ΠΜ΢ «ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΔΠΗ΢ΣΖΜΖ ΚΑΗ Η΢ΣΟΡΗΑ»

ΚΑΣΔΤΘΤΝ΢Ζ: ΝΔΟΣΔΡΖ Η΢ΣΟΡΗΑ

ΥΡΖ΢ΣΟ΢ ΢ΣΔΡΠΖ΢ ηνπ ΚΧΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟΤ (Α.Μ: 1114Μ040)

ΓΙΔΘΝΗΣ ΒΟΗΘΔΙΑ ΚΑΙ

ΔΠΙΣΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΙΚΗ
ΔΛΛΑΓΑ, (1941-1944)

ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ

΢ΤΜΒΟΤΛΟ΢ ΢ΠΟΤΓΧΝ: ΝΗΚΟ΢ ΘΔΟΣΟΚΑ΢

2016

1
 ΢ηε κλήκε ηνπ παηέξα κνπ

Κσλζηαληίλνπ ΢ηέξπε (1935- 2010)

παηδηνύ ηεο Διεύζεξεο Διιάδαο

πνπ κνπ είπε «απηά πνπ ζνπ ιέσ λα ηα γξάςεηο».

2
 Πεξηερφκελα

Περιεχόμενα
Ευχαριςτίεσ................................................................................................................................ 5
Πρόλογοσ ................................................................................................................................... 6
Ειςαγωγι ................................................................................................................................... 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ........................................................................................................................... 12
Η ΠΕΡΙΟΔΟ΢ ΣΟΤ ΑΠΟΚΛΕΙ΢ΜΟΤ ............................................................................................ 12
1.1 Η ζνταξθ ςτο βρετανικό αποκλειςμό ............................................................................ 13
1.2 Οι ελλθνοβρετανικζσ επαφζσ ........................................................................................ 19
1.3 Προσ μια πιο ενεργθτικι διπλωματία ........................................................................... 22
1.4 Οι διαπραγματεφςεισ .................................................................................................... 29
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ............................................................................................................................ 32
ΟΙ ΦΟΡΕΙ΢ ΔΙΑΧΕΙΡΙ΢Η΢ ΣΗ΢ ΒΟΗΘΕΙΑ΢ .................................................................................. 32
2.1 «Επιτροπι Διαχειρίςεωσ των Αποςτολϊν Σροφίμων» του Διεκνοφσ Κομιτάτου του
Ερυκροφ ΢ταυροφ, 1941-1942. Η πρϊτθ επιτροπι ............................................................ 33
2.2 Η επανάλθψθ των ειςαγωγϊν ...................................................................................... 37
2.3 Η Επαρχία ...................................................................................................................... 40
2.4 Ο απολογιςμόσ .............................................................................................................. 44
2.5 Η προεργαςία για τθν οργάνωςθ τθσ «Επιτροπισ Διαχείριςθσ Βοθκθμάτων εν Ελλάδι»
............................................................................................................................................. 49
2.6 Η ςυγκρότθςθ τθσ «Επιτροπισ Διαχείριςθσ Βοθκθμάτων εν Ελλάδι» ......................... 52
2.7 Οργανωτικζσ αλλαγζσ και βελτιϊςεισ .......................................................................... 55
2.8 Οργάνωςθ και ςτόχοι ςτθν Επαρχία ............................................................................. 62
2.9 Δυςχζρειεσ και εμπόδια ................................................................................................ 66
2.10 Σα αποτελζςματα για τθν πρϊτθ περίοδο.................................................................. 72
Κεφάλαιο 3 .............................................................................................................................. 78
Αλλαγζσ, τροποποιιςεισ και θ επζκταςθ του προγράμματοσ ................................................ 78
3.1 Οι ΢υμφωνίεσ τθσ Ρϊμθσ και το ςουθδικό προβάδιςμα .............................................. 79
3.2 Οι ουδζτεροι αντιπρόςωποι ......................................................................................... 83
3.3 Σο ηιτθμα του ςυμψθφιςμοφ με τθν εγχϊρια παραγωγι ........................................... 86
3.4 Οι προςπάκειεσ τθσ εξόριςτθσ ελλθνικισ κυβζρνθςθσ για αφξθςθ τθσ βοικειασ ...... 95
3.5 Η ζνταξθ ςτο πρόγραμμα Lend- Lease .......................................................................... 98
3.6 ΢ταςιμότθτα ............................................................................................................... 103

3
 3.7 Επιδείνωςθ και ανατροπζσ ......................................................................................... 107
3.8 ΢υμπεράςματα ............................................................................................................ 111
Κεφάλαιο 4 ............................................................................................................................ 113
Η πορεία προσ τθν απελευκζρωςθ ....................................................................................... 113
4.1 Σο νζο ζτοσ ςτθν πρωτεφουςα .................................................................................... 114
4.2 Η κατάςταςθ ςτθν περιφζρεια ................................................................................... 118
4.3 ΢υμπλθρωματικζσ μορφζσ αρωγισ ............................................................................. 123
4.4 Η «Επιτροπι» ςτθν επαφριον τθσ Απελευκζρωςθσ ................................................... 127
Επίλογοσ ΢υμπεράςματα ...................................................................................................... 131
Πθγζσ και Βιβλιογραφία........................................................................................................ 136

4
Ευχαριςτύεσ
Θπκάκαη φηαλ ην θαινθαίξη ηνπ 2014 απνθάζηδα λα αζρνιεζψ κε ηε κειέηε ηνπ
επηζηηηζκνχ ηεο Διιάδαο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο θαηνρήο.

Αξρηθά δηαηεξνχζα θάπνηνπο θφβνπο θαη επηθπιάμεηο γηα ην αλ ζα έβξηζθα

επαξθείο πεγέο πνπ ζα αληαπνθξίλνληαλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο εξεπλάο κνπ. Όζν
πξνρσξνχζα αλαθάιππηα φιν θαη πεξηζζφηεξα αξρεία πνπ ζρεηίδνληαλ κε ην ζέκα
ηεο δηπισκαηηθήο κνπ. Σν επηχρεκα κάιηζηα ήηαλ πσο ηα πεξηζζφηεξα βξίζθνληαλ
ζηελ Διιάδα θαη κάιηζηα ζηελ Αζήλα. Πνηέ δελ πεξίκελα πσο ζα ζπλαληνχζα ηέηνην
φγθν πιεξνθνξηψλ. ΢ην ηέινο ην πξφβιεκα ήηαλ πφζα θαη πνηά απφ απηά ζα
αμηνπνηνχζα. Σν πνην ζεκαληηθφ απφ φια φκσο ήηαλ ε αλζξψπηλε επαθή θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο εξεπλάο κε ηνπο αλζξψπνπο πνπ ζπλάληεζα νη νπνίνη ήηαλ πξφζπκνη λα
δερζνχλ ηηο εξσηήζεηο κνπ θαη λα κε βνεζήζνπλ κε ηηο γλψζεηο ηνπο. Όινπο απηνχο
ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζηε ζπλέρεηα.

Καηαξράο ηνπο αλζξψπνπο ηνπ ΚΔΗΝΔ/Αθαδεκία Αζελψλ θαη ηδίσο ηνλ θχξην
΢σηήξην Ρηδά θαη ηηο θπξίεο Διηζάβεη Κνληνγηψξγε, Μαξία ΢πειησηνπνχινπ,
Αηθαηεξηλή Μπξέγηαλλε, Δχε Καξνχδνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο κνπ ζηα
αξρεία ηνπ ΚΔΗΝΔ φινη ηνπο δελ κνπ έδσζαλ κφλν ηηο γλψζεηο θαη ηηο ζπκβνπιέο
ηνπο αιιά θπξίσο ηελ αγάπε ηνπο. Σνλ θχξην Σάζν ΢αθειιαξφπνπιν απφ ην
Μνπζείν Μπελάθε, ηελ θπξία Διεπζεξία Γαιέδηνπ απφ ηε Γελλάδεην Βηβιηνζήθε.
Σνλ θχξην Βαγγέιε Καξακαλσιάθε θαη ηηο θπξίεο Υξηζηνδνχινπ θαη Κάπνια απφ ηα
Α΢ΚΗ ,ηνπο αξρεηνλφκνπο ησλ Γεληθψλ Αξρείσλ ηνπ Κξάηνπο, ηνπο αλζξψπνπο ηνπ
ΔΛΗΑ θαζψο θαη ηνπο αλζξψπνπ ηεο ΤΓΗΑ ηνπ Τπνπξγείνπ ησλ Δμσηεξηθψλ.

Δπίζεο ηνλ θαζεγεηή θχξην Πξνθφπε Παπαζηξάηε, κε ηηο αζηείξεπηεο γλψζεηο

ηνπ γηα ηελ δεθαεηία ηνπ ΄40 θαη ηηο θαζεγήηξηεο κνπ θπξίεο Γέζπνηλα
Παπαδεκεηξίνπ θαη Δηξήλε Λαγάλε γηα ηελ ελζάξξπλζε ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ
ζπνπδψλ κνπ. Σνλ Μαλφιε ηνλ Γιέδν πνπ κνπ εκπηζηεχζεθε ηηο καξηπξίεο ηνπ.
Αθφκα ηνπο δχν ζχκβνπινπο ζπνπδψλ κνπ ηνπ θπξίνπο Νίθν Θενηνθά θαη Νίθν
Κνηαξίδε γηα ηελ εκπηζηνζχλε πνπ έδεημαλ ζην πξφζσπν κνπ απφ ηελ πξψηε ζηηγκή
κα πξνπάλησλ γηα ηε ζσζηή θαζνδήγεζε ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ.
Σελ αδεξθή κνπ ΢νθία πνπ δηάβαζε ην θείκελν ζηελ ηειηθή ηνπ κνξθή, κα πάλσ απφ
φινπο ηε κεηέξα κνπ Αξεηή γηα ηελ αγάπε ηεο θαη ηελ αθιφλεηε πίζηε ηεο ζε εκέλα
ζηα δχζθνια ρξφληα ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο.

Γίρσο φινπο ηνπο παξαπάλσ ε ζπγγξαθή απηήο ηεο δηπισκαηηθήο δε ζα ήηαλ

εθηθηή.

Διεπζίλα 28 Μαξηίνπ 2016

5
Πρόλογοσ

΢θνπφο ηεο παξνχζεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο είλαη λα κειεηήζεη ην ζρέδην

επηζηηηζκνχ ηεο Διιάδαο ζηα 1941- 1944. Αξρηθά ζα αζρνιεζεί κε ηηο ζπλέπεηεο πνπ
είρε ε έληαμε ζηνλ αγγιηθφ απνθιεηζκφ φζνλ αθνξά ηε δπλαηφηεηα πξνκήζεηαο
ηξνθίκσλ απφ ην εμσηεξηθφ, ηηο ελέξγεηεο ηεο εμφξηζηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο θαη
ηηο πξσηνβνπιίεο πνπ εθδειψζεθαλ γηα ηνλ αλεθνδηαζκφ ηεο Διιάδαο. ΢ηε ζπλέρεηα
ζα κειεηήζεη ηε ζηάζε ηεο βξεηαληθήο δηπισκαηίαο θαη ησλ θαηαθηεηψλ απέλαληη
ζηηο δηάθνξεο πξνηάζεηο γηα εηζαγσγέο ηξνθίκσλ. Δπηπιένλ ζηφρνο ηεο είλαη λα
θαηαγξάςεη ηε δηπισκαηηθή ρξνλνγξαθία ηεο αλαζεψξεζεο ηεο πνιηηηθήο ηνπ
απνθιεηζκνχ γηα ηελ θαηερφκελε Διιάδα. Μέζα απφ απηφ ην πιαίζην ζα
δηεξεπλεζνχλ ηα αίηηα πνπ νδήγεζαλ ηα εκπιεθφκελα κέξε ζηελ αλαζεψξεζε ηεο,
ηηο ελέξγεηεο, ηα ζπκθέξνληα ηνπο, ηνπο ζηφρνπο ηνπο θαζψο θαη ηηο πνιηηηθέο πνπ
πξνθξίζεθαλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ιηκνχ πνπ έπιεμε ηελ Διιάδα κέζα απφ κία
επηρείξεζε κνλαδηθή γηα ηα δεδνκέλα ηνπ δεχηεξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ.

Αθνινχζσο ε εξγαζία ζα επηθεληξσζεί ζηε κειέηε ησλ θνξέσλ πνπ

δηαρεηξίζηεθαλ ηε βνήζεηα θαη ζε επηκέξνπο ζέκαηα φπσο απηφ ηεο ζχλζεζε ηνπο, ηεο
δνκήο θαη ηεο γεσγξαθηθήο επέθηαζεο ηνπο. Δπηπιένλ ζα πξνζπαζήζεη λα αλαδείμεη
αλ φλησο ζπλέβαιε ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ιηκνχ θαη πνην ήηαλ ην κεξίδην
ζπλεηζθνξάο ηεο. Παξάιιεια ζα εξεπλήζεη πνηα ήηαλ εκπφδηα πνπ ζπλάληεζαλ θαηά
ηελ δηάξθεηα δξάζεο ηνπο ζηελ Διιάδα.

Δπηπιένλ ζα κειεηήζεη ην θαηά πφζν ηεξήζεθαλ απφ ηα ζπκβαιιφκελα κέξε νη

φξνη ησλ ζπκθσληψλ, πνηεο ήηαλ νη επηδηψμεηο ηνπο θαη ππφ πνηνπο φξνπο ζα
ζπλαηλνχζαλ ζε νπνηαδήπνηε ηξνπνπνίεζε ε αιιαγή ηνπ αξρηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ.
Παξάιιεια ζα πξνζπαζήζεη λα αλαδείμεη ηα βαζχηεξα πνιηηηθά αίηηα πνπ επέβαιαλ
ζηελ πνξεία ηηο νπνηεζδήπνηε αιιαγέο. Δλ νιίγνηο ζα αζρνιεζεί θπξίσο κε απηφ πνπ
νλνκάζζεθε απφ ηελ ηζηνξηνγξαθία σο «ζνπεδηθφ ζρέδην» γηα ηνλ επηζηηηζκφ ηεο
Διιάδαο. Ζ εξγαζία δε ζα πξνρσξήζεη κέρξη ην Μάξηε ηνπ 1945 φηαλ ηεξκαηίδεηαη ε
ιεηηνπξγία ηεο «Δπηηξνπήο Γηαρείξηζεο Βνεζεκάησλ ελ Διιάδη» αιιά ζα
ζηακαηήζεη ζηελ Απειεπζέξσζε.

Δλλνείηαη πσο ε επζχλε γηα ηα νπνηαδήπνηε ιάζε ή ππνθεηκεληθέο θξίζεηο

βαξαίλνπλ κφλν ην ζπληάθηε ηεο δηπισκαηηθήο

6
Ειςαγωγό

Παξακνλέο ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ πνιέκνπ ν ραξαθηήξαο ηεο ειιεληθήο

νηθνλνκίαο εμαθνινπζνχζε λα είλαη θαηά βάζε αγξνηηθφο.

Ζ κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, ε αγξνηηθή κεηαξξχζκηζε θαη ε δηάιπζε ηεο

κεγάιεο αγξνηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ε απνθαηάζηαζε ησλ πξνζθχγσλ ζηελ χπαηζξν
ζε πξψελ κνπζνπικαληθέο γαίεο είραλ νδεγήζεη ζηελ αχμεζε ηεο έθηαζεο ηεο
θαιιηεξγνχκελεο γεο απφ 12.452.980 ζηξέκκαηα ην 1922 ζε 24.095.527 ζηα 1938. Ζ
νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ 1929 θαη ε ζηάζε πιεξσκψλ ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ζηα 1932
έζηξεςε ηελ πξνζνρή ηνπ ζηελ πηνζέηεζε πνιηηηθψλ απηάξθεηαο κέζσ ηεο αχμεζεο
ηεο εγρψξηαο παξαγσγή ζε βάξνο ησλ εηζαγσγψλ.

Οη λέεο ρψξεο φπσο ε Αλ. Μαθεδνλία θαη ε Γπηηθή Θξάθε επλννχζαλ ηελ
επέθηαζε ηεο θαιιηέξγεηαο ζηαξηνχ. Σν θξάηνο ζα αθνινπζνχζε κία πνιηηηθή
θνξνιφγεζεο ησλ εηζαγσγψλ θαη ζηήξημεο ησλ ηηκψλ ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο κέζσ
ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο Πξνζηαζίαο Δγρσξίνπ ΢ηηνπαξαγσγήο (ΚΔΠΔ΢). Ζ
ζπγθέληξσζε ηεο παξαγσγήο ζηαξηνχ γηλφηαλ ζε εζεινληηθή βάζε. Σα κεγαιχηεξα
πνζνζηά ζπιινγήο παξαηεξνχληαλ ζηηο λέεο ρψξεο ηελ Αλ. Μαθεδνλία, Γπη. Θξάθε,
Θεζζαιία θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζηε Φζηψηηδα θαη ηε Βνησηία. Απνηέιεζκα ήηαλ
ζηα 2/3 ησλ εθηάζεσλ λα θαιιηεξγνχληαλ ζηηεξά. Δμ’ ίζνπ ζεκαληηθή αχμεζε
γλψξηζε θαη ε θαιιηέξγεηα νζπξίσλ, ηεο δεχηεξεο ζεκαληηθφηεξεο θαηεγνξίαο
ηξνθίκσλ γηα ηε δηαηξνθή ηνπ πιεζπζκνχ. Απφ ηα 471. 693 ζηξ. ζηα 1922 ζα θηάζεη
ηα 1.889.793 ζηξ. ζηα 1939. Αλάινγε αχμεζε ζα γλσξίζεη θαη ε θαηεγνξία ησλ
γεψκεισλ θαη ησλ θεπεπηηθψλ. Οκνίσο θαη ζηελ θαιιηέξγεηα ειηψλ κε ηα
θαξπνθνξνχληα δέληξα λα θηάλνπλ ηα 42.494.803 ζηα 1939 απφ 32.103.630. ζηα
1929. Αληίζεηα ε θαιιηέξγεηα ξπδηνχ ζα έκελε ζηάζηκε κε ηηο εηζαγσγέο λα
θαιχπηνπλ ην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ εγρσξίσλ αλαγθψλ.1

Παξά ηε ζεκαληηθή αχμεζε ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο κέζσ ηεο ζηήξημεο ησλ
ηηκψλ παξαγσγνχ ε Διιάδα εμαθνινπζνχζε λα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηεο ζε ηξφθηκα
κε εηζαγσγέο. Σν αγξνηηθφ εηζφδεκα ζα έκελε ζηάζηκν ζηηο 25.000 δξαρκέο φηαλ νη
αλάγθεο δηαβίσζεο ηνπ αγξνηηθνχ λνηθνθπξηνχ πξνζέγγηδαλ ηηο 30.000. ΢εκαληηθφ
κέξνο ηεο παξαγσγήο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο πξνζαλαηνιηδφηαλ ζηελ θάιπςε ησλ
δηαηξνθηθψλ αλαγθψλ ηηο νηθνγέλεηαο.2 Ζ ζπιινγή ηεο ΚΔΠΔ΢ απέδηδε κφιηο ην 30%

1
Υξήζηνο Δπειπίδεο, Η γεσξγία ηεο Διιάδνο. Οηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή άπνςηο,
Αζήλα, Ο Λφγνο, 1944, ζει. 42-48, 62, 151-153.
2
΢σθξάηεο Πεηκεδάο , Πξνιεγόκελα ζηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο
ηνπ Μεζνπνιέκνπ, Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, 2012, ζει. 208 -210

7
ηεο εγρσξίνπ ζηηνπαξαγσγήο. Κάζε ρξφλν ε ρψξα αλαγθαδφηαλ λα εηζάγεη πάλσ απφ
400.000 ηφλνπο ζηηεξψλ θαη κέξνο ησλ αλαγθψλ ηεο ζε φζπξηα. Με ηελ είζνδν ηεο
ζηνλ Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη νη πξψηεο ειιείςεηο.
Παξάιιεια ε ειιεληθή νηθνλνκία ζα εκθάληδε ηα πξψηα ζεκάδηα «ππεξζέξκαλζεο»
ιφγσ ησλ πνιεκηθψλ δαπαλψλ.3

Ζ γεξκαληθή εθζηξαηεία ζηα Βαιθάληα ζα αλαηξέςεη ηα θέξδε θαη ηηο

ζηξαηησηηθέο ηζνξξνπίεο πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη νη λίθεο ηνπ ειιεληθνχ ζηξαηνχ
έλαληη ησλ ηηαιψλ. ΢χληνκα ζα αθνινπζνχζε ε ζπλζεθνιφγεζε απφ ην ζηξαηεγφ
Σζνιάθνγινπ θαη ε θαηάθηεζε ηεο ρψξαο. Απφ ηηο επφκελεο κέξεο εκθαλίζηεθαλ
θξνχζκαηα θεξδνζθνπίαο θαη απνζεκαηηζκνχ ηξνθίκσλ ζηελ αγνξά ηεο Αζήλαο. 4
Παξά ην αξρηθφ γεξκαληθφ «ελδηαθέξνλ» γηα ηελ επηζηηηζηηθή θαηάζηαζε5 ηα
γεξκαληθά ζηξαηεχκαηα ζα πξνρσξνχζαλ ζε επηηάμεηο αγαζψλ πνπ βξίζθνληαλ ζηελ
πεξηθέξεηα ηεο πξσηεχνπζαο.6 Οη γεξκαληθέο δπλάκεηο είραλ εηζβάιεη βεβηαζκέλα,
δίρσο λα έρνπλ θέξεη ηηο δηθέο ηνπο πξνκήζεηεο. Σελ είζνδν ηνπο αθνινχζεζαλ νη
ηηαιηθέο ην Μάην θαη ηνλ Ηνχλην ηνπ 1941. Ακέζσο έζεζαλ ζε θπθινθνξία θαηνρηθά
κάξθα θαη ιηξέηεο πξαγκαηνπνηψληαο ηηο αγνξέο ηνπο κε απηά ή πξνρψξεζαλ ζε
επηηάμεηο θξνχησλ, ιαραληθψλ, θαπλψλ θαη ιαδηνχ.7

Ζ Διιάδα ζα ρσξηδφηαλ ζε ηξεηο δψλεο θαηνρήο, κία ηηαιηθή, κία γεξκαληθή, κία
βνπιγαξηθή, κε ηε ζηηνπαξαγσγηθή πεξηθέξεηα ηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Γπη.

3
«…Δίλαη επνκέλσο επηηαθηηθή αλάγθε λα εμεπξεζψζηλ αζθαιψο θαη ηαρέσο άθζνλα
κέζα πξνο θάιπςηλ ησλ κεγάισλ ηνχησλ δαπαλψλ εζσηεξηθνχ ηλά κε πζηεξήζε ε
πνιεκηθή πξνζπάζεηα εμ’ νηθνλνκηθήο αλεπαξθείαο… Σα ρξεκαηηθά κέζα πξνο
εθηέιεζηλ ησλ πξνκεζεηψλ εθ ηνπ εμσηεξηθνχ, ηα νπνία είλαη επίζεο ζεκαληηθψηαηα,
ζα ζεσξήζσκελ σο εμαζθαιηδνκέλα αθ’ ελφο κελ εθ ησλ επαξθψλ αγγιηθψλ
πηζηψζεσλ αθ’ εηέξνπ δε εμ’ εθείλσλ αο, θαηά πάζαλ πηζαλφηεηα ζα απνθηήζσκελ ελ
Ακεξηθή…», βι. Διιεληθφ Λνγνηερληθφ θαη Ηζηνξηθφ Αξρείν (Δ.Λ.Η.Α)/ Αξρείν
Αιέμαλδξνπ Γηνκήδε, θάθ. 41, ΢ΚΔΦΔΙ΢ ΠΔΡΙ ΣΧΝ ΓΔΝΙΚΧΝ ΚΑΣΔΤΘΤΝ΢ΔΧΝ
ΣΗ΢ ΠΟΛΔΜΙΚΗ΢ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢, (Τπόκλεκα ππνβιεζέλ ηελ 4ελ
Ιαλνπαξίνπ 1941)
4
«΢ΚΔΦΣΉΣΔ ΚΑΗ ΣΟΝ ΠΛΖ΢ΗΟΝ ΢Α΢. Ζ ΠΡΟ΢ΠΑΘΔΗΑ ΑΠΟΣΑΜΗΔΤ΢ΔΧ΢
ΣΡΟΦΗΜΧΝ ΜΟΝΟ ΓΤ΢ΥΔΡΔΗΑ΢ ΓΖΜΗΟΤΡΓΔΗ», βι. Αθξόπνιηο, Παξαζθεπή 25
Απξίιηνπ 1941
5
Ο γεξκαλφο θξνχξαξρνο ΢έπκπελ ζα ξσηνχζε ηνλ γ.γ ηνπ Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνχ
Πεηξνπλάθε γηα ηα απνζέκαηα ηξνθίκσλ πνπ βξίζθνληαλ ζηελ πξσηεχνπζα θαζψο
θαη γηα ην ζχζηεκα ηξνθνδνζίαο κέζσ ησλ δειηίσλ, δίλνληαο ηελ ππφζρεζε πσο ζε
πεξίπησζε κειινληηθψλ ειιείςεσλ ε Γεξκαλία «είλε δηαηεζεηκέλε λα καο εληζρχζε
δη’ απνζηνιήο ηξνθίκσλ», βι. Αθξόπνιηο, Σξίηε 29 Απξηιίνπ 1941
6
«ΚΑΣΑ΢ΥΟΝΣΑΗ ΔΗ΢ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΥΖΝ ΠΔΗΡΑΗΧ΢ ΑΠΟΘΖΚΔΤΜΔΝΑ
ΔΜΠΟΡΔΤΜΑΣΑ», φ. π,
7
΢χκθσλα κε βξεηαληθέο πιεξνθνξίεο, κέξνο ησλ επηηαγκέλσλ ηξνθίκσλ εμάγνληαλ
ζηε Γεξκαλία θαη ηε Βφξεην Αθξηθή, βι. F.O 371/ 29840, R. 7641/96/19, Situation in
Occupied Greece, 8th August 1941
8
Θξάθεο λα πεξλάεη ζηε επζχλε ηεο Βνπιγαξίαο.8 Ο δηνηθεηηθφο θαηαθεξκαηηζκφο, ε
ρξήζε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο γηα ηηο αλάγθεο ησλ θαηαθηεηψλ, ε έιιεηςε θαπζίκσλ,
ε παξάιπζε ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ θαη ε δηνηθεηηθή ηνπ αλεπάξθεηα εκπφδηδε ηε
κεηαθνξά ηξνθίκσλ απφ ηε κία πεξηθέξεηα ζηελ άιιε. Σν βαζηθφηεξν φκσο ήηαλ πσο
ζηεξνχζε ηελ πξφζβαζε ηεο πξσηεχνπζαο απφ ηα απνζέκαηα ηεο εγρψξηαο
παξαγσγήο. Δηδηθή άδεηα απφ ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ έπξεπε λα εθδνζεί γηα ηνλ
θάηνηθν ηεο πξσηεχνπζαο πνπ ζθφπεπε λα επηζθεθηεί ηελ επαξρία γηα εμεχξεζε
ηξνθίκσλ. Καη νη δηαδηθαζίεο δελ ήηαλ κία απιή ππφζεζε.9

Παξά ηηο επίζεκεο θξαηηθέο εθηηκήζεηο γηα θαηάξξεπζε ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο,
ηδηαίηεξα απηήο ηνπ ζηαξηνχ ηνπ 1941, αλεμάξηεηεο καξηπξίεο κηινχλ γηα επάξθεηα
ηξνθίκσλ ζε αξθεηέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. «Θα ζαο παξαθαιέζσ λα κνπ απνζηείιεηε
κία άδεηα κεηαθνξάο ηξνθίκσλ απφ ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ γηα ηελ νηθνγέλεηα
ζαο …εδψ έρνπκε απ’ φια, βνχηπξν, ιάδη, ζαπνχλη, θξέαο, γάια, θαζφιηα, θαθέο»,
ζα ηειεγξαθνχζε ρσξηθφο απφ ηε Μαθεδνλία ζηνλ Φίιηππν Γξαγνχκε.10 Ο θχξηνο
φγθνο ησλ γεξκαληθψλ ζηξαηεπκάησλ, πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ θαηάθηεζε ηεο
Διιάδαο, ζα αλαρσξνχζε γηα ην ξσζηθφ κέησπν θαη ζα αληηθαζίζηαην απφ ηηαιηθά ην
θαινθαίξη ηνπ 1941, ελψ ην ζέξνο βξηζθφηαλ ελ εμειίμεη.11 Άγλσζην παξακέλεη ην
χςνο ηεο «θξπθήο» παξαγσγήο πνπ θξαηνχζαλ ηα αγξνηηθά λνηθνθπξηά γηα ηηο
δηαηξνθηθέο ηνπο αλάγθεο θαη γηα ηε ζπνξά ηνπ επφκελνπ ρξφλνπ. Καη εδψ νη
ελδείμεηο δείρλνπλ πσο ε ζνδεηά ηνπ 1941 δελ ήηαλ ακειεηέα.12

Ο ζηξαηεγφο Σζνιάθνγινπ κε ηελ αλάιεςε ησλ θπβεξλεηηθψλ θαζεθφλησλ ηνπ

ππνζρφηαλ πσο ζα επίιπε φιεο ηηο επηζηηηζηηθέο δπζρέξεηεο πνπ είραλ εκθαληζηεί.13
Με ην Ν.Γ 81/41 ε παξάδνζε ηεο ζνδεηάο ζηελ ΚΔΠΔ΢ γηλφηαλ πιένλ

8
Ζ ζπλεηζθνξά ησλ δχν απηψλ πεξηθεξεηψλ ζηελ εηήζηα παξαγσγή ζηαξηνχ ήηαλ
19%, βι. ΔΛΗΑ/ Αξρείν Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε, θάθ. 50. 2, Παξαηεξήζεηο επί ηνπ
ππνινγηζκνύ ηνπ Δζληθνύ εηζνδήκαηνο ηεο Διιάδνο ηνπ πεξηερνκέλνπ ελ ησ
ππνκλήκαηη
9
Αθφκα θαη γηα ηελ αγνξά ή κεηαθνξά κίαο πνζφηεηαο 20 νθάδσλ αξαβφζηηνπ
απαηηνχληαλ ε έθδνζε εηδηθήο άδεηαο απφ ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ, βι. Γ.ΑΚ/
Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηηθήο, θάθ. 30
10
Γελλάδεηνο Βηβιηνζήθε/ Αξρείν Φίιηππνπ Γξαγνχκε, αξίζ. εγγξ. 61, 29- 9-1941
11
F.O 371/ 29840, R 7472, Situation in Greece, 5 August 1941,
tel. 1644, 10th August 1941
12
Μέξνο ηεο ζηηνπαξαγσγήο θξαηνχληαλ απφ ηνπ παξαγσγνχο γηα ηε ζπνξά ηνπ
επφκελνπ ρξφλνπ. «Ζ ηδηθήλ κνπ παξαγσγή εηο ην ρσξηφλ είλαη ζαπκάζηα. Θα κνπ
επαξθέζε γηα φινλ ηνλ ρξφλνλ». Σα παξαπάλσ ηα αλαθέξεη ν ίδηνο ρσξηθφο γηα ηε
ζνδεηά ηνπ 1942 πξνο ηνλ Φίιηππν Γξαγνχκε γηα ηελ πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο. Σν
γεγνλφο πσο ε ζνδεηά ζα ήηαλ πνιχ θαιή δείρλεη πσο απηή ηνπ 1941 δελ
αληαπνθξηλφηαλ ζηηο απαηζηφδνμεο θξαηηθέο εθηηκήζεηο, βι. Αξρείν Φίιηππνπ
Γξαγνχκε, αξίζ. 60-64
13
Πξσία, 5 Μαΐνπ 1941
9
ππνρξεσηηθή.14 Έλα ζχλνιν φκσο παξαγφλησλ ζα έθαλε ηνπο αγξφηεο λα είλαη
αξλεηηθνί ζην θπβεξλεηηθφ «θάιεζκα» γηα παξάδνζε ηεο ζνδεηάο. Ο θφβνο κήπσο ε
αγξνηηθή παξαγσγή ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ ηξνθνδνζία ησλ θαηνρηθψλ
ζηξαηεπκάησλ, νη απζαίξεηεο ηζνηηκίεο πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη θαηαθηεηέο γηα ηελ
πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζπλαιιαγψλ ηνπο, ε ζέα ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ πνπ ζάπηδαλ
ζηηο απνζήθεο ησλ ρσξηψλ δίρσο λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα κεηαθνξάο ηνπο, ε
αλππνιεςία ηνπ θαζεζηψηνο Σζνιάθνγινπ, νη θεληξηθά θαζνξηζκέλεο ηηκέο ζε έλα
λφκηζκα φπσο ε δξαρκή πνπ ζηαζεξά έραλε ηελ αμία ηνπ θαη ε πξννπηηθή λα
εκπνξεπζνχλ νη ίδηνη ηελ παξαγσγή ηνπο κε θαιχηεξνπο φξνπο έθαλε ηνπο αγξφηεο λα
είλαη ερζξηθνί απέλαληη ζηε λέα θπβεξλεηηθή λνκνζεζία γηα παξάδνζε ηεο ζνδεηάο. Ζ
ειιεληθή επαξρία πξνηηκνχζε λα δηαρεηξηζηεί ε ίδηα ηελ παξαγσγή ηεο δηνρεηεχνληαο
ηελ είηε ζηελ αληαιιαθηηθή είηε ζηε καχξε αγνξά.15

Παξά ηηο αξρηθέο απεηιέο πξνο φζνπο αξλνχληαλ λα ζπκκνξθσζνχλ ζηε λέα
λνκνζεζία θαη ηηο πξνζπάζεηεο ζπκκεηνρήο ηνπ θξάηνπο ζην λέν ζχζηεκα
ζπλαιιαγψλ κε ηελ παξνρή θαη εηδψλ θξαηηθνχ κνλνπσιίνπ, πέξα απφ ηα ρξήκαηα, ε
θπβεξλεηηθή πνιηηηθή ζπγθέληξσζεο ηεο ζνδεηάο ζα ζηεθφηαλ απφ απνηπρία. Οη
πνζφηεηεο πνπ θαηφξζσζε λα ζπιιέμεη ήηαλ θαηψηεξεο θαη ησλ πιένλ απαηζηφδνμσλ
πξνζδνθηψλ.16

Δλαιιαθηηθή ιχζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ απμαλφκελσλ επηζηηηζηηθψλ

αλαγθψλ απνηεινχζαλ νη εηζαγσγέο ηξνθίκσλ απφ ην εμσηεξηθφ. Σν πξφβιεκα φκσο
ήηαλ πσο ε Διιάδα χζηεξα απφ ηελ θαηάθηεζε ηεο απφ ηηο δπλάκεηο ηνπ άμνλα ζα

14
΢χκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λνκνζεηηθνχ δηαηάγκαηνο Ν.Γ 81/41 «πεξί
πξνζζήθεο θαη ηξνπνπνηήζεσο δηαηάμεσλ ηηλψλ εηο ηελ πεξί πξνζηαζίαο ηεο
εγρσξίνπ ζηηνπαξαγσγήο Ννκνζεζίαλ» νη αγξφηεο ππνρξενχληαλ, αθνχ θξαηνχζαλ
ηελ αλαγθαία γηα απηνχο πνζφηεηα ζηαξηνχ, λα παξαδψζνπλ ην πιεφλαζκα ηνπο ζηελ
ΚΔΠΔ΢. ΢ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε πξνβιέπνληαλ πνηλέο γηα ηνπ παξαβάηεο, βι.
Δθεκεξίο ηεο Κπβεξλήζεσο, αξίζ. θχι. 176, ελ Αζήλαηο ηε 26 Μαΐνπ 1941
15
Πνιχ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο παξέρεη ε δαζθάια ηνπ ρσξηνχ Γεξαιή γηα ηελ
ηνπηθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία ελφο κηθξνχ ρσξηνχ ηελ πξψηε πεξίνδν ηεο θαηνρήο.
Αλαθέξεη ηελ επάξθεηα ηξνθίκσλ ζηηο κηθξέο θνηλσλίεο, ηνπο ηξφπνπο ζπλαιιαγήο,
ηελ αδπλακία ησλ κηζζνζπληήξεησλ λα απνθηήζνπλ ηξφθηκα κε ην κηζζφ ηνπο θαζψο
θαη γηα ηα δίθηπα λνκήο ησλ ηξνθίκσλ. «… θαίηνη επξίζθνκαη εηο πινχζηνλ ρσξίνλ
δηδαζθάιηζζα – δηφηη παξάγεη άθζνλα γεσξγηθά θαη θηελνηξνθηθά πξντφληα, ελ
ηνχηνηο δελ θαηνξζψλσ λα εμνηθνλνκψ ηα πξνο ην δήλ αλαγθαία θαζ’ φζνλ φια ηα
ηξφθηκα ηα πσινχλ άθ’ ελφο δη’ αληαιιαγήο κε είδνο σο ι. ρ. ην θξέαο, ηνπο ηρζχο
ηνπ αληαιιάζνπλ κε ςσκί ή έιαηνλ θαη αθεηέξνπ ηηκάο ππεξφγθνπο … ν πξφεδξνο
ηεο θνηλφηεηαο Γεξαιή απφ ην πιεφλαζκα ζίηνπ θαη θξίζεο αλεξρφκελνλ εηο 640
νθάδαο κνη ερνξήγεζε 9 νθάδαο ζίηνπ θαη 19 νθαδαο θξηζήο πξν ηξηκήλνπ ελψ
θαλνληθψο ή λνκίκσο φθεηιε λα κνη ρνξεγήζε 40 νθάδαο εηο έθαζηνλ κέινο ηεο
νηθνγέλεηαο κνπ… Απνηαλζείζα δε πξφ εκεξψλ εηο ηνλ Αζηπλνκηθφλ ΢ηαζκάξρελ
΢ρεκαηαξίνπ δηά λα κε ππνβνεζήζε … κνη απήληεζελ φηη έρεη κελ δηαηαρζή αιιά
δελ έρε ηελ εμνπζίαλ λα κνη ρνξεγήζε εθ ηνπ πιενλάζκαηνο ζίηνπ ηνπ ρσξηνχ…»,
βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηηθήο, θάθ. 30, α. π. 1144, 15-1-1941
16
Γηψξγνο Μαξγαξίηεο, φ. π, ζει. 213-221
10
εληαζζφηαλ ζηε δψλε ηνπ βξεηαληθνχ απνθιεηζκνχ θαζηζηψληαο ζρεδφλ αλέθηθηεο
ηηο νπνηεζδήπνηε εηζαγσγέο.

11
ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1ο

Η ΠΕΡΙΟΔΟ΢ ΣΟΤ ΑΠΟΚΛΕΙ΢ΜΟΤ

12
1.1 Η ϋνταξη ςτο βρετανικό αποκλειςμό

Ο λαπηηθφο απνθιεηζκφο, σο κνξθή νηθνλνκηθνχ πνιέκνπ, είρε επηβιεζεί θαη άι-

ιεο θνξέο ζην παξειζφλ, φπσο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ Ναπνιεφληησλ πνιέκσλ θαη ηνπ
Α’ Παγθφζκην Πφιεκν. Ζ Διιάδα είρε εκπεηξία απφ ηνλ πξψην παγθφζκην, φηαλ νη
δπλάκεηο ηεο Αληάη, ηεο επέβαιαλ εκπάξγθν ιφγσ ηεο νπδεηεξφθηιεο εμσηεξηθήο
πνιηηηθήο ηνπ βαζηιηά Κσλζηαληίλνπ.

Με ηελ έλαξμε ηνπ Β’ Π. Π ε Βξεηαλία εθάξκνζε μαλά ηελ ίδηα πνιηηηθή απέλα-
ληη ζηηο δπλάκεηο ηνπ Άμνλα. Απψηεξνο ζθνπφο ήηαλ λα ιπγίζεη ηελ νηθνλνκία ηνπ
αληηπάινπ ζηεξψληαο πξψηεο χιεο θαη εκπνξεχκαηα πνιχηηκα γηα ηελ νηθνλνκία ηνπ.
Ο θνξέαο πνπ ζα ζρεδίαδε θαη ζα επέβιεπε ηνλ απνθιεηζκφ ήηαλ ην Τπνπξγείν Οη-
θνλνκηθνχ Πνιέκνπ (Ministry of Economic Warfare).17 Σα νπιηθά ζπζηήκαηα, ην
ζπλάιιαγκα, ηα ππξνκαρηθά, ηα ρεκηθά θαζψο θαη ηα ηξφθηκα θαη ν ξνπρηζκφο, ππφ
θάπνηνπο φξνπο, ζεσξνχληαλ πξντφληα ιαζξεκπνξίνπ θαη θαηάζρνληαλ.18 Παξάιιεια
ε ζηξαηεγηθή ηεο Αγγιίαο απέβιεπε, κέζσ ηεο έιιεηςεο ηξνθίκσλ, λα πξνθιεζνχλ
κηα ζεηξά απφ εμεγέξζεηο ζηελ θαηερφκελε Δπξψπε. Οη «ζθιαβσκέλνη ζχκκαρνη»
ππφ ηε κάζηηγα ηνπ ιηκνχ ζα κπνξνχζαλ λα εμεγεξζνχλ πην εχθνια ελαληίνλ ησλ θα-
ηαθηεηψλ. Νίθε ησλ ζπκκάρσλ ζα ζήκαηλε ηξνθή γηα ηελ Δπξψπε. 19

17
William Norton Medlicott, The Economic Blockade, vol. I, Λνλδίλν, HMSO, p. p.
63-75.
18
Μειέηεο, ήδε απφ ην 1930, είραλ δείμεη πσο ηα ηξφθηκα ζα κπνξνχζαλ λα
ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη απφ ηελ ακπληηθή βηνκεραλία. Μέζσ ηνπ άκπινπ απφ ηα
δεκεηξηαθά (ζηάξη, θαιακπφθη) κπνξνχζε λα παξαρζεί αιθνφιε πνιχηηκε γηα ηα
ζπλζεηηθά θαχζηκα, αλαγθαία γηα ηα άξκαηα κάρεο, ελψ ηα δσηθά ιχπε ήηαλ
απαξαίηεηα γηα ηα θαχζηκα θαη ηα ιηπαληηθά ζηελ αεξνπνξηθή βηνκεραλία, βι.
Geoffrey Till, Naval Blockade and Economic Warfare in the European War, 1939–45
ζην Bruce A. Elleman and S.C.M. Paine (ed.) Naval Blockades and Seapower
Strategies and Counter-Strategies, 1805–2000, Λνλδίλν, Routledge, 2006, p. 120.
19
William Norton Medlicott, The Economic Blockade, vol. II, Λνλδίλν, HMSO, p.
254.

13
 Όζνλ αθνξά ηελ Διιάδα, ε πξνεγνχκελε θπβέξλεζε Κνξπδή είρε πξνβεί ζηελ
παξαγγειία ελφο θνξηίνπ 370.000 ηφλσλ ζηαξηνχ απφ ηελ Απζηξαιία. Σν ελιφγσ
θνξηίν είρε απνπιεξσζεί ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θαη ν Κνξπδήο είρε ιάβεη ηελ
ππφζρεζε απφ ηνλ Άγγιν πξέζβε πσο ζε πεξίπησζε θαηάιεςεο ηεο Διιάδαο απφ ηε
Γεξκαλία ζα επηηξεπφηαλ ε απνζηνιή 30.000 ηφλσλ θάζε κήλα. Ζ θπβέξλεζε Σζνπ-
δεξνχ ην έζεζε ζηε δηάζεζε ηεο Βξεηαληθήο ΢ηξαηησηηθήο Δπηκειεηείαο Μέζεο Αλα-
ηνιήο.20 ΢ηηο ζπδεηήζεηο ησλ αξκφδησλ αγγιηθψλ ππνπξγείσλ αλαγλσξηδφηαλ πσο ε
πίεζε γηα απνζηνιή ηξνθίκσλ ζηελ Διιάδα ζα ήηαλ κεγαιχηεξε απφ νπνπδήπνηε
αιινχ, ιφγσ ηεο ζπλεηζθνξάο ηεο ζηνλ πφιεκν θαη ηεο εμάξηεζήο ηεο απφ εηζαγσγέο
ηξνθίκσλ.21 Πάλησο, ην πξφβιεκα ηνπ επηζηηηζκνχ ζα βξεζεί ζηε κέζε ηεο αληδέληαο
ησλ ειιελν-αγγιηθψλ ζρέζεσλ. Ηεξαξρηθά ηα πξψηα δεηήκαηα πνπ απαζρφιεζαλ ην
Foreign Office ήηαλ απηά ηνπ πνιεκηθνχ ζηφινπ, ηνπ ζηξαηνχ θαη ηεο αεξνπνξίαο. Ο
επηζηηηζκφο ηεο Διιάδαο ζα βξεζεί κφιηο ζηελ έβδνκε ζέζε ζε ιεπηνκεξέο κλεκφλην
γηα ηα δεηήκαηα πνπ ζα θαινχληαλ λα αληηκεησπίζεη ε Αγγιία ζηηο ζρέζεηο ηεο κε
ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε.22

Όζνλ αθνξά ηηο απφςεηο ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ ππεχζπλνο,

ζχκθσλα κε ην δηεζλέο δίθαην (ζπλζήθε ηεο Υάγεο, 1907), γηα ηελ ηξνθνδνζία ηεο
θαηαθηεκέλεο ρψξαο ήηαλ ν θαηαθηεηήο. 23 ΢πλεπψο ε επζχλε γηα ηνλ επηζηηηζκφ ηεο

20
Βελέδεο Ζιίαο, Αξρηεπίζθνπνο Γακαζθελόο, Αζήλα, Δζηία, 1981, ζει. 100.
21
Procopis Papastratis, British Policy towards Greece during the Second World War
1941-1944 ,Cambridge, Cambridge University Press, 1984, p. 115

22
1) πνιεκηθφο ζηφινο, 2) ΢ηξαηφο, 3) Αεξνπνξία, 4) εκπνξηθφ λαπηηθφ, 5) ειιεληθά
θνξηία πνπ έρνπλ επηηαρζεί, 6) νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο, 7)
επηζηηηζκφο ηεο Διιάδαο, 8) ζπιινγή πιεξνθνξηψλ απφ ηελ Διιάδα, 9) ειιεληθή
πνιηηηθή ελφηεηα, 10) Κχπξνο θαη 11) ππνδνρή ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ζηε
Βξεηαλία, βι. F.O 371/29840/R/7038 // Μαξία ΢πειησηνπνχινπ, Πξνθφπεο
Παπαζηξάηεο (επηκ.), Υξνλνιόγην γεγνλόησλ 1940-1944. Από ηα έγγξαθα ηνπ
βξεηαληθνύ ππνπξγείνπ ησλ εμσηεξηθώλ foreign office 371: 1940-1943. Αζήλα,
Αθαδεκία Αζελψλ, ηφκ. Α΄, 2002, ζει. 222

23
Γηαβάδνληαο φκσο ην άξζξν 43 ηεο ζπλζήθε ηεο Υάγεο ηνπ 1907, θάπνηνο ζα
δηαθξίλεη πσο πνπζελά δελ αλαθέξεη ξεηά ηελ παξαπάλσ ππνρξέσζε. ΢πγθεθξηκέλα,
ην άξζξν 43 αλαθέξεη πσο: «The authority of the legitimate power having in fact
passed into the hands of the occupant, the latter shall take all the measures in his
power to restore, and ensure, as far as possible, public order and safety, while
respecting, unless absolutely prevented, the laws in force in the country», βι. The
Avalon Project –Yale University, Laws of War: Laws and Customs of War on Land
(Hague IV), October 18,1907,
http://avalon.law.yale.edu/20th_century/hague04.asp#art43 ,

14
Διιάδαο βάξαηλε απνθιεηζηηθά ηνπο Γεξκαλνχο θαη ηνπο Ηηαινχο. Μηα πηζαλή ραιά-
ξσζε ηνπ απνθιεηζκνχ ζα είρε αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ πνιεκηθή πξνζπάζεηα. Θα
δεκηνπξγνχληαλ έλα θαθφ πξνεγνχκελν ιφγσ ηνπ νπνίνπ θαη άιινη ιανί ηεο Δπξψ-
πεο, φπσο νη Βέιγνη θαη νη Ννξβεγνί κε ηε ζεηξά ηνπο, ζα δεηνχζαλ αλάινγε αληηκε-
ηψπηζε. 24

Αληίζεηα, ζηειέρε ηνπ Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ εμέθξαζαλ ηηο επηθπιάμεηο ηνπο

σο πξνο ηα απνηειέζκαηα ηεο ελ ιφγσ πνιηηηθήο γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. Ζ
ηειεπηαία βξηζθφηαλ παξαδνζηαθά εληφο ηεο ζθαίξαο επηξξνήο ηεο Μεγάιεο Βξεηα-
λίαο. Οη πιεξνθνξίεο πνπ έξρνληαλ ζην Λνλδίλν γηα ηελ θαηερφκελε Διιάδα κηινχ-
ζαλ γηα δηνηθεηηθφ θαη νξγαλσηηθφ ράνο. Σα γεξκαληθά ζηξαηεχκαηα επηδίδνληαλ ζε
ιεειαζίεο θαη νη γεξκαληθέο αξρέο είραλ πξνβεί ζε επηηάμεηο ηξνθίκσλ. Σα θξνχζκα-
ηα πείλαο ήδε είραλ εκθαληζηεί. Όκσο ε ειιεληθή θνηλή γλψκε εμαθνινπζνχζε λα
είλαη ζηξαηεπκέλε ζηελ πιεπξά ησλ ζπκκάρσλ φζν πνηέ άιινηε.25 Οη πηζαλφηεηεο
ελφο ελδερφκελνπ ιηκνχ ζα είραλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο γηα ηε κεηαπνιεκηθή ζέζε ηεο
Αγγιίαο. Υαξαθηεξηζηηθά ην ζηέιερνο ηνπ αγγιηθνχ ππνπξγείνπ εμσηεξηθψλ Edward
Warner παξαηεξνχζε: «είλαη ζεκαληηθφ λα έρνπκε έλα αγγιφθηιν πιεζπζκφ 7,5 ε-
θαηνκκπξίσλ Διιήλσλ, γηα λα εληζρχζνπκε ηε κεηαπνιεκηθή καο ζέζε ζηελ Αλαην-
ιηθή Μεζφγεην…».26

Δηδηθνί ιφγνη έπαημαλ ξφιν ζηε δηακφξθσζε απηήο ηεο δηαθνξεηηθήο ζηάζεο ησλ
δχν βξεηαληθψλ ππνπξγείσλ. Σν Τπνπξγείν ησλ Δμσηεξηθψλ ήηαλ έλαο ζεζκφο αηψ-
λσλ ην νπνίν θαζφξηδε ηελ πνιηηηθή ηνπ κε πην καθξνπξφζεζκνπο φξνπο. Αληίζεηα
ην Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ ήηαλ έλαο θαηλνχξγηνο ζεζκφο, κε ακθίβνιε
χπαξμε κεηά ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ. Θα ελζαξθψζεη ηε ζθιεξή ζηάζε φπσο απηή δηα-
ηππψζεθε απφ ηνλ Σζψξηζηι ζην ιφγν ηνπ ζηε Βνπιή ησλ Κνηλνηήησλ ζηηο 20 Απξη-
ιίνπ 1940. Ο λαπηηθφο απνθιεηζκφο, σο κνξθή απφιπηνπ νηθνλνκηθνχ πνιέκνπ ελά-
ληηα ζηε Γεξκαλία, ήηαλ έλα απφ ηα βαζηθά εξγαιεία γηα λα θεξδεζεί ν πφιεκνο.27
Αξθεί λα αλαινγηζηεί θάπνηνο πσο ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ εηζαγσγψλ ηεο Ηηαιίαο

24
Ο Νηάιηνλ ζα δήισλε ραξαθηεξηζηηθά ζηε Βνπιή ησλ Κνηλνηήησλ:« Βξεηαληθή
φκσο Κπβέξλεζηο νθείιεη επηκείλε εηο αληίιεςηλ φηη ηφζνλ λνκηθήλ φζνλ εζηθήλ
επζχλελ δηά ηξνθνδφηεζηλ πιεζπζκνχ νηαζδήπνηε θαηερνκέλεο ρψξαο ππέρεη ν
ερζξφο. Υαιάξσζηο απνθιεηζκνχ θαηερνκέλεο ππφ ερζξνχ Δπξψπεο ζα ελίζρπελ
ερζξφλ θαη ζα παξέηεηλελ πφιεκνλ», βι. Γ.Α.Κ./ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ,
απνζη. Δ΄, θάθ. 3, αξίζ. εγγξ. 091, 6 Απγνχζηνπ 1941
25
F.O. 371/29840/R/7349 17th July 1941 // Μαξία ΢πειησηνπνχινπ, Πξνθφπεο
Παπαζηξάηεο (επηκ.), φ. π, ζει. 217
26
F.O. 371/29840/ R/ 7038, 11th July 1941
27
Cazamias George, Allied policy towards occupied Greece: the 1941-1944 Famine,
unpublished P.H.D thesis, University of Bredford, 1990, ζει. 172 -185

15
πεξλνχζε απφ ηε δηψξπγα ηνπ ΢νπέδ θαη ην Γηβξαιηάξ.28 Πάλησο ν Σζψξηζηι ζα ηαπ-
ηηζηεί κε ην Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ, δειψλνληαο ηνλ Ηνχιην ηνπ 1941 πσο
δελ έβιεπε ιφγν αιιαγήο ηεο πθηζηάκελεο πνιηηηθήο γηα ηελ Διιάδα απφ ηε ζηηγκή
πνπ δελ αζθνχληαλ πηέζεηο απφ ηηο ΖΠΑ.29

΢ηηο αξρέο Μαΐνπ ν πιεξεμνχζηνο ηνπ Ράηρ ζηελ Διιάδα Αιηελκπνχξγθ επηζή-
καλε ζην Βεξνιίλν ηνλ θίλδπλν γηα επηθείκελν ιηκφ, ηνλίδνληαο πσο δελ ζα έπξεπε ε
Διιάδα λα νδεγεζεί ζε ζηξαηησηηθφ θαη πνιηηηθφ ράνο. Ζ λέα «θπβέξλεζε» ηνπ
ζηξαηεγνχ Σζνιάθνγινπ ραξαθηεξηδφηαλ «αμηφπηζηε». Όκσο πξνυπφζεζε γηα ηελ
παξακνλή ηεο ζηελ εμνπζία απνηεινχζε ν πεξηνξηζκφο ηεο ζηξαηησηηθήο παξνπζίαο
ησλ δχν θαηνρηθψλ δπλάκεσλ, Γεξκαλίαο θαη Ηηαιίαο, θαζψο θαη ε αληηκεηψπηζε ησλ
επηζηηηζηηθψλ αλαγθψλ. «Αλ ν πιεζπζκφο ηξεθφηαλ αξθεηά ζα έκελε ήζπρνο». 30

Σν Βεξνιίλν ζα απαληήζεη πσο ππεχζπλνη γηα ηελ Διιάδα είλαη νη Ηηαινί, ζπλε-
πψο ην δήηεκα ηνπ επηζηηηζκνχ αλήθεη ζηελ αξκνδηφηεηα ηεο Ηηαιίαο.31Όκσο ηα θα-
ηνρηθά ζηξαηεχκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 1941 κε ηελ έθδνζε ραξ-
ηνλνκηζκάησλ, φπσο ην γεξκαληθφ θαηνρηθφ κάξθν θαη ηελ αληίζηνηρε ηηαιηθή «Casa
I Meditteranea di Credito», ζα απνθηήζνπλ κεγάιν κέξνο ησλ απνζεκάησλ ηξνθίκσλ.
Ζ Ηηαιία ζα απαληνχζε πσο ε ίδηα αληηκεηψπηδε έιιεηςε ηξνθίκσλ ζπλεπψο δελ κπν-
ξνχζε λα αληαπνθξηζεί. Ο Μνπζνιίλη ζα ζρνιηάδε πηθξφρνιά «…αθνχ νη Γεξκαλνί
μάθξηζαλ απφ ηνπο Έιιελεο αθφκε θαη ηα θνξδφληα ησλ παπνπηζηψλ, ηψξα ζέινπλ
λα καο θνξηψζνπλ ηελ επζχλε γηα ηε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε…». 32Σν κφλν πνπ θα-
ηάθεξαλ λα ζπκθσλήζνπλ ήηαλ έλα ρξνλνδηάγξακκα κεληαίνπ εθνδηαζκνχ ηεο Δι-
ιάδαο σο ηνλ Ηνχλην ηνπ 1942. Οη Ηηαινί ζα εηζήγαγαλ 10.000 ηφλνπο ηξνθίκσλ θαη
ζα ηνπο αθνινπζνχζαλ νη Γεξκαλνί κε ηελ ίδηα πνζφηεηα. Οη Ηηαινί ζα αληαπνθξη-
ζνχλ ζηηο ζπκθσλίεο, φκσο γηα πεξηνρέο φπνπ είραλ ζπκθέξνληα, φπσο ηα Ηφληα λε-
ζηά, νη Κπθιάδεο θαη ε Ήπεηξνο. Οη δε Γεξκαλνί έζηεηιαλ κφλν 6.000 ηφλνπο ηξνθί-
κσλ.33

΢ηελ Διιάδα ν λένο αξρηεπίζθνπνο Αζελψλ Γακαζθελφο ζα δεηήζεη απφ ηνλ θα-
ηνρηθφ πξσζππνπξγφ Σζνιάθνγινπ ην δηθαίσκα λα δηεθδηθήζεη ηελ παξάδνζε ηνπ
απζηξαιηαλνχ θνξηίνπ θαζψο θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ ειιελνηνπξθηθνχ θιήξηλγθ,

28
Knox, Mussolini Unleashed, 1939-1941: Politics and Strategy in Fascist Italy's
Last War, Cambridge University Press, 1982, ζει.80
29
Υηνλίδνπ Βηνιέηηα , Ληκόο θαη ζάλαηνο ζηε θαηνρηθή Διιάδα 1941-1944. Αζήλα,
Δζηία, ζει. 34.
30
Documents on German Foreign Policy, Series D (1937-1945) Vol. XII, The War
Years February 1- June 22, 1941, The Reich Plenipotentiary for Greece to the
Foreign Ministry, Athens 11 May 1941, Washington, Government Printing Office,
1962, p. 776.
31
Ό. π, Memorandum by Ambassador Ritter, Berlin 13 May 1941, p.796
32
Ciano, Caleazzo, Diary, 1937-1943 , Νέα Τφξθε, Enigma Books, 2003,p.353
33
Μazower Mark, ΢ηελ Διιάδα ηνπ Υίηιεξ. Η εκπεηξία ηεο Καηνρήο. Αζήλα,
Αιεμάλδξεηα 1994 ζει. 57
16
χςνπο 600.000 ρηιηάδσλ ιηξψλ. Ζ Δθθιεζία ζα κπνξνχζε λα δηαπξαγκαηεπζεί κε φια
ηα εκπιεθφκελα κέξε είηε απηά ήηαλ νη θαηνρηθέο δπλάκεηο είηε ε Αγγιία είηε ε εμφ-
ξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε. Ο Σζνιάθνγινπ ζα ζπλαηλέζεη θαη ζηα κέζα Ηνπιίνπ ζα
δψζεη θαη ηελ επίζεκε εμνπζηνδφηεζε. Ο Γακαζθελφο ζα δεηνχζε απφ ηηο αξρέο θα-
ηνρήο ηελ άδεηα εηζαγσγήο ηνπ θνξηίνπ θαζψο θαη εγγπήζεηο φηη νη εηζαγφκελεο πν-
ζφηεηεο ζηαξηνχ ζα δηαζέηνληαλ ζηελ Δθθιεζία κε ζθνπφ ηελ απνθιεηζηηθή δηαηξν-
θή ηνπ ειιεληθνχ ιανχ.34

Πξηλ αθφκε ιάβεη ηε γξαπηή εμνπζηνδφηεζε ν Γακαζθελφο είρε μεθηλήζεη θχθιν

επαθψλ κε εθπξνζψπνπο ησλ θαηαθηεηψλ. ΢ηελ εξψηεζε ηνπ γεξκαλνχ επηηεηξακ-
κέλνπ Graevenitz κέζσ πνηνπ ζα γίλνληαλ νη δηαπξαγκαηεχζεηο, ν Γακαζθελφο ζα
απαληήζεη «κε ηνλ εθπξφζσπν φπνηαο εθθιεζίαο ζα ήζειαλ νη θαηνρηθέο δπλάκεηο».
Με θαζπζηέξεζε ελφο κήλα ζα ιάκβαλε ηελ απάληεζε απφ ηνπο δχν πιεξεμνχζηνπο.
Ο Άιληελκπνπξγθ, ζηηο 26-8-1941, δηαβεβαίσζε ηνλ Γακαζθελφ πσο ην Βεξνιίλν
έδηλε εγγπήζεηο γηα ηελ αζθαιή παξαιαβή ηνπ θνξηίνπ ζίηνπ απφ ηελ αγγιηθή θπ-
βέξλεζε θαη πσο δεζκεπφηαλ γηα ηελ θαηαλάισζή ηνπ απνθιεηζηηθά απφ ηνλ ειιελη-
θφ πιεζπζκφ θαζψο θαη γηα δηεπθνιχλζεηο φζνλ αθνξά ηε κεηάβαζε θαη ηελ αζθα-
ιή επάλνδν ησλ πινίσλ.35

Σελ ίδηα πεξίνδν ν παπηθφο απεζηαικέλνο Roncalli είρε επαθέο κε έιιελεο ηζχ-
λνληεο φπσο ν Νεγξεπφληεο θαη ν Λνχβαξηο, κε ζθνπφ λα πεηχρεη ηε κεζνιάβεζε ηνπ
Βαηηθαλνχ ψζηε λα δερζεί ε Αγγιία ηελ απνζηνιή ηνπ θνξηίνπ θαη λα εγγπεζνχλ νη
θαηνρηθέο δπλάκεηο ηε δηάζεζή ηνπο ζηνλ πιεζπζκφ. Ο φξνο πνπ έζεζε ν Roncalli
ήηαλ πσο επηηξνπή απφ δηαθεθξηκέλνπο Έιιελεο ζα έπξεπε λα ππνβάιεη ππφκλεκα
ζηελ Αγία Έδξα. Ύζηεξα απφ δηζηαγκνχο, επηηξνπή απφ πξνζσπηθφηεηεο φπσο ν
Θεκηζηνθιήο ΢νθνχιεο θαη ν Καθαληάξεο ζα ην ππέγξαθαλ. ΢ε ζπλάληεζε ηνπ Γα-
καζθελνχ κε ην Roncalli, ν πξψηνο ζα ηνλ ελεκεξψζεη πσο ήηαλ εμνπζηνδνηεκέλνο
απφ ηελ θαηνρηθή θπβέξλεζε γηα ην ζέκα ηνπ επηζηηηζκνχ. Παξάιιεια ν Σζνιάθν-
γινπ ζηηο 9 ΢επηεκβξίνπ ζα ππνδείθλπε ζηνλ Γακαζθελφ ηα πξφζσπα πνπ ζα ζηειέ-
ρσλαλ ηελ επηηξνπή ε νπνία ζα δηαρεηξηδφηαλ ην δήηεκα ηεο αγνξάο θαη ηεο εηζαγσ-
γήο ηξνθίκσλ απφ ηελ Σνπξθία, θαζψο θαη ην ζέκα ηνπ απζηξαιηαλνχ ζηαξηνχ. Απηά
ήηαλ ν Αιέμαλδξνο Αξγπξφπνπινο, πξψελ ζηέιερνο ηνπ Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ
θαζψο θαη ν ζηξαηεγφο Πιαηήο.

΢ε απάληεζή ηνπ ν Γακαζθελφο ελεκέξσλε πσο ν πιένλ θαηάιιεινο δίαπινο γηα

ηελ πξνκήζεηα ηνπ απζηξαιηαλνχ ζηαξηνχ ήηαλ ε Σνπξθία. Αλάινγν γξάκκα ζα έ-

34
« α΄.) Παξνρήλ αδείαο εηζαγσγήο εθ κέξνπο ησλ Αξρψλ Καηνρήο. β’.) Παξνρήλ
δηαβεβαηψζεσλ εθ κέξνπο απηψλ, φηη αη εηζαρζεζφκελαη πνζφηεηεο ζίηνπ ζα
παξακείλνπλ απαξαζίθησο εηο ηελ δηάζεζηλ ηεο Δθθιεζίαο, δηά ηελ επηκειεία
απνθιεηζηηθήλ ρξεζηκνπνίεζηλ πξνο δηαηξνθήλ ειιεληθνχ ιανχ θαη ίδία ησλ
απνξσηέξσλ ηάμεσλ απηνχ δηά ηεο ιεηηνπξγίαο ζπζζηηίσλ…», βι. Δ.Λ.Η.Α/ Αξρείν
Βάζνπ Σζηκπηδάξνπ, θάθ. 1.2, Αιιεινγξαθία Αξρηεπηζθόπνπ Γακαζθελνύ (1941-
1948), 30 Ηνπιίνπ 1941
35
Ό.π, Αζήλα 30 Απγνχζηνπ 1941// Ζιίαο Βελέδεο, Αξρηεπίζθνπνο Γακαζθελόο. Οη
ρξόλνη ηεο δνπιείαο, Αζήλα, Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο, 2008, φ. π, ζει 72-84.
17
ζηειλε ν Γακαζθελφο ζηνλ Άιληελκπνπξγθ ζηηο 16 ΢επηεκβξίνπ. ΢ηηο 23 ΢επηέκβξε
ζα ιάκβαλε ηελ απάληεζε. Ο γεξκαλφο πιεξεμνχζηνο αδπλαηνχζε λα δψζεη άδεηα
αλαρψξεζεο ησλ δχν αλδξψλ γηα ηελ Σνπξθία. Δπηπιένλ ήδε επξφθεηην λα εθδεισ-
ζεί ε πξσηνβνπιία ηνπ Βαηηθαλνχ, φζνλ αθνξά ην δήηεκα ηνπ απζηξαιηαλνχ ζηα-
ξηνχ. Παξάιιεια, γηα ηηο θαηνρηθέο δπλάκεηο ν έιιελαο πξέζβεο Ραθαήι ζηελ Άγθπ-
ξα δελ ζεσξνχληαλ λφκηκνο εθπξφζσπνο ηεο «Διιεληθήο Πνιηηείαο». Σν κφλν πνπ
θέξδηζε ε ειιεληθή πιεπξά ήηαλ ε αλαρψξεζε ηνπ Roncalli γηα ην Βαηηθαλφ ζηηο 6
Οθησβξίνπ 1941.36

Σέινο, φζνλ αθνξά ηελ πξνκήζεηα ζηαξηνχ απφ ηε Γεξκαλία, αξρέο Οθησβξίνπ ζα
έξρνληαλ ηα δπζνίσλα κελχκαηα απφ ην Βεξνιίλν. Ο γεξκαλφο ππνπξγφο ησλ Δμσ-
ηεξηθψλ ζα πιεξνθνξνχζε ηηο γεξκαληθέο αξρέο ζηελ Αζήλα πσο δελ ππήξραλ πηε-
ζηηθνί ιφγνη πνπ λα θάλνπλ ην Ράηρ λα λνηαζηεί γηα ηελ Διιάδα γη’ απηφ ην δήηεκα. Ο
δε ζηξαηάξρεο Γθαίξηλγθ ζα παξαηεξήζεη πσο αλ ήηαλ αλάγθε λα ζηαινχλ ηξφθηκα
ζε θάπνην κέξνο ηεο Δπξψπεο, απηά ζα ήηαλ ε Ννξβεγία, ην Βέιγην θαη ε Οιιαλδία
εηο βάξνο ηεο Διιάδαο.37

36
Ό.π, 95-96.
37
Mazower Mark, φ.π, ζει. 57
18
1.2 Οι ελληνοβρετανικϋσ επαφϋσ

Ζ πξψηε έθθιεζε γηα απνζηνιή ηξνθίκσλ θαη θαξκάθσλ ζηελ Διιάδα ζα γίλεη
ζηηο 25-4-1941 απφ ηελ ειιεληθή πξεζβεία ζην Λνλδίλν. Ζ απάληεζε ηεο βξεηαληθήο
θπβέξλεζεο ήηαλ αξλεηηθή. ΢χκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ απνθιεηζκνχ, νη απνζηνιέο
ηξνθίκσλ ζε θαηερφκελε ρψξα αλήθαλ ζηελ θαηεγνξία ηνπ ιαζξεκπνξίνπ. Όκσο ε-
πεηδή ε Διιάδα ήηαλ ηδηαίηεξε πεξίπησζε, ιφγσ ηεο αληίζηαζήο ηεο ζηηο δπλάκεηο
ηνπ Άμνλα θαη ηεο πξνπνιεκηθήο εμάξηεζήο ηεο απφ ηηο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ, ην αί-
ηεκά ηεο ζα εμεηαδφηαλ. Κάπνηεο ζθέςεηο γίλνληαλ γηα απνζηνιή ζηαξηνχ απφ ηε ΢ν-
βηεηηθή Έλσζε θαη θαξκάθσλ απφ ηηο ΖΠΑ, πνπ ήηαλ νπδέηεξεο ρψξεο. 38

Ζ εμφξηζηε θπβέξλεζε Σζνπδεξνχ ζα ζπκθσλνχζε ζηηο αξρέο ηνπ απνθιεηζκνχ

ιέγνληαο πσο «είλαη αλακθηζβήηεηνο ε νξζφηεο ηεο αθνινπζνχκελεο πνιηηηθήο ηνπ
απνθιεηζκνχ θαη ησλ θηιηθψλ ρσξψλ αη νπνίαη ππέθπςαλ ζηνλ Άμνλα…». Παξά ηελ
ππφζρεζε ηνπ άγγινπ πξέζβε ηνλ Απξίιε ηνπ 1941 πσο ζα κπνξνχζαλ λα ζηέιλνληαη
κεληαία θνξηία 30.000 ηφλσλ ζηαξηνχ ζηελ Διιάδα, δελ ζα δεηήζεη ξεηά ηελ απνδέ-
ζκεπζή ηνπο. Όκσο ζα επηθαιεζηεί θαη πάιη ηε ζπλεηζθνξά ηεο Διιάδαο ζηνλ αγψλα
θαηά ηνπ Άμνλα. ΢ε ηειεγξάθεκά ηνπ ζηηο 4 Ηνπλίνπ πξνο ηελ ειιεληθή πξεζβεία ζην
Λνλδίλν, ζα δεηήζεη απφ ηνλ έιιελα πξέζβε ΢ηκφπνπιν λα πξνζεγγίζεη ηνλ Ήληελ ή
ηνλ Σζψξηζηι, ηνλίδνληάο ηνπο ηνλ εξσηζκφ θαη ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ειιεληθνχ ιανχ
ζηνλ πφιεκν, ελ αληηζέζεη κε ηνπο ππφινηπνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο. Παξάιιεια πξφ-
ηεηλε ηε ραιάξσζε ηνπ απνθιεηζκνχ γηα ηελ Κξήηε αξρηθά, ε νπνία κπνξνχζε λα ε-
πηηεπρζεί είηε κέζσ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ είηε κέζσ «ιαζξεκπνξηθψλ» απνζηνιψλ.39
Μηα ηέηνηα θίλεζε ζα αλαβάζκηδε ην θχξνο ηεο Αγγιίαο ζηνπο Έιιελεο θαη ζα ηφλσ-
λε ηε ζέιεζή ηνπο γηα αληίζηαζε.40

΢ηηο 10 Ηνπιίνπ ηνπ 1941 ν άγγινο πξέζβεο Palairet εηδνπνηνχζε ηελ εμφξηζηε
θπβέξλεζε Σζνπδεξνχ πσο ε Μ. Βξεηαλία εμέηαδε ην δήηεκα απνζηνιήο ηξνθίκσλ
κε θαηαλφεζε θαη πξνέθξηλε ηελ Σνπξθία σο πεγή εηζαγσγήο. Ο ιφγνο ήηαλ πσο ε
Σνπξθία βξηζθφηαλ εληφο ηεο δψλεο ηνπ απνθιεηζκνχ θαη δελ ππήξρε αλάγθε άξζεο
ηνπ. Ο ίδηνο ν ππνπξγφο εμσηεξηθψλ Ήληελ δηαβεβαίσλε ηνλ έιιελα πξέζβε πσο ην
Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ δελ ζα είρε αληίξξεζε γηα ην ζρέδην εηζαγσγήο
ηξνθίκσλ ππφ ηνλ φξν ηεο ερεκχζεηαο Ο έιιελαο πξέζβεο ζηελ Άγθπξα θαινχληαλ
λα ζπλεξγαζηεί κε ηνλ άγγιν ζπλάδεξθφ ηνπ γηα λα βξνπλ κε πνηνπο ηξφπνπο θαη κε

38
Ήδε εθθξεκνχζε ε παξάδνζε ελφο κηθξφηεξνπ θνξηίνπ ζηαξηνχ απφ ηε Ρσζία, βι.
Υάγθελ Φιάηζεξ, φ. π, ζει. 204//Papastratis Procopis, British Policy Towards Greece
During the Second World War, Λνλδίλν,Cambridge University Press, 1984, p. 115
39
΢χκθσλα κε ηνλ απνθιεηζκφ, θάζε θνξηίν ραξαθηεξηδφηαλ σο πξντφλ
ιαζξεκπνξίνπ (contraband). ΢ηε κνλνγξαθία ηνπ, πνπ θπθινθφξεζε κεηαπνιεκηθά
κε ηίηιν «ν Δπηζηηηζκφο», ν Σζνπδεξφο έρεη αιιάμεη ηε ιέμε «ιαζξεκπνξηθέο», ε
νπνία θαη ηαπηίδεηαη κε ηελ έλλνηα απηή, κε ην ιήκκα «κπζηηθέο», βι. Δκκαλνπήι
Σζνπδεξφο, Δπηζηηηζκόο, Αζήλα, Παπαδήζεο, 1946, ζει. 17.
40
Γ.Α.Κ/Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θ. 3, αξίζ. εγγξ. 034,
Αιεμάλδξεηα 4 Ηνπλίνπ 1941.
19
πνηνλ νξγαληζκφ ζα εμαζθάιηδαλ ηε κεηαθνξά θαη ηε δηαλνκή ζηνλ ειιεληθφ πιεζπ-
ζκφ.41 Ήδε κηα αγγιηθή επηηξνπή αγνξάο εηδψλ (UKCC) δξαζηεξηνπνηνχληαλ ζηελ
Σνπξθία.42 Ζ απνζηνιή εθνδίσλ κέζσ Αηγχπηνπ, δειαδή ηνπ απζηξαιηαλνχ ζηαξηνχ,
θξηλφηαλ αδχλαηε. Παξά ηηο δπζρέξεηεο ζηηο κεηαθνξέο ε αγγιηθή θπβέξλεζε ζα
ζπκθσλνχζε ζηελ απνζηνιή ηξνθίκσλ κέζσ Σνπξθίαο, ηα νπνία φκσο ζα παξάγν-
ληαλ εθεί, ππφ ηνλ φξν ηεο απφιπηεο ερεκχζεηαο. ΢ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε ε απν-
ζηνιή ζα αθπξσλφηαλ.43

΢ηηο 14 Ηνπιίνπ ν αξζνγξάθνο ηεο Vatan Ahmet Yalman ζα δεκνζίεπε έλα

άξζξν κε ηνλ ηίηιν «είκαζηε πξαγκαηηθνί θίινη». ΢ε απηφ ζα ππνζηήξηδε πσο ε Δ-
ξπζξά Ζκηζέιελνο ζα έπξεπε λα αλαιάβεη ζπζζίηηα γηα ηα παηδηά ζηελ Διιάδα θαη ε
Σνπξθία έπξεπε λα ππνγξάςεη εκπνξηθή ζπκθσλία κε ηελ Διιάδα. ΢ηηο ελζηάζεηο
πνπ δηαηππψζεθαλ, φζνλ αθνξά ηελ επάξθεηα ηξνθίκσλ ζηελ Σνπξθία, ζα απαληήζεη
πσο «εμάγνπκε ζε φπνηνλ είλαη πξφζπκνο λα πιεξψζεη».44

΢χληνκα φκσο νη πξνζδνθίεο ζα δηαςεπζζνχλ. Ο ηνχξθνο Τπνπξγφο ησλ Δμσ-

ηεξηθψλ ΢αξάληζνγινπ ζα πεη ζηνλ έιιελα πξέζβε Ραθαήι πσο ε Σνπξθία θαινχ-
ληαλ, φζνλ αθνξά ηε πξνκήζεηα ηξνθίκσλ, λα αλαιάβεη ηηο επζχλεο άιισλ. Γη απηφ ε
πνζφηεηα ησλ δηαζέζηκσλ πξνο αγνξά ηξνθίκσλ ζα ήηαλ κηθξή.45 Σηο επφκελεο κέξεο
ε UKCC ζε ζπλεξγαζία κε ηελ επηηξνπή Βάληεξκπηιλη (παξάξηεκα ηεο ειιελνακε-
ξηθαληθήο νξγάλσζεο Greek War Relief Association) ζα άξρηδε ηηο αγνξέο ηξνθίκσλ
απφ ηελ Σνπξθία. ΢χκθσλα κε ηηο νδεγίεο ηνπ Λνλδίλνπ, ηελ επζχλε γηα ηε δηαλνκή
ησλ ηξνθίκσλ έπξεπε λα είρε ν Γηεζλήο Δξπζξφο ΢ηαπξφο.46

Σηο επφκελεο κέξεο ε βξεηαληθή πξεζβεία ζηελ Άγθπξα ζα ελεκέξσλε ηνλ Έιιε-
λα πξέζβε Ραθαήι γηα ηηο δηαζέζηκεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ. Απηέο ζα ήηαλ 5000 ηφλνη
γεψκεια θαη 2000 θάζεο απγά άκεζα, θαη απεξηφξηζηε πνζφηεηα θαηά ηελ πεξίνδν
ησλ εμαγσγψλ, απεξηφξηζηε πνζφηεηα ρνίξσλ, θαζφιηα θαη θνπθηά αλάινγα κε ηελ

41
Ό.π., απνζηνιή ΢Σ΄, θαθ.1, αξίζ. εγγξ. 011, Γηνράλεζκπνπξγθ 10 Ηνπιίνπ 1941.
42
Ο βξεηαληθφο νξγαληζκφο United Kingdom Commercial Cooporation (UKCC) είρε
δεκηνπξγεζεί ηελ άλνημε ηνπ 1940 κε ζθνπφ λα πξνάγεη ην εκπφξην κε ρψξεο ηεο
Ννηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ηελ Σνπξθία. Ζ ίδξπζή ηνπ εληαζζφηαλ κέζα ζην
πιαίζην ηνπ νηθνλνκηθνχ πνιέκνπ, είρε πιήξε ελεκέξσζε απφ ηα αξκφδηα ππνπξγεία
θαη ζηφρνο ηνπ ήηαλ, κε ηηο αγνξέο πνπ ζα έθαλε απφ ηηο παξαπάλσ ρψξεο , λα
ζηεξήζεη πνζφηεηεο πξψησλ πιψλ θαη ηξνθίκσλ απφ ηελ νηθνλνκία ηνπ Άμνλα,
αλεμάξηεηα αλ ζα είρε θέξδνο ή απψιεηεο, βι. William Norton Medlicott, Vol. I, φ. π,
ζει. 248
43
Ό. π. ,αξίζ. εγγξ. 011, Λνλδίλν 11 Ηνπιίνπ 1941, αξίζ. εγγξ. 014, Λνλδίλν 15
Ηνπιίνπ 1941.
44
Elcin Macar, The Turkish Contribution to the Famine Relief in Greece during the
Second World War ζην: Richard Clogg (eds.), Bearing Gifts to Greeks. Humanitarian
aid to Greece in the 1940s. Λνλδίλν, Palgrave Macmillan, 2008, p.87.
45
ΓΑΚ, Αξρείν Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θ.3, αξίζ. εγγξ. 073, Άγθπξα 12
Απγνχζηνπ1941.
46
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 078, Άγθπξα 19 Απγνχζηνπ 1941.
20
ζνδεηά, 5000 ηφλνη ξεβίζηα θαζψο θαη 40-50.000 ακλνεξίθηα. Ζ πιεξσκή ζα γηλφηαλ
ζε ζπλάιιαγκα, ιίξεο Αγγιίαο, ησλ νπνίσλ ε θαηαβνιή ζα γηλφηαλ ζην Λνλδίλν.47
Γη’ απηφ ζα έπξεπε λα θαηαβιεζνχλ άκεζα 100.000 ζηεξιίλεο σο πξνθαηαβνιή.48
Πάλησο ε παξαπάλσ εγθεθξηκέλε γηα αγνξά θαη εμαγσγή πνζφηεηα πζηεξνχζε ηφζν
σο πξνο ηε δηαηξνθηθή ηεο αμία φζν θαη σο αλαγθαία πνζφηεηα γηα ηε δηαηξνθή ηνπ
ειιεληθνχ πιεζπζκνχ. Γελ ππεξέβαηλε ηνπο 50.000 ηφλνπο ηξνθίκσλ, πνζφηεηα θα-
ζφια αλεπαξθήο. Δπηπιένλ δηαδηθαζηηθά εκπφδηα ζα επηηξέςνπλ ζην αηκφπινην
«Κνπξηνπινύο» λα αξρίζεη ηελ εθθφξησζε κφιηο ζηα ηέιε ΢επηεκβξίνπ. Μέζα ζε απ-
ηή ηελ απνζηνιή ζα εληάζζνληαλ ρηιηάδεο δέκαηα ηεο Δξπζξάο Ζκηζειήλνπ, δσξεά
ηεο ειιεληθήο νκνγέλεηαο θαη ηνπξθηθψλ ζσκαηείσλ.49

Ήδε απφ ηηο αξρέο ΢επηέκβξε είραλ ζηαιεί ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ν πξψελ
Τπνπξγφο Μαπξνκηράιεο θαη ν πηέξαξρνο Ρέππαο γηα λα νξγαλψζνπλ ηελ επηρείξε-
ζε. Απφ ηελ ηνπξθηθή πιεπξά ηελ επηηήξεζε ζα είρε ν δηπισκάηεο Feridun Cemal
Erkin. ΢χκθσλα κε ην αξρηθφ ζρέδην, ζα γίλνληαλ δχν απνζηνιέο ην κήλα. Σν αηκφ-
πινην Κνπξηνπινύο ζα έθηαλε ζηνλ Πεηξαηά ζηηο 16 Οθησβξίνπ 1941. Σν αξρηθφ
θνξηίν ηνπ πεξηειάκβαλε 800 ηφλνπο φζπξηα, 240 θξεκκχδηα θαη 45 ηφλνπο απγψλ,
ζπλνιηθά 1.100 ηφλνπο ηξνθίκσλ. Μέξνο ηεο πνζφηεηαο θξεάησλ πνπ είρε ππνζρεζεί
ε ηνπξθηθή πιεπξά, δελ πεξηιακβαλφηαλ κέζα ζηα θνξηία. 50 Ο εθδφηεο ηεο Vatan
πνπ ζπλφδεπε ην πινίν ζην πξψην ηαμίδη ηνπ ζα έγξαθε πσο απηφ πνπ αληίθξηζε με-
πεξλνχζε εθαηφ θνξέο απηά πνπ είραλ γξαθηεί κέρξη ηφηε. «Μνπ θάλεθε ζαλ λα κπή-
θα ζηελ Κφιαζε». Σν πιήξσκα βγήθε ζηε ζηεξηά θαη πεξηθπθιψζεθε απφ ην πιήζνο
πνπ θψλαδε «δψζηε καο έζησ έλα ςίρνπιν ςσκηνχ».51

΢ην ακέζσο επφκελν δηάζηεκα ε εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα πξνζπαζήζεη

λα εθκεηαιιεπζεί απηφ ην «ξήγκα» ζην λαπηηθφ απνθιεηζκφ. Ο έιιελαο πξέζβεο ζηε
Άγθπξα Ραθαήι, ζε ζπλάληεζε κε ηνλ ηνχξθν ππνπξγφ ησλ Δμσηεξηθψλ ΢αξάληζν-
γινπ, ζα εθζέζεη ηελ ηξαγηθή θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηελ Διιάδα. Γη’ απηφ
ήηαλ επηηαθηηθή αλάγθε λα κηζζσζεί θαη δεχηεξν πινίν, ψζηε λα εμαζθαιηζζεί ε ε-
βδνκαδηαία απνζηνιή ηξνθίκσλ. Ο ηνχξθνο ππνπξγφο ησλ εμσηεξηθψλ ζα εθθξάζεη
ηελ αδπλακία ηνπ λα αληαπνθξηζεί ζην αίηεκα ηεο ειιεληθή θπβέξλεζεο, ιφγσ ησλ
απμεκέλσλ ηνπξθηθψλ αλαγθψλ αιιά θαη ησλ αλεηιεκκέλσλ ππνρξεψζεσλ πξνο ηηο
θπβεξλήζεηο ηεο Αγγιίαο θαη ησλ ΖΠΑ γηα ηε κεηαθνξά ρξσκίνπ. 52

Ζ αξρηθή πξφβιεςε γηα ηξία θνξηία ηξνθίκσλ ην κήλα απφ ηελ Σνπξθία δε ζα ε-
παιεζεπηεί.

47
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 083, Άγθπξα, 22 Απγνχζηνπ 1941
48
Ό.π, αξίζ. εγγξ. 086, London 24th August 1941
49
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 088, Άγθπξα 24 ΢επηεκβξίνπ 1941.
50
Elcin Macar, The Turkish Contribution to the Famine Relief in Greece during the
Second World War ζην Richard Clogg (eds.), Bearing Gifts to Greeks. Humanitarian
aid to Greece in the 1940s. Λνλδίλν, Palgrave Macmillan, 2008, p. 88 -91
51
Δ.Λ.Η.Α, Αξρείν Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε, θάθ. 46.
52
Ό. π, αξίζ. 091, Άγθπξα 9 Γεθεκβξίνπ 1941.
21
1.3 Προσ μια πιο ενεργητικό διπλωματύα

Δλησκεηαμχ ε δηαηξνθηθή θξίζε ζηελ Διιάδα ιάκβαλε δηαζηάζεηο ηξαγσδίαο. Δη-

δηθφηεξα ε θαηάζηαζε ζηελ Αζήλα θαη ηνλ Πεηξαηά θαη ζηα λεζηά ήηαλ δξακαηηθή.
Οη κηθξέο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ είραλ εμαζθαιηζηεί απφ ηελ Σνπξθία, είηε κέζσ
ηoπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ είηε ηεο ΔΛΛΑ – ΣΟΤΡΚ (εηαηξίαο ειιελνηνπξθηθνχ
clearing) είραλ απνδεηρζεί αλίθαλεο λα βειηηψζνπλ ην επηζηηηζηηθφ πξφβιεκα. ΢ηηο
αξρέο Ννεκβξίνπ νη λεθξνί απφ πείλα έθηαλαλ ηνπο 400 ηελ εκέξα ζηελ Αζήλα.53
΢ηηο εθθιήζεηο ηνπ πξνο ηνλ άγγιν πξέζβε Osborne ην Βαηηθαλφ ζα ιάβεη ηελ ηε-
ηξηκκέλε απάληεζε γηα απνθιεηζηηθή επζχλε ηνπ θαηαθηεηή φζνλ αθνξά ηελ ηξνθν-
δνζία ησλ θαηαθηεκέλσλ ρσξψλ.54

Ο Σζνπδεξφο ζε ηειεγξάθεκά ηνπ ζηηο 17 Ννεκβξίνπ ηνπ 1941 ζα δεηήζεη αλα-

ζεψξεζε ηεο παξαπάλσ πνιηηηθήο, φζνλ αθνξά ηελ Διιάδα. Θα εθθξάζεη ηηο επηθπ-
ιάμεηο ηνπ γηα ηηο ζπλέπεηεο πνπ ζα έρεη ζηε καρεηηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ιανχ ε απ-
ζηεξή ηήξεζή ηεο θαη ζα επηζεκάλεη ηηο επηπηψζεηο ηεο ζηελ ειιεληθή θνηλή γλψκε,
φζνλ αθνξά ηε ζέζε ηεο Αγγιίαο, αλ θαη ίδηνο ζεσξνχζε ηνλ «απνθιεηζκφ αλαγθαίν
θαθφ». Παξάιιεια ζα ππνγξάκκηδε ηελ αλάγθε γηα εηζαγσγή δεκεηξηαθψλ, ηνλίδν-
ληαο πσο ζε πεξίπησζε θαηάζρεζεο ζα είραλ ειάρηζηεο επηπηψζεηο ζηελ νηθνλνκία
ηνπ ερζξνχ. Όζνλ αθνξά ηνπο ηξφπνπο αλεθνδηαζκνχ, απηφ ζα κπνξνχζε λα γίλεη
κέζσ ηεο ηδησηηθή πξσηνβνπιίαο απφ ηελ Σνπξθία. Δπηπιένλ ζα εθθξάζεη ηηο επηθπ-
ιάμεηο ηνπ γηα ην πφζν αθφκα ν ειιεληθφο ιαφο ππφ ζπλζήθεο πείλαο ζα ζπλερίζεη
λα αλζίζηαηαη ελάληηα ζηνπο θαηαθηεηέο. 55

Ο Ήληελ ζα επαλαιάκβαλε ην αμίσκα πεξί επζχλεο ηνπ θαηαθηεηή ηνλίδνληαο

φηη ε ίδηα ε Σνπξθία αληηκεηψπηδε έιιεηςε ζηηεξψλ.56Αληίζεηα ζα ήηαλ πην ζεηηθφο
ζηηο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ, κέζσ ηεο εηαηξίαο ειιελνηνπξθηθνχ εκπνξίνπ ΔΛΛΑ –
ΣΟΤΡΚ θαη ζηελ αχμεζε ησλ δξνκνινγίσλ κέζσ ηεο πξνζζήθεο δχν πινίσλ, ππφ
ηνλ φξν φκσο ηα εηζαγφκελα θνξηία λα αθνξνχλ ηξφθηκα πνπ παξάγνληαλ ζηελ
Σνπξθία θαη λα ππφθεηληαη ζηνλ έιεγρν ηνπ βξεηαλνχ πξέζβε ζηελ Άγθπξα.57 Σηο ε-
πφκελεο κέξεο ζε λέν ηειεγξάθεκα ζα απαληήζεη ζηνλ Σζνπδεξφ πσο ζηφρνο ησλ
Γπλάκεσλ ηνπ Άμνλα είλαη λα εθβηάζεη γηα ιφγνπο αλζξσπηζηηθνχο ηνπο ζπκκάρνπο
λα ηξνπνπνηήζνπλ ηε ζηάζε ηνπο ζην δήηεκα ηνπ αλεθνδηαζκνχ. Όζνλ αθνξά ηελ

53
Απηφο ν αξηζκφο πξνέξρεηαη απφ ηε ζηαηηζηηθή ππεξεζία ηνπ ΓΚΔ΢. γηα ηνπο
ζαλάηνπο απφ πείλα ζηελ πεξηνρή ηεο Αζήλαο. Σελ πιεξνθνξία απηή κνπ ηελ έδσζε
ν ππάιιεινο ηελ ελ ιφγσ ππεξεζίαο Μαλψιεο Γιέδνο, βι. ΢πλέληεπμε 10-12-2016
54
Φιάηζεξ Υάγθελ, φ, π, ζει. 204.
55
Αξρείν Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θ.3, αξίζ. εγγξ. 001, Λνλδίλν 17 Ννεκβξίνπ
1941, Λνλδίλν 26 Ννεκβξίνπ 1941.
56
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 004, Λνλδίλν,18 Ννεκβξίνπ 1941.
57
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 008, 24 Ννεκβξίνπ 1941.
22
Σνπξθία σο πεγή ζίηνπ, ιφγσ έιιεηςεο ζα δεηνχζε ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ ζηηαξηνχ
απφ ηνπο ζπκκάρνπο θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν έκκεζα ζα έζπαγε ν απνθιεηζκφο.58

Σελ ίδηα ψξα νη δηακαξηπξίεο ησλ ειιεληθψλ νκνγελεηαθψλ νξγαλψζεσλ

(GWRA) ζηελ Ακεξηθή θαη νη πιεξνθνξίεο γηα ηελ αλζξσπηζηηθή ηξαγσδία πνπ εμε-
ιηζζφηαλ ζηελ Διιάδα ιφγσ ηνπ ιηκνχ ζα νδεγήζνπλ ηελ ακεξηθαληθή θπβέξλεζε
γηα πξψηε θνξά λα εθθξάζεη ηηο επηθπιάμεηο ηεο φζνλ αθνξά ηελ πνιίηηθε ηνπ απν-
θιεηζκνχ. Ο ίδηνο ν ακεξηθαλφο Τπνπξγφο ησλ Δμσηεξηθψλ Cordel Hull ζα ηφληδε ηηο
επηπηψζεηο πνπ ζα είρε ε γεξκαληθή πξνπαγάλδα ζηελ Αζήλα ζε παξαδνζηαθά αγ-
γιφθηια ζηξψκαηα, φζνλ αθνξά ην θνξηίν ηνπ απζηξαιηαλνχ ζηαξηνχ.59 Δπηπιένλ
απηφ πνπ ζα αλεζπρήζεη θπξίσο ηνπο ακεξηθαλνχο δηπισκάηεο είλαη ν αληίθηππνο
πνπ ζα είρε απηή ε ζηάζε ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο Σνπξθίαο. Αξθεηνί ζηελ
Σνπξθία αλαξσηηνχληαλ αλ άμηδε λα ζηξαηεπζνχλ ζηελ πιεπξά ησλ ΢πκκάρσλ, εθφ-
ζνλ έζλε φπσο νη Έιιελεο αθέζεθαλ ζην ηέινο ζηε κνίξα ηνπο. Ζ θαιχηεξε ιχζε ζα
ήηαλ λα ζηαιεί ην θνξηίν ζηαξηνχ ζηελ Διιάδα θαη λα ηεζεί ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ
Γηεζλνχο Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ ή λα ζηαιεί ζηελ Σνπξθία θαη απφ εθεί λα αληηθαηαζηα-
ζεί κε ηνπξθηθφ πνπ ζα ζηαιεί ελ ζπλερεία ζηελ Διιάδα. Γη’ απηφ ην ιφγν νη ακεξη-
θαληθέο αξρέο ήδε είραλ μεθηλήζεη θχθιν επαθψλ κε ηνπο Σνχξθνπο.60

Ο Σζνπδεξφο ζα δεηήζεη απφ ηνλ ίδην ηνλ Σζψξηζηι ηελ άξζε ηνπ απνθιεηζκνχ,
ηνπιάρηζηνλ γηα ην ζηάξη, ζηηο 14 Γεθεκβξίνπ 1941, ζρεδφλ κε θαζπζηέξεζε έμη κε-
λψλ.61 Σν ίδην ζα δεηήζεη απφ ηνλ πξφεδξν ηνλ ΖΠΑ Ρνχζβειη.62 Ο έιιελαο πξέ-
ζβεο ζηελ Οπάζηλγθηνλ, Κίκσλ Γηακαληφπνπινο, ζα δεηήζεη ηε κεζνιάβεζε ηεο α-
κεξηθαληθήο θπβέξλεζεο ψζηε λα πείζεη ηνλ Σζψξηζηι, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξνπ-
ζίαο ηνπ ζηηο ΖΠΑ, λα παξζνχλ κέηξα γηα ηελ αλαθνχθηζε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. 63 Ο
Ρνχζβειη ζα επαλαιάβεη ην αμίσκα πεξί απνθιεηζηηθήο επζχλεο ηνπ θαηαθηεηή θαη
γηα ηελ πηζαλφηεηα ην θνξηίν λα πεξηέιζεη ζηα ρέξηα ηνπ, 64 φκσο ζα ππνζρεζεί πσο
ζα ζπλερίζεη ηηο πξνζπάζεηεο γηα λα βξεη ηξφπν βνήζεηαο πξνο ηνλ ειιεληθφ ιαφ δί-
ρσο φκσο λα ζπκβηβαζηεί.65 Απηφ πνπ απαζρνινχζε ηδηαίηεξα ηελ ακεξηθαληθή πιεπ-

58
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 110, 6th December 1941
59
Οη Γεξκαλνί κέζα απφ ηνλ ειεγρφκελν αζελατθφ ηχπν θαηεγνξνχζαλ ηνπο άγγινπο
πσο είραλ θιέςεη ην ειιεληθφ ζηάξη θαη είραλ αθήζεη ηνπ Έιιελεο λα ιηκνθηνλνχλ
βι. Καζεκεξηλή 24.12.1941.
60
Foreign Relation of the United States (F.R.U.S) 1942 Vol. II, tel.868.48/1172, The
Secretary of State to the Ambassador in the United Kingdom, Washington, December
3, 1941, p.723.
61
Σζνπδεξφο Δκκαλνπήι, Ο Δπηζηηηζκόο, Αζήλα, Παπαδήζεο 1946, ζει. 25-27.
62
F.R.U.S, φ. π, tel. 868.48/2011, The Greek Minister (Diamantopoulos) p. 723.
63
Ό. π, tel. 868.48/2012, Greek Minister (Diamantopoulos) to the under Secretary of
State (Welles), December 24, 1941, p. 724.
64
Ό. π, Draft of the Letter from President Roosevelt to the Greek Prime Minister
(Tsouderos), 31 December 1941, p. p 729- 730.
65
Ήδε απφ ηηο 15 Γεθεκβξίνπ ε ακεξηθαληθή θπβέξλεζε είρε εγθξίλεη ηε κεηαθνξά
απφ ηελ GWRA 153.000 ειβεηηθψλ θξάγθσλ πξνο ηνλ Γηεζλή Δξπζξφ ΢ηαπξφ ζηελ
23
ξά ήηαλ ε ζπλερηδφκελε γεξκαληθή πξνπαγάλδα γηα ην θνξηίν ηνπ απζηξαιηαλνχ
ζηαξηνχ. Ζ Γεξκαλία ζα θαηεγνξνχζε ηε Βξεηαλία πσο είρε «ηδηνπνηεζεί» ην ήδε
πιεξσκέλν, απφ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, θνξηίν.66 Ζ ακεξηθαληθή θπβέξλεζε ζα
δεηήζεη απφ ηε βξεηαληθή εμεγήζεηο πάλσ ζε απηφ ην δήηεκα. Ο ίδηνο ν Ήληελ αλα-
γθάζηεθε λα «απνινγεζεί» γηα ην αλ είρε πιεξσζεί ην θνξηίν θαη γηα ηνλ ηξφπν πνπ
είρε πεξηέιζεη ζηα ρέξηα ηεο Βξεηαληθήο ΢ηξαηησηηθήο Δπηκειεηείαο Μέζεο Αλαην-
ιήο.67

΢ηηο 5 Ηαλνπαξίνπ ν έιιελαο πξέζβεο ζηελ Οπάζηλγθηνλ ζα πιεξνθνξνχζε

γηα ηελ απφθαζε ηεο θπβέξλεζεο ησλ ΖΠΑ θαη ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ λα ρνξεγεζεί
ακεξηθαληθφ ζηάξη ζηελ Σνπξθία γηα αλαπιήξσζε ηνπ ρνξεγνχκελνπ ηνπξθηθνχ ζηελ
Διιάδα. Σα θνξηία ζα κεηαθέξνληαλ κε ακεξηθαληθά πινία ζηε Βαζφξα ή κε ειιελη-
θά αθνχ ε βξεηαληθή θπβέξλεζε έδηλε ηε ζπγθαηάζεζή ηεο.68

Ο θφβνο κήπσο ε βξεηαληθή θπβέξλεζε αλαγθαζηεί λα ζπλαηλέζεη ζε κεγα-

ιχηεξεο ππνρσξήζεηο, χζηεξα απφ πίεζε ησλ ΖΠΑ,69 ζα θάλεη ηνλ Ήληελ λα αξρίζεη
λα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ αιιαγή ηεο βξεηαληθήο πνιηηηθήο. Θα ππνζηεξίμεη πσο ην
ελδηαθέξνλ ησλ Γεξκαλψλ γηα ηελ Διιάδα πεξηνξίδεηαη κφλν ζηε ζηξαηεγηθή ηεο ζέ-
ζε, ελ αληηζέζεη κε ηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, φπνπ πνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά
ζπκθέξνληα έθαλαλ ηνπο Γεξκαλνχο λα ελδηαθεξζνχλ νη ίδηνη γηα ηελ ηξνθνδνζία
ηνπο. Δπηπιένλ ππήξρε νξαηφο ν θίλδπλνο παξαίηεζεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο θα-
ζψο θαη κεηαζηξνθήο ησλ θηιναγγιηθψλ αηζζεκάησλ ηνπ ειιεληθνχ ιανχ κεηά ηνλ
πφιεκν. Δπίζεο ε ειιεληθή πεξίπησζε ζα απνηεινχζε θαθφ παξάδεηγκα γηα ρψξεο
φπσο ε Σνπξθία, ε νπνία ζε πεξίπησζε πνιέκνπ ζα θαινχληαλ λα ζπλζεθνινγήζεη.

΢ηηο 12 Ηαλνπαξίνπ, χζηεξα απφ βίαηε ινγνκαρία κεηαμχ Ήληελ θαη Νηάιηνλ, ην
βξεηαληθφ πνιεκηθφ ζπκβνχιην ζα απνθαζίζεη ηελ απνζηνιή ελφο θνξηίνπ 8.000 ηφ-
λσλ ζηαξηνχ, ηκεκαηηθά, ζηελ Διιάδα, δίρσο λα ππάξμεη ζπλέρεηα ζε απηή ηελ θίλε-
ζε.70 Όκσο ν ίδηνο ν Ήληελ ζε πξνζσπηθή ζπδήηεζε κε ηνλ ακεξηθαλφ πξέζβε ζην
Λνλδίλν ζα πεη πσο, παξά ηνλ παξαπάλσ φξν, ζεσξνχζε αλαπφθεπθην φηη θαη άιιεο

Διβεηία γηα αγνξά θαξκάθσλ γηα ηελ Διιάδα, βι. φ. π, tel. 868.48/ 2003,Secretary of
State to president Roosvelt. Washington 31 December 1941, p. p 727-728..
66
Ό.π, tel. 868.48/ 1172, The Secretary of State to the Ambassador of the United
Kingdom, Washington 5 January, 1942, p. 731.
67
Ό. π, tel. 868.48/ 2002, The Ambassador in the United Kingdom (Winant) to the
Secretary of State, London 13 January, 1942, p. p 732- 733.
68
« Δπηθξαηεί γλψκε ζίηνο κεηαθεξζεί Βαζζφξαλ είηε εηο κηθξάο πνζφηεηαο επφ
ακεξηθαληθψλ πινίσλ επί ακεξηθαληθψλ πινίσλ κεηαθεξφλησλ πνιεκηθφλ πιηθφλ,
είηε επί ειιεληθψλ εθφζνλ Αγγιηθή Κπβέξλεζηο ζπγθαηαηεζή…», βι. φ. π, απνζηνιή
Δ΄, θάθ. 3, αξίζ. εγγξ. 095, Οπάζηγθηνλ 5 Ηαλνπαξίνπ 1942.
69
Υάγθελ Φιάηζεξ, ΢ηέκκα θαη ΢βάζηηθα .Η Διιάδα ηεο Καηνρήο θαη ηεο Αληίζηαζεο
ηόκ. Α’.Αζήλα,Παπαδήζεο,1984, ζει. 207.
70
F.R.U.S 1942 Vol. II, tel. 868.48/2002, The Ambassador in the United Kingdom
(Winant) to the Secretary of State. London 13 January, 1942 p. 733-735 // William
Norton Medlicott, The Economic Blockade, vol. II, Λνλδίλν, p. 267
71
Ό. π, p.733.
24
κεληαίεο απνζηνιέο ζα αθνινπζνχζαλ ζην κέιινλ.71 Παξά ηελ αξρηθή ηθαλνπνίεζε
ηεο ειιεληθήο πιεπξάο γηα ηελ απφθαζε απηή, ε πνζφηεηα ζα θξηζεί αλεπαξθήο.72 Ζ
εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε ζεσξνχζε ηελ απνζηνιή απηήο ηεο πνζφηεηαο σο
πξνζπάζεηα ηεο βξεηαληθήο θπβέξλεζεο λα απαληήζεη ζηηο θαηεγνξίεο ηεο γεξκαλη-
θήο πξνπαγάλδαο.73

Ο έιιελαο πξέζβεο ζηηο ΖΠΑ ηειεγξάθεζε ζηνλ Σζνπδεξφ πσο ππήξραλ βάζη-
κεο πιεξνθνξίεο απφ ηνλ ΢πχξν ΢θνχξα, πξφεδξν ηεο GWRA, πσο ε αγγιηθή θπβέξ-
λεζε είρε αιιάμεη ηε ζηάζε ηεο ζην δήηεκα ηνπ απνθιεηζκνχ. Σν ακεξηθαληθφ Τ-
πνπξγείν ησλ Δμσηεξηθψλ κε ηνλ Δξπζξφ ΢ηαπξφ πξφζπκα ζα ζπλεξγάδνληαλ γηα ηελ
απνζηνιή ηξνθίκσλ απφ ηελ Ακεξηθή θαη ζθέθηνληαλ ηελ απνζηνιή θνξηίσλ απφ
ηελ Ακεξηθή. Ήδε είρε πξνζεγγηζζεί ε ζνπεδηθή θπβέξλεζε γηα ηε λαχισζε πινίσλ
θαη ηελ απνζηνιή θαξκάθσλ ζηελ Διιάδα. Γη’ απηφ δεηνχζε απφ ηνλ ίδην θαη ηνλ
βαζηιηά Γεψξγην Β΄ λα κεζνιαβήζνπλ ζηελ αγγιηθή θπβέξλεζε ην ζπληνκφηεξν δπ-
λαηφ γηα ηελ άξζε ηνπ απνθιεηζκνχ.74 Ο Σζνπδεξφο ζα απαληήζεη πσο ν ΢θνχξαο ζα
έπξεπε λα πεξηνξηζηεί ζην ήδε ππάξρνλ έξγν ηνπ θαη πσο «… ε Αγγιία θάλεη ηνλ α-
πνθιεηζκφλ ελ Μεζνγείσ θαη φηη άλσ απηήο ηίπνηε δελ κπνξεί λα γίλε.»75 Σελ ίδηα
κέξα φκσο ζε ηειεγξάθεκά ηνπ πξνο ηνλ Ήληελ ζα ππαηληρζεί γηα πξψηε θνξά ην
ελδερφκελν παξαίηεζήο ηνπ.76

Παξάιιεια ην ζρέδην, ζχκθσλα κε ηνλ Σζνπδεξφ, δελ ζα κπνξνχζε λα πξνρσ-

ξήζεη δίρσο ηε ζπγθαηάζεζε ηεο ακεξηθαληθήο θαη ηεο αγγιηθήο θπβέξλεζεο. Δπη-
πιένλ δελ ζα ήηαλ δπλαηφλ λα πεηχρεη ιφγσ ηεο κεγάιεο απφζηαζεο απφ ηελ ακεξη-
θαληθή ήπεηξν. Ζ πιένλ ελδεδεηγκέλε ιχζε, θαηά ηε γλψκε ηνπ, ήηαλ ε αγνξά ηξνθί-
κσλ απφ ηε Μέζε Αλαηνιή (Αίγππην, ΢πξία, Ηξάθ) ή απφ γεηηνληθέο κε ηελ Διιάδα
ρψξεο θαη ε απνζηνιή ηνπο ππφ ηελ αηγίδα ηνπ Γηεζλνχο Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ κέζσ
Σνπξθίαο. ΢πλεπψο φιεο νη πξνζπάζεηεο ηεο νκνγέλεηαο έπξεπε λα πηέζνπλ ηελ ακε-
ξηθαληθή θπβέξλεζε πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε.77 Ο ίδηνο ν Γεψξγηνο ν Β΄, ν πξνζσ-

72
ΓΑΚ/Αξρείν Σζνπδεξνχ, απνζη. Β΄, θαθ. 2, αξίζ. εγγξ. 055, Λνλδίλν 30
Ηαλνπαξίνπ 1942.

73
Ό. π. απνζη. Δ΄, θαθ. 3, Βέξλε 29 Ηαλνπαξίνπ 1942.
74
«Τπνπξγείνλ Δμσηεξηθψλ θαη Δξπζξφο ΢ηαπξφο ζα ζπλεξγαζζψζηλ πξνο
απνζηνιήλ θνξηίσλ εμ΄ Ακεξηθήο εηο Διιάδαλ, απφ θνηλνχ δε κεη΄ απηψλ πξνέβεζαλ
εηο δηάβεκα εηο ΢νπεδηθήλ Κπβέξλεζηλ πξνο λαχισζηλ ζνπεδηθψλ αηκνπνινίσλ…»,
βι. φ. π, απνζηνιή Β, θ. 3, αξίζ. εγγξ. 263 Οπάζηγθηνλ 29 Ηαλνπαξίνπ 1942.
75
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 265, Λνλδίλν 30 Ηαλνπαξίνπ 1942.
76
Αθνχ ζα αλαθεξζεί ζηελ αλεπάξθεηα ηνπ θνξηίνπ ησλ 8.000 θαζψο θαη ησλ
εηζαγνκέλσλ πνζνηήησλ απφ ηελ Σνπξθία ζηε δηαηξνθή ηνπ πιεζπζκνχ ζα
θαηαιήμεη πσο «..πξηλ δχν κέξεο παξέιαβα έλα ηειεγξάθεκα απφ ηελ Διβεηία, απφ
κία επηηξνπή επηθαλψλ ειιήλσλ, Φηιειεπζέξσλ, κεηαμχ ησλ πην αγγιφθηισλ
αλάκεζα ζηνπ Έιιελεο. …κε ζπκβνπιεχνπλ λα παξαηηεζψ απφ ηε πξσζππνπξγία
ζαλ κνξθή δηακαξηπξίαο.», βι. φ, π, απνζηνιή Δ, θ. 3 Λνλδίλν 30 Ηαλνπαξίνπ 1942.
77
Ό. π, απνζηνιή Β, θ. 2, Λνλδίλν 31 Ηαλνπαξίνπ 1942.
25
πηθφο θίινο ηνπ Σζψξηζηι κε θαζπζηέξεζε νθηψ κελψλ, ζε ππφκλεκά ηνπ πξνο ηνλ
Ρνχζβειη ζηηο 6-2-1942 ζα ηφληδε ηελ αλάγθε πξνκήζεηαο ηξνθίκσλ απφ ηελ Σνπξθία
ππφ ηνλ Γηεζλή Δξπζξφ ΢ηαπξφ θαη ηεο δηάζεζήο ηνπο ζηελ Διιάδα κέζσ επηηξνπήο
ηεο νπνίαο ζα κπνξνχζε λα εγεζεί κηα επηθαλήο πξνζσπηθφηεηα ηεο ακεξηθαληθήο
θνηλσλίαο.78 Μάιηζηα ζθνπφο ηνπ Σζνπδεξνχ ήηαλ επηθεθαιήο απηήο ηεο πξνζπά-
ζεηαο λα είλαη έλαο δηαθεθξηκέλνο δηπισκάηεο φπσο ν Υέλξπ Μνξγθεληάνπ, ν πξψελ
πξέζβεο ηεο Ακεξηθήο ζηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία θαη πξφεδξνο ηεο ΔΑΠ (Δπη-
ηξνπή Απνθαηάζηαζεο Πξνζθχγσλ).79

Σν πξφβιεκα φκσο κε ηελ Σνπξθία ήηαλ πσο ην γεξαηφ Κνπξηνπινύο είρε βπζηζηεί
ζην ηειεπηαίν ηνπ ηαμίδη. Δπηπιένλ ε ηνπξθηθή θπβέξλεζε είρε θνηλνπνηήζεη πσο ζα
ζηακαηνχζε ηηο εμαγσγέο ηξνθίκσλ ιφγσ ηεο επηθείκελεο επηζηξάηεπζεο. ΢ηηο ζπδε-
ηήζεηο ηνπο κε ηελ ακεξηθαληθή πιεπξά νη Σνχξθνη αμησκαηνχρνη ζα δειψζνπλ ηελ
αδπλακία ηνπο λα αληαπνθξηζνχλ άκεζα. Ζ ίδηα ε Σνπξθία αληηκεηψπηδε έιιεηκκα
ζηαξηνχ θαη δεδνκέλσλ ησλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ ήηαλ πνιχ δχζθνιν λα ζπγθεληξσ-
ζεί έζησ θαη κηα κηθξή πνζφηεηα.80 Σν κφλν πνπ είρε εμαζθαιίζεη ε ειιεληθή θπβέξ-
λεζε ήηαλ ε επαλάιεςε ησλ εηζαγσγψλ νζπξίσλ κέζσ ηνπ Νηνπκινύκπνπλάξ.

Ζ ιχζε ζην πξφβιεκα ζα εξρφηαλ απφ εθεί πνπ δελ ην αλέκελε ε ειιεληθή θπβέξ-
λεζε. Ο ππνπξγφο Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ Υηνχ Νηάιηνλ ζα αλαζεσξήζεη ηηο απφςεηο
ηνπ φζνλ αθνξά ηελ ππεπζπλφηεηα ησλ θαηαθηεηψλ. Δπηπιένλ νη αλαγθαίεο πνζφηε-
ηεο ηξνθίκσλ γηα ηελ θαηνρηθή Διιάδα δελ άιιαδαλ ηηο νηθνλνκηθέο ηζνξξνπίεο. Πα-
ξάιιεια φκσο κε απηφλ ηνλ ηξφπν δηλφηαλ θαη κηα απάληεζε ζηελ γεξκαληθή πξνπα-
γάλδα πνπ θαηεγνξνχζε ηνπο βξεηαλνχο πσο εγθαηαιείπνπλ ηνπο ζπκκάρνπο ηνπο.
΢ηηο 17-2-1942 ζα πξνηείλεη λα ζηαινχλ θνξηία ζηαξηνχ κέζσ ζνπεδηθψλ πινίσλ θαη
ε δηαλνκή λα γίλεη απφ ηνλ ΢νπεδηθφ Δξπζξφ ΢ηαπξφ.81 Οη φξνη πνπ έζεζε ήηαλ νη
εμήο :

Α) Όινη νη εκπφιεκνη ζα έδηλαλ εγγπήζεηο αζθαινχο δηέιεπζεο γηα ηα πινία.

78
F.R.U.S, Ό.π, tel. 868.40/2040, The King of Hellenes (George II) to President
Rνosvelt, London 6 February 1942, p. 736
79
«Έρεηε ππφςε φηη παηήξ Μνξγθεληάνπ θίινο ηδηαίηεξνο Ρνχζβειη παξά ειηθίαλ
ηνπ σο ζχκβνινλ ελ Ακεξηθή ζα καο ρξεζηκεχζε βνεζνχκελνο θαη ππφ άιισλ…»,
βι. Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, απνζηνιή Β, θ. 2, αξίζ. εγγξ. 021, Λνλδίλν
11 Φεβξνπαξίνπ 1942.

80
F.R.U.S, 1942 II, tel. 868.48/2034, The charge in Turkey (Kelley) to the secretary
of State Ankara, 21 February 1942, p. 738.
81
William Norton Medlicott, The Economic Blockade, vol. II, Λνλδίλν, p. 268 //
Papastratis Procopis, British Policy Towards Greece During the Second World War,
Λνλδίλν,Cambridge University Press, 1984, p. 118.
26
Β) Μηα νπδέηεξε επηηξνπή ζα εγθαζίζηαην ζηελ Διιάδα θαη ζα είρε ηνλ απεπζείαο
έιεγρν ηεο δηαλνκήο ησλ αγαζψλ πνπ ζα εηζάγνληαλ.

Γ) Σα ηξφθηκα πνπ ζα εηζάγνληαλ ζα θαηαλαιψλνληαλ απνθιεηζηηθά απφ ηνλ ειιελη-

θφ πιεζπζκφ.

Γ) Όιε ε εγρψξηα παξαγσγή ζα θαηαλαιψλνληαλ απνθιεηζηηθά απφ ηνπο Έιιελεο.

΢ε πεξίπησζε πνπ νη θαηνρηθέο δπλάκεηο ζα θαηαλάισλαλ εγρψξηα ηξφθηκα απηά ζα
ζπκςεθίδνληαλ κε αλάινγεο εηζαγσγέο.

Δ) Ζ επηηξνπή ζα είρε ην δηθαίσκα λα ειέγρεη κε επηηφπηεο έξεπλεο αλ ηεξνχληαλ νη

παξαπάλσ φξνη.82

Ζ ζνπεδηθή θπβέξλεζε είρε ήδε δείμεη ελδηαθέξνλ, ελψ δηαζέζηκα ζνπεδηθά πινία
ππήξραλ ζηε Βαιηηθή. Σα ειιεληθά είραλ θξηζεί αθαηάιιεια, επεηδή ην εθηφπηζκα
ηνπο δελ πιεξνχζε ηηο απαηηνχκελεο πξνυπνζέζεηο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηά πνπ
δελ είραλ κέρξη ηφηε λαπισζεί ζηελ αγγιηθή θπβέξλεζε είραλ κηζζσζεί θαη απηά ζηηο
αξρέο Ηαλνπαξίνπ 1942.83 Ζ ακεξηθαληθή θπβέξλεζε ζα ζπλαηλνχζε άκεζα. Ο ίδηνο ν
Ρνχζβειη ζα ελεκέξσλε ηνλ Γεψξγην Β’ πσο ν ίδηνο πξνζσπηθά εμέηαδε ηηο πξνεγνχ-
κελεο πξνηάζεηο ηνπ θαη ζχληνκα ζα είρε λέα.84

΢ηηο 19 Φεβξνπαξίνπ ν ειιεληθφο ζηαζκφο ηνπ Καΐξνπ ζα κεηέδηδε έλα κήλπκα.

Έλα θνξηίν ζηαξηνχ επξφθεηην λα απνπιεχζεη απφ ην Πνξη ΢άηλη γηα ηελ Διιάδα αι-
ιά εθθξεκνχζαλ νη εγγπήζεηο αζθαινχο δηέιεπζεο απφ ηηο δπλάκεηο θαηνρήο. Ο αξρη-
επίζθνπνο Γακαζθελφο θαινχληαλ λα έξζεη ζε ζπλελλφεζε κε ηνπο πιεξεμνχζηνπο
ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Ηηαιίαο. Σελ επφκελε κέξα ζα ζπλαληεζεί θαη κε ηνπο δχν.
Σφζν ν Αιηελκπνχξγθ φζν θαη ν Γθίηδη ζα επαλαιάβνπλ πσο νη εγγπήζεηο πνπ είραλ
δνζεί ην θαινθαίξη ίζρπαλ. Σα πινία ζα κπνξνχζαλ λα έιζνπλ θαη λα θχγνπλ κε α-
ζθάιεηα θαη φιν ην θνξηίν ζα δηαηίζελην απνθιεηζηηθά γηα ηηο αλάγθεο ηνπ επηζηηη-
ζκνχ ηνπ ειιεληθνχ ιανχ.85

82
F.R.U.S , φ. π, tel. 868.48/2035, The Ambassador to the United Kingdom (Winant)
to The Secretary of State, London 22 February 1942, p. 739.
83
Απηά είραλ κηζζσζεί ζηελ βξεηαληθή θπβέξλεζε κε φξνπο πνπ απνδείρζεθαλ
αζχκθνξνη ζηε ζπλέρεηα γηα ηνπο έιιελεο εθνπιηζηέο, Γ.Α.Κ/ Αξρείν εμφξηζησλ
ειιεληθψλ θπβεξλήζεσλ, δειηίν 1, MEMORANDUM OF AGREEMENT BETWEEN
HIS MAJESTY’ S GOVERNMENT IN THE UNITED KINGDOM AND THE ROYAL
GREEK GOVERNMENT REGARDING THE TIME CHARTERING OF FURTHER
GREEK SHIPS, 12 January 1942
84
Ό. π, tel. 868.48/2040 Draft of the letter from President Roosvelt to the King of
Hellenes (George II), 23, February, 1942, p. 741
85
« Κχξηε Αξρηεπίζθνπε. Δλ πξψηνηο επηηξέπσ εηο εκαπηφλ, φπσο ζπγραξψ ηε
Τκεηέξα Δμνρφηεηη δηα ηελ ππεξνρφηαηελ ξαδηνθσληθήλ νκηιίαλ, ηελ νπνίαλ πλείο
ζρεηηθψο πξνο ηαο πξνβιεπνκέλαο αγγιηθάο απνζηνιάο ηξνθίκσλ δηα ηνλ πάζρνληα
ειιεληθφλ πιεζπζκφλ εθάκεηε …», βι. Αξρείν Βάζνπ Σζηκπηδάξνπ, επηζηνιή
Άιηελκπνπξγθ, Αζήλαηο 3 Μαξηίνπ 1942//Ζιίαο Βελέδεο, φ. π, ζει. 128-129.
27
 Με απηφ ηνλ ηξφπν νη ζχκκαρνη έιπλαλ ην αίληγκα γηα ηηο πξνζέζεηο ηνπ αληηπά-
ινπ φζνλ αθνξά ηελ επηθείκελε επηρείξεζε. ΢ε ηειεγξάθεκά ηνπ ν Ήληελ πξνο ηνλ
Σζνπδεξφ, επηζεκνπνηνχζε ηελ έγθξηζε ηεο βξεηαληθήο θπβέξλεζεο γηα ζρέδην απν-
ζηνιψλ ζηαξηνχ θαη ηνλ πιεξνθνξνχζε γηα ηελ έλαξμε δηαπξαγκαηεχζεσλ κεηαμχ
ησλ εκπνιέκσλ.86 Σελ ίδηα πεξίνδν ν έιιελαο εθνπιηζηήο Αξηζηνηέιεο Χλάζεο ζα
θαηνξζψζεη λα κεζνιαβήζεη ζηελ θπβέξλεζε ηεο Αξγεληηλήο γηα ηελ απνζηνιή ελφο
θνξηίνπ ζηαξηνχ 20.000 ηφλσλ. Σν ηειεπηαίν απνηεινχζε δσξεά ηεο θπβέξλεζεο ηεο
Αξγεληηλήο. Οη δηπισκαηηθέο εμειίμεηο δελ ζα επηηξέςνπλ φκσο ηελ επφδσζή ηεο α-
πνζηνιήο ηνπ.87

86
Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Δ΄, θάθ. 3, αξίζ. εγγξ. 150, 25 February
1942
87
«Οκνγελήο εθνπιηζηήο θ. Ολάζηο φζηηο ζπλεηέιεζε εηο ηελ ρνξήγεζηλ ππφ
Αξγεληηλή Κπβεξλήζεσο 20.000 ηφλσλ ζίηνπ ζεσξεί δπλαηήλ λαχισζηλ δχν
Αξγεληηλψλ πινίσλ 12.000 ηφλσλ… Ναχινο ππνινγίδεηαη επί ηε βάζεη 65 δνιιαξίσλ
θαηά ηφλλνλ», βι. Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Β’ θάθ. 4, αξίζ. εγγξ.
131, Οπάζηλγθηνλ 1 Απξηιίνπ 1942
28
1.4 Οι διαπραγματεύςεισ

Σηο επφκελεο κέξεο ε ακεξηθαλναγγιηθή πιεπξά ζα πξνζεγγίζεη ηε ζνπεδηθή θπ-

βέξλεζε θαη ηνλ ζνπεδηθφ Δξπζξφ ΢ηαπξφ. Οη ΢νπεδνί ζα δειψζνπλ ελζνπζηαζκέλνη
κε ηελ ηδέα ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζρεδίνπ.88

Οθηψ πινία ήηαλ ήδε δηαζέζηκα ζηε Βαιηηθή, ηα νπνία θξίλνληαλ αξθεηά γηα ηελ
επηηπρία ηνπ ζρεδίνπ. Όζνλ αθνξά ηελ επηηξνπή πνπ ζα έιεγρε ηε δηαλνκή ηεο βνή-
ζεηαο ζα έπξεπε λα απνηειείηαη απφ δχν ή ηξία κέιε κε πξφεδξν ηνλ πξψελ ζνπεδφ
πξέζβε ζηελ Αζήλα Allard, έλα δηπισκάηε πνπ είρε δήζεη ρξφληα ζηελ Αζήλα θαη
απνδεθηφ παξάιιεια θαη απφ ηε γεξκαληθή πιεπξά. Ζ ζνπεδηθή θπβέξλεζε θαη ν
ζνπεδηθφο Δξπζξφο ΢ηαπξφο ζα έξρνληαλ ζε επαθή κε ηελ γεξκαληθή θαη ηελ ηηαιηθή
πιεπξά κέζσ ηνπ Γηεζλνχο Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ ζηε Γελεχε.89

Αξρηθά ε Ηηαιία θαη ε Γεξκαλία ζα εθθξάζνπλ ηηο επηθπιάμεηο ηνπο. Ο Σζηάλν ζα

ξσηήζεη αλ ε Ηηαιία ζα ζπκκεηείρε ζην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο. Οη Γεξκαλνί ππν-
ζρέζεθαλ λα εμεηάζνπλ ην ζέκα αιιά έζεζαλ δχν ελζηάζεηο. Ζ πξψηε ήηαλ πάλσ ζην
δήηεκα ηνπ ζπκςεθηζκνχ ησλ ηξνθίκσλ θαη ε δεχηεξε ζηε ζχλζεζε ηεο επηηξνπήο.
Θα πξνηηκνχζαλ κία επηηξνπή απνηεινχκελε απφ αληηπξνζψπνπο ηνπ Ηηαιηθνχ θαη
Γεξκαληθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ κε ηε ζπκκεηνρή ελφο κέινπο απφ ην ΓΚΔ΢. Ο ζνπε-
δφο πξέζβεο ζην Βεξνιίλν απάληεζε πσο απηνί νη φξνη δελ ζα γίλνληαλ απνδεθηνί. 90
Οη ζχκκαρνη πίζηεπαλ πσο νη Γεξκαλνί ζα απνδέρνληαλ ηειηθά ηνπο φξνπο, αθνχ κε
απηφ ηνλ ηξφπν ζα έβγαδαλ ηα ζνπεδηθά πινία έμσ απφ ηε δψλε ηνπ απνθιεηζκνχ.89

Πξψηε επίζεκε απάληεζε έδσζε ε Ηηαιία. Θα έδηλε ηηο εγγπήζεηο αζθαινχο δηέ-
ιεπζεο ππφ ηνλ φξν πσο ε απνζηνιή ζα έπξεπε λα πεξηνξηζηεί ζηελ Πεινπφλλεζν
θαη ηελ Κξήηε, ελψ ε ίδηα ζα αλαιάκβαλε ηελ ηξνθνδνζία πεξηνρψλ πνπ ήηαλ ζηε
δψλε ηεο κε αληάιιαγκα ηνλ έιεγρν ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο.90 ΢ηηο 27 Απξηιίνπ ζα

88
Οη ηηκέο ησλ λαχισλ θαη ησλ πξντφλησλ είραλ εθηνμεπζεί ιφγσ ηνπ πνιέκνπ. Απηφ
έδηλε ηελ επθαηξία ζε νπδέηεξεο ρψξεο, φπσο ε ΢νπεδία, λα θάλνπλ δνπιεηέο κε
φινπο ηνπο εκπφιεκνπο, βι. Geoffrey Till, Naval Blockade and Economic Warfare in
the European War, 1939–45 ζην: Bruce A. Elleman and S.C.M. Paine (ed.) Naval
Blockades and Seapower Strategies and Counter-Strategies, 1805–200, Λνλδίλν,
Routledge, 2006, p. 121.
89
F.R.U.S , φ. π, tel. 868.48/2052, The Minister in Sweden (Johnson) to the Secretary
of State, Stockholm, March 6 1942, p. 745.

89
Ό. π, tel. 868.48/2087, The Charge in the United Kingdom (Mathews) to the
Secretary of State, London April 7 1942, p. 751.
90
ΓΑΚ, Αξρείν Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Β, θ. 4, ΢ηνθρφικε 18 Απξηιίνπ 1942 //
F.R.U.S, φ. π, tel. 868.48/2093, The Minister in Sweden (Johnson) to the Secretary of
State, Stockholm, April 19 1942, p. 755. //Υάγθελ Φιάηζεξ, ζει. 209 .
29
εξρφηαλ θαη ε απάληεζε απφ ηε γεξκαληθή πιεπξά. Ζ Γεξκαλία ζπλαηλνχζε κε ηελ
φιε επηρείξεζε ππφ ηνλ φξν φκσο πσο ηελ επζχλε ζα ηελ είρε κηα νπδέηεξε θπβέξλε-
ζε φπσο ε ζνπεδηθή θαη φρη έλαο ππεξεζληθφο νξγαληζκφο.91 Δπίζεο ζπκθσλνχζε κε
ηνλ φξν πσο ηα εηζαγφκελα ηξφθηκα ζα θαηαλαιψλνληαλ απνθιεηζηηθά απφ ηνλ ειιε-
ληθφ πιεζπζκφ. Ζ γεξκαληθή θπβέξλεζε ζα ζπλεξγαδφηαλ απφ θνηλνχ κε ηε ζνπεδη-
θή γηα λα δηακνξθψζνπλ ηηο ηερληθέο παξακέηξνπο ηνπ ζρεδίνπ αιιά νη εηδηθέο θαηα-
ζηάζεηο ηνπ πνιέκνπ ίζσο έθαλαλ αλαγθαία ηελ αλαρψξεζε ησλ πινίσλ θαη απφ ιη-
κάληα ηεο Β. Ακεξηθήο θαη φρη κφλν ηνπ Καλαδά.92

Οη ζνπεδνί θαη νη βξεηαλνί δηπισκάηεο ζα βξνπλ ηελ απάληεζε πεξηζζφηεξν ηθα-

λνπνηεηηθή απφ φζν πεξίκελαλ.93 Σν πξφβιεκα φκσο εμαθνινπζνχζε λα είλαη ε ζηά-
ζε ηεο Ηηαιίαο θαη ε πξνζπάζεηά ηεο λα ειέγμεη ηε βνήζεηα κέζσ ηεο «Δπηηξνπήο
Τςειήο Γηεχζπλζεο» ζηελ νπνία κεηείρε αληηπξφζσπνο ηνπ ηηαιηθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπ-
ξνχ. Σηο επφκελεο κέξεο αληηπξφζσπνη ηνπ ΓΚΔ΢ απφ ηε Γελεχε ζα επηζθέπηνληαλ
ηε Ρψκε. Ζ παξαπάλσ επηηξνπή ζα ζπλέρηδε ηε ιεηηνπξγία ηεο. Ζ φιε επηρείξεζε ζα
πξαγκαηνπνηνχληαλ φπσο αθξηβψο ζηελ πεξίπησζε ησλ εηζαγσγψλ απφ ηελ Σνπξθία.
Θα ηεινχζε ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ΓΚΔ΢. Ζ δηαθνξά φκσο ήηαλ φηη ε «Δθηειεζηηθή
Δπηηξνπή» πνπ ζα δηέλεηκε ηα ηξφθηκα ζα απνηεινχληαλ απφ ΢νπεδνχο θαη Διβεηνχο.
Μφλν απηή ζα είρε ην δηθαίσκα λα δηαλείκεη ηα ηξφθηκα ζηνλ πιεζπζκφ. Ο ξφινο ηεο
«Δπηηξνπήο Τςειήο Γηεχζπλζεο» ζα πεξηνξηδφηαλ ζε απηφλ ηεο επίβιεςεο. Σειηθά ε
ηηαιηθή πιεπξά ζα άξεη ηηο επηθπιάμεηο ηεο. ΢ηηο 10-6-1942 ζα ππνγξαθεί ζηε Ρψκε
ην ηειηθφ θείκελν ηεο ζπκθσλίαο.94 Απηή πξνέβιεπε ηα εμήο:

Α) Μεληαίεο απνζηνιέο 15.000 ηφλσλ θαλαδηθνχ ζίηνπ ζηελ Διιάδα

Β) Δγγπήζεηο αζθαινχο δηέιεπζεο γηα ηα πινία απφ φινπο ηνπο εκπφιεκνπο

92
Υάγθελ Φιάηζεξ Ό, π. // ΓΑΚ φ. π, 29 Απξηιίνπ 1942.
93
Σν Φεβξνπάξην ηνπ 1941 έγηλε έλα λαπηηθφ ζπκβνχιην ζηε Γεξκαλία κε ζθνπφ ην
ζπάζηκν ηνπ βξεηαληθνχ απνθιεηζκνχ. Σν ζρέδην ζα νξγαλσλφηαλ σο κηα ηδησηηθή
επηρείξεζε ζε ζπλεξγαζία κε ην θξάηνο. Δθείλε ηε πεξίνδν πάξα πνιιά πινία πνπ
βξίζθνληαλ ππφ ζνπεδηθή ζεκαία είραλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα γεξκαλνχο
πινηoθηήηεο. βι. Geoffrey Till, Naval Blockade and Economic Warfare in the
European War, 1939–45 ζην: Bruce A. Elleman and S.C.M. Paine (ed.) Naval
Blockades and Seapower Strategies and Counter-Strategies, 1805–200, Λνλδίλν,
Routledge, 2006, p. 124- 127.

94
F.R.U.S, φ.π, tel. 868.48/3005, The Minister in Sweden (Johnson) to the Secretary
of State, Stockholm, April 30 1942, p. 758
95
ΓΑΚ, Αξρείν Σζνπδεξνχ, φ. π, 22 Ηνπλίνπ 1942// F.R.U.S, φ.π, tel. 868.48/3144,
The Secretary of State to the Ambassador in the United Kingdom (Winant) to
London, 13 June 1942, p. 764.

30
Γ) Σα ηξφθηκα πνπ ζα εηζάγνληαλ ζα δηαλέκνληαλ απνθιεηζηηθά γηα ηε δηαηξνθή ηνπ
ειιεληθνχ ιανχ

Γ) Ζ εγρψξηα ειιεληθή παξαγσγή ζα δηαζέηνληαλ ππέξ ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Όζα

ηξφθηκα θαηαλαιψλνληαλ απφ ηα θαηνρηθά ζηξαηεχκαηα ζα αληηθαζίζηαλην απφ ηζφ-
πνζεο εηζαγσγέο

Δ) Ζ «Δθηειεζηηθή Δπηηξνπή» ζα απνηεινχληαλ απφ επηά ΢νπεδνχο θαη επηά Διβε-

ηνχο. Πξψηνο πξφεδξφο ηεο ζα ήηαλ ν ζνπεδφο δηπισκάηεο Paul Mohn.

Σα θνξηία ζηαξηνχ απνηεινχζαλ δσξεά ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Καλαδά αθνχ ην αγν-
ξαζκέλν θνξηίν ησλ 370.000 δελ έθηαζε πνηέ ζηελ Διιάδα.95 Ζ γεξκαληθή πξνπα-
γάλδα, φιν απηφ ην δηάζηεκα, ζα θαηεγνξνχζε ηελ αγγιηθή πιεπξά πσο έζηεηιε κφλν
8.000 ηφλνπο ζηαξηνχ, θαθήο πνηφηεηαο, ελψ νη θαηνρηθέο δπλάκεηο είραλ εηζαγάγεη
50.000 ηξνθίκσλ.96 Απηφ ζα θάλεη ηνπ αμησκαηνχρνπο ηνπ Foreign Office λα απαηηή-
ζνπλ απφ ηελ εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε λα δειψζεη δεκνζίσο πσο πξφθεηηαη πε-
ξί δσξεάο.97 Σα πξψηα ηξία ζνπεδηθά πινία, ην «Έξσο», «Φνξκφδα», «Κακέιηα»,
ζα απέπιεαλ απφ ην ιηκάλη ηνπ Μφληξεαι ζηηο 7-8-1942.98

95
Ζ θαλαδηθή θπβέξλεζε δήισλε πσο αλαιακβάλεη ηε δσξεάλ ρνξήγεζε σο 15.000
ηφλσλ ζίηνπ κεληαίσο, βι. ΓΑΚ, Αξρείν Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Β, θ. 4, Λνλδίλν 9
Ματνπ 1942
97
Ό. π, Άγθπξα, 7 Μαξηίνπ 1942
98
Ό. π, Λνλδίλν, 9 Μαΐνπ 1942.
79
Mohn Paul, Inter Arma Charitas. Αλακλήζεηο από ηελ Διιάδα θαηά ηελ Καηνρή
(1941-1944) Λεπθσζία , 1969, ζει. 18.
80
Αξρείν Σζνπδεξνχ, φ. π, Λνλδίλν 4 Απξηιίνπ 1942, Ληζαβψλα 4 Απξηιίνπ 1942.
Δλδεηθηηθά ην θφζηνο κφλν ηνπ λαχινπ γηα ηα ηξία πξψηα πινία ήηαλ, αληίζηνηρα, ην
πξψην κήλα: 186.000, 99.600, 233.600 θνξψλεο, βι. φ. π, απνζηνιή Δ, θαθ, 2
Οπάζηγθηνλ 18 ΢επηεκβξίνπ 1942.

31
ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2

ΟΙ ΥΟΡΕΙ΢ ΔΙΑΦΕΙΡΙ΢Η΢ ΣΗ΢ ΒΟΗΘΕΙΑ΢

32
2.1 «Επιτροπό Διαχειρύςεωσ των Αποςτολών Σροφύμων» του
Διεθνούσ Κομιτϊτου του Ερυθρού ΢ταυρού, 1941-1942. Η πρώτη
επιτροπό

΢ηα 1929 ζα ππνγξαθφηαλ ε ΢πλζήθε ηεο Γελεχεο κε αληηθείκελν ηνπο

αηρκαιψηνπο πνιέκνπ. Σφζν ε Διιάδα φζν θαη ε Ηηαιία ήηαλ αλάκεζα ζηηο ρψξεο νη
νπνίεο ηελ είραλ ππνγξάςεη.99

Με ηελ έλαξμε ηνπ ειιελνηηαιηθνχ πνιέκνπ, ηνλ Οθηψβξε ηνπ 1940, ζα ηδξπζεί
ην Γξαθείν Αηρκαιψησλ ηνπ Διιεληθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ.100 ΢ηελ Διιάδα ζα
ζηαιεί εθ κέξνπο ηνπ Γηεζλνχο Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ ν Διβεηφο Robert
Brunel κε εληνιή ηε ζπλεξγαζία ηνπ ΓΚΔ΢ κε ηνλ Διιεληθφ Δξπζξφ ΢ηαπξφ θαη
ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ηήξεζεο ηεο ζπλζήθεο. Απφ ην 1923 είρε ιάβεη κέξνο ζε
απνζηνιέο ζε ρψξεο φπσο ε Ρνπκαλία θαη ε Οπθξαλία. Δίρε δηαθξηζεί ζηελ Πνισλία
πάλσ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηα ζηξαηφπεδα αηρκαιψησλ θαη ηελ απνζηνιή
ηξνθίκσλ. ΢ηε Γελεχε δηεχζπλε ην Σκήκα Αηρκαιψησλ Πνιέκνπ. Θα ζηαιεί ζηε
Φηιαλδία θαη αθνινχζσο ζηελ Διιάδα.101

Απφ ηελ πξψηε κέξα πνπ ζα θαηαιεθζεί ε Αζήλα ζα εθθξάζεη ηνπο θφβνπο ηνπ,
έρνληαο ήδε θαθή εκπεηξία απφ ηελ άζιηα θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηα
γεξκαληθά ζηξαηφπεδα αηρκαιψησλ ηεο Δπξψπεο, ζρεηηθά κε ηελ ελδερφκελε
απξνζπκία ησλ Γεξκαλψλ λα εθαξκφζνπλ ηε ΢πλζήθε ηεο Γελεχεο. ΢ηηο ζπδεηήζεηο
καδί ηνπ ν Αιέμαλδξνο Εάλλαο ζα ηνπ ππνγξακκίζεη ηελ θξηζηκφηεηα ηεο
θαηάζηαζεο φζνλ αθνξά ηνλ επηζηηηζκφ ηεο ρψξαο. Ο Brunel ζε έθζεζε ηνπ πξνο ηνλ
πξφεδξν ηνπ Γηεζλνχο Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ Burckhardt , ζηηο 30 Μαΐνπ,
ζα κεηαδψζεη ηελ θαζεκεξηλψο επηδεηλνχκελε επηζηηηζηηθή θαηάζηαζε ζηελ
Διιάδα.102

99
Avalon project – Yale University, Convention between the United States of America
and other Powers, Relating to Prisoners of War , July 27, 1929.
100
Ξελνθψλ Παληαδίδεο, Η Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δξπζξνύ ΢ηαπξνύ, ηνκ. Α΄, Αζήλα
1987, ζει. 262 -263.
101
Αιέμαλδξνπ Γ. Εάλλα, Η Καηνρή, Αλακλήζεηο, Δπηζηνιέο, Αζήλα, Βηβιηνπσιείνλ
ηεο Δζηίαο, 1964, ζει. 9-10.
102
James Crossland, The British Government and the International Committee of the
Red Cross Relations, 1939 -1944, P.H.D thesis, Murdoch University, Perth, 2010, p.
125
33
 Ζ πξννπηηθή πξνκήζεηαο ηξνθίκσλ απφ ηελ Σνπξθία έγεηξε ην δήηεκα ηνπ
θνξέα δηαρείξηζεο θαη παξνρήο ηνπο ζηνλ πιεζπζκφ. Ο Ησάλλεο Αζαλαζάθεο, ηνλ
Αχγνπζην ηνπ 1941, ζα απεπζπλζεί ζην Γηεζλέο Κνκηηάην ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ
ζηελ Διβεηία θαη απηφ ζηε ζπλέρεηα ζα έξζεη ζε επαθέο κε ηελ Δξπζξά
Ζκηζέιελν.103 Σα ηξφθηκα ζα εηζάγνληαλ απφ ηελ Σνπξθία ζην φλνκα ηνπ Γηεζλνχο
Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ θαη ζα δηαζέηνληαλ ζην πιεζπζκφ. Με απηφ ηνλ
ηξφπν ζα κνηξάδνληαλ δίρσο ηε κεζνιάβεζε ηεο θαηνρηθήο θπβέξλεζεο θαη ηνλ
θίλδπλν πηζαλήο επίηαμεο ηνπο. ΢ε ζχζθεςε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ζπίηη ηνπ
Ησάλλε Αζαλαζάθε, ζηηο 3 Οθησβξίνπ, απνθαζίζηεθαλ ηα δηαδηθαζηηθά ζεκεία ηεο
επηρείξεζεο. Σν θνξέα δηαλνκήο ζα απνηεινχζε ε «Δπηηξνπή Γηαρεηξίζεσο ησλ
Απνζηνιψλ Σξνθίκσλ» ηνπ Γηεζλνχο Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ. Πξφεδξνο
ζα ήηαλ ν Α. Gredinger, ειβεηφο βνεζφο ηνπ R. Brunnel, ν αληηπξφζσπνο ηνπ Δ.Δ.΢
Αιέμαλδξνο Εάλλαο, σο δηεπζχλσλ ζχκβνπινο, νη Κ. Παλνχηζνο, Κ. Εαξίθεο, Κ.
Μίραινο, Υ. Ληάκπεε, Δπάγγειν Παπαζηξάην, Θ. Πεηξαθφπνπιν, ΢ση. Πεηξφπνπιν,
ζηέιερνο ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο. Παξάιιεια φκσο ζα δεκηνπξγεζεί θαη ε
Δπηηξνπή Τςειήο Γηεπζχλζεσο (Comite de Haute Direction) κε κέιε ηφζν απφ ην
ΓΚΔ΢ θαη ηνλ Διιεληθφ Δξπζξφ ΢ηαπξφ, φπσο νη Braunel θαη Εάλλαο φζν θαη
αληηπξνζψπνπο ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ, ηνπο E. Djiobek, G. Arno. Ζ
ζπγθεθξηκέλε ζα είρε κεξίδην ζπκκεηνρήο ζε απνθάζεηο πάλσ ζε ζέκαηα πνπ
αθνξνχζαλ ηε δηαλνκή ησλ ηξνθίκσλ ζην πιεζπζκφ θαη ηηο επαθέο κε ηνπο
θαηαθηεηέο.104

Οη αξρηθέο πξνβιέςεηο ηεο «Δπηηξνπήο» γηα πξνκήζεηα 50.000 ηξνθίκσλ απφ

ηελ Σνπξθία γηα ην εμάκελν ηνπ Οθησβξίνπ 1941 – Μαξηίνπ 1942 δεκηνχξγεζαλ
ζπγθξαηεκέλε αηζηνδνμία. Οη πνζφηεηεο αλαινγνχζαλ ζε 8.000 ηφλνπο ηξνθίκσλ ην
κήλα. Όκσο ην Κνπξηνπινύο ζην πξψην ηαμίδη ηνπ ζα θέξεη κφλν 800 ηφλνπο
νζπξίσλ, 200 ηφλσλ θξεκκπδηψλ θαη 45 απγψλ. Οη πνζφηεηεο απηέο πξνδίθαδαλ πσο
ν θχξηνο απνδέθηεο ζα ήηαλ ε πξσηεχνπζα κε ηελ πεξηθέξεηα ηεο, φπνπ δνχζε ην έλα
έθην ηνπ πιεζπζκνχ πξνπνιεκηθά.

103
Alexandros P. Zannas, “Ce que j’ vu dans la Grece d’ aujourd’ hui’ : Alexandros D.
Zannas and the Greek Red Cross ζην Richard Clogg, φ. π, ζει. 116
104
Αξρείν Νίθνπ Γέα/ Μνπζείν Μπελάθε, θάθ. 1 , «Δθ ησλ πξαθηηθψλ ησλ
΢πλεδξηάζεσλ ηεο Δπηηξνπήο ηνπ Δξ. ΢ηαπξνχ (Γηάζεζε ησλ εθ Σνπξθίαο
θνκηδνκέλσλ ηξνθίκσλ) //Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, Η δνπιεηά θαη ν θόπνο ηεο. Από
ηε δσή κνπ, Αζήλα, 1964, ζει. 193 – 194.
34
 Κάπνηα απφ ηα δεηήκαηα πνπ πξνέθπςαλ, πξηλ ηελ άθημε ηνπ πξψηνπ θνξηίνπ
ηνπ Κνπξηνπινύο, ήηαλ ζε πνηεο νκάδεο ζα δηαλέκνληαλ ηα ηξφθηκα, πνηνο ζα ήηαλ ν
ηξφπνο δηαλνκήο ηνπο θαζψο θαη αλ απηά ζα ρνξεγνχληαλ δσξεάλ. Ζ «Δπηηξνπή»
ήζειε λα δνζνχλ δσξεάλ κε ζθνπφ λα ρηππεζεί ε καχξε αγνξά αιιά νη θαηαθηεηέο
επέκελαλ λα δνζνχλ έλαληη ελφο ειάρηζηνπ ρξεκαηηθνχ αληηηίκνπ. ΢ην ηέινο φκσο ζα
ζπκθσλνχζαλ ζηε δσξεάλ ρνξήγεζε ηνπο. ΢ηηο αξρηθέο ζπδεηήζεηο ηεο «Δπηηξνπήο»
απνθαζίζηεθε 400 ηφλνη νζπξίσλ λα δηαηεζνχλ ζηα δηάθνξα λνζειεπηηθά θαη επαγή
ηδξχκαηα ηεο Αζήλαο- Πεηξαηά, ζηα Λατθά ΢πζζίηηα, ζηηο λήζνπο Ύδξα θαη ΢πέηζεο
θαη κία πνζφηεηα 80 ηφλσλ λα παξακείλεη ζε εθεδξεία. ΢ηελ ηειεπηαία
πεξηιακβάλνληαλ θαη 25 ηφλνη γηα ηνπο άγγινπο αηρκαιψηνπο.105

Ύζηεξα απφ πηέζεηο φκσο ηνπ Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνχ απνθαζίζηεθε ε δηαλνκή

λα γίλεη κέζσ ησλ κπαθάιηθσλ. Ζ «Δπηηξνπή» αθνχ θξφληηζε λα εθνδηάζεη κε
ηξφθηκα ηα λνζνθνκεία θαη άιια θηιαλζξσπηθά ηδξχκαηα ελέδσζε ζηηο πηέζεηο ηνπ
Τπνπξγείνπ. Οη νξγαλσηηθέο ειιείςεηο ηνπ, ε έιιεηςε θχξνπο ιφγσ ηεο ζρέζεο ηνπ
κε ηνπο θαηαθηεηέο θαη ε άξλεζε παξνρήο κίαο ειάρηζηεο ακνηβήο πξνο ηνπο
παληνπψιεο ζα θαηαιήμεη ζην λα ρξεηαζηνχλ ηξεηο βδνκάδεο γηα λα ζηαινχλ ηα
ηξφθηκα ζηα ζεκεία δηαλνκήο.106 ΢ην ηέινο απηφ πνπ πεξίκελε ηνλ θάηνρν δειηίνπ
ήηαλ κία πνζφηεηα απφ 100 απνμεξακέλα δξάκηα νζπξίσλ. ΢ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο
νη δηθαηνχρνη ζα δεηνχζαλ ηελ επηζηξνθή ησλ δειηίσλ ηνπο απφ ηνλ ηνπηθφ
παληνπψιε θαη ζηε ζπλέρεηα ζα ηα έδηλαλ ζε αληηπξφζσπν ηνπο ψζηε λα επηηχρνπλ
ηελ απφθηεζε κεγαιχηεξσλ πνζνηήησλ απφ ηελ επαξρία ζε ηηκέο θαιχηεξεο απφ
απηέο ηεο καχξεο αγνξάο.107 Σα ίδηα ηα ζηειέρε ηεο ΔΓΑΣ ζα παξαδέρνληαλ πσο
απηή ε πξψηε δηαλνκή ήηαλ «απνηπρεκέλε». 108

Ζ παξαπάλσ απνηπρία ζα νδεγήζεη ηελ «Δπηηξνπή» ζηελ αλαζεψξεζε ηεο

ηαθηηθήο ηεο θαη ζηελ ελεξγφηεξν παξέκβαζε ηεο. Με ηελ έλαξμε ηνπ
ειιελντηαιηθνχ πνιέκνπ είρε δεκηνπξγεζεί απφ ηε δηθηαηνξία ηνπ Μεηαμά ε

105
΢πγθεθξηκέλα 50 ηφλνη γηα ηα λνζειεπηηθά ηδξχκαηα (ν πιεζπζκφο ηνπο
ππνινγηδφηαλ ζε 27592), 200 ηφλνη γηα ηα Λατθά ΢πζζίηηα, 20 ηφλνη γηα ηελ Ύδξα θαη
ηηο ΢πέηζεο, 50 «δψξνλ» θαη 80 ηφλνη «αδηάζεηνη», απφ ηνπο νπνίνπο, νη 25
πξνβιέπνληαλ λα ρνξεγεζνχλ ζε άγγινπο αηρκαιψηνπο ( 600 ζηελ Αζήλα, 900 ζηελ
Κξήηε, 500 ζηνλ Πεηξαηά, ζπλνιηθά 2000), βι Αξρείν Νίθνπ Γέα φ, π.
106
Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, ζει. 197
107
Μελέιανο Υαξαιακπίδεο, Η εκπεηξία ηεο Καηνρήο θαη ηεο Αληίζηαζεο ζηελ Αζήλα,
Αιεμάλδξεηα, Αζήλα, 2012, ζει. 86
108
Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, φ. π, ζει. 200.
35
Κεληξηθή Δπηηξνπή ΢πζζηηίσλ (ΚΔ΢) ε νπνία ιεηηνπξγνχζε ηα Λατθά ΢πζζίηηα γηα
άπνξα ζηξψκαηα ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ επηηξνπή δηαηεξνχζε 39 εζηίεο θαη 180 ζεκεία
δηαλνκήο γηα ηα Λατθά ΢πζζίηηα. Οη εγγεγξακκέλνη δηθαηνχρνη έθηαλαλ ηηο 160.000
φκσο ηα κεηά βίαο κπνξνχζε λα πξνζθέξεη 55.000 κεξίδεο ηε κέξα κε απνηέιεζκα ν
θάζε δηθαηνχρνο λα ιακβάλεη κεξίδα αλά ηξείο κέξεο. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απηέο
δελ απνηεινχζαλ καγεηξεκέλν θαγεηφ αιιά ειηέο, ζηαθίδεο ή θνπληνπθφςπρα.
Δπηπιένλ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ε πιηθνηερληθή ππνδνκή ήηαλ αθαηάιιειε,
ην θαγεηφ παξαζθεπαδφηαλ ζε ζθνπξηαζκέλα θαη άπιπηα θαδάληα. Ζ «Δπηηξνπή»
θαηάθεξε αξρηθά λα απμήζεη ηνλ αξηζκφ ησλ κεξίδσλ ζε 75.000 ηαθηηθέο ηελ εκέξα.

Απηφ φκσο ήηαλ ηα φξηα ηεο ζπλεηζθνξά ηεο. Οη αξρηθέο πξνβιέςεηο γηα ηξία
θνξηία ηξνθίκσλ ην κήλα απφ ηελ Σνπξθία δελ επαιεζεχηεθαλ. ΢ηα ήδε ππάξρνληα
πξνβιήκαηα πξνζηέζεθαλ θαη άιια φπσο απηά ηεο ιεειαζίαο ησλ ηξνθίκσλ ηνπ
Κνπξηνπινύο απφ ηε γεξκαληθή θξνπξά θαη ηνπο ιηκελεξγάηεο, ήδε απφ ην ηξίην
ηαμίδη, ηεο ηδηνπνίεζεο ησλ ηξνθίκσλ κέζσ πιαζηψλ δειηίσλ ή ηεο θαηάρξεζεο απφ
επίζεκνπο θξαηηθνχο αμησκαηνχρνπο, φπσο ν θαηνρηθφο Γήκαξρνο Αζελψλ Άγγεινο
Γεσξγάηνο,109 γηα ηα παηδηθά ζπζζίηηα πνπ ζθφπεπε λα ιεηηνπξγήζεη.110 Οπζηαζηηθά
κε απηά ηα κέζα ε ΔΓΑΣ θαινχληαλ ζχκθσλα κε ηνλ Δπάγγειν Παπαζηξάην λα
επαλαιάβεη «ην ζαχκα ηνπ πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ πέληε άξησλ». 111 Σν Γεθέκβξην
ηνπ 1941 ζηέιερνο ηνπ ΓΚΔ΢ ζα πιεξνθνξνχζε πσο «νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζηελ
Διιάδα έρνπλ επηδεηλσζεί ηφζν πνιχ ψζηε κφλν κία άκεζε θαη καδηθή αχμεζε ησλ
εηζαγνκέλσλ πνζνηήησλ ηξνθίκσλ, πνην πνηθίισλ απφ απηέο πνπ έρνπκε παξαιάβεη
κέρξη ζήκεξα, κπνξνχλ λα εκπνδίζνπλ κηα θαηαζηξνθή ρσξίο πξνεγνχκελν ζηελ
Ηζηνξία ηεο ΢χγρξνλεο Δπξψπεο».112 ΢χληνκα θαη απηέο νη κηθξέο πνζφηεηεο ζα
εθιείςνπλ χζηεξα απφ ην λαπάγην ηνπ Κνπξηνπινύο ζηηο 20 Ηαλνπαξίνπ 1942. Ζ
ηξνθνδνζία ζα ζηακαηνχζε νπζηαζηηθά γηα ελάκηζπ κήλα.

109
«Μαο παξαθάιεζε δε, λα ηνπ δψζσκε ηξφθηκα γηα 8.000, γηαηί ζπλερψο
απμάλνπληαλ, φπσο έιεγε ν αξηζκφο ησλ παηδηψλ. Σνπ παξαζρέζεθαλ φια ηα
δεηεζέληα, ν έιεγρνο φκσο εμαθξίβσζε, φηη κφλνλ 800 παηδηά εζηηίδνλην θαη ηα
ηξφθηκα έκελαλ απνζεθεπκέλα γηα λα κελ ιείςνπλ, βι. Αιέμαλδξνπ Γ. Εαλλά, φ. π,
ζει. 31.
110
«Ο θχξηνο Σζνιάθνγινπ ζπλνδεπφκελνο ππφ ηνπ δεκάξρνπ Αζελαίσλ θ.
Γεσξγάηνπ επεζθέθζε ηα πιείζηα ησλ παηδηθψλ θέληξσλ… Ο θχξηνο Πξσζππνπξγφο
ζπλεράξε ηνλ δήκαξρνλ θ. Γεσξγάηνλ δηα ηνλ αγψλα ηνπ πξνο πεξίζαιςηλ ησλ
πησρψλ παηδηψλ ησλ Αζελψλ…», βι. Αθξόπνιηο, 27 Γεθεκβξίνπ 1941.
111
Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, φ. π, ζει. 197
112
James Crossland, φ. π, ζει. 134.
36
2.2 Η επανϊληψη των ειςαγωγών

Σέιε Φεβξνπαξίνπ ην Νηνπκινύ Μπνπλάξ ζα επαλαιάβεη ηηο εηζαγσγέο νζπξίσλ

απφ ηελ Σνπξθία, νη νπνίεο είραλ δηαθνπεί χζηεξα απφ ηε βχζηζε ηνπ
«Κνπξηνπινχο».

Ζ κεξίδα ςσκηνχ αλά θάηνηθν είρε πεξηνξηζηεί ζηα 30 δξάκηα ςσκηνχ, ην

νπνίν απνηεινχληαλ είηε απφ θαιακπφθη είηε απφ θξηζάξη ελψ αθφκα θαη ε
πδξνδφηεζε πξαγκαηνπνηνχληαλ δχν θνξέο ηελ εβδνκάδα.113 Ζ απφθαζε γηα
«ραιάξσζε» ηνπ απνθιεηζκνχ, απφ ηε βξεηαληθή πιεπξά, ζα επηηξέςεη ηνλ απφπινπ
κίαο ζεηξάο πινίσλ πξνο ηελ Διιάδα. Σν ζεκαληηθφηεξν φκσο γηα ηελ «Δπηηξνπή»
ήηαλ πιένλ πσο ζα είρε ζηάξη ζηα ρέξηα ηεο. Σν Ρακάληδν ζα θηάζεη απφ ηε Υάτθα
κεηαθέξνληαο 8.000 ηφλνπο ζηάξη ζηηο 13 Μαξηίνπ, ην ΢ηζίιηα κε 2.000 ηφλνπο, απφ
ηε Νέα Τφξθε, ηέιε Μαξηίνπ, ην Υαιαξέλ κε 4.750, απφ ηε Ληζζαβψλα, ζηηο 4
Απξηιίνπ, ην Νηνπκινύ Μπνπλάξ κε 4.000 ηξνθίκσλ ζε δχν ηαμίδηα ζηηο 22
Φεβξνπαξίνπ θαη ζηηο 21 Απξηιίνπ. Σν Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ ζα ηεο ρνξεγήζεη
άιινπο 2.000 ηφλνπο αξαβνζηηάιεπξν Ζ «Δπηηξνπή Γηαρεηξίζεσο ησλ Απνζηνιψλ
Σξνθίκσλ», κέζα ζε δχν κήλεο ζα είρε ζηα ρέξηα ηεο, 15.000 ηφλνπο ζηάξη θαη 4.000
φζπξηα, ζπλνιηθά 19.000 ηφλνπο ηξνθίκσλ, φηαλ γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ηνλ
Οθηψβξε ηνπ 1941 σο ηνλ Ηαλνπάξην 1942 ζα είρε κφλν 7.000 νζπξίσλ.114 Θα
αθνινπζήζνπλ άιια δχν ηαμίδηα ηνπ Υαιαξέλ θαη ηνπ Stureborg. Σελ ίδηα πεξίνδν ν
«Πιεξεμνχζηνο ηνπ Ράηρ» γηα ηελ Διιάδα είρε πξνζπαζήζεη, αλεπηηπρψο, λα
εηζαγάγεη 20.000 ζηηεξψλ απφ ηελ Ηηαιία.115

Απηφο φκσο ν εηζαγφκελνο «πινχηνο» πνπ είρε ζηα ρέξηα ηεο ε «Δπηηξνπή» ζα
αλαβαζκίζεη ην ξφιν ηεο. Ζ δηάζεζε αιεχξσλ απφ ζηάξη γηα ηε δηαηξνθή ηνπ
πιεζπζκνχ θαη ε απνζήθεπζε ηνπο ζηνπο «Μχινπο Αγ. Γεσξγίνπ» ζα ηεο έδηλε ην
δηθαίσκα λα αζθεί έιεγρν ζηε δηαδηθαζία άιεζεο θαη δηάζεζεο ησλ αιεχξσλ θαη ζα
ηεο επέηξεπε λα απνθηήζεη ζπκκεηνρή ζε απνθάζεηο πάλσ θαη ζε άιια ζεκαληηθά
δεηήκαηα φπσο απηφ ηεο παξαζθεπήο ηνπ ςσκηνχ, ππνζθειίδνληαο έηζη ηηο επίζεκεο
θξαηηθέο αξρέο. Οη ηειεπηαίεο πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηακαξηπξίεο ησλ
αξηνπνηψλ γηα ην ππέξνγθν ιεηηνπξγηθφ θφζηνο, 1000 πιεζσξηζηηθέο δξαρκέο γηα
θάζε 385 νθάδεο, είραλ αθήζεη «ειεχζεξε» ηε δηαρείξηζε θαη ηελ απφδνζε ησλ
αιεχξσλ επηηξέπνληαο ηνπο φκσο κε απηφ ηνλ ηξφπν λα θεξδνζθνπνχλ. Ζ κέρξη ηφηε

113
΢χκθσλα κε πιεξνθνξίεο ησλ βξεηαλψλ ε θαηάζηαζε είρε ρεηξνηεξέςεη φζν πνηέ
άιινηε, βι. HS 5, G/GR/ 841, 21 February 1942
114
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ΄, θάθ 1, εγγξ. 31,
«΢ΤΝΟΠΣΙΚΟ΢ ΠΙΝΑΚΑ΢ ΑΠΟ΢ΣΑΛΔΝΣΧΝ ΣΡΟΦΙΜΧΝ ΔΙ΢ ΔΛΛΑΓΑ» από 22
Φεβξνπαξίνπ 1942 έσο ηέινο Απξηιίνπ 1942.
115
F.O 371/33175, R 2710, Memorandum: Conversation with Mr. De Strobel, by Mr.
Berry, 5-3-1942
37
απφδνζε 100 νθάδσλ αξαβνζηηάιεπξνπ έδηλε 128 νθάδεο ςσκηνχ θαθήο
πνηφηεηαο.116 ΢ε ζπλεξγαζία κε έιιελεο αμησκαηηθνχο, χζηεξα απφ δνθηκέο φπνπ
ρξεζηκνπνηήζεθε αιεχξη απφ ζηάξη, ε απφδνζε νξίζζεθε ζηηο 142 νθάδεο ςσκηνχ
αλά 100 νθάδεο αιεχξσλ. Οη αξηνπψιεο χζηεξα απφ δηακαξηπξίεο θαη απφ ην θφβν
κήπσο ηνπο επηβιεζεί αθφκε δπζκελέζηεξε ξχζκηζε αλαγθάζηεθαλ λα ελδψζνπλ. Σν
πιεφλαζκα ησλ 14 νθάδσλ ζα φδεπε κε αζθάιεηα ζηα ζηνκάρηα ησλ πεηλαζκέλσλ
Διιήλσλ θαη δε ζα θαηέιεγε ζηε καχξε αγνξά. Σα απνηειέζκαηα ζα θαλνχλ άκεζα ε
κεξίδα ζα απμεζεί ζηα 60 δξάκηα ςσκηνχ απφ 30.117

΢ηα πξψηα ζηάδηα ε Δπηηξνπή είρε αλαγθαζηεί λα ιεηηνπξγήζεη εκπεηξηθά. Οη

λέεο ζπλζήθεο επέβαιαλ ηνλ αθξηβή ππνινγηζκφ ησλ θαηφρσλ δειηίσλ. Ζ
κεηαλάζηεπζε πξνο ηελ επαξρία, νη πξφζθπγεο απφ ην εζσηεξηθφ, ε ηάζε ησλ
νηθνγελεηψλ λα παξαθξαηνχλ ην δειηίν ησλ ζπγγελψλ ηνπο αθφκε θαη φηαλ πέζαηλαλ,
νη εξγαδφκελνη πνπ δνχιεπαλ ζε επηρεηξήζεηο πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηνλ «Άμνλα» θαη
δηθαηνχληαλ επηπξφζζεηε κεξίδα αιιά θπξίσο ηα ρηιηάδεο πιαζηά δειηία πνπ
δηαρεηξηδφηαλ ε καχξε αγνξά είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηε δηαζπάζηζε αξθεηψλ
ρηιηάδσλ πνιχηηκσλ νθάδσλ. ΢χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ηεο επηηξνπήο νη ειάρηζηεο
αλαγθαίεο πνζφηεηεο άξηνπ γηα ηελ πξσηεχνπζα θαη ηελ πεξηθέξεηα ηεο έθηαλαλ ηηο
6.000 ηφλνπο κεληαίσλ ελψ νη αληίζηνηρεο ζε ηξφθηκα ηνπο 6.000. Σα 60 δξάκηα
ςσκηνχ θαη ηα 40 νζπξίσλ αληηπξνζψπεπαλ 700 ζεξκίδεο, ίζεο γηα ην κεζεκβξηλφ
γεχκα, εμαζθαιίδνληαο έλα «ζηηεξέζην πείλεο». Λακβάλνληαο δείγκα απφ ηα 654
αξηνπνηία θαη ηα 2934 παληνπσιεία θαηέιεμε πσο ν πιεζπζκφο, ν νπνίνο είρε
αλάγθε αξσγήο ζηελ πξσηεχνπζα, έπξεπε λα ππνινγηζηεί επί ηε βάζεη ηνπ
1.300.000.118

Ο λένο δηεπζχλσλ ζχκβνπινο Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, ν νπνίνο

αληηθαηέζηεζε ηνλ Αιέμαλδξν Εάλλα χζηεξα απφ ηε ζχιιεςε ηνπ απφ ηνπο Ηηαινχο
κε ηελ θαηεγνξία ηεο θαηαζθνπίαο ηνλ Απξίιε ηνπ 1942, εηζεγήζεθε ηελ αιιαγή ηνπ
ηξφπνπ ρνξήγεζεο ησλ ηξνθίκσλ. Ζ επηηξνπή ζα ζηακαηνχζε λα εθνδηάδεη ηα Λατθά
΢πζζίηηα, πιελ ησλ παηδηθψλ, ησλ αλαπήξσλ, ησλ ζπκάησλ πνιέκνπ θαη ησλ
λνζειεπηηθψλ ηδξπκάησλ. Σα ζπζζίηηα, είηε απηά ήηαλ ηα «Λατθά» ηα νπνία άλεθαλ
ζηελ ΚΔ΢, είηε απηά ηεο ΔΟΥΑ, είηε ηδησηηθά ή «βηνκεραληθά» ζα ζπλέρηδαλ λα
ιεηηνπξγνχλ κε δηθά ηνπο ηξφθηκα. Ζ ίδηα ζα αλαιάκβαλε ηε δηαλνκή, ησλ εθνδίσλ
απφ ην εμσηεξηθφ, κέζσ ησλ παληνπσιψλ ζην θνηλφ, ην νπνίν ζα ήηαλ εθνδηαζκέλν
κε θξαηηθά δειηία. Σν Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ ζα παξείρε ζηελ Δπηηξνπή ζηνηρεία ηα

116
«Σίλα ησλ εμεηαζζέλησλ δεηγκάησλ άξηνπ, επξέζεζαλ πιεκκειψο ή
πιεκκειέζηαηα εςεκκέλα ηηλά ησλ νπνίσλ ήζαλ ζπζηάζσο ιαζπψδνπο, ζρεδφλ
αξηνκάδα άςεηνο, θαη σο εθ ηνχηνπ εθξίζεζαλ αθαηάιιεια πξνο βξψζηλ. Χζαχησο
δείγκαηά ηηλα επξέζεζαλ λνζεπκέλα δη’ ειχηξσλ νξχδεο, βι. Αξρείν Αξηζηνηέιε
Κνπηζνπκάξε / ΔΛΗΑ, θάθ. 50.5 «Υεκηθαί αλαιύζεηο Γεληθνύ Υεκείνπ Κξάηνπο
πσινπκέλσλ ηξνθίκσλ θαηά ηα έηε 1941-1942», «΢εκείσκα επί ηεο δηαπεηζησζείζεο
λνζείαο ησλ ηξνθίκσλ θαη πνηώλ από 1941 σο ζήκεξα», Φεβξνπάξηνο 1942.
117
Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, φ, π. ζει. 204 -206
118
Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ.3, «Τπφκλεκα, ΗΗ. Διάρηζηνλ Πνζφλ Αλαγθαηνχληνο ΢ίηνπ
θαη Σξνθίκσλ»
38
νπνία ζα αληηπαξαβάιινληαλ κε ηνπο νλνκαζηηθνχο θαηαιφγνπο ησλ παληνπσιψλ.
΢ηε ζπλέρεηα εθπξφζσπνο ηνπ ΓΚΔ΢ ζηα αζηπλνκηθά ηκήκαηα, φπνπ άλεθε ην θάζε
παληνπσιείν, ζα εληφπηδε ηα πιαζηά δειηία θαη ζα ηα αθχξσλε. Σα δειηία ηνπ
Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ ζα θαηαλέκνληαλ νλνκαζηηθά ζηνπο παληνπψιεο θαη νη ηειεπηαίνη
ζα ηα ζπκπιήξσλαλ έλαληη κίαο ειάρηζηεο ακνηβήο θαη ζα παξνπζίαδαλ ην βηβιίν κε
ηνλ νλνκαζηηθφ θαηάινγν πειαηψλ γηα έιεγρν.

Ζ δηαλνκή ησλ ηξνθίκσλ ζα γηλφηαλ βάζεη δηαηαθηηθψλ επ’ νλφκαηη ησλ

παληνπσιψλ πξνο ηελ Αγξνηηθή Σξάπεδα, ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο νπνίαο ζα γηλφηαλ
ε απνζήθεπζε. Ο πειάηεο ζα ιάκβαλε ηα ηξφθηκα απφ ηνλ παληνπψιε, αθνχ ν
ηειεπηαίνο ζα απέθνπηε ην θνππφλη απφ ην δειηίν. Ζ παξαιαβή ζα γηλφηαλ εληφο 6
εκεξψλ κε ηελ απεηιή απψιεηαο ηνπ δηθαηψκαηνο. Ο παληνπψιεο ζα εκθαληδφηαλ ηελ
επφκελε κέξα κε ην βηβιίν πειαηψλ θαη ηα θνππφληα ζηελ Τπεξεζία Διέγρνπ ηεο
Δπηηξνπήο, ε νπνία αθνχ ηα ζπλέιιεγε ζα ηα έζηειλε γηα θαηαζηξνθή. Με απηφ ηνλ
ηξφπν ζα πνιεκνχληαλ ε έθδνζε πιαζηψλ δειηίσλ, ηα νπνία ηζνδπλακνχζαλ κε
κεγάιεο απψιεηεο ηξνθίκσλ. Σν απνηέιεζκα ζα ήηαλ λα ρηππεζεί ε καχξε αγνξά, νη
νηθνγέλεηεο λα αλαθηήζνπλ ηε ζπλνρή ηνπο, λα βειηησζεί ε πνηφηεηα ηνπ θαγεηνχ.
Πξνυπφζεζε φκσο γηα ηελ επηηπρία ηνπ λένπ ζπζηήκαηνο, βάζεη ησλ ζπληαθηψλ ηνπ
Τπνκλήκαηνο, ήηαλ ε αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ ησλ θνξηίσλ ηξνθίκσλ απφ ην
εμσηεξηθφ.119

Ζ «Δπηηξνπή Τςειήο Γηεπζχλζεσο», φπνπ ζπκκεηείραλ εθπξφζσπνη ηεο

Γεξκαλίαο θαη ηεο Ηηαιίαο ζπκθψλεζαλ κε ηελ πξφηαζε κε ηε δηαθνξά φκσο πσο ζα
δηαηεξνχληαλ ηα θξαηηθά δειηία θαη φρη απηά ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ. Οη πεξηζζφηεξεο
ελζηάζεηο, γηα ην λέν ζχζηεκα, εθθξάζηεθαλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ Ηηαινχ
αληηπξνζψπνπ Arno. Οη Ηηαινί νη νπνίνη ηξνθνδνηνχζαλ θαη νη ίδηνη ηδησηηθά
ζπζζίηηα, θνβήζεθαλ γηα ηηο επηπηψζεηο ζηε ιεηηνπξγία ηνπο. ΢ην ηέινο φκσο
αλαγθάζηεθαλ λα ελδψζνπλ. Ζ «Δπηηξνπή» ζα πξαγκαηνπνηνχζε δχν δηαλνκέο κε ην
λέν ζχζηεκα. Ήδε απφ ηα ηέιε Ηνπλίνπ είραλ θαηαξηηζζεί νη πίλαθεο ησλ δηθαηνχρσλ
ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ. Ζ πξψηε δηαλνκή ηειείσζε ζε κεξηθέο
κέξεο, δίρσο πξνβιήκαηα. Αξθεηέο ρηιηάδεο δειηία απνζχξζεθαλ, σο πιαζηά,
εμαζθαιίδνληαο αξθεηέο ρηιηάδεο κεξίδεο δηθαηψλνληαο έηζη ηηο πξνβιέςεηο ηεο
«Δπηηξνπήο» γηα ηελ αλάγθε αιιαγήο ηνπ ζπζηήκαηνο δηαλνκψλ. Ζ δεχηεξε,
πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ Αχγνπζην, πεξηειάκβαλε ακειεηέεο πνζφηεηεο 100 δξ.
δπκαξηθψλ θαη 100 δξ. θνπληνπθφςπραο. Όκσο είρε θαηαθέξεη λα θεξδίζεη ηελ
εκπηζηνζχλε ηνπ θνηλνχ, φζνλ αθνξά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα, λα αλαδείμεη ηηο
αλεπάξθεηεο ησλ πξνεγνχκελσλ δηαλνκψλ θαη λα απνθαιχςεη ηα δίθηπα «δηαξξνήο»
απφ ην ρψξν απνζήθεπζεο σο ηελ ηειηθή δηάζεζε. Οπζηαζηηθά είρε θαηαθέξεη,
παξακνλέο ηεο έλαξμεο ηνπ «ζνπεδηθνχ ζρεδίνπ» λα μεπεξάζεη ην αξρηθφ ζηάδην ηνπ
απηνζρεδηαζκνχ θαη λα νξγαλψζεη έλα απνηειεζκαηηθφ ηξφπν δηαλνκήο.120

119
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π,
120
Ό. π, «Έθζεζηο επί ηεο επεξγεζείζεο 2αο Γηαλνκήο
39
2.3 Η Επαρχύα

Παξά ηηο πεξηνξηζκέλεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ εηζήρζεθαλ απφ ηελ Σνπξθία
ηνλ Οθηψβξε ηνπ 1941 θαη παξά ηηο ηεξάζηηεο αλάγθεο ηεο πεξηθέξεηαο ηεο
πξσηεχνπζαο, ε Δπηηξνπή έθξηλε πσο θάπνηα ειάρηζηε πνζφηεηα έπξεπε λα ζηαιεί
θαη ζηελ επαξρία ε νπνία θαη απηή ππέθεξε απφ ηελ πείλα.121

Σν εξψηεκα πνπ γελληφηαλ ήηαλ πνηεο απφ ηηο επαξρίεο ζα είραλ πξνηεξαηφηεηα
θαη ζε πνην βαζκφ, φζνλ αθνξά ηελ ελίζρπζε ζε ηξφθηκα. Οη θξαηηθέο ππεξεζίεο,
φπσο ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ, απνδείρζεθαλ αλίθαλεο λα παξέμνπλ ηηο αλαγθαίεο
πιεξνθνξίεο. Οη «Δπηηξνπή» ρξεζηκνπνίεζε παιηφηεξεο απνγξαθέο ηνπ πιεζπζκνχ,
ζηαηηζηηθέο ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο θαη ζηξάθεθε ζε θνξείο φπσο ε Αγξνηηθή
Σξάπεδα, νη Μεηξνπφιεηο θαη νη Ννκαξρίεο ψζηε λα ζπιιέμεη ηα αλαγθαία ζηνηρεία.
Οη ηζρλέο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ, ε έιιεηςε πξνζσπηθνχ, νη αθαλφληζηεο αθίμεηο ησλ
πινίσλ ζηνλ Πεηξαηά, ε ρξήζε ησλ δηθηχσλ κεηαθνξψλ απφ ηνπο θαηαθηεηέο, νη
θίλδπλνη πνπ ειιφρεπαλ απφ ηε κεηαθνξά ζηελ επαξρία νδήγεζαλ ηελ «Δπηηξνπή» λα
απνθαζίζεη πσο νη δηθαηνχρνη ζα ήηαλ νη εληειψο άπνξνη, ηνπιάρηζηνλ γηα ηελ αξρηθή
πεξίνδν. Όζνλ αθνξά ηνπο θνξείο δηαρείξηζεο, ελζαξξχλζεθε ε δεκηνπξγία ηνπηθψλ
«Δπηηξνπψλ Γηαλνκψλ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ» νη νπνίεο ρσξίζηεθαλ ζηηο Κεληξηθέο
θαη ζηηο Σνπηθέο. Απηέο ζα παξείραλ ηα ζηνηρεία ησλ δηθαηνχρσλ ζηηο «Ννκαξρηαθέο
Δπηηξνπέο ΢πζζηηίσλ» πνπ ππάγνληαλ ζηελ θξαηηθή «Κεληξηθή Δπηηξνπή
122
΢πζζηηίσλ». Πάλησο νη απνζηνιέο ηξνθίκσλ ηελ πεξίνδν απφ ηνλ Οθηψβξε ηνπ
1941 έσο ηνλ Φιεβάξε ηνπ 1942 ππήξμαλ ειάρηζηέο έσο κεδακηλέο γηα ηηο
πξαγκαηηθέο επηζηηηζηηθέο αλάγθεο.123

Δλ ησ κεηαμχ ε πείλα απισλφηαλ ζαλ επηδεκία θαη ζηελ επαξρία αθφκε θαη
ζηα ρσξηά θαη φρη κφλν ζηα αζηηθά ηεο θέληξα. ΢χληνκα νη πξψηνη παξάιπηνη, απφ
ην ιαζνχξη ζα δψζνπλ ηε ζέζε ηνπο ζηελ εκθάληζε ζθειεησκέλσλ απφ αβηηακίλσζε.

121
« Ζ Έλσζηο ΢πλεηαηξηζκψλ Δπαξρίαο Θεβψλ έρεη ηελ ηηκήλ λα ππνβάιε Τκίλ ηελ
παξάθιεζηλ φπσο εγθξίλεηε, ίλα δηαηεζνχλ πξνο ην κφληκνλ πξνζσπηθφλ απηήο …,
αλά εθαηφλ (100) νθάδεο εηο έθαζηνλ ηνχησλ αξαβφζηηνπ … , δεδνκέλνπ φηη νη
Τπάιιεινη νχηνη δηαηεξνχλ φινη νηθνγελείαο θαη επξίζθνληαη εληφο κίαο
πεξηθεξείαο, ε νπνία ππέζηε, ιφγνπ ακέζνπ γεηηληάζεσο κε ηα αζηηθά θέληξα ησλ
Αζελψλ θαη ηνπ Πεηξαηψο, ηνηαχηελ απνκχδεζηλ εθ ηεο αζθεζείζεο εληαχζα εηο
επξπηάηελ θιίκαθα καχξεο αγνξάο, ψζηε λα θαζίζηαηαη πξνβιεκαηηθή ε ζπληήξεζηο
απηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ησλ», βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηηθήο, θάθ. 30,
Έλσζηο Αγξνηηθώλ ΢πλεηαηξηζκώλ Θεβώλ, Πξνο ηνλ αμηόηηκνλ θύξηνλ λνκάξρελ
Αηηηθνβνησηίαο, 19 Ηαλνπαξίνπ 1942.
122
Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ. 7, Έθζεζηο Πεπξαγκέλσλ ηεο Β΄Γηεπζύλζεσο (Δπαξρηώλ)
ηεο Δπηηξνπήο Γηαρεηξίζεσο ελ Διιάδη Αληηπξνζσπείαο ηνπ Γηεζλνύο Κνκηηάηνπ ηνπ
Δξπζξνύ ΢ηαπξνύ από Οθησβξίνπ 1941 κέρξη ΢επηεκβξίνπ 1942.
123
Ο Νίθνο ν Γέαο παξέρεη θάπνηα ζηνηρεία γηα ηηο πνζφηεηεο κε επηθπιάμεηο φπσο
παξαδέρεηαη θαη ν ίδηνο κέρξη ηε ζχληαμε ηνπ ηειηθνχ πίλαθα, βι. φ. π,
΢πγθεληξσηηθόο Πίλαθαο Σσλ Γηαηεζέλησλ Γηά Σαο Δπαξρίαο Σξνθίκσλ από
Οθησβξίνπ 1941 κέρξη Απγνύζηνπ 1942.
40
΢ηε Υίν ε κεηαλάζηεπζε ζηελ Σνπξθία, πξνο εχξεζε ηξνθίκσλ, ζα ιάβεη ραξαθηήξα
καδηθήο εμφδνπ.

΢ηα ηέιε Φεβξνπαξίνπ, φηαλ αλακέλνληαλ ηα πξψηα θνξηία ζηαξηνχ, ζα

ζηαινχλ ζηελ επαξρία νη πξψηνη επηζεσξεηέο γηα ηνλ θαιχηεξν ζπληνληζκφ. Οη
θεληξηθέο επηηξνπέο ζηειερψλνληαλ, σο επί ην πιείζηνλ, απφ ηνπο θαηά ηφπνπο
Μεηξνπνιίηεο, Ννκάξρεο, ή δηεπζπληέο ηξαπεδψλ, αμησκαηηθνχο ηνπ ζηξαηνχ θαη ηεο
ρσξνθπιαθήο. ΢ηηο δε ηνπηθέο απφ ηνλ πξφεδξν ηεο θνηλφηεηαο, ηνλ παπά ή ηνλ
δάζθαιν. Δλ νιίγνηο ηνλ εγγξάκκαην ηνπ ρσξηνχ. ΢ε πεξηπηψζεηο φπνπ ρξεηαδφηαλ
θεληξηθή παξέκβαζε ή δελ ππήξρε πξφζσπν πνπ ζα πιεξνχζε ηηο πξνυπνζέζεηο ζα
δηνξίδνληαλ αληηπξφζσπνο απεπζείαο απφ ηνλ Δξπζξφ ΢ηαπξφ. ΢ηνλ θαηάινγν ησλ
δηθαηνχρσλ πεξηιακβάλνληαλ, νη αλάπεξνη θαη ηα ζχκαηα πνιέκνπ, νη νπνίνη δελ
είραλ πφξνπο, νη γέξνη, ρήξεο θαη νξθαλά ηα νπνία ζηεξνχληαλ πεξηνπζίαο νη εληειψο
άπνξνη, νη πξφζθπγεο απφ ηε Μαθεδνλία θαη ηε Θξάθε, νη δεκφζηνη ππάιιεινη,
ζηξαηησηηθνί θαη ζπληαμηνχρνη, νη νπνίνη φκσο δνχζαλ κφλν απφ ην κηζζφ θαη ηε
ζχληαμε ηνπο. Δηδηθή πξφβιεςε ππήξρε γηα ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο φπσο ηα
ζηξαηφπεδα ζπγθεληξψζεσο πνιηηηθψλ θξαηνπκέλσλ, ησλ εμφξηζησλ θνκκνπληζηψλ,
θπιαθψλ, άγγισλ αηρκαιψησλ, κνλαζηεξηψλ θαζψο θαη ησλ ιηγληησξπρείσλ θαη
επηρεηξήζεσλ θνηλήο σθειείαο. Δμαηξεηένη θξίζεθαλ νη παξαγσγνί, αγξφηεο θαη
θηελνηξφθνη, νη κεγαινθηελνηξφθνη, νη ηδηνθηήηεο θνξηεγψλ θαη κεηαθνξηθψλ
κέζσλ, νη βηνκήραλνη, νη έκπνξνη, νη επαγγεικαηίεο θαη νη «απνδεδεηγκέλσο»
εχπνξνη.

Ζ ρνξήγεζε ηξνθίκσλ ζα γηλφηαλ θαηφπηλ αηηήζεσο ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ θαη

εμαθξίβσζεο ηεο βαζηκφηεηαο απηήο. Σνλ ηειηθφ ιφγν ζα είρε ε Κεληξηθή Δπηηξνπή
θάζε λνκαξρίαο. Σα ηξφθηκα ζα απνζηέιινληαλ ζηελ επαξρία κε ηε κέξηκλα ηνπ
Γξαθείνπ Μεηαθνξψλ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ ζηνλ Πεηξαηά θαη ηεο Αγξνηηθήο
Σξαπέδεο. ΢ε κέξε φπνπ ππήξραλ ππνθαηαζηήκαηα ηεο ηειεπηαίαο παξνπζία ησλ
αληηπξνζψπσλ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ, ζα ζηέιλνληαλ ζε απνζήθεο ηεο Αγξνηηθήο
Σξάπεδαο θαη φπνπ δελ ππήξραλ ηελ επζχλε ηεο παξαιαβήο ζα είραλ ηα κέιε ηεο
Σνπηθή Δπηηξνπήο, φπνπ αληηπξφζσπνο ηεο ζα νξηδφηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ αζθαιή
κεηαθνξά ηνπο. Πάλησο ηφζν νη Κεληξηθέο φζν θαη νη Σνπηθέο ζα ελεξγνχζαλ
θαηφπηλ εληνιψλ ηνπ Γηεζλνχο Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ.124

Ζ επαλάιεςε ησλ εηζαγσγψλ επέηξεςε ηελ απνζηνιή θάπνησλ πνζνηήησλ

ηξνθίκσλ ηνπο επφκελνπο κήλεο, νη νπνίεο απνηεινχληαλ θπξίσο απφ φζπξηα.125
Κχξηνο απνδέθηεο ηνπο ήηαλ ηα ζπζζίηηα, ιατθά, παηδηθά, δεκνζηνυπαιιειηθά, ησλ
πφιεσλ φπνπ ζηηίζζεθαλ 230.000 δηθαηνχρνη, κέρξη ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1942. Καη πάιη
φκσο ήηαλ αλεπαξθείο. Ζ ιατθή δπζαξέζθεηα ήηαλ δηάρπηε. Ζ νξγή μερείιηδε θαη
ζηξεθφηαλ θαηά ηεο Αζήλαο ε νπνία ε ίδηα απνθάζηδε (ζπγθεθξηκέλα ην Γ’ ηκήκα
Αηηηθήο) πνηνο ζα ιάβεη θαη ζηε ζπλέρεηα απνξξνθνχζε ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ

Ό. π, Γ. Σξόπνο Γηαζέζεσο Σξνθίκσλ.

124

Ό. π, ΢πγθεληξσηηθόο Πίλαμ ησλ εηο ηαο Δπαξρίαο Γηαηεζέλησλ Σξνθίκσλ δηα ηα

125

Λατθά ΢πζζίηηα από Οθησβξίνπ 1941 έσο ηνλ Αύγνπζην 1942.

41
εηζαγσγψλ.126 Σελ πνιηηηθή θζνξά φκσο γηα δηνηθεηηθή αλεπάξθεηα θαη κεξνιεςία
ζα ηελ εηζέπξαηηε ην θαζεζηψο Σζνιάθνγινπ.127

Οη εθζέζεηο ησλ επηζεσξεηψλ πηζηνπνηνχζαλ πσο ε ειιεληθή επαξρία δελ

ππέθεξε ιηγφηεξν απφ ην θέληξν. Καη εθεί εκθαλίζηεθαλ ζθελέο ζθειεησκέλσλ
παηδηψλ. 128 Σν θξηηήξην ηεο «Δπηηξνπήο» γηα ηελ απνζηνιή ηξνθίκσλ ζηελ επαξρία
βάζεη ηεο παξαγσγήο θάζε λφκνπ είρε ζαλ απνηέιεζκα λα απνθιεηζζνχλ φρη κφλν
νξεηλέο θνηλφηεηεο πνπ γεηηλίαδαλ κε ζηηνπαξαγσγηθέο πεξηθέξεηεο αιιά θαη λεζηά
θαη εξγαηηθά πξνάζηηα ηεο Αζήλαο φπσο ε Διεπζίλα.129 ΢ηηο δε πεδηλέο ην λφκηζκα
είρε πάςεη πξν πνιινχ λα απνηειεί κέζν ζπλαιιαγήο θαη νη αγξφηεο δέρνληαλ λα
δψζνπλ ηξφθηκα ζηνπο θαηνίθνπο ησλ πφιεσλ επί ηε βάζεη ηεο αληαιιαγήο.130

Πεξηζζφηεξν φκσο απηφ πνπ εμφξγηδε ηνπο θαηνίθνπο ηεο ππαίζξνπ, ηφζν ησλ
ρσξηψλ φζν θαη ησλ πφιεσλ ήηαλ πσο ζηα αληίζηνηρα ζπζζίηηα ηεο Αζήλαο δελ
ππήξραλ δηαθξίζεηο γηα ην πνηφο είλαη άπνξνο ή φρη θαη φινη ζπκκεηείραλ θαλνληθά ζε
απηά. Αληίζεηα ζηελ χπαηζξν νη πξνυπνζέζεηο ήηαλ πνιχ απζηεξέο. Δπηπιένλ δελ
ππήξμαλ αλάινγεο ζε πνζφηεηα απνζηνιέο αιεχξσλ απφ ζηάξη. Με εμαίξεζε ην λνκφ
Δπξπηαλίαο, θάπνηεο πεξηνρέο ηεο Δχβνηαο, ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη θάπνηα λεζηά δελ
θαηέζηε δπλαηφ λα ζηαινχλ άιεπξα. Δπίζεο δελ ήηαλ ιίγεο νη πεξηπηψζεηο φπνπ
κέιε Δπηηξνπψλ δηαρεηξίζηεθαλ ηα ηξφθηκα βάζεη ησλ πξνζσπηθψλ ηνπο πνιηηηθψλ
θηινδνμηψλ. Αλ θαη αξθεηά απνκαθξχλζεθαλ ζχληνκα αληηθαηαζηάζεθαλ απφ
«ρεηξφηεξα». Απηή ε νξγή ζα εθθξαζζεί κε επηζέζεηο αθφκα θαη ζε κέιε ησλ
επηηξνπψλ πνπ δε ζρεηίδνληαλ κε απηά ηα δίθηπα αλαγθάδνληαο ηα πνιιέο θνξέο λα

126
« Δηο ηελ Πξσηεχνπζαλ, αλαθέξνπλ αη Δπαξρηαθαί Δπηηξνπαί Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ,
ιεηηνπξγνχλ πιελ ησλ άιισλ θαη παηδηθά ζπζζίηηα, κε ηξεηο πεξίπνπ εθαηνληάδεο
ρηιηάδεο παηδηψλ, ήηνη κε ην ζχλνινλ ζρεδφλ ησλ παηδηψλ ηεο Πξσηεπνχζεο
αδηαθξίησο απνξίαο. Δηο ηα Δπαξρίαο ηνηαχηα ζπζζίηηα δελ ιεηηνπξγνχλ. Σα εηο
κεξηθάο πφιεηο θαη ρσξηά ππάξρνληα, δελ εθπιεξνχλ ηνλ πξννξηζκφλ ησλ ιφγσ ηνπ
πεξησξηζκέλνπ ησλ παξερσκέλσλ ηξνθίκσλ θαη ηνπ αθαλνλίζηνπ ησλ απνζηνιψλ.
Καη φκσο θαη ηα παηδηά καο έρνπλ εμ’ ίζνπ αλάγθελ ζηηίζεσο, φπσο θαη ηα ησλ
Αζελψλ», βι. φ. π, θάθ. 3 ΢εκείσκα επί ηεο αλάγθεο δεκηνπξγίαο παηδηθώλ ζπζζηηίσλ
εηο ηαο επαξρίαο.
127
« Γεκφζηνη ππάιιεινη ΢θάιαο Χξσπνχ εμεξέζεκελ παξαλφκσο δηαλνκήο
ρνξεγεζείζεο πάξ΄ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ νζπξίσλ ζηνπ. Γηακαξηπξφκελνη δη΄ άηνπνλ
ελέξγεηαλ επηηξνπήο παξαθαινχκελ επζεβάζησο ζπκπεξηιεθζψκελ δηαλνκήο
θαζφζνλ απεηινχκεζα εθ πείλεο ζαλάηνπ…», βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηηθήο,
θάθ. 30, αξίζ. πξση. 1105, Πξνο Πξόεδξνλ Κπβεξλήζεσο, Αξρηεπίζθνπνλ Αζελώλ,
Τπνπξγείνλ Δπηζηηηζκνύ, Ννκαξρίαλ Αηη/ίαο, Δξπζξόλ ΢ηαπξόλ, 13 -1-1942
128
2, « Σα παηδηά εηο απηά παξνπζηάδνπλ ηελ φςηλ ζθειεηψδε», βι. φ.π
129
Βαζίιεο ΢θπξφεξαο, Ιζηνξία ηεο Διεπζίλαο. Από ηε Βπδαληηλή πεξίνδν κέρξη
ζήκεξα, ηφκ. Β΄, Διεπζίλα, Γήκνο Διεπζίλαο, 2005, ζει. 115.
130
«Οη παξαγσγνί δελ εδέρνλην ρξήκαηα. Αη ζπλαιιαγαί γίλνληαλ κφλν
δη΄αληαιιαγήο», βι. Αξρείν Νίθνπ Γέα φ. π,
42
παξαηηεζνχλ. ΢ε πφιεηο φπσο ε Υαιθίδα, ε Κφξηλζνο, ε Κχκε, ε Ηηέα ζα μεζπάζνπλ
κηθξν-εμεγέξζεηο θαη ζα αθνπζηνχλ γηα πξψηε θνξά ζπλζήκαηα «αλαηξεπηηθά». 131

Παξακνλέο ηεο έλαξμεο ηνπ «ζνπεδηθνχ ζρεδίνπ» είραλ δεκηνπξγεζεί 35

«Κέληξηθέο» θαη πεξηζζφηεξεο απφ 1000 θνηλνηηθέο επηηξνπέο.132 Απηφ πνπ είρε
θαηαθέξεη ε «Δπηηξνπή» ήηαλ ε ζχληαμε θαηαιφγνπ κε 3.000 θνηλφηεηεο πνπ έρξηδαλ
βνήζεηαο. Μέζα ζε απηέο δελ πεξηιακβάλνληαλ πεξηθέξεηεο φπσο ηεο Αλ-
Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο θαη ησλ Ηνλίσλ λήζσλ, νη νπνίεο πξννξίδνληαλ λα
πξνζαξηεζνχλ απφ ηνπο θαηαθηεηέο. ΢χκθσλα κε κεηξηνπαζείο εθηηκήζεηο 668.000,
δει. ην 1/8 ηνπ πιεζπζκνχ έρξεδαλ άκεζεο βνήζεηα. Απηφ κεηαθξαδφηαλ ζε 2.700
ζηάξη, κφλν γηα ην κήλα ΢επηέκβξε, ηνπο νπνίνπο κφλν ν ΓΔ΢ ήηαλ ζε ζέζε λα ηνπο
εηζάγεη.133

131
Ό. π, θάθ. 7, «Δμσηεξηθήλ Οξγάλσζηο».
132
Ό. π, ΔΞΧΣΔΡΙΚΗ ΟΡΓΑΝΧ΢Ι΢, α) Δπηηξνπαί Γηαλνκώλ Γηεζλνύο Δξπζξνύ
΢ηαπξνύ.
133
Ό. π, ΢εκείσκα δηα ηελ Δπηηξνπήλ Γηαρεηξίζεσο Γηαλνκώλ Σξνθίκσλ επί ηεο
ακέζνπ αλάγθεο εληζρύζεσο δη’ αιεύξσλ, Αζήλα 5 ΢επηεκβξίνπ 1942.
43
2.4 Ο απολογιςμόσ

Οη πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ δηαρεηξίζηεθε ε «Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο

Απνζηνιψλ Σξνθίκσλ» ηνπ Γ.Δ.΢. αθνξνχζε ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απηέο πνπ
εηζήρζεθαλ απφ ην εμσηεξηθφ, κε ηε ζπγθαηάζεζε ηεο Μεγ. Βξεηαλίαο.

Οη πνζφηεηεο φζν θαη ε πνηφηεηα ηνπο πνπ εηζήρζεθαλ απφ ηνλ Οθηψβξε ηνπ
1941 – σο ηνλ Αχγνπζην ηνπ 42, δε κπνξνχζαλ ζε θακία πεξίπησζε λα θαιχςνπλ ηηο
αλάγθεο εηζαγσγψλ ζε ηξφθηκα ηεο θαηνρηθή Διιάδαο. Σα θνξηία απφ ηελ Σνπξθία
έθηαζαλ ηηο 17.000 ηφλνπο. Απνηεινχληαλ θπξίσο απφ φζπξηα θαη απηά ζε πνιχ θαθή
θαηάζηαζε. Οη απνζηνιέο ζε ζηάξη θαη αιεχξη πνπ επέηξεςαλ λα θζάζνπλ νη
ζχκκαρνη αλήξζαλ ζηηο 20.000 ηφλνπο. ΢ε απηέο πξέπεη λα πξνζηεζνχλ άιιεο 2.000
ηφλνη αξαβνζηηάιεπξνπ πνπ παξαρσξήζεθαλ απφ ην θαηνρηθφ Τπνπξγείν
Δπηζηηηζκνχ, ζπλ ηξφθηκα πνπ απνηεινχζαλ δσξεέο ηδξπκάησλ φπσο απηφ ηεο
Καζνιηθήο Πξφλνηαο. ΢πλνιηθά νη πνζφηεηεο πνπ είρε ζηε δηάζεζε ηεο δελ
μεπέξαζαλ ηηο 45.000 ηφλνπο.134

Ζ θαηαθφξπθε αχμεζε ησλ ζαλάησλ ζε δήκνπο ηεο πξσηεχνπζαο παξαηεξείηαη

ηελ ίδηα πεξίνδν κε ηηο εηζαγσγέο. ΢ε εξγαηηθά πξνάζηηα φπσο ε Διεπζίλα θαη ην
Λαχξην ή αχμεζε ζαλάησλ παξαηεξείηαη ήδε απφ ην ΢επηέκβξε ηνπ 1941. Ο
΢θπξφεξαο, έρνληαο κειεηήζεη ηα ιεμηαξρηθά έγγξαθα ηεο πξψηεο έρεη θαηαιήμεη
πσο ε αχμεζε ησλ ζαλάησλ νθείιεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ πείλα, φηαλ νη ζάλαηνη απφ
παζνινγηθά αίηηα παξακέλνπλ ζε ζηαζεξά επίπεδα.135 ΢ε αλάινγα ζπκπεξάζκαηα
έρεη θαηαιήμεη θαη ε Γεσξγία ε Σδαβάξα γηα δήκνπο φπσο ε Ν. ΢κχξλε.136
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηα επξήκαηα ηεο Μπνπξλφβα φζνλ αθνξά ηνλ ηφπν
ζαλάηνπ. Μεγάιν κέξνο απφ απηνχο πνπ δελ πέζαλαλ ζπίηη, πέζαλαλ ζε θιηληθή ή
λνζνθνκείν, δει. ηδξχκαηα πνπ θαηά πξνηεξαηφηεηα εθνδηάδνληαλ απφ ηελ ΔΓΑΣ. 137

Παξάιιεια κε ηελ επηζηηηζηηθή θξίζε, ζηα ηέιε Γεθέκβξε ε πεξηνρή ηεο

πξσηεχνπζαο βίσζε θαη κία ελεξγεηαθή. Οη Βξεηαλνί βχζηζαλ ηηαιηθά πινία πνπ
κεηέθεξαλ θάξβνπλν ζηελ Διιάδα.138 Απηφ πξννξηδφηαλ γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ

134
Ό, π, θάθ. 1-2, αξίζ εγγξ. 1 – 27// Evangelos Papastratos, Rapport final de son ac-
tivite Octobre 1941 - Aout 1942, Αζήλα, Comite International de la Croix-Rouge en
Grece, ζει. Tableu I - XVI

135
Βαζίιεο ΢θπξφεξαο, φ. π, ζει. 116
136
Γεσξγία Σδαβάξα, Η ΜΑ΢ΣΙΓΑ ΣΗ΢ ΚΑΣΟΥΗ΢. Η πείλα σο αηηία ζαλάηνπ ζηελ
Καηνρή (1941- 1944) θαη ε αλαδήηεζε ησλ ζπκάησλ ηεο. Αδεκνζίεπηε δηπισκαηηθή
εξγαζία, Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα, 2007, ζει. 86.
137
Αξρεηνηάμην ηεύρ 7, Δπγελία Μπνπξλφβα, Θάλαηνη απφ πείλα Ζ Αζήλα ηνπ
ρεηκψλα 1941- 1942, ζει. 66.
138
« …Φζάλεη λα ζθεθζή ηηο πνηνχο ιφγνπο εηο ηνπο νπνίνπο νθείιεηαη ε έιιεηςηο
θαπζίκσλ- θαηαζηξνθή γεθπξψλ απφ ηνπο Βξεηαλλνχο θαη ηνξπηιιηζκφο ππ’ απηψλ
44
ιηγληησξπρείσλ θαη ησλ ζηδεξνδξφκσλ. Οη ζπλέπεηεο ήηαλ λα ππάξρνπλ κεγάινη
πεξηνξηζκνί ζηε ιεηηνπξγία ηνπο,139 θαζψο θαη ηνπ θσηαεξίνπ, 140 ησλ κέζσλ
καδηθήο κεηαθνξάο ηεο πξσηεχνπζαο, ζηελ πδξνδφηεζε, ζηελ ειεθηξνδφηεζε 141 ζε
έλα ρεηκψλα κε πνιχ ρακειέο ζεξκνθξαζίεο.142 Γελ είλαη ηπραίν πσο έρνπκε ζε
θάπνηεο ζπλνηθίεο ηεο Αζήλαο αχμεζε ησλ ζαλάησλ θαη απφ παζνινγηθά αίηηα.143
Αξλεηηθφ ξφιν φκσο έπαημαλ θαη νη δπζρέξεηεο ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ ζηδεξνδξνκηθνχ
δηθηχνπ ν νπνίεο πεξηφξηζαλ ηηο εηζαγσγέο πξνκεζεηψλ απφ ηελ επαξρία.144 Όινη
απηνί νη παξάγνληεο ζα ζπκβάινπλ ζηελ αχμεζε ησλ ζαλάησλ ζηελ πεξίνδν απηή. ΢ε
έλα ζχλνιν δήκσλ ηεο πεξηθέξεηαο Αηηηθήο απνηππψλεηαη θαζαξά απηφ:

πινίσλ κεηαθεξφλησλ εηο Διιάδαλ γαηάλζξαθα…», βι. Αθξόπνιηο, 23 Γεθεκβξίνπ

1941.
139
« Φέξεηαη εηο γλψζηλ ηνπ θνηλνχ φηη ιφγσ ειιείςεσο επαξθνχο θαπζίκνπ χιεο απφ
ηνπ ΢αββάηνπ, 27 ηξέρνληνο επέξρνληαη αη θάησζη ηξνπνπνηήζεηο δξνκνινγίσλ επί
ηνπ Γηθηχνπ: …», βι. Αθξόπνιηο, 27 Γεθεκβξίνπ 1941
140
«Πνιπάξηζκνη θαηαλαισηαί αεξηφθσηνο ηνλίδνπλ δη΄ επηζηνιψλ ησλ ηελ αλάγθελ
φπσο επαλαιεθζή ε παξνρέηεπζηο απηνχ κέρξηο ελφο κηθξνχ νξίνπ…», βι.
Αθξόπνιηο, 20 Γεθεκβξίνπ 1941
141
«Απφ ζήκεξνλ ηα ηξακ ζα ιεηηνπξγνχλ απφ 8, πκ έσο 2 κ.κ. Καηέζηεζαλ
αλαγθαίνη θαη λένη πεξηνξηζκνί εηο ηελ ιεηηνπξγία ηνπ ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο» , βι
Αθξόπνιηο, 21 Γεθεκβξίνπ 1941.
142
Αθφκε θαη θξνχζκαηα ζαλάησλ απφ καγθάιηα ζα ζεκεησζνχλ. «…Γηα λα
δεζηαζνχλ άλαςαλ ην κηθξφ καγθαιάθη πνπ είρε ν Γεξαθίηεο θαη ζπλνκηινχληεο
απεθνηκήζεζαλ…», «… ε παγσληά ηεο λπθηφο ήην κνλαδηθή, ηνπιάρηζηνλ δηα ηνλ
εθεηεηλφλ ρεηκψλαλ…», βι. Αθξόπνιηο, «Σειεπηαία ράδηα δχν αγαπεκέλσλ δίπια απφ
ην κνηξαίν καγθάιη», «Σν θξχν εηο ηαο Αζήλαο», 25, 31 Γεθεκβξίνπ 1941
143
Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ Βχξσλα θαη ηεο Καηζαξηαλήο, βι.
Μελέιανο Υαξαιακπίδεο, φ. π, ζει. 80
144
Απηέο ππνινγίδνληαλ ζε 350 ηφλνπο εκεξεζίσο, βι. Αθξόπνιηο, « Γεψξγηνο
Μαξγαξίηεο, Από ηελ Ήηηα ζηελ Δμέγεξζε, Αζήλα, Ο Πνιίηεο, 1993, ζει. 90
45
Γήκνη Θάλαηνη αλά κήλα

΢επ. ΢επ. Οθη. Οθη. Ννέκ. Ννέκ. Γεθ. Γεθ. Ηάλ. Ηάλ. Φεβ. Φεβ.
40 41 40 41 40 41 40 41 41 42 41 42
Αζήλαο 502 853 536 1089 546 1677 760 3613 807 3096 650 2802

Ακαξνπζίνπ 23 18 18 30 18 44 21 62 24 63 27 64

Βχξσλνο - 85 - 130 39 267 39 340 46 297 37 266

Διεπζίλνο 6 21 4 11 5 23 8 31 16 41 11 37

Εσγξάθνπ 4 2 4 7 5 28 7 43 4 25 4 24

Λαπξεσηηθήο 3 9 6 20 3 57 8 122 9 151 6 97

Μεγαξέσλ 12 6 10 15 19 15 9 25 21 30 20 38

Ν. Πέξακνο - - 2 2 - 4 - 2 - 6 - 1

Ν. ΢κχξλεο 8 12 14 21 14 58 15 82 9 94 11 66

Πεηξαηψο 166 295 203 458 220 921 252 1348 266 1613 247 1062

Πεληέιεο 1 30 3 39 - 38 2 32 3 33 3 35

Σαχξνο 9 11 6 18 8 65 14 89 8 77 5 61

Φηινζέεο - - 1 - - - - 1 3 - -

Φπρηθνχ - 1 - 1 - - - 4 1 - - -

46
 Οχηε φκσο νη επαλαιήςεηο ησλ εηζαγσγψλ, ην Φεβξνπάξην ηνπ 1942 είραλ θάπνηα
ζεηηθή ζπκβνιή ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο πείλαο. ΢ηνπο ίδηνπο δήκνπο παξαηεξείηαη
φρη κφλν κείσζε αιιά ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο θαη αχμεζε.

Γήκνη Θάλαηνη αλά κήλα

Μαξ Μαξ Απξ Απξ Μάη Μάη Ηνχλ Ηνχλ Ηνχι Ηνχι Απγ Απγ
41 42 41 42 41 42 41 42 41 42 41 42
Ακαξνπζίνπ 15 65 13 26 23 22 24 26 25 34 20 25

Αζήλαο 733 2738 683 1899 708 1467 753 1316 716 1417 729 1143

Βχξσλνο 53 273 75 174 61 123 66 114 79 143 90 130

Διεπζίλνο 12 51 8 31 9 19 18 27 19 30 9 21

Εσγξάθνπ 4 30 7 12 13 10 7 15 8 16 9 5

Λαπξεσηηθήο 12 133 4 63 10 29 5 35 8 21 6 97

Μεγαξέσλ 15 47 17 30 21 29 17 23 16 14 7 15

Ν. Πέξακνο - 6 - 6 1 3 2 1 3 8 4 -

Ν. ΢κχξλεο 15 57 10 45 18 33 12 37 15 33 23 18

Πεηξαηψο 219 1092 271 684 214 553 231 606 215 509 263 412

Πεληέιεο 2 25 4 28 4 28 8 45 17 39 18 36

Σαχξνο 13 78 9 46 9 37 10 26 13 32 10 25

Φηινζέεο 0 2 0 2 0 1 0 0 0 1 0 3

Φπρηθφ 0 3 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1
145

145
Σα ζηνηρεία γηα ηε ζχληαμε ησλ παξαπάλσ πηλάθσλ ζπιιέρζεθαλ απφ ηηο
αλαθνξέο ησλ ιεμηαξρείσλ δήκσλ ηεο πεξηθέξεηαο Αηηηθήο πξνο ηε Ννκαξρία
Αηηηθήο. Δμαίξεζε απνηεινχλ νη δήκνη Αζελψλ θαη Πεηξαηψο φπνπ αληιήζεθαλ απφ
ην θείκελν ηνπ θπξίνπ Υξήζηνπ Λνχθνπ κε ηίηιν « Ζ πείλα ζηελ Καηνρή.
Γεκνγξαθηθέο θαη Κνηλσληθέο δηαζηάζεηο, βι. Γ.Α.Κ. Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηηθήο//
Υξήζηνο Λνχθνο, Ζ πείλα ζηελ θαηνρή. Γεκνγξαθηθέο θαη θνηλσληθέο δηαζηάζεηο,
ζην: Υξήζηνο Υαηδεησζήθ, Πξνθφπεο Παπαζηξάηεο (επίκ.), Ιζηνξία ηεο Διιάδαο ηνπ
20νπ αηώλα, ηνκ. Γ΄ 1, Αζήλα, Βηβιηφξακα, 2007, ζει. 219-224.
47
 Μφλν φηαλ ζα είρε ζηα ρέξηα θνξηία ζηαξηνχ, ζηα ηέιε Μαξηίνπ, αλαβαζκίδνληαο
παξάιιεια ην ζχζηεκα δηαλνκήο κπφξεζε λα ζπλεηζθέξεη κία νπζηαζηηθή βνήζεηα.
Αιιά θαη πάιη ε ζπκβνιή ηεο ήηαλ ακειεηέα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ν
δήκνο Πεληέιεο ζηνλ νπνίν ππήξρε ην ζαλαηφξην θαη είρε κεηαθεξζεί ην λνζνθνκείν
παίδσλ θαη ζε απηφ νθείιεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ην πςειφηαην πνζνζηφ ζαλάησλ.146
Παξά ηελ πξνλνκηαθή ηξνθνδνζία ησλ λνζνθνκείσλ εμαθνινπζεί λα παξνπζηάδεη
πςειφηαηε ζλεζηκφηεηα. Σα πξαγκαηηθά αίηηα ηεο κείσζεο κάιινλ πξέπεη λα
αλαδεηεζνχλ ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο ιεηηνπξγία ησλ ζηδεξνδξφκσλ, ηελ άλνδν ηεο
ζεξκνθξαζίαο, ζηε κεηαλάζηεπζε ηφζν ζην εζσηεξηθφ φζν θαη ζην εμσηεξηθφ θαζψο
θαη ζηε λέα ζνδεηά.147

Άμηα αλαθνξάο φκσο είλαη θαη κία άιιε επηρείξεζε πνπ ζρεηίδεηαη κε ζηειέρε ηεο
ΔΓΑΣ. Απηή ηεο ιήςεο θσηνγξαθηψλ φπνπ ζα έδεηρλαλ ην κέγεζνο ηνπ ιηκνχ πνπ
επηθξαηνχζε ζηελ Αζήλα, απεηθνλίδνληαο ηηο νπξέο αλζξψπσλ πνπ πεξίκελαλ ζηα
ζπζζίηηα, ηα ζθειεησκέλα παηδηά θ.η.ι. Σν πνζφ δφζεθε απφ ηνλ Αιέμαλδξν Εάλλα
ζηνλ Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε.148 Απηφο ζε ζπλεξγαζία κε αζηπλνκηθνχο ηεο
Δγθιεκαηνινγηθήο Τπεξεζίαο θαζψο θαη ηνλ αξρηηέθηνλα Σζειέπε ηξάβεμαλ κία
ζεηξά θσηνγξαθηψλ πνπ παξνπζίαδαλ ηελ έθηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο κα πάλσ απφ
φια ηηο ζπλέπεηεο ηεο πείλαο. Σα αξλεηηθά ζηάιζεθαλ ζηε Μέζε Αλαηνιή κέζσ ηνπ
«Κνπξηνπινχο». Αιιά αληίγξαθα παξαδφζεθαλ ζηνλ Brunel κε ζθνπφ ηελ απνζηνιή
ηνπο ζηελ Διβεηία, καδί κε ηηο ρεκηθέο αλαιχζεηο ησλ ηξνθίκσλ πνπ θπθινθνξνχζαλ
ζηελ ειεχζεξε αγνξά. Σα ηειεπηαία ζα θαζπζηεξνχζαλ ηξεηο κήλεο λα θηάζνπλ
ζηνλ πξννξηζκφ ηνπο. Με απηά ε εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα εθδψζεη ην
ιεχθσκα κε ηίηιν « Starvation in Greece» κε ζθνπφ ηελ ελεκέξσζε ηεο θνηλήο
γλψκεο ησλ Ζ.Π.Α θαη ηεο Αγγιίαο.149

Σν δηαθχβεπκα γηα ηνλ αληηθαηαζηάηε ηεο ηελ «Δπηηξνπή Γηαρεηξίζεσο Βνεζε-

κάησλ ελ Διιάδη» ζα ήηαλ λα κελ επαλαιεθζεί ν θαηαζηξνθηθφο ιηκφο ηνπ ρεηκψλα
ηνπ 1941- 1942. Απηφ ζα εμαξηηφληαλ απφ έλα ζχλνιν παξαγφλησλ φπσο ε ζπλερήο
ηξνθνδνζία απφ ην εμσηεξηθφ, ε ζηάζε ησλ θαηνρηθψλ θπβεξλήζεσλ, 150 θαζψο, ν
ζεβαζκφο ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ ζηηο ζπκθσλίεο πνπ είραλ ππνγξάςεη κα πάλσ
απφ φια απφ ηελ έθβαζε ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ

146
Δπγελία Μπνπξλφβα, φ. π, ζει. 54
147
Οη Ηηαινί είραλ εηζαγάγεη πνζφηεηεο ζηαξηνχ ην ρεηκψλα ηνπ 1941 κε ζθνπφ ηε
ρξεζηκνπνίεζε ηνπ φκσο σο ζπφξνπ γηα ηελ επηθείκελε ζνδεηά, βι. Αθξόπνιηο,
Κπξηαθή 28 Γεθεκβξίνπ 1941
148
Αιέμαλδξνπ Εάλλα, φ. π, ζει. 26
149
Ο Εάλλαο είρε ζηείιεη ζηελ Διβεηία ηξία αληίγξαθα, έλα γηα ην Γ.Κ.Δ.΢, έλα γηα
ηελ ειβεηηθή θπβέξλεζε θαη έλα γηα ην βξεηαλφ πξέζβε. Ζ γξακκαηέαο ηνπ Brunel
ζα ηα μερλνχζε ζην ζπξηάξη!, βι. Αξρείν Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε, θάθ. 46.1//
Αιέμαλδξνπ Εάλλα, φ. π, ζει. 27 -28
150
Ο ππνξγφο επηζηηηζκνχ Καξακάλνο ζα έδηλε ηελ εληνιή νη ηνπηθέο αξρέο λα κελ
εκπνδίδνπλ ηελ αγνξά απφ ηηο Τπεξεζίεο Δθνδηαζκνχ ησλ Καηνρηθψλ δπλάκεσλ, βι.
Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηθήο, θάθ. 30
48
2.5 Η προεργαςύα για την οργϊνωςη τησ «Επιτροπόσ Διαχεύριςησ
Βοηθημϊτων εν Ελλϊδι»

Καηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηεο Ρψκεο νη απεζηαικέλνη ηφζν ηνπ

ΓΚΔ΢ φζν θαη νη ζνπεδνί δηπισκάηεο είραλ θαηνξζψζεη λα ππεξθεξάζνπλ ηηο
ηηαιηθέο πξνζπάζεηεο ε φιε επηρείξεζε λα ηεζεί ππφ ηελ επίβιεςε ηεο «Δπηηξνπήο
Τςειήο Γηεχζπλζεο». Ζ θαηαξράο ζπκθσλία ηεο Ρψκεο πξνέβιεπε πσο ε φιε
επηρείξεζε ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ΓΚΔ΢. Ζ «Δθηειεζηηθή
Δπηηξνπή»151, πνπ ζα ζρεκαηηδφηαλ, ζα αλαιάκβαλε ηε δηαρείξηζε θα ηε δηαλνκή
ησλ ηξνθίκσλ. Θα ηε ζηειέρσλαλ 7 ΢νπεδνί θαη 7 Διβεηνί αληίζηνηρα, δει. πνιίηεο
νπδέηεξσλ ρσξψλ, κε ζνπεδφ πξφεδξν. Ο ξφινο ηεο «Δπηηξνπή Τςειήο
Γηεχζπλζεο», ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ εθπξφζσπνη ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ, ζα
πεξηνξηδφηαλ ζε απηφλ ηνπ ζπλδέζκνπ κεηαμχ ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ θαη ηεο
«Δπηηξνπήο».

Ζ ακεξηθαληθή θαη ε βξεηαληθή πιεπξά είραλ ζπλαηλέζεη αξρηθά ζηνπο φξνπο ηεο
ζπκθσλίαο. ΢ηελ πνξεία φκσο, ηδηαίηεξα ε βξεηαληθή πιεπξά, ζηηο ζπδεηήζεηο ηεο κε
ηε ζνπεδηθή ζα εθθξάζεη ηηο επηθπιάμεηο ηεο φζνλ αθνξά ην αξρηθφ ζρέδην ηνπ
Junod. Θα πξνηηκνχζε ε ίδηα ε ζνπεδηθή θπβέξλεζε θαη ν ΢νπεδηθφο Δξπζξφο
΢ηαπξφο λα αλαιάκβαλε θαη ηελ αηγίδα. Απηφ πνπ θνβφηαλ ε αγγιηθή πιεπξά ήηαλ
κήπσο δερζεί πηέζεηο απφ ην ΓΚΔ΢ ζην κέιινλ γηα ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ αξρηθνχ
ζρεδίνπ ζε πεξίπησζε πνπ ε φιε επηρείξεζε δελ βξηζθφηαλ ζηνλ απφιπην έιεγρν ηνπ
΢νπεδηθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ. Σα δηπισκαηηθά ηεο κέζα γηα λα πηέζεη έλα
αλεμάξηεην νξγαληζκφ φπσο ήηαλ ν Δξπζξφο ΢ηαπξφο ήηαλ πνιχ ιηγφηεξα απφ απηά
πνπ είρε ζηελ πεξίπησζε ηεο ζνπεδηθήο θπβέξλεζεο. Σν πξφβιεκα φκσο ήηαλ πσο ε
Ηηαιία είρε απνδερζεί ην ζρέδην ηνπ Junod. O Mallet, άγγινο πξέζβεο ζηε
΢ηνθρφικε, είπε ν πξφεδξνο ηεο «Δπηηξνπήο» ζα ήηαλ ν ΢νπεδφο δηπισκάηεο Paul
Mohn θαη φρη ν ειβεηφο Brunel. Αξρηθά ζα έπξεπε λα δεκηνπξγεζεί ε εληχπσζε πσο
ην «ζρέδην» βξίζθεηαη ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ ΓΚΔ΢, ηνπιάρηζηνλ κέρξη λα έκπαηλε
ζε ιεηηνπξγία. Ο Boheman, ν ζνπεδφο ππνπξγφο ησλ εμσηεξηθψλ, ζπκθψλεζε πσο
ζα ήηαλ πξφσξν λα γίλνπλ αιιαγέο ζε απηή ηε θάζε. ΢ηελ πεξίπησζε φκσο πνπ ε
αγγιηθή θπβέξλεζε επέκελε ζα έπξεπε λα θαζνξηζζνχλ ηα βήκαηα πνπ έπξεπε λα
γίλνπλ ψζηε λα επηηξέςνπλ ζηε ζνπεδηθή πιεπξά ηελ πιήξε αλάιεςε, ρσξίο φκσο λα
ζέζεη ζε θίλδπλν ην ζρέδην.152

Σηο επφκελεο κέξεο ν Mallet ζα κεηέθεξε ηηο επίζεκεο απφςεηο ηνπ Foreign Office
ζηε ζνπεδηθή θπβέξλεζε. Απηέο ήηαλ πσο επηπιένλ δηαπξαγκαηεχζεηο ζα έπξεπε λα
γίλνπλ απφ ηε ζνπεδηθή πιεπξά. Ο ιφγνο ήηαλ πσο ε ζνπεδηθή θπβέξλεζε είρε
δηαβεβαηψζεη ηελ αγγιηθή πσο νη φξνη πνπ είρε ζέζεη ζα ηεξνχληαλ. Απηή ηε

151
Απηή ήηαλ ε νλνκαζία πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ ζε απηφ ην ζηάδην ησλ
δηαπξαγκαηεχζεσλ. Γηα ηελ αθξίβεηα «Committee of Action».
152
F.R.U.S, 1942, vol. IV, Near East and Africa , 868.48/3167 telegram, The Minister
of Sweden (Johnson) to the Secretary of State, Stockholm , June 29, 1942
49
ζνπεδηθή πξσηνθαζεδξία ηελ είραλ απνδερζεί θαη νη Γεξκαλνί. Δπηπιένλ νη ΢νπεδνί,
πνπ ζα ζηειέρσλαλ ηελ «Δπηηξνπή», ζα έπξεπε λα επηκείλνπλ φζνλ αθνξά ηε κέζνδν
δηάζεζεο ησλ ηξνθίκσλ ζηνλ πιεζπζκφ θαη λα ηεξνχλ ηνπο φξνπο πνπ είρε ζέζεη ε
βξεηαληθή πιεπξά. Ζ αλεζπρία ηεο Αγγιίαο ήηαλ κήπσο ην ΓΚΔ΢, έρνληαο ζηα ρέξηα
ηνπ ηηο παξαπάλσ πνζφηεηεο ηξνθίκσλ απνθηνχζε απνθαζηζηηθφ ξφιν ζην ηξφπν
δηάζεζεο ηνπο κε βάζεη ην θαηαζηαηηθφ ηνπ θαη φρη ηηο ζπκθσλίεο. Μάιηζηα ην
«θαηεγνξνχζε» πσο είρε πνπιήζεη πνζφηεηεο ζηαξηνχ ζην ειιεληθφ Τπνπξγείν
Δπηζηηηζκφπ.153 Ο Boheman απάληεζε πσο ηα εθφδηα ζα έπξεπε λα παξαδνζνχλ ζηνλ
αληηπξφζσπν ηνπ ΢νπεδηθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ θαη πξψην πξνέδξν ηεο «Δπηηξνπήο»
Paul Mohn. Δπίζεο ζα επηθνηλσλνχζε κε ην ζνπεδηθφ πξνμελείν ζην Μφληξεαι, απφ
φπνπ ζα αλαρσξνχζαλ ηα πινία, δίλνληαο νδεγίεο. 154

Σηο επφκελεο κέξεο ν βξεηαλφο πξέζβεο ζα επηδψζεη ζηε ζνπεδηθή θπβέξλεζε λέν
ππφκλεκα ζρεηηθά κε ην δήηεκα ηνπ ειιεληθνχ επηζηηηζκνχ. ΢ε απηφ απέθιεηε θάζε
πηζαλφηεηα πψιεζεο ή παξαρψξεζεο ησλ εθνδίσλ ζην θαηνρηθφ ειιεληθφ ππνπξγείν
Δπηζηηηζκνχ, έζησ ζε κία ζπκβνιηθή ηηκή αλά θηιφ, ψζηε λα θαιπθζεί ην ιεηηνπξγηθφ
θφζηνο. Σν κφλν πνπ ζα ήηαλ πξφζπκν λα δερζεί ήηαλ κία ειάρηζηε ρξέσζε γηα λα
θαιπθζνχλ θάπνηα απφ ηα βαζηθά έμνδα. Ο πξαγκαηηθφο θφβνο ηεο βξεηαληθήο
θπβέξλεζεο ήηαλ πψο κία δηαλνκή πνπ ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ κε εκπνξηθνχο φξνπο
απφ έλα θνξέα φπσο ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ νπζηαζηηθά ζα νδεγνχζε ζηνλ έιεγρν
ηεο βνήζεηα απφ ηηο θαηνρηθέο δπλάκεηο. Απψηεξνο φκσο ζθνπφο ηεο ήηαλ ε
εθαξκνγή ηνπ φξνπ πνπ πξνέβιεπε πσο νη θαηνρηθέο δπλάκεηο ήηαλ ππνρξεσκέλεο λα
εηζάγνπλ ίζεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ γηα απηέο πνπ ζα επέηαζζαλ απφ ηελ ληφπηα
παξαγσγή. ΢ηηο πξνηάζεηο ησλ ΢νπεδψλ γηα αχμεζε ηεο βνήζεηα ζε άιια είδε ε
απάληεζε ήηαλ νπζηαζηηθά αξλεηηθή. Ζ κφλε εμαίξεζε πνπ ζα κπνξνχζε λα γίλεη
ήηαλ ζε θαξκαθεπηηθά είδε, ππφ ην φξν φκσο πσο ε ζνπεδηθή θπβέξλεζε ζα ήηαλ
ηθαλνπνηεκέλε απφ ηε δηαλνκή. Δλ νιίγνηο ή Βξεηαληθή Κπβέξλεζε πεξίκελε πσο
ηφζν ε «ληφπηα παξαγσγή φζν θαη ην εηζαγφκελν ζηάξη ζα δηαλέκνληαλ κε δίθαηνπο
φξνπο ζηνλ ειιεληθφ ιαφ».155

΢ηηο αηηηάζεηο ηεο βξεηαληθήο πιεπξάο ζα ζπκθσλνχζε θαη ε ακεξηθαληθή. Αλ θαη

ήηαλ ηθαλνπνηεκέλε απφ ηελ αθεξαηφηεηα θαη ηελ αμηνπηζηία ηεο πξψηεο επηηξνπήο
πνπ είρε δεκηνπξγεζεί απφ ην ΓΚΔ΢ θαη ηηο πξνζπάζεηεο ησλ Junod θαη Brunel
ζπκθσλνχζε πσο έπξεπε λα δνζνχλ πεξηζζφηεξεο αξκνδηφηεηεο ζηνπο ζνπεδνχο
αληηπξνζψπνπο, «επεηδή ε ζνπεδηθή θπβέξλεζε έρεη αλαιάβεη ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο
κε ηηο θπβεξλήζεηο ηνπ Άμνλα θαη έρεη ιάβεη δηαβεβαηψζεηο ζε ζρέζε κε ηνπο φξνπο
πνπ δηέπνπλ ηε δηαλνκή απηψλ ησλ εθνδίσλ θαη ηεο ειιεληθήο εγρψξηαο παξαγσγήο

153
΢ε ηειεγξάθεκα ηνπ ην «Γ.Κ.Δ.΢» ζα απέξξηπηε απηέο ηηο θαηεγνξίεο, βι. Γ.Α.Κ/
Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Δ, θάθ. 2, αξίζ. εγγξ.54, Γελεχε 4 Ηνπιίνπ
1942
154
Ό, π. 868.48/3619 telegram, The Minister of Sweden (Johnson) to the Secretary of
State, Stockholm , July 3, 1942
155
Ό, π. 868.48/3173 telegram, The Minister of Sweden (Johnson) to the Secretary of
State, Stockholm , July 9, 1942
50
πξνο φθεινο ηνπ ειιεληθνχ ιανχ». Σν ΓΚΔ΢ παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ είρε θαλεί
αλίθαλν λα πείζεη ηνπ Γεξκαλνχο, νη νπνίνη θξαηνχζαλ κεγάια απνζέκαηα ιαδηνχ, λα
απειεπζεξψζνπλ έζησ 400 ηφλνπο ην κήλα, αλαγθαίνπο γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ
ζπζζηηίσλ ζηελ πξσηεχνπζα. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ην «ζνπεδηθφ ζρέδην» ζα έκπαηλε
ζε εθαξκνγή ε Ακεξηθαληθή θαη ε Βξεηαληθή θπβέξλεζε ζα εθηζηνχζαλ ηελ
πξνζνρή ηεο ΢νπεδηθήο ζηελ εθαξκνγή ηνπ φξνπ πνπ πξνέβιεπε πσο γηα θάζε
πιεφλαζκα ηεο ληφπηαο παξαγσγήο πνπ ζα εμάγνληαλ απφ ηνπο θαηαθηεηέο νη
ηειεπηαίνη ζα ήηαλ ππνρξεσκέλνη λα εηζάγνπλ ίζεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ. Όζνλ
αθνξά ηηο επηπιένλ πνζφηεηεο θαξκάθσλ, απηέο ζα ππφθεηλην ζηνλ έιεγρν ηεο
ακεξηθαληθήο «Δπηηξνπήο Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ» θαη ηνπ βξεηαληθνχ «Τπνπξγείνπ
Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ» φζνλ αθνξά ηηο πνζφηεηεο θαη ην ηχπν ησλ θαξκάθσλ
πξνηνχ ιάβνπλ ηελ ηειηθή έγθξηζε γηα εμαγσγή.156

Σηο επφκελεο κέξεο ζα δίλνληαλ ζηνλ ηχπν νη βαζηθνί φξνη ηνπ ζρεδίνπ. ΢ε απηφ
νπζηαζηηθά αλαθεθαιαίσλαλ απηά πνπ πξνεγνπκέλσο είραλ απνθαζηζηεί. Αθνχ
αλαγλψξηδε πσο νη πξνεγνχκελεο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ απφ ηελ Σνπξθία, νη νπνίεο
είραλ πξαγκαηνπνηεζεί ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ ΓΚΔ΢, αλ θαη είραλ ζψζεη δσέο είραλ
απνδεηρζεί αλεπαξθείο ζην λα δψζνπλ κφληκε ιχζε ζηελ επηζηηηζηηθή θξίζε. Γηα
απηφ νη θπβεξλήζεηο ησλ ΖΠΑ θαη ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο είραλ δψζεη ηε
ζπγθαηάζεζε ηνπο γηα ηελ εμαγσγή 15.000 ζηαξηνχ κεληαίσο, ππφ ηνλ φξν φκσο φηη
απηή ε βνήζεηα καδί κε ηε ληφπηα παξαγσγή ζα δηαλέκνληαλ πξνο φθεινο ηνπ
ειιεληθνχ ιανχ θαη νη δπλάκεηο θαηνρήο ζα έδηλαλ ηηο δπλαηφηεηεο ζηελ νπδέηεξε
επηηξνπή λα πξάμεη απηφ. Οη εκπφιεκνη ζα έδηλαλ εγγπήζεηο αζθαινχο δηέιεπζεο γηα
ηα ζνπεδηθά πινία πνπ ζα κεηέθεξαλ ηε βνήζεηα. Οη δπλάκεηο ηνπ Άμνλα είραλ
ζπκθσλήζεη κε ηνπο παξαπάλσ φξνπο ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηε ΢νπεδηθή
Κπβέξλεζε. Θα ζπγθξνηνχληαλ κία κηθηή νπδέηεξε ζνπεδφ-ειβεηηθή επηηξνπή ή
νπνία ζα είρε ηελ επζχλε γηα ηε δηαρείξηζε θαη δηαλνκή ηεο βνήζεηαο, ππφ ηελ
επίβιεςε ηνπ ΓΚΔ΢. Όια απηά κε ηελ ππφκλεζε πσο «ν αλεθνδηαζκφο νχηνο δελ
είλαη δηάξξεμηο ηνπ απνθιεηζκνχ … αιι΄ απνηειεί εμαίξεζηλ…» αιιά θαη ηελ
πξνεηδνπνίεζε «…λα κελ ηεζεί ελ θηλδχλσ πξφγξακκα».157 Οπζηαζηηθά Οη Ζ.Π.Α
θαη ηδηαίηεξα ε Αγγιία είραλ ηελ επίβιεςε ηεο φιεο επηρείξεζεο επηζηηηζκνχ ηεο
Καηνρηθήο Διιάδαο.158 Ο ξφινο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο πεξηνξηδφηαλ ζηελ
«ελεξγφ» νηθνλνκηθή ππνζηήξημε θαη ζπλεξγαζία ζηελ φια επηρείξεζε.159

156
Ό. π, 868.48/3213 telegram, The Department of State to the British Embassy,
Memorandum Regarding Greek Relief Shipments on Swedish Vessels, Washington,
July 28, 1942
157
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, Λνλδίλνλ 8 Απγνχζηνπ 1942.
158
Ό. π, 868.48/3231 telegram, Press Release Issued by the Department of State,
August 7 1942
159
Σν θφζηνο ησλ θαπζίκσλ, ησλ λαχισλ, ησλ αζθάιηζηξσλ ζαιάζζεο θαη πνιέκνπ
βάξαηλαλ ηελ Διιεληθή θπβέξλεζε θαη πιεξψλνληαλ κέζσ ηεο ειιελνακεξηθαληθήο
νξγάλσζεο Greek War Relief Association, βι Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ,
51
2.6 Η ςυγκρότηςη τησ «Επιτροπόσ Διαχεύριςησ Βοηθημϊτων εν
Ελλϊδι»

Αξρέο ΢επηέκβξε ζα θηάζεη ζηελ Αζήλα ν ΢νπεδφο πξέζβεο ζηε ΢φθηα Allard.
΢ηε ζπλάληεζε ηνπ κε ηνλ Junod, εθπξφζσπν ηνπ ΓΚΔ΢ ζηελ Αζήλα, μεθαζάξηζε
πσο φζνλ αθνξά ηηο εηζαγφκελεο πνζφηεηεο ζηαξηνχ ινγνδνηνχζε κφλν ζηε δηθή ηνπ
θπβέξλεζε. ΢ηε ζπλέρεηα ηνπ επέδεημε έγγξαθα πνπ έδεηρλαλ πσο ε φιε επηρείξεζε
ήηαλ ππφ ηνλ απζηεξφ έιεγρν ηεο Βξεηαλίαο. Ο θφβνο κήπσο ε αγγιηθή πιεπξά
δηαηάμεη ηελ παχζε ηεο επηρείξεζεο θαη ηελ επηζηξνθή ζην θαζεζηψο ηνπ
απνθιεηζκνχ ζα αλαγθάζεη ην Γηεζλέο Κνκηηάην λα απνδερζεί ηελ πξσηνθαζεδξία
ησλ ζνπεδψλ αληηπξνζψπσλ. 160

΢ηηο 2 ΢επηέκβξε ζα έθηαλε ζηελ Αζήλα ν ΢νπεδφο πξψηνο πξφεδξνο ηεο λέαο
«Δπηηξνπήο Γηαρείξηζεο Βνεζεκάησλ ελ Διιάδη» Paul Mohn. Σελ επηηξνπή ζα ηελ
ζηειέρσλαλ νη ΢νπεδνί H. Porry, αμησκαηηθφο επηκειεηείαο, Bengt Helger,
δηεπζπληήο θνηλσληθήο κέξηκλαο, M. Nordenstrom, αμησκαηηθφο, G. Risberg, ν
ζνπεδφο πξφμελνο ζηελ Αζήλα, G. Enbom, αμησκαηηθφο ζην πινίν «Υάιαξξελ»
G.Wallden, ηξαπεδηθφ ζηέιερνο E. Danielson, κπισλάο θαη E.K. Widlund. Οη ειβεηνί
ήηαλ νη Karl. Spaidel, αμησκαηηθφο επηκειεηείαο, νη E. Bauman, A. Gredinger ,
επηρεηξεκαηίεο εγθαηεζηεκέλνη ζηελ Διιάδα, ν Fr. Fisher, γηαηξφο ν νπνίνο ππήξμε
επηθεθαιήο ηνπ Διβεηηθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ, Ο Fr. Fauser ππάιιεινο δηαθεκηζηηθήο
εηαηξίαο θαη ν Hans Kamm, κπισλάο κε εκπεηξία ζηηο Μεζνγεηαθέο ρψξεο.161

Ζ ζχλζεζε ηεο κε άηνκα νπδέηεξεο εζληθφηεηαο είρε απνθαζηζηεί, ζηε ζπκθσλία

ηεο Ρψκεο. Οη Έιιελεο δελ ήηαλ δπλαηφ λα ζπκκεηάζρνπλ ζε απηή «εθηφο κεξηθψλ…
νη νπνίνη ήζεινλ εθιεγή εηδηθψο ππφ ηεο Δπηηξνπήο σο θαηάιιεινη». 162 Οπζηαζηηθά
ν ξφινο ηνπο ζα πεξηνξηδφηαλ ζηε ζηειέρσζε δηάθνξσλ δηεπζχλζεσλ θαη ηκεκάησλ.
Ζ ΢ηνθρφικε ζα δήισλε ακέηνρε γηα ηνλ παξαγθσληζκφ ησλ Διιήλσλ απφ ηελ
«Δπηηξνπή». 163 Σα ζηειέρε ηεο ΔΓΑΣ αγλννχζαλ αξρηθά απηήλ ηελ απφθαζε.

160
Βηνιέηα Υηνλίδνπ, Ληκόο θαη Θάλαηνο ζηελ Καηνρηθή Διιάδα, 1941-1944, Αζήλα,
Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο, 2011, ζει.157-158.
161
Παχινπ Μσλ, Inter Arma Charitas, Αλακλήζεηο από ηελ Διιάδα θαηά ηελ Καηνρή
(1941-1944), Λεπθσζία, 1969, ζει. 26.
162
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θάθ.1, αξ. εγγξ. 44 ,
Ακεηθαληθήλ Πξεζβείαλ ΢ηνθρόικε, Πξνο ηνλ Τπνπξγόλ ησλ Δμσηεξηθώλ,
Washington, 10 Ηνπλίνπ 1942
163
΢ην πεξηζψξην ηνπ αξρηθνχ εγγξάθνπ έρεη γξαθηεί κε κνιχβη απφ ηνλ ίδην ηνλ
Σζνπδεξφ « Δξψηεζηο θ. Πξνέδξνπ πξνο Γελεχελ: Πνηφο ηφηε ελήξγεζε δη’
παξαγθσληζκφλ ειιεληθψλ κειψλ Δπηηξνπήο;», «΢νπεδνί αθίλνπλ ππνλνεζή φηη
απνκάθξπλζηο ειιεληθψλ κειψλ εδεηήζε εθ Λνλδίλνπ... Γλσζηή πεγή έρεη εληχπσζηλ
φηη Άγγινη θαη ΢νπεδνί δελ καο ηεξνχλ ελήκεξνπο απαζψλ απνθάζεσλ ησλ», βι. φ.
π, απνζηνιή Α΄, θάθ. 12, αξηζ. εγγξ. 360, 7 Ηαλνπαξίνπ, 1943, αξίζ. εγγξ. 338,
Γελεχε 12 Ηαλνπαξίνπ 1942..
52
΢χληνκα ηελ έθπιεμε ζα δηαδερζεί ε νξγή. Κάπνηνη δε ζα δηζηάζνπλ λα απνθαιέζνπλ
ηε λέα θαηάζηαζε Σξίηε Καηνρή!164 Παξφια απηά ε ζπλεξγαζία ηνπο ήηαλ αλαγθαία
γηα ηελ επηηπρία ηνπ ζρεδίνπ. Ζ πιεηνςεθία ζρεδφλ ηνπ πξνζσπηθνχ ηεο λέαο
επηηξνπήο, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο ζα ήηαλ ειιεληθφ.

Ζ θπβέξλεζε Σζνπδεξνχ πξφηεηλε ηε δεκηνπξγία έζησ κίαο ζπκβνπιεπηηθήο

επηηξνπήο πνπ ζα πεξηειάκβαλε θάπνηα απφ ηα κέιε ηεο ΔΓΑΣ.165 Ζ αλάγθε θαιψλ
δεκνζίσλ ζρέζεσλ θαη παξνρήο πιεξνθνξηψλ πξνο ηα κέιε ηεο «Δπηηξνπήο» ζα
έθαλε ηνλ Paul Mohn λα κελ είλαη αξλεηηθφο ζε έλα ηέηνην ελδερφκελν. Ο ίδηνο
ζπκθσλνχζε ζηε δεκηνπξγία κίαο «΢πκβνπιεπηηθή Δπηηξνπήο», ρσξίο φκσο
δηθαίσκα ςήθνπ, ε νπνία ζα απνηεινχζε ην ζπλδεηηθφ θξίθν κεηαμχ ηεο «ζνπεδφ-
ειβεηηθήο» επηηξνπήο θαη ηεο ειιεληθήο πιεπξάο. Οπζηαζηηθά ζα παξείρε
πιεξνθνξίεο θαη ηε γλψκε ηεο πάλσ ζε ειιεληθά πξνβιήκαηα πνπ αγλννχζε ε
«Δπηηξνπή». Ο ζρεκαηηζκφο ηεο έιαβε ρψξα κφιηο ην Φεβξνπάξην ηνπ 1943 θαη
απνηεινχληαλ απφ ηνπ Αιέμαλδξν Γηνκήδε, Γεκήηξην Μάμηκν, πξψελ βεληδειηθφο
ππνπξγφο ν πξψηνο θαη πξψελ ππνπξγφο ηνπ «Λατθνχ Κφκκαηνο» ν δεχηεξνο, πξψελ
δηνηθεηέο ηεο Δζληθήο Σξαπέδεο θαη γλψζηεο ησλ νηθνλνκηθψλ ζεκάησλ ηεο ρψξαο, ν
θαζεγεηήο ΢π. Γφληαο αξκφδηνο γηα ηαηξηθά δεηήκαηα, ν Κ. Σξηαληαθπιιφπνπινο
θαζεγεηήο ηεο λνκηθήο θαη ν Δπάγγεινο Παπαζηξάηνο, πξψελ ζηέιερνο ηεο ΔΓΑΣ,
βηνκήραλνο.166

Ζ ζνπεδηθή απνζηνιή ζα εγθαζίζηαην ζην θηήξην ηεο Μαξαζιείνπ ΢ρνιήο,

αληίζεηα ηα κέιε ηεο ειβεηηθήο ζην θηήξην ηνπ «Βξεηαληθνχ ΢πκβνπιίνπ». 167 Σα
ηκήκαηα επηζεσξήζεσλ ζηελ Κνινθνηξψλε, ηα ηκήκαηα ηαηξηθήο πεξηζάιςεσο θαη
ην θαξκαθείν ζηελ Βξεηαληθή Αξραηνινγηθή ΢ρνιή, ην βηνκεραληθφ ηκήκα
ζηεγάζηεθε ζε νίθεκα ηνπ Υξεκαηηζηεξίνπ Δκπνξεπκάησλ ηνπ Πεηξαηά. Γηα ηελ
αλάγθεο άιεζεο ηνπ ζηαξηνχ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ν Μχινη Αγίνπ Γεσξγίνπ,
δπλακηθφηεηαο 350 ηφλσλ, επεηδή φκσο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθήο δφζεθε άδεηα ρξήζεο
απφ ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ άιισλ δχν κχισλ. ΢πλνιηθά ε «Δπηηξνπή» ζα είρε
ζηε δηάζεζε ηεο έλα νιφθιεξν ζχκπιεγκα απνζεθψλ, ρσξεηηθφηεηαο 40.000 ηφλσλ
Ζ επίζεκε γιψζζα φπνπ ζα θξαηνχληαλ ηα πξαθηηθά ζα ήηαλ ε γαιιηθή θαη ζηε
ζπλέρεηα ζα κεηαθξάδνληαλ ζηα ειιεληθά.168

Ζ επηηξνπή ζηηο ζπδεηήζεηο κε ηελ Καηνρηθή Κπβέξλεζε ζα επηκείλεη ζηνλ

νπδέηεξν θαη πξνζσξηλφ ραξαθηήξα ηεο θαη ζα θαηνξζψζεη εμαηξεζεί απφ ηελ
ππάξρνπζα εξγαηηθή λνκνζεζία. Μάιηζηα ζα επηδηψμεη θαη ζα πεηχρεη εηδηθή ξχζκηζε

164
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 292, Γελεχε 4 Φεβξνπαξίνπ, 1943
165
«… επέκεηλα πεξί ζπκπαξηζηακέλνηο αληηπξνζψπνηο αγγιηθνχ θαη ακεξηθαληθνχ
Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ επί αλάγθεο επαλαιήςεσο ζπλεξγαζίαο έζησ ππφ ζπκβνπιεπηηθήλ
κνξθήλ κεηά πξνζψπσλ πεξηνπήο Παπαζηξάηνπ, Εαξίθελ, Πεηξνπνχινπ θ.ι.π.», βι.
φ. π, απνζηνιή ΢η΄, θάθ. 1, αξίζ. εγγξ. 202, Γελεχελ 24 Ννεκβξίνπ, 1942.
166
Παχινο Μψλ, φ.π, ζει. 96.
167
Ζ Διβεηία, σο νπδέηεξε ρψξα, είρε αλαιάβεη ηελ εθπξνζψπεζε ησλ ζπκθεξφλησλ
ηεο Μεγ. Βξεηαλίαο θαη ησλ Ζ.Π.Α, βι Αθξόπνιο
168
Παχινο Μψλ, φ. π, ζει. 59- 64.
53
φζνλ αθνξά ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο ησλ αηφκσλ πνπ απαζρνινχζε. Απηή θάιππηε
κία ζεηξά ζεκάησλ απφ ην ηελ αζθάιηζε θαηά ησλ εξγαηηθψλ αηπρεκάησλ κέρξη ηηο
απνιχζεηο πξνζσπηθνχ.169 Αθφκε θαη ζην δήηεκα ηεο θνξνιφγεζεο ζα πεηχρεη ηελ
απαιιαγή ηεο απφ ην 1943.170 Απφ ην 1944 ζα πεηχρεη ηελ ςήθηζε εηδηθψλ λφκσλ
γηα αδηθήκαηα ελαληίνλ ηεο.171 Ζ «Δπηηξνπή» ρσξίζηεθε ζε έμη ηκήκαηα ηα νπνία
είραλ έλα ΢νπεδφ θαη έλα Διβεηφ επηθεθαιή αληίζηνηρα. Απηά ήηαλ:

Α) Πξνγξακκαηηζκφο θαη ΢πληνληζκφο

Β) Δπηζηηηζκφο ηεο Πξσηεχνπζαο

Γ) Δπηζηηηζκφο ηεο Δπαξρίαο

Γ) Πεξίζαιςε παηδηψλ θαη αξξψζησλ

Δ) Βηνκεραληθέο Τπεξεζίεο

΢Σ΄) Οηθνλνκηθέο Τπεξεζίεο

΢ηνλ πξφεδξν ππάγνληαλ ε α) Γξακκαηεία, β) ην Ναπηηθφ Γξαθείν, γ) ην Γξαθείν

Σερληθήο Δπηζεψξεζεο θαη Τιηθνχ θαη ε δ) Γεληθή Γξακκαηεία κε ηηο ππνδηαηξέζεηο
ηεο δ1) Οξγάλσζε θαη πξνζσπηθφ, δ2) Γξαθείν ΢πλδέζκσλ, δ3) Μεηαθξαζηηθφ
γξαθείν, δ4) γξαθείν ηχπνπ θαη πιεξνθνξηψλ

169
Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ. 1-2, Αιθαβεηηθό Δπξεηήξηνλ Νόκσλ 1820/44 & 1821/44
αθνξώλησλ ιεηηνπξγίαλ Δ.Γ.Β.Δ.
170
«Απαιιάζζεηαη παληφο ακέζνπ ή εκκέζνπ θφξνπ, δαζκνχ, ηέινπο, δηθαηψκαηνο ή
εηζθνξάο ελ γέλεη επηβαιινκέλνπ είηε ππέξ ηνπ Γεκνζίνπ είηε ππέξ ησλ Γήκσλ θαη
Κνηλνηήησλ, βι. Δθεκεξίο ηεο Κπβεξλήζεσο, Διιεληθή Πνιηηεία, ηεχρνο πξψην, Δλ
Αζήλαηο ηε 25 Μαΐνπ 1943, Ν/ 137
171
Ό. π, Δλ Αζήλαηο 21 ΢επηεκβξίνπ 1944, αξ. θχι. 207
54
2.7 Οργανωτικϋσ αλλαγϋσ και βελτιώςεισ

Σα απνζέκαηα ζηαξηνχ θαζψο θαη ηα ππφινηπα ηξφθηκα είραλ εμαληιεζεί ήδε

απφ ηα κέζα Απγνχζηνπ κε απνηέιεζκα πεξηνξηζκνχο ζηελ αξηνδφηεζε ηνπ
πιεζπζκνχ θαη ηε δηαθνπή ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ιατθψλ ζπζζηηίσλ. Ο ππνπξγφο
Δπηζηηηζκνχ Γθνηδακάλεο έζπεπζε λα δειψζεη πσο ζχληνκα ζα άξρηδε μαλά ε
ρνξήγεζε 30 δξακηψλ ςσκηνχ ζηελ πεξηθέξεηα ηεο πξσηεχνπζαο ράξηο ζηηο
εηζαγσγέο ηνπ Γηεζλνχο Κνκηηάηνπ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ. Πξνζέζεζε πσο ν
«πιεζπζκφο δελ πξέπεη λα είλαη βηαζηηθφο θαη αλππφκνλνο».172

΢ηηο 28 Απγνχζηνπ ζα έθηαλαλ ζηνλ Πεηξαηά ηα ηξία πξψηα πινία ην «

Φνξκφδα», ην «Έξσο» θαη ην «Κακέιηα». Μεηέθεξαλ ζπλνιηθά 16.000 ηφλνπο
ζηάξη.173 ΢ηηο 2 ΢επηεκβξίνπ ζα έθηαλε ζηελ Αζήλα θαη ν πξψηνο πξφεδξνο Paul
Mohn. Σα κέιε ηεο πξψηεο επηηξνπήο ζα ηνλ ελεκεξψζνπλ γηα ηνλ θίλδπλν ε
πξσηεχνπζα λα κείλεη δίρσο ςσκί ηηο επφκελεο κέξεο Ζ «Δπηηξνπή» είρε καδί ηεο
ζπγθεθξηκέλεο εληνιέο απφ ηνπ ζπκκάρνπο. Ο θχξηνο φγθνο ηεο βνήζεηαο έπξεπε λα
θαηεπζπλζεί εθεί πνπ ππήξρε άκεζε αλάγθε, νη εηζαγφκελεο πνζφηεηεο δελ έπξεπε λα
πνπιεζνχλ ζην θαηνρηθφ «Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ», ε δηάζεζε ηνπο έπξεπε λα
απνθέξεη έλα ειάρηζην νηθνλνκηθφ φθεινο πνπ ζα θάιππηε ην βαζηθφ ιεηηνπξγηθφ
θφζηνο. ΢ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ζπκκεηείραλ εθηφο απφ ηα κέιε ηεο «Δπηηξνπήο», ν
επηηεηξακκέλνο ηεο ΢νπεδίαο θαη εθπξφζσπνη ηνπ θαηνρηθνχ «Τπνπξγείνπ
Δπηζηηηζκνχ». Ζ θξηζηκφηεηα ηεο θαηάζηαζεο επέβαιε ηελ άκεζε ιήςε απνθάζεσλ.
Απηφ δηεπθφιπλε θαη ε πξνεξγαζία πνπ είρε θάλεη θαη ν κεραληζκφο δηαλνκήο κέζσ
ησλ αξηνπνηψλ πνπ είρε αλαπηχμεη, ζην πξνεγνχκελν δηάζηεκα, ε «ΔΓΑΣ».

Σν πξφβιεκα αθελφο βξηζθφηαλ ζην γεγνλφο πσο ππεχζπλνο γηα ηελ έθδνζε
δειηίσλ ήηαλ ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ, αθεηέξνπ, παξά ηνπο πξνεγνχκελνπο
ειέγρνπο θαη πξνζπάζεηεο δελ είρε θαηαζηεί εθηθηφ λα πεξηνξηζηεί ν αξηζκφο ησλ
θαηφρσλ πιαζηψλ ή δηπιψλ δειηίσλ. Οη πξνεγνχκελνη έιεγρνη λαη κελ είραλ
θαηνξζψζεη λα κεηψζνπλ ηνλ αξηζκφ ηνπο απφ 1.336.685 δειηία, ην Μάξηην ηνπ 1942,
ζε 1.224.193 ηνλ Αχγνπζην, είραλ φκσο απνηχρεη λα θαζηεξψζνπλ έλα αδηάβιεην
ζχζηεκα δηαλνκήο ζηε πξσηεχνπζα. Πάξα πνιιά δειηία πσινχληαλ ζηελ καχξε
αγνξά. Οπζηαζηηθά φινο ν πιεζπζκφο ηεο πφιεο αξηνδνηνχληαλ δσξεάλ. Σν
«επείγνλ» ηεο θαηάζηαζεο θαη ν θφβνο επαλάιεςεο ηνπ ιηκνχ ηνπ πξνεγνχκελνπ
ρξφλνπ ζα αλαγθάζεη ηελ λέα «Δπηηξνπή» λα ελδψζεη, έζησ κε δπζθνξία θαη λα

172
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θάθ 3, Άγθπξα 22
Απγνχζηνπ 1942
173
Bengt Helger, Ravitaillement de la Grèce pendant l'occupation 1941-1944 et
pendant les premiers cinq mois après la libération.
Rapport final de la Commission de Gestion pour les Secours en Grèce sous auspices
du Comité International de la Croix-Rouge. Diss. Athens (Uppsala) 1949, Annexe Η,
tableaux statistiques.
55
πηνζεηήζεη απηφ ην ζχζηεκα.174 Απηφ φκσο ήηαλ ην φξην ηεο ππνρψξεζεο ηεο. ΢ε
ζέκαηα φπσο ε εθθφξησζε, ε απνζήθεπζε, ε άιεζε, ε παξαζθεπή , ε δηάζεζε θαη ν
θαζνξηζκφο ησλ εκεξήζησλ κεξίδσλ ζα είρε ηνλ απνθιεηζηηθφ έιεγρν κελ έρνληαο
θακία πξφζεζε λα ην κνηξαζηεί κε ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ.

Δίρε απνθαζηζζεί πσο νη πνζφηεηεο απφ ηνλ Καλαδά ζα κεηαθέξνληαλ ζηε

κνξθή ζηαξηνχ θαη φρη ζε αιεχξη γηαηί ππήξρε ν θίλδπλνο λα ράζεη ηε ζξεπηηθή αμία
ηνπ θαη ηηο αλαγθαίεο βηηακίλεο, γηα ηνλ ππνζηηηζκέλν πιεζπζκφ. Ζ «Δπηηξνπή» ζα
θαηνξζψζεη θαη ζα απνζπάζεη ηνλ έιεγρν, απφ ην Τπνπξγείν ησλ κχισλ «Αγίνπ
Γεσξγίνπ», φπνπ ζα κεηαθέξνληαλ ην ζηάξη θαη ζα αθνινπζνχζε ε δηαδηθαζία ηεο
άιεζεο. Δπεηδή ρξεζηκνπνηνχληαλ θαη απφ ηνπ θαηαθηεηέο, Γεξκαλνχο θαη Ηηαινχο
γηα ηηο δηθέο ηνπ αλάγθεο, ρξεζηκνπνηνχληαλ δηαθνξεηηθνί ρψξνη απνζήθεπζεο γηα λα
απνθεπρζνχλ ηπρφλ πξνβιήκαηα. Δπεηδή θξίζεθαλ αλεπαξθήο ρξεηάζηεθε λα
παξαρσξεζνχλ άιινη δχν κχινη. Ο ξφινο ησλ εηαηξηψλ, πνπ ήηαλ ηδηνθηήηεο ηνπο,
πεξηνξηδφηαλ ζηελ ηερληθή ζπλεξγαζία. Δηδηθφ πξνζσπηθφ, ησλ ηερληθψλ ππεξεζηψλ
ηεο «Δπηηξνπή», πνπ έθηαζε λα απνηειεί ηα εθαηφ άηνκα, επέβιεπε ηα ζηάδηα ηεο
εθθφξησζεο, ηνπ δπγίζκαηνο θαη ηεο άιεζεο, ψζηε λα απνθεπρζνχλ ηπρφλ
αηαζζαιίεο. Οη εξγάηεο ππφθεηλην ζε ζσκαηηθφ έιεγρν θαηά ηελ έμνδν ηνπο απφ ηνπο
εξγαζηαθνχο ρψξνπο.175

Αλέθππηε μαλά, φπσο είρε γίλεη κε ηα πξψηα θνξηία ηελ άλνημε, ην δήηεκα ηεο
απφδνζεο ηνπ αιεπξηνχ ζε ςσκί. Ύζηεξα απφ ζπδεηήζεηο απνθαζίζηεθε πσο ην
ςσκί έπξεπε λα έρεη φζν ην δπλαηφ κεγαιχηεξε πεξηεθηηθφηεηα ζε αιεχξη. Ζ λέα
«Δπηηξνπή» αμηνπνίεζε γηα ηε ρνξήγεζε ηνπ ην δίθηπν ησλ 700 πεξίπνπ αξηνπνηψλ
ηεο πξσηεχνπζαο πνπ είρε ρξεζηκνπνηήζεη θαη ε ΔΓΑΣ. Απηή ηε θνξά φκσο νη
ζηαζεξέο θαη απμεκέλεο αθίμεηο θνξηίσλ απφ ην εμσηεξηθφ είρε ελζηαιάμεη μαλά ην
«κηθξφβην» θαη ηνλ πεηξαζκφ ηνπ θέξδνπο ζηνπο αξηνπνηνχο γηα έλα εκπφξεπκα πνπ
ε κεηαπψιεζε ηνπ ζηε καχξε αγνξά εμαζθάιηδε εγγπεκέλα πςειά θέξδε.
Υξεηάζηεθε λα επαλαιεθζεί μαλά ή δνθηκαζία πνπ είρε πξαγκαηνπνηεζεί, ηελ
άλνημή, παξνπζία εθπξνζψπνπ ηνπ Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνχ, ηεο Αζηπλνκίαο θαη ηνπ
΢σκαηείνπ Αξηνπνηψλ. Ύζηεξα απφ αιιεπάιιειεο δνθηκέο ε απφδνζε νξίζζεθε γηα
θάζε 100 γξ. αιεπξηνχ ζηα 141, 3 γξ. ςσκηνχ. Παξά ηελ νξγή ηνπο νη αξηνπνηνί
αλαγθάζηεθαλ λα ελδψζνπλ. Δπηπιένλ ε Δπηηξνπή παξελέβε θαη ζηε δηαδηθαζία ηεο
δηαλνκήο ζηνπο θνχξλνπο. Τπάιιεινη επέβιεπαλ ηε δηαδηθαζία δπγίζκαηνο,
εθθφξησζεο θαη παξάδνζεο ζηνπο θνχξλνπο.

Σν Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ ήηαλ ππνρξεσκέλν λα παξαδίδεη θαηαιφγνπο ησλ

αξηνπνηψλ ζηελ Σερληθή Τπεξεζία ηεο «Δπηηξνπήο», φπνπ αλαγξαθφηαλ ε πνζφηεηα
ηνπ αιεπξηνχ πνπ έπξεπε λα παξαδνζεί. Δπηπιένλ θάζε κήλα ήηαλ ππνρξεσκέλν λα

174
« Δπεηδή νη πεξηζηάζεηο καο αλάγθαζαλ λα αξρίζνπκε ακέζσο ην έξγν καο ηεο
βνήζεηαο, δελ κπνξέζακε λα νξγαλψζνπκε δηθφ καο κεραληζκφ δηαλνκψλ. ΢ην
μεθίλεκα, έπξεπε λα ρηίζνπκε πάλσ ζε φ, ηη ππήξρε ήδε», βι. Παχινο Μσλ, φ. π, ζει.
36
175
W.O 204/8764, Greece –Relief Food Distribution by the Joint Relief Committee,
Chapter IV, June 12/43//Bengt Helger, φ. π, ζει. 265/ /Παχινο Μσλ, φ. π, ζει. 28- 29
56
αλαθέξεη ζηελ Δπηηξνπή ηηο αιιαγέο πνπ είραλ γίλεη ζηνλ θαηάινγν ησλ δηθαηνχρσλ
θάζε αξηνπνηείνπ. Ζ πνζφηεηα πνπ θξηλφηαλ σο πιενλάδνπζα παξαθξαηνχληαλ απφ
ηηο παξαδφζεηο ηνπ επφκελνπ κήλα. Δηδηθά ζπλεξγεία ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν
Δπηζηηηζκνχ είραλ επηθνξηηζζεί κε ην θαζήθνλ ηεο ηήξεζεο ησλ φξσλ πνπ
αθνξνχζαλ ηελ απφδνζε ησλ αιεχξσλ. Κάζε αξηνπνηφο πνπ ζα παξαβίαδε ηνπο
φξνπο ζα ζηειλφηαλ ζην δηθαζηήξην κε ηελ απεηιή ηεο πνηλήο θιεηζίκαηνο. Σέινο ή
κεξίδα γηα θάζε δηθαηνχρν νξίζηεθε ζηα 60 δξάκηα ςσκηνχ (192γξ). 176

΢ηελ «Δπηηξνπή» απέκελε λα δνζεί άιιε κία κάρε, ΢ηηο ζπδεηήζεηο ηνπ Paul
Mohn κε ηνπ εθπξνζψπνπο ηεο θαηνρηθήο θπβέξλεζεο θαη ησλ θαηαθηεηψλ
ηνλίζζεθε απφ ηνπο παξαπάλσ πσο έπξεπε λα εληζρπζνχλ θαη ηα «Λατθά ΢πζζίηηα»
πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ππφ ηελ αηγίδα ηεο ΚΔ΢, ζηελ πξσηεχνπζα. Σφζν νη Ηηαινί φζν
θαη νη Γεξκαλνί γηα πνιηηηθνχο ιφγνπο πίεδαλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Ζ
απειπηζκέλε εηζβνιή ησλ αλαπήξσλ πνιέκνπ ζην γξαθείν ηνπ πξψηνπ πξνέδξνπ ηεο
ΔΓΑΣ Αιέμαλδξνπ Εάλλα177 ζα έδηλε ηε ζέζε ηεο ζε καρεηηθέο δηαδειψζεηο ζηελ
πξσηεχνπζα, νξγαλσκέλεο απφ ην ΔΑΜ. Ήδε απφ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1942 ε 8ε
νινκέιεηα ηνπ Κ.Κ.Δ είρε απνθαζίζεη ηελ θιηκάθσζε ησλ θηλεηνπνηήζεσλ.178 Οη
δηακαξηπξίεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπ ζπλδηθάηνπ ησλ ΣΣΣ, ζηηο 14 Απξηιίνπ ζα
νδεγνχζαλ ζε επέθηαζε ησλ απεξγηαθψλ θηλεηνπνηήζεσλ ζε φινπο ηνπο θιάδνπο ησλ
δεκνζίσλ ππαιιήισλ κε έλα απφ ηα θεληξηθά ηνπο αηηήκαηα ηε ρνξήγεζε επηπιένλ
κεξίδσλ άξηνπ. Απφ ην θαινθαίξη παξαηεξείηαη θιηκάθσζε ησλ θηλεηνπνηήζεσλ179
κε απνθνξχθσκα ηελ πξψηε καδηθή απεξγία ζηελ πξσηεχνπζα ζηηο 7 ΢επηεκβξίνπ,
νξγαλσκέλε απφ ην Δ.Α.Μ, δει. ηε ζηηγκή ηεο άθημεο ησλ πξψησλ θνξηίσλ, ε νπνία
ζα επεθηαζεί ζε θιάδνπο φπσο ησλ ζηδεξνδξνκηθψλ, ηξνρηνδξνκηθψλ, εξγαηψλ ηεο
Οχιελ, αθφκε θαη ζε βηνκεραλίεο επηηαγκέλεο απφ ηνπο θαηαθηεηέο. Δλ νιίγνηο
επεξέαδε άκεζα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία κεραληζκψλ πνπ εμππεξεηνχζαλ ηηο

176
Ό.π, //Bengt Helger, φ. π, ζει. 274 -278//Παχινο Μψλ, φ. π, 30-32
177
« Σφηε παξέιαβα αγξίσο ηελ Δπηηξνπή ησλ αλαπήξσλ πνπ απαξηίδνληαλ σο επί ην
πιείζηνλ απφ Κνπκκνπληζηάο», βι, Αιέμλδξνο Εάλλαο, φ. π, ζει.30
178
΢ηελ 8ε νινκέιεηα ηνπ ΚΚΔ ηνλ Ηαλνπάξηνπ ηνπ 1942 , φηαλ ν ιηκφο βξηζθφηαλ
ζην απφγεην ηνπ είρε απνθαζηζζεί πσο «… ζηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή ην θιεηδί
νξγαλσηηθήο αλάπηπμεο ηνπ θφκκαηνο θαη ησλ ιατθψλ νξγαλψζεσλ βξίζθεηαη ζην
μεζήθσκα ηνπ νξγαλσκέλνπ ιατθνχ θηλήκαηνο, ζην πιάηεκα ησλ νηθνλνκηθψλ θαη
καδηθψλ αγψλσλ θαη ζην μεζήθσκα ηνπο ζε αλψηεξεο κνξθέο (καδηθήο) πάιεο», βι.
ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 1940-1945, ηφκνο 5νο, Αζήλα, ΢χγρξνλε Δπνρή, 1981, ζει.
67
179
«Οη ηαξαμίαη θαη ππνθηλεηαί ησλ ρζεζηλψλ ζθελψλ ειεζκφλεζαλ φηη ε Διιάο
απψιεζε έλα άζθνπνλ θαη αλφεηνλ αληεζληθφ πφιεκνλ, ηνλ νπνίνλ καηαίσο είρνλ
αγσληζζή λ΄απνηξέςσ… Παξά ηαχηα νη ηαξαμίαη αθνινπζνχληεο πξφγξακκα
δεκνζηεπζέλ εηο θνκκνπληζηηθάο πξνθεξχμεηο …πξνέβεζαλ εηο ηαο ζθελάο», βι.
ΤΓΗΑ/ΗΑΤΔ, Κεληξηθή Τπεξεζία, Ηδηαίηεξνλ Γξαθείνλ Πξσζππνπξγνχ, θάθ.4.4,
Τπνπξγείνλ Οηθνλνκηθψλ, Τπνπξγφο, 16 Ηνπιηνπ 1942
57
αλάγθεο ησλ θαηαθηεηψλ. Κεληξηθφ αίηεκα ηνπο ήηαλ ε αχμεζε ηεο κεξίδαο ςσκηνχ
ζηα 100 δξάκηα.180

Ζ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηα ζπζζίηηα ήηαλ ρανηηθή απφ θάζε άπνςε. ΢ηελ
πξσηεχνπζα ιεηηνπξγνχζαλ δηάθνξα ζπζζίηηα νξγαλσκέλα απφ δηάθνξνπο θνξείο.
Σα κεγαιχηεξα ήηαλ ηα «Λατθά ΢πζζίηηα» πνπ άλεθαλ ζηελ ΚΔ΢. Οη εγγεγξακκέλνη
μεπεξλνχζαλ ηηο 600.000 ρηιηάδεο. ΢ηα δε παηδηθά έθηαλαλ ζρεδφλ ηηο 300.000. ΢ε
απηά δελ ππνινγίδνληαλ ηα δηάθνξα θιαδηθά, επαγγεικαηηθά, βηνκεραληθά ή άιιεο
θαηεγνξίεο ζπζζίηηα πνπ είραλ νξγαλσζεί απφ θηιαλζξσπηθνχο θνξείο φπσο ε
ΔΟΥΑ. Οη δηπινεγγξαθέο ζε απηά απνηεινχζαλ ηνλ θαλφλα. Οη νηθνγέλεηεο
αλαγθάδνληαλ λα ζθνξπίζνπλ ζε δηάθνξα κήθε θαη πιάηε ψζηε λα εμνηθνλνκήζνπλ
έλα πηάην θαγεηφ εθηεζεηκέλεο ζηηο θαηξηθέο ζπλζήθεο ηνπ ρεηκψλα. Οπζηαζηηθά ηα
ζπζζίηηα εμππεξεηνχζαλ φιν ηνλ πιεζπζκφ ηεο Αζήλα είηε απηφο ήηαλ άλεξγνο είηε
θησρφο είηε πινχζηνο. ΢ην ηέινο απηφ πνπ πεξίκελε ην δηθαηνχρν ήηαλ
θαθνκαγεηξεκέλν πηάην ζνχπαο. Ο ίδηνο ν Paul Mohn ζα ραξαθηήξηδε ηα ζπζζίηηα σο
έλα «ηεξάζηην δεκφζην ζθάλδαιν».181

Αξρηθά ε επηηξνπή εμάξηεζε ηελ ππνζηήξημε ηεο πξνο ηα «Λατθά ΢πζζίηηα» κε

ηε ξηδηθή αλαδηνξγάλσζε ηνπο. Όια νη εζηίεο ζα έπξεπε λα θιείζνπλ. Θα γηλφηαλ
έιεγρνο ζηνπο θαηαιφγνπο, νη ρψξνη ζα αλαθαηλίδνληαλ, ν εμνπιηζκφο ζα
αλαλεσλφηαλ. Πάξα πνιιέο θαηαγγειίεο είραλ αθνπζηεί ελάληηα ζην πξνζσπηθφ ησλ
ζπζζηηίσλ φζσλ αθνξά θαηαρξήζεηο θαη εηδηθά γηα ηε ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηηο
νπξέο ησλ πεηλαζκέλσλ δηθαηνχρσλ. Οη θαηαγγειίεο απηέο ζα εμεηάδνληαλ θαη ην
πξνζσπηθφ ζα παξέκελε χζηεξα απφ αμηνιφγεζε. Απηή ε αλαθνίλσζε ζα
ππξνδνηνχζε αληηδξάζεηο απφ παληνχ, αθφκα θαη απφ ηνπο θαηαθηεηέο,. Σα βέιε
ηνπο ζηφρεπαλ ηνλ πξφεδξν ηεο «Δπηηξνπήο» Paul Mohn. Μέρξη θαη ε θαηεγνξία ηνπ
«ερζξφο ηνπ ιανχ» ζα εθηνμεπζεί ελαληίνλ ηνπ.182 Ζ απεηιή ηνπ πιεξεμνχζηνπ ηνπ
Ράηρ γηα δηάβεκα πξνο ηε ΢ηνθρφικε ζα αλαγθάζεη ηνλ Mohn λα θάλεη πίζσ απφ ηα
αξρηθά ζρέδηα ηνπ θαη λα εληζρχζεη ηα ζπζζίηηα κε 600 ηφλνπο πιηγνπξηνχ απφ
βξψκε, ππφ ηνλ φξν φκσο πσο ν αξηζκφο ησλ δηθαηνχρσλ ζα κεησλφηαλ θαη νη
ζπλζήθεο ζηα «Λατθά ΢πζζίηηα» ζα βειηηψλνληαλ.183

Ο επφκελνο «γχξνο» φκσο ζα άλεθε ζε απηφλ. Ήδε ην θαινθαίξη ε πξνεγνχκελε

«Δπηηξνπή» είρε πξαγκαηνπνηήζεη πεηξακαηηθά δχν πξφζζεηεο δηαλνκέο ηξνθίκσλ
κέζσ ησλ παληνπσιψλ. Καη νη δχν είραλ αθήζεη πνιχ θαιέο εληππψζεηο ζην θνηλφ.
Απηφ ην δίθηπν ζα ρξεζηκνπνηνχζε ν Mohn ζηε κάρε κε φινπ απηνχο πνπ επηδίσθαλ
ζηε ζπλέρηζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ζπζζηηίσλ. ΢ηηο αξρέο Ννεκβξίνπ απνθάζηζε λα
πξνβεί ζηε πξνθήξπμε «δεκνςεθίζκαηνο». Οη δηθαηνχρνη ζα απνθάζηδαλ νη ίδηνη γηα
ην πνπ θαη πσο ζέινπλ λα παξαιακβάλνπλ ηηο πξφζζεηεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ,

180
Γεκήηξεο Καινγηαλλίδεο, Σν ΔΘΝΙΚΟ ΔΡΓΑΣΙΚΟ ΑΠΔΛΔΤΘΔΡΧΣΙΚΟ
ΜΔΣΧΠΟ: Η δξάζε ηνπ ζηελ θαηερόκελε πξσηεύνπζα 1941-1944, αδεκνζίεπηε
δηπισκαηηθή εξγαζία, Αζήλα, Πάληεην Παλεπηζηήκην, 2014, ζει. 65-66.
181
Παχινο Μσλ, φ. π, ζει. 40
182
Ό. π, ζει. 40.
183
Bengt Helger, φ. π, ζει. 139
58
καγεηξεκέλεο απφ ηα ζπζζίηηα ή ζε μεξή κνξθή απφ ηνλ παληνπψιε. Σν
δεκνςήθηζκα πξνθεξχρηεθε κεηαμχ 13 θαη 17 Ννεκβξίνπ. Ζ γιψζζα ηεο
αλαθνίλσζεο ζην ηχπν ήηαλ ε απιή δεκνηηθή. Μαδί ππήξρε θαη ην «δφισκα» ηεο
δηαλνκήο 1 νθάο πιηγνπξηνχ, 100 γξ. αιεπξηνχ θαη 100 γξ. δπκαξηθψλ κε εκεξνκελία
δηάζεζεο απφ ηα κπαθάιηθα ηελ 20ε Ννεκβξίνπ. Ζ δηαδηθαζία ηνπ δεκνςεθίζκαηνο
ήηαλ ε εμήο. Απηνί πνπ ζα επηζπκνχζαλ λα παξαιακβάλνπλ ηηο πνζφηεηεο απφ ην
παληνπψιε δελ ζα έθαλαλ ηίπνηα. Όζνη πξνηηκνχζαλ ην ζχζηεκα ησλ «Λατθψλ
΢πζζηηίσλ» ζα έπξεπε λα πεξηκέλνπλ ζηηο νπξέο ησλ κπαθάιηθσλ θαη λα
ζπκπιεξψζνπλ ηξείο αηηήζεηο πσο ζα πξνηηκνχζαλ ην ζχζηεκα ησλ ζπζζηηίσλ.
Μφλν 19.735 επέιεμαλ ηε ρνξήγεζε ησλ επηπιένλ κεξίδσλ κέζσ ησλ ιατθψλ
ζπζζηηίσλ. Δπφκελν ήηαλ λα αθνπζηνχλ θαηαγγειίεο γηα εχλνηα ηεο «Δπηηξνπήο»
πξνο ηνπο κπαθάιεδεο. Δδηθά απφ ην πξνζσπηθφ ησλ ζπζζηηίσλ, ηελ ΔΟΥΑ, ην
Γήκαξρν Αζελαίσλ, δηάθνξα «θηιαλζξσπηθά» ζσκαηεία.184 Χο απνηέιεζκα απηψλ
ησλ αληηδξάζεσλ ε «Δπηηξνπή» ζα αλαγθαζηεί λα ην επαλαιάβεη. Όρη φκσο άκεζα
αιιά ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1943 φηαλ ε δηαλνκή κέζσ ηνπ λένπ ζπζηήκαηνο είρε
νκαινπνηεζεί. Σα λέα απνηειέζκαηα έδεημαλ αθφκε κεγαιχηεξν «ξεχκα» πξνο ηνπο
παληνπψιεο. Μφλν 5.911 είραλ ςεθίζεη ππέξ ησλ «Λατθψλ ΢πζζηηίσλ». Αθφκε θαη
ην πξνζσπηθφ ηνπο πξνηηκνχζε ην ζχζηεκα ησλ κπαθάιεδσλ.185

Ζ πφιε ρσξίζηεθε ζε 65 δηακεξίζκαηα. Γηα θάζε δηακέξηζκα νξίζζεθε έλαο

θεληξηθφο παληνπψιεο ν νπνίνο ζα παξαιάκβαλε ηα ηξφθηκα απφ ηελ «Δπηηξνπή» θαη

Υξ. Υξεζηίδεο, φ. π, ζει. 317

184

W.O/8764, φ. π, Functioning of Relief Distribution System, Chapter V/Παχινο

185

Μσλ, ζει. 43
59
60
ζηε ζπλέρεηα ζα ηα δηέλεηκε ζηνπο ππφινηπνπο παληνπψιεο ηνπ δηακεξίζκαηνο ηνπ,
αθνχ ηνπο ρνξεγνχληαλ απφδεημε παξαιαβήο ησλ πνζνηήησλ. Γηα θάζε είδνο
νξίζζεθε κία ηηκή πξνκήζεηαο. Οη ηειεπηαίνη παξαθξαηνχζαλ ηα δειηία ησλ
δηθαηνχρσλ. Με βάζεη απηά θαηάξηηδε ηνλ πίλαθα κε ηηο πνζφηεηεο πνπ ζα
παξαιάκβαλε. Απηφο ζηειλφηαλ ζηελ Γεληθή Δπηζεψξεζε ηεο «Δπηηξνπήο» φπνπ
ελέθξηλε ηε δηαηαθηηθή πξνο ηνλ παληνπψιε. ΢ηε ζπλέρεηα ν ηειεπηαίνο
πξνκεζεπφηαλ ηηο πνζφηεηεο απφ ηνλ θεληξηθφ παληνπψιε, αθνχ πξνζθφκηδε ηε
δηαηαθηηθή. Δηδηθά ζπλεξγεία ηεο Δπηηξνπήο έιεγραλ ηε δηαδηθαζία δηαλνκήο.
Δπηπιένλ ν παληνπψιεο χζηεξα απφ ην πέξαο ηεο ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα επηζηξέςεη
ζηελ επηηξνπή ηνπο ζάθνπο πνπ είρε παξαιάβεη.186

Ζ επφκελε παξέκβαζε ηεο Δπηηξνπήο, φζνλ αθνξά ηε βνήζεηα, αθνξνχζε ηα

παηδηθά ζπζζίηηα. Ο αξηζκφο ησλ παηδηψλ πνπ ζηηίδνληαλ ζε απηά, πξνζέγγηδε ηηο
250.000. Καη εδψ επηθξαηνχζε ή ίδηα θαηάζηαζε κε ηα ππφινηπα. Καη εδψ
εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο ηεο ςεθνθνξίαο. Μφλν 10.000 γνλείο ζέιεζαλ λα
παξακείλνπλ ζην ζχζηεκα ησλ ζπζζηηίσλ ηα παηδηά ηνπο. Όκσο εδψ νη πηέζεηο ήηαλ
πνιχ κεγάιεο απφ δηάθνξα θηιαλζξσπηθά ζσκαηεία. ΢ε ζχζθεςε πνπ έγηλε
απνθαζίζηεθε κία κεηαβαηηθή πεξίνδν ιεηηνπξγίαο ηνπο. Έπξεπε ν αξηζκφο ησλ
δηθαηνχρσλ λα πέζεη ζην κηζφ. Γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζα ίζρπαλ θνηλσληθά θαη
πγεηνλνκηθά θξηηήξηα, δει. άξξσζηα θαη εγθαηαιειεηκκέλα παηδηά. Ζ κνξθή
εμέηαζεο πνπ εθαξκφζηεθε ήηαλ απηή ηεο αλαινγία βάξνπο θαη χςνπο. Σα παηδηά ζα
είραλ θαη άιια πξνλφκηα, φπσο πξφζβαζε ζε ξνπρηζκφ. Δηδηθφ ηκήκα ειέγρνπ
ηδξχζεθε. Οη εζηίεο αλαθαηλίζζεθαλ. Ζ απφθαζε ελίζρπζεο ησλ παηδηθψλ ζπζζηηίσλ
απνηεινχζε κία εμαίξεζε φζνλ αθνξά ηελ πνιηηηθή ηεο ΔΓΒΔ. Έπξεπε λα
μαλαθεξδίζεη ην θχξνο πνπ είρε ράζεη ζε θάπνηνπο θχθινπο, ιφγσ ηεο ζηάζεο πξνο ηα
«Λατθά ΢πζζίηηα». Δπηπιένλ είρε ήδε κάζεη ηνπο ηδηαίηεξνπο δεζκνχο πνπ ίζρπαλ
ζηελ ειιεληθή νηθνγέλεηα. Παξά ηα πξνλφκηα πνπ παξείραλ κφλν 85.000 παηδηά
γξάθηεθαλ ζηα παηδηθά ζπζζίηηα. Ζ ειιεληθή νηθνγέλεηα πξνηηκνχζε ην παηδί ηεο λα
βξίζθεηαη ζπίηη.187

186
W.O 204/ 8764, φ. π, / Παχινο Μσλ, φ. π, ζει 45 -46.
187
Ό. π, ζει.49
61
2.8 Οργϊνωςη και ςτόχοι ςτην Επαρχύα

Ζ επαξρία ηελ πξνεγνχκελε ρξνληθή πεξίνδν είρε ιάβεη ην κηθξφηεξν κέξνο ηεο
εηζαγφκελεο αξσγήο. Οη ειάρηζηεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ είηε εηζήρζεζαλ απφ ηελ
Σνπξθία είηε επέηξεςαλ νη ΢χκκαρνη λα έξζνπλ έπξεπε λα θαηεπζπλζνχλ ζηελ Αζήλα
φπνπ νη αλάγθεο ήηαλ επηηαθηηθφηεξεο.

Παξά ηελ επηζηηηζηηθή βειηίσζε ιφγσ ηεο ζνδεηάο ηνπ θαινθαηξηνχ ηνπ 1942 ν
θίλδπλνο ηνπ ιηκνχ ηδίσο γηα ηνπο θαηνίθνπο ησλ πφιεσλ ήηαλ εκθαλήο. ΢ε κία
νηθνλνκία πνπ ν πιεζσξηζκφο θάιπαδε ε δξαρκή είρε απνθηήζεη πηα ξφιν
ζπκπιεξσκαηηθφ. Οη πξνκήζεηεο ηξνθίκσλ είραλ γίλεη κε ηε κέζνδν ηεο αληαιιαγήο.
Πιένλ ηα απνζέκαηα ησλ λνηθνθπξηψλ έηεηλαλ λα εμαληιεζνχλ θαη καδί θαη ηα είδε
πνπ είραλ λα αληαιιάμνπλ γηα λα απνθηήζνπλ θαηλνχξγηα. Μεγαιχηεξνο εκθαληδφηαλ
ν θίλδπλνο ζε πεξηνρέο φπσο ηα λεζηά, φπνπ ε αγξνηηθή παξαγσγή θαη ε δπλαηφηεηα
ηαμηδηνχ γηα απφθηεζε πξνκεζεηψλ ήηαλ αλχπαξθηε. Δπηπιένλ νη αδπλαηηζκέλνη, απφ
ηνλ ππνζηηηζκφ, νξγαληζκνί δε ζα άληεραλ έλα δεχηεξν ρεηκψλα ζαλ απηφ ηνπ 1941-
1942.188 Ζ επαξρία ήηαλ έλα θαδάλη πνπ έβξαδε κε έλαλ άηππν «εκθχιην» λα έρεη
μεζπάζεη κεηαμχ θνηλνηήησλ θαη αζηηθψλ θέληξσλ γηα ην πνηνο είρε επλνεζεί πην
πνιχ. Οη αξρηθέο αιιεινκελχζεηο είραλ δψζεη ηε ζέζε ηνπο ζε επηζέζεηο
αλαγθάδνληαο ηνπο θαηαθηεηέο λα επέκβνπλ. Ο θίλδπλνο καδηθήο εηζφδνπ
πξνζθχγσλ ζε κία Αζήλα πνπ ιάκβαλε ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο απφ ηηο εηζαγφκελεο
πνζφηεηεο ηξνθίκσλ ήηαλ νξαηφο. Οη δηαθνξέο έπξεπε απηή ηε θνξά λα
189
ακβιπλζνχλ. Παξάιιεια φκσο ζηνλ ίδην ρψξν ζα έθαλαλ ηελ εκθάληζε ηνπο θαη νη
πξψηεο αληαξηνκάδεο ηνπ ΔΛΑ΢ θαη ηνπ ΔΓΔ΢.

Ζ έθηαζε πνπ ζα δξαζηεξηνπνηνχληαλ ε λέα «Δπηηξνπή» πεξηειάκβαλε

ζεσξεηηθά έλα πιεζπζκφ 6.500.000 θαηνίθσλ. ΢ε απηή δελ πεξηιακβάλνληαλ
πεξηνρέο φπσο ηα Ηφληα Νεζηά θαη ε πεξηνρή δπηηθά ηνπ ΢ηξπκφλα, δει. ηελ Αλ.
Μαθεδνλία θαη ηε Γπη. Θξάθε. Πεξηνρέο πνπ πξννξίδνληαλ γηα πξνζάξηεζε απφ
ηνπο Ηηαινχο θαη ηνπο Βνχιγαξνπο αληίζηνηρα. ΢ηα Ηφληα λεζηά νη Ηηαινί είραλ
μεθηλήζεη ήδε δηαδηθαζίεο πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο ελζσκάησζεο.190 Γηα ηελ
ππφινηπε Μαθεδνλία, ηελ επζχλε ηξνθνδνζίαο είρε αλαιάβεη αξρηθά ε Απηφλνκε
188
« Ζ νηθνλνκηθή δπλαηφηεο δηα ηελ πξνκήζεηαλ εθ ηεο ειεπζέξαο αγνξάο, θαη ηνλ
ζρεκαηηζκφλ απνζεκάησλ δηά ηνλ επεξρφκελνλ ρεηκψλαλ, είρελ εθκεδεληζζή, ησλ
πεξηζζνηέξσλ ησλ θαηνίθσλ επξεζέλησλ εηο ηελ αλάγθελ λα εθπνηήζνπλ
πξνεγνπκέλσο πάλ εθπνηήζηκνλ είδνο πξνο εμνηθνλφκεζηλ νιίγεο ηξνθήο», βι.
Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ. 7, Έθζεζηο Πεπξαγκέλσλ ηεο Γηεπζύλζεσο Τπεξεζηώλ
Δπαξρηώλ ηεο Δπηηξνπήο Γηαρεηξίζεσο. Από 1ε ΢επηεκβξίνπ 1942 κέρξη 31 Απγνύζηνπ
1943.
189
Ό. π, θάθ. 3, Τπόκλεκα πξνο ηελ Δπηηξνπήλ Γηαρεηξίζεσο Σξνθίκσλ Γηεζλνύο
Δξπζξνύ ΢ηαπξνύ. Δλίζρπζηο Δπαξρηώλ Αλαιόγνο πξνο ηελ Πξσηεύνπζαλ.
190
Davide Rodogno, Fascism's European Empire: Italian Occupation during the
Second World War, Cambridge, 2006, p. 124-125
62
Τπεξεζία Δπηζηηηζκνχ Μαθεδνλίαο, κία ππεξεζία αληίζηνηρε κε ην «Τπνπξγείν
Δπηζηηηζκνχ».191

Ο πιεζπζκφο ηεο Δπαξρίαο ηνπ νπνίνπ ζα ηθαλνπνηνχζε ηηο αλάγθεο έθηαλε ηα

5.000.000. Έπξεπε λα απνθαζηζζεί πφζνη απφ απηνχο θαη κε πνηα θξηηήξηα ζα ήηαλ νη
εληζρπηαίνη H «Δπηηξνπή» θαη εδψ ζα αμηνπνηνχζε ην κεραληζκφ, ηηο δνκέο θαη ηα
ζρέδηα πνπ είρε εηνηκάζεη ε ΔΓΑΣ. Ζ επηινγή ησλ δηθαηνχρσλ έγηλε μαλά κε βάζε
ην θξηηήξην ηνπ παξαγσγνχ κε παξαγσγνχ θαζψο θαη ηε γεηηλίαζε κε ηηο δψλεο
παξαγσγήο. Όκσο απηή ηε θνξά έγηλαλ αξθεηέο βειηηψζεηο θαη ηξνπνπνηήζεηο.
Λήθζεθε ππφςε ε επνρηθφηεηα ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο, ην κέγεζνο ηνπ θιήξνπ
ηνπ δηθαηνχρνπ, ε κνλνθαιιηέξγεηα νπνξσθφξσλ δέληξσλ, νη πηζαλέο θαηαζηξνθέο
ζηελ παξαγσγή ιφγσ ησλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ θαζψο θαη ηα πνζνζηά αλεξγίαο ζηηο
πφιεηο.192 Δηδηθή κέξηκλα πάξζεθε θαη πάιη γηα ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο φπσο γηα
ηνπο θπιαθηζκέλνπο, ηνπ πνιηηηθνχο θξαηνχκελνπο, ηα κνλαζηήξηα, θαη ηνπο
εξγαδφκελνπο ζηα ιηγληησξπρεία θαη ηηο επηρείξεζεο θνηλήο σθειείαο, ε νκαιή
ιεηηνπξγία ησλ νπνίσλ ελδηέθεξε θαη ηνπο θαηαθηεηέο. Ζ αξρηθή πξφβιεςε γηα ηνλ
αξηζκφ ησλ δηθαηνχρσλ έθηαλε ηνπο 1.650.054.193

Απφ ηε Γηεχζπλζε Τπεξεζίαο Δπαξρηψλ ζα θαηαξηηδφηαλ έλα πξφγξακκα

απνζηνιψλ ηξνθίκσλ αλά πεξηνρή βαζηζκέλν πάλσ ζην Γεληθφ Δηήζην Πξφγξακκα.
Γηαηαθηηθέο εθδίδνληαλ πξνο ηελ Αγξνηηθή ηξάπεδα ηεο νπνίαο ην δίθηπν ζηελ
επαξρία θαη πάιη ζα αμηνπνηνχληαλ. Σα ηξφθηκα ζα ζηέιλνληαλ θαη ζα
απνζεθεχνληαλ ζε ρψξνπο ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο. Ζ Γηεχζπλζε Δπαξρηψλ ζα
ηειεγξαθνχζε ζηελ αξκφδηα λνκαξρηαθή επηηξνπή γηα ηελ επηθείκελε απνζηνιή, ηηο
πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ είραλ εγθξηζεί θαζψο θαη νδεγίεο γηα ηε δηάζεζε ηνπο . Δθεί
ζα ηα παξαιάκβαλε εμνπζηνδνηεκέλνο αληηπξφζσπνο ηεο ΚΔΓΔ΢. Γηα ηηο πεξηνρέο
φπνπ δελ ππήξρε δελ ππήξρε ππνθαηάζηεκα ηεο Αγξνηηθήο, αληηπξφζσπνο ηεο
ΚΔΓΔ΢ ζα παξαιάκβαλε ηα ηξφθηκα απφ ηηο απνζήθεο ηνπ Πεηξαηά, βάζεη
πξσηνθφιινπ δπγίζεσο, κε πξννξηζκφ ηνλ ηφπν δηαλνκήο.194

Πξηλ μεθηλήζεη ε επηρείξεζε ήδε είραλ ζρεκαηηζηεί ζηηο επαξρίεο 1.000 ΣΔΓΔ΢
θαη 35 ΚΔΓΔ΢ αληίζηνηρα. Σν θξηηήξην ηεο ζχλζεζε ηνπο δε ζα άιιαδε. Καη πάιη ηα
κέιε ζα πξνέξρνληαλ απφ ηηο ηνπηθέο ειίη, παξά ηηο θαηεγνξίεο πνπ είραλ αθνπζηεί
ηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν. Θα ήηαλ νη Μεηξνπνιίηεο, νη πξψελ λνκάξρεο, δηεπζπληέο
ηξαπεδψλ, αλψηεξνη δεκφζηνη ππάιιεινη, κε ηελ πξνζνρή απηή ηε θνξά πσο δε ζα
ζπκκεηείραλ άλζξσπνη πνπ ζα πξνζπαζνχζαλ λα εθκεηαιιεπζνχλ ηελ αξσγή πξνο
φθεινο ηεο πξνζσπηθήο κεηαπνιεκηθήο πνιηηηθήο ηνπο θαξηέξαο. Μεγάιν πξφβιεκα

191
΢χκθσλα κε ηνλ ηδξπηηθφ ηεο λφκν ζθνπφο ηεο ήηαλ ν ζπληνληζκφο θαη ε ξχζκηζε
ησλ επηζηηηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζην ρψξν ηεο Μαθεδνλίαο, βι. Καηεξίλα
Παπαδνπνχινπ, Δπηζηηηζηηθή πνιηηηθή θαη επηζηηηζκφο Θεζζαινλίθεο θαηά ηελ
Καηνρή ζην: Η.Μ.Υ.Α, Μαθεδνλία θαη Θξάθε, 1941 -1944. Καηνρή – Αληίζηαζε –
Απειεπζέξσζε, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki, 1998, ζει. 157- 158
192
Bengt Helger, φ. π, ζει. 321- 324.
193
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π, θάθ. 7
194
Ό. π,
63
γηα ηελ επηηξνπή απνηεινχζαλ νη θαηά ηφπνπο δηνξηζκέλεο απφ ην θξάηνο δηνηθήζεηο
ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο, ησλ νπνίσλ νη δηεπζπληέο ήηαλ εμαξηεκέλνη απφ ηα ηνπηθά
δίθηπα εμνπζίαο.195 ΢ηηο δε ηνπηθέο επηηξνπέο ησλ ρσξηψλ ηα κέιε ζα ήηαλ θαη πάιη ν
πξφεδξνο, ν δάζθαινο θαη ν παππάο. Δλ νιίγνηο ζηειερψλνληαλ απφ αλζξψπνπο πνπ
γλψξηδαλ ηηο πνιηηηθέο, νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε λνκνχ. Όζν
αθνξά ηε ζπκκεηνρή ζηηο ΚΔΓΔ΢ αηφκσλ πνπ ζπλδένληαλ κε αληηζηαζηαθέο
νξγαλψζεηο, φπσο ην ΔΑΜ πνπ ζα κεηεμειηζζφηαλ ζηε κεγαιχηεξε, ε «Δπηηξνπή
Γηαρείξηζεο» δελ είρε θαηαξράο αληίξξεζε. Ζ πξνυπφζεζε γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζα
ήηαλ ε αθεξαηφηεηα ηνπ ραξαθηήξα ηνπο θαη ε ακεξνιεςία ηνπο φζνλ αθνξά ηελ
παξνρή ηξνθίκσλ ζηνλ πιεζπζκφ.

Οη ΚΔΓΔ΢ ζα ήηαλ θαη πάιη ππεχζπλεο γηα ηε ζχληαμε ησλ θαηαιφγσλ ησλ
δηθαηνχρσλ. Με ηελ άθημε ησλ πνζνηήησλ ήηαλ ππνρξεσκέλεο λα θαηαρσξήζνπλ ηα
νλφκαηα ησλ δηθαηνχρσλ θαη ηηο αλάινγεο πνζφηεηεο ζηα βηβιία ησλ πξαθηηθψλ. Ζ
δηαλνκή, ζηηο πφιεηο πξαγκαηνπνηνχληαλ, κε ηνλ ίδην ηξφπν φπσο θαη ζηελ
πξσηεχνπζα, δήι. κε ην δειηίν κέζσ ελφο δηθηχνπ αξηνπνηείσλ θαη παληνπσιείσλ. Ο
δηθαηνχρνο εκθαληδφηαλ κε ηε δηαηαθηηθή ηνπ θαη έπαηξλε ηα άιεπξα αθνχ θαηέβαιε
κία κηθξή ζπκκεηνρή. ΢ηα δε ρσξία ζπληάζζνληαλ θαη πάιη νλνκαζηηθνί θαηάινγνη
θαη ην φλνκα ηνπ δηθαηνχρνπ αλαθνηλσλφηαλ είηε ζηελ ιεηηνπξγηά ηεο εθθιεζίαο ή
ζηε πιαηεία ηνπ ρσξηνχ. Ο δηθαηνχρνο αθνχ ππέγξαθε ηνλ θαηάινγν, παξαιάκβαλε
ηα ηξφθηκα αθνχ θαηέβαιε ην αληίηηκν.196

Καηά ηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν ε νξγή ησλ θαηνίθσλ ηεο ππαίζξνπ είρε ζηξαθεί
ζηελ πξσηεχνπζα επεηδή δελ είρα εληζρπζεί ηα αληίζηνηρα ζπζζίηηα ησλ πφιεσλ ηεο
Δπαξρίαο. Απηή ηε θνξά ιήθζεθε κέξηκλα ψζηε λα εληζρπζνχλ θαη απηά.
Δληζρχζεθαλ νη «Δζηίεο Λατθψλ ΢πζζηηίσλ». ΢ηα ρσξηά απνθαζίζζεθε λα κελ
ιεηηνπξγήζνπλ ζπζζίηηα, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο, γηα λα κελ δεκηνπξγεζεί ζηξαηηά
«αξγφζρνισλ». Σα ηξφθηκα πνπ ρνξεγήζεθαλ ήηαλ φζπξηα, καθαξφληα, πιηγνχξη.
Δπίζεο εληζρχζεθαλ κε άιεπξα νη Φπιαθέο θαζψο θαη ηα ζηξαηφπεδα ζπγθέληξσζεο.
197
. ΢πλνιηθά 240.000 άλζξσπνη εληζρχζεθαλ κέζσ ησλ ζπζζηηίσλ. Οη πεξηθέξεηεο
πνπ ιεηηνχξγεζαλ απηά, ηνπιάρηζηνλ γηα ηελ πξψηε πεξίνδν, ήηαλ ηεο
Αηηηθνβνησηίαο ηεο ΢ηεξεάο Διιάδαο, ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη ηεο Θεζζαιίαο.198

Οξγαλσηηθά ηνπο επφκελνπο κήλεο ζα ππήξρε κία ηεξάζηηα αχμεζε ησλ ηνπηθψλ
επηηξνπψλ. Μέρξη ην ΢επηέκβξε ηνπ 1943 ν αξηζκφο ηνπο ζα έθηαλε ηηο 3487.199
Δπηπιένλ νη αλάγθεο λα δηνρεηεπζνχλ φιν θαη κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο αιεχξσλ
επίηαζζε αιιαγέο θαη ηξνπνπνηήζεηο ζηελ αξρηθή δνκή ηεο ππεξεζίαο ηεο Δπηηξνπήο
πνπ ήηαλ ππεχζπλε γηα ηηο δηαλνκέο ζηελ Δπαξρία. Νέα ηκήκαηα θαη γξαθεία ζα

195
Παχινο Μσλ, φ. π, ζει. 104
196
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π,
197
Ό. π,
198
Ό. π, «Τπεξεζίαη Δπαξρηώλ, Πίλαμ εκθαίλνλ ηνλ αξηζκόλ ησλ ζπκκεηαζρόλησλ εηο
ηα Λατθά ΢πζζίηηα ησλ Δπαξρηώλ, ηνλ αξηζκόλ ησλ θξαηνπκέλσλ εηο Φπιαθάο θαη
΢ηξαηόπεδα ΢πγθεληξώζεσο θαηά ην έηνο 1942 -1943 (κεληαίνο κέζνο όξνο)».
199
Ό. π,
64
ηδξχνληαλ. Μέρξη ην ΢επηέκβξε ηνπ 1943 ζα είρε ιάβεη ηελ θάησζη κνξθή: 1)
Γηεπζπληήο, 2) Αλαπιεξσηήο Γηεπζπληήο, 3) Σκήκα Γξακκαηείαο κε α) γξαθείν
Γηεπζπληνχ θαη Δπηηξνπή Διιεηκκάησλ, β) Γξαθείν. ΢πληνληζκνχ θαη
Γηεθπεξαηψζεσο, γ) Τπεξεζία Μεηαθξάζεσλ, δ) Γαθηπινγξάθνη Διιεληθήο θαη
Γαιιηθήο, ε) Κιεηήξεο, 4) Σκήκα Διέγρνπ, 5) Σκήκα Δπηζεσξήζεσο, 6) Σκήκα Α΄(
΢ηεξεάο Διιάδνο), Σκήκα Β΄ ( Πεινπνλλήζνπ Κπθιάδσλ), Σκήκα Γ’ (
Αηηηθνβνησηίαο), 9) Ηδηαίηεξε Τπεξεζία Οπδέηεξνπ Αληηπξνζψπνπ.200

Παξά φκσο απηή ηελ νξγαλσηηθή αλάπηπμε αξθεηνί αληηθεηκεληθνί παξάγνληεο

πνπ δελ είραλ ζηαζκηζηεί αξρηθά απφ ηα κέιε ηεο «Δπηηξνπήο» ζα παίμνπλ
απνθαζηζηηθφ ξφιν γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ αξρηθνχ ζρεδίνπ επηζηηηζκνχ θαη ηελ
επέθηαζε ηνπ ζηελ ειιεληθή επαξρία.

200
Ό. π, «Οξγάλσζηο Τπεξεζηώλ Δπαξρηώλ»
65
2.9 Δυςχϋρειεσ και εμπόδια

Έλα απφ ηα πξψηα ζέκαηα πνπ απαζρφιεζαλ ηελ «Δπηηξνπή» ήηαλ ε εμεχξεζε
ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ κε ηα νπνία ζα δηνρεηεχνληαλ νη πνζφηεηεο αιεχξσλ θαη
ινηπψλ ηξνθίκσλ. Σα πιένλ ελδεδεηγκέλα ήηαλ, ν ζηδεξφδξνκνο, ηα απηνθίλεηα θαη
ηα πισηά κέζα, βελδηλφπινηα θαη θαΐθηα.

Σν πιένλ αζθαιέο θαη γξήγνξν κέζν γηα λα ζηαινχλ νη πνζφηεηεο ζηελ Δπαξρία,
ζε κία ρψξα κε αλχπαξθην νδηθφ δίθηπν, φπσο ε Διιάδα, ήηαλ γηα ηελ Δπηηξνπή ν
ζηδεξφδξνκνο. Σν πξφβιεκα φκσο ήηαλ πσο βξηζθφηαλ ππφ ηνλ έιεγρν ησλ
θαηαθηεηψλ. Παξά ηελ «πξφζεζε» ηνπο λα ζπκβάιινπλ ζην έξγν πξνηεξαηφηεηα είρε
ε ηθαλνπνίεζε ησλ ζηξαηησηηθψλ ηνπο αλαγθψλ.201 Πξφζζεηα πξνβιήκαηα
δεκηνπξγνχζε ε δηαθνπή ιεηηνπξγία ηνπ ζηδεξνδξφκνπ απφ ηηο δνιηνθζνξέο ηνπ
Δ.Λ.Α.΢. ΢ηε δηάζεζε ηεο ε «Δπηηξνπή» είρε κφλν πέληε θακηφληα κε απνηέιεζκα λα
πξνζθχγεη ζηε κίζζσζε ηδησηηθψλ. Οη ππέξνγθεο ακνηβέο φκσο πνπ δεηνχζαλ νη
ηδηνθηήηεο απνηεινχζαλ έλα πξφβιεκα. Δλ κέξεη ιχζεθε κε ηε κίζζσζε θνξηεγψλ
πνπ κεηέθεξαλ εθφδηα απφ ηελ επαξρία ζηελ Πξσηεχνπζα. Αιιά θαη πάιη ηα
πεξηζζφηεξα απφ απηά ήηαλ ζε θαθή θαηάζηαζε ιφγνπ ηνπ άζιηνπ νδηθνχ δηθηχνπ.
Πξφζζεην πξφβιεκα απνηεινχζε ε έιιεηςε βελδίλεο. Δλαιιαθηηθή ιχζε πξφζθεξαλ
ηα πισηά κέζα κε ηα νπνία, πέξα απφ ηα λεζηά φπνπ ππήξρε επηηαθηηθή αλάγθε, ζα
κπνξνχζαλ λα εθνδηαζηνχλ θαη πεξηνρέο φπσο ε Ήπεηξνο, ε Δχβνηα θαη νη
λνηηναλαηνιηθέο πεξηνρέο ηεο Πεινπνλλήζνπ, νη νπνίεο δε ζπλδένληαλ νχηε νδηθά
νχηε ζηδεξνδξνκηθά κε ηελ Αζήλα. Όκσο ην πξφβιεκα ήηαλ πσο αξθεηά ήηαλ
επηηαγκέλα απφ ηνπο θαηαθηεηέο θαη ηα ειάρηζηα δηαζέζηκα, ηδίσο ηα βελδηλφπινηα,
ήηαλ κηθξήο ρσξεηηθφηεηαο. Δπηπιένλ ε «Δπηηξνπή» γηα θάζε ζαιάζζηα κεηαθνξά
έπξεπε λα ελεκεξψλεη εηδηθφ γξαθείν ζηνλ Πεηξαηά, ην νπνίν δηεχζπλαλ Ηηαινί θαη
Γεξκαλνί.202

Σα πξνβιήκαηα φκσο δε ζα πεξηνξηζηνχλ κφλν ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ. Θα

επεθηαζνχλ θαη ζε κία άιιε ζεηξά δσηηθψλ παξακέηξσλ γηα ηελ επηηπρία ηνπ
ζρεδίνπ. Σα θχξηα πξνβιήκαηα πξφεθπςαλ απφ ην γεγνλφο πσο νη Ηηαινί αξλνχληαλ
λα απνδερζνχλ ηελ θπξηφηεηα ηεο «Δπηηξνπήο» φζνλ αθνξά ηε δηαλνκή ησλ
εηζαγφκελσλ ηξνθίκσλ. Πίζηεπαλ πσο απηφ ην έξγν άλεθε ζηελ «Δπηηξνπή Τςειήο
Γηεχζπλζεο» φπνπ πιεηνςεθνχζαλ απηνί κε ηνπο Γεξκαλνχο θαη ηνπο Έιιελεο
αληηπξνζψπνπο ησλ αληίζηνηρσλ Δξπζξψλ ΢ηαπξψλ. Ήδε απφ ηηο πξψηεο επαθέο ηνπ
Mohn κε ηα κέιε ηεο «Δπηηξνπήο Τςειήο Γηεχζπλζεο», ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη
αληηπξφζσπνη ησλ θαηαθηεηψλ, έγηλε πξνζπάζεηα λα «πξνζεηαηξηζζεί» ε «Δπηηξνπή
Βνεζεκάησλ». Ζ «Δπηξνπή Τςειήο Γηέπζπλζεο» είρε δειψζεη ηελ «πξφζεζε» λα
εγθξίλεη πξψηα απηή ηηο απνθάζεηο ηεο «Δπηηξνπήο Γηαλνκψλ» πξηλ αθφκα απηέο
εθαξκνζζνχλ. Ο Mohn μεθαζάξηζε πσο ε κφλε ππεχζπλε γηα ηελ εθαξκνγή ηεο

Αξρείν Νίθνπ Γέα. Φάθ. 7, φ.π,

201

W.O 204/8764, φ. π, Chapter IV /Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π/ Παχινο Μσλ, φ. π, ζει.

202

51-52
66
ζπκθσλίαο πνπ είραλ ππνγξάςεη νη εκπφιεκνη ήηαλ ε ζνπεδηθή θπβέξλεζε. Με απηφ
ηνλ ηξφπν μεθαζάξηδε ην δήηεκα ηεο αλεμαξηεζία ηεο «Δπηηξνπήο» απφ ηνπο
θαηαθηεηέο. Όκσο δε ζα εξρφηαλ ζε νιηθή ξήμε καδί ηνπο γηα είρε αλάγθε θαη ηε
ζπλεξγαζία ηνπο γηα ηελ επφδσζε ηεο επηρείξεζεο.203

Σν επφκελν πξφβιεκα ήηαλ ζε πνηεο πεξηνρέο ζα επέηξεπαλ νη θαηαθηεηέο λα

απνζηαινχλ ηξφθηκα. Με ηελ εμαίξεζε ησλ Ηνλίσλ Νήζσλ θαη ηελ Αλαηνιηθή
Μαθεδνλία θαη Θξάθε, ζθνπφο ηεο επηηξνπήο ήηαλ δξαζηεξηνπνηεζεί ζε νιφθιεξε
ηελ ππφινηπε ειιεληθή επηθξάηεηα. Οη Ηηαινί ,ζηνλ έιεγρν ησλ νπνίσλ βξηζθφηαλ ην
κεγαιχηεξν ηκήκα ηεο ρψξαο, είραλ ελεκεξψζεη, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ
δηαπξαγκαηεχζεσλ, πσο δελ ζα είραλ θαλέλα πξφβιεκα ε αξσγή λα δηνρεηεχεη ζηελ
ππφινηπε Ζπεηξσηηθή Διιάδα θαη ηελ Πεινπφλλεζν. Σν πξφβιεκα φκσο ήηαλ πνηέο
πεξηθέξεηεο θαη λνκνχο ελλννχζαλ κε ηνλ φξν «Ζπεηξσηηθή». Απηέο ήηαλ κφλν νη
λνκνί Αηηηθνβνησηίαο, ε Αηησιναθαξλαλία θαη ε Φζηψηηδα κε ηε Φσθίδα.204

Μεγάιν πξφβιεκα απνηεινχζαλ ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαη νη Κπθιάδεο, ηα νπνία

είραλ δνθηκαζηεί ηδηαίηεξα απφ ην ιηκφ ιφγσ ησλ πεξηνξηζκέλσλ πφξσλ ηνπο. Οη
πξψηεο παξαδφζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ρσξίο ηηαιηθή άδεηα. Οη αληηδξάζεηο ήηαλ
άκεζεο. Οη Κπθιάδεο ππάγνληαλ δηνηθεηηθά ζην Possidemento, δει. ηα Γσδεθάλεζα
θαη φρη ζηελ Ζπεηξσηηθή Διιάδα. Οη Ηηαιηθέο αξρέο είραλ αλαπηχμεη ην πξνεγνχκελν
δηάζηεκα ηε δηθή ηνπο ππεξεζία αξσγήο ηελ Assistenza Civile θαη έβιεπαλ
αληαγσληζηηθά ηε ζνπεδηθή παξνπζία. Οη φπνηεο πξνζπάζεηεο έγηλαλ γηα ηνλ
αλεθνδηαζκφ απφ ηελ ΔΓΒΔ θαηέιεμαλ ζην θελφ. Οη ηειεπηαίεο παξαδφζεηο έγηλαλ
ην Γεθέκβξε ηνπ 1942. ΢πλνιηθά απφ ηηο πξνβιεθζείζεο αξρηθέο πνζφηεηεο ησλ
2.494.425 νθάδσλ (3.193 ηφλσλ) αιεχξσλ απνζηάιζεθαλ κφλν 489.717 νθάδεο
(627). 205 Ζ Ηηαιηθή πιεπξά είρε δειψζεη πσο ε ίδηα ζα αλαιάκβαλε ηνλ αλεθνδηαζκφ
ησλ Κπθιάδσλ.206

Ζ ζχλδεζε ηεο ηξνθνδνζίαο ησλ Κπθιάδσλ κε ηελ ΔΓΒΔ νπζηαζηηθά ζήκαηλε

γηα ηελ Ηηαιηθή πιεπξά απφξξηςε ηεο πνιηηηθήο ηνπ distacco (απνρσξηζκφο) θαη
έκκεζε παξαδνρή ηεο αδπλακίαο λα δηνηθεζεί ε ελ ιφγσ πεξηθέξεηα απφ ηηο ηηαιηθέο
αξρέο ησλ Γσδεθαλήζσλ.207 Κάπνηεο ηειεπηαίεο πξνζπάζεηεο ηνπ ζνπεδνχ πξέζβε
Allard γηα αλεθνδηαζκφ ησλ Κπθιάδσλ κε κηθξφ ζνπεδηθφ αηκφπινην, πνπ
ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ Κξήηε, δε ζα ηειεζθνξνχζαλ.208 Οη γεξκαλνί δελ ήηαλ
αληίζεηνη ζηνλ αλεθνδηαζκφ ησλ Κπθιάδσλ ππφ ηνλ φξν φκσο πσο ζα

203
Οη Ηηαινί πξνζθφκηζαλ έλα έγγξαθν ζηηο ζπδεηήζεηο γηα λα ππνζηεξίμνπλ απηή
ηνπο ηε ζέζε, ην νπνίν ην νλφκαδαλ «΢πκθσλίεο ηηο Γελεχεο» επεηδή πξνεξρφηαλ,
ζχκθσλα κε απηνχο απφ ην Γ.Κ.Δ.΢, βι. Παχινο Μσλ, φ. π ζει. 85 -86.
204
Bengt Helger, φ. π, ζει. 130
205
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π,
206
Ό. π, απνζηνιή Α, θάθ. 12, αξίζ. εγγξ. 217, Οπάζηγθησλ 23 Μαξηίνπ 1943.
207
Sheila Lecoeur, Σν λεζί ηνπ Μνπζνιίλη. Φαζηζκόο θαη ηηαιηθή θαηνρή ζηε ΢ύξν,
Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, 2013, ζει. 65 -68, 169- 175.
208
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θάθ. 3, αξίζ. εγγξ. 126,
Άγθπξα, 10/7/43
67
ρξεζηκνπνηνχληαλ θαΐθηα. Οχηε θαη απηφ έγηλε εθηθηφ ιφγσ ηεο δηαθσλίαο ησλ
ζπκκάρσλ. Ζ «Δπηηξνπή» ζα πιεξνθνξνχληαλ απφ ηε ΢νπεδηθή Κπβέξλεζε πσο ε
αγγιηθή θπβέξλεζε ήηαλ αληίζεηε κε ηε ρξήζε θατθηψλ γηα ζηξαηησηηθνχο ιφγνπο θαη
ζα πξνηηκνχζε έλα κεγάιν πινίν.209 Όια απηά ζα νδεγήζνπλ ζε αδηέμνδν ηελ φιε
επηρείξεζε.

Όζνλ αθνξά ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ νχηε θαη εθεί ήηαλ εθηθηφο ν άκεζνο
αλεθνδηαζκφο ηνπο. Οη Γεξκαλνί αληέδξαζαλ ζηελ έληαμε ησλ λεζηψλ ζην ζρέδην
επηζηηηζκνχ.210 ΢ηε ΢κχξλε είρε ήδε δεκηνπξγεζεί έλα απφζεκα ζίηνπ πξννξηζκέλν
γηα ηα λεζηά. Απηφ πνπ θνβνχληαλ νη Γεξκαλνί ήηαλ πσο ε ρξήζε ελφο κεγάινπ
πινίνπ, ζα απνθάιππηε ζηνπο Βξεηαλνχο ηηο θηλήζεηο ησλ πινίσλ ηνπο ζην Αηγαίν.
Βξέζεθε ε ελδηάκεζε ιχζε ηεο εθθφξησζεο ζην ιηκάλη ηεο ΢κχξλεο ελφο ζνπεδηθνχ
πινίνπ θαη απφ εθεί νη πνζφηεηεο ζα δηνρεηεχνληαλ ζηα λεζηά κε ηε ρξήζε
θατθηψλ.211

Σα πξάγκαηα φκσο δελ ήηαλ θαιά νχηε ζηελ Ήπεηξν, κία πεξηθέξεηα πνπ θησρή
ζε πφξνπο άκεζα εμαξηεκέλε απφ ηηο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ θαη κε αλχπαξθην ζρεδφλ
δίθηπν ζπγθνηλσληψλ. Έλα επηπιένλ πξφβιεκα απνηεινχζε ε κεγάιε απφζηαζε πνπ
ηε ρψξηδε απφ ηελ Αζήλα. Οη Ηηαινί ζηηο ζπδεηήζεηο κε ην ΢νπεδφ επηηεηξακκέλν
«έδεημαλ», αξρηθά ην ελδηαθέξνλ λα αλαιάβνπλ νη ίδηνη ηνλ επηζηηηζκφ ηεο. Ζ
«Δπηηξνπή» ακθέβαιιε γηα ηηο δπλαηφηεηεο αιιά θαη ηηο εηιηθξηλέο πξνζέζεηο ησλ
Ηηαιψλ λα αλεθνδηάζνπλ ηελ ελ ιφγσ πεξηθέξεηα. Οη άλζξσπνη ηεο γλψξηδαλ πσο νη
Ηηαινί είραλ θάπνηεο πνιηηηθέο αληδέληεο άκεζα ζπλδεδεκέλεο κε ηελ ππνζηήξημε
ηνπο πξνο ηελ αιβαληθή κεηνλφηεηα ησλ Σζάκεδσλ. Απηφ πνπ θνβνχληαλ ήηαλ πσο ε
δηαλνκή ζα γηλφηαλ απνθιεηζηηθά πξνο φθεινο θαη κε ζθνπφ ηελ ππνζηήξημε ηεο ελ
ιφγσ κεηνλφηεηαο, ηηο απηνλνκηζηηθέο δηαζέζεηο ηεο νπνίαο ήδε ππέζαιπαλ. Ζ
«Δπηηξνπή» ζα κίζζσλε έλα πινίν γηα δηαλνκέο ζηελ Ήπεηξν, κε ζθνπφ λα δείμεη πσο
δελ είρε πξφζεζε λα ηελ εγθαηαιείςεη. Γελ είλαη ηπραίν πσο πξηλ γίλεη εθηθηή ε
εγθαηάζηαζε κφληκνπ νπδέηεξνπ αληηπξνζψπνπ ζηελ Ήπεηξν ε Ηηαιηθή Γηνίθεζε ζα
πξνηείλεη ηε δηαλνκή ησλ εθνδίσλ λα ηελ αλαιάβεη ε EΑGA (αιβαληθφ Γξαθείν γηα
ηε δηαρείξηζε ηξνθίκσλ).212

Άιια εκπφδηα ζε ζρέζε κε ηελ απνζηνιή ζηελ επαξρία ζα ηα αληηκεηψπηδε ε

Δπηηξνπή απφ έλα παξάγνληα πνπ δελ είρε ππνινγίζεη, ηελ έλαξμε ηνπ έλνπινπ
εζληθναπειεπζεξσηηθνχ αγψλα απφ ηνλ ΔΛΑ΢ θαη ηνλ ΔΓΔ΢ θαη ηελ πξνζπάζεηα
θαηαζηνιήο ηνπ απφ ηνπ Ηηαινχο. ΢ηηο πξψηεο επηζέζεηο ζηα ηηαιηθά ζηξαηησηηθά
θπιάθηα απφ ηνλ ΔΛΑ΢ 213 ε ηηαιηθή ζηξαηησηηθή δηνίθεζε ζα απαληνχζε κε ηελ

209
Ό. π, απνζη. Α, θάθ. 12, αξίζ. εγγξ. 058, Κάηξν 5 Ηνπλίνπ 1943/Bengt Helger, φ.
π, ζει. 128 -129.
210
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Δ’, θάθ. 2, αξίζ. εγγξ. 247,
Λνλδίλνλ 31 Απγνχζηνπ, 1942
211
Ό. π, απνζη. Α, θάθ. 12, αξίζ. εγγξ. 348, ΢ηνθρφικε 1 Ηαλνπαξίνπ 1943
212
Bengt Helger. π, ζει. 130- 133
213
Ο αξρηθφο αθνπιηζκφο ησλ ειιεληθψλ ζηαζκψλ ρσξνθπιαθήο ζα έδηλε ηε ζέζε
ηνπ ζε κάρεο κε ηα ηηαιηθά απνζπάζκαηα, π.ρ κάρε ηεο Ρέηθηαο 9 ΢επηεκβξίνπ 1942,
68
απαγφξεπζε απνζηνιήο ηξνθίκσλ ήδε απφ ην Ννέκβξην ηνπ 1942. Οη πεξηνρέο απηέο
αξρηθά ήηαλ ε Δπαξρία Γσξίδνο, Παξλαζζίδνο, ν Ννκφο Δπξπηαλίαο θαη Σξηθθάισλ,
πεξηνρέο νη νπνίεο ππήξμαλ ηα θχξηα θέληξα ζηξαηνινγίαο απφ ηνλ ΔΛΑ΢ θαη
αλαδείρζεθαλ πξνπχξγηα ηνπ κέρξη ην ηέινο. ΢ηελ Πεινπφλλεζν νη απαγνξεχζεηο
απηέο ίζρπζαλ γηα ηηο πεξηνρέο ηεο Αηγηαιείαο θαη ησλ αλαηνιηθψλ παξαιίσλ.214
΢χληνκα ζα επεθηαζνχλ θαη ζε άιιεο φπσο ε Ναχπαθηνο, ε Ήπεηξνο θαη ν
Αζηαθφο.215 Ζ δηάηαμε ησλ ηηαιηθψλ ζηξαηεπκάησλ ήηαλ ηέηνηα ψζηε λα θξνπξνχλ
ηα αζηηθά θέληξα θαη πεξηνρέο φπνπ ππήξρε θίλδπλνο απφβαζεο.216 Απηφ πνπ θφβηδε
ηνπο Ηηαινχο ζηξαηησηηθνχο ήηαλ πσο ην αληάξηηθν ζα εθκεηαιιεπφηαλ απηφ ην θελφ
κεηαμχ ηεο πφιεο θαη ησλ ρσξηψλ θαη νη ΣΔΓΔ΢ ζηαδηαθά ζα κεηεμειίζζνληαλ ζε
ππξήλεο ππνζηήξημεο ηνπ.217

Απνηέιεζκα ήηαλ λα ηεζεί ζε θίλδπλν φιν ην πξφγξακκα γηα ηελ ειιεληθή

επαξρία. Οη θάηνηθνη ησλ νξεηλψλ ρσξηψλ ηδίσο ήηαλ πνπ ππέθεξαλ πην πνιχ.
Αλαγθάδνληαλ λα πεξπαηνχλ εθηεζεηκέλνη ζηηο θαηξηθέο ζπλζήθεο ηνπ ρεηκψλα πξνο
ην πιεζηέζηεξν θέληξν δηαλνκήο. ΢ην ηέινο απηφ πνπ ηνπο πεξίκελε ήηαλ 1 νθά
αιεχξη γηα 10 εκέξεο. Σνλ άραξν απηφ ξφιν ηνλ είραλ επσκηζζεί θπξίσο νη γπλαίθεο
γηαηί ππήξρε ν θφβνο ζχιιεςεο ησλ αλδξψλ απφ ηηο ηηαιηθέο αξρέο είηε γηα
ζπκκεηνρή ζην αληάξηηθν είηε γηα ππφζαιςε αληαξηψλ. Καλείο δε ζα κάζεη πνηέ
πφζνη έραζαλ ηε δσή ηνπο ζηε πξνζπάζεηα λα παξαιάβνπλ απηέο ηηο ηζρλέο
πνζφηεηεο. Δπηπιένλ ειιφρεπε ν θίλδπλνο ηεο θαηαζηξνθήο ησλ ηξνθίκσλ. Αξθεηά
απφ απηά ήηαλ ήδε απνζεθεπκέλα κήλεο θαη απαγνξεχνληαλ λα δηαλεκεζνχλ. Μφλν
χζηεξα απφ ζπλερείο δηακαξηπξίεο ηεο Δπηηξνπήο δέρζεθαλ νη Ηηαινί λα κεηξηάζνπλ
ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ηα κέηξα.218

Ζ βάζε ηεο θαηάξηηζεο ηνπ θαηαιφγνπ, απηψλ πνπ είραλ αλάγθε ελίζρπζεο,
αξρηθά είρε βαζηζζεί ζηε δηάθξηζε παξαγσγνχ – κε παξαγσγνχ. ΢χληνκα ζα άιιαδε
κε ηελ πξνζζήθε ησλ θαηεγνξηψλ ησλ «ππξνπαζψλ» θαη ηνλ «πιεγέλησλ». Ήδε απφ
ηνλ Οθηψβξε ηνπ 1942 νη ηηαιηθέο ζηξαηησηηθέο δπλάκεηο ζα πξνρσξνχζαλ ζηελ
ππξπφιεζε ρσξηψλ σο αληίπνηλα ζηνπο αληάξηεο. Σα ρσξηά αθνχ εθθελψλνληαλ θαη
ιεειαηνχληαλ θαίγνληαλ. Οη θάηνηθνη ζηεξνχκελνη θάζε κέζνπ βηνπνξηζκνχ
θαηέθεπγαλ ζε γεηηνληθά ρσξηά. Μέρξη ηνλ ΢επηέκβξε ηνπ 1943 ν αξηζκφο ησλ

βι. Βάζσο Γεσξγίνπ, Ιζηνξία ηεο Αληίζηαζεο, ηφκνο Β΄, Αζήλα, Απιφο, 1979, ζει.
542 -544.
214
Όζνλ αθνξά ηελ Αηγηαιεία δηεμάγνληαλ επηρεηξήζεηο απφ ηνπο Ηηαινχο ελάληηα
ζηνλ ΔΛΑ΢ , ππφ ηνλ Γθαζπάξν ηνλ επνλνκαδφκελν «αληαξηνθάγν» ζηα ηέιε ηεο
άλνημεο ηνπ 1943, βι. Παληειήο Μνχηνπιαο, Παληειήο Μνχηνπιαο, Πεινπόλλεζνο
1940 -4. Η πεξηπέηεηα ηεο επηβίσζεο ηνπ δηραζκνύ θαη ηεο απειεπζέξσζεο, Αζήλα,
Βηβιηφξακα, 2005, ζει. 363-365
215
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ.π
216
Davide Rodogno, Ζ Ηηαιηθή Καηνρή, βι. ζην: Υξήζηνο Υαηδεησζήθ, Πξνθφπεο
Παπαζηξάηεο (επίκ.), Ιζηνξίαο ηεο Διιάδαο ηνπ 20νπ Αηώλα, Αζήλα, Βηβιηφξακα,
2007, ζει. 81
217
Παχινο Μσλ, ζει. 91
218
Αξρείν Νίθνπ Γέα,
69
ρσξηψλ ζα έθηαλε, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ζηειερψλ ηεο ΔΓΒΔ ηα 300 θαη ν αξηζκφο
ησλ ππξφπιεθησλ ηηο 300.000. ΢ηελ άιιε θαηεγνξία ησλ «πιεγέλησλ» άλεθαλ απηνί
πνπ αλαγθάζηεθαλ λα εθθελψζνπλ ηα ρσξηά ηνπο θαη θηινμελνχληαλ ζε γεηηνληθά
ρσξηά. Ο αξηζκφο ηνπ έθηαλε ηηο 60.000. ΢ηελ ηειεπηαία έπξεπε λα πξνζηεζνχλ θαη
απηνί πνπ έπεζαλ ζχκαηα επηηάμεσλ, ιεειαζίαο θαη αξπαγψλ απφ ηα ηηαιηθά
ζηξαηεχκαηα. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηεο επηηξνπήο λα εληάμεη ζην πξφγξακκα
αξσγήο θαη απηέο ηηο θαηεγνξίεο ζα ζπλαληήζεη ηε ζζελαξή άξλεζε ησλ Ηηαιψλ. Ζ
απάληεζε πνπ έιαβε ε επηηξνπή ζηελ πξνζπάζεηα ηεο λα εληζρχζεη ηνπιάρηζηνλ ηελ
πξψηε θαηεγνξία, πνπ έρξεδε άκεζεο βνήζεηαο, ζα ήηαλ ε άξλεζε απφ ηελ ηηαιηθή
πιεπξά, ραξαθηεξίδνληαο « ηεο ππξπνιήζεσο θαη θαηαζηξνθήο ησλ ρσξηψλ ησλ σο
πνηλήο».219 Ο ζηξαηεγφο Σζειφδν ζα έιεγε ραξαθηεξηζηηθά: «ε πείλα είλαη ν
ρεηξφηεξνο ερζξφο ησλ ζηαζηαζηψλ θαη γηα απηφ ην ιφγν είλαη αλαγθαίν λα ηνπο
ζηεξήζνπκε θάζε πεγή ηξνθήο». 220

Όια απηά ζα δψζνπλ ηελ αθνξκή ζηελ Ηηαιηθή πιεπξά λα «επέκβεη» θαη ζην
έξγν ηεο δηαλνκήο ζηελ Δπαξρία. Αξρηθά ζα απαγνξεχζεη θάζε απνζηνιή ηξνθίκσλ
ρσξίο ηελ έγθξηζή ηεο. ΢ηελ πνξεία ζα απαηηήζεη απφ ηελ «Δπηηξνπή» ηελ απνζηνιή
ηνπ κεληαίνπ πξνγξάκκαηνο ηεο απνζηνιψλ ηξνθίκσλ ζηελ επαξρία. Όια ηα θνξηία
ππφθεηλην ζε εμνλπρηζηηθφ έιεγρν.221 Δπηπιένλ επελέβε θαη ζην έξγν ησλ ηνπηθψλ
θαη λνκαξρηαθψλ επηηξνπψλ. Οη φπνηεο αιιαγέο ζηε ζχλζεζε ηνπο έπξεπε λα
θνηλνπνηνχληαη ζηελ Αλψηαηε Ηηαιηθή Γηνίθεζε. ΢ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο
παξέκβεθαλ, επεδίσμαλ θαη πέηπραλ αιιαγέο ζηε ζηειέρσζε ηνπο. Γελ ήηαλ ιίγα ηα
κέιε ησλ επηηξνπψλ ηα νπνία δηψρζεθαλ θαη θπιαθίζηεθαλ επεηδή δελ
ζπκκνξθψζεθαλ ζηηο ππνδείμεηο ηνπο. Με ην πνπ έθηαλαλ ηα θνξηία νη θαηά ηφπνπο
επηηξνπέο ήηαλ ππνρξεσκέλεο λα αλαθνηλψλνπλ ηνλ ηξφπν δηαλνκήο ηνπο, ηνπο
δηθαηνχρνπο θαζψο θαη ηηο πνζφηεηεο πνπ αλαινγνχζαλ ζηνλ θαζέλα. Όια απηά
ιάκβαλαλ ρψξα ππφ ην άγξππλν κάηη ηεο ηηαιηθήο αζηπλνκίαο.222

Οη ζπλέπεηεο ζα ήηαλ λα κελ κπνξεί λα νινθιεξσζεί ην αξρηθφ πξφγξακκα γηα

ηελ ειιεληθή επαξρία. Απφ ηνπο αξρηθά 1.650.045 δηθαηνχρνπο ρνξήγεζεο αιεχξσλ,
εθηθηή ήηαλ ε δηάζεζε κφλν ζε 1.085.422. Απφ ηελ πξνβιεπφκελε αξρηθά πνζφηεηα
ησλ 59.401.718 νθάδσλ ζηάιζεθαλ κφλν 39.149.010 γηα ηε ρξνληθή πεξίνδν απφ ηελ
1ε ΢επηεκβξίνπ 1942 σο ηηο 31ε Απγνχζηνπ 1943.223 Δπηπιένλ ν αξρηθφο αξηζκφο ησλ
δηθαηνχρσλ ζα απμεζεί ζε 2.151.000 ην Μάξηην ηνπ 1943 εμαηηίαο ηεο απνκάθξπλζεο

219
Ό. π,
220
Lidia Santarelli, Muted Violence. Italian War Crimes in Occupied Greece, βι. ζην
Journal of Modern Italian Studies, Routledge, 2004, p. 292
221
Σν Γεθέκβξε ηνπ 1942 ζε θνξηεγφ πνπ έθεξε ην ζήκα ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ, νη
Ηηαινί ζα αλαθάιππηαλ θνξηίν φπισλ θαη εθξεθηηθψλ, βι. Παχινο Μψλ, φ. π,
222
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π,
223
Ό. π, Αλαθεθαιαησηηθόο πίλαθαο εκθαίλσλ ηαο πξνβιεπνκέλαο πνζόηεηαο αιεύξνπ, βάζεη
γεληθνύ πξνγξάκκαηνο έηνπο από ηελ 1ε ΢επηεκβξίνπ 1942 κέρξη 31ε Απγνύζηνπ 1943 δηά ηαο
επαξρίαο θαζώο θαη ησλ πξαγκαηνπνηεζεηζώλ απνζηνιώλ αιεύξνπ θαη ζίηνπ θαηά ηελ ίδηαλ
πεξίνδνλ.

70
απφ ηελ επνρή ηεο παξαγσγήο, ησλ αληηπνίλσλ, ησλ θαηαζηξνθψλ απφ ηα ηηαιηθά
ζηξαηεχκαηα θαη ησλ απαγνξεχζεσλ ηεο δηαλνκήο.224

Σν Μάξηην ηνπ 1943 νη ΢χκκαρνη, απηή ηε θνξά ζα πιεξνθνξνχζαλ ηελ

«Δπηηξνπή» πσο ζα έπξεπε πξνζσξηλά λα δηαθφςεη ηηο απνζηνιέο ζηελ χπαηζξν.
Γηαπξαγκαηεχζεηο γίλνληαλ ζηε Ρψκε κεηαμχ ηεο Ηηαιηθήο θαη ηεο ΢νπεδηθήο
θπβέξλεζεο. Πιένλ ε επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο «Δπηηξνπήο» ζηελ επαξρία
ζα εμαξηηφηαλ απφ ην δηνξηζκφ Οπδέηεξνπ Αληηπξνζψπνπ.225

224
Ό. π, Σξόπνο Γηάζεζεο Σξνθίκσλ.
225
Bengt Helger/ Παχινο Μψλ, ζει. 86
71
2.10 Σα αποτελϋςματα για την πρώτη περύοδο

Ζ «Δπηηξνπή» ζα έζηειλε απφ ηελ Αζήλα, ζηνπο ΢πκκάρνπο, ηελ πξψηε έθζεζε
ηεο. ΢ε απηήλ γηλφηαλ αλαθνξά φρη ηφζν ζηα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο πάλσ
ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο πείλαο αιιά ζε δηαδηθαζηηθά ζέκαηα πνπ είραλ λα θάλνπλ κε
ηνπο φξνπο θαη ηηο απαηηήζεηο ηνπο ψζηε λα δψζνπλ ηε ζπγθαηάζεζε ηνπο γηα ηε
ζπλέρεηα ηνπ.

΢πγθεθξηκέλα αλέθεξε πσο ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ είρε ηεζεί θαηά κέξνο. Ο

έιεγρνο ησλ ηξνθίκσλ απφ ηελ εηζαγσγή κέρξη ην ζηάδην ηεο δηάζεζεο ζηνπο
δηθαηνχρνπο βξηζθφηαλ ππφ ηνλ έιεγρν ηεο «Δπηηξνπήο». Με έλα ζπλνπηηθφ ηξφπν
αλαιπφηαλ ν ηξφπνο θαη ε δηαδηθαζία ρνξήγεζεο ησλ ηξνθίκσλ, ν νπνίνο ήηαλ
ζχκθσλνο κε ηηο εληνιέο πνπ είραλ δψζεη νη ζχκκαρνη. Όζνλ αθνξά ην ζχζηεκα
έθδνζεο δειηίσλ, αλ θαη παξέκελε ζηα ρέξηα ηνπ Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνχ, ζθνπφο
γηα ην απψηεξν κέιινλ ήηαλ έλα λέν ζχζηεκα έθδνζεο. Όζνλ αθνξά ηνλ έιεγρν ηεο
εγρψξηαο παξαγσγήο ήδε εηνηκαδφηαλ έλα ζχζηεκα αληαιιαγήο πίηνπξνπ πξνο ηνπο
παξαγσγνχο σο κνξθή δσνηξνθήο, κε ζηφρν ηελ εμαζθάιηζε πνζνηήησλ γάιαθηνο
γηα ηα παηδηά θαη ηα λνζειεπηηθά ηδξχκαηα. ΢ρεηηθά κε ηελ ειαηνπαξαγσγή, πνπ θαη
απηή ελδηέθεξε ηδηαίηεξα ηνπο ΢πκκάρνπο, δελ είραλ γίλεη αθφκε βήκαηα γηαηί ε
ζπγθνκηδή άξρηδε απφ ηνλ Οθηψβξην – Ννέκβξην. Μεγάιν πνζφηεηεο θξαηνχζαλ απφ
ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά νη ίδηνη νη παξαγσγνί θαζψο θαη νη Γεξκαλνί ζηελ Κξήηε
θαη ζηε Μπηηιήλε. Ζ παξαγσγή ιαραληθψλ ήηαλ κεησκέλε. Αξθεηέο πνζφηεηεο είραλ
θαηαλαισζεί απφ ηνπο θαηαθηεηέο. Μέξνο ηνπο φκσο είρε δηαηεζεί θαη γηα ην
πιεζπζκφ ηεο Αηηηθήο. Δπηπιένλ νη θαηαθηεηέο είραλ εηζάγεη νη ίδηνη 100.000 ηφλνπο
ζηηεξψλ.226

Όηαλ έθηαζε ε «αξσγή» ζηελ Διιάδα, ήδε νη ζάλαηνη απφ πείλα βξίζθνληαλ ζε
πνξεία χθεζεο. Οη πξψηεο πιεξνθνξίεο πνπ έθηαλαλ ζηελ εμφξηζηε ειιεληθή
θπβέξλεζε κηινχζαλ γηα ζεκαληηθή βειηίσζε ηεο επηζηηηζηηθήο θαηάζηαζεο ζηελ
Αζήλα ε νπνία δελ επηδερφηαλ θακία ζχγθξηζε κε ην ρεηκψλα ηνπ 1941- 1942.227
Παξά ηελ κηθξή αχμεζε πνπ παξαηεξήζεθε ζην γεληθφ αξηζκφ ζαλάησλ θαηά ηνπο
κήλεο Οθηψβξην θαη Ννέκβξην ζηελ Αζήλα ζε ζρέζε κε ην κήλα ΢επηέκβξε,228 ν
αξηζκφο ησλ ζαλάησλ πνπ είραλ σο θχξην αίηην ηνπο ηελ πείλα ζα έθηαλαλ ζρεδφλ ηα
πξνπνιεκηθά επίπεδα. Ζ έξεπλα ηεο Γεσξγίαο ηεο Σδαβάξα ζε κία ζεηξά ιεμηαξρείσλ

226
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ, θάθ 2, αξίζ. εγγξ. 081,
Πξώηε Σειεγξαθηθή Έθζεζηο ηεο ελ’ Αζήλαηο ΢νπεδηθήο Δπηηξνπήο Διέγρνπ, δίρσο
εκεξνκελία, κε ηελ έλδεημε ΑΠΟΡΡΖΣΟΝ!
227
« ε επηζηηηζηηθή θαηάζηαζηο εκθαλίδεηαη ζεκαληηθψο βειηησκέλε νπδέ πφξξσζελ
επνδερνκέλε ζχγθξηζηλ πξνο ζπλζήθαο παξειζφληνο ρεηκψλνο», βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν
Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. ΢η’, θάθ. 1, αξίζ. εγγξ. 208, Άγθπξα 23 Γεθεκβξίνπ
1942
228
΢πγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ηελ Αζήλα, γηα ην ΢επηέκβξε ηνπ 1942 1032 ζάλαηνη,
ελψ ηνπο κήλεο Οθηψβξην θαη Ννέκβξην 1259 θαη 1294 αληίζηνηρα. Αληίζεηα απφ ην
Γεθέκβξην ηνπ 1942 ζα πέζνπλ ζηνπο 1074, βι. Υξήζηνο Λνχθνο, φ. π
72
ηεο δήκσλ θαη πξναζηίσλ ηεο πξσηεχνπζαο ηεθκεξηψλεη ηε κείσζε ησλ ζαλάησλ γηα
ηελ πεξίνδν πνπ μεθηλά ε ζηαζεξή ρνξήγεζε άξηνπ απφ ζηάξη ζηνλ πιεζπζκφ ηεο
πξσηεχνπζαο. 229 Γελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο πσο ηα καδηθά ηαμίδηα ησλ Αζελαίσλ
πξνο ηελ επαξρία κε ζθνπφ ηελ εμεχξεζε ηξνθίκσλ, ηεο πεξηφδνπ 1941- 1942, δελ ζα
μαλαεπαλαιεθζνχλ. Σν εξψηεκα φκσο πνπ πξνθχπηεη είλαη κε πνην ηξφπν ζπλέβαιε
ζε απηφ ε ΔΓΒΔ θαη πνηα ήηαλ ε εκεξήζηα ζεξκηδηθή αμία ησλ ηξνθίκσλ πνπ
παξείρε.

Οη αδπλαηηζκέλνη νξγαληζκνί δε ζα ρξεηαδφηαλ πιένλ λα πεξηπιαληνχληαη κέζα

ζηελ πφιε, πεξηκέλνληαο ζηηο νπξέο 2-3 δηαθνξεηηθψλ ζπζζηηίσλ γηα λα παξαιάβνπλ
κία κεξίδα θαθνκαγεηξεκέλνπ θαγεηνχ, κε ειάρηζηεο ζεξκίδεο. Ο ρεηκψλαο ηνπ 1942
ζα έβξηζθε ηνπο αζελαίνπο πάιη γχξσ απφ ην νηθνγελεηαθφ ηξαπέδη θαη φρη
εθηεζεηκέλνπο ζηηο θαηξηθέο ζπλζήθεο. ΢χκθσλα κε έξεπλα πνπ έθαλε ε ΔΓΒΔ, ζε
δείγκα 100 νηθνγελεηψλ ηεο πεξηθέξεηαο ηεο πξσηεχνπζαο, ν κέζνο φξνο
θαηαλάισζεο ζεξκίδσλ ήηαλ 1800 θαηά άηνκν. Σν ειάρηζην, πάληα ζχκθσλα κε ηελ
έξεπλα ήηαλ 708 ζεξκίδεο φηαλ ην κέγηζην 3034. απφ ηηο νπνίεο κφλν νη 900 ήηαλ ε
ζπλεηζθνξά ησλ ηξνθίκσλ ηεο «Δπηηξνπήο». Παξά ην πνιχ κηθξφ δείγκα, ην
ζπκπεξάζκαηα ήηαλ πσο έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ δηθαηνχρσλ δελ είρε ηα ρξήκαηα
γηα λα θάλεη νινθιεξσηηθή ρξήζε ηνπ δειηίνπ ηνπ. Αληίζεηα ην πην επθαηάζηαην
θνκκάηη ηνπ πιεζπζκνχ κπνξνχζε λα απνθηήζεη ηηο πξφζζεηεο ζεξκίδεο κέζσ ηεο
καχξεο αγνξάο.230 Όκσο ε ηειεπηαία πξφζθεξε ηξφθηκα ζε νηθνλνκηθνχο φξνπο
απξφζηηνπο αθφκα θαη γηα αζηηθά ζηξψκαηα ηνπ πιεζπζκνχ.231 Ζ απάληεζε ζηελ
βειηίσζε ηνπ επηζηηηζκνχ ηεο πξσηεχνπζαο πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζε έλα ζχλνιν
παξαγφλησλ.

΢ηηο 24 Οθησβξίνπ ζα εξρφηαλ ζηελ Αζήλα ν Hermann Neubacher , κε εληνιή

ηνπ ίδηνπ ηνπ Υίηιεξ, σο «εληεηαικέλνο γηα νηθνλνκηθά δεηήκαηα ζηελ Διιάδα». Ζ
Ηηαιία ζα έζηειλε κε ηηο ίδηεο αξκνδηφηεηεο ηνλ ηξαπεδίηε D’ Agostino. Απνζηνιή
ηνπο ήηαλ λα απνηξέςνπλ ηελ θαηάξξεπζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη λα
εξγαζηνχλ γηα ηελ εμπγίαλζε ηεο. Ο Neubacher ζα εθάξκνδε κία δέζκε κέηξσλ. Θα
πξνρσξνχζε ζηελ θαηάξγεζε ηνπ κέηξνπ ηεο θξαηηθήο δηαηίκεζεο θαη ζα
πξνζπαζνχζε λα πάξεη κέηξα γηα ηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ ειεχζεξεο αγνξάο. Έπεηηα
ζα ζπλέρηδε κε ηελ ηηκσξία θάπνησλ καπξαγνξηηψλ.232 ΢ηε ζπλέρεηα ζα δηέηαζζε ηελ
παχζε ησλ εμαγσγψλ γηα θαηεγνξίεο ηξνθίκσλ, φπνπ ππήξρε έιιεηςε. Χο
αληηζηάζκηζκα γηα ηηο αλάγθεο ηνπο γεξκαληθνχ ζηξαηνχ επί ηεο ειιεληθήο
παξαγσγήο ζα απνθαζηδφηαλ ε εηζαγσγή 15.000 ηφλνη νζπξίσλ, 15.000 ηφλνη

229
Γεσξγία Σδαβάξα, φ. π, ζει. 153 -154
230
W.O/ 204, 8764, Greece – Relief Food Distribution by the Joint Relief Committee,
June 12/43
231
«Ο θφζκνο είλαη αθφκα επηθπιαθηηθφο κε ηελ ειπίδα πσο ζα βξεη ζχληνκα
θηελφηεξεο ηηκέο», βι. Υξηζηφθνξνο Υξεζηίδεο, φ. π, ζει. 319
232
«αραιίλσηε θεξδνζθνπία ελάγθαζε Γεξκαλνχο ιάβνπλ θαζ΄ φιελ Διιάδαλ λέα
κέηξα θαηά θεξδνζθφπσλ θαη αηζρξνθεξδψλ», βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι
Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 197, Άγθπξα 8 Οθησβξίνπ 1942.
73
δάραξεο, 20- 25.000 ηφλνη παηάηαο θαη άιινη 5.000 ζπφξνη παηάηαο.233 Οη πιεξσκέο
πξνο φινπο ηνπο πξνκεζεπηέο ηεο Βέξκαρη ζηακαηνχζαλ ιφγσ «έιιεηςεο
234
ξεπζηφηεηαο». Ζ παχζε ησλ πιεξσκψλ, νη λίθεο ησλ ζπκκάρσλ ζηα δηάθνξά
κέησπα, νη ζηαζεξέο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ απφ ην εμσηεξηθφ ζα αλαγθάζεη ηνπο
κεγαιέκπνξνπο λα δηνρεηεχζνπλ ηα απνζέκαηα ηνπο ζην ειιεληθφ θνηλφ. Ζ ηηκή ηεο
ρξπζήο ιίξαο πξνο ηε δξαρκή ζα αθνινπζνχζε ηελ πνξεία ησλ ζπκκαρηθψλ ληθψλ
πέθηνληαο απφ ηηο 620.000, ηέιε Οθησβξίνπ ζηηο 150.000 ε δε ηηκή ηνπ ιαδηνχ απφ
ηηο 27.000 δξαρκέο ηελ νθά ζηηο 8.000, κεηά ην Δι- Αιακέηλ.235 Ζ αγνξά ηεο Αζήλαο
δε ζα ζχκηδε ζε ηίπνηα ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά. Ζ αθζνλία θπξηαξρνχζε ζηα ξάθηα
ησλ θαηαζηεκάησλ.236

Όκσο θαη πάιη νη ηηκέο ήηαλ απξφζηηεο γηα ηελ πιεηνςεθία ησλ εξγαηψλ θαη ησλ
ππαιιήισλ. ΢χκθσλα κε εθηηκήζεηο ησλ ειιεληθψλ θαηνρηθψλ αξρψλ νη
απαηηνχκελεο εκεξήζηεο πνζφηεηεο γηα λα θξαηήζνπλ ζηε δσή κία εξγαηηθή
νηθνγέλεηα 3 ή 4 κειψλ θφζηηδαλ 6.620 δξαρκέο φηαλ ην εκεξνκίζζην ελφο εξγάηε
θπκαηλφηαλ κεηαμχ 1000 -2000 δξαρκψλ. Ύζηεξα απφ ηελ εθπνίεζε ησλ νηθηαθψλ
ζθεπψλ ηνπ ε αγνξαζηηθή δχλακε ηνπ δελ κπνξνχζε λα ηνπ εμαζθαιίζεη νχηε ηεο
ζηνηρεηψδεο ζπλζήθεο επηβίσζεο. ΢χκθσλα κε ην ζπληάθηε ηεο αλαθνξάο «μέλνη
παξάγνληεο πξνο ην εξγαηηθφλ εηζφδεκα ηνπ επέηξεςαλ λα είλαη αθφκα ζηε δσή».237

Παξά ηνλ παξακεξηζκφ ησλ θξαηηθψλ «Λατθψλ ΢πζζηηίσλ» εμαθνινπζνχζαλ

θαη ιεηηνπξγνχζαλ ζηελ Αζήλα εθαηνληάδεο θαηαλαισηηθνί – πξνκεζεπηηθνί
ζπλεηαηξηζκνί. Απηνί ηδξχνληαλ αλά θιάδν, αλά ππαιιειηθφ ζσκαηείν ή εξγαηηθφ
ζπλδηθάην κε ζθνπφ ηελ παξάθακςε ηεο καχξεο αγνξάο θαη ηελ εμεχξεζε ηξνθίκσλ
ζε πξνζηηέο ηηκέο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο θαζψο θαη ηε δηεθδίθεζε ηξνθίκσλ απφ ηελ
θαηνρηθή θπβέξλεζε. Αληίζηνηρα είραλ ηδξπζεί αλάινγα εξγαηηθά ή ηδησηηθά
ζπζζίηηα ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, απφ ηα ζσκαηεία. Καζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ
νξγάλσζε, ην ζπληνληζκφ, ηε ζηξαηεγηθή θαζψο θαη ηε δηεθδηθεηηθή πνιηηηθή ηνπο
έπαημε ην ΔΔΑΜ. Οη πξψηεο απεξγίεο ηεο άλνημεο ηνπ 1942 είραλ δψζεη ηε ζέζε ηνπο
ζε καδηθέο θηλεηνπνίεζεο νξγαλσκέλεο απφ ην ΔΔΑΜ κε ζθνπφ ηελ επίιπζε ηνπ
επηζηηηζηηθνχ πξνβιήκαηνο.238

Σα απνηειέζκαηα ζα θαλνχλ ζε κηα ζεηξά παξαρσξήζεσλ κφληκνπ ραξαθηήξα γηα

ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ επηζηηηζηηθνχ απφ ηελ θαηνρηθή θπβέξλεζε κε πνην ζεκαληηθφ,
ηελ ππνρξέσζε φισλ ησλ επηρεηξήζεσλ, ηδησηηθψλ ή δεκνζίσλ λα παξέρνπλ
εκεξήζην ζπζζίηην γηα ηηο εξγάζηκεο εκέξεο ζε φινπο ηνπο εξγαδνκέλνπο βάζεη ηνπ

233
F.R.U.S, φ. π, tel, 868.48/3322, The Secretary of State to Ambassador in the United
Kingdom (Winant), Washington, November 3, 1942
234
Υάγθελ Φιάηζεξ, φ. π, 328 - 329
235
W.O 204/ 8763, Greece, Fall in Black Market Prices after EL ALAMEIN, 2.1.43
236
«Οπσζδήπνηε ην ζέακα, είηαλ θαηαπιερηηθφ ηεο αθζνλίαο ησλ ηξνθίκσλ.
Κξεκκχδηα, ζθφξδα, παηάηεο, ιαραληθά, πνξηνθάιηα – φια ραίξεηαη θαλέλαο λα ηα
βιέπεη», βι. Υξηζηφθνξνο Υξεζηίδεο, φ. π,
237
ΗΑΤΔ, Κεληξηθή Τπεξεζία, 1942, θάθ. 54.3, 12/12/1942
238
Καινγηαλλίδεο, φ .π, ζει. 56-57
74
λφκνπ 2019/1942.239 Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε καξηπξία ηνπ Ρεγφπνπινπ, θπγάδα ζηε
Μέζε Αλαηνιή θαη ππάιιεινπ ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο. Αθνχ κηιάεη γηα
ηεξάζηηεο ειιείςεηο πξντφλησλ αιιά θαη γηα παξάιιειε χπαξμε εκπνξεπκάησλ φπσο
ην θξέαο θαη ην ιάδη ζε δπζζεψξεηεο ηηκέο ζηε καχξε αγνξά θαηαιήγεη πσο ν
πιεζπζκφο ρξσζηάεη ηελ επηβίσζε ηνπ ζηηο ηζρλέο πνζφηεηεο πνπ ηνπ παξέρεη ν
«Δξπζξφο ΢ηαπξφο» θαζψο θαη ζηα γεχκαηα πνπ παξέρνπλ νη ηξάπεδεο θαη νη
επηρεηξήζεηο ζηνπο εξγαδνκέλνπο.240 ΢ε απηνχο ηνπο κεραληζκνχο ζα πξέπεη λα
αλεβξεζεί ε αηηία θαη ε πεγή απφθηεζεο ησλ πξφζζεησλ αλαγθαίσλ ζεξκίδσλ γηα ηελ
επηβίσζε ηνπ πιεζπζκνχ.

Όζνλ αθνξά ηελ επαξρία ε βνήζεηα δελ είρε θαηαθέξεη λα επεθηαζεί ζχκθσλα κε
ηνπο αξρηθέο ππνινγηζκνχο ηνπ πξνγξάκκαηνο πζηεξψληαο θαηά πνιχ απηνχ ηεο
πξσηεχνπζαο θαη ησλ αζηηθψλ θέληξσλ. Οη ηηαινί έβαδαλ εκπφδηα ιφγσ ηεο έλαξμεο
ηνπ έλνπινπ εζληθναπειεπζεξσηηθνχ αγψλα ζηελ χπαηζξν. Απηφ ζε ζπλδπαζκφ κε
ηελ πνιηηηθή αληηπνίλσλ ζα αχμαλαλ ησλ αξηζκφ ησλ δηθαηνχρσλ πέξα απφ ηηο
αξρηθέο πξνβιέςεηο. ΢ηελ πεξίπησζε ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ θαη ησλ Κπθιάδσλ,
πέξα απφ θάπνηεο αξρηθέο απνζηνιέο, ζα ρξεηαζηνχλ κήλεο κέρξη ε δηαλνκή λα
απνθηήζεη κφληκε παξνπζία. Όκσο θαη εθεί, παξά ην γεγνλφο ηεο πνιχ θξίζηκεο
θαηάζηαζεο, δε ζα επαλαιεθζεί ην θαηλφκελν ησλ ζαλάησλ πνπ είραλ σο θχξην αίηην
ηνπο ηελ πείλα. Απηφ νθείιεηαη ελ κέξεη θαη ζε κέηξα πνπ πήξαλ νη ίδηνη νη
θαηαθηεηέο. ΢ηηο Κπθιάδεο νη Ηηαινί αλέπηπμαλ ην δηθφ ηνπο κεραληζκφ αξσγήο. ΢ηα
δε λεζηά ηνπ Αηγαίνπ νη Γεξκαλνί θαζηέξσζαλ έλα ζχζηεκα αληαιιαγήο κε ηε
ληφπηα αγξνηηθή παξαγσγή θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, φπσο ηεο Υίνπ επέηξεςαλ
ηελ εμαγσγή καζηίραο πξνο ηελ Σνπξθία κε ζθνπφ ηελ αληαιιαγή ηξνθίκσλ.241
Πάλησο ε ζπλνιηθή επηζηηηζηηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο ζα εμαθνινπζνχζε λα είλαη
πνιχ θξίζηκε, παξά ηε βειηίσζε ηνπ ρεηκψλα 1942-1943 φπσο ζα παξαηεξνχζε έλαο
εθπξφζσπνο ηνπ ΓΚΔ΢.242

Ζ κέζνδνο δηαλνκήο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ε ζνπεδφ–ειβεηηθή επηηξνπή δελ ήηαλ

δηθφ ηεο δεκηνχξγεκα. ΢ε πνιχ κεγάιν βαζκφ αλαπηχρζεθε απφ ηελ πξψηε επηηξνπή
ηελ ΔΓΑΣ θαη ηα ζηειέρε ηεο. Σα δίθηπα δηαλνκήο, ν ηξφπνο ππνινγηζκνχ θαη νη
θαηάινγνη ησλ δηθαηνχρσλ, ηα παξαξηήκαηα ζηελ Δπαξρία ήηαλ δεκηνχξγεκα ηεο
ΔΓΑΣ. Απηά ρξεζηκνπνίεζε ε ΔΓΒΔ φηαλ ηα κέιε ηεο εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ
Διιάδα. Ζ δηαθνξά ήηαλ πσο νη απμεκέλεο θαη ζηαζεξέο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ
θιήζεθε λα δηαρεηξηζηεί, ην θχξνο πνπ αληινχζε απφ ηελ ππνζηήξημε ησλ ζπκκάρσλ
θαη νη νδεγίεο πνπ είρε απφ απηνχο, ηεο επέηξεςαλ λα επέκβεη θαη λα επηθέξεη
βειηηψζεηο ζην ζχζηεκα παξνρήο ηφζν πνζνηηθά φζν θαη πνηνηηθά, θαζηζηψληαο ηελ

239
Δθεκεξίο ηεο Κπβεξλήζεσο, Ν.Γ/ 2019/1942, πεξί παξνρήο ζπζζηηίνπ εηο ηνπο
κηζζσηνύο, ηεχρνο 1Ο, ελ Αζήλαηο ηε 20ε Γεθεκβξίνπ `1942
240
W.O 204/8763, Currency, Finance and Economics, 17 Sept, 1943
241
« Δμαθνινπζεί αληαιιαγή ειαίνπ έλαληη παξαρσξήζεσο ππφ Γεξκαλψλ ζίηνπ
νζπξίσλ θαη ζαθράξεσο …», βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή
Δ, θάθ. 2, Άγθπξα 11 Γεθεκβξίνπ 1942.
242
W.O 204/ 8763, Greece, 25/10/1942
75
ηνλ εγγπεηή κίαο ειάρηζηεο ζηαζεξήο πνζφηεηαο ηξνθίκσλ απαξαίηεηεο γηα ηελ
επηβίσζε ηνπ πιεζπζκνχ. Τπφ απηέο ηεο ζπλζήθεο ππνθαζηζηνχληαλ ειιεληθέο
θαηνρηθέο ππεξεζίεο, φπσο ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ, απφ ην ξφιν απηφλ.
Οπζηαζηηθά ε «Δπηηξνπή» είρε κεηαβιεζεί ζηνλ θχξην εηζαγσγέα ηξνθίκσλ ζηελ
θαηνρηθή Διιάδα απαζρνιψληαο εθαηνληάδεο πξνζσπηθφ. Απηφ φκσο δε ζα κείλεη
δίρσο ζπλέπεηεο φζνλ αθνξά ηηο ζρέζεηο ηεο κε ηνπο θαηαθηεηέο. Δηδηθά νη Ηηαινί ηελ
έβιεπαλ σο κία κνξθή αγγινακεξηθαληθήο «εηξεληθήο δηείζδπζεο». 243

Παξάιιεια φκσο απηή ε βνήζεηα απνδεηθλπφηαλ θαη σο εξγαιείν, απφ ηα πξψηα

ζηάδηα ηεο. Παξά ηελ επέθηαζε ηεο ζηελ επαξρία ην θέληξν εηζφδνπ ηεο ζηελ
Διιάδα θαη απνζηνιήο ηεο ζηελ χπαηζξν ήηαλ ε Αζήλα, ε έδξα ηεο θαηνρηθήο
θπβέξλεζεο θαη ησλ πιεξεμνπζίσλ ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ. Δθεί παίξλνληαλ νη
απνθάζεηο γηα ηε δηαλνκή ηεο. Αθελφο απνθαζηζηνχζε ην θχξνο ησλ «ζπκκάρσλ»
φζσλ αθνξά ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηνλ ειιεληθφ ιαφ. Απφ ηελ άιιε θαη νη
ειιεληθέο θαηνρηθέο αξρέο σθεινχληαλ εμνηθνλνκψληαο δηζεθαηνκκχξηα απφ ηε
ιεηηνπξγία ησλ ζπζζηηίσλ θαζψο θαη κεγάιεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ ζα
κπνξνχζαλ λα ηε δηνρεηεχζνπλ ηψξα ζε ηνκείο πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηνπο κεραληζκνχο
θαηαζηνιήο ηνπ δνζηινγηθνχ θξάηνπο θαη λα απνθαηαζηήζνπλ ηηο ζρέζεηο ηνπ κε
απηνχο244 θαζψο θαη ζε δνζηινγηθέο νξγαλψζεη φπσο ε Δ.΢.Π.Ο.245

Οη δε Γεξκαλνί είραλ πηέζεη απφ ηελ αξρή κέξνο ηεο βνήζεηαο λα δηνρεηεπζεί
ζηελ πξσηεχνπζα φπνπ είραλ μεζπάζεη θηλεηνπνηήζεηο νξγαλσκέλεο απφ ην ΔΑΜ
αιιά θαη ζηνπο εξγαδφκελνπο ζηηο εηαηξίεο θνηλήο σθειείαο, απαξαίηεηεο γηα ηε
ιεηηνπξγία ηεο θαηνρηθή νηθνλνκίαο, εληζρχνληαο ηνπο κε πξφζζεηεο κεξίδεο. Οη δε
Ηηαινί είραλ ζρεηίζεη θαη απηή ηελ επέθηαζε πξνο ηελ επαξρία κε ηελ θαηαζηνιή ηνπ
αληάξηηθνπ θαη ηηο εδαθηθέο δηεθδηθήζεηο ηνπο. Αθφκα θαη ε Ρνπκαλία246 θαη ε

243
«Έλαο ηηαιφο δηπισκάηεο κνπ είπε κία κέξα πσο νη ζηξαηεγνί κε έβιεπαλ σο έλαλ
πξφδξνκν ηεο αγγιφ – ακεξηθαληθήο επηξξνήο πνπ, κε άιια ιφγηα, θνβνχληαλ πσο
κπνξνχζε λα δηνρεηεχεηαη κέζνλ ηεο Δπηηξνπήο καο. Μία λέα κνξθή εηξεληθήο
δηείζδπζεο…», βι. Παχινο Μσλ, φ.π, ζει. 129
244
«ρνξεγήζεηε εηο ηελ θεληξηθήλ απνζήθελ ηξνθίκσλ Υσξνθπιαθήο 15.000 νθάδεο
ειαηψλ, δηα ηαο αλάγθαο ησλ ζπζζηηίσλ ησλ αλδξψλ ηεο Υσξνθπιαθήο ηεο ηέσο
δνηεθήζεσο Πξσηεπνχζεο», βι. Γ.ΑΚ/ Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνπ, θάθ 56, αξίζ. εγγξ.
788, 17/12/1942.
245
Δληππσζηάδεη ην γεγνλφο πσο ε Δ.΢.Π.Ο ηξεηο κήλεο κεηά ηελ αλαηίλαμε ησλ
εγθαηαζηάζεσλ ηεο απφ ηελ Π.Δ.Α.Ν θαη ην ζάλαην ηνπ αξρεγνχ ηεο ΢ηεξνδήκνπ
εμαθνινπζεί θαη ιακβάλεη επηρνξήγεζε ζε ηξφθηκα! « ρνξεγήζαηε εηο ηνλ ζχλδεζκνλ
ηεο νξγαλψζεσο Δ΢ΠΟ δχν ρηιηάδαο νθάδεο ειαηψλ δηα ηαο αλάγθαο ησλ κειψλ ηνπ
ζπλδέζκνπ ηνχηνπ», βι. Γ.Α.Κ/ Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 784,
23/12/1942
246
«Ρνπκάληθε Κπβέξλεζηο απεθάζηζε απνζηείιε δσξεάλ 100 ηφλλνπο ηξνθίκσλ…
Αλακθηβφισο ζα πξφθεηηαη πεξί λέαο εθδειψζεσο Κνπηζνβιαρηθήο πξνπαγάλδαο»,
βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ, π. αξίζ. εγγξ. 006, Άγθπξα 13
Απγνχζηνπ 1942
76
Σνπξθία247 ήηαλ πξφζπκεο λα παξέμνπλ βνήζεηα γηα εθείλε ηελ πεξίνδν πξνθεηκέλνπ
λα εμππεξεηήζνπλ ηα δηθά ηνπο ζπκθέξνληα.

. Ζ νκαιή ζπλέρηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζα εμαξηηφηαλ απφ έλα ζχλνιν

παξαγφλησλ πνπ δελ είραλ ζηαζκηζηεί ζηελ αξρή. Σελ αλάπηπμε ηνπ ειιεληθνχ
αληάξηηθνπ, ηηο ζπλνκηιίεο κεηαμχ ησλ εκπνιέκσλ θαζψο θαη ηηο ζηξαηησηηθέο θαη
πνιηηηθέο εμειίμεηο ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ.

«Μηκνπκέλε ίζσο ην παξάδεηγκα ηεο Ρνπκαληθήο Κπβεξλήζεσο … Σνπξθηθή

247

Κπβέξλεζηο … απεθάζηζε λα ηδξχζε ελ Αζήλαηο δηα ηνπο 4 κήλεο ηνπ ρεηκψλνο θαη
δηα ηξνθίκσλ εθ Σνπξθίαο απνζηειινκέλσλ ζπζζίηηνλ δηα 5.000 πξφζσπα… Γελ
απνθιείεηαη ελ ηνχηνηο φκσο ηνπξθηθή απηή εθδήισζηο απνβιέπεη αλαπνθεχθησο λα
δηαιχζε νιίγνλ ρεηξίζηελ εληχπσζηλ ελ αιεζψο πξνεθάιεζε εθαξκνγή λφκνπ πεξί
θνξνινγίαο πεξηνπζηψλ επί ειιεληθνχ ζηνηρείνπ» ζην θάησ κέξνο ηνπ εγγξάθνπ έρεη
γξαθηεί κε ζηχιν λα επραξηζηήζσκελ Σνπξθηθήλ Κπβέξλεζηλ (πηζαλφηαηα απφ ηνλ ίδην
ηνλ Σζνπδεξφ). Καη δίπια κε κνιχβη ε απάληεζε εγέλεην (κάιινλ απφ ηνλ έιιελα
πξέζβε ζηελ Άγθπξα Ραθαήι), βι. φ. π, θάθ. 3, αξίζ. εγγξ. 005, Άγθπξα, 31
Γεθεκβξίνπ 1942.
77
Κεφϊλαιο 3

Αλλαγϋσ, τροποποιόςεισ και η επϋκταςη του προγρϊμματοσ

78
3.1 Οι ΢υμφωνύεσ τησ Ρώμησ και το ςουηδικό προβϊδιςμα

΢ηηο αξρέο ηνπ 1943 ε ειιεληθή πξεζβεία ζα πιεξνθνξνχζε ηελ εμφξηζηε

ειιεληθή θπβέξλεζε πσο επέθεηλην αιιαγέο ζηελ εγεζία θαη ζηε ζχλζεζε ηεο
«Δπηηξνπήο». Ο Paul Mohn επξφθεηην λα αληηθαηαζηαζεί απφ ην ζνπεδφ δηπισκάηε
Einar Ekstrand. Παξάιιεια ζχκθσλα κε πιεξνθνξίεο εθθξεκνχζε ε είζνδνο 2- 3
΢νπεδψλ ζηελ αληηπξνζσπεία ηεο απνζηνιήο ηνπ ΓΚΔ΢.248

Ήδε απφ ηα ηέιε ηνπ Γεθέκβξε ηνπ 1942 ε ΢νπεδηθή Κπβέξλεζε ζα

θνηλνπνηνχζε ζην Γ.Κ.Δ.΢ ζηελ Διβεηία «ππφκλεκα» κε ζηφρν ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ
αξκνδηνηήησλ ηεο θάζε πιεπξάο ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα αξσγήο ηεο Διιάδαο.
΢χκθσλα κε ηηο βαζηθέο αξρέο ηνπ ν ΢νπεδφο πξφεδξνο θαη ν Διβεηφο γεληθφο
δηεπζπληήο ηεο «Δπηηξνπή» ζα ήηαλ νη θχξηνη ππεχζπλνη γηα ηε δηαλνκή θαη ηνλ
έιεγρν φρη κφλν ησλ ηξνθίκσλ πνπ έθεξλαλ ηα ζνπεδηθά πινία αιιά θάζε είδνπο
βνήζεηαο πνπ ζα εηζάγνληαλ ζηελ θαηερφκελε Διιάδα. Ο ξφινο ηνπ Μπξνπλέι θαη
ηνπ ΓΚΔ΢ ζα ήηαλ απιά ζπκβνπιεπηηθφο αλ θαη φπνηε ην έθξηλαλ αλαγθαίν νη
παξαπάλσ λα δεηήζνπλ ηελ γλψκε ηνπ. ΢ε πεξίπησζε δηάζηαζεο απφςεσλ κεηαμχ
πξνέδξνπ θαη γεληθνχ δηεπζπληή ή κε ηνλ ίδην ηνλ Μπξνπλέι, αξκφδηνο λα
απνθαζίζεη ζα ήηαλ ν Allard, o ΢νπεδφο πξφμελνο ζηε ΢φθηα. Σφζν ν πξφεδξνο φζν
θαη ν γεληθφ δηεπζπληήο ζα ινγνδνηνχζαλ ζηνλ Allard, νπνίνο ζα είρε δηθαίσκα veto
θαη θαηά ηελ θξίζε ηνπ ην δηθαίσκα λα δεηάεη ηελ έγθξηζε ηεο ΢νπεδηθήο
Κπβέξλεζεο πξηλ θάζε απφθαζε. Οη εθζέζεηο ηεο Δπηηξνπήο ζα αλαθνηλψλνληαλ απφ
ην ΢νπεδηθφ Τπνπξγείν ησλ Δμσηεξηθψλ ζηηο θπβεξλήζεηο ηεο Αγγιίαο θαη ησλ
ΖΠΑ. Αληίγξαθα ηνπο ζα ζηέιλνληαλ απφ ηε ζνπεδηθή πξεζβεία ηεο Διβεηίαο ζην
ΓΚΔ΢. Σν ηειεπηαίν φπνηε ήζειε λα απεπζχλεη θάπνηα έθζεζε πξνο ηηο θπβεξλήζεηο
ησλ ΖΠΑ θαη ηεο Μ. Βξεηαλίαο ζα έπξεπε λα ην θάλεη δηα κέζνπ ηνπ ζνπεδηθνχ
Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ «ίλα ηνχην γλσζηνπνηή Γελεχελ παξαηεξήζεηο ηνπ ελ
ζρέζεη πξνο δηαβίβαζηλ ηνηαχηεο εθζέζεσο.» Σν ππφκλεκα απηφ ηζνδπλακνχζε κε
ηνλ πιήξε εμνβειηζκφ ηνπ ΓΚΔ΢ έζησ θαη απφ ηνλ ηππηθφ ξφιν πνπ ηνπ είρε
αλαηεζεί ζηε δηαρείξηζε ηεο αξσγήο. Οπζηαζηηθά πξαγκαηηθφο δηαρεηξηζηήο γίλνληαλ
νη θπβεξλήζεηο ηεο Αγγιία θαη ησλ ΖΠΑ κε δηακεζνιαβεηή ηε ζνπεδηθή πιεπξά θαη
δηαρεηξηζηή ηνλ ΢νπεδηθφ Δξπζξφ ΢ηαπξφ. Σέινο απφ ηνλ ηχπν δηέξξεπζε ην φλνκα
ηνπ αληηθαηαζηάηε ηνπ Paul Mohn. Απηφο ζα ήηαλ ν ζνπεδφο αξενπαγίηεο Emil
Sandstrom.249

Απφ ηελ αξρή ην ΓΚΔ΢ είρε δεη κε δπζθνξία ηε ζνπεδηθή πξσηνθαζεδξία ζηε
δηαρείξηζε ηεο επηρείξεζεο. ΢χκθσλα κε ην ΓΚΔ΢ ν ηξφπνο πνπ ιεηηνπξγνχζαλ νη
΢νπεδνί ήηαλ έμσ απφ ην αλζξσπηζηηθφ πλεχκα ηνπ. Γη’ απηνχο ήηαλ απιά κία
«δνπιεηά». Απηφο πνπ ζα ζπγθεληξψζεη ηα βέιε ζα ήηαλ ν Mohn. Ύζηεξα απφ ηελ
θνηλνπνίεζε ηνπ «ππνκλήκαηνο» ζα αλαγθαδφηαλ λα αλαγλσξίζεη ηνλ απνθιεηζηηθφ
έιεγρν ηνπ πξνγξάκκαηνο επηζηηηζκνχ απφ ηε ΢νπεδηθή Κπβέξλεζε δηά κέζνπ ηνπ

248
ΓΑΚ/Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Α΄, θάθ.12, αξίζ. εγγξ. 360.
249
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 292
79
επηηεηξακκέλνπ ηεο ζηε ΢φθηα Allard. Σν θαηαζηαηηθφ ηνπ αιιά θαη νη παξαδφζεηο
ηνπ δελ ηνπ επέηξεπαλ λα απνδερζεί ηελ «εμάξηεζηλ αλζξσπηζηηθήο δξάζεσο» ηνπ
απφ κία μέλε θπβέξλεζε. Σν κφλν πνπ απέκελε ζην ΓΚΔ΢ ήηαλ λα απνζπξζεί απφ
ην επηζηηηζηηθφ πξφγξακκα γηα ηελ Διιάδα, ην νπνίν ην ίδην είρε μεθηλήζεη. Ζ
παξνπζία ηνπ πιένλ ζα πεξηνξηδφηαλ ζηελ αξσγή ησλ αηρκαιψησλ πνιέκνπ θαη ησλ
πνιηηηθψλ θξαηνπκέλσλ.250 ΢ηηο δηακαξηπξίεο ηνπ νη Βξεηαλνί ζα απαληνχζαλ «πσο
ην έξγν ηεο βνήζεηαο ζα κπνξνχζε λα ζπλερηζηεί δίρσο ην Γηεζλή Δξπζξφ
΢ηαπξφ».251 Ζ Βξεηαλία επηδίσθε πιένλ απηφ πνπ ζθφπεπε ήδε απφ ην θαινθαίξη ηνπ
1942, ηελ αλάιεςε ηνπ πξνγξάκκαηνο απφ κία νπδέηεξε θπβέξλεζε φπσο ε
΢νπεδηθή θαη φρη απφ έλα νπδέηεξν νξγαληζκφ φπσο ην ΓΚΔ΢. Ακέζσο ε ΢νπεδία ζα
μεθηλνχζε δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηνπο εκπφιεκνπο γηα ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ αξρηθψλ
ζπκθσληψλ. ΢ηελ πνξεία φκσο ην ΓΚΔ΢ ζα αλαθαιέζεη ηελ αξρηθή ηνπ απφθαζε γηα
ηελ απνρψξεζε ηνπ πεξηπιέθνληαο ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο.252

Νένο θχθινο δηαπξαγκαηεχζεσλ ζα μεθηλνχζε ζε κία ζεηξά επξσπατθψλ πφιεσλ

φπσο ε ΢ηνθρφικε, ε Γελεχε θαη ε Ρψκε. ΢ηελ ηειεπηαία ζα ππνγξαθφηαλ ην ηειηθφ
θείκελν ηεο ζπκθσλίαο ζηηο 9 Μαξηίνπ 1943 νπνίν πξνέβιεπε:

Α) Σν ζρέδην επηζηηηζκνχ ηεο Διιάδαο ζα εμαθνινπζνχζε λα ηειεί ππφ ηε αηγίδα ηνπ

ΓΚΔ΢ ζπλεπηθνπξνχκελνπ απφ ηελ «Δπηηξνπή Τςειήο Γηεχζπλζεο» θαη ηελ
«Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο Βνεζεκάησλ ελ Διιάδη»

Β) Ζ «Δπηηξνπή Τςειήο Γηεχζπλζεο», ζηελ νπνία κεηείραλ εθπξφζσπνη ησλ

θαηαθηεηψλ, ζα εμαθνινπζνχζε λα έρεη ηελ παξνχζα κνξθή κε πξφεδξν ηνλ αξρεγφ
ηεο απνζηνιήο ηνπ ΓΚΔ΢ ζηελ Διιάδα. ΢ηα ζπκβνχιηα ηεο ζα κπνξνχζε λα
παξίζηαηαη ν πξφεδξνο ηεο «Δπηηξνπήο Βνεζεκάησλ». Θα ζπλεξγαδφηαλ κε ηνπο
θνξείο πνπ εθηεινχζαλ ην έξγν ηνπ επηζηηηζκνχ θαη ζα δηεπθφιπλε ην έξγν ησλ
επηζεσξεηψλ ηνπ. Θα έπξεπε λα θξαηάηε ελήκεξε γηα ηελ εξγαζία θαη ηα ζρέδηα ηεο
«Δπηηξνπή Βνεζεκάησλ» θαη ζα είρε ην δηθαίσκα λα ππνβάιεη πξνηάζεηο.

Γ) Ζ «Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο» ζα απνηεινχληαλ απφ ίζν αξηζκφ ΢νπεδψλ θαη

Διβεηψλ. Οη πξψηνη ζα δηνξίδνληαλ απφ ηε ΢νπεδηθή Κπβέξλεζε, νη δεχηεξνη απφ ην
ΓΚΔ΢. Οκνίσο ν πξφεδξνο ζα δηνξηδφηαλ απφ ηε ΢νπεδηθή Κπβέξλεζε θαη ν
αληηπξφεδξνο απφ ην ΓΚΔ΢. Σν θαζήθνλ ηεο ζα ήηαλ λα δηαρεηξίδεηαη θαη λα δηαλέκεη
ηα θνξηία πνπ έξρνληαλ απφ ην εμσηεξηθφ θαζψο θαη ηε ληφπηα παξαγσγή, φπσο
απαηηνχζαλ νη ΢χκκαρνη. Σν πξψην ιφγν ζηελ δηαλνκή ησλ εθνδίσλ. πνπ έθεξλαλ ηα
΢νπεδηθά πινία, ζα είρε ν πξφεδξνο, ν νπνίνο ζα ινγνδνηνχζε ζηε ΢νπεδηθή
Κπβέξλεζε. Δπηπιένλ ζα έπξεπε λα έρεη θαη ηε ζπγθαηάζεζε ησλ ΢πκκάρσλ γηα ηηο
φπνηεο ελέξγεηεο ηνπ. Ο αληηπξφεδξνο ζα είρε ηελ επζχλε γηα ηηο πνζφηεηεο πνπ ζα
εηζήγαγε ην ΓΚΔ΢. ΢ε φιεο ηηο άιιεο πεξηπηψζεηο νη απνθάζεηο ζα παίξλνληαλ απφ
θνηλνχ κε ηνλ πξφεδξν θαη ηνλ αληηπξφεδξν.

250
Ό. π,
251
Βηνιέηα Υηνλίδνπ, φ. π, ζει. 159 -160
252
ΓΑΚ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 248, Γελεχε 1 Μαξηίνπ
1943
80
Γ) Οη νδεγίεο πνπ ζα δίλνληαλ απφ ηελ «Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο» ζηνπο
απεζηαικέλνπο ηνπ ΓΚΔ΢, ζηνπο νπνίνπο ζα δεηνχλην λα ζπλδξάκνπλ ην έξγν ηεο
δηαλνκήο ζηελ επαξρία, ζα ήηαλ ηέηνηεο ψζηε λα κελ αληίθεηληαη ζηηο παξαδνζηαθέο
αξρέο ηνπ ΓΚΔ΢. Δπηπιένλ δελ ζα ζηέιλνληαλ νπδέηεξνη αληηπξφζσπνη ζε
πεξηθέξεηεο πνπ δε ζα επέηξεπαλ νη θαηαθηεηέο.

Δ) Εεηήκαηα πνπ ζα πξνέθππηαλ ζρεηηθά κε ηηο εηζαγφκελεο πνζφηεηεο ζα ηα

δηαρεηξηδφηαλ ε ΢νπεδηθή Κπβέξλεζε. Κάζε λέν πξφβιεκα ζα ιπλφηαλ ζε θάζε
πεξίπησζε μερσξηζηά κε ηνπο ηξφπνπο πνπ ην είραλ ιχζεη ν εκπφιεκνη κέρξη ηψξα.253

Οπζηαζηηθά ε λέα ζπκθσλία δηαζαθήληδε θαη επηζεκνπνηνχζε ηηο αξκνδηφηεηεο

πνπ ζα είρε ε θάζε πιεπξά, ε ζνπεδηθή θαη απηή ηνπ ΓΚΔ΢, πάλσ ζην πξφγξακκα
επηζηηηζκνχ. Όκσο ν ξφινο πνπ δηαηεξνχζε πάλσ ζηε δηαρείξηζε, ην κέγεζνο ηεο
βνήζεηαο, ε ζεκαζία ηεο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο πείλαο, ην γεγνλφο πσο ν
ζνπεδφο πξφεδξνο ήηαλ ν θχξηνο ππεχζπλνο πάλσ ζην δήηεκα ηεο δηαλνκήο πάληα ζε
ζπλελλφεζε κε ηε θπβέξλεζε ηνπ θαη ε ΢νπεδία ήηαλ ε ρψξα πνπ δηεμήγαγε ηηο
δηαπξαγκαηεχζεηο επηζεκνπνηνχζε ην ζνπεδηθή πξσηνθαζεδξία ζηε δηαλνκή ηνπ
πξνγξάκκαηνο. Πιένλ είρε θαηνξζψζεη λα κπεη θαη ζην άβαην ηεο «Δπηηξνπήο
Τςειήο Γηεχζπλζεο». Ο φξνο «ππφ ηε αηγίδα ηνπ ΓΚΔ΢» ζα έκελε έλα θελφ γξάκκα.
Απηφ ζα ην δηαπηζηψζνπλ νη Διβεηνί αξγφηεξα φηαλ νη ΢νπεδνί ζα ηνπο παξέθακπηαλ
ζε πνιιά δεηήκαηα, εηδηθά χζηεξα απφ ηελ θαηάξξεπζε ηεο Ηηαιίαο θαη ηελ
αδξαλνπνίεζε ηεο «Δπηηξνπήο Τςειήο Γηεχζπλζεο». ΢ε ζέκαηα φπσο απηφ ηνπ
ειέγρνπ ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο ζα έκελαλ αλελεκέξσηνη. Υαξαθηεξηζηηθφ
παξάδεηγκα ήηαλ νη ζπκθσλίεο πνπ αθνξνχζαλ ηελ παξαγσγή ιαδηνχ ηνπ 1943.
Παξά ηηο δηακαξηπξίεο πξνο ηε ζνπεδηθή θπβέξλεζε δελ ήηαλ δπλαηφ λα βειηησζεί ε
θαηάζηαζε.254

΢ηηο ζπλνκηιίεο ηεο Ρψκεο είραλ πάξεη κέξνο θαη κέιε ηνπ ΓΚΔ΢ θαζψο θαη ν
Ηηαιφο ππνπξγφο ησλ εμσηεξηθψλ.255 Ζ εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε ήηαλ έγθαηξα
ελήκεξε γηα ηηο αιιαγέο πνπ επξφθεηην λα γίλνπλ θαη γηα ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο πνπ
ζα αθνινπζνχζαλ. ΢χκθσλα κε ηελ άπνςε ηεο ειιεληθήο δηπισκαηηθήο
αληηπξνζσπίαο ζηε Γελεχε, ε αξρηθή απφθαζε απνρψξεζεο ηνπ ΓΚΔ΢ ζα ήηαλ
επηδήκηα γηα ηα ειιεληθά ζπκθέξνληα, ιφγσ ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ αηρκαιψησλ. Γη’
απηφ έπξεπε ηνπιάρηζηνλ λα επηδεηρζεί κία ρεηξνλνκία επραξηζηίαο γηα ην κέρξη ηψξα
έξγν ηνπ.256 Οη δπζρέξεηεο ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ε αλάγθε
αχμεζεο ησλ πνζνηήησλ θαη ζε άιια ηξφθηκα, φπσο ηα φζπξηα, ζα αλαγθάζεη ηελ
ειιεληθή πιεπξά λα κελ παξέκβεη. Όρη κφλν δε ζα ζπκκεηείρε ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο

253
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Α, θάθ. 10, αξίζ. εγγξ. 107,
΢ηνθρφικε 27 ΢επηεκβξίνπ 1943//International Committee of the Red Cross, Report
of the International Committee of the Red Cross on its activities during the second
world war. Geneva, 1949, p.p. 451- 452.
254
Ό. π, ζει. 453.
255
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, , θάθ. 12, αξίζ. εγγξ. 198, Γελεχε 1
Απξηιίνπ, 1943
256
Ό. π, θάθ. 10, αξίζ. εγγξ. 292, Γελεχε, 4 Φεβξνπαξίνπ 1943
81
φρη κφλν δε ζα θαηέζεηε έλα ππφκλεκα κε ηηο πξνηάζεηο ηεο αιιά ζα
πιεξνθνξνχληαλ αξθεηά αξγφηεξα ην πεξηερφκελν ησλ ζπκθσληψλ.257 ΢χκθσλα κε
ηνλ Κπξηάθν Βαξβαξέζν νη παξαπάλσ δηαπξαγκαηεχζεηο άλεθαλ ζηε απνθιεηζηηθή
αξκνδηφηεηα ησλ ΢πκκάρσλ. Κάζε παξέκβαζε ππέξ ηεο κίαο ή ηεο άιιεο πιεπξάο ζα
κπνξνχζε λα απνβεί κνηξαία γηα ην πξφγξακκα ηνπ επηζηηηζκνχ.258 Οη ΖΠΑ
«αλαγλψξηδαλ» ηε ζπκβνιή ηνπ ΓΚΔ΢ ζηε δηαλνκή ηεο βνήζεηαο πνπ εηζήρζεθε είηε
απφ ηελ Σνπξθία είηε απηήο πνπ επέηξεςαλ ηελ απνζηνιή ηεο νη ΢χκκαρνη. Όκσο ζα
ήηαλ θαιχηεξν γηα έλα ηφζν κεγάιν πξφγξακκα λα αλαιάβεη ηελ επζχλε κία
νπδέηεξε θπβέξλεζε φπσο ε ΢νπεδηθή ε νπνία ζα αλαιάκβαλε θαη δηακεζνιαβεηηθφ
ξφιν κεηαμχ ησλ εκπνιέκσλ.259

Όζνλ αθνξά ηε Μεγάιε Βξεηαλία αλ θαη ε ζπκθσλία δελ εμνβέιηδε εληειψο ην

ΓΚΔ΢ απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζην πξφγξακκα, ν ηειηθφο φκσο δηαθαλνληζκφο
πεηχραηλε ην ζηφρν πνπ είρε ζέζεη, δει. ηελ πιήξε αλάιεςε ηεο δηαρείξηζεο ηνπ απφ
κία νπδέηεξε θπβέξλεζε. Οη ζηξαηησηηθέο εμειίμεηο ζηα Αλαηνιηθφ Μέησπν θαη ζηε
Μεζφγεην κε ηηο κεγάιεο λίθεο ησλ ΢πκκάρσλ έλαληη ηνπ Άμνλα ηζνδπλακνχζαλ κε
λέεο πξνθιήζεηο γηα ηε βξεηαληθή δηπισκαηία..260

Γηα ηελ ειιεληθή πιεπξά ην κεγάινο θέξδνο ήηαλ πψο άλνηγε, ζεσξεηηθά, ην
δξφκν γηα ηελ επέθηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε πεξηνρέο πνπ ε βνήζεηα είηε δελ είρε
θηάζεη θαζφινπ είηε δελ είρε πξαγκαηνπνηεζεί βάζεη ησλ αξρηθψλ ππνινγηζκψλ.
Απηφ ζα ην πεηχραηλε κε ην δηνξηζκφ νπδέηεξσλ αληηπξνζψπσλ ζε θάζε πεξηθέξεηα.

257
«Ακθφηεξα ηα θείκελα επηθπξσζέληα ελ ησ κεηαμχ ππφ ΢ηνθρφικεο δηαβηβάδνληαη
θαη’ απηάο απηφζη Αληηπξνζψπσλ Γηεζλνχο Δπηηξνπήο παξ’ ε δχλαζζε ιάβεηε
γλψζηλ. Δάλ επηζπκήηε ηειεγξαθήζσ πκίλ θπξηψηεξα ζεκεία … Κνο Burkhart ζεσξεί
επηηεπρζείζαλ δηαξξχζκηζηλ αξθνχλησο ηθαλνπνηεηηθήλ δηα ηελ Γηεζλήλ Δπηηξνπήλ»,
βι. φ. π, Γελεχε 1 Απξηιίνπ 1943.
258
«παξαθαινχκελ ζεσξήζεηε ξχζκηζηλ δεηεκάησλ … σο αλήθνπζαλ απνθιεηζηηθήλ
αξκνδηφηεηα ζπκκάρσλ αζθνχλησλ έιεγρνλ σο θαη ελδηαθεξνκέλσλ, ειβεηηθψλ θαη
ζνπεδηθψλ νξγαλψζεσλ. Δλδηαθεξφκεζα απνθιεηζηηθψο δηα ηελ εμαζθάιηζηλ
επηζηηηζκνχ ρψξαο ζεσξνχκελ εηο άθξσο επηθίλδπλνλ λα αλακηγλψκεζα εηο ηπρφλ
δηαθνξάο κεηαμχ νξγαλψζεσλ ηνχησλ θαη λα πξνβαίλσκελ εηο θξίζεηο πεξί ηνπ έξγνπ
πξνζψπσλ θαη νξγαληζκψλ πξνο νπο είκεζα βαζχηαηα επγλψκνλεο», βι. φ.π,
Λνλδίλνλ 25 Φεβξνπαξίνπ 1943.
259
F.R.U.S, Diplomatic papers 1943 The Near East and Africa Vol IV , tel. 868.48/
3691, The Secretary of State to the Minister in Sweden (Johnson), Washington 1 April
1943.
260
Ήδε απφ ηνλ Ηαλνπάξην 1943 ν βξεηαλφο δηπισκάηεο Orme Surgent ζα έγξαθε:
« πξέπεη πάληα λα ζπκφκαζηε πσο αλ θαη ε ΢νβηεηηθή Κπβέξλεζε είλαη, ζε ζρέζε κε
ηα Βαιθάληα, ζε ηζρπξή ζέζε λα επηβάιεη ηνπο φξνπο ηεο …εκείο επίζεο ζα πξέπεη λα
έρνπκε έλα ή δχν ραξηηά λα παίμνπκε… ψζηε εκείο θαη νη Ακεξηθαλνί ζα ειέγρνπκε
ηνλ νξγαληζκφ αξσγήο ν νπνίνο ζα ζξέςεη ην ιηκνθηνλνχληα πιεζπζκφ κέζα ζηα
Βαιθάληα, βι. Elizabeth Barker, British Policy in South – East Europe in the Second
World War, Λνλδίλν, Basingstoke ,ζει. 134
82
3.2 Οι ουδϋτεροι αντιπρόςωποι

Ο λένο πξφεδξνο ηεο «Δπηηξνπήο» ζα ήηαλ ν ζνπεδφο αξενπαγίηεο Emil

Sandstrom. Μαδί ζα αθνινπζνχζαλ θαη ηα λέα κέιε ηεο «Δπηηξνπήο», νη νπδέηεξνη
αληηπξφζσπνη, ηα νπνία ζα απνηεινχζαλ ην ζπλδεηηθφ ηεο θξίθν κε ηελ επαξρία. Οη
Ηηαινί είραλ δεηήζεη θαη είραλ θαηαθέξεη ζηε Ρψκε ν αξηζκφο ηνπο λα κελ μεπεξλάεη
ηνπ 30.261 Ο παιηφο πξφεδξνο Paul Mohn δε ζα εγθαηέιεηπε ηελ Διιάδα άκεζα γηα
έλα κεηαβαηηθφ δηάζηεκα.

Όζνλ αθνξά ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπο απηέο ήηαλ ε παξαιαβή ησλ ηξνθίκσλ, ε
απνζήθεπζή ηνπο, ε απνζηνιή ηνπο ζηηο ηνπηθέο επηηξνπέο, ε επίβιεςε ηεο δηαλνκήο
ηνπο ζηνλ πιεζπζκφ, ε ιεηηνπξγία ησλ ζπζζηηίσλ θαη ε παξνρή βνήζεηαο ζηα επαγή
ηδξχκαηα. Δηδηθφηεξα, φζνλ αθνξά ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ην κεραληζκφ δηαλνκήο πνπ
ήδε είρε αλαπηπρζεί ζηελ επαξρία, δει. ηηο ΚΔΓΔ΢ θαη ηηο ΔΓΔ΢, απνθηνχζαλ
έθηαθηεο εμνπζίεο. Δίραλ ην δηθαίσκα λα αλαζπγθξνηνχλ ή λα παχνπλ κία επηηξνπή
ζηελ πεξηθέξεηα ηεο δηθαηνδνζίαο ηνπ, αλ ην έθξηλαλ ζθφπηκν. ΢πκκεηείραλ ζηηο
ζπλεδξηάζεηο ησλ επηηξνπψλ έρνληαο ην δηθαίσκα ηεο αξλεζηθπξίαο ζηηο απνθάζεηο
ηνπο ζε πεξίπησζε πνπ απηέο αληέβαηλαλ ηηο εληνιέο ή ηηο νδεγίεο πνπ είραλ ιάβεη.
Απνθηνχζαλ ιφγν φζνλ αθνξά ηελ θαηαλνκή ησλ ρνξεγνχκελσλ πνζνηήησλ
ηξνθίκσλ, δεηψληαο ηελ αχμεζε ή ηε κείσζε ηνπο. Πξαγκαηνπνηνχζαλ επηζθέςεηο
ζηηο πφιεηο θαη ηα ρσξηά ηεο πεξηθέξεηαο ηνπο επηζεσξψληαο ηελ επηζηηηζηηθή
θαηάζηαζε θαη ζπλέηαζζαλ κεληαία έθζεζε πξνο ηελ «Δπηηξνπή Βνεζεκάησλ» Οη
παιηέο ΚΔΓΔ΢ θαη ΔΓΔ΢ δελ θαηαξγνχληαλ, απιά ε δξάζε ηνπο πεξηνξηδφηαλ ζε
ζηελά ηνπηθά φξηα. Όζνλ αθνξά ηνπο θαηαθηεηέο, ζα βξίζθνληαλ ζε ζηελή επαθή
καδί ηνπο γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ πνπ ζα αλέθππηαλ, δηαηεξψληαο φκσο ηελ
αλεμαξηεζία ηνπο.262

Ο νπδέηεξνο αληηπξφζσπνο, ν νπνίνο ζα είρε θαη ηελ επζχλε γηα ηε δηαλνκή ησλ
ηξνθίκσλ απφ ηνλ Καλαδά, είηε ήηαλ ΢νπεδφο είηε Διβεηφο, ζα δηνξηδφηαλ απφ ηνλ
πξφεδξν ηεο «Δπηηξνπήο Βνεζεκάησλ». ΢ε πεξίπησζε ηαπηφρξνλεο χπαξμεο
΢νπεδνχ ή Διβεηνχ ζηελ ίδηα πεξηθέξεηα ηα θαζήθνληα ηνπο ζα δηακνηξάδνληαλ απφ
ηνλ πξφεδξν ηεο «Δπηηξνπήο» χζηεξα απφ δηαβνχιεπζε κε ην ΓΚΔ΢. ΢ηνλ πξφεδξν
άλεθε ε επζχλε λα θαζνξίζεη ηα φξηα ηεο πεξηθέξεηαο θάζε αληηπξνζψπνπ θαη λα
πιεξνθνξήζεη γη’ απηφ ηηο θαηνρηθέο αξρέο. ΢ε θακία πεξηθέξεηα, πφιε ή ρσξηφ ζην
νπνίν δελ είρε δηνξηζηεί αληηπξφζσπνο δε ζα γηλφηαλ δηαλνκή ηξνθίκσλ. Σν ίδην ζα
ίζρπε θαη γηα ηηο πεξηνρέο γηα ηηο νπνίεο νη θαηνρηθέο αξρέο ζα απαγφξεπαλ ηελ είζνδν
ζηνλ αληηπξφζσπν ή πξνβιήκαηα ζηηο κεηαθνξέο θαη άιινη ιφγνη δε ζα ηνπ

261
International Committee of the Red Cross, Report of the International Committee
of the Red Cross on its activities during the second world war. Geneva, 1949, p.p.
453
262
Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π, 2/ Δμσηεξηθή Οξγάλσζηο
83
επέηξεπαλ ηελ πξφζβαζε. Απηφο ζα θαηάξηηδε ην πξφγξακκα επηζηηηζκνχ ηεο
πεξηνρήο ηνπ ζην νπνίν ζα ππήξρε ε πξφβιεςε γηα κία απφθιηζε ηεο ηάμεο ηνπ 20%
κε ζηφρν ηε δεκηνπξγία απνζέκαηνο ζε πεξίπησζε αληηκεηψπηζεο έθηαθησλ
αλαγθψλ. Παξάιιεια έπξεπε λα εμαθξηβψζεη αλ ηα δηαηεζέληα ηξφθηκα είραλ
πξνέιεπζε ηηο απνζήθεο ηεο ΔΓΒΔ απφ ηνλ Πεηξαηά θαη ηε Θεζζαινλίθε. Οη κεληαίεο
αλαθνξέο ηνπ ζα έπξεπε λα πεξηέρνπλ ζηνηρεία κε ηνλ αθξηβή αξηζκφ ησλ θαηνίθσλ
ησλ ρσξηψλ, νη νπνίνη ιάκβαλαλ ηξφθηκα, ησλ παηδηψλ ειηθίαο θάησ ησλ 14 εηψλ
θαζψο θαη πνηα εηδηθά κέηξα ζα έπξεπε λα ιεθζνχλ γηα θάπνηεο θνηλσληθέο ηάμεηο,
φπσο νη άλεξγνη. Δπηπιένλ νη νπδέηεξνη αληηπξφζσπνη ζα ζπκκεηείραλ θαη ζε έλα
δήηεκα πνπ ελδηέθεξε άκεζα ηνπο ΢πκκάρνπο, απηφ ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο. Θα
έπξεπε λα πάξνπλ κέηξα πνπ, ζε ζπλδπαζκφ, κε ηε δηαλνκή ζα επέηξεπαλ ηνλ έιεγρν
ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο, φπσο πξνέβιεπαλ νη φξνη ησλ ζπκθσληψλ. Γη’ απηφ ζα
είραλ ην δηθαίσκα λα θάλνπλ παξαζηάζεηο πξνο ηηο θαηνρηθέο δπλάκεηο.263

Ζ εγθαηάζηαζε ηνπο ζηελ χπαηζξφ δε ζα ήηαλ άκεζε θαη ηαπηφρξνλε. Μέρξη ην

΢επηέκβξην ηνπ 1943 νπδέηεξνη αληηπξφζσπνη ζα είραλ εγθαηαζηαζεί κφλν ζηε
Θεζζαινλίθε, κε δηθαηνδνζία θαη ζηε Μαθεδνλία, ην Βφιν, ηελ Σξίπνιε, κε
δηθαηνδνζία κφλν ζε ηκήκα ηεο Πεινπνλλήζνπ, ηελ Κξήηε, ηε Μπηηιήλε, ηε Υίν.
Πεξηθέξεηεο φπσο ε Ήπεηξνο θαη νη Κπθιάδεο ζα απνθηήζνπλ πνιχ αξγφηεξα. ΢ηελ
πεξίπησζε ησλ Κπθιάδσλ ε επζχλε βάξαηλε ηνπο Ηηαινχο νη νπνίνη αληηδξνχζαλ ζε
θάζε πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ηνπο κε ην πξφγξακκα αξσγήο. ΢ηε δε Ήπεηξν κφιηο ζηηο
αξρέο ηνπ 1944 ζα έθηαλε αληηπξφζσπνο θαη απηφ ιφγσ αληηδξάζεσλ θαη ηεο
αγγιηθήο πιεπξάο.264

Όζνλ αθνξά ηελ Κξήηε, ηε Υίν ηε ΢άκν θαη ηε Μπηηιήλε, νη αληηπξφζσπνη

δηαηεξνχζαλ ηελ αλεμαξηεζία ηνπο απφ ηελ Τπεξεζία Δπαξρηψλ. Απηφ νθείιεηαη ζε
κεγάιν βαζκφ πσο νη πεξηνρέο απηέο ζρεηίδνληαλ κε ην δήηεκα ηεο «απειεπζέξσζεο»
ηεο ληφπηαο παξαγσγήο ιαδηνχ. Ήδε απφ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1943 νη Γεξκαλνί είραλ
δψζεη ηελ άδεηα ζε έλα πινίν απφ ηνλ Καλαδά λα πξνζεγγίδεη ηε ΢κχξλε θαη απφ εθεί
κε ειιεληθά θαΐθηα, ηα άιεπξα ζα μεθνξηψλνληαλ ζηε Μπηηιήλε θαη ζα
πξνσζνχληαλ ζηε Υίν θαη ζηε ΢άκν.265 ΢ηε ζπλέρεηα ν ίδηνο ν Allard καδί κε ηνλ
πιεξεμνχζην ηνπ Ράηρ γηα νηθνλνκηθά ζέκαηα Neubacher ζα ζπλεξγάδνληαλ γηα ηνλ
έιεγρν ηεο παξαγσγήο ιαδηνχ ζηε Μπηηιήλε.266

Πάλησο κεγάιε θξηηηθή γηα ηε δξάζε ησλ αληηπξνζψπσλ ζα αζθεζεί απφ ηελ
ειιεληθή πιεπξά, ηδίσο γηα ηνπο ΢νπεδνχο. Κχξην κέιεκα ηνπο, ζχκθσλα κε ηηο
θαηεγνξίεο, ήηαλ ε εμαζθάιηζε ηκήκαηνο ηεο ειαηνπαξαγσγήο παξακειψληαο άιια

263
Γ.Α.Κ/Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, θάθ. 10, αξίζ. εγγξ. 145, The Royal
Swedish Ministry for Foreign Affairs, General Instructions regarding the Control of
Food Distributions to the Provinces, ΢ηνθρφικε 23 ΢επηεκβξίνπ 1943
264
Οη Βξεηαλνί αληηδξνχζαλ ζηε ρξήζε θατθηψλ θαηά κήθνο ηεο αθηήο γηα
ζηξαηησηηθνχο ιφγνπο, βι. Bengt Helger, φ. π, p. 131
265
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, θάθ. 12, αξίζ. εγγξ. 353, Άγθπξα 11
Ηαλνπαξίνπ 1943.
266
Ό. π,
84
εμίζνπ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαλ κε ην πξφγξακκα αξσγήο ηνπ
πιεζπζκνχ, φπσο απηά ησλ ππξφπιεθησλ.267

Αλαθεξφκελνο ζην Sandstrom «πήγε κφλνλ εηο ηελ Μπηηιήλε θαη Κέξθπξα γηα λα
267

θαλνλίζε ην δήηεκα ηνπ ιαδηνχ αιιά θαη ηηο δχν θνξέο επέζηξεςε άπξαθηνο…
Έγεηλε ε ηξαγσδία ησλ Καιαβξχησλ, λνκίδεηε φηη πήγε έλαο λα δψζε κία βνήζεηα, λα
θαηαηνπηζζή; Μφλνλ κεξηθνί Έιιελεο πήγαλ βνήζεζαλ φζν κπφξεζαλ..», βι. ΗΑΤΔ,
Κ.Τ, Λίγα Λόγηα γηα ηελ Δπηηξνπή Γηαρεηξίζεσο Σξνθίκσλ ζηελ Διιάδα, 2 Απξηιίνπ
1944
85
3.3 Σο ζότημα του ςυμψηφιςμού με την εγχώρια παραγωγό

Οη ΢χκκαρνη, ηδηαίηεξα νη Άγγινη, είραλ επηκείλεη ηδηαίηεξα ζηελ εθαξκνγή ηνπ

ηέηαξηνπ φξνπ ηεο ζπλζήθεο ν νπνίνο ζρεηηδφηαλ κε ηηο επηηάμεηο ησλ θαηαθηεηψλ
θαη ηε δηάζεζε ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο γηα ηε δηαηξνθή ηνπ πιεζπζκνχ. Απφ ηελ
εθαξκνγή ηνπ είραλ εμαξηήζεη ηελ πεξαηηέξσ ππνζηήξημε ηνπο ζην ζρέδην
επηζηηηζκνχ.

Σνλ Οθησβξίνπ 1942 είραλ θηάζεη ζηελ Αζήλα νη Herman Neubacher θαη D’
Agostino κε έθηαθηεο νηθνλνκηθέο εμνπζίεο. Αθνχ ζηακάηεζαλ ηηο εμαγσγέο
ηξνθίκσλ, ζηηο ζπδεηήζεηο κε ηνπο ζνπεδνχο, ηνπο ελεκέξσζαλ πσο ζα κπνξνχζαλ
λα αλαθνηλψλνπλ ηηο αλάγθεο ησλ δπλάκεσλ ηνπο, φπσο ζα ηηο θαζφξηδαλ νη
ζηξαηησηηθέο ηνπο επηκειεηείεο, πξνθαηαβνιηθά επί ηξηκεληαίαο βάζεο. Γηα ηα
θξνχηα θαη ηα ιαραληθά νη αξηζκνί ζα δίλνληαλ αξγφηεξα. Οη γεξκαληθέο απαηηήζεηο
επί ηεο ειιεληθήο παξαγσγήο, απφ ην ΢επηέκβξε ηνπ 1942 έσο ην ΢επηέκβξε ηνπ
1943, ήηαλ 2.500 ηφλνη ζηαθίδα, 2.400 ηφλνη ειαηφιαδν, 500 ηφλνη ζχθα, 380 ηφλνη
γάια θαη 100 ηφλνη θξέαο. Οη αληίζηνηρεο ηηαιηθέο ήηαλ 4.000 ηφλνη ζηαθίδα, 1.800
ηφλνη ειαηφιαδν, 1.000 ηφλνη παηάηαο, 500 ηφλνη ζχθα, 140 ηφλνη γάια, 100 ηφλνη
ηπξί θαη 100 ηφλνη θξέαο. ΢ηηο παξαπάλσ πνζφηεηεο δελ πεξηιακβάλνληαλ
θαηεγνξίεο, φπσο ηα θξνχηα θαη ηα ιαραληθά. Οη ηηαινί, νη νπνίνη θαιιηεξγνχζαλ
ηνπο δηθνχο ηνπ ιαραλφθεπνπο,268 απάληεζαλ πσο νη δηθέο ηνπο απαηηήζεηο δελ
πεξηείραλ ηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο. 269 Σν πξφβιεκα ήηαλ κε πνην ηξφπν ζα
ππνινγηδφηαλ ην αληηζηάζκηζκα. Ύζηεξα απφ ζπδεηήζεηο απνθαζίζηεθε λα γίλεη
βάζεη ησλ ζεξκίδσλ. Οη Ηηαινί ζα ρνξεγνχζαλ 2.500 ηφλνπο δεκεηξηαθψλ, νη δε
Γεξκαλνί 15.000 ηφλνπο νζπξίσλ, 15.000 ηφλνπο δάραξεο, 20-25.000 ηφλνπο παηάηαο
θαη άιινπο 5.000 ηφλνπο παηαηφζπνξνπ.270

Ζ ζηάζε ηεο βξεηαληθήο πιεπξάο ζε απηή ηε ξχζκηζε ήηαλ ζεηηθή κε ηελ

πξνυπφζεζε πσο απηέο νη πνζφηεηεο ζα δηαλέκνληαλ πξνο φθεινο ηνπ ειιεληθνχ
ιανχ. Ζ θαηαλάισζε ιαραληθψλ θαη ε αληηθαηάζηαζε ηνπο, ζα έπξεπε λα γίλεη κε
ηέηνην ηξφπν θαη ζε ηέηνηα έθηαζε ψζηε λα κελ πξνθαιέζεη ειιείςεηο ζηελ εγρψξηα
παξαγσγή. Σν ζρέδην ζα έκπαηλε ζε ιεηηνπξγία γηα κία δνθηκαζηηθή πεξίνδν ηξηψλ
κελψλ, ππνθείκελν φκσο ζηηο αλεμάξηεηεο εηδηθέο ζπκθσλίεο πνπ ζα γίλνληαλ γηα
ηελ θαηαλάισζε θαη αληηθαηάζηαζε ηεο παξαγσγήο ηνπ ιαδηνχ, ηεο ζηαθίδαο θαη ηεο
λαχισζεο ηνπ πινίνπ Hallaren, κε ην νπνίν ζα γηλφηαλ ε κεηαθνξά.271 Ο
απνινγηζκφο ζα γηλφηαλ ζην ηέινο Μαξηίνπ ή Απξηιίνπ.272

268
Οη Ηηαινί είραλ αξρίζεη λα θαιιηεξγνχλ ηνπο δηθνχο ηνπο ιαραλφθεπνπο, βι.
Davide Rodogno, φ. π, ζει. 87
269
Παχινο Μσλ, φ. π,
270
F.R.U.S, 1942, vol. 2, tel. 868.48/ 3322, The Secretary of State to the Ambassador
in the United Kingdom (Winant), November 12, 1942
271
Σν Hallaren ήηαλ έλα ζνπεδηθφ πινίν ην νπνίν είρε κηζζσζεί απφ ηελ εηαηξία
ζπκςεθηζηηθνχ εκπνξίνπ ΔΛΛΑ- ΣΟΤΡΚ θαη πξαγκαηνπνηνχζε εηζαγσγέο απφ ηελ
86
 Σν άιιν ζέκα πνπ ζρεηηδφηαλ κε ηελ εγρψξηα παξαγσγή ήηαλ απηφ ησλ
εμαγσγηθψλ αλαγθψλ ησλ θαηαθηεηψλ επί ηεο παξαγσγήο ηνπ ειαηφιαδνπ. Ζ
ζπιινγή ηεο ειαηνπαξαγσγήο, ηεο Κξήηεο θαη ηεο Μπηηιήλεο ή νπνπδήπνηε αιινχ,
ζα γηλφηαλ βάζεη ζπκθσλίαο κεηαμχ ηνπ ζνπεδνχ πξέζβε Allard θαη ησλ
εθπξνζψπσλ ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ. Οη φξνη ηεο ζα θαζφξηδαλ ηνλ ηξφπν
δηαλνκήο ηεο ειαηνπαξαγσγήο κεηαμχ ηεο «Δπηηξνπήο», κε ζθνπφ ηε δηάζεζε ηεο
ζηνλ πιεζπζκφ θαη ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ, γηα ηηο αλάγθεο ησλ ζηξαηεπκάησλ
ηνπο θαη ησλ εμαγσγψλ ηνπο. Κακία πνζφηεηα ιαδηνχ δελ ζα απνθηηνχληαλ απφ ηνπο
θαηαθηεηέο κε άιιν ηξφπν. Σν χςνο ηεο πνζφηεηαο, πάλσ ζην νπνίν ζα εθαξκνδφηαλ
ε ζπλζήθε, ζα ήηαλ νη 15.000 ηφλνη. ΢ε πεξίπησζε πνπ ήηαλ εθηθηή ε ζπγθέληξσζε
αλψηεξεο πνζφηεηαο, λέα ζπκθσλία ζα γηλφηαλ κεηαμχ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ θαη
κέρξηο φηνπ απηφ γηλφηαλ δπλαηφ θακία παξαπάλσ πνζφηεηα δε ζα επηηξεπφηαλ λα
πέζεη ζηα ρέξηα ησλ θαηαθηεηψλ. Οη πξψηνη 6.500 ηφλνη πνπ ζα ζπιιέγνληαλ ζα
πεξηέξρνληαλ ζηα ρέξηα ηεο «Δπηηξνπήο», κε ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ
ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Γηα ην ππφινηπν κέξνο ζα γηλφηαλ ίζνο θαηακεξηζκφο κεηαμχ
ησλ δχν πιεπξψλ. Οη θαηαθηεηέο είραλ ηελ ππνρξέσζε λα εηζάγνπλ θαη ζε απηήλ ηελ
πεξίπησζε ηξφθηκα ίζεο ζεξκηδηθήο αμίαο γηα ηε δηαλνκή ησλ νπνίσλ ππεχζπλε ζα
ήηαλ ε «Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο Βνεζεκάησλ». Δμαίξεζε ζα απνηεινχζαλ νη
πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχζαλ νη θαηαθηεηέο γηα λα απνθηήζνπλ
κέξνο ηεο παξαγσγήο.273

Ζ ειαηνπαξαγσγή ζα ζπιιεγφηαλ, απνζεθεπφηαλ θαη ζα θαηαλέκνληαλ απφ

θνηλνχ απφ ηα δχν κέξε, ψζηε ζην ηέινο νη αληηπξφζσπνη ηεο «Δπηηξνπήο» λα ήηαλ
ζε ζέζε λα εμαθξηβψζνπλ αλ νη φξνη είραλ ηθαλνπνηεζεί. Σα κέζα κεηαθνξάο θαη
απνζήθεπζεο ζα παξέρνληαλ απφ ηνπο θαηαθηεηέο ρσξίο ρξέσζε. Οη ηειεπηαίνη δε ζα
είραλ ην δηθαίσκα λα ρξεζηκνπνηνχλ ηα πινία ηνπ «πξνγξάκκαηνο» γηα λα
κεηαθέξνπλ ηελ ειαηνπαξαγσγή. Σα κέζα γηα λα απνθηεζνχλ νη πνζφηεηεο απφ ηνπο
παξαγσγνχο ζα απνηεινχληαλ απφ έλα ηξφπν κηθηφ. Δλ κέξεη ζε κεηξεηά, ελ κέξεη κε
ηελ αληαιιαγή ηξνθίκσλ κε βάζεη ηελ αλαινγία βάξνπο 9/10. Ζ «Δπηηξνπή» ζα
απνθάζηδε ζηε ζπλέρεηα πνηνο ήηαλ ν πιένλ επσθειήο ηξφπνο «πιεξσκήο», ν κηθηφο
ή κφλν κε ηξφθηκα. Όζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο παξαγσγήο ησλ θξνχησλ, ζα
απνθηνχζε ηνλ έιεγρν ηεο δηάζεζεο ησλ λσπψλ θξνχησλ, π.ρ ηεο ζηαθίδαο. Με ηνλ
παξαπάλσ φξν ελλννχληαλ ην κεξίδην απφ ην πιεφλαζκα ηεο παξαγσγήο πνπ ζα
απνθηηνχληαλ είηε απφ ηνπο απφ ηνπο παξαγσγνχο είηε απφ ηνπ θαηαθηεηέο. Απηέο ζα
δηαλέκνληαλ απφ ηελ «Δπηηξνπή» σο κέξνο ηνπ πξνγξάκκαηνο αξσγήο.

Οη Γεξκαλνί είραλ πξνηείλεη ηα ηαμίδηα λα ηα αλαιάβεη ην ζνπεδηθφ πινίν

Hallaren ην νπνίν ζα πξαγκαηνπνηνχζε ηε δηαδξνκή απφ ηελ Σεξγέζηε ζηνλ Πεηξαηά.

Σνπξθία, βι. Αλαζηάζηνο Μπαθάικπαζεο, Η νηθνλνκία ηεο Διιάδνο θαη ε

νξγαλσκέλε ηδησηηθή πξσηνβνπιία θαηά ηελ πεξίνδν ηεο θαηνρήο, 1941-1944, Αζήλαη,
ΔΛΛΑ-ΣΟΤΡΚ, 1944, ζει. 170-177
272
Γ.Α.Κ/Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 270, British Legation in
Stockholm, Memorandum, 8 Feb, 1943
273
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 271, Memorandum, 8 February 1943
87
Οη ΖΠΑ ζα ζπκθσλνχζαλ, ππφ ηελ πξνυπφζεζε πσο ζα ζπλαηλνχζε θαη ε βξεηαληθή
πιεπξά, ηελ νπνία ελδηέθεξε θαηαξράο ην δηαδηθαζηηθφ θνκκάηη ηνπ
274
«ζπκςεθηζκνχ». Ύζηεξα απφ ηνλ θαζνξηζκφ ησλ βαζηθψλ φξσλ ηεο ζπκθσλίαο
ζα έδηλε ηε ζπγθαηάζεζε ηεο, πάληα φκσο κε ηνλ φξν πσο ε φιε επηρείξεζε ζα
ζπκβάδηδε κε απηά πνπ είραλ ζπκθσλεζεί. ΢ηε ζπλέρεηα ζα έδηλε ηα πηζηνπνηεηηθά
ειεχζεξεο δηέιεπζεο.275

΢χκθσλα κε ηηο πξψηεο εθζέζεηο πνπ ππέβαιαλ νη γεξκαληθέο αξρέο ζηνπο

΢νπεδνχο, γηα ηελ πεξίνδν απφ ηε 1 Μαξηίνπ κέρξη ηελ 1 Μαΐνπ νη πνζφηεηεο πνπ
θαηαλάισζαλ ηα ζηξαηεχκαηα θαη νη εμαγσγέο, έθηαζαλ ηηο 45.696.686.500 ζεξκίδεο.
Οη αληίζηνηρεο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ έθηαζαλ ηηο 97.506.681.160 ζεξκίδεο.
Οπζηαζηηθά είραλ εηζαγάγεη ζρεδφλ ηηο δηπιάζηεο ζεξκίδεο απφ απηέο πνπ είραλ
απνζπάζεη απφ ηελ ειιεληθή παξαγσγή. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο, πάληα ζχκθσλα
κε ηηο πξψηεο εθηηκήζεηο ησλ ΢νπεδψλ, νη Γεξκαλνί ζηελ παξνχζα έθζεζε
ελζσκάησζαλ ζηνηρεία πνπ αθνξνχζαλ εηζαγσγέο πνπ είραλ πξαγκαηνπνηεζεί απφ
ηελ ΔΛΛΑ-ΣΟΤΡΚ θαη ην Κνκηζαξηάην γηα ηνπ εξγάηεο, απφ ηελ πξψηε
΢επηεκβξίνπ 1942. ΢πγθεθξηκέλα νη πξαγκαηηθέο πνζφηεηεο πνπ είραλ εηζαρζεί
βάζεη ησλ φξσλ ησλ ζπκθσληψλ ήηαλ κφλν 32.798.436.660 ζεξκίδεο ελψ νη
εηζαγσγέο κέζσ ηεο ΔΛΛΑ-ΣΟΤΡΚ 49.932.995.112 ζεξκίδεο θαη απηέο πνπ
πξννξίδνληαλ γηα ηνπο εξγάηεο 21.775.249.338 ζεξκίδεο. Γει. κέζα ζε απηήλ ηελ
έθζεζε είραλ ελζσκαηψζεη πνζφηεηεο πνπ είραλ έξζεη πξηλ απφ ηε ζπκθσλία ηνπ
Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1943. Οη άλζξσπνη ηεο «Δπηηξνπήο» επηθπιάζζνληαλ γηα ην ηειηθφ
πφξηζκα αθνχ κειεηνχζαλ θαη άιια ζηνηρεία.276

Όζνλ αθνξά ηηο ηηαιηθέο «ππνρξεψζεηο» ε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα

ηνλ ππνινγηζκφ ηνπο ήηαλ ζε γεληθέο γξακκέο ε ίδηα κε απηή ηεο γεξκαληθήο
πεξίπησζεο, ρξεζηκνπνηψληαο ζηνηρεία απφ ηα Διιεληθά Τπνπξγεία Δπηζηηηζκνχ θαη
Γεσξγίαο θαζψο θαη ηεο S.A.C.I.G (ειιελνηηαιηθή εηαηξία ζπκςεθηζηηθνχ εκπνξίνπ).
Ζ θαηαλάισζε ησλ ηηαιηθψλ δπλάκεσλ θαη νη επηηάμεηο ιαδηνχ έθηαζαλ ηα
27.646.569.142 ζεξκίδεο ελψ νη αληίζηνηρεο εηζαγσγέο ηα 53.108.313.381. Οη
εηζαγσγέο απηέο θαηεπζχλζεθαλ ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο, ζχκθσλα κε ηα ηηαιηθά
ζηνηρεία: α) ηελ αζηπλνκία θαη ηελ ρσξνθπιαθή θαζψο θαη ηνπο εξγάηεο κε
13.491.987.881 ζεξκίδεο, β) ηηο εηζαγσγέο πνπ πξαγκαηνπνίεζε ν ηηαιηθφο εξπζξφο
ζηαπξφο δει 57.500.000, γ) ηα επαγή ηδξχκαηα κε 749.970.000 ζεξκίδεο θαη δ) απηέο
πνπ αθνξνχζαλ ηνλ αζηηθφ πιεζπζκφ κε 37.550.855.500 ζεξκίδεο. Μέζα ζηελ
παξαπάλσ έθζεζε δελ πεξηιακβαλφηαλ ην λεζί ηεο ΢άκνπ. ΢χκθσλα κε πιεξνθνξίεο
ηνπ Allard εθεί είραλ γίλεη εηζαγσγέο απφ ηε Ρφδν. Δλψ επαιεζεχηεθε ε παξάδνζε
ηξνθίκσλ ζηνπο αζηπλνκηθνχο ζηαζκνχο, ε ρνξήγεζε πξφζζεησλ κεξίδσλ ζηνπο

274
F.R.U.S, φ. π,
275
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 272, Stockholm,
Memorandum, 8 February 1943.
276
Ό. π, θάθ. 10, αξίζ. εγγξ. 137, Report on the Checking of German Compensation
and Food Plan for the period March 1st to May 31st 1943, ΢ηνθρφικε 25 ΢επηεκβξίνπ
1943
88
εξγάηεο θαη ε δηαλνκή επηηαγκέλνπ ιαδηνχ ζην πιεζπζκφ θαζψο θαη ε παχζε
εμαγσγψλ ιαδηνχ απφ ηελ Κξήηε, ππήξραλ πάξα πνιιέο ελζηάζεηο γηα ηηο επηηάμεηο
θξνχησλ, δει. ηξνθίκσλ πνπ απνπζίαδαλ απφ ην δηαηηνιφγην ηνπ Ηηαινχ ζηξαηηψηε.
Πάλησο ε έθηαζε ησλ κεκνλσκέλσλ επηηάμεσλ ήηαλ κηθξή. Πην ζεκαληηθέο ήηαλ νη
πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ είραλ επηηάμεη ή ιεειαηήζεη ηα ηηαιηθά ζηξαηεχκαηα ζηελ
πξνζπάζεηα ηνπο λα θαηαζηείινπλ ηνλ ΔΛΑ΢ θαη ηνλ ΔΓΔ΢. ΢ην αίηεκα ησλ
ζνπεδψλ γηα παξνρή ζηνηρείσλ πάλσ ζε απηφ ην δήηεκα ε ηηαιηθή απάληεζε ήηαλ
αξλεηηθή, επηθαινχκελε ην ζηξαηησηηθφ απφξξεην. Οη εθηηκήζεηο ηεο επηηξνπήο γηα
απηή ηελ θαηεγνξία ήηαλ πσο πξνζέγγηδε ηηο 30.000.000.000 ζεξκίδεο.277

Ο ΢νπεδφο πξέζβεο Allard ζα έθαλε δηαβήκαηα ηφζν ζηελ ηηαιηθή φζν θαη ζηελ
γεξκαληθή πιεπξά. ΢ηηο ζπδεηήζεηο κε ηνπο Ηηαινχο επέκελε πσο ε απφζπαζε ή νη
θαηαζηξνθέο ηξνθίκσλ, σο κέηξν αληηπνίλσλ, ζα έπξεπε λα απνθεπρζεί. ΢ε
πεξίπησζε πνπ απηφ ήηαλ αλαπφθεπθην, ν απεζηαικέλνο ηεο «Δπηηξνπήο
Βνεζεκάησλ» ζα έπξεπε λα ελεκεξσζεί γηα ην κέγεζνο θαη ηελ αμία ησλ ηξνθίκσλ
πνπ είραλ θαηαζηξαθεί. Δπηπιένλ απαίηεζε ηελ πιήξε απνδεκίσζε γηα ηηο
θαηαζηξνθέο. Οη ηηαινί θάλεθαλ πξφζπκνη λα ζπλεξγαζηνχλ θαη ζα έθαλαλ φ, ηη ήηαλ
δπλαηφ ψζηε λα βξεζεί κία ηθαλνπνηεηηθή ιχζε. Ο Allard ζα πιεξνθνξνχληαλ, ιίγν
πξηλ αλαρσξήζεη απφ ηελ Αζήλα, πσο ηα ηηαιηθά ζηξαηεχκαηα είραλ ιάβεη ηελ
εληνιή λα κελ απνζπνχλ ή θαηαζηξέθνπλ ηξφθηκα σο κέηξν αληηπνίλσλ. Αλ απηφ
ζπλέβαηλε ηφηε ηα ηξφθηκα ζα δηαλέκνληαλ κεηαμχ ηνπ πιεζπζκνχ θάπνπ αιινχ.
Παξάιιεια αλ πξνβιήκαηα ζηηο κεηαθνξέο εκπφδηδαλ ηε δηαλνκή ηνπο, ηφηε ν
αληηπξφζσπνο ηεο «Δπηηξνπήο» ζα ελεκεξσλφηαλ γηα ηελ αμία ησλ ηξνθίκσλ θαη ν
ζπκςεθηζκφο ζα γηλφηαλ αξγφηεξα. Οη ππνζρέζεηο απηέο φκσο δφζεθαλ ξεκαηηθά. Ζ
ηηαιηθή παξάδνζε λαη κελ ζα εκπφδηδε ηηο πεξεηαίξσ επηηάμεηο φκσο ζα εκπφδηδε θαη
ηνλ ζπκςεθηζκφ κέξνπο έζησ ησλ 30.000.000.000 ζεξκίδσλ πνπ είραλ απνζπάζεη νη
Ηηαινί απφ ηηο πεξηνρέο πνπ δπλεηηθά ζα ζρεκάηηδαλ ηελ πεξηθέξεηα ηεο Διεχζεξεο
Διιάδαο. Όκνηα ήηαλ ε ζηάζε ηνπ γεξκαλνχ πιεξεμνχζηνπ ν νπνίνο έδεημε λα
κνηξάδεηαη ηηο ίδηεο απφςεηο κε ην ΢νπεδφ. Ζ ππφζρεζε ηνπ ήηαλ λα επηθνηλσλήζεη
κε ην επηηειείν ηεο ζηξαηηάο «Δ» ψζηε λα δηεπζεηεζεί ην δήηεκα. 278 Σηο επφκελεο
εβδνκάδεο ν Άιηελκπνπξγθ ζα έθεπγε γηα πάληα απφ ηελ Διιάδα.279

΢ηελ ηειηθή έθζεζε πνπ ζα ζηειλφηαλ ζηνπο Βξεηαλνχο φζνλ αθνξά ηελ ηήξεζε
ησλ ζπκθσληψλ ην πφξηζκα ήηαλ ην εμήο. Οη αξρηθέο πξνβιέςεηο γηα ηελ
θαηαλάισζε ησλ θαηνρηθψλ ζηξαηεπκάησλ ήηαλ 5.000.000.000 ζεξκίδεο. Απηέο
ηειηθά έθηαζαλ ηα 17.000.000.000, παξά απηά πνπ πξνέβιεπαλ νη ζπκθσλίεο ηνπ
Φεβξνπαξίνπ, γηα πεξηνξηζκφ ηεο θαηαλάισζεο απφ ηα γεξκαληθά ζηξαηεχκαηα. Οη
αξρηθνί αξηζκνί είραλ δνζεί βηαζηηθά απφ ηηο ειιεληθέο θαηνρηθέο αξρέο γηα
ινγαξηαζκφ ηνπ Neubacher θαη δελ είραλ πεξηιάβεη θαηεγνξίεο φπσο ηα ιαραληθά, ηα

277
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 059, Report of the Control of the Italian Compensation and
Supply Plan for the period 1/9/1942- 31/5/1943, ΢ηνθρφικε 25 Οθησβξίνπ 1943
278
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 143, Royal Ministry for Foreign Affairs, Aide- Memoire,
΢ηνθρφικε 25 ΢επηεκβξίνπ, 1943
279
΢πγθεθξηκέλα ην Ννέκβξην ηνπ 1943, βι. Υάγθελ Φιάηζεξ, φ. π, ηφκ. Β΄, ζει. 356
89
θξνχηα θαη ηε ζηαθίδα. Δπηπιένλ ε ελ ιφγσ έξεπλα αθνξνχζε ηελ πεξίνδν απφ ην
΢επηέκβξε ηνπ 1942 κέρξη ην Φεβξνπάξην ηνπ 1943 πξηλ αθφκα δνζεί άδεηα
αζθαινχο δηέιεπζεο ζην Hallaren, ηέιε Μαξηίνπ, φπνηε νη Γεξκαλνί αλαγθάζηεθαλ
λα επηβάιινπλ πεξηζζφηεξνπο πεξηνξηζκνχο ζηελ θαηαλάισζε ησλ ζηξαηεπκάησλ
ηνπο. Σν «πιεφλαζκα» ζηηο εηζαγσγέο δελ ζπληζηνχζε θάπνην θίλδπλν ζην λα
πηέζνπλ νη Γεξκαλνί γηα πεξαηηέξσ εμαγσγέο. ΢ε αληίζεηε πεξίπησζε ν ίδηνο ν Allard
ζα πίεδε ηνπο Altenburg θαη Neubacher γηα εηζαγσγέο, ρξεζηκνπνηψληαο ην έιιεηκκα
ηνπ αληίζηνηρνπ ηηαιηθνχ ζρεδίνπ. Όζνλ αθνξά άιιεο θαηεγνξίεο ηξνθίκσλ, φπσο ην
γάια θαη ην θξέαο, ε «Δπηηξνπή» είρε ήδε θαηνξζψζεη λα απνζπάζεη ηνλ έιεγρν ηεο
παξαγσγήο γάιαθηνο ζηελ πεξηθέξεηα ηεο πξσηεχνπζαο ελψ φζνλ αθνξά ην θξέαο νη
επηηάμεηο ήηαλ αζήκαληεο. Όζνλ αθνξά ηελ θαηεγνξία ησλ ςαξηψλ εθεί ηα πξάγκαηα
ήηαλ δηαθνξεηηθά. Όιε ε «λφκηκε αιηεία» ειεγρφηαλ απφ ηνπο Γεξκαλνχο, γηα ηνλ
απινχζηαην ιφγν πσο απηνί είραλ ζηα ρέξηα ηνπο ηα απνζέκαηα βελδίλεο. Όζνλ
αθνξά ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο αιηείαο, ν Allard δελ ήηαλ αηζηφδνμνο δεδνκέλνπ φηη κέξνο
ηεο δηαηίζεην κέζσ ησλ ειιεληθψλ θαηνρηθψλ αξρψλ ζηνλ πιεζπζκφ ζε ρακειέο
ηηκέο. Πάλησο ζε γεληθέο γξακκέο, ζχκθσλα πάληα κε ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ Allard, νη
γεξκαληθέο επηηάμεηο δελ είραλ δεκηνπξγήζεη δηαηξνθηθφ έιιεηκκα ζηηο ηνπηθέο
θνηλσλίεο κε εμαίξεζε απηή ηεο Υίνπ.280

Οη Βξεηαλνί ζα δεηνχζαλ λα εληαηηθνπνηεζεί ε έξεπλα πάλσ ζηελ θαηαλάισζε

ησλ γεξκαληθψλ ζηξαηεπκάησλ, ηνπιάρηζηνλ γηα ηηο αξρηθέο θαηεγνξίεο, ζηελ
«πεγή». Ο έιεγρνο έπξεπε λα επεθηαζεί ζηηο δηαηαγέο θαη ηα βηβιία ηνπ
«Κνκηζαξηάηνπ», ηα ζθαγεία θαη ηα εξγνζηάζηα θαη λα δηαζηαπξσζεί κε ηηο
πιεξνθνξίεο ησλ αληηπξνζψπσλ ηεο «Δπηηξνπήο». Δπηπιένλ δεηνχζαλ λα
ζπληάζζεηαη θάζε 2 ή 3 βδνκάδεο κηα αλαθνξά πνπ ζα πεξηειάκβαλε ζηνηρεία πνπ
ζρεηίδνληαλ πάλσ ζηελ πινπνίεζε ησλ ζπκςεθηζκψλ, ηελ επηζηηηζηηθή θαηάζηαζε,
ηε γεληθή θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ, ηελ πνηφηεηα θαη πνζφηεηα ησλ
δηαζέζηκσλ ηξνθίκσλ.281

Ο Allard ζα απαληνχζε πσο ηέηνηνο ηχπνο ειέγρνπ πξαθηηθά δελ ήηαλ δπλαηφο θαη
φρη κφλν ιφγσ ηνλ ειάρηζησλ νπδέηεξσλ αληηπξνζψπσλ. Πξνυπέζεηε ηελ χπαξμε
εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ ην νπνίν έπξεπε λα ηαμηδεχεη ζε φιε ηα ζεκεία
επηηάμεσλ ψζηε λα εμαθξηβψζεη ην χςνο ηνπο. Απηφ πνπ ζα κπνξνχζε λα γίλεη ήηαλ
θάπνηνη πεξηζηαζηαθνί έιεγρνη αιιά θαη πάιη απηνί ζα ήηαλ πνιχ κεγάινη.. ΢ε
θάπνηεο φκσο πεξηπηψζεηο ήδε είραλ εγθαζηδξπζεί θάπνηεο κνξθέο ηέηνηνπ ειέγρνπ.
Απηέο ήηαλ ε πεξίπησζε ηεο ειαηνπαξαγσγήο ηεο Μπηηιήλεο θαη ηεο παξαγσγήο
γάιαθηνο ζηελ Αζήλα θαη ηελ Θεζζαινλίθε. Όζνλ αθνξά ηε ζηαθίδα πιεξνθνξίεο
ζα κπνξνχζαλ λα αληιεζνχλ απφ ηηο ΚΔΓΔ΢. Δπηπιένλ ε «Δπηηξνπή» δελ είρε
δηθαίσκα λα δηαλέκεη ηηο ζπκςεθηζηηθέο πνζφηεηεο πνπ εηζάγνληαλ πέξα απφ απηέο
ηνπ Hallaren. Ζ θιηκάθσζε φκσο ηνπ αληαξηνπνιέκνπ δεκηνπξγνχζε πξνβιήκαηα
ζην δίθηπν κεηαθνξψλ, φπνηε νη θχξηεο εηζαγσγέο ζα γίλνληαλ κέζσ ηεο ζαιάζζηαο

280
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 63, 64 The Royal Swedish Ministry for Foreign Affairs, Aide-
Memoire, Stockholm, October 7, 1943
281
Ό. π,
90
νδνχ κε ην Hallaren… Όζνλ αθνξά ηελ πιεξνθφξεζε, ήδε είρε δψζεη νδεγίεο λα
ζπιιερζνχλ ζηνηρεία απφ ηνπο θνξείο πνπ ηα θαηείραλ, φπσο νη ειιεληθέο θαηνρηθέο
αξρέο θαη νη γεξκαληθέο. Όκσο κία κεληαία έθζεζε ίζσο πεξηειάκβαλε ζηνηρεία πνπ
δελ αληαπνθξίλνληαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Απηφ ζα κπνξνχζε λα γίλεη κφλν γηα ηελ
Αζήλα θαη ηε Θεζζαινλίθε. Οη απαηηήζεηο κίαο ηέηνηαο έθζεζεο, πνπ ζα
πεξηειάκβαλε ζηνηρεία θαη γηα ηελ επαξρία, απαηηνχζε δνπιεηά ηξηψλ κελψλ. Ήηαλ
αδχλαην γηα ηνπο αληηπξνζψπνπο ηεο «Δπηηξνπήο» λα θάλνπλ έξεπλεο ζε φιε ηε
πεξηθέξεηα ηνπο. Σν θαιχηεξν πιηθφ γηα κία ηέηνηα έξεπλα ζα ήηαλ ε ζηαηηζηηθή ησλ
ηηκψλ, ηηο νπνίεο θάζε κήλα δεκνζίεπαλ νη Γεξκαλνί. Όζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο
πγείαο απηφ, βάζεη ησλ ζπλζεθψλ, άλεθε ζηελ αξκνδηφηεηα ηνπ ΓΚΔ΢.282

Οη ζπκθσλία ίζρπζε γηα ηελ πεξίνδν κέρξη ην ΢επηέκβξε ηνπ 1943. Νέεο
ζπκθσλίεο ζα έπξεπε λα γίλνπλ. Ο ζνπεδφο πξέζβεο ζα επηθνηλσλνχζε κε ηνπο
ζπκκάρνπο θαη ε απάληεζε ηνπο ήηαλ πσο ζπκθσλνχζαλ θαη ζα επηζπκνχζαλ ε λέα
ζπκθσλία λα επεθηεηλφηαλ ζε φιε ηελ Διιάδα θαη λα ζπκπεξηειάκβαλε θαη ηελ
παξαγσγή μεξψλ θαξπψλ. Ζ βάζε ησλ φξσλ ηεο ζα έπξεπε λα είλαη πσο θαλέλα άιιν
είδνο ηεο ειιεληθήο παξαγσγήο, πέξα απφ ην ειαηφιαδν, ηνπο μεξνχο θαξπνχο, ηα
θξέζθα θξνχηα θαη ιαραληθά, δε ζα θαηαλαιψλνληαλ ή ζα εμάγνληαλ απφ ηνπο
θαηαθηεηέο. Όζνλ αθνξά ην ιάδη θαη ηε ζηαθίδα ε θνηλή ζπιινγή ηνπο ζα γηλφηαλ
ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο. ΢ε πεξίπησζε ππέξβαζεο ησλ πνζνηήησλ, πνπ
πξννξίδνληαλ γηα ηηο ζηξαηησηηθέο αλάγθεο ή ηηο εμαγσγέο, ηφηε απηέο ζα
αληηζηαζκίδνληαλ απφ ηζφπνζεο δηαλνκέο ζηνλ πιεζπζκφ. Σν ιάδη θαη ε ζηαθίδα, πνπ
ζα ζπιιέγνληαλ, ζα δηαλέκνληαλ ζηνλ πιεζπζκφ κε ηνπο ίδηνπο φξνπο ησλ άιισλ
ηξνθίκσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο κε ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπ ειιεληθνχ
ιανχ. Σν κεξίδην ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ έπξεπε λα αληηζηαζκηζηεί θαη πάιη κε
ηζφπνζεο ζεξκηδηθά πνζφηεηεο ηξνθίκσλ, πξηλ φκσο απηφ δηαηεζεί ζε απηνχο. Ζ
«Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο» ζα έπξεπε λα εμαζθαιίζεη πσο φινη νη δηθαηνχρνη ζα
ιάκβαλαλ κεξίδην θαη πσο ε ίδηα έπξεπε λα εμαζθαιίζεη ηνλ έιεγρν ηεο επηρείξεζεο
ψζηε λα πινπνηεζεί ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο ε ζπκθσλία. Οη ξπζκίζεηο έπξεπε λα
γίλνπλ ην ζπληνκφηεξν δπλαηφ ψζηε ε ζνδεηά λα πεξηέιζεη ζηα ρέξηα ηεο
«Δπηηξνπήο» θαη φρη ηεο καχξεο αγνξάο.283

Ο Allard ζα εμέθξαδε ηηο επηθπιάμεηο ηνπ γηα ην πφζν ζα ήηαλ πξφζπκνη νη

Γεξκαλνί λα δερηνχλ ηνπο παξαπάλσ φξνπο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε ζηαθίδα ζα
κπνξνχζε λα απνθηεζεί κε θαλνληθέο αγνξέο θαη αθνχ πιένλ νη γεξκαλνί είραλ
αλαπηχμεη ην κεραληζκφ απφθηεζεο ιαδηνχ κέζσ ησλ αληαιιαγψλ, πηζαλφηαηα δελ
ζα ηνπο ελδηέθεξε θαζφινπ λα ππνγξάςνπλ κία λέα ζπκθσλία κε πνιχ πην
απζηεξνχο φξνπο. ΢ηελ θαιχηεξε πεξίπησζε ζα επηδείθλπαλ κία θαιή δηάζεζε γηα
ζπλεξγαζία κε ηελ «Δπηηξνπή». Οη αιιαγέο πνπ εηζεγνχληαλ ε βξεηαληθή πιεπξά,
ηφζν ζηελ έθηαζε φζν θαη ζηηο ηξνπνπνηήζεηο ζε ζρέζε κε ηελ αξρηθή ζπκθσλία,

Ό. π,
282

Ό. π, αξίζ. εγγξ. 138, British Legation Stockholm, Aide- Memoire, 23 September

283

1943.

91
μεπεξλνχζαλ ηε δηθαηνδνζία ησλ γεξκαληθψλ αξρψλ ζηελ Διιάδα. Νέεο
δηαπξαγκαηεχζεηο έπξεπε λα μεθηλήζνπλ ζην Βεξνιίλν θαη ν θαιχηεξνο ηξφπνο ψζηε
λα πεηζηεί λα ζπλαηλέζεη ε γεξκαληθή πιεπξά κε ηνπο λένπο φξνπο ήηαλ έλαο
ζπλδπαζηηθφο, πνπ ζα πεξηειάκβαλε ηελ ππφζρεζε γηα ηελ αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ
απφ ηνλ Καλαδά κε ηελ παξάιιειε απεηιή φκσο πσο ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε ην
πξφγξακκα ζα ηεξκαηηδφηαλ.284

Δπηπιένλ ζα ήηαλ πνιχ δχζθνιν νη ζπκθσλίεο λα επεθηαζνχλ θαη ζε άιιεο

θαηεγνξίεο ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο ρσξίο ζπζίεο. ΢ε πεξίπησζε πνπ ε ζηαθίδα
απνθηηνχληαλ κέζσ αγνξάο θαη δηαλέκνληαλ ζην πιεζπζκφ ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο
ηνπο πξνγξάκκαηνο αξσγήο απηφ ζα ζπλεπαγφηαλ αχμεζε ζηε ηηκή ηνπ ςσκηνχ.
Όζνλ αθνξά ηελ εληαηηθνπνίεζε θαη ηελ επέθηαζε ηεο αληαιιαγήο ζηαξηνχ κε
ζθνπφ ηνλ έιεγρν ηεο ειαηνπαξαγσγήο ζε φιε ηε ρψξα, ζχκθσλα κε εθηηκήζεηο
ρξεηάδνληαλ άιινη 8.000 ηφλνη ζηαξηνχ κφλν γηα ηελ Κξήηε θαη ηε Μπηηιήλε. Τπφ ηηο
παξνχζεο ζπλζήθεο έπξεπε λα ζηακαηήζνπλ νη απνζηνιέο ζε άιια κέξε γηα λα γίλεη
απηφ εθηθηφ ή λα απμάλνληαλ νη κεληαίεο εηζαγφκελεο πνζφηεηεο απφ ηνλ Καλαδά.
Αλ γηα παξάδεηγκα πεξηιακβαλφηαλ θαη ε Πεινπφλλεζνο ζην ζρέδην αληαιιαγήο ηφηε
κφλν γη΄ απηήλ ρξεηάδνληαλ επηπιένλ 5.000 ηφλνη. Σα απνζέκαηα ηεο πξνεγνχκελεο
ρξνληάο είραλ εμαληιεζεί. ΢ρεηηθά κε ηελ παξαγσγή ιαραληθψλ θαη πάιη ππήξραλ
κεγάια εκπφδηα φπσο ν αληαξηνπφιεκνο θαη απηψλ ησλ κεηαθνξψλ. Μφλν ζηελ
Κξήηε ζα κπνξνχζε λα γίλεη απηφ εθηθηφ. Δλ νιίγνηο ν Allard πίζηεπε πσο νη
Βξεηαλνί έβιεπαλ ηηο ζπκθσλίεο αληαιιαγήο σο κία «παξαρψξεζε» ηεο
«Δπηηξνπήο» πξνο ηε γεξκαληθή πιεπξά ελψ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζπλέβαηλε ην
αληίζεην.285

Σειηθά ε λέα ζπκθσλία ζα ππνγξαθφηαλ ζην Βνπθνπξέζηη ζηηο 30 Ννεκβξίνπ

ηνπ 1943 κεηαμχ ησλ Allard θαη Sandstrom, γηα ινγαξηαζκφ ηεο «Δπηηξνπήο» θαη ηνπ
Neubacher γηα ηε γεξκαληθή. Ζ «Δπηηξνπή» ζα ήηαλ ππεχζπλε γηα ηελ ζπγθνκηδή ηεο
ειαηνπαξαγσγήο ζηα Ηφληα Νεζηά θαη ζηελ Κξήηε ελψ νη γεξκαληθέο αξρέο γηα ηε
Μπηηιήλε.286 Οη πνζφηεηεο ζα απνθηηνχληαλ κε ηε κέζνδν ηεο αληαιιαγήο.287 Σα
έμνδα κεηαθνξάο ζα βάξπλαλ θάζε πιεπξά ε νπνία ζα αλαιάκβαλε θαη ην ξίζθν γηα
ηε κεηαθνξά απφ ηα λεζηά. Ζ «Δηαηξία Διαηψλ» ηεο Αζήλαο ζα δηέζεηε φιν ην
κεραληζκφ ηεο γηα ηε ζπγθέληξσζε ηεο παξαγσγήο θαη ζα γίλνληαλ πξνζπάζεηεο

284
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 060, The Royal Swedish Ministry for Foreign Affairs, Aide-
Memoire, Stockhom, 9 October 1943.
285
Ό. π,
286
Σα ζπκβαιιφκελα κέξε αλαιάκβαλαλ ηελ ππνρξέσζε λα κελ ζπιιέμνπλ ηελ
ειαηνπαξαγσγή ζηελ Διιάδα έμσ απφ ην πιαίζην ησλ ζπκθσληψλ. Απφ ηελ 1ε
Γεθέκβξε νη αγνξνπσιεζίεο ζηηο ππφινηπεο ειαηνπαξαγσγηθέο πεξηθέξεηεο ζηελ
Διιάδα ζα ήηαλ ειεχζεξεο, εθηφο θαη αλ ζηελ πνξεία απνθαζηδφηαλ αιιηψο, βι. φ.π,
θάθ. 11. Αξίζ εγγξ. 075, Agreement, Βνπθνπξέζηη, 30 Ννεκβξίνπ 1943.
287
΢πγθεθξηκέλα ην ιάδη ζα αληαιιαζζφηαλ κε αιεχξη, φζπξηα θαη δάραξε. Σν ιάδη
ηζνδπλακνχζε κε 100 κνλάδεο, ην αιεχξη κε 60 ηα φζπξηα κε 30 θαη ε δάραξε 10, βι
φ. π,
92
ζπκπίεζεο ηνπ θφζηνπο ζπιινγήο ψζηε αθφκε θαη ηα θησρφηεξα ηκήκαηα ηνπ
πιεζπζκνχ λα κελ αδηθεζνχλ απφ ηηο δηαλνκέο. ΢ε πεξίπησζε πξνζσξηλήο έιιεηςεο
πξντφλησλ γηα αληαιιαγή, ην έλα κέξνο ζα «δάλεηδε» ην άιιν θαη ε αμία ησλ
αληαιιαγψλ ζα θαζνξηδφηαλ αξγφηεξα πάλσ ζε εκπνξηθή βάζε.288

Σν κεξίδην θάζε πιεπξάο νξηδφηαλ ζηνπο 12.000 ηφλνπο αληίζηνηρα, κε επηπιένλ

ηξεηο ρηιηάδεο ηφλνπο απφ ηελ Πεινπφλλεζν νη νπνίνη ζα πεξλνχζαλ ζηα ρέξηα ηεο
Δπηηξνπήο. ΢ηελ πεξίπησζε ηεο νη πνζφηεηεο ζα θαηεπζχλνληαλ γηα ηελ αλαθνχθηζε
ηνπ αζηηθνχ πιεζπζκνχ ζηε δε γεξκαληθή, γηα ηηο αλάγθεο ησλ ζηξαηεπκάησλ ηεο, ηηο
εμαγσγέο ηεο, ηνπο εξγάηεο θαζψο θαη ηνπο αηρκάισηνπο. Όιεο νη γεξκαληθέο
εμαγσγέο ζε ιάδη ζα αληηζηαζκίδνληαλ απφ ηζφπνζεο ζεξκηδηθά εηζαγσγέο. Κακία
πνζφηεηα ιαδηνχ δε ζα εμάγνληαλ ζε πεξίπησζε πνπ θαη ηα δχν κέξε ζπκθσλνχζαλ
πσο ζα ππήξρε πξφβιεκα ζηελ ηξνθνδνζία ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ ζπιινγή έπξεπε λα
γίλεη φζν ην δπλαηφ γξεγνξφηεξα. Μέρξη ηφηε ζα απαγνξεπφηαλ θάζε κεηαθνξά απφ
ηα θέληξα ζπιινγήο, εηδηθά ζηα λεζηά φπνπ ηα ιάδη ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ
παξαζθεπή ζαπνπληνχ. Αλ ε γεξκαληθή πιεπξά ρξεηαδφηαλ ιάδη, απφ ηα Ηφληα θαη ηελ
Κξήηε, γηα ηελ ηξνθνδνζία ησλ ζηξαηεπκάησλ ηεο ηφηε έπξεπε λα ην αληηθαηαζηήζεη
κε αλάινγεο πνζφηεηεο, ιαδηνχ ή άιισλ ηξνθίκσλ, πνπ ζα θαηεπζχλνληαλ ζηα
αζηηθά θέληξα. Καη ηα δχν κέξε ήηαλ ππνρξεσκέλα λα ζπλεξγαζηνχλ γηα ηελ
επίηεπμε ησλ φξσλ θαη ε γεξκαληθή πιεπξά ζα έπξεπε λα παξέμεη ηα κέζα κεηαθνξάο
ζηελ «Δπηηξνπή».289

Όζνλ ηελ αθνξά ηελ πξνεγνχκελε ζπλζήθε θαη ηελ πεξίπησζε ηεο θνηλήο
ζπιινγήο ζηελ Μπηηιήλε, απηή ζα έιεγε ζηηο 30 Ννεκβξίνπ. Οη ελαπνκείλαληεο
πνζφηεηεο, πνπ είραλ απνθηεζεί κέζσ ηεο αληαιιαγήο, ζα ξεπζηνπνηνχληαλ θαηφπηλ
ζπκθσλίαο κε ηελ «Δηαηξία Διαηψλ». Ζ ζπκθσλία ζα επεθηεηλφηαλ θαη ζηελ
Πεινπφλλεζν φπνπ ζηφρνο ήηαλ ζπγθέληξσζε 3.000 ηφλσλ ν νπνίνη ζα εληάζζνληαλ
κέζα ζην πξφγξακκα αξσγήο κε ζθνπφ ηε δηαλνκή ηνπο ζηνπο θαηνίθνπο ησλ
αζηηθψλ θέληξσλ ηεο επαξρίαο. Μάιηζηα ζα δεκηνπξγνχηαλ εηδηθφ απφζεκα γηα απηφ
ην ιφγν. ΢ε πεξίπησζε έθηαθηψλ αλαγθψλ νη νπνίεο ζα εκπφδηδαλ ηελ εθαξκνγή ησλ
ζπκθσληψλ ηα ζπκβαιιφκελα κέξε ζα ζπλαληηνχληαλ γηα λα απνθαζίζνπλ έλα λέν
δηαθαλνληζκφ. Ζ ζπκθσλία ζα είρε ηζρχ απφ ηελ 1ε Γεθεκβξίνπ σο ηελ 30 Ννεκβξίνπ
ηνπ 1944.290

Ζ λέα ζπκθσλία ηειηθά δελ επεθηάζεθε θαη ζε άιια πξντφληα ηεο ειιεληθήο
αγξνηηθήο παξαγσγήο αιιά επηθεληξψζεθε θαηά θχξην ιφγν ζην ιάδη, έλα απφ ηα
βαζηθά πξντφληα γηα ηελ δηαηξνθή ηνπ πιεζπζκνχ άκεζα φκσο ζπλδεδεκέλν κε ηελ
καχξε αγνξά πνπ επεξέαδε ηνλ ηηκάξηζκν. Ζ αγγιηθή φκσο πιεπξά εμαθνινπζνχζε
λα δηαηεξεί ηηο επηθπιάμεηο ηεο απέλαληη ζηε γεξκαληθή ζηάζε φζνλ αθνξά ηελ
ηήξεζε ηνπ 4νπ φξνπ ηεο ζπλζήθεο. Απνηέιεζκα ήηαλ λα αθνινπζεί κία ζηάζε

288
Ό. π,
289
Ό. π,
290
Ό. π,
93
αλακνλήο απέλαληη ζηηο εθθιήζεηο ηεο εμφξηζηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο γηα ηελ
αχμεζε ησλ εηζαγφκελσλ πνζνηήησλ.

94
3.4 Οι προςπϊθειεσ τησ εξόριςτησ ελληνικόσ κυβϋρνηςησ για αύξηςη
τησ βοόθειασ

Παξά ηελ επλντθή θαηάιεμε φζνλ αθνξά ηελ πξνκήζεηα ηνπ ζίηνπ παξέκελε ην
πξφβιεκα ηεο εμαζθάιηζεο επηπιένλ θαηεγνξηψλ ηξνθίκσλ φπσο ηα φζπξηα θαη ην
γάια, απαξαίηεησλ γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ ιατθψλ ζπζζηηίσλ. Ζ ηνπξθηθή θπβέξλεζε
είρε εηδνπνηήζεη πσο πιένλ δελ κπνξνχζε λα παξέμεη άιιεο πνζφηεηεο νζπξίσλ. Σα
ηειεπηαία θνξηία ηνπ «Νηνπκινχκπνπλάξ» απνηεινχληαλ θπξίσο απφ μεξνχο
θαξπνχο.291

Ζ εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα αλαδεηνχζε άιιεο πεγέο. Οη θαλαδηθέο αξρέο

ζε ζπλνκηιίεο είραλ δείμεη ηε δηάζεζε λα απμήζνπλ ηηο πνζφηεηεο ζίηνπ αλ απηφ
θξηλφηαλ αλαγθαίν, ππφ ηνλ φξν πψο ζα δηλφηαλ ε ζρεηηθή άδεηα.292 ΢ηηο ζπδεηήζεηο
ηνπ έιιελα πξέζβε κε ηνλ ακεξηθαλφ πθππνπξγφ νηθνλνκηθψλ Μπεξιέ, ζηηο 22
Ηνπιίνπ, ν ηειεπηαίνο δελ έβιεπε θάπνην εκπφδην ζηελ επέθηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο
θαη ζε ηξφθηκα πέξα απφ ην ζηάξη, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φκσο φηη ζα ζπκθσλνχζε θαη
ε αγγιηθή θπβέξλεζε. ΢ηελ εξψηεζε ηνπ έιιελα πξέζβε γηα ηε δπλαηφηεηα ηα
ηξφθηκα απηά λα απνθηεζνχλ κε ην λφκν ελνηθηνδαλεηζκνχ θαη κίζζσζεο ( Lend –
Lease) ε απάληεζε ήηαλ πσο ην αίηεκα ζα εμεηαδφηαλ αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε
πνπ ζα αγνξάδνληαλ απφ ηνλ Καλαδά.293 Παξάιιεια ν έιιελαο πξσζππνπξγφο ζα
πξνζπαζνχζε λα εμαζθαιίζεη πνζφηεηεο ηξνθίκσλ κέζσ ηεο GWRA ζε πεξίπησζε
πνπ ζα δηλφηαλ άδεηα απφ ηε βξεηαληθή θπβέξλεζε, απφ ρψξεο φπσο ε ΢πξία θαη ην
Ηξάθ.294

Ζ απάληεζε φκσο πνπ ζα δηλφηαλ ζηε ζπλέρεηα ήηαλ πσο ε ακεξηθαληθή

θπβέξλεζε ήηαλ απξφζπκε λα επηηξέςεη λα ζπκπεξηιεθζνχλ ηξφθηκα ζην πξφγξακκα
απφ πεξηνρέο έμσ απφ ηε δψλε απνθιεηζκνχ. Ζ θαιχηεξε πεγή απφθηεζεο επηπιένλ
πνζνηήησλ ζα ήηαλ ή ίδηα ε Σνπξθία. Παξά ηελ αλεπάξθεηα ηξνθίκσλ πνπ ζα
επηθαινχληαλ, ε ακεξηθαληθή θπβέξλεζε δεζκεπφηαλ λα ηελ πηέζεη γηα ηελ
επαλάιεςε ησλ εηζαγσγψλ. Σηο ίδηεο απφςεηο είρε θαη ε αγγιηθή. 295 Όζνλ αθνξά ην
πξφγξακκα Lend- Lease είρε ήδε μεθηλήζεη θαη δελ είρε ζπκπεξηιάβεη ηηο πνζφηεηεο

291
΢πγθεθξηκέλα, 500 ηφλνη ζχθσλ, 202,59 ηφλνη ζηαθίδαο,
292
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 306, 6 Απγνχζηνπ 1942
293
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζηνιή Δ΄, θάθ. 2, αξίζ. εγγξ. 422,
Οπάζηλγθηνλ 23 Ηνπιίνπ 1942.
294
Ό.π, αξίζ. εγγξ. 360, Λνλδίλν 8 Απγνχζηνπ 1942
295
Οη νδεγίεο φκσο πνπ είρε ν ακεξηθαλφο πξέζβεο ζηελ Άγθπξα ήηαλ πσο φιεο νη
δηαθνηλψζεηο ζα έπξεπε λα είραλ ραξαθηήξα «αλεπίζεκν». Απηφ πνπ θνβφηαλ ε
ακεξηθαληθή πιεπξά ήηαλ, πσο εμαηηίαο ηεο δεκνζηφηεηαο πνπ είρε πάξεη ην ζρέδην
αξσγήο πξνο ηελ Διιάδα, ε Σνπξθία ζα δεηνχζε σο αληάιιαγκα ηελ παξνρή ζηαξηνχ
ζε απηήλ γηα λα επαλαιάβεη ηηο εηζαγσγέο, βι. F.R.U.S,1942, Europe, Vol. II, , tel.
868.48/3255 a, The Secretary of State to the Ambassador in Turkey (Steinhardt),
Washington, September 3 1942, tel. 868.48/ 3263, The Ambassador in Turkey
(Steinhardt), Ankara, September 12 1942.
95
νζπξίσλ. Δπηπιένλ ε Βξεηαληθή Κπβέξλεζε επηζπκνχζε ε βνήζεηα λα πεξηνξηζηεί, ζε
απηφ ην ζηάδην κφλν ζην ζηάξη. Σν ζέκα ζα εμεηαδφηαλ μαλά ζηε ζπλέρεηα..
Πξνυπφζεζε γηα πηζαλέο πξνζζήθεο ηξνθίκσλ θαη ηαηξηθνχ πιηθνχ ζα ήηαλ ηα
πνξίζκαηα ηεο έθζεζεο ηεο «Δπηηξνπή Βνεζεκάησλ ελ Διιάδη». Δηδηθά ηε
Βξεηαληθή πιεπξά ελδηέθεξε ην κέγεζνο ηεο παξνχζαο έιιεηςεο ηξνθίκσλ, γηαηί
ππάξρεη απηή ε έιιεηςε, ζε πνην βαζκφ ήηαλ απνδνηηθή ε ρξήζε ηεο ληφπηαο
παξαγσγήο νη εγγπήζεηο πσο ηα ηξφθηκα πνπ ζηέιλνληαλ ειέγρνληαλ απφ ηελ
«Δπηηξνπή» θαη ηδηαίηεξα αλ νη ηνπηθνί πφξνη ζα ρξεζηκνπνηνχληαλ ηθαλνπνηεηηθά.296
΢ην επίζεκν ειιεληθφ αίηεκα γηα έληαμε ζην πξφγξακκα Lend – Lease πνζφηεηαο
3.000 ηφλσλ νζπξίσλ, ε απάληεζε ζα ήηαλ θαη πάιη αξλεηηθή297 ζπλδένληαο φπνηα
πηζαλή ζεηηθή έθβαζε κε ηελ αλακελφκελε έθζεζε απφ ηε ζνπεδηθή επηηξνπή ζηε
Διιάδα θαη ζε πεξαηηέξσ δηαβνπιεχζεηο κε ηελ αγγιηθή πιεπξά. ΢ε πξψηε θάζε
απηφ πνπ ππφζρνληαλ πσο ζα επαλεμεηάζνπλ ήηαλ ην δήηεκα ηεο απνζηνιήο 100
ηφλσλ γάιαθηνο.298

Ζ Σνπξθία γηα άιιε κία θνξά ζα δήισλε ηελ αδπλακία ηεο λα αληαπνθξηζεί. 299
Απηφ πνπ ζα επηδίσθε ε ειιεληθή πιεπξά σο ελαιιαθηηθή ιχζε ήηαλ λα
αληηθαηαζηαζνχλ ζε πξψηε θάζε θάπνηεο πνζφηεηεο απφ ην ζηάξη κε ηζφπνζεο
νζπξίσλ. ΢ηηο επαθέο πνπ είρε ε ειιεληθή θπβέξλεζε κε ηελ αγγιηθή, ζα ηεο ηνληζζεί
πσο νχηε ν Καλαδάο ήηαλ ζε ζέζε λα ηηο πξνζθέξεη ηεο δεηνχκελεο πνζφηεηεο. Σν
κεγαιχηεξν κέξνο είρε δεζκεπζεί γηα ηηο αγγιηθέο αλάγθεο. Σν κφλν πνπ ππνζρφηαλ
ην αγγιηθφ Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ ήηαλ λα πσιεζνχλ θάπνηνη ηφλνη ζε ηηκή θφζηνπο
απφ ηα δηθά ηνπ απνζέκαηα ζην Καλαδά.300 Πέξα απφ ηελ αλακελφκελε έθζεζε απηφ
πνπ αλεζπρνχζε ηνπο βξεηαλνχο ήηαλ πσο κία πξφζζεηε παξαρψξεζε ζηελ Διιάδα
ίζσο λα ππξνδνηνχζε αηηήκαηα γηα ραιάξσζε ηνπ απνθιεηζκνχ θαη απφ άιιεο
θαηερφκελεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Δπηπιένλ νη θαηαθηεηέο ζα κπνξνχζαλ λα
παξεμεγήζνπλ απηή ηε ρεηξνλνκία θαη λα ζπλέρηδαλ ηηο επηηάμεηο ζηελ Διιάδα.301

Μεηά ηελ παξαιαβή ηεο ζνπεδηθήο έθζεζεο ζα ζπλαηλνχζαλ ζηελ πξνζζήθε

100 ηφλσλ γάιαθηνο θάζε κήλα, ρσξίο φκσο λα δνζεί δεκνζηφηεηα ζην ζέκα.
Παξάιιεια ε βξεηαληθή πιεπξά έζεηε ηνλ φξν πσο νη φπνηεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ

296
Ό. π, tel .868.48/ 3251, The Minister in Sweden (Johnson) to the Secretary of State,
Stockholm , September 7 1942.
297
Ζ ζχζηαζε πξνο ηελ Δπηηξνπή πνπ δηαρεηξηδφηαλ ην πξφγξακκα ελνηθνδαλεηζκνχ
θαη κίζζσζεο ήηαλ λα αλαβάιεη ηελ απφθαζε πάλσ ζηελ ειιεληθή αίηεζε, βι. tel.
868.48/ 3270 a, The Secretary of State to the Minister of Sweden (Johnson),
Washington, September 14, 1942
298
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ,
αξίζ. εγγξ. 075
299
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 189, 19 ΢επηεκβξίνπ 1942
300
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 182, Οηηάβα, 22 ΢επηεκβξίνπ 1942
301
F.R.U.S, φ. π, tel. 868. 48/3319, The Financial Counselor of the British Embassy
(Stopford) to the Assistant Secretary of State (Long), Washington, September 15,
1942
96
αγνξάδνληαλ απφ ηδηψηεο φπσο ε GWRA ζα παξαδίδνληαλ ζηνλ Ακεξηθαληθφ Δξπζξφ
΢ηαπξφ ζην φλνκα ηνπ νπνίνπ ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ νη εμαγσγέο. Με απηφ ηνλ
ηξφπν ήζειε λα δεκηνπξγήζεη πξνεγνχκελν γηα θάζε απφπεηξα ηδηψηε πνπ ζα
πξνζπαζνχζε λα αγνξάζεη πνζφηεηεο ηξνθίκσλ απφ ρψξα εληφο ηεο δψλεο ηνπ
απνθιεηζκνχ.302 Αλ θαη ζα δψζεη ηελ άδεηα γηα εμαγσγήο 3.000 νζπξίσλ απφ ηα δηθά
ηεο απνζέκαηα ζην Καλαδά επηθπιαζζφηαλ γηα ηε κφληκε αχμεζε ηεο βνήζεηα πέξα
απφ ηνπο αξρηθνχο 15.000 θαη ζε είδε φπσο ηα φζπξηα. Αλ θαη ήηαλ ηθαλνπνηεκέλε ζε
γεληθέο γξακκέο απφ ηελ πξψηε έθζεζε ηεο «Δπηηξνπήο», απηφ πνπ ηελ απαζρνινχζε
ήηαλ ε εθαξκνγή ηνπ ηέηαξηνπ φξνπ ηεο ζπλζήθεο, δει. ηεο δηάζεζεο ηελ ληφπηαο
παξαγσγήο ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ θαη ηεο εηζαγσγήο απφ ηνπο θαηαθηεηέο ίζσλ
πνζνηήησλ γηα ην κέξνο ηεο πνπ ζα επηηαζζφηαλ.303 Ο ιφγνο πνπ είραλ επηηξέςεη ηε
κφληκε πξνζζήθε γάιαθηνο ήηαλ γηαηί ε «Δπηηξνπή» ζηελ Διιάδα είρε αξρίζεη λα
νξγαλψλεη ηελ παξαγσγή γάιαθηνο ζηελ πξσηεχνπζα κε αληάιιαγκα δσνηξνθέο.304

Αξρέο Ννέκβξε ν ΢νπεδφο Πξέζβεο Allard ζα θνηλνπνηνχζε ζηνπο ζπκκάρνπο

ην πξφγξακκα πνπ είραλ θαηαξηίζεη νη θαηαθηεηέο σο αληηζηάζκηζκα γηα ηηο
πνζφηεηεο πνπ ζα επηηάζζνληαλ γηα ηηο αλάγθεο ησλ ζηξαηεπκάησλ ηνπο. Ύζηεξα
απφ απηφ ζα απνθαζηδφηαλ ε απνζηνιή θαη ε έληαμε ζην πξφγξακκα Lend- Lease
2.000 ηφλσλ νζπξίσλ. ΢ηελ θπβέξλεζε Σζνπδεξνχ φκσο ζα μεθαζαξηδφηαλ πσο
απηέο δελ ζα απνηεινχζαλ κεληαίεο απνζηνιέο. Ζ δηαλνκή ηνπ ζηνλ πιεζπζκφ ζα
γηλφηαλ κφλν απφ ηελ «Δπηηξνπή Βνεζεκάησλ». Αληίζεηα φζνλ αθνξά ην γάια απηφ
ζα απμάλνληαλ ζε 300 ηφλνπο κεληαίσο, σο κνξθήο ζθφλεο.305 Απηφ πνπ επηδίσθαλ
ζε απηή ηε θάζε νη ΢χκκαρνη , ηδηαίηεξα νη Άγγινη, ήηαλ ε εθαξκνγή ηνπ πιάλνπ πνπ
είραλ ζπκθσλήζεη ν Allard κε ηνπο θαηαθηεηέο θαη αλ ε δηαλνκή ησλ ηξνθίκσλ ζηνλ
πιεζπζκφ γηλφηαλ βάζεη ησλ φξσλ ηεο ζπκθσλίαο. Αθφκε απηφ πνπ ηνπο
απαζρνινχζε ήηαλ ε επέθηαζε θαη ε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ επαξρία ζε
πεξηθέξεηεο φπσο ε Κξήηε, φπνπ νη θαηαθηεηέο θξαηνχζαλ κεγάια απνζέκαηα
ιαδηνχ.

Ζ θπβέξλεζε Σζνπδεξνχ παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηηο ιίγα είρε θαηαθέξεη, φζνλ
αθνξά ηελ αχμεζε ησλ πνζνηήησλ θαη ησλ εηδψλ πνπ ζα πεξηειάκβαλε ην ζρέδην
βνήζεηαο. Απηφ πνπ δελ κπνξνχζε λα θαηαλνήζεη ήηαλ πσο ε αγγιηθή πιεπξά δελ
ήηαλ ζε θακία πεξίπησζε πξφζπκε λα ζπλαηλέζεη ζε κία αχμεζε ησλ πνζνηήησλ
δίρσο λα πξαγκαηνπνηεζνχλ νη φξνη ηεο ζπκθσλίαο. Πνιχ ζχληνκα ζα θαινχληαλ λα
αληηκεησπίζεη άιιν έλα πξφβιεκα. Σν νηθνλνκηθφ βάξνο πνπ απνηεινχζε γη΄ απηήλ
ε λαχισζε ησλ ζνπεδηθψλ πινίσλ.

302
Ό. π, tel. 868.48 / 3329, The Second Secretary of the British Embassy (Murray) to
Mr. Foy D. Kohler of the Division Near Eastern Affairs, Washington, 31 October,
1942.
303
Απηφ πνπ ελδηέθεξε ηελ αγγιηθή πιεπξά ήηαλ ε απνδέζκεπζε ησλ πνζνηήησλ
ιαδηνχ πνπ παξαθξαηνχζαλ νη Γεξκαλνί, βι. φ. π, tel. 868. 48/ 3251, The Acting
Secretary to the Charge of Sweden (Greene), Washington, October 5, 1942.
304
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ.
305
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 025, 8 Γεθεκβξίνπ 1942
97
3.5 Η ϋνταξη ςτο πρόγραμμα Lend- Lease

Πξνηνχ ππνγξαθεί ε ζπκθσλία ηεο Ρψκεο ηνπ 1942, ελψ δηεμάγνληαλ

δηαπξαγκαηεχζεηο κεηαμχ ησλ εκπνιέκσλ, ν έιιελαο πξέζβεο ζηηο ΖΠΑ είρε
πξνζπαζήζεη λα εληάμεη ην ζρέδην ηεο βνήζεηαο ζην πξφγξακκα Lend Lease.306

΢ηηο 8 Ηνχλε ζα παξαδηδφηαλ ην πξνζρέδην ηεο ζπκθσλίαο ζηνλ έιιελα πξέζβε

Γηακαληφπνπιν. Σν πλεχκα ηνπ θεηκέλνπ, ζχκθσλα κε ηνπο ακεξηθαλνχο, ήηαλ ζην
ίδην κε ην αληίζηνηρν βξεηαληθφ. Παξάιιεια φκσο νη ακεξηθαληθέο αξρέο,
γλσξίδνληαο ηηο ειιεληθέο νηθνλνκηθέο αλάγθεο, ζα μεθαζάξηδαλ ζηνλ έιιελα
πξέζβε πσο νη εμνπζίεο πνπ είρε ν πξφεδξνο ηεο Ακεξηθήο, ζηα πιαίζηα ηεο
ζπκθσλίαο, αθνξνχζαλ ηελ παξαρψξεζε πιηθνχ, αγαζψλ, ππεξεζηψλ θαη
πιεξνθνξηψλ. Οη δαλεηαθέο αλάγθεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο δελ κπνξνχζαλ λα
ηθαλνπνηεζνχλ κέζσ ησλ φξσλ ηνπ ελ ιφγσ πξνγξάκκαηνο. 307 Ο Σζνπδεξφο καδί κε
ηνλ Γεψξγην Β΄ ζα επηζθέπηνληαλ ηελ Ακεξηθή ηνλ Ηνχλην ηνπ 1942.308 Ζ ηειηθή
ζπλζήθε ζα ππνγξαθφηαλ ζηηο 16-7-1942 θαη άλνηγε ην δξφκν ζηελ ειιεληθή
θπβέξλεζε λα πξνκεζεπηεί πνζφηεηεο ηξνθίκσλ θαη θαξκάθσλ, απαξαίηεηεο γηα ην
επηζηηηζηηθφ πξφβιεκα. Παξά φκσο ηηο φπνηεο πξνζπάζεηεο γηα επέθηαζε ηνπ
πξνγξάκκαηνο επηζηηηζκνχ θαη ζε άιιεο θαηεγνξίεο ηξνθίκσλ ζε κφληκε κεληαία
βάζε, κέζσ ηεο ζπλζήθεο, απηφ πνπ θαηάθεξε ήηαλ θάπνηεο απνζηνιέο κφλν
γάιαθηνο θαη νζπξίσλ.309

Σν κεγαιχηεξν νηθνλνκηθφ βάξνο γηα ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, φζνλ αθνξά ην

πξφγξακκα επηζηηηζκνχ, ήηαλ ην θφζηνο ησλ λαχισλ, ην νπνίν έθηαλε ηηο 900.000.
Καηφπηλ ζπλελλνήζεσο απηφ ην αλέιαβε ε νκνγελεηαθή νξγάλσζε Greek War Relief

306
ΓΑΚ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ
307
Σα νηθνλνκηθά βάξε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο είραλ δηνγθσζεί ιφγσ ησλ εμφδσλ
γηα ηε ζπληήξεζε ησλ ειιεληθψλ ελφπισλ, δπλάκεσλ, ησλ εμφδσλ γηα ηα ηξφθηκα
πνπ εηζήρζεθαλ απφ ηελ Σνπξθία θαζψο θαη ιφγσ ησλ πξνζθχγσλ απφ ηελ Διιάδα
πνπ θαηέθεπγαλ ζηε Μέζε Αλαηνιή. ΢ε ππφκλεκα πξνο ηελ θπβέξλεζε ησλ ΖΠΑ,
αθνχ αλαιχνληαλ νη νηθνλνκηθέο δπζρέξεηεο θαη νη πεξηνξηζκέλνη πφξνη ηεο
εμφξηζηεο ειιεληθήο θπβέξλεζε, θαηέιεγε πσο γηα λα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζηηο
απμεκέλεο αλάγθεο ηεο είηε έπξεπε λα ηεο παξαζρεζεί νηθνλνκηθή βνήζεηα απφ έλα
δηεζλή νξγαληζκφ φπσο ν Δξπζξφο ΢ηαπξφο ή λα ηηο ρνξεγεζνχλ πηζηψζεηο ζε
δνιάξηα κέζσ ηνπ ακεξηθαληθνχ πξνγξάκκαηνο «Δλνηθηνδαλεηζκνύ θαη Μίζζσζεο
(Lend Lease). ΢ηελ πξφηαζε λα αλαιάβεη ν Ακεξηθαληθφο Δξπζξφο ΢ηαπξφο ή
θάπνηνο άιινο θηιαλζξσπηθφο νξγαληζκφο ην έξγν ηεο πεξίζαιςεο ησλ πξνζθχγσλ ε
απάληεζε ήηαλ αξλεηηθή, βι. F.R.U.S,1942, Europe, Vol. 2, tel. 868.51/1654,
Memorandum of Conversation, by the Under Secretary of State (Welles),
Washington, July 23, 1942
308
Λέλα Γηβάλε, Η πνιηηηθή ησλ εμόξηζησλ ειιεληθώλ θπβεξλήζεσλ, Αζήλα-
Κνκνηελή, εθδ. ΢άθθνπιαο, 1991, ζει. 269 – 270.
309
Σν πξνζρέδην θείκελν ηεο ζπκθσλίαο βξίζθεηαη ζηα έγγξαθα ηνπ Σζνπδεξνχ ζηελ
Γελλάδην Βηβιηνζήθε, βι. Γελλάδηνο Βηβιηνζήθε/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ,
θάθ. 16, αξίζ. εγγξ. XVI. 2
98
Association, κε ηελ επηθχιαμε φκσο απφ ηελ ηειεπηαία πσο απηφ ζα γηλφηαλ ζην
βαζκφ πνπ ζα ηεο ην επέηξεπαλ ηα νηθνλνκηθά κέζα ηεο. ΢ε πεξίπησζε
θαζπζηέξεζεο θαηαβνιήο ησλ λαχισλ εγγπεηέο είραλ κπεη νη θπβεξλήζεηο ηνπ
Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ θαη ησλ ΖΠΑ.310 ΢ηε ζπλέρεηα ζα δηλφηαλ ε άδεηα γηα ηε
κεηαθνξά 1.000.000 δνιαξίσλ ζηελ GWRA ην κήλα, απφ ηελ Community War
Chest Organization, γηα κία πεξίνδν φκσο έμη κελψλ. Πάλησο ζα εθθξαζηνχλ νη
πξψηεο ακθηβνιίεο γηα αλ ζα κπνξνχζε κία ηδησηηθή νξγάλσζε λα αληαπνθξηζεί
νηθνλνκηθά ζε έλα ηφζν κεγάιν ζρέδην. Μεξηθέο απφ ηηο πξνηάζεηο ήηαλ λα εληζρπζεί
απφ πφξνπο ηνπ ακεξηθαληθνχ «Πξνεδξηθνχ Σακείνπ».311 Πάλησο ζε πεξίπησζε πνπ
ε ειιεληθή θπβέξλεζε αδπλαηνχζε λα ρξεκαηνδνηήζεη ην ζρέδην ε ΖΠΑ ζα ήηαλ
πξφζπκε λα βξεη ηξφπν ψζηε λα ηε ζπλδξάκεη. Όκσο νη φπνηνη δηαθαλνληζκνί ζα
έπξεπε λα γίλνπλ απεπζείαο κεηαμχ ησλ θπβεξλήζεσλ ηεο Διιάδαο θαη ησλ ΖΠΑ.312

Ήδε απφ ηηο αξρέο Απγνχζηνπ ν ΢θνχξαο, πξηλ θtάζνπλ ζηελ Διιάδα ηα πξψηα
πινία, ζα εθθξάζεη θάπνηεο αλεζπρίεο φζνλ αθνξά ηε ρξεκαηνδφηεζε. Τπήξραλ
λνκηθά θσιχκαηα πνπ εκπφδηδαλ ηελ άκεζε θαηαβνιή ησλ λαχισλ. Δπηπιένλ
δεηνχζε αθξηβείο ρξνλνινγίεο θαη ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηα λαπινζχκθσλα ηα νπνία ε
ειιεληθή θπβέξλεζε δελ ήηαλ ζε ζέζε λα ηα παξέμεη ζηελ παξνχζα θάζε γηαηί ε
λαχισζε είρε γίλεη απφ ην ζνπεδηθφ εξπζξφ ζηαπξφ. Παξάιιεια πξνεηδνπνηνχζε
πσο γηα ηηο κειινληηθέο πιεξσκέο ε GWRA δελ ζα κπνξνχζε λα αληαπνθξηζεί ζην
αθέξαην.313 Σν θαιχηεξν ζα ήηαλ ηα νηθνλνκηθά βάξε λα αλαιεθζνχλ απφ θνηλνχ κε
ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε.314 ΢ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα
αλαιάκβαλε έλα κέξνο ηνπ θφζηνπο. Απηφ ήηαλ ηα αζθάιηζηξα πνιέκνπ, ηπρφλ
απμήζεηο ζηηο απνιαβέο ηνπ πιεξψκαηνο θαζψο θαη ην θφζηνο ησλ θαπζίκσλ.315
Όκσο ήδε απφ ηηο αξρέο Οθηψβξε ν ΢θνχξαο ζα αλαθνίλσλε πσο δελ κπνξνχζε λα
πιεξψζεη φρη κφλν ην θφζηνο ησλ θνξηίσλ αιιά θαη ησλ θαπζίκσλ.316 Απηφ ζα ην

310
Απηφ έγηλε θαηφπηλ πηέζεσλ ηεο ΢νπεδηθήο θπβέξλεζεο θαη ησλ πινηνθηεηψλ, νη
νπνίνη απαηηνχζαλ εγγπήζεηο. Απηέο δφζεθαλ απφ ηηο θπβεξλήζεηο ησλ ΢πκκάρσλ
θαη δελ αλαθνηλψζεθαλ ζηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, βι. F.R.U.S, 1942, φ. π, tel.
868.48/3320, The Second Secretary of the British Embassy (Ritchie) to Mr. Foy D.
Kohler of the Division of the Near Eastern Affairs, Washington, 18 September , 1942
311
Καη γη΄ απηφ φκσο εθθξάζηεθαλ επηθπιάμεηο γηαηί ε ελίζρπζε ζα θαηεπζπλφηαλ
γηα λα ρξεκαηνδνηεζνχλ ππεξεζίεο θαη πξντφληα φρη κφλν έμσ απφ ηελ Ακεξηθαληθή
Δπηθξάηεηα αιιά θαη ζε θαηερφκελε απφ ηηο δπλάκεηο ηνπ άμνλα ρψξαο, βι. Γ.Α.Κ/
Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνπ, απφζη. Δ΄, θάθ. 2, αξίζ, εγγξ. 303, Λνλδίλν 15
Απγνχζηνπ, 1942//φ. π, tel. 868.48/3362, Memorandum by the Chief of the Division of
Near Eastern Affairs (Alling) to the Assistant Secretary of State (Long), Washington,
September 21, 1942
312
Tel. 868.48/3320, φ.π,
313
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Δ΄, θάθ. 2, αξίζ. εγγξ. 276,
Λνλδίλν 14 Απγνχζηνπ 1942.
314
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 352, Οπάζηγθηνλ, 6 Απγνχζηνπ 1942
315
« Τπνινγηζκφο ηειηθνχ θφζηνπο κεηαθνξάο ζηηεξψλ εθ Καλαδά αξθεηά δπζρεξήο
δηφηη ζα εμαξηεζή θπξίσο εθ δηαξθείαο ηαμεηδίνπ εθάζηνπ θνξηίνπ», βι φ. π, αξίζ.
εγγξ. 405, Λνλδίλνλ 30 Ηνπιίνπ 1942
316
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 163, 1 Οθηψβξε 1942.
99
αλαιάκβαλε ε ειιεληθή θπβέξλεζε. Με απηφ ηνλ ηξφπν αθελφο ήζειε λα δείμεη ηελ
απφθαζε ηεο ζηνπο ΢πκκάρνπο πσο ήηαλ απνθαζηζκέλε λα ζηεξίμεη ην πξφγξακκα317
αθεηέξνπ ν θφβνο κήπσο επαλαιεθζεί ν ιηκφο ηνπ 1941- 1942 έζηξεςαλ ηηο
πξνζπάζεηεο ηεο ζηελ αχμεζε ησλ πνζνηήησλ πνπ ζα ζηέιλνληαλ.318

Σν President War Relief Control Board είρε δψζεη ηελ άδεηα ζηελ GWRA γηα
λα πξαγκαηνπνηήζεη έξαλν χςνπο 12.000.000. Ζ αξρηθή έθθιεζε, πξνο ηελ ειιεληθή
νκνγέλεηα ην 1940, είρε ζέζεη σο ζηφρν ηε ζπιινγή 10.000.000 δνιαξίσλ. Παξά ηελ
αξρηθή καδηθή ζηξάηεπζε ηεο νκνγέλεηαο ζηελ ειιεληθή ππφζεζε, κε ηελ είζνδν ησλ
Ζ.Π.Α ζηνλ πφιεκν ν θχξηνο φγθνο ηεο νηθνλνκηθήο εηζθνξάο ηεο ζηξάθεθε ζηελ
αγνξά ακεξηθαληθψλ πνιεκηθψλ νκνιφγσλ.319 Πιένλ ε ζπλδξνκή ηεο GWRA ζα
πεξηνξίδνληαλ ζηηο 200.000 ην κήλα. Σo ππφινηπν νηθνλνκηθφ βάξνο έπεζε ζηηο
πιάηεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο. Ζ λαχισζε επηπιένλ πινίσλ πέξα ησλ νθηψ
αξρηθψλ, ε απμαλφκελε ξνή πξνζθχγσλ ζηε Μέζε Αλαηνιή θαζψο θαη ε αλάγθε
απνζηνιήο αληαιιαθηηθψλ ζηελ «Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο»320 επηδείλσζε αθφκα
πεξηζζφηεξν ηα νηθνλνκηθά ηεο νδεγψληαο ζηαδηαθά ζε εμάληιεζε ηα ήδε
πεξηνξηζκέλα έζνδα ηεο. Παξακνλέο ηεο ιήμεο ηεο εμάκελεο άδεηαο νη ακεξηθαλνί
ηζχλνληεο άξρηζαλ λα εμεηάδνπλ κε πνην ηξφπν ζα αληαπνθξίλνληαλ ζε κία πηζαλή
έθθιεζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο γηα νηθνλνκηθή βνήζεηα. Απηφ έπξεπε λα γίλεη
κέζα ζηα πιαίζηα ηεο ακεξηθαληθήο λνκνζεζίαο. Ζ κία ζθέςε ήηαλ πσο ε ΖΠΑ ζα
αλαιάκβαλαλ ην θφζηνο ηεο λαχισζεο ησλ 8 πινίσλ ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο
Δλνηθηνδαλεηζκνύ θαη Μίζζσζεο θαη ε GWRA ζα αλαιάκβαλε ην θφζηνο πεξίζαιςεο
ησλ ειιήλσλ πξνζθχγσλ ην νπνίν έθηαλε ηα 1.250.000 δνιάξηα ην ρξφλν. Ζ άιιε
ιχζε ήηαλ απηή ηνπ άκεζνπ δαλεηζκνχ. Οη ππεχζπλνη ηνπ πξνγξάκκαηνο Lend-Lease
είραλ απνηαζεί πσο δελ ππήξρε θαλέλα λνκηθφ θψιπκα, απιά έπξεπε λα δεηεζεί απφ
State Department.321

317
΄Ο. π, αξίζ. εγγξ. 085, Λνλδίλνλ, 5 Ννεκβξίνπ 1942
318
«…αλαθνηλψ πκίλ φηη γελνκέλσλ θαηαβνιψλ δηά λαχινπο G.W.R εμήληιεζε επί
ηνπ παξφληνο δηαζέζηκα θαη δελ είλαη εηο ζέζηλ επί ηνπ παξφληνο θαηαβάιε αμίαλ
παξά 11 ηφλνπο γάιαθηνο εθ Καλαδά. Έλ ησ κεηαμχ παξάιιεινη ελέξγεηαη πεξί
ρνξεγήζεσο 100 ηφλλσλ κεληαίσο εμ΄ελνηθηνδαλεηζκνχ επνδφζεζαλ…», βι. φ. π,
αξίζ. εγγξ. 081, Οπάζηγθησλ 12 Ννεκβξίνπ 1942
319
΢ηε ειιεληθή νκνγέλεηα ηεο Ακεξηθήο, ην ζσκαηείν πνπ θπξηαξρνχζε ήηαλ απηφ
ηεο AHEPA , ην νπνίν ήηαλ ππέξ ηεο ελζσκάησζεο ζηελ ακεξηθαληθή θνηλσλία. ΢ηα
κέιε ηεο είρε μεθαζαξίζεη πσο «ε Ακεξηθή έξρεηαη πξψηε». ΢ηε ζπλέρεηα ζα
μεθηλήζεη κία θακπάληα γηα ηελ αγνξά νκνιφγσλ αμίαο 50.000.000 δνιαξίσλ, βι.
Theodore Saloutos, The Greeks in the United States, Harvard University Press, 1964,
p. 349- 350
320
«Έρσ ηελ ηηκήλ λα ππνβάισ πκίλ ζπλεκκέλσο εηο δηπινχλ θαηάινγνλ εηδψλ
απηνθηλήησλ θαη επηζθεπήο απηψλ…», βι. απνζη. Α΄, θάθ. 12, αξίζ. εγγξ. 341,
΢ηνθρφικε 6 Ηαλνπαξίνπ 1943
321
F.R.U.S, 1943, The Near East and Africa,Vol. 4, tel. 868.51/ 1688, Memorandum
by the Adviser on Political Relations (Murray), Washington, December 1942
100
 Αξρέο Ηαλνπαξίνπ νη ζνπεδνί πινηνθηήηεο ζα άξρηδαλ λα δηακαξηχξνληαη γηα ηηο
θαζπζηεξήζεηο ζηηο πιεξσκέο.322 Ζ ειιεληθή θπβέξλεζε ζα αλαγθαζηεί λα
απνινγεζεί πσο δηαδηθαζηηθνί ιφγνη πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ
θνλδπιίσλ απφ ην ακεξηθαληθφ Θεζαπξνθπιάθην ηελ εκπφδηδαλ λα θαλεί ζπλεπήο
ζηηο ππνρξεψζεηο ηεο.323 Μέξα κε ηε κέξα ηα νηθνλνκηθά ηεο επηδεηλψλνληαλ. Τπφ
ηηο παξνχζεο ζπλζήθεο ν ειιεληθφο πξνυπνινγηζκφο ζα έθιεηλε κε έλα ηεξάζηην
έιιεηκκα. Ήδε απφ ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1942 ε ειιεληθή θπβέξλεζε είρε ππνβάιεη
ππφκλεκα κε ηηο νηθνλνκηθέο ηεο αλάγθεο ζηελ θπβέξλεζε ησλ ΖΠΑ.324 Σν
Γεθέκβξε ν Βαξβαξέζνο ζα μαλαέζεηε ην ζέκα ζε πξνζσπηθέο ζπδεηήζεηο κε
ακεξηθαλνχο αμησκαηνχρνπο. Ζ απάληεζε ήηαλ πσο ήδε αλαδεηνχληαλ ν ηξφπνο κε
ηνλ νπνίν ζα βνεζηνχληαλ ε ειιεληθή πιεπξά. 325

Ζ ακεξηθαληθή λνκνζεζία απαγφξεπε ηνλ απεπζείαο δαλεηζκφ ζηηο εμφξηζηεο

θπβεξλήζεηο, παξφηη ζην παξειζφλ είρε εμεηαζηεί κία ηξνπνπνίεζε γηα ηελ
πεξίπησζε ηεο Πνισλίαο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ έλα απφ ηα κεγαιχηεξα έμνδα ηεο
ειιεληθήο θπβέξλεζεο ήηαλ ηα λαχια ζε δνιάξηα γηα ηα ζνπεδηθά πινία
απνθαζίζηεθε λα εληαρζεί ην θφζηνο ηνπο ζην πξφγξακκα ηνπ ελνηθηνδαλεηζκνχ. Με
απηφ ηνλ ηξφπν ζα ειάθξπλαλ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε θαη ε GWRA ζα αλαιάκβαλε
ην θφζηνο πεξίζαιςεο ησλ ειιήλσλ πξνζθχγσλ ζηε Μέζε Αλαηνιή, κε ηελ
παξάιιειε φκσο ζπκκεηνρή ηνπ πξνζσπηθνχ ηεο ζηε δηνίθεζε ηεο επηηξνπήο πνπ
είρε αλαιάβεη ην έξγν απηφ. Ζ απφθαζε απηή αλαθνηλψζεθε ζηελ ειιεληθή
θπβέξλεζε ζηηο 4 Μαΐνπ κε αλαδξνκηθή ηζρχ απφ ηελ 1 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1943 έσο ηηο
30 Ηνπλίνπ ηνπ 1944, εθηφο θαη αλ ην πξφγξακκα ηειείσλε πνην πξηλ.326

Οη εμειίμεηο απηέο ζα αλαθνχθηδαλ νηθνλνκηθά ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε. Όκσο

απφ ηελ άιιε πιεπξά ζα κεγάισλε αθφκα πεξηζζφηεξν ε εμάξηεζε ηεο απφ ηνπο

322
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. 352, Λνλδίλνλ 12 Ηαλνπαξίνπ
1943
323
Παξάιιεια φκσο ζα δεηήζεη ηε γλψκε ηεο Διιεληθήο Ναπηηιηαθήο Δπηηξνπήο γηα
ην χςνο ησλ λαχισλ θαη ησλ αζθαιίζηξσλ. Δπηπιένλ ππήξραλ θαηαγγειίεο πσο ηα
πινία είραλ αζθαιηζηεί ζε γεξκαληθέο εηαηξίεο, «Παξαθαιψ φπσο επαξεζηνχκελνη
απαληήζεηε ηειεγξαθηθψο πνίαη αζθαιηζηηηθαί εηαηξείαη ζνπεδηθψλ πινίσλ
κεηαθεξφλησλ ηξφθηκα Διιάδα θαζφζνλ ππεξεζία ελνηθηνδαλεηζκνχ έρεη
πιεξνθνξίαο φηη αζθάιεηαη αχηαη είηε ελ φισ είηε ελ κέξεη έρνπλ ζπλαθζή κε
γεξκαληθνχο νίθνπο», «Ναπιψζεηο εγέλνλην παξά ΢νπεδηθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ…
Δπνκέλσο δελ είλαη δχλαηνλ λα γλσξίδσκελ πνπ γίλνληαη αη αζθάιεηαη», βι. Ό. π,
αξίζ. εγγξ. 250, 27 Φεβξνπαξίνπ, 1943, αξίζ. εγγξ. 217, Οπάζηγθησλ 26 Μαξηίνπ
1943
324
F.R.U.S, 1942, Vol. 2, tel. 868.51/1662, Report by the Greek Minister of Finance
(Varvaressos), London, 15 October, 1942
325
Ό. π, tel. 868.51/ 1664, Memorandum of Conversation, by the Assistant Secretary
of State (Berle), Washington 1 December 1942
326
F.R.U.S, 1943, Vol. 4, tel. 868.51/1675, The Secretary of State to President
Roosevelt, April 26, 1943, tel. 868.51/1675, The Secretary of State to the Greek
Ambassador (Diamantopoulos), Washington, May 4, 1943// Γ.Α.Κ/ Αξρείν
Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 088, Οπάζηγθησλ 24 Μαΐνπ, 1943
101
ζπκκάρνπο. Οη πξνζπάζεηεο ηεο ζα ζηξαθνχλ ζηελ αχμεζε ησλ απνζηειιφκελσλ
ηξνθίκσλ ζην ακέζσο επφκελν δηάζηεκα.

102
3.6 ΢ταςιμότητα

Όιν απηφ ην δηάζηεκα ην κέγεζνο ηεο παξερφκελεο βνήζεηαο απφ ην εμσηεξηθφ

ζηνλ πιεζπζκφ είρε κείλεη ζηάζηκν, ηφζν φζνλ αθνξά ηελ πνζφηεηα φζν θαη ηελ
πνηθηιία ηεο.

Ζ δηαλνκή είρε κείλεη ζηάζηκε ζηα 60 δξάκηα ςσκηνχ γηα ηνπ θαηνίθνπο ησλ
πφιεσλ θαη 40 γηα ζηνπο θαηνίθνπο ηεο επαξρίαο. Δπηπιένλ ππήξραλ θάπνηεο
πεξηζηαζηαθέο δηαλνκέο αιεχξσλ θαη νζπξίσλ ην κήλα. ΢ηφρνο ηεο «Δπηηξνπήο» ήηαλ
λα δηαλείκεη θαη 1 νθά παηάηεο αλά άηνκν απφ ηηο αληηζηαζκηζηηθέο πνζφηεηεο πνπ ζα
εηζήγαγαλ νη θαηαθηεηέο κέζσ ηνπ Hallaren. Όκσο απηέο ήηαλ πνιχ θάησ ησλ
αξρηθψλ πξνβιέςεσλ. Σν κεξίδην ησλ εηζαγσγψλ πνπ πξννξηδφηαλ γηα δηαλνκή απφ
ηελ «Δπηηξνπή» έθηαλε κφλν ηηο 149.860 νθάδεο κε απνηέιεζκα κφλν έλα κηθξφ
κέξνο ησλ δηθαηνχρσλ λα κπνξέζεη λα επσθειεζεί, απηφ θπξίσο πνπ είρε ηα
νηθνλνκηθά κέζα λα απνθηήζεη ηα ηξφθηκα ζηελ ηηκή δηάζεζεο πνπ ήηαλ 1.200 δξρ. ε
νθά. Δπηπιένλ κεγάιν κέξνο ηνπο είρε αιινησζεί. Σν ίδην ζπλέβε θαη κε ηε δηαλνκή
δάραξεο. Μφλν 250.000 θάηνρνη δειηίσλ κπφξεζαλ λα απνθηήζνπλ 100 δξάκηα.
Όζνλ αθνξά ηελ επαξρία ε δάραξε πξννξηδφηαλ κφλν γηα ηνπο θαηνίθνπο ησλ
πφιεσλ.327 Σν ίδην ζπλέβαηλε θαη κε ην ιάδη ηνπ νπνίνπ νη πνζφηεηεο πνπ
απειεπζεξψζεθαλ δελ κπνξνχζαλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο.328

Γηα ηηο θαηεγνξίεο ησλ απφξσλ πνπ έρξεδαλ πεξαηηέξσ ελίζρπζεο ηα πξάγκαηα
ήηαλ πνιχ πην πεξίπινθα. Οη ηηκέο δηάζεζεο ηνπ άξηνπ, ζχκθσλα κε ηελ «Δπηηξνπή»
ήηαλ απνθηήζηκεο γηα φινπο. ΢ηελ πεξίπησζε ησλ πνζνηήησλ ηνπ Hallaren, πνιινί
πεξηζζφηεξνη δηθαηνχρνη ζα κπνξνχζαλ λα είραλ επσθειεζεί αλ ηηκέο ήηαλ
ρακειφηεξεο αιιά θαη πάιη απηέο δελ ήηαλ ππεξβνιηθέο. ΢χκθσλα κε ηελ άπνςε
απηή ζηελ αληίζεηε πεξίπησζε ππήξρε ν θίλδπλνο λα θαηαιήμνπλ ζηελ καχξε αγνξά
ψζηε νη δηθαηνχρνη λα ζπκπιεξψζνπλ ην εηζφδεκα ηνπο. Ο θαιχηεξνο ηξφπνο γηα λα
βνεζεζνχλ νη θησρέο ηάμεηο ήηαλ ε αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ ηνπο απφ ηηο πνζφηεηεο ηνπ
Καλαδά. Όκσο ζε κία ρψξα φπσο ε Διιάδα, φπνπ ην θξάηνο πξφλνηαο ήηαλ
αλχπαξθην γηα λα παξέμεη ζηνηρεία θαη ε εμέιημε ηνπ πιεζσξηζκνχ είρε πιήμεη ηα
εηζνδήκαηα ήηαλ πνιχ δχζθνιν λα γίλεη ε δηάθξηζε απηψλ ησλ ηάμεσλ. Ο πιένλ
ελδεδεηγκέλνο ηξφπνο ήηαλ λα εμεηαζηεί ε θάζε πεξίπησζε αηνκηθά ή λα εληζρπζνχλ
ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο φπσο νη πξφζθπγεο θαη ηα ζχκαηα πνιέκνπ. Όια απηά
απαηηνχζαλ ζπζηεκαηηθή εξγαζία πνπ ε εκβξπηθή αλάπηπμε ηνπ κεραληζκνχ
αξσγήο δελ κπνξνχζε άκεζα λα επηηειέζεη.329

327
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, θάθ. 13, αξίζ. εγγξ. 177, To the
Supervisory Board of the Swedish Red Cross, Stockholm, Athens 7 June 1943
328
« Απφ ηελ επνρή πνπ έθζαζε ε Δπηηξνπή Γηαρεηξίζεσο ζηελ Διιάδα ππφζρεηαη
πσο ζα ιχζε ην δήηεκα ηνπ ιαδηνχ θαη ζα γίλε δηαλνκή ζηαο Αζήλαο θαη Πεηξαηά.
Έθηνηε κνηξάζηεθε ειάρηζην ιάδη ζηνλ θφζκν…», βι. ΤΓΗΑ/ΗΑΤΔ, φ. π,
329
Οη βξεηαλνί είραλ επηκείλεη ηδηαίηεξα ζε απηήλ ηελ εξψηεζε, ν. π, αξίζ. εγγξ. 166,
Memorandum, Replies to the President of the Commission de Gestion and from
103
 Δπηπιένλ ππήξραλ κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο φζνλ αθνξά ηηο αθίμεηο ησλ θνξηίσλ
απφ ην εμσηεξηθφ ιφγσ ησλ ζηξαηησηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζηε Μεζφγεην. Απνηέιεζκα
ήηαλ λα ππάξμνπλ ζεκαληηθέο πεξηθνπέο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ πεξηθέξεηα ιφγσ
ηνπ πεξηνξηζκνχ ηνπ απνζέκαηνο. Υαξαθηεξηζηηθφηεξν παξάδεηγκα ήηαλ ε πφιε ηεο
Θεζζαινλίθεο. Ζ δηαλνκή αιεχξσλ απφ ηελ ΔΓΒΔ είρε πεξηνξηζηεί. Φήκεο αλέθεξαλ
πσο ηελ παξνρή ςσκηνχ ηελ είραλ αλαιάβεη νη θαηνρηθέο αξρέο κέζσ ηεο Απηφλνκεο
Τπεξεζίαο Δπηζηηηζκνχ Μαθεδνλίαο.330 Όκσο ε εηζαγφκελε βνήζεηα αλ θαη είρε
εμαζθαιίζεη ηελ απαξαίηεηε πνζφηεηα γηα ηελ επηβίσζε ηνπ πιεζπζκνχ, ζηα
παξφληα επίπεδα αδπλαηνχζε λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο δηαβίσζεο. Πιήξεο ήηαλ ε
απνπζία δσηθψλ ινηπψλ. Απνηέιεζκα ήηαλ ε εκθάληζε κίαο ζεηξάο παζήζεσλ ζηνλ
πιεζπζκφ φπσο νη εληεξνπάζεηεο. ΢ε ππφκλεκα ηεο ε ειιεληθή θπβέξλεζε δεηνχζε
απφ ην βξεηαληθφ Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ λα επαλεμεηάζεη ην δήηεκα θαη
λα επηηξέςεη ηελ εηζαγσγή ηξνθίκσλ πινχζησλ ζε πξσηεΐλεο, φπσο ηα ςάξηα θαη ην
ξχδη. Αλ δελ ήηαλ δπλαηφ απηφ ηφηε ζα κπνξνχζε λα γίλεη κε ηελ ππνθαηάζηαζε
κέξνπο ηνπ θνξηίνπ ζηαξηνχ απφ ίζεο πνζφηεηεο ησλ παξαπάλσ θαηεγφξησλ. 331 Ζ
απάληεζε ζα ήηαλ πσο αξκφδηα λα δήηεζε ηελ επέθηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηα
παξαπάλσ ήηαλ ε «Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο».332

Ζ ηειεπηαία ζε έθζεζή ηεο ζα αλέθεξε πσο κε ηελ άθημε ησλ λέσλ θνξηίσλ απφ
ηνλ Καλαδά ζηηο 16 Ηνπλίνπ 1943θαη ηηο λέεο εηζαγσγέο ηνπ Hallaren ην ςσκί ζα
κπνξνχζε λα δηαηεξεζεί ζηα 60 δξάκηα. Ήδε ηα Akka θαη Yarrawonga είραλ θχγεη
απφ ηνλ Καλαδά. Λνγηθά ζε πεξίπησζε πνπ δελ ππήξραλ αζηάζκεηνη παξάγνληεο δελ
ππήξρε θίλδπλνο κείσζεο ηνπ ςσκηνχ, ηνπιάρηζηνλ κέρξη ηα ηέιε Απγνχζηνπ.
Δπηπιένλ ην κήλα Ηνχιην είραλ πξαγκαηνπνηεζεί δχν δηαλνκέο ζπκππθλσκέλεο
ζνχπαο ζηα παηδηά πνπ δελ ήηαλ γξακκέλα ζηα παηδηθά ζπζζίηηα. ΢ηελ επαξρία, παξά
ηα πξνβιήκαηα, ε ηξνθνδνζία ησλ κεγάισλ πφιεσλ φπσο ε Θεζζαινλίθε είρε
απνθαηαζηαζεί θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ε ρνξεγνχκελε πνζφηεηα είρε θζάζεη
ηα 50 δξάκηα. Ζ ζνδεηά αλακελφηαλ λα είλαη, ζχκθσλα κε ηηο πξψηεο ελδείμεηο,
ηθαλνπνηεηηθή. Σν πξφβιεκα ήηαλ ν ηξφπνο πνπ ζα ζπιιεγφηαλ απφ ηελ θεληξηθή
θπβέξλεζε. Ο ιφγνο πνπ απηφ ήηαλ ζρεδφλ αδχλαην ήηαλ ε θπξηαξρία ηνπ Δ.Λ.Α.΢
ζηελ χπαηζξν. Δλ νιίγνηο ην ζπκπέξαζκα ηεο ελ ιφγσ έθζεζεο ήηαλ πσο κε ηελ
εγρψξηα παξαγσγή θαη ηηο εηζαγσγέο ήηαλ εθηθηή, κε θάπνηα ζπγθξαηεκέλε
αηζηνδνμία θαη ππφ θάπνηεο ζπλζήθεο ε αληηκεηψπηζε ηνπ επηζηηηζηηθνχ.333 Πάλησο ε
ειιεληθή θπβέξλεζε ζα έθαλε παξαζηάζεηο ζηε ΢νπεδηθή πάλσ ζην πσο ζα

Monsieur Allard to certain questions connected with Relief, ΢ηνθρφικε, 12 Ηνπιίνπ,

1943
330
W.O 204/8890, General Administrative Questions, 9th August 1943
331
Παξάιιεια αλαγλψξηδε πσο δελ έπξεπε λα παξαβιεθζνχλ νη απαηηήζεηο ηνπ
απνθιεηζκνχ θαη εμέθξαδε ηελ επγλσκνζχλε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ γηα ηα κέηξα πνπ
ήδε είραλ ιεθζεί, βι. φ. π, θάθ. 13 αξίζ. εγγξ. 131, Memorandum, 23 Ηνπιίνπ 1943,
κε ηελ ππνζεκείσζε κε κνιχβη Landed to Cadogan at Foreign Office by the greek
ambassador.
332
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 081, Λνλδίλνλ, 24 Απγνχζηνπ 1943
333
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 062, To the Supervisory Board of the Swedish Red Cross, Athens
3 Απγνχζηνπ 1943
104
εμειηζζφηαλ ην πξφβιεκα αλ δελ παίξλνληαλ άκεζα κέηξα. 334 Οη ηειεπηαίεο
πιεξνθνξίεο ηεο έδεηρλαλ πσο ε θαηάζηαζε επηδεηλσλφηαλ.335

Ζ απάληεζε ηεο βξεηαληθή πιεπξάο ήηαλ πσο δε ζα είρε αληίξξεζε λα γίλνπλ

εηζαγσγέο ηρζχσλ θαη αγξηφρνηξσλ απφ ηελ Σνπξθία, ρψξαο εληφο ηεο δψλεο
απνθιεηζκνχ, ππφ ηνλ φξν φκσο πσο νη αγνξέο ζα γίλνληαλ θαη πάιη απφ ηνλ
βξεηαληθφ νξγαληζκφ UKCC, νη δηαλνκέο ζα γίλνληαλ απφ ηελ Δ.Γ.Β.Δ θαη ζα
βξηζθφηαλ θαηάιιειν πινίν.336 Οη πιεξνθνξίεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ήηαλ πσο
ε ηνπξθηθή ζνδεηά ήηαλ πνιχ θαιή θαη ζα ήζειε νη εηζαγσγέο λα επεθηαζνχλ θαη ζε
άιια είδε ην πξφβιεκα φκσο ήηαλ ε εμεχξεζε πινίνπ πνπ ζα ηα κεηέθεξε. Ο ιφγνο
ήηαλ πσο ε ίδηα ε Σνπξθία αληηκεηψπηδε ηεξάζηην πξφβιεκα κε ηηο κεηαθνξέο.337 Ζ
ζχζηαζε ηνπ βξεηαληθνχ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ ήηαλ πσο ίζσο ζα
κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηεζεί έλα ζνπεδηθφ πινίν, κε ηελ παξάιιεια επηθχιαμε
φκσο πσο «εκείο ζα ζέιακε λα έρνπκε φζεο πεξηζζφηεξεο ρνξδέο γίλεηαη ζην ηφμν
καο».338 Ζ δε Σνπξθία ζα πξφηεηλε ηελ παξαρψξεζε ειιεληθνχ πινίνπ ππφ ηνπξθηθή
ζεκαία θαη ηε δηάζεζε απφ ηελ ηειεπηαία ηνπξθηθνχ ίζεο ρσξεηηθφηεηαο πνπ ζα
πξαγκαηνπνηνχζε ηηο κεηαθνξέο ζηελ Διιάδα.339 ΢χληνκα φκσο ζα δνζεί ηέινο θαη
ζε απηή ηε πξνζπάζεηα. Σν βξεηαληθφ Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ
πιεξνθνξνχζε πσο αδπλαηνχζε λα δψζεη πηζηνπνηεηηθφ ειεχζεξεο δηέιεπζεο γηα
νπνηνδήπνηε πινίν ζηελ πεξηνρή. Οη ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο ζηελ πεξηνρή ηνπ
Αηγαίνπ ζα ηεξκάηηδαλ ηηο ειπίδεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο λα βξεη ελαιιαθηηθέο
πεγέο ηξνθίκσλ.

Σν κφλν πνπ ζα θαηάθεξλε ε ειιεληθή πιεπξά ζα ήηαλ λα απνζπάζεη ππνζρέζεηο

γηα ηε λαχισζε άιινπ ελφο ζνπεδηθνχ πινίνπ. Ζ Ακεξηθή είρε εγθξίλεη ηελ
απνζηνιή, ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ελνηθηνδαλεηζκνχ θαη κίζζσζεο, 2550
ηφλσλ δηαθφξσλ ηξνθίκσλ. Σν πξφβιεκα φκσο ήηαλ πσο ε άθημή ηνπο ζα
θαζπζηεξνχζε. Ζ θφξησζε ηνπ ζα ήηαλ δπλαηή, απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα έθζαλε
έγθαηξα ην πινίν κφιηο ην Ννέκβξην θαη ην Γεθέκβξην.340 Οη παξάιιειεο ειιεληθέο
ελέξγεηεο γηα εηζαγσγέο απφ ηελ Αίγππην ζα νδεγεζνχλ ζε απνηπρία. ΢ηηο ειιεληθέο
παξαζηάζεηο πξνο ηε βξεηαληθή πιεπξά, ε ηειεπηαία ζα απαληνχζε πσο αλ θαη ε

334
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 074,
335
«…95% παίδσλ πάζρνπλ αδελίηηδα. Γηαβήκαηα παξά ΢νπεδνίο φπσο δηαζέζνπλ
κέξνο πφξσλ εθ δηαρεηξίζεσο θαλαδηθψλ θνξηίσλ δη΄ αγνξάλ θαη δηαλνκήλ ειαίνπ εηο
ΚΑΝΣΗΝΔ΢ παίδσλ νπδέλ απέδσθαλ», βι. αξίζ, εγγξ. 056, 31 Απγνχζηνπ 1943
336
΢ε εκηεπίζεκεο ζπλνκηιίεο νη βξεηαλνί ήηαλ πξφζπκνη επηηξέςνπλ ηε κεηαθνξά
100.000 αγγιηθψλ ιηξψλ ζηελ Σνπξθία γηα ηελ αγνξά ησλ ηξνθίκσλ ππφ ηνλ φξν
φκσο ην θφζηνο ζα βάξαηλε ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, βι.ν. π, αξίζ. εγγξ. 52,
Λνλδίλνλ, 24 Απγνχζηνπ 1943, αξίζ. εγγξ. 05, Λνλδίλνλ 6 ΢επηεκβξίνπ 1943.
337
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 043, 20 Απγνχζηνπ 1943, αξίζ. εγγξ. 035. Άγθπξα 11,
΢επηεκβξίνπ, 1943
338
Ό.π , θάθ. 10, αξίζ. εγγξ. 148, Ministry of Economic Warfare, 28 September 1943
339
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 110, Άγθπξα 13 Οθησβξίνπ 1943
340
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, αξίζ. εγγξ. 114, Λνλδίλν 16
Οθησβξίνπ 1943
105
επηζηηηζηηθή θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα δελ ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί εληειψο
ηθαλνπνηεηηθή, νη πιεξνθνξίεο πνπ ιάκβαλαλ απφ ηνπο ζνπεδνχο έδεηρλε πσο δελ
ππήξρε αηζζεηή αχμεζε ζηηο ηηκέο ησλ ηξνθίκσλ. Όιεο νη πξνζπάζεηεο ζα
επηθεληξψλνληαλ ζηε λαχισζε ελφο επηπιένλ πινίνπ θαη ζηε βειηίσζε ηεο ξνήο ησλ
ηξνθίκσλ απφ ηνλ Καλαδά.341 ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ζνπεδηθή πξεζβεία, χζηεξα
απφ ειιεληθέο δηακαξηπξίεο, ζα απαληνχζε ζηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, πσο ε
ζνπεδηθή επηηξνπή ζηελ Αζήλα, είρε ήδε δεηήζεη ηελ απνζηνιή ζηελ Διιάδα 750
ηφλσλ ηξνθίκσλ πνπ ζα πεξηείραλ πξσηεΐλεο θαζψο 20. 500 ηφλσλ ξπδηνχ.342 Σν ίδην
ην ζνπεδηθφ Τπνπξγείν ησλ Δμσηεξηθψλ είρε δεηήζεη ηε γλψκε ηνπ Allard πάλσ ζην
ζέκα. ΢νπεδνί δηαηηνιφγνη είραλ απνθαλζεί πσο ν πιεζπζκφο είρε αλάγθε απφ
ηξνθέο πινχζηεο ζε δσηθά ιίπε, φπσο ηα ςάξηα θαζψο θαη ξχδη.343

Οη ελέξγεηεο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο γηα επέθηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηφζν θαη
ζε άιιεο θαηεγνξίεο ηξνθίκσλ φζν θαη ζηελ αχμεζε ησλ πνζνηήησλ είραλ απνηχρεη.
Οη πνζφηεηεο πνπ είραλ εγθξίλεη νη ζχκκαρνη είραλ απνδεηρζεί πνιχ κηθξέο γηα ηηο
αλάγθεο ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ. Γηα ηε Βξεηαλία, εηδηθά, ν πιένλ ελδεδεηγκέλνο
ηξφπνο γηα λα θαιπθζνχλ απηέο ήηαλ νη εγρψξηνη πφξνη πνπ ζα πεξηέξρνληαλ ζηα
ρέξηα ηεο ζνπεδν- ειβεηηθήο επηηξνπήο.

341
Ό. π, αξίζ. εγγξ, 072, Foreign Office, 25 October 1943
342
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 070, Κάηξνλ, 27 Οθησβξίνπ 1943
343
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 062, Royal Ministry of Foreign Affairs, Aide Memoire,
Stockholm, 12 October 1943.
106
3.7 Επιδεύνωςη και ανατροπϋσ

΢ηηο 8 ΢επηεκβξίνπ ε Ηηαιία ζα ζπλζεθνινγνχζε ππξνδνηψληαο κία ζεηξά απφ

εμειίμεηο ζηελ θαηερφκελε Διιάδα.

Πιένλ πεξηνρέο φπσο ηα Δπηάλεζα θαη νη Κπθιάδεο ζα έπξεπε λα εληαρζνχλ θαη

απηέο ζην πξφγξακκα επηζηηηζκνχ.344 Ο επηζηηηζκφο ζηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, φπσο ε
΢άκνο, είρε ζρεδφλ δηαθνπεί ιφγσ ησλ ζηξαηησηηθψλ επηρεηξήζεσλ.345 Δπηπιένλ
250.000 ηηαινί ζηξαηηψηεο πνπ ζα παξαδίδνληαλ ζα έπξεπε λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο
ηεο δηαηξνθήο ηνπο απφ ηνπο εγρψξηνπο πφξνπο παξαγσγήο θαη νη Γεξκαλνί δελ ζα
είραλ θακία δηάζεζε λα ηνπο ζξέςνπλ. Οκνίσο θαη νη ζχκκαρνη.346 Σν θελφ πνπ
δεκηνχξγεζαλ νη Ηηαινί ζα ην θάιππηαλ ζηαδηαθά λέεο γεξκαληθέο ζηξαηησηηθέο
δπλάκεηο πνπ ζα έξρνληαλ ψζηε λα αληηκεησπηζζεί κία πηζαλή ζπκκαρηθή απφβαζε,
ήδε απφ ην θαινθαίξη ηνπ 1943, ζηελ Διιάδα ζηα πιαίζηα ηεο επηρείξεζεο Animals,
επηβαξχλνληαο κε πνιινχο ηξφπνπο ηελ ήδε δχζθνιε θαηάζηαζε.347 Δπηπιένλ ηα
ζακπνηάδ πνπ είραλ γίλεη ζην πιαίζην ηεο ηειεπηαίαο απέθνπηαλ αθφκα πεξηζζφηεξν
ηελ πξσηεχνπζα απφ ηνπο εγρψξηνπο πφξνπο. Γηα λα αληαπεμέξζεη κε ηα κέζα πνπ
είρε ε «Δπηηξνπή» ζηηο λέεο απαηηήζεηο έπξεπε λα ππάξμνπλ ζεκαληηθέο πεξηθνπέο
ζην ήδε ππάξρνλ πξφγξακκα.348

Παξάιιεια ν πιεζσξηζκφο θάιπαδε θαη πάιη. Ζ ηηκή ηεο ρξπζήο ιίξαο, χζηεξα
απφ κία πεξίνδν ζηαζεξνπνίεζεο ζα έθηαλε ηηο 1.500.000 δξαρκέο, ην δε ιάδη ηηο
220.000 δξαρκέο ε νθά, ε ηηκή ηνπ ςσκηνχ πνπ ρνξεγνχζε ε «Δπηηξνπή» ηηο 1.000

344
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 129, Λνλδίλνλ 8 Οθησβξίνπ 1943
345
«Απνζηνιή ηξνθίκσλ λήζνπο ιφγσ εμειίμεσο γεγνλφησλ πξνο ζηηγκήλ αλεθφπε…
΢πλέζηεζα ζπλερηζζή απνζηνιή θαη δηαλνκή θαηνίθνπο φζνλ ην δπλαηφλ,
κεγαιεηέξα πνζφηεο ηξνθίκσλ δηά παλ ελδερφκελνλ αιιά αγγιηθαί αξραί
απνθεχγνπλ ζρεκαηίζνπλ κεγάια εθεί απνζέκαηα», βι. φ. π, αξίζ. εγγξ. 124,
Λνλδίλνλ 11 Οθησβξίνπ 1943
346
«… είλαη ζίγνπξν πσο νη Γεξκαλνί δελ ζα παξέμνπλ θαζφινπ επηπιεφλ ηξνθή γηα
ηνπο Ηηαινχο ζηξαηηψηεο νη νπνίνη εηθνληθά είλαη αηρκάισηνη ηνπο. Φαίλεηαη πσο
γη΄απηφ ην ιφγν νη Ηηαινί είηε ζα ιηκνθηνλήζνπλ είηε ζα πξέπεη λα απνθηήζνπλ ηξνθή
ηνπηθά… ΢ην ηέινο βέβαηα νη Ηηαινί ζηξαηηψηεο ζα επαλαπαηξηζηνχλ αιιά ε
δηαδηθαζία είλαη πηζαλφλ λα είλαη πνιχ αξγή. Φαίλεηαη κάιινλ γεινίν φηη ζα έπξεπε
λα πξνηείλνπκε ηελ αχμεζε ησλ πνζνηήησλ ηξνθίκσλ ηεο βνήζεηαο κε ζθνπφ λα ηα
παξέρνπκε ζηνπο Ηηαινχο φπσο θάλνπκε ζηνπο Έιιελεο φκσο λνκίδσ πσο θάπνηα
κέηξα πξέπεη λα εμεηαζηνχλ αλ ν ηνπηθφο ειιεληθφο πιεζπζκφο δελ πξέπεη λα
ιηκνθηνλήζεη», F.O 371/37243. R 9037, Greek Relief, 23 September 1943
347
John Hondros, Occupation and Resistance. The Greek Agony 1941-1944, Νέα
Τφξθε, Pella Publishing, 1983, p.p. 153-156
348
«… ν θχξηνο Allard αλεθνίλσζελ φηη εηο ηελ δηάζεζηλ ηεο Δπηηξνπήο ζίηνο είρελ
επί ηνζνχηνλ πεξηνξηζζή σο εθ ησλ θαζπζηεξήζεσλ ησλ πινίσλ ψζηε ν εθνδηαζκφο
ηεο Ζπείξνπ πηζαλψο δελ ζα θαζίζηαην δπλαηφο ρσξίο λα ηεζψζηλ εηο ήζζνλα αη
αλάγθαη ησλ άιισλ κεξψλ ηεο Διιάδνο», βι. φ. π, αξίζ. εγγξ. 105, ΢ηνθρφικε 4
Οθησβξίνπ 1943
107
δξαρκέο θαη ζηελ ζπλέρεηα ην ίδην 7.500 ζηε καχξε αγνξά. Ζ ζηαζηκφηεηα ζην
πνιεκηθφ κέησπν ηεο Ηηαιίαο θαη ε αλαθαηάιεςε ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ απφ ηνπο
Γεξκαλνχο ζα δηαιχζνπλ θαη ηελ ηειεπηαία αηζηνδνμία γηα απειεπζέξσζε ηεο
Διιάδαο πξηλ ην 1944.349 Δπηπιένλ ηελ θαηάζηαζε ζα επηβαξχλεη ε αχμεζε ηεο
έθδνζεο δξαρκψλ απφ ηελ θπβέξλεζε Ράιιε πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ γεξκαληθέο
ζηξαηησηηθέο αλάγθεο.350

Ζ ηειεπηαία γηα λα αληηκεησπίζεη ηελ φιν θαη επηδεηλνχκελε θαηάζηαζε είρε

πξνζπαζήζεη λα βξεη ηα κέζα απφ ηελ εγρψξηα νηθνλνκία. Απηφ πξνζπάζεζε λα ην
πεηχρεη αθελφο κελ κε ην λέν λφκν πνπ ςεθίζεη γηα ηελ αγξνηηθή παξαγσγή351, ηε
ρξεζηκνπνίεζε ησλ δηαζεζίκσλ ησλ ηξαπεδψλ θαη ησλ αλσλχκσλ εηαηξηψλ αθεηέξνπ
δε κε θαηαζηαιηηθά κέζα. ΢ε ζχζθεςε πνπ είρε γίλεη ην ΢επηέκβξε ηνπ 1943, ζην
Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ παξνπζία αληηπξνζψπσλ βηνκεράλσλ θαη επαγγεικαηηθψλ
νξγαλψζεσλ, είρε πξναλαγγείιεη ηε ςήθηζε λφκνπ θαηά ησλ «θεξδνζθφπσλ».
Παξάιιεια απαηηνχζε ηελ «απειεπζέξσζε» φισλ ησλ ηξνθίκσλ πνπ είραλ θξπθηεί
θαη είρε δηαηάμεη κία ζεηξά εξεπλψλ γηα ηελ αλαθάιπςε ηνπο.352 Οη έξεπλεο φκσο ζε
αξθεηέο πεξηπηψζεηο ζα είραλ ζηφρν ηα νηθνγελεηαθά απνζέκαηα ζε ηξφθηκα,
απαηηψληαο ηε δήισζε ηνπο ζηηο αξρέο. Ο θφβνο ηεο επίηαμήο ηνπο ζα πξνθαιέζεη
κία ζεηξά δηακαξηπξηψλ θάπνηεο απφ ηηο νπνίεο, φπσο απηή ηεο Θεζζαινλίθεο, ζα
πληγνχλ ζην αίκα απφ ηνπ θαηαθηεηέο.353

΢ηελ θαηάζηαζε πνπ είρε δεκηνπξγεζεί ην ΔΑΜ ζα πξνρσξνχζε ζε κία ζεηξά

θηλεηνπνηήζεσλ κε ζθνπφ ηελ άκβιπλζε ησλ δπζκελψλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ηνπ
πιεζπζκνχ. Οη καδηθέο απεξγίεο πνπ είρε νξγαλψζεη ην ΔΔΑΜ ηνλ Φεβ - Μάξηην ηνπ
1943 είραλ θαηνξζψζεη λα απνηξέςνπλ ην κέηξν ηεο επηζηξάηεπζεο. Απηέο ηνπ
θαινθαηξηνχ θχξην ζθνπφ είραλ ηε δηεθδίθεζε κφληκσλ απμήζεηο ζηηο απνδνρέο ησλ
εξγαδνκέλσλ, σο θαη 50%, κε ζθνπφ λα αληηκεησπηζζνχλ νη ζπλέπεηεο ηνπ
πιεζσξηζκνχ πάλσ ζηα εηζνδήκαηα ηνπο θαζψο θαη ε παξνρή δαλείσλ γηα ηελ
απφθηεζε ηκαηηζκνχ θαη ηξνθίκσλ.354 Όζνλ αθνξά ηελ απφθξπςε ηξνθίκσλ απφ

349
… φ. π, θάθ. 10. Αξίζ, εγγξ.150
350
΢χκθσλα κε αγγιηθέο πιεξνθνξίεο ε θπθινθνξία είρε θηάζεη ην 1.500.000.000.000
δξαρκέο ιφγσ ησλ γεξκαληθψλ ακπληηθψλ έξγσλ, βι. W.O 204/8763, CURRENCY,
FINANCE AND ECONOMICS, 28 August, 1943
351
Ο λένο λφκνο επαλέθεξε ηε θνξνιφγεζε ηεο αγξνηηθή παξαγσγήο ζε ρξήκα.
Δμαίξεζε ήηαλ ην ζηάξη θαη ην θαιακπφθη, φπνπ ζα επηθξαηνχζε ην παιηφ ζχζηεκα
ζε είδνο, βι. Γηάλλεο ΢θαιηδάθεο, Η Διεύζεξε Διιάδα. Η εμνπζία ηνπ Δ.Α.Μ ζηα
ρξόληα ηεο Καηνρήο (1943-1944), Αζήλα, Αζίλε, ζει. 154
352
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π,
353
«…Γεξκαλνί ήλνημαλ ππξ ελαληίνλ ζπγθεληξψζεσο ελ Θεζζαινλίθε πιήζνπο
δηακαξηπξνκέλνπ θαηά ιεθζέληνο κέηξνπ δειψζεσο εηο αξράο νηθηαθψλ απνζεκάησλ
ηξνθίκσλ», βι. φ. π, αξίζ, εγγξ. 021, Καίξνλ 13 Ννεκβξίνπ 1943
354
Γηα ηελ θαηάζηαζε απηή ήηαλ ελήκεξε ε βξεηαληθή πιεπξά.«Οη άλζξσπνη πνπ
εξγάδνληαη θαη ακείβνληαη κε 25 θνξέο παξαπάλσ ησλ πξνπνιεκηθψλ κηζζψλ ηνπο
ζα ήηαλ αδχλαην λα απνθηίζνπλ αθφκα θαη ηα απαξαίηεηα γηα ηελ επηβίσζε ηνπο αλ
δε ιάκβαλαλ απμήζεηο ή δάλεηα», βι. W.O 204/8763, φ. π, //Γεκήηξεο
Καινγηαλλίδεο, φ. π, ζει. 76-77 // Υξηζηφθνξνο Υξηζηίδεο, φ. π, ζει. 376
108
ηνπο θεξδνζθφπνπο, απηφ πνπ δε ζα θαηάθεξλε ε θπβέξλεζε Ράιιε ζα ην
επηηχγραλαλ νξγαλσκέλεο θηλεηνπνηήζεηο απφ ην ΔΑΜ κε δηαξξήμεηο θαηαζηεκάησλ
θαη απνζεθψλ καπξαγνξηηψλ ζηελ Αζήλα θαη ηνλ Πεηξαηά θαη ηε δηαλνκή ησλ
ηξνθίκσλ ζηνλ πιεζπζκφ.355 ΢ηε δε επαξρία έλνπιεο νκάδεο ηνπ ΔΛΑ΢ επέβαιαλ
ηηκάξηζκν ζηα βαζηθά πξντφληα δηαηξνθήο.356

Σε ιχζε ζην δηαθαηλφκελν αδηέμνδν θαη ζηνλ θίλδπλν λα επαλαιεθζεί ν ρεηκψλαο

ηνπ 1941- 1942 ζα έδηλε ηειηθά ε βξεηαληθή θπβέξλεζε. Ο βξεηαλφο Τπνπξγφο ησλ
Δμσηεξηθψλ Ήληελ ζα αλαγλψξηδε επηηέινπο πσο ην πξφγξακκα δελ πξνρσξνχζε
ζχκθσλα κε ηηο αξρηθέο πξνβιέςεηο θαη ππνιεηπφηαλ θαηά 30.000 ηφλνπο.
Τπνζρφηαλ πσο απηφ ζα ιπλφηαλ άκεζα κε ηαθηηθφηεξα δξνκνιφγηα θαη ηε κίζζσζε
λέσλ πινίσλ, πνπ ζα κεηέθεξαλ ηελ παξαπάλσ πνζφηεηα θαη ηελ θαηάξγεζε ησλ
φπνησλ δηαηππψζεσλ γηα ηε δηέιεπζε ηνπο απφ ηελ Ηηαιία. Οη παξαπάλσ πνζφηεηεο
ζα ζπκπιεξψλνληαλ απφ πξντφληα ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο
αληαιιαγψλ πνπ είρε αλαπηχμεη ε «Δπηηξνπή» θαη ζχκθσλα κε ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ
εμειίζζνληαλ ηθαλνπνηεηηθά.357 Ζ αιιαγή ηεο αγγιηθήο ζηάζεο ζα ιχζεη ηα ρέξηα
ησλ ζνπεδψλ ζηελ Διιάδα. Σηο επφκελεο κέξεο ν Sandstrom ζα δεηνχζε απφ ηελ
ζνπεδηθή θπβέξλεζε ηελ αχμεζε ηεο βνήζεηαο απφ 15.000 ζε 24.000 ηφλνπο ζηάξη
ην κήλα θαη απφ 3.600 ζε 7.800 ηφλνπο ζε άιια είδε ηξνθίκσλ. Ζ αχμεζε απηή ήηαλ
αλαγθαία ιφγσ ηεο επέθηαζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε λέεο πεξηνρέο φπσο ε Ήπεηξνο,
νη Κπθιάδεο θαη ηα Ηφληα Νεζηά, ιφγσ ηεο θησρήο ληφπηαο ζνδεηάο θαη ηεο
θιηκάθσζεο ηνπ αληαξηνπνιέκνπ. Δπηπιένλ νη ζπκθσλίεο ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ κε
ηνπο θαηαθηεηέο γηα ηε ζνδεηά ηνπ ειαηφιαδνπ απαηηνχζαλ επηπιένλ πνζφηεηεο
ζηαξηνχ γηα ηελ αληαιιαγή ηνπ. Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο ζα δηαβηβάδνληαλ απφ ηελ
΢νπεδηθή Κπβέξλεζε ζηηο αληίζηνηρεο ησλ ΖΠΑ θαη ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο γηα
έγθξηζε κε ηελ ηαπηφρξνλε αίηεζεο πξνζθνξάο δηαζέζηκσλ πινίσλ γηα ηε κεηαθνξά
ηνπο.358

Σν πξφβιεκα φκσο πνπ πξνέθπςε ήηαλ πσο ν Καλαδάο δελ κπνξνχζε άκεζα λα
αληαπνθξηζεί ζηηο λέεο απαηηήζεηο. Ζ ειιεληθή θπβέξλεζε ηνπο πξνεγνχκελνπο
κήλεο είρε πξνζεγγίζεη ηελ Αξγεληηλή, ζπκνχκελε ηελ παιηά δσξεά ηεο ησλ 20.000
ηφλσλ ζηαξηνχ. Σν Ννέκβξην ηνπ 1943 είρε αληηκεησπίζεη θαη πάιη ηε βξεηαληθή
άξλεζε. Όιεο νη εηζαγσγέο ηξνθίκσλ πεξηνξίδνληαλ απφ ηηο αξρέο ηνπ απνθιεηζκνχ

355
«…επξεζέληα ηξφθηκα ελδχκαηα θαη άιια είδε δηεξπάγεζαλ θαη δηελεκήζεζαλ
κεηαμχ πιήζνπο. Δλ ιφγσ ηαξαραί θαίλεηαη φηη ππνβνεζήζαλ θαη ππφ ΔΑΜ.
Φεπδνθπβέξλεζηο Ράιιε αδπλαηεί αληηκεησπίζε έθξπζκνλ ηαχηελ θαηάζηαζηλ», βι.
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, θάθ. 14, αξίζ. εγγξ. 234, Κάηξνλ 31
Γεθεκβξίνπ 1943
356
Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί δξάζε ηνπ 81νπ ΢πληάγκαηνο ηνπ ΔΛΑ΢
Έβξνπ, φπνπ πξνρψξεζε θαη ζε εθηειέζεηο καπξαγνξηηψλ, βι. Mark Mazower, φ. π,
ζει. 346
357
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, θάθ. 11, αξίζ. εγγξ. 208, Κάηξνλ 27
Ννεκβξίνπ 1943
358
Ό. π, αξίζ. εγγξ. 054, κε ηελ έλδεημε «άθξσο εκπηζηεπηηθφλ», ΢ηνθρφικε 18
Γεθεκβξίνπ 1943
109
κε εμαίξεζε απηέο απφ ηνλ Καλαδά.359 Σψξα ην «ζθιεξφ» Τπνπξγείν Οηθνλνκηθνχ
Πνιέκνπ ζα κπνξνχζε λα δερζεί απηή ε πνζφηεηα λα θηάζεη αθφκε ηηο 100.000.360
Ήδε νη πξεζβείεο ησλ ζπκκάρσλ είραλ ζπλνκηιίεο ζηε ΢ηνθρφικε γηα ηε λαχισζε
λέσλ πινίσλ θαη ην ζρεδηαζκφ ησλ βαζηθψλ «γξακκψλ» ηεο επηρείξεζεο. Ζ ειιεληθή
πξεζβεία ζα θαινχληαλ λα ζπλεξγαζηεί θαη απηή θαη λα ζπκθσλήζεη ζηηο
παξαπάλσ.361 Γελ ηεο έκελε ηίπνηα άιιν παξά λα θάλεη ην δεχηεξν.362

Ύζηεξα απφ απηέο ηηο δηπισκαηηθέο επαθέο ζα άλνηγε ν δξφκνο γηα ηελ αχμεζε
ηεο βνήζεηαο πνπ ηφζν είρε πξνζπαζήζεη ε ειιεληθή θπβέξλεζε.

359
Ό. π, θάθ. 10 αξίζ. εγγξ. 041, Ministry of Economic Warfare, 5th November 1943
360
Ό. π, θάθ. 11, αξίζ. εγγξ. 041, Λνλδίλν, 29 Γεθεκβξίνπ 1943.
361
Ό. π, θάθ. 14. αξίζ. εγγξ. 214, Ministry of Economic Warfare, 30th December 1943
362
«΢πκθσλνχκελ» ζα απαληνχζε κνλνιεθηηθά ν Σζνπδεξφο ζην ελ ιφγσ
ηειεγξάθεκα δείρλνληαο ηελ αγσλία ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο γηα ηελ ηειηθή
έγθξηζε, ραξαθηεξηζηηθφ ηεο αγσλίαο είλαη πσο ε εκεξνκελία ηνπ ηειεγξαθήκαηνο
είλαη ιάζνο, γξάθνληαο 1943 θαη φρη 1944! βι. φ. π, αξίζ. εγγξ. 212, Κάηξνλ 1
Ηαλνπαξίνπ 1943
110
3.8 ΢υμπερϊςματα

Ζ είζνδνο ηνπ 1943 ζα έθεξλε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε δνκή ηνπ θνξέα
δηαρείξηζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο επηζηηηζκνχ, δει. ηελ ΔΓΒΔ αιιά θαη ζα έζεηε
επηπιένλ ζηφρνπο φζνλ αθνξά ηηο αξκνδηφηεηέο ηεο, πέξα απφ απηήο ηνπ δηαλνκέα
ησλ εηζαγνκέλσλ ηξνθίκσλ.

Με ηηο ζπκθσλίεο ηεο Ρψκεο ην Μάξηην ηνπ 1943 ε ζνπεδηθή πιεπξά απνθηνχζε
ηελ πξσηνθαζεδξία ζηε δηαρείξηζε ηνπ φινπ πξνγξάκκαηνο ζε ζηελή πάληα
ζπλεξγαζία κε ηνπ ζπκκάρνπο. Όκσο θαη νη ηνπηθέο επηηξνπέο ζα έραλαλ ηελ φπνηα
αξρηθή απηνλνκία ηνπο θαη ζα εμαξηηφληαλ φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ ηε ζνπεδφ-
ειβεηηθή επηηξνπή ηεο Αζήλαο. Οη ζπκθσλίεο ηνπ Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1943 έζεηαλ ηηο
βάζεηο γηα ηνλ έιεγρν απφ ηελ ΔΓΒΔ ηνπ δεχηεξνπ ζεκαληηθφηεξνπ αγξνηηθνχ
πξντφληνο γηα ηε δηαηξνθή ηνπ πιεζπζκνχ, ηνπ ιαδηνχ, ζεκαληηθνχ φκσο θαη γηα ηελ
εμέιημε ηνπ ηηκάξηζκνπ. Οη ζχκκαρνη, ηδηαίηεξα νη άγγινη είραλ εμαξηήζεη ηελ
πεξαηηέξσ ππνζηήξημε ηνπ ζηνλ επηζηηηζκφ ηεο Διιάδαο ζηελ απφζπαζε απφ ηνπο
θαηαθηεηέο ηεο ειαηνπαξαγσγήο θαη ηεο δηάζεζεο ηεο γηα ηε ζπληήξεζε ηνπ
ειιεληθνχ πιεζπζκνχ. Όκσο κε απηφ ηνλ ηξφπν νπζηαζηηθά έιεγραλ θαη έλα ηνκέα
ηεο νηθνλνκίαο κίαο θαηερφκελεο ρψξαο δίρσο λα ρξεηαζηνχλ επηπιένλ δηπισκαηηθά
ή ζηξαηησηηθά κέζα. Παξά ηελ αληαπφθξηζε ησλ θαηαθηεηψλ γηα ζπλεξγαζία φζνλ
αθνξά ην δήηεκα ησλ επηηάμεσλ θαη ηνπ ζπκςεθηζκνχ κε ηζφπνζεο ζεξκηδηθά
εηζαγσγέο, νη ηειεπηαίεο καδί κε ηηο πνζφηεηεο ιαδηνχ πνπ απειεπζεξψζεθαλ κε ην
ζχζηεκα αληαιιαγήο ηξνθίκσλ θαη ηα θνξηία ζηαξηνχ απφ ηνλ Καλαδά δελ
απνδείρζεθαλ ηθαλέο λα ζπλεηζθέξνπλ ηηο απαηηνχκελεο ζεξκίδεο πνπ απαηηνχληαλ
γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο επηζηηηζηηθήο θξίζεο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα ππνηηκνχληαλ
πσο ε αγξνηηθή παξαγσγή θαινχληαλ λα ηθαλνπνηήζεη δηαηξνθηθέο αλάγθεο ζε
ζπλζήθεο πνιέκνπ. Αλ θαη νη ζάλαηνη απφ πείλα ηνπ ρεηκψλα ηνπ 1941- 1942 δελ
επαλαιήθηεθαλ, εληνχηνηο ζπλεπεία ηεο έιιεηςεο ηξνθίκσλ φπσο ην ξχδη θαη ηα
δσηθά ιίπε ν πιεζπζκφο εκθάληζε κία ζσξεία παζήζεσλ, φπσο νη εληεξνπάζεηεο.

΢ηηο εθθιήζεηο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο γηα επέθηαζε ηεο βνήζεηαο θαη ζε
άιια είδε, ε βξεηαληθή ζηάζε ήηαλ αξλεηηθή. Οη ιφγνη πνπ ππαγφξεπαλ απηήλ
αξρηθά ήηαλ ε αλακνλή γηα ηελ ηήξεζε απφ ηνπο θαηαθηεηέο ησλ φξσλ ησλ
ζπκθσληψλ, εηδηθά απηψλ πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηηο επηηάμεηο ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο
θαη ηεο ππνρξέσζεο ηνπ λα εηζάγνπλ ηξφθηκα. ΢ηελ πνξεία φκσο ε πξννπηηθή κίαο
πηζαλήο ζπκκαρηθήο απφβαζεο ζηα Βαιθάληα, ην θαινθαίξη ηνπ 1943 έζεζε ζε
δεχηεξν ξφιν κία πηζαλή αχμεζε θαη πξνθάιεζε κηα ζεηξά επηπινθψλ φπσο
θαζπζηεξήζεηο ζηνλ ήδε ππάξρνληα αλεθνδηαζκφ. Ζ θαηάζηαζε απηή ζα επηδεηλσζεί
απφ ηηο ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο ζην Αηγαίν. Απηφ πνπ ελδηέθεξε ηελ αγγιηθή
θπβέξλεζε ήηαλ πνίνο ζα είλαη ν δηαρεηξηζηήο ηεο βνήζεηαο ζε κία πηζαλή
απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο. Οη ζθέςεηο ήηαλ ν θχξηνο πξνκεζεπηήο λα είλαη ε AML
θαη ε UNRRA, ελψ ε ΔΓΒΔ ζα απνηεινχζε ηνλ νξγαληζκφ πνπ ζα δηέλεηκε ηε

111
βνήζεηα, κε θάπνηεο νξγαλσηηθέο αιιαγέο.363 ΢ηηο πξνηάζεηο ηεο ειιεληθήο
θπβέξλεζεο γηα πξνκήζεηεο κέζσ Σνπξθίαο ή Αηγχπηνπ ε αγγιηθή ζηάζε ζα ήηαλ ε
παξειθπζηηθή ή αξλεηηθή. Έλαο απφ ηνπ ιφγνπο ήηαλ πσο ρψξεο φπσο ην Βέιγην ήδε
δεηνχζαλ ηελ αλαζεψξεζε ηεο πνιηηηθήο ηνπ απνθιεηζκνχ θαη γηα ηε δηθή ηνπο
πεξίπησζε. Ζ απάληεζε ζην εξψηεκα πνηα ήηαλ ε αηηία ζηελ αιιαγή ηεο αγγιηθήο
ζηάζεο απέλαληη ζηελ αχμεζε θαη επέθηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο αξσγήο είλαη πσο
πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζε πνιηηηθνχο ιφγνπο.

Ήδε απφ ην θαινθαίξη ηνπ 1943 είρε αλαθηλεζεί ην δήηεκα ηεο επηζηξνθήο ηνπ
Γεσξγίνπ ηνπ Β΄ ηε ζηηγκή ηεο απειεπζέξσζεο. Κχξην εκπφδην γηα ηελ
απνθαηάζηαζε ηνπ ζηα ειιεληθά πνιηηηθά πξάγκαηα ήηαλ γηα ηελ αγγιηθή
δηπισκαηία ε απμαλφκελε επηξξνή ηνπ ΔΑΜ. Ζ ηηαιηθή παξάδνζε θαη ε απφθηεζε
απφ ηνλ ΔΛΑ΢ κεγάινπ κέξνπο ηνπ νπιηζκνχ ηνπ έζεηε ηα ζεκέιηα γηα ηελ
νξγαλσηηθή ηνπ αλάπηπμε ζε επίπεδα πνπ δελ ηα είρε θαληαζηεί. Πιένλ ζα
απνθηνχζε κνλάδεο ππξνβνιηθνχ, δηαβηβάζεηο, πγεηνλνκηθφ θαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ
ζα ήηαλ αλεμάξηεηνο απφ ηηο ζπκκαρηθέο ξίςεηο νπιηζκνχ. Αληίζεηα ν ΔΓΔ΢ δε ζα
κπνξέζεη λα επσθειεζεί αλάινγα. Απηφ ζα θαλεί ζηηο ζπγθξνχζεηο ηνπ θζηλνπψξνπ
ηνπ 1943, κεηαμχ ησλ δχν, φηαλ ζα απνηχρεη λα θαηηζρχζεη έλαληη ηνπ ΔΛΑ΢, λα
δηεηζδχζεη ζηε Θεζζαιία, λα επσθειεζεί ηεο ηηαιηθήο παξάδνζεο, λα
ππεξθαιαγγίζεη αξηζκεηηθά ηνλ αληίπαιν ηνπ θαη γίλεη ε ζεκαληηθφηεξε
αληηζηαζηαθή ζηξαηησηηθή νξγάλσζε. ΢ηελ επηζηξνθή ηνπ απφ ηε Μφζρα ν άγγινο
ππνπξγφο ησλ Δμσηεξηθψλ Ήληελ ζα θαζφξηδε ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ηεο
βξεηαληθήο πνιηηηθήο δει. ηελ πιήξε ππνζηήξημε ζην πξφζσπνπ ηνπ Γεσξγίνπ Β΄
θαη φηη ε Διιάδα, ηελ ψξα ηεο απειεπζέξσζεο δελ ζα έπεθηε ζηα ρέξηα κηαο
δηθηαηνξίαο κεηνςεθίαο, ππνλνψληαο ην ΔΑΜ. Ζ άξλεζε ηεο Σνπξθίαο λα εηζέιζεη
ζην πφιεκν αθαηξνχζε πξνζσξηλά ηελ αλάιεςε ζηξαηησηηθήο δξάζεο. Σα κέηξα πνπ
έπξεπε λα ιεθζνχλ ήηαλ ε αχμεζε ηνπ παξφληνο πξνγξάκκαηνο επηζηηηζκνχ ππφ ηελ
επίβιεςε ηεο ΔΓΒΔ θαη ε εμαζθάιηζε επαξθψλ πνζνηήησλ ηξνθίκσλ θαη άιισλ
εηδψλ ζηε Μέζε Αλαηνιή, έηνηκσλ λα δηαλεκεζνχλ ηελ ψξα ηεο απειεπζέξσζεο.364

Πιένλ νη απνθάζεηο γηα νπνηεζδήπνηε αιιαγέο ζην πξφγξακκα επηζηηηζκνχ ζα

ππαγνξεχνληαλ θαη απφ πνιηηηθά θίλεηξα

363
F.O 371/ 37243, R. 9037, Greek Relief, 23 September 1943
364 th
F.O 371/ 37222,R11828, War Cabinet, Policy Towards Greece, 14 November
1943
112
ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4Ο

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟ΢ ΣΗΝ ΑΠΕΛΕΤΘΕΡΩ΢Η

113
4.1 Σο νϋο ϋτοσ ςτην πρωτεύουςα

Παξά ηελ θαηαξράο ζπλαίλεζε ησλ ζπκκάρσλ γηα επέθηαζε ηεο βνήζεηαο θαη
ζε άιια είδε απηή δε ζα ήηαλ άκεζα δηαζέζηκε. Γηαπξαγκαηεχζεηο δηεμάγνληαλ ήδε
ηφζν γηα ηελ λαχισζε επηπιένλ πινίσλ φζν θαη γηα ηελ παξνρή εγγπήζεσλ αζθαινχο
δηέιεπζεο απφ ηε γεξκαληθή πιεπξά.

Ήδε απφ ην θαινθαίξη ηνπ 1943 ν πιεζσξηζκφο είρε αξρίζεη λα ζεκεηψλεη

ξαγδαία άλνδν. ΢χκθσλα κε αλεμάξηεηεο καξηπξίεο φκσο ε αθζνλία θπξηαξρνχζε
ζηα ξάθηα ησλ θαηαζηεκάησλ ηεο Αζήλαο. Μεγάιεο πνζφηεηεο θξέαηνο θαη
ιαραληθψλ ήηαλ δηαζέζηκεο ζηα ξάθηα ησλ αγνξψλ. Διάρηζηνη ήηαλ απηνί πνπ
κπνξνχζαλ λα επσθειεζνχλ. Όπνηνο δηέζεηε ρξήκαηα κπνξνχζε αθφκε θαη λα βξεη
ζθσηζέδηθν νπίζθη, ραβηάξη θαζψο θαη ακεξηθάληθα ηζηγάξα φπσο Camel θαη
Chestrfield! Γηα παξάδεηγκα έλα δείπλν ζε έλα θαιφ εζηηαηφξην θφζηηδε 700.000
δξρ.365 Σελ ίδηα ψξα ε ηηκή ηεο νθάο γηα ην ςσκί ζηε καχξε αγνξά έθηαλε ηηο 18.000
δξρ., ηνπ ιαδηνχ ηεο 90.000 κε 100.000 δξρ. ησλ νζπξίσλ 14- 16.000 δξρ. Οη
απνιαβέο ελφο δεκνζίνπ ππαιιήινπ κε πεληακειή νηθνγέλεηα θπκαίλνληαλ κεηαμχ
600-800.000 δξρ. Με ηηο παξαπάλσ ήηαλ δπλαηφ λα αγνξάζεη ην κήλα 2 νθάδεο ιάδη,
κία νθά ιίπνπο, πέληε νθάδεο νζπξίσλ, κία θαζεκεξηλή νθά ιαραληθά θαη ηα
εκεξήζηα θάξβνπλα γηα ην καγείξεκα. Οπζηαζηηθά ζα είρε δαπαλήζεη φιν ην κηζζφ
ηνπ γηα λα αγνξάζεη κέξνο ησλ επηπιένλ ηξνθίκσλ πνπ ρξεηαδφηαλ δίρσο λα
ππνινγηζζνχλ ηα έμνδα γηα ηα ηξφθηκα πνπ δηέλεηκε ε ΔΓΒΔ. Οη φπνηεο απμήζεηο
ζηνπο κηζζνχο πνπ είραλ απνθηεζεί ην πξνεγνχκελν δηάζηεκα ράλνληαλ απφ ηνλ
πιεζσξηζκφ πνπ δεκηνπξγνχζαλ ηα ππέξνγθα έμνδα ησλ θαηνρηθψλ δαπαλψλ.366

Παξά ηηο πηέζεηο πνπ ππήξραλ είηε απφ ηελ άλνδν ηνπ ηηκάξηζκνπ είηε απφ ηελ
αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Αζήλαο ε «Δπηηξνπή» θαηφξζσζε λα αληεπεμέξζεη ζε
απηέο κε κία ζεηξά παξεκβάζεηο. Ζ θπθινθνξία ησλ δειηίσλ δηθαηνχρσλ είρε κείλεη
ζηαζεξή. Απηφ ην είρε πεηχρεη κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ζηνλ έιεγρν ησλ δειηίσλ ηφζν
ησλ παιηψλ φζν θαη ησλ λέσλ. Κάζε θάηνρνο δειηίνπ ςσκηνχ ππνρξεψζεθε απφ ην
΢επηέκβξε ηνπ 1943, λα δειψλεη πεξηνδηθά ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ πνπ ήηαλ
δηθαηνχρνη. Όζνη δελ παξνπζηάζηεθαλ αθπξψζεθαλ ηα δειηία ηνπο. Σνπ επφκελνπο
κήλεο επαλαζθξαγίζζεθαλ φια ηα δειηία κε απνηέιεζκα ηελ απφζπξζε ρηιηάδσλ
πιαζηψλ ή δηπιψλ. Διεγθηέο ηεο ζε ζπλεξγαζία κε ηα θαηά ηφπνπο αζηπλνκηθά
ηκήκαηα επέβιεπαλ ηε δηαδηθαζία έθδνζεο λέσλ ιφγσ γελλήζεσλ ή αθίμεσο

365
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ζχγθξηζε πνπ θάλεη ν ζνπεδφο Lennart Anderson
κεηαμχ Αζήλαο θαη Βεξνιίλνπ. Δλψ ζηελ Αζήλα επηθξαηεί κηα θαηαζηαζε αθζνλίαο
ζε ζχγθξηζε κε ην Βεξνιίλν, ζηελ πξψηε νη ηηκέο είλαη απιεζίαζηεο ελψ ζην δεχηεξν
ινγηθέο, βι. ΗΑΤΔ, Κ.Τ, θάθ. Interview with Mr. Lennart Anderson, one of the
Directors of the Swedish Lloyd Steamship Company,
366
Σα παξαπάλσ ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ καξηπξίεο ηνπ Γ. Γθνχκα, ππαιιήινπ ηνπ
Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθψλ, βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, φ. π, θάθ. 14,
αξίζ. εγγξ. 118, 18 Ηαλνπαξίνπ 1944
114
πξνζθχγσλ απφ ηελ επαξρία ή απφζπξζεο παιηψλ ιφγσ ζαλάηνπ. Οη πξφζθπγεο απφ
ηελ επαξρία έπξεπε λα πξνζθνκίζνπλ πηζηνπνηεηηθφ απφ ηνλ ηφπν πξνέιεπζεο ηνπο
γηα λα εληαρζνχλ ζηελ θαηεγνξία ησλ δηθαηνχρσλ ελψ γηα απηνχο πνπ επηζθέπηνληαλ
ηελ πξσηεχνπζα εθδίδνληαλ πξνζσξηλά κε δεθαπελζήκεξε ηζρχ, ηα νπνία ζηε
ζπλέρεηα αθπξψλνληαλ. Γηα ηηο ακθηζβεηνχκελεο πεξηπηψζεηο εηδηθή επηηξνπή ηνπ
Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνχ, ζηειερσκέλε απφ δηθαζηέο ζα απνθάζηδε. Οη παξαπάλσ
βειηηψζεηο ζην κεραληζκφ δηαλνκήο θξάηεζαλ ζε ζηαζεξά επίπεδα ησλ αξηζκφ ησλ
δειηίσλ, πάξα ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο πξσηεχνπζαο, επηηξέπνληαο κε απηφ
ηνλ ηξφπν ηε δηαηήξεζε ηνπ ςσκηνχ ζηα 60 δξάκηα.367

Λφγσ ηνπ πιεζσξηζκνχ αξθεηνί δηθαηνχρνη δελ κπνξνχζαλ λα αγνξάζνπλ ηα

ηξφθηκα απφ ην παληνπσιείν έζησ θαη ζηηο ρακειέο ηηκέο πνπ ηνπο εμαζθάιηδε ην
δειηίν ηνπο. Παξαηεξήζεθε ην θαηλφκελν αξθεηά λα πσινχληαη ζηε καχξε αγνξά
ψζηε λα ζπκπιεξψζνπλ ην πεληρξφ νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα. Γηα λα ρηππεζεί απηή ε
θαηάζηαζε απνθαζίζηεθε ε δσξεάλ δηαλνκή ηξνθίκσλ ζε θαηεγνξίεο πνπ ζα
ραξαθηεξίδνληαλ άπνξνη. Ζ αλππαξμία έλα πξνπνιεκηθνχ θξάηνπο πξφλνηαο
δπζθφιεπε ην έξγν ηνπ θαζνξηζκνχ ηνπ πνίνο θαη ππφ πνηεο πξνυπνζέζεηο ζα
κπνξνχζε λα εληαρζεί ζηελ παξαπάλσ θαηεγνξία. Σα απαξαίηεηα ζηνηρεία ζα
αληινχληαλ απφ θηιαλζξσπηθά ζσκαηεία φπσο ε ΔΟΥΑ. Υξεζηκνπνηήζεθαλ
θαηάινγνη απφ ηνπιάρηζηνλ 100 ελνξίεο. Μέζα ζηελ θαηεγνξία ησλ απφξσλ
εληάρζεθαλ άλζξσπνη πνπ ε εξγαζία ή ε ειηθία ηνπο δελ ηνπο επέηξεπαλ λα
αληαπεμέξζνπλ ζηηο λέεο νηθνλνκηθέο ζπγθπξίεο, πξφζθπγεο απφ ηελ επαξρία ησλ
νπνίσλ νη θαηνηθίεο είραλ ππξπνιεζεί απφ ηα ζηξαηεχκαηα θαηνρήο, νη νηθνγέλεηεο
ησλ θπκαηηθψλ, πνιχηεθλνη κε αλεπαξθή εηζφδεκα. Ο αξρηθφο αξηζκφο ηνπο
πξνζέγγηδε ηηο 200.000. Ήδε απφ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1944 άξρηζε λα παξέρεηαη
βνήζεηα ζε 135.000 απφ απηνχο.368

Οη πξψηεο αθίμεηο λέσλ εηδψλ ηφζν απφ ηνλ Καλαδά φζν θαη απφ ην Hallaren
αλαλέσζαλ ηα απνζέκαηα θαη επέηξεςαλ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ. 369
Σα παξαπάλσ καδί κε ηνλ εθνδηαζκψλ ησλ παηδηθψλ ζπζζηηίσλ θαζψο θαη ηδξπκάησλ
φπσο ηα λνζνθνκεία θαη νη θπιαθέο ηα νπνία ηξνθνδνηνχληαλ απφ ηελ «Δπηηξνπή»
επέηξεςαλ ζην λα ακβιπλζνχλ σο έλα βαζκφ νη φπνηεο δπζρέξεηεο είραλ
παξνπζηαζηεί. Σν πξφβιεκα φκσο εμαθνινπζνχζε λα είλαη ην ιάδη ηνπ νπνίνπ ε
πξνκήζεηα απφ ηελ Κέξθπξα ήηαλ ελ εμειίμεη, ε αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ θαζψο θαη ε
ξαγδαία άλνδνο ηνπ ηηκάξηζκνπ.370

367
«Bengt Helger, φ. π, ζει. 267 -269// Γ.Α.Κ/ Αξρείν Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνχ,
368
«Μεη΄ επραξηζηήζεσο κάιηζηα πιεξνθνξνχκεζα φηη γίλεηαη ζρεηηθή πξνεξγαζία
ψζηε 200.000 πεξίπνπ άπνξνη λα πξνκεζεχσληαη ηνπ ινηπνχ ηα ηξφθηκα ηνπ Γ.Δ.΢
παληειψο δσξεάλ», βι. Αθξόπνιηο, Κπξηαθή 9 Ηαλνπαξίνπ 1944// Bengt Helger, φ. π,
ζει. 293-295.
369
Σν θνξηίν ηνπ Φνξκόδα ζηα ηέιε Γεθέκβξε πεξηείρε εθηφο απφ ζηάξη, κπηδέιηα,
ξχδη, θαζφιηα θαζψο θαη ζνχπα ζε κνξθή ζθφλεο, βι. φ. π, Σεηάξηε 5 Ηαλνπαξίνπ
1944
370
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ,
115
 Γηα ηελ «επίιπζε» ησλ δπζρεξεηψλ πνπ είραλ παξνπζηαζηεί ε θπβέξλεζε Ράιιε
ζα έπαηξλε κία ζεηξά κέηξσλ. Ήδε απφ ην Γελάξε είρε αλαθνηλσζεί ε δηαλνκή
ζηαθίδαο ζε ζπλνηθίεο ηεο Αζήλαο.371 ΢ηε ζπλέρεηα ζα αλαθνίλσλε πσο πιένλ νη
απμήζεηο ζηνπο εξγαδνκέλνπο ζα δίλνληαλ ππφ ηε κνξθή ηξνθίκσλ θαη φρη ζε ρξήκα.
΢πγθεθξηκέλα νη εξγάηεο ζηε βαξηά βηνκεραλία, αθφκε θαη απηνί πνπ εληζρχνληαλ
ήδε απφ ηελ Δπηηξνπή, ζα ιάκβαλαλ 5,5 νθάδεο ζηηάιεπξν, 200 δξάκηα ιάδη, 2
νθάδεο φζπξηα, 1,5 μεξνχο θαξπνχο, 200 δξάκηα ζαπνπληνχ, 200 δξάκηα ειηέο,. Οη δε
κηζζσηνί 4 νθάδεο ιάδη ζηηάιεπξν, 150 δξάκηα ιάδη, 2 νθάδεο φζπξηα, 1 νθά μεξνί
θαξπνί, 200 δξάκηα ειηέο, 200 δξάκηα ζαπνχλη. Απφ ηνπο παξαπάλσ φζνη ήηαλ
εγθαηεζηεκέλνη ζε πεξηνρέο πνπ δηεμάγνληαλ αεξνπνξηθέο επηρεηξήζεηο ζα ππήξρε
έθηαθηε πξφβιεςε γηα επηπιένλ ελίζρπζε κηζήο νθάο δπκαξηθψλ ή 300 δξακηψλ
νζπξίσλ. ΢ηελ παξαπάλσ θαηεγνξία δε ζα πεξηιακβάλνληαλ φζνη εξγάδνληαλ ζε
επηρεηξήζεηο πνπ δνχιεπαλ γηα ηνπο θαηαθηεηέο ή απαζρνινχληαλ ζε εξγνιάβνπο πνπ
είραλ αλαιάβεη ηελ εθηέιεζε έξγσλ γηα ηνπο Γεξκαλνχο. Οπζηαζηηθά κε απηφ ηνλ
ηξφπν θάιππηε έλα κέξνο απφ ηηο εηζνδεκαηηθέο απψιεηεο εξγαδνκέλσλ ηνπ κείδνλνο
δεκνζίνπ ηνκέα, είηε απηνί εξγάδνληαλ ζε επηρεηξήζεηο θνηλήο σθειείαο είηε ήηαλ
δεκφζηνη ππάιιεινη. Οη παξαπάλσ απμήζεηο πξνέξρνληαλ απφ ηα θξαηηθά απνζέκαηα
ηξνθίκσλ.372

Απφ ηελ έλαξμε ηνπ πξνγξάκκαηνο αξσγήο ε ΔΓΒΔ είρε θαηνξζψζεη λα παξέμεη
ηηο αλαγθαίεο θαηεγνξίεο ηξνθίκσλ γηα ηελ επηβίσζε ηνπ πιεζπζκνχ, φπσο ην ςσκί,
ζε ηηκέο πνπ κπνξνχζε λα απνθηήζεη παξά ηελ έθξεμε ηνπ πιεζσξηζκνχ Αλ θαη νη
εηζαγσγέο ςαξηνχ έξημαλ ηελ ηηκή ηνπ ζηελ ειεχζεξε αγνξά, ην ππέξνγθν
ιεηηνπξγηθφ θφζηνο ζα αλάγθαδε ηελ Δπηηξνπή λα δηπιαζηάζεη ηελ ηηκή ηνπ ςσκηνχ
απφ ηηο 5.000 δξαρκέο ζηηο 10.000. Ο Τπνπξγφο Δπηζηηηζκνχ Σζηξνλίθνο ζα πξφηεηλε
λα επηδνηήζεη ηε δηαθνξά ψζηε ε ηηκή ηνπ λα κελ μεπεξάζεη ηηο 7.000 δξρ. Ζ
πξφηαζε ηνπ ζα γηλφηαλ απνδεθηή. ΢ηελ πνξεία φκσο ζα απνζπξζεί ε επηδφηεζε θαη
ζα θαιπθζεί κέξνο ησλ κεηαθνξηθψλ εμφδσλ ψζηε λα ζηαζεξνπνηεζεί ε ηηκή ηνπ
ςσκηνχ.373

371
Απηέο πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ην Τπνπξγείν Δπηζηηηζκνχ ζε ζπλνηθίεο φπσο ην
Φπρηθφ, ην Μαξνχζη, ην Υαιάλδξη θαη ην Μελίδη, βι. Αθξόπνιηο, Σεηάξηε 5
Ηαλνπαξίνπ 1944
372
Απηφ ην κέηξν θφβηζε ηδηαίηεξα ηελ εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε. Πίζηεπε πσο
κε απηά ηα κέηξα αξθεηέο επηρεηξήζεηο δε ζα κπνξνχζαλ λα αληαπνθξηζνχλ, ιφγνπ
ησλ ηηκψλ ησλ ηξνθίκσλ, κε απνηέιεζκα είηε λα θιείζνπλ είηε λα πξνρσξήζνπλ ζε
καδηθέο απνιχζεηο, βι. ΗΑΤΔ, Κ.Τ, θάθ. Αξίζ. πξση. 4183, Κάηξσ 30 Μαξηίνπ
1944// Αθξόπνιηο, «Νέα κέηξα αληηκεησπίζεσο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο δσήο ησλ
εξγαηνυπαιιήισλ», ΢άββαηνλ 5 Φεβξνπαξίνπ 1944
373
Οπζηαζηηθά απηφ πνπ πξνζπαζνχζε λα εθβηάζεη ν Σζηξνλίθνο ήηαλ ε ζπκκεηνρή
ηεο θαηνρηθήο θπβέξλεζεο ζην δηαρείξηζε ηεο βνήζεηαο. Όηαλ απηφ ζα γηλφηαλ
αληηιεπηφ ζα ζπλαληνχζε ηε ζζελαξή αληίδξαζε ησλ ΢νπεδψλ, βι. ΗΑΤΔ, Κ.Τ, φ. π,
αξίζ. 689, ΢ηνθρφικε 27 Ηνπλίνπ 1944.
116
 Οη λέεο αθίμεηο ζα επηηξέςνπλ ηελ αχμεζε ζηα 70 δξάκηα αξρηθά θαη ζηα 80 απφ
ην Μάξηην ηνπ 1944 σο ηηο παξακνλέο ηεο απειεπζέξσζεο ην ΢επηέκβξην ηνπ 1944.
΢ηελ επέηεην ηεο 25ε Μαξηίνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ε πξψηε δηαλνκή παζηνχ ςαξηνχ
θαη ζα γίλεη δεθηή κε ελζνπζηαζκφ απφ ηνπο Αζελαίνπο. Σελ άλνημε ηνπ 1944 ηα
θνξηία ζα πεξηιακβάλνπλ ξχδη, θνληνξηνπνηεκέλε ζθφλε, παζηά ςάξηα, ςάξηα ζε
θνλζέξβα, ιαξδί. Οη κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο ζα θζάζνπλ απφ ηνλ Ηνχιην σο ην
΢επηέκβξην ηνπ 44 θαη ζα αλέξζνπλ ζηνπο 16.000 ηφλνπο. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο ε
δηαλνκή ιαδηνχ δελ έγηλε εθηθηφ λα απνθηήζεη κφληκν ραξαθηήξα ζχκθσλα κε ηηο
αξρηθέο πξνβιέςεηο. Πξαγκαηνπνηήζεθε κία κφλν γεληθή δηαλνκή ην Μαίν ηνπ 1944.
΢ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο, φπσο απηή ησλ παξαγσγψλ ηεο Κέξθπξαο, θξηλφηαλ
αζχκθνξε ε αληαιιαγή κε ηνπο φξνπο πνπ έζεηε ε «Δπηηξνπή» θαη πξνηηκνχζαλ λα
ην εκπνξεπηνχλ νη ίδηνη.374

Πιένλ ε πξσηεχνπζα ζα ήηαλ απηάξθεο απφ άπνςε ηξνθίκσλ. Ο θφζκνο δε ζα

ρξεζηκνπνηνχζε ηελ ιέμε αξσγή, φπσο ζα ηφληδε αληηπξφζσπνο ηεο «Δπηηξνπήο»
αιιά κε αλαπηεξσκέλν ην εζηθφ ζα πεξίκελε ηελ ψξα ηεο απειεπζέξσζεο.375

374
Bengt Helger, φ. π, ζει. 286 -299
375
ΗΑΤΔ, Κ. Τ, θάθ. 44.6, αξίζ. πξση. 18522, Λνλδίλν 20/9/1944
117
4.2 Η κατϊςταςη ςτην περιφϋρεια

Ζ ηηαιηθή ζπλζεθνιφγεζε είρε δεκηνπξγήζεη επλντθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ

επέθηαζε ηεο βνήζεηαο φρη κφλν ζε πεξηνρέο πνπ νη Ηηαινί είραλ πξνβάιεη
πξνζθφκκαηα, φπσο νη Κπθιάδεο, αιιά θαη ζε άιιεο, φπσο ηα Ηφληα λεζηά πνπ δελ
είραλ ζπκπεξηιεθζεί αξρηθά.

Οη ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο ησλ βξεηαλψλ ζην Αηγαίν είραλ ζηακαηήζεη ηνλ

αλεθνδηαζκφ. ΢ηαδηαθά απηφο ζα απνθαζίζηαην ζηα ηέιε Ηαλνπαξίνπ 1944.376 Όζνλ
αθνξά ηελ Ήπεηξν ζα εγθαζίζηαην νπδέηεξνο αληηπξφζσπνο κφιηο ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ
ίδηνπ ρξφλνπ. Σν ίδην ζα ζπλέβαηλε θαη ζηελ Κέξθπξα, κε ηελ πξφζζεηε απνζηνιή λα
εθαξκφζεη ηνπο φξνπο ησλ ζπκθσληψλ ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. Απνζηνιέο ζα
πξνγξακκαηίδνληαλ γηα λνκνχο ηεο Μαθεδνλίαο πνπ είραλ απαγνξεχζεη αξρηθά ηελ
ηξνθνδνζία ηνπο νη Ηηαινί θαζψο θαη γηα ηκήκαηα ηεο Θεζζαιίαο, φπνπ ε ιεηηνπξγία
ησλ ηνπηθψλ ΚΔΓΔ΢ θαη ΔΓΔ΢ είρε αλαζηαιεί απφ ηηο ηηαιηθέο αξρέο ή γηα άιιεο
φπσο ζηελ Πεινπφλλεζν φπνπ ίζρπε θαζεζηψο γεληθήο απαγφξεπζεο.377 Πιένλ ην
πξφγξακκα αξσγήο ζα πεξηειάκβαλε φιε ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα κε εμαίξεζε, ηελ
Αλ. Μαθεδνλία θαη Θξάθε θαη ηα Γσδεθάλεζα. ΢πλνιηθά κία πεξηνρή κε πιεζπζκφ
5.370.000 θαηνίθσλ.

Απφ απηνχο θξίζεθαλ εληζρπηαίνη κέρξη ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1944 πάλσ απφ
3.000.000 άηνκα. Ζ κεξίδα αιεχξσλ γηα ηνπ δηθαηνχρνπο νξίζηεθε ζηηο 4 νθάδεο ζηηο
αξρέο ηνπ 1944, χζηεξα απφ ηηο λέεο αθίμεηο απφ ην εμσηεξηθφ, ε δε κεξίδα ςσκηνχ
ζηα 70 δξάκηα. Σα ζπζζίηηα ζηηο πφιεηο ζα πεξηειάκβαλαλ λέα είδε φπσο κπηδέιηα,
ζνχπα ζθφλε, φζπξηα θαη ςάξη θνλζέξβα. Οκάδεο φπσο απηέο ησλ άπνξσλ
νηθνγελεηψλ, ησλ νηθνγελεηψλ ησλ λαπηηθψλ, ηεο ΢χξνπ θαη ηεο Άλδξνπ, ησλ
νηθνγελεηψλ ησλ εθηειεζκέλσλ, νη πξφζθπγεο απφ ηελ Αλ. Μαθεδνλία – Θξάθε ζα
ιάκβαλαλ έθηαθηε ελίζρπζε. Δηδηθή κέξηκλα ιήθζεθε γηα ηελ θαηεγνξία ησλ
«ππξνπιήθησλ – ιεειαηεζέλησλ». Γηα ηνπο ηειεπηαίνπο δεκηνπξγήζεθε ε «Τπεξεζία
΢πληνληζκνχ Βνεζείαο Ππξνπαζψλ».378

376
Οη Γεξκαλνί είραλ δψζεη πξψηνη ηε ζπγθαηάζεζε ηνπ γηα επαλάιεςε ηεο
ηξνθνδνζία κέζσ ηνπ «Βίξηι». ΢ηε ζπλέρεηα ζα δψζνπλ θαη νη εγγπήζεηο αζθαινχο
δηέιεπζεο, βι. Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Α΄, θάθ. 14, αξίζ. εγγξ.
013, Κάηξνλ 26 Ηαλνπαξίνπ 1944, αξίζ. εγγξ. 014, 29 Ηαλνπαξίνπ 1944.
377
Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ νη επηηξνπέο ηεο Καξδίηζα θαη ηεο
Καιακπάθαο. Απαγνξεχζεηο ίζρπαλ γηα ηα ρσξηά ηεο κεηαμχ ηεο Πάξλεζαο θαη ηνπ
Κηζαηξψλα, φπνπ δξαζηεξνπνηνχληαλ ν Δ.Λ.Α.΢ θαζψο θαη ηνπ Πάξλσλα ζηελ
Πεινπφλλεζν, βι. Bengt Helger, φ. π, ζει. 339 -340
378
, βι. Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ. 7, Έθζεζηο πεπξαγκέλσλ θαηά ην ρξνληθόλ δηάζηεκα
από 1εο ΢επηεκβξίνπ – 31εο Απγνύζηνπ 1944
118
 Παξά ηηο παξαπάλσ πξνβιέςεηο θαη ηελ αξρηθή αηζηνδνμία θαη πάιη ε «Δπηηξνπή»
δε κπφξεζε λα αληαπεμέξζεη ζηνπο αξρηθνχο ππνινγηζκνχο. Αλ θαη απνθαηαζηάζεθε
ε ζχλδεζε ηεο κε πεξηνρέο φπσο νη Κπθιάδεο, ζε άιιεο φπσο ε Ήπεηξνο, παξά ηελ
απνζηνιή νπδέηεξνπ αληηπξνζψπνπ, ε απνζηνιή ηξνθίκσλ αληηκεηψπηδε
αλππέξβιεηα εκπφδηα, φπσο νη κεηαθνξέο θαη νη ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο.379
Δπηπιένλ ε έληαμε ησλ Δπηαλήζσλ δελ απνδέζκεπζε ηηο αλακελφκελεο πνζφηεηεο
ιαδηνχ. Οη παξαγσγνί ζεσξνχζαλ πνην ζπκθέξνλ λα ην εκπνξεπηνχλ νη ίδηνη ζηελ
Αιβαλία. Αιιά θαη ζηελ ππφινηπε ρψξα ηα πξάγκαηα δελ εμειίζζνληαλ ζχκθσλα κε
ηνλ αξρηθφ πξνγξακκαηηζκφ. Ζ κεξίδα αιεχξσλ έκεηλε ζηάζηκε ζηηο 2,9 νθάδεο. ΢ηα
δε ζπζζίηηα ησλ πφιεσλ δελ ζηάιζεθαλ φια ηα είδε. Σα απνζέκαηα ςαξηνχ είραλ
εμαληιεζεί ήδε απφ ην Μάην ηνπ 1944. Σν θελφ απηφ πξνζπάζεζαλ λα ην θαιχςνπλ
κε άιια είδε, φπσο ην πιηγνχξη. Αιιά θαη ζηα ίδηα ηα ζπζζίηηα δελ έιεηςαλ νη
θαηαρξήζεηο κε απνηέιεζκα νη κεξίδεο λα είλαη πνιχ κηθξφηεξεο. Σνλ Ηνχλην ηνπ
1944 ε θαηεγνξία ησλ ππξφπιεθησλ θαηαξγήζεθε απφ ηελ εηδηθή ελίζρπζε. Όζνλ
αθνξά ηελ αλαθνχθηζε ηεο ηέζεθαλ ζηε δηαθξηηηθή επρέξεηα ηνπ νπδέηεξνπ
αληηπξνζψπνπ λα απνθαζίζεη πνηφο ζα έρξηδε ελίζρπζεο. 380

Έλα ζχλνιν παξαγφλησλ νδήγεζαλ ζηε κε πινπνίεζε ησλ αξρηθψλ ζηφρσλ. Αλ

θαη ηα αξρηθά εκπφδηα θαη νη απαγνξεχζεηο πνπ είραλ ζέζεη νη Ηηαινί είραλ εθιείςεη
ην θζηλφπσξν ηνπ 1943 ζχληνκα λέα ήξζαλ λα πξνζηεζνχλ. Μεξηθά απφ απηά ήηαλ
έιιεηςε κεηαθνξηθψλ κέζσλ θαη θαπζίκσλ, ην θφζηνο κεηαθνξάο, ε ρξήζε ηνπ
ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ απφ ηηο γεξκαληθέο δπλάκεηο, νη ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο
ησλ ζπκκάρσλ ζηελ Αδξηαηηθή θαη ην Αηγαίν θαζψο θαη ν βνκβαξδηζκφο ηνπ Πεηξαηά
απφ ηε βξεηαληθή αεξνπνξία. Δπίζεο δφζεθε πξνηεξαηφηεηα ζηνλ αλεθνδηαζκφ
ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ κε ζθνπφ ηελ αληαιιαγή ηνπ ζηαξηνχ κε ιάδη, φπσο ζηε
πεξίπησζε ηεο Κέξθπξαο, ελψ άιισλ φπσο ε Ήπεηξνο πνπ έρξηδαλ άκεζεο βνήζεηαο,
ήξζε ζε δεχηεξε κνίξα.381 Ζ λέα δνκή ηεο ελίζρπε ην ξφιν ησλ αληηπξνζψπσλ ζε
ζρέζε κε ηελ δηεχζπλζε Δπαξρηψλ. Αλ θαη ην πξψην ηξίκελν πνπ αθνινχζεζε ηελ
Ηηαιηθή θαηάξξεπζε ε δηαλνκή ζηελ ελδνρψξα εθηειέζηεθε δίρσο κεγάια
πξνβιήκαηα ε θαηάζηαζε ζχληνκα ζα άιιαδε θαη πάιη.

Απφ ην θζηλφπσξν ηνπ 1943 ζα εληείλνληαλ νη ππξπνιήζεηο ρσξηψλ ζηα πιαίζηα

ηεο θαηαζηνιήο ηνπ ειιεληθνχ αληάξηηθνπ.382 Ζ πνιηηηθή ησλ γεξκαληθψλ

379
Bengt Helger, φ. π, ζει. 376 -377
380
Έλαο απφ ηνπ ιφγνπο πνπ έγηλε απηφ ήηαλ γηα λα παξαθηλεζνχλ νη αγξφηεο λα
επηζηξέςνπλ ζηα ρσξάθηα ψζηε λα πξνιάβνπλ ηε ζνδεηά ηνπ 1944, βι. Νίθνο Γέαο,
βι. φ. π,
381
Ζ απνζηνιή ηξνθίκσλ έγηλε κε ηζηηνθφξα ζην ιηκάλη ηεο Πξέβεδαο. Όκσο ν
αξηζκφο ηνπ απνδείρζεθε αλεπαξθήο. Οη ζχκκαρνη δελ επέηξεςαλ ζην αηκφπινην πνπ
πξαγκαηνπνηνχζε απνζηνιέο ζηελ Κέξθπξα λα πξνζεγγίζεη ηελ Πξέβεδα, βι. Αξρείν
Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε, θάθ. 50. 3, Γεληθή Δπηζηηηζηηθή Καηάζηαζηο ηεο Διιάδνο
θαηά ηελ Καηνρήλ.

Σελ άλνημε ηνπ 1943 θνηλέο ηηαινγεξκαληθέο επηρεηξήζεηο πξαγκαηνπνηνχληαη

382

εληφο ηεο ηηαιηθήο δψλεο θαηνρήο. ΢ηε ζπλέρεηα νη γεξκαληθέο δπλάκεηο ζα έπαηξλαλ
119
ζηξαηησηηθψλ αξρψλ ήηαλ λα κε γίλεηαη δηάθξηζε κεηαμχ αληαξηψλ θαη άκαρνπ
πιεζπζκνχ.383 Απψηεξνο ζθνπφο ήηαλ ε θαηαζηξνθή ηεο παξαγσγηθήο βάζεο ηνπ
ΔΛΑ΢. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ησλ ππξπνιήζεσλ πξνεγνχληαλ ιεειαζίεο ησλ
πξνκεζεηψλ θαη ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο απφ ηα γεξκαληθά ζηξαηεχκαηα. 384 ΢ε
αξθεηέο πεξηπηψζεηο ζα ζπλνδεχνληαλ απφ απαγνξεχζεηο ζηελ απνζηνιή ηξνθίκσλ
ζηηο πιεγείζεο πεξηνρέο.385 Οη αξηζκφο ησλ εγγεγξακκέλσλ ζηελ θαηεγνξία
«ππξνπαζείο – ιεειαηεζέληεο» ζα αχμαλε ζπλέρεηα κέρξη ηνλ Ηνχλην ηνπ 1944.
Δπηπιένλ ην κέηξν ησλ απαγνξεχζεσλ ηεο απνζηνιήο ηξνθίκσλ σο κέζν θαηαζηνιήο
ηνπ αληάξηηθνπ ζε πεξηνρέο πνπ απνηεινχζαλ πξνπχξγην ηνπ ΔΛΑ΢ ζα εθαξκνδφηαλ
μαλά απφ ηηο γεξκαληθέο δπλάκεηο απηή ηε θνξά. Δηδηθά γηα ην λνκφ Δπξπηαλίαο,
θαξδηά ηεο «Διεχζεξεο Διιάδαο» ζα ίζρπαλ ζπλερείο απαγνξεχζεηο γηα φιν ην
1944.386 Απηέο ζα επεθηαζνχλ θαη ζε άιιεο πεξηθέξεηεο. Οη απνζηνιέο δε ζα ήηαλ
δπλαηφ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ γηα νιφθιεξε ηελ Πεινπφλλεζν απφ ην Μάην ηνπ
1944, κε εμαίξεζε θάπνηεο πφιεηο θαη ρσξηά. Οχηε φκσο ε ζχλζεζε ησλ ηνπηθψλ
επηηξνπψλ ζα έκελε αιψβεηε απφ παξεκβάζεηο. 387

Μέιε ηνπο είηε ζα ζπιιακβάλνληαλ είηε ζα εθηεινχληαλ κε ηελ θαηεγνξία

ππφζαιςεο αληαξηψλ.388 Απηφ πνπ ζα θαηαθέξεη ε «Δπηηξνπή» ζηηο επαθέο ηηο κε ηηο

ηε ζθπηάιε απφ ηνπ Ηηαινχο ήδε απφ ην θαινθαίξη ηνπ 1943. Ζ 1ε Οξεηλή Μεξαξρία
Καηαδξνκψλ ζα ππξπνινχζε κία ζεηξά ρσξηά ζηελ Ήπεηξν θαη ηε Μαθεδνλία θαηά
ηε δηάξθεηα ηεο κεηάβαζεο ηεο απφ ην ξσζηθφ κέησπν. ΢ηνλ Γηεζλή Δξπζξφ ΢ηαπξφ
ζα απαγνξεπφηαλ ην έξγν ηεο αξσγήο ζηνπο «ππξφπιεθηνπο», βι. ΢ηξάηνο
Γνξδαλάο, Σν αίκα ησλ αζώσλ. Αληίπνηλα ησλ γεξκαληθώλ αξρώλ θαηνρήο ζηε
Μαθεδνλία, 1941- 1944, Αζήλα, Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο, 2007, ζει. 157 -158 θαη
267-268.
383
«… ε ελεξγή θαη παζεηηθή ζπκκεηνρή ησλ θαηνίθσλ ζηνλ αγψλα ησλ αληαξηψλ
δεκηνπξγεί κία θαηάζηαζε, ε νπνία κπνξεί λα δηθαηνινγήζεη ζπγθεθξηκέλα κέηξα
ελάληηα ζηνλ πιεζπζκφ», βι. Hubert Lanz, Partizan Warfare in the Balkans, U.S.
Army, European Command, Historical Division, 1952, p. 115
384
«…Οχησ ηελ 26ελ ηξερφληνο νη θάηνηθνη ησλ ρσξηψλ Θίζβεο, Υσζηίσλ θαη
Γνκβξαίλεο ησλ Θεβψλ ππέζηεζαλ αιεζή ζπκθνξάλ… Άπαζα ε πεξηνπζία ησλ
εδεζκεχζε. Αη απνζεθεπκέλαη ηξνθαί ησλ θαηεζρέζεζαλ δηα λα απνζηαινχλ εηο ηνπο
εθ βνκβαξδηζκψλ παζφληαο πιεζπζκνχο ηεο Γεξκαλίαο…», βι. Αξρείν Νίθνπ Γέα,
θάθεινο 4-6, Δθζέζεηο, ππνκλήκαηα, αλαθνξέο, πίλαθεο εθηειέζεσλ, δεώζεσλ,
εκπξεζκώλ θαη αλαγθώλ ζε ηξόθηκα αλά πεξηνρέο (1942-1945), αξίζ. εγγξ.
385
Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε πεξηνρή ησλ Καιαβξχησλ ακέζσο κεηά ηε
ζθαγή. Με έγγξαθν πξνο ηνλ πξφεδξν ηεο «Δπηηξνπή» γλσζηνπνηνχληαλ πσο γηα ηα
Καιάβξπηα καδί κε ηελ Κππαξηζζία, ηε Μεγαιφπνιε θαη κηα ζεηξά άιισλ πφιεσλ
ηεο Πεινπνλλήζνπ ίζρπαλ απαγνξεχζεηο, βι. Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π, θάθ. 7
386
Απφ ηνλ Ηαλνπάξην κέρξη θαη ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1944, βι. Αξρείν Νίθνπ Γέα, φ. π,
387
΢ηελ Σξίπνιε ηα ηξφθηκα ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ είραλ θηάζεη λα απνζεθεχνληαη
ζηηο εθθιεζίεο ιφγσ ηεο απαγφξεπζεο ηνπ γεξκαλνχ δηνηθεηή. Ζ αηηηνινγία ήηαλ πσο
αλ ζηέιλνληαλ ζηηο νξεηλέο θνηλφηεηεο ηφηε ζα πεξηέξρνληαλ ζηα ρέξηα ηνπ Δ.Λ.Α.΢,
βι. Αξρείν Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε, θάθ. 50. 3, φ. π,
388
« Σελ 17ε Φεβξνπαξίνπ 1944 ε Γεξκαληθή Αζηπλνκία ζπλέιαβε ηνλ θ. Παλαγ.
Παπαδφπνπινλ, ηφηε Πξφεδξνλ ηεο Κ.ΔΓ.Δ.΢ Κππαξηζζίαο κε ηελ θαηεγνξίαλ φηη
πξνεηίζεην λα δηελείκε ηα ηξφθηκα ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ ζχκθσλα κε ηαο νδεγίαο
120
γεξκαληθέο αξρέο ζα ήηαλ νη εμαίξεζε γηα θάπνηα αζηηθά θέληξα ηεο ππαίζξνπ. Ο
δηθαηνχρνο ζα έπξεπε λα επσκηζζεί κία ζεηξά θηλδχλσλ ψζηε λα παξαιάβεη κία ηζρλή
πνζφηεηα αιεχξσλ.389 Οη ελέξγεηεο ηεο «Δπηηξνπή» γηα επαλάιεςε ησλ απνζηνιψλ
ζα ζθνληάςνπλ ζηνλ δηνηθεηηθφ θαη γξαθεηνθξαηηθφ θαηαθεξκαηηζκφ ησλ δηάθνξσλ
γεξκαληθψλ πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ ππεξεζηψλ ζην ειιεληθφ έδαθνο. 390

Σηο ίδηεο πξαθηηθέο ζα ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη ηα ειιεληθά έλνπια δσζηινγηθά

ζψκαηα. Σα ηάγκαηα αζθαιείαο ζα παξέκβαηλαλ ζηε ζηειέρσζε ησλ ηνπηθψλ
επηηξνπψλ επηθέξνληαο αιιαγέο ζηε ζχλζεζε ηνπο.391 Αλ θαη επίζεκα νη άλδξεο ησλ
Σαγκάησλ Αζθαιείαο δελ πεξηιακβάλνληαλ ζηνπο θαηαιφγνπο ησλ δηθαηνχρσλ392 ζα
απνθηνχζαλ ζπκκεηνρή ζηελ δηαρείξηζε ηεο απαγνξεχνληαο ηελ απνζηνιή ζε
πεξηνρέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζηξαηησηηθψλ επηρεηξήζεσλ ηνπο ελάληηα ζηνλ ΔΛΑ΢,
φπσο ε βφξεηα Δχβνηα, θαη ζηε ζπλέρεηα ζα νηθεηνπνηνχληαλ νη ίδηνη ηηο πνζφηεηεο. Ο
ίδηνο ν Sandstrom ζα παξέκβεη ζηνλ Η. Ράιιε θαη ζα δεηήζεη ηνλ ηεξκαηηζκφ απηψλ
ησλ πξαθηηθψλ. Παξά ηελ επίζεκε δηαηαγή ηνπ πξνο ηηο δηνηθήζεηο ηνπο λα
ζηακαηήζνπλ λα αλακεηγλχνληαη ζην έξγν ησλ επηηξνπψλ δε ζα ζπλνδεπφηαλ κε ηελ
απεηιή θάπνηαο πνηλήο. Οπζηαζηηθά ζα έκελε έλα θελφ γξάκκα.393 Μέρξη ηελ εκέξα
ηεο απειεπζέξσζεο δε ζα ζηακαηνχζαλ ηα πεξηζηαηηθά, απφ ηνπο άλδξεο ηνπο,
θινπψλ θαη ιεειαζίαο ηξνθίκσλ πνπ άλεθαλ ζηελ «Δπηηξνπή». 394 Παξάιιεια νη
ειιεληθέο θαηνρηθέο αξρέο ζα ζπκκεηάζρνπλ θαη ζηε δηαλνκή ησλ δειηίσλ κε ζθνπφ
ηελ απφθηεζε εξεηζκάησλ ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο.395 Ζ αξσγή ζα επηηξεπφηαλ λα

ησλ αληαξηψλ», «σο πξνθχπηεη εθ… ηνπ εγγξάθνπ ηεο Κ.Δ.Γ.Δ.΢. ΢πάξηεο
εμεηειέζζεζαλ ελ ηε πφιεη ηαχηε ππφ ησλ Γεξκαλψλ θαη ηα Μέιε ηεο Δπηηξνπήο
Αληψληνο Εεξβνκπεάθνο θαη Γεψξγ. Μαθξήο…», βι. Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ. 7, ν. π,
389
Ό. π,
390
Υάγθελ Φιάηζεξ,φ. π, ηφκ’ Β΄, ζει. 349 -358
391
«… ζπλειήθζεζαλ νη ππάιιεινη ηεο Κ.Δ.Γ.Δ.΢ Υαιθίδνο Αλησλίνπ θαη
Γεκεηξίνπ…», βι. Αρξείν Νίθνπ Γέα, φ. π,
392
΢ηελ εξψηεζε κνπ πξνο ηνλ Μαλψιε ηνλ Γιέδν αλ νη άληξεο ηνπο είραλ
πξνλνκηαθή κεηαρείξηζε ζηελ ρνξήγεζε ηξνθίκσλ ε απάληεζε πνπ κνπ έδσζε ήηαλ
«θαη ην ξσηάο ηα πάληα είραλ απηνί», βι ζπλέληεπμε 12-1-2016
393
«… άκα ιείςε ηεο παξνχζεο, πξνέιζεηε εηο ηελ έθδνζηλ θαη άκεζνλ θνηλνπνίεζηλ
Δγθπθιίνπ Γηαηαγήο πξνο ηνπο εθάζηνηε Γηνηθεηάο Σαγκάησλ Αζθαιείαο,
θαζηζηακέλνπο πξνζσπηθά ππεπζχλνπο δηα ηελ εθηέιεζηλ ηαχηεο, δη΄ εο λ΄
απαγνξεχεηαη εθεμήο πάζα εηο νηαδήπνηε αλάκημεο ηνχησλ ελ ηε ππφ ησλ εηξεκέλσλ
Δπηηξνπψλ δηαλνκή, ησλ ππφ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ απνζηειινκέλσλ ηξνθίκσλ…»,
κε ηελ έλδεημε άθξσο επείγνλ. Σελ δηαηαγή ηελ ππνγξάθεη κε εληνιή ηνπ
πξσζππνπξγνχ ν δηεπζπληήο ηνπ πξσζππνπξγηθνχ γξαθείν Γ. Η. Ράιιεο, βι. φ. π,
θάθ. 4 – 6, αξίζ. εγγξ. 310, Αζήλα 17 Μαίνπ 1944.
394
«Μαο έθιεςαλ ηξφθηκα αθφκα θαη κέζα ζηηο πφιεηο, ζε ηέηνηα έθηαζε, ψζηε
ζρεδφλ θάζε κέξα θάλακε δηακαξηπξίεο ζηνπ Γεξκαλνχο». Απφ έθζεζε ηνπ ζνπεδνχ
πξέζβε Σχκπεξγθ ε νπνία παξαηίζεηαη ζην Βάζσο Μαζηφπνπινο, Ο Γεθέκβξεο ηνπ
1944. ΢νπεδηθά, Διβεηηθά θαη ΢πκκαρηθά Νηνθνπκέληα, Αζήλα, Νέα ΢χλνξα – Α.Α
Ληβάλε, 1994, ζει. 70- 80
395
Σα δειηία ηεο εβξαηθήο θνηλφηεηαο Υαιθίδαο ζα θαηάζρνληαλ θαη ζα
παξαρσξνχληαλ ζηα παηδηθά ζπζζίηηα ηεο πφιεο, βι. φ. π,
121
θζάζεη ζε «αζθαιή» ρσξία 396 ελψ γηα άιια ζα κπνξνχζε λα ηζρχζεη ην ίδην ππφ
θάπνηεο πξνυπνζέζεηο, δει. ηελ έληαμε ηνπο ζηα ηάγκαηα αζθαιείαο.397

Οη παξαπάλσ ιφγνη ζα νδεγήζνπλ φρη κφλν ζην λα κελ εθηειεζηεί ην πξφγξακκα

ζχκθσλα κε ηνπο αξρηθνχο ππνινγηζκνχο θαη λα απμεζεί ν αξηζκφο απηψλ πνπ
έρξηδαλ βνήζεηαο αιιά θαη λα αλαηξαπεί ην αξρηθφ θξηηήξην βάζεη ηνπ νπνίνπ ζα
εληζρχνληαλ, δει. ηνπ παξαγσγνχ – κε παξαγσγνχ. ΢ηελ θαηεγνξία ησλ
ππξπνιεζέλησλ – ιεειαηεζέλησλ ήηαλ εγγεγξακέλνη 400.000 ιίγν πξηλ ηελ
θαηάξγεζε ηεο. Παξακνλέο ηεο απειεπζέξσζεο ν αξηζκφο ησλ ΚΔΓΔ΢ ζα έθηαλε ηηο
119 ελψ ησλ Δ.Γ.Δ.΢ ηηο 5137. Σν θαινθαίξη ηνπ 1944 είρε εληζρπζεί κφλν ην 20 %
απφ ην 62% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο επαξρίαο πνπ έρξηδε βνήζεηαο. Απφ ηελ αξρηθά
πξνβιεπφκελε πνζφηεηα κφλν ην 42% ησλ αιεχξσλ είρε απνζηαιεί ζηελ επαξρία.398

396
«… Έρνκελ ηελ ηηκήλ λ΄αλαθνηλψζσκελ πκίλ θαηφπηλ ελεξγεηψλ καο εμεζθαιίζζε
ε ρνξήγεζηο ηεο απαηηνπκέλεο μπιείαο ππφ ηνπ εληαχζα Σάγκαηνο Υσξνθπιαθήο δηά
ηελ παξαζθεπήλ ζπζζηηίνπ ησλ ππξνπαζψλ θ.η.ι ηνπ ρσξηνχ Βαιηεζίνπ,
Μεξθνβνπλίνπ θαη Βιαρνθεξαζηάο αλεξρνκέλσλ πεξίπνπ εηο ρίιηα άηνκα… εηο ηελ
πθ΄ πκψλ ζπζηαζείζαλ Κεληξηθήλ Πνιηηηθήλ Αληηθνκκνπληζηηθήλ Δπηηξνπή ησλ
Δ.Δ.Δ, ήο έξγνλ είλαη ε πεξίζαιςηο ησλ ππξνπαζψλ θαη γεληθψο πιεγέλησλ ππφ ηεο
αλαξρηθήο νξγαλψζεσο ηνπ Δ.Α.Μ ». Σν έγγξαθν ην ππνγξάθεη ν γεληθφο
επηζεσξεηήο λνκαξρηψλ Πεινπνλλήζνπ, βι. φ. π, θάθ. 4-6, αξίζ. εγγξ. 126, 23-6-
1944
397
«… απεπζχλνκελ έθθιεζηλ ζηνλ Δξπζξφ ΢ηαπξφ, λα καο βνεζήζε κε ιίγν ζηάξη
θαη ιίγα φζπξηα γηα λα κελ πεζάλνπκε απ΄ηελ πείλα, γηαηί δελ ζέινπκε λα
ζπκπεξηιεθζψκελ ζηνπο κηζζνθφξνπο ηνπ Υίηιεξ», βι.Κσζηήο Παπαγθφγθνο,
Αξρείν Πέξζνλ. Καηνρηθά ληνθνπκέληα ηνπ Γ.Δ.΢. Πεινπνλλήζνπ, Αζήλα, Παπαδήζε,
1977, ζει. 128 -129
398
Αξρείν Νίθνπ Γέα, θάθ. 7,
122
4.3 ΢υμπληρωματικϋσ μορφϋσ αρωγόσ

Ο απνθιεηζκφο απφ ηε βνήζεηα θαη ε πνιηηηθή ησλ αληηπνίλσλ είραλ επηδεηλψζεη

ηελ επηζηηηζηηθή θαηάζηαζε ζηελ ειιεληθή χπαηζξν

΢ε αξθεηέο πεξηνρέο νη ηνπηθέο ιατθέο επηηξνπέο ηνπ Δ.Α.Μ ζα αλαιάκβαλαλ ην

έξγν ηεο αξσγήο. ΢ηελ πεξηνρή ηνπ Οιχκπνπ νη θφξνη, πνπ κέρξη πξφηηλνο
εηζπξάηηνληαλ, απφ ηελ θαηνρηθή θπβέξλεζε ηψξα ζα ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ ην
Δ.Α.Μ γηα ηελ αλαθνχθηζε φζνλ είραλ πιεγεί απφ ηα αληίπνηλα ησλ Ηηαιψλ. Έλα
ζχζηεκα αληαιιαγήο πξντφλησλ κεηαμχ ησλ ρσξηψλ ζα εγθαζηδξχνληαλ ψζηε λα
αληηκεησπηζηνχλ νη ειιείςεηο. Απφ ηηο ηνπηθέο αγνξέο ζα αγνξάδνληαλ αιάηη θαη
ζπφξνη θαη ζα δηαλέκνληαλ ζηα ρσξηά κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηεο γεσξγίαο θαη ηεο
θηελνηξνθίαο.399 Δπηπιένλ επηηξάπεθε ζε θάπνηα ρσξηά λα δαλεηζηνχλ απφ ην
πιεφλαζκα ησλ γεηηνληθψλ έληνθα κε ηελ πιεξσκή λα γίλεηαη ζε είδνο απφ ηελ
επφκελε ζνδεηά. 400 ΢ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο θξαηηθά δάλεηα ρνξεγήζεθαλ απφ ηελ
Αγξνηηθή Σξάπεδα.401

΢χκθσλα κε βξεηαληθέο εθηηκήζεηο ην ΢επηέκβξε ηνπ 1943 ν πιεζπζκφο πνπ

δνχζε ζηελ «επηθξάηεηα» ηνπ ΔΑΜ έθηαλε ην 1.000.000. Απφ απηνχο κφλν ηα δχν
ηξίηα ήηαλ απηάξθεηο παξαγσγνί. Οη ππφινηπεο 300.000 ζα έκελαλ δίρσο ζηάξη κέρξη
ηα Υξηζηνχγελλα ηνπ 1943. ΢χκθσλα κε ηνπ αγγιηθνχο ππνινγηζκνχο ήηαλ
επηηαθηηθή ε απφθηεζε 20.000 ηφλσλ ζηαξηνχ κέρξη ην Μάξηην ηνπ 1944. Οη 10.000
ζα κπνξνχζαλ λα απνθηεζνχλ απφ ηελ εγρψξηα παξαγσγή θαη νη ππφινηπνη ζα
κπνξνχζαλ λα εηζαρζνχλ. Σν θφζηνο γηα ηηο εγρψξηεο πνζφηεηεο ζα έθηαλαλ ηηο 10
ρξπζέο ιίξεο αλά ηφλν δει. ηηο 100.000. Οη πνζφηεηεο ζα κπνξνχζαλ λα απμεζνχλ
θαη ζε άιια είδε φπσο ην ξχδη θαη φζπξηα θαη λα θηάζνπλ ηηο 130.000. Έλα κέξνο ηνπ
πνζνχ ζα κπνξνχζε λα εμνθιεζεί κε ππνζρεηηθά γξακκάηηα. Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο
ζε κεγάιν βαζκφ ήηαλ απφξξνηα ηεο αλάγθεο ηεο ζηξαηησηηθήο ζπλεξγαζίαο ηνπ
ΔΑΜ402 Ζ ζχγθξνπζε κεηαμχ ΔΛΑ΢ θαη ΔΓΔ΢ θαζψο θαη νη ζηξαηησηηθέο

399
Σα παξαπάλσ ζπλέβαηλαλ ζηε πεξηνρή ηεο Λάξηζαο ήδε απφ ηελ άλνημε ηνπ 1943,
βι. PRO HS 5/639, 3rd April 1943
400
PRO HS 5/ 483, General Report on Red Cross Relief and other Organisations,
Observations on A.M.M. Relief and Conclusions. (Reasons for Discontinuing AMM
relief), Cairo 24/4/1944
401
΢πγθεθξηκέλα δφζεθαλ απφ ην θξάηνο δάλεηα χςνπο 75.000 δξαρκψλ ζε θάζε
άηνκν είρε θαιή πξνπνιεκηθή πηζηνιεπηηθή ηθαλφηεηα. ΢ηε ζπλέρεηα ην κέηξν ζα
γεληθεπζεί ζε ρσξηά ππξφπιεθησλ κε κεγαιχηεξα πνζά, φ. π,
402
Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο έγηλαλ απφ ηνλ αξρεγφ ηεο αγγιηθήο ζηξαηησηηθήο
απνζηνιήο ζηελ Διιάδα Μάγεξο πξνο ηνπ πξνηζηακέλνπο ηνπ ζην Κάηξν. ΢χκθσλα
κε ηνλ Μάγεξο φηαλ ζα γηλφηαλ γλσζηφ πσο ή κέρξη πξφηηλνο ερζξφο Ηηαιία ζα
αλεθνδηαδφηαλ κε ζηάξη ελψ νη ζχκκαρνη δελ ζα ιάκβαλαλ κία αληίζηνηρε κέξηκλα
γηα ηελ Διεχζεξε Διιάδα ζα δεκηνπξγνχζε πξνβιήκαηα κε ην Δ.Α.Μ, βι. PRO HS
5/421, Food Situation – Free Greece- Crisis? Καη Financial Situation. Purchase of
Grain – Free Greece, 3.9.1943
123
επηρεηξήζεηο ζηελ πεξηνρή ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Μεζνγείνπ ζα απνκαθξχλνπλ πξνο
ησλ παξφλ ηελ εθαξκνγή ησλ παξαπάλσ εηζεγήζεσλ.

Ζ απμαλφκελε φκσο επηξξνή ηνπ ΔΑΜ ζηελ χπαηζξν, ε επίδεημεο ζπκκαρηθήο

αιιειεγγχεο πξνο ηνπ ρεηκαδφκελνπο αγξνηηθνχο πιεζπζκνχο θαη αλάγθε ηνπο γηα
ηηο ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο ζα νδεγνχζε ηελ αγγιηθή πιεπξά λα ζπλαηλέζεη ζηελ
αγνξά ηξνθίκσλ κέζσ ηεο ξίςεο ιηξψλ. Απηέο ζα ρνξεγνχληαλ απφ ηνπο ήδε
εγθαηεζηεκέλνπο άγγινπο αμησκαηηθνχο. Δηδηθή επηηξνπή απνηεινχκελε απφ ηνλ
πξφεδξν, ηνλ παπά, ην δάζθαιν θαη δχν εθιεγκέλνπο αληηπξνζψπνπο ζα θαηάξηηδε ηε
ιίζηα ησλ δηθαηνχρσλ. Απηή ζα πεξηειάκβαλε ππξνπαζείο, πξφζθπγεο θαη άπνξνπο
ιφγσ ερζξηθψλ επηζέζεσλ, θαη απσιεηψλ ιφγσ πνιέκνπ. ΢ηελ εξψηεζε πνηά ήηαλ ε
πεγή ησλ ρξεκάησλ ζα δηλφηαλ ε απάληεζε πσο απνηεινχζε ζπκκαρηθή βνήζεηα.
Παξάιιεια ην ΔΑΜ ζα έπξεπε λα εκπνδηζηεί απφ ην λα επεξεάζεη ηε ζχλζεζε ησλ
επηηξνπψλ.403 Απψηεξνο ζθνπφο ήηαλ, φπσο παξαηεξεί ν Γηάλλεο ν ΢θαιηδάθεο, ηα
κέηξα απηά λα ειέγμνπλ ηελ νηθνλνκία ηεο Διεχζεξεο Διιάδαο.404

Σν χςνο ηεο βνήζεηαο θπκάλζεθε κεηαμχ 1/16 θαη 1/25 ηεο ιίξαο αλά άηνκν θαη
πεξηνρή ην κήλα.405 Σν Γεθέκβξε ηνπ 1943 4.000 ρξπζέο ιίξεο ζηάιζεθαλ ζε ρσξηά
ηεο Πίλδνπ406 ελψ ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ Μαξηίνπ ηνπ 1944 πξνέβιεπε 2.515 ιίξεο
γηα ηελ πεξηνρή ησλ ΢εξβίσλ 1.150 ιίξεο γηα ηελ πεξηνρή ηνπ Οιχκπνπ θαη 1.450
ιίξεο γηα ηελ πεξηνρή ηεο Καιακπάθαο.407 Οη επηηξνπέο πνπ ζπζηήζεθαλ ζηα ρσξηά
δελ κπφξεζαλ λα αληαπεμέξζνπλ ζηηο πξνζδνθίεο ησλ βξεηαλψλ. ΢ηηο πεξηζζφηεξεο
θνξέο νη ίδηεο δελ είραλ ηα πξνζφληα λα θέξνπλ ζε πέξαο ην έξγν πνπ ηνπο είρε
αλαηεζεί. Ήηαλ πνιχ εχθνιν λα ελδψζνπλ ζηηο πηέζεηο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ.408
Δπηπιένλ έλα κεγάιν κέξνο ησλ θιεξηθψλ, ησλ δαζθάισλ θαη ησλ πξνέδξσλ ήηαλ
ήδε νξγαλσκέλνη ζην ΔΑΜ , ην νπνίν κέζσ ηεο Δζληθήο Αιιειεγγχεο ζα δεηνχζε
ην ίδην κεξίδην γηα φια ηα ρσξηά θαη ζα δηέλεηκε ηε βνήζεηα αδηάθξηηα κε ηε
δηθαηνινγία πψο φινη έρνπλ αλάγθε. Σα ίδηα ηα ρσξηά πνιιέο θνξέο ζεσξνχζαλ ηε
βνήζεηα αλεπαξθή θαη ζπκκαρηθή ππνρξέσζε. Ο ηεξέαο ελφο ρσξηνχ ζα έιεγε «δε ζα
πέζνπκε ζηα πφδηα κφλν γηα 30 ιίξεο». 409 Όκσο νη εληζρχζεηο ζα επέηξεπαλ ζηηο
νξεηλέο πεξηνρέο λα αγνξάζνπλ ηα πιενλάζκαηα ηεο παξαγσγήο ηνπ θάκπνπ,
ζπάδνληαο έηζη έκκεζα ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ είραλ ζέζεη νη Γεξκαλνί.

403
PRO HS 5/483, Ltn. Col. Hammond’ s Scheme
404
Γηάλλεο ΢θαιηδάθεο, φ. π, ζει. 156 -159
405
PRO HS 5/483, Civil Relief, 27.4.1944
406
PRO HS 5/635, Report by Major R. E. Prentice, Macedonia Feb. 1945
407
PRO HS 5/483, Report on Relief in Area 2 during Feb. 44,
408
΢χκθσλα κε ηνπο βξεηαλνχο ν παπάο θαη ν δάζθαινο αγλννχζαλ ηε ζηνηρεηψδε
αξηζκεηηθή κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξνχλ λα ππνινγίζνπλ ηα θιάζκαηα. Δπηπιένλ
ήηαλ απξφζπκνη λα αληηζηαζνχλ ζηηο πηζαλέο θαηεγνξίεο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ πσο
κεξνιεπηνχζαλ ππέξ θάπνησλ, βι. PRO HS 5/483, Relief, Report by Capt. Felton
409
Ο βξεηαλφο αμησκαηηθφο Carver απνδίδεη απηή ηελ «πξνζβιεηηθή» ζηάζε ηνπ
ηεξέα ζε «δαζθάιεκα» θάπνηαο αλψηεξεο εμνπζίαο, βι. PRO HS 5/483, Report dated
31 Mar 44 BY L.T M.F CARVER on Organisation of Relief on North Thessaly
addressed to L.T Col. Hammond, 4 July 1944
124
Υαξαθηεξηζηηθά ζα παξαηεξνχζε ν Hammond πσο έηζη έζπαζε ν απνθιεηζκφο ηεο
Δπξπηαλίαο.410

Παξάιιεια φκσο νχηε ε αληίζηαζε ζα έκελε αδξαλήο. Σκήκαηα ηνπ ΔΛΑ΢ ζα

παξαιάκβαλαλ πνζφηεηεο αιεχξσλ θαηά ηε δηάξθεηα εθθφξησζεο ηνπο.411 Ζ
αλάπηπμε θαη ε κεγέζπλζε ηνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα ζπζηεκαηνπνηήζεη ηηο επηζέζεηο
ζε θάιαγγεο πνπ κεηέθεξαλ ηξφθηκα ηεο «Δπηηξνπήο» θαη λα δηεθδηθήζεη ηα θνξηία
ηνπο.412 Ζ Δζληθή Αιιειεγγχε ζα εθκεηαιιεπφηαλ ηηο επαθέο κε πξνέδξνπο ησλ
ΚΔΓΔ΢, φπσο ηνπο κεηξνπνιίηεο θαη ζα πξνζπαζνχζε λα απνθαηαζηήζεη ηελ
ηξνθνδνζία απνθιεηζκέλσλ πεξηνρψλ ή ζα εμαζθάιηδε θάπνην ηκήκα ηεο βνήζεηαο
κε ππφγεηνπο ηξφπνπο θαη ζα ην δηέζεηε ε ίδηα ζε πεξηνρέο πνπ είραλ απνθιεηζηεί.413

Οη κεγάιεο γεξκαληθέο εθθαζαξηζηηθέο επηρεηξήζεηο ηνπ 1943-1944 ζα

δηνγθψζνπλ ην πξφβιεκα. Πιένλ ήηαλ αλαγθαία κία άκεζε ζπλνιηθφηεξε
αληηκεηψπηζε ησλ επηζηηηζηηθψλ αλαγθψλ ηεο πεξηθέξεηαο πνπ ζπγθξνηνχζε ηελ
Διεχζεξε Διιάδα. Ζ δεκηνπξγία ηεο ΠΔΔΑ άλνηγε ην δξφκν γηα λα δνζνχλ ιχζεηο ζε
απηέο. Έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεσο ηνπ 20% απφ ηηο εηζθνξέο θαη ηα πξφζηηκα
παξαδφζεθαλ ζηνπ πξνέδξνπο ησλ θνηλνηήησλ κε ηελ πξφβιεςε ηεο ελίζρπζεο ησλ
ππξνπαζψλ θαη ησλ ιεειαηεζέλησλ. Άιιν έλα 5% δηαηέζεθε γηα ηελ ελίζρπζε
άγνλσλ πεξηνρψλ. Σν Μάξηε ηνπ 1944 κε ηελ πξάμε 13 φιεο νη νξεηλέο πεξηνρέο
απαιιάζζνληαλ απφ θάζε παξαθξάηεκα εκπνξεπκάησλ πνπ πξννξίδνληαλ γηα ηε
δηαηξνθή ηνπο. Ζ πξάμε 24, ζηε ζπλέρεηα, ζα απάιιαζζε απφ ηε θνξνινγία ηα
εκπνξεχκαηα πνπ εηζάγνληαλ ζηηο ειεχζεξεο πεξηνρέο ελψ αληίζηνηρα
θνξνινγνχληαλ φζν πξννξίδνληαλ γηα εμαγσγέο πξνο ηηο θαηερφκελεο. Με κία
κεγάιε θακπάληα έγηλε πξνζπάζεηα ελεκέξσζεο γηα ηηο έθηαθηεο αλάγθεο ζε ηξφθηκα
θαη ζπιινγήο.414

Με απηφ ηνλ ηξφπν έγηλε εθηθηφ λα ζπιιερζνχλ θαη ζηαινχλ ηξφθηκα ζε

πιεγείζεο νξεηλέο πεξηνρέο φπσο ε Δπξπηαλία απφ ηελ παξαγσγή ηεο Θεζζαιίαο. 415
΢ε πεξηνρέο φπσο ε Ήπεηξνο πνπ δελ θαηέζηε δπλαηφ παξά ηνλ πξνγξακκαηηζκφ, ζηε

410
Λφγσ ηνπ πνιχ κεγάινπ αξηζκνχ ησλ πεξηπηψζεσλ ν ππεχζπλνο γηα ηελ πεξηνρή
ηεο Δπξπηαλίαο Ponder ήηαλ αδχλαην λα επηζθεθζεί φια ηα ρσξηά. Απνηέιεζκα ήηαλ
λα πάξνπλ βνήζεηα φινη. Ζ δφζε γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Δπξπηαλίαο ήηαλ 1/25 ιίξεο
ην άηνκν. Με απηφ ηνλ ηξφπν φκσο θαηέζηε δπλαηφ λα εηζαρζνχλ ηξφθηκα θαη λα
κεηξηαζζνχλ νη ζπλέπεηεο ηνπ γεξκαληθνχ απνθιεηζκνχ. Σν θαθφ απηφ πξνεγνχκελν
φκσο δελ έπξεπε λα έρεη ζπλέρεηα φπσο ζα παξαηεξνχζε ν Hammond, βι. PRO HS
5/483, Civil Relief, from Lt. Col. Hammond, 27.4.1944
411
΢ην Βφιν ζα απνζπνχζε έλα θνξηίν 35 ηφλσλ δίλνληαο απφδεημε παξαιαβήο.
΢χκθσλα κε ηε καξηπξία ηνπ Paul Mohn ε «Δπηηξνπή» είρε αξθεηέο δνζνιεςίεο κε
ηνλ Δ.Λ.Α.΢. δίρσο φκσο λα επεθηείλεηαη ζε ιεπηνκέξεηεο θαη έθαλε φ, ηη ήηαλ δπλαηφ
γηα λα βνεζήζεη ην έξγν ηεο αξσγήο, βι. Παχινο Μσλ, φ. π, ζει. 35
412
Αξρείν Νίθνπ Γέα,
413
Δζληθή Αιιειεγγχε, Μία πξνζπάζεηα θαη έλαο άζινο, ζει. 21
414
Γηάλλεο ΢θαιηδάθεο, φ. π, ζει 223- 235
415
Δζληθή Αιιειεγγχε, φ. π, ζει
125
ζέζε ησλ ηξνθίκσλ παξαδφζεθε πγεηνλνκηθφ πιηθφ.416 Παηδηθά ζπζζίηηα
νξγαλψζεθαλ απφ ηελ Δζληθή Αιιειεγγχε. ΢ε πεξηνρέο φπσο ε Έδεζζα έγηλε
δπλαηφ λα ζπληεξεζνχλ πάλσ 25.000 άηνκα. Δπηπιένλ ε Δζληθή Αιιειεγγχε
αλέιαβε λα θαιιηεξγήζεη πάλσ απφ 453.000 ζηξέκκαηα. Πξαηήξηα ηξνθίκσλ
δεκηνπξγήζεθαλ ζε πφιεηο πξνζθέξνληαο ηξφθηκα ζε πξνζηηέο ηηκέο. Μέζσ ησλ
ζπλεηαηξηζκψλ πνζφηεηεο ζηαξηνχ αληαιιάρζεθαλ κε ιάδη.417 ΢ην δήηεκα ζε ηφπηθν
επίπεδν πξαγκαηνπνηήζεθαλ κηθξνί αλαδαζκνί. Γε κνλαζηεξηαθή παξαδφζεθε γηα
εθκεηάιιεπζε ζε άπνξνπο αγξφηεο. 418 Οη παξαπάλσ ελέξγεηεο θαηφξζσζαλ λα
δψζνπλ πξνζσξηλέο ιχζεηο ζην επηζηηηζηηθφ πξφβιεκα ηεο επαξρίαο.

Ζ θαηάζηαζε ήηαλ άθξσο αλεζπρεηηθή. Παξακνλέο ηεο απειεπζέξσζεο ε ΠΔΔΑ

ζα κεηαβίβαδε ηηο εθθιήζεηο δεθάδσλ επηηξνπψλ ηεο ππαίζξνπ ζηελ θπβέξλεζε
Δζληθήο Δλφηεηαο γηα άκεζε παξνρήο βνήζεηαο γηα ηελ αλνηθνδφκεζε θαη ηε ιχζε ην
επηζηηηζηηθνχ πξνβιήκαηνο.419 Σελ παξαπάλσ θαηάζηαζε θαη ηελ αλάγθε άκεζεο
εηζαγσγήο ηξνθίκσλ θαη θαξκάθσλ ζα επηζεκνπνηνχζε θαη o Τπνπξγφο
Αλαζπγθξνηήζεσο Παλαγηψηεο Καλειφπνπινο κε ηελ άθημε ηνπ ζηελ
Πεινπφλλεζν.420

Βάζσο Γεσξγίνπ, φ π, ηφκνο Δ. ζει. 1552-1553

416

Παξκελίσλ Αβειιίδεο, Σν αγξνηηθό ζπλεηαηξηζηηθό θίλεκα ζηελ Διιάδα, Αζήλα,

417

Παπαδήζεο, 1976, ζει.

418
Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ, απνζη. Α΄, θάθ.
419
΢χκθσλα κε ην ζηξαηεγφ Μάληαθα ηα ςεθίζκαηα ησλ ππξνπαζψλ θαη ησλ
δηάθνξσλ επηηξνπψλ ηεο ππαίζξνπ ήηαλ ηφζα πνιιά πνπ δελ κπνξνχζαλ κε
κεηαδνζνχλ, βι. ΗΑΤΔ, Κ.Τ, θάθ. 44, ππφθ. 6, Aide - Memoire, 15 Sept. 1944
420
΢χκθσλα κε ηνλ Καλειιφπνπιν ε θαηάζηαζε ήηαλ απειπηζηηθή θαη κφιηο κπφξεζε
λα θαζεζπράζεη ην εμαγξησκέλν πιήζνο. Οη εηζαγσγέο δελ έπξεπε λα πεξηνξηζηνχλ
κφλν ζε θάξκαθα αιιά θαη ζε πγεηνλνκηθφ πιηθφ θαζψο θαη ζε θαχζηκα. Απηφ πνπ
ηνλ αλεζπρνχζε επίζεο ήηαλ ε έθηαζε ησλ ζπγθξνχζεσλ ην Δ.Λ.Α.΢ κε ηα Σάγκαηα
Αζθαιείαο, βι. φ. π, α.π. 19480, Aide- Memoire, 6-10-1944
126
4.4 Η «Επιτροπό» ςτην επαύριον τησ Απελευθϋρωςησ

Πξηλ αθφκα απφ ην θαινθαίξη ηνπ 1943 έλα απφ ηα δεηήκαηα πνπ αλέθπςαλ ήηαλ
πνηνο ζα ήηαλ ν θνξέαο δηαρείξηζεο ηεο βνήζεηαο ηε ζηηγκή ηεο Απειεπζέξσζεο.

Όηαλ πξνέθπςε ην ελδερφκελν ηεο απφβαζεο ζηελ Διιάδα ην 1943, ε βξεηαληθή

πιεπξά θηλήζεθε γηα ηε δεκηνπξγία ζρεηηθψλ απνζεκάησλ δεκεηξηαθψλ ζηε Μέζε
Αλαηνιή.421 Σν αγγιηθφ Τπνπξγείν Πνιέκνπ ζα κπνξνχζε λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο
κφλν γηα 45 κέξεο. Όληαο ζε εθθξεκφηεηα ε δεκηνπξγία ηεο U.N.R.R.A, ζα έπξεπε λα
δεκηνπξγεζεί έλαο πξνζσξηλφο νξγαληζκφο γηα ηνλ αλεθνδηαζκφ ησλ Βαιθαλίσλ κε
θέληξν ηε Μέζε Αλαηνιή. Ζ δνκή ηνπ ζα ήηαλ ηέηνηα ψζηε λα κπνξεί λα
απνξξνθεζεί απφ ηελ U.N.R.R.A, φηαλ απηή ζα ηδξχνληαλ. Παξάιιεια φκσο
εγεηξφηαλ ην εξψηεκα ην θαηά πφζν ην ζνπεδν- ειβεηηθφ πξφγξακκα ζα έκελε ζε
ηζρχ θαη ππφ πνηνπο φξνπο.422

΢ηε Μέζε Αλαηνιή παξαηεξνχληαλ έιιεηςε επαξθψλ εθνδίσλ θαζψο θαη

κεηαθνξηθψλ κέζσλ γηα ηελ ψξα ηεο απειεπζέξσζεο. Ο ήδε ππάξρσλ νξγαληζκφο
δηαηεξνχζε κία ζεηξά απφ πιενλεθηήκαηα, φπσο φηη δηέζεηε ρηιηάδεο ππάιιεινπο,
δηέζεηε έλα νξγαλσκέλν δίθηπν δηαλνκψλ ζε φιε ηελ Διιάδα, ζηα λεζηά θαη ζε
πεξηνρέο πνπ δελ ειέγρνληαλ απφ ηνπο «αληάξηεο», είρε απνθηήζεη κία ηεξάζηηα
εκπεηξία ηνπο ηειεπηαίνπο 18 κήλεο θαη δηέζεηε αξρεία κε ηηο αλάγθεο. Παξάιιεια
δηέζεηε ήδε έλα ζηφιν θαη είρε ζηε δηάζεζε ηεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ πνπ κφλν
ακειεηέεο δελ κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζζνχλ θαη απνηεινχζαλ δσξεά, αλεμάξηεηα
αλ κειινληηθά ζα ππήξραλ κεηψζεηο ιφγσ ηεο πξνζζήθεο ζηξαηησηηθψλ πξνκεζεηψλ
απφ ηνπο ζπκκάρνπο ή ηελ U.N.R.R.A. ΢ε πεξίπησζε πνπ ε θαλαδηθή ή ε ακεξηθαληθή
θπβέξλεζε απνθάζηδαλ λα ζηακαηήζνπλ ηε δσξεά ρνξήγεζε ησλ παξαπάλσ ζα
κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ κέξνο ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπ ζηελ U.N.R.R.A.423 Γηα φια ηα
παξαπάλσ έπξεπε λα ππάξμνπλ ζπδεηήζεηο κε ηελ ακεξηθαληθή θπβέξλεζε θαη
χζηεξα λα πξνζεγγηζζεί ε ζνπεδηθή πιεπξά. ΢ην δήηεκα αλ ε φιε επηρείξεζε ζα
ηεινχζε ππφ ζηξαηησηηθή ή πνιηηηθή δηνίθεζε ζα κπνξνχζε λα δηεπζεηεζεί κεηά. Ο

421
F.O 371/37243, R. 7501, 7 August 1943
422
Σα εθφδηα ζα παξέρνληαλ απφ αγγιηθνχο νξγαληζκνχο φπσο νη M.E.S.C θαη
M.E.R.R.A , βι. F.O 371/37243, R.
423
Λφγσ ησλ εθηεηακέλσλ θαηζηξνθψλ απφ ηηο θαηνρηθέο δπλάκεηο, ε Διιάδα
θαηάθεξε λα εμαζθαιίζεη ηελ εμάκελε αλαζηνιή πιεξσκήο ησλ εθνδίσλ ηεο
U.N.R.R.A, βι. Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, Σα πξώηα 50 ρξόληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο
1928 -1978, Αζήλα, 1978, ζει. 228
127
θχξηνο ζηφρνο απηή ηε ζηηγκή ήηαλ ε ακεξηθαληθή θπβέξλεζε λα ζπλαηλέζεη
θαηαξράο ζηε ζπλέρηζε ηνπ πθηζηάκελνπ πξνγξάκκαηνο.424

Ζ ακεξηθαληθή πιεπξά ζα ζπκθσλνχζε πσο έπξεπε λα πξνζεγγηζζεί ε ζνπεδηθή

θπβέξλεζε. Δπεηδή αθφκα δελ είρε δηεπζεηεζεί, απφ ηνπο ζπκκάρνπο, γηα πφζν θαη
ππφ πνηνπο φξνπο ηα εθφδηα απφ ην εμσηεξηθφ ζα δηαλέκνληαλ απφ ηηο αγγιηθέο θαη
ακεξηθαληθέο ζηξαηησηηθέο ππεξεζίεο (A.M.L) θαη πφηε ε U.N.R.R.A ζα θαινχληαλ
λα αλαιάβνπλ ηε γεληθή επζχλε ηνπ έξγνπ ηεο αξσγήο θαη ηεο αλαζπγθξφηεζεο ζα
δεηνχληαλ απφ ηελ ζνπεδηθή θπβέξλεζε ε ζπλεξγαζία ηεο ψζηε λα βξεζεί έλαο
ακνηβαία ηθαλνπνηεηηθφο ηξφπνο ψζηε λα ρξεζηκνπνηεζεί ν ήδε ππάξρσλ κεραληζκφο
βνήζεηαο.425

Ζ ίδηα ε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα θνηλνπνηνχζε ζηε ζνπεδηθή ηελ επηζπκία ηεο γηα
ηε ζπλέρεηα ηνπ πθηζηακέλνπ πξνγξάκκαηνο θαη κεηά ηελ απειεπζέξσζε. Οη φπνηεο
πξνζπάζεηεο ηεο λα πξνκεζεπηεί ηξφθηκα απφ ηε Μέζε Αλαηνιή είραλ πέζεη ζην
θελφ χζηεξα απφ ηε ζζελαξή βξεηαληθή άξλεζε.426 Οη ζπκκαρηθέο θπβεξλήζεηο
εθηηκνχζαλ πνιχ ηε δνπιεηά πνπ είρε γίλεη θαη ζα επηζπκνχζαλ ηε ρξεζηκνπνίεζε
ηνπ ήδε ππάξρνληνο κεραληζκνχ ζην κεγαιχηεξν δπλαηφ βαζκφ θαη ιφγσ ηεο
νπδεηεξφηεηαο ηεο ΢νπεδίαο. Θα ηφληδαλ πσο νη πξνηάζεηο ηεο ζνπεδηθήο
θπβέξλεζεο ζα ήηαλ εππξφζδεθηεο θαη απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα ζπκθσλνχζε ζα ήηαλ
έηνηκνη λα ζπδεηήζνπλ καδί ηηο δηαδηθαζηηθέο παξακέηξνπο. ΢ηελ πεξίπησζε πνπ νη
Γεξκαλνί ζα απέζπξαλ ηηο εγγπήζεηο ηνπ θαζεζηψηνο αζθαινχο δηέιεπζεο γηα ηα
ζνπεδηθά πινία, νη ζχκκαρνη ζα ήηαλ πξφζπκνη λα παξέμνπλ πξνζηαζία ζε απηά.427

Ζ ζνπεδηθή πιεπξά ζα ζπκθσλνχζε θαηαξράο ζηε ιεηηνπξγία ηνπ παξφληνο

πξνγξάκκαηνο θαη κεηά ηελ απειεπζέξσζε. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ ζα αθνινπζνχζε ηελ
παιηά γξακκή σο φηνπ γίλνληαλ λέεο ζπκθσλίεο. ΢ηε πεξίπησζε πνπ ην Γ.Κ.Δ.΢ δε
ζπκθσλνχζε λα ζπκκεηάζρεη, ηε ζέζε ηνπ ζα κπνξνχζε λα ηελ αλαιάβεη ν
΢νπεδηθφο Δξπζξφο ΢ηαπξφο. Σν επφκελν βήκα ήηαλ λα θαζνξηζζνχλ νη ζρέζεηο ηεο
ζνπεδηθήο «Δπηηξνπήο» κε ηελ A.M.L θαη ηελ U.N.R.R.A ,ε ζπλέρεηα ηεο ρξήζεο ησλ
ζνπεδηθψλ πινίσλ θαζψο αλ νη επηπιένλ πνζφηεηεο πνπ ζα εηζάγνληαλ κε ηηο
παξνχζεο ζπκθσλίεο ζα ζεσξνχληαλ ηκήκα απηψλ πνπ ζα παξείραλ νη ζπκκαρηθέο
ζηξαηησηηθέο αξρέο.428 Απφ ηελ πιεπξά ησλ ζπκκάρσλ, θαηά ηελ αξρηθή πεξίνδν νη
ειάρηζηε αλαγθαίεο πνζφηεηεο ζα εηζάγνληαλ απφ ηελ A.M.L θαη ε U.N.R.R.A ζα
δηαηεξνχζε ην ξφιν ηνπ αληηπξνζψπνπ. Οη δχν παξαπάλσ αλέκελαλ λα έρνπλ ηε
βνήζεηα ηνπ ζνπεδηθνχ νξγαληζκνχ φζνλ ην δπλαηφ πεξηζζφηεξν θαη ππφ ηηο

424
Ό.π, 371/37243, R. 9037, Greek Relief, 23 Sep 1943, R. 12979, 29th December
1943
425
F.R.U.S, 1944, vol. 5, tel. 868.48/ 5142, The Acting Secretary of State to the
Minister of Sweden (Johnson), Washington, February 24, 1944
426

427
Ό. π, tel. 868.48/ 5226, The Minister in Sweden (Johnson) to the Secretary of State,
Stockholm, March 14, 1944
428
Ό. π, tel. 868.48/ 5250, The Minister in Sweden (Johnson) to the Secretary of State,
Stockholm, March 30, 1944
128
θαηάιιειεο ζπλζήθεο ε ζνπεδηθή «Δπηηξνπή» ζα κπνξνχζε λα ζπγρσλεπζεί
κειινληηθά κε ηελ U.N.R.R.A.429 Ζ ακεξηθαληθή ζπκκεηνρή ζηελ A.M.L ζα παξέκελε
ζε ρακειά επίπεδα, πεξηνξηζκέλε κφλν ζην έξγν ηεο αξσγήο.430 Δπηπιένλ νη
ζχκκαρνη επηδίσθαλ λα ζπκκεηάζρνπλ θαη απηνί ζηε δηαλνκή ησλ ηξνθίκσλ ηεο
«Δπηηξνπήο».431

Ζ ζνπεδηθή θπβέξλεζε επηζπκνχζε φκσο λα δηαηεξεζεί ν νπδέηεξνο

ραξαθηήξαο ηεο «Δπηηξνπήο». Οη φπνηεο ξπζκίζεηο ζα κπνξνχζαλ λα γίλνπλ ζε
ηνπηθφ επίπεδν θαη νη ζχκκαρνη ζα κπνξνχζαλ λα αλαιάβνπλ ρξέε θχιαμεο ησλ
ηξνθίκσλ κέρξη λα ηα παξαιάβεη αληηπξφζσπνο. Απηφ ε ηαθηηθή γίλεη αθνινπζεζεί
θαη ζην παξειζφλ κε ηνπο γεξκαλνχο. Δπηπιένλ ζηε πξφηαζε ν πξφεδξνο ηεο
«Δπηηξνπήο» λα δέρεηαη ηηο «ζπζηάζεηο» ησλ ζηξαηησηηθψλ αξρψλ δε ζα δηλφηαλ
ζπλέρεηα. Πέξα απφ ην αζπκβίβαζην ηνπ ραξαθηήξα ηεο επηηξνπήο ππήξρε θίλδπλνο
λα κπνπλ ζε θίλδπλν νη εγγπήζεηο αζθάιεηαο γηα ηα ζνπεδηθά πινία. Οη γεξκαλνί
είραλ εγγπεζεί αξρηθά γηα ηα ππεξαληιαληηθά ηαμίδηα ησλ πινίσλ. Ήδε
εμαθνινπζνχζαλ λα θαηέρνπλ ζρεδφλ ηε κηζή ρψξα. Αλ θαη δελ είραλ απνζχξεη ην
θαζεζηψο αζθαινχο δηέιεπζεο γηα ηνλ Αηιαληηθφ δελ έδηλαλ φκσο παξαπάλσ
εγγπήζεηο γηα ηηο θηλήζεηο ησλ πινίσλ κεηαμχ ησλ ειιεληθψλ ιηκαληψλ. Ζ παξαπάλσ
δηαηχπσζε έθαλε ηνπ ζνπεδνχο λα είλαη απξφζπκνη λα ξηζθάξνπλ λέεο
δηαπξαγκαηεχζεηο. Σν θαιχηεξν ζα ήηαλ ε βνήζεηα λα θαηεπζχλεηαη ζην ιηκάλη ηνπ
Πεηξαηά θαη κεηά ζηα δηαθνξά ειιεληθά ιηκάληα κε κηθξφηεξα πινία.432

΢χληνκα ε θαηάζηαζε ζα αλαηξεπφηαλ. Σφζν νη ΢νπεδνί φζν θαη νη Διβεηνί ζα

αλαθνίλσλαλ πσο ε «Δπηηξνπή» είρε απνθαζίζεη λα ζηακαηήζεη ην έξγν ηεο ζηελ
Διιάδα ηελ 15 Γεθεκβξίνπ. Ο ιφγνο ήηαλ πσο πιένλ νη Γεξκαλνί είραλ απνζπξζεί
θαη πσο ε παξνχζα εζσηεξηθή πνιηηηθή θαηάζηαζε δελ επλννχζε ηελ ακεξφιεπηε
δηαλνκή βάζεη ησλ αξρψλ ηεο. Παξαηαχηα ζα ήηαλ πξφζπκε λα εμαθνινπζήζεη λα
εθνδηάδεη ηελ Αζήλα θαη κία έθηαζε πνπ επεθηεηλφηαλ απφ ηελ Θεζζαιία θαη
θαηέιεγε ζηελ βνξεηναλαηνιηθή Πεινπφλλεζν.433 Γηα ηηο άιιεο πεξηθέξεηο ζα ήηαλ
πξφζπκε λα ζπλερίζεη ππφ ηνλ φξν πσο ζα δίλνληαλ εγγπήζεηο απφ ηελ ειιεληθή
θπβέξλεζε Δζληθήο Δλφηεηαο πσο δε ζα ππήξρε παξέκβαζε ζην έξγν ηεο

429
Ό. π, tel. 840. 50 UNRRA / 9 – 1644, The Secretary of State to the Minister in
Sweden (Johnson), Washington, September 16 1944
430
Ο ξφινο ησλ ακεξηθαληθψλ ελφπισλ δπλάκεσλ ζηα Βαιθάληα ζην έξγν ηεο
δηαλνκήο ηεο βνήζεηαο ζα πεξηνξηδφηαλ ζε ξφιν επηβιέπνληα απφ κία δχλακε κφιηο
25 αμησκαηηθψλ, βι. W.O 204/1508, War Department, War Department General
Staff, Operations Division, Washington, D. C, March 9 1944
431
΢πγθεθξηκέλα ν Sandstrom ζα έπξεπε λα απνδέρεηαη ηηο ζπζηάζεηο ησλ
ζηξαηησηηθψλ αξρψλ, φζνλ αθνξά ην έξγν ηεο δηαλνκήο θαη ζχκκαρνη λα κπνξνχλ λα
παξαιακβάλνπλ εθφδηα ζην φλνκα «Δπηηξνπήο» εθεί πνπ δελ ππήξρε αληηπξφζσπνο
ηεο, βι. F.R.U.S, φ. π, tel. 868. 48/ 10- 1644, The Secretary of State to the Minister in
Sweden (Johnson), Washington, October 16 1944
432
Ό. π, tel. 8
433
Bengt Helger, φ. π, ζει. 567-568.
129
«Δπηηξνπήο». ΢ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο φπσο εθείλε ηεο Πάηξαο είραλ γίλεη εμαηξέζεηο
θαη είραλ δνζεί εληνιέο ζηνπο αληηπξνζψπνπο λα ζπλερίζνπλ ην έξγν ηνπο.434

Κάπνηα κέιε ηεο φκσο, φπσο ν Sandstrom θαη νη ζπλεξγάηεο, ηνπ ζα παξέκελαλ
θαη ζε ζπλεξγαζία κε ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε θαη ηνπο ζπκκάρνπο ζα
δεκηνπξγνχζαλ κία «ζπκβνπιεπηηθή επηηξνπή» ε πνία ζα δηεπθφιπλε ηε δηαδηθαζία
γηα ην πέξαζκα ζηε δηάδνρε θαηάζηαζε. Σν έξγν ηεο δηαλνκήο, γηα ηε πεξίνδν πνπ
ζα αθνινπζνχζε ηελ απνβίβαζε ησλ ζπκκαρηθψλ ζα ηελ αλαιάκβαλε ε A.M.L
435
ζπλεπηθνπξνχκελε απφ ηελ U.N.R.R.A, ε νπνία ζα ζπλέρηδε ην έξγν ζε χζηεξε
θάζε.

434
Ο Sandstrom ζα έιεγε πσο ε ειιεληθή θπβέξλεζε δελ ήηαλ ζε ζέζε λα παξέμεη
απηέο ηηο εγγπήζεηο, βι. φ. π, tel. 868.00/ 11 -644, The Ambassador in Greece (Mac
Veagh) to the Secretary of State, Athens, November 6, 1944.
435
Οη αξκνδηφηεηεο ηεο A.M.L δελ πεξηνξίδνληαλ κφλν ζην έξγν ηεο αξσγήο. Γηέζεηε
έθηαθηεο εμνπζίεο γηα πεξηνρέο πνπ ζα ραξαθηεξίδνληαλ «εκπφιεκεο» θαη κπνξνχζε
λα αξλεζεί ηελ παξνρή εθνδίσλ ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζα μεζπνχζαλ «ηαξαρέο», βι
Flora Tsilaga, UNRRA’ s Relief Efforts in Late 1944 Greece: Political Impartiality
versus Military Exigencies, βι. ζην Richard Clogg, φ. π, ζει. 197 -198
130
Επύλογοσ ΢υμπερϊςματα

΢ε κεγάιν βαζκφ ηα αίηηα πνπ δεκηνχξγεζαλ ηελ επηζηηηζηηθή θξίζε, ζηελ

θαηνρηθή Διιάδα, ιάλζαλαλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία απφ δεθαεηίεο. Ο Β΄
παγθφζκηνο πφιεκνο θαη ε θαηνρή πνπ αθνινχζεζε ππξνδφηεζαλ κία ζεηξά
δηεξγαζηψλ πνπ πξνμέλεζαλ ηνλ θαηνρηθφ ιηκφ.

Ζ θπβέξλεζε Σζνιάθνγινπ αλαδήηεζε ηα κέζα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο πείλαο

ζηηο ήδε αλεπαξθείο πεγέο ηνπ εζσηεξηθνχ. Όηαλ είδε πσο ε πνιηηηθή ηνπ δελ
απέθεξε απνηειέζκαηα άξρηζε λα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηε ρξήζε θαηαζηαιηηθψλ
κέζσλ. Με ππφκλεκα ηνπ πξνο ην Βεξνιίλν ζα δεηνχζε ηo δηθαίσκα
αλαζρεκαηηζκνχ ηεο θπβέξλεζεο, ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ηεο ρσξνθπιαθήο ζε
30.000 άλδξεο, εμνπιηζκέλεο κε ηα φπια ηνπ πξψελ ειιεληθνχ ζηξαηνχ, ηε ξχζκηζε
ησλ εμφδσλ θαηνρήο, ηελ εθαξκνγή ηνπ κέηξνπ ηεο πνιηηηθήο επηζηξάηεπζεο «δηα
ηελ πξφιεςελ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ», θαζψο θαη ηελ απφ θνηλνχ ειιελνγεξκαληθή
ζπλεξγαζία γηα ηελ επίιπζε ηνπ επηζηηηζηηθνχ.436 Πεξίπνπ ηα ίδηα ζα δεηνχζε θαη απφ
ηνλ ηηαιφ πιεξεμνχζην Γθίηδη.437 Σν αλ δελ ηειεζθφξεζαλ ηα παξαπάλσ νθείιεηαη
είηε ζηελ άξλεζε ησλ θαηαθηεηψλ είηε ζηηο δηπισκαηηθέο εμειίμεηο γηα ηελ επίιπζε
ηνπ επηζηηηζηηθνχ πνπ αθνινχζεζαλ. Μέηξα φκσο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα είραλ
ζπλεηζθέξεη ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο καχξεο αγνξάο θαη ηεο έιιεηςεο ηξνθίκσλ ζηα
κεγάια αζηηθά θέληξα, φπσο ε ειεχζεξε εηζαγσγή ηξνθίκσλ νπδέπνηε ιήθζεθαλ.

Σφζν ε ηηαιηθή φζν θαη ε γεξκαληθή πιεπξά επέξξηςαλ ηελ επζχλε ηνπ
επηζηηηζηηθνχ πξνβιήκαηνο ε κία ζηελ άιιε. Ζ γεξκαληθή εμάξηεζε ηηο φπνηεο
πηζαλέο εηζαγσγέο ζηαξηνχ κε ηε ζέζε πνπ είρε ε Διιάδα ζηελ νηθνλνκία ηνπ Ράηρ.
Ζ απνθιεηζηηθή ρξήζε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, ε εηζαγσγή ζε θπθινθνξία
παξάιιεισλ λνκηζκάησλ, ηα ππέξνγθα έμνδα θαηνρήο, νη επηηάμεηο πξντφλησλ φπσο
ην ιάδη θαη ε ρξήζε ησλ πφξσλ ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο γηα ηε δηαηξνθή ησλ
ζηξαηεπκάησλ δεκηνχξγεζαλ κία ηάζε απνζεκαηηζκνχ ησλ ηξνθίκσλ θαη ζηξνθήο
πξνο ηε καχξε αγνξά κε θαηαζηξνθηθά απνηειέζκαηα γηα ην επηζηηηζηηθφ.

436
«Α). Ο πξφεδξνο ηεο θπβεξλήζεσο δένλ λα δχλαηαη ελ πεξηπηψζεη θαζ΄ ήλ ε
ζπλεξγαζία ηνπ κεηά ηίλνο Τπνπξγνχ θαζίζηαη αδχλαηνο, λα αληηθαζηζηά ηνχηνλ
άλεπ ρξνλνηξηβήο …Β). Να επηηξαπή εηο ηελ Κπβέξλεζηλ ε άλεπ δεζκεχζεσλ
αχμεζηο ησλ δπλάλεσλ ηεο ρσξνθπιαθήο έσο 30.000…Γ). Να ιεθζή απφθαζηο επί
ηνπ νηθνλνκηθνχ πξνβιήκαηνο …δηά φζνλ ην δπλαηφλ ηαρπηέξνπ
θαζνξηζκνχ…θαηαβιεηένπ πνζνχ δη’ ‘εμνδα θαηνρήο… δένλ λα επηηξαπή εηο ηελ
Κπβέξλεζηλ ε άκεζνο εθαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο εξγαηηθήο ζεηείαο…», βι.
IΑΤΔ, Κεληξηθή Τπεξεζία, Γξαθείν Πξσζππνπξγνχ, 1942, θάθ. 4, αξίζ. Δ 49/ΗΗ/Η,
Τπόκλεκα, 9-1-1942
437
΢πγθεθξηκέλα ηε ζπγρψλεπζε ην Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ θαη Γεκ. Αζθάιεηαο
θαη ηνλ ζρεκαηηζκφ ελφο ππέξ- ππνπξγείνπ φπνπ ζα ζπλελψλνληαλ ηα ππνπξγεία
επηζηηζκνχ, γεσξγίαο θαη νηθνλνκίαο ππφ ηνλ «εθιεθηφ» ησλ Ηηαιψλ ΢σηήξην
Γθνηδακάλε, βι. φ. π, αξίζ. Δ-81-ΗΗ/Η, Πξνο ηελ α.ε. ηνλ πιεξεμνχζηνλ ηεο Ηηαιίαο
θχξηνλ Γθίδη, Αζήλαη, 19 Μαξηίνπ 1942
131
 Ζ εμφξηζηε ειιεληθή θπβέξλεζε κε ηελ παξαρψξεζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ
απζηξαιηαλνχ ζηαξηνχ ζηε βξεηαληθή νπζηαζηηθά ζηεξνχζε θάζε άκεζε εθεδξεία
απφ ην εμσηεξηθφ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ επηηαθηηθψλ επηζηηηζηηθψλ αλαγθψλ ηεο
ειιεληθήο θνηλσλίαο. Ο ίδηνο ν Σζνπδεξφο δελ ήηαλ πξφζπκνο λα έξζεη ζε ξήμε κε
ηελ Αγγιία γηα ην ζέκα ηνπ απνθιεηζκνχ. Δπηπιένλ παξά ηελ έθθιεζε ηνπ γηα
απνζηνιή ηξνθίκσλ ζηελ θαηνρηθή Διιάδα, ηνλ Ηνχλην, ηνπ 1941 νη εζληθέο
δηεθδηθήζεηο γηα ηελ ψξα ηεο απειεπζέξσζεο ζηάζεθαλ πην πάλσ απφ ην
επηζηηηζηηθφ. Ο ίδηνο ζπκβηβάζηεθε κε ηε ιχζε ησλ πεξηνξηζκέλσλ εηζαγσγψλ απφ
ηελ Σνπξθία πηζηεχνληαο πσο ζα κπνξνχζαλ λα απμεζνχλ ζην κέιινλ. Αθφκα θαη ε
απεηιή παξαίηεζεο ηνπ ήξζε αξγά φηαλ νη ζχκκαρνη ήδε είραλ απνθαζίζεη λα
πξνρσξήζνπλ ζε ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο.

Όζνλ αθνξά ηε βξεηαληθή θπβέξλεζε ήηαλ επαξθψο ελήκεξε γηα ηηο ζπλέπεηεο
πνπ ζα είρε ν απνθιεηζκφο ζηελ Διιάδα. Ζ δηάζηαζε απφςεσλ κεηαμχ ησλ
Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ θαη ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθνχ Πνιέκνπ θαη ε εκκνλή
ηνπ ηειεπηαίνπ ζηελ απαξέγθιηηε ηήξεζε ησλ αξρψλ ηνπ απνθιεηζκνχ θαη γηα ηελ
ειιεληθή πεξίπησζε, παξά ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ηειεπηαίαο, απνκάθξπλε ην
ελδερφκελν γηα κηα έγθαηξε βηψζηκε ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Αθφκα θαη ε άδεηα
εηζαγσγήο ηξνθίκσλ κέζα απφ ηε δψλε ηνπ απνθιεηζκνχ, δει. ηελ Σνπξθία,
πξφζθεξε έλα δίαπιν επηθνηλσλίαο θαη παξνρήο πιεξνθνξηψλ κέζα ζηελ θαηνρηθή
Διιάδα. Σειηθά ε αλαζεψξεζε ηεο παξαπάλσ πνιηηηθήο ππήξμε ζπλέπεηα ηνπ θφβνπ
κήπσο ε βξεηαληθή δηπισκαηία αλαγθαζηεί λα ελδψζεη ζε κεγαιχηεξεο
παξαρσξήζεηο χζηεξα απφ ακεξηθαληθέο πηέζεηο.

Ζ φιε επηρείξεζε ππήξμε κνλαδηθή ζηα ρξνληθά ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Σν

γεγνλφο πσο ηελ αλάιεςε ηεο ηελ αλέιαβε κία νπδέηεξε θπβέξλεζε φπσο ε
ζνπεδηθή ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ΓΚΔ΢ κπφξεζε λα ηεο πξνζδψζεη αλεμαξηεζία
απέλαληη ηφζν ζηελ θαηνρηθή θπβέξλεζε φζν θαη ζηνπο θαηαθηεηέο. Παξάιιεια
φκσο ε ζχλζεζε ηεο δεκηνχξγεζε πξνβιήκαηα ηφζν κεηαμχ ησλ ΢νπεδψλ θαη ησλ
Διβεηψλ πνπ ηε ζηειέρσλαλ φζν θαη κε ηηο ηηαιηθέο αξρέο πνπ ηελ αληηκεηψπηδαλ
αληαγσληζηηθά θαη σο φξγαλν ηεο αγγιηθήο δηπισκαηίαο. Οπζηαζηηθά ν θνξέαο
δηαρείξηζεο ε ΔΓΒΔ δελ ππήξμε έλαο απιφο αλζξσπηζηηθφο νξγαληζκφο αιιά
κεηαβιήζεθε ζηνλ θχξην εηζαγσγέα ηξνθίκσλ εληφο ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο,
ππνθαζηζηψληαο ζε απηφ ην ηνκέα βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο.

Ο ξφινο ηεο εμφξηζηεο ειιεληθήο θπβέξλεζε ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ππήξμε πνιχ

πεξηνξηζκέλνο. Οπζηαζηηθά δε ζπκκεηείρε θαζφινπ θαη πιεξνθνξνχληαλ δηα ηεο
δηπισκαηηθήο νδνχ ηηο νπνηεζδήπνηε εμειίμεηο γηα ην πξφγξακκα βνήζεηαο. Γελ ήηαλ
ιίγεο ν θνξέο πνπ θξαηήζεθε ζην ζθνηάδη γηα ηηο δηπισκαηηθέο εμειίμεηο ή
ελεκεξψζεθε αξθεηά αξγφηεξα γηα ηηο πξνζέζεηο θαη ηηο απνθάζεηο ησλ ζπκκάρσλ. Ο
ξφινο ηεο πεξηνξίζηεθε ζηνλ λα ελεκεξψλεη ηηο ζπκκαρηθέο θπβεξλήζεηο γηα ηηο
επηζηηηζηηθέο αλάγθεο ηεο θαηερφκελεο Διιάδαο θαη λα δεηάεη ηελ αχμεζε ησλ
πνζνηήησλ θαη ηε γεσγξαθηθή επέθηαζε ηεο βνήζεηαο φηαλ νη πιεξνθνξίεο ηεο
έδεηρλαλ πσο ην πθηζηάκελν πξφγξακκα είρε θηάζεη ζε νξηαθφ ζεκείν θαη ππήξρε
ελδερφκελν επαλάιεςεο ηνπ ιηκνχ ηνπ 1941- 1942.

132
 Όζνλ αθνξά ην νηθνλνκηθφ ζθέινο ηεο φιεο επηρείξεζεο ε ρξεκαηνδφηεζε ηεο
πξνήιζε απφ δηαθνξεηηθέο πεγέο. Σν θφζηνο ησλ ηξνθίκσλ πνπ εηζήρζεζαλ απφ ηελ
Σνπξθία θαιχθζεθε απφ ηελ ειιεληθή πιεπξά. Γηα ηηο πνζφηεηεο ζηαξηνχ πνπ
επέηξεςαλ νη άγγινη λα εηζαρζνχλ ηελ άλνημε ηνπ 1942 δεηήζεθε απφ ηελ ειιεληθή
θπβέξλεζε ε πιεξσκή ηνπο κεηά ηελ απειεπζέξσζε.438 Σν ίδην θαη γηα ηηο αλάινγεο
πνζφηεηεο πνπ αγνξάζηεθαλ ζηελ Σνπξθία ην θαινθαίξη ηνπ 1944 θαη ζηάιζεθαλ
ζηα λεζηά.439 Οη πνζφηεηεο ζηαξηνχ απνηέιεζαλ δσξεά ησλ θπβεξλήζεσλ ηνπ
Καλαδά θαη ηεο Αξγεληηλήο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ λαχισλ, ησλ αζθαιίζηξσλ
θαη ησλ θαπζίκσλ θαιχθζεθε απφ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 1943
θαη φρη απφ ηελ GWRA φπσο αξρηθά είρε πξνβιεθζεί. Σν θφζηνο ησλ ηειεπηαίσλ
θαζψο θαη ησλ λέσλ θαηεγνξηψλ ηξνθίκσλ, αλαιήθζεθαλ απφ ηελ ακεξηθαληθή
θπβέξλεζε ζηα πιαίζηα ηεο ζπκθσλίαο ελνηθηνδαλεηζκνχ θαη κίζζσζεο. Σε
κηζζνδνζία ηνπ ζνπεδηθνχ θαη ειβεηηθνχ πξνζσπηθνχ αλέιαβαλ αληίζηνηρα ε
ζνπεδηθή θπβέξλεζε θαη ην ΓΚΔ΢.440 Σν κεξίδην ηεο Αγγιίαο ήηαλ νη ρξπζέο ιίξεο
πνπ δηνρεηεχζεθαλ ζηελ ειιεληθή χπαηζξν κέζσ ηεο αγγιηθήο ζηξαηησηηθήο
απνζηνιήο. Καη εδψ φκσο ππάξρνπλ ελδείμεηο πσο κεηαπνιεκηθά ηα πνζά απηά
αθαηξέζεθαλ απφ ηηο θαηαζέζεηο ηεο Διιάδαο ζην εμσηεξηθφ.441

Σν «ζνπεδηθφ ζρέδην» θαηάθεξε λα ππνθαηαζηήζεη ηηο πξνπνιεκηθέο εηζαγσγέο

ζηαξηνχ. Απφ ηε ζηηγκή ηεο έλαξμεο ηνπ δελ επαλαιήθζεθε ην θαηλφκελν ησλ
ζαλάησλ κε θχξην αίηην ηελ πείλα. ΢ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, φπσο απηή ησλ λεζηψλ,
απηφ νθείιεηαη πην πνιχ ζηε κεηαλάζηεπζε θαη ζηα κέηξα αξσγήο πνπ αλέιαβαλ νη
θαηαθηεηέο. Παξάιιεια ε απφθηεζε απφ ην δηθαηνχρν ηνπ κεξηδίνπ πνπ ηνπ
αλαινγνχζε εμαξηηφηαλ θαη απφ άιινπο παξάγνληεο φπσο ν πιεζσξηζκφο πνπ
επεξέαδε ηεο ηηκέο. Αλ θαη ζπλέβαιε ζηελ επηβίσζε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ εληνχηνηο ν
ηειεπηαίνο ζα έβγαηλε απφ ηελ θαηνρή κε θινληζκέλε πγεία. 442 ΢πλνιηθά εηζήρζεζαλ,
απφ ην ΢επηέκβξε ηνπ 1942 σο ηνλ Οθηψβξηνπ ηνπ 1944, 430.000 ηφλνη ζηαξηνχ φηαλ
438
«Έρσ ηελ ηηκή λα δηαβηβάζσ ζηελ εμσρφηεηα ζαο δηα ηεο παξνχζεο ην
ινγαξηαζκφ γηα έλα λαχιν… ζε ζρέζε κε ην θνξηίν ζηαξηνχ πνπ ζηάιζεθε ζηελ
Διιάδα ην 1942 κε ην ζνπεδηθφ πινίν «Ρακάληδν», βι.ΗΑΤΔ, Πξεζβεία Λνλδίλνπ,
1945, θάθ. 1.4, no. R.14258/52/19, 7th September, 1945
439
Σν ππφινηπν ήηαλ 80.000 ιίξεο Σνπξθίαο. Με εμαίξεζε 20 ηφλνπο ξεβχζηα ηα
ππφινηπα ηξφθηκα ήηαλ ζε θαθή θαηάζηαζε, βι. φ.π, αξίζ. εγγξ. 1862/P/ 1945, Πεξί
ρξεσζηηθνύ ππνινίπνπ εηο UKCC ,21 Mar 1945
440
Βηνιέηα Υηνλίδνπ, φ. π, ζει. 162
441
΢ε απηφ ην ζεκείν ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ Καηεξίλα ηελ Μπξέγηαλλε πνπ
κνπ παξαρψξεζε ην δεκνζίεπκα ηεο, βι. Catherine Bregianni, Stories and Myths :
Greek, gold transfers during the World War II and beyond, ζει. 269
442
Απφ ηνπο 768 αζζελείο πνπ εμεηάζηεθαλ ζηα δεκνηηθά ηαηξεία ηεο Νίθαηο ην
Μάξηην ηνπ 1943, 2 έπαζραλ απφ εκθαλή αζηηία, 1 απφ νηδήκαηα πείλαο. Οη
ππφινηπνη έπαζραλ είηε απφ παζήζεηο ηνπ αλαπλεπζηηθνχ είηα απφ νθζαικνινγηθέο
παζήζεηο. Μεηαπνιεκηθά ζχκθσλα κε πξφρεηξεο εθηηκήζεηο ν αξηζκφο ησλ
παζρφλησλ απφ θπκαηίσζε είρε αλέξζεη ζηνπο 500.000, βι.Γ.Α.Κ/ Ννκαξρία
Αηηηθήο, θάθ. 23, αξίζ. πξση. 3613, ελ Νίθαηα 5/4/1943 // ΔΛΗΑ/ Αξρείν Αξηζηνηέιε
Κνπηζνπκάξε, θάθ. 51.2, Διιεληθόο Δξπζξόο ΢ηαπξόο Μεληαίνλ Γειηίνλ, Γεθέκβξηνο
1945
133
νη εηήζηεο κφλν πξνπνιεκηθέο αλάγθεο γηα εηζαγσγέο μεπεξλνχζαλ ηηο 400.000
ρηιηάδεο ηφλνπο. Σν εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη απφ πνχ θαιχθζεθε ην ελ ιφγσ
έιιεηκκα αθνχ ζηηνπαξαγσγηθέο πεξηθέξεηεο φπσο απηέο ηεο Αλ. Μαθεδνλίαο θαη
Θξάθεο απνθφπεθαλ απφ ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα. Ζ κφλε εχινγε απάληεζε είλαη
πσο απηέο θαιχθζεθαλ απφ ηελ εγρψξηα παξαγσγή. Παξά ηηο επίζεκεο αξλεηηθέο
εθηηκήζεηο, αλεμάξηεηεο αλαθνξέο δείρλνπλ πσο ε γεσξγηθή παξαγσγή δελ ήηαλ
ακειεηέα. 443 Δπηπιένλ θαη νη ίδηνη θαηαθηεηέο είραλ εηζάγεη ην ρεηκψλα ηνπ 1941
θνξηία ζηαξηνχ πνπ πξννξίδνληαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο ζπφξνο.444

Όζνλ αθνξά ηηο πνζφηεηεο πνπ έπξεπε λα εηζάγνπλ νη θαηαθηεηέο σο

αληηζηάζκηζκα ησλ επηηάμεσλ πνιιά εξσηεκαηηθά εγείξνληαη. ΢χκθσλα κε ηνπο
αλζξψπνπο ηεο «Δπηηξνπήο» νη Γεξκαλνί ζεβάζηεθαλ ηηο γεληθέο αξρέο ησλ
ζπκθσληψλ. Ο Paul Mohn αλαθέξεη γηα ηελ πεξίνδν απφ ηελ 1ε ΢επηεκβξίνπ 1943 σο
ηελ 31ε Απγνχζηνπ 1944 πσο νη Γεξκαλνί δέρηεθαλ λα θέξνπλ δηπιάζηα πνζφηεηα
ηξνθίκσλ απφ ηηο αλάγθεο ηνπο επί ηεο ειιεληθήο παξαγσγήο, δει. ηξφθηκα αμίαο 287
δηο ζεξκίδσλ αληί 130 δηο ζεξκίδσλ. Σν πξφγξακκα δελ εθηειέζηεθε ιφγσ ηεο
απνρψξεζεο ησλ γεξκαληθψλ ζηξαηεπκάησλ.445 Άγλσζηνο φκσο ζα παξακείλεη ν
φγθνο ησλ ηξνθίκσλ πνπ πεξηήιζαλ ζηα ρέξηα ηνπ γεξκαληθνχ ζηξαηνχ θαηά ηε
δηάξθεηα ησλ εθθαζαξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαηά ηνπ ειιεληθνχ αληάξηηθνχ.

Κχξηνο απνδέθηεο, ήδε απφ ηελ επνρή ηνπ «ηνπξθηθνχ ζρεδίνπ» ππήξμαλ νη
πφιεηο. Πεξηθέξεηεο φπσο ε Ήπεηξνο έγηλε δπλαηφ λα ζπλδεζνχλ κφιηο ζηηο αξρέο ηνπ
1944 ελψ ζε άιιεο θαηέζηε δπλαηφ λα απνζηαιεί κέξνο κφλν ησλ
πξνγξακκαηηζκέλσλ πνζνηήησλ ηξνθίκσλ. Ζ πξνβιεκαηηθή ηξνθνδνζία καδί κε ηηο
θαηαζηξνθέο απφ ηηο κάρεο, ηηο ππξπνιήζεηο ρσξηψλ, ηελ θαηαζηξνθή ηνπ πάγηνπ
θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ, ηελ απαμίσζε ηνπ λνκίζκαηνο ιφγσ ησλ δαπαλψλ ησλ
θαηνρηθψλ δπλάκεσλ είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία δχν δσλψλ
νηθνλνκίαο.446Απηή ησλ αζηηθψλ θέληξσλ, κε ηελ αδηάθνπε ξνή εθνδίσλ, ζα άλεθε
ζηελ θαηνρηθή θπβέξλεζε ελψ ε άιιε ηεο πεξηθέξεηαο, κε ηελ θαηεζηξακκέλε
παξαγσγηθή βάζε, ζηελ ΠΔΔΑ.

Οη ζχκκαρνη, ηδηαίηεξα νη άγγινη, ζπζρέηηζαλ ηε ζπλέρεηα ην πξνγξάκκαηνο κε ηνλ

έιεγρν ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο, ηδηαίηεξα απηήο ηνπ ιαδηνχ, θαη ηεο δηαλνκήο ηεο
γηα ηε δηαηξνθή ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Κάζε πξνζζήθε ή αχμεζε ζηηο πνζφηεηεο ησλ
ηξνθίκσλ ζα γηλφηαλ αθνχ δηαπηζησλφηαλ πσο νη θαηνρηθέο δπλάκεηο είραλ ηεξήζεη
ηνπο ελ ιφγσ φξνπο ησλ ζπκθσληψλ ηεο Ρψκεο θαη εηζήγαγαλ ίζεο πνζφηεηεο γηα
απηέο πνπ είραλ επηηάμεη. ΢ηελ πνξεία φκσο πνιηηηθνί θαη ζηξαηησηηθνί ιφγνη
επέβαιαλ ηελ αχμεζε ηεο βνήζεηαο. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1944 ν ακεξηθαλφο λαπηηθφο
αθφινπζνο ζηελ Άγθπξα ζα θπθινθνξήζεη έλα έγγξαθν ππνγεγξακκέλν απφ ην

443
PRO HS 5/636, Report on Major J.M. Stevens on Present Conditions on Central
Greece
444
Αθξόπνιηο, Κπξηαθή 28 Γεθεκβξίνπ 1941
445
Παχινο Μσλ, φ . π, ζει. 77
446
Γηάλλεο ΢θαιηδάθεο, φ. π, ζει. 214// Γ.Α.Κ/ Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνχ,
απφζη. Α΄, θάθ. 11 αξίζ. εγγξ. 209, Κάηξν 28 Ννεκβξίνπ 1943.
134
βξεηαλφ αμησκαηηθφ ΢ηήβελο. ΢ε απηφ ζα πεξηέγξαθε ηνπ ζηφρνπο ηεο αγγιηθήο
πνιηηηθήο ζηε κεηαπνιεκηθή Διιάδα. ΢χκθσλα κε απηφ ν «βαζηιηάο (Γεψξγηνο Β΄)
ζα κπνξνχζε λα αγνξάζεη ηε δεκνηηθφηεηα ηνπ ζηελ Διιάδα κε πινία γεκάηα
ηξνθή». Απηφο (Γεψξγηνο) ζα κπνξνχζε λα επηηξέςεη ζηνπο αληηπξφζσπνπο ηνπ
ΔΑΜ λα αλέιζνπλ ζηελ εμνπζία, εθφζνλ φκσο ν επηζηηηζκφο ζα ήηαλ ην κεγαιχηεξν
άκεζν πξφβιεκα, ην νπνίν ε Δ.΢.΢.Γ δελ ζα κπνξνχζε θαη νη Γπηηθνί ζχκκαρνη δελ
ζα έιπλαλ, ε θπβέξλεζε ζα έπεθηε. Θα αληηθαζηζηνχληαλ απφ κηα Φηιειεχζεξε
θπβέξλεζε ε νπνία ζα εμαθνινπζνχζε λα κελ ιακβάλεη βνήζεηα. Καη ηφηε ν αληί-
δεκνθηιήο βαζηιηάο ζα εμαγφξαδε ηηο θαξδηέο ησλ Διιήλσλ κε πινία γεκάηα
ηξφθηκα.447

Ζ Διιάδα ηνπ Οθηψβξε ηνπ 1944 δε ζα ήηαλ ε ίδηα ρψξα κε ηνλ Οθηψβξε ηνπ
1942, φηαλ ην Κνπξηνπινύο έθεξλε ην πξψην θνξηίν ηξνθίκσλ. Πιένλ νη αλάγθεο ηεο
δελ πεξηνξίδνληαλ κφλν ζηηο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ αιιά απαηηνχζαλ έλα γεληθφηεξν
αλεθνδηαζκφ κε πξψηεο χιεο ψζηε λα αλαθάκςεη ε ηξαπκαηηζκέλε ειιεληθή
νηθνλνκία. Ζ θπβέξλεζε Δζληθήο Δλφηεηαο απνηεινχζε έλα εηεξφθιεην πνιηηηθφ
ζρεκαηηζκφ απφ αζηνχο πνιηηηθνχο θαη κέιε ηνπ ΔΑΜ.448. Δλ νιίγνηο ζα
αλαιάκβαλε ην δχζθνιν έξγν ηεο κεηαπνιεκηθήο αλαζπγθξφηεζεο ηεο ρψξαο ζε
ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπκκάρνπο.

447
Angeliki Laiou Thomadakis, The politics of hunger : Economic Aid to Greece,
1943-1945,ζην Journal of the Hellenic Diaspora Vol. II, Νέα Τφξθε, Pella
Publishing, 1980, p. 31
448
Σν ηειεπηαίν είρε αλαιάβεη κία ζεηξά απφ θξίζηκα ππνπξγεία φπσο απηά ησλ
Οηθνλνκηθψλ, Δζληθήο Οηθνλνκίαο, Γεσξγίαο, Γεκνζίσλ έξγσλ θαη Δξγαζίαο
135
Πηγϋσ και Βιβλιογραφύα

Ι. Αδημοζίεςηερ απσειακέρ πηγέρ

Δλλάδα

Γεληθά Αξρεία ηνπ Κξάηνπο (Γ.Α.Κ)

Αξρείν Δκκαλνπήι Σζνπδεξνύ

Αξρείν Δμόξηζησλ Διιεληθώλ Κπβεξλήζεσλ

Αξρείν Ννκαξρίαο Αηηηθήο

Αξρείν Τπνπξγείνπ Δπηζηηηζκνύ

Γελλάδεηνο Βηβιηνζήθε

Αξρείν Δκκαλνύει Σζνπδεξνύ

Αξρείν Φίιηππνπ Γξαγνύκε

Διιεληθφ Ηζηνξηθφ θαη Λνγνηερληθφ Αξρείν (Δ.Λ.Η.Α)

Αξρείν Αξηζηνηέιε Κνπηζνπκάξε

Αξρείν Βάζνπ Σζηκπηδάξνπ

Ηζηνξηθφ θαη Γηπισκαηηθφ αξρείν Τπνπξγείνπ ησλ Δμσηεξηθψλ (ΗΑΤΔ)

Ηζηνξηθφ Αξρείν Μνπζείνπ Μπελάθε

Αξρείν Νίθνπ Γέα

Βπεηανία

British National Archives

Foreign Office, ζεηξά 371

War Office, ζεηξά 204

Special Operation Executive, ζεηξά HS 5

ΙΙ. Γημοζιεςμένερ απσειακέρ πηγέρ

Foreign Relations of the United States (F.R.U.S), Government Printing Office

136
Documents on German Foreign Policy, Series D (1937-1945), Washington, Govern-
ment Printing Office, 1962

Εέθεξλησθ Μάξηηλ, Η Διιάδα θάησ από ηνλ αγθπισηό ζηαπξό. Νηνθνπκέληα από ηα
γεξκαληθά αξρεία, Αζήλα, ΢χγρξνλε Δπνρή, 1991

Παπαγθφγθνο Κψζηαο, Αξρείν Πέξζνλ. Καηνρηθά ληνθνπκέληα ηνπ Γ.Δ.΢. Πεινπνλλή-

ζνπ, Αζήλα, Παπαδήζε, 1977
΢πειησηνπνχινπ Μαξία , Πξνθφπεο Παπαζηξάηεο (επηκ.), Υξνλνιόγην γεγνλόησλ
1940-1944. Από ηα έγγξαθα ηνπ βξεηαληθνύ ππνπξγείνπ ησλ εμσηεξηθώλ foreign office
371: 1940-1943. Αζήλα, Αθαδεκία Αζελψλ

ΙΙΙ. Δθημεπίδερ

Δθεκεξίο ηεο Κπβεξλήζεσο

Αθξόπνιηο

Καζεκεξηλή

Πξσία

IV. Σςνενηεύξειρ

Μαλψιεο Γιέδνο

V. Ιζηόηοποι

The Avalon Project –Yale University

VI. Βιβλιογπαθία

Αβδειιίδεο Παξκελίσλ, Σν αγξνηηθό ζπλεηαηξηζηηθό θίλεκα ζηελ Διιάδα, Αζήλα,

Παπαδήζεο, 1976.

Βελέδεο Ζιίαο, Αξρηεπίζθνπνο Γακαζθελόο, Αζήλα, Δζηία, 1981.

Γεσξγίνπ Βάζσο, Ιζηνξία ηεο Αληίζηαζεο, ηφκνη 5, Αζήλα, Απιφο, 1979.

Γηβάλε Λέλα, Η πνιηηηθή ησλ εμόξηζησλ ειιεληθώλ θπβεξλήζεσλ, εθδ. ΢άθθνπιαο,

Αζήλα- Κνκνηελή, 1991.

137
Γνξδαλάο ΢ηξάηνο, Σν αίκα ησλ αζώσλ. Αληίπνηλα ησλ γεξκαληθώλ αξρώλ θαηνρήο
ζηε Μαθεδνλία, 1941- 1944, Αζήλα, Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο, 2007.

Δζληθή Αιιειεγγχε, Μία πξνζπάζεηα θαη έλαο άζινο, Αζήλα,εθδ. Να ππεξεηνχκε ην

ιαφ, 1944.

Δπειπίδεο Υξ, Η Γεσξγία ηεο Διιάδνο .Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή άπνςηο ,Αζήλα, ν
Λφγνο,1944.

Εάλλα Γ. Αιέμαλδξνπ, Η Καηνρή, Αλακλήζεηο, Δπηζηνιέο, Αζήλα, Βηβιηνπσιείνλ ηεο

Δζηίαο, 1964.

Η.Μ.Υ.Α, Μαθεδνλία θαη Θξάθε, 1941 -1944. Καηνρή – Αληίζηαζε – Απειεπζέξσζε,

Thessaloniki, Institute for Balkan Studies, 1998.

Καινγηαλλίδεο Γεκήηξεο, Σν ΔΘΝΙΚΟ ΔΡΓΑΣΙΚΟ ΑΠΔΛΔΤΘΔΡΧΣΙΚΟ ΜΔΣΧΠΟ:

Η δξάζε ηνπ ζηελ θαηερόκελε πξσηεύνπζα 1941-1944, αδεκνζίεπηε δηπισκαηηθή εξ-
γαζία, Αζήλα, Πάληεην Παλεπηζηήκην, 2014.

ΚΚΔ, Δπίζεκα Κείκελα, 1940-1945, ηφκνο 5νο, Αζήλα, ΢χγρξνλε Δπνρή, 1981.

Lecoeur Sheila, Σν λεζί ηνπ Μνπζνιίλη. Φαζηζκόο θαη ηηαιηθή θαηνρή ζηε ΢ύξν, Αζή-
λα, Αιεμάλδξεηα, 2013.

Λνγνζεηφπνπινο Κσλζηαληίλνο, Ηδνχ ε Αιήζεηα, Αζήλαη, 1948.

Μαξγαξίηεο Γεψξγηνο , Από ηελ Ήηηα ζηελ Δμέγεξζε, Αζήλα, Ο Πνιίηεο, 1992.

Μαξγαξίηεο Γηψξγνο , Πξναγγειία Θπειισδώλ Αλέκσλ. Ο πόιεκνο ζηελ Αιβαλία θαη

ε πξώηε πεξίνδνο ηεο θαηνρήο, Αζήλα, Βηβιηφξακα, 2009.

Μαζηφπνπινο Βάζσο , Ο Γεθέκβξεο ηνπ 1944. ΢νπεδηθά, Διβεηηθά θαη ΢πκκαρηθά

Νηνθνπκέληα, Αζήλα, Νέα ΢χλνξα – Α.Α Ληβάλε, 1994.

Μazower Mark, ΢ηελ Διιάδα ηνπ Υίηιεξ. Η εκπεηξία ηεο Καηνρήο. Αζήλα, Αιεμάλ-
δξεηα 1994.

Μνχηνπιαο Παληειήο , Πεινπόλλεζνο 1940 -45. Η πεξηπέηεηα ηεο επηβίσζεο ηνπ δη-
ραζκνύ θαη ηεο απειεπζέξσζεο, Αζήλα, Βηβιηφξακα, 2005.

Μπαθάικπαζεο Αλαζηάζηνο, Η νηθνλνκία ηεο Διιάδνο θαη ε νξγαλσκέλε ηδησηηθή

πξσηνβνπιία θαηά ηελ πεξίνδν ηεο θαηνρήο, 1941-1944, Αζήλαη, ΔΛΛΑ-ΣΟΤΡΚ,
1944,

Μσλ Παχινπ , Inter Arma Charitas, Αλακλήζεηο από ηελ Διιάδα θαηά ηελ Καηνρή
(1941-1944), Λεπθσζία, 1969.

Παληαδίδεο Ξελνθψλ, Η Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δξπζξνύ ΢ηαπξνύ, ηνκ. Α΄, Αζήλα
1987.

138
Παπαζηξάηνο Δπάγγεινο, Η δνπιεηά θαη ν θόπνο ηεο. Από ηε δσή κνπ, Αζήλα, 1964.

Πεηκεδάο ΢σθξάηεο, Πξνιεγόκελα ζηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο

ηνπ Μεζνπνιέκνπ, Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, 2012.

΢θαιηδάθεο Γηάλλεο, Η Διεύζεξε Διιάδα. Η εμνπζία ηνπ Δ.Α.Μ ζηα ρξόληα ηεο Καην-
ρήο (1943-1944), Αζήλα, Αζίλε.

΢θπξφεξαο Βαζίιεο, Ιζηνξία ηεο Διεπζίλαο. Από ηε Βπδαληηλή πεξίνδν κέρξη ζήκεξα,
ηφκ. Β΄, Διεπζίλα, Γήκνο Διεπζίλαο, 2005.

Σδαβάξα Γεσξγία, Η ΜΑ΢ΣΙΓΑ ΣΗ΢ ΚΑΣΟΥΗ΢. Η πείλα σο αηηία ζαλάηνπ ζηελ Κα-
ηνρή (1941- 1944) θαη ε αλαδήηεζε ησλ ζπκάησλ ηεο. Αδεκνζίεπηε δηπισκαηηθή εξ-
γαζία, Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα, 2007.

Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, Σα πξώηα 50 ρξόληα ηεο Σξαπέδεο ηεο Διιάδνο 1928 -1978,
Αζήλα, 1978.

Σζνπδεξφο Δκκαλνπήι, Δπηζηηηζκόο, Αζήλα, Παπαδήζεο, 1946.

Φιάηζεξ Υάγθελ, ΢ηέκκα θαη ΢βάζηηθα. Η Διιάδα ηεο Καηνρήο θαη ηεο Αληίζηαζεο
ηόκ. Α’- Β. Αζήλα, Παπαδήζεο, 1984.

Υαξαιακπίδεο Μελέιανο, Η εκπεηξία ηεο Καηνρήο θαη ηεο Αληίζηαζεο ζηελ Αζήλα, ,
Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, 2012.

Υαηδεησζήθ Υξήζηνο , Πξνθφπεο Παπαζηξάηεο (επίκ.), Ιζηνξίαο ηεο Διιάδαο ηνπ

20νπ Αηώλα, Αζήλα, Βηβιηφξακα, 2007.

Υηνλίδνπ Βηνιέηα , Ληκόο θαη Θάλαηνο ζηελ Καηνρηθή Διιάδα, 1941-1944, Αζήλα,
Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο, 2011.

Υξεζηίδεο Υξήζηνο, Υξόληα Καηνρήο. 1941-1944. Μαξηπξίεο Ηκεξνινγίνπ, Αζήλα,

1971.

Ξενόγλωζζη

Barker Elizabeth, British Policy in South – East in the Second World War Λνλδίλν,
Basingstoke, 1976.

Cazamias George, Allied policy towards occupied Greece: the 1941-1944 Famine,
unpublished P.H.D thesis, University of Bredford, 1990.

Ciano, Caleazzo, Diary, 1937-1943 , Νέα Τφξθε, Enigma Books, 2003.

139
Clogg Richard (eds.), Bearing Gifts to Greeks. Humanitarian aid to Greece in the
1940s. Λνλδίλν, Palgrave Macmillan, 2008.

Crossland James, The British Government and the International Committee of the Red
Cross Relations, 1939 -1944, P.H.D thesis, Murdoch University, Perth, 2010.

Elleman A. Bruce and S.C.M. Paine (ed.) Naval Blockades and

Seapower Strategies and Counter-Strategies, 1805–2000, Λνλδίλν, Routledge, 2006.

Helger Bengt, Ravitaillement de la Grèce pendant l'occupation 1941-1944 et pendant

les premiers cinq mois après la libération.
Rapport final de la Commission de Gestion pour les Secours en Grèce sous auspices
du Comité International de la Croix-Rouge. Diss. Athens (Uppsala) 1949.

Hondros John, Occupation and Resistance. The Greek Agony 1941-1944, Νέα Τφξθε,
Pella Publishing, 1983.

International Committee of the Red Cross, Report of the International Committee of

the Red Cross on its activities during the second world war. Geneva, 1949.

Lanz Hubert, Partizan Warfare in the Balkans, U.S. Army, European Command, His-
torical Division, 1952.

Medlicott William Norton, The Economic Blockade, vol.Η- II, Λνλδίλν, HMSO and
Longman’s Green and Co, 1952-1959.

Papastratis Procopis, British Policy towards Greece during the Second World War
1941-1944, Cambridge, Cambridge University Press, 1984.

Papastratos Evangelos (ed.), Commission de Gestion des envois des vivres du Comité
international de la Croix-Rouge en Grèce. Αζήλα, 1945.

Rodogno Davide, Fascism's European Empire: Italian Occupation during the Second
World War, Cambridge University Press, 2006.

Saloutos Theodore, The Greeks in the United States, Harvard University Press, 1964.

Άπθπα

Δπγελία Μπνπξλφβα, Θάλαηνη απφ πείλα Ζ Αζήλα ηνπ ρεηκψλα 1941- 1942 ζην :

Αξρεηνηάμην 7

140
Angeliki Laiou Thomadakis, The politics of hunger: Economic Aid to Greece, 1943-
1945 ζην: Journal of the Hellenic Diaspora Vol. II, Νέα Τφξθε, Pella Publishing,
1980.

Catherine Bregianni, Stories and Myths: Greek, gold transfers during the World War
II and beyond.

Lidia Santarelli, Muted Violence. Italian War Crimes in Occupied Greece, βι. ζην
Journal of Modern Italian Studies, Routledge, 2004.

141
142