LẬP TRÌNH

UỸ ĐẠO
CUỘC ĐỜI
Life Trajectory Programming

hệ tư duy, triết học thực dụng

và các sự thật

KIEN TRAN
Tác giả Bestseller Cẩm Nang Tự Học IELTS và
Chuyến Tàu Một Chiều Không Trở Lại
 LẬP TRÌNH QUỸ ĐẠO CUỘC ĐỜI
Tác giả: Kiên Trần
Bản quyền © 2019, Trần Trung Kiên

Sách được xuất bản theo hợp đồng chuyển giao bản quyền giữa
Tác giả và Công ty Cổ phần Văn hóa Sách Sài Gòn – Saigon Books.

Bản quyền tác phẩm đã được bảo hộ. Mọi hình thức xuất bản,
sao chụp, phân phối dưới dạng văn bản in ấn hoặc văn bản điện tử, đặc
biệt là hành vi phát tán hơn 10% nội dung ấn phẩm trên mạng internet
mà không có sự cho phép bằng văn bản của Công ty Cổ phần Văn hóa
Sách Sài Gòn đều vi phạm pháp luật và tổn hại đến
quyền lợi Công ty.

Thiết kế bìa: Kiên Trần

Trình bày: Xuân Thảo
Biên tập viên Saigon Books: Minh Trâm

CÔNG TY CỔ PHẦN VĂN HÓA SÁCH SÀI GÒN

Trụ sở: 473/8 Tô Hiến Thành, Phường 14, Quận 10, TP. HCM
Điện thoại: (028) 6281.5516 – (028) 6293 8228
Email: info@saigonbooks.com.vn
Fanpage: www.facebook.com/saigonbooks
Website: www.saigonbooks.vn
 LỜI MỞ ĐẦU

Đây không phải sách phát triển bản thân.

Đây là sách giúp bạn am hiểu bản thân và lập trình nên
Quỹ Đạo Cuộc Đời cho riêng bạn.

Bạn không thể phát triển nếu bạn không am hiểu cách bản
thân bạn và xã hội vận hành.

Đúng vậy, nhiều sách trên thị trường hiện nay xem bạn
giống như robot – có thể huy động sự kiên nhẫn, động lực, ý
chí, sức mạnh theo ý muốn. Sai sai sai.

Họ khuyên bạn trở thành người tốt, liêm khiết (integrity)

nhưng họ chỉ dừng lại ở giáo điều. Sai sai và sai. Kết quả là
sau khi đọc xong, bạn quên 90% nội dung và tự hỏi tại sao
quỹ đạo cuộc đời không thay đổi. Bạn thấy hay nhưng không
hoàn toàn bị thuyết phục.

Lập trình Quỹ Đạo Cuộc Đời đem đến cho bạn những hệ
tư duy khiến bạn hiểu vấn đề một cách tường tận qua những
ví dụ và lập luận logic. Bạn có cơ hội được đi sâu khám phá
bản chất của mọi hành vi. Mình muốn bạn trước khi phát
triển bản thân, có thể nhận thức được mọi thứ rõ như ban
ngày. Đọc vị được chính bạn, sau đó đến người khác và các
chiến thuật tồn tại ở cái thế kỷ 21 hỗn loạn này.

-5-
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Bạn cần tư duy thực tế.
Tư duy thực tế không dễ. Nó đòi hỏi bạn nghi ngờ và đôi
khi chống lại những thứ bạn khẳng định là đúng. Nó đòi hỏi
bạn trần trụi với chính bản thân mình, đôi khi điều này làm
tổn thương nghiêm trọng tới cái tôi, nhưng nó lại có lợi ích
khủng khiếp trong dài hạn.
Sự thật, bạn không phải robot. Và xã hội của chúng ta
tồn tại một cách khách quan đến mức vô tình, không khoan
nhượng. Nó không xấu, cũng không tốt. Nhưng nó rất
khách quan.
Cái khoảnh khắc bạn mong chờ thực tế phải theo ý bạn,
bạn rơi vào tình tế bất lợi. Cuốn sách này cho bạn một góc
nhìn thực tế, tự nhiên, khách quan và chỉ ra những chiến
thuật tư duy, hành động để bạn sống trong cái thực tế tự
nhiên, khách quan đến mức vô tình này. Đó là lý do ban đầu
mình nói đây không phải sách phát triển bản thân mà là am
hiểu bản thân. Bạn có thực sự am hiểu mọi suy nghĩ và hành
vi của bạn như bạn nghĩ?
Chúng ta sẽ hiểu lời khuyên “hãy kiên nhẫn” sai như
thế nào.
Chúng ta sẽ hiểu lời khuyên “hãy biết quý thời gian” là
nông cạn và không thực tiễn như thế nào.
Chúng ta cũng sẽ hiểu về bản chất của sự tức giận và ứng
dụng nó vào mục đích tốt đẹp.
-6-
Kiên Trần
Bạn sẽ hiểu quyền lực không xấu, chỉ có âm mưu quyền
lực mới có thể xấu hoặc tốt và nhu cầu quyền lực là nhu cầu
hết sức chính đáng, nên làm.
Bạn sẽ hiểu tại sao trí thông minh không quan trọng bằng
trí nhớ.
Bạn sẽ dửng dưng với kết quả và tập trung vào mục tiêu
hành động – thứ thực sự mang đến kết quả.
Bạn hiểu về cơ chế phòng thủ của chính bạn. Bạn nhận ra
bạn từng khốc liệt trong việc bảo vệ cái tôi mong manh, và sẽ
biết cách bảo vệ cái tôi hợp lý.
Bạn sẽ hiểu việc đeo nhiều mặt nạ là điều cần thiết.
Và rất nhiều thứ khác.
Tuy nhiên, mình xin nói với bạn một vài điều trước khi
bạn bắt đầu đọc tiếp cuốn sách này.
Cái khó của việc viết nên cuốn sách này không phải ở độ
dài. Cái khó là cắt đi những phần không cần thiết. Đây là sự
tôn trọng thời gian của độc giả. Mình không muốn bạn buồn
ngủ vì vậy mình đã chắt lọc những thông tin quan trọng và
thực tế nhất. Mình biết bạn có nhiều việc khác quan trọng
phải làm. Mình cũng vậy. Đôi khi mình không muốn cắt
nhưng mình vẫn phải cắt. Nếu bạn đã đọc cuốn Kien Tran’s
IELTS Handbook chắc bạn cũng biết đến triết lý “Less is more”.
Một số hệ tư duy của sách có thể đối lập với nhau. Hãy
coi đây là điều bình thường. Hệ tư duy giống như ống kính
-7-
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời

của máy ảnh. Mỗi một ống kính (lens) có một chức năng khác
nhau và phục vụ mục đích sử dụng khác nhau, chẳng hạn
MỤC LỤC
như lens chụp chân dung và lens chụp phong cảnh. Nhưng
khi bạn kết hợp sử dụng hai loại lens này, bạn nhìn ra những
thứ bình thường bạn không nhìn được. Cuộc đời vốn phức
tạp và đa sắc màu, bạn cần biết khi nào sử dụng lens nào thay
vì kỳ vọng một cái lens hoàn hảo trong mọi trường hợp. LỜI MỞ ĐẦU....................................................................................5
Mỗi hệ tư duy đều được viết theo khía cạnh tập trung. QUỸ ĐẠO CUỘC ĐỜI..................................................................13
Và trong phạm vi của sách, mình chỉ có thể đưa ra khía cạnh
tối ưu nhất cho bạn. Đôi khi bạn chỉ cần hiểu là được, sau đó CHƯƠNG 1. 3 Kỹ năng sinh tồn quan trọng nhất...................19
thực hành và đi tiếp. Đừng mắc bẫy “Cái gì cũng có hai mặt”,
CHƯƠNG 2. Hệ tư duy thứ bậc – status-ranking game..........32
bạn sẽ làm chậm đi quá trình phát triển của bạn. Tin mình
đi, là một người viết trên 5.000 bài viết trên Facebook, mình CHƯƠNG 3. Đừng lắng nghe bản thân bạn,
chứng kiến cái bẫy này rất nhiều. hãy nói chuyện với nó...........................................45

Ví dụ bài viết tập trung về “Lợi ích của sữa mẹ” thì lại
mong tác giả bàn thêm cả về tác hại của sữa mẹ cho nó “cân
bằng”. Hoàn toàn vô lý. Hoặc bài viết nói về “Tại sao nên tập
tạ” thì lại “phản biện” cáo buộc tác giả lờ đi những tác hại của
tập tạ rồi kết luận người viết “phiến diện”. Hãy thả lỏng, coi
CHƯƠNG 4. Đừng cố đúng, mà hãy cố bớt sai -
don’t try to be right, try to be less wrong...........54
CHƯƠNG 5. Nhìn cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm...............59
CHƯƠNG 6. Đừng tập trung vào kết quả,

việc đọc cuốn sách này như một bộ phim. Khi bạn đi xem
phim kinh dị, chém giết, chắc chắc bạn không mong chờ yếu
tố lãng mạn, bay bổng rồi đúng không?
Bạn chỉ cần biết, cuốn sách này được viết một cách minh
bạch nhất, bằng cả trái tim, và sự tôn trọng sự thật, tôn trọng
độc giả của tác giả. Chúng ta sẽ cùng nhau thay đổi quỹ đạo
cuộc đời từng bậc thang một.
hãy tập trung vào việc bạn có thể làm................68
CHƯƠNG 7. Đừng kiên nhẫn, hãy đặt kỳ vọng thực tế.........74
CHƯƠNG 8. Sự tập trung của bạn là một
tài nguyên hữu hạn................................................80
CHƯƠNG 9. Bất an – gốc rễ của mọi hành vi và tội ác............88
CHƯƠNG 10. Năng lượng tức giận.............................................96

-8-
CHƯƠNG 11. Giá trị con người bạn CHƯƠNG 27. Đừng đòi hỏi sự cảm thông...............................213
qua con mắt bạn (self-worth)............................101
CHƯƠNG 28. Ikigai (生き甲斐) – tại sao mình ikigai? .........218
CHƯƠNG 12. Quyền lực là một dạng tiền tệ...........................114
CHƯƠNG 29. Lá chắn xã hội và
CHƯƠNG 13. Quyền lực tối bản chất của nghệ thuật thuyết phục . ...........222
– thủ đoạn điều khiển người khác ..................122
CHƯƠNG 30. Nhu cầu nhìn thấy bản thân phát triển...........229
CHƯƠNG 14. Trí nhớ và cuộc đời..............................................130
CHƯƠNG 31. Tại sao bạn nên học làm video..........................235
CHƯƠNG 15. Bản chất của đọc sách.........................................139
CHƯƠNG 32. Hành trình của năng lực....................................241
CHƯƠNG 16. Lối sống xao lãng ................................................145
CHƯƠNG 33. Khả năng làm việc linh hoạt..............................249
CHƯƠNG 17. Mỗi ngày là một cuộc đời...................................152
CHƯƠNG 34. Công cụ lao động 2.0...........................................256
CHƯƠNG 18. Small but bold – nhỏ nhưng có võ....................163
CHƯƠNG 35. Cuộc sống trong hang động..............................267
CHƯƠNG 19. Đeo nhiều mặt nạ (multi personas)..................168
CHƯƠNG 36. Sức mạnh của sách dạy con...............................273
CHƯƠNG 20. Defense mechanism – cơ chế phòng thủ.........174
LỜI NHẮN CỦA TÁC GIẢ.........................................................279
CHƯƠNG 21. Nỗi sợ cô đơn.......................................................181

CHƯƠNG 22. Phong trào cô đơn (phần 1)...............................187

CHƯƠNG 23. Phong trào cô đơn (phần 2)...............................193

CHƯƠNG 24. Phong trào cô đơn (phần 3)

– tìm người trong mộng.....................................200

CHƯƠNG 25. Phong trào cô đơn (phần 4)

– cách tạo duyên số . ..........................................205

CHƯƠNG 26. Phong trào cô đơn (phần 5)

– người phụ nữ hiện đại ...................................208
 QUỸ ĐẠO CUỘC ĐỜI

Bạn có biết cái khoảnh khắc bạn cầm cuốn sách này lên và
ra quầy thanh toán, tính tiền, mình giàu lên 12.000 VND?

Đúng vậy. Mặc dù cũng chính cái khoảnh khắc này tài
khoản ngân hàng của bạn giảm đi một phần, bạn lại không
ghét mình. Bạn cũng không ghét người bán hàng. Bạn đưa
tiền cho chị thu ngân kèm một lời “Cảm ơn”. Mình là người
khiến tài khoản của bạn giảm đi, nhưng bạn lại “cảm ơn”.

Tại sao “mất” tiền mà bạn vẫn cười tươi? Tại sao bạn lại
“Cảm ơn”?

Bởi bạn tin rằng thứ bạn thu về có giá trị cao hơn thứ
bạn “mất” đi. Bạn tin rằng Quỹ Đạo Cuộc Đời của bạn sẽ
đổi hướng sau khi đọc xong cuốn sách này. Bạn tin rằng cái
khoản tiền bạn vừa đưa chị thu ngân chẳng bõ bèn gì. Và tất
nhiên cái số tiền 12.000 mà mình vừa mới “giàu lên” không
khiến cho bạn “nghèo đi”. Bạn mất đi tiền, nhưng lại thu về
một thứ có giá trị cao hơn thứ bạn đánh đổi (ít nhất là bạn tin
vào điều này). Nghĩa là cả hai chúng ta đều giàu lên.

Khi bạn nhìn hành vi dưới con mắt như trên, bạn đang tư
duy như một nhà tư bản thực thụ.

- 13 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời Kiên Trần

Tại sao mình viết cuốn sách này? định Quỹ Đạo Cuộc Đời của bạn, và làm thế nào để xoay
chuyển Quỹ Đạo này theo chiều hướng tích cực?
Mình TIN rằng mình không chỉ đang thay đổi Quỹ Đạo
Cuộc Đời của chính mình mà còn thay đổi Quỹ Đạo Cuộc Đời Đây là một vấn đề vô cùng quan trọng.
của hàng trăm ngàn con người. Mình giàu lên 12.000 VND
Bởi bạn hãy nhớ chỉ cần lệch một li cũng đủ làm lệch
trên mỗi một Quỹ Đạo Cuộc Đời mà mình thay đổi.
chuyển cả một quỹ đạo.
Đối với mình, khoản 12.000 VND/Quỹ đạo này là một
dạng cổ tức công dân. Nôm na là một dạng phần thưởng nho
nhỏ cho sự ảnh hưởng tích cực đến thế giới này.

Khoản 12.000 VND không hề đến một cách tự nhiên. Và

cuốn sách này không thể ra đời nếu như trước đây mình
không được sự dạy dỗ, nuôi nấng từ bố mẹ mình. Bố mẹ
chính là những ngườimột trong những tác nhân quan trọng
nhất định hình nên Quỹ Đạo Cuộc Đời của chúng ta. Sở dĩ
chúng ta đứng ở đây, ngay chính thời điểm này bởi chúng ta
đang đi trên một quỹ đạo được vẽ ra và được gây ảnh hưởng
trong quá khứ.
Ngay cả tựa cuốn sách này cũng chưa chắc đã là Lập trình
Quỹ Đạo Cuộc Đời nếu như hôm trước đó mình không giở lại
sách vật lý, chương về chuyển động, và liên tưởng đến một
cái quỹ đạo chuyển động khác lớn hơn – Quỹ Đạo Cuộc Đời.
Rất ngẫu nhiên nhưng nó cũng đã quyết định Quỹ Đạo của
cuốn sách này.
Và cuốn sách này sẽ tập trung vào chính “hiện tượng vật
lý” trên. Chúng ta sẽ cùng trả lời câu hỏi: Thứ gì đã quyết
Từng hành động đơn giản và nhỏ nhặt nhất của bạn trong
hiện tại sẽ quyết định những sự kiện, vận số, và cảm xúc của
bạn trong cả tương lai gần lẫn xa.
Trong khi đó hành động của bạn đến từ những mẩu vụn
suy nghĩ và những dòng suy nghĩ bạn có trong đầu. Những
mẩu vụn và những dòng này được hình thành từ vô vàn các
nguồn khác nhau. Nó có thể được hình thành một cách rất
logic mà cũng có thể rất ngẫu nhiên. Những mẩu vụn suy
nghĩ và những dòng suy nghĩ này là thứ xoay chuyển quỹ
đạo cuộc đời của bạn một cách mạnh mẽ nhất.

- 14 - - 15 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời Kiên Trần

Tuy nhiên điều đáng nói ở đây là chúng ta thường lờ

chúng đi, cho rằng chúng không quan trọng lắm vì chỉ
đơn thuần là những “suy nghĩ thoáng qua”. Nhiều người
thậm chí còn không nhận thức được chúng. Bị điều khiển
bởi chính mẩu vụn suy nghĩ và dòng suy nghĩ tiêu cực của
bản thân mà không nhận ra. Hay nói nôm na, hành động
theo cảm tính rồi không hiểu tại sao mọi sự kiện mang
tính hệ quả trong đời lại xảy đến và cảm xúc của bản thân
lại ở trạng thái như hiện tại.

Sự thật là bạn sống với những vụn và dòng suy nghĩ này
không chỉ hằng ngày, mà còn hằng đêm. Sức chi phối của
chúng mạnh hơn bạn nghĩ. Mục tiêu của chúng ta là hiểu và
kiểm soát chúng, thay thế chúng bằng những vụn, dòng suy Trước khi bắt đầu, mình xin nói trước là cuốn sách này sẽ
nghĩ có tính chất giúp quỹ đạo cuộc đời của bạn đi lên thay vì có nhiều liên hệ tới những ý tưởng cốt lõi trong sách Chuyến
đi xuống hoặc sang ngang. tàu một chiều không trở lại. Đây cũng là một cuốn sách thiên về
tư duy ở tầng sâu, và nhiều hệ tư duy trong đó đều có liên
Để làm được điều này, chúng ta không thể nhìn vào từng quan tới mục tiêu của cuốn sách này.
mẩu suy nghĩ hay dòng suy nghĩ. Chúng ta phải nhìn vào cả
một hệ tư duy. Cuối cùng, chúc mừng bạn. Quỹ Đạo Cuộc Đời của bạn sẽ
được thay đổi từ thời điểm này. Hãy cùng bắt đầu.
Hệ tư duy là khung sườn của suy nghĩ, là tác nhân cốt yếu
quyết định gần như mọi hành vi của bạn. Nó nằm ở tầng sâu
nhất của tư duy và tạo nên màu sắc đặc trưng của mẩu suy
nghĩ hay dòng suy nghĩ mà bạn có.

Cuốn sách này sẽ giúp bạn thay đổi Hệ tư duy. Từ đó,

những mẩu vụn suy nghĩ và những dòng suy nghĩ của bạn sẽ
dần dần đổi màu một cách tự nhiên.

- 16 - - 17 -
 CHƯƠNG 1
3 KỸ NĂNG SINH TỒN
QUAN TRỌNG NHẤT

Có 3 kỹ năng sinh tồn quan trọng nhất mà bạn cần biết:

(1) Lập trình máy móc (programming);

(2) Lập trình bộ não của bản thân (self-awareness);

và (3) Lập trình xã hội (human nature).

Thành thục được 3 kỹ năng này, xác suất thành công của
bạn là 100%. Thậm chí bạn chỉ cần 2/3 cũng quá đủ chứ chưa
nói gì đến 3/3.

- 19 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Lập trình máy móc là một phạm trù rộng bao gồm tất cả
các kỹ năng/kiến thức/kinh nghiệm tạo nên sản phẩm hoặc
tạo nên máy móc phục vụ con người.
Những người giỏi lập trình máy móc thường là kỹ sư, nhà
khoa học, nhà sáng chế, lập trình viên, vân vân. Họ được đào
tạo về “ngôn ngữ” để giao tiếp với máy móc và họ thành thạo
khả năng tạo nên sản phẩm hoặc tạo nên “nô lệ máy móc”
phục vụ cuộc đời họ. Do thời gian và năng lượng/năng lượng/
năng lực? của con người là có hạn còn máy móc là vô hạn.
Mức độ thành công của nhóm người biết lập trình máy móc
là vô hạn.
Tất nhiên bạn không nhất thiết phải đi học, thi cử lấy bằng
để trở thành người giỏi lập trình máy móc. Lập trình máy
móc là một hệ tư duy và việc học ngôn ngữ để giao tiếp với
máy là thứ có thể tự học. Hãy tưởng tượng quỹ đạo cuộc đời
của hai con người sau. Một người thành thạo lập trình máy
tính, có đủ kiến thức tạo ra phần mềm, tạo ra website, tạo ra
hệ thống tự động hóa và các giải pháp tối ưu, tự động hóa,
v.v.; còn người kia thì hoàn toàn không. Quỹ Đạo Cuộc Đời
của họ sẽ khác nhau thế nào?
Bạn cần biết ít nhất một vài ngôn ngữ máy móc để giải
phóng sức lao động và thời gian của bạn, từ đó bạn mới có
thể “đẩy” quỹ đạo cuộc đời sang một hướng khác. Biết được
ngôn ngữ máy móc đồng nghĩa với ứng dụng công nghệ vào
việc giải quyết vấn đề hằng ngày. Thành thạo dạng ngôn ngữ
này, bạn sẽ giải quyết được nhiều vấn đề liên quan đến hệ
- 20 -
Kiên Trần
thống hơn và có thể dành thời gian cho các vấn đề liên quan
đến con người.
Lập trình bộ não là phạm trù rộng bao gồm tất cả các kỹ
năng điều khiển bộ não của chính bạn. Phần lớn chúng ta
không hề hiểu bộ não và hành vi của mình như ta vẫn tưởng.
Chúng ta thường tư duy bề nổi và những hành vi thường
mang tính cảm xúc hoặc bản năng. Có thể mười năm trước
bạn từng nghĩ rằng bạn thông minh và hiểu bản thân, nhưng
bây giờ ngẫm lại đôi khi bạn sẽ thấy khá buồn cười và không
hiểu tại sao hồi đó bạn lại tự tin như vậy.
Và trong tương lai, mười năm sau chẳng hạn, bạn nhìn
lại và cũng sẽ cười bản thân bạn bây giờ. Bạn cần hiểu rằng
chúng ta không hiểu chính mình như ta vẫn nghĩ. Và bộ não
của bạn không được toàn quyền kiểm soát bởi bạn như bạn
vẫn nghĩ.
Bộ não vận hành phần lớn theo bản năng và kích
thích bên ngoài.
Bạn cần nhận thức rất rõ về bản thân bạn (self-awareness)
để có thể lập trình nó và khiến nó làm theo ý muốn của
bạn. Hay nói cách khác, khái niệm self-awareness là nền
tảng của việc lập trình bộ não. Bạn không thể vận hành
não của bạn nếu bạn không nhận thức được suy nghĩ của
chính bản thân bạn.
Ví dụ bạn nói tiếng Anh sai ngữ pháp nhưng không
nhận thức được bạn nói sai, vậy thì bạn sẽ loay hoay mãi mà
- 21 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
bkhông biết phải sửa chỗ nào. Hay việc bạn đối xử không
tốt với người yêunhưng không nhận thức được suy nghĩ và
hành vi của mình, kết quả là bạn sẽ khiến họ tức giận, tệ hơn
là đổ vỡ mối quan hệ.
Trí tuệ cảm xúc cũng phụ thuộc vào self-awareness. Không
có self-awareness nghĩa là trí tuệ cảm xúc thấp; và ngược lại,
người có ý thức cao về bản thân là những người có trí tuệ cảm
xúc cao.
Đáng tiếc thay trường học lại không phải là nơi lý tưởng
để luyện self-awareness. Sự nhận thức dường như là phạm
trù quan trọng bậc nhất nhưng lại hay bị bỏ qua nhất. Tâm lý
học là công cụ tuyệt vời để tăng self-awareness. Những người
được đào tạo về tâm lý học thường nhận thức rõ hơn về cách
vận hành của những suy nghĩ và hành vi, và họ luôn đặt câu
hỏi cho bộ não hoặc thiết kế các kích thích để khiến bộ não
của chính họ phục vụ cho họ. Hay nói cách khác, họ và bộ
não của họ nói chung một ngôn ngữ.
Cuốn sách này sẽ giúp bạn hiểu hơn về não của bạn và
các hệ tư duy giúp bạn kiểm soát bộ não của mình hiệu quả
hơn. Qua đó, bạn nhận thức rõ ràng hơn về suy nghĩ của
mình – giống như đeo kính râm khi trời nắng sẽ giúp bạn
thấy đường rõ hơn. Hệ tư duy là một lăng kính, là cách bạn
nhìn vào bộ não cũng như nhìn ra thế giới.
Lập trình xã hội là tập hợp các kỹ năng giúp bạn tương
tác với con người và thế giới bên ngoài. Kỹ năng thuyết phục,
- 22 -
Kiên Trần
marketing, thương lượng, lãnh đạo, truyền thông là các ví dụ
điển hình của lập trình xã hội.
Không khó để nhận ra rằng người có kỹ năng lập trình
xã hội thường vô cùng giàu có và thành công, nếu không
thì cũng đạt đến một đỉnh cao nào đó. Họ điều khiển xã hội
theo ý muốn của họ. Mặc dù mình không phải fan cứng của
Bán Hàng Đa Cấp nhưng mình phải công nhận kỹ năng Lập
Trình Xã Hội của bên kinh doanh đa cấp vô cùng lợi hại và
đáng học hỏi. Họ điều khiển và lập trình mọi suy nghĩ, tư duy
của thành viên mới dễ như việc giải toán đố lớp 2. Tuy nhiên
đây mới chỉ là một phần nhỏ của lập trình xã hội.
Bạn có thể thấy nhiều ví dụ khác như các YouTuber nổi
tiếng hay chính trị gia. Tổng thống Mỹ Donald Trump là một
bậc thầy về lập trình xã hội. Từ một người bị báo chí, dân tình
chế nhạo, Trump từng bước trở thành Tổng thống của đất
nước quyền lực nhất thế giới.
Bản thân mình cũng là một người biết chút ít về lập
trình xã hội. Nếu bạn đang cầm cuốn sách này trên tay, có
thể bằng cách nào đó bạn được thuyết phục là cuốn sách
này sẽ giúp bạn.
Lập trình xã hội không chỉ bao gồm các kỹ năng thương
lượng, thuyết phục, marketing, lãnh đạo, truyền thông thuần
túy. Gốc rễ của lập trình xã hội nằm ở Bản chất của con người
(Human nature). Con người về bản chất là động vật và chúng
ta hành động theo bản tính và bản năng. Bạn khát nước?
- 23 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Bạn chạy đi tìm uống nước. Bạn đói, bạn chạy đi tìm thức
ăn. Bạn bất an, bạn tìm cách làm giảm sự bất an. Bản chất của
con người gần như là thức bất biến, hãy nhớ dù bạn thông
minh đến đâu, bạn cũng không thể thay đổi nó. Bạn chỉ có
thể hiểu, dung hòa và sử dụng nó vào mục đích của bạn. Việc
hiểu về bản chất của con người là điều kiện cần để thuyết
phục, marketing, lãnh đạo, thương lượng, truyền thông
thành công. Bạn không thể thuyết phục nếu bạn không hiểu
cách tư duy của con người.
Mình xin nhắc lại, bộ não vận hành dựa trên bản năng và
kích thích bên ngoài. Hiểu được bản năng của con người sẽ
giúp bạn “thiết kế” những kích thích bên ngoài phù hợp để
lập trình bộ não của bạn cũng như lập trình xã hội.
Mặc dù bạn gần như bất lực trước việc thay đổi và khống
chế bản năng, bạn lại có toàn quyền kiểm soát những kích
thích bên ngoài giúp bạn điều khiển hành vi của bạn/xã hội
dựa trên bản năng.
- 24 -
Kiên Trần
Hay nói cách khác, đừng cố gắng thay đổi bản thân, hãy
hiểu bản thân và từ đó thay đổi môi trường xung quanh.
Mình muốn bạn ghi câu này ra giấy hoặc bất cứ đâu và nhắc
lại mỗi ngày. Nó rất rất quan trọng.
Hãy thử tưởng tượng viễn cảnh xảy ra nếu bạn làm điều
ngược lại: cố gắng thay đổi bản thân nhưng không thay đổi
môi trường (kích thích).
Ví dụ, nếu bàn làm việc của bạn bừa bộn, bẩn thỉu, đầy rác
và bạn cố ép bản thân bạn ngồi làm việc trên cái bàn đó trong
1 tiếng. Mình cá chỉ sau 5 phút bạn đã muốn đứng dậy làm
việc khác để tránh phải nhìn vào cái bàn đó. Việc bạn đáng ra
phải làm chính là dành 5 phút để dọn sạch mặt bàn trước khi
dành 1 tiếng đắm chìm vào không gian đó. Bởi về bản năng,
con người không thể tập trung vào một thứ nếu có quá nhiều
kích thích gây mất tập trung xung quanh. Khi bạn dọn sạch
cái bàn là khi bạn hiểu bộ não của bạn, bạn thay đổi kích thích
bên ngoài hoặc yếu tố môi trường để định hướng bản năng
của mình làm việc mà bạn cần mà vẫn tôn trọng bản năng của
bạn. Đây là điều kỳ diệu của tâm lý học trong việc lập trình bộ
não cũng như lập trình xã hội.
Bạn bớt khống chế, bớt kiêu ngạo và bạn hành động một
cách logic, thuận bản năng hơn.
Bạn đặt bản thân của bạn tách biệt với bộ não của bạn.
Não của bạn làm việc cho bạn. Và bạn làm việc cho não của
bạn thông qua yếu tố môi trường. Hai bên cùng có lợi. Não của
- 25 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
bản thỏa mãn nhu cầu bản năng còn bạn thỏa mãn mục đích
cá nhân của mình. Bạn và nó tách biệt. Bạn giúp nó giúp bạn.
Trong khi đó, hãy xem xét trường hợp ở dưới – là trường
hợp phần lớn chúng ta không nhận ra sự mâu thuẫn giữa não
bộ và bản thân giống như Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc. Bạn
muốn đứng lên tập gym nhưng nó không cho bạn. Quỹ đạo
cuộc đời của bạn bị đóng băng bởi hai bên không tìm ra được
tiếng nói chung.
Một lưu ý quan trọng khác đó là: một khi bạn đã tách bộ
não và bản thân bạn ra rồi thì chính bản thân bạn cũng có thể
đóng vai trò yếu tố kích thích bên ngoài.
Ví dụ, bạn hiểu rằng não bạn không muốn bạn tập gym,
nhưng nó lại rất quan tâm đến việc cải thiện trí thông minh.
- 26 -
Kiên Trần
Cách để kích thích nó chính là thuyết phục rằng việc tập gym
giúp máu lưu thông lên não nhanh hơn làm tăng phản xạ của
não. Ngay lập tức bạn sẽ đứng dậy tập gym vì bây giờ não của
bạn hiểu rằng: “Tập gym không phải chỉ để tăng cơ bắp mà
còn tăng phản xạ của não”.
Chúc mừng bạn đã lập trình bộ não thành công.
Vậy là chúng ta có 3 phạm trù kỹ năng sinh tồn:
(1) Lập trình máy móc (programming)
(2) Lập trình bộ não (self-awareness)
(3) Lập trình xã hội (human nature)
Phần lớn chúng ta chỉ cần học được 2/3 cách lập trình là đã
xây dựng được một quỹ đạo tích cực và trở nên rất thành công.
- 27 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Mặc dù có cả 3 kỹ năng thì càng tốt, nhưng bạn nên nhớ mỗi
phạm trù đều rất rất rộng và sâu. Bạn có thể cho rằng bạn giỏi
ở một phạm trù rồi nhưng mình xin nói luôn bạn sai hoàn
toàn nếu bạn nghĩ vậy. Giới hạn của mỗi phạm trù là vô tận
– như giới hạn của vũ trụ. Thà trau dồi thật kỹ lưỡng 2/3 kỹ
năng còn hơn là chỉ biết mỗi thứ một tí.
Còn nếu bạn thắc mắc rằng bạn “biết” cả 3 thứ này rồi
mà sao cuộc đời vẫn éo le. Đó là bởi bạn mới chỉ nghĩ rằng
bạn “biết”. Bạn chưa giỏi như bạn nghĩ. Bạn chưa đạt đến
cảnh giới thực sự. Có những người hít đất 20 cái rồi cho rằng
mình đã khỏe. Có những người lập trình được vài chương
trình excel và tự cho là mình đã giỏi. Chưa. Còn rất xa. Có
những người đọc xong một cuốn sách về marketing và nghĩ
rằng mình đã biết lập trình xã hội. Chưa. Còn rất xa. Tóm lại
bạn cần nhận thức (self-aware) là không những cần tập trung
trau dồi 2/3 hoặc 3/3 phạm trù kỹ năng trên mà còn phải ý
thức được rằng khả năng cao là bạn chưa trau dồi đủ.
Và bạn cũng nên lưu ý 3 phạm trù kỹ năng này không hề
cao siêu. Bản thân nó là một hệ tư duy.
Cười cũng là một dạng thuộc lập trình xã hội. Khi bạn cười,
bạn truyền tín hiệu tích cực và thân thiện tới não của người
đối diện. Và nó không hề cao siêu.
Nếu bạn xem chương trình America’s Got Talents của Mỹ,
bạn sẽ thấy có một sự bất công như sau:
- 28 -
Kiên Trần
Không thiếu những thí sinh thực hiện bài thi mạo hiểm,
đặt tính mạng lên bàn cân, nhưng về sau họ vẫn thua ca sĩ.
Mặc dù ca sĩ thì rất nhiều, phần dự thi cũng rất an toàn, chỉ
việc hát mà đến bài hát cũng không phải do mình sáng tác
nhưng vẫn đoạt cúp. Còn người thi mạo hiểm, họ sáng tạo,
liều mạng, và phần thi đòi hỏi sự chuẩn bị, luyện tập cả thập
kỷ trời. Vẫn thua ca sĩ. Tại sao lại như vậy?
Tin hay không tùy bạn nhưng âm nhạc có sức mạnh
lập trình xã hội cao và dễ hiểu hơn đối với phần đông
khán giả. Khi bạn hay khán giả nghe nhạc là lúc việc bình
chọn trở nên cảm tính thay vì công bằng. Phần thi mạo
hiểm tuy lạ và có tính giải trí nhưng không phải ai cũng
hiểu được. Mức độ lập trình xã hội thấp hơn. Không phải
ai cũng nhìn thấy hàng thập kỷ luyện tập của người trình
diễn tiết mục mạo hiểm, nhưng gần như ai cũng giãn cơ
bắp khi nghe giọng hát hay mặc dù bài hát được trình bày
dễ có đến cả trăm người từng hát qua.
Rất bất công bằng nhưng lại hợp lý nếu nhìn vào bản
chất con người.
Chính vì sự “bất công” này nên việc bạn áp dụng và
trở thành cao thủ lập trình xã hội chắc chắn sẽ thay đổi
Quỹ Đạo Cuộc Đời của bạn. Bạn không cần tài giỏi và
khổ luyện như thí sinh mạo hiểm nhưng bạn cần lấy yếu
tố lập trình xã hội, lập trình bộ não và lập trình máy móc
làm kim chỉ nam. Làm hệ tư duy. Bất kỳ việc gì bạn làm,
- 29 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
hãy luôn tự hỏi nó thuộc phạm trù nào? Hoặc liệu nó có
thuộc phạm trù nào không?
Chơi Piano có thể là một dạng lập trình bộ não, lập trình
xã hội, cũng có thể không. Nếu bạn chơi piano để hiểu hơn
về âm nhạc và hiểu hơn về cách bạn học một nhạc cụ thì đây
là lập trình bộ não. Nếu bạn chơi Piano để “tán gái”, “tán trai”
hoặc đi biểu diễn kiếm tiền thì đây là còn là một dạng lập
trình xã hội.
Tuy nhiên không phải cứ nằm trong một trong 3 phạm
trù kỹ năng nghĩa là tốt.
Việc bạn lướt Facebook có thể cho là một dạng lập trình
xã hội nhưng mức độ của nó rất yếu nếu bạn chỉ lướt mà
không đóng góp gì to lớn cho cộng đồng. Và chính vì nó yếu
và thời gian bạn bỏ ra quá nhiều, bạn đang đánh mất cơ hội
để làm những việc khác có tính lập trình cao hơn. Bạn cần
để ý cả chi phí cơ hội (opportunity cost). Nếu hiệu quả của
việc lướt Facebook quá thấp, và bạn biết bạn hoàn toàn có
thể thay thế nó bằng công việc có chiết xuất lập trình máy
móc/bộ não/xã hội cao hơn, hãy bỏ nó. Nói nôm na, đừng
lướt Facebook nhiều.
TẠI SAO QUỸ ĐẠO CUỘC ĐỜI BẠN THAY ĐỔI?
Thay vì không biết nên làm việc gì, nay bạn đã có hướng
đi rõ ràng. Như bạn đã thấy, nó đơn giản hơn bạn nghĩ. Việc
bạn tập trung vào bất kỳ phạm trù kỹ năng nào trong 3 phạm
- 30 -
Kiên Trần
trù của chương này đều có thể thay đổi quỹ đạo cuộc đời bạn
một cách khủng khiếp.
Thậm chí nếu bạn kết hợp 2 phạm trù lại với nhau nôm na
theo kiểu vừa giỏi về viết phần mềm lại vừa giỏi bán hàng (tỷ
phú công nghệ), hay vừa giỏi kiểm soát cuộc đời lại vừa giỏi
thuyết phục, ảnh hưởng tới cộng đồng (diễn viên, ca sĩ, giám
đốc, vân vân), sự kết hợp sẽ khiến mức độ thành công tăng
theo cấp số mũ.
NOTES
1. Có 3 kỹ năng sinh tồn bạn cần biết. Ít nhất 2/3. Lập
trình máy móc, lập trình bộ não và lập trình xã hội.
2. Lập trình máy móc giúp bạn điều khiển máy móc,
sáng chế giải pháp và tự động hóa cuộc đời.
3. Lập trình bộ não giúp bạn hiểu bản thân, nói chuyện
được với bản thân và làm chủ bản thân.
4. Lập trình xã hội giúp bạn hiểu xã hội và điều khiển
xã hội theo ý muốn của bạn.
- 31 -

CHƯƠNG 2
HỆ TƯ DUY THỨ BẬC
– STATUS-RANKING GAME
“Trò chơi thứ bậc là trò chơi có kẻ thắng người thua.
Trò chơi làm giàu là trò chơi mà tất cả cùng thắng.”
Phần lớn chúng ta không thực sự muốn giàu có. Chúng ta
chỉ muốn hơn người khác. Đây là sự khác biệt về hệ tư duy
khủng khiếp, có thể thay đổi quỹ đạo của cả một đời người.
Trước khi đi sâu hơn mình muốn bạn làm một thí nghiệm
tâm lý sau:
Thí nghiệm 1:
Nếu cho bạn lựa chọn sống ở một đất nước mà thu nhập
trung bình là 70 ngàn USD/năm nhưng thu nhập của riêng
bạn là 50 ngàn USD/năm. Và đất nước mà thu nhập trung
bình là 10 ngàn USD/năm nhưng thu nhập của riêng bạn là
40 ngàn USD/năm.
Hãy thử tự trả lời một cách chân thật nhất, nếu đây không
phải là một bài thí nghiệm mà là thực tế, bạn sẽ chọn nước nào?
- 32 -
Kiên Trần
Mình đã hỏi câu này tới rất nhiều người. Phần lớn chọn đất
nước 10 ngàn đô la/năm nhưng thu nhập hằng năm của bản
thân là 40 ngàn. Và lựa chọn này không có gì sai. Bản chất của
con người là muốn được ngưỡng mộ, được tôn trọng và có
tiếng nói. Việc bạn thu nhập 40 ngàn/năm nhưng “oai” hơn so
với người khác khi ra đường khác với việc bạn được thêm 10
ngàn đô, giàu hơn thật nhưng không “oai” được với ai.
Ẩn sâu dưới sự “oai” và sự lựa chọn đất nước 10 ngàn
USD/năm là hệ tư duy Status-Ranking (trò chơi thứ hạng)
cắm vào gốc rễ của phần lớn chúng ta dù nhiều hay ít. Đây
là hệ tư duy phổ biến hơn ở một số nước phương Đông như
Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc và ít phổ biến hơn ở các
nước châu Âu và châu Mỹ.
Status-ranking game về bản chất là một trò chơi quy mô
lớn và có nhiều “người chơi” không kể độ tuổi. Mặc dù không
ai thừa nhận mình đang chơi trò này nhưng không ai muốn
thua kém ai.
Cha mẹ ép con phải vào trường danh giá, du học Mỹ trường
top, lấy bằng thạc sĩ tiến sĩ để làm “rạng danh dòng họ”. Không thể
để thua thằng Hải hàng xóm được. Cha mẹ nó cũng ép ghê lắm,
suốt ngày cắm đầu vào học. Nếu bạn là người trong cuộc, bạn sẽ
nghĩ rằng tất cả những sự hối thúc cố gắng này là tốt cho bạn,
nhưng việc tương lai của bạn tốt lên chỉ là ưu tiên số hai. Ưu
tiên số một là phải “oai” và mở mày mở mặt, ra đường có cái
để khoe, để tự hào. Lấy vợ/chồng cũng phải xem gia thế, trình
độ, tiền tài của bên đối diện.
- 33 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Hệ tư duy trò chơi thứ hạng nói thầm với bạn rằng nếu bạn
không hơn người khác, bạn đừng hòng hạnh phúc và bình
an. Mặc dù cái lợi ở đây là nó là động lực khiến bạn cố gắng
hơn, nhưng cái hệ tư duy này nếu không có điểm dừng sẽ
trở nên vô cùng độc hại và nguy hiểm: Thay vì đơn thuần
cố gắng để có một cuộc sống tốt hơn hiện tại, những “người
chơi” quá tập trung vào thứ hạng, liên tục so sánh bản thân
với người khác và liên tục đánh giá người khác dựa trên thứ
hạng, từ đó tạo nên một xã hội sặc mùi cạnh tranh và đấu đá.
Về bản chất, thứ hạng là một trò chơi không có hai người
cùng thắng. Nếu tôi thắng, anh thua và ngược lại.
Trong khi đó hệ tư duy Wealth Creation (kiến tạo sự giàu
có) là một hệ tư duy mà tất cả đều là người chiến thắng. Việc
bạn cố gắng giàu hơn, giỏi hơn và hạnh phúc hơn không phải
để ra oai với người đối diện. Cái nhu cầu ra oai và đòi hỏi sự
tán thưởng của bạn cũng thấp hơn, và quan trọng nhất là việc
bạn chiến thắng không khiến cho người khác thua cuộc. Và
việc người khác giàu có không khiến bạn nghèo đi. Tại sao?
Status hay ranking (thứ hạng) là thứ cần phải tranh giành
nhau. Nó là một trò chơi. Thứ hạng là thứ có giới hạn. Một
núi không thể có hai hổ. Một đất nước không có hai tổng
thống. Một công ty cũng không có nhiều giám đốc điều hành.
Trong khi đó Wealth (sự giàu có) là thứ có thể được tạo
ra một cách vô hạn. CEO của Apple có mức lương là 16 triệu
đô la trong khi nhân viên chỉ nhận lương cơ bản 15 đô/giờ.
- 34 -
Kiên Trần
Nhưng về bản chất cả hai cùng giàu. CEO có tiền, nhân viên
“quèn” có cơ hội kiếm tiền và không bị thất nghiệp. Cả hai
bên đều giàu. CEO và nhân viên cũng cần phải ăn. Họ đi siêu
thị mua đồ ăn và trả tiền cho người bán hàng và người bán
hàng lại giàu lên. Cả ba đều giàu. Người bán hàng trong siêu
thị lại mua iPhone và lại làm Apple giàu lên. Apple lại trả tiền
cho CEO và nhân viên Apple. Sự giàu có này xoay vòng khiến
tất cả đều giàu bởi mỗi nhóm người ở trên đều tạo ra sự giàu
có. Apple tạo ra iPhone – là thứ người tiêu dùng cần. Nhân
viên tạo ra dịch vụ – là thứ Apple cần. Người bán hàng siêu
thị bán thức ăn – là thứ cả hai bên kia cần. Sự giàu có được tạo
ra vô hạn, tất cả từ một con số không!
Thí nghiệp thứ 2 mà mình muốn bạn tham gia:
Bạn cũng được chọn sống ở một trong hai đất nước, nhưng
lần này một đất nước mà tất cả những người đi làm được kỳ
nghỉ 1 tuần/năm, riêng bạn được nghỉ hẳn 3 tuần/năm. Và
một đất nước tất cả đều được nghỉ 2 tháng/năm, riêng bạn
chỉ được nghỉ 1 tháng/năm. Bạn muốn chọn đất nước nào để
sống hơn?
Khác với thí nghiệm 1. Phần lớn những người mình hỏi
đều chọn sống ở nước cho nghỉ 1 tháng/năm bất chấp việc
người khác được những 2 tháng. Điều này được giải thích bởi
việc chúng ta nhìn tiền bạc, vật chất, danh vọng dưới dạng
thứ hạng xã hội, cạnh tranh; trong khi đó kỳ nghỉ lại không
phải thứ có tính cạnh tranh cao. Chúng ta thường không so
sánh “đẳng cấp” qua việc ai có kỳ nghỉ dài hơn ai. Hay nói
- 35 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
cách khác, chúng ta nhìn kỳ nghỉ dưới con mắt lợi ích cho
bản thân trong khi đó ta nhìn thứ hạng dưới con mắt hơn/
thua người khác.
Khi bạn chuyển từ hệ tư duy status-ranking sang hệ tư
duy giàu có, bạn sẽ hạnh phúc, giàu có, tích cực, năng suất
hơn và góp phần tạo ra một môi trường hợp tác và giúp cho
tất cả cùng giàu – trong đó có bạn.
HIỆN TƯỢNG SANJANA
Sanjana là tên một nhân viên làm hợp đồng ngắn hạn
của mình, gốc Ấn Độ, sang Canada từ năm 15 tuổi và đã ở
Canada được hơn 10 năm. Đây là một nhân viên mà có lẽ
mình sẽ phải nhắc đến nhiều lần trong cuốn sách này bởi
một tính cách cực kỳ rõ ràng, hoàn hảo cho việc thí nghiệm
tâm lý học.
Ngay từ ngày đầu tiên đi làm, sau khi được giới thiệu với
các đồng nghiệp khác, Sanjana hỏi từng người một xem họ
làm hợp đồng ngắn hạn hay là nhân viên chính thức. Tất cả
mọi người đều thấy kỳ quặc trước câu hỏi này của cô, kiểu
“Tại sao nó lại hỏi mình câu này đầu tiên? Nó muốn gì?”.
- 36 -
Kiên Trần
Sau khi biết được ai là nhân viên chính thức và ai là nhân
viên hợp đồng, Sanjana chơi trò hai mặt. Đối với người làm
hợp đồng, cô tỏ thái độ lạnh nhạt và thiếu hợp tác, trong khi
đối với nhân viên chính thức như mình và một vài người
khác, cô tiếp cận để làm thân. Rất nhiều lần Sanjana bí mật
mách tội người khác dù là lỗi nhỏ nhất.
Điều này làm mình tự hỏi tại sao San không thể thư giãn
hơn và làm việc vui vẻ, hài hòa như bọn Tây và Á kia mà cứ
phải giở trò như vậy. Mình thực sự đã nói chuyện với San
nhiều lần để huấn luyện thái độ làm việc nhưng những trò
tấn công lại càng cẩn thận và tính toán hơn.
Không ai lạ gì mục tiêu mà San khao khát đạt được là trở
thành nhân viên chính thức. Đối với San, cái vị trí này là một
dạng thứ hạng mà cô đang theo đuổi. Mà đã là thứ hạng thì
nó hữu hạn. Sau khi tìm hiểu, mình nhận ra San không chỉ
theo đuổi thứ hạng của công ty một cách đơn thuần. Nguyên
do sâu xa khiến cô thèm khát thứ hạng đến mức muốn dùng
mọi thủ đoạn để ngáng chân người khác nằm ở cách mà cô
được nuôi dạy từ hồi còn ở Ấn Độ. Không phải vơ đũa cả
nắm nhưng có một số vùng ở Ấn Độ rất coi trọng thứ hạng,
cấp bậc và địa vị xã hội. Mọi người luôn phải sống trong tình
trạng so sánh và bị so sánh.
Nếu ước mơ được làm nhân viên chính thức tại một công
ty lớn của San trở thành hiện thực, San có thể oai hơn với gia
đình và có thể vênh mặt hơn với lũ bạn của San. Đặc biệt San
muốn ra oai với gia đình của bên người yêu, họ luôn đánh
- 37 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
giá và nhìn vào địa vị xã hội của cô. Cái nhu cầu muốn được
chứng tỏ của cô đã cao nay còn cao hơn; và khi đã thèm khát
danh vọng, cấp bậc, thứ hạng, cô không còn nhìn mọi thứ
một cách rõ ràng nữa. Tất cả chỉ là kẻ ngáng đường cô và thế
giới này dưới con mắt của cô được chia thành hai loại người:
loại lợi dụng được và loại không lợi dụng được.
Đồng nghiệp sớm nhận ra điều này và dần dần xa lánh cô.
Không ai muốn tiếp xúc và nói chuyện với cô vì họ biết hoặc
họ sẽ bị lợi dụng, hoặc họ sẽ bị cô “cắn”. Bất kể cô tỏ ra thân
thiện thế nào, không ai cho đó là chân thành. Cuối cùng cô
mất tất cả.
Giá như San nhận thức được tính độc hại của hệ tư duy
Status-ranking game mà cô đang có, có lẽ cô đã chuyển sang
hệ tư duy Wealth creation và cô cũng đã có cơ hội để đạt
được mục tiêu mà không phải đau đầu tìm cách “triệt hạ”
bất kỳ ai.
Nhóm người có tư duy như Sanjana ở xã hội chúng ta ngày
nay là không thiếu. Cái cách mà họ nhìn thế giới rất khác với
bạn. Có thể bạn chỉ muốn bạn tốt hơn, nhưng đối với họ thì
sự tiến bộ của bạn là một sự cạnh tranh và là đòn tấn công vào
cái tôi của họ, vậy nên họ sẽ âm thầm coi bạn như kẻ thù do
dù bạn không làm gì hại đến họ.
Sự cạnh tranh cũng là con dao hai lưỡi, bởi nếu bạn xem
nó như nguồn động lực để tiến tới trước mà xung quanh bạn
toàn người kém hơn bạn, bạn không có sự cạnh tranh, bạn
- 38 -
Kiên Trần
rồi cũng sẽ an phận thủ thường. Quá lệ thuộc vào cạnh tranh
thay vì lấy sự tiến bộ của bản thân làm mốc cũng sẽ khiến quỹ
đạo cuộc đời của bạn đi xuống.
Bạn cũng hãy lưu ý Wealth creation ở đây không đơn
thuần là giàu có về tiền bạc mà còn bao hàm nhiều lĩnh vực
khác. Đây là hệ tư duy vô hạn và là lối sống không so sánh
cấp bậc. Bạn cần tập trung vào sự giàu có trong trải nghiệm,
hạnh phúc, tiếng cười, tiền bạc, sức khỏe, kiến thức. Những
thứ này đều vô hạn và mọi sự so sánh đều vô nghĩa. Cấp bậc
là thứ được phát minh bởi xã hội. Bạn không nhất thiết phải
quan tâm nhiều đến nó. Bill Gates có lẽ không quan tâm tới
cấp bậc và cũng không có nhu cầu ra oai với hàng xóm nhiều
như Sanjana. Ông sống và làm việc vì đam mê, tập trung vào
bản thân mình cũng như hỗ trợ những vùng khó khăn hơn là
đuổi theo thứ hạng.
Ngay cả sự giàu có của Bill Gates cũng được tạo ra bởi ông
làm cho cả thế giới giàu lên. Hãy thử tưởng tượng một thế
giới không có hệ điều hành Windows.
Bạn có thể tham khảo thêm Chặng số 27 – Tư duy dồi dào
và khan hiếm (Chuyến tàu một chiều không trở lại, Kiên Trần,
2019) để hiểu rộng hơn về vấn đề này.
TRƯỜNG HỌC VÀ STATUS-RANKING
Môi trường giáo dục trong trường học là một nơi ít nhiều
tạo ra hệ tư duy thứ bậc, đẳng cấp cho các thế hệ học sinh từ
- 39 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
khi còn bé. Đây là một hiện tượng tự nhiên bởi sự so sánh là
điều khó tránh khỏi trong một môi trường đặt nặng thi cử,
điểm số, cũng như chịu sự tác động lớn từ phụ huynh.
Bạn hãy thử tưởng tượng một thế giới không có trường
học. Mọi người được giáo dục tại nhà, qua Internet hoặc qua
những trung tâm giáo dục tư nhân. Việc đi học ở các trung
tâm giáo dục tư nhân hoàn toàn thuộc về lựa chọn cá nhân
thay vì ép buộc.
Sự so sánh sẽ giảm đi đáng kể và được thay bằng khát vọng
phát triển bản thân. “Tôi muốn đi học để tốt lên thay vì để
chứng tỏ mình hay hơn người khác” và mục đích của việc đi
học là để giúp ích cho bản thân và tạo giá trị cho người khác.
Nhận thức được điều này hoặc thay đổi môi trường sống
sẽ giúp bạn.
TRUYỀN THÔNG, SOCIAL MEDIA VÀ
STATUS-RANKING
Báo chí, mạng xã hội là một sân chơi khổng lồ cho những
kẻ ham mê thứ hạng, nơi mà “người chơi” chỉ phô bày những
thứ tốt đẹp nhất của bản thân cho thế giới và che đậy những
điểm chưa hoàn hảo. Người xem khi nhìn vào những post
trên mạng xã hội cũng thường nhìn lại cuộc đời mình, tự so
sánh bản thân với người này người nọ rồi cảm thấy thua kém
mà không nhận ra rằng phía sau bức ảnh hoàn hảo kia có thể
là cả một ekip. Những món đồ xa xỉ có thể là đồ đi mượn.
Những bức ảnh trông tự nhiên có thể là sản phẩm của sự
- 40 -
Kiên Trần
dàn dựng, sắp xếp kỳ công. Nói chung bạn đang nhìn vào
thế giới ảo.
Nếu bạn chỉ coi mạng xã hội và truyền thông là một trò
giải trí đơn thuần thì hai thứ này hoàn toàn vô hại. Nhưng
nếu đắm chìm vào chúng, tin rằng đó là thực tế rồi so sánh tị
nạnh, bạn sẽ không bao giờ hạnh phúc. Bạn sẽ nhìn cuộc đời
dưới dạng số lượng followers hay sự hào nhoáng vật chất,
thứ bậc mà con người ta phô diễn.
Ca sĩ, diễn viên là những người gần như bắt buộc phải phô
diễn đẳng cấp để kiếm cơm. Đặc thù nghề nghiệp của họ là
vậy, nên dù trước đây họ là ai đi nữa thì khi bước chân vào
showbiz đầy cám dỗ họ cũng phải tuân theo những thủ tục
riêng. Tuy nhiên nếu bạn đang đọc cuốn sách này, khả năng
cao bạn không phải là người nổi tiếng, bạn chỉ là khán giả. Cái
bạn cần quan tâm chính là ảnh hưởng của những thứ bạn nhìn
vào tới nhận thức của bạn về Status-Ranking. Những cuộc đấu
đá tranh giành của các ngôi sao đập vào mắt chúng ta mỗi ngày
và chúng ta cho rằng đó là thực tế. Bạn cho rằng phải ăn thua,
phải đấu đá giành quyền lực như họ thì bạn mới thành công
được mà không nhận ra thế giới của họ khác bạn rất nhiều.
DOANH NGHIỆP VÀ STATUS-RANKING
Doanh nghiệp là thứ vận hành nên một đất nước. Nó
mang lại giá trị khổng lồ cho nhân loại, nhờ có nó mà cuộc
sống của chúng ta dễ dàng hơn bao giờ hết và cũng nhờ có
nó mà bạn có việc làm.
- 41 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời Kiên Trần

Tuy nhiên để tồn tại được, một số doanh nghiệp cần
phải sử dụng chiêu bài marketing để gây ảnh hưởng tới
bạn, và họ làm điều đó bằng cách tận dụng hệ tư duy thứ
bậc, đẳng cấp.
“Đeo cái túi hàng hiệu có biểu tượng LV này lên và người người
sẽ ngưỡng mộ bạn.”
“GUCCI khiến đẳng cấp của bạn tăng lên một bậc khi đi cùng
người khác.”
Bạn sẽ dễ dàng được yêu quý và chấp nhận hơn. Bạn sẽ
tạo ra ảnh hưởng tích cực hơn. Bạn ngủ ngon hơn mỗi đêm.
Bạn biết rằng đời người ai cũng chỉ có một và bạn sống cho
cuộc đời bạn thay vì cho người khác. Bạn toàn quyền kiểm
soát hạnh phúc và cầm chìa khóa xe vận hành quỹ đạo cuộc
đời bạn.
Thay đổi hệ tư duy, và quỹ đạo cuộc đời của bạn sẽ chuyển
sang hướng không giới hạn.

Rất khó để nhận thức chứ chưa nói đến thoát khỏi sức ảnh
hưởng khủng khiếp của doanh nghiệp này bởi hàng tỷ đô la
được chi liên tục và hằng ngày. Trên khắp mọi mặt trận tâm
lý. Bạn gần như bị trói buộc, khi nhìn thấy một chiếc áo có
chữ GUCCI in ở trên thì rất khó để bạn phớt lờ nó đi. Nhưng
nếu nhận thức được sức ảnh hưởng của nó, bạn sẽ giảm bớt
được hệ tư duy ranking này.

TẠI SAO QUỸ ĐẠO CUỘC ĐỜI BẠN THAY ĐỔI

Thoát khỏi hệ tư duy status-ranking game không dễ khi
bạn đang sống trong môi trường cá mập, luôn săn những
thành tích, điểm yếu của bạn để so sánh. Những làn sóng
marketing không khoan nhượng từ doanh nghiệp ưu tiên lợi
nhuận và những game show mọc lên như nấm. Nếu bạn chịu
bứt ra khỏi lối tư duy lệ thuộc sự hạnh phúc vào so sánh để
chuyển sang lấy bản thân làm mốc phấn đấu, quỹ đạo cuộc
đời của bạn sẽ thay đổi.

- 42 - - 43 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
NOTES
1. Phần lớn chúng ta không muốn giàu có. Chúng ta
chỉ muốn hơn người khác.
2. Hệ tư duy thứ bậc không khiến bạn hạnh phúc thật
sự. Vì bất kể bạn có bao nhiêu tài sản và danh vọng,
luôn luôn có người hơn bạn.
3. Hệ tư duy làm giàu nhìn xa hơn thứ bậc và hiểu
rằng giá trị được tạo ra liên tục chứ không qua sự
tranh giành.
4. Trường học, doanh nghiệp, truyền thông vô tình
tạo ra một xã hội có tư duy thứ bậc, luôn luôn khiến
chúng ta phải so sánh bản thân với người khác và
cảm thấy bất an. Việc bạn cảm thấy bất an làm cho
họ có lợi nhuận – lợi nhuận đến từ việc trao đổi cảm
giác hạnh phúc.
- 44 -
CHƯƠNG 3
ĐỪNG LẮNG NGHE
BẢN THÂN BẠN, HÃY
NÓI CHUYỆN VỚI NÓ
“Đã đến lúc bạn cần cầm vô lăng.”
Bạn sẽ rơi vào tình cảnh stress, trầm cảm, mất kiểm soát
nếu bạn thụ động lắng nghe giọng nói trong đầu bạn. Cái
giọng nói quen thuộc này đôi khi còn không có âm thanh và
không phát nên lời và bạn lắng nghe nó mà không hay biết gì.
Nếu bạn gặp rắc rối với việc ngủ sớm, bạn không tài nào
điều khiển được bản thân bạn đi ngủ sớm, “nó” đang nói
thầm tới bản thân bạn. “Nó” ở đây là thói quen hay bản năng.
Khi bạn lắng nghe bản thân bạn, bạn thụ động, bị kiểm soát
và hành động theo bản năng (mà không suy nghĩ).
Phần lớn chúng ta đơn thuần lắng nghe bản thân, chỉ đến
khi chúng ta hiểu logic và hiểu lẽ chúng ta mới bắt đầu đối
thoại được với bản thân và làm chủ quỹ đạo cuộc đời. Đó là
lý do mình luôn cố gắng nói chuyện với bản thân trong mọi
- 45 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
trường hợp, nhất là trong những tình huống xấu nhất hoặc
khi đứng trước những quyết định lớn khiến mình lo lắng.
Việc di chuyển từ thành phố Toronto qua Calgary là một
trong những quyết định lớn của mình.
Sang Calgary nghĩa là mình phải bắt đầu mọi thứ từ con số
0. Không quen biết ai, không có nhà, không có việc. Mặc dù
trong thâm tâm mình biết là đi sẽ tốt hơn, nhưng giọng nói
trong đầu mình luôn muốn mình chần chừ và cản mình lại.
Nó là giọng nói của bản năng. Nó sợ thay đổi. Sợ những thứ
không chắc chắn. Sợ rủi ro. Nó có tầm nhìn ngắn hạn và nó
thuyết phục mình một cách thầm lặng. Nó vẽ ra những viễn
cảnh trong đầu cho mình về sự vất vả, sự khó khăn, sự thất
bại. Mặc dù những điều này chưa hề xảy ra, nhưng bộ phim
mà nó chiếu trong đầu mình dường như xuất hiện cả lúc ngủ.
Mình quyết định phải nói chuyện với bản thân mình thay
vì tiếp tục lắng nghe nó.
Mình book vé sau đó sử dụng logic và kinh nghiệm để
“trấn an” bản thân. Mình nói với nó rằng chỉ có thay đổi mới
có thể tốt lên được và hãy luôn nhìn cuộc đời dưới góc độ thí
nghiệm (sẽ được nói kỹ hơn ở chương sau). Trải nghiệm đáng
giá hơn sự an toàn bởi trải nghiệm mới là thứ tạo nên màu
sắc cho cuộc đời và làm dày kinh nghiệm sống. Mình tiếp tục
nói chuyện với bản thân về lợi ích của Calgary so với Toronto
cũng như những việc mình sẽ làm để giảm stress và rủi ro.
Mình thuyết phục bản thân về khả năng và sự kiên nhẫn của
- 46 -
Kiên Trần
mình. Mỗi ngày. Liên tục. Mình bắt nó phải nghe mình thay
vì tiếp tục lắng nghe nó.
Lắng nghe bản thân một cách thụ động sẽ khiến bạn nghĩ
quẩn và không thoát ra được. Bạn cần biến thành giọng nói
điều khiển thay vì để giọng nói điều khiển bạn.
DUY TRÌ ĐỘNG LỰC BẰNG GIỌNG NÓI
Tiếp tục, tưởng tượng lúc bạn đang rất có hứng học một
thứ gì đó. Giả sử bạn muốn học tiếng Nhật. Chính vì bạn
hứng thú, động lực của bạn lúc này rất lớn. Bạn luôn tự nói
với bản thân rằng bạn sẽ dành 2 tiếng mỗi ngày luyện tập.
Trong đầu bạn có thừa lý do để học tiếng Nhật, bạn kiểm
soát bộ não của bạn. Bạn nói với nó rằng tiếng Nhật là một
ngôn ngữ đẹp và bạn yêu thích văn hóa Nhật. Bạn nói với nó
học tiếng Nhật không khó như mọi người nghĩ bởi bạn biết
phương pháp XYZ nào đó, hoặc bạn có cuốn sách thần kỳ
nào đó có thể giúp được bạn.
Những ngày đầu động lực của bạn ở mức cao, nhưng nó
sẽ xẹp dần khi bạn chưa thấy kết quả rõ ràng, bạn chạm đến
khoảng chững hoặc việc bạn bỏ bê một hai hôm đã dần dần
trở thành thói quen. Lúc này là lúc bạn đã mất quyền kiểm
soát và bị giọng nói điều khiển. Nó âm thầm tiêm vào đầu bạn
những lý do để không học tiếng Nhật và những lời chỉ trích
về sự kém cỏi của bạn. Nó thuyết phục bạn rằng cuốn sách
thần kỳ kia thực ra không hay như bạn nghĩ. Nó có nhiều
khiếm khuyết. Rằng bạn còn nhiều việc khác quan trọng phải
- 47 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
làm hơn. Rằng bạn chưa chắc đã đi Nhật hoặc chỉ cần học cơ
bản là đủ. Giọng nói này nghe rất hợp lý như bạn đã thấy. Sở
dĩ giọng nói trong đầu chúng ta rất mạnh bởi, với tầm nhìn
ngắn hạn của nó, tất cả những gì nó nhìn thấy là cách giảm
đau và lợi ích trước mắt. Nó sợ rủi ro và những thứ dài hạn
không chắc chắn.
Đó là lý do bạn cần nói chuyện với nó liên tục để dẫn
đường chỉ hướng nếu bạn ngắm tới mục tiêu dài hạn.
MỤC TIÊU DÀI HẠN
Mục tiêu dài hạn là kẻ thù của giọng nói trong đầu bạn.
Mặc dù chúng ta là con người, phần “con” của chúng ta
thường chiếm ưu thế. Các loài động vật khác thường không
- 48 -
Kiên Trần
có khả năng nghĩ hay tính toán xa quá thời điểm hiện tại bởi
chúng chỉ sống theo bản năng – theo phần “con” – còn chúng
ta thì khác. Nhưng bạn cần nhớ rằng phần “con” của chúng
ta có một sức hút mà chúng ta cần chống lại để biến mục tiêu
dài hạn thành hiện thực.
Mục tiêu càng dài hạn bao nhiêu, bạn càng phải đẩy
mạnh và bền bỉ nói chuyện với bản thân bấy nhiêu.
Chúng ta thường quá quen với các kế hoạch ngắn hạn tới
trung hạn nhưng lại có rất ít kinh nghiệm với dài hạn. Các kế
hoạch dài hạn thường bị bỏ giữa chừng bởi sự chen ngang
của các kế hoạch ngắn hạn hoặc sự mất tập trung hay mất
kiểm soát bởi sức hút giọng nói phần “con” quá mạnh. Tưởng
tượng bạn phải học tiếng Nhật 20 năm và mục tiêu của bạn
là Tiến sĩ ngành Vật Lý làm việc bên Nhật, bạn sẽ thấy mình
dễ bị nhụt chí như thế nào. Bạn sẽ nói “không” gần như ngay
lập tức. Nhưng nếu nói bạn chỉ cần học những câu giao tiếp
cơ bản trong tiếng Nhật trong 1 tuần để đi dự sự kiện, bạn
- 49 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
không cần quá nhiều sự bền bỉ và động lực của bạn thường
được duy trì trong suốt 7 ngày. Nhưng 20 năm? Đừng hòng!
Một lần nữa nhận thức được bản thân (self-aware) về
những lực hút, lực đẩy này sẽ khiến bạn kiểm soát chúng dễ
dàng hơn.
Mặc dù trong một số trường hợp thì lắng nghe bản thân là
điều cần thiết, bạn hãy nhớ bản lĩnh lại nằm ở khả năng nói
chuyện với bản thân. Nói chuyện với bản thân đòi hỏi mức
độ self-awareness, kinh nghiệm, kiến thức và sự tự tin rất lớn.
Nếu bạn không đủ tự tin bạn sẽ bị khống chế bởi những giọng
nói đòi hỏi sự an toàn, dễ dàng. Nếu không có self-awareness
bạn thậm chí sẽ không nghe thấy giọng nói trong đầu bạn.
Bạn hãy tưởng tượng giọng nói trong đầu bạn giống như
một bà mẹ quá bao bọc đứa con và không cho con được phép
vấp ngã. Không cho đứa con được ra ngoài tiếp xúc với người
lạ hay làm bất kỳ việc gì mang đến sự thay đổi. Đến một lúc
nào đó bạn phải đứng dậy nói với bà mẹ này một cách dõng
dạc rằng bạn cần sự thay đổi và bạn muốn thoát khỏi vùng an toàn.
TẠI SAO ĐỌC SÁCH?
Cách hiệu quả nhất để tăng chất lượng và tính logic của
những lời nói trong đầu bạn chính là đọc sách. Khi đọc sách,
những thông điệp của sách sẽ nằm trong tiềm thức của bạn
và sẽ kích hoạt khi bạn cần. Thông điệp càng mạnh, càng
logic, càng được nhắc lại nhiều lần thì càng dễ được kích hoạt
đúng thời điểm.
- 50 -
Kiên Trần
Ví dụ bạn đọc sách nói về khái niệm Status-ranking game và
tác hại của nó, những thông điệp với nội dung loại bỏ lối tư duy
này đã được lập trình trong đầu bạn. Khi bạn gặp một trường
hợp tương tự khiến bạn bình thường muốn đẩy đồng nghiệp
vào nguy hiểm để mình đi lên, thông điệp Status-ranking sẽ
được kích hoạt và bạn dừng hành động đó lại. Bạn nói với bản
thân “Đây không phải là một trò chơi thứ bậc”, ngay lập tức
hành động của bạn được dẫn lối bởi lời nói trong đầu bạn và
hướng đi của bạn thay đổi. Tất cả những chuỗi sự kiện này đều
xảy ra trong vòng một phần của tích tắc. Rất nhanh.
Hằng ngày não của bạn phải xử lý hàng trăm, hàng ngàn
những chuỗi sự kiện lớn nhỏ như vậy trong đầu. Việc nói
chuyện với bản thân cũng xảy ra tự động và tức thì giống như
việc lắng nghe bản thân. Bạn phải thừa nhận không phải lúc
nào bạn cũng ý thức được điều đó. Nhưng những thứ tưởng
như tự động lại được xử lý thông qua một quy trình phức tạp.
Và những suy nghĩ tưởng như chín chắn, cẩn thận lại diễn ra
gần như tự động.
Đây là lợi ích thật sự của việc đọc sách ít ai nói với bạn. Bạn
soạn thảo và lập trình những thông điệp để nói chuyện với
bản thân. Từng mẩu suy nghĩ, dòng suy nghĩ và hệ tư duy
đều được sinh ra và lưu trữ trong bộ nhớ của bạn. Việc bạn
giỏi và thành thạo bất kỳ kỹ năng gì cũng đòi hỏi hàng trăm
ngàn thông điệp bắn ra trong đầu bạn mỗi mili-giây. Bạn cần
những hệ thông điệp này để nói chuyện với bản thân một
cách hiệu quả nhất. Và không có nơi nào chứa đựng nhiều hệ
thông điệp như trong sách.
- 51 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
MỘT VÀI LƯU Ý
Mình khuyến khích nói chuyện với bản thân nhiều hơn.
Nhưng chắc hẳn bạn đã từng gặp nhiều người “tự tin thái
quá” đến mức không biết trời đất là gì. Cũng có thể họ nói
chuyện quá nhiều với bản thân và vô hình chung lấn át hết cả
những giọng nói có trong đầu. Chìa khóa ở đây vẫn lại là sự
nhận thức (self-awareness). Nói chuyện với bản thân nhưng
vẫn cần nhận thức được tính logic của nó.
Kiến thức phải đi đôi với self-awareness. Bởi nếu có kiến
thức nhưng không nhận thức được kiến thức và thiếu sót của
bạn thì chỗ kiến thức kia có rất ít giá trị. Bạn chỉ phát triển khi
bạn có khả năng nhận thức tốt.
Thay vì ngủ quên trên quỹ đạo của mình, bạn cầm cái trục
của nó và vặn theo hướng bạn muốn. Bạn lập trình bộ não của
bạn và bạn nói chuyện với nó bằng những hệ thông điệp bạn
học được. Bạn trở thành người có bản lĩnh dựa vào những
điều bạn nói liên tục với bản thân, thay vì lắng nghe bộ não
của bạn một cách thụ động và để nó chi phối mọi hành động.
- 52 -
Kiên Trần
NOTES
1. Phần lớn chúng ta lắng nghe bản thân một cách thụ
động. Giống như bạn ngồi đằng sau xe và để người
khác lái bất cứ đâu họ muốn.
2. Lắng nghe bản thân khiến bạn nghĩ quẩn và không
thoát ra được.
3. Để thoát ra khỏi cái vòng này, bạn cần cầm vô lăng.
Bạn cần học cách nói chuyện với bản thân bạn thay
vì lắng nghe nó.
4. Các kế hoạch dài hạn thường bị bỏ dở giữa chừng bởi
những gì dài hạn đều yêu cầu sự đối thoại với bản
thân thường xuyên để lấn át phần “con” – bản năng.
5. Sức mạnh của việc đọc sách là giúp bạn trang bị ngôn
ngữ và logic để nói chuyện với bản thân.
- 53 -

CHƯƠNG 4
ĐỪNG CỐ ĐÚNG,
MÀ HÃY CỐ BỚT SAI -
DON’T TRY TO BE RIGHT,
TRY TO BE LESS WRONG
“Lỗi mà chúng ta mắc phải là luôn cố gắng đúng,
trong khi thứ chúng ta cần tập trung là bớt sai.”
Chúng ta thường được dạy rằng chúng ta phải đúng càng
nhiều càng tốt. Đúng là thứ cần hướng tới và tôn vinh. Ai
cũng mong đúng HƠN người khác và sự sai là một điều bị
chê trách.
Nếu đây là hệ tư duy của bạn thì bây giờ là lúc để bạn thay
đổi, và mình hứa quỹ đạo cuộc đời bạn sẽ thay đổi.
Thay vì cố gắng đúng. Hãy nhìn vào việc làm thế nào để
BỚT SAI.
Hai hệ tư duy này trông có vẻ giống nhau nhưng khác
nhau một trời một vực.
- 54 -
Kiên Trần
Khi bạn cố gắng BỚT SAI, nhận thức của bạn về sự thiếu
hoàn hảo trở nên rõ hơn bao giờ hết. Bạn sẽ tập trung nghiên
cứu lỗi sai và nhận thức được xu hướng cũng như lý do bạn
sai một cách khách quan nhất. Mục tiêu của bạn lúc này
không phải cố tỏ ra đúng hay cố chứng minh cho người khác
rằng bạn đúng để bảo vệ cái tôi nữa. Bạn tự động trở nên
khách quan. Bạn chấp nhận lỗi sai của bản thân và chấp nhận
sửa nó. Bạn cảm thấy tự hào khi nhìn thấy lỗi sai thay vì tự
hào khi bạn đúng. Mục tiêu của bạn là săn tìm lỗi sai.
Khi bạn chỉ tập trung vào “đúng nhiều hơn”, bạn thường
dễ lờ đi những lỗi sai vì nó tấn công tới lòng tự trọng (self-
esteem) của bạn. Bạn khó tiếp thu hơn. Trong khi đó nếu tập
trung “sai ít đi”, mỗi lần lỗi sai được bạn phát hiện ra và khắc
phục là một lần lòng tự trọng (self-esteem) của bạn tăng lên.
Bạn có để ý thấy những người có lòng tự trọng thấp là
những người không tự tin và luôn có nhu cầu được người khác
công nhận bản thân mình đúng. Hệ tư duy của họ khiến lòng
tự trọng của họ bị tổn thương mỗi ngày bởi thực tế ra mà nói
không ai có thể duy trì việc khen và tán thưởng họ suốt được.
Cuốn sách này và tất cả những cuốn sách khác mình viết
được xây dựng trên nền tảng giúp bạn bớt sai thay vì đúng
nhiều hơn. Từng lỗi tư duy, lỗi hệ tư duy được đem ra ánh
sáng và khắc phục. Quỹ đạo cuộc đời của bạn thay đổi không
phải vì bạn làm đúng hay quyết định đúng mà bởi bạn quyết
định bớt sai.
- 55 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Kinh nghiệm là thứ dựa trên sự bớt sai. Lỗi sai là viên
gạch xây dựng nên kinh nghiệm. Vì thế nếu bạn không bao
giờ vấp ngã, bạn sẽ không có kinh nghiệm. Bạn sợ sai mà
không hiểu rằng từng lỗi sai bạn phát hiện, nghiên cứu và
khắc phục là từng viên gạch để bạn bớt sai và trở thành một
người hoàn thiện hơn. Ngay cả việc trở thành người hoàn
thiện cũng không phải mục tiêu của bạn, cái bạn bạn muốn là
trở thành người bớt sai.
Khi học ngoại ngữ, mục tiêu của bạn cũng không phải nói
thành thạo. Nếu bạn chỉ muốn nói thành thạo, bạn sẽ mất
- 56 -
Kiên Trần
động lực và bỏ cuộc rất nhanh. Cái bạn muốn hướng tới là nói
bớt sai. Hãy tổng hợp một danh sách những lỗi sai bạn hay
gặp hoặc dễ gặp rồi khắc phục từng cái một một cách kiên trì.
Đừng tập trung vào sự thành thạo hay sự hoàn hảo. Hãy bỏ
nó ra khỏi đầu bạn.
Danh sách của người chỉ muốn đúng hơn chỉ có một dòng.
Danh sách của người muốn bớt sai dài tít tắp.
Đây là sự đối lập.
Ngay cả trong kinh doanh, doanh nghiệp của bạn chỉ có
thể vươn lên nếu bạn nhận thức được những hướng đi chưa
đúng và điều chỉnh nó. Đây là điều nghe có vẻ rất đơn giản và
rõ ràng nhưng không phải ai cũng làm được. Bởi dưới áp lực
lớn của xã hội và kỳ vọng từ phía bạn bè người thân, lòng tự
trọng của bạn bị đặt trên bàn cân và bạn có xu hướng muốn
chứng tỏ cái tôi luôn đúng nhiều hơn muốn sửa sai.
Giáo viên trên trường học cũng vậy. Bạn sẽ rất may mắn
nếu gặp phải người thầy mà mục tiêu là bớt sai thay vì đinh
ninh là “tôi đúng”.
Hệ tư duy là lăng kính mà bạn nhìn vào thế giới.
Thế giới sẽ trở nên thú vị và rõ ràng hơn nhiều nếu bạn
nhìn qua lăng kính bớt sai thay vì tôi đúng. Bạn trở nên kiên
nhẫn, nhún nhường và khiêm tốn hơn. Cái tôi (ego) của bạn
sẽ giảm đi trong khi lòng tự trọng (self-esteem) tăng lên. Tất
cả những thay đổi này chỉ đến từ việc thay đổi lăng kính mà
bạn đang đeo.
- 57 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời

NOTES
CHƯƠNG 5
1. Bạn chỉ thực sự học và phát triển khi giảm lỗi sai chứ
không phải cố gắng đúng.
NHÌN CUỘC ĐỜI DƯỚI
2. Vấn đề chúng ta mắc phải đó là tập trung vào những
GÓC ĐỘ THÍ NGHIỆM
thứ chúng ta làm đúng và không dám nhìn vào lỗi
sai để sửa vì nó ảnh hưởng tới cái tôi dễ vỡ, dẫn đến
“Khi bạn đang phải chịu khổ, hoặc gặp khó khăn, hãy cảm thấy vui.
việc lỗi sai được lặp lại, cuối cùng trở thành thói quen
không thể sửa. Sức mạnh và bản lĩnh của bạn sẽ được trui rèn trong quá trình này.
Người càng trải qua khổ cực thì khi thoát được nó mới cảm nhận được
3. Mỗi một lỗi sai bạn sửa là một lần điểm kinh nghiệm
và tận hưởng trọn vẹn giá trị cuộc sống.
của bạn tăng lên.
Càng sống trong sung sướng lâu dài bao nhiêu, sức chịu đựng của bạn
càng giảm, bạn trở nên yếu đuối. Bạn càng mất khả năng cảm nhận sự
sung sướng bạn đang có và cuộc đời của bạn càng trở nên nhạt nhẽo.
Bạn không thể hạnh phúc trọn vẹn nếu không có khó khăn.”

CHÀO MỪNG BẠN ĐẾN VỚI

THẾ GIỚI KHÁCH QUAN

Nhiều người trong chúng ta nhìn sự vật hiện tượng theo

hướng chủ quan, cá nhân. Quá nghiêm túc trong một vấn đề
một cách không cần thiết hoặc có xu hướng tự gán mọi thứ
vào bản thân.

- 58 - - 59 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Ví dụ bạn nhận được email từ sếp của bạn mà email này trả
lời nhát gừng. Bạn sẽ thường cảm thấy bị thiếu tôn trọng. Bạn
cảm thấy hình như sếp ghét bạn. Hoặc có khi trước đó bạn nói
hay làm điều gì đó có lỗi. Bạn đắn đo và nhìn lại bản thân.
Mặc dù đây là phản ứng tự nhiên và không có gì sai nhưng
quỹ đạo cuộc đời bạn sẽ mượt mà hơn nhiều nếu bạn chọn
cách nhìn cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm.
Tất cả những gì đang diễn ra xung quanh bạn, dù khó
khăn hay êm ái, đều diễn ra một cách khách quan. Bạn nhỏ
bé hơn bạn nghĩ. Nếu bạn có cơ hội bay lên mặt trăng, bạn sẽ
nhìn thấy trái đất như một viên ngọc trong màn đêm. Bạn sẽ
thấy bạn nhỏ bé hơn một hạt cát. Chào mừng bạn đã đến với
thế giới khách quan.
BẠN LÀ MỘT NHÀ TÂM LÝ HỌC
Khi được thức tỉnh và nhận ra cái thế giới của bạn không
chủ quan và cá nhân như bạn nghĩ – nó khách quan hơn bạn
nghĩ rất nhiều – bạn sẽ bắt đầu muốn quan sát. Giống như
một nhà tâm lý học.
Công việc của mình tại AECOM là một công việc đòi hỏi
tiếp xúc với nhiều con người với đủ mọi loại tính cách và đủ
mọi cái tôi nặng nhẹ khác nhau. Do công việc có liên quan tới
con người và mức độ thân thiện của mỗi người là thứ khó mà
đoán định, nên mình không tránh khỏi những lần va chạm
giữa các cái tôi với nhau hoặc vấp phải sự không đồng thuận.
- 60 -
Kiên Trần
Mình chọn cách nhìn mọi thứ dưới góc độ thí nghiệm. Mọi
thứ đều diễn ra một cách khách quan và mình là nhà tâm lý
học thực hành những thí nghiệm thực tế để nghiên cứu và
học hỏi từ chúng.
Khi ai đó nóng giận với mình, mình tìm hiểu và phân tích
nguyên nhân một cách khách quan thay vì tỏ ra tức giận lại
với họ. Mình không kết luận họ ghét mình hay coi thường
mình. Mình tìm hiểu tình trạng gia đình, áp lực tài chính, sự
kiện diễn ra gần đây và thậm chí cả nền văn hóa, giáo dục mà
họ có để điều tra tầm ảnh hưởng của chúng đến hành vi của
họ trong hiện tại.
Trở lại câu chuyện Sanjana ở chương Status-ranking game.
Hành vi cạnh tranh và các thủ đoạn quyền lực có thể được
giải thích bằng ảnh hưởng từ cách dạy dỗ của gia đình, xã hội
và văn hóa nơi mà bạn này sinh ra và lớn lên. Mình trở nên ít
thành kiến với bạn này hơn, thông cảm hơn và biết tìm cách tự
bảo vệ chính bản thân mình. Đây là lợi ích của việc bạn nhìn
thế giới dưới góc độ thí nghiệm, thay vì ghét người nào đó và
- 61 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
phản ứng theo cảm xúc, bạn phân tích logic để hiểu trước rồi
tự bảo vệ mình hoặc giải quyết vấn đề. Giữ cái đầu lạnh.
THỬ THÁCH MỚI VÀ NỖI SỢ
Khi bạn nhìn cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm, sự sợ hãi và
lo lắng của bạn giảm đi đáng kể. Bạn coi mọi thử thách là một
sân chơi và cuộc thí nghiệm.
Việc mình di chuyển nơi ở từ thành phố Toronto (bờ đông)
sang Calgary (bờ tây) và bắt đầu lại với hai bàn tay trắng là
một điều đáng sợ. Nhưng một phần mình thấy hứng thú bởi
với mình thì cuộc đời là một sân chơi và là một trò thí nghiệm
phải thử mới biết. Nếu thất bại mình cũng chẳng mất gì, chỉ
mất thời gian. Nhưng nếu được mình được rất nhiều thứ,
nhiều bài học, nhiều câu chuyện để kể và nhiều màu sắc.
Mình chấp nhận sự rủi ro cao hơn, tất nhiên có tính toán.
Ngày trước hồi mới sang Canada, mình cũng rất sợ đi đến
từng tiệm ăn để xin việc chạy bàn. Mình sợ bị từ chối. Sự từ
chối là thứ ảnh hưởng tiêu cực đến lòng tự trọng (self-esteem)
vì nó làm cho chúng ta nghi ngờ bản thân và lâu dần tin rằng
chúng ta kém cỏi.
Nhưng khi nhìn cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm, mình
coi mỗi chuyến đi đến tiệm ăn xin việc là một trò thí nghiệm
để thu thập dữ liệu cho bộ não của mình. Mình muốn nghiên
cứu ngôn ngữ cơ thể rồi cả thái độ của chủ nhà hàng. Các câu
hỏi, các câu trả lời và sự mong đợi của người ta. Và mỗi lần bị
- 62 -
Kiên Trần
từ chối, lòng tự trọng của mình bị tấn công nhưng sức công
phá giảm đi dần, mình cảm thấy ít bị đau hơn sau mỗi lần bị
từ chối.
Ngay từ đầu mình cũng không mong chờ chỉ cần đến một
vài tiệm là được nhận luôn. Mình đặt tiêu chuẩn là đi 100
tiệm. Và không quan tâm đến kết quả. Tất cả chỉ là trò thí
nghiệm. Tất cả chỉ là trải nghiệm và là bài học thực tế quý
giá giúp mình dày dạn hơn sau mỗi lần bị từ chối. Đây là thứ
không được dạy ở trường học. Bản thân việc mình đứng dậy
và đủ dũng cảm để đi từng tiệm ăn đủ chứng tỏ bản lĩnh của
mình, đây là cái mình quan tâm. Sự dày dạn đến từ việc bị từ
chối cũng giúp mình nhận ra lỗi sai ở đâu và khắc phục nó
qua từng lần “thí nghiệm”.
Việc lập trình bản thân và lập trình xã hội đòi hỏi bạn nhìn
cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm. Nghĩa là bạn cần lùi lại một
bước, tua lại đoạn băng trong đầu bạn chậm rãi và nhìn lại,
phân tích một cách khách quan nhất có thể bởi mục tiêu của
bạn không phải là áp đặt hay phán xét, mà là học hỏi.
Bạn cần nhớ bạn là một nhà thí nghiệm trên cuộc đời này.
Tất cả chỉ là sân chơi. Việc bạn nghèo hay vấp ngã trong thời
điểm hiện tại không nói lên con người bạn trong tương lai. Sự
vấp ngã là bình thường. Bài học rút ra mới là cái quan trọng.
Làm càng nhiều thí nghiệm, bạn sẽ càng thông thái.
Sự khác biệt giữa một người bán hàng xuất sắc và một
người bán hàng tầm thường cũng ở chỗ này.
- 63 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời
Người bán hàng xuất sắc coi mỗi thất bại và sự từ chối của
khách hàng như một dạng dữ liệu được thu thập và sử dụng
vào phân tích và phát triển. Trong khi đó người bán hàng tầm
thường coi sự thất bại hay từ chối là một đòn tấn công vào cái
tôi, họ dễ dàng cảm thấy bị xúc phạm. Và khi sự nghi ngờ bản
thân dâng lên ngoài tầm kiểm soát, cái tôi của họ không chịu
đựng được nữa dẫn đến thái độ tiêu cực và thậm chí là quyết
định bỏ cuộc với nghề này.
Và như bạn cũng biết, mình là một người hay viết bài trên
Facebook. Mục tiêu của những người viết bài trên Facebook
hay các blog cũng đều là để phục vụ độc giả theo một cách
nào đó. Thứ thể hiện được giá trị rõ nhất của một bài viết là
lượt tương tác và phản hồi của độc giả. Phản hồi càng tốt, bài
viết càng có giá trị.
- 64 -
Kiên Trần
Khi mình gợi ý một vài người bạn viết bài chia sẻ kiến thức
của họ tới người khác, họ từ chối. Lý do là không biết viết gì
và cũng không biết người đọc sẽ thích gì. Sau 5 năm viết hàng
ngàn bài viết trên Facebook, mình đã có hơn 50 ngàn người
theo dõi, còn những người bạn kia của mình vẫn chỉ có 100
hoặc 1.000. Sự khác biệt?
Mình nhìn những bài viết dưới góc độ thí nghiệm. Giống
như những người bạn kia, mình cũng không biết độc giả thích
chủ đề gì và lối viết như thế nào cho hợp lý. Cái khác biệt là
mình cứ viết và viết thật nhiều. Sau mỗi bài viết và những
chủ đề, mình hiểu hơn và cảm nhận rõ hơn về khẩu vị của
độc giả. Mình coi những lượt tương tác, phản hồi là dữ liệu.
Bài viết nào không được nhiều phản hồi tích cực, mình tìm
nguyên nhân tại sao thay vì tự xỉ vả bản thân và dừng lại. Bài
viết nào được phản hồi tích cực, mình cũng tìm hiểu nguyên
nhân tại sao. Mình luôn nhận thức với bản thân rằng mình
đang sống trong thế giới khách quan. Mọi việc xảy ra đều
khách quan và có nguyên nhân, người chăm chỉ thí nghiệm
để tìm hiểu rõ nguyên nhân là người có thể thay đổi quỹ đạo
cuộc đời. Không có gì phải xấu hổ hay cảm thấy tội lỗi. Nhờ
nó mình hành động nhiều hơn.
Giống như việc đừng cố đúng mà hãy bớt sai, việc nhìn
cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm giúp bạn nhìn mọi thứ rõ
ràng hơn, thú vị hơn và khách quan hơn.
Mỗi lần bị giận dỗi, tấn công hay bị từ chối, bạn dẻo dai
hơn và lòng tự trọng (self-esteem) không còn bị tổn hại quá
- 65 -
 Lập trình quỹ đạo cuộc đời Kiên Trần

lớn. Bạn đứng dậy dễ dàng hơn và cũng học hỏi được nhiều
hơn. Bạn cũng nhìn cuộc đời một cách không nghiêm túc quá
NOTES
và chấp nhận mọi sự vật hiện tượng xảy ra một cách khách
quan dựa trên những yếu tố có sẵn, thay vì mong chờ mọi
thứ phải theo ý bạn ngay từ đầu dẫn đến bất hạnh là điều 1. Bạn không quan trọng và đặc biệt như bạn nghĩ. Thế
khó tránh khỏi. giới bạn đang sống là thế giới khách quan đến giật
mình. Bạn chỉ là hạt cát và vì thế bất kể chuyện gì
diễn ra với bạn cũng đều khách quan.

2. Khi nhận ra bạn đang sống ở thế giới khách quan,

hãy chọn cách nhìn cuộc đời dưới góc độ thí
nghiệm. Trở thành nhà tâm lý học và quan sát mọi
thứ xung quanh.

3. Khi bạn nhìn cuộc đời dưới góc độ thí nghiệm, mọi
khó khăn, trở ngại, sự từ chối đều trở nên khách
quan và bản thân nó chỉ là dữ liệu bạn thu thập được.

4. Bạn càng có nhiều dữ liệu, bạn càng thông thái và

quyết định đúng (bớt sai) hơn cho những lần sau. Mục
tiêu của bạn là thu thập càng nhiều dữ liệu càng tốt.

5. Khi chuyển hướng sang việc nhìn mọi thứ dưới dạng
dữ liệu, cái tôi của bạn không bị chảy máu khi gặp
phải trở ngại hay từ chối như bình thường. Bạn cũng
trở nên mạnh mẽ hơn mà không phải cố gắng.

- 66 - - 67 -
 HỘI LUẬT GIA VIỆT NAM
NHÀ XUẤT BẢN HỒNG ĐỨC
65 Tràng Thi - Quận Hoàn Kiếm - Hà Nội
Email: nhaxuatbanhongduc65@gmail.com
Điện thoại: 024.3 9260024 – Fax: 024.3 9260031

LẬP TRÌNH QUỸ ĐẠO CUỘC ĐỜI

Kiên Trần

Chịu trách nhiệm xuất bản

Giám đốc BÙI VIỆT BẮC

Chịu trách nhiệm nội dung

Tổng biên tập LÝ BÁ TOÀN

Biên tập: Phan Thị Ngọc Minh

Trình bày: Xuân Thảo
Bìa: Kiên Trần
Sửa bản in: Minh Trâm

ĐỐI TÁC LIÊN KẾT

Công ty Cổ phần Văn hóa Sách Sài Gòn
473/8 Tô Hiến Thành, P. 14, Q.10, TP.HCM
ĐT: (028) 6281.5516 – (028) 6293.8228
Website: www.saigonbooks.com.vn

In cuốn, khổ 14 x 20.5 cm

tại Công ty TNHH MTV In Báo Nhân dân TP.HCM
Địa chỉ: D20/532P Ấp 4, Xã Phong Phú, Huyện Bình Chánh, TP.HCM
Số xác nhận ĐKXB: - 2019/CXBIPH/ - /HĐ
Số quyết định xuất bản: /QĐ-NXBHĐ, cấp ngày //2019
In xong và nộp lưu chiểu năm 2019
Mã số sách tiêu chuẩn quốc tế (ISBN): 978-604-89-
Có 3 kỹ năng sinh tồn quan trọng nhất mà bạn cần biết

(1) Lập trình máy móc (programming)

(2) Lập trình bộ não của bản thân (self-awareness)
(3) Lập trình bộ não của xã hội (human nature)
Thành thục được 3 kỹ năng này, xác suất thành công của bạn
là 100%. Thậm chí bạn chỉ cần 2/3 cũng quá đủ chứ chưa nói
gì đến 3/3.

Nếu bạn thông thạo ngôn ngữ lập trình máy móc, chúc mừng
bạn đã sở hữu được một kỹ năng sinh tồn.

Phần lớn chúng ta không phải nhà lập trình máy móc, không
sao, bạn vẫn còn 2 kỹ năng sinh tồn khác vô cùng quan trọng
mà rất ít được dạy. Lập trình bộ não của bản thân và xã hội.

Quỹ đạo cuộc đời của bạn sẽ thay đổi sau khi được trang bị
các hệ tư duy mới và chính xác thay vì những hệ tư duy được
dạy trên hệ thống trường học truyền thống. Giáo điều và lỗi
thời.

Điều này đòi hỏi một quyết tâm thay đổi khủng khiếp. Không
sao, Kiên Trần ở đây để hướng dẫn bạn.