conclusion: Part Two», στο R. Eatwell (επιμ.), European Political
Cultures Routledge, London 1997.
Edwards G., Nuttall S.J., «Common Foreign and Security Policy», στο A. Duff
(επιμ.), Maastricht and Beyond: Building the European Union, Routledge, London
1994.
Eisenstadt S.N., Rokkan S. (επιμ.), Building States and Nations, Sage, London
1973.
Eriksen E.O., Fossum J.E. (επιμ.), Democracy in the European Union: Integration
through Deliberation?, Routledge, London 2000.
Gabel M., Palmer H., «Understanding Variation in Public Support for European
Integration», περ. European Journal of Political Research, τεύχος 27 (1995).
Gabel M., «The Endurance of Supranational Governance: A Consociational
Interpretation of the European Union», περ. Comparative Politics, τεύχος 30
(1998).
George S., Politics and Policy in the European Union, Oxford UP, Oxford 1997.
Gilbert F., The End of the European Era, Norton, New York 1984.
Gimbel J., The Origins of the Marshall Plan, Stanford UP, Stanford 1976.
Greenwood J., Representing Interests in the EU, Macmillan, London 1997.
Haas E.B., The Uniting of Europe, Stevens, London 1958.
Habermas J., «Citizenship and National Identity: Some Reflections on the Future
of Europe», περ. Praxis International, τεύχος 12. 1 (1992).
Hayward J., The One and Indivisible French Republic, Weidenfeld & Nicolson,
London 1973.
Hix S., Lord C., Political Parties in the European Union, Macmillan, London 1997.
Hix S., The Political System of the European Union, Macmillan, London 1999.
Hobsbawm E. & Ranger T. (επιμ.), The Invention o f Tradition, Cambridge UP,
Cambridge 1983.
Hoffmann S., The European Sisyphus: Essays on Europe, 1964-1994, Westview,
Boulder 1995.
Holton R.J., Globalization and the Nation-State, Macmillan, London 1998.
Jachtenfuchs M. & Kohler-Koch B. (επιμ.), Europaische Integration, Leske &
151
Budrich, Opladen 1996.
Keating M., The Politics of Modern Europe, Edward Elgar, Cheltenham 1993.
Keating M., The New Regionalism in Western Europe: Territorial Restructuring and
Political Change, Edward Elgar, Cheltenham 1998.
Kirchner E. κ.ά., The Future of European Security, Dartmouth, Aldershot 1995.
Ladrech R., «Europeanization of Domestic Politics and Institutions: The Case of
France», περ. Journal of Common Market Studies, τεύχος 32 (1994).
Ladrech R., «Partisanship and Party Formation in European Union Politics», περ.
Comparative Politics, τεύχος 29 (1997).
Lavdas K.A., «The European Union and the Yugoslav Conflict: Crisis Management
and Re-Institutionalization in Southeastern Europe», περ. Journal of Political and
Military Sociology, τεύχος 24 (1996).
Lavdas K.A., The Europeanization o f Greece: Interest Politics and the Crises of
Integration, Macmillan, London 1997.
Lavdas K.A., Mendrinou M., Politics, Subsidies and Competition: The New Politics
of State Intervention in the European Union, Edward Elgar, Cheltenham 1999.
Lavdas K.A., «Republican Europe and Multicultural Citizenship», περ. Politics,
τεύχος 21/1/2001.
Lindberg L., «The European Community as a Political System: Notes Toward the
Construction of a Model», περ. Journal of Common Market Studies, τεύχος 5 (1967).
Lodge J., «Transparency and Democratic Legitimacy», περ. Journal o f Common
Market Studies, τεύχος 32 (1994).
Maier C.S. (επιμ.), The Origins of the Cold War and Contemporary Europe, Franklin
Watts, New York 1978.
Marks G., Scharpf F., Schmitter P.C., Streeck W., Governance in the European
Union, Sage, London 1996.
McCormick J., Understanding the European Union, Macmillan, London 1999.
M endrinou M., «Non-Compliance and the European Commission’s Role in
Integration», περ. Journal of European Public Policy, τεύχος 3 (1996).
Meny Y. κ.ά., Adjusting to Europe, Routledge, London 1996.
Milward A., The Reconstruction o f Western Europe, 1945-51, Methuen, London
1984.
Milward A., The European Rescue of the Nation State, Routledge, London 1992.
M oravscik A., «N egotiating the Single E uropean Act», περ. International
Organization, τεύχος 45 (1991).
Moravscik A., «Preferences and Power in the European Community: A Liberal
Intergovernmentalist Approach», περ. Journal of Common Market Studies, τεύχος
31 (1993).
Nettl J.P., «The State as a Conceptual Variable», περ. World Politics, τεύχος 20
(1968).
Nugent N., The Government and Politics of the European Union, Macmillan, London
1999 (4η έκδοση) .
Nuttall SJ., European Political Cooperation, Oxford University Press, Oxford 1992.
Pentland C., International Theory and European Integration, Faber & Faber, London
1973.
Peters B.G., «Agenda-Setting in the European Community», περ. Journal o f
152
European Public Policy, τεύχος 1 (1994).
Quermonne J.L., Le Systeme Politique de I’Union Europeenne, Montchrestien,
Paris 1994.
Rees G.W. (επιμ.), International Politics in Europe: The New Agenda, Routledge,
London 1993.
Richardson J.J. (επιμ.), European Union: Power and Policy-Making, Routledge,
London 1996.
Rometsch D., W essels W. (επιμ.), The European Union and Member States:
Towards Institutional Fusion?, Manchester University Press, Manchester 1996.
Ross G., Jacques Delors and European Integration, Polity, Cambridge 1995.
Sandholtz W., Zysman J., «1992: Recasting the European Bargain», περ. World
Politics, τεύχος 42 (1989).
Sbragia A. (επιμ.), Euro-politics, The Brookings Institution, Washington 1992.
Scharpf F.W., Governing in Europe, Oxford University Press, Oxford 1999.
Stolcke V., «The Nature of Nationality», στο Bader V. (επιμ.), Citizenship and
Exclusion: Macmillan, London 1997.
Tsoukalis L., The European Community and its Mediterranean Enlargement, Allen
& Unwin, London 1981.
Tsoukalis L., The New European Economy Revisited, Oxford UP, Oxford 1997.
Wallace W., The Transformation of Western Europe, Routledge, London 1990.
Weiler J.H., «The Reformation of European Constitutionalism», περ. Journal of
Common Market Studies, τεύχος 35. 1 (1997).
Wessels W., «Staat und (westeuropaische) Integration: Die Fusionsthese», περ.
Politische Vierteljahresschrift, τεύχος 23, Sonderheft 1992.
Wessels W., «Das politische System der Europaischen Union», στο Ismayr W.
(επιμ.), Diepolitischen Systeme Westeuropas, Leske & Budrich, Opladen 1999.
Westlake M. (επιμ.), The European Union Beyond Amsterdam, Routledge, London
1998.
153
Gm rCE ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ MEAETH
Τα παρακάτω βιβλία και άρθρα θα σας φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα, αν θελησε-
τε να εμβαθύνετε σε όσα μελετήσατε (οι αναφορές γίνονται με βάση τη Βιβλιο
γραφία που παρατίθεται στις προηγούμενες σελίδες). Τα λίγα έργα που προτείνο-
νται εδώ έχουν επιλεγεί με γνώμονα τη χρηστική τους λειτουργία στη συνέχιση
μιας πορείας μελέτης της ευρωπαϊκής πολιτικής και ενοποίησης. H στενότητα χώ
ρου δεν επιτρέπει την παράθεση και άλλων, σημαντικών και χρησιμότατων, πηγών
από τη Βιβλιογραφία, η οποία άλλωστε αποτελεί και η ίδια επιλογή λίγων μόνο τίτ
λων από μια τεράστια και συνεχώς διευρυνόμενη διεθνή επιστημονική παρουσία.
1. Ιωακειμίδης Π.Κ., H Συνθήκη του Άμστερνταμ: Νέο Πρότυπο Ολοκλήρωσης ή
Σύμπτωμα Λπο-Ολοκλήρωσης;, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1998,.
Μια έγκυρη και διεξοδικη ανάλυση της πιο πρόσφατης αναθεωρητικής διαδικα
σίας στην ιστορία της ενοποίησης. Καλύπτει την πορεία προς την αναθεώρηση,
την ίδια τη Συνθηκη του Άμστερνταμ και ορισμένες από τις κύριες επιπτώσεις της.
Ιδιαίτερα χρήσιμες είναι οι αναλύσεις για τις διαφορετικές ερμηνείες που επιδέ
χεται η σημασία της Συνθήκης (σ. 293-308) και για τις επιπτώσεις της Συνθήκης
του Άμστερνταμ στην Ελλάδα (σ. 309-332).
2. Καξάκος Π., Θεσμικές Μεταρρυθμίσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκδ. I. Σιδέ-

ρης, Αθήνα 1996.
Πρόκειται για μια πολύ σημαντική κριτική ανάλυση των σύνθετων ζητημάτων που
είχε να αντιμετωπίσει η διαδικασία αναθεώρησης του Μάαστριχτ. Συνδυάζει
οξυδερκή κριτική ανάλυση των δεδομένων και των προτεινόμενων ρυθμίσεων στο
ευρωπαϊκό επίπεδο και επισήμανση των πιθανών επιπτώσεων στην περίπτωση
της Ελλάδας. Περιλαμβάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα συζητηση των κύριων «προ
τύπων ολοκλήρωσης» (σ. 21-36).
3. Μαραβέγιας N., Τσινισιξέλης M. (επιμ.), H Ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1995.
Έ να έγκυρο και πολύ χρήσιμο γενικό εγχειρίδιο για την Ευρωπαϊκή Ένωση στα
ελληνικά. Περιλαμβάνει κεφάλαια που καλύπτουν διάφορες όψεις της ενοποίη
σης και αποτελεί απαραίτητο οδηγό για μια σειρά πεδίων της ενοποίησης.
4. Χ ριστοδουλίδης Θ., Στεφάνου Κ. (επ ιμ .), H Συνθήκη του Μ άαστριχτ:

Συνθετική Θεώρηση, εκδ. I. Σιδέρης, Αθήνα 1993.
Μια έγκυρη και πολύ χρησιμη ανάλυση στα ελληνικά των διάφορων όψεων της
Συνθήκης του Μάαστριχτ (ΣΕΕ).
5. Dinan D., Ever Closer Union?, Macmillan, London 1999 (2η έκδοση).
Ίσως το καλύτερο επιστημονικό εγχειρίδιο για την Ευρωπαϊκή Ένωση στα αγ
γλικά. Περιλαμβάνει πολύ χρησιμη ανάλυση των κύριων ιστορικών σταθμών της
154
ενοποίησης, καθώς επίσης και κεφάλαια αφιερωμένα σε συγκεκριμένα πεδία πο
λίτικης (π.χ. πολιτική ανταγωνισμού, περιφερειακή πολιτική, εξωτερική και αμυ
ντική πολιτική). Συνδυάζει κατανοητή παρουσίαση του αντικειμένου και διεξοδι-
κ< ανάλυση με σοβαρές επιστημονικές αξιώσεις.
6. Hix S., The Political System of the European Union, Macmillan, London 1999.
Μια πολύ αξιόλογη και καινοτόμος προσπάθεια να διερευνηθούν οι διάφορες
πλευρές της δομής και της λειτουργίας της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης ως
ενός νέου πολιτικού συστήματος.
7. Ladrech R., «Europeanization of Domestic Politics and Institutions: The

Case of France», περ. Journal of Common Market Studies, τεύχος 32 (1994).
Έ να σημαντικό άρθρο για την ανάλυση της διαδικασίας εξευρωπαϊσμού των πο
λιτικών συστημάτων των κρατών-μελών της Ένωσης. Εστιάζει στην πολύ σημα
ντική περίπτωση της Γαλλίας, αλλά είναι και γενικότερα χρήσιμο τόσο από συ
γκριτική όσο και από θεωρητική σκοπιά.
8. Ladrech R., «Partisanship and Party Formation in European Union Politics»,

περ. Comparative Politics, τεύχος 29 (1997).
Έ να σημαντικό άρθρο για την ανάλυση των πολιτικών κομματικών «οικογενει
ών» που διαμορφώνονται στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος της Ε.Ε. (στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και των αλληλεπιδράσεών τους με τα εθνικά κομματι
κά συστήματα.
9. R ich ard so n J .J . (επ ιμ .), European Union: Power and Policy-M aking,
Routledge, London 1996.
Έ νας τόμος που περιέχει σημαντικά και ιδιαίτερα χρήσιμα κεφάλαια που αφο
ρούν την Κοινοτική διαδικασία ληψης αποφάσεων, τις Κοινοτικές πολιτικές
(policies) και τις επιπτώσεις τους.
10. R om etsch, D., W essels W. (επ ιμ .), The European Union and Member
States: Towards Institutional Fusion?, M an ch ester U niversity P ress,
Manchester 1996.
Στα διάφορα κεφάλαια του τόμου αναλύονται οι αλληλεπιδράσεις της Ε.Ε. και
καθενός από τα κράτη-μέλη. Έκδοση πολύ χρησιμη χάρη τόσο στα επιμέρους κε
φάλαια (όπως αυτό για την Ελλάδα) όσο και στα θεωρητικά κεφάλαια των δύο
επιμελητών του τόμου.
155

ΛΑΒΔΑΣ 2002. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΠΟ33 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΛΑΒΔΑΣ 2002. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΠΟ33 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΙΑΕΟΑΟΓΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

ΚΑΤΑ ΤΟ Β ' ΜΙΣΟ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Αημιουργία και Εξέλιξη

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ TOY ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Συντονιστής Επιστημονικού Έργου

Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος για την Επιστημονική Επιμέλεια του Υλικού

Συγγραφή Κριτική Ανάγνωση

Επιμέλεια στη Μέθοδο της Εκπαίδευσης από Απόσταση

Συντονισμός ανάπυξης εκπαιδευτικού υλικού

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Π ολιτισμό

Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΑΙΞΗ

O Κώστας Α. Αάβδας σπούδασε Πολιτική Επιστήμη, Πολιτική Κοινωνιολογία και

Ο Τάκης Σ. Παππάς σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονί­

H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΑΣ: ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΟ BIBAIO,

• Εθνικό κράτος Έννοιες

κοινά χαρακτηριστικά και ορισμένες κοινές παραδόσεις τους ενώνουν.1Αυτή

να κατορθώσει να κινητοποιήσει τις λαϊκές μάζες. O εθνικισμός, με τη σειρά του,

Δώστε απαντήσεις (έως 400 λέξεις συνολικά) στα εξής ερωτήματα:

OIKONOMIKH KAI ΠΟΛΙΤΙΚΗ

1.2.1 Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες

πολύ τους καλοβολεμένονς ηγέτες τους. Θα προτιμήσουν να ακολουθήσουν

1.2.2 H πολίτικη συγκυρία

Αφού ολοκληρώσετε τη μελέτη του κεφαλαίου 1 από το Συνοδευτικό Βιβλίο, απαντήστε

H ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΩΝ ΜΠΑΘΚ

Μια συνθετική εικόνα των οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών παραμέτρων

1.3.1 H διαίρεση της Ευρώπης

Tov ίδιο χρόνο, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούρ­

Σημαντικές χρονολογίες στην πορεία

1947 Αναγγελία του Δόγματος Τρούμαν (Μάρτιος).

1949 Ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης.

1951 Συνθήκη Παρισίων: Ίδρυση Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα

1952 Συνθήκη Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ).

1953 Συνθήκη Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (ΕΠΚ).

1954 Απόρριψη της ΕΑΚ από το Γαλλικό Κοινοβούλιο.

1955 Συνδιάσκεψη της Μεσσίνα (Ιταλία).

1957 Συνθήκες της Ρώμης: Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας

1961 Πρώτη σύνοδος των αρχηγών των κυβερνήσεων των κρατών-μελών, η

1965 Συνθήκη Συγχώνευσης των τριών Κοινοτήτων (ΕΚΑΧ, ΕΥΡΑΤΟΜ, ΕΟΚ), με

1.3.2 H κρίση του 1947 και το Σχέδιο Μάρσαλ

7 ^ e ^ r t h A tla n tic ^ e a t y O rg a n iz a tio n : F a c ts a n d F ig u re s (Brussels: NATO, 1989), a. 376-377.

Σε αυτή τη φάση, το καλοκαίρι του 1947, η κυβέρνηση των ΗΠΑ παρενέβη με

• Τέλος, το Σχέδιο Μάρσαλ είχε μια ακόμη επιδίωξη: η αμερικανική κυβέρνηση

ελαφριάς βιομηχανίας η του εκσυγχρονισμού της γεωργίας η της υποδομής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ IAEA

Φραγκικό Βασίλειο αποτέλεσε προάγγελο της πολιτιστικής άνθησης που ακολού­

Στο σημείο αυτό μελετήστε το κεφάλαιο 2 τον Συνοδευτικού Βιβλίου. Όπως θα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΚΥΡΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Θα επανέλθουμε στα σημαντικά ζητήματα που θέτει ο φεντεραλισμός σε διά­

2.3.2 H θεωρία των διακυβερνητικών σχέσεων

2.3.4 Δυο νεότερες προσεγγίσεις

H ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ

Τα προηγούμενα κεφάλαια αποτέλεσαν μια απαραίτητη εισαγωγή τόσο στις Εισαγωγικές

2. Ποιοι από αυτούς τους παράγοντες επιβίωσαν μετά το 1953;

Ένωση (ΔΕΕ) ως μια νέα απόπειρα συγκρότησης μιας ευρωπαϊκής αμυντικής

H ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ EKAX

H EKAX ιδρύθηκε, λοιπόν, το 1951 με τη Συνθηκη των Παρισίων (τέθηκε σε

H ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ EYPATOM KAI ΤΗΣ EOK

χρόνια αργότερα. Ποιοι παράγοντες καθιστούν περισσότερο ή λιγότερο πιθανό αυτό το

TO ΘΕΣΜ ΙΚΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ:

• Ευρωπαϊκοί θεσμοί • Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Ευρ. Σ.)

Ο Τάκης Σ. Παππάς σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονί

Tov ίδιο χρόνο, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούρ

Φραγκικό Βασίλειο αποτέλεσε προάγγελο της πολιτιστικής άνθησης που ακολού

Θα επανέλθουμε στα σημαντικά ζητήματα που θέτει ο φεντεραλισμός σε διά

Στα προηγούμενα κεφάλαια ασχοληθήκαμε με τη δημιουργία των τριών Κοινο Εισαγωγικές

Τα αποτελέσματα στα οποία καταλήγει η δικαιοπλαστικη διαδικασία που πε

Oi ομοιότητες λοιπόν και οι διαφορές των τριών προσεγγίσεων παρουσιάζο

η Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμ

Oi παραπάνω συνθήκες, που αφορούσαν την εγκαθίδρυση της ενιαίας εσωτε

ερώτημα τι θα συμβεί αν, στις χώρες αυτές, οι κυβερνήσεις ζητησουν με δημοψηφί

Ορισμένα μόνο από τα ζητήματα που αφορά ο τρίτος πυλώνας αντιμετωπί

4. Ανάληψη από τα κράτη-μέλη νομοθετικών πρωτοβουλιών που υποβοηθούν τους στό

Αυτά που συζητήσαμε στην ενότητα 7.3 αντιπροσωπεύουν σημαντικότατες αλ