građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.

1 / 2009

OCENA EKOLOŠKE VREDNOSTI SLIVA MORAVICE I IDENTIFIKACIJA

ZAGAĐIVAČA U OPŠTINI ALEKSINAC

Željko Jankovići

Rezime: Reka Moravica je izvor života i uslov opstanka aleksinačke i sokobanjske opštine. Moravica je desna pritoka Južne
2
Morave (Dunavski sliv), dužine 60.4Km i površine sliva 625km . Duž čitavog slivnog područja reke Moravice nalaze se
koncentisani i difuzni oblici zagađenja koji degradiraju ravnotežu vodotoka. Ovaj projekat ima za cilj unapređenje ekološkog
statusa reke Moravice,Južne Morave i Dunava.

Ključne reči: Sliv,zagađenje,ekosistem

Abstract:The Moravica River is the source of life and the condition of survival of Aleksinac and Sokobanja municipalities. The
Moravica is the right confluent of the South Morava River (the Danube basin), 60.4 km long, with the basin area of 625km.
Along the whole Moravica catchment area there are concentrated and diffuse forms of pollution by which the balance of the
river flow is being degraded. The goal of this project is to improve the ecological status of the Moravica, the South Morava
and the Danube rivers.

Keywords: Confluence, pollution, ecosystem

1. UVOD vodotoka (1968). Sl. Glasnik RS. br. 5/68

Moravica pripada sledećim kategorijama [1]
Značajni problem u zaštiti životne • Moravica od izvorišta do Soko Banje IIa
sredine,jeste kvalitet površinskih voda. Kompleksni • Moravica od izvorišta do sela
pristup uključuje fizičko hemijske analize vode reke Trubarevca IIb
Moravice, analizu otpadnih voda, industrijskih
zagađivača i biološka istraživanja.
• Moravica od sela Trubarevca do ušća u
Južnu Moravu IIa

2.1 KVALITET VODE REKE MORAVICE

2. SLIV REKE MORAVICE I NJENE
KARAKTERISTIKE Analiza uzorkovane vode obavlja se dva puta
godišnje u junu i novembru, standardnim metodama
za fizičko-hemijska i bakteriološka ispitivanja, i to na
Sliv reke Moravice čine jedninstveni
sledećeim punktovima:
geoekosistem i prirodno-antropogeni sistem. Sliv je
• I Moravica iznad Sokobanje
smešten u kotlini između Rtnja,Bukovika i Slemena
na severu i Ozrena i Device na jugu. Prosečna visina • II Moravica ispod postrojenja za otpadne
vodenog taloga je 700mm/god,maksimalna visina vode
sliva je 1560m, dok je minimalna visina 156m, • III Moravica pre uliva u akumulaciju
srednja vrednost -578m nadmorske visine. Reka Kontrolno praćenje kvaliteta vode
Moravica je desna pritoka Južne Morave, i izvire u akomulacije i donjeg toka reke Moravice vršeno je
podnožju planine Device. Odlikuje se velikim četriri puta u toku godine, jednom u svakoj sezoni.
Punktovi za uzimanje uzoraka su:
variranjem proticaja od 1.97 m 3 / s do 200
• Moravica pre ulivanja u Bovansko jezero
m 3 / s .Moravica je duga oko 60.4km, i površna sliva • Moravica posle brane Bovan
je oko 625km 2 . Prema Uredbi o kategorizaciji • Moravica nizvodno od Aleksinca

52
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009

Povišene vrednosti suspendovanih materija Tabela 1 –Fizičko hemijske karakteristike otpadne vode
nađene su u pet uzoraka (42%) pri čemu su najveće pekare ,,Ishrana”
vrednosti zabeležene u mesecu avgustu. Rastvorenog
kiseonika je malo naročito na punktu četiri, tako da Otpadne
samo 25% uzoraka zadovoljava II klasu. Izmerene Pokazatelji Jedinice
vode
vrednosti 20ο C BPK 5 svrstavaju Moravicu van mg/1 320
Suspendovane materije na 105 °C
propisane klase u 16.6% uzoraka dok su više zocBPKs mgO2/l 540
vrednosti HPK od normalne zabeležene u četiri HPK (iz KMnO4) mgO2/l 710
uzoraka (33.3%). Ulivanjem otpadnih voda u prirodni NH 4 mg/1 4,2
recipijent dolazi do smanjenja rastvorenog kiseonika NO3(N) mg/1 0,8
koji se troši za oksidaciju najčešće organskog NO2(N) mg/1 0,15
zagađenja. Amonijak je u šest uzoraka imao
Deterdzenti DBS mg/1 0,00
povećanu koncentraciju (50%). Na osnovu izmerenih
Ulja i masti mg/1 3,65
vrednosti nitrita tri uzorka (25%) su u III klasi.
Fe mg/1 0,107
Deterdženti su u svim uzorcima u dozvoljenim
Cu mg/1 0,000
koncentracijama za propisanu klasu. Na punktu
Ni mg/1 0,000
četriri u jednom uzorku nađene su povećane
Zn mg/1 0,015
vrednosti fenola [2].

Na osnovu izvršenog proračuna zaključuje se da

3. ZAGAĐIVAČI REKE MORAVICE
U okviru slivnog područja reke Moravice
na teritoriji Sokobanje postoje 22 manjih ili
većih sela, banjsko-turistički centar Sokobanja i
rudnik uglja ,,Soko”-Čitluk.
Izvore zagađenja Moravice možemo
podeliti u dve osnovne grupe: koncentrisani i
rasuti (difuzni) izvori zagađenja. Koncentrisani
izvori zagađenja Moravice su komponente
urbanih i proizvodno-tehničkih ekosistema:
naselja, industrijski objekti, poljoprivredni
objekti za tov stoke. Difuzni oblici zagađenja
imaju veliki udeo u u zagađenju rečnih
ekosistema. Difuzno zagađenje uzrokovano je
primenom odgovarajućih sredstava u
poljoprivredi. Difuzni oblici zagđenja su i
deponije smeća koje se formiraju na obalama ili
se smeće izbacuje u sam vodotok.
kvalitet otpadnih voda ne zadovoljava odredbe
navedene u pogledu sadržaja parametara:
20ο C
BPK 5 ,HPK i amonijak. Potrebno je
prečišćavanje i to BPK 5 52.60%, HPK 36.61% i
20ο C
amonijak 76.2%. Pekara treba da ima prettretman za
uklanjanje organskog zagađenja i striping amonijaka
pre upuštanja otpadnih voda u gradsku kanalizaciju
[2].
3.2 KLANICA PIK ALEKSINAC
U sastavu klanice nema laboratorije i ne ispuštaju
se nikakve hemijske supstance u kanalizaciju.
Otpadne materija koje se ispuštaju sastoje se od
deterdženata koji imaju karakter industrijskih
polutanata, zatim zagađenja koja vode poreklo od
crevnog sadržaja, krvi i masti.

3.1 PEKARA ,,ISHRANA”- ALEKSINAC

Pekara se nalazi na levoj obali reke

Moravice i bavi se proizvodnjom hleba i peciva.
U procesu proizvodnje hleba i peciva nema
značajnog zagađenja.

53
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009

Tabela 2-Fizičko-hemijske karakteristike otpadne vode septembar. Voda se ispušta u kanalizaciju nakon
klanice taloženja.
Otpadne
Pokazatelji Jedinice
vode Tabela 3- Fizičko-hemijske karakteristike otpadne vode
Suspendovane materije na mg/1 463 hladnjače
U
2ocBPK5 mgO2/l 620
HPK (iz KMnO4) mgO2/l 830
NH; mg/1 7,2 Pokazatelji Jedinice Otpadne vode
NO3(N) mg/1 1,6
NO2(N) mg/1 0,3 Suspendovane materije mg/1 491
Deterdzenti DBS mg/1 0,12 2ocBPKs mgO2/l 680
Ulja i masti mg/1 18,3 HPK (iz KMnO4) mgO2/l 850
mg/1 0,164
NH~ mg/1 0,95
Fe
Cu mg/1 0,000 NO3(N) mg/1 0,8
Ni mg/1 0,000 NO2 (N) mg/1 0,00
Zn mg/1 0,019 Deterdzenti (DBS) mg/1 0,00
Ulja i masti mg/1 0,39
Fe mg/1 0,171
Na osnovu izvršenog proračuna zaključuje se da Cu mg/1 0,000
kvalitet otpadnih voda ne zadovoljava odredbe Ni mg/1 0,000
navedene u pogledu sadržaja parametara: Zn mg/1 0,000
20ο C
BPK 5 ,HPK i amonijak i suspedndovane
Na osnovu izvršenog proračuna zaključuje se da
materije. Potrebno je prečišćavanje i to 20ο C
BPK 5
kvalitet otpadnih voda ne zadovoljava odredbe
57.26%, HPK 45.78% , amonijak 86.11% i navedene u pogledu sadržaja parametara:
suspendovane materije 4.96%. Klanica treba da ima BPK 5 ,HPK i suspendovane materije. Potrebno
20ο C
pretreman koji se sastoji od mehaničkog i fizičko-
hemijskog prečišćavanja [2]. je prečišćavanje i to 20ο C
BPK 5 61.03%, HPK
47.05% , i suspendovane materije 10.39%. Mere
3.3 HLADNJAČA PIK-ALEKSINAC zaštite uključuju korišćenje jedinstvenog uređaja za
uklanjanje čvrstih materija iz otpadne vode [2].
Dinamika ispuštanja otpadnih voda uslovljena je
dinamikom prerade voća i povrća a to je period maj-

3.5 KVALITET OTPADNE VODE Ulja i masti mg/1 2,59

ALEKSINAC Fe mg/1 0,211
Cu mg/1 0,000
Aleksinac ima kanalizacionu mrežu na oko Ni mg/1 0,000
22km. Postojeća kanalizacija je građena od slučaja do Zn mg/1 0,015
slučaja i ne vrši se razdvajanje atmosferskih,
Tabela 4- Fizičko-hemijske karakteristike komunalnih
komunalnih i industrijskih otpadnih voda.
otpadnih voda
Kanalizacija se izliva direktno bez prethodnog
prečišćavanja u Moravicu. Korito reke Moravice je
znatnim delom regulisano Nakon izvršenog proračuna zaključujemo da nakon
prijema komunalne otpadne vode koncentracija reke
Pokazatelji Jedinic Komunalne po parametru 20ο C BPK 5 ,HPK , suspendovane
otpadne vode materije,amonijak ne zadovoljava odgovarajuće
Suspendovane materije mg/1 450 propise i pravilnike. Na osnovu dobijenih rezultata
2ocBPK5 mgO2/l 300 potrebno je prečišćavanje po sledećim
HPK (iz KMnO4) mg 490 parametrima: 20ο C BPK 5 98%,HPK
nh 4 mg/1 10,25
96%,suspendovane materije 87% i amonijak 70% [2].
N03(N) mg/1 5,2
N02(N) mg/1 0,25
Deterdzenti DBS mg/1 1,28

54
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009

4. ZAKLJUČAK

Neophodno je na čitavoj teritoriji Aleksinca

izgraditi sveobuhvatnu kanalizacionu mrežu.
Kanalizaciona mreža treba da bude pretežno
separatna, tako da se vrši razdvajanje
atmosferskih,komunalnih i industrijskih otpadnih
voda. Upotrebljene vode se moraju prečistiti pre uliva
u recipijent a preduzeća treba da poseduju merne
uređaje za merenje količine otpadnih voda koje
ispuštaju. Nedaleko od Aleksinca reka Moravica se
uliva u Južnu Moravu . Ova reka se prema
kategorizaciji vodotoka svrstava u II klasu. Ona ne
može biti recipijent nza komunalne i industrijekse
vode otpadne vode Aleksinca. Zato kolektor i
postrojenje za prečišćavanje industrijskih i
komunalnih otpadnh voda treba da bude smešten na
desnoj obali Južne Morave. Ovo je prva faza
istraživanja, takođe je potrebno je uraditi jos merenja
na slivu.

LITERATURA :

[1] Milenović,V.(2004), Primena bioindikatora za

analizu uticaja antropogenog zagađivanja reke
Moravice, FZNR Niš ,magistarski rad
[2] NVO ,,Ekspertska mreža”,(2003) Ocena
ekološke vrednosti sliva Moravice,
i
Janković Željko,d.i.g.

55