PDF

T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ELEKTRİK NEDENLİ YANGINLARIN ARAŞTIRILMASI VE

FMEA YÖNTEMİ İLE RİSK ANALİZİ
Mehmet Cem ŞENGÖZ
Danışman
Prof. Dr. Mustafa MERDAN
DOKTORA TEZİ
ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ISPARTA - 2018
© 2018 [Mehmet Cem ŞENGÖZ]
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. i
ÖZET ............................................................................................................................. iii
ABSTRACT................................................................................................................... iv
TEŞEKKÜR .................................................................................................................. v
ŞEKİLLER DİZİNİ ....................................................................................................... vi
ÇİZELGELER DİZİNİ .................................................................................................. viii
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .................................................................. ix
1. GİRİŞ ........................................................................................................................ 1
2. KAYNAK ÖZETLERİ .............................................................................................. 10
3. MATERYAL VE YÖNTEM ..................................................................................... 32
3.1. İstanbul’da Meydana Gelen ENY’ler ............................................................... 32
3.1.1. İstanbul’da meydana gelen yangınların genel görünümü ......................... 32
3.1.2. ENY’lerin binaların kullanım alanına göre değerlendirilmesi ................... 34
3.1.3. ENY’lerin başlama yerlerinin belirlenmesi ............................................... 35
3.1.4. ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi......................................... 36
3.2. İzmir’de Meydana gelen ENY’ler ..................................................................... 36
3.2.1. İzmir’de meydana gelen yangınların genel görünümü .............................. 37
3.2.2. İzmir’de meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına ve iç
mekânlara göre dağılımları ....................................................................... 40
3.2.3. İzmir’de meydana gelen ENY’lerin başlama yerlerinin ve
miktarlarının belirlenmesi ......................................................................... 41
3.2.4. ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi......................................... 44
3.3. Ankara’da Meydana Gelen ENY’ler ................................................................. 44
3.3.1. Ankara’da meydana gelen yangınların genel görünümü ........................... 44
3.3.2. Ankara’da meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına ve iç
mekânlara göre dağılımları ........................................................................ 47
3.3.3. Ankara’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerlerinin ve
3.3.4. ENY başlama yerlerinin genelleştirilmesi ................................................ 50
3.4. Antalya’da Meydana Gelen ENY’ler................................................................. 50
3.4.1. Antalya’da meydana gelen yangınların genel görünümü .......................... 51
3.4.2. Antalya’da meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına ve iç
mekânlara göre dağılımları ....................................................................... 53
3.4.3. Antalya’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerlerinin ve
3.4.4. ENY başlama yerlerinin genelleştirilmesi ................................................. 57
3.5. Ülkemizdeki ENY’lerin Genel Görünümü ........................................................ 57
3.5.1. Ülkemizdeki ENY’lerin bina sınıflarına ve meydana geldikleri iç
mekânlara göre dağılımları ........................................................................ 59
3.5.2. Ülkemizde meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri ve
miktarları .................................................................................................. 61
3.5.3. ENY’lerin aylara göre dağılımı ve sıklığının arttığı dönemlerdeki
başlama yerleri ........................................................................................... 62
3.5.4. Ülkemizdeki ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi ................... 64
3.6. İş Güvenliği........................................................................................................ 65
3.6.1. İSG açısından FMEA yöntemi ................................................................... 66
3.6.2. FMEA yönteminin uygulanmasında kullanılacak iş akış
diyagramı .................................................................................................. 72
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA ....................................................... 74
4.1. Tekstil Fabrikasında Yapılan Çalışma .............................................................. 75
4.1.1. Fabrikanın ilk faaliyet yerinde yapılan çalışma ......................................... 76
4.1.2. Fabrikanın yeni faaliyet yerinde yapılan çalışma ...................................... 86
i
4.2. İlköğretim Okulunda Yapılan Çalışma ............................................................. 100
4.3. Elektrik Tesisatlarında Yapılan Risk Değerlendirme Çalışmasından Sonra İş
Yerlerinde Yapılacak Saha Kontrol Çalışması .................................................. 120
5. SONUÇ VE ÖNERİLER .......................................................................................... 123
KAYNAKLAR .............................................................................................................. 127
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... 132
ii
ÖZET
DOKTORA TEZİ
ELEKTRİK NEDENLİ YANGINLARIN ARAŞTIRILMASI VE FMEA

YÖNTEMİ İLE RİSK ANALİZİ
Mehmet Cem ŞENGÖZ
Süleyman Demirel Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü
Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Mustafa MERDAN
Elektrik enerjisinin iletiminde, dağıtımında ve tüketiminde çeşitli nedenlerden dolayı

meydana gelen arklar, patlamalara hatta yangınlara yol açmaktadır. Bu yangınlar,
gerek yaşam alanlarında gerekse iş yerlerinde gerçekleştiğinde maddi hasarlara,
yaralanmalara ve can kayıplarına sebep olmaktadır; bu durum, ülkemizin önemli
problemlerinden biridir.
Birçok ülkede, elektrik nedenli yangınları (ENY) konu alan çok sayıda çözüm odaklı
çalışma ve araştırma vardır; ülkemizde ise -sadece araştırma boyutunda kalan- çok az
sayıda çalışma yer almaktadır. Bu çalışma, ülkemizin bu konudaki ihtiyacını
gidermeye odaklanmıştır.
Çalışmada ilk önce, konuyla ilgili yurt dışında yapılan diğer çalışmalar incelenmiş ve
bunların özetlerine 2. bölümde yer verilmiştir. İkinci olarak da Ankara, İstanbul,
İzmir ve Antalya’da meydana gelen yangın verileri detaylı biçimde incelenmiş, elde
edilen istatistik veriler bölüm 3.1., 3.2., 3.3. ve 3.4’te sunulmuştur. Yine aynı veriler
aracılığıyla ülkemizdeki ENY’ler hakkında genel bir görünüm oluşturulmuş, bunlar
da bölüm 3.5’te ortaya konulmuştur.
Elektrik nedenli yangınların önlenmesi amacıyla geliştirilen (ark hatası oluştuğunda

sistemin enerjisini kesen) cihazların özellikle endüstriyel tesislerde beklenen
korumayı sağlayamadığı, incelenen çalışmalardan anlaşılmaktadır. Bu nedenle de
endüstriyel tesislerde elektrik nedenli yangınların önlenmesi için en doğru yöntemin,
etkin bir risk analizi çalışması olduğuna karar verilmiştir.
Çalışmada üçüncü olarak iş güvenliği konusu ele alınmış ve konu, bölüm 3.6’da
özetlenmiştir. Ardından yine aynı bölümde, FMEA (Failure Mode and Effects
Analysis) yöntemi tanıtılmıştır; elektrik nedenli yangınların oluşturduğu tehlikeyi en
aza indirmek veya tamamen ortadan kaldırmak için en uygun risk analiz yönteminin
neden FMEA olduğu, gerekçeleriyle açıklanmıştır. Ancak FMEA’nın ülkemizde
yanlış uygulandığı belirlenmiştir. Doğru uygulanmasını sağlamak için de, ilk olarak
bu çalışmada, beş yeni yöntem ortaya konulmuştur. Bunlar:
1. Elektrik tesisatlarında yapılacak kontrol işleminin akış sıralaması,
iii
2. Elektrik nedenli yangınlara yol açacak tehlikelerin kontrol listesi yöntemiyle
(checklists) yöntemiyle belirlenmesi,
3. “Bir iş kazasının meydana gelme olasılığı” için ülkemizin dört büyük ilinden elde
edilen ENY istatistiklerinin kullanılması,
4. “Bir iş kazasının meydana gelmesinin fark edilmesi” için saha kontrol listeleri
oluşturulması,
5. “Bir iş kazası meydana geldiğinde olası hasarın şiddetinin belirlenmesi” için saha
kontrol listeleri oluşturulması.
Her iş yerinde rahatça kullanılabilecek biçimde geliştirilen bu yöntemler, bir iş

yeriyle bir ilköğretim okulunda uygulanmış ve uygulama sonuçları bölüm 4.1. ve
4.2’de sunulmuştur.
Son çalışma olarak kontrol listesi (check-lists) yöntemi üzerinde - risk analizi
sonrasında periyodik saha kontrollerinin yapılmasına olanak sağlayacak biçimde-
geliştirme çalışmaları yapılmış ve yöntem, her iş yerinde rahatça uygulanabilecek
hâle getirilmiştir. Geliştirilmiş yöntem, daha önce FMEA yapılan iş yeriyle
ilköğretim okulunda uygulanmış, sonuçlar bu çalışmanın son bölümünde yer almıştır.
Anahtar kelimeler: Elektrik nedenli yangınlar, Yangın, İstatistik, FMEA, Kontrol

Listesi, Koruyucu çalışmalar, Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya.
2018, 129 sayfa
iv
ABSTRACT
Ph.D. Thesis
INVESTIGATION OF FIRES CAUSED BY ELECTRICITY AND RISK

ANALYSIS BY FMEA METHOD
Mehmet Cem ŞENGÖZ
Süleyman Demirel University

Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Electronics and Communication Engineering
Supervisor: Prof. Dr. Mustafa MERDAN
Arcs that occurred a variety of reasons during the transmission, distribution and
consumption of electricity energy lead to explosions and even fires. When these fires
occurred in living spaces and places of work, they lead to loss of property and cause
loss of lives and continue to be one of the important problems of our country.
In many countries, there are a lot of researches and solution- oriented studies on
electricity-induced fires, but there are only few studies in our country with a focus on
research. This work is focused on responding the need of our country on this issue.
Secondly, obtained data with detail examined and compilation of fires which
occurred in Ankara, İstanbul, İzmir and Antalya separately are submitted in section
3.1, 3.2, 3.3, 3.4. At chapter 3.5 by aggregating these data, a general view of our
country about that issue is presented.
Devices which is developed to prevent fires of caused by electricity (which interrupt

energy of systems when an arc fault occurs), it was understood from performed
studies that it cannot provide expected protection especially in industrial facilities.
For this reason, it has been decided that the most appropriate method for preventing
fires caused by electricity in industrial facilities is an effective risk analysis study.
Thirdly, it was given a summary of the occupational safety issue at chapter 3,6. Right
after, Failure Mode and Effects Analysis (FMEA) which is a the risk analysis method
is introduced and it is explained that the reasons why it is decided that the most
appropriate risk analysis method is the FMEA method to minimize and eliminate the
dangerous caused by electricity fires.
It has been determined that the FMEA method was applied incorrectly in our country
during the studies conducted within the scope of the study. Therefore, five new
methods are presented for the first time in this study to ensure correct
implementation of the method.
1. Flow sequence of the control process to be carried out in electrical installations,
2. Determination of the hazards that lead to electricity fires by means of check lists,
v
3. Using statistics of fires of caused by electricity from the four major provinces of
our country for the calculation of the likelihood of a job accident or a fire,
4. Establishment of field checklists for “awareness of the occurrence of a job

accident”
5. Establishment of field check lists for “determination of the severity of possible

damage when a job accident occurs”.
These methods, which are developed in such a way that they can be used easily in
every work place, have been applied in a work place and a primary school.
Information about implementation is presented in sections 4.1 and 4.2.
Fourthly, a new method has been developed and presented in this study within the
scope of preventive studies. A checklist procedure was developed to allow periodic
field controls after risk analysis and was also applied at two separate workplaces
where FMEA method was applied to prevent electric fires.
Key words: Electricity, Fire, Statistics, FMEA, Chek lists, preventive studies,
Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya
2018, 129 pages
vi
TEŞEKKÜR
Ülkemin vatandaşlarının verdiği vergiler sayesinde mühendislik eğitimimi tamamladım ve

ülkeme borçlu olduğumu düşündüm. Bu borcu ödemek için de her fırsatı değerlendireceğime
dair kendime bir söz verdim. Bu doktora çalışmasını da hem ülkeme hizmet edebileceğim
hem de yükümlü olduğum borcumu ödeyebileceğim bir çalışma olarak gördüm. Bu nedenle
bana bu fırsatı veren Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüne öncelikle
teşekkür ederim.
Doktora öğrencisi olarak danışmanım olmayı kabul eden, yönlendirmeleriyle desteğini

esirgemeyen ve bana inanan danışmanım Sn. Prof. Dr. Mustafa Merdan’a sonsuz
teşekkürlerimi sunarım.
Doktora çalışması için beni teşvik eden, cesaretlendiren ve destekleyen Yrd. Doç. Dr. Ali
Şükrü Onural ve Dr. İ.Burcu Toprak’a teşekkür ederim.
Doktora çalışmalarım süresince desteklerini esirgemeyen Akdeniz Üniversitesi Teknik

Bilimler MYO’daki mesai arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.
Tez çalışmaları kapsamında arşivlerini açarak bu çalışmanın gerçekleştirilmesine büyük

katkı sağlayan Ankara, İstanbul, İzmir ve Antalya Büyükşehir Belediyeleri İtfaiye Daire
Başkanlıklarına teşekkürlerimi sunarım.
Tez çalışması kapsamında, ilköğretim okuluna ait elektrik tesisatlarında gerçekleştirdiğim

ölçümlerde, desteğini esirgemeyen meslektaşım Süleyman Erman’a teşekür ederim.
Tez çalışması kapsamında uygulama fabrikalarının bulunmasında büyük desteği olan

meslektaşım Özkan Kahrıman’a teşekkür ederim.
Uygulama çalışmalarının gerçekleştirilmesinde yardımlarını esirgemeyen Piris Reis

İlköğretim Okul Müdürü Neşet Aksu’ya ve CDN Tekstil Fabrikası sahibi Durmuş Örs’e
teşekkür ederim.
Doktora çalışmalarım boyunca hep yanımda olan ve desteğini esirgemeyen ayrıca tez yazım
aşamasında, tezin bilimsel anlaşılabilirliğinin artması için yoğun emek harcayan kıymetli
eşim Türk Dili ve Edebiyatı Uzmanı Banu Küçükkayıkcı Şengöz’e sonsuz teşekkürlerimle…
Doktora çalışmamı tamamlamamı sabırla bekleyen çocuklarım Nazlı Irmak Şengöz ve Orhan
Deniz Şengöz’e sabırları için nasıl teşekkür edeceğimi bilemiyorum.
Eşimin çok değerli ailesine desteklerini her zaman hissettirdikleri ve daima yanımda
oldukları için teşekkür ederim.
Kıymetli ağabeyim Ali Can Şengöz’le ablam Seyhan Şahin’e de teşekkür ederken çalışmayı
tamamladığımı görmesini çok istediğim babam Orhan Şengöz ve annem Keriman Şengöz’ün
aziz hatıraları önünde de en derin saygılarımla teşekkürlerimi sunarım.
Mehmet Cem ŞENGÖZ

Isparta, 2018
vii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil 3.1. İstanbul’daki ENY miktarının 5 yıllık süreçteki değişimi ............................. 33
Şekil 3.2. İstanbul’da evlerde çıkan ENY miktarındaki değişim ................................... 34
Şekil 3.3. İstanbul’da iş yerlerinde çıkan ENY miktarındaki değişim ........................... 34
Şekil 3.4. İstanbul’da yeşil alanlarda (okul, kreş cezaevi vb. ) çıkan ENY
miktarındaki değişim..................................................................................... 34
Şekil 3.5. İzmir’deki ENY miktarının 5 yıllık süreçteki değişimi ................................. 38
Şekil 3.6. İzmir’de meydana gelen ENY’lerin aylara göre değişimi ............................. 39
Şekil 3.7. İzmir’de evlerde ENY değişimi ..................................................................... 39
Şekil 3.8. İzmir’de iş yerlerinde ENY değişimi ............................................................. 40
Şekil 3.9. Ankara’daki ENY miktarının 4 yıllık süreçteki değişimi .............................. 45
Şekil 3.10. Ankara’da meydana gelen ENY miktarının aylara göre değişimi ............... 45
Şekil 3.11. Ankara’da evlerde ENY değişimi ................................................................ 46
Şekil 3.12. Ankara’da iş yerlerinde ENY değişimi ........................................................ 46
Şekil 3.13. Antalya’daki ENY miktarının 5 yıllık süreçteki değişimi ........................... 52
Şekil 3.14. Antalya’da ENY miktarının aylara göre değişimi ....................................... 52
Şekil 3.15. Antalya’da evlerde ENY değişimi ............................................................... 52
Şekil 3.16. Antalya’da iş yerlerinde ENY değişimi ....................................................... 53
Şekil 3.17. Türkiye’deki ENY’lerin yıllara göre değişimi ............................................. 58
Şekil 3.18. Türkiye’de evlerde ENY değişimi ............................................................... 59
Şekil 3.19. Türkiye’de iş yerlerinde ENY değişimi ....................................................... 59
Şekil 3.20. Türkiye’de ENY’lerin aylara göre dağılımı ................................................. 63
Şekil 3.21. Yöntemin uygulanmasında kullanılacak iş akış diyagramı ......................... 73
Şekil 4.1. Elektrik tesisatı kontrol diyagramı ................................................................. 75
Şekil 4.2. Firmadaki iş akış diyagramı ........................................................................... 76
Şekil 4.3. İş yeri panosunun bulunduğu depo ................................................................ 79
Şekil 4.4. Pano ............................................................................................................... 79
Şekil 4.5. Strafor ile yapılan asma tavan ve aydınlatma tesisatı .................................... 80
Şekil 4.6. Sıva üstü tesisat-1 .......................................................................................... 81
Şekil 4.10. Sıva üstü tesisat-5 ........................................................................................ 81
Şekil 4.11. Yeni iş yerinin panosu-1 .............................................................................. 87
Şekil 4.15. Faz baraları termal görüntüsü ...................................................................... 91
Şekil 4.16. Termik manyetik şalter termal görüntüsü .................................................... 91
Şekil 4.17. Kontaktör faz girişinde ısınma ..................................................................... 92
Şekil 4.18. Zımbalama makinesi .................................................................................... 93
Şekil 4.19. Zımbalama makinesi termal görüntüsü........................................................ 93
Şekil 4.20. Dikiş makinesi motoru ................................................................................. 93
Şekil 4.21. Dikiş makinesi motoru termal görüntüsü..................................................... 94
Şekil 4.22. İkinci kat tali panosu .................................................................................... 94
Şekil 4.23. İkinci kat tali panosu termal görüntüsü........................................................ 94
Şekil 4.24. İkinci kat tali panosu termal görüntüsü........................................................ 95
Şekil 4.25. Dikiş makineleri için özel çekilen besleme hattı ......................................... 95
Şekil 4.26. Dikiş makinesi besleme kablosu .................................................................. 96
Şekil 4.27. Zemindeki besleme kabloları ....................................................................... 96
Şekil 4.28. Ana pano faz barası bağlantılarında ark riski .............................................. 97
Şekil 4.29. İlköğretim okulunun dolaşım şeması ........................................................... . 101
Şekil 4.30. İlköğretim okulu elektrik tesisatı genel görünümü ...................................... 101
viii
Şekil 4.31. Pano-2 (yeni pano) dış görünüm .................................................................. 102
Şekil 4.32. Pano- 2, iç görünüm ..................................................................................... 102
Şekil 4.33. Pano-1 (eski pano) dış görünüm .................................................................. 102
Şekil 4.34. Pano-1, iç görünüm ...................................................................................... 102
Şekil 4.35. Pano-2, termal görüntü-1 ............................................................................. 103
Şekil 4.36. Pano-2, termal görüntü-2 ............................................................................. 103
Şekil 4.37. İkinci kat tali panosu .................................................................................... 104
Şekil 4.38. İkinci kat tali pano termal görüntüsü ........................................................... 104
Şekil 4.39. Birinci kat tali panosu .................................................................................. 104
Şekil 4.40. Birinci kat tali panosu termal görüntüsü ...................................................... 104
Şekil 4.41. Eski bina ve pano-3...................................................................................... 104
Şekil 4.42. Pano-3 .......................................................................................................... 104
Şekil 4.43. Yalın bağlantı............................................................................................... 105
Şekil 4.44. Yalın bağlantıda termal görüntü .................................................................. 105
Şekil 4.45. Klemensli bağlantı ....................................................................................... 106
Şekil 4.46. Klemensli bağlantının termal görüntüsü ...................................................... 106
Şekil 4.47. Kablolarda siyahlaşma ................................................................................. 106
Şekil 4.48. Bitişik kontaktörler ve kabloları .................................................................. 106
Şekil 4.49. Sınıflarda 2300W’lık ısıtıcılar ..................................................................... 111
Şekil 4.50. Yerde duran çeşitli kablolar ......................................................................... 111
Şekil 4.51. Besleme kablosu eki .................................................................................... 111
Şekil 4.52. Ahşap bordür ve priz uygulaması ................................................................ 111
Şekil 4.53. Sistem odası ................................................................................................. 111
Şekil 4.54. Sistem odası termal görüntüsü ..................................................................... 111
Şekil 4.55. Klima besleme kablosu ................................................................................ 112
Şekil 4.56. Pano arkası görünüm ................................................................................... 112
Şekil 4.57. Eski binaya çekilen enerji hattı .................................................................... 112
Şekil 4.58. Eski binaya çekilen hattın yakın görüntüsü ................................................. 113
ix
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Çizelge 3.1. İstanbul’da beş yıllık sürede çıkan yangınlar............................................. 32
Çizelge 3.2. İstanbul’daki ev-iş yeri yangınlarında ENY’lerin payı .............................. 33
Çizelge 3.3. İstanbul’da 5 yıllık süreçte oluşan ENY’lerin yerlere göre dağılımı ......... 33
Çizelge 3.4. İstanbul’da bina sınıflarına göre ENY dağılımı ......................................... 35
Çizelge 3.5. İstanbul’da ENY başlama yerleri ve miktarı ............................................. 36
Çizelge 3.6. İstanbul’da genel olarak ENY başlama yerleri .......................................... 36
Çizelge 3.7. İzmir’de 5 yıllık sürede meydana gelen yangınlar ..................................... 37
Çizelge 3.8. İzmir’deki ev- iş yeri yangınlarında ENY’lerin payı ................................. 37
Çizelge 3.9. İzmir’de ev-iş yeri yangınlarındaki ENY hasar oranları............................ 38
Çizelge 3.10. İzmirde 5 yıllık sürede meydana gelen ENY’lerin dağılımları ................ 39
Çizelge 3.11. İzmir’deki ev-iş yeri ENY’lerinde hasar oranı ........................................ 39
Çizelge 3.12. İzmir’de bina kullanım sınıflarına göre ENY dağılımları........................ 40
Çizelge 3.13. İzmir’de ENY meydana gelen iç mekânlar .............................................. 41
Çizelge 3.14. İzmir’deki ENY’lerin başlama yerleri ..................................................... 42
Çizelge 3.15. İzmir’de haziran ve temmuz aylarında ENY başlama yerleri .................. 43
Çizelge 3.16. İzmir’de ENY’lerin genel başlama yerleri ............................................... 44
Çizelge 3.17. Ankara’da 4 yıllık sürede meydana gelen yangınların genel görünümü.. 44
Çizelge 3.18. Ankara’da 4 yıllık sürede meydana gelen ENY’lerin dağılımları ........... 45
Çizelge 3.19. Ankara’daki ev-iş yeri yangınlarında ENY hasar oranları....................... 46
Çizelge 3.20. Ankara’da bina kullanım sınıflarına göre ENY miktarları ...................... 47
Çizelge 3.21. Ankara’da ENY meydana gelen iç mekânlar........................................... 47
Çizelge 3.22. Ankara’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri ............................ 48
Çizelge 3.23. Ankara’da haziran ve temmuz aylarında en fazla ENY başlama yeri ..... 50
Çizelge 3.24. Ankara’da meydana gelen ENY başlama yerlerinin genel görünümü ..... 50
Çizelge 3.25. Antalya’da 5 yıllık sürede meydana gelen yangınların genel görünümü . 51
Çizelge 3.26. Antalya’da 5 yıllık sürede meydana gelen ENY’lerin dağılımları .......... 51
Çizelge 3.27. Antalya’da ev-iş yeri yangınlarında ENY hasar oranları ......................... 51
Çizelge 3.28. Antalya’daki bina kullanım sınıflarına göre ENY miktarları .................. 53
Çizelge 3.29. Antalya’da meydana gelen iç mekânlar ................................................... 54
Çizelge 3.30. Antalya’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri ........................... 55
Çizelge 3.31. Antalya’da haziran ve temmuz aylarında en fazla ENY başlama yerleri 56
Çizelge 3.32. Antalya’da aralık ve ocak aylarında en fazla ENY başlama yerleri ........ 56
Çizelge 3.33. Antalya’da ENY’lerin başlama yerlerinin genel görünümü .................... 57
Çizelge 3.34. Türkiye’de meydana gelen ENY’ler ........................................................ 57
Çizelge 3.35. ENY’lerin ev ve çalışma alanlarına göre dağılımları............................... 58
Çizelge 3.36. ENY sebebiyle oluşan hasarların dağılım oranı....................................... 58
Çizelge 3.37. ENY’lerin başladığı binalar ..................................................................... 59
Çizelge 3.38. ENY meydana gelen iç mekânlar ............................................................ 60
Çizelge 3.39. ENY başlama yerleri ve miktarları .......................................................... 61
Çizelge 3.40. Yaz aylarında en sık görülen ENY sebepleri ve başlama yerleri ............. 63
Çizelge 3.41. Yaz aylarında miktarı en çok artan ENY’ler ........................................... 64
Çizelge 3.42. Ülkemizdeki ENY’lerin başlama yerlerine göre genel görünümü........... 65
Çizelge 3.43. Zararın oluşma sıklığı .............................................................................. 68
Çizelge 3.44. Zarar meydana geldiğinde oluşacak hasarın şiddeti ................................ 68
Çizelge 3.45. Olası zararın şiddetinin sorgulanması ...................................................... 69
Çizelge 3.46. Zararın fark edilmesi ................................................................................ 70
Çizelge 3.47. Zararın fark edilmesinin araştırılması ...................................................... 70
Çizelge 3.48. RÖS değerlendirme.................................................................................. 72
Çizelge 4.1. İş yeri panosunda tehlike ve risk belirleme formu ..................................... 77
Çizelge 4.2. Elektrik tesisatları tehlike ve risk belirleme formu .................................... 78
Çizelge 4.3. Olası bir ENY’yi önceden fark etme ......................................................... 82
Çizelge 4.4. Meydana gelecek hasarın şiddetinin sorgulanması .................................... 82
x
Çizelge 4.5. Tekstil fabrikasının ilk yerinde FMEA değerlendirmesi ........................... 84
Çizelge 4.6. İş yeri ana panosunda tehlike ve risk belirleme formu .............................. 88
Çizelge 4.7. Elektrik tesisatlarında alt tehlike ve riskleri belirleme formu .................... 89
Çizelge 4.8. Olası bir ENY’yi önceden fark etme ......................................................... 96
Çizelge 4.9. Olası bir ENY’de meydana gelecek hasarın şiddetinin sorgulanması ....... 97
Çizelge 4.10. Tekstil fabrikasının yeni yerinde FMEA değerlendirmesi ....................... 98
Çizelge 4.11. İlköğretim okulu panosundaki tehlike ve riskleri belirleme formu .......... 107
Çizelge 4.12. İlköğretim okulunda elektrik tesisatlarındaki tehlike ve riskleri
belirleme formu ........................................................................................ 113
Çizelge 4.13. İlköğretim okulunda olası bir ENY’nin fark edilmesi ............................. 115
Çizelge 4.14. Meydana gelecek hasarın şiddetinin sorgulanması .................................. 115
Çizelge 4.15. İlköğretim okulunda FMEA değerlendirmesi .......................................... 116
Çizelge 4.16. Saha kontrol formu (panolar için) ............................................................ 121
Çizelge 4.17. Saha kontrol formu (cihazlar için) ........................................................... 121
Çizelge 4.18. Saha kontrol formu (priz ve anahtarlar için) ............................................ 122
xi
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
AB Avrupa Birliği
AFCI Arc Fault Circuit Interruper
AWG American Wiring Gauge
BYKHY Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
CPSC Consumer Product Safety Commission
DFT Discrete Fourier Transform
DWT Discrete Wavelate Transform
EMO Elektrik Mühendisleri Odası
ENY Elektrik Nedenli Yangın
FMEA Failure Mode and Effect Analysis
GES Güneş Enerji Santrali
HES Hidroelektrik Santrali
ILO International Labour Organization (Uluslararası Çalışma Örgütü)
IPSN Institute of Protection and Nuclear Safety
İSGK İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
NES Nükleer Enerji Santrali
NFIRS National Fire Incident Reporting System
NFPA National Fire Protection Association
PEPSI Kablo tavalarıyla gerçekleştirilen yanma testi
PSA Probabilistic Safety Assesstment
RES Rüzgâr Enerji Santrali
RÖS Risk Öncelik Skoru
WHO World Health Organization
xii
1. GİRİŞ
Yanma, insanın yaşamını sürdürebilmesi amacıyla gereksinim duyduğu fiziksel bir olaydır.
Bu olay, genellikle maddenin, oksijen ve ısı kaynağıyla uygun oranda bir araya gelerek ısı ve
ışık formuna dönüşmesi şeklinde ortaya çıkan “ekzotermik” bir reaksiyondur (Daéid, 2004).
İnsanlık var olduğu günden beri barınma, giyinme, beslenme, ulaşım vb. ihtiyaçlarını
karşılamak için yanma neticesinde ortaya çıkan enerjiden yararlanmıştır. “Madde-oksijen-
ısı” üçlüsünün temelini oluşturduğu bu enerji; buharla çalışan tekstil tezgâhları, buharlı
lokomotifler, buharlı asansörler, büyük yaşam alanlarındaki genel ısıtma sistemleri, ekmek
fırınları, yemek fabrikaları gibi pek çok yerde kullanılmıştır.
Madde, oksijen ve ısı üçlüsü “kontrollü” bir yanma meydana getirmişse canlılar ve çevre için
bir sorun oluşturmaz ama kontrol edilemez olduğunda “yangın” adını alır ve hem canlılar
hem de çevre için çok ciddi sorunlara yol açan bir durum hâline gelir.
Yangına, havanın ve yanıcı maddenin bulunduğu ortamda tahmin edilemeyen ya da

beklenmeyen bir şekilde oluşan ısı kaynakları neden olmaktadır. Sigara, yıldırım, sürtünme,
mekanik ark gibi sebeplerin yanı sıra elektrik sistemlerindeki arklardan da ısı kaynağı
oluşabilmekte, bu da yangının başlaması için yeterli bir neden olabilmektedir. Ulusal
basınımızda “elektrik nedenli” olarak haberi yapılan önemli yangınlardan bazıları, aşağıda
sıralanmıştır.
31 Temmuz 2008’de Manavgat’ta “Türkiye’nin en büyük ikinci orman yangını” olarak

nitelendirilen bir orman yangını meydana gelmiş; rüzgâr nedeniyle havai enerji nakil
hatlarında kısa devreler çıkmış ve oluşan arklar tarladaki anızları yakmıştır. Kıvılcımlar
rüzgâr aracılığıyla ormana taşınmış; 16 bin hektar orman alanı, çok miktarda köy evi ve
hayvan ağılı yanmış; sayısız küçük ve büyükbaş hayvanla yaban hayvanı telef olmuştur.
11 Mart 2012’de İstanbul-Esenyurt’ta, inşaat alanındaki işçi çadırlarında bulunan bir

elektrikli ısıtıcı nedeniyle yangın çıkmış, 11 işçi yanarak can vermiştir.
22 Ocak 2013’te İstanbul’da, Galatasaray Üniversitesinin tarihî binasının çatısı tamamen

yanmıştır. Düzenlenen rapora göre yangın, asansörün aşırı ısınan elektrik kablolarından
kaynaklanmıştır.
1
11 Nisan 2014’te İzmir’de bir huzurevinde elektrik arkı nedeniyle meydana geldiği
düşünülen yangında 2 vatandaşımız hayatını kaybederken 2 itfaiye eriyle 25 sivil, dumandan
etkilenmiştir.
1 Aralık 2015’te Diyarbakır’ın Kulp ilçesindeki bir Kur’an kursunda gerçekleşen yangında 6
erkek öğrenci yanarak ölmüş, 3 öğrenci ise ağır yaralanmıştır. Yangının, öğrencilerin
kullandığı elektrik sobasının devrilmesi sonucu meydana geldiği ifade edilmiştir.
29 Kasım 2016’da Adana’nın Aladağ ilçesinde, 10 yurt öğrencisi, 1 eğitmen ve bir yurt
yetkilisinin çocuğu hayatını kaybetmiştir. Yangının yurdun elektrik panosundan
kaynaklandığı açıklanmıştır.
Örneklerden de anlaşılacağı üzere elektrik nedenli yangınların meydana geldiği yerler; her
tür yaşam alanı, okullar, camiler, hastaneler, fabrikalar, köyler hatta ormanlar olabilmekte;
elektrik nedenli yangınlarda da -farklı sebeplerden oluşan yangınlardaki gibi- önemli oranda
maddi hasar, yaralanma ve can kayıpları yaşanabilmektedir (Şengöz ve Merdan, 2015).
Önemli ölçüde katma değer, mal ve can kaybına yol açan iş kazaları, yangınlar, patlama vb.
durumların önlenmesi amacıyla birtakım yasal düzenlemelere gidilmiştir. Kanun ve kanunun
uygulanmasına yönelik yönetmeliklerden oluşan bu düzenlemeler, ILO sözleşmeleri ve AB
direktifleriyle “AB ile uyum süreci çerçevesinde” günümüz koşullarına uygun duruma
getirilmiştir. BYKHY, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 6331 sayılı Kanun’un
uygulanması hakkındaki yönetmelikler, bunların başında gelmektedir.
BYKHY’nin amacı; kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce

kullanılan her tür yapı, bina, tesis ve işletmenin tasarımı, yapımı, işletimi, bakımı ve
kullanımı safhalarında çıkabilecek yangınların en aza indirilmesini ve herhangi bir şekilde
çıkabilecek yangının can ve mal kaybını en aza indirerek söndürülmesini sağlamak üzere,
yangın öncesinde ve sırasında alınacak tedbirlerin, organizasyonun, eğitimin ve denetimin
usul ve esaslarını belirlemektir (BYKHY, 2015).
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun amacı, iş yerlerinde iş sağlığı ve

güvenliğinin sağlanmasıyla mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren
ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir (İSGK,
2012).
Kanun, işverene verilen görevler arasında doğrudan iş güvenliğiyle ilgili olarak;
2
* Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması,
organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik
tedbirlerinin değişen şartlara uygun hâle getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için
çalışmalar yapma,
* İş yerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izleme,

denetleme ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlama,
* Risk değerlendirmesi yapma veya yaptırma,
* Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan
yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alma görevlerini vermiştir.
Kanun’un uygulanma yöntemlerinin belirlendiği çok sayıda yönetmelik, Kanun’la birlikte

çalışma hayatına sunulmuştur; bu yönetmeliklerin iş yerlerinde meydana gelebilecek iş
kazaları, yangın, patlama gibi acil durumların önlenmesi, ayrıca meydana geldiğinde de nasıl
davranılması gerektiği konularında çalışanlar için görev tanımlamalarının yapılması
bakımından başta gelenleri, şu şekilde sıralanmıştır:
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (İSGRDY, 2012),

İş Yerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik (İADHY, 2013),
İş Yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
(İBEASGÖİY, 2013),
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (İEKSGŞY, 2013).
Adı geçen düzenlemeler sayesinde iş kazalarıyla birlikte ENY’lerin de azaltılması

hedeflenmiştir. Uygulamaya alınan bu yasal düzenlemelere rağmen hem iş yerlerinde hem
yaşam alanlarında ENY’lerin hemen her gün meydana gelmesi ve beraberinde her anlamda
çok büyük kayıplar vermeye devam etmemiz, yasal düzenlemelerde bazı eksiklikler
olduğunu ya da bunların uygulanması esnasında bazı yanlışlıklar yapıldığını
düşündürmektedir. Bu yanlışlar şöyle sıralanabilir:
* 6331 sayılı Kanun’a bağlı İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları

Yönetmeliği’nde, iş yerlerindeki tüm elektrikli tesisatlarda yılda bir defa periyodik test
yapılması emredilmiştir. Emrin yerine getirilmesinde BYKHY ile yukarıda sözü edilen
yönetmeliklere atıfta bulunulmuştur. Ayrıca 60079 TR EN standardında belirtilen hususlara
3
da dikkat edilmesi istenmiştir. Ancak, emri yerine getirmesi gereken EMO mühendislerinin
uygulamada kullanacağı kapsamlı ve standart bir kontrol tablosu bulunmamaktadır.
* Bu çalışma kapsamında risk analizi uygulaması gerçekleştirilen tekstil fabrikası ve

ilköğretim okulunun yöneticileriyle yapılan görüşmelerde, yöneticilerin elektrik tesisatlarının
periyodik denetimleriyle ilgili bilgilerinin olmadığı belirlenmiştir. Bu kişilerin yakın
çevreleriyle yapılan görüşmelerde ise diğer yöneticilerin böyle bir zorunluluktan haberleri
olmadığı anlaşılmıştır.
* BYKHY’de, elektrik tesisatlarının yangına yol açmaması için tesisatların, Elektrik İç

Tesisleri, Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği ve Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri
Yönetmeliği’ne göre tasarlanması tavsiye edilmiştir. Oysa pek çok sempozyum ve
seminerde, atıf yapılan bu yönetmeliklerin günümüz koşullarını karşılayamadığı, konunun
uzmanlarınca ifade edilmektedir.
* İş yerlerindeki elektrik tesisatlarının denetlenmesiyle ilgili kanunla belirlenen yaptırımlar,

yaşam alanları için söz konusu değildir.
* BYKHY hükümleriyle insanların bulunduğu her tür ortamda yangınların önlenmesi,

azaltılması hedef alınmasına rağmen, özellikle yaşam alanlarında bu hedefin nasıl
gerçekleştirileceği konusu incelenmemiş, konuya açıklık getirilmemiştir. Ayrıca bu
yönetmelikte diğer canlıların bulunduğu ortamlarda yangınların nasıl azaltılacağı konusu da
incelenmemiştir.
ENY’lerin önlenmesi konusunda neler yapıldığıyla ilgili çalışmalar incelenirken yurt

dışındaki çalışmalarda iki grup çalışma olduğu görülmüştür. Birinci grupta, istatistik temelli
araştırma çalışmaları yer alırken ikinci grupta ark hatasını tespit edip devrelerin enerjisini
keserek olası bir yangını önlemeye yönelik deneysel ve teorik çalışmalar bulunmaktadır.
İstatistik ağırlıklı çalışmalarda, yangınların başladığı elektrikli sistem ve cihazların yanı sıra
yangınların başladığı bina sınıfları, iç mekânlar (yatak odası, salon, mutfak, banyo, depo vs.)
ayrıca yangınların başladığı saatler, aylar ve mevsimlere ilişkin veriler de belirlenmektedir
(Hall, 2008; Hall, 2013; Ahrens, 2013). Araştırma odaklı bu çalışmalarda, ENY’lerin
meydana geldiği yaşam alanlarındaki insanların gelirlerinin ENY’lerle ilişkisi de incelenmiş,
ayrıca yine bu alanlardaki çeşitli gürültü ve titreşim kaynaklarının ENY’lerin meydana
gelmesindeki rolü de sorgulanmıştır (Distler, 2010).
4
İkinci gruptaki deneysel ve teorik çalışmaları tek bir şekilde ele almak yerine üç bölümde
incelemek, ENY’leri anlamak açısından daha doğru olacaktır. Bu bölümlerin ilkinde bazı
araştırmacılar, arkların meydana gelme ve etraftaki kolay yanabilir nesneleri tutuşturma
şartlarını incelemişler; aşırı ısınan yalıtkanlardan ortaya çıkan gazların arklar nedeniyle
tutuşmalarını da sorgulamışlardır (Shea, 2007; Martel vd., 2010). Bazı araştırmacılar,
tesisatlarda kullanılan kabloların yaşlanmasını ele almıştır (Li, 2009). Bazı araştırmacılar da
tesisat montaj hatalarını deneysel olarak incelemiştir (Muller, 2010; Benfer-Gottuk, 2014).
Deneysel ve teorik çalışmaların ikinci kısmı, ENY’lerin çoğunlukla adli şartlar bakımından
incelenmeleri şeklindedir (Franklin, 1984; Daèid, 2004).
Deneysel çalışmaların üçüncü bölümünde araştırmaların daha çok, meydana gelen arkların
belirlenmesi ve hızlı bir biçimde devrelerin enerjisinin kesilmesi konusunda yürütüldüğünü
görmekteyiz. Bu bölümde araştırmacıların bir kısmı, alternatif akım sistemlerindeki arkların
hızlı bir şekilde belirlenmesi ve elektrik enerjisinin kesilmesi yoluyla arkların söndürülmesi
konusunda çalışmışlardır (Martel vd., 2010; Wang vd., 2012). Bazıları, doğru akım ve güç
elektroniği sistemlerinde meydana gelen arkların belirlenmesinin zorluğu üzerinde
durmuştur (Jı vd., 2013). Bazıları da fotovoltaik sistemlerde meydana gelen ENY’leri
araştırmış, ark hatasını belirleyen AFCI’ların sadece zaman domeninde çalışmaları
durumunda oluşacak arkları belirlemekte zorlanacaklarını ifade etmişlerdir (Armijo vd.,
2014).
Yurt dışındaki bu çalışmalardan elde edilen bir sonuca göre, ark hatasını belirlemek için
geliştirilen cihazlar (AFCI) daha çok, rezistif yüklerde başarılı bir şekilde çalışmakta,
endüktif yüklerin olduğu devrelerde meydana gelen arkları belirlemekte ise hata
yapabilmektedir (Li vd., 2009).
Yapılan çalışmalardan elde edilen başka bir bulgu ise şu şekildedir: Genellikle yaşam
alanlarındaki ENY’ler incelenmiş, iş yerlerindeki ENY’lerle ilgili az sayıda çalışma
yapılmıştır. Oysa hem diğer ülkelerdeki hem ülkemizdeki yangınlar incelendiğinde, iş
yerlerinde de çok sayıda ENY meydana geldiği, bu yangınlarda önemli sayıda can ve mal
kaybıyla hasar oluştuğu görülmektedir (Şengöz - Merdan, 2015, 2017-1, 2017-2, 2017-3,
2017-4).
ENY’ler hakkında ülkemizdeki tek çalışma, araştırma düzeyinde gerçekleştirilmiştir

(Şengöz, 2011). Bu çalışma haricinde, yüksek lisans tez çalışmalarıyla gerçekleştirilen risk
analizlerinde, elektrikli sistemlerdeki hataların yangın tehlikesi içerdiğine dikkat çekilmiştir
5
(Seyhan, 2009; Nazlıoğlu, 2014). Parlayıcı ve patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrikli
cihazların yangın güvenliği için gerekli koruma tiplerine de değinilmiştir (Parlak, 2008).
Bazı çalışmalarda ise ENY’lerin önlenmesi konusunda termal kamera kullanımının önemine
dikkat çekilmiştir (Özkan, 2014).
Yüksek lisans tez çalışmalarında gerçekleştirilen risk analizlerinde, 5x5 L tipi matris
yönteminin yanı sıra Fine-Kinney ve FMEA risk analiz yöntemlerinin kullanıldığı
görülmüştür (Yurttaş, 2015; Sarılar, 2015; Milli, 2015). Bu araştırmacıların kullandığı risk
analiz uygulama yöntemleri oldukça önemlidir. Yapılan kapsamlı bir çalışmada risk analiz
yöntemleri ve uygulamada dikkat edilmesi gereken hususlar belirtilmektedir. Bu çalışmaya
göre en önemli konu, tehlikeye bağlı olası risklerin hesaplanması konusudur. Risk, “tehlikeli
hareket ya da iş yeri şartlarının bir anda iş kazasına dönüşmesi olasılığı”dır. Dolayısıyla
somut verilerle hesaplanması gerekmektedir (Özkılıç, 2014). Oysaki FMEA ve Fine-Kinney
analiz yöntemlerinde birçok araştırmacının iş kazası meydana geldiğinde hasar oluşma
olasılığını ya rastgele alması ya da kendi bilgilerine göre karar vermesi, hesaplanan risk
puanlarının yanlış değerlendirilmesine yol açabilir. Bu da İSG önlemlerinin yetersiz
olmasına ya da önlem maliyetlerinin yükselmesine yol açabilecektir (Birgören, 2017).
Bilimsel çalışmalardan anlaşılmaktadır ki geliştirilen teknolojilerin Avrupa’da ve ülkemizde

kullanılabilmesiyle ilgili çalışmalar henüz yeterince yapılmamıştır ve hâlihazırdaki
teknolojiler, her elektrik yükünde aynı korumayı sağlayamamaktadır (Lezama vd.). Bu
durum ise elektrik nedenli yangınların önlenmesi konusunda özellikle risk analizi
uygulamalarının ülkemiz için çok daha dikkatli yapılması gerektiği sonucunu doğurmaktadır
(Şengöz-Merdan, 2017-1).
Bu çalışmada, ülkemizde meydana gelen ve can kayıplarının yanında önemli maddi hasarlara
yol açan ENY’leri iş yerlerinde ve yaşam alanlarında önleyebilmek için - daha önce sözü
edilen çalışmalardaki verilerden hareketle- üç hedef belirlenmiştir.
Çalışmanın ilk hedefi İstanbul, Ankara, İzmir ve Antalya illerinde çıkan yangınları
incelemek ve bu şehirlerdeki ENY’lerle ilgili istatistiksel bir veri bankası oluşturmaktır
çünkü ülkemizde ENY’lerle ilgili somut bir veri bankası hâlen bulunmamaktadır. Önemli bir
tehlike kaynağı olan elektrik arklarının ortadan kaldırılmasının yolunun önleyici ve koruyucu
çalışmalar olduğu göz önüne alınacak olursa ENY’lerle ilgili ciddi bir veri bankasına ihtiyaç
olduğu açıktır. Bu veri bankası sayesinde, ENY’lerin meydana geldiği binaların kullanım
sınıfları, iç mekân bilgileri, meydana gelme zamanları (gün, ay yıl, saat), mevsimlere göre
dağılımları, başlama yerleri gibi pek çok bilgi ayrıntılı olarak elde edilebilecektir.
6
AFCI, rezistif yüklerde meydana gelen arkları başarılı biçimde yakalarken endüktif yüklerde
istenilen başarıyı gösterememektedir, ayrıca birçok araştırmacının bu cihazı geliştirme çabası
yüzünden de ülkemizde henüz kullanılamamaktadır. Elektrik sistemlerinde kullanılan kaçak
akım röleleriyle termik şalterleri ise elektrik sistemlerinde meydana gelen arklara karşı
duyarlı değildir. Diğer elektromekanik koruma elemanları da elektrik arklarına duyarsızdır.
Dolayısıyla tüm elektrik dağıtım tesisatları ve tüketim cihazları, elektrik arklarına karşı
savunmasız durumdadır. Karşı karşıya kalınan bu durumdan kurtulmanın tek yolu, yasanın
emrettiği risk analiz çalışmasını doğru şekilde gerçekleştirmektir. Çalışmamızın ikinci ve en
önemli hedefi, özellikle iş yerlerindeki ENY’lerin doğru seçilen ve doğru uygulanan risk
analizi sayesinde önemli ölçüde önlenebileceğini göstermektir.
Risk analizleriyle ilgili ülkemizdeki yüksek lisans tezlerinin önemli bir kısmında,
uygulamayı gerçekleştirenlerin olasılık değerlerini ya kendi bilgileri ya da çalışanların
deneyimlerine göre aldığı görülmüştür. Bu durum, bilimsellikten uzaklaşılmasına ve risk
analizlerinin kişiselleştirilmesine sebep olmaktadır. Ayrıca başka iş yerlerinde meydana
gelen kazalar incelenmediği için de öngörü eksikliği içermektedir.
Risk analizinde kişiselleştirilme durumunun giderilebilmesi için bu çalışmada İstanbul,

Ankara, İzmir ve Antalya’da meydana gelen ENY’lerle ilgili istatistiksel bilgiler
oluşturulmuş ve bu bilgiler çalışmanın “materyal” bölümünde verilmiştir. “Yöntem”
bölümünde, iş güvenliği kavramı ve uygulama aşamaları özetlenmiş; risk analiz yönteminin
seçilmesinde dikkat edilecek konular ve FMEA yöntemi tanıtılmıştır. Tanıtımı yapılan bu
yöntemin ENY’lerin önlenmesinde diğer yöntemlere göre üstünlükleri de ifade edilmiştir.
Çalışmanın “araştırma ve bulgular” başlıklı bölümünde ise FMEA yönteminin ENY’lerin
önlenmesi amacıyla nasıl uygulanması gerektiğini gösteren ve bir tekstil fabrikasıyla bir
ilköğretim okulunda gerçekleştirilen FMEA uygulamasına yer verilmiştir.
Bu çalışmanın son hedefi, koruyucu çalışmalar kapsamında, periyodik saha kontrollerinin

önemine değinmektir. “Sonuç ve öneriler” bölümünde, iş yerlerindeki teknik personel
tarafından uygulanması gereken haftalık saha kontrol listeleri verilmiştir. Böylelikle bir
işletmede meydana gelmesi muhtemel ENY’ler, proaktif yaklaşımla önceden belirlenerek
bertaraf edilebilecektir.
7
2. KAYNAK ÖZETLERİ
Franklin F. F. (1984), yedi yıldan fazla sürdürdüğü ve elektrik nedenli yangınlar üzerine
gerçekleştirdiği çalışmasında kısa devreler, aşırı ısınma ve yüksek direnç içeren 595 yangını
incelemiştir. Bu yangınların 115’inin kesinlikle elektriksel orijinli olduğunu belirtmiş ve
devre kesicilerle sigortaların bir tesisatta doğru şekilde tasarlanıp kullanılmalarına rağmen,
meydana gelebilecek kısa devreleri ve yangınları önleyemeyeceğini ifade etmiştir. Ayrıca
meydana gelen yangınlarda kundaklama şüphesine de dikkat çeken Franklin, şüpheli görülen
yangınlarda kimyasal analizlere başvurulması gerektiğini belirtmiştir.
İncelenen 595 yangının %38,1’i “kuşkulu” sebeplerle %19,3’ü “elektrik”, diğerleri de

“evlerde kullanılan yakıt sistemlerindeki arızalar, pişirmeye bağlı sorunlar ve sigara” gibi
sebeplerle meydana gelmiştir. Çalışmaya göre, 81 yangın; tesisat kabloları, panolar, besleme
kabloları, televizyon setleri, ticari cihazlar ve mutfak setlerindeki kısa devrelerden çıkmıştır;
34 yangın ise kahve makinesi, gevşek bağlantılar, iletkenlerdeki aşırı akımdan kaynaklanan
aşırı ısı gibi nedenlerle oluşmuştur. Franklin’in bu çalışması, yangınların incelenmesi
açısından istatistiğin önemini gösterdiği gibi bu yangınların önlenmesi için başlama
yerlerinin belirlenmesi noktasında da önem taşımaktadır.
Betrand R. vd. (2001) Blayis Nükleer Enerji Santrali’nde kullanılan elektrik tesisatının
yangın güvenliği açısından değerlendirmesini yapmak ve tesisatta oluşacak problemlerin
santral reaktörüne yansımalarını belirlemek için hem yangın odası testleri hem de analitik
testler yapmıştır. Bunları yaparken aynı zamanda;
* Üretim cihazlarında oluşacak hataların cihazlardaki kablolar üzerindeki etkisi ve olası

kablo arıza biçimlerinin tanımlanması,
* En çok meydana gelen arıza biçimlerinin tanımlanması,
* Kablo hasar kriterlerini tanımlamak için IPSN yanma testlerinin denenmesi,
* Kablo hasarı meydana geldiğinde bir arızaya yol açması olasılığı konularını da
incelemişlerdir.
Ekip, elektrik tesisatlarında meydana gelen arızaları üç gruba (açık devre - kısa devre -
toprağa kısa devre) ayırmaktadır. Bu kablo arızalarının, sistemde oluşacak hasarın biçimine,
8
kullanılan kablonun tipine ve de ölçme ve kontrolün tasarımına bağlı olduğunu ifade
etmektedirler.
Yanma testlerinde, 380 V alternatif ve 125 V doğru akım kablosuyla 48 V kontrol ve 24 V

ölçme kablosunu deneyen ekip, analitik testlerde de bir fırında 48 V doğru akım ve 380 V
alternatif akım kablolarının farklı sıcaklılardaki ısınma durumlarını incelemişlerdir. Yanma
odası testlerinde ise alev kaynağına farklı uzaklıklardaki kablo tavalarına yerleştirilen
kabloların, mesafeye bağlı olarak 4 - 40 dakika arasında değişen bir sürede ve 2100C - 3500C
sıcaklıkta hasar görmeye başladığını belirlemiştir. Analitik testlerde, bir fırının içine
yerleştirilen kabloların ilk kısa devre arızasını fırın içi sıcaklığı 300 0C iken yaptığını ve o
anda kablo içi sıcaklığın da 220 0C olduğunu tespit etmişlerdir.
Grup, kablo hasarlarını incelediklerinde iletkenler arası iç temasın, iletkenlerin kablo

tavasına ve toprağa temasından daha önce meydana geldiği, buna bağlı olarak da;
* Güç kabloları hasarlarında diferansiyel koruma veya aşırı akım devre kesicinin çalıştığı,
* Çok telli kablolarda + ve – kutuplar arasında bir kısa devre meydana geldiği ve yanma
kesici modüllerin çalıştığı,
* Tek kutuplu kablolarda izolasyon erimelerinden dolayı sistemde yanlış emirlerin oluştuğu,
* Yangın pnomatik kontrol vanaları kablolarında gerilim düşmesine, ölçme sensörleri

kablolarında ise gerilim artışına yol açtığı sonuçlarına ulaşmışlardır.
Tüm bu verilerden hareketle bir elektrik kablosunun 2200C’den daha yüksek bir sıcaklığa
maruz kaldığında hasar olasılığı belirdiği tespit edilmiş ve buna bağlı olarak da bir elektrik
kablosuna hasar veren yangın senaryolarını tanımlamak için IPSN tarafından FLAME_S
bilgisayar kodu kullanılarak benzetim yapılmıştır. Bu yazılım sayesinde, bir bölgede
belirlenen hedeflerde hasar oluşma zamanı ve yangını söndürmek için gerekli zaman
hesaplamaları yapılabilmektedir.
Keski-Rahkonen O. vd. (2002) “Yangınların Kablolarda Oluşturduğu Hasarlar ve Kablolarda

Yangının Büyümesi” başlıklı çalışmalarıyla NES’lerdeki elektrik kablolarının yangın
güvenliği açısından durumunu incelemişlerdir. Çeşitli ülkelerin NES’lerinde meydana gelen
elektriksel yangınları inceleyen grup; ABD, Almanya, Ukrayna ve Rusya’da 1968 yılından
itibaren 9 ENY tespit etmiş ve bu yangınlarda;
9
* Kabloların tasarım hatasından dolayı kendi kendilerine tutuştuklarını,
* Reaktör binasında yapılan değişikliklerin kablo dağılım odasında önemli bir yangına yol
açtığını,
* Türbin odasındaki kablo yangının diğer üretim sahalarına sıçradığını,
* Bir şalterde başlayan yangının dikey ve yatay kablo tavalarına sıçradığını belirlemişlerdir.
Grup, 1997 yılında dünya genelindeki NES’lerde meydana gelen 39 yangını incelemiş ve
bunların nedenlerini “aşırı ısınma, kısa devre, toprak hatası, ark, gevşek bağlantı ve
bilinmeyen” olmak üzere 6 başlıkta toplamıştır. Bu yangınların başlama noktalarından biri
olan hatalı malzemelerin, anahtarlar ve ayırıcılar (10 adet) ve transformatörler (10 adet)
olduğunu ortaya koymuşlardır. Çalışmalarında ayrıca gevşek bağlantılar ve soğuk lehim
geçiş noktaları, aşırı yük kaynaklı ısınma ve bir kablo tünelinde yangına bağlı olarak ikinci
bir hedefin hasar görme olasılığı üzerinde de durmuş; kablo yangınları için deneyler ve
modellemeler yapmışlardır. İkinci hedefin hasar görme olasılığının hesabı için, ticari
programlar kullanarak Monte Carlo Platformu adını verdikleri bir bilgisayar programı
yazmışlardır. Kablo yanma testleri içinse farklı özelliklere sahip 20 kabloyla PEPSI testini
gerçekleştirmişlerdir.
Ekip yanma odasından veri toplarken;
* Yanmaya bağlı gelişen gazların, duvarların ve yakıtın sıcaklığını ölçmek için termokupl,
* Duvarlar, yakıt kabı ve kablo boyunca ısı aktarımını ölçmek için ısı akış ölçer (thermal
fluxmetre),
* Basınç aktarıcı, yakıt ve kablo tavasındaki kütle kayıplarını izlemek için skala,
* Gaz analizörleri ve başka ölçümler için de çeşitli sensörler kullanmışlardır.
Keski vd., yaptıkları testler ve deneyler sonucunda, elektrik kablolarının fonksiyonel

kayıplarının kablonun boyutlarına, kablo malzemesine, kablo üzerindeki mekanik ve
elektriksel yüklere, ısı akışının şiddetine ve bu ısıya maruziyet zamanına bağlı karmaşık bir
olay olduğunu ifade etmişlerdir. Deneyler esnasında ilk hasarın, kablo izolasyonunun
yumuşamaya başlamasıyla oluştuğunu fark etmişler; bu hasarın sıcaklık 220 0C’ye
10
ulaştığında kablo üzerindeki mekanik gerilmeye bağlı olarak kablo izolasyonun dağılmaya
başlamasıyla ortaya çıktığını ve bunun da kablo içindeki iletkenler arasında teması
tetiklediğini bulmuşlardır. Benzer deneyleri Almanya’da da gerçekleştiren grup, NES’lerdeki
elektrik kablolarından kaynaklanabilecek sorunları azaltmak için yangın risk değerlendirmesi
alanında farklı çalışmalara ihtiyaç duyulduğunu belirtmişlerdir.
Daèid N. N. (2004) editörlüğünde yazılan kitapta hem bilimsel açıdan hem hukuk açısından
yangının nasıl incelenmesi gerektiği anlatılmıştır. Kitabın ilk bölümünde yangına giriş ve
yangın incelemeleri anlatılmıştır. İkinci bölümde, elektrik arızaları dışındaki nedenlerden
kaynaklanan yangınların teorisi ve durumu anlatılırken çoğu yanıcı malzemenin fotosentez
sonucunda doğal olarak oluşan karbon temelli bitkilerden türetildiği ifade edilmiş ve çeşitli
gazlar, selüloz, tekstil lifleri, ahşap, ahşap ürünler, hayvansal üretimler, fosil hidrokarbonlar
ve plastiklerin temel yapıları hakkında bilgi verilmiştir. Aynı bölümde tutuşma konusu;
gazlar, sıvılar, katılar, selülozik malzemeler, plastikler ve tekstil ürünleri için, ayrı ayrı
incelenmiştir.
Kitabın üçüncü bölümünde elektrik ve yanma arasındaki ilişki açıklanmıştır. Tek fazlı
sistemler, üç fazlı sistemler, elektrik tesisatları, koruma aygıtları, kablolar, aşırı akım, çeşitli
gazların ve buharların elektrik arklarıyla tutuşma olayı, izolasyon yaşlanması ve kablo
hasarlarının yol açtığı durumlar incelendikten sonra elektrik arızaları nedeniyle meydana
gelen bir yangının nasıl incelenmesi gerektiği hakkında da bilgiler verilmiştir. Kitabın diğer
bölümlerinde yangın incelemelerinde laboratuarın önemine değinilmiş; gerekirse bir olay
yeri canlandırmasının laboratuarlarda yapılması mecburiyeti, kuşkulu durumlarda yangın
analizinde ileri laboratuar tekniklerinden yararlanma gerekliliği ve laboratuar verilerinin
yorumlanması gibi teknik konular üzerinde durulmuştur.
Babrauskas V. (2005), elektrik tesisatlarındaki hataların yapıların tutuşmasındaki en önemli

faktörlerden biri olduğunu belirtmiştir. Makalesinde çok sayıda çalışmaya atıfta bulunan
Babrauskas, elektriksel yangınlara bağlı maddi kayıpların yangın hasarlarında ikinci sırada
yer almasından dolayı yangınların başlamasına yol açan mekanizmaları inceleyen büyük bir
çalışma grubu olduğu sonucunu varmıştır. Arkların birincil nedenlerinin yalıtımın
karbonlaşması, havanın haricî olarak iyonlaşması (daha önceki bir parlama ya da ark
tarafından meydana getirilir) ve kısa devreler olduğunu, ayrıca arklaşmanın, kömürleşme
geçişi olarak da adlandırılabileceğini ifade etmiştir.
Çalışmasında, iletkenlerin izolasyonlarında kullanılan PVC’nin 2000C – 3000C arasında bir

sıcaklığa maruz bırakıldığında kömürleştiğini anlatmış, kömürün de bir yarı iletken olduğu
11
için sızıntı akımları ve arklaşmaya yol açmasının şaşırtıcı olmaması gerektiğini söylemiştir;
bununla birlikte, saf PVC’nin 1600C’nin altında ısıtıldığında, 1 mm kalınlığındaki
tabakasının tutuşmasına yol açmak için 100 V gerilim uygulanmasının yeterli olduğunu
belirtmiştir.
Yapılan deneysel çalışmayla görülmüştür ki bir güç kablosu kesildiğinde meydana gelen
arklar, kâğıt ve battaniyede kolaylıkla bir yangın başlatabilmektedir. Alevlerin, eriyen
bakırdan fırlayan damlalardan çıktığı; çok kısa devam eden tam temaslı kısa devrede, kısa
devreyi uyaran manyetik kuvvetlerin iletkenleri uzağa itmesiyle tam temaslı kısa devrenin
ark durumuna dönüştüğü ifade edilmiştir. Ayrıca 20 A’lik bir devre kesici devreyi açmadan
önce güç kablosu üzerinde 30 kadar kısa devre oluştuğu, makalede yer almaktadır.
Babrauskas, gevşek bağlantılarla ilgili yürütülen çalışmalar ile 20 A’lik maksimum akım
etkisinde bakır/pirinç bağlantılarda yaklaşık 50 W, bakır/demir bağlantılarda ise 35 W ısı
yayıldığını belirlemiştir. Bağlantı elemanlarında aşırı ısınmaya bağlı olarak, PVC yalıtımlı
iletkenlerden HCI gazının açığa çıktığını ve bu gazın aşındırıcı olduğunu, uzun süren
durumlarda bakır iletkenlerin bu nedenle koptuğunu ifade etmiştir.
Cafe T. (2006), genel olarak her yerde meydana gelebilecek yangınlarda yanma için gerekli
katı-sıvı-gaz malzemelerin kaynama noktası, tutuşma sıcaklıkları, erime sıcaklıkları, bu
malzemelerle ilgili çeşitli fiziksel sabitleri, meydana gelen yangın süresince zeminde oluşan
sıcaklık bilgisi, ortaya çıkan gazların sıcaklıkları ve yangın nedenleri konusunda ayrıntılı
tablolar sunmuştur.
Shea J. J. (2007), yaşam alanlarında elektrik tesisatlarından kaynaklanabilecek tehlikeli

durumların belirlenmesine ve tanımlanmasına yardımcı olması amacıyla sunduğu
çalışmasında öncelikle ark hatalarını incelemiştir.
Arkları seri ve paralel arklar olmak üzere iki bölümde inceleyen Shea, aşırı ısınmış tesisat
yalıtımının bozulmasıyla arkların meydana geldiğini, arkların da aşırı ısınmaya ve ardından
iletken yalıtımının ayrıca yalıtımdan üreyen çözünmüş gazların ya da yakında bulunan
yanabilir malzemelerin tutuşmasına yol açabileceğini belirtmiştir. Konutlarda paralel
arkların, faz-nötr ya da faz-toprak hatları arasında; seri arkların ise ya faz ya da nötr
iletkenlerinde meydana gelebileceğini örnekleriyle sunmuştur. Bu örneklerde arkların aşırı
ısınmaya ve iletken yalıtımından çözünmüş gazların nasıl üretildiğini ve bu gazların
tutuşmaya nasıl yol açtığını da göstermiştir. Bu çalışmaya göre havada bulunan birçok saf
hidrokarbonun kendiliğinden tutuşma sıcaklığı metan(CH4) için 5400C, n-decan(C10H22)
12
için 2400C olan aralıkta değişir ve bu, 12300C olarak raporlanan elektrikli temas yüzeyleri
sıcaklığının oldukça altındadır.
Aynı çalışmada iletkenlerde kullanılan PVC izolasyon çeşitleri ve bu PVC’lerin 40 0C’den

2500C’ye kadar ısıtılmasıyla etrafa yayılan bileşikler ve bu bileşiklerin havadaki en düşük
patlama limitleri bir tablo olarak verilmiştir. Başka bir tabloda ise bu bileşiklerin daha da
çözünmesi durumunda ortaya çıkan gazların havadaki en düşük ve en yüksek patlama
limitleri ortaya konulmuştur. İletkenlerin bağlantı noktalarında (klemens, priz, aydınlatma
anahtarı vb.) gerçekleştirilen aç-kapa eyleminin, oluşan titreşimlerin ya da herhangi bir
şekilde iletkenin kırılmasının aşırı ısınmaya ve beraberinde seri arklara yol açtığı, fotoğraf ve
video kareleriyle gösterilmiştir. Çalışmanın son bölümünde ise elektrik tesisatlarında
kullanılan iletkenler için termal yaşlanma ve iletken izolasyonlarında sertlik ölçümü
konularına değinilmiştir.
Hall J.R. (2008), 2002 -2005 yılları arasında ABD’deki evlerde, elektrik tesisatları ve
aydınlatma ekipmanlarından kaynaklanan yangınları incelemiştir. Hall, elektrik tesisatlarında
ve aydınlatma ekipmanlarında meydana gelen yangınları 26 ayrı başlık atında incelemiştir.
Çalışmasını gerçekleştirirken hem NFPA hem de NFIRS verilerinden yararlanan Hall,
ENY’lerin, mevsimlere ve yangının meydana geldiği iç mekâna göre değişimiyle birlikte
yangınların temel ve alt nedenlerine göre ayrıntılı istatistiksel sonuçlar elde etmiştir.
Çalışmada Kanada, İngiltere ve Japonya gibi ülkelerde meydana gelen aynı tip yangın
sonuçlarına da yer vermiş ve Kanada’da 1990-2002 aralığında, aydınlatma hariç, genel
olarak 91.000; İngiltere’de 1990-2005 aralığında 44.300; Japonya’da ise 26.200 adet elektrik
kaynaklı yangın meydana geldiğini tablolar hâlinde sunmuştur.
Hall’e göre 2002-2005 yılları arasında elektrik tesisatları ve aydınlatma ekipmanlarından

24.180 yangın çıkmış, oluşan maddi hasarın yanı sıra 321 kişi hayatını kaybetmiştir. Aynı yıl
aralığında, elektrik tesisatlarından ve elektrikle çalışan cihazlardaki arızalardan 53.600
yangın meydana gelmiş bu yangınlarda 507 kişi ölmüştür. Elektrik tesisatlarına ve
aydınlatma ekipmanlarına bağlı yangınlarda 698 milyon $, elektrikle çalışan cihaz
hasarlarından kaynaklanan yangınlardaysa 1 milyar 421 milyon $ hasar oluştuğunu ifade
eden Hall, 1980-2005 aralığında meydana gelen ENY sayısında belirgin bir azalma olduğunu
da belirlemiştir. Yangınlar öğle saatlerinden itibaren artmaya başlamakta ve 20.00-22.00
saatleri arasında maksimum sayıya ulaşmaktadır. Ay olarak da aralık ve ocak aylarında artış
görülmektedir. Bu sonuçlara bağlı olarak aydınlatma ekipmanlarının evlerde montajlarıyla
ilgili güvenlik önerileri getirmiş ve NFPA 70 Standardı’nı tavsiye etmiştir.
13
Parlak E. (2008), patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı maddeler ve çalışmalarda kullanılan
ekipmanlarla ilgili koruma tipleri ve sınıfları hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Tozlar,
buharı yanıcı-parlayıcı sıvılar ve gazlar için yanmayı başlatacak yeterli ısı kaynağı olarak
elektrik arklarının ve statik elektrik yüklerinin deşarjıyla oluşan arkların ısılarını gösteren
Parlak, patlama bölgelerine göre kullanılacak ekipmanları 3 kategoriye ayırmıştır.
Çalışmasında 10 ayrı koruma tipi hakkında bilgi veren Parlak, bu tiplerde üretilen
ekipmanların hangi tehlike bölgelerinde kullanılabileceğini belirtmiş; parlama, patlama ve
yangınlara yol açabilen ark üretme potansiyelindeki elektrik tesisat ekipmanlarıyla elektrikli
cihaz koruma tipleri hakkında da ayrıntılı bilgiler vermiştir.
Füzün M. (2008), çimento sektöründe meydana gelebilecek iş kazalarını önleme amaçlı bir
saha çalışması yapmıştır. Füzün’e göre 1 ton çimento üretiminde maliyetin %33’ünü yakıt,
%30’unu elektrik enerjisi, %27 - %29’unu bakım onarım masrafları, %5 - %7’sini ise işçilik
masrafları oluşturmaktadır. Çalışmasında, elektrik enerjisinin yoğun kullanımına rağmen
elektriğin yangın bakımından bir tehlike kaynağı olarak değerlendirilmeyişi ve yeterli saha
kontrolünün yapılmayışı gibi nedenlerle panolarda, laboratuvarlarda kullanılan deney
sistemlerinde, paketleme ünitelerinde elektrik kaynaklı yangınların meydana geldiğini ifade
etmiştir.
Füzün’e göre çok büyük miktarda üretim yapan çimento sektöründe, genel olarak OHSAS
18001 çalışmaları yürütülmektedir ve bir fabrikada meydana gelen sorun, diğer fabrikalar
tarafından da takip edilerek gerekli düzenlemeler yapılmaktadır.
Füzün, çimento fabrikasında OHSAS 18001 kapsamındaki risk değerlendirme çalışmasını

yapabilmek için öncelikle bir çalışma grubu oluşturmuştur. Risk değerlendirme yöntemi
olarak Fine-Kinney metodunu deneyen Füzün, çalışanların katılımıyla yöntemin
parametrelerinin değerlerini belirlemek istemiş ve bu amaçla bir anket çalışması yapmıştır.
“Şans, frekans, şiddet katsayıları”nın bu anketin sonuçlarına göre alındığı anlaşılmaktadır.
Fabrikayı oluşturan bölümlerde Kinney metodunu ayrı ayrı deneyen Füzün, çalışmasının
sonuç bölümünde her sektörün, yaptığı işe bağlı olarak diğer sektör temsilcisi iş yerleriyle
aynı risk değerlendirme yöntemini seçmesinin önemli bir bilgi birikimi sağlayacağını;
bunun, iş kazalarının azaltılmasında önemli bir rol oynayacağını bildirmiştir.
Li D. vd. (2009), kabloların yaşlanması ve gevşek bağlantılar gibi sorunlar yüzünden seri
arklar meydana geldiğini ve sonuçta yüksek sıcaklık üreten erimiş metaller oluştuğunu dile
getirmiştir. Li vd.’ne göre; arkların ısıları ya da erimiş bu metallerin yüksek ısıları, ortamda
bulunan yanıcı malzemeleri tutuşturarak yangınlara neden olmaktadır ancak bu tespit, seri
14
arkların, yangınları nasıl çıkarttığıyla ilgilidir. Oysa seri arklar meydana geldiğinde devre
akımında ve geriliminde oluşturduğu etki ortaya çıkartılsa ark oluştuğu zaman çok hızlı bir
şekilde çalışan devre kesiciler tasarlanabilir. Ark hataları çalışmalarının çoğu dirençli yükler
hakkındadır, farklı güç katsayısı değerlerine sahip endüktif yükler için yapılan bir çalışma
yoktur.
Evlerde ve endüstride seri ark hataları, farklı güç faktörüne sahip endüktif yüklerden
kaynaklanmaktadır. Bu yüklerden, televizyonlar, buzdolapları, enerji tasarruflu lambalar ve
indüksiyon ocakları gibi yaygın yükler, yaklaşık 0.7-0.9 güç faktörüne sahiptir. Bunların
yanı sıra arkların bir sistemde nerede meydana geldiğini anlamak çok zordur. Li vd., bu
nedenlerle tasarladıkları deney setiyle hem direnç yüklerini hem de farklı güç katsayılarına
sahip endüktif yükleri kullanarak seri arklara ilişkin akım ve gerilim dalga formlarının
verilerini toplamışlardır. Üç kademede gerçekleştirdikleri deneylerde dirençli devrelerde,
dört bilgisayardan oluşan bir set ve 4 KW’lık bir klima kullanan çalışma grubu; topladıkları
verileri DFT ve DWT ile analiz etmişlerdir. Analiz içinse MATLAP’la yazdıkları programı
kullanmışlardır.
Gerçekleştirdikleri deneylerden elde ettikleri verilerden oluşan grafiklerde, ark anlarındaki

dalga şekillerinde meydana gelen değişimler açıkça görülmektedir. Çalışmanın en önemli
sonucu DFT analizlerinin özellikle bilgisayar yüklerinde, DWT analizlerinin de klima
sistemlerinde meydana gelen arkları belirgin bir şekilde tespit edebilmesidir. Çalışma
neticesinde ortaya çıkarılan başka bir sonuç da ark anında akım eğrilerinde meydana gelen
belirgin flaş hareketidir. Bu flaş hareketinin, üzerinde çalışılması gereken bir konu olduğu
çalışmanın sonunda belirtilmiştir.
Seyhan Y. (2009), Ankara’da ağaç işleri sektöründe faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli
işletmelerde yürüttüğü çalışmasında, iş güvenliği konularını araştırmıştır. Araştırmasının
başarıya ulaşması için 29 işletmeyle bire bir görüşmüş ve bu yolla pek çok konuya açıklık
getirmeye çalışmıştır.
Çalışması esnasında görüştüğü işletmelerden 4’ü, elektrikten herhangi bir tehlikenin

kaynaklanmayacağını söylemiş; 4 işletme elektriği kısmen, 21 işletme ise %100 tehlike
kaynağı olarak gördüğünü belirtmiştir. Ayrıca 29 işletmenin 14’ü elektrik kaynaklı
tehlikelerle ilgili bir eğitime ihtiyaç duyduğunu belirtirken 5 işletme kısmen ihtiyaç
duyduğunu, 10 işletme ise hiç ihtiyaç duymadığını söylemiştir. Yangını, 8 işletme tehlike
olarak görürken 2 işletme kısmen görmekte, 19 işletme ise görmemektedir. 12 işletme, bilgi
eksikliğini iş sağlığı ve güvenliği konusunun başarılı olmasının önündeki en önemli engel
15
olarak görürken 11 işletme bunun kısmen önemli olduğunu ve 6 işletme de önemli
olmadığını belirtmiştir. Bu sonuçlar, özellikle ahşap ürünlerinin ham madde olarak
kullanıldığı orta ölçekli endüstriyel kuruluşlarda ENY’lerin önlenmesi konusunda başarılı
uygulamaların yapılabilmesi ve sürdürülebilmesi açısından çelişkiler içermektedir.
Distler D. vd. (2010), Avustralya’nın Victoria eyaletinde, 1986-2009 yılları arasında

meydana gelen ENY’lerin, elektrik enerjisinin tüketimi ve sosyal statü (gelir düzeyi, eğitim
seviyesi ve yaşanılan evin bulunduğu yerleşim alanı) ile bir ilişkisi olup olmadığını
belirlemek için araştırma yapmıştır. Araştırmalarında, 1960’lı yıllarda inşa edilen evlerin o
dönemki enerji ihtiyaçlarına göre tasarlandığını ancak günümüzde evlerde hem sayıca fazla
hem de daha çok enerji tüketen cihazlar kullanıldığını; çeşitli titreşimler (yüksek sesli müzik
sistemleri, tren geçişleri, yıldırımlar vb.), mevsimsel ısı değişiklikleri, anahtar ve prizlerin
sürekli kullanılması gibi nedenlerden oluşan bağlantı gevşekliklerinin, tesisatın yaşlanmasına
bağlı çeşitli hasar ve gevşekliklerin ve iletkenlerdeki dış etkenlere bağlı izolasyon
bozulmalarının ENY’ler için başlıca sebepleri oluşturduklarını belirlemişlerdir.
Çalışma grubu, ENY’lerin Amerika ve Kanada’daki nedenleri üzerinde dururken her iki
ülkede de kış aylarında daha fazla ENY çıktığını belirlemiştir. Gruba göre, gelir düzeyi
düşük aileler özellikle ısınma için elektrikten yararlanmakta, tesisatın ve cihazların
uygunluğu ya da sağlamlığını önemsememekte, bu da tesisatlarda ciddi sorunlara ve
nihayetinde ENY’lere yol açmaktadır. Ekip ayrıca bu ülkelerin konutlarda AFCI kullanılarak
arkların önlenmesi ve ENY’lerin azaltılması yolunda başarılı olunduğunu; Avrupa’daki çoğu
ülkenin IEC’i (Uluslararası Elektroteknik Komisyonu) referans aldığını ve IEC 60364
Standardı’ndan yararlandığını da ifade etmiştir.
Avustralya hükümetinin ENY’lerin azaltılmasıyla ilgili olarak eski evlerde bir bakım
programı geliştirdiği; vatandaşların konuya ilgisini arttırmak için eğitimler verdiği ve ev
bakımları için maddi katkı sağladığı, aynı çalışmadan anlaşılmaktadır. Çalışmaya göre,
1986-2009 arasında Melbourne kentinde meydana gelen 47.469 konut yangınından
5858’inin sebebi ENY’dir. İnceleme sonucuna göre ENY’lerin en fazla meydana geldiği 5
yer, elektrik tesisatı (642 adet), çamaşır makinesi (363 adet), aşırı akım koruma ve güç
anahtarları (297 adet), sayaçlar (291 adet) ve merkezî ısıtma ünitesidir (290 adet).
Çalışmayla, ENY’lerin -diğer devletler ve ülkemizde de olduğu gibi- 16.00-22.00 saatleri
arasında daha fazla meydana geldiği ortaya konulmuştur.
Taş Y. (2010), FMEA yönteminin mobilya endüstrisinde üretimde kaliteyi yakalamak ve

müşteriye hatasız ürün çıkarmak amacıyla nasıl uygulanabileceğini araştırmıştır. Üretim
16
kalitesiyle ilgili hataları “kalıcı”, “sınırlı”, “ara sıra” ve “nadiren” başlıkları altında
sınıflandırmıştır. Araştırmasını, orta ölçekli bir mobilya işletmesinde gerçekleştiren Taş,
işletmenin daha önceki yıllara ait hatalı üretimleriyle ilgili raporları derlemiş ve hatalı
üretimlerin işletmedeki bölümlere göre oransal değişimlerini tespit etmiştir. Ayrıca müşteri
şikâyetleri ve müşteri memnuniyet anketlerini de kullanarak istatistiksel bir veri tabanı
oluşturmuştur. Daha sonra işletmede oluşturulan İSG ekibi aracılığıyla, üretim aşamalarına
göre bölümlere ayrılan işletmenin her bir bölümünde, ayrı ayrı FMEA uygulaması yapmıştır.
Çalışmasının sonunda, FMEA yönteminin işletmede uygulanmasındaki zorluklara da
değinen Taş, bu zorlukları “ekip ayarlama”, “yönetim desteğinin yetersiz oluşu”, “iletişimin
eksik olması”, “iş akışının düzensiz olması”, “ekip başı olarak yalnız kalma” ve “uygulamayı
yapacak işletmede konu hakkında yeterli bilgi sahibi olunmayışı” başlıkları altında
toplamıştır.
Muller P. vd. (2010), alçak gerilimde kullanılan şalter, sigorta, devre kesiciler vb. şalt
cihazlarında meydana gelen seri ve paralel arkların, en tehlikeli arızalar olduğunu belirlemiş;
her iki tür arızanın hem şalt cihazında hem ortamda bulunan teknik personelde ciddi hasara
veya kısa devreye yol açacak daha büyük bir ark arızasına neden olabileceğini belirtmiştir.
Çalışmada, baralarda ve şalt cihazlarındaki vidalı ve perçinli bağlantı bölümlerinde 1

mm’nin altındaki gevşekliklerde bile meydana gelen arkın hem fark edilme zamanının çok
uzun olduğuna hem bu süre içinde meydana gelen ark kaynaklı yanmanın devam ettiğine
hem de bu nedenle seri arkların daha tehlikeli olduğuna dikkat çekmişlerdir. Ark süresi
içinde üretilen ısı ve elektromanyetik kuvvetin, arkları tesisatın farklı bölümlerine
taşıyabileceğini söylemişlerdir.
Muller vd., seri arkları incelemek için kurdukları test düzeneğinde gevşek vida bağlantılı iki
baralı bir sistemden yararlanmıştır. Kurulan bara sisteminde, azaltılmış temas nedeniyle
yıllar boyunca temas basıncının kaybolabileceği, yüzeyde temas direncinin fazlalaşacağı,
temas alanındaki sıcaklığın artacağı ve oksitlenmenin hızlanacağı öngörülmüştür. Ark
akımlarında meydana gelen bazı frekans bölgelerinin tanımlanabileceğini belirten ekip,
paralel ve seri arklarda özellikle 50 Hz’de meydana gelen genliğin oldukça yüksek olduğuna
dikkat çekmiştir. Ancak 150 Hz’de meydana gelen ve ark tespitinde kullanılan 3. harmoniğin
genliğine güvenmenin hatalı olabileceğini de belirten grup, çeşitli yüklerin bu harmoniği
oluşturabileceğini ifade etmiştir.
Martel, J. M. vd. (2010), Amerika’da ve Kanada’da elektrik arklarının meydana getirdiği

yangın tehlikelerine karşı kullanılan AFCI teknolojisinin 110 Vac/60 Hz uyumlu olduğunu
17
bu teknolojinin Avrupa ülkelerinde güvenli bir biçimde kullanılabilmesi için test
düzeneğinde deneysel olarak incelenmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
Söz konusu çalışmada ark hatalarının, yük altında çalışıldığı için akım devre kesicileri,
sigorta ya da diğer devre kesiciler tarafından fark edilemediği, bu nedenle de gerekli
korumayı sağlayamadığı tespit edilmiştir. Ekibe göre, Almanya’da meydana gelen
yangınların %32’si elektrik nedenlidir ve elektrik devre koruyucuları bu yangınları
önleyememiştir. Yaptıkları inceleme, Amerika’da kullanılan AFCI teknolojisi UL1699
Standardı’na göre test edilmiştir. Farklı çalışmaları da inceleyen Martel vd., özellikle 240
Vac şartlarında meydana gelen bir seri arkın çeşitli yanabilir malzemeleri tutuşturma
olasılığının, 120 Vac’de meydana gelen seri arklara göre önemli ölçüde daha fazla olduğunu
tespit etmişlerdir.
Martel vd., elde ettikleri bulgular ışığında hazırladıkları test koşullarıyla gerçekçi bir
simülasyon oluşturmuş; PVC kablolarda ark meydana gelme şartlarını, arkların kararlı hâle
gelme ve PVC kablonun karbonlaşma sürecini, ayrıca PVC kablonun yanmasını geciktiren
kimyasal katkıların ark anında oluşan ısı karşısındaki etkisini incelemişlerdir. Test materyali
olarak da test cihazları için uygun olan, 15 cm uzunluğunda ve 16 A’de kullanılan PVC
NYM-J kablosunu tercih etmişlerdir. 1 A’den 32 A’e kadar farklı yük akımlarında 100 kablo
numunesini denemek için kablo üzerindeki izolasyon katmanlarını sırasıyla ayırmışlar, içteki
bakır iletkene ulaşarak bunu da kesmişlerdir. Aynı kablodaki diğer iletkene bir zarar
vermeden bu kabloyu ark testinde kullanmışlardır. Testlerde, yük akımlarına göre 3 sınıfta
inceleme yapan Martel vd. şu bulgulara ulaşmışlardır:
1. 3A altındaki yük akımlarının oluşturduğu arklar, yeterli tutuşturma enerjisine ulaşamıyor.
2. 3 A ile 10 A arasındaki yük akımlarında oluşan arklar, 50 ms süren alev üretmekle birlikte
en az 500 ms sürecek sürdürülebilir bir alev üretemiyor; PVC kabloyu yakma olasılıkları
düşük ama etrafa yaydıkları enerji, alevlenebilir malzemeler için tehlike oluşturabilir.
3. 10 A ve üstündeki yük akımlarında meydana gelen arkların enerjisi oldukça yüksek ve

karbonlaşmaya gerek kalmadan yüksek alev elde edilebiliyor.
.
Ayrıca testlerde ilk 16 s boyunca arkların kararlı olmadığını, yeterli karbonlaşma
üretemediklerini ancak daha sonra arkların kararlı hâle geldiğini ve birkaç saniye içerisinde
PVC kablonun yanmaya başladığını belirleyen Martel vd., testlerinde yanma geciktirici
katkılı kabloların da yandığını gözlemlemişlerdir.
18
Wang S. C. vd. (2012), alçak gerilim sistemlerinde meydana gelen seri arkların tespitinde,
günlük yaşamda kullanımda olan ticari AFCI’lardan daha iyi çözümler üretecek bir sistem
üzerinde deneysel çalışmalar yapmışlardır.
Wang’a göre iki tür ark söz konusudur. Birincisi, hatlardaki hatalardan kaynaklanan seri ya
da paralel arklar; ikincisi ise çalışma koşullarında anahtarlama ya da sök-tak işlemlerinde
meydana gelen arklar. Arkların merkezlerinde 50000C ile 15.0000C arasında sıcaklık
meydana geldiğini ve etrafta bulunan yanabilir malzemelerin bu sıcaklıktan etkilenerek
yangına neden olacağını savunan Wang vd., ürettikleri çözümde frekans ve zaman domeni
yaklaşımlarını birlikte kullanmışlardır. Neticede, ürettikleri sistemin kullanımda olan
AFCI’lardan daha iyi sonuçlar verdiğini ifade etmişlerdir.
Ahrens M. (2013), ABD’de 2007-2011 yılları arasında gerçekleşen ev yangınlarıyla ilgili

gerçekleştirdiği oldukça kapsamlı çalışmada, ev yangınlarının yanı sıra iş yerlerinde
meydana gelebilecek yangınlar hakkında da örnek bilgiler üretmiştir.
Çalışmaya göre yangınlar en fazla mutfak (%42), yatak odaları (%25) ve oturma odalarında
(%24) meydana gelmiştir. Ev yangınları, kasım-aralık-ocak ve şubat aylarında sayıca
artarken can kayıpları da bu aylarda en yüksek seviyeye ulaşmaktadır. Çalışmanın önemli
sonuçlarından biri de NFPA ve CPSC’nin yaptığı çalışmalar sayesinde 1980’den sonra,
evlerde meydana gelen yangın, can ve mal kaybı sayılarının azalmaya başladığının
görülmesidir. Çalışmayla elde edilen verilere göre, yangınlar daha çok öğle saatinde (12.00)
artmakta, akşam saatlerine doğru (17.00-21.00) en yüksek değerlerine ulaşmaktadır. Bu
zaman aralığında can kaybı fazla değildir, bununla birlikte 00.00 - 06.00 zaman aralığında
daha az sayıda yangın çıkmasına rağmen -insanlar uykuda oldukları için- can kaybı daha
çoktur. Çalışmanın ilgi çekici sonuçlarından birisi de yılda 7 milyondan fazla yangının,
itfaiye teşkilatına haber verilmeden ev sakinleri tarafından söndürüldüğünün, alınan çeşitli
istihbarat raporlarıyla, belirlenmesidir.
Yangınların meydana geldiği yerler ve başlama nedenleri, çıkış saatleri, mevsimsel analizi,
can kayıpları, yaralanmalar ve maddi hasar kayıtları analizlerinin yapıldığı çalışmada, yaşlı
insanların genç insanlara göre daha fazla ölüm tehlikesiyle karşı karşıya olduğu görülmüştür.
Bu sonuç, özellikle yaşlı insanların yaşadığı evlerde elektrikli cihazlardan kaynaklanabilecek
yangınlara karşı daha dikkatli olunması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Korinek C.W. vd (2013), bakır ve çelik arasında elektriksel olarak aşırı ısıtılmış gevşek bir
bağlantıda ani parlama öncesi ve sonrasındaki karakteristikleri elde ederek özellikle
19
yangınlara neden olan prizlerdeki sorunları tespit etmeye çalışmışlardır. Bu amaçla
gerçekleştirdikleri deneylerde Amerika’daki evlerde kullanılan bir ısıtıcı ile tipik gerilimi
120 Vac, 14 AWG (2,08 mm2) olan kablo kullanmışlar; ısıtıcı 12 A akım çekerken güç
faktörünün de 0,99 olduğunu tespit etmişlerdir.
Ekip üyeleri, yaptıkları deneyde görülen değişimleri anlık olarak fotoğraflamıştır.

Fotoğraflar incelendiğinde gevşek bir bağlantıda meydana gelen arkların çelik vida, bakır
iletken ve pirinç vidalama ayağında renk değişimleri meydana getirdiği; bakır iletkenin
eridiği, koptuğu ve kopma gerçekleşinceye kadar da bu gevşek bağlantıdan etrafa bir ısı
yayıldığı görülmektedir.
Grubun 30 -100 saat arasında süren 20 deneyinin 7’sinde kopma durumunun gerçekleştiği
gözlemlenmiştir. Deneyler süresince aşırı ısınma bölgesinde 27,6 W’lık bir ısı yayılması
ölçen grup, bu ısının, vidanın hemen üzerinde ve vidanın üzerindeki telin 9 mm’lik
bölümünde 240 KW/m2’lik bir ısı akışı meydana getirdiğini bunun da hem prizin hem de priz
etrafında bulunan yanıcı malzemelerin çoğunun tutuşmasına yetecek kadar ısı sağlayacağını
ileri sürmüşlerdir.
Jı S. vd. (2013), güç elektroniği sistemlerinde meydana geldiğinde hem yangına hem büyük
hasarlara yol açabilen seri DC arkları incelemiştir. Çalışma esnasında seri ark akımlarının
sıfır geçişi olmadığı ve yük akımından da düşük olduğunu gözlemlemişler, bunun için de
belirlenmesinin zor olduğunu ifade etmişlerdir. Birçok bilim insanının AC ve DC
sistemlerde meydana gelen arklar için zaman ve frekans domeninde çalışmalar yapmalarına
ve yapay sinir ağlarıyla çözüm üretmeye çalışmalarına rağmen arkların doğruluğunu tam
saptayamadıklarını belirten grup, geliştirdikleri deney sistemiyle akım-gerilim ve frekans
değişimleriyle elektromagnetik değişimleri incelemiştir.
Ekip üyeleri, deneylerinin sonucunda ark anında akım ve gerilimde oluşan zaman
domenindeki değişimlerin ve ark süresince meydana gelen harmoniklerin ark özelliği
yansıttığını tespit etmiştir. Bunlara ilaveten ark bölgesinde bulunan ferit antenle elde ettikleri
elektromagnetik alan değişimlerinin 10 KHz - 500 MHz aralığında ölçülebildiğini ifade eden
ekip, akım-gerilim ve frekans değişimleriyle elektromagnetik değişimlere göre çalışacak
karma bir tespit sisteminin daha başarılı olacağını belirtmiştir.
Özçelik A. (2013), mermer ocaklarında yaşanan iş kazalarının önlenmesi amacıyla yürüttüğü

çalışmasında Fine-Kinney yöntemini kullanmıştır. İşletmeyi bölümlere ayıran Özçelik, her
bir bölüm için ayrı ayrı tehlike ve risk değerlendirmesi yapmış; işletmenin büro ve
20
ocaklarında, elektrik enerjisiyle çalışan cihazların bulunduğu bölümlerde, elektriğe bağlı
tehlikeleri ve riskleri inceledikten sonra “elektrik” başlığı altında ayrı bir çalışma daha
gerçekleştirmiştir. Böylelikle elektrik enerjisinin bir işletme için tehlike kaynağı olduğunu ve
ayrıca incelenmesi gerektiğini de ifade etmiştir.
Özçelik, çalışmasında, Fine-Kinney risk değeri hesaplarını yaparken bir kazanın meydana
gelme olasılık puanını ve kazaların frekanslarının puanlarını nasıl aldığını belirtmemiştir. Bu
durum, yöntemin uygulanmasının tartışmaya açık olmasına neden olmuştur.
Hall J. R. (2013), Amerika’da 2007 - 2011 yılları arasında evlerde meydana gelen ve hem
NFPA hem de NFIRS tarafından raporlanan yangınları incelemiş; bunların içinden sadece
ENY’lere ait kapsamlı istatistiksel sonuçlara ulaşmıştır. Buna göre, elektrik tesisatları ve
aydınlatmayla ilgili kısımlardan meydana gelen yangınların oranı %48’dir ve bu bölümde
priz, sigorta, sigorta kutusu, uzatma kablosu, sayaç gibi 17 farklı yangın başlangıç yeri
bulunmaktadır. Elektrikli cihazlardan kaynaklanan yangınların %46’sının fan, televizyon,
klima, su ısıtıcısı gibi 16 ayrı yerden başladığı, ayrıca %6 oranında da herhangi bir sınıfa
sokulamayan ve nedeni belirlenemeyen ENY olduğu da aynı çalışmada sunulmaktadır.
Çalışmaya göre, elektriksel arıza ve cihaz arızalarına bağlı 47.820 yangında 455 kişi hayatını
kaybederken 1.518 kişi yaralanmış ve 1 milyar 480 milyon dolarlık hasar meydana gelmiştir.
Yangın Koruma Araştırma Vakfının konutlarda elektrik dağıtım ve aydınlatma
ekipmanlarının yaşlanması konusuna güncel bir bakış getirmek amacıyla sponsorluk yaptığı
çalışmanın sonuçları, 4 madde hâlinde özetlenmiştir. Bu özet sonuçlara göre;
1. 1950 ve öncesinde iletkenlerde izolasyon olarak kullanılan termoset kauçuk kaplamanın

sert ve kırılgan olduğu, sıklıkla toprak hatası yaşandığı ve bunların mutlaka değiştirilmesi
gerektiği,
2. Tak-çıkar şeklinde sürekli çalışan priz ve fişlerde sıklıkla sorunlar yaşandığı ve bu

elemanlara dikkat edilmesi gerektiği,
3. Kullanım yaşı ilerlemiş elemanların bozulmasalar bile yaygın olarak kullanılan ürünler
kadar yangın koruması sağlayamadıkları ve yeni sistemlerle değiştirilmeleri gerektiği,
4. Çok pahalı yangın koruma aygıtları kullanılmasına rağmen ürünlerin yanlış

kullanılmasından dolayı yangın koruması yapamadıkları belirlenmiştir.
21
Çalışmada ayrıca arklara bağlı yangınların, aşırı ısıdan kaynaklanan yangınlara oranının 6/1
ya da 7/1 olduğu ifade edilmiştir.
Hall, aşırı akıma bağlı aşırı ısınmadan kaynaklanan yangınların devre kesiciler ve sigortalar
tarafından, arklara bağlı yangınların ise son dönemlerde geliştirilen teknolojik bir ürün olan
ark hatası devre kesici ile önlenebileceğini; güvenlik amacıyla NFPA 70 ve NFPA 73
Standartları’nın referans alınması gerektiğini ifade etmiştir.
Benfer M., Gottuk D. (2014) prizlerdeki elektrik kaynaklı yangınların olası nedenlerini daha
iyi anlamak ve elde edilen bilgilerle elektrik kaynaklı yangınlarda adli işaretlere daha kolay
ulaşabilmek amacıyla hem yangın odası hem fırın deneylerini gerçekleştirmiştir (Yangın
odası mobilyalarla döşenmiş tek odalı bir yapı iken fırın, doğal gaz beslemeli basınçlı havalı
yapıdadır.) .
Grup, 16 ay boyunca 468 priz kullanarak 408 farklı deney yapmıştır. Deney sonuçlarına
göre, 9 Amperin üzerindeki akımların geçtiği gevşek bağlantılı prizlerde aşırı ısınma ve priz
hataları eğilimleri olduğunu ve meydana gelen aşırı ısınma ve hataların ise kullanılan
prizlerin ve tesisatların yapım malzemelerinden bağımsız olduğunu tespit etmişlerdir.
Araştırmalarında Amerika’daki evlerde kullanılan PVC ve Polypropilen priz örnekleriyle

birlikte 20 ile 70 yıl arasındaki yaşlarda termosetlerden imal edilmiş prizler kullanmışlardır.
Prizlerin elektriksel bağlantılarında vidalar, torklu tornavida kullanılarak 1/4 tur eksik
sıkılmış, böylelikle gevşek bir bağlantı elde edilmeye çalışılmıştır. Bu prizlerin 252 adedi 15
A ile diğerleri 3 A akımla 90 gün; 6 A ile 114 gün; 9 A ile 192 gün testlere tabi
tutulmuşlardır. Bu test sonuçlarına göre Polypropilen prizlerde vidaların yanlarında aşırı
ısınma sonucunda erimeler, termoset prizlerde ise çatlamalar meydana geldiğini tespit
etmişlerdir. Test boyunca bu prizlerde meydana gelen aşırı ısınmaların 6000C ile 11000C
arasında ölçüldüğünü ve bu sıcaklıkların bakır için 10850C pirinç içinse 9300C olan erime
sıcaklıklarından daha yüksek olduğunu ifade etmişlerdir. Deneylerinde pirinç yuvalarda
erime belirtileri görülmesine rağmen parlama olmadığını da tespit etmişlerdir.
Ark ve termal erime arasındaki farklara değinen Benfer ve Gottuk, ark etkisinde; yeri belli
temas noktası, hasar gören ve görmeyen alanlar arasında keskin çizgiler, yeniden katılaşan
eriyikler, kesit incelemesinde yüksek iç gözeneklilik, sınırlı alanda küçük boncuklar ve
çukurlar görülmesi gerektiğinin altını çizmişlerdir. Bu sonuçlar yangın olaylarında özellikle
aranması gereken adli işaretler olarak karşımıza çıkmaktadır. Test sonuçlarına göre ark
22
etkisiyle yanan prizlerin tamamının enerjili olduğunu ve bir yükü beslediğini, erime etkisiyle
yanan prizlerin tamamının ise enerjili olmadığını belirtmişlerdir.
Benfer ve Gottuk, testleri süresince iletkenlerin birbirini etkilediklerini ve özellikle arklarda,

karşı iletken üzerinde de bir hasar oluşması gerektiğini bulmuşlardır. Elde edilen bu
sonuçlar, ENY’lerin önlenmesi açısından çok önemlidir. Özellikle iş yerlerinde yüksek
akımlı cihazların beslenmesi için kullanılan prizlerin, yangın meydana gelme noktası olarak
düşünülmesi gerektiğini ortaya çıkartmışlardır.
Armijo K.M. vd. (2014), fotovoltaik sistemlerde oldukça az görülen ark hataları ve bunlara
bağlı yangınları incelemiştir. Çalışma grubu, Amerika’da, ilk yıllarda sadece PV çatı
sistemlerinde AFCI kullanımının zorunlu olduğunu ancak 2014 yılından itibaren tüm PV
sistemlerine AFCI kullanım zorunluluğu getirildiğini belirlemiştir. Kullanımı zorunlu tutulan
AFCI’ların 300 W ile 900 W arasındaki ark hatalarını fark edebildiğini ancak PV sistemlerde
seri ark hataları 100 W - 300 W aralığında meydana geldiği için AFCI’ların bu düşük güçteki
seri arkları da fark edebilmesi gerektiğini savunmuşlardır. Bu nedenle de en fazla kullanılan
üç polimer materyalinden oluşturulan örneklerle 100 W - 300 W güç değerlerinde ark hatası
deneyleri gerçekleştirmişlerdir.
Ekip, yaptıkları deneylerin sonunda, 100 W - 300 W aralığındaki düşük güçlerde oluşan
arkların, PV sistemlerinde yaygın olarak kullanılan polymerlerde yangına neden olduğunu
ifade etmiştir. Ayrıca bu düşük güçlerde meydana gelen arkların ürettiği gürültü sinyallerinin
daha yüksek güçteki arklara göre biraz daha yüksek olmasına rağmen AFCI’lar tarafından
“sadece zaman domeni incelemesi yapılırsa” fark edilemediğini de belirlemiştir.
Nazlıoğlu A. (2014), havaalanı bakım-onarım hangarlarında yapılan çalışmalardaki tehlike

ve riskleri belirlemek için bir çalışma yürütmüştür. Bu çalışmada, kontrol listesi yöntemini
kullanan Nazlıoğlu, elektrik enerjisiyle ilgili 14 tehlikeye dikkat çekmiştir. Bunları “prizlerin
topraklı olmaması, elektrik kablolarının hasarlı olması, bakıma başlamadan önce uçaklara
topraklama yapılmaması, makine ve iş ekipmanlarının topraklamalarının olmaması, elektrik
panolarının etraflarında çeşitli malzemelerin istiflenmesi, kaçak akım rölesinin testlerinin
periyodik yapılmaması, elektrik tesisatlarıyla ilgili bakım ve onarımların yetkisiz
çalışanlarca yapılması…” şeklinde sıralamıştır. Sıralanan bu tehlikelerin hepsi ENY’ye yol
açabilecek sorunlardır. Ayrıca yanıcı buharların olduğu bir ortamda, statik elektrik
yüklerinden ve elektrik tesisatlarından kaynaklanabilecek arkların, patlama ve yangın gibi
önemli sorunlara yol açabileceğini belirterek daha dikkatli çalışılması gerektiğini ifade
etmiştir.
23
Özkılıç Ö. (2014), “risk değerlendirme metodolojileri, ülkemizdeki mevzuat, risk
değerlendirmede uygulama aşamaları, risk analiz yöntemleri, patlayıcı ortamlar ve ATEX
direktifleri, büyük endüstriyel kazaların önlenmesinde yapılacaklar” konularında oldukça
ayrıntılı bir çalışma yapmış ve risk analizinde, olası riskler belirlenirken frekans kavramının
yanlış kullanılmasının risk puanlarının yanlış hesaplanmasına yol açtığını belirlemiştir.
Özkan N. (2014), trafo merkezlerinde meydana gelen patlama ve yangınlara bağlı iş

kazalarının önlenmesi amacıyla bir risk analizi gerçekleştirmiştir. Çalışmasında hem ülke
genelinde hem elektrik iletim işletmeleri bünyesinde meydana gelen kaza istatistiklerinden
yararlanmıştır. Risk analiz yöntemine karar verirken ülkemizde kullanılan analiz
yöntemlerini değerlendiren Özkan, kaza anında hasar oluşma olasılığı, meydana gelen
hasarın şiddeti ve kazaların frekanslarının sorgulanmasından dolayı Fine-Kinney’i tercih
etmiştir. Yöntemi uygularken trafo merkezinin şalt sahasında ve trafo merkez binalarında
çalışarak tehlike bilgilerini toplamıştır. Tehlike kaynaklarını belirlerken de termal kamera
kullanarak şalt sahalarında elemanların sıcaklık değerlerini aşıp aşmadığını belirlemeye
çalışmıştır.
Lezama J. vd. (2014), elektrik arklarının belirlenmesinde kullanılan yöntemlerin rezistif

yüklerde meydana gelen arkları belirlemek için uygun olduğunu ama endüktif yüklerde
yetersiz kaldığını belirtmişler ve endüktif yüklerde de uygulanabilir bir yöntem geliştirmeye
çalışmışlardır.
Hazırladıkları test sistemiyle üç ayrı yük (direnç, elektrikli süpürge, dimmer) kullanarak
elde ettikleri verileri yine üç aşamalı olarak değerlendirmişlerdir. Verileri ilk aşamada krest
faktörüyle, ikinci aşamada adaptiv Kalman filtresiyle üçüncü aşamada ise moment
matematiği kullanarak analiz etmişlerdir. Bu analizleri, Matlap Simulink üzerinde
gerçekleştirmişlerdir. Kara, deniz ve hava araçları da dâhil olmak üzere çalışma ve yaşam
alanlarında elektrik arklarının tespit edilme ve önlenme süreçlerinin güvenilir ve kanıtlanmış
yöntemlerin olması gerektiğini savunan ekip, elde ettikleri sonuçlara göre geliştirdikleri
yöntemin endüktif yüklerde de başarılı olduğunu ifade etmiştir.
Yurttaş S. (2015), yeraltı krom işletmesinde yürütülen çalışmalarda karşılaşılan tehlikeler ve

riskleri araştırdığı çalışmasında, risk analizi uygulama aşamalarını ve madenlerde
uygulanması olası risk analiz yöntemlerini tanıttıktan sonra, iş kazalarıyla ilgili istatistiksel
bilgilere yer vermiştir. Bir krom işletmesinde 5x5 matris yöntemiyle risk analizi uygulaması
gerçekleştiren Yurttaş, işletmeyi 8 bölüme ayırmış; her bir bölümle ilgili belirlediği toplam
200 tehlikeyi, bunlarla ilgili riskleri ve önlemleri maddeler hâlinde sıralamış; bunları tablolar
24
hâlinde sunmuştur. Risk analizi esnasında sadece iki yerde ENY tehlikesi belirlemiştir. İlk
tehlike, zenginleştirme tesislerindeki elektrik kaçağı ve şasi gibi sorunlardan yangın çıkması;
ikincisi ise konveyörlerde takoz malzeme düşmesi sonucu darbelerden ezilen kabloların
yangın meydana getirmesi tehlikesidir.
Dirik C. (2015), statik elektrik yüklerinin deşarjı ile oluşan arkların toz patlamalarına yol
açmaması için FMEA’nın nasıl kullanılabileceğini araştırmıştır. Bu amaçla tozlu üretimleri
gerçekleştiren endüstrilerdeki kazaları incelemiş ve ardından gerçekleştirdiği deneylerle olası
tehlikeli işlemleri belirlemiştir. Daha sonra, bu tehlikeli işlemlerin kazaya yol açmadan
bertaraf edilmesi için alınması gereken önlemleri FMEA ile sorgulamıştır.
Sarılar A. (2015), işletmelerde uygulanan risk analiz yöntemlerini ayrıntılı olarak anlattığı
çalışmasında, gıda işletmelerine örnek oluşturacak bir risk değerlendirme uygulamasını Fine-
Kinney yöntemiyle gerçekleştirmiştir. Bu yöntemde kullanılması gereken olasılık ve frekans
parametrelerinin tahminî olarak alınabileceğini ve aynı zamanda bu parametrelerin
hesaplanması gerektiğini ifade eden Sarılar, çalışmasını tartışmaya açık tutmuştur.
Çalışmasında risk analiz faaliyetinin bir defaya mahsus olarak yapılacak bir çalışma
olmadığını, sürekli denetim gerektiren bir faaliyet olduğunu belirtmiştir.
Sarılar, ana ve tali panolarda meydana gelebilecek elektrik kaynaklı yangınlara karşı
söndürme aygıtlarının yetersiz olduğunu, elektrik tesisatının periyodik kontrolünün ve
makinelerin koruma topraklamasının yapılmadığını belirlemiştir. Ayrıca yüksek gerilim
çalışmalarını yürüten elemanların EKAT belgelerinin olmadığını, elektrikle çalışan
makinelerin bulunduğu zeminlerin ıslak olduğunu, kaçak akım rölelerinin panolarda
kullanılmadığını belirtmiş ve belirlediği tüm tehlikelerle ilişkili riskleri ve uygulanacak
önlemleri de çalışmasında sıralamıştır.
Milli A. (2015), hazır giyim sektöründe yürütülen faaliyetlerle ilişkili risk analizi çalışmasını
FMEA’yla yapmıştır. Çalışan sayısının diğer sektörlere göre daha fazla olduğu bu sektörde,
proaktif yaklaşımın meydana gelecek kazaları önlemek için en uygun davranış biçimi
olduğunu savunmuştur. FMEA yöntemini kullanarak bir firmada çalışmış ve bunun
sonucunda kaza sıklık ve ağırlık oranlarında azalma olduğunu ifade etmiştir. Çalışmada,
elektrik enerjisinin kullanımından kaynaklanan tehlikelerin yangın, çalışanların akıma
kapılması ve bunların sonucunda ağır yaralanmalarla can kayıpları olabileceğini belirtmiş
fakat FMEA yönteminin uygulanmasında kaza meydana gelme olasılık puanlarıyla fark
edilebilirlik puanlarını neye göre aldığını açıklamamıştır.
25
Risk analizi uygulamasında elektrik tesisatları ve cihazlardan kaynaklanabilecek sorunlar
için alınması gereken önlemleri belirtmiş, önlemler sonrası hedeflenen risk değerini
hesaplamış ama bu hesapların yapılmasındaki olasılık ve farkındalık değerlerinin nasıl
alındığını da açıklamamış ya da herhangi bir örnek göstermemiştir.
Güler A. (2015), çok tehlikeli iş yeri sınıfına giren tersanelerde Fine-Kinney’i kullanmış ve
çalışanlar açısından kimyasal risklerin belirlenmesine çalışmıştır. Güler, bu çalışmasıyla iş
yerlerinde risk analizi çalışmasının, iş yerinin birbirinden farklı birimlerinde farklı risk analiz
yöntemleriyle yapılabileceğini göstermiştir. Tersanelerdeki önemli elektriksel tehlikeleri
“akıma kapılma, yalıtımsız ve dağınık kablolardan meydana gelen arklar, işletme panolarının
standart dışı olması ve ihtiyaçları karşılayamaması, devre koruma elemanlarının olmaması ya
da var olanların çalışmaması ayrıca elektrik bakım çalışanlarının yetki belgelerinin
olmayışları” şeklinde sıralamıştır. Çalışmada Fine-Kinney yöntemini tanıtmıştır ama
tehlikeli olayların meydana gelme olasılıklarının ve frekanslarının nasıl hesaplandığına dair
bir bilgi vermemiştir.
İnce A. (2016), orta tehlike sınıfında yer alan hastanelerde yangın güvenliği ve tahliye
çalışmalarıyla ilgili çalışmasında standartların eksikliğine ve bilgi boşluğuna dikkat çekmiş;
yangın risklerinin minimize edilmesine katkı sağlayacak öneriler sunmuştur. İnce’nin
çalışmasına göre, elektrik sistemlerinden kaynaklanabilecek yangın tehlikelerinin başında,
sıklıkla yangın/patlama yaşanan trafolar ve her zaman yangın tehlikesi taşıyan panolar
gelmektedir. Bunların yanı sıra hastaneyi, çalışanlar ve hastalar açısından risk bölgelerine
ayırmış; ameliyathanelerde, yoğun bakım ünitelerinde, tanılamada ve laboratuarlarda
kullanılan tüm elektrikli cihazlara dikkat edilmesi gerektiğini belirtmiş ve yangınların
belirlenmesinde önleyici ve koruyucu faaliyet olarak termal kamera kullanılması gerektiğini
açıklamıştır.
Özyurt A. (2016), enjeksiyonla plastik üretimi yapan bir işletmede yangın risk analizi yaptığı
çalışmasında, yangın kavramını ayrıntılı bir şekilde anlatmış; işletmede gerçekleştirdiği risk
analiz uygulamasını sunmuş ve işletmelerde, önleyici faaliyetler yanında koruyucu
faaliyetlerin de yürütülmesi gerektiğini belirtmiştir.
Özyurt, risk analizini yaparken öncelikle tehlike kaynağı olarak “elektrik, kimyasallar, iş
ekipmanlarının kullanımı, iş yeri düzeni, çalışanların davranış ve tutumları, binanın fiziki
yapısı, çevresel faktörler, basınçlı ekipmanlar, bina içerisinde alınan yangın güvenlik
önlemleri” konularında sahadan bilgi toplamıştır. Ardından çalışanlarla anket çalışması
gerçekleştirerek tehlike kaynağı olabilecek yerleri belirlenmeye çalışmıştır. Elektrik
26
enerjisine bağlı tehlikelerle başlayan risk analizinde; pano kapaklarının açık olması,
sigortaların tanımlı olmaması, kabloların yıpranmış olması, pano etraflarında yanıcı
malzemelerin bulunması, seyyar kabloların yerlerde dağınık durması, elektrikle çalışan
makinelerde periyodik kontrollerin yapılmaması, seyyar kabloların aşırı ısınması, prizlerin
yıpranmış olması gibi hem yanmaya hem de çalışanların akım etkisinde kalmasına neden
olacak birçok tehlike belirlemiştir. Bu tehlikelerle ilgili alınacak önlemlere, bunların
uygulanmasıyla ilgili süreye ve sonuç hedeflere yer verdiği çalışmada, kazaların olma
olasılıkları ve frekanslarıyla ilgili puanların nasıl aldığını söylememiştir.
Suer E. (2016), “Uçak Bakım-Onarımlarında Tehlike Kaynakları ve Çözüm Önerileri”

başlıklı çalışmasında; bakım-onarım merkezlerini gezmiş ve tehlikeleri “mekanik tehlikeler,
kapalı alan çalışmalarındaki tehlikeler, fiziksel tehlikeler, kimyasal tehlikeler, elektriksel
tehlikeler ve ergonomik tehlikeler” şeklinde sınıflandırmıştır. Suer, uçak bakımlarında
elektrik enerjisi mutlak olduğu için, elektrikle çalışan aletlerin exproof özellikte ve
topraklamalı olmasını istemiştir. Bakım ve onarımlarda kullanılan kimyasalların buharlarının
yanıcı ve parlayıcı özellikte olması nedeniyle elektrik tesisatlarından ve statik yüklerin
deşarjlarından meydana gelecek arklar için çalışmaların nasıl olması gerektiği hakkında
ayrıntılı bilgi de vermiştir. Ayrıca “uçak bakım-onarım hangarlarında Pre Level, Fine-
Kinney yöntemi, kaza sıklık ve ağırlık oranları” gibi konularla ilgili görüşlerini de
belirtmiştir.
Özler M. K. (2016), 3T ve Fine-Kinney yöntemlerini tanıtarak bunların metal sektöründeki

uygulamasını gerçekleştirmiştir. Doğal gaz kazanları, buhar kazanları ve buna benzer
üretimleri yapan bir firmada, saha kontrolleriyle belirlenen 43 tehlikeyi hem 3T hem de
Fine-Kinney’le değerlendirerek iki yöntem arasındaki benzerlik ve farklılıkları incelemiştir.
3T yönteminin avantajının mevcut duruma göre sorgulama yapmak olduğunu belirten Özler,
kazanın meydana gelmesinden sonra oluşacak hasar olasılığını hesaplamanın, Fine-Kinney’i
uygularken karşılaştığı zorlukların başında geldiğini ve hesabın, kaza olaylarıyla ilgili
frekans bilgilerinden bağımsız yapılması gerektiğini ifade etmiştir. Özler’e göre eğer bir
tehlike birden çok etkene bağlıysa her etken için ayrı bir risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
Alghalibi F. (2016), “İstanbul Orman İşletme Müdürlüğünde Risk Analizi ve Acil Durum
Eylem Planı İncelemesi” adıyla gerçekleştirdiği çalışmasında, ormancılıkta yapılan işler ve
karşılaşılan tehlikeler hakkında bilgi vermiştir. L tipi matris (5x5) yöntemiyle risk analizi
çalışması yapmıştır. Yapılan çalışmalar bakımından işletmeyi bölümlere ayıran Alghalibi,
işletmenin binalarını içeren risk analizi bölümünde tesisatlardan ve çeşitli elektrikli
27
cihazlardan kaynaklanacak yangın tehlikelerine de değinmiştir. Önlem olarak da kaçak akım
rölesi kullanılması ve periyodik bakım yapılması gerektiğini ifade etmiştir.
Nurtaş F. (2016), plastik enjeksiyonla imalat yapan bir işletmede yangın risk değerlendirmesi
gerçekleştirmiş; elektrik enerjisinin bu sektörde en önemli yangın riskini oluşturması
nedeniyle de risk uygulamasını elektrik kaynaklı yangınlar üzerine yapmıştır. Elektrik
yangın risklerini “yanlış projelendirme, bağlantı noktaları hataları, topraklama hataları, cihaz
arızaları ve kablo hasarları” başlıklarıyla değerlendiren Nurtaş, kablo yaşlanması konusunu
da incelemiştir. Kablo yaşlanmasına çevresel etkiler (çevrenin ısısı, nemi, basıncı vb.),
elektrik devresinin etkileri (manyetik alanlar, elektrik alanlar, akım etkisiyle oluşan ısıl
genleşmeler) ve çeşitli zorlayıcı etkilerin (darbeler, kablonun bükülerek kullanılmasına bağlı
çatlamalar vb.) yol açtığını belirtmiştir.
Nurtaş, elektrik tesislerinde termal kamera kullanımının önemine dikkat çekerek bir
kablodan üç farklı ısının ölçülebileceğini belirtmiştir. Kablodan geçen akımın etkisiyle etrafa
yayılan ve gerçekte ölçülmek istenen ısının yanı sıra “başka ısı kaynaklarından gelerek kablo
içine giren ve ölçülmek istenmeyen ısı, başka ısı kaynaklarından gelen ve bu kablonun
yüzeyinden yansıması neticesi ortaya çıkan yine ölçülmesi beklenmeyen ısı” olmak üzere iki
ısının daha var olduğunu göstermiştir. İşletmede iş akış diyagramları, olası tehlike kaynakları
ve ilişkili riskler belirlendikten sonra Fine-Kinney yöntemiyle risk değerlendirmesi yapan
Nurtaş, yöntemi uygularken “hasar meydana gelme olasılığı, olayın frekansı ve olası şiddet”
başlıklarını nasıl aldığını belirtmemiştir. Ancak elektrik dağıtım ana panolarında yapılan
termal kamera ölçümleriyle elde edilen bulguları, başarılı bir şekilde değerlendirdiği
görülmektedir.
Patlar A. (2016), pamuklu kumaş üretimindeki yangın risklerini değerlendirirken Bursa

İtfaiye Daire Başkanlığının 2014 yılı yangın raporlarını incelemiş ve tekstil sektöründe
meydana gelen yangınların %26’sının ENY olduğunu ifade etmiştir.
Şengöz M.C. ve Merdan M. (2017-3), Ankara’da meydana gelen yangın raporlarını

inceleyerek ENY’leri istatistiksel olarak değerlendirmiş; elde edilen sonuçlara bağlı olarak
FMEA yöntemi ile önleyici çalışmaların ve saha kontrol listeleriyle de koruyucu çalışmaların
nasıl yapılması gerektiği konusunda örnek bir uygulama sunmuştur.
Şengöz M.C. ve Merdan M. (2017-4), İstanbul’da meydana gelen yangınlara ait raporları
incelemiş, ENY’leri istatistiksel olarak değerlendirmiş, elde edilen sonuçlardan hareketle
Fine-Kinney risk analiz yöntemini uyguladıkları bir çalışma gerçekleştirmişlerdir.
28
Birgören B. (2017), Fine-Kinney yönteminin uygulanmasında gerçekleştirilen hataları, 6
temel problemle açıklamıştır. Olasılık tanımının hatalı yapıldığını belirten Birgören, kaza
olayına bağlı hasar oluşma olasılığının araştırılması gerektiğinin altını çizmiştir. Bu durumu
formüllerle açıklayan Birgören, ikinci problemin kazaların birden fazla nedene bağlı
olduğunda olasılık hesaplarının yanlış yapılması olduğunu açıklamış ve bunun için gerekli
formülasyonu çalışmasında vermiştir.
Fine-Kinney yönteminde frekans değerlerinin istatistikler olmadığında rastgele alındığını

belirten Birgören, bunun önemli bir problem oluşturduğunu ifade etmiştir. Çalışma yerinde
daha önce bir kaza yaşanmadıysa ve gerekli istatistiki bilgiler yoksa hasar şiddetinin
belirlenmesinin de önemli bir sıkıntı olduğunu vurgulayarak çalışan sayısının ve hesaplanan
risk puanlarının dikkatle değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.
29
3. MATERYAL VE YÖNTEM
Tezin ana konusu olan ENY’lerle ilgili verilere ulaşılabilmesi için gerekli resmî başvurular
yapılmış ve İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya illeri İtfaiye Daire Başkanlıklarından 5 yıllık
yangın raporları temin edilmiştir. Bu raporlar titizlikle incelenmiş, sadece ENY olarak
raporlandırılanları Excel dosyasına aktarılmış ve her il için ayrı ayrı olmak üzere yangınlarla
ilgili önemli bilgilere ulaşılmıştır.
Bu bölümde ilk olarak, materyal olarak her il için elde edilen istatistiksel ENY bilgileri
sırasıyla verilecektir. Bilgiler verilirken aynı zamanda o ilde meydana gelen toplam yangın
miktarı da belirtilecek ve ENY’lerin tüm yangınlar içerisindeki durumunun incelenmesi
sağlanacaktır. Ardından bu bilgiler birleştirilerek ülkemizde meydana gelen ENY’lere ilişkin
genel bir tablo oluşturulacaktır.
Tezde risk analiz yöntemi olarak FMEA kullanılacağından bu bölümde FMEA yöntemi
kısaca tanıtılacaktır. Ayrıca neden yöntem olarak tercih edildiği de anlatılacaktır.
3.1. İstanbul’da Meydana Gelen ENY’ler
Meydana gelen yangınlar ve bu yangınların içindeki ENY’ler bu bölümde anlatılacaktır.
3.1.1. İstanbul’da meydana gelen yangınların genel görünümü
Çizelge 3.1. ile meydana gelen yangınların genel görünümü, çizelge 3.2. ile ENY’lerin ev-iş
yeri yangınları içerisindeki durumunun oransal özellikleri ve şekil 3.1’le de ENY’lerin
yıllara göre değişimi verilmiştir.
Çizelge 3.1. İstanbul’da beş yıllık sürede çıkan yangınlar
Ev-iş yeri Ev-iş yeri yangınlarının toplam

Yıl Yangın miktarı
yangınlarının miktarı yangınlara oranı
2011 26.444 12.537 %47.40
2012 25.469 12.334 %48.42
2013 27.717 12.914 %46.59
2014 22.848 14.341 %62.76
2015 26.978 14.983 %55.53
Toplam 129.456 67.109 %51.83
30
Çizelge 3.2. İstanbul’daki ev-iş yeri yangınlarında ENY’lerin payı
Yıl Ev-iş yeri yangınlarının miktarı ENY miktarı ENY oranı

2011 12.537 3.662 %29.20
2012 12.334 3.776 %30.61
2013 12.914 3.649 %28.25
2014 14.341 4.073 %28.40
2015 14.983 4.325 %28.86
Toplam 67.109 19.485 %29.03
4400
4200
4000
3800
3600
3400
3200
2011 2012 2013 2014 2015
Şekil 3.1. İstanbul’daki ENY miktarının 5 yıllık süreçteki değişimi
İstanbul’daki ENY’ler “evler (yaşam alanları), iş yerleri (çalışma alanları) ve yeşil alanlar
(okullar: ilkokul-ortaokul-lise-üniversite, ibadet yerleri, kütüphaneler, cezaevleri, yurtlar ve
sokaklar)” olmak üzere 3 ana başlıkta incelenmiştir.
Çizelge 3.3’te evlerde, iş yerlerinde ve yeşil alanlarda 5 yıllık süre içerisinde gerçekleşen
ENY’lerin miktarı ve diğer yangınlar içindeki payı; şekil 3.2., 3.3. ve 3.4. ile de bu üç alanda
gerçekleşen ENY miktarının 5 yıllık süreçte gösterdiği değişim ortaya konulmuştur.
Çizelge 3.3. İstanbul’da 5 yıllık süreçte oluşan ENY’lerin yerlere göre dağılımı
2011-2015 Miktar Toplam yangınlar içindeki payı

Evlerde meydana gelen ENY 12.523 %64.26
İş yerlerinde meydana gelen ENY 4.528 %23.23
Yeşil alanlarda meydana gelen ENY 2.434 %12.49
31
2800
2700
2600
2500
2400
2300
2200
2011 2012 2013 2014 2015
Şekil 3.2. İstanbul’da evlerde çıkan ENY miktarındaki değişim
1050
1000
950
900
850
800
750
2011 2012 2013 2014 2015
Şekil 3.3. İstanbul’da iş yerlerinde çıkan ENY miktarındaki değişim
800
600
400
200
0
2011 2012 2013 2014 2015
Şekil 3.4. Yeşil alanlarda (okul, kreş, cezaevi vb.) çıkan ENY miktarındaki değişim
3.1.2. ENY’lerin binaların kullanım alanına göre değerlendirilmesi
İstanbul’daki ENY’lerin 26 farklı alanda sınıflandırıldığı görülmüştür. Çizelge 3.4’le bu

alanlar ve buralarda meydana gelen ENY miktarı verilmiştir. Binaların kullanım şekline göre
oluşturulan bu sınıflandırmanın diğer illere göre biraz daha ayrıntılı yapıldığı belirlenmiştir.
32
Diğer üç ile ait yangın raporlarında 20 farklı bina sınıfı kullanıldığı görülmüştür. Bu
farklılığın, illerin nüfus, sanayi, ticaret, eğitim, kültürel faaliyetler gibi özelliklerinden
kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
Çizelge 3.4. İstanbul’da bina sınıflarına göre ENY dağılımı
Mekân Miktar
Apartman, site 12083
Sokak 2134
Apartman iş yeri 1191
Kafe, büfe, lokanta, market 723
Toplu iş merkezi 556
Müstakil iş yeri 499
Gecekondu 440
Depo 419
Organize sanayi iş merkezi, fabrika 373
İnşaat alanı 293
Hastane, sağlık merkezi 173
Okul 133
Otel, motel 101
İbadet yeri 69
Resmî ve kamuya ait açık-kapalı binalar 59
Yurt 58
Eğlence salonu 55
Alışveriş merkezi 43
Ahır 28
Kreş, anaokulu 23
Cezaevi 13
Konaklama tesisi 5
Sinema, lunapark vb. 5
Kütüphane 4
Huzurevi, bakımevi 3
Sanayi iş merkezi 2
3.1.3. ENY’lerin başlama yerlerinin belirlenmesi
Çizelge 3.5’te, İstanbul’da çıkan ENY’lerin başladığı yerler ve aynı zamanda bunların
miktarı yer almaktadır.
33
Çizelge 3.5. İstanbul’da ENY başlama yerleri ve miktarı
Tüm ENY’lere
Başlama yeri Miktar
oranı
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 8143 %41,79
Elektrik tesisatının dış etkenlerden hasar görmesiyle açığa çıkan
4284 %21,98
iletkenlerdeki arklardan meydana gelen yangınlar
Pano yangını 2378 %12,20
Aspiratör yangını 1136 %5,83
Havai hatların fırtına /sıcak nedeniyle sehim yaparak, koparak ya da
624 %3,20
ağaçlara temas ederek sebep oldukları yangınlar
Elektrikli mutfak aletleri yangınları (fırın, su ısıtıcısı, tost/kahve
495 %2,54
mak. vb.)
Buzdolabı, mini buzdolabı, endüstriyel derin dondurucu yangını 483 %2,47
Banyo şofben yangını 439 %2,25
Elektrikli ısıtıcı 423 %2,17
Çamaşır makinesi yangını 270 %1,38
Bulaşık makinesi yangını 187 %0,95
Yapı bağlantı hattı kablo yangını 186 %0,95
Bina ya da direk tipi trafo kaynaklı yangınlar 161 %0,82
TV, müzik seti, DVD player vb. yangını 97 %0,49
Elektrikli kişisel aletler (ütü, şarj cihazı, saç kurutma mak. vb.)
73 %0,37
yangını
Dizüstü bilgisayarlardan kaynaklanan yangınlar 64 %0,32
Çoklu priz yangını 22 %0,11
Tavan/duvar tipi havalandırma fanları, hava perdesi, vantilatör
20 %0,10
yangını
3.1.4. ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi
ENY’lerin önlenebilmesi açısından araştırmaya genel olarak bakılarak çizelge 3.6.

düzenlenmiştir.
Çizelge 3.6. İstanbul’da genel olarak ENY başlama yerleri
Tüm ENY’ler içindeki

oran
Tesisat ve tesisat elemanlarından kaynaklan yangınlar 7655 %39,28
Elektrikli cihazlarından kaynaklanan yangınlar 3687 %18,92
34
3.2. İzmir’de Meydana Gelen ENY’ler
Bu bölümde İzmir’den temin edilen yangın verileri sunulacaktır.
3.2.1. İzmir’de meydana gelen yangınların genel görünümü
Çizelge 3.7. ve 3.8’de İzmir’de 5 yıllık sürede meydana gelen yangınların oransal dağılımları
verilmiştir. Çizelge 3.8’le İzmir’de meydana gelen yangınların %37,9’unun ENY olduğu
ortaya konulmaktadır. Bu oranın çok yüksek olmasında binaların kullanım ömrünün,
tesisatların ne kadar yıprandığının, sosyal ve ekonomik nedenlerin nasıl bir rol oynadığının
araştırılması gerektiği düşünülmektedir.
Çizelge 3.7. İzmir’de 5 yıllık sürede meydana gelen yangınlar
Ev-iş yeri Ev-iş yeri yangınlarının

Yıl Yangın miktarı
yangınlarının miktarı toplam yangınlara oranı
2010 6.275 2.474 %39,42
2011 7.985 3.405 %42.64
2012 8.299 3.183 %38.35
2013 8.334 3.101 %37.20
2014 5.206 1.780 %34.19
Toplam 36.099 13.943 %38.62
Çizelge 3.8. İzmir’deki ev-iş yeri yangınlarında ENY’lerin payı
Ev-iş yeri
Yıl ENY miktarı ENY oranı
yangınlarının miktarı
2010 2.474 910 %36.78
2011 3.405 1029 %30.22
2012 3.183 1065 %33.45
2013 3.101 1095 %35.31
2014 1.780 1188 %66.74
Toplam 13.943 5287 %37.91
Çizelge 3.9’da İzmir’de 5 yıl içerisinde meydana gelen ev-iş yeri yangınlarının miktarı,
maliyet oranı, ENY miktarı, hasar, yaralanma ve can kaybı miktarlarıyla ilgili istatistiksel
veriler yer almaktadır.
35
Çizelge 3. 9. İzmir’de ev-iş yeri yangınlarındaki ENY hasar oranları
Ev-iş yeri
Ev-iş yeri ENY kaynaklı
yangınlarının ENY Can
Yıl yangınlarının hasar Yaralanma
maliyeti miktarı kaybı
miktarı (TL)
(TL)
2010 2.474 24.483.265 910 17.041.420 23 1
2011 3.405 31.107.900 1029 15.607.850 35 8
2012 3.183 29.807.875 1065 17.118.800 41 4
2013 3.101 49.937.610 1095 52.423.175 77 -
2014 1.780 22.012.225 1188 20.583.300 40 3
Toplam 13.943 157.348.875 5287 122.774.545 216 16
ENY’lerin miktarındaki 5 yıllık değişim, şekil 3.5’te sunulmuştur. Grafiğe bakıldığında

ENY’lerde sürekli artış olduğu ve konuyla ilgili olarak ivedi bir şekilde önlem alınması
gerektiği anlaşılmaktadır.
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2010 2011 2012 2013 2014
Şekil 3.5. İzmir’deki ENY miktarının 5 yıllık süreçteki değişimi
Şekil 3.6’da ENY’lerin aylara göre nasıl bir değişim gösterdiği incelenmiştir. Bu
incelemeyle ev ve iş yerlerinde yazın daha fazla ENY oluştuğu tespit edilmiştir.
Çizelge 3.10’da ev ve iş yerlerinde meydana gelen ENY’lerin oransal dağılımı, çizelge

3.11’de de hasar oranlarının karşılaştırması verilmiştir. Bu durum, iş yerlerindeki risk
analizlerinin yangın tehlikesi açısından daha dikkatli yapılması gerektiğini göstermektedir.
İzmir’deki cami, okul, cezaevi, kreş vb. yaşam alanlarında görülen yangınların raporlaması
ayrıntılı olmadığı ve miktarca da az olduğundan sadece ev ve iş yerlerindeki ENY
dağılımlarına bakılmıştır.
36
600
500
400
300
200
100
0
Şekil 3.6. İzmir’de meydana gelen ENY’lerin aylara göre değişimi
Çizelge 3.10. İzmir’de 5 yıllık sürede meydana gelen ENY’lerin dağılımları

Evlerde meydana gelen ENY 3351 %63,38
İş yerlerinde meydana gelen ENY 1936 %36,61
Çizelge 3.11. Ev-iş yeri ENY’lerinde hasar oranı
2010-2014 Hasar (TL) Toplam hasar içindeki payı

Evlerde meydana gelen ENY 24.121.850 %19,64
İş yerlerinde meydana gelen ENY 98.652.695 %80,35
İzmir’deki elektrik nedenli yangınların 2010-2014 yılları arasında nasıl bir değişim
gösterdiği, şekil 3.7. ve 3.8’de verilen grafiklerle sunulmuştur. Şekil 3.7. evlerdeki, şekil 3.8.
ise iş yerlerindeki ENY’lerin miktarındaki değişimleri göstermektedir. Her iki şekilden de
anlaşılacağı üzere, ENY miktarında azalma yerine sürekli artma görülmektedir.
1000
800
600
400
200
0
2010 2011 2012 2013 2014
Şekil 3.7. İzmir’de evlerde ENY değişimi
37
320
310
300
290
280
270
260
250
2010 2011 2012 2013 2014
Şekil 3.8. İzmir’de iş yerlerinde ENY değişimi
3.2.2. İzmir’de meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına ve iç mekânlara göre

dağılımları
İzmir’de meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına göre dağılımları çizelge 3.12. ile
verilmiştir. Çizelgeye bakıldığı zaman, ENY’lerin daha çok müstakil evlerle apartmanlarda
çıktığı anlaşılmaktadır. İş yerlerinde meydana gelen ENY’lerde ise ilk sırayı müstakil iş
yerleri almaktadır. Ancak hemen ardından apartman altı iş yerlerindeki ENY’lerin geliyor
olması, özellikle risk analizine gereken değerin verilmesi bakımından oldukça önemli bir
durumdur.
Çizelge 3.12. İzmir’de bina kullanım sınıflarına göre ENY dağılımları
Bina Sınıfı Miktar

Apartman, site 2230
Müstakil ev 1021
Sokak 455
Tarla, bağ, bahçe, sera vb. 136
Resmî binalar 109
Okul 55
Hastane 38
Otel, motel, konaklama tesisleri 36
İnşaat alanı (şantiye) 29
Gecekondu 22
Orman 19
38
Çizelge 3.12.(devam) İzmir’de bina kullanım sınıflarına göre ENY dağılımları
Cami 15
Konaklama tesisi 4
Çizelge 3.13’te ENYlerin görüldüğü iç mekânlar yer almaktadır. İç mekân bilgisi ENY’lerle
mücadelede oldukça önemlidir.
Çizelge 3.13. İzmir’de ENY meydana gelen iç mekânlar
İç Mekân Miktar
Ortak kullanım alanı 1000
Mutfak 824
Salon 609
Atölye, çalışma, hizmet alanı 481
Banyo 438
Depo, odunluk 341
Sokak direği, trafo, saha dolabı 311
Bahçe 252
Çatı katı 217
Ofis 211
Yatak odası 178
Lokanta, kafe, büfe içi 103
Otluk 96
Çocuk odası 61
Ağaç 42
Balkon 32
Şantiye 24
Okul alanı 23
Ahır, dam, samanlık 22
Şantiye çadırı ya da barakası 14
Kablo bacası şaftı 6
Bekçi kulübesi 2
3.2.3. İzmir’de meydana gelen ENY’lerin başlama yerlerinin ve miktarlarının

belirlenmesi
Çizelge 3.14’le ev ve iş yerlerindeki ENY’lerin başlama yerleri verilmiştir. Belirlenen bu

yerler, özellikle risk analizlerinde ihtiyaç duyulan tehlike bilgilerinin elde edilmesine
yardımcı olacaktır.
39
Çizelge 3.14. İzmir’deki ENY’lerin başlama yerleri
ENY başlama yeri Miktar Oran

Pano yangını 819 %15,49
Banyo şofben yangını 337 %6,37
Bina ya da direk tipi trafo kaynaklı yangınlar 309 %5,84
Aspiratör yangını 246 %4,65
Havai hatların fırtına/sıcak nedeniyle sehim yaparak, koparak ya da
231 %4,37
ağaçlara temas ederek sebep oldukları yangınlar
195 %3,69
Klima yangını 177 %3,35
Spot lamba ve çeşitli lambalarla ilgili tesisat kaynaklı yangınlar 176 %3,33
Çoklu priz yangını 175 %3,31
Sigorta kutusu yangını 167 %3,16
Sıva üstü tesisat kaynaklı yangınlar 161 %3,05
Elektrikli ısıtıcı 158 %2,99
Çamaşır makinesi yangını 141 %2,67
Direklerde izolatör, sigorta ya da kabloların aşırı ısınmasından; direk
lambalarından ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan 129 %2,44
yangınlar
Priz ve anahtar kaynaklı yangınlar 127 %2,40
TV, müzik seti, DVD player vb.nden kaynaklanan yangınlar 126 %2,38
Seyyar kablo kaynaklı yangınlar 110 %2,08
Sayaç yangını 105 %1,99
Elektrikle çalışan çeşitli cihazların kablolarının hasar görmesi neticesinde
102 %1,93
meydana gelen arklardan kaynaklanan yangınlar
Bulaşık makinesi yangını 100 %1,89
Küçük mutfak aletleri yangınları (fırın, su ısıtıcısı, tost/kahve mak. vb.) 94 %1,78
Çeşitli üretim makinelerinden kaynaklanan yangınlar 80 %1,51
Elektrikli battaniye yangını 77 %1,46
Çeşitli motorlardan kaynaklanan yangınlar 64 %1,21
Elektrikli kişisel aletlerden (ütü, saç kurutma mak., şarj cihazı vb.) çıkan
60 %1,13
yangınlar
Aşırı akım nedeniyle eriyen kablolarda meydana gelen arkların etraftaki
54 %1,02
yanıcı nesneleri tutuşturmasından kaynaklanan yangınlar
Tavan tipi, duvar tipi havalandırma fanları, hava perdesi, vantilatör 53 %1,00
Tali pano yangını 38 %0,72
Güç kaynağı, jeneratör kaynaklı yangınlar 30 %0,57
Güç kaynağı, jeneratör kaynaklı yangınlar 30 %0,57
Yapı bağlantı hattı kablo yangını 28 %0,53
Çeşitli büro makinelerinden kaynaklanan yangınlar 27 %0,51
40
Çizelge 3.14.(devam) İzmir’deki ENY’lerin başlama yerleri
Doğal afetlerin tesisatlara zarar vermesiyle oluşan yangınlar 23 %0,44

Bilgisayarlardan kaynaklanan yangınlar 22 %0,42
Aşırı akımda oluşan izolasyon eriyiklerinin çeşitli malzemeleri tutuşturması
20 %0,38
nedeniyle çıkan yangınlar
Çay kahve makinesi, su sebili yangınları 20 %0,38
Havai hatlarda kuşlardan kaynaklanan yangınlar 12 %0,23
Statik elektrik yüklerinin neden olduğu yangınlar 10 %0,19
Kombilerden kaynaklanan yangınlar 9 %0,17
Arıza ve bakım sonrasında gevşek bırakıldığı ya da çok sıkıldığı için kırılan
6 %0,11
bağlantı noktalarından kaynaklanan arkaların neden olduğu yangınlar
Elektrikli süpürge yangını 3 %0,06
El tipi iş aletlerinden kaynaklanan yangınlar 3 %0,06
Kablo bacası yangınları 1 %0,02
Exproof ve dustproof ekipman kullanılmamasından kaynaklanan yangınlar 1 %0,02
Topraklama tesisat hatasından dolayı doğal gaz tesisatına şase yangını 1 %0,02
Çizelge 3.15’le İzmir’de ENY’lerin artış gösterdiği haziran ve temmuz aylarındaki frekansı
en yüksek 10 başlama yeri verilmiştir. Bu bilgi ise özellikle belli zamanlarda hem yaşam
alanlarında hem de iş yerlerinde alınması gereken tedbirler bakımından önemlidir.
Mevsimlere göre artış gösteren yangınlarla ilgili olarak Avrupa ülkelerinde itfaiye teşkilatları
aracılığıyla halka uyarılar yapılmakta, onlradan önlem almaları ve dikkatli olmaları
istenmektedir.
Çizelge 3.15. İzmir’de, haziran ve temmuz aylarında ENY başlama yerleri
ENY başlama yeri Miktar

Pano yangını 155
Havai hatların fırtına/sıcak nedeniyle sehim yaparak, koparak ya da ağaçlara
96
temas ederek sebep oldukları yangınlar
Buzdolabı, mini buzdolabı, endüstriyel derin dondurucu yangını 71
Banyo şofben yangını 49
Klima yangını 41
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 40
Elektrik tesisatının dış etkenlerden hasar görmesiyle açığa çıkan iletkenlerdeki
37
arklardan meydana gelen yangınlar
37
lambalarından ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan yangınlar
Spot lamba ve çeşitli lambalarla ilgili tesisat kaynaklı yangınlar 33
Sıva üstü tesisat kaynaklı yangınlar 30
41
3.2.4. ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi
Çizelge 3.16. ile ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi hedeflenmiştir. Buradaki

amaç, risk analizi uygulamalarında tehlike kaynaklarını belirlemektir.
Çizelge 3.16. İzmir’de ENY’lerin genel başlama yerleri
ENY genelleştirilmiş tablo Miktar Oran

Tesisat ve tesisat elemanlarından kaynaklan yangınlar 2901 % 54.87
Elektrik tüketim cihazlarından kaynaklanan yangınlar 2236 % 42.29
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 150 % 2.83
3.3. Ankara’da Meydana Gelen ENY’ler
Ankara İtfaiye Daire Başkanlığından elde edilerek düzenlenen veriler bu bölümde

sunulacaktır. Diğer illerin aksine, Ankara’ya ait dört yıllık veri düzenlenebilmiştir.
3.3.1. Ankara’da meydana gelen yangınların genel görünümü
Çizelge 3.17’de Ankara’da meydana gelen yangınların genel görünümü yer almaktadır. Ev-iş
yeri yangınları, ENY miktarları, ENY hasarları, yaralanma ve can kayıpları da aynı tabloda
sunulmuştur. Bu ev-iş yeri yangınlarının %28.43’ü, ENY’dir. 2014 yılında ev-iş yeri
yangınlarının sayısında azalma olduğu için genel olarak yangınların oranında azalma vardır.
Ancak ENY’lerin oransal olarak azalmadığı hatta daha fazla artış gösterdiği anlşılmaktadır.
Çizelge 3.17. Ankara’da 4 yıllık sürede meydana gelen yangınların genel görünümü
Ev-iş yeri Ev-iş yeri ENY’lerde

ENY Can
Yıl yangınlarının yangınları içinde oluşan hasar Yaralanma
miktarı kaybı
miktarı ENY oranı (TL)
2011 2.954 774 % 26.20 14.196.200 49 0

2012 3.065 862 % 28.12 11.126.825 52 2
2013 3.208 861 % 26.83 21.072.000 30 1
2014 2.447 822 % 33.59 10.010.850 87 3
Toplam 11.674 3.319 % 28.43 56.405.875 218 6
42
Şekil 3.9’da, 2011-2014 yılları arasında Ankara’da görülen ENY miktarındaki değişimler
verilmiş, şekil 3.10’da aylara göre sergilediği değişim ortaya konulmuştur.
880
860
840
820
800
780
760
740
720
2011 2012 2013 2014
Şekil 3. 9. Ankara’daki ENY miktarının 4 yıllık süreçteki değişimi
500
400
300
200
100
0
Şekil 3.10. Ankara’da meydana gelen ENY miktarının aylara göre değişimi
Şekil 3.10’a bakıldığı zaman Ankara’daki ENY’lerin haziran ayında artmaya başladığı,
temmuzda en yüksek seviyeye çıktığı ve ağustosta düşüşe geçtiği açıkça görülmektedir.
Ev ve iş yerlerinde meydana gelen ENY’lerin karşılaştırması çizelge 3.18’de yer almaktadır.
Çizelge 3.18. Ankara’da 4 yıllık sürede meydana gelen ENY’lerin dağılımları
2011-2014 Miktar Toplam ENY’ler içindeki payı

Çizelge 3.19’da Ankara’daki ENY’lerin ev ve iş yerlerine verdiği hasar oranı

karşılaştırılmıştır. İzmir’de olduğu gibi Ankara’da da iş yerlerinde meydana gelen ENY
hasarı evlerdekinden çok daha fazladır.
43
Çizelge 3.19. Ankara’daki ev-iş yeri yangınlarında ENY hasar oranları

Toplam 56.404.375 %100
Şekil 3.11. ve 3.12’yle ev ve iş yerlerindeki ENY’lerin yıllara göre değişimleri verilmiştir.
580
560
540
520
500
480
460
440
2011 2012 2013 2014
Şekil 3.11. Ankara’da evlerde ENY değişimi
310
305
300
295
290
285
280
2011 2012 2013 2014
Şekil 3.12. Ankara’da iş yerlerinde ENY değişimi
4 yıllık sürede evlerde meydana gelen ENY’ler azalma eğilimindeyken iş yerlerinde azalma
olmadığı görülmüştür. Diğer illerimizde de aynı sonuçların çıkmış olması, risk analizinin
önemini bir kez daha göstermiştir.
44
3.3.2. Ankara’da meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına ve iç mekânlara göre
dağılımları
Bina kullanım sınıfları özellikle İSG risk analizi uygulamaları açısından oldukça önemlidir.
Çizelge 3.20’de bina kullanım sınıfları ve ENY sayısı verilmiştir.
Çizelge 3.20. Ankara’da bina kullanım sınıflarına göre ENY miktarları
Bina sınıfı Miktar

Apartman, site 1103
Müstakil ev 436
Sokak 399
Sahipli arazi ve bahçe 209
Resmî ve kamuya ait açık/kapalı binalar 159
Gecekondu 129
İnşaat alanı 66
Çizelge 3.21. Ankara’da ENY meydana gelen iç mekânlar
İç mekân Miktar
Mutfak 477
Salon 403
Ağaç 393
Bina girişi 257
Sokak direği, trafo 246
Depo 203
Çatı katı 203
Yatak odası 106
Banyo 105
Müştemilat içi 77
Koridor 73
Ofis 66
45
Çizelge 3.21. (devam) Ankara’da ENY meydana gelen iç mekânlar
Sahipsiz arazi ve otluk 54

Okul sınıfları ve ofisleri 47
Şantiye çadırı ya da barakası 42
Ahır 32
Çocuk odası 26
Hastane iç mekânları 23
Cami içi 18
Şantiye 17
Balkon 17
Otel, motel, konaklama tesisi odaları 16
3.3.3.Ankara’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerlerinin ve miktarlarının

belirlenmesi
Çizelge 3.22’yle ev ve iş yerlerinde meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri verilmiştir.

Daha önceki bölümlerde belirtildiği gibi, bu bilgiler risk analizlerinin yapılmasında büyük
kolaylık sağlayacaktır.
Çizelge 3.22. Ankara’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri
Yangın nedeni Miktar Oran

300 %9.03
Pano yangını 245 %7.37
221 %6.65
temas ederek başlattıkları yangınlar
Bina ya da direk tipi trafo kaynaklı yangınlar 215 %6.45
Elektrikli ısıtıcı 172 %5.18
lambalarından ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan 166 %5,00
yangınlar
Aydınlatma ve aydınlatma tesisatları kaynaklı yangınlar 163 %4.90
Aspiratör yangını 148 %4.45
Yapı bağlantı hattı kablo yangını 141 %4.24
Buzdolabı, mini iş yeri tipli, ev+endüstriyel derin dondurucu yangını 114 %3.43
Çoklu priz yangını 113 %3.40
46
Çizelge 3.22. (devam) Ankara’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri
Havai hatlarda kuşlardan kaynaklanan yangınlar 95 %2.86

TV, müzik seti, DVD player vb. yangını 91 %2.74
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 79 %2.37
Seyyar kablo kaynaklı yangınlar 76 %2.28
Küçük mutfak aletleri yangınları (fırın, su ısıtıcısı, tost/kahve mak. vb.) 73 %2.19
Priz ve anahtar kaynaklı yangınlar 67 %2.01
Çamaşır makinesi yangını 66 %1.98
Tavan tipi, duvar tipi havalandırma fanları, hava perdesi, vantilatör
52 %1.56
yangınları
Sayaç yangını 50 %1.50
Bulaşık makinesi yangını 50 %1.50
Sıva üstü tesisat kaynaklı yangınlar 50 %1.50
Elektrikle çalışan cihazların kablolarının hasar görmesiyle meydana gelen
48 %1.44
arklardan kaynaklanan yangınlar
Sigorta kutusu yangını 42 %1.26
Kombilerden kaynaklanan yangınlar 40 %1.20
Banyo şofben yangını 39 %1.17
Aşırı akımda oluşan izolasyon eriyiklerinin çeşitli malzemeleri
38 %1.14
tutuşturması nedeniyle çıkan yangınlar
Güç kaynağı, jeneratör kaynaklı yangınlar 36 %1.08
Çeşitli imalat makinelerinden kaynaklanan yangınlar 35 %1.05
Saç kurutma, ütü, elektrikli kişisel aletlerden kaynaklanan yangınlar 32 %0.96
Şarj cihazı, dizüstü bilgisayar yangınları 31 %0.93
Çeşitli motorlardan kaynaklanan yangınlar 29 %0.87
Doğal afetler neticesinde tesisatların zarar görmesiyle oluşan yangınlar 27 %0.81
Elektrikli battaniye yangını 27 %0.81
Aşırı akım nedeniyle eriyen kablolarda meydana gelen arkların etraftaki
24 %0.72
yanıcı nesneleri tutuşturmasından kaynaklanan yangınlar
Çeşitli büro makinelerinden kaynaklanan yangınlar 18 %0.54
Çay/kahve makinesi, su sebili yangınları 17 %0.51
Bilgisayarlardan kaynaklanan yangınlar 17 %0.51
Exproof ve dustproof ekipman kullanılmamasından kaynaklanan yangınlar 15 %0.45
Tali pano yangını 14 %0.42
Klima yangını 14 %0.42
Topraklama hatasından dolayı su, doğal gaz tesisatına şase yangını 9 %0.27
Hatalı arıza ve bakım sonrasında gevşek ya da çok sıkıldığı için kırılan
8 %0.24
Statik elektrik yüklerinin neden olduğu yangınlar 5 %0.15
Elektrikli süpürge yangını 4 %0.12
Kablo bacası yangınları 3 %0.09
El tipi iş aletleri 1 %0.03
Çizelge 3.23’te Ankara’da ENY’lerin artış gösterdiği haziran ve temmuz aylarında frekansı
en yüksek 10 ENY başlama yeri verilmiştir.
47
Çizelge 3.23. Ankara’da haziran ve temmuz aylarında en fazla ENY başlama yeri
ENY başlama yeri Miktar

Havai hatların fırtına/sıcak nedeniyle sehim yaparak, koparak ya da ağaçlara temas
ederek başlattıkları yangınlar 110
Direklerde izolatör, sigorta ya da kabloların aşırı ısınmasından; direk lambalarından ya

63
da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan yangınlar
Bina ya da direk tipi trafo kaynaklı yangınlar 56
53
arklardan oluşan yangınlar
Pano yangını 51
Havai hatlarda kuşlardan kaynaklanan yangınlar 41
Buzdolabı, mini iş yeri tipli, ev+endüstriyel derin dondurucu yangını 37
Aydınlatma ve aydınlatma tesisatları kaynaklı yangınlar 29
Yapı bağlantı hattı kablo yangını 26
Aspiratör yangını 20
TV, müzik seti, DVD player vb. yangını 20
3.3.4. ENY başlama yerlerinin genelleştirilmesi
Çizelge 3.24. ile Ankara’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri tesisat ya da tüketim
cihazlarında başlamalarına göre genel olarak değerlendirilmiştir. Bu tabloda özellikle diğer
illerden farklı olarak kuşların tarlalardan geçen havai hatlarda neden olduğu ENY’lerle
kombilerden kaynaklanan ENY’ler de verilmiştir.
Çizelge 3.24. Ankara’da meydana gelen ENY başlama yerlerinin genel görünümü
ENY başlama yerleri (genelleştirilmiş tablo) Miktar Oran

Tesisatlardan kaynaklanan ENY 1990 %59.95
Tüketim cihazlarından kaynaklanan ENY 1115 %33,59
Kuşların neden olduğu ENY 95 %2,86
Elektrik nedenli olduğu düşünülerek raporlandırılanlar 79 %2.38
Kombilerin neden olduğu ENY 40 %1,2
3.4. Antalya’da Meydana Gelen ENY’ler
Antalya İtfaiye Daire Başkanlığından temin edildikten sonra incelenerek ayrımları yapılan
yangın verileri, ilgili bölümlerde sunulmuştur.
48
3.4.1. Antalya’da meydana gelen yangınların genel görünümü
Çizelge 3.25’te Antalya’da meydana gelen ev-iş yeri yangınları, ENY miktarları ve hasar
bilgileri verilmiştir. Bu çizelgeye göre, ev ve iş yeri yangınlarının %27’sinin ENY olduğu
anlaşılmaktadır.
Çizelge 3.25. Antalya’da 5 yıllık sürede meydana gelen yangınların genel görünümü
Ev-iş yeri
Ev-iş yeri
ENY yangınlarının ENY hasarı Can
Yıl yangınlarının Yaralanma
miktarı içinde ENY (TL) kaybı
miktarı
oranı
2010 887 273 % 30.77 1.670.975 5 0
2011 1.086 407 % 37.47 2.613.250 20 1
2012 1.272 401 % 31.52 3.395.000 17 0
2013 1.494 479 % 32.06 6.270.250 11 0
2014 2.478 389 % 15.69 2.971.120 29 0
Toplam 7.217 1.949 % 27.00 16.920.595 82 1
Çizelge 3.26’yla ENY’lerin ev ve iş yerlerindeki dağılımı verilirken çizelge 3.27’yle de

hasar oranlarının ev ve iş yerlerine dağılımı aktarılmıştır.
Çizelge 3.26. Antalya’da 5 yıllık sürede meydana gelen ENY’lerin dağılımları

Evlerde meydana gelen ENY 1083 %55,56
İş yerlerinde meydana gelen ENY 866 %44,43
Çizelge 3.27. Antalya’da ev-iş yeri yangınlarında ENY hasar oranları

Toplam 16.920.595 %100
Şekil 3.13’te Antalya’daki ENY’lerin yıllara, şekil 3.14’te ise aylara göre değişimleri
gösterilmiştir.
49
600
500
400
300
200
100
0
2010 2011 2012 2013 2014
Şekil 3.13. Antalya’daki ENY miktarının 5 yıllık süreçteki değişimi
300
250
200
150
100
50
0
Şekil 3.14. Antalya’da ENY miktarının aylara göre değişimi
Şekil 3.15. ve 3.16’da evlerle iş yerlerinde meydana gelen ENY miktarının yıllara göre nasıl
bir değişim gösterdiği ortaya konulmaktadır.
350
300
250
200
150
100
50
0
2010 2011 2012 2013 2014
Şekil 3.15. Antalya’da evlerde ENY değişimi
50
200
150
100
50
0
2010 2011 2012 2013 2104
Şekil 3.16. Antalya’da iş yerlerinde ENY değişimi
3.4.2. Antalya’da meydana gelen ENY’lerin bina sınıflarına ve iç mekânlara göre

dağılımları
Çizelge 3.28’le Antalya’da ENY’lerin, meydana geldiği binaların kullanım sınıflarına göre
değişimleri verilmiştir.
Sokaklardaki elektrik direkleriyle havai hatlardan kaynaklanan ENY’ler, özellikle kamu

hizmeti veren resmî kurumlar açısından mühimdir. Müstakil iş yerleri de yaşam alanlarından
sonra ilk sırayı almaktadır, bu da elektrik tesisatlarının yanı sıra tüketim cihazlarının
kullanımdan kaynaklanan tehlikeleri göstermesi açısından çok önemlidir. Sahipli arazi ve
bahçelerde meydana gelen ENY’ler ise ormanlık alanı hayli fazla olan Antalya açısından
büyük bir tehlike arz etmektedir.
Çizelge 3.28. Antalya’daki bina kullanım sınıflarına göre ENY miktarları
ENY görülen yerler Miktar

Apartman, site 766
Sokak 268
Müstakil ev 234
Sahipli arazi ve bahçe 93
Gecekondu 83
Resmî ve kamuya ait açık/kapalı binalar 70
Otel, motel 54
Okul 22
51
Çizelge 3.28. Antalya’daki bina kullanım sınıflarına göre ENY miktarları
Hastane 14
İnşaat alanı 10
Konaklama tesisi 9
Sahipsiz arazi 7
Cami 6
Antalya’daki ENY’lerin hangi tür iç mekânlarda oluştuğu çizelge 3.29’la ortaya

konulmuştur.
Çizelge 3.29. Antalya’da ENY meydana gelen iç mekânlar
İç mekân Miktar
Bina girişi 265
Mutfak 254
Salon 245
Sokak direği, trafo 241
Ağaç 192
Banyo 143
Depo 108
Yatak odası 61
Çatı katı 57
Balkon 49
Müştemilat içi 46
Koridor 41
Ofis 37
Çocuk odası 15
Okul sınıf ve çalışma odaları 8
Ahır 7
Şantiye 6
Otluk 3
52
3.4.3. Antalya’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerlerinin ve miktarlarının
belirlenmesi
Çizelge 3.30’da ENY’lerin başlama yerleri verilmiştir. Bu veriler daha önce de belirtildiği
gibi risk analizlerinde hem hasar olasılıklarının hem tehlikeli olayın frekansının belirlenmesi
başlıklarında kullanılacaktır.
Çizelge 3.30. Antalya’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri

135 %6.92
ağaçlara temas ederek başlattıkları yangınlar
79 %4.05
iletkenlerdeki arklardan oluşan yangınlar
Direklerde izolatör, sigorta ya da kabloların aşırı ısınmasından,; direk
lambalarından ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan 79 %4.05
yangınlar
Elektrikli ısıtıcı 67 %3.43
Elektrik nedenli olduğu düşünülmekte 63 %3.23
Aydınlatma ve aydınlatma tesisatları kaynaklı yangınlar 60 %3.08
Çamaşır makinesi yangını 54 %2.77
Tali pano yangını 51 %2.61
Küçük mutfak aletleri yangınları (fırın, su ısıtıcısı, tost,/kahve mak.
40 %2.05
vb.)
Sayaç yangını 25 %1.28
Bulaşık makinesi yangını 24 %1.23
Elektrikli battaniye 22 %1.12
Seyyar kablo kaynaklı yangınlar 22 %1.12
Priz ve anahtar kaynaklı yangınlar 20 %1.02
Sigorta kutusu yangını 18 %0.92
Spot lamba ve çeşitli lambalarla ilgili tesisat kaynaklı yangınlar 17 %0.87
Çeşitli motorlardan kaynaklanan yangınlar 14 %0.71
53
Çizelge 3.30.(devam) Antalya’da meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri
Tavan tipi, duvar tipi havalandırma fanları, hava perdesi, vantilatör

14 %0.71
yangınları
Doğal afetler neticesinde tesisatların zarar görerek yangına neden
13 %0.66
olması
Elektrikli kişisel aletlerden (ütü, şarj cihazı, saç kurutma mak. vb.)
13 %0. 66
kaynaklanan yangınlar
Çeşitli büro makinelerinden kaynaklanan yangınlar 11 %0.56
Çeşitli elektrikle çalışan cihazların kablolarının hasar görmesi
11 %0.56
neticesinde meydana gelen arklardan kaynaklanan yangınlar
Güç kaynağı, jeneratör kaynaklı yangınlar 7 %0.35
Bilgisayarlardan kaynaklanan yangınlar 7 %0.35
Çeşitli üretim makinelerinden kaynaklanan yangınlar 6 %0. 30
Aşırı akım nedeniyle eriyen kablolarda meydana gelen arkların
5 %0.25
etraftaki yanıcı nesneleri tutuşturmasından kaynaklanan yangınlar
Aşırı akımda oluşan izolasyon eriyiklerinin çeşitli malzemeleri
5 %0.25
tutuşturması nedeniyle çıkan yangınlar
Hatalı arıza ve bakım sonrasında gevşek ya da çok sıkıldığı için kırılan
5 %0.25
Elektrikli süpürge yangını 3 %0.15
Çay/kahve makinesi, su sebili yangınları 2 %0.10
Topraklama hatasından dolayı su, doğalgaz tesisatına şase yangını 1 %0.05
Kombilerden kaynaklanan yangınlar 1 %0.05
Antalya’da ENY’ler yazın, temmuz ve ağustos; kışın, aralık ve ocak aylarında artış
göstermektedir. Çizelge 3.31. ve 3.32’de ENY’lerin frekansının artış gösterdiği bu aylarda
ENY’lerin miktar olarak en fazla görüldüğü başlama yerleri verilmiştir.
Çizelge 3.31. Antalya’da haziran ve temmuz aylarında en fazla ENY başlama yerleri
ENY başlama yeri (temmuz-ağustos) Miktar

Pano yangını 49
Bina ya da direk tip trafo kaynaklı yangınlar 47
45
temas ederek başlattıkları yangınlar
Klima yangını 27
Çizelge 3.32. Antalya’da aralık ve ocak aylarında en fazla ENY başlama yerleri
ENY başlama yeri (aralık-ocak) Miktar

Pano yangını 75
Klima yangını 38
Elektrikli ısıtıcı 27
54
3.4.4. ENY başlama yerlerinin genelleştirilmesi
Çizelge 3.33’te yangınlar, başlama yerinin tesisat ya da tüketim cihazı olması durumuna göre
bir araya getirilmiştir. Listede 3 eksik vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Havai hatlarda
kuşlardan kaynaklanan yangınlar, topraklama hatasından kaynaklanan su, doğal gaz hattına
şase yangını ve kombilerden kaynaklanan yangınlar.
Çizelge 3.33. Antalya’da ENY’lerin başlama yerlerinin genel görünümü
ENY'lerin genel görünümü Miktar Oran

Tesisatlardan kaynaklanan ENY 1146 % 58.79
Tüketim cihazlarından kaynaklanan ENY 786 % 40.32
Güç kaynağı ve jeneratörlerden başlayan ENY 7 % 0.35
Bilgisayarlardan kaynaklanan ENY 7 % 0.35
3.5. Ülkemizdeki ENY’lerin Genel Görünümü
Çizelge 3.34’te, Ankara, İzmir ve Antalya illerinde meydana gelen yangınlar, 2011 ve 2014
yılları arasını kapsayacak şekilde birleştirilmiştir. Meydana gelen yangınların
raporlandırılmasında görülen eşitsizlikler nedeniyle İstanbul’da meydana gelen ENY’ler bu
üç ile dâhil edilememiştir. Üç ile ait verilerin birleştirilmesiyle elde edilen sonuçların,
ülkemizin ENY profili hakkında tatmin edici bilgiler vereceği düşünülmektedir.
Çizelge 3.34. Türkiye’de meydana gelen ENY’ler
Ev-iş yeri Elektrik nedenli Elektrik nedenli

Yaralan- Can
Yıl yangınlarını yangınların Oran yangınların toplam
ma kaybı
n sayısı sayısı maliyeti (TL)
2011 7.445 2.210 % 29.68 32.417.300 104 9
2012 7.520 2.328 % 30.95 31.640.625 110 6
2013 7.803 2.435 % 31.20 79.765.425 118 1
2014 6.705 2.399 % 35.77 33.565.370 156 6
Toplam 29.473 9.372 % 31.79 177.387.720 488 22
Ülkemizde meydana gelen ENY’lerin yıllara göre değişimi grafik olarak şekil 3. 17’de
aktarılmıştır. Grafiğe göre, 2014 yılında ENY’lerde az da olsa azalma eğilimi görüldüğü
söylenebilir.
55
40.00% 35.77%
29.68% 30.95% 31.20%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
2011 2012 2013 2014
Şekil 3.17. Türkiye’deki ENY’lerin yıllara göre değişimi
Ülkemizde meydana gelen ENY’lerin ev ve iş yerlerine göre dağılımları çizelge 3.35. ile
verilmiştir.
Çizelge 3.35. ENY’lerin ev ve çalışma alanlarına göre dağılımları

Toplam 9.372 %100
Meydana gelen ENY’lerin ev ve iş yerlerinde oluşturduğu hasarların dağılımı, çizelge

3.36’da yer almaktadır.
Çizelge 3.36. ENY sebebiyle oluşan hasarların dağılım oranı

Evlerde meydana gelen ENY 42.695.025 %24.06
İş yerlerinde meydana gelen ENY 134.692.095 %75.93
Toplam 177.387.120 %100
56
Şekil 3.18. ve şekil 3.19’la ev ve iş yerlerindeki ENY değişimleri grafiklere aktarılmıştır.
1700
1650
1600
1550
1500
1450
1400
2011 2012 2013 2014
Şekil 3.18. Türkiye’de evlerde ENY değişimi
780
760
740
720
700
680
660
2011 2012 2013 2104
Şekil 3.19. Türkiye’de iş yerlerinde ENY değişimi
3.5.1. Ülkemizdeki ENY’lerin bina sınıflarına ve meydana geldikleri iç mekânlara göre

dağılımı
İzmir, Ankara ve Antalya illerinde ENY’lerin başladığı bina sınıflarına ait veriler
birleştirilerek çizelge 3.37’de verilmiştir. Bunların, özellikle ENY’lerle mücadele konusunda
İSG uzmanlarına, iş yeri sahiplerine ve mal sahiplerine önemli bir uyarı oluşturacağı
düşünülmektedir.
57
Çizelge 3.37. ENY’lerin başladığı binalar
Yangının meydana geldiği alan Miktar Oran

Apartman, site 3619 %38.61
Müstakil ev 1460 %15.57
Sokak 1041 %11.1
Müstakil iş yeri 664 %7.08
Sahipli arazi ve bahçe 405 %4.32
Apartman iş yeri 395 %4.21
Resmî ve kamuya ait açık kapalı binalar 309 %3.29
Organize sanayi iş merkezi, fabrika 258 %2.75
Kafe, büfe, lokanta, market 239 %2.55
Gecekondu 204 %2.17
Sanayi iş merkezi 161 %1.71
Toplu iş merkezi 140 %1.49
İnşaat alanı 101 %1.07
Okul 100 %1.06
Otel, motel 90 %0.96
Hastane 66 %0.7
Sahipsiz arazi 59 %0.62
Cami 35 %0.37
Konaklama tesisi 14 %0.14
Sinema, lunapark vb. 12 %0.12
Çizelge 3.37’ye göre ülkemizdeki ENY’ler 20 farklı bina kullanım sınıfında meydana
gelmiştir. BYKHY’ye göre ise 10 adet bina kullanım sınıfı bulunmaktadır; camiler, sokaklar,
sahipli arazi-bağ-bahçe ya da sahipsiz araziler bu sınıflamada yer almamaktadır. Sokaklarda
meydana gelen ENY’lerin 3, sahipli arazilerde meydana gelen ENY’lerinse 5. sırada yer
aldığı düşünülürse alınacak önlemler bakımından BYKHY’nin sınıflamasının yetersiz
kaldığı görülmektedir.
Üç ilimizde meydana gelen ENY’lerin başladığı iç mekân bilgileri, birleştirilerek çizelge

3.38’de verilmiştir.
Çizelge 3.38. ENY meydana gelen iç mekânlar
Yangının meydana geldiği iç alan Miktar Oran

Mutfak 1374 %14.66
Salon 1138 %12.14
Ofis 883 %9.42
Ağaç 601 %6.41
Depo 578 %6.16
Banyo 561 %5.98
Müştemilat 539 %5.75
Bina girişi 506 %5.39
58
Çizelge 3.38. (devam) ENY meydana gelen iç mekânlar
Atölye, çalışma, hizmet alanı 498 %5.31

Sokak direği, trafo 493 %5.26
Çatı katı 421 %4.49
Şantiye çadırı ya da barakası 320 %3.41
Yatak odası 291 %3.10
Koridor 272 %2.9
Okul sınıfları ve çalışma odaları 211 %2.25
Ortak kullanım alanı 202 %2.15
Balkon 154 %1.64
Şantiye 102 %1.08
Çocuk odası 87 %0.92
Kablo bacası şaftı 47 %0.5
Ahır 41 %0.43
Lokanta, kafe, büfe içi 37 %0.39
Otluk 16 %0.17
ENY’lerin en çok mutfakta ardından da salon ve ofislerde meydana gelmesi oldukça dikkat
çekicidir. Ayrıca sokaklarda, sahipli/sahipsiz arazilerde ve ağaçlarda meydana gelen
ENY’ler de her açıdan önemlidir.
3.5.2. Ülkemizde meydana gelen ENY’lerin başlama yerleri ve miktarları
Çizelge 3.39’da ENY’lerin başlama yerleri ve miktarları yer almaktadır. Bunlar, ENY’lerin
frekans bilgilerini vermektedir ve birçok risk değerlendirme yönteminde kullanılabilir
durumdadır. Çizelge 3.39., en çoktan en aza sıralamasıyla düzenlenmiştir. Bu verilerin ihbarı
yapılan ve İtfaiye Daire Başkanlıkları tarafından rapor düzenlenen yangın olaylarından
oluştuğu unutulmamalıdır. Yani bildirilmeyen ve olay yerindekiler tarafından söndürülen
ENY’ler hakkında bilgi içermemektedir.
Çizelge 3.39.ENY başlama yerleri ve miktarları

Pano yangını 1182
Havai hatların fırtına/sıcak nedeniyle sehim yaparak, koparak ya da ağaçlara temas
547
ederek başlattıkları yangınlar
516
arklardan meydana gelen yangınlar
59
Çizelge 3.39.(devam) ENY başlama yerleri ve miktarları
Aspiratör yangını 390

Elektrikli ısıtıcı yangını 369
Direklerde izolatör, sigorta ya da kabloların aşırı ısınmasından; direk lambalarından
355
ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan yangınlar
Çoklu priz yangını 306
Klima yangını 278
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 268
TV, müzik seti, DVD player vb. yangını 235
Çamaşır makinesi yangını 219
Yapı bağlantı hattı kablo yangını 217
Aydınlatma ve aydınlatma tesisatları kaynaklı yangınlar 210
Sigorta kutusu yangını 209
Sıva üstü tesisat kaynaklı yangınlar 199
Priz ve anahtar kaynaklı yangınlar 191
Şarj cihazı, dizüstü bilgisayar kaynaklı yangınlar 191
Küçük mutfak aletleri (fırın, su ısıtıcısı, tost/kahve mak. vb.) yangınları 184
Seyyar kablo kaynaklı yangınlar 179
Bulaşık makinesi yangını 159
Sayaç yangını 158
Elektrikle çalışan cihazların kablolarının hasar görmesi neticesinde meydana gelen
115
arklardan kaynaklanan yangınlar
Çeşitli üretim makinelerinden kaynaklanan yangınlar 115
Tavan/duvar tipi havalandırma fanları, hava perdesi, vantilatör yangınları 113
Elektrikli battaniye yangını 111
Havai hatlarda kuşlardan kaynaklanan yangınlar 108
Çeşitli motorlardan kaynaklanan yangınlar 96
Elektrikli kişisel aletlerden (saç kurutma mak., ütü vb.) kaynaklanan yangınlar 94
Tali pano yangını 86
Aşırı akım nedeniyle eriyen kablolarda meydana gelen arkların etraftaki yanıcı
71
nesneleri tutuşturmasından kaynaklanan yangınlar
Güç kaynağı, jeneratör kaynaklı yangınlar 68
Aşırı akımda oluşan izolasyon eriyiklerinin çeşitli malzemeleri tutuşturması
60
nedeniyle çıkan yangınlar
Doğal afetler neticesinde tesisatların zarar görmesiyle oluşan yangınlar 57
Kombilerden kaynaklanan yangınlar 50
Çeşitli büro makinelerinden kaynaklanan yangınlar 49
Bilgisayarlardan kaynaklanan yangınlar 45
Çay/kahve makinesi, su sebili yangınları 35
Exproof ve dustproof ekipman kullanılmamasından kaynaklanan yangınlar 16
Hatalı arıza ve bakım sonrasında gevşek bırakıldığı ya da çok sıkıldığı için kırılan
15
bağlantı noktalarından kaynaklanan arkların neden olduğu yangınlar
Statik elektrik yüklerinin neden olduğu yangınlar 15
Topraklama hatasından dolayı su, doğa lgaz tesisatına şase yangını 11
Elektrikli süpürge yangını 9
Kablo bacası yangınları 4
El tipi iş aletleri yangınları 3
60
3.5.3. ENY’lerin aylara göre dağılımı ve sıklığının arttığı dönemlerdeki başlama yerleri
Ülkemizde meydana gelen ENY’lerin, aylara göre dağılımı şekil 3.20’yle grafik olarak
verilmiştir.
1200
1000
800
600
400
200
0
Şekil 3.20. Türkiye’de ENY’lerin aylara göre dağılımı
Şekil 3.20’den anlaşıldığı üzere haziran, temmuz ve ağustos aylarında ENY miktarında gözle
görülür bir artış vardır. Bu aylardaki ENY başlama yerlerinin belirlenmesi, İSG uzmanlarının
ve konuyla ilgili birçok yöneticinin ilgi alanına girmektedir.
Bu aylarda toplam 2822 ENY meydana gelmiştir. Başlama yerleri açısından ilk 15 ENY,
çizelge 3.40’ta yer almıştır. Yaz aylarında ülkemizde meydana gelen bu ENY’lerin içerisinde
sadece yaz aylarında artış gösterenlerin olabileceği de düşünülmüş ve bu konuda da
araştırma yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar da çizelge 3.41’le sunulmuştur.
Çizelge 3.40. Yaz aylarında en sık görülen ENY sebepleri ve başlama yerleri

337 %11.94
ağaçlara temas ederek oluşturduğu yangınlar
Direklerdeki izolatör, sigorta ya da kabloların aşırı ısınmasından, direk
lambalarından ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan 187 %6.62
yangınlar
Buzdolabı, mini buzdolabı, endüstriyel derin dondurucu yangını 183 %6.48
137 %4.85
iletkenlerdeki arklardan oluşan yangınlar
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 88 %3.11
61
Çizelge 3.40. (devam) Yaz aylarında en sık görülen ENY sebepleri ve başlama yerleri

Çizelge 3.41 Yaz aylarında miktarı en çok artan ENY’ler

Havai hatlarda kuşlardan kaynaklanan yangınlar 83,00 %76,85
337,00 %61,60
ağaçlara temas ederek oluşturduğu yangınlar
Direklerdeki izolatör, sigorta ya da kabloların aşırı ısınmasından, direk
lambalarından ya da direklerde meydana gelen arklardan kaynaklanan 187,00 %52,67
yangınlar
Statik elektrik yüklerinin neden olduğu yangınlar 7,00 %46,66
Buzdolabı, mini iş yeri tipli, ev+endüstriyel derin dondurucu yangını 183,00 %39,27
Çeşitli motorlardan kaynaklanan yangınlar 37,00 %38,54
Tavan/duvar tipi havalandırma fanları, hava perdesi, vantilatör 43,00 %38,05
Bina/direk tipi trafo kaynaklı yangınlar 227,00 %37,39
Güç kaynağı, jeneratör kaynaklı yangınlar 25,00 %36,76
Elektrik nedenli olduğu düşünülen yangınlar 88,00 %32,83
Elektrikle çalışan cihazların kablolarının hasar görmesi neticesinde
37,00 %32,17
meydana gelen arklardan kaynaklanan yangınlar
Exproof ve dustproof ekipman kullanılmamasından kaynaklanan
5,00 %31,25
yangınlar
Sıva üstü tesisat kaynaklı yangınlar 61,00 %30,65
Çeşitli büro makinelerinden kaynaklanan yangınlar 15,00 %30,61
Çeşitli üretim makinelerinden kaynaklanan yangınlar 35,00 %30,43
Kuşlardan kaynaklanan 108 ENY’nin 83’ü yaz aylarında meydana gelmiştir. Bu durumda
kuşlardan yazın kaynaklanan ENY’lerin kuşlardan kaynaklanan tüm ENY’lere oranı %76.85
olmaktadır. Bu durum, pek çok bölgemizde, özellikle tarlalarda, önemli hasarlara yol
açmıştır. Bu nedenle tarım alanlarının olduğu yerlerdeki havai hatlarda, kuşlar için özel
önlemler alınması gerektiği anlaşılmaktadır.
3.5.4. Ülkemizdeki ENY’lerin başlama yerlerinin genelleştirilmesi
ENY’ler çizelge 3.42’de toplanmış ve başlama yerleri genel olarak verilmiştir.
62
Çizelge 3.42. Ülkemizdeki ENY’lerin başlama yerlerine göre genel görünümü

Tesisat kaynaklı ENY 4859 % 51,84
Tüketim cihazlarından kaynaklanan ENY 3668 % 39,13
Elektrik nedenli olduğu düşünülen ENY 268 % 2,85
Üretim cihazlarından kaynaklanan ENY 115 % 1,22
Havai hatlarda kuşlardan kaynaklanan ENY 108 % 1,15
Motorlardan kaynaklanan ENY 96 % 1,02
Güç kaynağı ve jeneratörlerden başlayan ENY 68 % 0,72
Kombilerden kaynaklanan ENY 50 % 0,53
Büro makinelerinden kaynaklanan ENY 49 % 0,52
Bilgisayarlardan kaynaklanan ENY 45 % 0,48
Exproof ve dustproof ekipman kullanılmamasından
16 % 0,17
kaynaklanan ENY
Sokaklarda meydana gelen ENY 15 % 0,16
Statik elektrik yüklerinin neden olduğu ENY 15 % 0,16
3.6. İş Güvenliği
İş güvenliği; mühendislik, sosyoloji, psikoloji ve tıp gibi birçok bilim dalının hem
çalışanların hem de işletmelerin güvenliği için araştırmalar yaparak elde ettiği sonuçlarla
uygulamalar geliştirdiği multidisipliner bir bilim dalıdır. İş güvenliğinin tanımıyla ilgili
olarak ILO, WHO gibi kurumların yanı sıra birçok araştırmacı da çeşitli tanımlamalar
yapmıştır. Bu tanımların hepsinin ortak noktası, çalışanları öncelikle iş kazalarından
ardından meslek hastalıklarından korumaktır (Dizdar, 2003 ve Yiğit, 2008).
İş güvenliği uygulamalarında hedef, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemektir.

Belirlenen hedefe ulaşmak, başarılı uygulamalar yapmakla mümkündür. Günümüzde bir
proses olarak adlandırılmaya başlanan iş güvenliği uygulamaları, özellikle endüstriyel
kuruluşlarda birbirine bağlı adımlar ile sürdürülmektedir. Yani bir defalığına uygulanıp sonra
rafa kaldırılan bir uygulama olmaktan çıkarılmıştır.
Genel olarak 4 bölümden oluşan uygulamaların ilk adımı iş güvenliği kültürünü

oluşturmakla başlar. Bu adımda, iş yerinde gerekli kurulların oluşturulması, temel iş
güvenliği eğitimlerinin verilmesi, çalışan teknikerlerin mesleki eğitim alması, ilk yardım ve
arama-kurtarma ekiplerinin oluşturulması, bu ekiplerin gerekli eğitimleri alması gibi önemli
çalışmalar yer almaktadır.
63
Uygulamaların ikinci adımı, iş yerindeki tehlikelerin belirlenmesidir. Tehlikeleri belirleme
çalışmaları oldukça kapsamlıdır. Çalışanların görüşlerine başvurmayı; iş yerinde daha önce
meydana gelen kazaları, aynı iş kolundaki diğer iş yerlerinde oluşan kazaları ve ulusal kaza
raporlarını incelemeyi gerektirmektedir. Ayrıca iş yerinde yürütülen işlere ve 6331 sayılı İş
Kanunu’na bağlı olarak çıkarılan yönetmelikler çerçevesinde sorgulamalar yapmayı da
gerektiren önemli bir çalışmadır. Genel olarak, fiziksel tehlike kaynakları (ısı, ışık, gürültü,
titreşim vb.), kimyasal maddelerden ve bunların kullanımından kaynaklanan tehlikeler,
biyolojik maddeler ve bunların kullanımından kaynaklanan tehlikeler, kanserojen ve mutajen
maddelerden kaynaklanan tehlikeler, iş yeri makinelerinden kaynaklanan tehlikeler,
ergonomi ve yangın konularında araştırma ve sorgulamalar yapılır.
İş güvenliği uygulamalarındaki üçüncü adım, belirlenen tehlikelerle ilgili risklerin

değerlendirilmesi ve gereken önlemlerin alınmasıdır. Risklerin değerlendirilmesinde 36
yöntem bulunduğu bilinmekte ve bu yöntemler uygulanmaktadır. Kalitatif (nitel) ve
kantitatif (nicel) yöntem olarak iki ayrı sınıfa ayrılan bu yöntemlerin iş yerine uygun
seçilmesi ve doğru uygulanması, iş güvenliği hedeflerine ulaşmada diğer bir önemli konudur.
Hangi yöntem uygulanırsa uygulansın, etkin çalışmalar yapmak, kişisel kararlardan çok
bilimsel tabanlı çalışmalar yürütmek (istatistiklerden yararlanmak) ve olasılık
teoremlerinden yararlanmak oldukça önemlidir. Yöntem seçiminde iş yerinde kullanılan
teknolojinin düzeyi (düşük–orta–karmaşık) belirleyici olmakla birlikte, birden fazla
yöntemin kullanılması da mümkündür (Özkılıç, 2014).
İş güvenliğinde başarıya ulaşmanın dördüncü adımı, koruyucu saha çalışmaları yürütmektir.

Saha çalışmaları, iş yerinde var olan ekiplerin İSG sorumluluklarını arttırarak gerçekleştirilir.
Belirlenen tehlikelere ilişkin periyodik yasal kontrollerin dışında haftalık ya da aylık olarak
yürütülecek kontroller sayesinde alınan önlemlerin yürütümünde süreklilik sağlandığı gibi
aksaklıklar da belirlenecektir (Şengöz ve Merdan, 2017-3).
3.6.1. İSG açısından FMEA yöntemi
Hata türü ve etkileri analizi olarak ülkemizde sektörde kullanılan yöntem, 1960’lı yılların
başında havacılık ve uzay çalışmalarında kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Günümüzde
kimya, otomotiv, tekstil, gıda, çimento üretim endüstrilerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bir,
prosesteki, makinedeki veya teçhizattaki her bir potansiyel hata türünün sistem üzerindeki
sonuçları ya da etkilerinin değerlendirilerek sıklıklarına göre sınıflandırılmaları temeline
dayanan bir yöntemdir (Özkılıç, 2014)
64
Tasarım FMEA, proses FMEA, hizmet FMEA ve sistem FMEA olmak üzere dört farklı türü
olan yöntem, her sektörde uygulanabilmektedir. Uygulamalar incelendiğinde iki temel
uygulamayla karşılaşılmaktadır.
Birinci uygulama alanı: Üretilen ürünlerin ya da hizmetlerin hatasız olmasına odaklanmıştır.

Orman ürünleri imalatında gerçekleştirilen uygulamada ise hatalı mobilya üretiminin
azaltılması hedeflenmiştir (Taş, 2010).
İkinci uygulama alanı: Üretim ya da hizmet aşamalarında meydana gelmesi muhtemel

kazaları öngörmeye dayanmaktadır. Hazır giyim imalatında gerçekleştirilen uygulamada, iş
kazalarının azaltılması hedeflenmiştir (Milli, 2015).
FMEA yönteminde olası zararın şiddetinin belirlenmesi diğer risk değerlendirme

yöntemlerinde de farklı adlar altında İSG uzmanlarının karşısına çıkmaktadır. Bu
değerlendirmeyi İSG uzmanlarının kendi bilgilerine göre ya da çalışanların beyanlarına göre
yaptıkları, kaynak özetlerinde belirtilmiştir. Ayrıca FMEA yönteminin uygulanmasında
olası bir zararın önceden fark edilmesi de İSG uzmanlarını oldukça zorlayan adımlardan
birisidir. Çünkü incelenen bilimsel çalışmalarda görülmüştür ki İSG uzmanları bu adımda da
ya kendi bilgilerine göre ya da çalışanların bilgilerine göre karar vermişlerdir. Her iki
değerlendirmenin aslında bilimsel olarak yapılabileceği farklı çalışmalarda gösterilmiştir
(Şengöz ve Merdan, 2017-3). Bu bilimsel yaklaşımların FMEA yöntemine diğer risk
değerlendirme yöntemlerine göre önemli bir avantaj sağladığı açıktır. Bu nedenle de bu
çalışmada FMEA yöntemi tercih edilmiştir.
FMEA yönteminin uygulanması için, iş yerinde oluşturulan İSG çalışma ekibi aracılığıyla
hatalara bağlı olarak belirlenen tehlikeler ve bunlara bağlı etkilerin değerlendirilmesi sonucu
hata kritiklik düzeyi belirlenmeye çalışır. Hata kritiklik düzeyi, risk öncelik skoru olarak
adlandırılan RÖS değerinin hesaplanmasıyla gerçekleştirilir. RÖS değerinin hesaplanması
için de hata modlarıyla ilişkili zararların oluşması olasılığı (P), oluşacak zararın şiddeti (S)
ve zararın oluşmasının fark edilmesi (D) sorularının yanıtlanması gerekmektedir (Özkılıç,
2014).
65
Çizelge 3.43. Zararın oluşma olasılığı
Zararın Oluşma Olasılığı (P)

Olasılık Oran Puan
½’den fazla 10
Çok yüksek
1/3 9
1/8 8
Yüksek
1/20 7
1/80 6
Orta 1/400 5
1/2000 4
1/15000 3
Düşük
1/150.000 2
Az 1/1.500.000 1
Çizelge 3.43’te, zararın oluşma olasılığı (P) değerlendirme tablosu verilmiştir. çizelge
3.44’te zarar meydana geldiğinde oluşacak hasarın (S) değerlendirme tablosu ve çizelge
3.46’te de zararın meydana gelmesinin fark edilmesinin (D) değerlendirilmesi tablosu
verilmiştir (Özkılıç, 2014).
Çizelge 3.44. Zarar meydana geldiğinde oluşacak hasarın şiddeti
Zararın Şiddetinin Dereceleri (S)

Şiddetin etkisi Puan
Çok büyük hasarlara yol açabilecek, uyarısız gelen tehlike. 10
Toplu ölümlere neden olabilir ve büyük hasarlara yol açar. 9
Sistemin tamamı hasar görür; ölümler, çok sayıda ve ciddi yaralanmalar,
8
yanıklar, zehirlenmeler görülür
Sistemin önemli kısmı hasar görür, ölümler ve yaralanmalar meydana gelir. 7
Sistemin çalışmasını önemli ölçüde etkileyen arızalar oluşur. Çok sayıda
6
yaralanma ve zehirlenme vakası görülür.
Bazı makine hasarları, çalışanların vücutlarında fiziksel hasarlar, kalıcı iş
5
göremezlikler görülür.
Çalışanların vücutlarında kalıcı olmayan fiziksel hasarlar ve kısa süreli
4
rahatsızlıklar meydana gelir.
Sistemin çalışması yavaşlar, çalışanlarda korkuya bağlı şoklar görülür. 3
Çalışma alanında işler bölgesel olarak ve geçici bir süre durur. Çalışanlarda
2
kısa süreli şaşkınlıklar görülür.
Çok kısa süreli şaşkınlık olur. “Ramak kala olayı” yaşanır 1
Bir iş yerinde yaşanılan kazaya bağlı olarak çalışanlarda ve iş yerinde meydana gelecek
olumsuzluklarla ilgili puanlama Çizelge 3.44’le verilmiştir. Ancak bu puanlamalara neye
66
göre karar verileceği açık değildir. Bu amaçla çizelge 3.45’le getirilen bilimsel yaklaşımın,
zararın şiddetinin derecesine karar vermekte kolaylık sağlayacağı açıktır (Şengöz ve Merdan,
2017-3).
Çizelge 3.45. Olası zararın şiddetinin sorgulanması
A1 A2
Sıra Araştırma konusu
Evet Hayır
İş yerinde makinelerin yerleşiminde ergonomiye
1 X
dikkat edilmiş mi?
2 İş yerinde acil durum eylem planı hazırlanmış mı? X
3 İş yerinde acil durum tatbikatları yapılmış mı? X
İş yerinde arama kurtarma ve ilk yardım ekipleri
4 X
oluşturulmuş mu?
5 Çalışanlara yangın eğitimi verilmiş mi? X
6 İş yerinde kaza anında sesli uyarı sistemi var mı? X
İş yerinde yerlerde yürüyüş yolu, forklift yolu gibi
7 X
yol ayrımlarını gösteren çizgiler var mı?
İş yerinde acil durumlar için çıkışları gösteren
8 X
yönlendirme levhaları ve yol çizgileri var mı?
İş yeri kaçış yolları ve çıkış kapıları sayısı BYKHY
9 X
hükümlerine göre yeterli mi?
Sonuç 1 8
Çizelge 3.45’de verilen örnek değerlere göre,
Olası hasarın oranı = [ ∑ ( A2 ) / 9 ] x 100
Formülü kullanılacak olursa;
Olası hasarın oranı = [ 8 / 9 ] x 100 = % 88.89
Değerine ulaşılır ve bu durumda, iş yerinde meydana gelecek hasarın şiddet derecesi 9 olarak
alınabilir.
67
Çizelge 3.46. Zararın fark edilmesi
Zararın fark edilme dereceleri (D)

Şiddetin etkisi Puan
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması mümkün
10
değil.
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması çok zor. 9
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması zor. 8
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması günlük
7
saha kontrollerine bağlı.
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması haftalık
6
saha kontrollerine bağlı.
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması aylık saha
5
kontrollerine bağlı.
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması kolay. 4
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması çok kolay. 3
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmesi ya da anlaşılması basit. 2
Var olan hatanın ve gelecek diğer hataların fark edilmemesi ya da anlaşılmaması
1
imkânsız.
Çizelge 3.46’da verilen bilgilerin değerlendirmesinin nasıl yapılacağı da açık olmadığı için
daha önce belirtildiği gibi İSG uzmanları kendi bilgilerine göre ya da çalışanların
beyanlarına göre karar vermektedir.
Çizelge 3.47. Zararın fark edilmesinin araştırılması
A1 A2
+1 –1
1 İş yeri İSG Kurulu düzenli olarak toplanıyor mu? E: +1, H:-1 X
2 İş yerinde risk analizi yapılmış mı? E: +1, H:-1 X
3 Çalışanlar temel İSG eğitimi almışlar mı? E: +1, H:-1 X
Çalışanlara yangın eğitimi ve elektriksel tehlikeler (çarpılma ve
5 X
yangın) hakkında eğitimler yapılmış mı? E: +1, H:-1
İş yerinde çalışan elektrik bakım ekibi, mesleki yeterlilik belgesi almış
5 X
mı? E: +1, H:-1
6 İş yerinde acil durum yönetimi hazırlanmış mı? E: +1, H:-1 X
İş yeri elektrik tesisatlarında yıllık yasal periyodik testler yapılmış mı?
7 X
E: +1, H:-1
İş yerinde elektrik tesisatlarında ve cihazlarda haftalık saha kontrolleri
8 X
yapılıyor mu? E: +1, H:-1
İş yerinde onaylı elektrik tesisat projesinin haricinde (tadilat projesi
9 X
olmadan) değişiklikler yapılmış mı? E: -1, H:+1
Sonuç 2 7
68
Yukarıda verilen çizelge 3.47’yle zararın fark edilmesine bilimsel bir yaklaşım getirilerek bu
yanlış uygulamanın önlenmesi hedeflenmiştir.
Elde edilen oranla, fark etme için D, 8 alınabilir. Böylece İSG uzmanının yanlış
değerlendirme durumu ortadan kaldırıldığı gibi iş yerinin dinamiklerine göre karar verme
süreci de başlatılmış olur.
Çizelge 3.47’de verilen örnek değerlere göre,
Olumsuzlukların oranı = [ ∑ ( A2 ) / 9 ] x 100
Formülü kullanılacak olursa;
Olumsuzlukların oranı = ( 7 / 9) x 100 = %77,7
değerine ulaşılır.
FMEA yönteminin uygulanmasındaki son problem, bir hasarın meydana gelme olasılığının
hesaplanmasıdır. Bu çalışmayla ülkemizin ENY profili çıkartılmış ve elde edilen istatistik
sonuçları sadece FMEA değil aynı zamanda Fine-Kinney, L matris yöntemi gibi birçok risk
değerlendirme yönteminin ihtiyaç duyduğu veriler sağlamıştır. Bir çalışmada, ENY
istatistikleri kullanılarak bu değerin hesaplamasının nasıl yapılması gerektiği belirtilmiştir
(Şengöz ve Merdan, 2017-1)
Çizelge 3.45 ve çizelge 3.47 araştırmalarına göre belirlenen S ve D değerleriyle konuyla

istatistik bilgilerinden yararlanarak hesaplanan P değeriyle hata kritiklik değeri RÖS, şu
yöntemle hesaplanmaktadır:
RÖS = P x S x D
Elde edilen sonuçlar, çizelge 3.48’e göre değerlendirilmektedir ( Şengöz ve Merdan, 2017-
1).
69
Çizelge 3.48. RÖS değerlendirme
RÖS Aralığı İşlem

RÖS < 40 Var olan durumun korunması sağlanır.
40 < RÖS < 100 Alınması gereken birinci kademe önlemler tartışılır ve uygulanır.
Acil durum öncesidir. Önlemlere hızlıca karar verilir ve bunların
100 < RÖS <250
uygulanması sağlanır.
Acil durum yaşanmaktadır. İş durdurulur, önlemler hızlıca
RÖS > 250
karara bağlanır ve uygulamaya geçirilir.
Çizelge 3.48’le verilen dört farklı durum, uygulanacak önlemlerin maliyeti ve uygulama
süresi, uygulamada çalışanlara verilecek eğitimler ve öngörülemeyen çeşitli resmî işlemler
bakımından iş yerlerini zorlamaktadır. Bu nedenle de hata kritiklik değerlendirmesi, 40 - 250
arasında dört basamak değil de beş ya da altı basamak olarak da düzenlenebilir. “Hangi
durumlar iş yeri için kabul edilemez ve iş durdurmayı gerektirmektedir, hangi durumlar acil
durum öncesi olmaktadır?” gibi konularda, iş yeri İSG kurulunun karar vermesi
gerekmektedir.
3.6.2. FMEA yönteminin uygulanmasında kullanılacak iş akış diyagramı
Hangi yöntem uygulanırsa uygulansın başlamadan önce bir iş akış diyagramı oluşturmak
öngörü yeteneğini arttıracaktır. Bu konuda değişik uygulamalar olmakla birlikte şekil
3.21’de gösterildiği gibi bir iş akış diyagramıyla başlanabilir (Kahraman ve Demirer, 2010).
Sunulan FMEA yönteminin uygulama iş akış diyagramı her iş yeri için ortak özellikleri
taşımakla birlikte içeriğindeki adımlar değişecektir. Örneğin şekil 3.21’de gösterilen tehlike
üst başlıkları, iş yerlerinin hepsinde aynı olamaz. Herhangi bir basınçlı tüp, bir iş yerinde
kullanımı zorunlu ekipman iken başka bir iş yerinde kullanılmamaktadır. Yani basınçlı bir
tüp bir iş yerinde tehlike üst başlığı olurken başka bir iş yerinde olmayacaktır. Dolayısıyla
tehlike üst başlıklarını belirlerken iş yerlerinin dinamiklerine göre karar vermek
gerekmektedir.
İş akış diyagramının ilk adımı, ekip oluşturulmasıdır. Ekip üyeleri çalışanlar arasından
“gönüllük esasına göre” seçilmelidir. Seçilen ekip üyeleri genel olarak iş güvenliği, ardından
da tehlike ve riskler konusunda bilgilendirilmelidir.
Ekip üyeleriyle birlikte iş yerine ait tehlike üst başlıkları belirlendikten sonra kontrol listesi
yönteminden yararlanarak iş yerinde tehlikeler (hata modları) araştırması yapılır. Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı, iş yerlerinde yapılacak risk değerlendirme çalışmaları için İş
70
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü aracılığıyla hazırladığı kontrol listelerini, İSG
uzmanları ve iş yeri sahiplerinin kullanımına açmıştır (İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü, 2017). Bu kontrol listeleri yöntemi, bir risk değerlendirme yöntemidir ama
tehlikeleri belirlemede kullanılabildiği gibi risk önleyici çalışmalar yapıldıktan sonra iş
yerinde koruyucu faaliyetler yürütülürken de kullanılabilir.
Şekil 3.21. Yöntemin uygulanmasında kullanılacak iş akış diyagramı
71
4. ARAŞTIRMA VE BULGULAR
Elektrik, küçük, orta ya da büyük ölçekli oluşuna bakılmaksızın her iş yeri için ortak bir
tehlikedir. Aynı tehlike kamu kurum ve kuruluşlarında da söz konusudur. Çalışanların/orada
bulunanların elektrik akımına maruz kalmaları, yangın ve patlamalar, karşılaşılabilecek
risklerden en önemlileridir. Bu çalışmada, Antalya’da fason imalat yöntemiyle çalışan bir
tekstil fabrikasıyla 1994 yılında açılan bir ilköğretim okulundaki elektrik tesisatlarının
kontrolünde FMEA yöntemi uygulaması yapılmıştır. Bu uygulamayla risklerin önceden
tespit edilmesi ve meydana gelebilecek ENY’lerin önlenmesi amaçlanmıştır. Her iki
mekânda da şekil 4.1’deki kontrol akış diyagramı uygulanmıştır.
Elektrik Mühendisleri Odası tarafından, elektrik tesisatlarının kontrolüyle ilgili yapılması

istenen ölçümler, sadece topraklama ve koruma elemanlarının kontrol edilmesinden ibarettir.
Fakat bu ölçümler, iş yerlerini ENY’lere karşı korumakta yetersizdir. Çünkü kontrollerin
daha geniş kapsamlı olması gerekmektedir.
Şekil 4.1’deki kontrol akış diyagramında, yapılması gereken kontrollerin kapsamlı bir
sıralaması yer almaktadır. Ancak bunları her mekânda uygulayabilmek kolay değildir.
Mesela harmonik üreten kaynaklar, tekstil atölyesinde yokken ilköğretim okulunda
bulunmaktadır. Tekstil atölyesinde kullanılan dikiş makinelerinin motorları, basit yol verilen
tek ya da üç fazlı motorlar olarak karşımıza çıkarken okulda kesintisiz güç kaynağı
kullanıldığı görülmüştür ve kesintisiz güç kaynaklarının harmonik ürettiği bilinmektedir.
72
Şekil 4.1. Elektrik tesisatı kontrol diyagramı
4.1. Tekstil Fabrikasında Yapılan Çalışma
FMEA analizinin uygulandığı ilk yer olan fabrika, Antalya’da 18 yıldır faaliyet gösteren bir
iş yeridir. Kurulduğu ilk yıllarda Organize Sanayi Bölgesi’nde, 150 işçinin çalıştığı bir
yerken daha sonra, çalışan sayısı azaltılmış ve imalat yeri de değiştirilerek küçültmeye
gidilmiştir. 2014 yılında imalat yeri olarak bir sitenin sığınağını kullanan şirket, 30
çalışanıyla birlikte çeşitli şirketler için tekstil ürünleri imalatına devam etmiştir. İlk risk
73
analizi, aslında sığınak olan ama işveren tarafından iş yeri olarak kullanılan bu mekânda
yapılmıştır.
Mekândaki analiz sonucunda kendilerine şartların hem yasal hem de fiziksel olarak uygun
olmadığı beyan edilince, imalat yeri 2017 yılı başında yeniden taşınmıştır. Fabrikanın
taşındığı her iki mekânda da elektrik tesisatıyla ilgili çalışmalar yapılmış ve bu bölümde
sırasıyla sunulmuştur.
İşletmenin iş akış diyagramı şekil 4.2’de verildiği gibidir. Farklı firmalardan yapılan
siparişler için kıyafet tasarımı yapılmakta, ardından depodan alınan kumaş, kesimhanede
işlenip dikişe gitmektedir. Dikiş işlemi tamamlanan kıyafetler önce ütüye ardından da
paketleme kısmına gitmektedir. Paketlenen ürünler daha sonra sevkiyat için depoya
kaldırılmaktadır. Farklı tarihte gerçekleştirilen her iki risk analizi uygulamasında da iş
akışının bu şekilde sürdürüldüğü tespit edilmiştir ancak ikinci taşınmadan sonraki iş yerinde
tasarım, kesim ve ütü işlemlerinin henüz gerçekleştirilmediği görülmüştür. Bu işlemlere daha
sonra başlanacağı işveren tarafından belirtilmiştir.
Şekil 4.2. Firmadaki iş akış diyagramı
4.1.1. Fabrikanın ilk faaliyet yerinde yapılan çalışma
Sığınak olarak tasarlanan fakat sonradan tekstil fabrikasının kullanımına açılan iş yerindeki
elektrik tesisatında meydana gelecek aşırı ısınmalar, dış darbeler ve arklar, “hata modu”;
yangın ise “etki” olarak kabul edilmiştir. Topraklama ölçümleri yapılmamıştır. Şekil 4.3. ve
şekil 4.4’ten görülebileceği gibi basit bir pano kullanıldığından koruma elemanlarının test
aşamasına geçilememiştir. Belirlenen temel hata modu ve etkisi için, çizelge 4.1. çizelge 4.2.
ve çizelge 4.4’e göre saha araştırması yapılarak tehlikeler ve riskler belirlenmiştir (Şengöz ve
Merdan, 2017-3). Ayrıca çizelge 4.1’le iş yeri panosunda, çizelge 4.2’yle iş yeri elektrik
tesisatlarında tehlike belirlemesi gerçekleştirilmiştir.
74
Çizelge 4.1. İş yeri panosunda tehlike ve risk belirleme formu
KONTROL FORMU
İşletme Adı: (…) Tekstil Fabrikası
Bölüm: Depo Tarih: 19.11.2014
Kontrolü Yapılan Sistem: İş yeri panosu Kontrol: 1
Formu Hazırlayan: Mehmet Cem Şengöz Formu Hazırlayanın Unvanı: İSG Uzmanı
Yapılan Çalışma
Öngörülen Tehlike E H Risk/Tavsiye
Pano iş yeri için TS EN 61439 Standardı’na
X Yangın riski var.
uygun mu?
Tekstil tozları, pano içerisinde yanıcı yüzey
Pano kapağı kilitli mi? X
oluşturabilir.
Periyodik pano kontrolünde, çalışma yapan
Panoda topraklama var mı? X
teknikerin akım etkisinde kalmasına yol açabilir.
Pano üzerinde boya veya başka bir sıvı Kapağı kilitli tutulmadığında sıçrayan sıvılar
lekesi var mı?
X yangına ve ciddi arızalara yol açar. Sıvı
sıçramasının nedeni araştırılmalı ve önlenmeli.
Pano ve elamanlarının güç tasarımı EMO Panoda, tesisatlarda ve kullanılan cihazlarda
X
yönetmeliklerine göre doğru mu? yangına ve arızalara yol açabilir.
Pano içi devre koruma elemanları doğru
X Yangına yol açabilir.
çalışıyor mu?
Pano elemanlarının bağlantılarında kablo
X Ark ve ENY nedenidir.
pabucu kullanılmış mı?
Pano elemanlarının kablo giriş ve Yangına yol açabilir. Çalışanların akım etkisinde
çıkışlarında gözle görülen siyahlaşmalar var X kalarak yaralanmalarına yol açabilir.
mı?
Pano içerisinde sabitlenmeyen kablo ya da
X ENY nedenidir.
eleman var mı?
Pano etrafında bulunmaması gereken çeşitli Panoda oluşacak arkların sıçramasıyla etraftaki
X
malzemeler var mı? yanabilir malzemeleri tutuşturabilir.
Pano etrafında olmaması gereken (yangın Tesisatlarda meydana gelen arızalardan dolayı
söndürme sistemi haricinde) su/doğal gaz X patlayan su borularının panolarda yangına yol
tesisatı var mı? açtığı bilinmektedir.
Pano yakınında titreşim üreterek çalışan
X Risk yok.
cihazlar ya da motorlar var mı?
Pano içi devre koruma elemanlarının ölçü ve Yasal olarak yılda en az bir defa periyodik test
X yaptırılmalı ve rapor, İSG dosyasında
testleri yapılmış mı?
tutulmalıdır.
Böyle iş yerlerinin panolarında mutlaka 3 ya da
Pano yangın korumalı termik manyetik şalter 4 kutuplu termik manyetik şalter kullanılmalıdır.
X
kullanılmış mı? (Kaçak akımlarla birlikte kısmi de olsa
ENY’lere karşı koruyucu olmaktadır.)
75
Çizelge 4.2. Elektrik tesisatları tehlike ve risk belirleme formu
KONTROL FORMU
Bölüm: Tüm iş yeri Tarih: 19.11.2014
Kontrolü Yapılan Sistem: İç tesisat
Kaçıncı Kontrol: 1
(cihaz beslemeleri, aydınlatma ve priz)
Yapılan Çalışma
Çalışanların akım etkisinde kalmalarına ve
Tesisatta periyodik kontroller yapılmış mı? X
yangına yol açabilir.
Elektrik tesisat projesi EMO Elektrik İç İşletme için uygun olmayan bu projeyle cihaz
Tesisleri Yönetmeliği ve HD 60364 X çalıştırmak kablolarda aşırı akıma ve ENY’ye
Standardı’na göre yapılmış mı? yol açar.
Değişiklikler ve kablo kesitleri kontrol
İç tesisat projesi var mı? X
edilemiyor. Yangına yol açabilir.
Tesisat kesitleri doğru seçilmiş mi? X Yangına yol açabilir.
Tesisat iletkenlerinin ortama göre seçimi Tesisat, zamanla korozyona ve oksitlenme
X
doğru mu? nedeniyle yangına yol açabilir.
Tesisat, belirlenen kablo çekme esaslarına Strafor kullanılarak yapılan asma tavandan
X
göre uygulanmış mı? çekilmiş. Yangına yol açabilir.
Tesisat klemens kullanılarak montajlanmış
X Yangına yol açabilir.
mı?
Tesiste kolay yanabilir katı, sıvı veya gaz
X Risk yok.
mamullerle çalışmalar yapılıyor mu?
Tesiste üretim süreçlerinde kolay yanıcı Enerjisi düşük arklarda dahi yangın riski
X
tekstil tozları var mı? yüksektir.
Tesiste projeye aykırı sıva üstü tesisat
X Aşırı akıma bağlı ENY riski oldukça yüksektir.
çekilmiş mi?
Tesisat dağıtımında tali pano, yük başı
X Arıza durumunda yangına yol açabilir.
panosu kullanılmış mı?
Tesiste titreşim üreterek çalışan cihazlar var Titreşimler, elektriksel bağlantı noktalarında
X
mı? gevşemeye ve arklara neden olur.
Bu cihazların elektrik besleme kablolarının
Çalışırken ısı üreten motor ya da cihazlar
X cihazdan yayılan ısıya karşı yalıtımlarının
var mı?
yapılmış olması gerekir.
Motorların enerji girişlerinde klemens ve Düz bağlantılar ısı üretme ve ısıya bağlı
X
kablo pabucu kullanılmış mı? gevşemeyle ENY’ye yol açma eğilimindedir.
Elektrik tesisatının basınçlı buhar sistemi
Basınçlı buhar kullanılıyor mu? X arızalarına karşı yalıtımının iyi yapılmış olması
gerekir.
Aydınlatma anahtarlarında ya da Çalışanların akım etkisinde kalmalarına ve
X
prizlerinde çatlak, kırık veya ark izi var mı? arklarla birlikte ENY’ye yol açar.
Tozlardan arındırılmalı ve yağ kalıntısının
Cihazların kabloları üzerinde toz ve yağ
X nedeni araştırılarak önlenmelidir. Yağlar, kolay
birikmeleri var mı?
yanan sıvılardır.
76
Çizelge 4.2.(devam) Elektrik tesisatları tehlike ve risk belirleme formu
Yerde bulunan ve sürekli hareket eden kablolar

Hareketli motorlar için korniş besleme
X darbelere karşı korumasızdır ve ezilerek ark
sistemi yapılmış mı?
yapmaya başlar.
Genel olarak sistemde kullanılan
Risk yok. Periyodik olarak sistem
aydınlatma, priz ve çoklu prizlerde termal X
denetlemesine devam edilmeli.
görüntüler normal mi?
Genel olarak işletmede kullanılan
Risk yok. Periyodik olarak sistem
cihazların enerji beslemelerindeki termal X
denetlemesine devam edilmeli.
görüntüler normal mi?
Şekil 4.3. ve şekil 4.4’ten görülebileceği gibi, basit bir pano kullanıldığı için koruma
elemanlarının test aşamasına geçilememiştir.
Şekil 4.3. İş yeri panosunun bulunduğu depo Şekil 4.4. Pano
Fabrikanın bulunduğu mekân sığınak olarak tasarlandığından yüksek tavanlıdır, aydınlatma

tesisatı buna göre yapılmıştır ve iş yerindeki çalışmalara için uygun değildir. Aydınlatmanın
uygun duruma getirilmesi amacıyla tavan, strafor kullanılarak aşağı çekilmiştir; bu durum,
şekil 4.5’le gösterilmiştir.
Strafor çok kolay yanan bir malzemedir, meydana gelebilecek arklar neticesinde çok kısa bir
zamanda yangın başlayabilir. Üstelik klemens ve kablo pabucu kullanılmadan yapılan tesisat
montajlarında çoğunlukla arklar meydana gelmektedir.
77
Şekil 4.5. Strafor ile yapılan asma tavan ve aydınlatma tesisatı
Fabrikadaki dikiş makineleri, ütüler, bilgisayarlar ve daha birçok cihaz için, sıva üstü
tesisatla panodan elektrik taşınmıştır fakat sıva üstü tesisatlar ortam şartlarına karşı
korunmasızdır. Ayrıca kimi yerde kalın kesitli tesisat kullanıldığı tespit edilmiştir. Oysaki bu
tarz iş yerlerinde kullanılacak cihazların ihtiyacına göre bir elektrik tesisat projesi çizilmeli
gerekli onaylar alınmalı ve uygulanmalıdır.
İş yeri ya da herhangi bir alanda kullanılacak elektrik tesisat sistemindeki kablo kesitleri ve
koruma elemanlarının akım değerlerinin ana girişten yüke doğru gidilirken küçülerek
seçilmesi gerekmektedir. Bir iş yerinde rastgele seçilen kablo, ana panoda aşırı ısınmaya ve
yangınlara yol açar.
Şekil 4.6’da görüldüğü üzere, tesisat, bir dış yanmanın etkisine maruz kalmıştır. Tali panoyla
yapılması gereken dağıtımlar, buat kutularıyla yapılmıştır.
Kabloların buat kutularında klemens ve kablo pabucu kullanılmadan yapıldığı, Şekil 4.7’de
açıkça görülmektedir. Bu şekildeki bağlantılar aşırı ısınma, erime ve yangınlara yol
açmaktadır.
Şekil 4.6., Şekil 4.7., Şekil 4.8., Şekil 4.9. ve Şekil 4.10’da yer alan görüntüler, iş yerinin
sıva üstü tesisatının durumunu ortaya koymaktadır.
78
Şekil 4.6. Sıva üstü tesisat-1 Şekil 4.7. Sıva üstü tesisat-2
Şekil 4.8. Sıva üstü tesisat-3 Şekil 4.9. Sıva üstü tesisat-4
Şekil 4.10. Sıva üstü tesisat-5
Saha çalışmalarına ilave olarak FMEA analizleri için gerekli fark edilebilirlik yeteneği ve
oluşacak hasarın şiddetinin belirlenmesi için 3.bölümde verilen çizelge 3.47. ve çizelge
3.48’deki araştırma bilgileri, bu fabrikada uygulanmış ve sonuçları, çizelge 4.3. ve çizelge
4.4’e aktarılmıştır.
79
Çizelge 4.3. Olası bir ENY’yi önceden fark etme
A1 A2
+1 –1
1 İş yeri İSG Kurulu düzenli olarak toplanıyor mu? E: +1, H:-1 X X
2 İş yerinde risk analizi yapılmış mı? E: +1, H:-1 X X
3 Çalışanlar temel İSG eğitimi almışlar mı? E: +1, H:-1 X X
Çalışanlara yangın ve elektriksel tehlikeler (çarpılma ve yangın)
5 X X
hakkında eğitimler yapılmış mı? E: +1, H:-1
İş yerinde çalışan elektrik bakım ekibi mesleki yeterlilik belgesi almış
5 X X
mı? E: +1, H:-1
6 İş yerinde acil durum yönetimi hazırlanmış mı? E: +1, H:-1 X, X
7 X, X
E: +1, H:-1
8 X, X
İş yerinde onaylı elektrik tesisat projesinin haricinde (tadilat projesi
9 X, X
Sonuç 0/5 9/ 4
Fark etmeme durumu: [ A2 / 9 ] = [ 9/ 9 ] = 1x100 = % 100, RÖS hesabında kullanılacak D = 10
Planlama sonrası fark etmeme durumu: [ 4 / 9 ] = % 44.44, RÖS için D = 5
Not: Koyu renkli işaretlemeler planlamadan sonraki hedef durumu yansıtmaktadır.
Çizelge 4.4’ten de görülebileceği üzere, sahada araştırma yapılmış, tehlikeler ve riskler

belirlenmiştir (Şengöz ve Merdan, 2017-3)
Çizelge 4.4. Meydana gelecek hasarın şiddetinin sorgulanması
A1 A2
Evet Hayır
İş yerinde makinelerin yerleşiminde acil durumlar göz önünde tutulmuş
1 X X
mu?
2 İş yerinde acil durum eylem planı hazırlanmış mı? X, X
3 İş yerinde acil durum tatbikatları yapılmış mı? X, X
4 İş yerinde arama-kurtarma ve ilk yardım ekipleri oluşturulmuş mu? X X
5 Çalışanlara yangın eğitimi verilmiş mi? X X
6 İş yerinde kaza anında sesli uyarı sistemi var mı? X X
İş yerinde yerlerde yürüyüş yolu, forklift yolu gibi yol ayrımlarını
7 X X
gösteren çizgiler var mı?
İş yerinde acil durumlar için çıkışları gösteren yönlendirme levhaları ve
8 X X
yol çizgileri var mı?
İş yeri kaçış yolları ve çıkış kapıları sayısı BYKHY hükümlerine göre
9 X X
yeterli mi?
Sonuç 0/ 7 9/2
Hasarın şiddeti: [ 9/ 9 ] = 1x100 = % 100, RÖS hesabında kullanılacak S = 10
Planlama sonrası şiddet hesabı: [ 2 / 9 ] = % 22.22, RÖS için S = 3
80
İş yerindeki panodan kaynaklanabilecek bir ENY oranı çizelge 3.42’deki veriler kullanılarak
hesaplandığında:
P = ( 1340 / 9372 ) = 0.142
Sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu sonuç, çizelge 3.43’e göre 1/8 değerine oldukça yakınken 1/3
değerine oldukça uzaktır. Bu nedenle, FMEA tablolarında P değeri, pano kaynaklı yangın
incelemesi için 8 alınmış ve çizelge 4.5’e aktarılmıştır.
İş yerindeki tesisatlardan kaynaklanabilecek bir ENY oranı ise:
P = ( 1487 / 9372 ) = 0.158
Şeklinde hesaplanmıştır. Bu değer, çizelge 3.43’e göre 1/8 değerine yakınken 1/3 değerine
oldukça uzaktır. Bu nedenle FMEA tablosunda P değeri, elektrik tesisatlarından
kaynaklanabilecek yangın incelemesi için 8 alınmış ve çizelge 4.5’e aktarılmıştır.
Belirlenen bu tehlike ve riskleri azaltmak ve etkisini düşürmek için ayrıca planlama

çalışmalarına geçilmiştir. Konuyla ilgili gerekli eğitimlere 1 ay içerisinde başlanacağı
işveren tarafından taahhüt edilmiş ancak elektrik tesisatında yasal bir tadilata gitmek için
ekonomik nedenlerden dolayı 6 ay beklenmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca iş yerinde
teknik hizmet veren personelin mesleki eğitim belgesi alması, ilk yardım ve yangın
eğitimleri alması, çalışanların acil durumda iş yerini terk etmeleri için kaçış yollarının
belirlenmesi faaliyetleri de bir takvime bağlanmıştır. Bu verilere göre çizelge 4.3. ve çizelge
4.4’te yeşil renkle belirtilen planlama sonrası durum için D değeri, 4; S değeri, 3 alınmıştır.
Planlama sonrası panodan kaynaklanacak yangın için yeni RÖS değeri ise;
RÖS = 8 x 3 x 4
RÖS = 96
Olarak hesaplanmıştır. Bu değer de çizelge 4.5’te hedef RÖS kısmında verilmiştir.
İş yeri, eğitime öncelik verip tesisat değişikliklerini 6 ay sonraya öteleyebilir. Bu durumda

İSG uzmanının 6 aylık hedef RÖS’ü hesaplaması, planlama gerçekleştiğinde de yeniden bir
RÖS hesabı yapması gerekir. Bu, hem iş güvenliği çalışmalarının hem de FMEA yönteminin
dinamik tutulması gerektiğini göstermektedir.
81
Çizelge 4.5. Tekstil fabrikasının ilk yerinde FMEA değerlendirmesi
Çalışma alanı: (…) Tekstil Fabrikası

Çalışmayı yapan ekip: İşveren, İSG uzmanı, Elektrik tesisatı bakım sorumlusu
Ana hata modları: Elektrik sisteminde meydana gelebilecek arklar, aşırı akımlar ve dış etkenlerden dolayı
elektrik akımının bulunduğu yerlerin hasar görmesi
Hatanın etkisi: Yangın ve çalışanların akım etkisinde kalmaları
P S D Planlama P S D
Alt tehlikeler Olası riskler
RÖS Hedef RÖS
Sığınak tesisatına
8 / 10 / 10 8/3/4
rastgele eklemeler En kısa zamanda elektrik tesisat
yapıldığından aşırı projesi bulunarak bir kopyası iş
800 96
Elektrik tesisat akım etkileri, yeri İSG dosyasına konulmalıdır.
projesi yok. tesisatta ve cihaz- Bulunamaz ise yeni bir tadilat
Çok büyük Koruyucu çalışma-
larda yangına yol projesi çizilmeli ve dosyaya
risk lara devam edilmeli.
açabilir. konulmalıdır.
Sığınak panosun- Aşırı akıma bağlı 8 / 10 / 10 Sığınakta çalışmaya derhal son 8/3/4
dan tesisat proje- yangın riski var. verilmeli ve şartları daha uygun
sine aykırı biçim- 800 bir iş yerine taşınılmalıdır. 96
de enerji çekil-
miş. Çok büyük Koruyucu çalışma-
(şekil 4.4.) risk lara devam edilmeli.
Pano TS EN Yangın çıkması ve 8 / 10 / 10 Pano en kısa zamanda 8/3/4

61439’a göre çalışanların akıma yenilenmelidir.
değil. kapılması riski var. 800
96
(şekil 4.4.) Çok büyük

Koruyucu çalışma-
risk
lara devam edilmeli.
Pano ve kapak Yangın çıkması ve 8 / 10 / 10 İç Tesisat Yönetmeliği ve TS EN 8/3/4

toprağı yok. çalışanların akıma 61439’a göre bir pano
kapılması riski var. 800 yapılmalıdır. 96
(şekil 4.4.) Koruyucu
Çok büyük çalışmalara devam
risk edilmeli.
Panoda kullanılan Aşırı akım ve 8 / 10 / 10 İç Tesisat Yönetmeliği ve TS EN 8/3/4

elemanların bağ- arklara bağlı yangın 61439’a göre bir pano
lantı noktalarında riski var. 800 yapılmalıdır. 96
siyahlaşmalar
Çok büyük
var. Koruyucu çalışma-
(şekil 4.4.) risk
lara devam edilmeli.
Pano kapağı Tekstil tozları pano 8 / 10 / 10 Pano yenilendikten sonra kapağı 8/3/4
kilitli değil. içinde yanıcı yüzey kilitli tutulmalıdır.
oluşturabilir. 800 96
(şekil 4.4.)
Çok büyük Koruyucu çalışma-
risk lara devam edilmeli.
82
Çizelge 4.5.(devam) FMEA değerlendirmesi
İç Tesisat Yönetmeliği’ne göre

Rastgele çekilen Aşırı akım ve tadilat projesi yapılmalı ve
aydınlatma yangın riski var. 8 / 10 / 10 gerekli onaylar alınıncaya kadar 8 / 10 / 10
tesisatında, çalışma yapılmamalıdır.
kullanılan kablo 800
800
kesitleri yanlış 6 ay sonra tesisat yenileninceye
belirlenmiş. Çok büyük kadar risk devam eder. Çok büyük risk
risk
(şekil 4.5.)
Aydınlatma tesi- Ortamın toz ve nem 8 / 10 / 10 Öngörülen tadilat projesiyle

8 / 10 / 10
satı çalışma etkileri kablolarda birlikte doğru kablo seçimleri
ortamına göre ve ek noktalarında 800 yapılmalıdır.
800
seçilmemiş. oksitlenmeye, ergi-
melere ve arklara Çok büyük 6 ay sonra tesisat yenileninceye
Çok büyük risk
(şekil 4.5.) yol açabilir. risk kadar risk devam eder.
Aydınlatma tesi- Kullanılan Öngörülen tadilat projesiyle

satı, son derece aydınlatmaların birlikte doğru kablo seçimleri
8 / 10 / 10
yanıcı bir trafolarından yapılmalıdır. 8 / 10 / 10
malzeme olan kaynaklanan ısılar
800
strafor ile imal yangına yol 6 ay sonra tesisat yenileninceye 800
edilerek asma açabilir. kadar risk devam eder.
Çok büyük
tavana monte Çok büyük risk
risk
edilmiş.
(şekil 4.5.)
Cihazlar için Sıva üstü kablolar 8 / 10 / 10 İç Tesisat Yönetmeliği’ne göre

gerekli enerji dış darbelere açık tadilat projesi yapılmalı ve 8 / 10 / 10
kabloları, sıva oldukları için her 800 gerekli onaylar alınıncaya kadar
üstü tesisat olarak an ark riski vardır. çalışma yapılmamalıdır. 800
uygulanmış. Çok büyük
6 ay sonra tesisat yenileninceye Çok büyük risk
risk
(şekil 4.7.) kadar risk devam eder.
Tesisat kabloları Bu bağlantılarda 8 / 10 / 10 İç Tesisat Yönetmeliği’ne göre

birbirlerine bağ- her zaman ek tadilat projesi yapılmalı ve TS 8 / 10 / 10
lanıp bantlanmak noktasında oluşan 800 EN 60364’e göre uygulanmalıdır.
suretiyle eklen- dirençten dolayı 800
miş. aşırı akım etkisine Çok büyük 6 ay sonra tesisat yenileninceye
bağlı ergimeler ve kadar risk devam eder. Çok büyük risk
risk
(şekil 4.8.) yangınlar oluşur.
Tesisatın ek Kablo pabucu İç Tesisat Yönetmeliği’ne göre

noktalarında az olmadan yapılan 8 / 10 / 10 tadilat projesi yapılmalı ve TS
8 / 10 / 10
sayıda klemens bağlantılarda ark EN 60364’e göre uygulanmalıdır.
kullanılmış ve meydana 800
800
klemenslerde gelmektedir. 6 ay sonra tesisat yenileninceye
kablo pabucu Çok büyük kadar risk devam eder.
Çok büyük risk
kullanılmamış. risk
(şekil 4.8.)
83
Çizelge 4.5.(devam) FMEA değerlendirmesi
Tesisata sonradan Buatta kısa süre 8 / 10 / 10 İç Tesisat Yönetmeliği’ne göre 8 / 10 / 10

yapılan sıva üstü sonra bir ENY tadilat projesi yapılmalı ve gerekli
eklemelerin hepsi çıkma riski var. 800 onaylar alınıncaya kadar çalışma 800
aynı priz linye- yapılmamalı.
sinden beslenmiş. Çok büyük Çok büyük risk
risk 6 ay sonra tesisat yenileninceye
(şekil 4.7.) kadar risk devam eder.
Yüksek güç Bu kablolarda kısa 8 / 10 / 10 İç Tesisat Yönetmeliği’ne göre 8 / 10 / 10

tüketen ütü gibi süre sonra ENY tadilat projesi yapılmalı ve gerekli
cihazların enerji meydana gelme 800 onaylar alınıncaya kadar çalışma 800
kablolarının çok olasılığı hayli yapılmamalı.
ısındığı gözlem- yüksektir. Çok büyük Çok büyük risk
lenmiş, ayrıca risk 6 ay sonra tesisat yenileninceye
sigortaların aşırı kadar risk devam eder.
ısındığı görül-
müştür.
(şekil 4.9.)
Fabrika yöneticileriyle bire bir yapılan görüşmelerde fiziksel çalışma şartlarının kesinlikle
uygun olmadığı hatta Sığınak Yönetmeliği’ne aykırı çalışma yaptıkları izah edilmiştir.
Yöneticiler ise o ana kadar yaptıkları yatırımlara ilave yeni yatırım yapma imkânlarının
olmadığını, en erken 6 ay sonra bu çalışmalara devam edebileceklerini belirtmişlerdir. Bunun
üzerine yöneticilere tüm elektrikli cihazlarını ve elektrik tesisatlarını kapsayacak şekilde
haftalık ve aylık olmak periyodik bakım yaptırmaları tavsiye edilmiştir.
4.1.2. Fabrikanın yeni yerinde yapılan çalışma
FMEA analizi yapılan fabrika, uzunca bir süre periyodik elektrik bakımlarını yaptırmak
suretiyle aynı mekânda faaliyetini sürdürmüştür. Bu esnada kendileriyle yapılan
görüşmelerde, fiziksel olanakları daha iyi olan ve çalışılmalarında yasal açıdan engel
bulunmayan bir yere geçmeleri birkaç defa daha önerilmiştir. Bunun üzerine fabrika, 2017
yılı başında başka bir yere taşınmıştır. Taşınılan yeni yerin, iskân izni yeni alınan bir yer
olduğu, tüm proje ve uygulamalarının bir yapı denetim şirketi tarafından takip edildiği
anlaşılmıştır. Yeni yerde yapılan ön incelemelerde, giriş enerjisinin 3 fazdan oluştuğu,
standartlara uygun bir panosunun bulunduğu ve ayrıca kompanzasyon panosunun da mevcut
olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4.11., şekil 4.12., şekil 4.13., şekil 4.14).
84
Şekil 4.11. Yeni iş yerinin panosu-1 Şekil 4.12. Yeni iş yerinin panosu-2
Şekil 4.13. Yeni iş yerinin panosu-3 Şekil 4.14. Yeni iş yerinin panosu-4
Tesisat incelemelerinde Fluke Tİ 125 marka termal kamera kullanılarak tüm sistem
incelenmiş; sonuçlar, çizelge 4.6. ve 4.7’de sunulmuştur. Yeni iş yerinde kullanılan pano TS
EN 61439 Standardı’na göre imal edildiği beyan edilen bir panodur. Ancak imalatı yapan
firmanın bu standartla ilgili belgelerinin iş yerinde olmadığı da belirlenmiştir. Ayrıca yeni bir
pano olmasına rağmen kontaktörler arasında 1cm hava boşluğu bırakılması gerekirken bunun
yapılmadığı görülmüştür. Bu nedenle, panonun TS EN 60349’a göre imalatının yapıldığı
konusunda şüpheler oluşmuştur. Ancak panoda yapılan termal görüntülemelerde,
bağlantıların çoğunlukla normal olduğu belirlenmiştir. Bu bilgiler, çizelge 4.6’ya taşınmıştır.
Elektrik tesisatları ve kullanılan çeşitli cihazlar, priz ve anahtarlarla ilgili durumlar da çizelge
4.7’de sunulmuştur.
85
Çizelge 4.6. İş yeri ana panosunda tehlike ve risk belirleme formu
KONTROL FORMU
Bölüm: Depo Tarih: 20.10.2017
Kontrolü Yapılan Sistem: İş yeri panosu Kontrol: 1
Yapılan Çalışma
Risk yok ancak İş Ekipmanlarının Kullanımında
Pano iş yeri için TS EN 61439 Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
standardına uygun mu? X gereğince elektrik tesisatlarında yılda 1 defa yasal
(Şekil 4.11.) kontrolün yapılması gereklidir.
Risk yok ancak tekstil tozları pano içerisinde
Pano kapağı kilitli mi? yanıcı yüzey oluşturabilir. İş yerinin belirleyeceği
X
(Şekil 4.12.) periyotlarla durum kontrol edilmeye devam
edilmelidir.
Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
Panoda topraklama var mı? X
gereğince elektrik tesisatlarında yılda 1 defa yasal
kontrolün yapılması gereklidir.
Pano üzerinde boya veya başka bir İş yerinin belirleyeceği periyotlarla kontrole
X
sıvı lekesi var mı? devam edilmelidir.
Pano ve elamanlarının güç tasarımı Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
EMO yönetmeliklerine göre doğru X gereğince elektrik tesisatlarında yılda 1 defa yasal
mu? kontrolde durum kontrol edilmelidir.
Pano içi devre koruma elemanları Risk yok ancak iş yerinin belirleyeceği
X
doğru çalışıyor mu? periyotlarla kontrole devam edilmelidir.
Sadece 4 bağlantıda unutulmuş. Termal
Pano elemanlarının bağlantılarında
görüntüleri normal olmakla birlikte en kısa
kablo pabucu kullanılmış mı? X
zamanda bu bağlantıların da kablo pabucuyla
(Şekil 4.13.)
düzeltilmesi gerekmektedir.
Pano elemanlarının kablo giriş ve
çıkışlarında gözle görünen
X Risk yok ancak iş yerinin belirleyeceği
siyahlaşmalar var mı?
periyotlarla kontrole devam edilmelidir.
(Şekil 4.13.)
Pano içerisinde sabitlenmeyen kablo Risk yok ancak işyerinin belirleyeceği periyotlarla
X
ya da eleman var mı? kontrole devam edilmelidir.
Pano etrafında bulunmaması gereken Risk yok ancak iş yerinin belirleyeceği
X
çeşitli malzemeler var mı? periyotlarla kontrole devam edilmelidir.
Pano etrafında olmaması gereken
Risk yok ancak iş yerinin belirleyeceği
(yangın söndürme sistemi haricinde) X
su/doğal gaz tesisatı var mı?
Pano yakınında titreşim üreterek Risk yok ancak iş yerinin belirleyeceği
çalışan cihazlar ya da motorlar var X periyotlarla termal kamera kontrolleri yapılmalı
mı? ve durum kontrol edilmelidir.
Panoda kullanılan termik manyetik
Risk yok ancak iş yerinin belirleyeceği
şalterin termal görüntüsü normal mi? X
(Şekil 4.16.)
86
Çizelge 4.6. (devam) İş yeri ana panosunda tehlike ve risk belirleme formu
Panonun kompanzasyon bölümünde

kullanılan kontaktörlerin termal Bir kontaktöre ait faz girişlerinden birinde ısınma
görüntüleri normali mi? X var. Bağlantı mutlaka kontrol edilmelidir, aşırı
(Şekil 4.17.) ısınmaya dönüştüğünde yangın riski oluşur.
Panonun kompanzasyon bölümünde Termal görüntü normal. Risk yok ancak durum iş
kullanılan kontaktörlerin arasında yerinin belirleyeceği periyotlarla kontrol edilmeli
X
yeterli mesafe var mı? ve ısınma gözlemlenirse gerekli soğuma mesafesi
(Şekil 4.17.) bırakılmalıdır.
kullanılan kondansatörlerin dış Risk yok ancak durum iş yerinin belirleyeceği
X
görünümleri normal mi? periyotlarla kontrole devam edilmelidir.

Risk yok ancak durum iş yerinin belirleyeceği
kullanılan kondansatörlerin termal X
görüntüleri normal mi?
İş yerine ait diğer bölümlerde tali Pano elemanlarının bağlantılarında fiziksel olarak
pano kullanılıyor mu? X bir problem yoktur. Termal görüntüsü de
(Şekil 4.22. ve Şekil 4.23.) normaldir.
Panoda kablo pabucu kullanılmadan

Termal görüntü normal olmasına rağmen bu
yapılan bağlantı var mı? X
bağlantılar arklara yol açtığı için ENY nedenidir.
(Şekil 4.28.)
Çizelge 4.7. Elektrik tesisatlarında alt tehlike ve riskleri belirleme formu
KONTROL FORMU 1
Bölüm: Tüm iş yeri Tarih: 19.11.2014
Kontrolü Yapılan Sistem: İç tesisat Kaçıncı Kontrol: 1
(cihaz beslemeleri, aydınlatma ve priz)
Yapılan Çalışma
Elektrik tesisat projesi, EMO Elektrik
İç Tesisleri Yönetmeliği ve HD 60364 X Risk yok.
Standardı’na göre yapılmış mı?
Tesisat projesinin bir kopyasının iş yerinde
İç tesisat projesi var mı? X bulundurulması gerekmektedir. Periyodik
kontrollerde kullanılacaktır.
Tesisat yeni kullanılmaya başlanmış. Testleri
Tesisatta periyodik kontroller yapılarak teslim edildiği beyan edilmiş. 1 yıl
X
yapılmış mı? sonra periyodik testin yaptırılması
gerekmektedir.
Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla
Tesisat kesitleri doğru seçilmiş mi? X
kontrole devam edilmelidir.
Tesisat, kullanıma bağlı olarak zamanla
Tesisat iletkenlerinin ortama göre
X yaşlanacaktır. İşletmenin belirleyeceği
seçimi doğru mu?
87
Çizelge 4.7.(devam) Elektrik tesisatlarında alt tehlike ve riskleri belirleme formu
Tesisat, belirlenen kablo çekme Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla

X
esaslarına göre uygulanmış mı? kontrole devam edilmelidir.
Tesisat, klemens kullanılarak Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla
X
montajlanmış mı? kontrole devam edilmelidir.
Tesiste kolay yanabilir katı sıvı, gaz Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla
X
mamullerle çalışmalar yapılıyor mu? kontrole devam edilmelidir.
Enerjisi düşük arklarda dahi yangın riski
Tesiste, üretim süreçlerinde kolay
X yüksektir. Tekstil tozlarının temizliğine önem
yanıcı tekstil tozları var mı?
verilmelidir.
Tesiste projeye aykırı, sıva üstü Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla
X
tesisatlar çekilmiş mi? kontrole devam edilmelidir.
Tesisat dağıtımında tali pano, yük Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla
X
başı panosu kullanılmış mı? kontrole devam edilmelidir.
Titreşimler elektriksel bağlantı noktalarında
Tesiste titreşim üreterek çalışan gevşemeye ve arklara neden olur. İşletmenin
X
cihazlar var mı? belirleyeceği periyotlarla kontrole devam
edilmelidir.
Bu cihazların elektrik besleme kablolarının,
Çalışırken ısı üreten motor ya da
X cihazdan yayılan ısıya karşı yalıtımlarının
cihazlar var mı?
yapılmış olması gerekir.
Motorların enerji girişlerinde klemens Düz bağlantılar ısı üretme ve ısıya bağlı
X
ve kablo pabucu kullanılmış mı? gevşemeyle ENY’ye yol açma eğilimindedir.
Elektrik tesisatının basınçlı hava sistemi
İş yerinde basınçlandırılmış hava
X arızalarına karşı yalıtımının iyi yapılmış olması
kullanılıyor mu?
gerekir.
Aydınlatma anahtarlarında ya da
Risk yok, işletmenin belirleyeceği periyotlarla
prizlerinde çatlak, kırık veya ark izi X
kontrole devam edilmelidir.
var mı?
Tozlardan arındırılmalı ve yağ kalıntısının
Cihazların kabloları üzerinde toz ve
X nedeni araştırılarak önlenmeli. (Yağlar kolay
yağ birikmeleri var mı?
yanan sıvılardır.)
Yerde bulunan ve sürekli hareket eden kablolar
Hareketli motorlar için korniş darbelere karşı korumasızdır ve ezilerek ark
X
besleme sistemi yapılmış mı? yapmaya başlar. Bu nedenle korniş sistemli
kablo taşıyıcılardan yararlanılmalıdır.
Genel olarak sistemde kullanılan
Risk yok. Periyodik olarak sistem denetlemesine
aydınlatma, priz ve çoklu prizlerde X
devam edilmeli.
termal görüntüler normal mi?
Genel olarak işletmede kullanılan
Risk yok. Periyodik olarak sistem denetlemesine
cihazların enerji beslemelerindeki X
devam edilmeli.
Şekil 4.15’le faz baralarında ve Şekil 4.16’yla da termik manyetik şalterde görüldüğü gibi
termal kamera görüntülemesinde aşırı ısınma bölgesine rastlanmamasına rağmen ilerleyen
çalışma günlerinde durumun kontrol edilmesi gerekir.
88
Şekil 4.15. Faz baraları termal görüntüsü
Şekil 4.16. Termik manyetik şalter termal görüntüsü
89
Panoda kullanılan 4 kutuplu termik manyetik şalter, kontaktörler, kondansatörler ve faz
baralarının termal görüntüleri, tekstil fabrikasının makineleri çalışırken çekilmiştir. Şekil
4.17’de görüldüğü gibi bir kontaktörün faz girişlerinden birinde ısınma görülmüştür.
İşverene bu durum bildirilmiş ve haftalık bakımda bu bağlantının mutlaka kontrol edilmesi
istenmiştir.
Şekil 4.17. Kontaktör faz girişinde ısınma
Termal görüntüleme aracılığıyla pano elemanlarının, kritik sıcaklık derecesi olan 50 0C

üzerine çıkmadığı ve oldukça normal olan 200C civarında oluştuğu belirlenmiştir. İşverenle
yapılan görüşmede bu durumun korunması için aylık periyodik bakım yaptırılması tavsiye
edilmiştir.
Şekil 4.18’de görülen zımbalama makinesinin elektronik devre kontrolüyle ve basınçla

çalıştığı ve iş yeri panosuna en yakın makine olduğu görülmüştür. Bu makinede yapılan
incelemede, elektriksel bağlantılarında kopma, gevşeme, kırılma olmadığı ve termal
görüntüsünün de normal olduğu anlaşılmıştır.
90
Şekil 4.18. Zımbalama makinesi Şekil 4.19. Zımbalama makinesi termal görüntüsü
Şekil 4.20’deki dikiş makinesi motor gövdesinde görülen ısı bir motor için normaldir ancak
motor gövdesine bitişik hâlde duran üzeri yağ kaplanmış bir besleme kablosu için normal
sayılmaz. Bu sıcaklığın kabloya zarar vermemesi gerektiği işverene bildirilmiş, gerekli
önlemin acilen alınması istenmiştir (şekil 4.21.)
Şekil 4.20. Dikiş makinesi motoru
91
Şekil 4.21. Dikiş makinesi motoru termal görüntüsü
Şekil 4.22’de, 6 ay sonra kullanılması planlanan kesim bölümü tali panosu ve Şekil 4.23’le
de aynı panonun termal görüntüleri verilmiştir. Tali panoda sigorta bağlantılarında aşırı
ısınma görülmemiş, çalışmalarında da bir problem olmadığı belirlenmiştir. Buradaki
kontrollerin, 6 ay sonra makineler çalışırken yeniden yapılması konusunda karar birliğine
varılmıştır.
Şekil 4.22. 2. kat tali panosu Şekil 4.23. 2.kat tali pano termal görüntüsü
Şekil 4.24’te iş yerinin dikimhane kısmı görülmektedir. Kullanılan aydınlatma armatürlerinin

iş yeri için tasarlandığı ve projesinin de buna göre yapıldığı belirtilmiş olmasına rağmen
92
elektrik tesisat projesinin aslı görülememiştir. Bu projenin bir kopyasının en kısa zamanda
temin edilip İSG dosyasına konulması gerektiği işverene belirtilmiştir.
Şekil 4.25’te görülen kablo kanalı ve üzerindeki prizin atölyedeki dikiş makineleri için özel
olarak çekildiği işveren tarafından beyan edilmiştir. Prizler, fiş girişleri kilitli prizler
olmasına karşın bazı prizlerde bu kilitlerin kırıldığı ve priz içlerine tekstil tozlarının girdiği
görülmüştür. Yangın riski bakımından oldukça tehlikeli olan bu durum işverene bildirilmiş
ve gerekli değişikliklerin yaptırılması istenmiştir.
Şekil 4.24. İş yeri dikimhane görüntüsü
Şekil 4.25. Dikiş makineleri için özel çekilen besleme hattı
Şekil 4.26’da dikiş makinesinin besleme kablosunun üzerinde yağ olduğu ve bunun, dikiş
makinesinin yağı olduğu anlaşılmıştır. Bu kablo üzerine aynı zamanda tekstil tozlarının da
yapıştığı görüldüğü için besleme kablosunun ısınmaya bağlı olarak yanma riski olduğu yine
işverene bildirilmiş ve gerekli temizliğin yapılması istenmiştir. Şekil 4.27’de görülen
kabloların ezilmelere bağlı darbelerle zarar görebilecekleri, hem kaçak akıma hem de arklara
neden olabilecekleri, bu nedenle de mutlaka balıksırtı kablo kanalına alınmaları gerektiği
işverene belirtilmiştir.
93
Şekil 4.26. Dikiş makinesi besleme kablosu Şekil 4.27. Zemindeki besleme kabloları
Dikimhanede görülen tehlikeler yukarıdaki fotoğraflarla belirlenmiş aynı zamanda da çizelge

4.6. ve 4.7’ye aktarılmıştır. Çizelge 4.8’le olası bir ENY’yi önceden fark etme konusu ve
ayrıca çizelge 4.9’la da olası hasarların şiddetleri araştırılmıştır. Bu araştırmalardan elde
edilen sonuçlarla hata kritiklik değerinin (RÖS) belirlenmesinde gerekli S ve D
katsayılarının belirlenmesi gerçekleştirilmiştir. RÖS değeri için gerekli P değerinin
hesaplanmasında da çizelge 3.42’de verilen ENY istatistiklerinden yararlanılmıştır.
Böylelikle elde edilen P, S ve D verileri, çizelge 4.10’da FMEA tablosuna aktarılmıştır.
Çizelge 4.8. Olası bir ENY’yi önceden fark etme
Olası Bir ENY’yi Önceden Fark Etmeyi Zorlaştıran Konuların Araştırılması

A1 A2
Sıra Konu
+1 –1
1 İş yeri İSG Kurulu düzenli olarak toplanıyor mu? E: +1, H:-1 X X
2 İş yerinde risk analizi yapılmış mı? E: +1, H:-1 X, X
3 Çalışanlar temel İSG eğitimi almışlar mı? E: +1, H:-1 X X
Çalışanlara yangın ve elektriksel tehlikeler (çarpılma ve yangın)
4 X X
hakkında eğitimler yapılmış mı? E: +1, H:-1
İş yerinde çalışan elektrik bakım ekibi, mesleki yeterlilik belgesi almış
5 X X
mı? E: +1, H:-1
6 İş yerinde acil durum yönetimi hazırlanmış mı? E: +1, H:-1 X X
7 X, X
E: +1, H:-1
8 X X
İş yerinde onaylı elektrik tesisat projesinin haricinde (tadilat
9 X, X
projesi olmadan) değişiklikler yapılmış mı? E: -1, H:+1
Sonuç 2/8 7/ 1
Fark etmeme durumu: [ 7 / 9 ] = 1x100 = % 77.77, RÖS hesabında kullanılacak D = 8
Planlama sonrası fark etmeme durumu: [ 1 / 9 ] = % 11.11, RÖS için D = 2
94
Çizelge 4.9. Olası bir ENY’de meydana gelecek hasarın şiddetinin sorgulanması
A1 A2
Evet Hayır
1 İş yerinde makinelerin yerleşiminde ergonomiye dikkat edilmiş mi? X, X
2 İş yerinde acil durum eylem planı hazırlanmış mı? X X
3 İş yerinde acil durum tatbikatları yapılmış mı? X X
4 İş yerinde arama-kurtarma ve ilk yardım ekipleri oluşturulmuş mu? X X
5 Çalışanlara yangın eğitimi verilmiş mi? X X
6 İş yerinde kaza anında sesli uyarı sistemi var mı? X X
İş yerinde yerlerde yürüyüş yollarını ve forklift yollarını farklı
7 X X
renklerde gösteren çizgiler var mı?
İş yerinde acil durumlar için çıkışları gösteren yönlendirme levhaları ve
8 X X
yol çizgileri var mı?
İş yeri kaçış yolları ve çıkış kapıları sayısı BYKHY hükümlerine göre
9 X X
yeterli mi?
Sonuç 1/ 9 8/0
Hasarın şiddeti: [ 8 / 9 ] = 1x100 = % 88.89, RÖS hesabında kullanılacak S = 9
Planlama sonrası şiddet hesabı: [ 0 / 9 ] = % 0, RÖS için S = 1
Şekil 4.28. Ana pano faz barası bağlantılarında ark riski
95
Çizelge 4.10. Tekstil fabrikasının yeni yerinde FMEA değerlendirmesi
Çalışma alanı: (…) Tekstil Fabrikası

Çalışmayı yapan ekip: İşveren, İSG uzmanı, elektrik tesisatı bakım sorumlusu
elektrik akımının bulunduğu yerlerin hasar görmesi
Hatanın etkisi: Yangın ve çalışanların akım etkisinde kalmaları
RÖS Hedef RÖS
İş yerinde elektrik Yıllık periyodik 8/9/8 İş yeri elektrik tesisat projesinin bir
tesisat projesinin bakımda, test kopyasının iş yerinde 2/1/2
olmadığı işlemini yapacak 576 bulundurulması gereklidir.
görülmüştür. uzman için oldukça 4
önemlidir. Projeye Oldukça
yapılan ek tesisatlar yüksek bir Saha kontrol-
görülmeyeceği için RÖS değeri leriyle durum
panodaki olumsuz- gözlemlenmeli.
lukların belirlen-
mesi zor olacaktır.
Pano elemanlarının Eğer istenilen test 8/9/8 İşverenle yapılan görüşmede, 6 ay 8/9/8
ölçümü ve testleri değerlerinde çalış- içinde bu testin yaptırılacağı bilgisi
yapılmamış. Termik ma yapılmıyorsa bu alınmıştır. 6 ay boyunca risklerin
manyetik şalterin, ilerleyen çalışma 576 devam edeceği kabul edilmiştir. 6 576
belirlenen akımda ve günlerinde ENY ay sonra hedef risk hesaplamasına
açma zamanında risk doğuracaktır. Oldukça geçilecektir. Oldukça yük-
devreyi açıp açma- yüksek bir sek bir RÖS
dığı belli değil. RÖS değeri değeri.
Panoda faz bara- Bu iletkenlerle bara 8/9/8 İşverenle yapılan görüşmede bu 2/1/2
sında iletkenlerin bir arasında ilerleyen hatanın kolaylıkla düzeltile-
kısmında kablo günlerde arklar 576 bileceği ve en kısa zamanda 4
pabucu kullanıl- meydana gelecek- çözümlenmesi gerektiği konusunda
mamış. tir. Bu da ENY Oldukça anlaşılmıştır. Saha kontrol-
riski demektir. yüksek bir leriyle durum
(Şekil 4.28) RÖS değeri gözlemlenmeli.
Panonun kompan- Yüksek olmayan bu 8/9/8 İşverenle yapılan görüşmede bu

2/1/2
zasyon bölümündeki ısı, ilerleyen gün- hatanın kolaylıkla düzeltilebileceği
kontaktörlerden bir lerde daha fazla 576 ve en kısa zamanda çözümlenmesi
4
tanesinin girişindeki ısınıp kontaktör gerektiği konusunda anlaşılmıştır.
bağlantının ısındığı girişinde bir ENY Oldukça
Saha kontrol-
görülmektedir. meydana yüksek bir
leriyle durum
getirebilir. RÖS değeri
gözlemlenmeli.
(Şekil 4.17.)
Panonun bulunduğu Titreşimler vidalı 8/9/8 İşverenle yapılan görüşmede bu 2/1/2

dikimhane bölümün- iletken bağlantı- hatanın kolaylıkla düzeltilebileceği
deki motorlar tit- larında önce 576 ve en kısa zamanda çözümlenmesi 4
reşim üretmektedir. gevşemeye ardın- gerektiği konusunda anlaşılmıştır.
dan arklara neden Oldukça Saha kontrol-
olurlar. yüksek bir leriyle durum
RÖS değeri gözlemlenmeli.
96
Çizelge 4.10. (devam) FMEA değerlendirilmesi
Panonun kopman- Kontaktörler arası 2 8/9/8 Panoda bu tadilat işleminin 2/1/2

zasyon bölümünde cm hava aralığı işletmede dikimhanenin
kullanılan kontak- olmazsa meydana 576 çalışmadığı bir dönemde 4
törlerin arasında gelen ısıların bir süre yapılması planlanmıştır.
yeterli mesafe yok. sonra ENY’lere yol Oldukça Saha kontrol-
açma riski var. yüksek bir leriyle durum
Tesisatta periyodik İş yerine ait tüm 1/9/8 Periyodik testlerin bir an evvel 2/1/2
kontroller yapılma- makineler devredey- yapılması gerekmektedir.
mış. ken testlerin yapıl- 72 İşverenle yapılan görüşmede bu 4
ması gerekir. Öze- testin 6 ay içerisinde
llikle topraklama de- Acil durum yapılabileceği belirtilmiştir. Saha kontrol-
ğerlerinin ölçümü öncesi leriyle durum
hatalı olabilir. gözlemlenmeli.
Tesiste, üretim Tekstil tozları düşük 8/9/8 İşverenle yapılan görüşmede 2/1/2
süreçlerinde kolay enerjili bir arkla bile hafta sonlarında hava tutularak
yanıcı tekstil tozları rahatlıkla yanabilir. 576 toz temizliği yapıldığı 4
var. anlaşılmıştır. Bu temizliğin
(Şekil 4.25.) Oldukça özellikle prizler, çoklu prizler, Saha kontrol-
yüksek bir pano (kapalı olsa bile) ve leriyle durum
RÖS değeri motorların üzerleri olmak üzere gözlemlenmeli.
dikkatlice yapılması
planlanmıştır.
Tesiste titreşim Titreşimler kablo 8/9/8 İşverenle yapılan görüşmede 2/1/2

üreterek çalışan bağlantılarında gev- aylık olarak bir elektrik
cihazlar var. şemeye yol açar. 576 teknikerinin iş yerindeki tüm 4
Gevşek bağlantılar, elektrikli sistemlerin bakım ve
ark ve ENY riski Oldukça kontrollerini yapması uygun Saha kontrol-
taşır. yüksek bir bulunmuştur. leriyle durum
Dikiş makinesi Motor gövdesinin 8/9/8 Aylık olarak yapılacak periyodik 2/1/2
motorların gövdeleri- ısısıyla motorun üzeri bakımda motor gövdelerine bitişik
ne bazı kabloların yağ kaplanmış, kablo 576 kabloların, motor gövdesinden 4
bitişik olduğu görül- rahatlıkla yanabilir. yalıtımlarının yapılması ayrıca
müştür. Aynı zaman- Oldukça kablo üzerindeki yağ tabakasının Saha kontrol-
da kablo üzerlerinde yüksek bir temizlenmesi uygun görülmüştür. leriyle durum
ise bir yağ tabakası RÖS değeri gözlemlenmeli.
görülmüştür.
Motorların enerji Kabloyla klemens 8/9/8 Eksik yapılmış bu montajların, 2/1/2

girişlerinde klemens arasında ark meydana işletmenin saha kontrolünü
ve kablo pabucu gelebilir. 576 yapacak elektrik teknikeri 4
kullanılmamış. tarafından kontrol edilerek
Oldukça tamamlanması uygun Saha kontrol-
yüksek bir görülmüştür. leriyle durum
İş yerinde, basınç- Hava basıncı, 9/9/8 Basınçlı hava taşıyan boruların 2/1/2
landırılmış hava elektrik tesisatlarında kontrollerinin yapılması konu-
kullanılıyor. Bu hava ya da elektrikle 648 sunda işverenle görüş birliğine 4
elektrik tesisatıyla çalışan cihazlarda ani varılmıştır.
yan yana çekilmiş. arızalara veya far- Oldukça Saha kontrol-
kında olunmayan yüksek bir leriyle durum
arızalara yol açabilir. RÖS değeri gözlemlenmeli.
Bu da ark riskini
doğurur.
97
Yeni iş yerinde fiziksel şartların çok daha iyi olduğu, yapılan incelemeyle belirlenmiştir.
Ancak elektrik tesisat projesinin bir kopyasının olmaması ve elektrik tesisatında periyodik
test ve ölçüm sonuçlarıyla ilgili raporun olmayışı önemli bir eksikliktir. Ayrıca ana panonun
standartlara uygun olduğu belirtilmesine rağmen bunu belgeleyen bir evrak
bulunmamaktadır. Bunların en kısa zamanda temin edilmesi ve iş yeri İSG dosyasına
konulması gerektiği işverene bildirilmiştir. Bunların yanı sıra elektrik tesisatlarında aylık
periyodik kontroller yapılmasının uygun olacağı da işverene bildirilmiştir. Bakım yapacak
personelin mesleki yeterlilik belgesi sahibi olması gerektiği de hatırlatılmıştır.
4.2. İlköğretim Okulunda Yapılan Çalışması
Elektrik tesisatlarında FMEA uygulaması için seçilen ilköğretim okulunun 1994 yılında
inşaatı bitirilerek eğitim-öğretime başladığı ve hizmete açıldığı günden itibaren çeşitli
zamanlarda elektrik tesisatlarında bazı değişikliklerin yapıldığı belirlenmiştir. FMEA
uygulamasının yapılması amacıyla ilk olarak öğrencilerin, öğretmenlerin ve idari personelin
okul içerisinde bulunduğu yerlerle ilgili bir iş akış diyagramı hazırlanmış ve bu diyagram,
şekil 4.29’da verilmiştir. Bu akış diyagramı, aynı zamanda okuldaki tüm elektrikle çalışan
cihazlara göre tasarlanmıştır. Sınıflarda kullanılan klima ve ısıtıcılar, idare kısmında
(ofislerde) kullanılan ve elektrikle çalışan cihazlar, okulun bahçe sınırları içindeki çevre
aydınlatması bu akış diyagramına dâhil edilmiştir.
Okulda FMEA değerlendirmesi için belirlenen hata modları, aşırı akıma bağlı izolasyon
erimeleriyle elektrik arklarıdır. Bu hata modlarına bağlı etkiler, yangın riskiyle öğrenci,
öğretmen ve idari personelin akım etkisinde kalmalarıdır.
Şekil 4.29. İlköğretim okulunun dolaşım şeması
98
Okulda, elektrik tesisat projesi olmadığı için şekil 4.29’la verilen dolaşım akışına göre
yapılan ön çalışmada elektrik tesisatının genel görünümü çıkartılmış ve şekil 4.30’da
verilmiştir.
Şekil 4.30. İlköğretim okulu elektrik tesisatı genel görünümü
İncelemeler esnasında okuldaki eski fakat hâlen kullanılmakta olan bir güç panosuna ilave
olarak yeni bir güç panosu montajının yapıldığı belirlenmiştir. Yeni güç panosunun, şekil
4.31. ve şekil 4.32’de görüldüğü gibi, kompanzasyon panosuyla birlikte imal edildiği ve eski
pano ile yeni pano arasında 10 m’lik bir güç kablosu bağlantısı yapıldığı görülmüştür.
Şekil 4.31. Pano-2 (yeni pano), dış görünüm Şekil 4.32. Pano-2, iç görünüm
1994’te montajı yapılan güç panosu, gelişen teknolojik ihtiyaçlar bakımından yetersiz
kalınca yeni bir güç panosu yapılarak desteklenmiştir (şekil 4.33 ve şekil 4.34). Dışarıdan
gelen yapı bağlantı hattı, ilk önce bu eski panoya gelmekte, buradaki eski tip sigortalardan
paralel olarak alınıp okulun bodrum katında bulunan gösteri ve toplantı salonuna indirilerek
yeni panoya aktarılmaktadır.
99
Şekil 4.33. Pano-1(eski pano), dış görünüm Şekil 4.34. Pano-1, iç görünüm
Yeni hizmete alınmasına rağmen belli bir periyodik bakım zamanı olmayan pano-2’nin
kompanzasyon bölümündeki kondansatörlerden bir tanesinde bağlantı sorunu başladığı şekil
4.35’te görülmektedir. Sorunlu bölge sıcaklığı 300C olmasına rağmen bakımda mutlaka
gözden geçirilmelidir. Şekil 4.36’da sigorta çıkışlarından bir tanesine ait kabloda ısınma
görülmektedir. 400C, bir kablo için normal çalışma sıcaklığı olmasına rağmen bakım
esnasında mutlaka gözden geçirilmelidir.
Şekil 4.35. Pano-2, termal görüntü-1
100
Şekil 4.36. Pano-2, termal görüntü-2
Şekil 4.37. ve şekil 4.38, okulun ikinci katında bulunan tali pano ve termal görüntüsüne ait
çekimlerdir. İkinci kat tali panosunda, kaçak akım rölesinin kullanıldığı görülmüştür.
Şekil 4.37. İkinci kat tali panosu Şekil 4.38. İkinci kat tali pano termal görüntüsü
Şekil 4.39. ve şekil 4.40. ise birinci kat tali panosu ve termal görüntüsüne ait çekimlerdir. Bu
çekimlerde, sigortaların giriş ve çıkışlarında faz kablosu olarak mavi ve kırmızı renkli
kabloların rastgele kullanıldığı, fazla gelen kısımların bobin biçiminde sarılarak pano içine
sıkıştırıldığı ve klemens kullanılmadan birbirlerine eklendiği belirlenmiştir.
101
Şekil 4.39. Birinci kat tali panosu Şekil 4.40. Birinci kat tali panosu termal görüntüsü
Okul bahçesindeki eski binada kantine ait basit bir güç panosu bulunmaktadır, bu pano şekil
4.41. ve şekil 4.42’de görülmektedir.
Şekil 4.41. Eski bina ve Pano-3 Şekil 4.42. Pano-3
Şekil 4.41’de görülen iki katlı eski binanın birinci katının kantin olarak kullanıldığı ve
buraya ait pano beslemesi için bir sokak direğinden enerji çekildiği belirlenmiştir. Bu eski
binanın ikinci katının ise sınıf olarak kullanıldığı ve gerekli enerjinin ana binadan çekilen bir
hat ile sağlandığı da yapılan incelemede anlaşılmıştır. Bu hattın durumu çizelge 4.12’de
ayrıca belirtilmiştir.
Pano-1’de ana güç sigortalarıyla kat sigortalarının yanında merdiven otomatiği bulunduğu
için termik şalter ya da kompanzasyon elemanlarıyla ilgili araştırma yapılmamıştır.
Okulda kullanılan bazı klimaların besleme kablolarının, buat kutularında elektrik tesisatına
klemens ile bağlandığı görülmüştür. Geride kalan klimaların besleme kablolarının ise
buatlardaki tesisat iletkenlerine “düz bağlantı” adı verilen yöntemle bağlandığı görülmüştür.
Bu şekildeki bağlantılarda oluşan dirençten dolayı yüksek ısı meydana geldiği klemensle
102
yapılan bağlantılarda ise normal ısıların meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu durum, okul
yönetimine de gösterilmiş ve düz bağlantıların en kısa zamanda klemensli bağlantılara
çevrilmesi gerektiği söylenmiştir. Şekil 4.43’le düz bağlantı klima montajı, şekil 4.44’le de
aynı bağlantıda meydana gelen ısı, termal görüntüyle gösterilmiştir.
Şekil 4.45’le klemensli bağlantı, aynı bağlantının termal görüntüsü ise şekil 4.46. ile
verilmiştir. Düz bağlantıda sıcaklık 41.20C iken klemens ile yapılan bağlantıda sıcaklığın
25.60C olduğu görülmektedir. Bu durum okul yönetimine de gösterilmiştir.
Şekil 4.43. Yalın bağlantı Şekil 4.44. Yalın bağlantıda termal görüntü
Şekil 4.45 Klemensli bağlantı Şekil 4.46. Klemensli bağlantının termal görüntüsü
Şekil 4.47. ve şekil 4.48’de, pano-2’deki kablolarda ark kaynaklı bir siyahlaşma bulunduğu
ve kontaktörlerin arasında da bırakılması gereken 1cm’lik mesafenin olmadığı
görülmektedir.
103
Şekil 4.47. Kablolarda siyahlaşma Şekil 4.48. Bitişik kontaktörler ve kabloları
Okulda kullanılan panolarla ilgili olarak belirlenen tehlikeler, çizelge 4.11’e aktarılmış, alt
tehlike ve riskler belirlenmiştir. Çizelge 4.11’de ana bina içinde bulunan eski güç panosu;
Pano-1 ana binada bulunan yeni güç panosu pano-2, eski binada bulunan basit pano ise pano-
3 olarak adlandırılmıştır.
Çizelge 4.11. İlköğretim okulu panosundaki tehlike ve riskleri belirleme formu
KONTROL FORMU
İşletme Adı: (…) İlköğretim Okulu
Bölüm: Ana bina ve eski bina Tarih: 06.07.2017
Kontrolü Yapılan Sistem: Tüm panolar Kontrol: 1
Yapılan Çalışma
Pano-1 TS EN 61439 Standardı’na Yangın çıkabilir ve kaçak akıma bağlı akım
X
uygun bir pano mudur? etkisinde kalma yaşanabilir.
Panonun yedek anahtarı yoktur. Önemsiz bir risk
ancak elektrik sistemleriyle ilgili asıl ve yedek
Pano-1’in kapağı kilitli mi? X
anahtarlar, merkezî bir ofiste etiketlenerek
bulundurulmalıdır.
Pano-1’in kasasının ve kapağının, Periyodik pano kontrolünde, çalışma yapan
X
koruma topraklaması var mı? teknikerin akım etkisinde kalmasına yol açabilir.
Pano-1’in kasasında ve kapağının
Estetik amaçlı boyama yapılmış, önemsiz bir
üzerinde boya veya başka bir sıvı X
risk.
lekesi var mı?
Pano-1’in elamanlarının güç tasarımı
EMO yönetmeliklerine göre doğru X Eski pano olduğu için yangın riski taşımaktadır.
mu?
Buşonlu sigortalar ark etkisinde kalmış. Kısa
Pano-1 içi devre koruma elemanları
X devrelere bağlı arızalarda sigortayı değiştirecek
doğru çalışıyor mu?
personelin zarar görmesine neden olabilir.
Pano-1 elemanlarının bağlantılarında
kablo pabucu kullanılmış mı?
Pano-1 elemanlarının kablo giriş ve
Yangına yol açabilir. Çalışanların, akım
çıkışlarında gözle görünen X
etkisinde kalarak yaralanmalarına yol açabilir.
Pano-1 içerisinde sabitlenmeyen
X ENY nedenidir.
kablo ya da eleman var mı?
104
Çizelge 4.11. (devam)İlköğretim okulu panosundaki tehlike ve riskleri belirleme formu
Pano-1 etrafında bulunmaması Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği

X
gereken çeşitli malzemeler var mı? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
Pano-1 etrafında olmaması gereken
Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
periyotlarla durum kontrol edilmeldir.
Pano-1 yakınında titreşim üreterek
çalışan cihazlar ya da motorlar var X
periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
mı?
Pano içinde elemanlar arası bırakılması gereken
Pano-2, TS EN 61439 Standardı’na
X soğuma mesafeleri bırakılmamış. Isınmaya bağlı
uygun bir pano mudur?
yangın riski var.
Risk yok. Ancak kapak kilit anahtarının aslı ve
Pano-2’nin kapağı kilitli mi? X yedeğinin etiketlenerek merkezî bir ofiste
bulundurulması gerekmektedir.
Pano-2’nin kasasının ve kapaklarının Yıllık periyodik kontrolde tekrar gözden
X
koruma topraklaması yapılmış mı? geçirilmelidir.
Pano-2’nin kasasında ve kapağında
Risk yok, ancak okul yönetiminin belirleyeceği
boya veya başka bir sıvı lekesi var X
mı?
Pano-2 elemanlarının bağlantılarında Çok damarlı kablolarda, özellikle ark risk
kablo pabucu kullanılmış mı? X oluşturduğu için, her iletkene kablo pabucu
takılması gereklidir.
Pano-2, elemanlarının kablo giriş ve Aşırı akım ya da vida gevşemesine bağlı
çıkışlarında gözle görünen X arklardan kaynaklandığı anlamına gelir, ENY
siyahlaşmalar var mı? riski taşımaktadır.
Diğer elemanlardan yayılan ısılara maruz
X kalarak izolasyonlarında gevşeme veya ısınmaya
bağlı ergimeler olabilir.
Pano-2 etrafında bulunmaması Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği

X
Pano-2 etrafında olmaması gereken
Pano-2 yakınında titreşim üreterek Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
çalışan cihazlar ya da motorlar var X periyotlarla durum kontrol edilmeye devam
mı? edilmelidir.
Pano-2’de yangın korumalı termik Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
manyetik şalter çalışıyor mu? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
Pano-2 içi devre koruma
elemanlarının ölçü ve testleri yapılmış X
mı?
Pano-2’de kullanılan termik manyetik Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
şalterin termal görüntüsü normal mi? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
Pano-2’nin kompanzasyon
bölümünde kullanılan kontaktörlerin X
termal görüntüleri normal mi?
Pano-2’nin kompanzasyon bölümün- Termal görüntü normal. Ancak olması gereken
de kullanılan kontaktörlerin arasında X 1cm hava aralığı bırakılmamış. İlerleyen
yeterli mesafe var mı? günlerde ısınmaya bağlı bir ENY yaşanabilir.
105
Pano-2’nin kompanzasyon bölümün-

de kullanılan kondansatörlerin dış X Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
görünümleri normal mi? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
Pano-2’nin kompanzasyon bölümün-
de kullanılan kondansatörlerin termal X
görüntüleri normal mi?
Pano-2’nin kompanzasyon bölümün- Termal görüntü normal. Ancak olması gereken
de kullanılan kondansatörlerin X 5cm hava aralığı bırakılmamış. İlerleyen
arasında yeterli mesafe var mı? günlerde ısınmaya bağlı bir ENY yaşanabilir.
Pano-3 TS EN 61439 Standardı’na Çevre şartlarına bağlı olarak her an ENY riski
X
uygun bir pano mudur? taşımaktadır.
Açık havada olduğu için çevre şartlarından
Pano-3’ün kapağı kilitli mi? X
dolayı zarar görebilir.
Pano-3’ün kasasının ve kapağının Kaçak akıma bağlı akıma kapılma riski
X
topraklaması var mı? oluşturmaktadır.
Pano-3’ün kasası ve kapağının
üzerinde boya veya başka bir sıvı X
lekesi var mı?
Pano-3’ün elamanlarının güç tasarımı
Eski bir pano olduğu için yangın riski
EMO yönetmeliklerine göre doğru X
taşımaktadır.
mu?
Pano-3’ün devre koruma elemanları Sayacın ve sigortanın doğru çalıştığı
X
doğru çalışıyor mu? görülmüştür. Risk yok.
Pano-3’ün elemanlarının
bağlantılarında kablo pabucu X Ark ve ENY nedenidir.
kullanılmış mı?
Pano-3’ün elemanlarının kablo giriş
ve çıkışlarında gözle görünen X Ark ve ENY nedenidir.
Pano-3’ün etrafında bulunmaması Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
Pano-3’ün etrafında olmaması
gereken (yangın söndürme sistemi Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
haricinde) su/doğal gaz tesisatı var periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
mı?
Pano-3’ün yakınında titreşim üreterek
çalışan cihazlar ya da motorlar var X
mı?
Okulda diğer bölümlerde tali pano
X Kat panolarının olması riskleri azaltmaktadır.
kullanılıyor mu?
1. kat tali panosu TS EN 61439 Dar alana sıkıştırılan kablolar, irbirlerini ısıtarak
X
standardına uygun bir pano mu? ENY’ye yol açabilir.
1. kat tali panosunun, kasasının ve
X Kaçak akıma bağlı iş kazalarına yol açabilir.
kapağının topraklaması var mı?
1. kat tali panosunun kapağı kilitli Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
midir? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
1. kat tali panosunun kasası ve
kapağının üzerinde boya veya başka X
bir sıvı lekesi var mı?
106
1. kat tali panosunun, devre koruma Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
elemanları doğru çalışıyor mu? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
1. kat tali panosunun elemanlarının
bağlantılarında kablo pabucu X ENY riski oluşturmaktadır.
kullanılmış mı?
kablo giriş ve çıkışlarında gözle X
görünen siyahlaşmalar var mı?
1. kat tali panosu etrafında olmaması
X
mı?
1. kat tali pano termal görüntüsü Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
normal mi? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
2. kat tali panosu TS EN 61439 Dar alana sıkıştırılan kablolar, birbirlerini
X
standardına uygun bir pano mudur? ısıtarak ENY’e yol açabilir.
2. kat tali panosunun, kasasının ve
X Kaçak akıma bağlı iş kazalarına yol açabilir.
kapağının topraklaması var mı?
2. kat tali panosunun kapağı kilitli mi? X
2. kat tali panosunun kasası ve
kapağının üzerinde boya veya başka X
bir sıvı lekesi var mı?
Kaçak akım rölesi çalışmıyor. Topraklama
2. kat tali panosunun devre koruma
X hatası olduğu görülüyor. Akıma kapılma riski
elemanları doğru çalışıyor mu?
var.
bağlantılarında kablo pabucu X
kullanılmış mı?
kablo giriş ve çıkışlarında gözle Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
görünen siyahlaşmalar var mı? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
2. kat tali panosu etrafında olmaması
X
mı?
2. kat tali pano termal görüntüsü Risk yok ancak okul yönetiminin belirleyeceği
X
normal mi? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
İlköğretim okulunda hem ana bina hem eski bina gezilerek elektrik tesisatları ve kullanılan
cihazlarla ilgili araştırma yapılmış, alt tehlike başlıklarının ve risklerinin belirlenmesine
çalışılmıştır.
Şekil 4.49’daki ısıtıcıların, klimalara ilaveten her sınıfta takılı olduğu görülmüştür. Bu
ısıtıcılar, sıva üstü tesisatla doğrudan kat panolarından beslenmektedir.
107
Şekil 4.50’de öğretmen masasının yanındaki yerde duran -İnternet kablosu da dâhil- çeşitli
kabloları göstermektedir. Bu durum, tüm sınıflarda aynıdır.
Sınıflardaki projeksiyon cihazlarının besleme kablolarına ek yapılarak çalıştırıldığı

belirlenmiştir ve bu durum, şekil 4.51’de gösterilmiştir.
Şekil 4.52’de, sınıflardaki prizlerin, estetik amaçlı kullanılan ahşap duvar bordürlerinin
altında kaldığı görülmektedir. Ahşabın prize gelen bölümü oyularak çıkartılmış, üzeri
straforla kapatılarak yalıtım yapıldığı düşünülmüştür. Son derece yanıcı bir malzeme olan
straforun elektrik tesisatlarında bu şekilde kullanılmasının uygun olmadığı okul idaresine
bildirilmiş, kaplamanın derhal sökülmesi ve prizin plastik kapak yoluyla kapatılması tavsiye
edilmiştir.
Şekil 4.49. Sınıflarda 2300 W’lık ısıtıcılar Şekil 4.50. Yerde duran çeşitli kablolar
Şekil 4.51. Besleme kablosu eki Şekil 4.52. Ahşap bordür ve priz uygulaması
Sistem odası olarak kullanılan bölümdeki birçok cihaz için hem duvarda hem de yerde çok
sayıda çoklu priz kullanıldığı görülmüştür (şekil 4.53.). Şekil 4.54’ten görülebileceği üzere,
termal kamerayla yapılan ölçümde kablo kümesinden yayılan ısının 500C olmasından dolayı
hemen uyarı yapılmış ve tadilat projesi çizilmesi istenmiştir.
108
Şekil 4.53. Sistem odası Şekil 4.54. Sistem odası termal görüntüsü
Şekil 4.55. ve şekil 4.56’da her sınıfta kullanılan klima beslemelerinin sınıflardaki etkinlik
panolarının arkasında kalan prizlerden alındığı gösterilmektedir. Bu uygulamanın da yanlış
olduğu belirtilmiş ve tadilat projesinde bu besleme hatlarının da yeniden çizilmesi
istenmiştir.
Şekil 4.55. Klima besleme kablosu Şekil 4.56. Pano arkası görünüm
Şekil 4.57. ve şekil 4.58’de eski bina için ana binadan çekilen enerji hattı gösterilmiştir. Bu
kabloda çevre şartlarına bağlı olarak dış izolasyonda bozulmalar görülmektedir. Okul
yönetimine kablonun acilen değiştirilmesi ve yalıtım yapılması gerektiği anlatılmıştır.
109
Şekil 4.57. Eski binaya çekilen enerji hattı
Şekil 4.58. Eski binaya çekilen hattın yakın görüntüsü
110
Çizelge 4.12. İlköğretim okulunda elektrik tesisatlarındaki tehlike ve riskleri belirleme formu
KONTROL FORMU
İşletme Adı: (…) İlköğretim Okulu
Bölüm: Tüm okul Tarih: 06.07.2017
Kontrolü Yapılan Sistem: İç tesisat Kaçıncı Kontrol: 1
(cihaz beslemeleri aydınlatma ve priz)
Formu Hazırlayan: Mehmet Cem Şengöz Formu Hazırlayan Unvanı: İSG Uzmanı
Yapılan Çalışma
1994 yılında tip proje olarak kullanıma
Elektrik tesisat projesi, EMO Elektrik başlanmış, daha sonra önemli ilaveler yapılmış.
İç Tesisleri Yönetmeliği ve HD 60364 X Yapı bağlantı hattının, akım taşıma kapasitesinin
Standardına göre yapılmış mı? uygunluğunu bilmek imkânsız. Aşırı akıma bağlı
ark ve ENY tehlikesi yaşanabilir.
Proje yok. Tesisat projesinin bir kopyasının iş
İç tesisat projesi var mı? X yerinde bulundurulması ve periyodik
kontrollerde kullanılması gerekmektedir.
Kaçak akım rölelerinin ve topraklama tesisatında
Tesisatta periyodik kontroller zamanında belirlenmeyen sorunlar ENY riski ve
X
yapılmış mı? akım etkisinde kalmaya bağlı yaralanmalara yol
açabilir.
Tesisat, başlangıçtaki ihtiyaca göre kurgulanmış.
Daha sonra eklenen klimaların ve çeşitli ofis
Tesisat kesitleri doğru seçilmiş mi? X
cihazlarının nasıl bir etki oluşturduğu
bilinmemektedir.
Tesisat seçimlerinden kaynaklanan bir risk
Tesisat iletkenlerinin ortama göre yoktur. Yıllık periyodik bakımlarda durumun
X
seçimi doğru mu? yönetmelik değişiklikleri çerçevesinde gözden
geçirilmesinde fayda vardır.
Tesisat, belirlenen kablo çekme Risk yok, okul yönetiminin belirleyeceği
X
esaslarına göre uygulanmış mı? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
Bazı uygulamalarda Klemens kullanılmadığı
Tesisat, klemens kullanılarak
X görülmüştür. Bu durumda meydana gelen
montajlanmış mı?
ısınmalar ENY riski oluşturmaktadır.
Okulda kolay yanabilir katı sıvı, gaz Risk yok, okul yönetiminin belirleyeceği
X
mamullerle çalışmalar yapılıyor mu? periyotlarla durum kontrol edilmelidir.
Yeni güç panosundan beslenen kat panolarından
Okulda projeye aykırı sıva üstü tesisat çekildiği belirtilmişse de tadilat projesinin
X
tesisatlar çekilmiş mi? olmamasından dolayı riskin ne olduğu
belirsizdir.
Sınıflarda klima beslemeleri, etkinlik
Sıva üstü tesisatlar fiziksel
X panolarının arkasına sıkıştırılmak suretiyle
zorlamalara maruz bırakılmış mı?
ezilmektedir. Ark ve ENY riski oluşturmaktadır.
Buat kapakları takılı değil. Okulda boyama
yapılırken buatların içindeki tesisat zarar
Buat kapakları yerinde mi? X görmüş. Boya kimyasal yapısı gereği yanıcı
özelliktedir. Buat kapaklarının daima kapalı
tutulması gerekir.
Bazı sınıflarda toprak iletkenlerinin, pano-2
Prizlerde topraklama hattı var mı? X toprağıyla temasının olmadığı fark edildi.
Öğrencilerin akıma kapılma riski var.
111
Çizelge 4.12. (devam) İlköğretim okulunda elektrik tesisatlarındaki tehlike ve riskleri
belirleme formu
Çok sayıda çoklu priz kullanıldığı, bunlara

gereğinden fazla cihaz bağlandığı için yüksek ısı
Okuldaki priz sayısı yeterli mi? X
yaydığı belirlendi. Bu durum, ENY riski
oluşturmaktadır.
Anahtarlarda ya da prizlerde çatlaklar, Risk yok, okul yönetiminin belirleyeceği
X
kırıklar ve ark izleri var mı? periyotlarla durum kontrol edilmelidir
Sistemde kullanılan aydınlatma
Risk yok, okul yönetiminin belirleyeceği
araçları, priz ve çoklu prizlerdeki X
Okulda kullanılan cihazların enerji
Risk yok, okul yönetiminin belirleyeceği
beslemelerindeki termal görüntüler X
normal mi?
Saha çalışmalarına ilave olarak FMEA çizelgelerinde gerekli hesaplamaların yapılabilmesi

için olası hasarların fark edilebilirliği ve hasar şiddetlerinin belirlenmesi gerekmektedir.
Çizelge 4.13’le fark edilebilirlik, çizelge 4.14’le de olası hasarların şiddeti sorgulanmıştır.
Çizelgelerde önlemler öncesindeki değerler için siyah, önlemler alındıktan sonraki hedef
durum için yeşil renk kullanılmıştır.
Çizelge 4.13. İlköğretim okulunda olası bir ENY’nin fark edilmesi
A1 A2
Sıra Araştırma konusu +1 –1
1 Okulda İSG Kurulu düzenli olarak toplanıyor mu? E: +1, H:-1 X X
2 Okulda risk analizi yapılmış mı? E: +1, H:-1 X X
3 Okul personeli, temel İSG eğitimi almışlar mı? E: +1, H:-1 X X
Okul personeline, yangın eğitimi ve elektriksel tehlikeler (çarpılma ve
4 X X
yangın) hakkında eğitimler yapılmış mı? E: +1, H:-1
Okulda görev yapan elektrik bakım ekibi, mesleki yeterlilik belgesi
5 X X
almış mı? E: +1, H:-1
6 Okulda acil durum yönetimi hazırlanmış mı? E: +1, H:-1 X X
Okulun elektrik tesisatlarında yıllık yasal periyodik testler yapılmış mı?
7 X X
E: +1, H:-1
Okulun elektrik tesisatlarında ve cihazlarda haftalık saha kontrolleri
8 X, X
Okulun onaylı elektrik tesisat projesinin haricinde (tadilat projesi
9 X, X
Sonuç 0/7 9/ 2
Fark etmeme durumu: [ A2 / 9] = [ 9/ 9 ] = 1x100 = %100, RÖS hesabında kullanılacak D = 10
Planlama sonrası fark etmeme durumu: [ 2 / 9 ] = %22.22, RÖS için D = 3
NOT: Koyu renkli işaretlemeler planlamadan sonraki hedef durumu yansıtmaktadır.
112
Çizelge 4.14. Meydana gelecek hasarın şiddetinin sorgulanması
A1 A2
Evet Hayır
1 Sınıflarda sıraların yerleşiminde acil durumlar göz önünde tutulmuş mu? X X
2 Okulda acil durum eylem planı hazırlanmış mı? X, X
3 Okulda acil durum tatbikatları yapılmış mı? X, X
4 Okulda arama kurtarma ve ilk yardım ekipleri oluşturulmuş mu? X X
5 Okulda personele yangın eğitimi verilmiş mi? X X
6 Okulda acil durumlarda kullanmak için sesli uyarı sistemi var mı? X X
Okulda yerlerde yürüyüş yolu, koridora açılan sınıf kapılarının açılış
7 X X
mesafesini gösteren çizgiler var mı?
Okulda acil durumlar için çıkışları gösteren yönlendirme levhaları var
8 X X
mı?
İş yeri kaçış yolları ve acil çıkış kapıları sayısı BYKHY hükümlerine
9 X X
göre yeterli mi?
Sonuç 0/ 7 9/2
Hasarın şiddeti: [ 9 / 9 ] = 1x100 = %100, RÖS hesabında kullanılacak S = 10
Planlama sonrası şiddet hesabı: [ 2 / 9 ] = %22.22, RÖS için S = 3
NOT: Koyu renkli işaretlemeler planlamadan sonraki hedef durumu yansıtmaktadır.
Çizelge 4.15’le FMEA değerlendirmesi yapılmıştır. Bu değerlendirme yapılırken ENY

risklerinin olasılığı ( P ), çizelge 4.10’dakiyle aynı şekilde hesaplanmıştır.
Çizelge 4.15. İlköğretim okulunda FMEA değerlendirmesi
Çalışma alanı: (…) İlköğretim Okulu
Çalışmayı yapan ekip: Okul Yöneticisi, İSG uzmanı, elektrik tesisatı bakım sorumlusu
elektrik akımının bulunduğu yerlerin hasar görmesi, kaçak akımlar
Hatanın etkisi: Yangın oluşumu, çalışanların ve öğrencilerin akım etkisinde kalmaları, yaralanmaları
RÖS Hedef RÖS
Elektrik tesisat 1994 yılından beri 8 / 10 / 10 En kısa zamanda elektrik tesisat 8/3/3
projesi yok. tip proje olarak imal projesi bulunarak bir kopyası iş
edilen elektrik tesi- 800 yeri İSG dosyasına konulmalıdır. 72
satına elektrikli ci- Bulunamazsa yeni bir proje tadilat
haz eklemesi yapıl- Çok büyük risk projesi olarak çizilmeli ve dosyaya Koruyucu çalış-
mış. Bu yüklerin konulmalı. Sistemin okul yönetimi malara devam
sisteme uygunluğu tarafından belirlenen sürelerle edilmeli ve 6 aylık
bilinemiyor. Tadilat bakımlarının yapılmaması sürelerle yeni
projesi gerekebilir. durumunda ENY riskinin süreceği RÖS hedefleri
ENY riski mümkün. unutulmamalıdır. belirlenmelidir.
113
Çizelge 4.15. (devam) İlköğretim okulunda FMEA değerlendirmesi
Pano-1, TS EN Elemanların aşırı 8 / 10 / 10 Pano-1’in iptal edilerek yerine 8/3/3

61439’a uygun ısıyla arıza yaparak sadece Pano-2’ye güç aktarılmasını
değil. ENY oluşturması 800 sağlayacak enerji giriş amaçlı 72
riski var Çok büyük risk otomat sigorta panosu
Şekil 4.33. konulmalıdır. Koruyucu çalış-
malara devam
Süre, 6 ay. edilmelidir.
Pano-1’in gövde Kaçak akıma bağlı 6 / 10 / 10 Yeni giriş panosunun montajı 8/3/3
topraklaması yaralanmalar ya da öğrencilerin elle ulaşma
yok. can kayıpları 600 mesafesinin üzerinde yapılmalıdır. 72
yaşanabilir.
Şekil 4.34. Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu çalış-
malara devam
edilmelidir.
Pano-1’deki bu- Arklara bağlı ENY 8 / 10 / 10 Yeni panoda kullanılacak 8/3/3

şonlu sigortaların riski var. sigortaların otomatik olması
yuvalarında ark 800 gereklidir. 72
izleri var. Bun-
ların bir kısmın- Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu çalış-
da erimeler malara devam
görülmektedir. edilmelidir.
Pano-1’de Sabitlenmeyen kab- 8 / 10 / 10 Yeni panoda kullanılacak kablolar, 8/3/3

sabitlenmeyen lolar çeşitli neden- plastik kablo raylarına
kablolar lerle bağlı oldukları 800 oturtulmalıdır. 72
bulunuyor. klemens ya da ele-
man girişinde ark- Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu çalış-
lara yol açarlar. malara devam
edilmelidir.
Pano-1’de, iç Özellikle çocukların 6 / 10 / 10 Yeni panoda iç kapak 8 / 10 / 10

kapaklar sökül- bulunduğu ortamlar- kullanılmalıdır.
müş. da elektrikli cihaz- 600 800
larda yalıtım önem- Süre, 6 ay.
lidir. Akıma Çok büyük risk Çok büyük risk
kapılma ve ENY
riski oluşur.
Pano-2’de peri- Topraklama değeri- 8 / 10 / 10 Panoların periyodik testlerinin ve 8/3/3

yodik test ve nin yanlış olması ve ölçümlerinin en kısa zamanda
ölçümler yapıl- periyodik kontrolün 800 yapılması gerekiyor. 72
mamış. yapılmamış olması
beklenmedik arı- Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu
zalara ve ark çalışmalara devam
kaynaklı ENY’lere edilmelidir.
yol açabilir.
Pano-2’de kon- Çalışma şartlarına 8 / 10 / 10 Pano-2’ye konulacak ilave ray ile 8/3/3
taktörler arasın- bağlı olarak kontak- kontaktörler arası mesafe uygun
daki mesafe uygu törlerde meydana 800 değere getirilmelidir. 72
değil. gelen ısılar birbir-
lerinin aşırı ısınma- Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu
Şekil 4.48 larına yol açarak çalışmalara devam
ENY meydana edilmelidir.
getirebilir.
114
Pano-2’deki kon- İlerleyen çalışma 8 / 10 / 10 Pano-2’ye en yakın zamanda 8/3/3

taktörlerde vida günlerinde ark bakım yapılmalı ve tüm bağlantı
gevşemesine kaynaklı ENY riski 800 noktalarındaki vidalar sıkılmalı. 72
bağlı ısınma var. var.
Çok büyük risk Süre, 3 ay. Koruyucu
Şekil 4.36. çalışmalara devam
edilmelidir.
Pano-2’de Bir kondansatörde 8 / 10 / 10 İlk bakımda Pano-2’deki 8/3/3

kondansatörler meydana gelen kondansatörler arası mesafe, uygun
arası mesafeler patlama hemen 800 değerlere getirilmelidir. 72
uygun değil. yanındakinde de
arızaya yol açıp Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu
ENY meydana çalışmalara devam
getirebilir. edilmelidir.
Pano-2’de Ark kaynaklı ENY 8 / 10 / 10 Pano-2’ye yapılacak bakımda tüm 8/3/3

kondansatörlerde riski var. bağlantı noktalarındaki vidalar
vida gevşeme- 800 sıkılmalı. 72
sine bağlı ısınma
başlamış Çok büyük risk Süre, 3 ay. Koruyucu
çalışmalara devam
Şekil 4.35 edilmelidir.
Pano-2’de İlerleyen zamanda 8 / 10 / 10 Pano-2’ye en kısa zamanda 8/3/3

kablolarda aşırı yanma daha da periyodik bakım yapılmalıdır.
ısınmaya bağlı artacaktır. Pano 800 72
yanma başlamış. yangını riski var. Süre, 3 ay.
(siyahlaşma) Çok büyük risk Koruyucu
şekil 4.47. edilmelidir.
Pano-2’de Gevşeyen vidalara 8 / 10 / 10 Boşta bulunan kablolar, plastik 8/3/3

kablolar sabit- bağlı olarak arkların kablo kanalına alınmalıdır.
lenmemiş. Boş- oluşabilir, ENY 800 72
taki kablolar, riski var. Süre, 6 ay.
bağlı oldukları Çok büyük risk Koruyucu
yerde vidaların çalışmalara devam
gevşemesine yol edilmelidir.
açabilir.
1. kat tali pano- Standartlar dışında 6 / 10 / 10 Panonun yenilenmesi gerekmek- 8/3/3

su, TS EN imal edilen pano- tedir.
61439’a göre larda ENY riski 800 72
imal edilmemiş. bulunur. Süre, 6 ay.
Çok büyük risk Koruyucu
edilmelidir.
1. kat tali pano- Pano, el ile ulaşım 6 / 10 / 10 Pano küçük olduğu için içine 8/3/3
sunun koruma mesafesinin dışında toprak barası konulamaz, pano
topraklaması olmakla birlikte 600 yenilenmelidir. 72
yok. Pano bakım-onarım per-
içerisinde toprak- sonelinin akım etki- Çok büyük risk. Süre, 6 ay. Koruyucu
lama barası ol- sinde kalmasına yol çalışmalara devam
madığı görül- açabilir. edilmelidir.
mekte.
115
1. kat kali pano- Pano-2’de olduğu 6 / 10 / 10 Pano yenilenince olumsuzluk 8/3/3

sundaki kablolar, gibi toplanmayan ortadan kalkacaktır.
kablo kanalına kabloların bağlandı- 600 72
alınmamış. ğı vidalarda gevşe- Süre, 6 ay.
meler ve arklar Çok büyük risk Koruyucu çalış-
meydana gelmekte- malara devam
dir. ENY riski var. edilmelidir.
1. kat tali pano- Yapılan incelemede 6 / 10 / 10 Topraklama sisteminin arızasının 8/3/3

sunda kullanılan topraklama tesisa- giderilmesi gerekmektedir.
kaçak akım rölesi tında bir bölümün 600 72
test değerleri kopuk olduğu belir- Süre, 6 ay.
yanlış. lenmiştir. Çok büyük risk Koruyucu çalış-
Yaralanmalar ve can malara devam
kayıpları edilmelidir.
yaşanabilir.
2. kat tali panosu Standartlar dışında 6 / 10 / 10 Panonun yenilenmesi gerekmek- 8/3/3
TS EN 61439’a imal edilen pano- tedir.
göre imal larda ENY riski 800 72
edilmemiş. bulunur. Süre, 6 ay.
Çok büyük risk Koruyucu çalış-
malara devam
edilmelidir.
2. kat tali pano- Pano el ile ulaşım
sunun koruma mesafesinin dışında 6 / 10 / 10 Pano küçük olduğu için içine 8/3/3
topraklaması olmakla birlikte toprak barası konulamaz, pano
yok. Pano bakım-onarım per- 600 yenilenmelidir. 72
içerisinde toprak- sonelinin akım etki- Koruyucu çalış-
lama barası ol- sinde kalmasına yol Çok büyük risk Süre, 6 ay. malara devam
madığı görül- açabilir. edilmelidir.
müştür.
2. kat tali pano- Pano-2’de olduğu 6 / 10 / 10 Pano yenilenince olumsuzluk 8/3/3

sundaki kablolar, gibi toplanmayan ortadan kalkacaktır.
kablo kanalına kabloların bağlandı- 600 72
alınmamış. ğı vidalarda gevşe- Süre, 6 ay.
meler ve arklar Çok büyük risk Koruyucu çalış-
meydana gelmekte- malara devam
dir. ENY riski var. edilmelidir.
Sınıflara sonra- Kurulu gücün aşıl- 8 / 10 / 10 Yeni bir tadilat projesi çizilmelidir. 8/3/3
dan takılan ması tesisatta ve
ısıtıcılar için özellikle panoda 800 Süre, 6 ay. 72
ilave tesisat aşırı yüklenmeye
çekilmiş. Tesisa- neden olacaktır. Çok büyük risk Koruyucu çalış-
tın kurulu gücü- ENY riski var. malara devam
nün %20 aşıldığı edilmelidir.
düşünülmektedir.
Okulda Kablolara yapılan 8 / 10 / 10 Kablo eklerinde mutlaka kablo 8/3/3

kullanılan bazı eklerde, yüksek pabuçlu klemens kullanılmalıdır.
cihazların besle- direnç oluşumundan 800 Tüm cihazlar gözden geçirilmeli ve 72
me kablolarında dolayı aşırı ısınmaya gerekli bakımları yapılmalıdır.
ekleme yapıldığı bağlı ENY riski var. Çok büyük risk Koruyucu çalış-
görülmüştür. Süre, 6 ay. malara devam
edilmelidir.
Şekil 4.51.
116
Sınıflarda bazı Çok yanıcı olan 8 / 10 / 10 Prizler, öğrencilerin güvenliği 8/3/3

prizlerin kasa- strafor malzeme ile açısından tamamen iptal edilmeli,
larının sökül- elektrik tesisatının 800 sıva üstü uygulama iptal edilerek 72
düğü ve üzer- karşılaşması, ENY buattan kablo kanallı bir tesisat
lerinin straforla riski oluşturmakta- Çok büyük risk çekilmelidir. Koruyucu çalış-
kapatıldığı belir- dır. malara devam
lenmiştir. Süre, 6 ay. edilmelidir.
Resim 4.51.
Sistem odasında Isınan kablolar bir 8 / 10 / 10 Sistem odası için özellikle çok 8/3/3
çok sayıda çoklu süre sonra ENY’ye sayıda cihazın çalıştırılmasına
priz kullanıldığı yol açmaktadır. 800 imkân verecek duvar prizlerine 72
ve prizlerin ihtiyaç vardır.
olduğu bölümde Çok büyük risk Koruyucu çalış-
yüksek ısı oluş- Süre, 6 ay. malara devam
tuğu termal ka- edilmelidir.
merayla ölçül-
müştür
Şekil 4.54
Sınıflarda kulla- Darbeler sonucu 8 / 10 / 10 Klima beslemeleri için yeni bir 8/3/3
nılan klima ezilen kablolarda tesisata ihtiyaç vardır. Yeni tesisat
besleme kablo- yalıtım bozulma- 800 projesi çizildiğinde klimalar için 72
larının etkinlik sından dolayı oluşan özel bir hat çekilmelidir.
panolarının ar- arklar, pano gibi Çok büyük risk Koruyucu çalış-
kasına sıkış- yanıcı malze- Süre, 6 ay. malara devam
tırıldığı görül- melerde ENY riski edilmelidir.
müştür. oluşturmaktadır.
Şekil 4.56
Eski bina için Çevre şartlarıyla 8 / 10 / 10 Eski bina içinde mutlaka bir tesisat 8/3/3
çekilen kablo, yıpranan kablolarda projesi çizilmeli ve yer altı kablosu
çevre şartlarına meydana gelen 800 çekilmelidir. 72
bağlı olarak arkla, kablonun
yıpranmıştır. yanmasına yol Çok büyük risk Süre, 6 ay. Koruyucu çalış-
açmaktadır. ENY malara devam
Şekil 4.57. riski var. edilmelidir.
Eski binada Standartlar dışında 8 / 10 / 10 Bu pano kantinde olduğu için okul 8/3/3
kullanılan Pano- imal edilen pano- yönetiminin tasarrufunda değil.
3, TS EN 61439 larda ENY riski 800 Ancak öğrenci, öğretmen ve 72
standardına göre bulunur. çalışanların etkilenmesi söz konusu
imal edilmemiş. Çok büyük risk olduğu için yenilenmelidir. Koruyucu çalış-
malara devam
Süre, 6 ay. edilmelidir.
Okulda yapılan incelemeler ve görüşmeler neticesinde tehlikeler belirlenmiştir. Bu

tehlikelerle ilgili riskler belirlenirken aynı zamanda okul yöneticilerine de bilgi verilerek
eksik evrakların tamamlanması istenmiştir. Okul yöneticilerinin bu görüşmede elektrik
tesisatlarının periyodik olarak yılda bir defa denetlenmesi gerektiğini bilmedikleri
anlaşılmıştır. Ayrıca okulda belirlenen risklerle ilgili olarak yapılması istenen düzenlemeler
içinde okulun bir bütçesi olmadığı ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünden bütçe isteyeceklerini
belirtmişlerdir. Bu bütçenin ise 6 ay gibi bir sürede onaylanabileceğini söylendiği içinde
117
FMEA değerlendirme tablosunda çalışmanın gerçekleştirilme süresi 6 ay olarak
belirtilmiştir.
4.3. Elektrik Tesisatlarında Yapılan Risk Değerlendirme

Çalışmasından Sonra İş Yerlerinde Yapılacak Saha Kontrol Çalışması
İş yerlerinde risk değerlendirme çalışmaları tamamlandıktan sonra üst tehlike başlıklarına

göre mesleki yeterlilik belgesine sahip teknik elemanlarca saha kontrolleri yapılmalıdır.
Çizelge 4.16’da sunulan bu form, her iş yerinde her farklı konuda geliştirilebilir ve araştırma
konuları da iş yerinin özelliklerine göre yeniden tasarlanabilir bir formdur. Bu form
aracılığıyla hem alınan kontrol önlemlerinin performansı belirlenmiş olacaktır hem de
yetersiz kalınan ya da gözden kaçırılan konuların ele alınması sağlanacaktır.
Çizelge 4.16. Saha kontrol formu (panolar için)
Pano adı
Pano numarası
Kontrol tarihi
Gözlemler Evet Hayır
Pano dış kapağı kapalı mı?
Pano dış kapağının üzerindeki faz lambaları yanıyor mu?
Pano üzerindeki ölçü aletleri çalışıyor mu?
Panonun iç kapakları takılı mı?
Pano elemanlarında herhangi birinde kırılma ya da çatlama var mı?
Pano içi kabloları düzgün mü dağınık mı?
Pano kapak topraklaması var mı?
Panoda kullanılan koruma elemanlarında çalışma bozukluğu var mı?
Pano elemanları arasında gereken hava aralıkları bırakılmış mı?
Pano enerjiliyken ses, titreşim çıkartıyor mu?
Pano enerjiliyken ısı yayılıyor mu?
Pano üzerinde ya da içinde çeşitli toz birikmeleri var mı?
Pano termal kamera görüntüsü normal mi?
Pano içinde ya da etrafında yanıcı, parlayıcı ya da patlayıcı malzemeler var mı?
Pano üzerinde kırık, çatlak var mı?
Pano üzerinde olmaması gereken boya, solvent ya da herhangi bir sıvı lekesi var
mı?
Pano içindeki tüm elemanlar raylar üzerinde sağlam bir şekilde montajlanmış mı?
Pano içerisinde boşta sallanan kablo var mı?
Pano elemanlarının kablo girişlerinde ya da kablolar üzerinde siyahlaşma var mı?
Pano içerisinde boncuk biçimli iletken eriyiği ya da plastik eriyiği var mı?
Pano içerisindeki koruma elemanları düzgün bir şekilde çalışıyor mu?
Pano elemanlarına kablo girişleri, kablo pabucuyla yapılmış mı?
Pano elemanlarının üzerinde etiketler var mı?
118
Çizelge 4.17. Saha kontrol formu (cihazlar için)
Cihaz adı
Cihazın bulunduğu bölüm
Cihazın numarası
Kontrol tarihi
İncelemeler Evet Hayır
Cihazın gövde topraklaması var mı?
Cihaz çalışırken istenmeyen titreşim yapıyor mu?
Cihaz çalışırken istenmeyen ısı üretiyor mu?
Cihazın termal kamera görüntüsü normal mi?
Cihaza enerji bağlantılarında kablo pabuçları kullanılmış mı?
Cihazın enerji besleme girişinde kablolar üzerinde çatlaklar, izolasyon dökülmeleri,
açık iletkenler var mı?
Cihazın enerji bağlantı kapakları kapalı mı?
Cihazın – varsa- hareketli bölümlerinde kablo bağlantıları var mı?
Hareketli bölüm kablolarının izolasyonlarında dökülme, yırtılma ve açık iletkenli
bölümler var mı?
Cihaz kablolarının herhangi bir bölümünde siyahlaşma, boncuk biçimli eriyikler
var mı?
Cihaz üzerinde biriken çeşitli tozlar var mı?
Cihaz çalışırken normalden farklı sesler çıkartıyor mu?
Çizelge 4.18. Saha kontrol formu (priz ve anahtarlar için)
Eleman adı
Elemanın bulunduğu bölüm
Elemanın numarası
Kontrol tarihi
İncelemeler Evet Hayır
Elemanın üzerinde kırık, çatlak bölümler var mı?
Elemanın üzerinde yangın izi sayılan siyahlaşma ya da kömürleşme var mı?
Elemanın bulunduğu yerde istenmeyen titreşimler var mı?
Eleman çalışırken beklenmeye ısılar üretiyor mu?
Elemanın termal kamera görüntüsü normal mi?
Elemanın enerji bağlantılarında kablo pabuçları kullanılmış mı?
Elemanın enerji besleme girişinde kablolar üzerinde çatlaklar, izolasyon
dökülmeleri, açık iletkenler var mı?
Elemanın girişlerindeki kablolarının herhangi bir bölümünde siyahlaşma, boncuk
biçimli eriyikler var mı?
Elemanın üzerinde biriken çeşitli tozlar var mı?
Eleman çalışırken normalden farklı sesler çıkartıyor mu?
Elemanın çalışması normal mi?
119
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Çalışmanın hedeflerinden ilki; ülkemizin ENY’lerle ilgili durumunu kapsamlı olarak

belirlemek ve istatistiksel bilgi kaynağı oluşturmaktı. Bu amaçla ülkemizin üretime dayalı
sanayi, ihracat ve ithalat, teknolojik araştırma, turizm ve en önemlisi ekonomik sahadaki
faaliyetlerinde liderlik eden İstanbul, Ankara, İzmir ve Antalya illerinden elde edilen yangın
verileri tüm ayrıntılarıyla ve titiz bir şekilde incelenmiş, derlenmiş, bu çalışma neticesinde
elde edilen tüm bilgi, bulgu ve veriler, “Araştırma ve Bulgular” bölümünde ortaya
konulmuştur. Böylelikle çalışmanın ilk hedefi gerçekleştirilmiştir.
Çalışmanın yapıldığı 2010 ve 2015 yılları arasında ülkemizi temsil eden dört ilimizde toplam
28.857 adet ENY meydana geldiği belirlenmiştir. İstanbul’dan elde edilen ENY verilerinin
inceleme başlıkları, diğer üç ilin verileriyle aynı olmadığından dört ilin verileri
birleştirilememiştir. Buna rağmen üç ilde meydana gelen yangınların %31.79’unun,
İstanbul’da da %29.03’ünün ENY olduğunun tespit edilmesi, bizi ülkemizdeki her üç
yangından birinin ENY olduğu bilgisine ulaştırmaktadır.
Çalışmanın hedeflerinden ikincisi, ENY’lerin önlenmesi idi. Kaçak akım rölelerinin asıl
görevlerinin canlıların akım etkisinde kalmalarını önlemek olduğu ve arkları fark
edemedikleri bilinmektedir. Bunlara ilave olarak yapılan araştırmalarla, ark hatalarını
belirleyerek sistemlerin enerjisini kesen cihazlarında istenildiği gibi çalışmadığı
belirlenmiştir. Bundan dolayı ülkemizde ENY’lerle en etkin mücadelenin; etkili bir risk
değerlendirme çalışması yapılarak gerçekleştirilebileceği belirlenmiştir. Bu çalışmanın
istenen sonucu vermesi için öncelikle risk analiz yönteminin doğru seçilmesi gerektiği ve
önleyici çalışmaların yanı sıra koruyucu çalışmaların da mutlaka yapılması gerektiği de
belirlenmiştir.
Fine-Kinney yönteminde, “olay meydana geldiğinde hasar oluşma olasılığı, olayların

frekansı ve olası hasarın şiddeti”; “FMEA yönteminde “olayın meydana gelme olasılığı,
olayın fark edilmesi ve olayın meydana getireceği şiddet” sorgulanmaktadır.
Tehlikeli bir durumun, özellikle elektrik tesisatlarında, bir soruna dönüşmesi olasılığının fark
edilmesi, periyodik testlerin yapılması, çalışanların temel İSG, acil durum ve yangın
eğitimlerinin olması, elektrik teknik bakım sorumlularının mesleki yeterlilik belgesi almış
olması gibi birçok konunun araştırılması gerektirmektedir. Bu nedenle de FMEA yönteminin
120
ENY’yle mücadelede çok daha başarılı biçimde kullanılabileceği düşünülmüş ve bu
çalışmada yöntem olarak Fine-Kinney yerine tercih edilmiştir.
Bu iki temel hedefin yanı sıra, çalışma kapsamında, şu sonuçlara da ulaşılmıştır:
1. Elektrik arkları nedeniyle meydana gelen yangınlar diğer ülkelerin olduğu gibi
ülkemizinde önemli sorunlarından birisidir.
2. ENY, yalnızca ev ya da iş yerlerinde meydana gelen bir tehlike değildir; aynı zamanda
kara, hava, deniz ve demir yolu ile gerçekleştirilen her tür taşımacılık alanında da karşımıza
çıkmaktadır. Ayrıca HES ve NES’lerde de ciddi bir problem olduğu yine bu çalışma
esnasında yapılan incelemeler esnasında belirlenmiştir.
3. Elektrik tesisatlarının termal yaşlanma, ortam ısısı, kablo içi sıcaklığı, ortam nemi, çeşitli
darbeler gibi dış etkenler nedeniyle hasar görmesi durumunda arklar oluştuğu ve bu arklar
sebebiyle de ENY’ler görüldüğü yine bu çalışmayla tespit edilmiştir. Ark sebebinin yalnızca
bununla sınırlı kalmadığı, titreşime yol açan her türlü dış etkenin elektrik tesisatlarında
gevşek bağlantılara yol açtığı ve bu gevşek bağlantılar nedeniyle de yine arklar oluştuğu,
çalışma esnasında ulaşılan sonuçlardandır.
4. ENY’lere yol açan arkların, sadece bir iletkende ya da iletken çiftinde meydana gelmediği;
aynı zamanda prizlerdeki sök-tak, anahtarlarda da aç-kapa işlemlerinde arklar oluştuğu;
ENY’ye yol açan bu arkları fark edip devre enerjisini kesen cihazlarınsa henüz istenilen
çalışma doğruluğuna ulaşamadığı anlaşılmıştır. Bu cihazların, düşük güç tüketen cihazlarda
ve endüktif yüklerde yetersiz kaldığı incelenen çalışmalardan anlaşılmıştır. Ayrıca bu
cihazların sadece ev ya da iş yerlerinde değil aynı zamanda kara, hava, deniz araçlarında ve
trenlerde de yüksek doğrulukla çalışması beklendiği de anlaşılmıştır. Bu sorunla mücadele
etmek için en etkin yolun, iş güvenliği kapsamında yapılan risk değerlendirme çalışmaları
olduğu anlaşılmıştır.
5. Ülkemizdeki risk analiz yöntemlerinin uygulanmasına dair örnekler incelendiğinde, bu

yöntemleri uygulayan İSG uzmanlarının, tehlikelere bağlı olası risklerle meydana gelecek
hasarların şiddetlerinin belirlenmesi konusunda herhangi bir hesap yapmadıkları yahut
hesaplamaları istatistiklerden yararlanmadan gerçekleştirdikleri görülmüştür. Bu durum,
tehlike ve riskler karşısında alınması gereken önlemlerin, yetersiz kalmasına ya da yüksek
maliyetli olmasına yol açacaktır. Bu FMEA yönteminin eksikliğinden kaynaklanan ve
FMEA yönteminin uygulanmasın yanlış yapılmasına yol açan bu durumu ortadan kaldırmak
121
için tarafımızdan geliştirilen ve saha araştırmalarına dayanan 3 yeni yöntem bu çalışmada
sunulmuştur.
Literarürde bilinen şekliye eksik olan FMEA yöntemi geliştirildikten sonra bir tekstil
fabrikasında ve ilköğretim okulunda denenmiştir. Geliştirilen FMEA yöntemiyle ENY’lerin
önlebileceği belirlenmiştir. Böylelikle de çalışmanın ikinci hedefi de gerçekleştirilmiştir.
6. Geliştirilen bu yöntem -SGK’nin yayımladığı iş kazası istatistikleri kullanılarak- iş

yerlerindeki farklı tehlikelere bağlı risklerin hesaplanması için de kullanılabilir durumdadır.
7. Ankara, İzmir ve Antalya illeri İtfaiye Daire Başkanlıklarından temin edilen yangın
raporlarına göre yangınların %31,79’u ENY’dir. ENY’lerin %68.91’i yaşam alanlarında,
%31.08’i ise çalışma alanlarında meydana gelmiştir. Evlerde çıkan ENY’ler, iş yerlerinden
sayıca fazladır ama iş yerlerindeki hasar daha büyüktür (%75.93). Evlerde meydana gelen
ENY’lerin en çok mutfaklarda meydana geldiği de yine aynı incelemeler neticesinde
belirlenmiştir. Ayrıca kuşların, yaz aylarında havai hatlarda neden olduğu ENY’ler de
oldukça dikkat çekicidir. Bu yüzden tarım arazilerinde hasat yapılamadan önemli zararlarla
karşılaşıldığı görülmüştür. Mutfaklarda meydana gelen ENY’lerde ise ilk üç sırada
%26.88’le aspiratör kaynaklı ENY’ler, %25,21’le buzdolabı kaynaklı ENY’ler ve %10.9’la
bulaşık makinesi kaynaklı ENY’ler bulunmaktadır.
8. Bu çalışmada ulaşılan istatistiksel veriler, ENY’lerin yaşam alanlarında gerçekleşme

sıklığının daha fazla olduğunu göz önüne sermektedir, buna karşın evlerdeki elektrik
tesisatlarının denetlenmesiyle ilgili herhangi bir yaptırım söz konusu değildir. Bu konuda
özellikle yerel yönetimlere önemli görevler düştüğü anlaşılmaktadır.
9. Çalışma sırasında oluşturulan istatistiklere göre, yangınların yaklaşık %30’u ENY’dir,

ENY’lerin de %60’ı evlerde meydana gelmektedir fakat BYKHY’de yer alan hükümler,
yangın meydana geldiğinde can kayıplarının azaltılması ve özellikle de iş yerlerinde
meydana gelen yangınların önlenmesi konularına odaklanmıştır. Yönetmeliğin yaşam
alanlarıyla ilgili yaptırımlarında eksiklik vardır çünkü iş yerlerinde yılda bir defa periyodik
test yaptırılması zorunluluğu hükme bağlanmış olmasına rağmen, yaşam alanlarıyla ilgili
böyle bir yaptırım yoktur. Bu nedenle BYKHY’nin, yaşam alanlarıyla ilgili bağlayıcı
hükümlerle donatılması gerekmektedir.
10. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve yönetmelikler tarafından, elektrik

tesisatlarında yılda bir defa periyodik kontrol yapılma zorunluluğu getirilmiştir. Fakat yılda
122
bir defa gerçekleştirilen periyodik testlerle etkin bir ENY mücadelesi yapılamayacağı bu
çalışmada elde edilen verilerden anlaşılmıştır. Öyleyse iş yerlerinin belirleyeceği periyodik
sürelerle saha kontrollerinin yapılmasının bir zorunluluk olduğu, çok açıktır.
11. Kanun ve yönetmelikler açık olmasına rağmen, iş yeri sahiplerinin, elektrik tesisatlarında
yılda bir defa periyodik kontrol yapılması gerektiğini bilmedikleri de belirlenmiştir. Ayrıca
birçok İSG uzmanının da bu kontrolleri kimlerin yapacağını ve kontrol raporlarının nasıl
düzenlenmesi gerektiğini bilmediği anlaşılmıştır. EMO tarafından sunulan rapor örneğinin,
kontroller konusunda yetersiz olduğu belirlenmiştir. Çalışmamızda, elektrik tesisatı
kontrollerinin nasıl yapılması gerektiği konusunda ayrıntılı örnekler sunulmuş ve bu konuda
önemli bir eksikliğin giderilmesi sağlanmıştır.
12. Çalışmada -özellikle devlet okullarında- İSG çalışmalarının istenilen düzeyde olmadığı,
elektrik tesisatlarındaki periyodik bakım ve kontrollerin nasıl ve ne zaman yapılması
gerektiğinin bilinmediği tespit edilmiştir. Analiz sonucu ortaya çıkacak olan sorunlarla ilgili
gerekli düzenlemeler için bütçenin olmadığı, gerekli bütçe için de bir üst makamdan talepte
bulunmaları gerektiği yine bu çalışma sırasında belirlenmiştir. Üstelik ENY’yle ilgili resmî
işlem süresinin çok uzun olduğu da anlaşılmıştır. Bu sebeple resmî kurumlar için, sadece
İSG çalışmalarında ve saha kontrolleriyle periyodik bakımlar için kullanılacak özel bir bütçe
kalemi oluşturulması ve ayrıca işlem sürecinin çabuklaştırılması gerektiği düşünülmektedir.
13. Yangın konusunda ülkemizde iki yılda bir, bir sempozyum düzenlenmektedir.
TÜYAK’ın düzenlediği bu sempozyumun uluslararası olduğu belirtilmesine rağmen
katılımlar ve bilimsel sunumlar sadece ülkemizdeki araştırmacılar ve şirketlerle sınırlı
kalmaktadır. Bu, önemli bir eksikliktir.
Ayrıca yine bu sempozyumda öncelik “yangınların önlenmesi” konusuna verilmelidir çünkü

olay gerçekleştiğinde neler yapılacağından çok, gerçekleşmeden ne gibi tedbirler alınması
gerektiği tartışılmalıdır. Bu açıdan bakıldığında, sempozyumda, yangınlardaki can
kayıplarının ve maddi hasarların azaltılmasına yönelik çalışmaların öne çıkması, önemli bir
hatadır.
123
KAYNAKLAR
Alghalibi F. (2016), İstanbul Orman İşletme Müdürlüğünde Risk Analizi ve Acil Durum
Eylem Planının İncelenmesi, Fatih Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 101s.,
İstanbul.
Ahrens M. (2013), Home Structure Fires, National Fire Protection Association, Quincy,
146p.
Armijo K.M., Johnson J., Hibbs M., Fresquez A.,(2014), Characterizing fire danger from
low-power photovoltaic ar faults, Photovoltaic Specialist Conference (PVSC),
2014 IEEE 40th, Denver-USA.
Babrauskas V. (2005), How do electrical wiring faults lead to structure ignitions?, Proc.
Fire and Materials Conf., London, p.39-51.
Benfer M., Gottuk D. (2014), Electrical Receptacles-Overheating, Arcing and Melting, Fire
Safety Science-Proceedings Of The Eleventh International Symposium, New Zeland,
p.1010-1023.
Bertrand R., Chaussard M., Gonzales R., Lacoue J., Mattei J.M., Such J.M., (2001),
Behaviour of French Electrical Cables Under Fire Conditions, Fire Science and
Technology Symposium, Australia.
Birgören B. (2017), Fine - Kinney Risk Analizi Yönteminde Risk Faktörlerinin Hesaplama
Zorlukları ve Çözüm Önerileri, İnternational Journal of Engineering Research and
Development, 9 (1), s.19-25.
BYKHY, 2015. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik. Türkiye Yangından

Korunma ve Eğitim Vakfı, İstanbul.
Cafe T. (2006), Physical Constants For Investigators., Journal of Australian Fire

Investigators, Australia.
Daéid N. N. (2004), Fire İnvestigation. CRC Pres, ISBN 0-415-24891-4. 235p., New York.
Dirik C. (2015), Statik Elektrik Kaynaklı Toz Patlamalarının FMEA Risk Analizi Yöntemi
ile İncelenmesi ve Deneysel Analizi, Gediz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, 99s., İstanbul.
Distler D., Emberley R., Reader H., Taillefer Z., (2010), Residential Electrical Fires: Effects
of Increased Demand on Aging Electrical Distribution Systems in Victoria,
Australia, E-project-043010- 213253,Worcester Polytechnic Institute, Australia.
Dizdar E. N. (2003), İş Güvenliği, Dilara Yayınevi, 411s., Trabzon.
Franklin F.F. (1984), A Survey of Electrical Fires, Fire Journal, p.41-44. İnternet erişimi
10.05.2015. http://paceforensic.com/pdfs/A_Survey_of_Electrical_Fires.pdf.
Füzün M. (2008), OHSAS 18001 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Standardı ve Çimento

Sektöründen Bir Firmada Risk Değerlendirmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal
Bilimler MYO, Yüksek Lisans Tezi, 207s., İzmir.
124
Güler A. (2015), Gemi Bakım-Onarım Sektöründe Kimyasal Risk Değerlendirmesi, Gazi
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 97s., Ankara.
Hall, J.R. (2008), Home Structure Fires Involving Electrical Distribution or Lighting
Equipment, National Fire Protection Association,USS37,Quincy, 157p.
Hall J.R. (2013), Home Electrical Fire, National Fire Protection Association., NFPA No.
USS37, Quincy, 187p.
İnce A. (2016), Hastanelerde Yangın Güvenliği ve Tahliye Gerekleri Üzerine Bir İrdeleme,
Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 100s.,
İstanbul.
İADHY, 2013. İş Yerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, Ankara.
İBEASGÖİY, 2013. İş Yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik

Önlemlerine İlişkin Yönetmelik, Ankara
İEKSGŞY, 2013. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği,

Ankara
İSGK, 2012. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Ankara.
İSGRDY, 2012. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği, Ankara.
Jı S., Lıu Y., Zhu Y., Zhu L., (2013), Study on the Detection Methods of DC Series Arc
Fault, High Voltage Engineering, Vol.39, No.9, p.2131-2137.
Olavi K.R., Mangs J., Bertrand R., Röwekamp M., (2002), Fire induced damage to electrical
cables and fire growth on cables, Forum for Nuclear Saffety, Berlin.
Korinek C. W. al. (2013), Pre and Post-Flashover Characteristics of An Electrically

Overheated Poor Connection Between Copper and Steel, Fire and Materials Conf.,
San Francisco, CA.
Calvo J. G. L., Schweitzer P., Weber S., Joyeux P., (2014), Arc Fault Detection Based on
Temporal Analysis, Electrical Contacts (Holm), 2014 IEEE 60th Holm Conference
on, New Orleans, LA, USA
Dongwei L., Zhengxiang S., Jianhua W., Yingsang G., Huilin C., Li Y., Bo L., (2009), A
method for residential series arc fault detection and identification. In: Electrical
Contacts, Proceedings of the 55th IEEE Holm Conference on. IEEE, 2009, p.8-14.
Martel J. M., Anheuser M., Berger F., (2010), A study of arcing fault in the low-voltage
electrical installation. Proceedings of the 56th IEEE Holm Conference on Electrical
Contacts.
Milli A. (2015), Bir Hazır Giyim İşletmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında Hata
Türü ve Etkileri Analizi (Failure Mode and Effect Analysis) Yöntemiyle Risk
Analizi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 182s.,
Ankara.
Muller P. Tenbohlen S., Maier R., Anheuser M. (2010), Characteristics of series and parallel
low current arc faults in the time and frequency domain. Proceedings of the 56th
IEEE Holm Conference on Electrical Contacts.
125
Nazlıoğlu A. (2014), Havaalanı Bakım-Onarım Hangarında Tehlike Kaynaklarının
Belirlenmesi ve Kontrol Listesi Hazırlanması, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Yüksek Lisans Tezi., 101s,
Ankara.
Nurtaş F. (2016), Plastik Enjeksiyonla Üretimde Yangın Riskleri ve Yangın Güvenliği,

Gedik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 174s., İstanbul.
Patlar A. (2016), Pamuklu Kumaş Üretiminde Yangın Risklerinin Değerlendirilmesi, Yüksek

Lisans Tezi, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, 91s., Ankara.
Özçelik A. (2013), İş Sağlığı ve Güvenliğinde Fine-Kinney Risk Yönetimi: Mermer

İşletmesi Örneği, Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans
Tezi, 98s.. Eskişehir
Özkan N. (2014), Trafo Merkezlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Risklerinin Tespiti ve Çözüm

Önerileri, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, İş Sağlığı ve Güvenliği
Uzmanlık Tezi, 90s., Ankara.
Özkılıç Ö. (2014), Risk Değerlendirmesi, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu,

426s., Ankara.
Özler M. K. (2016), İş Sağlığı ve Güvenliğinde 3T ve Fine - Kinney Risk Analizi

Yöntemleri ve Metal Sektöründeki Bir İşletmede Uygulanması, Kırıkkale
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 125s., Kırıkkale.
Özyurt A. (2016), Polipropilen ile Ambalaj Üretimi Yapan Bir Plastik Firmasında Yangın
Olgusu ve Yangın Güvenliği, Gedik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, 150s., İstanbul.
Parlak E. (2008), Patlama Riskli Ortamlarda Kullanılacak Ekipman Seçimi ve Patlama

Korumalı (ex-proof) Malzemeler, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, 141s., Kocaeli.
Sarılar A. (2015), Bir Gıda İşletmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden Risk

Değerlendirmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 121s.,
Isparta.
Seyhan Y. (2009), Ankara İlinde Ağaç İşleri Sektöründe Faaliyet Gösteren Orta ve Büyük
Ölçekli İşletmelerde İş Sağlığı ve İş Güvenliği Üzerine Araştırmalar, Bartın
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 169s., Bartın.
Shea J.J. (2007), Conditions for Series Arcing Phenomena in PVC Wiring, IEEE
Transactions on Components and Packaging Technologies, Volume 30, Issue 3,
p.532-539.
Suer E. (2016), Uçak Bakım-Onarımlarında Tehlike Kaynakları ve Çözüm Önerileri, Gedik

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 271s., İstanbul.
Şengöz M. C. (2011), Meskenlerdeki Elektrik Tesisatlarından Kaynaklanan Yangınların

İncelenmesi ve Yangın Risk Analizlerinin Yapılması, Süleyman Demirel
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 132s., Isparta.
126
Şengöz, M.C., Merdan, M. (2015), 2010 - 2014 Yılları Arası, İzmir’deki Yaşam Alanlarında,
Elektrik Arkları Nedeniyle Meydana Gelen Yangınların İncelenmesi ve Alınacak
Önlemlere Dair Çözüm Önerileri, TÜYAK, 12-13 Kasım, İstanbul, s.144-163.
Şengöz M.C., Merdan M. (2017-1), Elektrik Nedenli Yangınların İncelenmesi ve FMEA

(Failure Mode and Effects Analysis) Yönteminin Uygulanması (İstanbul Örneği),
5th International Symposium on Innovative Technologies in Engineering and
Sicence, 29-30 September, Baku-Azerbaijan.

(Failure Mode and Effects Analysis) Yönteminin Uygulanması (Antalya Örneği), 5th
International Symposium on Innovative Technologies in Engineering and Sicence,
29-30 September, Baku-Azerbaijan.
Şengöz M.C., Merdan M. (2017-3), Risk Analizi ve Saha Kontrolleri Açısından Elektrik
Nedenli Yangınların İncelenmesi, 9.Ulusal İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kongresi, 30
Kasım-2 Aralık 2017, Adana.
Şengöz M.C., Merdan M. (2017-), Fine - Kinney Risk Analiz Yönteminin Elektrik Nedenli
Yangınların Önlenmesinde Kullanımı, TÜYAK, 9-10 Kasım 2017, İstanbul, s.70-80.
Taş Y. (2010), Taha Türü ve Etkileri Analizi (FMEA) Tekniğinin Mobilya Endüstrisine
Yönelik Uygulaması, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans
Tezi, 198s., İstanbul.
Wang S. C., Wu C. J., Wang Y. J., (2012), An effective detection method of serial arc faults
on low voltage power circuits, In Latest Adv. Syst. Sci. Comput. Intell Conf.,
Singapore, p.177-181.
Yiğit A. (2008), İş Güvenliği ve Sağlığı, Alfa Akademi, 234s., Bursa.
Yurttaş S. (2015), Bir Yeraltı Krom İşletmesinde Risk Analizinin Uygulanması, Niğde
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 118s., Niğde.
127
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Mehmet Cem Şengöz
Doğum Yeri ve Yılı : Gümüşhane, 1969
Medeni Hali : Evli
Yabancı Dili : İngilizce
E-posta : csengoz@akdeniz.edu.tr
Eğitim Durumu
Lise : Erzincan Lisesi, 1985
Lisans : Fırat Üni. Elektrik Elektronik Mühendisliği
Yüksek Lisans : SDÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elektronik ve Haberleşme

Mühendisliği ABD
Mesleki Deneyim
ETASİS AŞ 1993-1994
Akdeniz Üni. Teknik Bilimler MYO 1994-…(halen)
Yayınları
Şengöz, M.C., Merdan, M., Meskenlerde Elektrik Tesisatlarından ya da Elektrikli

Cihazlardan Kaynaklanabilecek Yangın Risklerinin Analizi, ATEX Sempozyumu,
2011, Ankara, 89-94.
Şengöz, M.C., Merdan, M., 2005 ve 2010 Yılları Arasında Antalya İlinde Meydana Gelen
Ve İtfaiye Daire Başkanlığı Tarafından Elektrik Nedenli Olarak Raporlandırılan
Yangınların İncelenmesi İle Yürütülen Bir Çalışma, FEEB11 Sempozyumu, 2011,
Elazığ, 343-348.
Şengöz, M. C., Merdan, M., 2005 ve 2010 Yılları Arasında Antalya İlinde İşyerlerinde
Meydana Gelen Elektrik Nedenli Yangınların İncelenmesi Ve İş Güvenliği
Açısından Değerlendirilmesi, TÜYAK Sempozyumu, 2013, İstanbul, 179-183.
Şengöz, M. C., Merdan, M., 2010 - 2014 Yılları Arası, İzmir’deki Yaşam Alanlarında,
Elektrik Arkları Nedeniyle Meydana Gelen Yangınların İncelenmesi Ve Alınacak
Önlemlere Dair Çözüm Önerileri, TÜYAK Sempozyumu, 2015, İstanbul, 149-163.
128
Şengöz M.C., Merdan M. Elektrik Nedenli Yangınların İncelenmesi ve FMEA (Failure
Mode and Effects Analysis) Yönteminin Uygulanması (İstanbul Örneği), 5th
International Symposium on Innovative Technologies in Engineering and Sicence,
2017, Baku-Azerbaijan, 913-920.

(Failure Mode and Effects Analysis) Yönteminin Uygulanması (Antalya Örneği),
5th International Symposium on Innovative Technologies in Engineering and
Sicence, 2017, Baku-Azerbaijan, 905-912.
Şengöz M.C., Merdan M. Risk Analizi ve Saha Kontrolleri Açısından Elektrik Nedenli
Yangınların İncelenmesi, 9.Ulusal İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kongresi, 2017,
Adana.
Şengöz M.C., Merdan M. (2017-), Fine - Kinney Risk Analiz Yönteminin Elektrik Nedenli
Yangınların Önlenmesinde Kullanımı, TÜYAK, 9-10 Kasım 2017, İstanbul, s.70-
79.
Şengöz, M. C., Merdan, M . "Fine-Kinney Risk Analizi Metoduyla, İş Yerlerinde Elektrik

Nedenli Yangınların Önlenmesinde Yeni Bir Yöntem". Gazi Mühendislik Bilimleri
Dergisi 3 (2017), Ankara, 74-82
129

PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

ELEKTRİK NEDENLİ YANGINLARIN ARAŞTIRILMASI VE

Mehmet Cem ŞENGÖZ

ELEKTRİK NEDENLİ YANGINLARIN ARAŞTIRILMASI VE FMEA

Mehmet Cem ŞENGÖZ

Süleyman Demirel Üniversitesi

Danışman: Prof. Dr. Mustafa MERDAN

Elektrik enerjisinin iletiminde, dağıtımında ve tüketiminde çeşitli nedenlerden dolayı

Elektrik nedenli yangınların önlenmesi amacıyla geliştirilen (ark hatası oluştuğunda

1. Elektrik tesisatlarında yapılacak kontrol işleminin akış sıralaması,

Her iş yerinde rahatça kullanılabilecek biçimde geliştirilen bu yöntemler, bir iş

Anahtar kelimeler: Elektrik nedenli yangınlar, Yangın, İstatistik, FMEA, Kontrol

2018, 129 sayfa

INVESTIGATION OF FIRES CAUSED BY ELECTRICITY AND RISK

Mehmet Cem ŞENGÖZ

Süleyman Demirel University

Supervisor: Prof. Dr. Mustafa MERDAN

Devices which is developed to prevent fires of caused by electricity (which interrupt

1. Flow sequence of the control process to be carried out in electrical installations,

4. Establishment of field checklists for “awareness of the occurrence of a job

5. Establishment of field check lists for “determination of the severity of possible

2018, 129 pages

Ülkemin vatandaşlarının verdiği vergiler sayesinde mühendislik eğitimimi tamamladım ve

Doktora öğrencisi olarak danışmanım olmayı kabul eden, yönlendirmeleriyle desteğini

Doktora çalışmalarım süresince desteklerini esirgemeyen Akdeniz Üniversitesi Teknik

Tez çalışmaları kapsamında arşivlerini açarak bu çalışmanın gerçekleştirilmesine büyük

Tez çalışması kapsamında, ilköğretim okuluna ait elektrik tesisatlarında gerçekleştirdiğim

Tez çalışması kapsamında uygulama fabrikalarının bulunmasında büyük desteği olan

Uygulama çalışmalarının gerçekleştirilmesinde yardımlarını esirgemeyen Piris Reis

Mehmet Cem ŞENGÖZ

Yangına, havanın ve yanıcı maddenin bulunduğu ortamda tahmin edilemeyen ya da

31 Temmuz 2008’de Manavgat’ta “Türkiye’nin en büyük ikinci orman yangını” olarak

11 Mart 2012’de İstanbul-Esenyurt’ta, inşaat alanındaki işçi çadırlarında bulunan bir

22 Ocak 2013’te İstanbul’da, Galatasaray Üniversitesinin tarihî binasının çatısı tamamen

BYKHY’nin amacı; kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun amacı, iş yerlerinde iş sağlığı ve

Kanun, işverene verilen görevler arasında doğrudan iş güvenliğiyle ilgili olarak;

* İş yerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izleme,

* Risk değerlendirmesi yapma veya yaptırma,

Kanun’un uygulanma yöntemlerinin belirlendiği çok sayıda yönetmelik, Kanun’la birlikte

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (İSGRDY, 2012),

Adı geçen düzenlemeler sayesinde iş kazalarıyla birlikte ENY’lerin de azaltılması

* 6331 sayılı Kanun’a bağlı İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları

* Bu çalışma kapsamında risk analizi uygulaması gerçekleştirilen tekstil fabrikası ve

* BYKHY’de, elektrik tesisatlarının yangına yol açmaması için tesisatların, Elektrik İç

* İş yerlerindeki elektrik tesisatlarının denetlenmesiyle ilgili kanunla belirlenen yaptırımlar,

* BYKHY hükümleriyle insanların bulunduğu her tür ortamda yangınların önlenmesi,

ENY’lerin önlenmesi konusunda neler yapıldığıyla ilgili çalışmalar incelenirken yurt

ENY’ler hakkında ülkemizdeki tek çalışma, araştırma düzeyinde gerçekleştirilmiştir

Bilimsel çalışmalardan anlaşılmaktadır ki geliştirilen teknolojilerin Avrupa’da ve ülkemizde

Risk analizinde kişiselleştirilme durumunun giderilebilmesi için bu çalışmada İstanbul,

Bu çalışmanın son hedefi, koruyucu çalışmalar kapsamında, periyodik saha kontrollerinin

İncelenen 595 yangının %38,1’i “kuşkulu” sebeplerle %19,3’ü “elektrik”, diğerleri de

* Üretim cihazlarında oluşacak hataların cihazlardaki kablolar üzerindeki etkisi ve olası

* En çok meydana gelen arıza biçimlerinin tanımlanması,

* Kablo hasar kriterlerini tanımlamak için IPSN yanma testlerinin denenmesi,

Yanma testlerinde, 380 V alternatif ve 125 V doğru akım kablosuyla 48 V kontrol ve 24 V

Grup, kablo hasarlarını incelediklerinde iletkenler arası iç temasın, iletkenlerin kablo

* Yangın pnomatik kontrol vanaları kablolarında gerilim düşmesine, ölçme sensörleri

Keski-Rahkonen O. vd. (2002) “Yangınların Kablolarda Oluşturduğu Hasarlar ve Kablolarda

* Türbin odasındaki kablo yangının diğer üretim sahalarına sıçradığını,

Ekip yanma odasından veri toplarken;