स वरकर च कववत

www.savarkar.org
 स वरकर च कववत

अनकमण क

1 श मत सव ई म धवर व च रग................................................................................4
2 सवदश च फटक ..................................................................................................7
3 गल अह दश रस तळ ल ।.................................................................................10
4 न शक जवळच ल प ह%न ।...............................................................................11
5 स यक ळ' र न त चकलल( क कर..........................................................................12
6 न र शकर च( दव लय...........................................................................................14
7 ग द तट' र त ....................................................................................................15
8 श टटळकसतवन..................................................................................................16
9 कतकरपशणसत...................................................................................................17
10 छद नस च गल ।............................................................................................18
11 लड' ऑफ टद लक0सग1 ५ भ ष तर......................................................................19
12 श शशवग त......................................................................................................25
13 ग द वटकल .....................................................................................................27
14 न शशक यथ ल ग द तट क7.................................................................................31
15 करळक टकळक र च सव गत................................................................................33
16 व8ष व9...........................................................................................................35
17 श शशव ज मह र ज च आरत .............................................................................37
18 ववश त आजवरर श शत क य झ ल(......................................................................38
19 ब लववधव - द0णसथत कथन................................................................................40
20 ह सदय ग य त र.........................................................................................48
21 श ब ज दशप ड य च प व ड ..............................................................................51
22 त रक स प ह%न.................................................................................................60
23 श म न ? र ज क8 ष शह य स................................................................................64
24 टहद सदर त ।...............................................................................................67
25 वपयकर टहदसथ न.............................................................................................68
26 पभ कर स.......................................................................................................69
27 स गर स.........................................................................................................72
28 स तवन...........................................................................................................74
29 म झ( म8तयपत..................................................................................................76
30 पटहल हप .....................................................................................................80
31 एकलकDड'.......................................................................................................81
32 फलब ग..........................................................................................................83
33 च द ब च द ब ! भ गल स क ?.........................................................................88
34 स यघट .........................................................................................................93
35 शनद ।..........................................................................................................101

2
 स वरकर च कववत

36 म%शत1 दज त ।..............................................................................................105
37 बड'.............................................................................................................122
38 क ठड'..........................................................................................................124
39 ववरह चछव स.................................................................................................126
40 रव दन थ च( अशभनदन.....................................................................................130
41 हल हलवबद....................................................................................................134
42 टहद न8शसह....................................................................................................135
43 आक क ........................................................................................................137
44 स%तध र स ....................................................................................................146
45 अजय च( रदद र.............................................................................................147
46 मर नमख शययवर........................................................................................149
47 मह स गर......................................................................................................158
48 अटकवर जर'पटक .........................................................................................161
% एकत ग न............................................................................................172
49 टहदच(
50 अमच सवदश टहदसथ न..................................................................................173
51 टदपव ळ'च( लकम प%जन....................................................................................174
52 ज झज ।.....................................................................................................176
53 म ळ गटफत न ..............................................................................................177
54 सखशयय पलग...............................................................................................178
55 अणखल-टहद-ववजय-धवज-ग त............................................................................179
56 सतक यग च( टफटल(........................................................................................180
57 सत र टहद स.................................................................................................182
58 प णय तल आग त !......................................................................................185
59 परग व ज त न .............................................................................................186
60 टहदज त च श पत तप वन च ध व ....................................................................187
61 मल दव च( दश1न घउ द .................................................................................190
62 मथरस ज त न ..............................................................................................191
63 तनवल.........................................................................................................192
64 शसग त.......................................................................................................193
65 अनत च आरत .............................................................................................194

3
 स वरकर च कववत

1 श मत सव ई म धवर व च रग
फटक

धनय कल मशध धन सव ई भ गय धनयच र य च(

सवक ह त यशणसव असत पणय टकत तय प य च(

श मत च भ गयपत प( द दश वषZ बह शमल

अटकल यश पटक र ववशत पनह सव[ज चट नमल

रजप%त द' श%र ररप%ह' श मत स शर अल

मDगलपशतन पसनन ह ऊशन वणजरपद स अवप1यल(

णजकड शतकड न म पशव क ळ शत%स व टशनय

पज(त झ ल बह श तत ररप सव1 ह हट% शनय

न च शशक र' रग तम श पज(त ह त शनतय पह

श मत न बत ठरववल रग कर व अस मह १०

र य च कल प हशन सव1टह दत सतवर रक र

हष1 ह तस वष1पशतपद पणय त झ ल प%क र

सरक र न सरद र न सकलजन न दD रसत

रग कर न टठकटठक ण ह' कशल सश शभत त वसत

प ग पथक म नकर' अण क रभ रर ह सरद र

श मत पभ म धवर य सह'त आल दरब र

णजह' र ववल मह पत प( जररपटकय ल अटकल

मह दज च सव र' आल सरक र न नय य ल

हत घ ड फaज अस ह सम ज सव1च म ळ ल

आज कल श मत( मग सरव त कर' खळ ल २०

उड% ल गल गल ल पलल हaद खपववल फaजन(

रग च, टकशत खळन सव र' व डय मधय मaजन(

नतर सव र' शतसर पहर' शनघ शल शहर' थ ट न(

व ड ड व घ लन गल बधव र च व टन(

पढ( ववलसत मखय सव र' सव( थ ट अब -य च

चदवबब श मत अव तर पक श पडल त -य च

4
 स वरकर च कववत

वपचक -य च म र ज हल फ र तधव बधव र'

सव र' क पडआळ'त%न खळत आल रववव र'

हररपत च व डय प श रग कशर' उडवशनय

सव र' गल न गझर'तन रग कशर' तडवशनय ३०

र सत य च पठमधय प ट ल गल रसतय न

गचचय वरन बब ल वन रग उडववल र सतय न

सल म मजर सव1 र टहल दग ज हल रग न

द प रर जस रग करववल भगव न श रग न

शहरर शभजववल कiक बगल चaक गल ल रग न

द प रर जस व8द शभजववल भगव न श रग न

झकत झकत समद य च लत सव र' य मग व नवड'

नतर रग अरभ झ ल न च ह उन द न घड'

ल ख हaद उड% ल गल वपचक -य च म र अत

झ शल र झ ल गदj एकशच व 1व त पह टकत ४०

दD दD ह त गल ल भरत ल ल छत टदस बद त

ह सयवदन मग र व श भत श%र शशप ईव8द त

नतर ऐस रग खळ%न उठल सन न ल ज य

अगण त तय कण त प ल गलय सगशध प णय चय कढय

वगवगळ' सगध तल( र य ल ल व य ल

उभ र टहल ब ह घउशन घ ल य त( नह य ल

अव 1शनयश थ ट न( क7 झ ल सव [च सन न(

सव [स मग व ट% शन टदधल अनत वस( शशद न(

नव लवन वस( पनरवप यशत सव1ह' दरब र

न च ज हल सर ह उन प नसप र' ह रतर ५०

मग शशद न श मत न शशरप(च तर अवप1यल

तस(च सव [ जन स दख अम ल प श ख टदधल(

स%य[वबब लजज त ह ईस( टहल ल ल वशन मग र त

उलट' परत सव र' सव1टह सग( न न द' मत

श भ बघत नरन र'ग शचर कद न( ल वशनय

5
 स वरकर च कववत

गजर न( अशत सव र' यत व डय मधय( घउशनय

भग%र, १८९४

6
 स वरकर च कववत

2 सवदश च फटक
फटक

आय1बध ह उठ उठ क मठ स रख नट सद

हट स ड% न कट कर य मल(छपट न धर कद

क शम र चय श ल तयजन अलप क ल क भलत

मलमल तयजन वलवल शचत हलहलक पट क वररत ?

र जमह(द' च ट तयज न ववटक( शचट त( क घत

दiव( शमळत व टट इणचछत नर ट' न ह' क आत ?

न गपरच( रशशम भ स त गपट स( परर परकय

रठठ बन त मठठ ल क ह मऊ ल गत तमह कशय ?

यवशल स ड% न वपत बर न ववज र करणय सटटन पह

बज रशच तणमह नट वय मशध ववच र करत क ण नह १०

कशल अन सथ तमह'च सवत0 मग अथ 1तशच कल बड

गल( धनच नल( हरन मल तणमह तरर क रड ?

अर अप च प%वy ह तD सकल कल च ख अह

भरतभ%म चय कश द'प त कलक आत अमह' पह

जगभर भरन उरल ह त नरल आत वय प र

सकलह' कल शभज तधव अज अत आमह' थ र

शनशम1यल मयसभ अणमहशचन प डव टकररट' अठव र

मठठ ल क ह ल ज क टहतरर ? लठठ असन शठ बनल र

आमफल चय क ईमधय( ध तरज ड वस तद

ह त जथ( पशतबहच , शधक? अणमह जनमशन अपव द २०

ह परक हरक म खलववशत भलववशत वरवर व चन(

वयवह र' ररत अस बर बर सद हर म व8त न(

क मधनक भरतभ%शमक असशन भ ग क त शभक ?

सहस क स वरन ख स पiक हरत पभद'क

नउशन कचच म ल आमच दत स च पकक रप(

आमचय वर' प ट भर' परर थ रर कश च तर' खप

7
 स वरकर च कववत

पह तय च ह'च र'त ह शमत नस तय लब टडल

न न कमZ न न वमZ दश अस ह लब टडल

शनमल ह त मधल फडक7 फडकत न न धवज वरत

हडलहपस करशन शशप ई शनघत सव र' जगभर त ३०

न न पररच रग भर'त रगपषप त( दग कर'

म र क वळ प रव सस श पद ववचरशत त बकर'

र जग8ह( ग पर( झळकत मजल सजल तय मधन

सदर न र' द0खहष1भरर तय बघत श भ तर

न न ज त वपकल शत ग र ह'रव( वस धर'

भ त ब जर' गह% ग जर' आचछ टदशल ह' भ%शम बर'

अगनग गल गगन चबणय सव( थ र बह क र क7

भ स परषच शनज टक बसव सव नद न( प र क7

न न ऐस ववशचत शचत( द ववशत तमह भलधद

तमह'टह भलत बघत घत क त सवपट ल शनद ४०

य ल आत उप य बरव एक7 करव मन भरव

ओतप त अशभम न( हरव दश धद पट धरव

परक वरवर टकत टह ब लशत ग डग ड तरर मशन समज

सदर मय न अस अशसलत घ तशच ह इल झट उमज

र वब णज जरर ग णज जह ल र जयबड ऊ तरर मखय

सखय अस( परकय च य च ग ष हदशय ह' धर लखख

वiर ट क य य सतव लवकर खiर कर परमशर त

शनशय झ ल म ग( अपल परदशश पट( न धर त

चल चल ज उ य घउ य दशश पट ल पट पट

ज ड(भरड( गड कस(ह' अस सव परर झट झट ५०

न सपश%[ तय पश%पट ल मऊ वर, ववख रशच भ व%

घऊ खडतर अत सखकर धम 1शच म नशनय ज ऊ

आजवर' जरर भललD खललD ततकपट ल अववच र

ज उ द चल गतग ष च( समर च नक ह(शच बर(

दवयख ण ह' ख र( घउशन परक7 प र( ख त र

8
 स वरकर च कववत

एकशचत य कर गडय नD ववत णजक त( पनरवप र

ववशशरर त न र यण ह' यमहररहर अटद सरवरर

कम1शसणधदस द व नउशन म द दशत शनजभ9जन

दर अज न रजन ज व स ग पक श रवव थ र

वर वय ल रतपट ल कर आय1 त र घर ६०

कववत रप म ल अपy आय1 बध ल स थ1क ह

भ9 करव मन दव स सव य स अप1 ह

न शशक, १८९८

9
 स वरकर च कववत

3 गल अह दश रस तळ ल ।
इदवज

गल अह दश रस तळ ल

सव ततयप स द अह जळ ल

आल पर च अशत थ र घ ल

वह सजज, तमह स लट% शनघ ल १

ववधवसन कप ह ररघ ल

घ ल वय ल पर ट ळ घ ल

सव ततयर श स लट% न नल

मलय पर' क य बस%न ठल ? २

10
 स वरकर च कववत

4 न शक जवळच ल प ह%न ।
शक

ल बघ य मग प डव च

गलD वयसय सह मaज स च

अतयत रमय सथळ प हत त(

सत ष झ ल बह मनमन त( १

परत ज त क हष1 गल

श क नल( द ह मन त कल

क7 थ र ववद न ? वपतर अश ल

कपत झ लD अणमह ह कश ल ? २

11
 स वरकर च कववत

5 स यक ळ' र न त चकलल( क कर
च ल - न8पममत र म वरत स रख

क भटकशस यथ( ब ल( । क नत ज हल ओल

कण क तल दखव ल( । स ग र

धशन तझ क%र क7 भ र' । क म त र ग( भरल

क तझय प सन चकल । स ग र

ह ह य कDकर बचड( । टकशत ब( ब( करन अरड

उचल शन घतल( कड । ग णजर(

क तडफड आत कररस । म कड( घतल( तजस

चल ग8ह' चiन मग ख श । ऐक र

म क%र तल क व ट । हदय ह( मह शन क फ ट

भय नक तल ह( ख ट( । ऐक र

ह चद रमय जरर आह । मधय न र वतमशध प ह

व8क व रशन रणकल न ह( । ज र

तD दर% टदसतस क । टपतस क%र बघ यवन

ग णजर' क पणय म न । ज र

कशम क टह न तजल ग न । म तल दध प ज न

ह' र त ग8ह' ठव न । पढशत र

उदईक यथ तव म त । आ क कळवप तव प त

दईन तय च ह त । तजशस र

मग थ पटन मय ह त( । आण ल( ग8ह त( तय त(

त नवल मडळ'न त( । ज हल(

करव शळशत क तय त( । अण घशत चबन कण त

कण अरशसक मजल हसत । ज हल

ग णजर( कDकर क ळ( । नउ दह टदन च( सगळ(

मउमऊ कश त करळ । श भल

ल डकय क अस भ स । म ततपर तव सवस

क वळ' मशथ न ख स । क बर(

12
 स वरकर च कववत

बघ यथ( तणझय स ठ‹ । आण ल दध च व ट'

परर थ(ब अस न च ट' । क बर(

तव म त क भर चकल । मह शन क तन% तव सकल

म झ ह' म त नल । यमकर(

भटल उद तव तजल । शमळ र न परर मम मजल

कलप तक ल जरर आल । ह य र

शमथय ह सव1 पस र । ह वय प नशरशच स र

ममत ह' कररत म र । वरशत र

ह जग द0खमय स र( । ह' ब धव पत प र(

मह शनय श तमन ह र । त% तवर(

तरर क टह न जवह ख ई । धरशनय उगत क ह'

उचटटल( तDड म प ह' । शचमकल(

% थ डक पय ल( । मग तवर( तDड टफरव ल(

हळ दध

कDकर ब वरन गल । स णजर(

सव ततय जय च( गल( । परकय च बद' झ ल

वतभवन सख न तय कसल( । क7 खर(

लटक%न छ शतश शनजल( । त सह' भर भर गल

ववश ह( मटदत मग कल( । रववकर(

घउन परत तय ह त । करव शळत वरचवरत

क लचय टठक वरत । स टडल(

तD म त तय च ह त । श ध त दर% शशशस ठ‹

दगड च तरच प ठ‹ । ह य र

हबरड ऐक% आल । आनदशसध ऊसळल

सतन शर स रख( घसल( । टकशत तवर(

ड लत मटदत तरवर त । सपम पणक ह ग त

त कड पशतधवशन दत । मदभर(

ह पभ हष1ववशस य स । परर मल रडत बसव स

मम म त क लपव स । अजशन र

न शशक, १९००

13
 स वरकर च कववत

6 न र शकर च( दव लय
% ववक7टडत
श द1ल

टदलल च( पद ह लव शन वररल तज( णजह' सपद

र ह न शनरपक व हशन टदल श शभचय स-पद

ह त त तमच सप%व1ज अस यतक7शत1त( न लय

न र शकरच( अस( कशथतस आमह शस दव लय

न शशक, १९००

14
 स वरकर च कववत

7 ग द तट' र त
आय 1

गग त र' वबवबत द'पशशख नशच परत कजजळ त(

सजजनहदय अस(च तयजन द ष ग कड वळत(

न शशक, १९००

15
 स वरकर च कववत

8 श टटळकसतवन
आय 1

ल जववल(शस शनज यश( धवल( तव सतय टहमनग शतलक

सतत जनपदसव वप1त त% तज कवव न ग न ग शतल क ?

अनलस जनक य 1त( आय 1त( रणक शभ टटळक त(

शकल(दयश( लणजजत तथ( ह त ल न कटटल क त ?

सव थ 1सतव न कल( दषक8शतमडन कद वप शतलक न(

यतक7शत1शव म8त दल1भ सजजन सद वपशतल क न(

जनसवसतव झटत झट क र' नशत ब ल शतलक ल

द0सह छल स स व ल ग य आय1भ लशतलक ल

परर ध र धर' कसरर, सरर प थ 1 न शर सनशच ट क7

क7 “कसर'” सर' ज( प ततव न त( “सर स” नशच ट क7 ?

दढ सनह अस ज ज र षटहत द9 तय शश शतलक च

र षववघ तक अररचय ह त कसररपढ( शशशथल क च

पम ठववशत स ध% इहल क7, दवत नभ , शतलक7

% सपश 1य र षटहतचछ% सत न भ शतल क7

यमदत

दव तझय हव ल कल ह क7शत1न शतच ठव

वह व ल , सतनभय प सशन य रकन सख( ठव

ग त आय [त( श मयरशसफ%शत1न( “ववन यक” त

न यक त जगत च शतलकसतवन स मटदत आयकत

न शशक, १९००

16
 स वरकर च कववत

9 कतकरपशणसत
पररचय - न शशकच ल .टटळक च वय ह' आण सनम नय पढ र' कi. गग धरपत य चय सम8तयथ1 नगरग8ह
ब धणय त आल(, तय कतकर-नगर-ग8ह च प य घ लणय स ठ‹ नय यम%तy म धवर व र नड आल ह त.
तय वळ' ववन यकर व न पढ'ल श क शलह'ल.

% ववक7टडत
श द1ल

सतक7तy ववमल वरशन रमल , ज म त8भ%ल भल

औद यZ भरल भव स तरल सतपत त श भल

दश थ1 शमल कध न दमल तय सदश -मटदल

श मतकतकर सवभ%टहतकर स ष ग मय वटदल १

न क छशळल( कशबद वदन सतपम त( ज टडल(

जय न( दशटहत थ1 यत करणय सव थ 1पत स टडल(

वय प न नगर पर स पसर( यतक7शत1 दश वर'

ह ह शनद1य क ल न झडकर' गग धर सतवर' २

आध दशटहत थ1 यत कररत ऐस टकत जनमत

तय म ज परतत दश अमच कठ‹त जथ( मत

ऐश ह' समय कस( हररशस ब य दश-उद रक

आय [च कशलज कस टहसडस , द'न वर' म र क ? ३

जय चय सतक8शत थ र थ र कररत तय च वस व सम8त

स ध%च कररत शत य सतव जन ह' सम रक( सनमत

आज न शशकव शस कतकर ज दiव( अमह ल भल

तय च सम रकय ग ह जळतस आनद झ ल भल ४

ब ध व( नगरग8ह शस ठरल( प य तय घ लणय

यत ‘ जसट'स ’ र नड झडकर' म न न ब ल वणय

थ र च सतवन थ1 थ रशच भल आमह शस य क र (

झ ल( दश1न स धच( टफटतस य चकच( प र .( ५

न शशक, १९००

17
 स वरकर च कववत

10 छद नस च गल ।
पररचय - ह' ल व एक तम सग र फड स करन टदलय पiक7 आह.

च ल – ‘व8षपवय 1श यधद च लल(’

स - मनमन-शमत चय क स र गण कच ह तल

गडय र छद नस च गल

पशत - अग क य कर ग मन म ह' सदर'

स - णजवलग अस परर रमय मख त दर'

भलन रह ल जरर इज शज र' क ळ-शसह क भल

घईल प द बन गळ ? १

पशत - पम( घ ल कठ‹ हसत नखर करत टकत

स - नवह त नडग नख( म ररत

जर णखस खळखळ मह ल तरर मग बस

न तरर ढकन प टहल न अवदस

पशत - मजववरटहत त , सभग ठववत पमभ व न भल

स - नवह त लकम हशन चचल २

पशत - मम पद घउशन हळ%च चरत म8दहसत( क मल

कश त ठकववल सदर' मल

स - ख य स शमळल न कवड'ह' तज जई

पडश ल सडशनय , हसल जग ह तई

पदमद1न त( दर% शच र ह पiश सतव वपयकर

ओटढल ब ज र' फरफर ! 3

नडग - असवल

न शशक, १९००

18
 स वरकर च कववत

11 लड' ऑफ टद लक0सग1 ५ भ ष तर
पररचय - इगज सह वय इयतत असत न ववन यकर व न पटहलय सह छदक च( भ ष तर कल(. त( पढ( टदल(
आह.

शक

पर जय टदश सदर' प%व1 व त

पव स जन ल सद हष1व त

कर' ज णसमत( त मस रमय रख

पक श जलप8व” क7 रaपय दख

शगर'चवर' घ र म ग 1स द व

जय च पभ शभ भ र' वद व

अश ब लरशम पर' सगर चय

असखय त अभ तन सकट चय

मह व र धम1सवक शतपस र

तस द'प भ र' सश लतव त र

पक श त क7 शभस सव1द त

भय लबधत , ध डस गव1 द त

टकर शभ पटदप अश पर'

तरतन झळक वरचवर'

चमक ल ल टदस जइ ईक

उठशत सतवर व र तय क

नयन ल वशन शचवतत अबर'

जपशत व र पभ तसतत बर'

करशन सतवर शसधद हत शन

उरटकत झट व र यत शन

19
 स वरकर च कववत

तनस ‘गल’ झग मग ववषत

रमवव रमय ववशचवतत दवष त

वचनप लक च लत म हर'

हररत र न कम करड शगर'

शनवबड म ग1 कठ( चढत कड

उभट दसतर च लशत व कड

तळपदश मन हर प हत

वळण ‘फ थ1’ ‘सट'थ’ पव हत

करसह शय हर'खशत सतवर'

पद अश चढ वरचवर'

दवसर' गळत तरच तल

पववशत इतक पथ गतल

दव न मaव9क ल जववत( सव(

सकल न परर सदरर-आसव(

जय ठ य उतर सर वर शतर' घ र सवरप भल

प97च वरर पव9 ल गशत णजचय ‘बनलटड’ त श भल

‘वहन क र’ धर शनय रजतभ भ नत मन ह रर त(

जथ( त सथशल प वत उभयत सतक7शत1च ह र त

घत णखटडत थट म ग1 वळस यनमसतक झ टकत

म ठ ल सळक शशळ लटकत भ शतपद तय टकत

व फ ‘ब–कन’ चह' ग र टहरव त श भत सदर

सपध—न( झडप सम न चढत ड ल कठ( ‘ह'दर’

ऐस उच सख ल ह नगपत घ फ टक स झग

20
 स वरकर च कववत

फ फ व शन पन0 पनह जल शचर' म ग 1स तय तय नग

ह त आकशमणय अस वबकट त क7 आखड न गत

तय घ ट तशन म ग1दश1क हळ% प नथ स न सगत

ब ल ‘क य ववशचत क र तमह र न त य य वय

क जथ शक न र –डररकचय आजववन ज वय ?’

‘रकट' लटकत परव न

तय ववन मज दज परव न

यदप गमशल सतयशच न ह'

क7 शतच मज जरर जर ह'

च%कलD कररत म म8गय तD

आज व सर शतज जइ यत

श त शनशल गम मज स र(

क7 नग वररल बफ1-पस र

दर% सव शम तव भ म मन च

श घ सभव न आगमन च

म ग1दश1क मल वदल ह(

ज( कद शचत असतयटह आह’

‘क पनह परर भय त घस व( ?’

‘व र त% ? मजशस क य पस व(

आणमह र हशन सवतत बस व(

क7 सद ससम बधद अस व( ?

श त वळ टदन आज ररक म

घ लव% धररशत य जरर क म

21
 स वरकर च कववत

क र ( बहत कललकश ह'

व र प वशत सथल त कश ह'

ववशकद, खग टहडशन घत

र न; तय पशतशच धड शनघ त

अटदव शसशन सरमय कम र'

नतस यक तय जरर म र'

क7 भय पथ आकशमणय त(

र भयतवशच भट भलव त(’

प नथ तय वदत सतशतव

प ण द र चतर अशश व

‘वद न वच, असD द गaपय, न ह'च हक

परर पररसशस यत त% न क ह'च ह( क

कररत वरर सव रर म र ‘अलप इन च’?’

‘मशळ न मजशस ठ व( आ म झ च स च(

नरपशतम8गयत( प ळणय सजज सन

असशत मह शन ठ व( एक, ब क7 असन

जमशत नगशनव स ऐकत तप ज तय

फडकशतल पत क श शतन( सप जय तय ’

‘फडकवत सख( तय न मन क मन त

कसर करतडD तय , न शच शक मन त(

फडकशतल सव(च चबणय अबर त(

धरशन नगशनव स व8कय9 बर त(

मह शस चकशन आलD श त हत% मन त(

22
 स वरकर च कववत

अररसम परर दस ब ल अलप इन त(’

‘तव पशतववषय क7 द ड त चड ठ व(

न8पशतवररच बड म डशन ज उठ व

न8पपशतशनशधचय ह' सनमख ल जल ज

नशच, करर अशमर च ख%न जय ल ज ल ज

जरर अ णख न ठ व( वत1त त कस र

ववटशतल समन(, ह( ऐकत एक स र(’

आर प ऐकशन अस अशत न च श भ

त ‘गल’ म%त1 पलय णगन अस च श भ

ओढ शन ऊधव1 भवई वदल तय त(

‘शसह स ह न बळ( म8ग ल त य त(

ज वत मत सट र न, श रज र(

शनद शनय दखववल( न उश र जD र

तDच शशर तददर' तरव र तय च

मलय ववन बघ न ख ड णजर णजतय च

ह र न र जग8ह व न कथ तय च

पतयक ह सरसभ टह ववध तय च

द य स श सन णजथ( उपमद1 ह त

क सह' डगमगल न मद1 ह त ’

‘ह त च त जलम यदवप प दश ह'

दड' न सव त कमक रकश दश ह'

दग 1त ब लन8प त बलह'न स च

क ठ‹ल म न मग तय स मळ' न स च

23
 स वरकर च कववत

मत सदब1ल कर' धरर र जदड

तय द डगय स मग क कर'ल दड

द ट तझ( मन सव( बघन ववट व(

र म च ह तव पशतक8शतन( उठ व

ज कतक र जन दब1ल न गव य

ध नय( गर( टहसकन बह भ गव य

शनषक र ( सजन दणक व शसय त(

शन0शक ल ज शकल न शशव%ह' य त(’

न शशक, १९००

24
 स वरकर च कववत

12 श शशवग त
आय 1

नत धम1 लय त( छशळत ग -टदजवर यवनकर त

श शकर शशवरप( धम 1च( ज हल अवन करत

8 म शनशत स तसम शशव ज त(

सचछ‹ल , सदत

त श णजज जनस द आय1जनधर टहत शशव ज त(

धनय यवनतम-हत 1 धनयशच तजजनक श शह णज रव

हरव ररपकररवर-मद रग यवन च नरश ह णजरव

श मभद रत र म य रमय कथ -सध सद प त

श र मक8ष स मग अधम , रकशन बध स, द प त

धनय णजज वद त कशथत शशवब तल सजनन शत

क7 स न र सव 1 द१ दवतव मल सजनन त

अशततर दसतर ब ह( म नषय तश त उचचकलजनन

तरर वरर सतक7शत1, टहल स शधशत ज सज धन, दकल जन न

भवस गर उतर य सतर य , द सवधम1 ह' सतर'

तरर धम1-छलक अधम दडशन त% भ%शमभ र ह उतर'

ज जन दउशन रक भर कर' इणचछ आप शशव ब

त म यभ%शम म9-कलश ह , कररच ह प शशवब

स पत ब र स र( यवनमयशच ज हल( भरतखड

तनन श-उ9क यš प ड नक , ह उदड रत, खड

करर म9 म यभ%त,( शनद1य ह , ज ळ धम1लड त(

शचर (च उ9 जथ( प स व( क य तय गलड त(

बह क य वदD रक स धस, ह शनतय क य1-अनलस र

क य यवनत8 ख य म ग( मग आय1शaय1-अनल सर

शशवर जहदयसघट' ब ध म8त ओशतल( णजज ईन(

क7 आमवन सगध( भरल( समन( कर शन ज ईन(

घउशन वपत सत त( यवनपशतकड ववज पर गल

यवन स नमन न रच, बiस तiस शच व र र गल

25
 स वरकर च कववत

र जसभ र'शत नस ठ व य त(, वद शह २, परत

घउशन सत वदत ज सवगत अहह, छळशत दश ह पर त

१ द'पक अलक र. २. शह ज

र य शह ज ब ध कर यवन र धन शशव ज त(

मळववल( कवळ मय ततपम( ह धन शश व ज त(

स ड' यवनदष , ज ड' ततपमहम टहतकर ब

ह वपड तय च , तय अप1शन यश धवल ह( मटहत कर ब

ववश सघ त ह नरकशच तय च ज अनन दइ ग पररस

सव शमद ह' मह त अधम धम सज पननग पररस

गल( भ न शशव च( क मलस ग ल झ ल ओल

ब ल ब ल मध(च त त, कठ( तज आपल( गल(

ग टदज कषववत ह नष कर य सवभ%शमल सजल

सव म सव म तय त( वदणय त( वदन ह( कस( धजल(

हरहर खर पर शचरत चरचर दरर ज व सर ग य

ख य आय1रववपढ(, क य यवन-क जव सर ग य

लटटल( सव1सव णजह' सपश%1 ज म यभशगशनल सजल

त त तमह'च स ग वद % म अधम क य त मजल

मर वररन, न ज इन शर मह शन द स दष अधम त(

न लग धन गज हय मज वपय जगत एक यवनवध म त(

न शशक, १९००

26
 स वरकर च कववत

13 ग द वटकल
पररचय - न शशकल पलग असलय मळ( ववन यकर व आपल म म च यथ( क ठ%र ग व गल ह त. तथ पत च
गग वटकल पम ( ग द वटकल शलह'णय च( तय च मन त आल(. ग दचय घ ट वर बस%न तय ग वचय
ल क ववषय तय न ह' कववत

शलह'ल आह.

आय 1

धवल धनय ग द सनमशनवरसघववषत गग

सग( तव तD अशततर दसतर भवशसध सतवर( भग

आजवर' ब ह ग नह ण शत म त न अतरग त(

श स ब-शशर ख ल( स ध य क य1 यत गग त(

घ ट न ह प ट सवय( म ड% शन नह वय अमह ल क

सव ग पसरवव खथवव जगजनन द अव 1शनय त ख १

पळत कवह यत ध वत धरणय फग शन र ग न(

कवह खडक7 बiसशन म हवव क ढ शन ससवर ग न(

ववकशसत कमल( द वशन नह इल पटहल तय शमळल वद

ऐश पर पर'न( चचक रशन म य ह' सद शशव द

प%ज पणकत ऐश भ%शमतशल अनत दवत वसत

सवशशशसम वनक7तy तजसम अशय ! त%शच ग दज न सत

परर अलपबणधद ब लक जनन प शथ1त तझय पद ह क7

कaसतभव शस२ जन चय य हकम शस त% सद ह क7

स पत सव1शच झ ल( म त, ह( भरतखड ह'न खर(

परवशत बह द0सह बरव हदयसथ नडशगच ३ नखर(४

१ सत ष ल . २ क ठ%र ग व च न व. ३ असवल च . ४ नख(.

तत र झट व सदय, सतत समसत ग वकर'

ग व जट'न उठल तरर तदटहत क(वव दष र व कर' ?

मम म तलकलज जनशन, त र' स र तवर( मन हर१ त

ह उत तदशज क8शत२ सतक8शतन( सतजन-मन हर त

27
 स वरकर च कववत

गग, सकटक ल द व तय डDग-य ३ सद थ र

ततसदशज शशच सशत पणतसटहत व8धद भ उ उधद र

तदशज अण न त तय न त(वव शकर ब ल

रक , स ग तय चय गह' शसणधदस ववशक र ब ल

करर जनशन, यशसव त सतत ग प लर व वबवलकर४

वiदक-टकय(त शमळव हटकन जय च यश स धवल कर

बह उग गशथर ग( मजसम आल पळ%न भयसटहत

सनम नय शशतज मह शबद त वiद ह त५ भयरटहत

क शनटकर-बधतय प वन, द भव9रशचरस कर ग

तदशजव8णधद ह उशन यव जनवदशन रशचर स कर ग

गरज च सद रशस ज व त ग ज शनतय तरतरशन

ववद पर'कक सतव जशश तर सतव समतसक तर

नशच ववसर व म त, उद ग त समसत कलकर

ग मजन च वदन र ह तदशचरक8तय-ललकर

यतप%व1ज( शमळववल( ग व जह शगर पभ%रत( बरव(

सनमशत सवभ%शमपम दऊशन त र समसत त बरव६

१ मन हर त - मन हर कटब त ल ल क. ग ववदर व मन हर ह ववन यकर व च सखख म म . २ धनय. ३ डDगर

न व च कटब त ल ल क. ४ डœ. वबवलकर. ५ ह व त. ६ बरव - ह क ठ%रच जह शगरद र. पशवय श य च
वय ह'प च सबध झ लल अस%न य च प%व1ज टदलल पय[त अशधक र' पद वर ज त यत असत.

ह त सभग भ रशत दव सव ततयश ल व पररत

तय चय च शचधडय य अशभम न( जपशन ठवव तय तवररत

क क ळ' ध टडल पभ क त वव र१ कशल जर'

उपय ग ह पडशतल जरर जपशन सतज ठव तय स तर'

अपस शतल कलह शमट , शनषक र वयथ1 डaल समळ तट

ववघन च( ऊर फट , सतकल ह( क7शत1सपदस लट

तव भ9 शधद बरव२ श गग स प त र भ ऊ त

भवसप1दशन शक पभभव9 बर उत र भ ऊ३ त

त र मभ उ बरव सरक पणतसटहत सकल न

28
 स वरकर च कववत

वपय द म दर तय च व ट सखकर शनव स स-कल न

जनन , सकलत तश द द न पमदष न( प ळ

यश ववभव तय द व( रक व( ग नकशल ग प ळ

ह व ग पशत त कलद'पक प व शन उतम शशक

द म त, तय सतत दश धद र थ1 य गयश द'क

सज सशशणकत न न तबदध ववन यक शस रक व(

भक व( टकणलमष, शतटह दशटहत त( सदiव लक व(

प त कर व( गग, सदशतद न थ1 ब पन स च(

म9 कर' सदय क7 भयकर बह प प न पनह स च

१ फ टललय वस त सत( भरन त प%व1वत ? धड कर र . य च जह शगर' सघट'त कर र क शनघ लय स

सव ततयसप दन स उपय ग पडत ल ह भ व. २ अण र व बव— - क ठ%रच ब द र व8धद जह शगरद र. य चय
एकलतय एक शचरणजव स व पतणय स पढ कट च आर प वरन शशक झ लय . प ह डगमगल न ह'त. ३
म न त.

खय त वपतय सम कशव सशध हरर ग प ळ ब ळ भ गवत

र ह सदढ सववद रत दशटहत थ1 दक भ गवत

शचत क नन ज ळन अण न जनशन ग सद शशव द

कर द'घ 1य यशसव स प तय द स ह( पद शश वद

मजल मम सणनमत सरक व सदव - त तय न १

मजसम वरद वह व सटदद आश दवत तय न

द वर अमह अस क7 ह हसत( दश - शत दड व

उधद र वतवग1सव( त आशध अस( अमह' न तड व(

सणनमत लख पशत त बलवतटह२ शनतय सपथगमशन सज

ववद लक8त ह उन पतकड' शमळन र महररस३ भज

दशयश च वध1क स पत अशत द'न कतक र सद

ह व त ध नय व8ष इटह सपनन अस पसनन तय रसद

व सत र गवळ' शलग ईत शभलल आण यसकर

तव दरब र अभदशच त र सकल त% जग त यश कर

ववमल, सदय, आई, न मसध, वटकशल शशशक8त सरल

29
 स वरकर च कववत

यश द सकलपन मम, कमल( तव जशल, तरगसम ववरल

१ अण र व बरवय च शचरज व. २ अण र व च पत . ३ अशभनव भ रत य गपससथच( पटहल( एक ट प न व

‘र महर'’ ह( अस.

क ठ%र, १९००

30
 स वरकर च कववत

14 न शशक यथ ल ग द तट क7
शक

ह तD पह त बसलD सवयसय - व ट

र ज पढ( यवत - य9 सरमय घ ट

त स%टल सरशभ दणक मदव त

मद दवषचसह घस यवत जन त

लजज त प ह शन मख स इद %

त टदवय म तय( मखघम1 - वबद %

अश धव वस सश भन सय

जय तसनसम ह सत मद ह सय

घम 1शचय सदर वबद % - प97

भ ल वर' शनशल श भत त

द च लन व य जई तय स

वबद'च व ट डलत मन स

सŸदय1 - ख वरल भजग

व ,म पषपशच र9रग

शक शन व य% शभउशन पळ ल

शनजyव म ग शन बघ शन ठल

ओल( सट, फ कत दहक णनत

क सत नसत वस ह त

व ह%शन नणय वसन शस त चय

सदबर ल शशवल सत चय

क प( भर, ध ष य1 बघ शन स च

जव ल शच क7 क पहत शन च

जई तय त व कट क म र'

31
 स वरकर च कववत

ज ळ'ल व ट जगत च स र'

व य% थर र, भयभ त त चय

ल ग पद बज शस मह सत चय

सव(शच त थ र जव( पळ ल

“ ववन यक च ” टह वयसय आल

न शशक, १९०१

32
 स वरकर च कववत

15 करळक टकळक र च सव गत
पररचय - न शशक यथ( तय वळ' नकतय च सथ पन झ ललय शमतमळ ससथस भट दणय स करळक टकळच
सप दक य र ह त. तय वळ' ववन यकर व न रचलल श क.

% ववक7टडत
श द1ल

श मचछभशशर वर' ववलसत ग द वर' सव1द

प पक लनक म, सनमशनवर( ज ववषत सव1द

ध व श”पदणसथत परर धव% न च ग गग सत

श” म%शत1 तझ अमह सतव इथ( यत तश भ सत

ह त न दत क7शत1दवव तजल सव%शन अतय दर(

श ग त जनन १ तझ तव ग8ह यत तवर( तय दर(

स स%च छळ आठव शन शनसट गल पळ न दर'

म झय क 1पथ( अस( कळववणय धiय 1शस णजवह कर'

१ करळक टकळक र चय सव1 कववत ह%न तय न कललय ग तवर'ल श क न तय च क7शत1 फ र व ढल .

श र ज शशव घ र शतदमन द द भर र' भल

सत त( तवदशचत( तय वररल, ज दiव( अमह ल भल

ह' णजवह जपत तस शनशशटदन ह क 1 न द वल

दष ह' न चळ टहल उशगच मय तवदश1न द बल(

% बनत( तळ( हदशय य स8ष कम त( धर

वबदच(

टहद % ज असत ल सव1 शमळन एक7 कर र कर

शनदन जनघ तक रक सख दश शभम न वर

% जवल वध1म न यश ह ववज पन ईशर

शकल(दज

य य र षटहत थ1 शनतय झटन कत1वयकम 1 समर

द य श सन य पर स बध ह म नल ववशभर

व य स डशन व द, सघ करन र उधदर ह' धर

द य शसणधदस उचच हतस अश ह'१ जनमल सदर

33
 स वरकर च कववत

आज यउशनय अम%लय अपलय वळ त आमह वर'

तव ज कशलस सतय त उपक8त ववज पन ह' वर'

प ज य तर स ब ध सरस द ष सह' स वर'

ग ज त% कर ग दय तयजशनय र ष स द स वर'

१ ह' शमतमळ ससथ . टहच उदश वर'ल द न श क त गशथल आहत.

न शशक, १९०१

34
 स वरकर च कववत

16 व8ष व9
पररचय - जवह रल ज त न ल ग -य घ ट त सचलल ववच र य कववत(त म डल आहत.

% ववक7टडत
श द1ल

ग ड'ल व8ष जवपल धर'त ज ज% थ र म नवर'

आल उच चढ% न घ ट दमल गल अव क तर'

ह त व हन नत व हन तई त मदच र' तय

क टहद वद सगव1 हदय( शधकक रव सय

ह शधक? र व8ष, म न व कवशनय त% द सस र बस

म ठ( ज% जड ह( असह भर ह ववश शतह' न तस

तDड' य वह फ(स त नरल म र' धन ह तर'

व ट प पशच म%शत1मत व8ष र तवजजनम ह अतर'

ऐक त व8ष श शतन( सकल ह उधद र तय च अस

द व न णसमत मद जय त बहध शधकक र भ र' वस

ब ल टहदशस तय अर मज बह% शनद वच( त टडल(

ठ व तवणतसथशत अलपह' न तजल ह( मय मन त टडल(

शनज वयजक शबद य जशन बह% म झय धनय शनदस

कiस व गववत तल तव धन ह( अलप न प हस

घत क म परत दत मजस ख य शस म झ धन

म%ढ वतन क य द तव धन श ध शन प ह( मन

तय त( र जय अफ ट आय1वसध तiस जय अवप1ल

द ह य स सव 1भ% सतत तव हसत( जय ल टदल

ल खड' असत टह क चनमय कल स यभद % अर

त दई तज क य वतन तझ सव म कथ सतवर(

टकव त% मह श ल क7 तव धन आभ र भ र' वद

र ज र वबह दर टदक तल म ठय टकत ब शस द

35
 स वरकर च कववत

ऐस शषक टकत ब घउशन तव सव ततयसपत ? टदल

ह ह । गद1भ घउन सरशभल वडय कश अवप1ल

‘ ज.प . ’ बiल तस मह व8षभ ‘ स .एस.आय. ’ नद' अश

दईन पदवय मल मम धन न न जर' शषकश

दत शनतय त8 स ग र टहरवय ख य , वपणय त( जल

न ह' घत शमठ वर' कर, नस म धनय क आजल

भ र' द वशनय दय टह ववस क7 थ र ज% म धर'

अध प हशस न परत अपलय ज( क य म नवर'

आह ज( जड फ र भ%शमवरलय स -य नग ह%शन त(

गवZ उधदतश तझय टहवर त( र एक ज% र हत(

नकत हशनह' असखय वसत अनय य जय अतर'

ज ळ' ज( जवलन हन यमपर' जय हशन आह बर'

न श च जबड शच क7 अवदश म हर जय म शनत(

दत जय पशत ‘ प रततय ’ अशभध ज% व हस ह य त(

म त आय1वसधर पर तझय ड ळय पढ( भ शगत

द ररदय सह प रततय दबळय म नवर' ल दत

तवह यउशन म नव जनस ब त% स शधल( क य त(

भ%भ र परर गव1भ र अजन तवणचचत क व हत( ?

त% शन0शस परत म न अजन शन0श8ग झ ल तर'

सवश8ग( तज फ टडतD, बघ गडय स ड शन दतD पर'

स ड' गव1 सवदशभ र हरणय यत शस आध कर'

ह ई ईशपद' सल न परव सधदतल श हर'

जवह र, १९००

36
 स वरकर च कववत

17 श शशव ज मह र ज च आरत
पररचय - फगय1सन कœलज त ल आय1न सघ न व चय चवथय भ जनसघ मधय दर आठवडय स मह णय स ठ‹
ह' आरत रचल .

च ल - आरत च

जयदव जयदव जय जय शशवर य

य य अननयशर आय [ त र य ।।ध।।

आय [चय दश वरर मल(चछ च घ ल

आल आल स वध ह शशवभ%प ल !

सदटदत भ%म त द तज ह कल

कर रव भदशन तव हदय न क गल ? १

श जगदब ज सतव शभ टदक भक

दशमख मद1शन ज श रघवर सरक

त प%त भ%म त मल(चछ ह' छळत

तजवव शतज शशवर य क दज त त ? २

तसत अमह' द'न अमह' शर तल आलD

परवशतचय प श मर नमख झ लD

स ध पररत य दषक8शत न श य

भगवन ? भगमद'त स थ1 कर य य ३

ऐकशनय आय [च ध व मटहवरल

कर 9( सवगš श शशवन8प गटहवरल

दश सतव शशवनर' घई दह ल

दश सतव र यगड' ठव दह ल

दशसव ततय च द त ज झ ल

ब ल तच§‹मणतशवन8प क7 जय ब ल ४

प (, १९०२

37
 स वरकर च कववत

18 ववश त आजवरर श शत क य झ ल(
पररचय - ख ल ल कववत ‘ आय1न व कल ’ स ठ‹ पथम रचल . नतर ‘ क ळ ’ पत तह' पशसधद झ ल .

वसतशतलक

पaव 1तय खड अवघ( णजत यतपत प(

द ररदय आण भय क पशत जय पत प(

न श शस प रशसक१ तटह पल त गल

ववश त आजवरर श शत क य झ ल( ?

त( णजक7 प रशसक, द जगत दर त(,

ज( टदगजय बल तझ(टह शशकदर , त

धवस त र म२ तव र जपर' ररघ ल(

ववश त आजवरर श शत क य झ ल( ?

स म जय ववसत8त अनत अस(शच स च(

तय ह' मह पशथत र मकपतन च(

ह% (३ ह शन घ च% 1ववच% 1 कल(

ववश त आजवरर श शत क य झ ल( ?

ह उननत अवनत स समद ज त

भ सव न ? रव टह उदय सत अखड घत

उतकष1 आण अपकष1 सम न ठल

ववश त आजवरर श शत क य झ ल( ?

१ प रशसक - इर प रशसक च पटहल( पबळ स म जय. त( शशकदर न( णजटकल(. २ तय शशकदर च( स म जयक(द

ज ग स दश त ह' क ल(करन र मन ल क न प द क त कल . ३ तय र मन स म जय न(ह' श(कडD वषZ अणजकय
र जवट कलय नतर अगद' र नवट व ट -य “ ह% ” ल क न तय चटह तकड तकड करन

ट कल.

ज मत फ रशच बल णनवत गव1व ह'

उटदगन - म नस उद सटह ज तय ह'

38
 स वरकर च कववत

ह( प टहज सवमशन सतत शचशतयल(

ववश त आजवरर श शत क य झ ल( ?

प (, १९०२

39
 स वरकर च कववत

19 ब लववधव - द0णसथत कथन

पररचय - मबईचय टहद यशनअन कलब चय हमत वय खय नम ल कशमट'न ख ल टदललय ववषय वरचय
उतम कववतस २० रपय च( बक स दऊ कल( ह त(. तय बरहक%म जय अनक कववत कशमट'कड आलय तय पiक7
र.शपदनरय मजमद र, ब .ए. आण र . ववन यक द म दर स वरकर य चय कववत कशमट'स बहतक
सम न य गयतचय व टलय वरन, म%ळ रकम(त आ ख १० रपय च भर घ ल%न तय स पतयक7 पधर पधर
रपय च( बक स दणय त आल(. ववषय – “ पसतत सर असललय ग शथक सणननप त न( जय टहद णसय वर अलप
वय त वiधवय च घ ल पडल आह, तय चय णसथत च( व 1न करन, तय च( द0ख कम कर वय स ठ‹ उप य
य जणय स झट व(, अश नवय व जनय मत चय ल क स कव न( प तस हनपर ववनशत कर .( ”

आय 1

प य परवशत जय , दषक ळ चय शशल टह ज रशचल ,

अवनशत-क8त त-कशल-प स द पलग कळस तय खशचल

नदनवनसम म हक स8ष च स रभ%त ह दश

ह दष धनय प हशन, धरशन अस पलग हदशय उदश

आय [वतš आल , मबइल ठववल( मग पद ल ,

झ ल अत सख च , य ऊत अनतवकत-ववपद ल

ज ऐटकल तय हशन शतपट अशधक शच सरशचत धनय

प हशन भलल खलल ; वदल 0 म हक न भ% अश अनय

न न -सथल-णसथत श अवल कशन शनतय म नव नवव त

यथ बसन पतयटह स8वष रच ल णजथ( नव न ववत १०

कल शनशय ऐस , करव ळशन मबई भय कर'

ह शधग ? न शनज णज ( त(, य सतव बघणय प ( पय कर'

ग द सन न सतव करर श मततयबकपर'स गमन ल ,

आल पचवट'ल तथशनय र मर य-नमन ल

बह क य वदD ? कल( एकय अबद त दशपय1टन

पवन हशन जवन, नच दमल ह क7 ववशचत ववध घटन

पलग कश च आल ? क8तकम 1च शच भ ग अवतरल

कम 1यत फल चय उपभ ग व क भव तरल ?

कल भय नगर(, नगर सम द ट सव1 वन वसत(

दमल नमल गमल हतसतवशच मत तत सनवस त २०

ल ल गल ल( आण क ओशतयललय समग क वटडन(

40
 स वरकर च कववत

आर9 नगरम गš र9वपय न चत शत आवटडन(

“ ब ल भ ई र म ” धवशन ह शच टदगत सव1 नभभर त

व त वर सथ ह' पलगजनक क य त पभर भरत

ग8हशनग1त ह यथ( ल टशच अपशकनस%चक धर च

यत , ततसह द0सह ह सवर क7 ववरहतप ववधर च

“ ह क नत ! ह क नत ! द ओ ! तव क नत म रर ह कल

कiस सस र च जड ग ड लगड अह कल

म श%नयहदय, म झ हदयसथ दवव त वर गल ,

क थ ब सख, यतD ह ह उ नक अत व र गल ” ३०

तiस य क मलस क च यथ र दनसवर ह ?

ह कळल(; मद रव( रडत कण एक ब ल भ सवर ह

“ ब ब , आई गल ट कशनय क ल, तD तमह' मजल

आजशच य ब ल ल तयजन य ज वय शस क सजल ?

टकव गल स शतल परल क7 स बत स ? स ग मल

परर ब ब , सस र कम य शशश ह समथ1 क गमल ?

परर ह य ! हदयद ह' मजळरवसघ थ र हबरड

यत शत कठ न ह ? क7 ह परदवत कदब रड ?

“ मतसaभ गयश -पशत, मणतपय, मजज व, म नक स र !

आटववल एक क7 प त च धवल ओघ क स र ? ४०

क द न पतयतर ? क कल आज ह अस रसव ?

भय ल( म ; द रम ध र मन अटक एकद बसव

उपभ ग भ शगल नच सवतसरह' अह शनत त पर

सज ! सजल शस कस ज य ल एकल क8त तपर ?

ज आप घ लववल पम चय चटदक -कर( भरल

आठवत क त टदन ज शनशमष ध 1त व टत सरल ?

म एकट'च असत आप शभवव वय मल आल

प उल चकन व जशन मय बह उपह स आपल कल

त ड व धर न त मaन वर घ बर' कर य ल ?

भय ल( म , ह सन न म झय आत बर'क र य ल ५०

41
 स वरकर च कववत

प ट' र ग नस शनटह उशगच अब ल टकत कद वह व,

उभय सह' न कळत कiस( ततक ल ब ल ल ग व(

कललकश म न सतव क प( कण क( रस शनय बसलD,

दष स दवष शमळत हतवयशतरर9 उभयह' हसलD

ह( सव1 आठव क ? दत( ततसमर क य म द मन ?

क पतयतर द न वपय अबल हदयभ शतच दमन ?

तरर क य क नत गल ? मण मगळस%त क य मम तटल( ?

नष दiव , तडकशन क(वव तथ प न हदय ह( फटल( ?

ज मम सकट व ररल ऐश ल शर म क जऊ?

ज ऊशनय य फटकय नष कप ळ शस क(वव मम द व% ? ६०

ज त न थ स च त ग ईह%शन ग य म न व(,

सटक अबल च तय करणय घस न क यम न व( ?

बध% न , ब धव न , न म त वपतर जय अभ शगत(

तय म झ द0ख च पभज ! पDचशत न क नभ ग त( ?

म अलपवय ब ल , म झ सaभ गयशनध अह जळल

वiधवय च दध1र भयकर शगरर ह पचड क सळल

क य कर ? ज उ कठ( ? ह म झ आपस यर स र

त र अन थ ब ल , छळ बघत सवसथ बiसशन कस र ?

दत( क क ओ अबलचय य मद'य ह कल

ब ल ह , ब ल ह , ध र च शबद एक तरर ब ल ७०

छ!क दत बसत अबलचय कम1क हण स म न

सवसख त मगन जन ह लणखशत परद0ख कसपट सम न

ब धव ह ! पररसतस क ह द0ख त1 ब शलक ब ल ?

गमत शत सतय टकव भ सशत तमह शस सव1 त फ ल ?

क भर तरर सदय मन( श त न( सव1ह' ववच र कर

अधतव ह टटह पर, नय य च ह इत0पर न ववकर

आल पलग तय च( ठरव य स शनद न धडपडलD

क ह' नशच य ह त . कवल अतट पप तन धड पडलD

‘ इनसपकशन ’ ‘ टडसइनफकशन ’ ऐश शकडD शन( उठल

42
 स वरकर च कववत

हटव य त( य ल परर ब पटड सव1 आप शच हटल ८०

परर य पर जय च द ष नस शतळटह आपलय वरत

“ यत क8त न शसदधयशत क द ष ” ततव सत ह( वदत

परर जय क मल ब ल वरत वiधवय-द0ख क सळल(

ववरह गन न( पखर( आमसतकप द दहह' जळल

वiधवय-जनक तय चय द0सह द0ख शस शमन करव य

खशच1यल( क अलपटह सतकमš सदय समन कर व य ?

तद0णसथशत अडव य “ इनसपकशन ” क च( उभ ररतस ?

तय चय दद«व ल कवणय मत(करशन भ ररतस ?

गररब वबच -य ब ल आध अबल , अन थ तय वरत

ह य ! शतरसक8त ह त शनषक र लaटकक त ब वरत ९०

ज त पत अक ल ब लल श%नय दशटदश ह त

म हर' श नसल , पसत मग क य त दश ह त

प यग च आल भक य ल च एकद पशतत(

खरतर शबदशर न( द'र न द अनत द पशत त

पम न( ब लववणय ‘ क म झय आज ब इ ओक य ’

न ह' क उरल( म य(च द0ख क टह ओक य

यवत बर बर'चय पशतसह कररत ववल स ह सशत त(

प हशन, ववरहजव ल ज ळ' अशधक शच द0सह सशतत(

चकवव सतत वदन लजज य ग जन शस द व य

कठ‹ आयषय त( धरन ज व मन शस द व य १००

नत जल( डबडबल, क मल म8द % ग ल ज हल ओल

गल ख ल कप लटह, कयस%चक प डरतव बह आल(

सवपशतववन सवपन ह' परपरष न टह नत ज टडयल

ज न( पशतशनधन सतव स टडयल भ ग ह र त टडयल

शयय भ%शम शनज य , अशन अह र वत एक ल ग व(

णजत क मम ह असत , सशतम ल क7त1न णजल ग व(

तनमख अपशकन सपद, शभवदन ववशय वषत ग त

सरशभल भसर त, सŸदय 1ग र गद1भ मह त !

43
 स वरकर च कववत

सवस चय शनधन तर जरर ह शत न ववधर अशभदश1न त

तरर ववधव वरर दणशनह च क वयथ1 य सदश1न त( ? ११०

वयथ1शच दर9वचन( द य ववधव शचय मन चटक

सजत त न झड व खलणजवह दषक मन चट क ?

इणचछशत शततक वळ ववधर न षडस शस भक व(;

शनतयiकभ9 र हशन ववधव न परर कदनन लक व(

दकल लक र न ववधरजन च शर'र व क व(

हलकय वस( सतत ववधव न वप परत झ क व(

म गलयपद वह व( ववधर च( न चश टह वदन खर(

गर स ग शशषय त0 ववधवच( अशभस(शच पद न खर

स ठ‹चय जरठ न , ववधर न , नव वध खश ल वर

लगन चय अषटदन ववधव परर अनय न वर नवर १२०

ह नय य क ? क ह ववधव -ववधर त भद ह असल ?

कसलय अपर ध च अबल न कर दड ह बसल ?

शशत क य अनजत( दत ववधव शस अशभ लख य ?

स ग ल क य तचछल ह समत ह य शनगनलख य ?

टकव सम8त ह कथ त ? टकव द धम1श स समशतल ?

सदसटदच रप%व1क टकव ह( नय यय गमतस मशतल ?

पणतशनधन ववधर च स म णजक हकक न श कररन त(

स च सम ज-समत पशतशनधन( नष क तरर न त( ?

असमतसम ज वत— कaय— जरर न तथ वप अनय य(

ववधव श इतकय क7 क7व तय च परसथ अनय य १३०

लजज सपद आमह परर शसधद गम, ह(शच अनय न क ह'

धम 1न( नय य न( तक 1न( सटदवकमशतन(ह'

आजवर' ह( प तक अनय य च( य़थचछ स चववल(

ततक लन( सक8तय अजशन तर' प टहजच व चववल(

तय तटह दद«व न( ध टडयल पलगर गववष जहर

पतयटह असखय ब ल ववधव बनत अप%व1 य कहर

ऋतश शतचशच टदन टकशतक च( क नतशनधन ह य, टकत

44
 स वरकर च कववत

ततप%वyह' वiधवय चय व त—शस हत आयटकत

तय तटह घडत( न अस( अपव द सपद परत शनतयटह त(

ह सम न अनय घ तक पलग तप दक अनत अतयटहत( १४०

जय चय ग8टह ज त , क ल न( त ग8हसथ ह त त,

कनय पतटह ल भशत द य ल ध र सवसथ ह त त

व8द च सत गल , सव क7 त दतक शस घईल

सववपत मरत तटद सत सस र' समथ1 ह ईल

सव [शस उप य अस श स न( व सरढ'न( ववटहत,

परर न दय य उभय ववधव च( स धणय स त( ववटहत

श स( उपणकलय तय छशळलय रढ'न( तय त शतपट ह

अबल न ववधव न अजशन तर' त रणय स खटपट ह

आत टह जरर उपक द0णसथशततशन तय शस उधदर य त(

तरर ह प तकपव1तश9 न ह इल धर धर य त( १५०

वiटदक ह शभकक ह उधद रक ह अह सध रक ह

सदय मन न( क अबल न सकट त त रक ह

अवल टकत न पशतच( वदनटह, वiधवय म त अवल क7

क ततपनवव1व ह प प अस समत न नव ल क7 ?

धम 1शभम न मह ज क ह' सवववकश%नयत न ह'

क लणसथत वश धम1ह' आह ह( ततव म नय म नय ह'

सज न( सववच र( णसथतयनस र( सवधम1 सधर व ;

आपदशतच ध पट म ग1शच ह ह ट वयथ1 न धर व

ससथ पक धम 1च, ज त श8शतश सततवकम 1च

आच य1ह' सवकमZ सथ वपशत औशचततय ह शच मम 1च( १६०

तय ग द'च सव म आमह ततसमशच प%जय ह त त;

तय सशच ववनव%0 व र अबल च( द0ख प%जय ह त त !

स ठ‹च व8द कप नववध त रणयरपभवन वर',

त(वव न म गD आमह' जरठ ववधव टह ह उ नव नवर'

परर जय शस पशतसख च आल क ह'च कलपन ह' न

तय चय पनवव1व ह मह ( घउशन ववकलप न ह', न ?

45
 स वरकर च कववत

आत टह जर' द न अपल ह म ग स परव न

ह पलग स ज त नष कर य धर'ल परव न

ऐस( पस ल ह सशन क7 स परष शस ह सम न वध

स च शच दव क ह ? ज न शक र ख स म नव-ध १७०

तरर पररस आशध वध परष इतकय णसय , पर' वरर त

परष म र शन वध% तय चय मलय सम नच कररत

ऐस कहर दहर' पलग कर' स जन वर' भ र'

त र तय स भगवन ? अबल ह त ल फ र आभ र'

आप असमधदम 1च य1 अस आपलय वव ( क ह'

ह र सव1समत ऐश सद जन न ल क ह'

जय टदन ब लववधव , द तय शस पनवव1व ह-समशतल

वह सदयहदय सक8प ज( ह इल म नय सतय सतशतल

अपम न सपद वत1न ववधव पशत शनतय ज सम ज कर'

आज दड धर न ततपशतषध कर शच आज कर' १८०

ववद द न द व( श ल सथ प शन पaढ ववधव त(

अज न सववदन( नषशच अभ( अनकववध व त(

ववद द न स पशत अथ1 न परर त( अनथ1 कर र

वदशत, सध प शक त अमरतव न म8तयल च वर र

मह त ल सध -पय , परर दiतय दउ दव न सजत

तरर क य म यभशगन वग 1 त दiतय लखणय धजत ?

ववधव ववदष वह य सथ पशन अन थब शलक शम त

ज ड पणय, न ह ईल तष बघशन द'नव शल क शम त ?

न शतवयवह र टदक थ र चय रमय सतकथ शशकव

हग म ज न च सणचछक व8वषन( सद वपकव १९०

ह ईल सशशणकतस ववदष च वग1 यथ नव ल क

ग8हशशक दउशन ज त ररल भ वव पजशस अवल क

त र य ल म त भशगन लक7 सनष सवभ वजय

ह ईल क शसधद न, अह ! अस म नव सवभ व जय ?

ककमववरटहत भ ल( यवत जन च असखय सतत त

46
 स वरकर च कववत

प हशन लजज य ग( खद( झ क त नयन सत-तत

व8द तर नववन जन नमसत जह ल ल क तरर स र

वह र ससजज ववधव -द0णसथत हर शस आणज पररस र

सतवर कड ड म ड ह शनद ह रटढच मह ख ड

त ड द0णसथत -बड' अबल त र शन धवलयश ज ड २००

धम 1 त र य ल , अज न रटढचय हर य ल ,

क ल क ल यव भ9 वन ईश त कर य ल

ठव लखशनल ह ववशश ववनवन ववन यक त

न यक त जगत च भ9सतवन शस मटदत आयकत

प (, १९०२

47
 स वरकर च कववत

20 ह सदय ग य त र
च ल - त% ट क शचरशन

ह सदय ग य त र । तझय वरर भ र

त% म यब प आध र । तझय वरर भ र

टकशत दश-शत भ%तल

हचछत सह ह' पर'

श प( व सशर( ज ळ'

त ब मह आत ख ई परकय ल थ च ब म र १

दश वरर हलल आल

परष त लढ न मल

स शगळ' अणगनक ” ल

रजप%त पर' तय परवशतच( भ%त पछ ड', त र २

अटकल झ(ड नल

ररप-कटक फटक टदधल

टदलल च सव म झ ल

त श%र मर ठ प टह तय च ख इ न कतर( ह ल ३

न शशक, १९०२
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------
२२. शशवव र

च ल - स ग त चय च ल वर

यवन च झ ल , अवन ल भ र

सदर मद'र( भग ल प र

वद-श स( नष न भषववल स र'

ग म त दखत म र'

ब मह मत न लत न हण ल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल १

टहदचय दश च बघशनय ह ल

जगत च जनन त ज हल ल ल

48
 स वरकर च कववत

यवन न क ध न वधणय स आई

शशवनर' शशवब स जनन स दई

ससवर टकननर आनद झ ल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल २

र म कaसलय क7 क8ष यश द

शशवर ज णजज ई स ज जनमद

श र म( र कस-हनन स कल(

यवन न न श न तiस म ब ल

सकल न शशशसम त व8णधदगत झ ल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल ३

जयजयज रघववर , गज1न झ ल

श र मद स च म%तy उदल

शशवभ%प( प य दढ भ ल ल कल(

सव म न मसतक7 हसत ठववयल(

दश धम [ त र', उपदश द'ल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल ४

म तल अफजलल यवन त भ र'

तळज पर' भग भव न स र'

करकर च व न अधर ल ध व

शशवर य चवरर, परर द0ख ल प व

उदर व द र न न च ल वशधल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल ५

सव ततयदव च गDधळ कल

यजम नसव म श शशवर य आल

स वळय रग च श%र म वळ

पम न( अशभम न( गDधळ' झ ल

प रततय च मग ब कड शचररल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल ६

धम 1ल त ररयल( अररवर म ररयल

49
 स वरकर च कववत

सव ततय सप दशन दश श भववल(

अवत र-क8तय ल प% 1तव नल(

छतपत शशव न8प मग शनजध म गल

सववन यक कववन यक ग त कवन ल

पभवर भ%वर शशवव र झ ल ७

तयबकशर, १९०३

50
 स वरकर च कववत

21 श ब ज दशप ड य च प व ड
च ल - चदक त र ज च

जय सत त श महनमगल शशव सपद शभद

सवततत भगवशत ! तव मह यश -यत वद

सवततत भगवशत ! य तमह' पथम सभम ज

अमह' ग तसD श ब ज च प व ड आज

शचत डगटडचय बरज न तय ज ह र सह य

पत पशसह पशथत-ववकम , य ह , य समय

त न ज चय पर कम सह शसहगड यई

शनग रख मह र ज र यगड क7 दaलत आई

जररपटक त ल त धन ज सत ज य य

टदलल चय त9 च छकल( उधळ'त भ ऊ य

सवतततचय र त मरन शचरज व झ ल

य त तमह' र षव रवर, य ह , य स र

घनद ट सभ थ टल । गज1न उठल । घ र तय क ल

जय सवतततच ब ल

जय र षदववच ब ल

जय भव शन क7 जय ब ल

तमह' म वळ ब ल हरहर मह दव ब ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १

हरहर गज1शन सव1 म वळ व र सजज असत

परत क ठ( चकल ब ज य त न क टदसत ?

ह य ह य त मल(चछ सग( घटडत बiसल च

सवदश-भ%चय प य स ठ‹ बड' द सय च !

ऐकशनय शशवहदय तळमळ मह % ह ज

‘ दत

ब धशन वळव व र ब णज त तमह' र षक ज ’

% तधव ज त । ब णजल वदत । स ड र कमत

शशवदत

क णज ( तचछ ह( नश ?

51
 स वरकर च कववत

क मल(चछ कस ई भजस ?

क द सय-नरटक त% पचस ?

सवर जय न ह' सवदश न ह' शधक? तय दह ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल २

ब ज र य , मल(चछ सबळ ह द ष न क ळ च

न दव च , न धम 1च , टकव नशशब च

दशद ह' च ड ळ च भरल ब ज र

गल मशगरर ज दत तय न शन” ववक र

तमह'च न सव ततय शचररयल( य प ट स ठ‹

तमह'च न र भ%म तचय नख टदधल( कठ‹

ह स वध ब ज र य । द णसय क क य । णझजववस व य ?

तज भगव न ? श शशवर ज

सव ततयप शपचय क ज

ब ल व शतकड ज ज

दशभव9च सध वपउशन घ प यणशत ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ३

शशवदत च ब ल ऐकन ब ज मशन वदल

क ळसप1 म कस उर श शमत मह शन धररल

घर त शशरल च र तय म म शनयल र ज

बड ब ललD शशवर य चय परमप%जय क ज

म त म झ भषववल म र जशन” तय श

य प पय न( यधद म टडल( दश-रकक श

ज स ग शशवभ%प ल । अश अधम ल । र जशन” ल

तव आध शतद शचर (

तजकरव घडत मर (

प वन शणधद मग म न(

तझय कर'चय तरव र'चय घइन जनम ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ४

दशभ%शमचय कस य स क इम न म द व%

52
 स वरकर च कववत

भ करर दत मह शन तय चय च कर'स र ह%

कव च भ कर' बध ह ! च करर कव च

भ करर द भ%म त , च करर शतचय घ तक च

र जय टहसटकल(, दश णजटकल तय पर अधम स

र जशन” त% र हशन कवणय स शधशस नरक स

ह' गल मशगर'च ग त । र जशन”त । य पढ( आत

मदशशन म झ र ज

त प दव त म झ

म शर शशव स ग ज

र ख उड ल पद'प ब ज वiश नर ठल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ५

ल ट धळ'च सटल अवशचत द'न शबद उठल

लगच करशन शसटदन( पनह ळगड वढशन धररल

लकम च( म8द % कमल, श रद सदररच व

सवतततच कशलज अडक गड त शशवर

अफझललय चय वध समर न फ जल सत तय च

कररत प त शशवभ%प ल णजवत धरणय च

ब प शस तझय ज खड । च रर र कड । ज शश तय कड

ज वत धर तरर स च

ज वत पवन धरणय च

अभय स अध कर य च

खश ल हर मग त% ध व( धरणय व वय ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ६

ब णज ल गल शशवभ%प चय थ ड क न ल

ह त भ ल एक म वळ गड ख शल आल

शसटद पह त चकशन ह त समशर'ल गल

द वशन तय ल मजर कल ध ट न ट वदल

शशव णज र ज णजवत यत तमचय ग ट ल

उद सक ळ' कर गड ख ल कळव तमह ल

53
 स वरकर च कववत

ऐकन शसद' बह फगल । ररप%जन भलल । परसपर वदल

अणज ख न ख न ख न ज

हए शशकसत मर ठ आज

टफर लढत कयŸकर आज

चल शर ब उड य त ज

आप लओ आप लओ ज

आप ग णज । आप त र ग ज

णझगववल अरर-सप1 फकशन पग गगववल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ७

गगववल अरर-सप1 ! शशव ग र टड गड वरर त

पहर र त उलटत मर ठ‹ ज द % मग कररत

क8ष पणकचय क ळय क ळय तय र त दडलय

गद1 झ टडल शभउशन च दणय ब हर न पडलय

अश तम टकलटकल( द र क तट वर' झ ल( ?

ब णज शनघ ल श शशव आल आल शत भ ल

भ ल ख द वर' मर ठ घ डय वरर सव र'

भररत , घ ड थi थi न च-तDच श ळ आल

व र ह ट च घ डय ल । ब ह सटल । अडवव ( तय ल

ररप तडववत वह वह प र

चaकय शस तमह द व ल

क जव च र कद'ल

गल गडतळ गल सतर मiल भ%प आल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ८

तर' शसटदचय ह त दउशन सटत शशव न8पत

‘ अबहणयम ? ’ टकशतक भ बड' भ शळ भट( वदत

‘ अबहणयम ? ’ य त क य र द ष क त त

आल ठक ठकव य उलट भल ठकववत त

स प ववख र' दशजनशनच य घय य च व

अवशचत ग ठशन ठकवशन भलवशन कस टह ठच व

54
 स वरकर च कववत

य यथ पपदनत म म ? । भज मयह त म ? । तथiव ध म न ?

भ रत क8ष वदल ह(

अभम शस अधम य नय य(

रणकल( र ष शशवर य(

र षरकक स वध र ररप हडटकत तज आल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ९

‘ प य पडतD ह त ज डतD ब णज तल र य

गड अवघड र ग शतथ( तणमह ज ( य समय

र ष-दववच हसत कशल त% तरर ल खD भ ल

अमह स ररख शमळशतल शचरशतल चरचर ररप स र ’

“ ज उ क य म ब णज, म8तयमणख ढकलशन तमह ल

कध शशव ज शतच मर ठ म8तय%ल भय ल ?”

‘ चढ गड तमह' यश द शयन त फ प च कर

तDवरर लढव%, गन म अडव% णखड कर शनकर

वसदव त%च शशवर य । कसकपट य । करशनय व य

सव ततय क8ष -शचनमतy

ज घउशन अपलय ह त

गडग कळ त न द त ’

गड' च लल शशव तD णखटडत ‘ द'न ’ शबद उठल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १०

आल आल गन म णखटडत चवत ळशन आल

झ ल झ ल सजज मर ठ सरस वशन भ ल

सखय दपपट ररपच परर त शनकर न( शभडत

हरहर गज1शन समररग तट शनय पडत

खडग च ख ख ट तय मशध शर स स यत

म र -मर व न त र व र रगत

तD हरहर एकशच झ ल । वदशत जय झ ल । मल(चछ ह हटल

चल चढव नट च हलल

व रश च कर र हलल

55
 स वरकर च कववत

शनकर च च ल द हलल

म ररत ह ण त हटववत मल(चछ णखडप र कल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल ११

मल(चछ हटववत ब ज वळशन गड कड प ह

श शशव च ल म ग1 बघशनय व र गज1त ह

गड त ज ईल र ष-दववच णजवलग शशवर

तDवरर लढव% णखड श%र ह ह अपल ब

ह ब णय चय आशध सगर' जरर घडत मर (

पनज1नम ततक घउन पन0 पनह लढ (

रघर य र व हर । कस-मद1न । भ जन द1न ।

ल डकय दशजनन च

सव ततयरक स च(

ह( प द न जरर अमच(

पववत ह( जरर तवय1 ह( जर' द तर' सयश ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १२

आल आल गन म च लशन पनरवप तD आल

झ ल झ ल सजज पनरवप उठ वल भ ल

‘ द'न द'न ’ र शबद ‘ हर हर मह दव ’ शभडल

शभडल ओ” दत मसतक7 रडग वणक भ ल

हलल चढववत परसपर वरर पन0 पनह तटत

नटशन य धद समरभ जन व ररस लटत

कचरल मर ठ‹ भ ल । ब णज त आल । त लशन धरल ।

रण रग पनह य स च

गज1त मर ठ ररपच

घय स%ड मल(छर9 च

तय च मसतक च(ड% स च

समररग च(डफळ'च ड व भर आल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १३

ड व उलटल मल(छ वरर त पनह परत हटल

56
 स वरकर च कववत

जय झ ल परर व र मर ठ बहत श पडल

शतकड गटडचय त फ अजन प च क न सटत

व र मर ठ सशचत आशबध सव1 तटत

तश त घउशन त ज ट ळ' फ जलख यत

धनय ब णजच । पनह उसळन ररपवर' पडत

णखड-त फ शतजमधन ग ळ सटल श ब ज

र तळपत व रश च र नवर आज

तD ग ळ' स% स% आल । अह तय क ल । मशम[ त शशरल

श ब ज वववहळ पडल

म गत ततक उठल

बह ष व रवर वदल

त फआध मर न ब ज स ग म8तय%ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १४

थ ब ब ज जखम तरर पर' ब ध द थ ब

हरहर रण च ऐकशन व र उसळ नक थ ब

जखम कठ( र फ9 अस( म त8ष क त थ ड

ररपर9 ल वपतD घटघट स ड मज स ड

खर' जखम भ%-आइस म झय फ ड' हबरड

ओढशन अररच अतटड ब ध द प ट' शतल स ड

भल मर ठ लढ तसशच आलD म स ड

लढ लढ स ड ह मजल मल(चछ पर झ ड

ह ईल त फ शशवब च । क द कण च । णखड लढव च

फड य ऋ य भ%च(

अणज उष वबद र9 च

द म जशन मदल स च(

शतल वय ज सव ततय दउशन फड कज 1ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १५

क य व जल( ब ज र य ब र न गटड झ ल

शशळ क सळ प न सळसळ पक ओरडल

57
 स वरकर च कववत

लढ तर' मग चल व र ह र त घसलD म

र9( मढव% लढव णखटडच तस% तस% भ%म

शपथ तमह ल व8क-पणक-जल-शशल -तज-व र !

आमह' पडत त फप%वy लढ तमह' स र

तD ब र धड धड झ ल । प परतल । ह सयमख कल(

ह पटहल ब र शशव च

ह दसर शनजधम 1च

ह शतसर शनजदश च

ह चवथ कत1वय च

ब र प चव धड डल हर ब ल जय झ ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १६

खबरद र यमदत ! पहड श ब ज पभ ह

सपश[ नक तटददतज0पज टदवय दह

सवतततचय प%वš ह र त थ 1ल गल

दशशतर9 त नह उन ल लभडक झ ल

तय चय वक0सथळ' रळ ररप-रड च म ल

त वर हरहर मह दव ह घ र मत जपल

% ह' आल । स%य1 ह आल । इद ह आल
बघ दवदत

सरगर सरतर स र

अण दव वष1शत त र

मध म8दल व हत व र

ओव ळ' सतक7शत1सदर' श मत ? ब ज ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १७

टदवय धन च चकचक ट क ववश दरर भरल

रथ श मत सवततत भगवशतच अवतरल

ऊठ शचत र ऊठ दववल उतथ पन द य

पत पशसह पशथतववकम उटठ मगल समय

भ%म तचय त नह उटठ क व त-शचत वह न

अस कशल र गणय त तमच णजवलग शशवर

58
 स वरकर च कववत

सवतततच ह प व ड ऐक य आल

उठ सव1 सव ततयव रवर जयमगल ब ल

श सवततत भगवत । आपलय रथ । ब णजल घत

गधव1 तनन तD कररत

दद भ नभ दमदमत

श ब ज सवग 1 ज त

कर' चर चर ववश ब णजचय जयजयक र ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १८

तद मर ठ र पहडल ज आण क सर त

प वनणखटडत बसशन शतजसह ज शत नभ0पथ(

श ब ज च( र9 पररल( णखटडत तय क ल

मह शन र यगटड सव ततय च थ र व8क झ ल

अह बधन ! प%व1ज ऐस सवतत र ग ज

सवतत तय प%व1ज श भत वशज क आज ?

ववनवव ववन यक य शतल घय व( समजशन अथ 1ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल

सवर जय न ह' सवदश न ह' शधक? य दह ल

चल घ ल सव ततय-सगर' ररप%वर' घ ल १९

न शशक, १९०६

59
 स वरकर च कववत

22 त रक स प ह%न
पररचय - मबई स ड% न ब–ररसटर ह णय स ठ‹ १९०६ स ल ववन यकर व ववल यतस शनघ ल. ल बचय
समदपव स त टकतयक टदवस ख ल समद शन वरत आक श य व च%न क ह'च टदसत न ह'; व दळ(ह' सटत त,
समद ल गत . घरच वपयकर म स( दर वलय मळ( मन स उद स व टत(. बहतक समदपव श पम
पटहलय न(च घर स डललय तर ववन यकर व च(ह' मन वपयजन चय आठव यऊन

क स व स ह ई. तवह कवळ करम %क मह %न व दळ' व शनरभ र त त ब ट'चय डकवर टफरत. तय वळ'

तय न ख ल ल कववत रचल .

च ल - चदक त र ज च

सन ल नभ ह(, सदर नभ ह(, नभ ह( अतल अह

सन ल स गर, सदर स गर, स गर अतलशच ह

नकत ह' त र टकत ह( नभ चमचम ह स

पशतवबब ह' तस स गरटह त र टकत भ स

नमज ल ग कठ( नभ कठ( जलस म ह ई

नभ त जल त(, जल त नभ त( सगमन ज ई

खर क त स गर य तशन वरत क7 ख ल

खर( तस( आक श क त(, गग मत झ ल

आक श च त र स गरर पशतवबवबत ह त

टकव आक श ह वबबशत स गररच म त

टकव आक शशच ह( सगळ( क7, स गर सगळ

भवस गर ब लत पर पशथत ऋष जय ल
* * *
हचद ! सखश तल गमस तश च असश न

आगशच१ ल ग ल ळ आशगच तजस वदतय न

ववमल ववरल मघ च दलई ओढशन शनजल स

अश अपसरशचय अव व8त वदन सम ववलस(

आलह दक टकशत चदवबब ह( नदसध झरत(

फट शभग२ त( शभक र तय ज( मस सम करत(

चद च दणय अस(च अतर म पशन दव न(

खचलय नशभ न नयन क च सलशलत बत न(

तय च( ररझव रप जन क7 आलह दक क ळ(

60
 स वरकर च कववत

फट त त तय ववदप कररत दवब1ण च ड ळ

* * *
कशथशत जय शतष तस आणजच ल ळ क तर

असशतल दसर, नवहत ह, ह अम8त-वबद स र !

क7 ज¯ असर -सर मध( क र णबध-मथनक ल

अम8त-कलश वरर यत ओढ त सबळ झ ल

ओढ त ण त इतसतत0 तय अम8त-वबद गळल

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल

क7 बघन अपसर -ग ( ह' वसधवरर ख ल

चमशल, ज ई, जई, म गर , म लशतह' फलल

तय चय नदन-वशनटह अस वव ऐश क मय फल(

य सतव परशन दशत अपसर ह सय नभ अपल(

१ ह शचमकलय च दणय नस%न ह म ठम ठ जव ल ग ल-आग च डDब आहत अस( ज( जय शतषश सज स गत त

तय चय तय श ध ल आग ल ग . २ दवब1 च( शभग, क र दवब1 न( चद ह एक ओस ड, रक शन शनजyव
उपगह आह अस( टदसत(.

ह सय-लत सरसह शसन चय आल ऋतत फल(

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल

थव क जवय च क7 नदनवशनचय चकचकल

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल

सशनल श लवरर म यचय १ लकलकत टटकल

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल

सव 1-गaर -गaर' श हर ल ल रत झ ल

थ प पड तD द र' श हरर भट य आल

नगन लगबग शगररज ध व स वर श ल%ल

टहसक बसन ह र गळय शतल तटकन त तटल

तय ह र शतल म त सiर वiर ओघळल

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल

दश नन( पळव%शन ज नक7 नभ0पथ( नल

61
 स वरकर च कववत

अशवबद ज दव टपटप ढ शळत तय क ळ'

तशच र टहल अस चक कत ज D टदवयबल(

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल

आक श चय गथ-सगह लय शस अवप1यल

क ल(२ गथ पचड ववशशतह स ज शलटहल

रaपयमटदक टकत तभद ग अनकम( रशचल(

तय शच त र मह शन जय शतष भल भल चकल
* * *
१ म य मह ज पक8शतदव . २ ववशशतह स च पचड गथ क ळ न शलटहल , क र ववश चय इशतह स च
म टहत क ळ पक क ल ज सत अस र आण तय ववशशतह स चय पचड गथ ल परस( गथ लय मह ज
एकच आक श.

पर' स गर , स ग क य ह' लटपट ? ह' कठल

चटकच द कव ? नभ तशन शनसटशनय ववपल

र त ऐश अश एकट' लगबशगन( घसल

तणझय जलमटदर' सव(शच टदसनश झ ल

ल ज नक , ज भ ग ववल स क म तसक त%, त

तणझय शतजलतरगमजल१ सख स थ द त

पम च च द परत% जय च दर% वस

टकत पव स तळमळत ब , तझय शनकट ऐस

तझ तझय च दण श प हशन वपय सगम स च

तव मतसर न , पर' छळ' तय ववय ग दशयत च !

* * *
ह त -य न , ज तस क कठशन तमह' आल ?

कठ( च लल कव हत ह अस पव स ल ?

कव हत त जय सतव तमह' गगनग शम वह व(

स%य 1प सशन इतक( दर% शच भ%न( ववचर व(

गजर ज हशन फलप खरच सरग श भ व(

ब ज फल व(, फलशन सक व(, सकशन ब ज वह व(

लह न म ठ‹ घट'क -यत बहववध यत( त

62
 स वरकर च कववत

सवसवगत न( परर एकय च स धय सतव टफरत

अस क त हत जय चय शसधद'सतव स च

ववश चय य चक( टफरत भवय घडय ळ च

अमह कळन मह %शन पसतD तमह कळ क त(

क न कळत वत 1व( ज शत इतक(च ज त( !

समदम ग1, १९०६

१ शष न( ‘ जलतरग ’ व द.

63
 स वरकर च कववत

23 श म न ? र ज क8ष शह य स
शक

यदद ववभ%शत-दशतमतससतव

ततद मद तम-पभव श8 तवम ?

इशत सवय श भगव न ? पशसधद

ग त -वध%-रतमव च ततवम ?

श म न ? न8प ! त% दशतम न ? तस च

ववशशषत वय9 तझय त स च

शचदश त य सतव ईशर च

रप तझय वय9 अस वय च

प ट शभवष9 ! सवयमव आ

सकम क7 त तव प टर

क7 मaव9क7, तय सररत त, आ

तझय क8प त सतज प २?

परसपर शलगन-ल लस त

न8प ल-र ज ववसर शन ज त

ससपध1 यचचबन ज¯ कर य

वशध1ष क7 त यवर ज र य ?

क7 क नत-कठ‹ ववलस सल ल

चप वत चपक-पषपम ल

१ जवह र ससथ नच अशधपशत. २ ह णशष शबद. तज, जल आण ध रच त वत अस त न अथ1 अनकम(.

श र जबध पमख प र य

सदक क7 ल कटहत कर य ?

क7 दवय आ ग त शनध न १

पप% 1 ऐश तव र जध न

ग ज, वत , अशधक र-भ र'

समथ1 क7 त तव क रभ र' ?

64
 स वरकर च कववत

लत तर सगशम ह सत क7 ?

रत सवक त शस मह सत क7 ?

सदगध क7 वतससह'त ग ई ?

तझ( नभ क7 खग ग त ग ई ?

बड शस दड शन पज उदड

आनदव क7 तव र जदड ?

नर पत प ळशनय वतक ल

यथ थ1 क7 तवतपदव न8प ल ?

आ पववत पदव अश ह'

न8प तल ज जगद'श दई

तय चररत पभ र घव च(

अहशन1श व शचशस क7 सवव च ?

शसधमध( र कस-बट लक

दरव जनम जगतकलक

ग ज बळ( आय1-वसधर ह'

म त न8प आपशल सदर ह'

१ क श त.

भ%कदन( र घव च पप

सलजज आ नयन स प

मह “ ररपन( उपमद1 कल

शधकक र म झय तरर ज ववत ल

बट'क ज त असत टह ह य

र ज मल म मह व त क य

छ त वर' र व हण लथ

घ ल% तर' क7 मकट शस म थ ?”

शत%वर' श रघन थ घ ल

घ ल वय ल शचर सजज झ ल

छ ट' अर'चय दशकधर ह'

65
 स वरकर च कववत

कर' सवय( म9 वसधर ह'

चररत उबद धक र घव च(

चररत उतजक र घव च(

चररत स कशतक र घव च(

अहशन1श व शचशस क7 सव-व च ?

न8प तल त जगद'श दई

सद जवश जन पणयद य

त% भ गयश ल तजव प ह'

तझय पज आशय अनय न ह'

मह शन एकय करर म ग त(

सव थ 1थ1 क ह' न लग मल त(

कम तमह' त( मज क य कल(

वह व( तर' मनमन ह( भकल( ?

लडन, १९०६

परत क7 आय1-वसधर ह'

म त न8प आपशल सदर ह'

गल( शतच( त( शतज द वय त(

झटन ह द वचन शस म त(

आय 1

दग1म जवह रचय तय र न च वय घ ज मह र

श क8ष शह तय चय र जसभ ह मद'य नजर

लडन, १९०७

66
 स वरकर च कववत

24 टहद सदर त ।
च ल - घउशन य पख

टहद सदर त , वसधर । धनय-पसव त ।।ध।।

ऋगयज0स मवद । उपशनषत ? ज न छद

प च न ग यत । दव सध त १

भरद ज जनक । वशस” शकसनक

श गग 1 ऋवषवग 1 । अश जनमद त २

र म य कववल । श मत ? व णलमटकल

वय स त( शशकव त । ब ल ब बड त ३

रघ नल द शरथ । धम1र ज न8पत

ह म तर ? ! ह म तर ? । वदशन णजल नशमत ४

ग ग—य ववदल । स त दaपटदल

झ श चय लकम ल । उभदव द प ट' ५

गaतम चiतनय । गर न नक न

सतनय णजच( धनय कर' । वतजगनम नय त ६

पत प शशव बद । श हगर ग ववद

सभव द उभदव द । द ज उतसफ%तy ७

श स च सखन । सकल च नशलन

सजल जल , सफल फल । रशचर रस-सवत ८

दइ अश पसव । णजच धनय कसव

वसमशत त द स क । क तरर र ह त ? ९

स%य1गह च( । आय0 क स च(

भ सवरच , अमर सद । रववमडळद'प १०

श घशच ह इल त । म9 शभम%तy

सवतत त , समथ1 त । ववश धदर त ११

लडन, १९०८

67
 स वरकर च कववत

25 वपयकर टहदसथ न
च ल - मह त र इतक

सकल जग मशध छ न । अमच( वपयकर टहदसथ न

कवळ पचप । अमच( सदर टहदसथ न ।।ध.।।

बहत प टहल बहत ऐटकल दश पर' त स न

स न शमसर प त ल आगलभ% स न च न ज प न १

बहत शगर', परर तझ च शगर'वर टहम लय च म न

कव नद' द श गगसम प%त सध जल-प न २

कसत%र'-म8ग-पररमल-प%ररत णजच( फल व( र न

पभ त-क ल क टकल-टकलटकल-कणजत आम द न ३

यज-ध%म-सaगध-मन हर णजच( स मरव-ग न

ऐकशन यत णजथ( कर य दव स मरसप न ४

क शलद स कवव ग त , गaतम शशकववशत स खयज न

मल(चछ-ववन शक ववकम द तज सव ततयश द न ५

णजज जनम द शशव १ णजचय सतव गर२ पत च प

णजचय सतवशच तय कम ररक स ३ ववसतव त य नह ६

तझय जल ह' अनत वपतर टदल( शतल जशल-द न

पणयभ%शम त% ! वपत8भ%शम त% ! त% अमच अशभम न ७

जनशन ! जगततशय श9 क ज कररल तझ अपम न

प द न-सशसधद असशन तवत ?-वतदश-क टट सत न ८

जनशन ! तझय सनम न-रक अप[ र हप

शतकठ भग शन घ ल तज द र र9सन न ९

लडन, १९०८

१ शशव ज स. २ गर ग ववदशसग य चय च रह' ब लसत स धम1क य 1थ1 बळ' पड व( ल गल(. पiक7 द घ दह ब र

वष [चय मल स मसलम न न त मसलम न ह ईन त मह %न शभत त शच %न म रल(. द घ लढ ईत

गरज च आजवरन घस%न अशभमनयस रख लढतलढत मल. ३ शचत डचय व रकनयक स.

68
 स वरकर च कववत

26 पभ कर स
पररचय - ववन यकर व च पटहल मलग पभ कर ह च र वष [च ह ऊन लह नप च व रल . त व त 1
यर पमधय कळल त(वह तय चय सम8तयथ1 तय न ह' कववत रचल .

च ल - चदक त र ज च

पररसशन यaवन-लशतकल त% पटहल( फ%ल फल

तनय , तन थरथरल सनह( नत णसनगध झ ल

परत अमच( अशभनव यaवन, तय त वपत8तव च

पथम सम गम, गमन लजज -ववनय मन स च

नवपसव तव जनन मजल द ववत असत ह'

गरजन-मय 1दन( मय बह प टहयल( न ह'

च रशन घय व( कध कध तव अध1-चबन त(

सख तसव( तव आप ह उशन नयन झ कत त

पभय वपयकर , ह त स बह टदवस अस सखय

अम%त1 त% कलपन एक मध-मधर अश हदय १

श घशच स डशन अक जनशनच दडदड ध वत त%

घर त टफरत ड ळ भरन प टहन ह हत%

धरशन मन म उतसक असत ववदश-गमन च(

पभय वपयकर ! क य1 उदल( वपयजन-ववरह च(

म त8सतनप न त दग त% असत न तजल

तव जनन सह चबशन कल( ववदश-गमन ल

अतरत मज प शत-तर-लत खद अत झ ल

सतय स गत , पर' न गमल बह तव ववरह मल

दशश जस ह त स ववदश सणननधशच सखय

अम%त1 त% कलपन एक मध-मधर अश हदय २

अतन म%शत1 तव लटकशन टकशतद हदय श शनजल

हसल टकशतद टदवय शन( टकशतद त सजल

धम1-क य1-शसधदथ1 ध ड% न र खडगप ण

ब ल ब ल-झज र आपल श ग ववद न २

हत तम ह त हसत प टहल सक7शत1 पररसशन त

69
 स वरकर च कववत

मय टह टकत द र प टहल अम%त1 तव म%तy

एक समय पभय वपय ळ । ववषम व8त आल(

वसतवववहल लत तर त वववहल बह झ ल

म8तय%-वचक( हरशन म%तy तव वशचत तय कल(

पर' सतय स गत न क ह' हरशन मम नल(

प%वव1 जस ह त स असशस त% नतरह' सखय

अम%त1 त% कलपन एक मध-मधर अश हदय ३

हदय जDवर' पभय वपय ळ , अस शच शतथ र ह

प%व 1णजत मद-हदय ग8ह अस तझ(शच तनय ह

परर ज¯ व र कधद वष1त मघ-शशल -ध र

सरणकत न ह( गम ग8ह सखय तणझय आध र

१ स ग यच( तर. २ गर ग ववदशसग य न . ३ मiवत व शमत.

मह र ष-व क? सदर'सव( श ग ववद त(

ववह र जथ( अखड सदर-मण मयमटदर त(

तल गह१ ह( य सतव अपy सरसवत सवकर(

णजथ( क शतच शशव% न शकत अणगन-मघ-व र

अमर-मटदर' न द सद टदत सल ल ब ळ , य

अम%त1 त% कलपन एक मध-मधर अश हदय ४

लडन, १९०९

पश ललख

णजथ( न शकत शशव% भ सल अणगन मघ व र२

शतथ(ह' शकल शशव% क शतच अणगन-मघ ब र

अदम न, १९१२

१ क त चय झझ व त त ह( म झ( हदय-ह दह स पडलल मह %न-तल र हणय स सरणकत न ह'. मह %न तझ

सम8शत शचरक ल सरणकत रह व य सतव ग ववदशसग चय पर कम च गaरव जय श खशतह स त आह तय
इशतह स च मर ठ‹त रचलल ज गथ म शलटहल त तझय न व अप1 करतD. मह ज त गथ आह( तD तझ
सम8त र ह'ल. अश भ वनन( ह' कववत अप1 पवतक मह %न शलटहल . २ परत स वरकर च त

70
 स वरकर च कववत

श खशतह सह' जप झ ल . पशसधद ह णय प%वyच हसतशलणखत धरल( गल(. क त चय आग त ज( सथ न सरणकत

व टल( त(ह' तय आग त दगध झ ल(. तय आशय 1च ह पश ललख त उललख आह.

71
 स वरकर च कववत

27 स गर स
पररचय - अशभनव भ रत य ससथवर वकदष झ लय मळ( अत0पर आपलय ल टहदसथ नल परतत य र
न ह' व आप लवकरच धरल ज ऊ अस( ववन यकर व स शनणशतप ( व टल(. तय वळ' समदक ठ‹ त गल
असत सवजन च आठव ह ऊन तय न ह' कववत शलटहल .

च ल - अणज अकर ह

न मजस न परत म त8भ%म ल । स गर , प तळमळल

भ%म तचय चर तल तज ध%त । म शनतय प टहल ह त

मज वदल स अनय दशश चल ज ऊ । स8वषच ववववधत प ह%

तइ जनन -हद ववरहशटकतटह झ ल( । परर तव वचन शतज टदधल(

म ग1ज सवय( म च प8व” व ह'न । तवररत य परत आ न

ववशसलD य तव वचन । म

जगदनभव-य ग( बनन । म

तव अशधक श9 उधदर ।म

यईन तवर( कथन स टडल( शतजल । स गर , प तळमळल १

शक पजरर व हरर शशर व प श । ह' फसगत झ ल तiश

भ%ववरह कस सतत स ह य पढत । दशटदश तम मय ह त

ग -समन( म वशचयल य भ व( । क7 शतन( सगध घय व(

जरर उधदर वयय न शतचय ह स च । ह वयथ1 भ र ववदच

त आमव8कवतसलत । र

नवकसमयत तय सलत । र

त ब ल गल बटह आत । र

फलब ग मल ह य प रख झ ल । स गर , प तळमळल २

नशभ नकत( बहत एक परर पय र । मज भरतभ%शमच त र

प स द इथ( भवय पर' मज भ र' । आइच झ पड' पय र'

शतजव नक र जय, मज वपय स च । वनव स शतचय जरर वशनच

भलवव ( वयथ1 ह( आत । र

बह णजवलग गमत( शचत । र

तज सररतपत । ज सररत । र

तटदरह च शपथ घ शलतD तजल । स गर , प तळमळल ३

72
 स वरकर च कववत

य फन-शमष( हसशस शनद1य कiस । क वचन भशगस ऐस

तवतसव शमतव स पत ज शमरव त । शभउशन क आगलभ%शमत(

मनम तल अबल मह शन फसव स । मज ववव सन त( दश

तरर आगलभ%शम-भयभ त । र

अबल न म णझह' म त । र

कशथल ह( अगणसतस आत । र

ज आचमशन एक कण तज पय ल । स गर , प तळमळल ४

ब यटन, १९०९

73
 स वरकर च कववत

28 स तवन
पररचय - १९०९ स लचय ज%न मटहनय त श . ग शपत स वरकर न जनमठप क ळप णय च शशक व लवकरच
पढ( तय च ध कट बध “ ब ळ ” ( डœ. स वरकर) य सह' अटक झ ल ! य द नह' ब तमय ग शपत चय पत
यश द ब ई य न ववन यकर व य न ववल यतस कळववलय . तवह शनर ध र व सतसत झ ललय आपलय द0ख
भ वजय स तय न घ ईघ ईन( ह( उतर शलह%न ट कल(.

ओव

जय स तव पशतप ळ'ल( । म तच( समर ह ऊ न टदल(

श मत वटहन वतसल । बध तझ त तज नम

आश व 1दपत प वल( । ज( शलटहल( त( धय न आल(

म नस पमटदत झ ल( । धनयत व टल उदड

धनय धनय आपल वश । सशनशय( ईशर' अश

क7 र मसव -पणय-लश । आपलय भ गय ल धल

अनक फल( फलत । फल शनय सक न ज त

क तय च महत ग त । ठववल अस

पर' ज( गज(दशडन( उपटटल( । श हर'स ठ‹ मल(

कमलफ%ल त( अमर ठल( । म कद त( प वन

तय पणय गज(द समच । ममक-णसथत भ रत च

कर रव( त य च । इद'वरशय म श र म

सव द न शतन( य व( । आपलय फल स भल व(

खड शनय अप1 कर व( । श र मचर

धनय धनय आपल वश । सशनशय( ईशर' अश

श -र म-सव -पणय-लश । आपलय भ गय ल धल

अश च सव1 फल( खड व । श र मचर अप1 वह व

क ह' स थ1कत घड व । य नशर दह च

अमर ह य त वशलत । शनव[श ज च दव कररत

टदगत पसर( सगधत । ल कटहतपररमल च

सकम र आमचय अनत फल । गफ शन कर ह समन-म ल

74
 स वरकर च कववत

नवर त चय नवक ल । म त8भ%म वतसल

एकद नवर त सपल । नवम ल प% 1 झ ल

कलदव पकटल क ल । ववजय लकम प वन

त% धiय 1च असस म%शत1 । म झ वटहन , म झ सफ%शत1

र मसव वत च प%शत1 । ब द तझ( आध च

महतक य 1च( कक धररल( । आत महतमतव प टहज ब ल(

ऐस( वत1न प टहज कल( । क7 ज( पसत पडल( सत न

अनक प%व1ज ऋष शर । अज त वशज च सभ र

स ध स ध गज1त ल । ऐस( वत1 ( य क ल

लडन, १९०९

75
 स वरकर च कववत

29 म झ( म8तयपत
पररचय - १९१० चय म च1मधय ववन यकर व ववल यत(त पकडल गल. त(वह य जनम त णजच पनह भट ह (
जवळ जवळ असभवन य झ लल ह त( तय आपलय प%जन य वटहन स आपलय अटकचय व8तकथन च
कठ रघ त करणय च( कटकत1वय करत न च तय त ल उद त आकष1क टदवय मम1 वय9 करणय सतव
ववन यकर व न लडनमध ल वबकसटन जलमध%न आपलय य जनम तल बहध शवटच ह ऊ प ह र ह
शनर प-ह( म8तयपत-शलह%न ध टडल( ह त(.

वसतशतलक

वiश णखच कमदन थ नभ त ह स

यचचटदक धवल सaधतल ववल स

घ ल सवय( जल णजल वपय ब ळ ल भ(

ज ई फल, पररमल( समन त श भ

आल घर' सकल आप-सहद णजव च

आनदमगन कल ग कल क य स च(

आदश1 द'शप-शशचत -ध8शत-यaवन च(

प हशन ज( तर मडळ, क7शत1 न च

पम( हद( ववकसल नव यaवन चय

गध( सव शसत उद त सससक8त चय

टदवय लत -तरशस ज( ग8ह ब ग झ ल

जय पaर हवष1त वद जन ‘ धम1-श ल ’

स¯प क तव शनजकर( कशल( कर व

पम( तझय अशधकच स-रस ल वह व

सव द सव1 शमळन कररत शनत त

जव वय शस बसलD जइ च दणय त

श र मचद-वनव स-कथ रस ल

क7 कवव दश इटल ररपम9 झ ल

त न णजच समरध र तस पव ड

ग व शचत रगड व शनव रव ड

झ ल कश वपयकर अपल अन थ

दद 1सयणखनन शरशभनन ववपनन म त

76
 स वरकर च कववत

श क( वववचशन शतचय जइ म चन च

कल अनत तर उपदश स च

झ लय तद वपयकर सह आ भ क

तय सव1 दवव वटहन समरत तमह क ?

‘ ब ज पभ ठर ’ वद यवसघ सव1

‘ आमह' शचत रयवत ’ यवत सगव1

क7 घतल( वत न ह( अणमह अधतन(

लबधपक श इशतह स-शनसग1-म न(

ज( टदवय, द हक मह शन अस वय च(

बधद शच व धररल( करर ह( सत च(

जय ह शत त¯ वपयजन सह आ भ क

तय त( समर शन मग स पत ह( ववल क

न ह' पर' उलटल जरर आठ वषZ

तD क य1शसणधद इतक7 मन क न हष— ?

आसत-पव1त उचबळल पदश

व र क8त धररत ट कशन द'नवष

भ9 शचय रघपद' झलत शत झड'

ज जवलय ह यटह हत शन यजकड'

त यज शसधद करणय सतव उग द'क

ज घशत यइ तइ ततक8शतच पर'क

“ ववश शचय अणखल मगल-ध र ल

ब ल अस कव भकय हत शन ल ?”

आमत पभ रघतम स टडत ह(

टदवय थ1, दव ! अमच कल सजज आह

ह स णधव, गज1शन अस( पटहलय हव च

ह ईशर' शमळववल अणमह म न स च

धम 1थ1 दह वदलD ठरल( शनत त

त ब ल फ ल नच ब शलश ब यक त

77
 स वरकर च कववत

न भगल शभउशनय ध8शत य तन न

शनषक म-कम1रशत य गटह खटडल न

जय ह शत त¯ वपयजन सह आ भ क

कलय शच सतय क8शतन( अणज ह ववल क

द'प नल त शनजम त8-ववम चन थ1

ह सव थ1 ज ळशन अमह' ठरलD क8त थ1

ह म त8भ%शम ! तजल मन व टहयल(

व98तव व णगवभवह' तज अवप1यल(

तत(शच अवप1शल नव कववत रस ल

लख पत ववषय त%शच अननय झ ल

तवतसथटडल ढकशलल( वपय शमतसघ

कल( सवय( दहन यaवन-दह-भ ग

तवतक य1 नiशतक ससमत सव1 दव

ततसवन च गमल रघव र-सव

तवतसथटडल ढकशलल ग8हववतमत

द व नल त वटहन नवपतक नत

तवतसथटडल अतल-धiय1 वरर” बध

कल हव परमक र पणयशसध

तवतसथटडल वरर बळ' वपय ब ल झ ल

तवतसथटडल बघ अत मम दह ठल

ह( क य, बध असतD जरर स त आमह'

तवतसथटडल च असत टदधल बळ' म

सत न य भरतभ%शमस त स क टट

ज म त8भ97-रत सजजन धनय ह त

ह( आपल( कलटह तय मशध ईशर श

शनव[श ह उशन ठरल अखड-वश

क7 त( ठर टह अथव न ठर परत

78
 स वरकर च कववत

ह म त8भ% अणमह असD पररप% -1 हत

द'प नल त शनज-म त8-ववम चन थ1

ह सव थ1 ज ळशन अमह' ठरलD क8त थ1

ऐस( वववचशन, अह वटहन ! वत त(

प ळ शन वध1न कर कल-टदवयतत(

श प व1त तप कर' टहमपव1त त

क7 ववसतव त हसलय बह र जप%त

त( भ रत य अबल -बलतज क ह'

अद वप य भरतभ%शमत लप न ह'

ह( शसधद ह इल अस(शच उद र उग

व र गन, तव सवत1न ह समग

म झ शनर प तज यथशन ह च दव

ह वतस वतसल तझय पटद श ष1 ठव

सपम अप1 अस प त तमह त(

आशलगन वपयकर मम अगनत(

क7 घतल वत न ह( अणमह अधतन(

लबध-पक श इशतह स-शनसग1-म न(

ज( टदवय, द हक मह %शन अस वय च(

बधद शच व धररल( करर ह( सत च(

लडन, १९१०

१ कण क उतजन न टकव आधळय अवस न न नवह तर बणधदप%व1क ववच र करन.

79
 स वरकर च कववत

30 पटहल हप
पररचय - १९१० स लच टडस(बर. खटलय च शन 1य ल ग%न फ श च व क ळप णय च शशक आर वपत स
ह र । ववन यकर व न सव [त कठ रतम शशक शमळ%न तय च सवतत आयषय च अत ह र ह( प ह%न तय न
आपलय बर बरचय दशभ9 त ज श घ सटणय च सभव ह त तय च हसत( आपलय म त8भ%शमस व दशब धव स
तय चय ऋ चय फड'च ह पटहल हप ध डल .

च ल - वसत बघशन

म नशन घ स च । जनशन ग । म नशन घ स च

अलप सवलप तरर सव अपलय अभ1क ब ल च ।।ध.।।

ऋ ह( बह झ ल( । तझय सतन च( सतनय प जशन धनय अमह कल(

ऋ त फड य । हप पटहल तप सथटडशल दह अवप1त ह

सव—शच जनमशनय । तवनम चनहवन त हव कर पन0 पनह क य

स रथ णजच अशभम न । क8ष ज आ । र म सन न

अशश त स क टट तव सन

त अमह ववन थ बन

परर करशन दषदलदलन

रDववलच सवकर' । सव ततय च टहम लय वरर झ(ड जरत र' १

मवई, १९१०

80
 स वरकर च कववत

31 एकलकDड'
पररचय - सपवष1 न व च एक द'घ1 क वय ववन यकर व न शलटहल( आह(. तय क वय त ल य उत -य त मबईचय
डDगर' तरग त ल भय एकलकDड'च( व 1न आल( आह.

आय 1

ल ब नऊ न पद( ज रद पद( प चह' नस परत ,

यव±त चय भयसम क ळ( ड बर अलक8त वरत

णखडक7 न ज ळ' न एकटह ख ल , अश च अभग , ज

बद'श लमशध ह' एकलकDड' मह शनय ग ज ।

ल हगज च( शतज ह( द र अरदशच टदन टह कलप त(

ल व%शन बद ठव य स कवल, न चक घ%क त(

इतक( प% 1 ववसगत गमत । ब ज%शस एकह' न वस

न चटह ह परर म सकण न ब ल वय शमळ नवस(,

तiस(शच ह( जथ( तरपललवह' शमळ न नवस स

अग अरद पढत दम1खलल(, जय त टदवस स

व ळत उनह त पडत कiद च क बळ' अ तरट',

क ट वर' सम र' ब शधतस घ%क क वळ घरट'

म नव ज शत-बटहषक8त, प ह%ह' जय मन त दचक व(,

एकय र जय सतवह' जय सब ध वय शस वचक व(

सव दवपय इतक मनज मन च शनसग1 । प प श

ऐश सह' शशर गमत ब ल वय स, ज¯ प श

व गदषक ळ चय ह तळमळत ज व क7 तरग त

चडड' आण क बड' ख द'च रखरख त अग त

ट प न म वपवळ' झ ळ' झ क7त कवच म थय च(,

एक चव ळ( क ळ(, शयन क टरर तरट क थय च(

सन न प न प तवव1ध समय सतवटह एकच ह त(

जलप त, अप तटह ज( जसत हसत थ1 म पट( ह त(,

जसत पदक पशतपटद वणक पक र'त सज सद रळत(,

चर त ल हदड बड' दसवन भय खळखळत

व ळ णजच सक7लक-कटक, त त न शर वजन च ,

81
 स वरकर च कववत

ख ई दiवहत च स लशन ज क तड' नव जन च -

वबलग कटटस त , पद ट क% नद'च सहज टदवस ह',

वळत सवपन पसलय वव डसतच , न भग लव स ह'

नवपद ख ल म ज जव% बiस शतथ(शच जड कड'

ह ट( फकशनय ज घ ,घ कर'त रडकड'

ख य शस ख पर च थ ल , लग टट ह' कवशचत, स र

सस र आमच ह , शशकव तदशधक अवशय न पस र

मबई, १९१०

82
 स वरकर च कववत

32 फलब ग
पररचय - कमल य क वयकथचय आरभ ह( मन हर कलपन -ववल स न नटलल( फलब गच व 1न आल( आह.

अनषभ ?

फलब ग टकत श भ लह न, नचव , कर'

नटन थटन न न नखर वरचवर'

टहरव शच कध श ल%, शसत मलमशलच कध

रशम जरत र' व जय चय पदर मध

शनतय त ज णजत म त १ प च म ण क जनमत

पवन(च तस( तय स नटव डलव टकत !

ह सत कददत त णजतमनमथ म हव

सगध सaमय ह सय च जय च र न नव नव

कल २ एकक य ल क7 क शमन सकल कर'

ववशम हक ल वणय शनज, तय मकट धर' !१०

नaक(त कaमद'चय ह' नटल टकशतद तर'

ब ग य जनगध ३ तय वनदव-पर शर'

म डवव४ ह' पवश च ज ईन( ववण ल णजल

फल( ह' हसर' य तय आदर'शत पल पल !

१ शनरशनर ळय रग शच फल(. २ कल - कददत चय ह सय च एकक कल मह ज ब गचय बहर त ल एकक

फ%ल0 त( सदर' आपलय कस त खDव%न आपलय सŸदय 1वर मकट चढववत त. ३ शष थ 1न( पर शर श रमललय
मतसयगधस उललणखल( आह. ४ कम न.

फल( ? अह फल( न त उद न ववहर वय

र त त च रन यत अपसर , धररल( जय

नDद तय टदवय प पय च ठव% ज इवर' अस

चबन च(शच१ तय चय घ दव द रप ह ठस !

व शथक २ कदल च ह' उद न शतल मम1र'

तय सरणखलय पथ शचय दD तटट श भल ; २०

यतय ज तय वर' मय 1दन( आनतश शशर'

83
 स वरकर च कववत

व र' ववज व -य श , आतपत अ धर';

शनग[धत कर' कमय नमत कर ज टडत

अश कळफल(, ग -य ग ड कळफणय टकत ,

दल( सल ल, ह' स र' द टत शमसळ शन, त

अवयवणसथतश श भ बघन मशन भ सत(

क शलद'पशलन म णज जय ह' उपभ शगल

यथचछ वनम ल स ; प%त,1 त8प, सश तल ,

भ9क म , रशतश त , आतम एक जय हर'-

सख मह शन जय झ लय , समत8प परसपर'३०

ववगतष 1 मह %शनय , ज त वललभ तय च क

तश श%नयमन म गš उभय ह वजग वपक ?

कठ त एकमक7चय घ लन करपललव ,

ज त ह' हरर तiश शच कडमल जशल अनय व

१ स धय अपर धय च आगठय च ठस घत त. प च ररत स पडललय अपसर चय , तय टदवय अपर ध

मह %न, चबन चच ठस द रप शलक न घतल. तच फल स रख भ सत ह त. २ ओळ.

ल ल क मल पखय स क प लववत १ कर'

ग ल ग ल शस ल व न म गल पढत वर'

हमगaरमख क सन ल अपलय सख

सकध सख शचय ठव प टठश लगट% शन क7 !

शवत २ ह', हर' गल चढ ई करन तद

कसम कर क7 कलप ढ ल ह' कसम यध ! ४०

आण ह स नच फय , त% शशकल शस तर' कठ(

ह' टदवय टकमय आमह सवयमनय नर णजथ(

रपय च(ह' कर य स जड सव 1 न स धत(,

ओलय म त त स%य 1च टकर ( वपळन शतथ(

% तन स नय च , सव 1चपक, ह' फल(

म8दच

सगध तज प ह न शनशम1त मन ह( भल !

वपय च स नच फय च , चमल टकशत ह' खल

84
 स वरकर च कववत

त शतचय वरर त तय चय वरत उधळ' फल( !

ज शतन( शशचव 1३ ज , ज भ%ष ४ ललन जन

य चक चय सद झड' झलत मध-भ जन ५०

१ ह आण म ग ल ओळ'त ल शबद कऴ'चय आण ग प चय दहर' व 1न स एकत वय9वव र दवयथy आहत.

२ शवत च फ%ल, शकर वर चढ ई करन मदन गल त(वह तय कसम यध चय ह त त वसत न( ह' ढ ल टदल
अस व . ३-४ ह शबद आण पढ'ल स र व 1न कतक7चय आण क णय द नश%र पशथतयश मटहलचय व 1न स
एकत वय9वव र अस दवयथy आह. जस( शशचव 10 रग न( शनम1ळ टकव उचच व yय, शधद कल तल .

द नश%र णजचय द र', दव चय सभग पद -

क7 शश १ सवकल तiश -शकल तनचय सद

अचy ज अप1न 0 स ध% सव थ1 ? न लवलश न

पर' कवळ कलय ल क चय , मशनस धन

कर स ग तय दऊ म क म97 पड गळ

गaर' गaर'हर चय ज शनषक म , अणज त% बर

तय ह कतक7चय , ह गधव ह२ ! टदश टदश

पशसधद ग गध चय कररस धवल यश

आण म त यश स च ! खर' ख टट कश पर'

उ97 कणतसत क7 ह'चय भजग३ लपत घर' ६०

अव करटह न त च( वदत ! तज त(च क7,

प वन पवन , श भ ! सव थ1ववनमखत शनक7

ह' जय च , मगल ल खD ल क चय णझजत , जय -

ववन वसधर वह व अलपरत , अश तय

जगधदमy मह तमय चय ग8हसखशलत म शनत

सप8ह य न तत प ग पन यशच सनमत !

पनह हडटकत म त( टफर क य अस अत

कधद ह तय वतनत च शतज नतशच ज शळत 0

प हशन भ सकर भ र' ख ई ध सत अनगह',

क7 द0ख( प ळल णजवह प त फकशन त कह' ७०

85
 स वरकर च कववत

१ चद दव न एकक कल वपऊ दत , कवड सधद एकक प न दव ल व ह% दत . २ गaर' गळय त पडल तर'

गaर'हर ववर ग , तय ह%न ह व -य त% बर , क र कतक7 गळय त पडत च शतच सगध त% टदश टदश त
पसरववत स. ३ स प टकव पछनन वपयकर.

मह %न च गम नम म नकतन ह खळ

गप हरशच स%य 1चय वर', स%य1फल १, तल !

तर'च त% सद ड ळ ठववत शस रव वर'

अनग तररच दग भ र' र वततन कर' !

न न ब लतर दश -ववदश शतल आ शन,

फल( टकत अश जय च प न( रशगत दख

तश च फलझ ड(ह' ववशचत नटव टकत ,

कडय कडय तन ह त गचछ ह' रशचल पथ

सभDत फलब गचय वत1ल क8शत रणखल

त8 सतबक ज ग र टहरव टहरव खल0 ८०

पभ त त8 वल स तय तलय धवल अत ,

अत शचमकल , ल खD फल(ह' फलत टकत

मन ज तरर त श भ ! य शमन त, गम हद',

ह त वह त ज यथ( जय तसनच रशसत नद'

पभ शतचय टहम( क त घन भवन घ नव0

चक कत फल( न ह' च दणय च रव रव !

वश कर च% 1स दत तय स शतल हर,

मत गजत तय भ गकम जय कशलक कर,

ह फल तय फल र ज करव त पर पर',

टहच( चबन द तय स तय च( दत टहल , अल , ९०

१ स%य1 ह शकर च शतसर ड ळ अस भ स ह ऊन तय वर नजर ठवणय च( क म मदन न( स%य1फल कड स पववल(.

स%य1 म वळत च अथ 1त मदन च दग सर ह त . २ भ8ग.

दशयत दशयत म ज समल क तलय पह

घ ल खप मध व र' मदन च दल ल ह !

ध त-य च मह दव फल त रचल फल(,

86
 स वरकर च कववत

ग धतवटह म ठय च( म ठ(च अस ( बर( !

फ%ल ह शनशशगध च( ह( अध रववत( हद(

क मसन पर ग म रaपयश8गशच क य त( !

छ ट(स( सफटटक च( ह( अषपiल मध( खल

ल ल सर, सद प% 1 सव द श तलश जल(

क रज( शतध र च( क स र त तय उड

न8तयवबदवर' तय चय तज वबब यद पड १००

तद गम अस ल ल सर उडत य तय

थव इदधनषय चय वपल च ववहर वय !

जल ध1मगनन ल ह श भत नशलन तश

श भत ल जतय ग प यमन(त तई जश

हचच र प र नद च वसन( हरर जय क

आण तय वपय प पय चय ह ट' तष कर मन

शकय तD नगन तनवग करशन वरत जल ,

द न र हरर वस( त । ग प य शचत आकल

-न यकशच पर' ख ट , य तश च मह , वर'

छद( तय क7 म8ग तiश ह त कवष1त सदर' ११०

आलय त र' अह , त र वर' नवनव( तध

ल वणय च पट त%न पट टदवय पद पद'

घत घत ववक स ज¯ रववस नशमल( कर(,

व य शनशष, सय 1च अश आनत, आदर(

कर'त तइ ज दववपय दशश1त ज हल

ववशम हन मद च पल, चतन प वळ(,

ज वन चय उष जय , ज हदय( रशतच शनक7

पमकलपसम( त ह' फलल न गल ब क7 !

अदम न, १९११

87
 स वरकर च कववत

33 च द ब च द ब ! भ गल स क ?
पररचय - अदम नचय क र ग र त ल ख लय च बदल ह त ह त एकद र त चद च क र टदस व अश ख ल त
ववन यकर व च वसत झ ल . फ र टदवस न एक एक7च चद च क र प ह%न ज मन रम आनद झ ल तय
भर त शनणशतप चव ळय वर पड% न चद बघत त टकत तर' वळ पड% न ह त. तय वळस अगद' ब लप घर'
आण आज ळ' च दणय त लह नप च( त( ‘ च द ब च द ब च( ’ ग ( ग त ज खळ खळल ह त, तय चय
शचमकलय आठव तय न यऊ ल गलय . टकत वळ तर' तय एकलकDड'त ह( म हक ‘ च द ब च द ब च( ’
लह नप च( ग ( ग ग त असत न व टलल त क र ग र तलय भय र त त ल कण क मन रमत य
ग णय त ग इल आह.

च ल - शधनन शधननक ध न ध

तरग त म तद तस । सख हरखलD सवगš जस

स यक ळ' बद त( । क ठडय तन कDडशन त

क रच य अशधक र' । ज त अपलय परत घर'

रखव ल( ह र वतमध । म ररशत फ-य कध मध

दष सवपन( व यवर' । यत ज त पर पर'

तरग दगड' र कस ह । पचववत अनन गग पह

मध(च दचकशन टकक ळ' । झDपटह म र' कवशचत ? जर'

क रच य तर' टकत । शनज1न वनसम ह' श शत !

ल हगज च ज ज ळ' । क ठड'स मम त ख ल

ट कशन क बशळ म अपल । ट टकत अग तD टदसल

सम रच नशभ मज दख । चमकत शचमकशल शशशलख

‘ शशशलख ! र शशशलख !’। म वव शकशन न तय हररख

ट शळ व जवशन म च मश । कशथल व त 1 अभदतश

सह सह मटहनय त कध । चद टदसन बटदमध

वष1टह न णजथ( शतथ शतथ( । कळ ( कiश तररह' त

असल पचशमचतशथ1च । क र क वळय चद च

पथमशच टदसल चद जन । नसल गमल त¯टह मन

हष1 तस त¯ मज गमल । आनद ल भर आल

बणधद१-मन त¯ क पर' । ब ल च ल ह' झ ल 0

“ पमद( ह त । श कशच अत ” । “ज त न त -

शशशलख ? । नसत क । कध फक

88
 स वरकर च कववत

१ बणधद मह ल “ तझ जनमग ठ द0ख श म रलल आह मह %न कण क आनद त शलप ह ऊ नक स, न ह'तर

पढ( श क ह ईल. ” मन उतरल(, “त( क ? ह' आनद च चदक र चटकन ? टदसन श ह ईल मह %न न ? प
द0ख चय अनत अध -य र त म जय क ढलय आण क ढ'त आह( तय त आनद चय चदक र'स ठ‹ त नवहत
मह %न, फ रस झरत क ठ( पडलD ह तD ? नसल तर नसल , प जर सहज टदसल तर मग तय आनद चय
चदक र'ल त सहज टदसत आह तDवर, क हसत हसत प ह%न घऊ नय ? नसतय सख स ठ‹ रडत बस% नय(,
तस(च असलय सख तह' रडत बस% नय !

झरलD म ? मग असत त । यव न मद क भरत ?”

तरग त म तद तस । सख हरखलD सवगš जस !

आनद च प%र पर' । मध(च बडववत त स र'

ब ल च ल नइ मल । उच उच तय उच सथल

पर त शमसळशत प%र णजथ( । न ल च१ अण अशनल च२

मधर सम8शतच ववसम8शतच । म द च आण कaमटदच

प ळय तशन तय मधम श । लघ लघ न ड' शनज जiश

ग ड कलपन तश सद । आनद च मध ख त

मम मणसतषक7३ शत ग । ग ग त मजळव

शत सनय तशन परर तय ह' । शक% स मवत त( न ह'

ग त हदय बघ हदतर' । “ तत0 कमदन थन ” पर'-

त न४ क टकल वद कश । मधर सवपन( बलबल च ?

‘ भम पर वत1न ’ क ह' । एक द न जड न व( ह' ।

फ%ल गल ब फल कस( । ततव( क तय समजतस

१ कलपनचय आक श त ल न लरग च. २ व य%च. ३ लह न लह न मजज वपड त तय तय भ वभ वन र हत त,

जश प ळय चय घर त%न मधम श . त त मजज वपड डवचल गल क7, तय तय भ वन आपआपल

ग त( ग ग % ल गत त. ४ तस आनद मन सहज वय9 कर ल गल(. त पथम ‘ तत0 कमदन थन

क शमन गडप डन । नत नदन चद म हनद' टदगलक8त ’ य मह य़भ रत य श क त झ ल . प त क वळ
आनद तय गभ र व [चय ज ड स%त त गDवत न फल स रख चरगळ%न ज ऊ ल गल . तय चपम (
प8थककर य बणधद ह' च द ( मह ज क य य च( श स य वय खय न दऊ ल गल 0 प8थव च( ‘ भम ’, टकर च( ‘
पररवत1न ’, व बलबल चय ग णय च उगम श धणय स ठ‹ तय पकय च(च प8थककर य ववचछदन जर क
कर ल गल तर तय न( तय च मजळ ग ( जस( कतल कल( ज व( तस ववशष तमक बधद'न( त आनद कतल
कल ज ऊ ल गल .

89
 स वरकर च कववत

तय व स च म हकत । बणधदशस न त ववषय हद

हदय शच तर' भ ष ह' । कaमटदच कववत ग ई ।

हस% शनक( अण अस% सख( । मक ब ल आण ब ल मक

चटचटकय आण शमटशमटकय । छद' व8त १ अश शनकय

हदय च त¯ भ ष ह' । कaमटदच कववत ग ई

ग ई कववत कaमटदच । च द च च द ब च

‘ च द ब २ ! ज( शथजशथजन । ह त यत क7 टहमप

धक लव जस घशनल कर' । शबद मद त हदतर'

समरल ! समरल ! लट सख । “ च द ब , च द ब , भ गल स क ?”

त कaमटदच । ह ह ह'च । कववत स च

अण व(च । बलबशलच३ । सवपन च

“ च द ब च द ब भ गल स क ।

शलबण चय झ ड ख शल लपल स क ?”

हस शचत ह( हदय हस । कस(, क य, त( कव पस

ब लप च त खऊ।क द कश त( प ह%

सतन जनन च सवय( जस । हककशच अपल चद तस

पन0 पनह म लटटत सख । ग इ च द ब भ गल स क ?

१ हदय चय कववतच हस% अस%, चटकय शमटकय ह'च व8त( आण छद अस र । २ ववच रपरपर टढलय सदभ 1न(
च लत च लत लह नप चय च द ब शबद च आठव झ ल तय सरश त( ग ( आठवल(. तय सरश त कDवळ
आनद मन ल मन सच ऐकववत यऊ ल गल . प अगद' थड वत शथजत यत( त(वह थ ड( ह लववत च एकदम
घशनल ह त(. ३ बलबल सवपन त ज( ग त त तय त ल शनवडक व(च.

सम8शतशचत( त ववजपर' । चमकत उठत पर पर'

“ च द ब , च द ब , भ गल स क ।

शलबण चय झ ड ख शल लपल स क

शलबण च( झ ड करवद' ” । चलणचचत नव मन0पट' !

ब लप णजथ( मम ज त( । जनय घर च( अमचय त(

अग सदर जय म ज । खळवव ब लतव आज

90
 स वरकर च कववत

शतथ( श मल आमलक7 । ज , स ज ततल च क7

भ वड( अणमह सकल बस% । कध हस% व कध रस%.

चaक चय तय प%व1टदश । लशलत शलब ज ववलस

डलतय प लववत%शन शतचय । तरग त क7 लघनटदचय

ह शत तय ह%न ल ब अश । टदसल एकय स जश

ध र न हतय च द'च । तश क र नव चद च ।

सहस च त¯ ग त उठ% । ट ळ' ब ळ( अमह' वपट%

“ च द ब , च द ब , भ गल स क ।

शलबण चय झ ड ख शल लपल स क ।

शलबण च( झ ड करवद' । म म च व ड शचरबद' ”

‘ म म च व ड ’ मन0पट' । ववदणचचत( उठ उठ‹ !

म म अमच पम च । आज ळ' जय ग8टह स च

तय सशच ल गशन ब शधयल । शचरबटद ज नव व ड

ज म म चय सम पम । सतत कररत वरशत अमह ,

तय च व ड त टदसल । जय भवत ल दरवळल

आज ळ'चय ल ड च । ल ल च अण लभच

असफटस सम8त पज मन । कठशन तर' परर ववम हन

फलझल क7 लपलल । तस न टदसत दरवळल !

च दणय शचय तय प न । प त ग शतचय अण तन

मन0पट' तय मधमत( । चमकत चलत सम8शतशचत(

ह त तय अण बघत तय रगशनय अण गगशनय

पन0 पनह म लटटत सख । ग इ “ च द ब भ गल स क ?”

परर क7 भ स क क । मन तलय मज तय मन

क7 तय आनद त तश । रस त लपत रच जश

त न चय , तय प न चय । आतशन मधन सकल चय

जरत र' क7 त रपट' । ह शत एक वव लशल सम8त

ज तय आनद स , तय । कaमद'सह' मधझरतय

द त स णतवक जस धन । दत न कळत चiतनय

रपरख न उमट त । पर' शतच त गम सम8त

91
 स वरकर च कववत

च दणय त अग तलय । आणजस जय जय आवडलय

आय 1 द ववत मह न म । बसलD असत सव1 अमह'

ब ल हसर' मज चकव% । खळकर सख( ज दखव%

मध(च म झय ग ई क । “ च द ब च द ब भ गल स क ?”

त ल धर' मज दत धक । “ शलबण चय झ ड ख शल लपल स क ?”

शतच अस व गम सम8त । -शतच च ह ह शतच च त !

आलह दवव त हसत तई । जश सखद शशशलख ह'

क यZ सम जरर । हतटह सम तरर

समय1 अ । एक मन । ह' बघन -

क र कDवळय चद च ।- त प र क वळय ओठ च !

अदम न, १९१२

92
 स वरकर च कववत

34 स यघट
पररचय - तरग त सधय क ळ' ज घट ह त त कiद न ववस व शमळ व मह %न क ठडय त कDडणय स ठ‹.
थ डय मदत चय कiद स त ऐक%न अथ 1तच शशक(तल एक टदवस कम झ ल अस( व ट% न आनदद यक ह त.
प अशधक मदत चय कiद स त त पद यक व टत(. अदम न त एक टदवश य घटच वळस ज ड'न( बसललय
जगल मल ज त चय कiद बर बर ववन यकर व च भ वन तलल ळ उडवव र सव द झ ल . त सव द व
तय नतरच ववन यकर व च ववच र तय न य कववत(त गDवल आहत.

व8त - वiन यक

पशसच ज सक ळप स%न सद

घ णय स तiल चय टफरशत जपल

बटदव न त सटत ज%, जर कठ(

आत च यत त बद अग .

घ णय चय भवशत भवशत सव1 टदवभर'

तट प हशत प य तर' ध वध वत

घ म न( गळलय ज( शचब ज हल(

भ%वत1ल आत च सकत त( जर .

तDच ब भतस तय पररशचत वच

दडक ” उपसशन तडल१ गज1ल 0 १०

‘ ज ड' ! ह ज ड' !’ सहस शच सव1 त

बद' ह त शत द न द न ज टडन(

१ क र ग8ह त ल एक जम द र.

“ न च !-न , ऊपर ! म% बद ! ब-उठ !

सवववर ध १ आज शत प ळप ळत

यत त न क7 नव ! अशत एकद

पगत ह' बसल अपर धद जन च

क म न(, घ म न( णकलननगध त

स जचय जव शस. “ र टट ड ल द २ !”

ड लर टट थ ळय तशन सरसह पड

‘ ख व ब ! जलटद ! जलटद !’ जलटद ल गत २०

93
 स वरकर च कववत

ख य स सव10 तDशच शबद य “ उठ !”

ह य ! तय सनहममतव ववन सकय

तकडय च तDड' चघळ'तच भग ,

भ9, अध1भ9, रर9-जठर व , जस

ज असल तiस ह सव1 उठतस

बटदव न अपशबद गजत हळ%

असह य क भ चय ; स रवशन कर(

उष त भ%शम, अनन फ(कन , मख

धवशन पनह ज ´ड'न( सव1 परतत .

आण तय बद अग त मग पनह ३०

ज ड'चय म ग( ज ड'स य कम(

बद'चय ओळ' बसव%शन लव जर

१ आज ससगत दणय इतक7 दख ल बधद' य अड जम द र न नस. म%ख1 ऐट'न( फगन त एक आज दत

तDच त ववरधद दसर' सवत0च स ड'त. ‘ बiठ ’ ह शबद तय न उचच रल न ह' तDच “ उठ ” मह त. २ र टट
ड ल द --ह सव1 आज ह त. सन न च वळस दख ल ‘ लव ’ महटल( क7 सगळय न लव (. ‘ भ ड भर . ’ ‘
अग वर ओत ’ ‘ अग च ळ ’ अश सव1 आज !

तडल टदक ह त दडधर टढल(.

बटदप यऊशन बद क ठडय तन

र त चय प%वš बद शस कर य

अध1 घड'च आह अवशध अजशन क7

हशश करशन बटदव न वसतस जर

ज ड'चय बद'स गप ब लत

च रदवष र खशनय दर% वर भय( !

* * *
तDशच ज ज टडस तय टदवशश म णझय ४०

त बद' सहस च डवचन हळ%

मजशस वद स लह स( ‘ बघ अह वर' !

बघ सदर च द ! टकत टदवशश टदस% य

त ह त एक शनक ब रच क

94
 स वरकर च कववत

वनय ज शतमधल जय ब लत ‘ मल ’

मद चय च र'सतव दटडल जय

द ट अरणय शच जय च म%ळ प ळ

परह' जय व ट व( पजरशच, तय

बद'चय क ठड'त कDड'त अस(

त न म सह' वह व, त न जनमस ५०

सव भ ववकत0शच त. चद प हन

उलहशसत वदन परर वदन लपवन

हळशच मल ब ल एकक शबद क7

ग शन ग शन अगशलस “ एक ह अस ,

एक अस आण कह', -छ ! न त शतज

म स इथ( मज पडल ! बसस द नच

ह म वळ र र चद य सथल

दद1श(त बघशतल मज, चद शतज त

प टहल न मजशस अह क ठड'त य !-

परर तय ववसत 1 तट' मज शसधचय ६०

आमशचय शनकक ब र'न शसधचय

जलतरगद ल वरर द ल खळत

प टहल मज च द शतज -ड लड लतय

डग तशन१ आमशचय म ररत वलह(

-आण कर' ह वभ व कररत-ग शतचय

त ल वरर ज ग इल मणतपय सव(

व ग त मजस कर गफन शतचय

लगटशन लगट% शन कट' मधशनच जई

वलहव% ल गल त च नaशस हaशशन(

टकव तय च दणय त धवशन शनघ लय ७०

तय ढवळय शसधपशलन-व लक तन

ववहरत व ध वत व धररत व कध

अनय नय क7डन त0 व(चणय पत

95
 स वरकर च कववत

लवत न टकव सहस शच चमकलय

शख, शशप, ग र स शचतववशचत -

-च द शतज मज बघल न इथ( अह !”

हसलD म “ सतय क य ? सखद ह तर'

शमत , तज तव म चन श घतर अ ”

शनणशत नतत टह कर' द0ख ससहस(;

क न तर' शनणशत-श घ नतत कर ८०

१ डग - मल ल क च ल क%ड क रन बनववलल ह ड'.

द0ख सटह आत चय वध1कशच सख १ !

मजसह समवदन शस दश1व% तय

सहजशच त वळशन हळ% पशल पनह -

“ स ग, गडय , च द टकत क ढ ( अस

अजशन पर' दद1श(त दष ह तल ?”

भ व स हदय शतल द टलय झ

ओत% म ब हर' उतर0 “ अह !

क कर' ह गण त !-च द द न व

त न, च र, च ळ'स-न ; च द त टकत -

पक, म स, ऋत, अयन(, वतसर( अह ९०

त न, च र, च ळ'स0 त( गण त ह शतचय

टकशत हपरर चर चय अगल सह'

धरन न य र( सतय म जत !

बहध मज च द बघलशच न क त

जथ( तज च द शतज क7 बघलच !

च द मल क त ह' प ह रन

लगटशन लगट% शन कट' शसधतटट कणय

रमत व ध वत व धररत व वपय !

शनणशतस( ह(शच म त ! उलट ज( अस

सव1 अशनणशत त( त( ! वदशस ‘ छ ’ कस( ? १००

96
 स वरकर च कववत

मय शच अशनष च त जडशशळ सवय(

ब धशनय शनजकठ‹ ट टकल उड'

१ द0ख च अत नकक7 अमकय वळ' ह र अश अवशधज न न(ह' द0ख हलक( ह त(. मग लवकरच त अवशध
सप र ह ज न न( त( द0ख हलक(च नवह तर पसतत व ट र द0ख नतरच( सख अशधक सखद

करणय स क र भ%त ह त(. अस( द0ख ह( सखपaष क ह त(.

य शच तझय शनकक ब र'न शसधचय

रaदश त जलकलल ळ त शनघ81 !

आत ज( बड ( त शनणशत णसथशत0

तर ( त अपघ तशच जरर कवशचत ? घड !”

* * *
तD घ घ , घ ,घ न द घमशनय

हकम वरर हकम सट0 ‘ ह खड ! खड !’

क ठडय त बद'जन कDडन झ

बद'ग8ह र वतभर' बद सव9न( ११०

करणय च घट ह' ! शबद जरर कध

क र(तटह कव च ऐकन मन

व ट लव हलक(स(, इणचछत कड

पद पडल( एक पढ( गमत जरर अस(

स श मन क र(तटह पळभर' कध ,

तरर त क7 स यक ल न पररशचत

य घटचय च घ घ शनन द(

क7 यत र त तशन रथ ववशचत त

सवपन च भ%-जल-ख-ग१ श8थशलत ह'

दह स , गह स त(वव, स ड% न १२०

बद'त( सवचछ सच र घडतस

वपयसगशत, भ9भ ग व नव नह' !

य सतव य स यघटशस पररसन

हलक स ज व च भ र लव गम.

97
 स वरकर च कववत

१ प8थव , जल, आक श अस सव1त सचर र, बद'व न चय दह सटह स%कम म यन( व टल शतथ( नऊन ववहरवव र,
सवपन च रथ.

ट कशनय एक उस स , वद हळ%

बटदव न ज त ‘ टदन ह टह सपल !’

मल टदन-शत% एक0 नष दशचय

सनशतल टदवस चय एक शशप ई

पडल ह ऊशन ठ र अशधक एक ह !

* * *
टदवस-म8तय%-घट१ त% गज1 अश च 0 १३०

तक1 कर य न आणज मज जर', तल

गज 1व( ल ग र आ ख अस(

टकशतद त( यधद' य , ह टदन नतक !

तरर शनणशत ह( शनद न गमत क7 अस(

सखय ज टदवस च क त तर'

ववशधशनयत द सय शच भरतभ%शमचय ,

तय शतल त% एक अशधक टदवस दष ह

म ररतस ठ र अस 0 आण ज( अस(

म चन तय म तच( त(च आमच(

अनवथ1क म चन ह र हव(स( ! १४०

दय पभशनयत सव ततयम%लय ज(

आमह पशत तय म%लय त ल एक ह

उग तप टदन-टदन र२ ट टकत शच ह

१ टदवस चय शवट' ह र' ह' घट मह ज बद'चय शशकचय टदवस त ल एक टदवस मल -कम झ ल ज सटक
एक टदवस जवळ आल अस(च व टवव र' अस. २ एक प%व1क ल न न .( भ रत चय ववम चन थ1 ज( म%लय द ,(
य तन च ज टदवस भर ( असल तय पiक7 ह एक य तन च टदवसरप टदन र आमह' भरन टदल .

भरप ई करशन बटद-शनशधत य उठ

यतचलपशतधवशनच१ प वत च ह

98
 स वरकर च कववत

ह स यघट, तव न द ज अस !

जय टदवश टहदभ%शम अशत कठ र य

बटदशनशधत दड चय भररल अशतम

टदवस-टदन र द र दद1शशचय 0

बशलद न च ह' नवर वत सपत १५०

प% 1हशत पडशन शव9-ह महत श

ज¯ ववजय दशम ल पजवल जजवल

तय जव ल -म ल तशन त8प चटडचय

ह इल क7 मकट टदवय-द'प आमच

गह म9स%य 1सम पकट पनरवप

तय टदवश ववजयव8त त( कर'त क7

पशथत टदश द ह' ज आधवधव

शसध तट तट पशतधवशनत गज1तय

ज इल जयघटच घ ष मह न ? य

र ष चय पनरणतथत, न द-शसधचय १६०

तय शच ह एक अस न दवबद क7

१ क ह' य वतक प य असत त तय त एक भDक त%न न ( ट कल( क7 शततकय म%लय च एक पद थ1 य वतक

गत न(च दस-य भDक त%न ब हर पडत . क ह' प य त आत न ( पडल( क7 य वतक पशतधवशन उठ%न त त प वत
शमळत. तय बद'ग8हरप पट'त य तन चय टदवस चय न णय पiक7 एक टदन र भरन पडल अश प वत द र
अस य वतक पशतधवशनच तय सधय क ळचय घटच त न द व टत अस.

कषग क घट, ह न द ज तझ

वबदवबदन( ह त शसध१ स च !

गज1 तर' त% सव ह क र बल च

द सय-टदन चय असमतप हव चय !

गज1 तझ एक एक दटद1न नतक

घट, तय सटदन स आण त अह

एक एक टदन सणननध ! द सयमव9चय

सटदन -न मम-परत टहदज शतचय

99
 स वरकर च कववत

म9 शतच( ज वन क7 त(च आमच( ! १७०

कव जग ? अहह जर' टहदच मर !

कव मर ? हष जर' टहद जग र !

अदम न, १९१३

१ भ रत स म9तच( म%लय भरप ई करणय स ठ‹ जय बशलद न चय य तन च दड द ( आह तय कष च ह'

पतयह' टदवस च शवट' ह र' बद'घट एक ग क झ ल ह त . अस य तन च पर जय च टदवस एक एक
म ज%न भरल मह ज त ववम चन च अशतम ववजय-टदवस टदस र ! तय टदवश ज पचड ववजयघट
स गर स गर चय तट तट' टहदसथ नचय ववजय च गव ह' टफरव त गज1त ज ईल तय शतचय ‘ न द-शसध ’ च
ह' कषग क घट न द-वबदच ह त . क र बशलद न चय प वत च ह घटच ह वबद वबद पडत पडतच त
भरप ईच टदवस उगव%न तय ववजयघटच न द-शसध भर र आह.

100
 स वरकर च कववत

35 शनद ।
पररचय - बद'ग8ह त सव1त पर' ग जल गल असत ह' ववन यकर व चय व य स एक सख दiव न( जवळजवळ
शवटपय[त र ख%न ठवलल( ह त(. त( मह ज झ पच(. तय स एकद टदवस च त स सप%न सधय क ळ' क ठड'त
कDडल( गल( क7, झटकन झDप य व . त इतक7 सखद शन ग ढ अस क7, अनक वळ सक ळ' घट ह ई त(वह ड ळ
उघडलय नतर टकत वळ तर' आप बद'ग8ह त आहDत य च ज व तय न यत नस. वपयजन ववषय चय
सवपन त%न टकव सखद ववसर ळ% अवसथ(त%न टकत तर' वळ न( बद'ग8ह त ल पररसर त ज वन( हऴ%हळ% उतर व(
अस( ह ई. सव1 स बत आण स ग त दर% झ लय वर ज एकच स बत तय स ल भल ह त तय शनदच तय स ज
मन0प%व1क उपक र व टत तच य कववत(त तय न वय9 कल आहत.

व8त - वiन यक

य ह शनद य ! तव आगमन चय

जइ व त 1 त र तशन१ मम शशर शचय

यत तइ ब ग जश कण सदरन

त य जन-गध मन म हव तस

गध(च भगय च(, त(वव भलवन

नश मन म झ(ह', ह फलब ग२-

१ शशर चय त र तशन-शष न( त र यत त%न-झDप यऊ ल गल मह ज ज( ग ड शiशथलय आण सखद ववस व

अग मधय सचर ल गत तय झDप यत आह य ब तम चय आललय ‘ त र च ’ असत त. २ सखसवपन चय
स नफल न डवरलल ब ग - सखशनद .

सवपन-स नफल शचय ! कशल त जस

शसवiद शलय शर'र तन शनक(

उधदररत य तन न कळटह द वय

दत त हग य म हकप १ त ; १०

त(वव ह'न द'नटह टदनसमर सपत

तय च न ववकत त २ व र व(चन

रग लशय र त चय ; आण दत ज

हग य म हकप त च त% ! तय

ववशकशल वiद च 0 ज 1 त( नव(,

त ज( त( सकल(, ज( शषक प% 1 त(

य म झय ग8टह३ यउशन करशन ज शश त%

101
 स वरकर च कववत

कळटह न मज त( दत ! ह(शच स णतवक

द न च( शचनह सतय टकशत सदiव ह(

म झ( क7 दह ह पथम जय टदन २०

मय अपलय हसत(च रचशन मम शचत

ठववयल( त वरत ,-चटडक४ तय

कर सत8प !-अणगनकटड त%ह' तय तई,

ह शनद, सहगमन अगन-सम

करन य यमपर'त५ यशश मजसव( !

मम शयय बद'ग8टह सगत तझय

पमम8दल, म हक, ज शज फल च

दव , य शनदस तरर शनद न त%

नउ नक मजप सशन-सव1 यदप

नल(स ! क य नस मजशस त इथ( ? ३०

१ कल र फ म1 टकव इतर ततसम म%चछ1क दवय च कप . २. ईशर ३ शर'र त. ४ दव , असरमटद1न , धययम%शत1

शतल . ५ क र ग र त.

पख वरर व हशन त ववश आण त

क र(तटह मजस ठ‹ ! ब ग, बग च

क रज , कसम(, वपयसग, रग त.

अ±त, अशतभवय, भयद, व सतव हन १

अशत ववशचत घटन नव नव न अनभव

शनद, तव म यच सवपनपट मन

उघड जइ ! चकवय%ह त म8तय%चय

म ग( पद एकह' न परतत पढ(

आण पढ( म त ध वतय अध8षयश २

क ळ चय रशथ ह भरध व च ललय ४०

अशभमनयशस३ त% आयषय शचय पनह

नश सवचछद म गत हव( शतथ( !

क ल चय रशथ बळ(शच चढशस आण त

102
 स वरकर च कववत

ह त ततरग लग म शस वश तझय

स नर' सवपन चय !-आण तय रथ

व8धद ह' तय यय शतसमशच अप1न

नवयaवन, नश त% र णजय रत चय ,

प%व1वपयकर चय प जववस तय

१ वसतणसथत त जय घटन अशकय अश ववशचत घटन ह' जवह सनपन च शचतपट उघडत , तवह झDप(त
सतयश अनभववणय स स पडत त. २ न आट पतय . ३ आयषय ह( अशभमनय%स रख( म8तय%च, सस र च,
चकवय%ह त स रख( पढ( ज त(. ‘ वय%ह' शशरन शरस म ग परत न एक पदह' न ’ ह' मय%रपव9 यथ( स%शचत आह.
आयषय त मह %नच म गच क पनह ख-य ख-य सवरप न( अनभववत यत न ह', प शनद त

अनभव दत. क ल च रथ बल न( म ग( नत, आण म गचय घटन अगद' वसतणसथत पम (, अगद'

आजचय पम ( आप कड% न अनभवववत. स नर' सवपन( ह शनदच लग म ह त. त सवपन(

क ळ चय घ डय स ख(च%न म ग( नत त.

पथम चबन शस पनह !-ववरहवववहल

सतय सम शलगनसख !-ज हत श तय ५०

फल आश त त लभय !- असत उटदत त,

ववगत ह य आगत क7 ! उघडतस ज¯

सवपनशचतपट शनद, वबजशलच तझय !

भ%त ह य वत1म न-वदशत क १अ

ववगतशच आगत न अन गतटह ह तस

आगत तव रथ भववषय शचय टह0 क7,

चम1चकस अद प अन व8त

तय टह शचतश लमशध त% पवशशणय

ह शश दशश1क टह२ कवशचत ? ! य शगजनटह ह(

म शनशत क7 य अगणमय, य अत टदय ६०

एक त%शच इटदय ज( वय9 लव कर'

अवय9 ३, ह सषशप, बधदह' जन !

दह४ ह शच न आतम , ब जमत ह

धम 1च अणखल अमह क य सचववस

103
 स वरकर च कववत

१ क ह'च अस अनभव आह क7 पढ ह -य घटन ह' कध कध सवपन त पथम टदसत त. २ दशश1क 0 शतटकट.

भववषय चय शचतश ळ(त क य क य शचत( हळ%हळ% पकक स उघड' ह त ज र आहत त शनदच( शतटकट क ढल( क7
कध पथमह' पह णय स स पडत त. ३ सषप त-ग ढ झDप(त ज णसथशत त म%ळ अवय9 चय ददरटहततच
लवम त कलपन दऊ शकत(. ‘ य गशनद ’ ह( न व सम ध ल दणय त यत( य चह' क र ह(च क7, त सम ध च
कलपन स म नय जन स य वय स ग ढ शनदत ल ज व ह' कश बश प एकच उपम आह. ४ दह ह च न
आतम 0 सपनसर टदक पषकळ भaशतकश सह' अस( मत पशतप टदत त क7, झDप(त आपल दह णजथ( असत
तय ह%न अनयत आप सचरतD. ह झDप(त ल अनभव वरनच पथम दह ह आतम न ह' ह' कलपन सचल .

पथम त%शच ? ऐदजशलक तय तझय

सवपन चय आरश त दहववरटहत

आतमय स आतमय ल द ववल शस ज¯ ?

स म नय सटह ग चर स णतवक पम

वद नत एकशच ह' गवसतस ज

कiवलय नद स , ह सषशप, त -

तय कवल आनद च तझय शच क7 ।

आण , जरर, ह सषप ! - मर ह' अस

त( तझ(शच सतततव१-स गत तझ

मधर तर' मर टकत ! सखद ववस व !

अदम न, १९१४

१ सतततव मह ज अखड पव ह'प , आण स गत मह ज सप% 1प भग र' अश ग ढ शनदत ल ज

आशशक अज व त च कध न भग र' ह ऊन ज त प% 1प ( बसत अश झ प मह जच म8तय% असल तर

‘ मधर तर' मर टकत !’

104
 स वरकर च कववत

36 म%शत1 दज त ।
पररचय - सन १९१० मधय( ववन यकर व फ नसमध%न परत यत च इगलडमधय धरल गल. लडनचय
प शलसचaक7त पथम बद असत इगलडचय म न न(टह अशतशय कडक अश थड' पड% ल गल . तय तटह तय
क ठड'चय शभत टह दगड' ! फरश दगड' ! तय क लय स रखय ग र वह वय त ! जवळ अथर तर क य, प
पर(स( प धर टह न ह'. टदवस-र त प य आपट व, ह त च ळ व, तय पधर व स प वल चय ल ब तच भरभर फ-
य घ ल वय , त(वह कठ( ग रठ%न ज र( र9 क ह' उष त प व% शक व(. तय भयकर श र'ररक ग रठय च
परर म म नशसक उतस हटह ग रठणय वर ह ऊ नय मह %न तय न आपलय मन स वजश ल करणय स ठ‹ ज
ववच रपरपर हदय त पद'प कल त य कववत(त गशथत कल आह.

व8त - वiन यक

अपररशचत न ज तणझय मधर ववल स 0

रमय सर( त , नशलन(, न ल सभग त,

त सगध भ8गगज, तय समजल

स रगय , ग त( त ग ड, ग ड त

दशयत-सम8शत आशलगन ज स त8पव ,

शत त टहरव , आलह टदत मळ,

सररत पशलन तथ थड त कशलगड(,

म9 न ल आक शश मन हर ,

म9 न ल स गरतल, म9 व य त,

र जम शग[ भ97चय गजर ग ड व १०

ट ळम8दग च हररन ममत त ,

चदवबब श रद मघ त ध वत(,

आश क7 रर9 सशय त सखभर0

ऐस ज( नव, सगत, मज म9 ज(

तय तय शतल मधर ववल स शस ज तझय

म%तyचय ल वणयश स वण 1त

भ टशच त लपट तव0 दवव ! त टह म

आणज अहह इणचछतस( रप दखणय

त( दज(शच तव ! तव त म%शत1 दज च !

म%शत1 मधर न 0 परत त भयकर २०

तव दसर' घ र म%शत1 द वव त मल !

105
 स वरकर च कववत

कर त% बघशस क न आणज मज इथ(

ऐश ह ल ह-वपज-य त कDटडल

टहस क पश जiस वधय तस च ;

आण ऐकश न क य ल क पह त

परसपर शस ज कशथत द वन मल 0

“ असत ह टहस क पशशच क7 कवशचत ?

टटकत य वपज-य त-व र व क

ह त परर कवल कवव भ वकDवळ ;

श भच म त वसत ! शयन रग ३०

ववजय यध व च , मह शन क कध

ववजय यध त ह ई समररग ?

कसल त कववत सखभ ग-ल लप

द ववल न ह स इथ( तDडह' पनह

नसत कवव सहत तरर; ह तगल न !”

क ? कववत क य क पणय अगन

क7 जDवरर उतसव य मनववम हक

सव 1रतमaव9क त तन अलक8त

तDवर'च म त ह त हसत धर य ?

आण सदiव चय आकणसमक अश ४०

दषक ळ', पषकरर शषकसशलल क7

त(वव रर9रसगवहर हदय शतच(ह'

ह उश¸ त ह त ह त टहसड% न दर' ?

न , न , न ! कसमगध य ल घव

त रवरर व चय न चत मद(,

त च शतच ह उशनय वज-कक1श(

ध रवरर खडग चय न चत पद( !

न ! कववत शनजभ9 तय शगन कध !

भ9 शतल तय ग , त तय शगन तय !

कर क7 म%शत1 शतचय असशत द न जय ५०

106
 स वरकर च कववत

कत1वय अनसरन रणकत शतचय

प%जक शस व वपय शस समशय ववशभनन .

एक म%शत1 त 0 न चत हदयमचक7

रशसकमन च व घउन कर'

तततततशन कशल-सपश1-पलटकत

पम च व ज थर रशन दत ज,

भ वन शस म हन घ ल%शन त कर'

ल णय हशन क मलश -क मल अश

क7 ज वय च दणय मध(टह ववतळन !

आण दज त 0 म%शत1 पखर ज तझ ६०

कववत घऊशन शशर व सत च(

अहह ! ह सय कररत पजवशलत शचत गन !

पथम म%शत1 तव, यमन -पशलन शभजशन ज¯

च दणय त श तल तय र वत ज हल(,

तय र त कमलनयन शय मसदर -

सटहत र सल लमशध गप-ग डश

हदय हदय शस न चन चवव मद(;

आ आनद चय टकटक पत

ह सय-ल सय-मगन-ग वपक -हद तलय

त ल धररत मजल र झ झ झ ! ७०
* * *
परर यमन -पशलन रसभररत क7 अश

तय कवळय नदटकश र शचय मऊ

लसलश त अधर वरर मधर ह तस

मरल ज , त च अह तय च क मल

अधर वरर कक1श र श8ग ह उन

र वत ळ चय वत ळ-त डव

त ल वपट' भ रत य तय र मध(

“ अचछद यमद ह श षय एव च,

ल ककयक8त ? पव8धद क ळ, क ळ म !”

107
 स वरकर च कववत

दष ववक ळ, गज1 भयद क त ८०

कववत. तव !-ज सहस वतसर तन

घमत यत आजटह, ह( भवन कपव !

-तय छद', तय व8त , समरभ ष

पकटटत तव चडम%शत1 ज दज अह

दवव, आज दव मज त च दश1न !

कर क7 शभननशच ह( उटदत आजल

कत1वय ककच-त क ! आज न अस१

तनमद णसमतशभ , वष सaमय न

जरत र' थ टम ट रगर ग व

रतखशचत मकटटह त आज न टदस. ९०

व द( न मगल, न ग त-मज त

त फ रगल नव तम सग र च !

आज दD टदश न पथ तशन आवल

भवन चय वष1त फल(; न हष1त

ललन च ल लनयन, गज1त टह न

ल कसघ जयजयधवन क8तज त !

आणज सवक शस नस प ररत वषक(

व टटत य स नय च आमच धन -

सवयसiशनक तय चय आज अवशध२ व

शमळत न क ह' क7 सवचछ ववल स १००

‘ अशशशथल परररभ पररम8टदतम8 ल ३-

-दब1लश अगक ’शस लगटन कणय

अववटदतगतय म य शमन शस नय वय !

आज उलट सव1 ! उग, न -टहटडससस

१ कवह कवह शकय शततकय सख च उपभ ग घ ( ह(च कत1वय ह ऊन बसत(. ग पतयतसव, शमरव क7, सभ ,
समलन( ह' अश सखद कत1वय च च उद हर ( ह त. परत ‘ तय टदवश ’ दसरच एक कत1वय सम र ठ कल( ह त(.
‘ आज उलट सव1 !’ ह भ व य छदक त व 1न कल आह. २ रज , सiशनक स शमळत त 0 ‘ आमचय धनय न(-
मह ज ईशर न( -शनयत न(-आज आमह स क मशगर'च आज स डल आह.

108
 स वरकर च कववत

ववजय नतर शमळ र' रज आमचय व य स आज टकव कवशचत ? कध टह य र' न ह'.’ ह भ व थ1. ३
भवभ%त चय उतरर मचररत त ल ‘ पररम8टदतम8 ल दब1ल नयगक शन । तवमरशस मम क8तव यत शनद मव प ’
। ‘ अशशशथलपरररभवय प8तiकiकद ष 0 । अववटदतगतय म र वतरव वयरस त ? ।‘ श क च सदभ1 स%शचत कल
आह.

ल खड' जबड व स%शन आपल

कत1वय पकट आज ! मज शचर वय

द त चय कवळय चय करवत त दD !

दगड हशन शनद1य ह( हदय तय च0

वषह' न बब1रत झ टक अश ह'

तय चय अणज नग तरव र तन%च ! ११०

आण ब प र ! थड' ह' भयकर !

शनद1यतह%शन थड थड ! ग ठल(

नदनद'त१ प ह आण शर'र'

र9वपड वपड अह ज त शथज न !

य भय एकलकDड'त एक ह

शन0सह य, शनटदत, म बघतस( सवय(

ज वनरस न डय तशन म णझय अह

थड पडत ज त न ! दगडचनय चय

य नगय अध -य शभशतचय हन

ग र ग रठ अग असह भरशन य. १२०

क रचय क ठड'त न गवय अश

नग( कत1वय अस( मजशस ग ठत( !

आण २ अध तरर शशखर वरशत व यचय

सभ ळशन त ल सतत चढत ध वणय

आज मज द ! प ठ‹वरशत ल दन

पव1तसम दध1र सदव1भ र ह

१ तय वळचय इगलडमधलय कड कय चय थड'च( ह भaशतक व 1न आह व तय त म नशसक पशतवबब च टह

धवशन उमटत आह. २ व य%चय अतयचच शशखर वर अध तर' चढ% न ज ( णजतक( कठ‹ , शततक(च कवळ
कलपन स8ष तच शनवस -य धयय सतव शशर ह त त घऊन ज ( कठ‹ .

109
 स वरकर च कववत

र ष च अणखल शच ! य तर' अह

त%टह ! तझय तय दस-य चडम%तyच(

दश1न सज द ! कववत, आणज दज त

छड स%र कक1श, ज शभववव भiरव ! १३०

स%र लशलत न ! र झ तलतलन !

आवडत जय च आघ त कDवळ

हदयकणज न चववत ग ड गलगलय

मज ग तग ववद त ल छद त0

अबल चय अबल हद अशधक अबल ज

कररत त वबलह . कर छद व .

परर, कववत, भर'च स%र त दज

छड आणज, अबल चय अबल हद ह'

कररत ज पबल पलय शम1 शसधस !

म8तयजय मत क पकटववल ज १४०

म%शत1 चटडकत उदड द वय

चड मन बळद त मजशस वर अज !

करळ' ज खळ व, कश म8दल त,

क ध न( र ठ र ठ उठशनय जव(,

फटललय प(व तशन सप1 क7 तस

बचडय तशन चवत ळत सटशन ध वत

सकध व वक न प8व” न मख

ववकर ल क धभर( अशत भयकर 0

एकय शनज हसत(च छ टन सवय(

खडग न( आपल(च मड फल तस(, १५०

अनय शनज हसत घ0 आण अह ज

र9 च ध र उड वरर उफ ळन

ल ल ल ल शचकट ववकट तय गळय तन

ध र त च घट घट तय कधद मख( प

पलय तन ल ल मद प जस( क !

110
 स वरकर च कववत

वपउशन र9 आपल(शच आपल त8ष

श तववतय तय पचड रaदभ ष

रडधर शछनन-मड१ म%तyस नम

नम नम0 सहसध पमत-नत1न !

त%च कत1वय-म%तy ! त% जर' अश १६०

सद0कत1वयम%शत1 मदहद पढ(

रडधर , शछननमड, खड-क8प

ऐश च म%शत1 धरशन, त%टह य कर

कववत, य हदय च प ठपर व !

ज( वत ळ'य, क ळभiरव य ज(

म रक ज(, द0सह ज(, कटठ कटकट

त(शच आज आर गयद बलद ह तय !

क7 जiस( त¯ ह ई, अढळ ज¯ चढ

व रवर श बद २ वध-शशलवर'.

श बद व र

कर ल ह-पजर त य शनरदश १७०

तक सळ !-ल ह च द त र9प

त(व शशवशशवशत अह दशतन मळ'

१ श 9सपद य त चटडकच( ह( “ शछननमड ” न व च( एक त णतवक रप पशसधद आह. २ श बद ह श ख ल क च

पखय त पढ र' व श गरग ववद च शशषय ह य. मसलम न स ह न( द म य धर ठ य कल(. शवट' त धरल
गल .

अलप वळ य त(ह' तनशस तय चय !

प त र9 ल ह-सळ टDचटDचन

दह च ज ळ' जय ज हल अस

शनजर97 नह लल कव हयह

पजर त बटदव न ? शसह क7 जस !

पजरसथ शसह चय श न शशक र'

111
 स वरकर च कववत

भवशत जस भ त-ध ट र9वपप स%

भकशत बह टपत तय भक फ डन , १८०

शत%च त(वव म9खडग ह थव

भकत तय पजर शस ढकशलत पढ(१ !

टदलल च( द'घ1 पट ग 0 सभDवत(

ल हगज च( कप र खत( जन 0

जय भवत शतसहस टहद अटहद %

नरन र' द ट उभय दर% वर अह

%
पक य टहदचय व र रकक -

%
पक य टहदचय रकक सशच

न , परत ह य ह य तदध सह' !

पक य म त ! तDच मखय कस ई, १९०

ब दश ह जय वदत , त टह य; हळ%

फ टक-न फट कवल करकरशनय

पजर लव उघड0 ओढ% न श8खल

१ पज बमध%न बद व र स धरन टदलल स आण ल( त(वह ल खड' वपज-य त बद करन आण ल(. क र

मसलम न स तय चय ववलक तडफच आण यश च इतक ध क बसलल ह त क7, तय चय प श

अ±त शसधद ई आण ज द % आह आण त मन त यत च म जर टदक च इचछ म त( रप धरन

शनसट% न ज त अस मसलम न च समज झ लल ह त .

फरफऱ फरफट'त ह य ठ(चठ(चन

बद'व न शस ट टकल पट ग .

ख ख उपस%शन उग रशन भDवत

शस स( शतश0 सहस शच र णखल

एक एक शशषय तय व रगरच

श8खल त बधद पढ( एक एक य

“ ह श क मसलम न ? व चस तर' ! २००

“ टहद % म ! श ख आणमह ! मर म वर' !

“ ह( कर -ह( क8प ! ब ल पनरप ”

112
 स वरकर च कववत

पनरवप य पनरवप य य पन0 पनह

पतयतर घ रशनशय तथ सतवर'

“ टहद % म ! श ख आणमह ! मर म वर' !

एक एक उतर तचछववत कर

उठत च पडत धम1-व र-वर च(

एक एक श ष1 बळ' कर क8प

शभरद पश उठत र नट' सवर'0

“ ह श क मसलम न ? व चस तर' ! २१०

शभरद उतर द कप अबर'0

“ टहद % म ! श ख आणमह ! मर म वर' !!”

एक एक धम1व र कररत द नश(

वज1न भय गज1न जय धम1गरच

वधशशळशस व हशन शनजश ष1 दतस !

ब थटल( त( क8प 0ज त बडशनय

सद१ उष उष श ण त त वधशशल 0

१ सद-त ज(. बद व र च आध तय च द नश( शशषय तय चपढ( म रल गल आण तर'ह' त गशलतधiय1

ह ईन मह %न शवट' तय च एकलत एक र जपत तय च सम र ह लह ल करन म रल गल -त(

व 1न य आण पढलय छदक त आह.

अशत अघ र अशत उद स टदवसह' टदस

णझगतस ल ल ल ल र9 वपऊन .

ह य, अह ! परर तय अशत टकळस आण तय २२०

सथ न ब भतस ह शच समशय ह( कस(,

क य अशत क मल अशत कर लकर ?

आण पडशन तय बद' व रवर चय

सहस त( म%ल गळ , सफदन वद0

“ ह य वपत ज ! ह ह , क य दश ह'

तनच तव आज र जस दभ%वषत !

र जर जभ%ष ह1 बद'व न त

113
 स वरकर च कववत

व रवर श बद अहह आपलय

एकलतय एकय तनय शस हगन

ब ल0 “ ह ब ळ ! तझ म नस( वपत ! २३०

टहदधम1च , ब ळ , प%जय तव वपत !

म त तव टहद-ज शत0ज शतचय वर'

शलबल ओव ळशन कमल-क मल

तनच( तव तनय ज ट क सतवर' !

सतवरच स श%-स लह स तर'ह'

उठत र जवबड त व रतनय त¯.

“ ह श क मसलम न ? व चस तर' !”

“ टहदधम1-मगल थ1 मर म वर' !”

आण ह य ह य तय टह अभ1क पत

नत त त न8शस वध-शशळकड0 २४०

हळ नय र, हळ ! सभ ळ%शन ल(कर

ह( लह न इतक( क7 स चलय तय

र9 चय डबकय तशच सहज बडशनय

ज व( क7 ज त तय वधशशलकड !

ब थट१ तरर त( क8प कटठ तम तर'

अशत सहजशच कम1 भयकर कर'त त( !

कटठ तमटह बशलद न सहजतम तस(

व रसत श बद व रवर च

शनज तनचय नवन ल वरशन खडशनय

व हशन द टहद-धम1-मगल थ1 क7 २५०

समर-चटडक -चर -सथटडल वर'

शनजसदर मखमडल कमलकसमस( !

हरहर ! सत ? श अक ल ! जय ! पन0 पनह

श बद गव1भर( गज1न कर' !

व र कर' गज1, आण श क करर वपत 0२

-टकत सदर, श%र टकत ! ब ल एकच

114
 स वरकर च कववत

अतरल( त(टह अभ गय शस0 घ अश

श बद ह य ह य ह य अतरर !

तD त आलच क प-कपभर न(

थरथरत शबद, शशवय , श प वष1त ! २६०

आ यचछबद उभय पचनद स

शसह च ज(वव गह, त(वव गज1व

यदजZ अकरश0 मसलम न त

ग मध म स टडत घ वन सहसश0 !

घ र'प स%शन३ शतय अशत अघ र ज(

१ द नश(वर शशषय टहदधम1 तय ग न त मह %न म रत न ब थट झ लल( त मसलम न खडग. २ व र च( कत1वय

मह %न बद व र स सवसत चय हत तमतन( एक7कड आनदटह झ ल . प तय च( वपतय च( अत0कर दसर'कड
नiसशग1क अपतयपम न( आतलय आत वववहळटह ह त ह त(, सवसत च( रक करणय स असमथ1 झ ललय
सवत0चय द0खद णसथत न( हळहळत ह त(. ३ महमद घ र'प स%न.

द सय च( हदशय सल( पचनद चय

त( उपटशन शतक च स%ड सह घ

यतक8प 0 तय बद व रवर त(

तशच मसलम न अणज श न क7 जस

श8खशलत शसह वरर भकत बह% २७०

त(वव भक भकत पसत शत बहपर'0

“ ह( कर ह( क8प ! ब ल पनरप ,

कफर , ह मसलम न0 व चस तर' !”

धम [ध ! य0कणशत ? सiशनक( टदल(

जय चय न कवड'च( म ल कर ,

सन न त सवय(शच घ ल रक

म%ढ , तव भ क भ शतश अश खळय ?

“ सचमच कय ऐस हi ?” मखय कस ई,

ब लत जय ब दश ह, त वद मध(

“ ज व च तरर सन न पत तय २८०

115
 स वरकर च कववत

सनह%शन अशधक सभ दर समवप1ल !

त कर फक7 ? त% फ(क क8प

आ ज तक ग स डस पत

ल ह चय ल ल त पव%शन आ ज ”

ल ल ल ल स डस त क ग त रस

घउशन य हतय र'0 अढळ आसन

व र बस य गय9 “ ब ल पनरप ,

ह श न मसलम न ?” एक एक तय

पश त( पशशचनह त(वव प%त1व

तप ल ह-स डस सहस शच घस न २९०

व र चय तनत त र तण र' तस !

पश त एक एक त ड% न अह

म स च लचक ओढ% शन क टढत

ल ल त पललय खपस%शन स डस !

अकरश0 ह अघ र छल ररप% कर' !

अकरश0 त( अघ र धiय1 त धर'

त बद अणखल-टहद-वद हत तम !

“ छल अघ र ह(ह' त( धiय1 चळववन

तरर अघ रतर भ ग खल छल पत 0 ”

ब दश हशच त ! तणननशधत पड क ३००

कaय 1च त उ व ? घ रतर छळ

कलप लव हतय र'0 तDशच गज1ल

ब दशह ; “ न तiस( म%ढ ! ह ण त

आघ त शत न ह य घ व शर'र'

ववषम तस घ व ह य ह ण त मन

आघ त एकम त ! कफर क रट १

म8तटह शचर -त ड त( हदय !” हदय त(

तय हत तम व रतनय तनशस शचरशनय

त टडशत त कवय द कर0 आ ख

116
 स वरकर च कववत

उष र9 थबथबन गळत जय तन ३१०

णजवलगश र जसश ल डकय अश

एकलतय तनय च( हदय त( अह

जनक चय तय वदन कDवबत बळ( !

ह य ह य-धनय धनय-ह य ह य ह !

धनय धनय धनय ! तररटह धiय1 न चळ !

१ क रट - बद व र च त म रन ट टकलल मलग 0 तय च हदय क ढ% न बद व र च मख त कDबणय त

आल( ! क7 तय न( तय छळ , कट ळ%न मसलम न वह व( ।

उससटह न शनघत मख त%शन0 क7 अस

य शगवर च आतम , कर ह , तय

आध च गत तथ0 क7 ‘ ववच लयत

गर वप स द0खन न यत आगत0१ !’

सiत नशच ! सiत नशच य त घसशनय ३२०

वड व आमह स 0 नर न, भ%त ह( !

टकक ळशन भकशन भक शन न च त

नतर आसनन-म8तय% व रवर तय

सभय म8तय%च(ह' सख शमळ न द वय

उट वरर उफर ट( ब धत बळ(

आ तय लक लक जनतत तन

टदलल चय गलल -गलल त र कस

शमरव %क त म त ! ल क पह त !

ल क पह त तय , तय चय च रक

प द न करर तय च घ र वध तस 0३३०

%
टहदचय ब ज च लक लक त

जन, असन द न ह त, ल ब शमश ह'

बह शमश ळ षढ हशन षढ ह उन

%
टहदचय धम1रणकतय शस प हत

तय दश(त, तय दबyभतसनमध( !

117
 स वरकर च कववत

एक जर' म यच प%त तय मध(-

% णजत( एक पय यल
आईच( दध

जरर असल तय त तर' शपथ ! शधक? अर

शधक? तमचय ज ववत स ! लक नर तमह'

ल टन( कवळ क7 उसळत जर' ३४०

तरर सहस ट टकत शच प र बडवन -

१ यणसमणसथत न द0खन गर वप ववच लयत-ग त .

प र ठ र तडवशन ह दiतय-शत स 0

-व शनद न तय शनज भ रतव-कलक !

परर आत त कलक टहदतवर'

शनज म रक छ य न पसरववल पनह 0

क7 तय वरर र9 स उष उष तय

हदय चय आपलय शच ओतन अह

शधद करशन टहदधवज रगव पनह

टहदव र ह बद टहद हत तम !

धम1व र ह बद टहद हत तम ! ३५०

दशव र ह बद टहद हत तम !

उठशत टकळसव दग[ध जय तन

सडललय कजललय म%तमल च

नगर चय तय उक7रडय वर' दर'

नउन मग ख टटक त ट टकत तय

अमरम8त ! “ ज कफर ! र9म स त

ग8ध तझ( ख व त श न सकर0

आण जर' आतम कफर टह असच

ख व तरर आतमय त( नरक ज तझय !”

तD ह ई क य ! अह रजशनय शतथ( ३६०

त(शच र9 म स तय अमर म8त च,

तय तशन हग म हत तमय शचय तय

118
 स वरकर च कववत

स%ड च उठल उगव%शन अकसम त0

म शनयल म%षक0१ जय , क0पद थ1 जय -

१ बद व र स म ररलय नतर पज ब त क ह' क ळ जर' टहदच चळवळ दबल तर' त पनरवप चतल गल .

कर जय न मसलम न न ‘ म%षक ’ मह %न टह ववल( त मह र ष य व र अटकपय[त च ल%न गल. श खटह

पन0 बळ वल आण पज ब त एक पबळ र जय सथ वपत झ ल. ह इशतह स स उदश%न ह सदभ1 आह.

तशच अह शसह सन प खरशनय

तय १ धररतय शसह चय कर भ ष

तDड सशच तDड सशच कररत त आपल वबळ( !

म8त झ ल उजज ववत ! म8तशच म ररत !

ग ईन म ररयल ठ र कस य

शचमणय न म ररयल ठ र सस ! ३७०

प यदळ'च रत त पल अश

क7 भ जशन भसम कर' प यदळ स २

आ न कतर(ह' भ क द अश

ह य ब दशह च ब दश अह -

-बद च शसहन द घतस जई

रप तर टहदटडटडम मध( मह न ? !

आण ईश द अत यश बळ शधक

म%शत1भजक वरत म%शत1प%जक !

* * *
परर ह ईल ह( अस(शच ह( न ज त;

ह ईलह' ह( अस(, न ह(टह ज न; ३८०

अशत भय अशत मह न उचच तय सथल

अध0क र त, घ र दणक यन ३

१ शसह सन ल धर -य , तय र जप ठ चय प य च सथ न कललय शसह चय आक8त . लक न( मसलम न

स म जय च( आध र असलल( तय च बळ. २ मसलम न सन . प य ख ल तडववलल टहदश97च म त -रत
अश त पल क7, शतन( शतल तडवव -य शत%चय प यदळ स-बळ स ज ळ%न भसम करन ट टकल(. ३

119
 स वरकर च कववत

दणक यन - पशतक%ल क ल त. मर स दणक यन पशतक%ल असत(. क र प%वy उतरधव कड असत न त

र त च अधक रमय क ल अस.

शचरववत शनज दह क7 वधय पश तस ,

धम 1सतव नरक7 ज ह उन पच

त व र श बद टहद हत तम

आज अस धयय मल एकम तच !

त च मज नरक१ गम आणज सरसस

सवग [हशन सप ह' ! ववजय-ग शत न ,

-तय च ग , सफ%त,— त% असह अपजय

जय सर त बद चय हदय-ततस ३९०

ल वन त% घ रग त ग ईल(स त(

वय97-मर सaखय च( असह-तय च य

-तय सर त कववत ! तनततव द ह(

म झ(ह' ब ध0 र ग त शनर श ग 0

धiय 1च परम तश ! क न क7 तश

म न क य एक जर' कद डह ळ'

तरर तय च पशथत अशतथ-तरच

टहदव य वश चय ? त यद'य क7

श ख , जरर टदककजरहसत द'घ1श

टहद हत तम बद व रवर च ? ४००

त(शच र9, अलपसतव, तरर शशर त य

त(शच ब ज, ज वन त(, म8वतक टह त !

१ नरक सम न जय सथ न बद च( पत ट टकल(; नरक सम न असह अश जय टहदचय अवनत पररणसथत त

बद व र न( धiय1 न स डत पटढल चय यश स ठ‹ पसततचय अपयश स आपल बळ' टदल ; जय नरक त तय च
आतम पडल मह %न मसलम न न श प टदल , ह सव1 अथ1 य ओळ'त%न स%शचत कलल आहत. २ यद'य – ‘
जय टहद वशव8क च बद व र एक श ख आह तय च च म एक डह ळ' आह( ’ ह भ व थ1.

त शकल श बद टहद हत तम

सहणय स जरर असह छळ तस तर'

क शकन म टह न ह छळ सह% अह

120
 स वरकर च कववत

म टह टहदच असत ? ह सहनच -

य हशनह' भयद अस छऴ सहनच

परर झटन, ज वन शतह' झटनच

करणय स ह' ववम9 म त8भ% पनह !

म9 पनह, श9 पनह , मनजमगल ४१०

पणयभ%शम पनररणतथत पशततप वन !

अदम न,

121
 स वरकर च कववत

37 बड'
पररचय - तरग त कiद न शशक मह %न घ तलल बड' एक द अलक र पम घ स%न पस%न चकक ठव ( भ ग
पडत(. य वय वह ररक ववर ध भ स वरन एक त णतवक ववर ध भ स ववन यकर व न सचल त य कववत(त
म डल आह.

च ल - प ळणय च

“ उजशळत उजशळत ज( । क य कर'

ल शलस त% टदवसभर'

बद', च द'च । टकव त

अलक र स नर' ?”

अणज नशच ! कवल त । ल खड'

बड' म झ , खड'

जखड न म झय । य प य

सवचछ गत ज चड'

“ फ डशन त डशन ज । ज ळ व

त च कश उजळ व

आप आपशलच । र बड' ?

हaस तझ ह' वड' ।”

सटत तटत ह' । नशच ह त

परर जDवरर तDवरत

गज त तरर क7 । ग ज य

अशधक आपलय प य

१ पररशशष त य कववतवर ववसत8त ट'प टदल आह.

“ चर शस सतत इचछचय । ज वढ'

घटड कव ववशधशनषध च । ह' बड' ”

ज क अज । शनणशत त(

परत क7 मज गमत(

इचछ घटड तय च । इचछ च

122
 स वरकर च कववत

व बटड तटदचछच !

अदम न,

123
 स वरकर च कववत

38 क ठड'
पररचय - तरग त आलय वर कiद' आपआपल क ठड' ममतव न( स फ ठव ल गत त. आपल क ठड' स फ

करत न आपल मन त ज ववच र आल त ववन यकर व न य कववत(त म डल आहत.

च ल - प ळणय च

“ शलपशन शशपशन ज( । क य तर'

सजववस त% टदवसभर'

बद', मटदर त( । एक द

मह ल व स नर' ?”

अणज नशच कवल य । बद'चय

शभशत तय भय र चय

रणकशत अवसस २ । म झय जय

प सशनय पनवचय ३

“ तरर र क ठटडचय । य कर

शभशत त डच ध र

१ य ह' कववतवर पररशशष त ववसत8त ट'प टदल आह. २ अवस - ह शनर श -शतशमर त गरफटलल क ळ.

३ पनव - म9ज वन च आनद' टदवस.

झटशशल तरर ह ई । न कवशचत ? क

प% 1 म9त शकय ?”

प% 1 ? अणज न न । म त चय

शभशत भवशत य स चय

तट ज बद'च । क7 तय चय

दगड' शभशत दजय !

“ आश स ड' न । य जगत

दगड चय ह' शभत

धशळल र शमळत । तटटह टकत

तडक%शनय तटत !”

तररह' क य ? अह । आशशक त

124
 स वरकर च कववत

शकय ‘ प% 1 ’ न मव9

य टह तट पढत । बद'चय

णकशतज चय ह' शभत !

“ पररस% परर आमह' । क क

तय ह' ओल ड न

व8त चय णकशतज । वररल च

प% 1 म9त तय न !”

रग त उषचय आ । स जचय

शचवतल( ववशकमय 1न( । जय स चय

आक शछत तय । ‘ म ’ चय । हलकय चय

हस%-अस%चय य । झ प ळय

वरत च झलत तय

प हत ह तD क7 । ह त( जD

टदसत तDवर' तरर तय !

अदम न,

125
 स वरकर च कववत

39 ववरह चछव स
पररचय - सकणलपत प नपत मह क वय च ववरह चछव स न व च एक सग1 ववन यकर व न शलटहल आह.

तय त च ळ'स उचछव स आहत. तय त ल प च यथ( टदल आहत.

मकल न व च एक व र यवक टहदपदप तश ह'स ठ‹ लढत न मसलम न च ह त स पडत . म8तय%दड च

अपक कर'त त क ठड'त क ळ कठ‹त असत न ववरह न तय न( ज भ वन प% 1 ससक र ट कल त य त

गDवल आहत.

च ल - अणज अकर ह

ह ह य तझय ग ड ग तच ग न

छशळ ववरहवदन प !।।ध.।।

समक मलश पशम अनत तजश

ह प शत, धरशन हदय श

ह क टह अस क ळ मह %शन य जगत

ववसमरशन ह'टह ग व8वत

जD दग अमह' सगसख सव प त ,

अनभववत पल श शतत

ह ह य ववरह तD आल !

पम चय आनतय ल

आर पशन१ तय चय क ल

जरर अत ल । अणमह तय पल

१ पम चय अनतप पम (च सम गम च पलह' अनतच आह अस भ स झ ल . पम अनत असल( तर'

पल ल अत असत ह ग ष च ववसर पडल !

ववसरलD तर' अत अमह ववसरन

छशळ ववरहवदन प !

न ल गन ग ड अत मज क ह'

मज कठ(टह करमत न ह'

126
 स वरकर च कववत

य ववजन त स%शन जन म आ

त स%शन जन म ववजन

म कश पनह ववचर', पनह ववखर'

ववसमरत ग ष ज समरल

टफरटफरशन तन% लव बसत

बघबघशन नत लव शमटत(

परर ह य अनक मन त(

झरझरशनय । झरत(शच, तय

पल ववरम नस, कररत सणख तझय समर

छशळ ववरहवदन प !

फलत शच फल( सहज खड' म म द(

ह तDशच चरगळ% खद( ?

क7 खDव फल कशकल प तव य

तज ब ह कठ( अणज सखय ?

% १ टदसत त
तव प%वyच पमदत

हसतच झर( म खद(

य इषजन समजववत ‘ लव ख ई ’

ल गल भ%क ह' ज ई

समरत क7 कस मय रसन

बसत च तव मन धरन

तव कवल दत मम वदन

म8द प लववल । मध क लववल

मध अधर' त( कररत अम8त ज( अनन

छशळ ववरहवदन प !

ह ह य अत भट अमह स कठल

आश टह आणज मज ववटल !

127
 स वरकर च कववत

तरर क कळत यत ववनववल( ह त(

आध च क न मय त¯ त(

क7 भट'स ह'च एकल र त

यझ नक दवड% त

% तझ सदश आ
१ प%वy ह पमदत त तय य ग( तय च( दश1न ह त च आनद न( हस% यई. त सवय झ लय न( आजह'
त टदसत च सवय च( हस% यत(, प लगच आत तझ शनर प तय चय बर बर य ( शकय न ह' ह च आठव
ह ऊन मन झर ल गत(.

म समय चय १ स रस रन व त

प टहल व ट तय र त

पद पथ( जर व जत च दचक व(

दर% त श%नय बiस व(

तD द र अह टकलटकलल(

ह त%शच ! मज झ सवकर(

हटद हदहद न धररल( !

ववसरशन र त । लवशच उर त । भ ग सगत

ढकशलल तल दर% , धरशन अशभम न २

छशळ ववरहवदन प !

ववरह गन न( पष अश% ह, आ

ववरह णगन पष अश%न

न द त अस कररत परसपरप%तy

ह ववरह, आसव( अण त

मज सखह' द द0ख, द0खच तiस(

मज सखद तपसय गन स(

ह जप जप फलद तमह ह तमच

मज आण तपसय म झ

128
 स वरकर च कववत

१ टदवय चय आण शष न( वळ चय 0 शतस-य अथy कर र चय 0 कर र च ठरलल वळ जसजश ज ऊ ल गल

तसतश आ ख थ डय वळ न(च यणय च( मह ल असल, यईल, अस( मह त आण समईच व त स र'त व ट
पह त र टहलD. २ भट'स यणय स त% र त सपत यईतD उश र कल स तर म प ब लत न ह' अस पमळ
रसवय च अशभम न.

त शशल नक व म%शत1

भ वन नस%न टदसत

आशलगय, चबय, असत त

पतयक अश । तव म%शत1 मश । समचतनश

त तच टदस दव म णझय भवन

छशळ ववरहवदन प !

अदम न,

१ शशळचय व ध त%चय म%तyच आर धन कर'त तय तय पशतक श म र , तक र म, चiतनय य चय पम (

म नव न त ज डलय न( जर त प शत अत भव9पद प व%न दव चय स क तक र च( स धन ह त तर शशळह%न

सचतन, आण म झय पमभ वन श समवदन ह ऊन पतयक सभ ष -सशनव स-समशलगन कर -य ह

तझय सज व म%तyल च म दव च( पत क समज%न शतचय वर उतकट पम कर ल गलD तर त स धन ह' अत

दव चय स क तक र च( तय जडम%तyह%नह' सलभतर अस( स धन क ह ऊ नय, ह भ व थ1. भव9म ग 1त क णय

म नव वपयजन सच म%तyस रख( पत क कलप%न तय वरच शनसस म प शत करणय च एक स धन सपद य आह.
भiरव , र मक8ष पभ8त चय अश स धन पशसधदच आहत.

129
 स वरकर च कववत

40 रव दन थ च( अशभनदन
पररचय - १९१३ स लच( श” व डमय स ठ‹ टदल( ज र( न बल प इझ कवववय1 रव दन थ ठ क%र य स शमळ ल( ह(
ऐक%न ववन यकर व स अशतशय आनद झ ल व तय आनद चय भर त रचलल पढ'ल कववत अदम न त%नच
तय न रव दन थ स ध डल .

च ल - न8पममत र म वरत

जय समर-ब षपरथकक १

शचर-ववव शसत कमल क

भ रत र जध न स । परतत

घनद ट भ ट बद'च

ससवर त ससवर स च

क ल हल र घ ष च । क शतचय

म तर ध8षतसरश

‘ ज वDशच ’ वद( य कक

ह' व रग शतह' म झ । ऐटकल

“ कववकक प% 1 ह म झ

परर उ व तथ( ज ज

क शतचय २ ब षपयत च । कक त !”

१ भ रतम त आपल र जध न परत घणय स ठ‹ सiशनकब षपरथ त%न शनघ ल . २ य क यš कव च उ व न ह',

उ व आह त तय समररथ चय यत त र ब -य न सवत0 क ळस ह ऊन जळ%न गशत द -य च ; तर शतथ(
ज.

दव च आज ऐश

मलध%म क ळश म ज

तय अणगनपरक कक । म खप(१

ह आज घम जय क¯च

भ रव क शलद स चय

धरर अध8त म न मकट च । क रव २ ?

मलध%म क ळश तशनय

स ध ( चशम1 उडवशनय

130
 स वरकर च कववत

म र जकव, तव ववजय । स जव

तदज ग र' जथ(

ऋणतवगवर बसल ह त

हवन टह व शतह त त( । अशच1त

अलक त खDवन एक

करर अनय गल ब कशलक

य यजप%जन दख । भ रत ४

१ य स ठ‹ मह कव च हaस स ड% न ह( दसर( कत1वय म सव क रल( आण त मह कववतव च म न जय न शमळ ल

तय तच म आनद म नल . २ रव दन थ. ३ य वळ' अदम न त ववन यकर व क तडय च( स ध ( गड ळ%न
क ळस भरणय च( क म कर'त ह त. सव भ ववकच ह तरम ल ऐवज आनद न त( स ध (च उडव%न तय न
रव दन थ च अशभनदन स जर कल(. ४ भ रतम तन( शतचय ववम चन सतव ज यज च लल ह त तय च
प%जन थ1 एक कळ' व टहल व दसर' शतन( कस त ख वल . कस त ख वलल कळ' खल% शकल , शतचय गaरव त
गल ब चय फल चय ज त च च गaरव झ ल , तस च रव दन थ चय गaरव त अणखल भ रत य कव च र ष य
गaरव झ ल .

शनजद सयम चन म त

बधद जशल मधल ह त -

त कळ' द'प दहन तय । अवप1त

घ पफललत शनजगध

भमर च भलव म द'

कशळ दज गल ब परर त । अलटकच

भ व%शन तदश च क7

अशलपज-गज तय म ज

परर त गल बतव च । आपलय

अलटकचय गल ब फलतय

र खलतय डलतय तज तय

अशभनद' दहन तशन तय । त कळ'

131
 स वरकर च कववत

टकशत चदन-त र ह र'

ह( य नव दवद र'

टदवय थ1 टकशत कल कसर' । सचव

क चन खशचयल( क ठ(

रत त जडववल( क ठ(

मधकसमम शलक डलत । नवनव

य पणयटदन-उष0क ल

प%जच द ट' झ ल

तय व शनशत शत नरन र' । त र

दवळ त जगदबच १

हर त प पज र' त च

लघ खड उग ळ' स च । चदन

णझजणझजत सह वरत

लघ खड त तल दत

घ खय त त र प त । म नन

श ववकमशसह सन त(

शचरलप लप टदवय त

व % त( । ग इ ज
टह मघदत

श ववकमशसह सन त(

अद वपटह लपशच परर त

व क7 तरर अवतरत । तवतकर'

क7 ग न गगव त च(

ग ल धZ उभयटह स च(

पथमच क शलद स च । नतर'

क र ग8टह क चनगह

ह बद'र ज रव द

श8खल र जबद' ह । वटदतD

अदम न,

132
 स वरकर च कववत

१ भ रत य मह कवव ह ऊन त र ह णय च मन ष कव स ह त , प सह वर णझजत र ह%न दवतच

त प हरणय च क य1 तय चय व य स आल(. आपल अप% 1 आक क क तर' भ रत य न( प% 1 कल ,

जगत स भ रत य पशतभन( टदपव%न स डल( य ववषय कव स क8त थ1त व टत आह, ह भ व थ1.

133
 स वरकर च कववत

41 हल हलवबद
पररचय - ग म तक क वय त भ ग1व खडग व त मठ त एक स ध रह त अस. तय न( कलल शकर च

प थ1न पढ'ल पद त आह.

च ल - प त तव चर

हल हल पय ल । जय तमह' । हल हल पय ल

पभणज, पह न वबद तय तल ख ल ह गळल ।।ध.।।

उप य त% क ट' । कररस । उप य त% क ट'

सखद0ख चय हल हल स शमव य स ठ‹

शतस%य1फल च स मफल( नवनव त

अम8त द1 आ वशन वपळशन मसतक वरत

फटकश सद शनम 1लय तश त% परत

चदमaशल भ ळ । परत% । चदमaशल भ ळ

अम8ततव च म त वबद तय ख ल न गळल १

दव दवच त% । ईशर । दवदवच त%

ह द'न चय मन न तमचय सपध—च हत%

अम8तवणलल र ह । तमच । अम8तवणलल र ह

बट' वववक च लव तरर त अनप न द ह

ज ळ' जगत ल । क7 पह । ज ळ' जगत ल

सखद0ख चय हल हल च वबद ज गळल २

अदम न

134
 स वरकर च कववत

42 टहद न8शसह
च ल - भ%पत खर( त( वiभव

ह टहदशव9-सभ%त-द'पतम-तज

ह टहदतपसय -प%त ईशर' ओज

ह टहदश -सaभ गय-भ%शतचय स ज

ह टहद न8शसह पभ शशव ज र ज

करर टहदर ष ह( त%त( । वदन

करर अत0कर ज तज अशभ-नदन

तव चरण भव9चय चच 1 । चदन

ग%ढ श परव तय न कथ% शकतD जय

ह टहदन8शसह पभ शशव ज र ज !

ह भगन तट गड गड च आज

ह मगन आज जयदग1 आसव म ज

ह' भव शनच १ ह पनह गजल ध र

त मह %शन भव न २ द न क आध र

गड क ट जणजर स र । भगल

ज हल र जध नय च । जगल(

परद सय-पर भवव स र' । मगल(

१ भव न तलव र. २ भव न दव .

य जगशत जग% ह' आज गमतस लजज

ह टहदन8शसह पभ शशव ज र ज !

ज शणधद हदय च र मद सशशर डलव

ज बणधद प च श ह'स शत%चय झलव

ज यव9 क%टन त त खल स बडव

ज शव9 बल नमत स पदतल तडव

135
 स वरकर च कववत

त शणधद हतच कमš । र ह द

त बणधद भ बडय ज व । ल ह द

त शव9 श ण त म ज । व ह द

द पनह मत त टदल( समथZ तज जय

ह टहदन8शसह पभ शशव ज र ज !

अदम न,

136
 स वरकर च कववत

43 आक क
मद क त

हम द'चय वसत करन , गवहर' ज घर त(

जय चय कलपदम-समचय(, आथर' सज क त

ऐश एकय सकल-ववहग-शण -सम ट सप 1

श प क ल प शमत न क7, सवपग म पद न १

त क तचय सह खगपशत सपवष [त श प(

ऐश , सवतव ववसरशन, पद' आपलय उचच क प

व ट त र तटत जइ त क सळ अतररक

य भ%भ ग अशचरशच शशल -ल हस ह य ! पक २

क क म ज ग शन अप क कच ज डप( त(

पक द च(, टदवस अधम -व8वतन( नत ह त(

दपतय चय उदरर तव तय , जनम र प वल ह'

श प धतव( वपतर ग त क कच त मल ह' ३

म त ब ध परम कतक( भ%वट' प ळणय श

झDक घय व मज परर गम पव1तसकधदश

सवपन ग ष बरळत सट( व दळ चय ववज चय

म ज¯ त¯ त( अशभ ग न द हद भ शतयचय ४

दत पम( करट-घरट -म णज य त कय1ब ळ

म8णतपड चय जनक कवल , ल ल वह वत ड ळ

ल ग दष नख शशवशशव%, घ र फ%तक र य व

क š क णय कळत न रस स णजभन( झर व( ५

नत यत सहज मजल ज¯ उड य स क ह'

तय क क च कळप शनघत सगत त मल ह'

त¯ च तक र करशन सहस , ग8ध आ सस

ज व म त( बघशन, मणखच( ट कन म स भ ( ६

ग त ज(वह करट वधन क7टक पaरष त(

उणचछष त( पळवशन हळ% ज त कaशलय व त(

137
 स वरकर च कववत

व ट लजज ववषय मज त(, म जव( झ(र घत(

शसध-प8” शतशम उसळत , भ त वiषमय तय त( ७

ऐश एक समशय शनघत सगत क क स र

ज त ज त चकशन शशरलD घ रश क नन र

क क म ज भयववकट तD एकच ह क झ ल

असप8शय त कव अहह आग अग शस ज ळ' ८

सD सD फ% फ% कररत सटल दवव1ष च फव र

स र( व त वर भररत क लक%ट त व र

क णय आकष1ण अणज तर भद'ष स पड% न

ह ह 0क र सहशच उडत ख लत क सळ%न ९

झड' जiश स सटलय क8ष पचछ‹ शर चय

र ध न(च कहरर कवणय , घ रश गवहर चय

फ%तक र' तय दहनवमतय , वग त न वर न

पक प [सम टपटप भसम ह त जळ न १०

म ह' तiश अवशशच जर' क र ( शभनन स च

झ लय( फ% फ% घनरव मद नमत त ऐकत च

प णजवह सटत सहस , भ%क ल ग, मसड'

नट पख तशन, सळसळ% ल गल दत तड' ११

ख ल न तय भयद कहर( खशचत स% कर न

औतसकय च नव अवशत ; ल टटत त वर न

म द वग( बटड न उडत अतर ल त ख ल(

आलय( तD तD शवण पडल ह क ‘ ग ह य ! ब ळ ’ १२

त र' त र' जनकजनन गवहर' घ र म झ

आत जD क7 अवश शशरन भसम ह र तDच

र ध शन सव गशत, टहसडन तय शस व ह शन म ग

य जD अद'वरर तशध टदस सवपन व सतय व ग १३.

श8ग श8ग मलमलमऊ चवबत तय नभ श

शभ श त शगरर पहडलय मघ-कप 1स-र श

वपज र' ह घसत सहस तय तन य तय च

138
 स वरकर च कववत

पक घ त ववटकररत नभ च लल पज तय च १४

आह जD तय भयद कहर प स%न उच क ह'

पक दह शनज पळभर' त लन सतबध र ह'

र ह' र ह'नशच तडक तD व कड र ख घई

घईन तD कहरर णखळन त रस त व ज ई १५

प गत 1नन कण ! न त( गवहर ! करकम 1

द घ, घ द, लगटशन खग , घ र आघ त मम [

ह ट ह , तD उपसशन फ मत आवह न फ% फ%

द, त यत दशन ववळख म ररत तय स गफ% १६

क ह' तय च धरसट अश र9बब ळ झ ल

दत वक ककचनखर , घ सत ध र आल

झज झज वरर उसळन आपट व तस त

द घ द घ पशत वबलगल, झज घ य ळ ह त १७

झ(प झ(प धरपकड तD चचम ज ववख र'

एक एक7 मडपशन फ स पड ह अखर'

भगक ध( गरल वमल च ववलय उग द ढ

पचछ घ त( उडववत ववज ह ण ल भ% तड ड १८

द रक म मशध सटतस पटल ब जiस

शतस त णखळणखळववत अबर' उच तiस

मम [ तD द भयद ववळख चवपत ववधद झ ल

ह ह ! पक ररपसह पड ब जiस ववझल १९

चच%म ज करकचशनय कठ त र9 ओक7

ओक7 र9 ववहग वळस चपत वक त क7

स ड'न ह खग परर फ ; ह न व त लपट

वi-य च तय जटटल पल ह' झज घ झDप व ट २०

तय च तय च गदमरशनय श स अत शचक ट'

तय च तय च शशशथल टकमप , सशध स ध%शन तD त

पक -र ज सकल बल त( खच1न प -घत

त ड' फ ड' ववकल वळस, र कर हष म त( २१

139
 स वरकर च कववत

क7 स%ड चय गळन पडल रजजच च बक च

प दह शनज मग कर' वत1ल क र स च

मधय( प सहशच वमल तय पभ व न ? मणय श

व ट झDप रवव सपररवष सवय( ह धरश २२

ध प दत ववहग पडल दर% ज भ गलल

मललय ह' ववभय न धज सपश[ जत णजत ल

शन0शक त अशचरशच जयश पर' म ळ घ ल

सपध 1 दत मजस सखय , स गत( सतय झ ल २३

त चच%, त ककचनखर(, हiमपकमपभ त

ऐट'च त जय-शशशथलत , प ख श ध त ह त

ग व त क7 पबल लव ( ज स ठ व( न म न

वह व( व ट ववहगपशतच तय च मय प टर २४

दप 1च क7 सतन ववलस, उननत वकत च

शaय 1चय व अशसदललत श(ग आर9 स च

क7 क ळ च शतशम पकडत आकड ह गळ च

चब% चच% ववहगपशतच ल भल ज व म झ २५

“ य ग गह' ” परर पररसत आत1व वपतय च

गलय( न ड'; तळमळत य न जह' अलप स च

तD तय न न टदवस-घटन -शमश स ववशचत

घत घत , सम8शत अघटटत रगव सवपनशचत २६

प णय च तय म8दल तनच क7 जश सज ह ई

आ वक ववहग मज त द डग घ ट घई

मम [ मम [ अशभनव कल ! उ0 ! टकत ग ड ल ग

तD क7 म त मजशस टहसड', ह य र ! दर% र ग( २७

ब ध क ध( अहह ! तनय, स ड न द शस य चय

य चय सग( फसशशल मल , सकट' व दळ चय

वपड ख ( पडशन घरट', झDप ( सवसथ स च(

स ड% न त( समरशत तज क ड हळ ह शभकच २८

व र तDच सटशत. उठत घ र अध र, भ र(

140
 स वरकर च कववत

पज1नय चय नभ लवतस, शसध थiम न स र(

पय ल द र पक8शत सहस ! द ल घ व दळ चय

झ प ळय चय वरर धरशनय स खळय श ववज चय २९

तD दD क ध दत डरकत मघ शधपप ड आल

अनय नय श धडड टकर दत आमह सम र

स र' द घ मशध पसरन पख मधयसथ जiस ´

पक श भ अधर तरत दD नग प%ल तiस ३०

बiस% सव र' भरशन वरर क7 दD अमह' अबद चय

चच%च अकश रतवन मत कभ त तय चय

गलD डaल( दवटडत तय क7 मह त टदप श

गलD गलD मण मय कणय प%व1टदडमद'र श ३१

र जथ( रशत, मदन ह जथल ह य र

आलD आमह' अशभनव अश रमय र जय स क

हiम हaद तशन णजथ उष0क लचय ठववल( ग

म गš म गš सखमधमय चतन टदवय रग ३२

तय रग ह' सरपधनचय प चक -य भर न

झ लD ल ल समर कररत दग रग त आमह'

आलय आलय गगशन गगशन, कaमद'चय सर' र

नह लD पय लD भरशन भरशन तय त ह प -पय ल ३३

प णय चय तय ववपल तनच म सल आथर न

ग द' जiस दकल-दलई तय घन च कर न

भ स म झ णजवलग मल ब लव य हद श

ज ऊ गलय(-परर न शकल(, ह य ! ह ! ज वय श ३४

गल ग त( णखळशन सहस , य हल% न चळ% ह

म त( स र टह ववशत क8म क7ट ह स शन ह ! ह !

लजजन( तय अशधकशच झट(, भटणय वiनतय

ऐश कष तडफडतशच र म ल ज ग यई ३५

तiश च म कळत न क व मल ह' शनघ ल(

सवपन तiश तडक वववपन क लचय थट आल(

141
 स वरकर च कववत

वपज रन शगरर पहडलय प र गल( घन न

क ठ(ह' त णजवलग पर' ह य र ! ह टदसन ३६

श नत भ त समरत दशयत म भर' र न श क(

तD तय एकय नभ उतरतय टदवयम%तyशस दख(

व जय च डलववत घन घ वह व ! वह व !

प य जय चय वरर जडववलय च दणय तय खड व ३७

मचछ क( त गटहवरशन मतसणननध दव आल

तय श प च मजशस कशथत प%व1व8त त झ ल

‘ ब ल, त% तD गरडतनय ; ल भल स जय त(

व छ‹ त ह' प यवश ग, त कय1 क7 एक त%त( ३८

ध%ल म ज ववकल ववरह( ढ शळ त आसव न

ज त भDत ववषधर णजत प टहल( मय सप 1

यषमतप सशच न तमचय व8द म त वपतय ह'

उद र य प य तमच म त उ0श प प ह' ३९

ज न ह( दवशन बघत तय अ त व श क7

स ह गलD परर न मम ग, स ह य च च त क7

ह त स र कलह करव ! भ डख र जन न

प%वy कड' वपकववशल गम, त ज % सतय म न ४०

म त(च क , कलह बघत हaस क नवट?

त च(ह' म परर अशलकड क टढ क न वह' त( ?

ल क थ 1 मय सतत झटत न रद न( पर (

ग त थ ड(, चकशन कळह' ल गत ल ब ग (’ ४१

ब ल%शनय हदय-भरत(, द व% आभ र अज

एक एक7 सरमशनपढ( म पड( नष-सज

आश स न तवररत उठव दव, त¯ पवतक ह'

पभव जन( पभकरर कर' ध डणय ध ष य1 प ह' ४२

फ ट% वह व( करट-घरट( एक क7 मय खज व(

क ह' व8त ववषम करर त( श पव8त त ठ व(

ईत( प%वy वयसनसम ज( अधक र त णजक7

142
 स वरकर च कववत

टदवय ल क7 तजशस अणज त( पम अपy वपय क7 ४3

मथ य च ववषधर-ववष( ह व त टदवय-ग म

झझ -झDक मज अनभव% ह(शच उलह स व ट

क कसव सथय करटघररचय ज व ( म8तय% द त( ४४

पक म ज पबल तणझय ग ढ आशलगन त

ममš ममš शशवशशवतस चवपल( ज वय त(

त कय—चय य करटगशतच ल ज त कय 1 ! तल ह'

यई ! यई ! णजवलग खग , न तर' प जई! ४५

आय 1

रशतन(, द णकणय न(, अनकपन( पर' तव य व(

र मह न टकव द स ग न पर' टहल नय व( ४६

‘ हD ’ त तझय ज वन ह(, ‘ न ’ त तझय मर व णजच( आत

म%शत1मत च महतव क क म धयय त(च त% महत ! ४७

अदम न
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------
४७. जगनन थ च रथ तसव

पररचय - जगनन थपर' य कत जगनन थ चय रथ च शमरव %क पशतवषy शनघत असत. त शमरव %क

एक उद त व ववश ल पत क आह, अश कलपन सच%न शतच( व 1न य कववत(त कल( आह. य त

ववशशनयत जगनन थ गत च अश जपललय टदक? णकशतज चय रथ त बस%न क ल चय अतट उतर वरन

कठ( ज त आह य बदल स शय1 पश कल आह.

च ल - हसतमख तर स रख

ऐशयZ भ र' । य अश । ऐशयZ भ र'

मह र ज, आपल कथ न कठ( शनघ सव र' ।।ध.।।

टदक? णकशतज च दiद'पय रथ तझ सटत

ह क लपथ चय अतट उतर वरत

नकतक च उठ धर ळ परत

यगक श१ दर' । म गत । यगक श दर'

143
 स वरकर च कववत

मह र ज, आपल कथ न कठ( शनघ सव र' ?

पस% नयशच पर' । पसतस( । पस% नयशच पर'

शमरव %क ह' टकमथ1 अथव कठ( शनघ स र'

१ ह' जगनन थ च शमरव %क जय क ल चय उतर वरन यत आह तय क लपथ च यग( हच क स ह त । त

स8ष ववक स च रथ धडधड पढ( ज त तस म ग 1वर चरड% न उधळ%न गललय नकतम शलक च धर ळ म ग( उठत
आह.

दजय कणय द र' । ज वय । दजय कणय द र'

टकव कवळ शमरववत यऊ परत शनज ग र'

ह स%य1शत चय टकत मश ल जळत

मधन च शत वशध चदज शत१ ह उडत

सरसरत ब ह ध%मकतच सटत

टकशतद आण तर' । ह'टह त¯ । टकशतद आण तर'

उठ चमकन र वत२ पर तन शतचय अधक र'

ज व च च टकत । कथ य । ज व च च टकत

रथ स जगनन थ, तझय य ओढ% ज झटत

जव ल मणखप97-। प सन । जव ल मणखप97

-मजज वपड पय[त पसफटटत ज जगत

१ द रक म त ल, शष न( शनरशनर ळय स%य1म ल त ल चद-आज पक श र आण क ल(करन म गम%स दख ल

उर नय( अस चदज त स रख ववझ%न ज र ज चद- तय चय जय शत. २ म%लर वतम1ह र वत0 ‘ आस टदद तम म%ढ
पसपशभव सव1श0 ’ टकव भaशतकश सदष य जडदवय ववक स घत घत तय तच चतन , ज व सफर ल गत.
‘ उठ चमकन ’ पन0 त सघ त प8थक? ह त च ज व, जय त नष ह ऊन जड म ग( उरत(.

उचशनच प ठ‹ । पढशत व । उचशनच प ठ‹

गशत१ शततक7 तव रथ झटतस ओढ य स ठ‹

इचछ त आण य भ%तम त वग चय

ओव%न लग म तझय परम-इचछचय २

144
 स वरकर च कववत

तय अतट उतर वरत ह क ळ चय

खळत ह अतल ३ । रथ तसव । खळत ह अतल

मह र य, आपल कथ न कठ( शनघ सव र' ?

अदम न,

१ जगनन थ च रथ ओढणय स पतयक ‘ गत ’ च घ ड झ ल आह. मजज वपड त ल रस मधय( ज( सपदन ह ऊन

भ वभ वन पकट ह त त तय सपदन प स%न तD जड त ल भaशतक गत पय[त सव1 सफ ट-ववक स-‘ पगशत ’ ह
जगनन थ चय मह न ? शमरव %क7स पढ( नत आहत. २ जस घ डय चय वरवर सवचछ टदस -य वग त
धनय चय इचछपम ( हल र लग म गDवलल असत . तस ह सव1 भ%कम त चय , वसतज त चय वग त
ईशरचछच , परमपव8त च रणशम ओवलल आह. ३ जय ल तल न ह', घर न ह'; अश पथ न(. शनह—तक-
शनर वलब -इतय टद त णतवक सदभ1ह' तय शबद न( धवशनत ह त त.

145
 स वरकर च कववत

44 स%तध र स
च ल - त% म झ यजम न स रख

स%तध र अपल । जर तरर पडद ह उचल ।।ध.।।

“ य दशय चय पडद म ग( कशथशत क मजल

रगभ%हन रगककच १ आशयš खचल ”

“ वतरगव ट' एक शतथ( त , त मधन सकल

दशय सह नटवग1 शनपजत आमह' प टहयल ”

“ इतक( नशच परर ववशचत व ट'मध%शन तय सजल

स%तध रशच सवय( उपजत आमह' प टहयल ”

“ कसल व ट' कसल घउशन रगवबग बसल

सवशशसत त स%तध रच रच इदज ल ”

“ पतयक स पम दसर( हव( क सय ल

पडद म ग( आमह' अध0क र प टहयल ”

“ सवय(शच ह त अधक रमय आत प हतय ल

आत ज उन पडद चय क7 आमह' प टहयल ”

“ असखय ! एक म ग( दसर , दस-य चय शतसर

पडद म ग( पडद कवळ आमह' प टहयल ”

“ प टहयल( ! पतयकशच कशथतD प टहयल तय ल !”

वदत स र ! आपशच स र म न% कव ल ?

उचल उचल ! व न ! धनयच मम आतम घ ल

तझय जय( य रगभ%शमच रग प टहयल !

अदम न

१ रगपट

146
 स वरकर च कववत

45 अजय च( रदद र
च ल - भ%पत खर( त(

जय घर प सन म ग1 सव1 फट र

य र घर स म ग1 तय शच त स र

ऐक शन तझय भ ट चय

गपप शस ग ड तय तय चय ,

घय य शस ववस व म झय

ज व शस य घर' तमचय

ठ ठ ववत थकलD ! अजशन नघडत ब र

आत%शन तझ त बद सद टदत द र( १

ववसत 1 अनत भ%म

कव टह क चय ध म

ठ ठ ववत बसणय ह%न

घईन ववस व लव म

यईन पनह न तझय घर जय च र

ह' वजकटठ श बद सद टदत द र( २

जय ग शत कथ र ज चय

स नरर र जव डय चय

म पथ( पर तज चय

ज वय घर तय तय चय

च ललD यग चय क शशशल गण त र

तD पथ -अशत घर एक तझ( त( स र( ३

दद भ नग र श8ग(

गज1त धवन च दग

क शतच व र र रग(

बभ न न चत नग

म ज त शमसळ%न तय त तय पथ( जD र

अत शस उभ( घर त(शच तझ( स म र( ४

147
 स वरकर च कववत

क ठ%शन आ ख क ठ(

शचत न टकमवप कररत त

ह' शमरव %क ज म त(

नटनटशन थटन य व ट

य ररघ त त तD न चन चत म र

पथ शशर समश न ! जय त तझ त( घर र ५

स डन गलबल स र

एक नतपथ मग धररल

दत शत त रक जय ल

ओस डश उजड ल

चढउत र घत उचशनच वळ र

अणज म ग1 त टह य तय शच घर स परर र ६

जरर र जम ग1 ज म ठ

तणझय शच घर च त त

घर अनय असलशच क ठ(

य अरद आळ'तशन त(

म मह शन अ %चय ब गब गद तशन र

टहडन बघ( घर अशत तझ स म र( ७

घर दज( ब ध दईन

आपल( क उघड'न !

य यत अस च लन

बसव न स डन यत

ठ ठ ववत अणज म मह शन पनरप ब र

त तझय घर च बद सद टदत द र( ! ८

अदम न

148
 स वरकर च कववत

46 मर नमख शययवर
पररचय - १९११ त १९२१ पय1नत अदम नमधय( तरग त ववन यकर व च पक8शत एकस रख वबघडत ज ऊन
कय वर ज त क7 क य अश डœकटर न दख ल भ शत पडल असत न व कवळ थ डय श दध वर र ह%न अथर स
मटहन ग त णखळ%न पडलल असत न तय न मर बर( अस( व ट% ल ग, इतक(च नवह तर त( एकद अगद'
अथर श यऊन ठपल(ह' । तय वळस म8तय%चय तय गभ र छ यख ल ह' कववत तय न शलटहल .

व8त – वiन यक

य म8तय ! य त% य, य वय पत

शनघ ल शच असशशल जरर य तर' सख( !

क मजशन ज वय शभव त ह' फल(

ह' द क( रसरश त सकशन ज वय

भय व( त( क मह न तजशस पर' म ?

म झय पलय त टकत प त र टहलD

तरर न सपत च अश असशत आणज य

अश%चय मटदर च म त र टहलय !

य, तय जरर नiवद असशस भकल

आण जर' टदवस अस अजशन तर ह १०

तरर लह नथ र अश असशत सपल

टदवस च क यZह' बहतकरशनय ,

त डज ड करशन पर' फडल ऋ (

जनम णज1त ज ज त , ऋवषऋ पत

शशतजनन चर त थ1 सवन कध ,

धरशन कध धवपद शस सत-तत चय

आ ह' आचरन एक तप अश

आशचय य समश नभ%त तपसय

दवऋ , फकशन र श8ग, दद भ

धडड धडड वपटशन, आण त अघ टडच २०

चढवशन त¯ हलल सहस शच जय पल

सटल रघव र च पथम र ज

आण तय शच र यज गन त पटलय

149
 स वरकर च कववत

अणसथ अणसथ, म स म स, इनधन( तश

जळत जळत आज अस शष र टहल

र ख यaवन च मम ! आण मह शनच

फड य वपत8ऋ शस आणज अह म

श स त( अनसर शन, दतववध न(,

शनपवतकतव व ररयल0पत अणखल ह(

अशभनव भ रतच मम ! जथ जथ क7 ३०

प ळणय त ववकसतस नयन-कमल त(

तथ तथ म च बघ( स8ष -कतहल .

नव उननशत श ल भ लपटशल टदसत ज¯

उदय नमख तज तर , त¯ पन0 पनह

म झय ह' उदय नमख ह शत हद' य

आश नव, आक क उचच, भ वव तय

आमशचय वश चय गaरव शचय -

भ रत य कवल न , म नव यह'

वश चय गaरव थ1 ! अणखल म नव

यaवन त अनभव न यaवन स म ४०

आण वपतर म झ त पमतप1

यइ सख( म8तय , तरर-असशत ह' अश ,

त डज ड करशन पर' फटडल ऋ .(

आण बहतकरन य असशत सपल

टदवस च क यZह'0यदप कध

उगव ह टदवस१, कध म वळटह व ,

कमZ व कव , कश क य1, य टदन

य ववषय पच ग(२ शभनन, शभननच

भ ट आण पणणडत ह कशथशत मज कथ ,

तररटह ल कसगह थ1, ध र पत ५०

म नव य आतयशतक आतमटहत चय ,

सजजन शस गमल अनक%ल त च क7

150
 स वरकर च कववत

क यZ मय धमय1 अश म शनल , अ

तदनरप एक च मह %शन ज ठर

मय म झ भ र अस उचशलल मद(

१ अथ 1त ह ज वन. ह जनम ह च य च आरभ आह क7 कवळ रप तर; मर ह च अत आह क7 कवळ

शतर ध न ह( क स ग व( ? २ अथ 1त सम8शतपभ8शत गथ. सम8शतक र, ततवज न -नiक ऋवषय1सय वच0 पम म?
।

यथ शव9 यथ पररणसथशत न भशगत

धररल( त( वत कद वप टकमवप न भय(.

सतकल, अवयग दह, परम दय ळ%

जनक आण जनन त , तय हन टह क7

व तसलय(, पणय(, पशतप शळत तस ६०

अगज, ज अगगणय त पस मध(;

म%त1 ववनय अनज अस ; अटदत यस(

पय च( पमपणय; धनय आण त(

धयय महत ?, दई ज( ज वन पत

स थ1कतव मनज चय , क वयमय कर'

ज( आय0क ल त(, प%त चररत ;

तप क ह', जप क ह', यश क ह' त(,

क ह'श म नयत टह श रदशचय

र जसभम ज कववरतभ%वषत ७०

च णखयल रस न न ; हशगयल त

शतभ%जलव यलशलत शतसगध क7

पच गन मशधल तय पखर भ जतय

उत प प सशन तD प शतचय मऊ

णसनगध पररषवग पय[त सव1ह'

श तल, श त ष , उष अनभव यल

कटटबधसपश1१ तस; पररशसल टकत

सवरशत, शतभ ष , शतग शत नवनव

151
 स वरकर च कववत

शतमजल कठ शतल-आण म8तय%चय

शतकठ र कठ शतल घ र ल गलय ,

न न जन, ज नपद(, ज शतववशभनन ८०

१ ह शबद च शष थ1 ह तय सव1 रपक च म नशसक आण भaशतक अस द न अथ1 कर'त आह.

दश टकत दशय( त , भ%शमचय मह -

सगह लय त पररभमत प टहल .

सरप त(, सरख त(, सलशलत त( अस(

प टहयल( ड ळय न टकमवप तरर जय

म8तय ! त ड ळ ह झ क त% सख( ।

-झ क (शच आवशयक जरर गम तर' !

क7 सरख प टहयल(-टकमवप पर' त( !

प शत ववपल0 ववरह शचरतन ! नव वय ,

पaढ धरधरटह न ज शकशत त लणय ,

त च धर भर उनह त त ल ( घड ! ९०

मह शन अस अजन अपर'च र टहल

खळ च हaस हसत च दणय मध(

य आयषय चय मम ! तररटह ज न

क7 न यय त च टह हaस परश

झ ल जरर आयषय च शच सव1 त

न8पशत कर' खळ एक; आण प हन

इचछचय ब ज फल भ ग ल गत

इचछच ब ज(च तय त टफर न ;

आ अनभवन क7 एक भकच

एक जव न( ज त8शप ज हल १००

त8शप सहस वय ह' भ जन मळ(

असत( क7 शततक7च आण तश च ;

-म द तज अनम दन सपव% अस

ह ज वनलख इथ(; प8” य जर'

152
 स वरकर च कववत

प8”( ज पढल त म गलय तय

प8” च असल पनरव9च तर' !

मय असत टदवस नस वयथ1 गमववल

टदवस सत च(टह मह शन द0ख न मल .

-भ शत उद च ह' व ! म8तयचय म8त

जरर असल तय अध0क प-लतल ११०

फलत दजय १ टदवस च( फ%ल तर'ह'

भ शत न मज, क7 यथ( पररल( अमह'

फलत आण फलत त(च, कशथशत त शतथ(.

आ म पर य कषलD अस(

ब ज( क7 त त ज शनवडन टदल

तय न च अतयतम मह शनय मल

पर फल श ववरटहत. “ त% तस( जर'

वत1त ल समपररणसथत त अनयह';

तरर ल क ननशत-ववन श ह य न अस(

वत1 ” तस(च वत%[ यत मय सद १२०

कल आब लय. ‘ जस( अनय तझय श

व ग व( मह शन तल व टत( तस(

त%ह' व ग अनय श ’ सतवचन ह(

म अनपशल प ल य कषलD अ

जरर आपदम1 सवय म शनल तर'

त इतकय सतवच क7 धम1च २ सवय(

ओपशन द आपत चय शच मज कर' !

ज¯ टहरवय गवत चय ग र ग शलच -

वरशन दह प वल च अग मध(

क र ग र त कध म टफर( तध १३०

१ दजय टदवस च( फ%ल - पनज1नम. दसर जनम असल तर त कम1फल पम ( असत ह' उपपत ह' सतय
असल प टहज. पनज1नमव द' तस(च मह त त. २ धम1च सवत0चय रक स ठ‹ कध कध आपदम 1च हतय र
उपसत .

153
 स वरकर च कववत

आतमaपमय त मरत शचत शथज न

टकशतद तरर चर अकसम त च लत

सतशभत ह ऊशन रह वत घटटघट'

क ह' कलय टह तय तर कDवळय

गवत च अकर दखत ल य भय(

प य तय वर' नय पड% शच क7 पढ(

ह त च घ स कध हटशन रह व

ह त च , क7 णजतक7 तय त शशत( त

ब ज(च नवहत क य ? ख तसD अमह'

फल त( त( भ घ त१ ? आण कशधकध १४०

मज पडल( भय क7 मज वड ल गल( !

आतमaपमय स जई वत1णय त ह(

मन म झ( अनसररत मज पद पद'

मर सम द0ख ह य प हन जग

प% 1 असभवशच तय आचर पर(

तररटह यत मय कल ; अजतमळ(

व अशकयतमळ(च पद कध जर'

सखशलत ज हल( असल तरर असल त(

मह शन भय उद टह न . समश नभ%शमच

परतटपदश ज अन ळख शतथ( १५०

सखकर पव स करवव ज( अस( अस

ओळणखच( पत अमह जवळ तय सवय(

१ ज( ज( ख ऊ ज व( तय च तय च हतय ह त अस( व ट% न घ स शगळ%च नय. फळ ह( भ व व8क च गभ1च

ह य. ज ज न रळ आप ख तD त त एक भ% घ तच ह त , अस ववच र जD जD स%कम ह ई तD तD

जग अशकय शन अन शत व ट, वड व%न गलय स रख ह ई.

भगव न श क8ष च(-श मत ग8ह

शच न च ! ब गह य शगन मवप

154
 स वरकर च कववत

‘ कणशत ? कलय क8चच त त दग1शतम ?

नटह गचछशत ’ नटह गचछशत स गत अ

त शनर'शर१-सवभ व-व टदह' मल ;

मह शन जर' सतयशच ज( वदशत त, जर'

सवग1, नरक, जनम नतर, बध, मव9 व

शनजकम 1च च पररप क क7 तर' १६०

मर च वस जय म णज उघडत

तय अदष नगर शतल अशत सरमय त

र खवशन ठववयल असशत बगल

आध च आमह सतव भरशनय अमह'

कम 1चय , धम 1चय शनयत ववस र !

परर जरर क7 सवग1, ज व, बध, कम1 व

ऐटहक त( इनदज ल म त, क7 जर'

सघ त तपनन भ व म त ज व ह

म8तयप8थककरण अभ व त२ ओसर

तरर सव¼तमशच ! मर एक सषशप १७०

अथव पतयक मव9 ! पचह' अस

शमशशत भ%त श प8थक? म9 ह उन

ववहर त सवचछ नवय शमश तन ,

व सवय(शच, व श%नय ! इदधन तस(

१ शनर'शरव द', सवभ वव द'-बद स रख, स खय स रख. कम1फल च व पनज1नम च शसद त तय च आण

सशरव द' श क8ष टदक च एकच आह. २ अभ व त0 च व 1क टकव आधशनक Positivist Compt, Spencer,
Mill, Haeckel, पभ8शत पतयकव द' ततववत मह त त त(च खर( धररल( तर'ह' शचत न ह'.

सजचय आक श ववपल श भन

ववपल तशच ह म झ ‘ म ’ टह क7 जर'

ववश चय अतटह1त ‘ म ’ त म वळ

तरर मर ! मर न त% ! मर मव9च !

-ववपल तशच परर ! ववनत इतटकच अस0

155
 स वरकर च कववत

य तरर यउशन ज झटकन तझ

दल½टकक ज जग त, ल क ज तझ

दष कररशत, त नशच क7 असशस त% सवत0

शनद1य व शनद मह शन-प हन तल

आल च क ह' परत क7 न त

स ग% त% क(व त( !- परर ववशषत0

म8तय ! त% अवपयस जगशत ज( तझ(

सiनय, परससर, प डक ह( टहटडससस(,

र ग च( कर अस, तय मळ(च क7 !

म च न क7 परर अज तशत% ज जग ,

तलय जय वपयवपय टद ह शन, ल भ तय १९०

भगव न ? श गaकम पत टह भ सल

र ग जर अवपयच 0 ‘ ल भ न दज

आर गय सम जगत ’ धम1पद वद

तररह' ज क तज नघडत लच

सवचछन( दरव ज, दग1 त हठ‹

णजक ज वन च त% ध ड ध डह'

र ग चय सiनय च ग जतय शतथ(.

१ धम1पद – ‘ नह र गसम ल भ0 सतवष0 परम धनम ? ’ धम1पद. समथ [न ह' र ग अवपयच ह त . “ दह' च ल
आर गयत । ल भ न ह' तय परत ” अस( त मह त त.

म तD ज नघडत ल फ टडल तर'

ज रशच, त द र( उघडन सवय(

य म झय गह च , सव गत अस २००

अशनव य 1 शसद तझय ! मह शन शकय क7

य तरर, ह अणखल-व र-व र ववजतय !

एकल शच, अपरससर, आण अकसम त.

परर अशकय जरर त( तज एकट( तस(

य (च , तरर तय ह' कर प डक

156
 स वरकर च कववत

र ग चय सiनय च क भ स सणय

म अस(शच शसद आणज द न वतसर(

प हतच असस त% मजशस ह अस

शरपजरर णखळल ! जय मधर ल गल(

ज वन तल( मध, पक श चकत(, २१०

प शत हद त म तय सव1 सख च(

म%लय मह शन म8तय%चय य तन टह क7

समजशन कत1वय सह% शसद अस(च !

अदम न,
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------

157
 स वरकर च कववत

47 मह स गर
पररचय - ववन यकर व न मह स गर न व च शसधयद व 1न कर र क ह' सग1 शलटहल. तय त आरभ

कथ नक च न यक आपलय नaकवर बस%न स गर ल सत त जशल अप1 कर'त आह व लaकरच तय स

शत%च एक र तर' टदस% ल ग%न शतचय श यद करणय च पसग ओढवत आह, ह द न पसग वय9वव र

सतबक पढ( टदल आहत.

व8त – वiन यक

ववटहत-कम1 पणयप%त ब मह शचय

अशतम अधय [शस समदरशन गभसत

भगव न ?, आत शच कठ( पणशमशचय

अत0परचतवरर सतवर पवशत

चबशनय दत मधर चचलत त

ववरह तसक दशयत तय ; ल शल गल ब

ग ल तशन थरथरत; थरथर( हद'

नवज वन; नखशशख त चतन नव !

मल नमख प च घ पदर तम च

शतशचय स जशस टदवस य पत शचच !

सवचछ श त गगन न ल, श त-व8वत ह

स धय-सम शधसथ त(वव न ल जलशनध

नaक परर एक म त श त जल ह

ह' पव सपट अश त गशत-यत टकत !

कळत क य ह नaक ! क7 पव स ह

क ठशन तव आण कठ( त( तल बर( ?

“ ह ह कववर ज, णजथन आण क7 अह

जथ तझ त% पव स कररशस0 ह( खर(

ज ण तस णजतक( क7 मनज ह तमह'

शततक( त( नaक ह' ज तD अमह' !”

158
 स वरकर च कववत

टदतल नaक(त सदढ, द'घ1 रमय य

उचचतल नaय शयन१ उचच ववचरत ;

भ वशच क7 म%त1सज त शतच-दय ,

द णकणय, प शत, भ शत । आण भ सत

भ सशत न अलपसज भ व, त तय

मधयतल ; आण तल लप-सजस

कळत टह न कषत शत ज सद शतचय

धर थ1, प चक पररम ज1कटह तस

क 1ध र आण हदशय ज त त शतल

क य, क य नaच व ह य अमह ल २ ?

उपभ शगत उचचतल म9 व यत(

तय नaय शयनजन त एक ह यव ;

गभ र क8शत ववश लवक वदन त(

बमहतज भ सवर उतस ह त नव

शचत क7 र ष च अणखल कणय त

१ पव स . २ न वल न वच हदयसथ क 1ध र ठ ऊक ह त क य ? आण आमह ल तर' ?

धर थ1च शनशम1त तवव तय च(

पशतभ -सपनन भ ल ! त तद शतथ(

एकल शच अनक त मतसय वच(,

गगन ख ल च गगनसम उद रश

प शमतस कव महचछव9चय यश !
* * *
सहस तD नaकच नयन-टदपववत

तजसव लकलक ट गगशन कDदल ,

त मशसच गभ1प त ह उन यथ

एक एक7च टदनभ% स डल

भदशनय घनतम शस, घ ब-य तय

159
 स वरकर च कववत

नaकत( एकवटशन णखळशनय घर'

त पक शलख घटट-म त, ज(वव य

च द'च त णखळ शच घसत अतर'

जD जD तय चकव% त शनसटत तर'

तक टकर तD तD शतकडच त वर'

आत तD उच ख त हटकत

क —ह' थ बथ ब कररत व जशत,

ह य मर ठशच ! मर ठशच ! त-शतथ(

टकर चदजय त च णजथशन फ कत

लव थ बत, लव ध वत, न व शवट'

थ बल च, सणननध यत शच ररपतर',

धवन द कप न ‘ मह र षभ%पशत-

नaव ह ह' सल म आगलनa कर' ’

‘ पशतप म !’ मह त मह र ष-र -तर'

अडकवन स दरच तरर शतल धर'

* * *
धडड धडड त फ तD आग ओकलय

सहस शच सटशत आगलर तर'तन

बझशत चदजय शत आण पट घशत तय

जय त र तज चय हदहद तन

कणय [तन उच उच उभवन भज

धवशन धवनशत ‘ य ! अस ल शतथशन मर ठ

‘ धज व र धज व र व र ह धज !’

दमदमन शतशत तD दद भ उठ

धडड धडड त फवरर त फ त सट

शतद अधर समय चमकन उठ( !

अदम न,

160
 स वरकर च कववत

48 अटकवर जर'पटक
% भगव धवज ल वलय ट' ब तम
पररचय - ग म तक मह क वय च उतर ध [त, र घ ब द द न अटकवर टहदच

मह र ष त यऊन थडकत च त चह%कड कश पसरल व ग म तक त ल भ ग1व ग व ह' शवदसम रभ च ल%

असत न च कश पDचल ह( स शगतल आह. ह' ब तम खडय आव ज त जय ववजयग त च द र मह र ष-

भ ट न( जमललय श त8व8द स ऐकववल त( ह( ववजयग त आह.

मर ठय च ववजय च ग त( मह र षभर गDधळ' ग त असल प टहजत. य पव डय त आलल ववच र क लपशनक

नस%न त ऐशतह शसक दष य खरखर आहत ह( पररशशष त टदललय पत वरन कळ%न यईल.

फटक

ऐक ऐक टहदम त ह ! व त 1 ववजय चय आलय ,

उभय स त शतक च उगव स%ड णजटकल( जतय ल

टहस ह र ज व र द टहर १ द ह' तजल त¯ त च

सह द'चय व वय म ज र ख ह तस घ आज !

पळ%शन जय ज जयप ळ २ तव ह य ह शतच त¯ गल ,

आज टफरशन य तझय घर त घ शलत ल ट ग आल

ह य ल ववल भ रत-व वय स( ग य तय समर

बधबधचय र9( रगत जय त भ रत जन मल

१ द टहर - शसधच श%र र ज मसलम न पटहलय ववजय हललय त झगड% न र बळ' पडल .

२ पज बचय पशसद जयप ळ न( मसलम न श लढणय त अपजय आलय न( अणगनक ”( भक%न

दह नत प यणशत घतल.

ह य ह य शतव र ह य ह ! भ रतव बरद ई१

ज गवव पनरवप-परर त ग ई भ रतशत%चय ववजय १०

जय चय जय चय कटकत1वयशच दiव य ह( उरफ ट(

हतव र चय ग त हत श र सDच तय उर फ ट

अश% परर त प%व1कव ह , टहदवव पडतय क ळ च

तच फलववत ग त आज ह( टहदवव चढतय क ळ च(

धनय भ गय मम ! आज न मजल ग ( ज शतघन टह र

अटहद-हसत( घडलय टकव घ र टहदव सहर

161
 स वरकर च कववत

दव र'चय दश र'चय नय यय ग उ¸ शन0प त

धनय भ गय मज अटदकव चय ३ भ गय घऊ य व ट

धनय भ गय ह ग तय च(, त( धनय भ गय य श तय च(

जय थ1 मरतय लढतय च(, य व चशन ववजय बघतय च( २०

जयजयक र( भर अबर कर घर घर मह तसव

परम म गशलक, टहदम त ह व त 1 य आत शच नव 0

टहद-% व र च क7 श श( अस यशसव हट कल

आज टहदव जररपटक क7 पनह पDचल अटकल !

घडल( मह न घडल( ह त न स म नयशच व त( स प(,

शक वय कल महद शयZ हदय सखभर( थरक प( !

१ चदभ ट ल बरद ई मह त. २ र स - रजपत च भ ट न ग इललय इशतह स न ‘ र स ’ मह त.

३ व लम टक कवव. आय [चय शत%वर ववजय शमळववलय च( मह क वय अस( एक र म य ; त ग णय च( भ गय

व लम क7न शमळ ल( ह त(.

सवयप%तह' वदषšन शनज दह वरर जय जल

प कण म ज1शन शसशचयल( क7 शभजवशन शभजवशन कश कर

प%त प वन जल त दउशन प य शसधचय तय च ह

शशकदर कर' कल त तय स गढ% ळ सहस जई अह ! ३०

व र भ रत त थ1रक म गध तन ध वत य,

घसल तय हशन श घ पळववत पर म ररल घ व तय(

अनय क च अस शशकदर, परत भ रत-जत न .

अग ह' न तय( दणखल( कळल ह' न क क !

% ल तल शस टकशचत ? करसपश1 न जD कल
र जदक

कद दष न( भ रतभ%चय भसम ह उन ररप गल

य वरत ह' परक7 सन अग च न परर पटहलय

र जमटदर चय च चaक7 ह ण त म ररत क7 घसलय .

घसलय चaक7 पटहलय , परर न पढ( एकह' पद ध व%

आलय तiश परतय टकव णजवत शकलय न ज ऊ ४०

162
 स वरकर च कववत

आ पसररतय शतशमगल चय गळय त म स भर भर

घसत वग0 परत परत( क तय तशन ज त घर !

मदj यवन पषयशमत तय मदj ववकम शक तस

मदj ह% यश धम1 क7 र म र व पत जस

ज ज म ग( आल आसर श97चय क7 भर वर'

भ रत य यज श न चल तय चय तय चय उर वर'

कठ( आज त शक ? त बब1र ? ब णलहकह' ? व ह% कठ( ?

भ रत-जठर गन त जळ न भसम ज हल दत त त

गद पह र' भ रत य तदव1-वकत सरल त

ह य आण तदब1रत ह' भ रतयज गन त१ सत ! ५०

आसर सन सगळय ह' तय कध न गग तरलय च

ववधय द' व वल ड वय णजवत समर' उरलय च

हत हत परर प%वy घडल( कध ह' न त( घड कस(

हत कश ह' तट आमच ध र ब थट खङग अस(

सशचत प प च क7 अमचय म%शत1मत त पशतटकय

महमद तस भशगत म%तy, भषव त य सत स य

र जमटदर चय क7 पटहलय चaक7च न पर' अह !

थट र जशसह सनप ठ‹ शत न गव न चत ह !

शसधप सन हत शसधपय[त टहद-भ%म त उड

पथमशच परक धवज अपशतहत ! कध टह न घड त(शच घड ! ६०

धवजच उडत , तर'टह अवघड नवहत( शततक0कठ( कठ(

क ड'चच र जधवज क7 म डशत क ड'समच त

परत खणजर इसल मच गल इतक ख ल हद'

क7 ज त चय आतमय स च दभग करन घस मध

तय घ व न( वववहल प ह टहद क सळ% पद पद'

उभ स त शतक( त( सलल( शलय स रख( शतचय हद'

पर' आज त( शलय उपटल( आज त टडल धवज त र

आज णजटकल ह'टह लढ ई, आणज महमद-मद उतर

१ यद त णजटकलय ज ऊनह' दश त%न हसक%न दत आलय न ह'त अश अनक परक7य ज शत

163
 स वरकर च कववत

‘ भ रतयज गन त ’ मह ज शद'यज त%न शद करन टहदधम 1त शन टहदर ष त पचव%न ट कलय .

चदगप ज( पषयशमत ज(, ववकम-ववकम दर% कर'

शतपट दघ1ट सकट तय ह%शन शनरसत आज श श कर' ७०

समथ1 बघत र त म ज जय चय नसतय सवपन ल १

य ग टहदपदप तश टहच आज पतयकशच आल

शसधप सन सतबधपय[त शमळन त य जय

ह य उदडशच त य श ?द कर आज सन नसधयशस तय

घडल( मह न अस( न समज स म नयशच व त( स प(

घडल( तररह' हदय कशक -वय कळ सaखय( थरक प

जयजयक र( भर अबर कर घर घर मह तसव !

म गशलक क7 टहदम त ह व त 1 य आत शच नव 0

टहदव र च क7 श श( अस यशसव हट कल

आज टहदव जररपटक क7 पनह पDचल अटकल ! ८०

स म नय न त इतक(च न , पर' ववजय न ह आल

ल गशन सहस ओझरत शभ दiव च व फटक र

आकणसमक न जय ह ! टकशचत ? बशलद न च आठवह'

भ व( द टशन आण ल कठ ; कश शस वह व प ठ वह'

शसधप सन सतबधपय[त टहदभ% ह य जई

शनवyर , शनद—व , शनटद1ज शनणससह सन ह य ! तई

क न म ज सह द'चय एक क ह' तर गड'

घउशन भ र गवत च र ह त एकय चढत गड'

१ समथ [च सवपन य न व च तय च पशसद कववत .

ग स वय न( एक तD त फक म ररल दर% वर'

फक7सरश पट घतस सह द'च दर' दर' ९०

गवत चय तय क ड'क ड'तशन क7 मय न त%शन वर'

तश घसत तलव र तळपल तर चय तय कर' कर'

164
 स वरकर च कववत

आ भ र गवत च र घव न ज तर गड'

ह त वरत चढत ज हल र ज तच तय गड' !

सह द'चय क न म ज सवतततच धवज कर'

श%र शशव च सघ णजव च उभव% ऐस( ध ष य1 कर'

टदन प स%न तय भ%शमच तस%तस%ह' लढववल

सवतततच धवज झजववत गड गड' ह' चढववल

पत पगटडचय दव पढत कस आठव टदल बळ'

बवतस द त च त ब कड लटन कटन पर पर' १००

च र हज र वर' शत%च घ ड धररल तय समर'

पढ( र ग ववश ळगटडच झज आठव अलप तर'

ब ज पडल , पडल व र व र स वररत पर पर'

ब ज पडल पर' पड% न टदल च ब ज व रवर'

चक शस तD क च म ड ररपगव 1च , पड गढ'

नरस ळय च नरशसवह ळ' गढ'ह%न द बल टदढ'

वष [म गशन वष1 कDक शसद'च तरव र-सर'

ग यगर'ब शचररत , ह ई ब थट र ज पर वर'

ष ईसतय चय बगलय तल दगल त तय तम तल

शसहगड च( पक श तल( ततसव गत त( अनतर' ११०

ववज परच सह हज र वरत पडल भ%शमवर'

र आण शततकशच शत% तय कDक -यद' जल तर'

आठव शन त( पढ( आठव सव(शच महकमशसग कर'

धम1द ह कश अप1न औरगय चय सवतव कर'

मल(चछमiवतच( र त दह नतशच त प यणशत कर'

दह हज र पत प आ घ ड ररपच धरशन कर'

परदर'चय मर र शचय बशलद न स द समर'

शसहगड च त तटडच त ड व त ड'स त ड भल !

त न हज र वरत तटन मरत मDगल तरव र'

द उदख न पळत थ ड' च दवड च भ% झ ल १२०

स लहर स कर' मर ठ टदलल र च ज न टढल

165
 स वरकर च कववत

टहदगद ररप च(दशन प ड' दह हज र ह%शन वर'

कस%र क ढ% उबर ण च जस%र'चय जय सथल

लढन श%र पत प तय क7 शत र षकत कर'

स वन%रच म र आठवशन शनज म चरक आजवर'

‘ ग ठ मर ठय सह न पनरवप पड ईशर ’ रड अर'

सगमनर' र मसत च र त मसत णजरव ल

टहदसव ततय च द ह' टदशटदश स टफरव ल

श%र शशव च दह णजव च गपमडळ' त पटहल

एकय पबळ र षमडळ मध( पक श परर मल १३०

पठ मDगल तक1 इर -द ढ' शततक7 स म र'

पत1शगज वलद ज टफरग ट प शततक7 प ठ‹वर'

परर शततकय ह'सटहत मर ठ -व र दहर' झज कर'

एकय हसत उपटटत द ढ' ट प उडव दजय कर' !

मखय व र यस ज ल घ व ल गल ह य ! तर'

पत1शगज-शशर( टककर'त र फDडय वरत फ टडयल

हब र न( म ररत म ररत मर शन व ईचय समर'

समथ1गरच कल शशषय( क8त त उ97 खर' खर'

धम 1स ठ‹ व र हत तम सभ ज , त% पड% शन बळ'

तझ च न परर प प( अणखल र ष च पक शळयल १४०

भ लर व, र व धन ज , त सत ज , उचच र'

एकक , य एकक म यद च उचच र कर'

यद म ज एकक जय गशभ1त झड' शत वर'

छ प, ध व, तमल लढ य , प8थक? कथ वय क ठवर' !

शर १ न ररघ% सर जळलय सत स तश( जळ र'

ववश ळगड त धवज फडकव दजय शचत ड शचय पर' !

क सम मल श स कDडन दडर'चय सगर वर'

बसवप ट टहममतख न वध मर ठ ध रकर'

सनम गशन सन ररपच णजज भवत म ररयल

भ%ल प डन झ%लटफटकरख न शस ध%ळच च ररयल १५०

166
 स वरकर च कववत

न र पत पमख न र ररप-कर स पडत सवय( बळ'

मल(चछशव9 परर हaत तमय( तय अशतम ववजय आचवल !

हaत तमय(च तय चय तय चय घउशन ज तरव र कर'

पडल झजत र त र षसव ततय सतव ध रकर'

१ शर ज व( ल ग% नय मह %न.

प इक ह त न इक ह त सम8त व ववसम8त ध रकर'

हaत तमय स तय चय तय चय वदन म शतव र कर'

कर' वदन पय गज चय पर जय म पर पर'

पर जय च महत ऐश टकत क ववजय ह%शन खर' !

घउशन भ र गवत च र गढ' णजटकल कश तर'

तय चय ज त सन चढन ग जत व जत टदलल वर' १६०

व र पधर श( त% क पशन क टढशस सहस खर( पर'

घसल ज त न टदव ख स १ प य मर ठ म घ र'

परत टहददष जन ह , स वध आत म त पर' !

पध न आज झ ल ब ज २ मह र षमडळ तर'

म त टहदपदप दश टहवव ब ल% दशच न त दसर'

टकननरखड' टहदधवज त र व% ह तस ह वभर' !

प लखडस शनज म वपटटल , अलल वपटटल बग ल

अक 1ट स नब ब वपटटल , वपटटल शशद' जल सथल

शचपळ% स , ववजयगड स , म र टदल तय जस सथल

तस च वपटटल ज ज आल शत आडव तय जल १७०

श ग व त मद1शन सन दह हज र शचय वर'

शशरचछदच शसद'च तय श शचम ज व र कर'

टहदछळ चय प यणशत हबश जD न पर( भर'

प प-प यणशत-गद तD पत1शगज चय पड शशर'

ठ ,( म टहम, त र पर तय झज स ग% क ठवर' !

वसईचय तD पर कम च खय शत उभय य जगतल

167
 स वरकर च कववत

१ टदलल च ब दश ह' व ड . २पटहल ब ज र व पशव.

पटल दल , स रग ल , शतरल १, ज ज लढ अर'

म ळवय त त मकल प मल(चछम8तय र र तर'

ब दशह चय ब दश टहच ज ळशन द ढ' टदलल वर'

ह त क7 नवहत स कल शनज म वपटन भ प ळ' १८०

बदलय च पक घउन बगष वपटल जiतपर'

% सतपक घउन अटहद वपटटल जल सथल

टहदच

मह शन चढशन य मल(चछम चन इर तन नव खळ'

परत न टदर सहस च त( र स डशन घर जवळ कर'

तDच ब ज र व जह ल ह य ! टदवगत मह बळ'

पर' वपतय हशन पत धरधर मह र षपदधर धर'

दशरथ दउशन र जयश स र मलकम शचय कर'

पभ तत र दउशन ज ई क शत आपल स%य1कर'

तश च ब ज र व( टहदसव ततय च धवज टदल

य नरव र न न चय , य भ ऊचय दद [त कर' १९०

र व टहदधवज शशव ज श%र वपढ' तय र यगड'

वपढ' ब ज च झजव त व शतल थट चबळवर'

नरशसह श न न च तD मह र ष-मडळ' पर'

र ववशत टहदसवततत धवज शत%चय च उर वर'

पठ , मDगल, तक1, इर , हबश , शशद', पर पर'

पत1शगज, वलद ज, टफरग , इगज टदक गaर खळ'

इर प सशन टफरग पय[त शतच उठ फळ'

शसधप सन सतबधपय[त र ग -भ% झ ल

१ शतरल ग व .

त न खटडचय पड च तय परत सन बडववल

शसधप सन सतबधपय[त समरभ% लढववल ! २००

आठव मल तय च द ( तमह शस नलग अश सथल

168
 स वरकर च कववत

पतयकशच त असल सरश तमह त बहत प टहयल

तमह त असशतल बहत व र ज सवय( झजल तय समर'

न इक ऐस, प इक ऐस, मद1 मर ठ‹ ध रकर'

कथ त त त सरश आज आकणसमक क ह' झ ल ?

ववजयश क कवल चकन घर आमचय ह' आल ?

आकणसमक न अह भ%शमच तस%तस%ह' लढव ल

टहदसव ततय थ1 र र र स शशर च चढव ल !

सतत श ण त-तप1 -ध र धर'त आल वपढ'वपढ'

हववभ%1ज च र कड शतल आग ववपल न ववझ% टदल ! २१०

समथ1सम ज य ग कररत मह तपसय तप बल

अम तय, मत , पध न कररत स%कममत मतबल

ह मत, पलह द शनर ज पत आ ख पर पर'

लह न म ठ शतशत कत 1 मव9समररच ध रकर'

तप( तय चय , जप( तय चय , उपदश( तय प ववल

मतयव9न( प ववल तय शसशव9न( त ववल -

-त ह' आज जनम य ज टहद-शव9 नव जगतल

जनम द वय णजल स धन मह र ष दढ अश कर'

जयजयक र( भर अबर कर मह तसव घर घर'

म गशलक क7 टहदम त ह व त 1 आत च आल २२०

% र च क7 श श( अस यशसव हट कल
टहदव

आज टहदव जर'पटक क7 पनह पDचल अटकल !

* * *
कर मह तसव टहदम त ह ! तमचय हaत तमय( आल

ववजय तय चय मह तसव च हककशच आह तमह ल

परत णजकशन आल ज ज अस म नय जय ववजय ल

त त ववसर नक व र ह तय शच जय तथ नव भ र

चदगप जय , पषयशमत जय पत गaतम च सवकर'

कर' र षसकट शस प%वy शनरसत तय हशन तमह' जर'

शतपट दघ1ट सकट हरन शककतय 1 तय व रवर

वशज वह व( तस(च ववकमश ल श भ य क ल २३०

169
 स वरकर च कववत

तथ वप अजन क य1 न सरल( इणचछत, ह त तट आल

परत अजन चढशन दग1 ह कशल प च ( अस घर

आज टहदपद-प दश टहच य ग सतयच ह आल

तथ वप अजन सम रभ त सपशन शनवव1घन न गल

शककतय 1सम सतयशच आमह' धनय ववजय ह उप णज1ल

शककतय 1सम ववजय परत कर' प टहज र णखयल

शलय उपटल( परत भ र' घ व व भरन ह आल

कठ( ह% त ? जस( तस( न कमत अजन पसणय ल

चकवय%ह दव र'चय भदन शaयZ जरर गल

तर' परतन य ( आह सजय तय तन म घ र २४०

अमगल टळ प%व1सखलन( स वध ह उशन य क ल

स रशथ१ त अववलवबत दत स थ ध वन आमह ल .

आण जय ह' चकवय%ह दव र'चय भटदयल

सजय परतन भ गत शचर त धम 1शधव”त वसधर

१ स रशथ - अथ 1त श क8ष . चकवय%हकथश सदभ1 स%शचत आह.

सशस समर शभषक जiस टहदश स ह झ ल

सश स शसह सन शभषक शतचय प ह द आमह ल

र ष स य , धरधर य , जय जस( य वरणय ल

पभ , मह बल तस(च द य जय तथ भ र धरणय ल

य टहवर' ज ईशचछ त घडल-परर ह घडलल

पर कम महतकम— ह' ह अस म नय ज जय आल २५०

वयथ1 न त ज ईल कध ह' टदन ह टहदवव र ष ल

सचछ97च , सतसफ%तyच स त सततच क7 झ ल

आज स त शतक न( ववजय शमरववत स नर' त ड

वपई शसधच( प ण पनरप टहद सiशनक च घ ड

स गरसगत भ ग रशथ य क वर'चय प%त जल

शसध, शतद, वतवण , यमन, ग द, क8ष य सकल

ह त थ [न , ह कत न , अणखल भ रत भ%शमतलय

170
 स वरकर च कववत

हररद र, कiल स, क शशक, पर', द रक य स -य

ऐक ऐक र महष1 व त 1 ववजय च आलय

उभय स त शतक च उगवशन स%ड णजटकल( जतय ल २६०

टहदव र च क7 श श( अस यशसव हट कल

आज टहदव पररपटक क7 पनह पDचल अटकल !

रत शगर',

171
 स वरकर च कववत

% एकत ग न
49 टहदच(
पररचय - ह( पद अणखल टहद मळय स ठ‹ पथम शशरग व रचल(. पढ( त( म ठम ठय सभ त%न ब मह प स%न
%
मह रभगय पय[त टहदचय हज र नरन र'न एककठ न( मह णय च पररप ठ मह र षभर पड% न त( एक व8दग त
ह ऊन बसल( आह. इतर भ ष त%नटह त( अनव टदल( गल( अस%न अनक प त त ग इल( ज त(.

च ल - त% ट क शचरशन ह' म न

तमह' अमह' सकल टहद । बधबध%

त मह दवज वपत आपल चल तय वद % ।।ध.।।

ब मह व कवतय च ग । जरर झ ल

कसल(टह रप व रग । जरर लय ल

त मह र अथव म ग । सकल ल

ह' एकशच आई टहदज शत आमह स शतल वद % १

एकच दश ह अपलय । पम च

एकच छद ज व चय । कवन च

एकच धम1 ह आमह । सकल च

ह' टहदज शतच गग आमह' शतच सकल वबद % २

रघव र र मचद च । ज भ9

ग ववदपद बणज ज ज । अनर9

ग तशस ग उशन प%ज । भगवत

त टहदधम1नaक(त बसशनय तरत भवशसध ३

उभय शन द ष उभय च । ख ड व

दष शस दष रढ'स । स ड व(

सखय शस आईचय स ठ‹ । ज ड व(

अणमह अपर ध स ववसरशन पम पनह पनह स ध% ४

ल(कर( टहदज त च । ह' आमह'

आमचय टहदधम 1स । तय क म

प ह' दउन रक% । परर म

य झ(डय ख ल प%व1ज शचय एक च न द % ५

रत शगर', १९२५

172
 स वरकर च कववत

50 अमच सवदश टहदसथ न

पररचय - रत शगर'चय अणखल-टहद-मळय त ल पद.

च ल - त% ट क शचरशन स रख

अमच सवदश टहदसथ न

% त कवळ, ह य ज व क7 प
आमह टहदच ।।ध.।।

दव लय ह( पववत अपलय । दव च समह न

व डवड'ल च( ह( मटदर । सवग1 म8त च ज

शचलय वपलय च द ई अपलय । दइ दध च प न

फल फळ न डवडवलल( । पम च उद न

सत अपल मत अपल । ह' रत च ख

क टहर वशन नऊ बघत । रक अप1न प

रत शगर', १९२५

173
 स वरकर च कववत

51 टदपव ळ'च( लकम प%जन

पररचय - ह( पद टदव ळ'त परदश फट क वगiर ववदश वसत%वर बटहषक र घ लणय च उपदश कर'त टफर -य
रत शगर'-टहदसभचय -मळय स ठ‹ कल( ह त.

च ल - चदक त र ज च

लकम प%जन कर घर घर आमह' जरर भ व(

पसनन प%जन( न ह त लकम र ग व

आ इगज प%ज जरर न लकम च म%तy

र ब ऋद'शसद' तय चय द र श तरर त

क य बधन , क र ? रसल भ रतलकम क ?

ल थ डशन द प%ज अमच शतक च दख

कर आमह' सम( अशच1तD परर न समन न(

ववनव% परर न ववष सम शतल णजक ववकम न(

लकम प%जन कर वय ज¯ कररतD सन ल ल

परक स ब%, परक7 तल( ल व% अग ल

परदश च( रशशम तय च मकट नस न

दवघर' परदश रग( रशगत बiस न

ववदश तल स खर घ लशन नiवद द व%

अश प%जन( पसनन ह इल लकम ह( भ व%

स ब% नई क ट', क ट' तल रप य न

नइ लट न ववदश क ट' अनय उप य न(

ववल यत ज स खर नiवद स लकम चय

आण यल त नत ववदश क ट' रपय चय

अश र'शतन( लकम दवडशन द र ब हर'

लकम प%जन कर'त बसतD आमह' दवघर'

आण ववदश नळ फट क फल ब ज अत

उडवशन टडटडम वपट% आपलय मaखय 1च जगत

अह टहदनD, क टट क टट रपय च य टदवश

लकम प%ज वय शस लकम ध ड ववदश स

मह शन आणमह जरर पज% घर घर ह' लकम भ व(

174
 स वरकर च कववत

पसनन प%जन( न ह त लकम र ग व

तर' टहदन घर त लकम आध आ व

ववदश शस न शशव% शकय तD व8त ब व

दश तल(, दश स ब%, दश वस न(

दश स खर, दश अस, दश शस न(

सवदशलकम प%ज% स धशन जरर मगल वळ

गज तलकम टहदटहदचय द र' ड लल !

रत शगर', १९२५

175
 स वरकर च कववत

52 ज झज ।
च ल - भ%पत खर( त( वiभव

शनजज शत-छळ न( हदय क न तळमळत( ?

तणमह तर शशर तशन र9 नव( सळसळत(

ह( नव( र9 तD ववजहन पट व(

म8तय%शस तमह' ग ठ%न बळ( भट व(

मग मकट आपल क । फ टडल

% झ(ड क
टहदच । त टडल

आशच अकर क । म टडल

ह( शचतशन शचतशन कद आसव( जळत

टदनर त ड ळय त%शन क न र गळत ? १

य भ रतभ%सतव समररग गल

य शचतन( बह व र लढशनय मल

कण घ र य तन शचय शचतवरर जळल

कण फ स गळय स ल गत टह न ढळल

तय तय चय अप-य इचछ । य क

तमह शस ब हत ह क । फ डन

क ऐक% यत क । य तन

जरर यशत तर' र ऊठ क ज त त%

घ कर' शशर ज झज परव त हत% २

रत शगर', १९२६

176
 स वरकर च कववत

53 म ळ गटफत न
च ल - पडल अशभमनय%

म ळ गटफत न । ऐक कवन ल । गफ7 क कश म ल

घ ल जगदब । वतग त त ल । वतग वबलवदल म ळ

पक8शत दवव गफ7 । दव ववर ट स । नव नव स%य1-म शलक स

पलयकर क ल । गटफ मह क ल । त नरमडचडम ल

उ±व घ ल । घ शल उ±व ल । स8वष भ%कप च म ल

गटफ सतयभ म । श हररल स च । म ल प ररज तक च

म ळ म तय च । गफ7 रशचर त । र र ज चय स ठ‹

फल च म ळ । म ळ ओवव रत । आशलशगतय अनग त

ववरटह परर त । वपय-समर -क ल । ओव अश%च म ल

रत शगर', १९२६

177
 स वरकर च कववत

54 सखशयय पलग
पररचय - म र पत च वशज श . र . द. पतपर डकर य न ववन यकर व स एक ल हपलग ‘ सखशयय पलग ’

अस( न व दऊन भट मह %न टदल . तय वर तय न ख ल ल आय 1 शलटहलय ह तय 0

“ टहद तपसव च गम स वरकररप घउन भट

आय 1कक सव ह क र' मजल चढशच बळ म ठ(

ह सखशयय मचक पम( स वरकर शस आहर

दत मय%रवशज जय शस रच एक आत ब हर ”

र ममटदर त त आय 1कक वल च( आवत1न कर र ह त य ल च वर तय न सव ह क र महटल( आह. तय तय चय

भट'च सव क र कर र( ह( पढ'ल आय 1बद पत ववन यकर व न ध डल(.

आय 1

आप मय%रवशज, कववच तय भ9 त पर तन म

तमह स, तय शस सनम न य ज ड% शन आणज ह त नभ

आय 1कक -सव ह क र' स पत अस सद सजल

पत पर डकर तमह' ऐकशन आनद ह तस मजल

जD धयय प प न त(, जD न अस र षप श ह तटल

ह टहदज शत-गaरव-रवव न र हगह तन सटल

ह( आथर तDवरर आप ज( अवप1ल उप यनस(१

त( त २ शनद दव कत1वय ज मध( अप य नस

करणय पनरवप यद द9शच शनजव%शन दह ह दमल ३

ह' सखशयय उठव र शययसमशच शनरपव द मल

रत शगर', १९२६

१ भट. २ त शनद - पलग च( न व ‘ सखशयय ’ ह त(. तय न व ववषय कव च( उतर आह क7 त ‘ सखशयय ’

असल तर' जDवर ह( टहदज त य र षसव ततय च( धयय प प झ ल( न ह' तDवर तय शययन( मल ‘ र शयय ’ दत
शततक च ववस व द व . पतयह'चय यद त दमलल दह उदईकचय यद ल तDड दणय स अशधक समथ1 वह व
इतकय चपरत शनद वळ त वळ क ढ% न झजतय सiनय त ल सiशनक स जश घऊ दत त - शततक7च मल शमळ .
धयय स धय झ लय वर मग ह' सप% 1प ( ‘ सखशयय ’ ह व 0 तDवर त र शयय च ह व . ३ कवव तय वळस
जनमठपचय क र ग र त%न नकतच सटलल ह त. तय ‘ दमणय च ’ उललख पर डकर चय पत त ह त . त च
इथ( स%शचत कल आह.

178
 स वरकर च कववत

55 अणखल-टहद-ववजय-धवज-ग त
च ल - आकळ न अघटटत घटन

अणखल-टहद-ववजय-धवज ह उभव य पनह ।।ध.।।

य धवज सच तय क ल । रDववत पर कमश ल

र मचद लकवरत । वधशन र व १

कररत ज¯ शशकदर सव र' । चदगप ग क म र'

टहदकश-शशखर' चढल । णजकन र २

रक धवज चय ह च । श ल व हन न( स च

उडववल शक च शकल( । समरर तय क ३

ह ण ल( हसटकत जथ( । ह% शस ववकम टदतय(

ह शच घमवव मदसरचय । तय र ग ४

जइ जई टहद सम ट( । अशमध कल म ठ

कररत पढशत गल ह च । ववजयघ ष ५

% । मद मद1न मसल म च ´
उगवन स%ड टहदच

शशवर य र यगटड कररत । व रप%जन ६

धवज ह शच धरशन टदलल ल । व र-ब ह भ ऊ गल

मसलम न त97 फ ड' । ह न घ ७

पढशत नम क ह' ढळल । धवज जर' कर तशन गळल

उचल य पनरवप प । ल वन प ८

रत शगर', १९३८

179
 स वरकर च कववत

56 सतक यग च( टफटल(
पररचय - रत शगर'चय जनय त ल जनय श ववठठलमटदर त पथमच भरसभ(त पटहल प%व 1सप8शय जय

टदवश पवश कर शकल तय पसग ह( पद महटल( गल(. शशव% भग न व चय एक भगय चय मल न(

ह( पद सभ मडप चय शवटचय प यर'वर सभचय अनजन( मह णय स आरभ कल . तय च त

कर मधर आल प आण स शभनय ववनशत ऐकत त त न एक हज र ल क च सभ इतक7 ररझत

च लल क7, प यर'म ग%न प यर' चढणय च अनज शमळत शमळत पद सपतD त भग कम र

ववठठल चय सभ मडप त यऊन ट ळय चय गजर त उभ र टहल ! असप8शयतच शन दव-मटदर त

प%व 1सप8शय स मजज व करणय च अनय य दर% कलय ववषय सप8शय च आभ र म नणय च जर' पद च

उत न अथ1 आह तर' तय आभ र पक ज घ र अनय य आजवर च ल% शकल तय च च पछनन शनषध

तय त त वतन( धवशनत ह त आह.

च ल - अणज अकर ह नत

तणमह दव चय यउ टदल(त द र'

आभ र ज हल भ र' ।।ध.।।

तणमह वरद न शशवशन पशतत ह म थ

मळववल( प वन ह त

य ठव पद वरशत पववत त त

टदधल शत पशतत ह म थ

तणमह धम 1च स%य1 कथ टकत नवल

स वल तम च शशवल

ज ग व-बटहषक य1 आत तय आ

ब हर ग व ज व न

तणमह टहद य जवळ टहदस आज

कल(त अटहदहशन ज

ह( सतक यग च( सटल(

ववशधशलणखत ववट ळटह टफटल

जनम च( भ ड शमटल(

शत%च( ज ळ तटल(

अणमह शतक च द स0आज सहक र'

180
 स वरकर च कववत

आभ र ज हल भ र' !

रत शगर', १९२९

181
 स वरकर च कववत

57 सत र टहद स
पररचय - रत शगर' यथ ल ‘ अणखल टहद ’ मळय स ठ‹ रचलल( ग (

च ल - पडल अशभमनय%

सत र टहद स । र टहद स सत

जय स भट भगवत ।।ध.।।

ज शतच टहद । टहद च भ र

मन च पमळ अशनव र

शनतयकम1 तय च( । तय च( शशवणय च(

वह ज डटह ज डय च

तय वरर च लवव त । च लवव सस र

मन द मतसर न थ र

शशवशनय दई । दइ द न भ9

वह अनव तय तय

सन न कर' घई । घई त व च

ग ड त( न म ववठ ब च(

प%जच ह त । ह त ज ब

श शलग म टदवय ज

तय शस त ठशन क तडय चय

करशनय सपष स चय

आसनह' तय च( । तय च( चम 1च(

बस ब भव9भर( न च

सत र टहद स । र टहद स सत

जय स भट भगवत

तय शस ल क हसन । हसशन ब लत त

क तड( अशद तय मधय(

दवम%शत1 कiश । कiश ठव व

क न त ववट ळल ज व

182
 स वरकर च कववत

तय शस सत वदल । वदल वपय व च

ब लतD अथ1 कर य च

क तडय मधय( । मधय( गभ 1चय

बiसल मनषय म तचय

% । दध
आइ द दध % गतग

सतन चय चम1कपय त%न

मख ह( मढव ल( । मढव ल( दव(

क तडय न(च क य न ह

मढववल ह त । ह तप य आ

प ह' चमZ दव न

ऋवष मन बसत । बसशत तपसयस

घशत म8गचम1 आसन स

आण वय घचम1 । चम1 आवड'न(

उपर ( कल( स ब न(

स ब सद शशवज । शशवज जय शशवत

चमZ अशद कiश त

अशद न चम1 । चम1 न च भ र

तय च त च अशधक र

अशधक र' स च । स च ज भ9

म ग व मह र व श 9

पमशच अशधक र' । अशधक र भ97

दतस न म-भजन म97

अस टहदधम1 । धम1 ववठठल च

सन तन सकल कशथ स च

शचत च शद । शद त शच ह त

ज शतच अस कणय टह त

अशद जरर शचत । शचत तर' त त

ब मह टह असप8शयशच ह त

कवतयटह असप8शयशच ह त

183
 स वरकर च कववत

मह र त च ख । च ख मळय ल

आशलशगत दव झ ल

झ ल सज स । सज कस य स

पसननशच परमशर तय स

धद ह स र । स र उपक र'

तय वव ¸ चल सस र'

मह शनय क ।क कम 1च

ववट ळ न म न व स च

कथ टहदधम1 । धम1 ववठठल च

आमचय व डवड'ल च

तणमह अमह' टहद % ज त च

सव1ह' भ9 ववठठल च

रक टहदधम1 । धम1 ववठठल च

आमचय व डवड'ल च

अस( र टहद स । र टहद स सत

वद तय भट भगवत !

रत शगर',

184
 स वरकर च कववत

58 प णय तल आग त !
% ववक7टडत
श द1ल

म त, अ±त ह( पह , भडकल प णय तन ज ळ त

सत घ शछनन बळ(शच तव ज तय चय बळ ज ळत

बद'म णज तव छळ शस सहत ज ढ शळलस अह

अश% घउशन पट तशच उठत ज ळ% छळ तय पह

बद'गहशच आतन भडकव प णय तल आग त

फ श च जळणय , उड न टठ गय , त ख बह' ल गत

क ध च जवर ज भर तज, न त स ह शन उत प ह

बडय च तव ल गत शत ववतळ% आग त अत पह

क ह' क ळ अश च ग ळ तरर त% उतप ह' आसव(

क ह' क ळ अस च श क करर त%, स श न ज( स सव(

जD जD पषववश ल आग असल अश%शस ढ ळ%शनय

तD तD ट टकल त छळ शस छळक सगशच ज ळ%शनय

185
 स वरकर च कववत

59 परग व ज त न
% ववक7टडत
श द1ल

भ97न( भजत तझय च कररस त% भ9 दव स य

शसह स हरर च ल चनशर( णजक7 ववम ह%शनय

ह त ठ उक क ल न , न करम आज मल त ववन

ज ई ज इ तश तझ तनलत वढ% शन म झय मन

सवपन प लववस तर'टह पररस% ज गप य मल

दत ‘ एकशच ’ द अनक मजस घऊ मक पमल

घत घ ट शमठ‹तह', न जवळ' भ स परश ! पर'

ज त दर% खर'च आज ववरह स स% कस म तर' !

कवह ह सत त% समतसक पनह यश ल भट% अश

आत त% शकश ल क तरर पनह भट'स यऊ मश

ज ( भ गशच ! ज सख ! परर पनह यश ल भट% जध

प त च परत%शन ठव मज द ह' व ढव%न हद'

186
 स वरकर च कववत

60 टहदज त च श पत तप वन च ध व
पररचय - रत शगर'स श पशततप वनमटदर च दवपशत”च अभ%तप%व1 अस उद टनसम रभ झ ल . तय वळ'
मखय सभ(त ह( पद महटल( गल(. टहदसथ न कह' अप%व1 अस -य तय अणखल-टहदमटदर त
ब मह कवतय प स%न मह र भग पभ8त पय[तचय समसत टहदबध%च त प च हज र वर सरशमसळ द टलल
सम ज, मह र ष त ल अनक पढ र', सत, महत सद शकर च य1 डœ. कत1क ट'चय अधयकतख ल टहदम त स
वद 9 च शन दवप%जच सम न अशधक र नसतय शबद न च नवह तर पतयक आचर त शतथलय शतथ(च दत
अस र( त( दशय, रत शगर'स तर' द न त न हज र वष [त प%वy क प टहलल( नसल. तय क ळ' त एक
सम जक त च चळवळ मह %नच ग जल . तय समय भग , मह र, मर ठ, ब मह , वiशय पभ8त ज त चय
व स शनवडक तर कम र'न सरशमसळ उभ( र ह%न एककठ न( य अणखल टहद ध वय च मगल चर ग इल( ह त(.

च ल - अणज अकर ह नत

उदररस ग टहदज शतस कवह

ह टहदज शतचय दव ।।ध.।।

आब मह चड ल पशततच आमह'१

तणमह पशततप वन सव म

शनजश ष1 ववट ळल मह शन क प य

चकलD न आपलय २ प य

१ कवळ असप8शय न पशतत मह %न क य उपय ग खर( प हत ह( टहदर षच( र षच पशतत झ लल( आह । २ टहद-
सम जपरष चय ववर ट दह च( ब मह श ष1 मह %न कणलपल(. प मसतक न( आप स प य च ववट ळ ह ईल
मह %न प य क प%न ट क व, तस च म%ख1प श%द स जनमत0च शनतय च दर% ल ट% न शर'रसबध आम%ल ग
त डणय त कल .

अण प य न र ख शदत स च

छ टटल( प वल न च १

ऐक% न पड आपशलय क न त(

मख२ कशथ न मह %शन ज न त(

शनज सवयकर( व मकर णजक य

ववटकयल शत%ल ३ क य

कर, बधस बद कर द र , ज

च र त घर च र ज

ह( प प भयकर झ ल( । र

187
 स वरकर च कववत

पररल( फळ ल आल( । र

हटद असह सलशत त भ ल । र

उद र अत ! म8तयदड क7 द व

ह टहदज शतचय दव ! १

अनत प पर' ज शळतस य प प

द तर' आणज उ0श प

१ बर(, सप8शय वयशतरर9 टहद तर' एकज शत, एकज व र टहल मह व(स तर त(ह' न ह'. श%द न टह ववट ळ ह त
मह %न अशतश%द स ‘ असप8शय ’ म नल(, शर'रसबध स फ त डल , प य न सवत0स ववट ळ ह ईल मह %न
सवत0चय च प वल न छ टल( ! २ “ ब मह सय मखम स त ? ” ! प जय न ज न स गणय स ठ‹ त ‘ मख ’
झ ल, तय श तय न -तय क न न च-तय मख न( वद टद पववत न व स गणय च( न क रल( ! अस सव1 पक र(
दह च दह न(च शर'रसबधववचछद च लववल . अवयव न( अवयव छ टल. ३ त च ग ष कवतय च . जयचद न(
प8थव र ज स णजकणय स ठ‹ महमद घ र'ल आपल( सव ततय ववक%न ट टकल(. उजवय ह त न( ड वय ह त च ऐट
उतरववणय स ठ‹ आपलय स -य दह ल च दस-य च ह त टदल(. प तय सरश आप ह' लल पडत आहDत ह(
लक त यईन !

शनद 1ळशन तय आणज भद-दiतय श

य टहदज शत तजप श

त अवयव ववणचछनन स शधल१ आज

त% फटक ज व तय म ज

दऊशन बळ व मन शस य क ळ'

त घ ल बळ' प त ळ'

जरर शस खळ कर न आमच कवळ'

परर तझ गद तजजवळ'

जरर कररशश मह % ज( आत । र

मह श ल कर त( न थ । र

उठ आणमह पर' द ह त ा । र

टदधल शस जस कस म ररल तवह

ह टहदज शतचय दव ! २

रत शगर', १९३१

188
 स वरकर च कववत

१ जय जनमज त ज शतभद चय दiतय न( सम ज च शकल( कल त भददiतय शनद 1ळणय सतव आज सगळय ज त

एक “ टहदज त त ” एकवट% न एकज व ह ऊन टहदतव च वद 9 टद समसम न ससक र आचररत इथ( आमह' उभ
आहDत. आत पढच( महतक य1 त(टह करणय स शव9 द, स धन द.

189
 स वरकर च कववत

61 मल दव च( दश1न घउ द
पररचय - रत शगर'च टकललय वर'ल श मत क7रशटज च( पशसद भ गशरमटदर प%व 1सप8शय स उघडल(. तय

सम रभ त दव चय प%जस ठ‹ प%व 1सप8शय स व ट र' तळमळ वय9वव र( ववन यकर व न रचलल ह( पद

प%व 1सप8शय स वत न भगय चय द घ मल न महटल.

च ल - सन सन ज

मल दव च( दश1न घउ द !

ड ळ भरन दव स मल प ह द ।।ध.।।

ज तणमहच कर टदनर त

मळ क टढत मळल ह त

मह न च ववमल हदय त-

हदय तय व ह द ! १

म तह न जल त ज

म कटड म झ त प

म भ9 शन त भगव न-

चर तय च शशव द २

त टहद-दव म टहद

म द'न त दय -शसध

तणमह म झ धम 1च बध-

अडव नक ज ऊ द ३

रत शगर', १९३१

190
 स वरकर च कववत

62 मथरस ज त न
च ल - अणज अकर ह

तव सगशतचय ग कल शस ग ब ल

स ड ( प प क7 झ ल(

% बघ ठल
ह कस च क%र दत

अणज नत अमह मथरल

कस शस अमह', कस अमह व म र'

र घ इ अश ह र'

ह ह य ! कवशचत ? शवटल च आज

ह' भट तझ न म झ

ल डक मह शन य क ल । ग

ववरह चय वय कळ ब ल । ग

अश%चय रचन ओळ' । ग

तव टदधललय दइ प त द न च

प वत वपय ह' स च !

191
 स वरकर च कववत

63 तनवल
च ल - घनशय मसदर

सक ळ'च त% त टडत असत ज ईजइचय फल

म ड'वरन सदर कनय, प टहयल म तल

उचववत कर छ त वरर य च ळ' तटतटन

करळ कश रळत शत ग र य म नवरर सटन

पदर ख ववल प तळ गल( कटटतटटल लगटन

सम8शत सखय तव मन म णझय सगशतचय उठन

बघशस च रट( म तज टदसतD वरत क कठन

टदसत च म हस% उषसम मणख तव य फटन

अश सक ळ' फल( त टडत प टहयल ज¯ तल

फलवल हशन तनवलशच तव म हक टदसल मल !

192
 स वरकर च कववत

64 शसग त
पररचय - शसशनब[ध रद करणय च म ग करणय स ठ‹ पणय स ववद थय [न म ठ‹ शमरव %क क ढल तवह

तय चय स ठ‹ ववन यकर व न ह( पद रचल(.

च ल - च मरव8त स रख

वय घ-नक-सप1-शसह-टहस-ज व-सगर'

शसशव9न( मनषय ह जग धरवर'

र मचद च पप ण चकप ण श हर'

आत1रक थ1 घशत शस दवह' कर'

शस प प न सवय(शच, शस पणय न सवय(

इषत अशनषत टह तय स हतन(च य

र षरक थ1 शस धमय1 म शनत( जर'

आगल जम1न जप न र ष र ष भ%वर'

भ रत तच सवदशरक थ1 क तर'

शस-ध र बळ(शच बध ह अमह वर' ?

शस-बधन( कर समसत नष य क

शस-शसद वह झ , समथ1 आत1-रक

वह वय सवदश सव1 शसद आतमश सन

नवय वपढ'स द तवर( समग यदशशक !

प (, १९३८

193
 स वरकर च कववत

65 अनत च आरत
च ल - भ%प ळ'स रख

शनरजन स शनर जन च दव द'प तल

द ववत , दव द'प तल ।।ध.।।

आक श चय अग त तव

स%य1सहस ज द'प तसव

प जशळत ह प त अपल तय स कर स जर

द ववत , दव द'प तल १

स%य1सहस ह' ज उरल

प त न( त ज ई सफरल

नयन ऐस अधक रलव१ आह त शच भल

द ववत , दव द'प तल २

आईचय च ब गमधन

त ज त ज व(चशन व(चशन

मल गटफत आईचय च व त%शन फल

द ववत , दव द'प तल ३

अदम न,

१ भ ववक भ97.

।। इतयलम ? ।।

* * * * * * * * * * * * *

194