Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ

ΚΑΙ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΗΠΑ

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ
ΕΠΟΧΗΣ
Υφαντίδης Ανδρέας
Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών σπουδών
Καθηγήτρια: κ. Μπόση Μαρία
 Περιεχόμενα

1) Το ιστορικό πλαίσιο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου

2) Η εμπλοκή των ΗΠΑ και η έναρξη του Ψυχρού πολέμου(Η μετάβαση
από την Αγγλοκρατία στην Αμερικανοκρατία-Το δόγμα Τρούμαν-Η
φάση της Αμερικανοκρατίας)
3) Ο ελληνικός τύπος για την ανάμιξη των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο

4) Συμπεράσματα αναφορικά με την αμερικανική εξωτερική πολιτική

κατά την έναρξη του Ψυχρού πολέμου

5) Βιβλιογραφία
Το ιστορικό πλαίσιο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου

 Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1946 μετά την απόπειρα διεξαγωγής
εκλογών μετά από σχεδόν μια δεκαετία πολιτικών ταραχών.
 Τα αίτια για την απαρχή του ποικίλλουν ανάλογα με τους μελετητές. Σίγουρα ο διχασμός μεταξύ
εθνικοφρόνων και κομμουνιστών αποτελούσε το βασικό δίπολο της πολιτικής ζωής στην
Ελλάδα από το 1932 και έπειτα.
 Η μεν πλευρά των εθνικοφρόνων από την συμφωνία της Βάρκιζας απαιτούσε τον πλήρη
αφοπλισμό και διάλυση του ΕΛΑΣ, την διεξαγωγή εκλογών και την υπαγωγή των
εναπομεινάντων σωμάτων στην διοίκηση των εθνικών δυνάμεων, όπως όριζε η συμφωνία του
Λιβάνου και η συνθήκη της Καζέρτας
 Η δε πλευρά των Κομμουνιστών θεωρούσε μια τέτοια κίνηση ως ανευ όρων παράδοση αυτών
αλλά και του ελληνικού λαού στην μοναρχία και την κρατική τρομοκρατία.
 Η μη σύγκληση των δύο πλευρών μετά και την μάχη της Αθήνας(Δεκεμβριανά 1945), οδήγησε
εν τέλει στον αιματηρό ελληνικό εμφύλιο ή αλλιώς «Δεύτερο Αντάρτικο».
 Το ιστορικό πλαίσιο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου

 Ο ρόλος του, ως ιστορικό συμβάν, τόσο στην πορεία

της Ελλάδας στο διεθνές γίγνεσθαι και στην
Βαλκανική χερσόνησο όσο και στην ροή των
πραγμάτων στην εξέλιξη του Ψυχρού πολέμου είναι
ιδιαίτερα σημαντικός.
 Για πολλούς ιστορικούς ο ελληνικός εμφύλιος αποτελεί
την πρώτη φάση εκδήλωσης του Ψυχρού πολέμου και
μελετάται ως αναπόσπαστο κομμάτι αυτού(Nachmani,
1990: 488)
 Επιπρόσθετα εντοπίζουμε μια ιδιαίτερη πτυχή του
αμερικανικού επεμβατισμού, όπως εκφράσθηκε ως
βασικό δόγμα της εξωτερικής πολιτικής των
ΗΠΑ(Ήφαιστος, 1999: 40)
 Ο ελληνικός εμφύλιος βέβαια αποτελεί μια από τις
τραγικότερες περιόδους της ελληνικής Ιστορίας ακόμα
και σε σχέση με τον Εθνικό Διχασμό(1915-1922),
αφού έχασαν την ζωή τους πάνω από 60.000 Έλληνες.
 Η εμπλοκή των ΗΠΑ και η έναρξη του Ψυχρού πολέμου-H μετάβαση από την
Αγγλοκρατία στην Αμερικανοκρατία

• Στην Ελλάδα το πολιτικό σκηνικό ήταν ταραγμένο, σχεδόν σε χαοτική

κατάσταση
• Η 4ετής Κατοχή από το 1941-1944 αλλά και οι ενδοελληνικές
συγκρούσεις των αντάρτικων ομάδων για πολιτική κυριαρχία κόστισαν
την ζωή σε πάνω από 500.000 Έλληνες
• Η ελληνική εξωτερική πολιτική από την απαρχή του σύγχρονου
ελληνικού κράτους, χαρακτηριζόταν από μια ιδιαίτερα αγγλόφιλη στάση
• Στην έναρξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η Μεγάλη Βρετανία το 1939
εγγυήθηκε τα σύνορα της Ελλάδας, παρά την γερμανόφιλη στάση του Ι.
Μεταξά και του επιτελείου του. Εν τέλει η Ελλάδα διάλεξε να μείνει
ουδέτερη αλλά όχι για πολύ(Πολίτη, 2003: 4)
• Επιπρόσθετα τον Οκτώβριο του 1944 ο Ο. Τσώρτσιλ συναντήθηκε στην
Μόσχα με τον Στάλιν για να καθορίσουν τις σφαίρες επιρροής. Η
συμφωνία των ποσοστών ή αλλιώς συμφωνία της «χαρτοπετσέτας»
διαχώρισε τα Βαλκάνια και μέρος της Κεντρικής Ευρώπης σε Σοβιετικά
ή Βρετανικά
• Γι’ αυτούς τους λόγους η πλευρά των εθνικοφρόνων καθώς και μεγάλη
μερίδα φίλια κείμενων αντάρτικων οργανώσεων προς αυτήν υποστήριξε
την παρουσία της Μεγάλης Βρετανίας στην Ελλάδα
 Η εμπλοκή των ΗΠΑ και η έναρξη του Ψυχρού πολέμου-H μετάβαση από την
Αγγλοκρατία στην Αμερικανοκρατία

 Η περίοδος της αγγλοκρατίας λήγει περίπου με την υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας και τον
αφοπλισμό του ΕΛΑΣ.
 Σε γενικές γραμμές 3 παράγοντες θεωρηθήκαν ως βασικές

αιτίες για την έκρηξη του εμφυλίου πολέμου και την 1)Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ-ΕΣΣΔ
στα Βαλκάνια και η τήρηση της Συμφωνίας των
Αμερικανική εμπλοκή. ποσοστών

2)Η πιθανή οχύρωση των Κομμουνιστικών βαλκανικών χωρών στην

*(Η συμφωνία των ποσοστών αμφισβητείται από το ΚΚΕ Ελλάδα σε περίπτωση νίκης του ΔΣΕ

μέχρι σήμερα ως εφεύρεση του Τσώρτσιλ. Παρ’ όλα

3)Η κατηγορία προς τους εθνικόφρονες από την πλευρά του ΚΚΕ
για ύπαρξη φασιστών στις τάξεις τους και το σαμποτάρισμα των
αυτά οι διατάξεις της τηρήθηκαν στο ακέραιο) επερχόμενων εκλογών του Μαρτίου του 1946
 Η εμπλοκή των ΗΠΑ και η έναρξη του Ψυχρού πολέμου-Το δόγμα Τρούμαν

 Η εμπλοκή των ΗΠΑ στην Ελλάδα και την Νοτιοανατολική Μεσόγειο ευρύτερα ξεκινάει μετά
την εκφώνηση του δόγματος Τρούμαν στο Κογκρέσο τον Μάρτιο του 1947.
 Το δόγμα Τρούμαν, σε συνδυασμό με την πολιτική ανάσχεσης που είχε προτείνει ο
διπλωμάτης Τ. Κένναν το 1946, αποτέλεσε τον βασικό πυλώνα της πολιτικής αναχαίτισης της
Σοβιετικής Ένωσης από την Ελλάδα, τα Στενά του Βοσπόρου και την Μέση
Ανατολή(Τρούμαν, 1947)
 Ήδη η Μεγάλη Βρετανία όντας αποδυναμωμένη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την
έναρξη του Ψυχρού Πολεμου, αδυνατούσε να προστατεύσει τα συμφέροντα της τόσο στην
Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο, την Μέση Ανατολή και τα στενά του Βοσπόρου(Πολίτη, 2003:
3-5)
 Γι’ αυτό τον Γενάρη του 1947 η Μεγάλη Βρετανία είχε ήδη εξαγγείλει την αδυναμία της να
αποσοβήσει την σοβιετική απειλή από την Ελλάδα, μ’ αποτέλεσμα να παραδώσει την
κυριαρχία της στις ΗΠΑ αλλά και τις υποχρεώσεις της(Calbos, 1993: 14)
 Η εμπλοκή των ΗΠΑ και η έναρξη του Ψυχρού πολέμου-H φάση της
Αμερικανοκρατίας

 Βάσει της συμφωνίας των ποσοστών η επιρροή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ελλάδα έφτανε
το 90% και άφηνε απλώς την δυνατότητα ύπαρξης αριστερών αντιπολιτευτικών δυνάμεων.
Οπότε η επιρροή της διαδόχου του ΗΒ έφτανε το 90% αλλά έπρεπε ν’ αναλάβει και την
υποχρέωση ανάσχεσης του ΔΣΕ από την Ελλάδα(Nachmani, 1990: 492)
 Μετά όμως την αδυναμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων της Μεγάλης Βρετανίας στην
Ελλάδα και την άνοδο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που συγκέντρωνε στις τάξεις του
Κομμουνιστές και πολεμιστές του ΕΛΑΣ, που διαφωνούσαν με την Βάρκιζα, οι ΗΠΑ
αποφάσισαν να επέμβουν δυναμικά στα πλαίσια της παροχής βοήθειας προς την Ελλάδα.
 Η φάση της Αμερικανοκρατίας μπορεί να θεωρηθεί πως ξεκινάει επισήμως το 1947 με το
δόγμα Τρούμαν, όμως πρακτικά ξεκινάει το 1948.
 Η άφιξη του αμερικανού στρατηγού Τζεημς Βαν Φλητ με βοήθεια 304.000.000 $ έχει χαραχθεί
στη συλλογική μνήμη από την φράση του υπουργού στρατιωτικών Π. Κανελλόπουλου, ο
οποίος σκωπτικά του είπε «Στρατηγέ μου, ιδού ο στρατός σας»
 Η εμπλοκή των ΗΠΑ και η έναρξη του Ψυχρού πολέμου-H φάση της
Αμερικανοκρατίας

 Η εμπλοκή των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο είχε διττό χαρακτήρα.

 Αφ’ ενός την εξασφάλιση της αγγλοσαξωνικής επιρροής στην Ελλάδα(συμφωνία ποσοστών)

 Αφ’ ετέρου την σοβιετική ανάσχεση με στρατιωτικά μέσα

 Η πλευρά των εθνικοφρόνων δέχθηκε την βοήθεια των ΗΠΑ μέσα σ’ ενθουσιασμό

 Αντιθέτως η πλευρά των κομμουνιστών θεώρησε την επέμβαση των ΗΠΑ ως «ενίσχυση των
μοναρχοφασιστικών δυνάμεων»
 Ο ελληνικός τύπος για την ανάμιξη των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο

 Ο ελληνικός τύπος της εποχής υποστήριξε

την εκδίωξη του κομμουνιστικού στοιχείου
από τα ελληνικά βουνά και την Ελλάδα
 Εφημερίδες όπως η Ακρόπολις, η Ελευθερία
και η Καθημερινή δήλωναν την
συμπαράσταση τους προς τον εθνικό στρατό
και τις ΗΠΑ
 Γενικά ο τύπος της εποχής έπαιξε πολύ
μεγάλο ρόλο στην διείσδυση των ΗΠΑ στην
ελληνική κοινωνία και στην εμφάνιση του
επεμβατισμού τους, ως ιεραποστολικού και
αναγκαίου χαρακτήρα(Δόγμα του
Πεπρωμένου του Έθνους των ΗΠΑ)
(Ήφαιστος, 2003: 33-34)
 Ο ελληνικός τύπος για την ανάμιξη των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο

• Χαρακτηριστική περίπτωση μελέτης της

εμπλοκής των ΗΠΑ τόσο σε στρατηγικό όσο και
σε πολιτικό επίπεδο είναι η περίοδος 1948/49 και
η μάχη του Γράμμου
• Στην μάχη αυτή κατά τις 70 ημέρες που
διήρκεσε, χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς βόμβες
Napalm-B από αεροσκάφη που παρήγγειλε η
ελληνική κυβέρνηση από τις ΗΠΑ
• Ακόμα πιο χαρακτηριστική είναι η ρητορική του
τύπου εκείνης της εποχής που αποκαλούσε τους
στρατιώτες του ΔΣΕ ως «σλαυοκομμουνιστές»,
«Συμμορίτες» και «εαμοβούλγαρους»
• Στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» του Αυγούστου
του 1949, βλέπουμε την απελευθέρωση του
Γράμμου, την ελληνική πλευρά να επιθυμεί να
εξοπλιστεί μαζί με την Δύση και την εξαγγελία
πως η «Αμερική δεν θα επέμβει εις εσωτερικά
ζητήματα»
 Ο ελληνικός τύπος για την ανάμιξη των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο

• Στην αντίπερα όχθη, ο αντιπολιτευόμενος

τύπος αποτελείτο βασικά από τον
«Ριζοσπάστη» και τις δημοσιεύσεις του
• Το 1947 το ΚΚΕ κηρύχθηκε εκτός νόμου και ο
Ριζοσπάστης θεωρείτο ως εφημερίδα ενός
παράνομου κόμματος
• Παρ’ όλα αυτά η φιλοσοβιετική πλευρά
θεωρούσε τις ΗΠΑ μια ιμπεριαλιστική δύναμη
που ήθελε να πνίξει τα δικαιώματα των
εργαζομένων και να επιβάλλει τους νόμους της
• Εντύπωση προκαλεί συνομιλία του Στάλιν με
τον Δημητρώφ, στην οποία ο πρώτος εξηγεί
πως ήταν «ανοησία των ελλήνων να μπούν σ’
αυτήν την μάχη, εφόσον δεν υπήρχε πρόθεση
να κατέβει ο Κόκκινος στρατός μέχρι το Αιγαίο»
• Ιδιαίτερα έντονα στον τύπο της εποχής
διακρίνουμε το επεμβατικό στοιχείο της
ψυχροπολεμικής άμερικανικής εξωτερικής
πολιτικής, τ’ οποίο καταδεικνύει με κάθε τρόπο
ο Ριζοσπάστης
 Ο ελληνικός τύπος για την ανάμιξη των ΗΠΑ στον ελληνικό εμφύλιο
(Μια σύντομη σύγκριση)
ΔΣΕ και ΚΚΕ
 Σε γενικές γραμμές φιλοσοβιετική στάση.
Υποστήριξη της αρχής της αυτοδιάθεσης για
εθνότητες εντός της Ελλάδας, όπως εκφράστηκε
στην 5η και 6η ολομέλειά του το 1949
 Προσπάθεια ανάδειξης του επεμβατισμού των
ΗΠΑ, όχι ως αναγκαίο και ευεργετικό αλλά ως
μορφή δυτικού ιμπεριαλισμού κατά της εργατικής
τάξης
 Θεωρούσε τους εθνικόφρονες ως
αμερικανόδουλους και φίλια κείμενους προς τους
δοσίλογους(πχ Τάγματα Ασφαλείας)
 Αποχή από τις εκλογές και συνέχιση του
αντιφασιστικού αγώνα
Εθνικόφρονες και επίσημη
κυβέρνηση
 Φιλοαγγλική και μεταγενέστερα
φιλοαμερικανική στάση
 Επιθυμία για πλήρη συνεργασία με την Δύση
και ολική ρήξη με την Σοβιετική Ένωση
 Αντικομμουνιστική στάση και παρουσίαση
του αμερικανικού επεμβατισμού ως
αναγκαίου για την έλευση της πολιτικής
ομαλότητας
 Διεξαγωγή εκλογών και κήρυξη του ΚΚΕ ως
παράνομου λόγω της δράσης του
 Συμπεράσματα αναφορικά με την αμερικανική εξωτερική πολιτική κατά
την έναρξη του Ψυχρού πολέμου

 Συμπερασματικά η εμπλοκή των ΗΠΑ στην Ελλάδα ήταν φυσική συνέπεια και διακλάδωση της γενικότερης σχέσης μεταξύ
ΗΠΑ-ΗΒ από το 1941 και έπειτα.
 Η σταδιακή παρακμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ο ιδεολογικός πόλεμος και η ανάδειξη των ΗΠΑ σε παγκόσμια
υπερδύναμη, εξώθησαν το ΗΒ να μεταβιβάσει βασικά κέντρα της επιρροής τους προς τις ΗΠΑ, μαζί και με τις προϊούσες
συνέπειες
 Ένα εξ’ αυτών ήταν η Ελλάδα, όπου μαινόταν η μάχη μεταξύ εθνικοφρόνων και κομμουνιστών για πολιτική και στρατηγική
κυριαρχία
 Σ’ αυτό το «φλεγόμενο» δίπολο, οι ΗΠΑ παρενέβησαν δυναμικά με οικονομική, στρατηγική και συμβουλευτική βοήθεια
προκειμένου να γείρουν την πλάστιγγα υπερ της επίσημης κυβέρνησης και άρα υπέρ μιας φιλοαμερικανικής πολιτικής από
τις ελληνικές κυβερνήσεις
 Ο ΔΣΕ, αγνοώντας τις βλέψεις του Στάλιν και μ’ αυξημένες προσδοκίες ευελπιστούσε σε βοήθεια είτε των Βούλγαρων είτε
σε κάποια ήπια επέμβαση του Κόκκινου Στρατού
 Ο Μάρκος Βαφειάδης, μεταγενέστερα εξήγησε πως αυτό ήταν ένας ευσεβής πόθος καθώς από τον Νοέμβρη του 1944 ο
ρώσος στρατηγός Τολμπούκιν στην Βουλγαρία είχε απαντήσει αρνητικά στον Ζαχαριάδη για παροχή βοήθειας προς την
Ελλάδα
 Ο ελληνικός εμφύλιος σηματοδοτεί την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου και την θεμελίωση του αμερικανικού επεμβατισμού
αλλά και την αρχή μαζικών διώξεων και πολιτικής ανισορροπίας στην χώρα
 Βιβλιογραφία

Βιβλία:
1. Καρκάνης, Ν. (1999). Ο Τσώρτσιλ στην Μόσχα. ΗΤΑΝ Ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟΣ (Ιστορική Ανάλυση του Δεκέμβρη
του 1944) (pp. 141-175). Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

2. Ήφαιστος, Π, & Αρβανιτόπουλος, Κ. (2003). Γεωπολιτική, γεωστρατηγική και ευρωατλαντικές σχέσεις. In

Ευρωατλαντικές Σχέσεις (pp. 15-19). Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα.

3. Ήφαιστος, Π, & Αρβανιτόπουλος, Κ. (2003). Ευρωαμερικανικές σχέσεις:1945-1989. In Ευρωατλαντικές Σχέσεις (pp. 111-
145). Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα.

Δημοσιεύσεις:
4. Nachmani, A. (1990). Civil War and Foreign Intervention in Greece: 1946-49. Journal of Contemporary History, 489-502.

5. Smith, G., & Wittner, L. (n.d.). American Intervention in Greece, 1943-1949. Foreign Affairs, 1194-1194.
 Βιβλιογραφία

Εφημερίδες:
1. (1948, August 17). Ριζοσπάστης.

2. (1949, August 27). Ελευθερία.

Ιστότοποι:
3. Κολλίοπουλος, Ι. (n.d.). Η Μακεδονία σύνορο δύο κόσμων (1945-1949). Retrieved May 24, 2015, from
http://www.imma.edu.gr/imma/history/15.html

Κυβερνητικά έγγραφα:
4. President Truman's Message to Congress; March 12, 1947; Document 171; 80th Congress, 1st Session; Records of
the United States House of Representatives; Record Group 233; National Archives.