građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.

1 / 2009

AKTIVNI PRIJEMNICI SUNČEVE ENERGIJE

Milena Jovanović, dipl. inž. arh. projektant saradnik „Graevinarprojekt“ d.о.о. Niš

Rezime,u radu su objašnjeni i nabrojani aktivni solarni prijemnici, fotonaponski sistemisolarni kolektori, njihov princip rada i
primena.. Upotrebom istih, stvorena je mogućnost uštede električne energije i očuvanje životne sredine .

Ključne reči,fotonaponski sistemi, solarni kolektori

Synopsis, This paper enumerates and analyses active solar receivers, photovoltaic systems and thermal collectors, their
function and application. By using these systems, we have the possibility of saving electrical power and saving the
environment.

Key words, Photovoltaic systems, thermal collectors

1. Uvod.
Maksimalno iskorišćenje sunčeve energije
Tokom duge istorije čovekovog postojanja, težilo
primajuće površine je kada je ona nagnuta pod
se olakšanju života, sve podrediti njegovoj meri i
odeđenim uglom β, postavljena prema jugu tj.
potrebama. Neolitski čovek gradi naselje Lepenski
intenzitet zračenja, koje dospeva do neke površine
Vir, Vitruvije u Rimu tokom prvog veka
nagnute za ugao β, je veće u odnosu na intenzitet
beleži:“..,treba graditi različite vrste kuća, jer zemlja u
zračenja koje dospeva do horizontalne površine iste
jednom kraju trpi od sunca, drugi stoji daleko od
veličine[1]. Za Evropu te vrednosti su između 30°S i
njega, treći se po sredini umereno greje.“[7]To su
45°S, u odnosu na horizontalu, dok je preporučljiv
dokazi o pasivnom skupljanju toplote, u 21. veku je
minimalni ugao 15°S.
nedovoljan samo takav način. Otkriveno je kako se
Na neku nagnutu površinu pod uglom β, dospeva
sunčeva energija prikuplja aktivno, fotonaponskim
ukupno zračenje koje se sastoji od komponente
sistemima i solarnim kolektorima.
direktnog zračenja (Ibβ), difuznog zračenja (Idβ), i
reflektovanog zračenja od tla sa okolnih objekata(Irβ).
2.Sunce, izvor energije
Najviše dozračena srednja vrednost, energije za grad
Niš je od maja do avgusta (6,10kWh/m2-
Sunce je neiscrpni izvor energije, koja nam je data
6,70kWh/m2), a najniža januara i decembra (1,75
na korišćenje. Na Zemlju godišnje „padne“ oko 1018
kWh/m2- 1,5 kWh/m2 ).
KWh sunčeve energije koja se prenosi magnetnim
Količina dozračene sunčeve energije na neku
talasima. Termonuklearnim reakcijama na Suncu
površinu na Zemlji zavisi od: vreme ozračenosti,
slobađa se toplotna energija, i prenosi na sunčane
karakteristika prijemne površine, lokacije, nagiba
zone, koja se dalje prenosi do atmosvere sve do
površine u odnosu na horizontalnu ravan, doba godine
zemljine kore.[2]
uslova atmosvere[1].

72
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009

3.Fotonaponski sistemi (Photovaltaic solar

systems)

Fotonaponska konverzija je direktno pretvaranje

sunčevih zraka, poluprovodničkim materijalima,
hemijskim reakcijana u električnu energiju. Nagli
razvoj solarnih ćelija počeo je lansiranjem prvog
satelita u kosmos sredinom dvadesetog veka. Nemaju
pokretne delove, zadovoljavaju ekološke standarde,
modularni su i mogu se dopunjavati.

3.1.Princip rada solarne ćelije

Za izradu solarnih ćelija najčešće se koristi
silicijum,koji je posle kiseonika najzastupljeniji
element na Zemlji.
Solarna ćelija se sastoji od poluprovodnika p i n
tipa. Da bi se napravila jedna solarna ćelija, potrebno
je silicijumu dodati oderđene primese. Uspostaviti
razliku potencijala između poluprovodnika p tipa
(dodavanjm atoma bora, galijuma), i n tipa,
(dodavanjm atoma fosfora, arsena ili antimona).
Spajanjem, dolazi do spontanog kretanja
naelektrisanja suprotnog znaka u p-n spoju- difuzna
struja.[1]
Izlaganjem poluprovodnika sunčevoj svetlosti,
dolazi do spontane hemijske reakcije. Nastaje
električno polje kretanjem elektrona i šupljina.
Uspostavlja se razlika potencijalna - napon. U cilju
povećanja napona, tj struje, solarne ćelije se grupišu
module.
Postoje više vrsta solarnih ćelija: monokristalne Si
polikristalne Si amorfne Si ćelije . Nanošenje može
biti na staklu, plastičnoj osnovi,ili na tankom filmu.
Slika 1 – Prikaz fotonaponskog sistema, Slika 2-Škola u
Hog Кongu
Solarne ćelije su najefikasnije u određenim
geografskim širinama, tz. geografski faktor.
Množenjem sa solarnim modulom , daje dnevnu
količinu energije jednog solarnog modula. Proračun
za dobijanje broja fotonaponskih modula izvodi se
prema potrošačima[1].
Za takav sistem,kod koga su potrošači, televizor,
frižider, i štedljive lampe, potrebno je izdvojiti 4 500€
do 6500€. U cenu uzeti su u obzir prateća oprema i
cena instalacije, povraćaj novca je u periuodu 3-4 god.
3.3 Primena u arhitekturi
Primeri iz sveta pokuzuju da se ovi sistemi
instaliraju za potrebe domaćinstva, industrije(slika 5),
škole, na krovovima kuća, stadiona(slika 6), na
fasadama administrativnih zgrada. Ne moraju da se
dodatno predvide u izgradnji(slika 4)i ugrađuju se
prema karakteristikama prijemne površine.

3.2.Tehnički podaci fotonaponskih sistema

Solarne ćelije se mogu povezati redno, paralelno ili
kombinovano, povezivanjem više modula dobija se
panel. Paneli se mogu dalje povezivati u polja,
Fotonaponski sistem koji snabdeva potrošača
naizmeničnom strujom sastoji se od : solarnih
ćelija(1), regulatora punjenja akomulatora(2),
akomulatora, skladišti struju (3) i inventora (pretvarač
jednosmerne struje u naizmeničnu)[4].
Postoji više tipa fotonaponskih sistema, autonomni
sistem, sistem koji se priključen na eletro-distribuivnu
mrežu i hibridni, koji elekričnu energiju dobija iz
različitih obnovljivih izvora energije . U Sbiji, za
potrebe domaćinstva, u slobodnoj prodaji mogu se
naći autonomni, koji su nezavisno ugrađuju na sam
objekat ili izvan njega.
Slika 3- Fasad u Astriji snage 28 kWp, Slika 4- Ohta
grad u Japanu
Slika 4.ilustruje jedinstvo lokalne zajednica i vlade
u Japanu da naprave solarne mini elektrane na
krovovima 550 kuća. Nemačka je pored Španije
vodeća zemlja u Evropi po površini ugrađenih
fotonaponskih sistema, kao i Francuska, Grčka. Ako
se predvide u fazi projektovanja, moguće je klasične
fasade materijale zameniti fotonaponskim panelima
(slika 3).Tada proizvode električnu energiju za svoje

73
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
potrebe, ili je predaju ektro mreži (grid connected
system). Sve veću primenu fotonaponski sistemi
imaju na školskim objektima. kao semitrasparetne
foto ćelije, ugrađuju se na staklu i delimično
propuštaju svetlost. (slika 2)
Slika 5- Industrija u Nemačkoj, Slika 6- Stadion na
Tajvanu
U Srbiji su zabeleženi samo pojedinačni slučajevi
ugradnje fotonaponskog sistema, na splavovima,
katunima, manastiru Sv. Ilija na Staroj
planini,usamljenim domaćinstvima. Prvi veći kororak
napravljen je instaliranjem mini elektrane na krovu
beogradske opštine Palilula, snage 14MWh[6]. To su
pojedinačni slučajevi i nedovoljni da se promeni
trend.
Grad Niš, još uvek nije prepoznao isplativost
takvog projekta. Javne zgrade, kao veći potrošači, i
njihovi krovovi bi mogli biti potencijalno mesto,za
postavljanje fotonaponskih panela, tržni centar
„Kalča“, Dom Zdravlj- Niš, Eleokronski fakultet Niš,
kao i mnoge osnovne i srednje škole.
4. Solarni kolektori (solar thermal collectors)
Solarni kolektori su prijemnici, deo solarnog
sistema, spadaju u najisplativije i rasprostenjenije
sisteme. Koriste se za zagrevanje vode. Sunčevo
zračenje se direktno trasformiše u toplotu, preko
tečnog radnog medija. Najviše se primeljuju ravni
solarni kolektori i spadaju u niskotemperaturne
prijemnike, radni medij se greje do 100°C. Ređe se u
ponudi mogu naći vakumski kolektori kod kojih je
temperatura radnog medija do 200°C. Apsorpciona
površina nije više ravni kolektor, već vakumske cevi
dužine oko 1 m.
Ravni kolektori se sastoje od: trasparenta, prednjim
pokrivačem, aposorbera- služe da prikupe toplotnu
sunčevu energiju i predaju je radnom fluidu, termičke
izolacije, odgovaajućeg kućišta. Na kućištu se nalaze
cevi ili kanalski priključci za dodatak (rashlađenog) i
odvod (zagrejanog) radnog fluda.
4.1.Tehnički podaci solarnih kolektora
U komercijalnoj upotrebi u Srbiji više su
zastupljeni sistemi solarnh kolektora sa prinudnom
74
nauka + praksa 12.1 / 2009
cirkulacijom vode, zbog klimatskih i tehničkih uslova.
Kod sistema solarnih kolektora sa prirodnom
cirkulacijom vode cirkulacija radnog medija u
kolektoru odvija se prirodnim putem, i obično se
koristi u područjima gde nema zamrzavanja.
Solarni sistemi sa prinudnom cirkulacijom vode
sastoje se od kloktora- prikuplja sunčevu energiju i
predaje je fluidu, solarnog bojlera , difercijalnog
termostata, i solarnog modula. [4]
Solarni bojleri služi za zagrevanje vode pomoću
razmenjivača toplote. Takođe služi za skladišćenje
tople vode, koja se upotrbljava u domaćinstvu.
Slika7 . Kretanje vode u solarnom sistemu
Diferncijalni termostat automatski upravlja
solarnim sistemom i preko temperaturnih osetnika
reguliše rad pumpe.
Solarni modul se sastiji od cikulacione pumpe i
ekspanzione posude. Cirkulaciona pumpa omogućava
kruženja fluda kroz cevovod do bojlera. Ekspanziona
posuda prihvata višak vode koja nastaje usred
zagrevanja.
Zagrejana voda iz kolektora, fluid, pod dejstvom
pumpe, se potiskuje u bojler. Tu se hladi i ponovo
radom pumpe se vraća u kolekor. Radom
cirkulacione pumpe upravlja diferncijalni termostat
sa temperaturnim osetnicima(slika 7).[2]
4.2. Odeđivanje kapaciteta solarnog kolektora
Odeđivanja površine solarnog kolektora, u slučaju
da se korisnik opredeli za sistem sa ravnim
koletorima, vrši se preko dijagrama. Prema proračunu
četvoročlanoj porodici dnevno je potrebno oko 240 l
vode, kapacitet bojlera 320 l i prijemne površine
jedne jedinice 4,3m2.[2]
Isto domaćinstvo potrebno je da izdvoji oko 900-
1500€, za instaliranje celog sistema ravnih solarnih
kolektora. Povraćaj uloženog novca kroz uštedu
električne energije moguć je za period od 2-3 godine.
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009

4.3. Primena u arhitekturi brojni su vidljivi primeri koji su instalirani na

krovovima idivuidualnih kuća.(slika 11)Veće potrebe
Sistemi soslarnih kolektora se u Srbiji najviše
za toplom vodom imaju, Klinički centar Niš,
primenjuju u individualnim domaćinstvima za potebe
studenski domovi, kao i Niški gerentološki centar. Svi
grejanja sanitarne vode. Postoji mogućnost ugradnje i
ti objekti bi mogli biti buduća lokacija u primeni ovih
na višeporodičnim zgradama, primer, zgrada
sistema.
Amadeo izgrađene 2008 god u Beogradu(slika7). Na
krovu postavljeno je dvanaest ravnih kolektora , topla
voda se skladišti u dva bojlera od po 500 l, za potrebe
svih stanovnika zgrade. Primeri iz sveta pokazuju da
se ravni kolektori ugrađuju u javne objekte,
prvenstveno bolnice, industriju, i hotele.

Slika 10-Hotel Aleksandar u Nišu, Slika11-

Idividualna kuća

Slika 8- Solarni kolektori na zgradi studenskog domu
Slika9- Parking servis u Barseloni
Susedna Bugarska je 2002 god u gradu Plovdivu,
uz pomoć Grčke vlade postavila na ravnom krovu
gerentološkog centra „ Sv. Vasilije Veliki“ ,66 ravnih
kolektora, ukupne površine 132m2. To je sistem sa
prinudnom cirkulacijom vode, upotrebljava se od
aprila do oktobra. Na severu Italije, Pijemontu, solarni
klektori su postavljeni na studenskom domu za
potrebe 185 studenata, ukupne površine 110 m2. (slika
8). U Španiji su 2005 god. za potrebe parking servisa
postavljeni ravni kolektori, ukupne površine 510
m2(slika 9).
Na teritoriji grada Niša nije zabeležen tačan
podatak o ugradnji ravnih solarnih kolektora, ali
5. Zaključak
Zbog veće isplativosti i niže cene koštanja, u Sbiji,
gradu Nišu se najviše ugrađuju ravni solarni kolektori
ali još uvek za potrebe individualnih domaćinstva.
Građanstvo je uvidelo potrebu za štedjnom elekrične
energija, ali ne i nstitucije koje bi preuzele inicijativu i
finasirale ugradnju solarnih kolektora na velikim
potrošačima, bolnicama, studentskim domovima.
Fotonaponski paneli se još uvek ne proizvode u Srbiji,
uvozom se poskupljuje ugradnja, i smanjuje
dostupnost privredi i građanstvu. Škole su prvo mesto
gde treba početi sa ugradnjom fotonaposkih panela i
preko dece podići ekološku svest.
Ugradnjom aktivnih solarnih prijenika ne smanjuje
se samo potrošnja električne enrgije, već i smanjenje
emisije ugljen dioksida u atmosveru. Stroži propisi,
beneficije kao mera potsticaja, i udruživanje kroz
organizacije, doprinele bi većem korišćenju istih.

LITERATURA
[1] Jasmina M. Radosavljević, Tomislav M. Pavlović, Miroslav R. Lambić, Solarna energetika i održivi razvoj,
Građevinska knjiga, Beograd, 2004, стр.271-335
[2] Miroslav Lambić, Priručnik za solarno grejanje, Naučna knjiga, Beograd, 1992, стр. 92-138
[4] Tomislav M. Pavlović, Branislav d. Čabrić, Fizika i tehnika solarne energetike, Građevinska knjiga,
Beograd, 2007 стр. 89-137
[6] Mila Pucar , Skripta predavanja na doktorskim studijama, 2009, 17. čas
[7] Vitruvije, Deset knjigao arhitekturi, Građevinska knjiga, Beograd 2006 стр. 101
http://ertex-solar.at/cms/images/stories/ertexfile/Oekotherm.pdf
http://www.solarge.org/index.php?id=749
http://www.epia.org/index.php?id=18
http://www.beodom.com/
http://gis.ni.rs/
http://www.energy.ca.gov/reports/2003-03-11_500-03-014F.PDF

75