ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Τμήμα Γεωγραφίας

''Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Από την επιχειρησιακή ενότητα,

στο διχασμό του Εμφυλίου και η κατάσταση σήμερα''.

Πτυχιακή εργασία του Μουτάφη Κωνσταντίνου

Αθήνα, Ιούλιος 2011

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Τμήμα Γεωγραφίας

''Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Από την επιχειρησιακή ενότητα,

στο διχασμό του Εμφυλίου και η κατάσταση σήμερα''.

Πτυχιακή εργασία του Μουτάφη Κωνσταντίνου

Τριμελής επιτροπή: Κρητικός Γεώργιος (Επίκουρος Καθηγητής)

Παπαδόπουλος Απόστολος Γ. (Αναπληρωτής Καθηγητής)

Χατζημιχάλης Κωστής (Καθηγητής)

Αθήνα, Ιούλιος 2011

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Δ.Δ. : Δημοτικό Διαμέρισμα

Δ.Ε. : Δημοτική Ενότητα
Δ.Ν.Τ. : Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Δ.Σ.Ε. : Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας
Ε.Α.Μ. : Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο
Ε.Δ.Α. : Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά
Ε.Δ.Ε.Σ. : Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος
Ε.Ε. : Ευρωπαϊκή Ένωση
Ε.Ε.Σ. : Εταιρεία των Ελληνικών Σιδηροδρόμων
Ε.Κ.Κ.Α. : Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση
ΕΛ.Α.Σ. : Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός
Η.Π.Α. : Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Ι.Μ. : Ιερά Μονή
Κ.Κ.Ε. : Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος
Μ.Μ.Ε. : Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
ΠΑ.ΣΟ.Κ. : Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα
Π.Ε.Α.Ε.Α. : Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης
Π.Δ. : Προεδρικό Διάταγμα
Σ.Σ. : Σιδηροδρομικός Σταθμός
Σ.Σ.Μ.Α. : Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής

(ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ)

I.U.C.N. : International Union for Conservation of Nature

Ν.Α.Τ.Ο. : North Atlantic Treaty Organization
S.O.E. : Special Operations Executive
U.N.E.S.C.O. : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

1
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 1: Έργα κατασκευής της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Τοποθετείται το πρώτο

μεταλλικό ζευκτό πάνω στα έτοιμα λιθόκτιστα βάθρα
Εικόνα 2 : Η πρώτη αμαξοστοιχία ετοιμάζεται να διαβεί την μόλις περατωθείσα γέφυρα το έτος
1906
Εικόνα 3: Το Simplon-Orient express διατρέχει τη γέφυρα του Γοργοπόταμου
Εικόνα 4 : Ο Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας), ηγέτης του ΕΛ.Α.Σ.
Εικόνα 5 : Ο Ναπολέων Ζέρβας, ηγέτης του Ε.Δ.Ε.Σ.
Εικόνα 6: Ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, ηγέτης της Ε.Κ.Κ.Α
Εικόνα 7: Η γέφυρα του Ασωπού
Εικόνα 8: Η δωδεκαμελής αποστολή Harling. Διακρίνονται όρθιοι στο κέντρο οι επικεφαλής
της επιχείρησης Myers και Woodhouse, ενώ όρθιος και πρώτος από τα αριστερά
στέκεται ο Έλληνας Θέμης Μαρίνος.
Εικόνα 9: Σχέδιο της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Εικόνα 10 : Το νότιο βάθρο της κατεστραμμένης γέφυρας του Γοργοπόταμου μετά την επίθεση
Εικόνα 11 : Η γέφυρα του Γοργοπόταμου μετά την επίθεση
Εικόνα 12 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Ριζοσπάστης'' της 15-12-1942 που αναφέρεται στην
ανατίναξη
Εικόνα 13 : Αντίποινα για την ανατίναξη της γέφυρας. Εκτέλεση των επτά (7) κατοίκων της
Υπάτης Φθιώτιδας, μπροστά από στα συντρίμμια της γέφυρας
Εικόνα 14 : (Από αριστερά) Σαράφης, Σκόμπι, Ζέρβας, υπογράφουν τη συμφωνία της Καζέρτας
την 26-09-1944
Εικόνα 15 : Αντάρτες του ΕΛ.ΑΣ. Παραδίδουν τον οπλισμό τους, σε εφαρμογή της
Συμφωνίας της Βάρκιζας ( 12-02-1945)
Εικόνα 16 : Το εξώφυλλο της εφημερίδας ''Εμπρός'' την 05-12-1964, όπου αναφέρεται στην
έκρηξη της νάρκης και τονίζει τον αμφίσημο συμβολισμό της γέφυρας
Εικόνα 17 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Ελευθερία'' την 01-12-1964, όπου αναφέρεται στην
έκρηξη της νάρκης και στις εξελίξεις που ακολούθησαν
Εικόνα 18 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Αθηναϊκή'' της περιόδου, που εντείνει τις φήμες για
''αμερικανικό δάκτυλο'' στην έκρηξη της νάρκης
Εικόνα 19 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Ελευθερία'' την 05-12-1964, σχετικά με το πόρισμα
των πραγματογνωμόνων για τα αίτια της έκρηξης
Εικόνα 20 : Το παλιό εργοστάσιο ασετιλίνης σήμερα
Εικόνα 21 : Το Δημοτική Διαμέρισμα Γοργοποτάμου

2
Εικόνα 22 : Ο χώρος εορτασμού των επετείων ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου.
Διακρίνεται η γέφυρα στα αριστερά του χώρου εορτασμού
Εικόνα 23: Ο χώρος εορτασμού των εκδηλώσεων για την ανατίναξη της γέφυρας.
Προετοιμασίες για τον εορτασμό της 23-11-2008. Στο βάθος διακρίνεται η πόλη της
Λαμίας
Εικόνα 24: Ο χώρος εορτασμού των εκδηλώσεων για την ανατίναξη της γέφυρας.
Προετοιμασίες για τον εορτασμό της 23-11-2008
Εικόνα 25: Το μνημείο στο νότιο βάθρο της γέφυρας προς τιμήν των εκτελεσθέντων από τα
στρατεύματα κατοχής, ως αντίποινα για την ανατίναξη της γέφυρας
Εικόνα 26: Μνημείο που βρίσκεται στο νότιο βάθρο της γέφυρας προς τιμήν των νεκρών από
την έκρηξη της νάρκης την 29-11-1964
Εικόνα 27: Διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου στη βάση της γέφυρας
Εικόνα 28: Πωλητές τοπικών αγροτικών προϊόντων στο δρόμο προς το χώρο εορτασμού
Εικόνα 29: Στιγμιότυπο από την τελετή εορτασμού της επετείου από το επίσημο κράτος την
23-11-2008
Εικόνα 30: Σημαίες και λάβαρα των εορταστών, κατά τον επίσημο εορτασμό της επετείου την
23-11-2008
Εικόνα 31: Στιγμιότυπο από την τελετή του Κ.Κ.Ε. την 30-11-2008
Εικόνα 32: Σημαίες και λάβαρα των εορταστών, στον εορτασμό της επετείου από το Κ.Κ.Ε. την
30-11-2008
Εικόνα 33: Απόσπασμα από την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», που
αφορά τον εορτασμό της 28-11-2010

Εικόνα 34: Απόσπασμα από την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Ριζοσπάστης», που
αφορά τον εορτασμό της 07-12-2010

Εικόνα 35: Το εξώφυλλο της 30-11-2010, τοπικής εφημερίδας «Λαμιακός Τύπος»

3
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ

Χάρτης 1: Περιοχές επιρροής των αντιστασιακών οργανώσεων στην Ελλάδα το 1944

Χάρτης 2: Τα κυριότερα σημεία της επιχείρησης Harling
Χάρτης 3: Στερεά Ελλάδα, τόποι και χρονολογίες -ορόσημα- της επιχείρησης Harling

4
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Διάγραμμα 1: Ποσοστιαία αναπαράσταση στην οποία εμφαίνεται η προηγούμενη ή μη,

παρουσία των εορταστών και των δυο παρατάξεων στο χώρο
Διάγραμμα 2: Ποσοστιαία αναπαράσταση στην οποία εμφαίνεται η συχνότητα παρουσίας
των εορταστών και των δυο παρατάξεων στο χώρο της εκδήλωσης
Διάγραμμα 3: Ποσοστιαία αναπαράσταση απαντήσεων των εορταστών της κρατικής
τελετής σχετικά με τη συνέχιση ή μη του χωριστού εορτασμού της επετείου
ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Διάγραμμα 4: Ποσοστιαία αναπαράσταση απαντήσεων των εορταστών της τελετής του
Κ.Κ.Ε. σχετικά με τη συνέχιση ή μη του χωριστού εορτασμού της επετείου
ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου

5
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A

1. Υπόδειγμα του ερωτηματολογίου που απάντησαν οι εορταστές κατά την έρευνα πεδίου
2. Πίνακας που εμφανίζει ποσοτικοποιημένες και ανά κατηγορία, τις απαντήσεις που έδωσαν
οι ερωτηθέντες την 23-11-2008, κατά την κρατική τελετή εορτασμού της επετείου
ανατίναξης
3. Πίνακας που εμφανίζει ποσοτικοποιημένες και ανα κατηγορία, τις απαντήσεις που έδωσαν
οι ερωτηθέντες την 30-11-2008, κατά τον εορτασμό της επετείου ανατίναξης από το Κ.Κ.Ε.
4. Υπόδειγμα του ερωτηματολογίου που απάντησαν οι εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων
5. Η απαντήσεις της Βουλευτή Φθιώτιδας του ΠΑΣΟΚ κας Αντωνίου, στο σχετικό
ερωτηματολόγιο που της απεστάλη
6. Η απαντήσεις του εκπροσώπου του Κ.Κ.Ε. Φθιώτιδας κου Χρονά, στο σχετικό
ερωτηματολόγιο που του απεστάλη

6
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ.............................................................................................................................8
1.1. Περίληψη..................................................................................................................................9
1.2. Περίληψη στην αγγλική............................................................................................................9
1.2. Εισαγωγή..................................................................................................................................9

2. ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
2.1. Η ιστορία της γέφυρας............................................................................................................13
2.2. Η ένοπλη αντίσταση και η εμφάνιση των πρώτων αντιστασιακών ομάδων..........................14
2.3. Η γέφυρα στην κατοχική Ελλάδα...........................................................................................16
2.4. H ανατίναξη της γέφυρας.......................................................................................................18
2.5. Από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στον εμφύλιο.......................................................................20
2.6. Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο...................................................................................................22
2.7. Ο αιματηρός εορτασμός του 1964..........................................................................................24

3. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΠΙΟ, ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΣΤΟ

ΧΩΡΟ
3.1. Η Δημοτική Ενότητα Γοργοποτάμου.....................................................................................27
3.2. Η Γέφυρα του Γοργοπόταμου· η θέση της στο χώρο και οι συμβολισμοί στον ιστορικό
χωροχρόνο..............................................................................................................................29
3.3. Αναίμακτες γιορτές και συμβολισμοί.....................................................................................32
3.4. Ποιοτικές αξιολογήσεις των ερωτηματολογίων.....................................................................38

3.5. Συμπεράσματα........................................................................................................................41

4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ............................................................................................................................44

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....................................................................................................................47

6. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ.....................................................................................................50

7. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ......................................................................................................70

8. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ........................................................................................74
9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α....................................................................................................................77

7
1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Γοργοπόταμος – ποτάμι και τοπίο ή γέφυρα ιστορικό σύμβολο. Με αυτή την αφετηρία
ξεκίνησα τη σχετική έρευνα. Σκοπός της είναι, πέρα από το ιστορικό πλαίσιο, να επιχειρήσει να
αποκαλύψει νοηματοδοτήσεις και συμβολισμούς που έλαβε το τοπίο μέσα στον ιστορικό
χωρόχρονο.
Η υλοποίηση της απαίτησε επισκέψεις στις βιβλιοθήκες του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου,
της Φιλοσοφικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και σε βιβλιοπωλεία, όπου
αναζητήθηκε η σχετική με το θέμα βιβλιογραφία. Επίσης, η παρακολούθηση του κυριακάτικου
τύπου για την αλίευση σχετικών δημοσιευμάτων ήταν απαραίτητη.
Μελετήθηκαν αρκετά βιβλία από τις παραπάνω βιβλιοθήκες, και έγινε χρήση του
διαδικτύου για πρόσβαση σε πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων, σε ειδησεογραφικές και
ιστορικού περιεχομένου ιστοσελίδες, αλλά και για την άντληση χαρτών και εικόνων.
Λόγω των περιορισμένων πηγών και του κενού που υπάρχει στη συγγραφή βιβλίων και
μελετών που να αφορούν το υπό ανάλυση θέμα, κρίθηκε απαραίτητη η μετάβαση στον τόπο των
εορτασμών για τη συγκέντρωση απαραίτητου πρωτογενούς υλικού για την πληρότητα της μελέτης.
Η εκπόνηση της εργασίας απαιτούσε έρευνα πεδίου και επιτόπια παρατήρηση. Έτσι στην
επέτειο του 2008, μετέβην στον τόπο του εορτασμών για τη διεξαγωγή έρευνας πεδίου με τη χρήση
ερωτηματολογίου. Θεώρησα σκόπιμο να προβώ όχι μόνο σε μια εξ αποστάσεως ανάλυση του
χώρου αλλά να δω βιωματικά και μέσα από τα μάτια των μετεχόντων στους εορτασμούς, καθώς και
τον τρόπο με τον οποίο αναπλάθουν τις εμπειρίες και «παράγουν» συμβολισμούς στη σύγχρονη
εποχή. Θα πρέπει επίσης να σημειώσω ότι σημαντική προσωπική εμπειρία ήταν η λήψη
φωτογραφιών – πέρα από όσες βρέθηκαν στο διαδίκτυο – και η αποτύπωση στοιχείων της
εκδήλωσης και των εορτασμών με τη μορφή προσωπικών σημειώσεων τις οποίες κατέγραψα και
παρουσιάζονται με τη μορφή περιγραφής του χώρου και των ανθρώπων στην μελέτη μου.
Σχετικό ερωτηματολόγιο απεστάλη και στους εκπροσώπους των κομμάτων της Βουλής του
Ν. Φθιώτιδας και σε τοπικούς φορείς, όπου θα πρέπει να υπογραμμίσω την άρνηση των
περισσοτέρων να συμμετάσχουν στην έρευνα. Συγκεκριμένα μόνο δύο από τους εκπροσώπους των
κομμάτων της Βουλής δέχτηκαν να συμμετάσχουν η κα. Αντωνίου Αντωνία, βουλευτή ΠΑΣΟΚ Ν.
Φθιώτιδας και ο κ. Χρονάς Αναστάσιος, εκπρόσωπος Κ.Κ.Ε. Ν. Φθιώτιδας, τους οποίους και
ευχαριστώ για την από μέρους τους συνεισφορά στη μελέτη αυτή.
Τέλος, οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Γεώργιο Κρητικό,
για τη βιβλιογραφία που μου συνέστησε, την άριστη επικοινωνία και συνεργασία που είχαμε σε όλα
τα στάδια διαμόρφωσης αυτής της εργασίας, και κυρίως για την ψυχολογική ώθηση που μου
προσέφερε για την ολοκλήρωσή της.

8
1.1. Περίληψη

Η αντίσταση του ελληνικού λαού της περιόδου 1940-1944 εναντίον του ναζιστικού Άξονα
αποτελεί μια από τις κορυφαίες στιγμές της Νεοελληνικής Ιστορίας. Υπήρξε η φυσική συνέχεια τις
παλλαϊκής συστράτευσης που άρχισε την 28η Οκτωβρίου 1940, συνεχίστηκε στη μάχη της Κρήτης,
χαλυβδώθηκε με την άρνηση συνεργασίας με τους κατακτητές (πράγμα διόλου αυτονόητο σε
αρκετές ευρωπαϊκές χώρες), και κορυφώθηκε με την έξοδο των πρώτων ανταρτών στο βουνό. Η
εποποιία είχε ήδη αρχίσει να γράφεται. Πολλές ήταν οι ηρωικές πράξεις που ακολούθησαν, όμως
σαν αποκορύφωμα της Αντίστασης που έκανε το γύρο του κόσμου και προκάλεσε δέος και
θαυμασμό προς την Ελληνική Αντίσταση ήταν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου.
Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να αναζητήσει την συμβολική νοηματοδότηση και την
πολιτική φόρτιση της γέφυρας στη μακρά διάρκεια του χωροχρόνου, ξεκινώντας από τις αρχές του
προηγουμένου αιώνα που κατασκευάστηκε, το 1942 που έγινε η ανατίναξη της έως και τις μέρες
μας, παραθέτοντας γεγονότα που εξιστορούν πώς η μόνη επιχείρηση που οι δυο μεγάλες
παρατάξεις της Εθνικής Αντίστασης, ο ΕΛ.ΑΣ. και ο Ε.Δ.Ε.Σ. από κορυφαία πράξη εναντίον των
δυνάμεων Κατοχής μετατράπηκε σε σύμβολο διχασμού μετεμφυλιακά και πώς αντιμετωπίζεται
σήμερα το γεγονός αλλά και ο χώρος στον οποίο έλαβε χώρα. Επίσης θα παρουσιαστούν απόψεις
της εποχής μέσα από την διαθέσιμη βιβλιογραφία και αρχεία του Τύπου, αλλά και θα περιγραφεί η
σημερινή κατάσταση μέσα από δημοσιεύματα, απόψεις πολιτικών κομμάτων, και έρευνα πεδίου με
σύνταξη ερωτηματολογίων. Τα παραπάνω θα συνοδεύονται από φωτογραφικό υλικό πρωτογενές
και δευτερογενές.

1.2 Περίληψη στην αγγλική

The resistance of the Greek people during the period 1940-1944 against the Nazis’ Axis consists
one of the most important moments of the Modern Greek History. It was the physical continuity of
the quaint engagement, which began on the 28th of October 1940, continued in the battle of Crete,
steeled by the refusal to co-operate with the conquerors (something that was not a matter of course
in several European countries) and reached its peak with the exodus of the first partisans to the
mountain. The epopee had already started to be written. There were a lot of heroic actions that
followed, but the culmination of the Resistance, that was worldwide known and caused awe and
admiration towards the Greek Resistance, was the blowing-up of the Gorgopotamos Bridge.
The present study aspires to search for the symbolic meaning and the political charge of the
bridge in the long duration of the space-time, by starting from the beginning of the last century,
when it was built, and the year 1942, when its blowing-up happened, till nowadays. For the

9
achievement of the things mentioned above, there are some quoted facts which describe in detail
how the only venture in which the two great movements of the National Resistance, EL.AS. and
E.D.E.S. took part in, transformed from a top action versus the Occupation forces into a symbol of
disunity after the civil war, and also how this incident is faced nowadays as well as the space in
which it occurred. Additionally, aspects of that era will be presented through the available
bibliography and the press files as well as the present situation through the aid of publications, the
aspects of political parties and also through an investigation area composed by questionnaires. All
the above will be accompanied by primary and secondary photographic material.

1.3. Εισαγωγή

Το 1942 η Γέφυρα του Γοργοπόταμου με την ανατίναξή της θεωρήθηκε έως και τις μέρες
μας, ως η μόνη επιχείρηση που οι δυο μεγάλες παρατάξεις της Εθνικής Αντίστασης, ο ΕΛ.ΑΣ. και
ο Ε.Δ.Ε.Σ. Αντιμετωπίστηκε. από κορυφαία πράξη εναντίον των δυνάμεων Κατοχής μετατράπηκε
σε σύμβολο διχασμού μετεμφυλιακά με αποκορύφωμα τον αιματηρό εορτασμό του 1964. Η
έρευνα αυτή φιλοδοξεί να αναζητήσει την συμβολική νοηματοδότηση και την πολιτική φόρτιση της
γέφυρας στη μακρά διάρκεια του χωροχρόνου φτάνοντας μέχρι και τη σύγχρονη εποχή.
Η δομή της μελέτης που ακολουθεί, έχει στόχο της να διακρίνει σε κεφάλαια τις βασικές της
ενότητες, και σε υποκεφάλαια τα διακριτά χαρακτηριστικά της κάθε μιας από αυτές. Τα τρία
κεφάλαια που αποτελούν την μελέτη αυτή, κατ’ αντιστοιχία α) καταδεικνύουν την μεθοδολογία και
τις παραμέτρους οι οποίες έδωσαν στη μελέτη την παρούσα μορφή, β) επισημαίνουν τα ιστορικά
γεγονότα και πρόσωπα που στιγμάτισαν την υπό εξέταση χρονική περίοδο, γ) εξετάζουν το
σημερινό τοπίο της γέφυρας, με αναφορά στα νοήματα και τους συμβολισμούς που εκπέμπει.
Ειδικότερα, αρχικά εκτίθενται οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση της
μελέτης όπως βιβλιογραφία, έντυπα-εφημερίδες, πρακτικά συζητήσεων της Βουλής των Ελλήνων
συνεντεύξεις κομματικών εκπροσώπων και ερωτηματολόγιο που μοιράστηκαν στο χώρο κατά τον
εορτασμό της επετείου. Παράλληλα γίνεται και αναφορά στη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κατά
την έρευνα πεδίου, αξιολόγηση και τελικά παρουσίαση των συμπερασμάτων που εξήχθησαν. Τέλος
θα γίνει βιβλιοκριτική και περιγραφή των δυσκολιών που προέκυψαν μέχρι την ολοκλήρωσή της.
Στο δεύτερο κεφάλαιο θα γίνει παρουσίαση των γεγονότων στη διάρκεια του χρόνου που
σημάδεψαν τη γέφυρα και τον τόπο εν γένει, ξεκινώντας από την ιστορία κατασκευής της γέφυρας,
συνεχίζοντας με τη γέφυρα στην κατοχική Ελλάδα και την ανατίναξη της από τις. Στην τελευταία
υποενότητα αυτού, παρουσιάζεται ο αιματηρός εορτασμός του 1964, ο οποίος σημαδεύτηκε από
την έκρηξη νάρκης που για ανεξήγητο λόγο βρισκόταν ακόμη στο σημείο.
Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί το παρόν τοπίο της γέφυρας και οι συμβολισμοί που

10
εκπέμπει στο σήμερα. Έπειτα, μέσα από χωριστά υποκεφάλαια γίνεται αναλυτική αναφορά στη
Δημοτική Ενότητα Γοργοπόταμου και σε οικονομικά, δημογραφικά και ποιοτικά γνωρίσματα.
Στο επόμενο υποκεφάλαιο εκτίθενται οι συμβολισμοί που αποπνέει η γέφυρα στον ιστορικό
χωροχρόνο ως χαρακτηριστικό των συγκυριών που στιγματίζουν την κάθε χρονική περίοδο που
μνημονεύεται.
Τέλος, παρουσιάζονται οι αναίμακτοι εορτασμοί της επετείου με κύρια αναφορά στο
σήμερα και στον τρόπο με τον οποίο τελούνται οι εορταστικές εκδηλώσεις. Αναλύεται η ποσοτική
και ποιοτική σύνθεση των εορταστών που προσέρχονται στους δυο χωριστούς εορτασμούς,
στοιχεία τα οποία αντλήθηκαν από το πρωτογενές υλικό που συλλέχθηκε για την εκπόνηση της
μελέτης. Επίσης παρουσιάζονται γραφικές παραστάσεις που απεικονίζουν τα ποσοτικά δεδομένα
που συλλέχθηκαν από την έρευνα με ερωτηματολόγιο που διεξήχθη στο χώρο του εορτασμού.
Στα πλαίσια αυτής της εισαγωγής θα πρέπει να συζητήσουμε και τη μεθοδολογική
προσέγγισης της έρευνας. Ειδικότερα, για τη συγγραφή της μελέτης έπρεπε να εξασφαλιστεί η
απαραίτητη βιβλιογραφία, πράγμα εξ αρχής δύσκολο, λόγω των περιορισμένων πηγών και του
κενού που υπάρχει στη συγγραφή βιβλίων και μελετών που να αφορούν το υπό ανάλυση θέμα.
Τονίζεται ότι η μελέτη αυτή, δεν καλύπτει μόνο την ιστορική πλευρά των γεγονότων, αλλά
επιχειρεί να αποκαλύψει νοηματοδοτήσεις και συμβολισμούς που έλαβε το τοπίο μέσα στον
ιστορικό χωρόχρονο. Έτσι λοιπόν, πέρα από τη βιβλιογραφία που εξασφαλίστηκε από τη
βιβλιοθήκη του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου ή και άλλων Πανεπιστημίων, αξιοποιήθηκαν
εφημερίδες και ένθετα ή άλλο έντυπο υλικό που τις συνόδευαν, καθώς και το διαδίκτυο για
πρόσβαση σε πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων, σε ειδησεογραφικές και ιστορικού περιεχομένου
ιστοσελίδες, αλλά και για την άντληση χαρτών και εικόνων. Το συγγραφικό κενό που
προαναφέρθηκε, καλύφθηκε με τη χρήση ερωτηματολογίων που απευθύνθηκαν σε κομματικούς
εκπροσώπους του Ν. Φθιώτιδας και με έρευνα μέσω ερωτηματολογίων, που έλαβε χώρα στους δυο
εορτασμούς της επετείου ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου το 2008. Αξιοσημείωτος
είναι και ο βαθμός ανταπόκρισης των κομματικών εκπροσώπων όπου θα πρέπει να υπογραμμίσω
την άρνηση πολλών φορέων να συμμετάσχουν στην έρευνα. Συγκεκριμένα μόνο δύο από τους
εκπροσώπους των κομμάτων της Βουλής δέχτηκαν να συμμετάσχουν η κα. Αντωνίου, βουλευτή
ΠΑΣΟΚ Ν. Φθιώτιδας και ο κ. Χρονάς εκπρόσωπος Κ.Κ.Ε. Ν. Φθιώτιδας των οποίων τις
συνεντεύξεις και περιέλαβα στην μελέτη αυτή.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσω ότι σημαντική προσωπική εμπειρία ήταν η λήψη
φωτογραφιών – πέρα από όσες βρέθηκαν στο διαδίκτυο – και η αποτύπωση στοιχείων της
εκδήλωσης και των εορτασμών με τη μορφή προσωπικών σημειώσεων τις οποίες κατέγραψα και
παρουσιάζονται με τη μορφή περιγραφής του χώρου και των ανθρώπων στην μελέτη μου.
Η εκπόνηση της εργασίας απαιτούσε έρευνα πεδίου και επιτόπια παρατήρηση. Έτσι στην

11
επέτειο του 2008, μετέβην στον τόπο των εορτασμών για τη διεξαγωγή έρευνας πεδίου με τη χρήση
ερωτηματολογίου. Θεώρησα σκόπιμο να προβώ όχι μόνο σε μια εξ αποστάσεως ανάλυση του
χώρου αλλά να δω βιωματικά και μέσα από τα μάτια των μετεχόντων στους εορτασμούς καθώς και
τον τρόπο με τον οποίο αναπλάθουν τις εμπειρίες και «παράγουν» συμβολισμούς στη σύγχρονη
εποχή. Η διεξαγωγή της έρευνας ήταν υποκείμενη σε χρονικούς και χωρικούς περιορισμούς. Η
διάρκεια των τελετών ήταν πολύ μικρή -γύρω στα 45 λεπτά- και μετά το συγκεντρωθέν πλήθος θα
διασκορπιζόταν από το χώρο της τελετής. Κάτω από αυτές τις συνθήκες για την εύρεση διαθέσιμου
αλλά και αντιπροσωπευτικού δείγματος επιλέχθηκε η μέθοδος της απλής τυχαίας δειγματοληψίας,
η οποία χρησιμοποιείται σε μικρά δείγματα (< 1000 ατόμων) με κύριο χαρακτηριστικό της, ότι η
κάθε μονάδα της μπορεί να επιλεγεί στο δείγμα.1
Με συνέπεια προς την ερευνητική μέθοδο προσπάθησα στο μικρό χρονικό διάστημα του
εορτασμού να συγκεντρώσω όσο το δυνατόν περισσότερα ερωτηματολόγια ώστε το δείγμα μου να
έχει μια ακολουθία με τα τεκταινόμενα στο χώρο.
Κατασκευάστηκε σχετικό ερωτηματολόγιο, με σκοπό να αντλήσει από τους συμμετέχοντες
στην έρευνα, τις προσωπικές τους απόψεις και τα νοήματα που λαμβάνουν από το ιστορικό γεγονός
που τιμούν, από το χώρο της τελετής και τις προσδοκίες τους για το μέλλον.
Η αλληλουχία των ερωτήσεων καθορίστηκε με σκοπό να διατηρηθεί μια ομαλή ροή και
μετάβαση του ερωτώμενου από ενότητα σε ενότητα. Έτσι το ερωτηματολόγιο ξεκίνησε με κλειστές
ερωτήσεις, που αφορούσαν τον εορτασμό, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν ανοικτές ερωτήσεις που
έδιναν στους ερωτώμενους τη δυνατότητα να εκφράσουν την προσωπική τους άποψη. Στο τέλος
έγιναν οι ερωτήσεις που αφορούν προσωπικά χαρακτηριστικά (ηλικία, μόρφωση κλπ).2
Η τελική μορφή του ερωτηματολογίου που σχηματίστηκε, χρησιμοποιήθηκε στην επιτόπια
έρευνα που διεξήγαγα κατά τη διάρκεια των δυο εορτασμών της επετείου της Ανατίναξης, οι οποίες
έλαβαν χώρα την 23-11-2008 για το επίσημο κράτος με το σύνολο των πολιτικών παρατάξεων, και
την 30-11-2008 για την παράταξη το Κ.Κ.Ε. 3
Η μελέτη δευτερογενών πηγών γινόταν παράλληλα με την διεξαγωγή της έρευνας πεδίου
ώστε αυτή να ενημερώνεται διαρκώς και να αναθεωρούνται στοιχεία ή και συμπεράσματα τα οποία
είχαν αρχικά εξαχθεί.

1
Ν. Κυριαζή , Η Κοινωνιολογική Έρευνα , (Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2006) σελ 110
2
Ο.π.π. σελ 139
3
Παράρτημα Α.1

12
2. ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

2.1. Η ιστορία της γέφυρας

Όλοι όσοι ταξιδεύουν με το τρένο στη γραμμή Αθήνας-Θεσσαλονίκης γνωρίζουν καλά την
περιοχή του Μπράλου: είναι το πιο δύσβατο, το πιο απόκρημνο και πιο εντυπωσιακό τμήμα της
διαδρομής. Αλλά ίσως και το πιο γνωστό αφού τα τοπωνύμια Γοργοπόταμος, Ασωπός, Παπαδιά
είναι συνυφασμένα με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και μάλιστα με τις ένδοξες σελίδες της. Η
περίφημη γέφυρα του Γοργοπόταμου κατασκευάστηκε το 1906, βρίσκεται σε υψόμετρο 100 μέτρα
και έχει μήκος περί τα 211 μέτρα. 4
Η κατασκευή της γέφυρας που περιλαμβανόταν στο ευρύτερο κομμάτι από τον Σ.Σ.
Μπράλου έως τον Σ.Σ. Λειανοκλαδίου συνολικού μήκους 28 χιλιομέτρων, αποτέλεσε σημαντικό
κατασκευαστικό επίτευγμα για την εποχή της, που ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα οι
δυσκολίες της υλοποίησης ενός τέτοιου έργου είναι πολύ σημαντικές. Χρειάστηκαν κάτι λιγότερο
από έξι χρόνια και 600 εργάτες , οι οποίοι ολοκλήρωσαν την κατασκευή της αποκλειστικά και
μόνο με εκρηκτικά και κασμάδες. Πολλά μάλιστα από τα έργα αυτά αποτελούν ακόμη και σήμερα
μοναδικά έργα της σιδηροδρομικής μηχανικής, όπως η περίφημη μεταλλική γέφυρα του Ασωπού
(μια από τις ωραιότερες της Ευρώπης-καταστράφηκε από συμμάχους σαμποτέρ στις 21-06-1943),
η μεγάλη γαλαρία του Μπράλου (μέχρι πρόσφατα η μακρύτερη στην Ελλάδα- μήκους 2.109 μ.), η
περίφημη γέφυρα της Παπαδιάς (μια από της μακρύτερες γέφυρες στην Ελλάδα-μήκους 340 μ.) και
βεβαίως η γέφυρα του Γοργοπόταμου, η πιο διάσημη γέφυρα της ελληνικής ιστορίας μετά το
''γεφύρι της Άρτας''.
Για πολλούς από εμάς, οι λόγοι για τους οποίους οι τότε μηχανικοί επέλεξαν να περάσουν τη
γραμμή από ένα τόσο δύσβατο σημείο και όχι από τις παραλιακές, πεδινές εκτάσεις της πεδιάδας
του Σπερχειού είναι ακατανόητοι. Μην ξεχνάμε όμως ότι τότε αυτές οι εκτάσεις ήταν ελώδεις,
αλλά και ότι υπήρχε φόβος βομβαρδισμού της γραμμής από πολεμικά πλοία σε τυχόν πολεμικές
περιόδους.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Χ. Τρικούπης επέμενε σθεναρά ότι η Ελλάδα έπρεπε να βρει
τρόπο να λήξει την απομόνωσή της από τη Δυτική Ευρώπη, και γι’ αυτό η σιδηροδρομική σύνδεση
μεταξύ Αθήνας και Λάρισας που τότε έφταναν τα σύνορα της χωράς, ήταν έργο εθνικής
σπουδαιότητας. Αν και η αρχική ιδέα για την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής είχε ήδη
διατυπωθεί από τα 1870, έπρεπε να περάσει περίπου μια εικοσαετία παλινωδιών και προβλημάτων
μέχρι να υπογραφεί από τον Χ. Τρικούπη σύμβαση κατασκευής τμημάτων στου έργου
(Μάρτιος 1889) το οποίο όμως περιορίστηκε στα πεδινά τμήματα του άξονα. Πολύ γρήγορα οι

4
Εικόνες 1,2

13
Άγγλοι δηλώνουν αδυναμία εκτέλεσης του έργου (1893) και έτσι το 1894 η κυβέρνηση
καταγγέλλει τη σύμβαση με την εταιρία, η Ελλάδα κηρύσσει πτώχευση (1895), ο Τρικούπης
πεθαίνει (1896), ενώ ακολουθεί και ο ''ατυχής πόλεμος'' με τους Τούρκους (1897). Ευτυχώς η
επιθυμία κατασκευής του έργου εξακολουθεί να είναι ζωηρή και έτσι το 1900 ο πρωθυπουργός Γ.
Θεοτόκης αναθέτει τη κατασκευή της γραμμής στη γαλλική εταιρεία
''Batignolles'' που ξεκινά τα έργα (1902) αφού πρώτα έχει ιδρύσει την ''Εταιρεία των Ελληνικών
Σιδηροδρόμων'' (Ε.Ε.Σ.). Το 1904 η γραμμή φτάνει μέχρι τη Χαλκίδα και το 1905 μέχρι τον Μπράλο
ενώ παράλληλα ολοκληρώνεται και το τμήμα Στυλίδα-Λαμία. 5
Το 1908 πλέον ολοκληρώνεται η γραμμή και ο “Λαρισαϊκός” ξεκινά τα δρομολόγια Πειραιάς-
Λάρισα. Μετά την ένωση με τη Μακεδονία, ωριμάζει πλέον η ιδέα για τη σιδηροδρομική ένωση της
Ελλάδας με την υπόλοιπη Ευρώπη. Έτσι αφού η κυβέρνηση Βενιζέλου εξαγόρασε την Ε.Ε.Σ. (1914)
αναθέτει στην ίδια εταιρεία την κατασκευή του κομματιού Λάρισα-Πλατύ Ημαθίας όπου διέρχεται η
γραμμή Θεσσαλονίκης-Μοναστηρίου, το οποίο και ολοκληρώνεται το 1916. Οι επιχειρήσεις στο
Μακεδονικό μέτωπο δεν επιτρέπουν την κυκλοφορία αμαξοστοιχιών στο δίκτυο, με την πρώτη
αμαξοστοιχία να φτάνει από τον Πειραιά στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 1918. Τον Ιούλιο του 1920
φτάνει από το Παρίσι στην Αθήνα η αμαξοστοιχία του περίφημου “Simplon Orient Express”. 6
Το μεγάλο όραμα του Τρικούπη είχε λάβει σάρκα και οστά.7

2.2. Η ένοπλη αντίσταση και η εμφάνιση των πρώτων αντιστασιακών ομάδων.

Τις τελευταίες ημέρες του Απριλίου 1941 ξεκίνησε στην Ελλάδα η ταραγμένη περίοδος που
ονομάζουμε Κατοχή. Μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου οι νικητές είχαν μοιράσει τις διοικητικές
και στρατιωτικές ζώνες ευθύνης τους στη νικημένη χώρα και με ενδιάμεσο την κυβέρνηση του
Στρατηγού Τσολάκογλου που οι ίδιοι τοποθέτησαν στην Αθήνα κυβερνούν τον τόπο. Η μεγαλύτερη
έκταση της χώρας πέρασε κάτω από την κατοχή των Ιταλών. Οι Γερμανοί κράτησαν το μεγαλύτερο
μέρος της Κρήτης, μερικές θέσεις στις Κυκλάδες, στην Αττική και τα παράλια της Αθήνας, τη
Θεσσαλονίκη και την κεντρική Μακεδονία, τη συνοριακή ζώνη στον Έβρο, ενώ σύμμαχοι τους
Βούλγαροι προωθήθηκαν νότια και κατέλαβαν τη δυτική Θράκη.
Για ένα μεγάλο διάστημα η ελληνική κοινωνία προσπάθησε να ξαναβρεί τις ισορροπίες της
καθώς και τρόπους επιβίωσης στις νέες συνθήκες. Δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Τον χειμώνα, οι
ελλείψεις αυτές μετατράπηκαν σε επισιτιστική τραγωδία, ιδιαίτερα στις πόλεις και στα
αποκλεισμένα νησιά. Αν και οι δυσκολίες της περιόδου έκτιζαν τις περιόδους και τις προϋποθέσεις
για την αντίσταση, και μάλιστα την ένοπλη εκδοχή της, οι πρώτες απόπειρες δεν ήταν παρά
5
Γ. Χονδρινού, Γοργοπόταμος, η γέφυρα που ένωσε τους Έλληνες, στο Ιστορία του Έθνους, τεύχος 21ο, (Αθήνα,
εφημερίδα: Έθνος, 2010), σελ 52-54
6
Εικόνα 3
7
Οπ.π. σελ 54-57

14
μεμονωμένες και βραχύβιες.
Η πίεση που ασκούσαν οι Άγγλοι που επιδίωκαν τη δημιουργία δικτύων κατασκοπίας και
σαμποτάζ αλλά -από τις 22 Ιουνίου και μετά- και οι Σοβιετικοί που καλούσαν τους λαούς σε
εξέγερση, έδωσαν πενιχρά έως και τραγικά αποτελέσματα. Στην Κεντρική Μακεδονία έκαναν την
εμφάνιση τους οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες ''Αθανάσιος Διάκος'' και ''Οδυσσέας Ανδρούτσος''
στηριγμένες από τους κομμουνιστές, οι οποίοι με την γνωστή τους ικανότητα για συνωμοτική
δράση, την αυτοθυσία, και την αφοσίωση στο ιδανικό τους, ανέλαβαν την οργάνωση της κοινωνίας,
μετά το κενό που άφησε η αποχώρηση των κυβερνητικών δυνάμεων της εθνικόφρονος παράταξης
που ως τότε κρατούσαν το ΚΚΕ στην παρανομία και είχαν αχρηστεύσει τον εσωτερικό μηχανισμό
του.
Το καλοκαίρι του 1942, η ανάγκη αυτή μεγάλωσε καθώς έπρεπε να προστατευτεί η νέα
σοδειά από την ανασφάλεια του πολέμου και από το κράτος που είχε επιβάλει καθεστώς
υποχρεωτικής συγκέντρωσης της παραγωγής. Οι ένοπλες αντιδράσεις και οι ένοπλες ομάδες
άρχισαν να πολλαπλασιάζονται στην ύπαιθρο. Απουσίαζε μόνο ο οργανωτικός ιστός. 8
Το ΚΚΕ όπως προαναφέρθηκε ανέλαβε το ρόλο αυτό, και το πρόσωπο που πήρε το χρίσμα
να ενοποιήσει και να αναδείξει αυτή τη γενική διάθεση για ένοπλη αντίσταση ήταν ο Άρης
Βελουχιώτης ή κατά κόσμον Θανάσης Κλάρας. 9 Παλαιό μαχητικό στέλεχος του ΚΚΕ, που είχε
σπουδάσει γεωπόνος και καταγόταν από τη Λαμία. Στις 25 Μαΐου 1942 σχημάτισε την πρώτη
ομάδα του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) στη Σπερχειάδα της δυτικής
Φθιώτιδας. Ο ΕΛΑΣ ανέπτυξε δράση, αρχικά, στα ορεινά της Θεσσαλίας και της Στ. Ελλάδας. 10
Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) ήταν μια ελληνική αντιστασιακή
οργάνωση κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας από τις δυνάμεις του άξονα. Ιδεολογικά
υποστήριζε ότι ανήκε στο φιλελεύθερο δημοκρατικό στρατόπεδο, αλλά πρακτικά εξελίχθηκε στο
βασικό αντίπαλο δέος του κομμουνιστικού ΕΑΜ. Ιδρύθηκε στις 15 Οκτωβρίου του 1941 και είχε
ως ιδεολογικό του αρχηγό τον εξόριστο στη Γαλλία Νικόλαο Πλαστήρα, πολιτικό αρχηγό τον
Κομνηνό Πυρομάγλου ενώ στρατιωτικός του αρχηγός ήταν ο αξιωματικός Ναπολέων Ζέρβας. 11 Ο
ΕΔΕΣ στα τέλη της κατοχής κυριαρχούσε στη Δυτική Ελλάδα ενώ εκκαθάρισε και την Θεσπρωτία
από τις ένοπλες δυνάμεις Γερμανών και Τσάμηδων.12
Η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ) ήταν αντιστασιακή οργάνωση
σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων και ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941 από τον δημοκρατικό-
βενιζελικό συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό 13 σε συνεργασία με τον πολιτικό Γεώργιο Καρτάλη.
8
Γ. Μαργαρίτη, Κατοχή και Αντίσταση 1941-1945, Η εμφάνιση των ένοπλων αντιστασιακών μονάδων, (Αθήνα,
εφημερίδα: Ελευθεροτυπία 2010), σελ. 89-91.
9
Εικόνα 4
10
Δ. Χαριτόπουλου, Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων (Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2003), σελ. 123
11
Εικόνα 5
12
http://users.sch.gr/maritheodo/history-pi/section3/lemmata/2-2-2.htm
13
Εικόνα 6

15
Στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων που ιδρύθηκε το 1943. Η
οργάνωση δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή της Φωκίδας, ενώ έφτασε να έχει 1000 μαχητές και να
εκπροσωπείται στο γενικό αρχηγείο των ανταρτικών οργανώσεων μαζί με τον ΕΔΕΣ και τον
ΕΛΑΣ, με τους οποίους, μέχρις ενός σημείου, συνεργαζόταν. Ο ΕΛΑΣ, με την αιτιολογία ότι μέλη
της ΕΚΚΑ είχαν προβεί σε αντικομμουνιστική και κακοποιό δράση στην περιοχή, αλλά, σύμφωνα
με την αντίθετη άποψη, σε μια προσπάθειά του να μονοπωλήσει την αντίσταση και θεωρώντας το
ΕΚΚΑ «αντιδραστικό», επιτέθηκε και αφόπλισε την ΕΚΚΑ συνολικά τρεις φορές. Στην τρίτη
επέμβαση του ΕΛΑΣ στις 14 Απριλίου του 1944 αποτέλεσμα ήταν ο θάνατος του συνταγματάρχη
Ψαρρού και η διάλυση της οργάνωσης.14
Παράλληλα με τις τρεις κυριότερες αντιστασιακές οργανώσεις, που παρουσιάστηκαν
παραπάνω, έδρασαν στην Ελλάδα και διάφορες μικρότερες αντιστασιακές ομάδες με τοπική,
κυρίως, δράση. Ορισμένες από αυτές (Ιερά Ταξιαρχία, Όμηρος, Κόδρος, Προμηθεύς, Μίδας 614)
δρούσαν σε στενή συνεργασία με το Γενικό Επιτελείο των Συμμαχικών Δυνάμεων της Μέσης
Ανατολής.15

2.3. Η γέφυρα στην κατοχική Ελλάδα.

Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δυο αντίπαλες παρατάξεις είχαν ανάγκη από
στηρίγματα στρατηγικά και γεωπολιτικά, ώστε να εγκαθιδρύσουν την κυριαρχία τους στον
παγκόσμιο χάρτη. Η κυριαρχία στη Μεσόγειο Θάλασσα, θα σήμαινε κυριαρχία στις πιο σύντομες
γραμμές επικοινωνίας που ενώνουν την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή, έλεγχο της Β. Αφρικής και
των τότε βρετανικών και γαλλικών αποικιών, και κυρίως πρόσβαση στα πλούσια κοιτάσματα
πετρελαίου. Όποια από τις αντιμαχόμενες πλευρές κέρδιζε, θα εξασφάλιζε σημαντικό συγκριτικό
πλεονέκτημα σε βάρος της άλλης και η ιστορία έδειξε πως οι συμμαχικές δυνάμεις κέρδισαν πολλά
από αυτή την επικράτησή τους.16
Ο ανεφοδιασμός των γερμανο-ιταλικών στρατευμάτων του Ρόμελ που μάχονταν τους
συμμάχους στη Βόρεια Αφρική, γινόταν από την Ιταλία κυρίως, και δευτερευόντως από την
Ελλάδα μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκη-Πειραιάς και έπειτα με πλοίο ως την Β.
Αφρική.17 Επιπλέον, στην Ελλάδα το οδικό δίκτυο Ελλάδας ήταν ανύπαρκτο, έτσι ο σιδηρόδρομος
είχε πρωτεύοντα ρόλο ακόμη και στη μεταφορά των αγαθών.
Η γέφυρα του Γοργοπόταμου, είναι παράδειγμα της στρατηγικής σημασίας που είχε ο
σιδηρόδρομος, αφού κάθε αλλαγή του υφιστάμενου καθεστώτος σήμαινε και καταστροφή της.

14
http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=20663
15
http://users.sch.gr/maritheodo/history-pi/section3/lemmata/2-2-2.htm
16
Δ. Δημητρίου, Τα Φοβερά Ντοκουμέντα “Γοργοπόταμος'' (Αθήνα, Το Βήμα 2010 ), σελ. 40
17
H.F. Meyer, Την προέλαση Ρόμελ στόχευε η ανατίναξη, Κατοχή και Αντίσταση (Αθήνα, Ε Ιστορικά 2010), σελ. 157

16
Πιο συγκεκριμένα, τα παραπάνω επιβεβαιώνονται στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου
η γέφυρα δέχτηκε πλήγματα συνολικά τρεις φορές, με κάθε κάθε ένα από αυτά να σηματοδοτεί και
μια καινούργια φάση του πολέμου.
Η πρώτη καταστροφή της γέφυρας, έγινε τον Απρίλιο του 1941 από τους Άγγλους κατά την
υποχώρηση των συμμάχων μετά την μάχη των Θερμοπυλών όπου ανατίναξαν ένα από τα επτά
συνολικά ζευκτά της γέφυρας, το οποίο αντικαταστάθηκε από τα στρατεύματα κατοχής.
Η δεύτερη, συνέβη την 25 Νοεμβρίου του 1942 από Άγγλους σαμποτέρ σε συνεργασία με
αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, όπου και ανατίναξαν δυο ζευκτά της γέφυρας, με αποτέλεσμα
να διακοπεί η σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη για 40 ημέρες περίπου ώσπου οι
δυνάμεις κατοχής να αποκαταστήσουν τις ζημιές. Ακολούθησαν αντίποινα από τους Γερμανούς με
την εκτέλεση στο σημείο της ανατίναξης 7 αμάχων από την Υπάτη Φθιώτιδας.
Η τρίτη ανατίναξη έγινε την 16-17 Οκτωβρίου 1944 κατά την αποχώρηση των κατακτητών,
προάγγελος της απελευθέρωσης που πλησίαζε. Παρά τις διαβεβαιώσεις των Γερμανών περί του
αντιθέτου, η τελευταία στρατιωτική αμαξοστοιχία που αναχώρησε από την Αθήνα σκόρπισε τον
όλεθρο, ανατινάζοντας στο πέρασμα της σχεδόν όλες τις γέφυρες και γαλαρίες της σιδηροδρομικής
γραμμής. Γενικότερα οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους κατέστρεψαν το σύνολο σχεδόν της
υποδομής της Ελλάδας. Την τελική σημερινή της μορφή, η γέφυρα την πήρε τον Αύγουστο του
1968 από μηχανικούς του αμερικανικού στρατού σε συνεργασία με την Υπηρεσία
Αποκαταστάσεως. 18
Μια λιγότερο γνωστή ανατίναξη που συνέβη την περίοδο αυτή είναι της γέφυρας του
Ασωπού την 21 Ιουνίου 1943.19 Πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά από εξαμελή ομάδα συμμάχων
εθελοντών δολιοφθορέων κάτω από τον εντολές του Μάγιερς, ο οποίος στα πλαίσια των
σχεδιαζόμενων θερινών συμμαχικών αποβατικών επιχειρήσεων στη Σικελία, είχε εντολή από το
ΣΣΜΑ να αποτολμήσει παραπλανητικές ενέργειες. Αρχικά είχε ζητήσει τη σύμπραξη του ΕΛΑΣ
κάτω από τον έλεγχο του οποίου βρισκόταν η περιοχή, όμως ο Βελουχιώτης αρνήθηκε, καθώς
αποφάνθηκε ότι το εγχείρημα θα ήταν πολύ υψηλού κινδύνου και χωρίς ελπίδες επιτυχίας. Τελικά η
επιχείρηση πραγματοποιήθηκε με επιτυχία και οι Γερμανοί ανέλαβαν την επείγουσα επισκευή της
γέφυρας του Ασωπού, η οποία διήρκεσε γύρω στις 10 εβδομάδες.20

18
Γ. Χονδρινού, Γοργοπόταμος, η γέφυρα που ένωσε τους Έλληνες, στο Ιστορία του Έθνους, τεύχος 21ο(Αθήνα,
εφημερίδα: Έθνος 2010), σελ 58-59
19
Εικόνα 7
20
http://www.diplomatikoperiskopio.com/index.php?option=com_content&view=article&id=610:2010-08-30-16-53-
47&catid=53:2008-06-14-16-50-37&Itemid=82

17
2.4. H ανατίναξη της γέφυρας.

Η ανατίναξη της γέφυρας στον Γοργοπόταμο το Νοέμβριο του 1942 υπήρξε γεγονός με
πολλαπλή σημασία για την εξέλιξη της Εθνικής Αντίστασης και μαζί με την καταστροφή που
προκάλεσαν οι Νορβηγοί στο εργοστάσιο παραγωγής βαρέος ύδατος -που είναι απαραίτητο
στοιχείο για την κατασκευή ατομικής βόμβας- , αποτελούν τις δυο από τις κορυφαίες πράξεις
σαμποτάζ στην Ευρώπη κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ήταν η πρώτη και μοναδική επιχείρηση που πραγματοποίησαν από κοινού ο ΕΛΑΣ και ο
ΕΔΕΣ. Την ανατίναξη είχε αποφασίσει το βρετανικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής για να
υποβοηθήσει την αντεπίθεση που ετοίμαζε, τότε εναντίον των γερμανο-ιταλικών δυνάμεων, οι
οποίες δρούσαν στη Βόρεια Αφρική υπό τις διαταγές του Στρατάρχη Ρόμελ. Για τον σκοπό αυτό, το
βρετανικό στρατηγείο έστειλε στην Ελλάδα μια ομάδα ειδικευμένων δολιοφθορέων με επικεφαλής
τον αντισυνταγματάρχη Μηχανικού Έντμουντ Μάγιερς, και υποδιοικητή τον έφεδρο ταγματάρχη
Πυροβολικού Κρίστοφερ Γούντχαουζ. Η ομάδα είχε εντολή να συνεργασθεί με τα ελληνικά
αντάρτικα σώματα που θα εξουδετέρωναν τα φυλάκια της γέφυρας και θα κρατούσαν σε απόσταση
τα ιταλικά τμήματα που θα στέλνονταν.21
Ο Μάγερς και η ομάδα του, που στο σύνολο αριθμούσε 12 άτομα (ανάμεσα τους και ένας
Έλληνας ο Θέμης Μαρίνος) έπεσε με αλεξίπτωτα στη Γκιώνα (αποστολή HΑRLΙΝG), 22 περιοχή
που βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Βελουχιώτη. Ο τελευταίος πληροφορήθηκε την άφιξη των
Βρετανών σαμποτέρ αλλά απέφυγε, αρχικά, να έρθει σε επαφή μαζί τους.
Όταν όμως ο Μάγιερς πλησίασε τον Ζέρβα, ο οποίος και δέχθηκε να δώσει τη ζητούμενη
βοήθεια, τότε και ο Βελουχιώτης δήλωσε στους Άγγλους ότι ήταν έτοιμος να συνεργαστεί και να
συμμετάσχει στην επιχείρηση. Με τις διαπραγματεύσεις είχε όμως επέλθει καθυστέρηση στην
εκτέλεση του εγχειρήματος. Έτσι, ενώ η ομάδα των σαμποτέρ είχε φτάσει στην Ελλάδα από την
30η Σεπτεμβρίου, η ανατίναξη της γέφυρας έγινε σχεδόν δυο μήνες αργότερα. Τότε όμως η
ωφέλεια ήταν πολύ μικρή, καθώς είχε ήδη εξαπολυθεί η επίθεση των Βρετανών κατά του Ρόμελ η
οποία και κατέληξε στη νίκη του Ελ Αλαμέιν (23 Οκτωβρίου), αλλά και η αποβίβαση των
συμμάχων στο Αλγέρι η οποία έκρινε αποφασιστικά την έκβαση της μάχης στη Βόρεια Αφρική. 23
Αντίθετα η σημασία της ανατίναξης στον πόλεμο της προπαγάνδας των αντιπάλων αλλά και
στις μετέπειτα εξελίξεις στην Ελλάδα ήταν απείρως πιο σημαντική.
Το διάστημα που ο Myers περίμενε στη σπηλιά, εξέτασε τις τρεις γέφυρες-στόχους και
αποφάσισε να ανατινάξουν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου, 24 εκεί αποφάσισε και το αρχικό σχέδιο
της επιχείρησης. Έτσι την 20 Νοεμβρίου συναντώνται στο Μαυρολιθάρι οι Βελουχιώτης Ζέρβας
21
Χάρτης 2
22
Εικόνα 8
23
Γ. Ρούσσου, Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 7ος (Αθήνα: Ελληνική Μορφωτική Εστία 1975), σελ. 426
24
Εικόνα 9

18
και Γούντχαουζ και ανταλλάσσουν απόψεις για τον σχεδιασμό της επιχείρησης. Η τελική διαταγή
επιχείρησης διατυπώθηκε από τον Βελουχιώτη λίγες ώρες πριν από την επιχείρηση.
Στο νότιο βάθρο της γέφυρας, με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση θα επιχειρήσουν
συνολικά 60 άντρες του ΕΛΑΣ, χωρισμένες σε 4 ομάδες των 15. Οι παραπάνω θα είχαν και
ενίσχυση 9 αντρών του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Μυριδάκη, υπασπιστή του Βελουχιώτη, ενώ στο
βόρειο βάθρο της γέφυρας όπου υπήρχαν 30 Ιταλοί με εγκατεστημένα δυο δίκαννα αντιαεροπορικά,
ικανά να βάλουν κατά επίγειων στόχων αλλά χωρίς συρματοπλέγματα ή άλλη οχύρωση, θα
επιχειρούσαν 20 άντρες του ΕΔΕΣ. Τρεις 15 μελής ομάδες με αρχηγούς τους, θα αναλάβουν να
υπονομεύσουν την σιδηροδρομική γραμμή εκατέρωθεν της γέφυρας και για να κάψουν μια ξύλινη
οδική γέφυρα σε περίπτωση που εμφανιστούν οι ενισχύσεις των Ιταλών. Γενική εφεδρεία στη
διάθεση της Διοίκησης ορίζει 30 άντρες του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Νικηφόρο (Δημήτριο
Δημητρίου). Το έργο της υπονόμευσης και ανατίναξης της γέφυρας ανέλαβαν οι Βρετανοί
σαμποτέρ με τη βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων αντρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. 25
Λίγο πριν την 23.00 ώρα ξεκινούν οι ομάδες για τη γέφυρα, γύρω στις 23.05 αντιβουίζει ο
τόπος από τα πρώτα πυρά των ανταρτών και τα απαντητικά των Ιταλών. Μετά από ένα τέταρτο
περίπου, από το νότιο βάθρο εκτινάσσεται η φωτοβολίδα-σινιάλο που είχε οριστεί για την
κατάληψη του σημείου.
Στο βόρειο άκρο η επιχείρηση αρχίζει δυο-τρία λεπτά αργότερα και έτσι δεν επιτεύχθηκε το
σημαντικό πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Για τριάντα λεπτά περίπου η ανταλλαγή πυρών είναι
συνεχής και, όταν σιγά σιγά αραιώνουν και σταματάνε, καμιά φωτοβολίδα δεν αναγγέλλει την
κατάληψη του φυλακίου. Στο σημείο στέλνεται η ελασίτικη εφεδρεία και δύο εδεσίτες
ανθυπολοχαγοί. Οι ελασίτες που είχαν καταλάβει το νότιο βάθρο έστρεψαν τα πυρά τους στο
βόρειο, το οποίο σε λίγο πέφτει. Στη συνέχεια οι σαμποτέρ με προεξάρχοντα τον Myers αψηφούν
τη μάχη που εξελίσσεται και ξεκινούν να τοποθετούν τους εκρηκτικούς μηχανισμούς στη γέφυρα.
''Δεν περνάει πολύ ώρα, και το τρένο με τις ιταλικές ενισχύσεις από το Λιανοκλάδι ξεπροβάλει
αθόρυβα και σιγαλά μπροστά μας, σαν σκιά. Φτάνει στο δυναμίτη, και να, η έκρηξη το καθηλώνει.
Μερικές σκιές πηδάνε από τα βαγόνια από την κάτω μεριά της γραμμής. Ρίχνω απάνω τους. Ρίχνει
όλη η ομάδα. Χτυπιόμαστε συνέχεια. Ξάφνου μια τεράστια λάμψη φώτισε τα πάντα γύρω και μια
τρομερή βροντή έκανε τον τόπο να τρέμει. Είναι η πρώτη έκρηξη που θα γκρεμίσει τη γέφυρα, λέω
στους αντάρτες. Σε απάντηση εκείνοι πυκνώνουν τις τουφεκιές. Το τρένο τώρα κινείται προς τα πίσω,
μετά προς τα μπρος, ξανά γρηγορότερα πίσω-μπρος, περνάει την κομμένη ράγα και κατευθύνεται
προς τη γέφυρα, αλλά σιγά. Εμείς χτυπιόμαστε με τους Ιταλούς που άφησε εκεί. Από την πλευρά της
γέφυρας τώρα ακούγονται πυκνές τουφεκιές και ριπές. Είναι η εφεδρεία που χτυπάει το τρένο. Σε λίγο
άλλη μια φοβερότερη λάμψη μας στράβωσε και μια βροντή που ταρακούνησε το βουνό σαν από

25
Δ. Χαριτόπουλου, Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων (Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 2003), σελ. 135

19
σεισμό. Η γέφυρα είναι πια παρελθόν.26 Σε λίγο το τρένο γυρίζει σιγά σιγά προς τα πίσω, λες και
σπρώχθηκε από την έκρηξη'' (Σπύρου Μπέκιου Λάμπρος).27
Θύματα για τους αντάρτες δεν υπήρχαν, ενώ οι ιταλικές απώλειες ήταν οκτώ νεκροί και
πέντε βαριά τραυματισμένοι. Την επομένη οι νικητές θα συγκεντρωθούν στο Μαυρολιθάρι για τους
αποχαιρετισμούς. Στο σχολείο του χωριού ο Myers ανακοινώνει στους Ζέρβα, Βελουχιώτη ότι θα
τους προτείνει για παρασημοφόρηση και τους ανταμείβει με λίρες για την προσφορά τους στην
επιχείρηση. Ο Ζέρβας τις δέχεται, ενώ ο Βελουχιώτης ζητά αρβύλες και όπλα για τους άντρες του
αντί για παράσημα, ενώ αποδεχόμενος τις λίρες αφήνει σαφή υπονοούμενα για την πολιτική
ανάμιξη των Βρετανών στην Ελλάδα.
Ως προς την αξιολόγηση των ηγητόρων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, χαρακτηριστική είναι η
μαρτυρία του Γούντχαουζ ότι ''χωρίς τον Ζέρβα δεν θα γινόταν, χωρίς τον Άρη δεν θα πετύχαινε''.28
Δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας οι Ιταλοί, σε αντίποινα, παίρνουν από τις
φυλακές της Λαμίας δεκατέσσερις (14) κρατουμένους από τους οποίους επτά (7) θα τους
εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα. 2930 Τους υπόλοιπους θα τους εκτελέσουν στα
Καστέλλια της Παρνασίδας, μαζί με άλλους 10 κατοίκους της περιοχής.31

2.5. Από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στον εμφύλιο

Η επιχείρηση Harling σηματοδότησε το τέλος ρόλου του SOE στην ελληνική αντίσταση, αν
και η Υπηρεσία αυτή θα συνεχίσει να χειρίζεται ζητήματα επικοινωνιών και επιμελητείας. Σκοπός
των Βρετανών ήταν να μετατρέψουν τις υπάρχουσες αντάρτικες ομάδες σε ενιαίο στρατό με τοπική
συγκεντρωτική ηγεσία που θα ήταν υπόλογη στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. 32 Οι Myers και
Woodhouse πλέον θα αναλάμβαναν ρόλο συνδέσμου της ηγεσία των ελληνικών δυνάμεων με τις
πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του Καΐρου.
Οποιαδήποτε κι αν ήταν ενδεχομένως η στρατιωτική αξία ενός τέτοιου αντάρτικου στρατού,
η απόφαση για δημιουργία του ήταν εντελώς ανεφάρμοστη και φανερά επηρεασμένη από τις
πολιτικές στοχεύσεις. Στα παραπάνω σχέδια οι Ζέρβας και Ψαρρός ήταν σύμφωνοι, όμως ο
Woodhouse δεν κατάφερε να πείσει τους πολιτικούς αρχηγούς του ΕΛΑΣ να αποδεχτούν το
προτεινόμενο σχέδιο.
Μετά την απήχηση του ΕΛΑΣ στα βουνά, η ηγεσία του ΚΚΕ δεν ήθελε απλά να συμμετέχει
στο αντάρτικο, αλλά έδειξε πως την απασχολούσε περισσότερο η συμμετοχή της στην εξουσία, έτσι
26
Εικόνες 11,12
27
Δ. Χαριτόπουλου, Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων (Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 2003), 137-138
28
Οπ.π., σελ.140
29
Εικόνα 13
30
Χάρτης 3
31
http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=2063730&publDate=23/11/2003
32
Χάρτης 1

20
τον Αύγουστο του 1943 έστειλε αντιπροσωπεία στο Κάιρο για συνομιλίες απευθείας με την
εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού και τους Βρετανούς αξιωματούχους.
Εκεί απαίτησαν τη ρητή συμφωνία το μέλλον της μοναρχίας να καθοριστεί με
δημοψήφισμα και κάποια υπουργεία-κλειδιά σε μια κυβέρνηση ευρύτερου συνασπισμού. Ο
Τσουδερός εμφανίστηκε αμφίθυμος, ενώ ο Βρετανός πρεσβευτής Leeper απέρριψε κάθε τέτοιο
ενδεχόμενο, αφού στόχος των Βρετανών ήταν η διατήρηση της βασιλείας στην Ελλάδα και του
Γεωργίου στο θρόνο. Με την επιστροφή των αντιπροσώπων του στα βουνά, ο ΕΑΜ εξαπέλυσε
δριμύα επίθεση κατά των άλλων αντιστασιακών ομάδων. Η σύγκρουση για την πολιτειακή και
πολιτική εξουσία κατέληξε σε ανοικτές εχθροπραξίες.33
Όταν οι δυο πλευρές συναντήθηκαν ξανά, τον Μάιο του 1944, στον Λίβανο, η Αριστερά
βρισκόταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου, αφού οι κομμουνιστές και οι σύμμαχοι του
θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τη δολοφονία του Ψαρρού και δεκάδων άλλων αντρών και
κατηγορήθηκαν ότι χρησιμοποίησαν τον ΕΛΑΣ για την επιβολή τρομοκρατίας στην ύπαιθρο, με
σκοπό να αποκτήσουν τον έλεγχο της χώρας.
Με τις ευλογίες και τη στήριξη της βρετανικής κυβέρνησης ο Γ. Παπανδρέου επιτυγχάνει με
έναν πρόσκαιρο διακανονισμό να σχηματίσει ''κυβέρνηση εθνικής ενότητας'' ενώ με τη διάσκεψη
της Καζέρτας (26-09-1944) ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ τίθενται κάτω από βρετανική διοίκηση, με τον
ΕΛΑΣ να διατάσσεται να παραμείνει εκτός Αθηνών για να αποφευχθεί κάθε ενδεχόμενο
πραξικοπήματος.34
Η χαρά της απελευθέρωσης με την οποία χαιρετίστηκε η άφιξη της κυβέρνησης στην Αθήνα
στα μέσα Οκτωβρίου 1944 εξανεμίστηκε γρήγορα στις αρχές του Δεκέμβρη όταν οι κομμουνιστές
παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση, αρνήθηκαν την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και κινητοποίησαν
τους οπαδούς τους σε μια προσπάθεια να ρίξουν την υποστηριζόμενη από τους Βρετανούς
κυβέρνηση Παπανδρέου. Οι σκληρές μάχες που ακολούθησαν μέσα και γύρω από την πρωτεύουσα
κατεστάλησαν γρήγορα από βρετανικά στρατεύματα που μεταφέρθηκαν από το ιταλικό μέτωπο.
Η συμφωνία της Βάρκιζας στις 12-02-1945,35 με την οποία έληξε εκείνη η κρίση,
αποτελούσε ένα πλαίσιο που υποσχόταν δυνατότητα ειρηνικής επίλυσης των εκκρεμών εθνικών
ζητημάτων και σηματοδότησε τυπικά το τέλος του αντιστασιακού κινήματος της περιόδου του
πολέμου. Μεταξύ άλλων προέβλεπε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για τη μοναρχία πριν από τις
εκλογές, τον αφοπλισμό όλων των οργανώσεων και την εκκαθάριση του δημοσίου και των
σωμάτων ασφαλείας. Όμως το πλαίσιο της Βάρκιζας αποδείχτηκε εξαιρετικά εύθραυστο και οι
δυνάμεις που υπονόμευαν το αντιστασιακό κίνημα θα έσπρωχναν το έθνος στον εμφύλιο πόλεμο. 36

33
Σ.Ν. Καλύβα, Ανορθόδοξοι Πόλεμοι (Αθήνα: Πατάκη 2010), σελ. 272-275
34
Εικόνα 14
35
Εικόνα 15
36
Σ.Ν. Καλύβα, Ανορθόδοξοι Πόλεμοι (Αθήνα: Πατάκη 2010), σελ. 276

21
 Ο Εμφύλιος του 1946-1949 είχε ολοκληρωτικό χαρακτήρα, δηλαδή δεν αφορούσε μόνο
τους στρατούς και τους ενόπλους, αλλά την κοινωνία ολόκληρη. Περισσότερα από ένα
εκατομμύρια άτομα, άμαχοι, εκτοπίστηκαν και προσφυγοποιήθηκαν στη διάρκεια του πολέμου
αυτού, οι 700.000 σωρεύθηκαν ως ''ανταρτόπληκτοι'' στις παρυφές των πόλεων. Επιπλέον, η όποια
υποδομή βρισκόταν στις Εαμοκρατούμενες περιοχές και είχε παραμείνει όρθια από την αποχώρηση
των Γερμανών, καταστρεφόταν ολοκληρωτικά από τον κυβερνητικό στρατό, ώστε να
δημιουργηθούν ''νεκρές ζώνες'' και οι αντάρτες του ΔΣΕ να απομονωθούν εντελώς. 37
Η περίοδος του εμφυλίου πρόσθεσε μια εντελώς νέα διάσταση στην ελληνική τραγωδία.
Περίπου 80.000 Έλληνες σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, 20.000 καταδικάστηκαν για
αδικήματα εναντίον του κράτους, πάνω από 5.000 σε θανατική ποινή ή ισόβια και περίπου το 10%
του πληθυσμού αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Αν η Ελλάδα βγήκε από τον Α'
Παγκόσμιο Πόλεμο ένα διχασμένο έθνος, με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο διχάστηκε
ακόμα περισσότερο. Ο τελευταίος αυτός διχασμός δεν ήταν δυνατό παρά να αφήσει μια
κληρονομιά πικρίας, που θα σκιάσει βαριά την μεταπολεμική πολιτική ανάπτυξη του τόπου. 38

2.6. Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο

Στην μετεμφυλιακή Ελλάδα η αγροτική παραγωγή είχε πέσει στο 30% της προπολεμικής
και μόνο το 1950 φτάνει εκείνη του 1939, οι συγκοινωνίες και οι επικοινωνίες είναι εξαρθρωμένες,
οι εξαγωγές που προπολεμικά κάλυπταν το 60% των εξωτερικών πληρωμών στις αρχές του 1950
φτάνουν το 28%, και το εθνικό κατά κεφαλή εισόδημα φτάνει τα 100 δολάρια. Ο πληθωρισμός που
δημιουργείται από την ανεπάρκεια της παραγωγής και τις υπέρογκες κρατικές δαπάνες (κυρίως
στρατιωτικές) παίρνει κατοχικές διαστάσεις.
Η ξένη βοήθεια χρησιμοποιείται για την κάλυψη ελλειμμάτων του προϋπολογισμού.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στον προϋπολογισμό του 1949-1950 οι στρατιωτικές δαπάνες και οι
δαπάνες για τους πρόσφυγες φτάνουν το 45% του.39
Η περίοδος που θα ακολουθήσει, χαρακτηρίζεται από τις διεθνείς συγκυρίες λόγω του
Ψυχρού Πολέμου, την ένταξη στο ΝΑΤΟ, των γεγονότων του 1955 σε βάρος της ελληνικής
μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη και της όξυνσης του Κυπριακού προβλήματος.
Ιστορικά, η Ελλάδα είναι η χώρα στην οποία κηρύχτηκε επίσημα δια του «Δόγματος
Τρούμαν» η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ ζήτησε από το Κογκρέσο
την έγκριση κονδυλίου 400 εκατομμυρίων δολαρίων, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι
«ένοπλες μειονότητες» (κομμουνιστές) που απειλούσαν να αρπάξουν την εξουσία από ελεύθερους

37
Γ. Μαργαρίτη, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, Τόμος 2,(Αθήνα:Βιβλιόραμα 2001),σελ. 50
38
R. Clogg, Σύντομη ιστορία της Ελλάδος, [μτφρ. Χάρης Φουντέας], (Αθήνα: Καρδαμίτσα 1984), σελ. 241
39
Σ. Ν. Γρηγοριάδη, Μετά τον Εμφύλιο, Τόμος Ε', (Αθήνα: Φυτράκη 2010), σελ. 108-109

22
και δημοκρατικούς λαούς (Τουρκία και Ελλάδα). Ουσιαστικά επρόκειτο για πρακτική εφαρμογή
-ύστερα από παρερμηνεία τους- των ιδεών του George Kennan («long telegram») για εφαρμογή της
πολιτικής της «ανάσχεσης», αλλά και μια αυτοαναγόρευση των ΗΠΑ σε υπερδύναμη-παγκόσμιο
χωροφύλακα.40
Στο εσωτερικό της χώρας επικρατεί πολιτική αβεβαιότητα με διαδοχικές εκλογικές
αναμετρήσεις και την εμφάνιση στο προσκήνιο προσωπικοτήτων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο
στην πορεία της χώρας όπως οι Κων/νος Καραμανλής και Ανδρέας Παπανδρέου.
Το 1952, και μετά από διαδοχικές εκλογικές διαδικασίες και σχηματισμό ασταθών
συνασπισμών υπό των Ν. Πλαστήρα, διεξάγονται νέες εκλογές με τον '''Ελληνικό Συναγερμό'' υπό
τον Παπάγο να ανακηρύσσεται νικήτρια δύναμη. Η χώρα εισέρχεται πλέον σε μια περίοδο
πολιτικής σταθερότητας έντεκα ετών, σημειώνεται πρόοδος στις σχέσεις με Αλβανία,
Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία και υπογράφεται η προσχώρηση της χώρας στο ΝΑΤΟ. Στο οικονομικό
σκέλος έχουμε την υποτίμηση της δραχμής έναντι του δολαρίου κατά 50%, έμπνευση το τότε
Υπουργού Συντονισμού Σπ. Μαρκεζίνη, ώστε να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό και να
προσελκύσει ξένα κεφάλαια.41
Το ίδιο όμως χρονικό διάστημα, οι πολιτικές διώξεις συνεχίζονται και από ''στρατόπεδα
αναμόρφωσης'' της Μακρονήσου της Γυάρου και διάφορων φυλακών πέρασαν περί τις 50.000
άτομα, 60.000 είναι οι αντάρτες του ΔΣΕ που κατέφυγαν μετά την ήττα τους στις χώρες της
Ανατολικής Ευρώπης και 28.000 τα παιδιά που μεταφέρθηκαν εκεί. Επίσης αρχίζουν τα πρώτα
μεγάλα κύματα μετανάστευσης προς το εξωτερικό των παραγωγικών ηλικιών της χώρας που
αποτέλεσε δημογραφικό πλήγμα και χαριστική βολή πλέον για την ύπαιθρο. 42
Μέχρι το τέλος της δεκαετίας ακολουθούν νέες εκλογές με κύριο χαρακτηριστικό, την
αύξηση των ποσοστών της ΕΔΑ (προκάλυμμα του τότε παράνομου ΚΚΕ), τα οποία προέκυψαν από
την απογοήτευση των ψηφοφόρων στην εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος. Σε όλο αυτό το
διάστημα η επέμβαση του παλατιού στην πολιτική ζωή ήταν καταφανής, με τις ένοπλες δυνάμεις να
μετατραπεί σε φέουδο της βασιλείας και τις δεξιές παρακρατικές ομάδες να δρουν απροκάλυπτα με
σκοπό τη συγκράτηση της αριστεράς.43
Η ορθόδοξη οικονομική πολιτική που ακολουθείται έχει αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση της
οικονομίας, ενώ ο τουρισμός και τα εμβάσματα των μεταναστών από τις χώρες της δυτικής
Ευρώπης βοηθούν στην οικονομική ανάκαμψη και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Αποτέλεσμα
της έξαρσης της αστυφιλίας των προηγούμενων ετών ήταν το 1961 ο αστικός πληθυσμός να γίνει
ισάριθμος του αγροτικού, με δυο εκατομμύρια από τα συνολικά οχτώ-μισή του πληθυσμού της

40
http://archive.enet.gr/online/online_obj?pid=138&tp=T&id=50057108
41
R. Clogg, Σύντομη ιστορία της Ελλάδος, [μτφρ. Χάρης Φουντέας],(Αθήνα: Καρδαμίτσα 1984),σελ. 242-248
42
Σ. Ν. Γρηγοριάδη, Μετά τον Εμφύλιο, Τόμος Ε', (Αθήνα: Φυτράκη 2010), σελ. 107
43
R. Clogg, Σύντομη ιστορία της Ελλάδος, [μτφρ. Χάρης Φουντέας], (Αθήνα: Καρδαμίτσα 1984), σελ. 261

23
χώρας να διαμένουν στην Αθήνα, μια ανθυγιεινή εξέλιξη που διαμόρφωσε το κράτος
υδροκεφαλισμού που γνωρίζουμε σήμερα.44
Η σύγκρουση του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή με το παλάτι οδήγησαν στις εκλογές του
1961, κατά τις οποίες το δεξιό παρακράτος, υπό τον φόβο της αριστεράς, αλλά κυρίως με σκοπό να
προασπίσει τα συμφέροντα του παλατιού και μιας μερίδας αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων,
παρεμβαίνει στην εκλογική διαδικασία με αποτέλεσμα τη νίκη του Καραμανλή και της ΕΡΕ, με τον
ηττημένο Γ. Παπανδρέου να καταγγέλλει εκλογές '' βίας και νοθείας'' και στη συνέχεια να κηρύσσει
τον ''ανένδοτο αγώνα''.45
Ακολουθεί μια περίοδος περαιτέρω πολιτικής αναταραχής που κορυφώνεται τον Μάιο του
1963 στη Θεσσαλονίκη με τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκη από
παρακρατικούς. Η κρίση μεταξύ του Καραμανλή και του παλατιού γίνεται βαθύτερη και οδηγεί
στην παραίτηση του πρώτου και νέες εκλογές, στις οποίες νικήτρια ήταν η παράταξη της Ένωσης
Κέντρου με αρχηγό τον Γ. Παπανδρέου.

2.7. Ο αιματηρός εορτασμός του 1964

Το 1962 έγινε η πρώτη απόπειρα να γιορταστεί η επέτειος του Γοργοπόταμου στην

ιστορική τοποθεσία, την πρωτοβουλία την πήραν διάφορα σωματεία, που είχαν στο μεταξύ
οργανώσει κατά βάση παλαιοί αγωνιστές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και συγγενείς των θυμάτων της
γερμανο-ιταλικής κατοχής θηριωδίας κατά την Κατοχή. Είχε γίνει βέβαια προσπάθεια, στα
σωματεία αυτά να πάρουν μέρος και παλαιοί αγωνιστές του ΕΔΕΣ και άλλων αντιστασιακών
οργανώσεων, αυτό όμως είχε κατορθωθεί σε περιορισμένη κλίμακα. Στην εκδήλωση πήραν μέρος
περίπου πεντακόσιοι εκδρομείς.
Ο εορτασμός του 1963 δεν είχε κι αυτός τίποτα το ξεχωριστό, από όσα χαρακτήρισαν τον
εορτασμό του 1962. Εξελίχθηκε χωρίς ενοχλητικά απροσδόκητα. Ωστόσο από δύο βαθύτατα
ουσιαστικές απόψεις, παρουσιάστηκε διαφορετικός από τον εορτασμό του 1962. Και από την
άποψη του αριθμού των προσκυνητών που πήραν μέρος και από την άποψη του πολιτικού κλίματος
μέσα στο οποίο εξελίχτηκε. Από την πρώτη άποψη-στη θέση των 500 περίπου προσκυνητών του
προηγούμενου εορτασμού, στον τωρινό πήραν μέρος τώρα πάνω από 5.000 άτομα, μέσα σε μιαν
ατμόσφαιρα με απείρως μεγαλύτερο ενθουσιασμό απ' ότι στη προηγούμενη χρονιά.
Το πολιτικό όμως κλίμα, μέσα στο οποίο έλαβε χώρα ο νέος εορτασμός, χαρακτηριζόταν από μια
διαταραχή σε βάρος του δημόσιου βίου της χώρας. Οι εκλογές της 3ης Νοεμβρίου του 1963 μόλις
είχαν πραγματοποιηθεί.

44
Οπ.π., σελ.256-257
45
Γ. Ρούσσου, Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ,τόμος 7ος, (Αθήνα: Ελληνική Μορφωτική Εστία 1975), σελ. 556

24
Οι εκλογές εκείνες είχαν δώσει τη νίκη στις δυνάμεις του Κέντρου, για πρώτη φορά από το 1952.
Δεν χρειαζόταν πολύς κόπος για να διαπιστώσει κανείς ότι η μεταπολίτευση αυτή θα αποτελούσε
αφετηρία για εσωτερική πολιτική οξύτητα46
Τώρα η κυβέρνηση δίνει μεγαλύτερη επισημότητα στον εορτασμό της επετείου που ορίζεται
για τις 29 Νοεμβρίου 1964. Την κυβέρνηση θα εκπροσωπήσει ο υφυπουργός Άμυνας Μιχ.
Παπακωνσταντίνου. Η αριστερά από την πλευρά της, στην προσπάθεια της να αναγνωριστεί και να
τιμηθεί η ΕΑΜική αντίσταση, οργανώνει μεγάλη κινητοποίηση για συμμετοχή στην τελετή. Με
κάθε διαθέσιμο μέσο, επισκέπτες ξεκινούν από την Αθήνα και άλλες πόλεις για να πάρουν μέρος
στη γιορτή μιας επετείου που τιμά την καθολική αντίσταση του έθνους στους ξένους κατακτητές.
Οι τοπικές αρχές της Φθιώτιδας δεν είχαν προβλέψει την μεγάλη προσέλευση στην τελετή
και δεν πήραν τα κατάλληλα μέτρα. Έτσι δημιουργείται στο δρόμο προς την γέφυρα συμφόρηση.
Τα πλήθη που υπολογίζονται σε είκοσι χιλιάδες (20.000) άτομα κατακλύζουν τον χώρο κάτω από τη
γέφυρα και τις γύρω πλαγιές. Με δυσκολία οι επίσημοι κατορθώνουν να φτάσουν στο χώρο της
τελετής, που, με την επιβλητική παρουσία των οργανωμένων μελών της ΕΔΑ και της νεολαίας
Λαμπράκη παίρνει τον χαρακτήρα διαδήλωσης για την αναγνώριση της ΕΑΜικής αντίστασης.
Η τελετή ξεκινάει αρχίζει με καθυστέρηση περίπου μιάμιση ώρας μέσα σε έντονο κλίμα
φόρτισης, με τα συνθήματα των παρευρισκομένων να δονούν την ατμόσφαιρα. Έπειτα, γίνεται
κατάθεση στεφάνων από τους επισήμους κάτω από έντονες αποδοκιμασίες. Η απαγόρευση στους
εκπροσώπους του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ να καταθέσουν στεφάνια δημιουργεί εκρηκτική
ατμόσφαιρα και σημειώνονται διαπληκτισμοί. Ο υφυπουργός Μ. Παπακωνσταντίνου ζητά να
σταματήσει η κατάθεση στεφάνων και να λήξει η τελετή. Ο ίδιος αποχωρεί και ακολουθείται από
άλλους επίσημους. Το πλήθος αναταράσσεται και κινείται στην ίδια κατεύθυνση. Ακούγονται
διαμαρτυρίες. «Να καταθέσουμε κι εμείς», «Και ο ΕΛΑΣ», «Και ο ΕΔΕΣ», «Και τα θύματα της
Κατοχής». Γίνεται αληθινό πανδαιμόνιο. Ξαφνικά ένας εκκωφαντικός κρότος σαν από έκρηξη και
ένας γκρίζος καπνός που υψώνεται καλύπτουν τα πάντα. Μερικοί νομίζουν πως πρόκειται για
συμβολισμό για την επέτειο. Άλλοι όμως βλέπουν πλάι τους να σωριάζονται καταματωμένα
πτώματα φίλων και συνεορταστών τους. Ορισμένοι πιστεύουν πως η Χωροφυλακή ή ο Στρατός
χτύπησε τους εορταστές. Και μέσα στη σύγχυση ορμούν εναντίον Αξιωματικών της Χωροφυλακής,
τους τραβούν τις επωμίδες, τους κλοτσούν, τραυματίζουν χωροφύλακες. Η εκδοχή πως έσκασε
νάρκη μεγαλώνει την σύγχυση, γιατί αρκετοί πιστεύουν πως υπάρχει οργανωμένο ναρκοπέδιο.
Δεκατρείς νεκροί και σαράντα πέντε τραυματίες είναι ο θλιβερός απολογισμός της γιορτής
που μετατράπηκε σε σφαγείο.47 Η κυβέρνηση διατάσσει να βγει γρήγορα το πόρισμα για αίτια της
τραγωδίας, να γίνουν ανακρίσεις για τους υπεύθυνους της αναταραχής, θέτει σε επιφυλακή την

46
Π. Πετρίδη, Οι δίκες του Γοργοπόταμου (1964-1966) (Αθήνα: Προσκήνιο 1998), σελ.17-19
47
Εικόνα 16

25
Αστυνομία στην Αθήνα και απαγορεύει τις συγκεντρώσεις σε ανοικτό χώρο. 48
Διατάσσεται έρευνα, και το βράδυ της Δευτέρας οι πραγματογνώμονες έχουν συντάξει το
πόρισμα τους και βεβαιώνουν ότι η πολύνεκρη τραγωδία οφείλεται σε έκρηξη παλιάς νάρκης
αμερικάνικης που έχει τοποθετηθεί στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου. Όμως από το υπουργείο
Εθνικής Άμυνας βεβαιώνεται, ότι, τρεις φορές, το 1951, 1955 και 1957, έγινε εκκαθάριση του
ναρκοπεδίου στην περιοχή.
Αργότερα, θα δημοσιευτεί έγγραφο προερχόμενο από αμερικάνικες μυστικές υπηρεσίες που
θα αναφέρει, ότι την αιματοχυσία την οργάνωσαν πράκτορες της CΙΑ που ήλθαν για το σκοπό αυτό
από τη Δ. Γερμανία. Το έγγραφο θα διαψευστεί επίσημα.49
Και αργότερα όμως θα γίνουν και από αμερικάνικες και άλλες πηγές παρόμοιες καταγγελίες. Όσα
θα ακολουθήσουν από τότε ως τον Απρίλιο του 1967, η σειρά των σκηνοθεσιών, βομβιστικών
επιθέσεων και «σαμποτάζ» που οργάνωσε η χούντα του Παπαδόπουλου, θα κάνουν πιστευτή την
εκδοχή της«προβοκάτσιας» στον Γοργοπόταμο.
Μετά τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1964, αποτελούσε λογική συνέχεια η έρευνα για την
ανακάλυψη αυτών που τοποθέτησαν την νάρκη, και η ζήτηση ευθυνών από όσους εξέθεσαν τόσους
ανθρώπους στον κίνδυνο που πραγματοποιήθηκε. Αντ’ αυτού, όμως, διώχθηκαν μόνον όσοι έλαβαν
μέρος στην εκδήλωση για την απρεπή συμπεριφορά τους πριν από την έκρηξη.50
Ο Γ. Παπανδρέου -στη συνεδρίαση της Βουλής που θα γίνει την 1η Δεκεμβρίου 1964 ειδικά
για τα γεγονότα του Γοργοποτάμου- θα στηρίξει την αγόρευση του στα πορίσματα των
ιατροδικαστών και των εμπειρογνωμόνων, ότι ήταν ατύχημα, δηλαδή έκρηξη παλιάς νάρκης, και
όχι εγκληματική ενέργεια51 και θα καταλήξει με τη δήλωση ότι αφού διαπιστώθηκε κίνδυνος
«διαταράξεως της δημόσιας τάξεως» δεν θα επιτραπούν στο μέλλον τέτοιοι εορτασμοί. Αυτός ίσως
και να ήταν και ένας από τους στόχους των «προβοκατόρων», αν έδρασαν τέτοιοι, πριν και μετά
την έκρηξη, στο Γοργοπόταμο.52

48
Σπ. Λιναρδάτου, Από τον Εμφύλιο ως τη Χούντα, τόμος Ε' (1964-1969), (Αθήνα:. Παπαζήσης) σελ. 112-114
49
Εικόνα 18
50
Σπ. Λιναρδάτου, Από τον Εμφύλιο ως τη Χούντα, τόμος Ε' (1964-1969), (Αθήνα:. Παπαζήσης), σελ. 114-116
51
Εικόνα 17
52
Σπ. Λιναρδάτου, Από τον Εμφύλιο ως τη Χούντα, τόμος Ε' (1964-1969), (Αθήνα:. Παπαζήσης), σελ. 116-117

26
3. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΠΙΟ, ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ
ΓΕΦΥΡΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

3.1. Η Δημοτική Ενότητα Γοργοποτάμου.

Η Δ.Ε. Γοργοποτάμου συγκροτήθηκε και λειτουργεί από το 1999 με βάση το Νόμο 2539/97
(Νόμος Καποδίστρια). Η έκταση της Δ.Ε. φτάνει τα 157.330 στρέμματα ενώ ο πληθυσμός του τις
4.638 (2.482 άνδρες, 2.156 γυναίκες). Αποτελείτo από έντεκα Δημοτικά Διαμερίσματα (Βαρδάτες,
Γοργοπόταμος. Δαμάστα, Δέλφινο, Δυο Βουνά, Ελευθεροχώρι, Ηράκλεια, Κουμαρίτσι,
Μοσχοχώρι, Νέο Κρικέλο & Οίτη στο οποίο ανήκει και το χωριό του Σκαμνού) με έδρα της Δ.Ε. το
μεγαλύτερο, το Δ.Δ Μοσχοχωρίου. Το Δημοτικό Διαμέρισμα Γοργοποτάμου, ένα από τα χωριά του
ευρύτερου Δήμου Γοργοποτάμου, είναι χτισμένο στους πρόποδες της Οίτης σε ύψος 35 μ , απέχει 8
χιλιόμετρα από την Λαμία και έχει 472 κατοίκους. Η ονομασία «Γοργοπόταμος» οφείλεται στον
ομώνυμο ποταμό που κυλάει δίπλα στο χωριό και καταλήγει στον Σπερχειό ποταμό. 53 54
Από την 1η Ιανουαρίου 2011 και την εφαρμογή του Σχεδίου Καλλικράτης (Ν. 3852/2010) ο
Γοργοπόταμος υπάγεται στον Δήμο Λαμιέων που προέκυψε από την συνένωση των προϋπαρχόντων
δήμων Γοργοποτάμου (4.510), Λαμιέων (58.601), Λειανοκλαδίου (3.034), Υπάτης(6.855) και την
Κοινότητα Παύλιανης (574) . Η έκταση του νέου Δήμου είναι 947 τ.χλμ και ο πληθυσμός του
73.574 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Έδρα του Δήμου ορίστηκε η Λαμία.55
Η περιοχή του Δήμου Λαμιέων μπορεί να θεωρηθεί ως κόμβος της Κεντρικής Ελλάδος,
αφού εκεί συγκεντρώνονται, μεταποιούνται και διακινούνται τα αγροτικά προϊόντα της ευρύτερης
περιοχής. Ο ρόλος ευνοείται από τη διέλευση της σιδηροδρομικής γραμμής και του
αυτοκινητοδρόμου Αθήνας-Θεσσαλονίκης, και του υπό κατασκευή αυτοκινητοδρόμου Ε-75, όπου
θα ενώνει την Κεντρική Ελλάδα με την Εγνατία Οδό μέσω Θεσσαλίας. Επίσης υπάρχει πρόσβαση
στη θάλασσα μέσω του εμπορικού λιμανιού της Στυλίδας που βρίσκεται σε πολύ κοντινή
απόσταση.56
Η παραπάνω δυναμική ενισχύεται ακόμη περισσότερο από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα
που έχει στον τομέα του τουρισμού και πιο συγκεκριμένα στον εναλλακτικό. Το γεγονός ότι η
περιοχή ακόμη στερείται των υποδομών μπορεί να θεωρηθεί και ως πλεονέκτημα αφού αφήνει
ελεύθερο πεδίο στην εισροή κεφαλαίων προς επένδυση.

53
http://www.dgorgopotamou.gr/
54
Εικόνα 21
55
http://kallikratis.ypes.gr/default.aspx?lang=gr
56
Β. Δουβίτσα, Ελλάδα, Τόμος 14, Ν. Φθιώτιδας εκδ. Δομή,(Αθήνα: 2006), σελ. 88-89

27
 Περιμετρικά του Γοργοπόταμου βρίσκεται ο Εθνικός Δρυμός Οίτης, στον οποίο τα
τελευταία χρόνια γνωρίζουν ανάπτυξη διάφορες μορφές οικοτουρισμού (περιπατητικός,
φυσιολατρικός, αγροτουρισμός), το Δέλτα του ποταμού Σπερχειού, η Υπάτη και τα Καμένα Βούρλα
που είναι από τις πιο γνωστές λουτροπόλεις της χώρας και διαθέτουν και άρτια οργανωμένες
εγκαταστάσεις για την παροχή υπηρεσιών ιαματικού τουρισμού, καθώς και πλήθος αρχαιολογικών
(Θερμοπύλες) και θρησκευτικών μνημείων (Ι.Μ. Αγάθωνα, Ι.Μ. Παναγίας Δαμάστας), ικανά για να
προσελκύσουν τουρισμό κάθε είδους.
Οι κάτοικοι του Γοργοπόταμου επί το πλείστον ασχολούνται με την γεωργία και την
κτηνοτροφία, αλλά και σε εργοστάσια του δευτερογενούς τομέα παραγωγής που βρίσκονται στη
Βιομηχανική Περιοχή Λαμίας, ακολουθεί ο τουρισμός και η παρασκευή παραδοσιακών προϊόντων.
Ο Συνοικισμός του Γοργοποτάμου, βρίσκεται στην παραποτάμια περιοχή του ομώνυμου
ποταμού κάτω απ' την Ιστορική Γέφυρα, είναι μεταγενέστερος και δημιουργήθηκε στην
γεωγραφική περιοχή των Αλεπόσπιτων από κατοίκους κυρίως των γύρω ορεινών χωριών.
Οι πρώτοι κάτοικοι του Γοργοποτάμου ήταν οι εργαζόμενοι του Εργοστασίου Ασετιλίνης
που εκμεταλλευόμενο την υδροδυναμική ενέργεια του ποταμού παρήγαγε μεγάλες ποσότητες
ασετιλίνης που μέσω του Σιδηροδρομικού Σταθμού που είχε δημιουργηθεί στο σημείο γι' αυτό τον
σκοπό, μεταφέρονταν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η ασετιλίνη και το καθαρό πετρέλαιο ήταν
εκείνη την εποχή τα κύρια φωτιστικά μέσα ιδίως στα χωριά, αφού μόνο σε μερικές πόλεις υπήρχε ο
ηλεκτρισμός. Το εργοστάσιο λειτούργησε από το 1907 έως το 1946 με την επωνυμία ''Εργοστάσιο
Ανθρακασβεστίου «Gorgo» Α.Ε''. Ιδιοκτήτες φαίνεται ότι ήταν οι Κωνσταντινίδης (κατά κύριο
λόγο) και Σαίπης. Τα τελευταία χρόνια στην διοίκηση της εταιρείας είχε αναλάβει αποκλειστικά ο
Γιαννόπουλος (γαμπρός του Κωνσταντινίδη), ο οποίος πούλησε και τα τελευταία περιουσιακά
στοιχεία του εργοστασίου μετά το τέλος της λειτουργίας του.57
Ακολούθησαν και άλλες οικογένειες από τα Αλεπόσπιτα καθώς και από την γύρω περιοχή
και έτσι σιγά σιγά δημιουργείται ο Συνοικισμός του Γοργοποτάμου.
Ιστορικά η πρώτη αναφορά στον συνοικισμό γίνεται το 1911 όταν δημιουργείται ο Δήμος
Αλεπόσπιτων. Η πρώτη επίσημη απογραφή που δείχνει ότι τα σπίτια γύρω από το ποτάμι
αποτελούν πλέον οικισμό, είναι η απογραφή του 1928, στην οποία φαίνεται ότι ο οικισμός είχε 53
κατοίκους. Με το Π.Δ 379/28-6-1985 η κοινότητα Αλεπόσπιτων μετονομάζεται σε κοινότητα
Γοργοποτάμου και η έδρα παραμένει στα Αλεπόσπιτα.
Από το 1999 βάση του Ν. 2539/97 η Κοινότητα Γοργοποτάμου αποτελεί Δημοτικό
Διαμέρισμα του ομώνυμου Δήμου. Ο Δήμος Γοργοποτάμου αποτελείται από έντεκα Δημοτικά
Διαμερίσματα και έχει έδρα το μεγαλύτερο, το Δ.Δ Μοσχοχωρίου.58

57
Εικόνα 20
58
http://www.gorgopotamosvillage.gr/

28
 Από τα νερά του ποταμού υδρεύεται η πόλη της Λαμίας. Οι πηγές του είναι ένας
υδροβιότοπος ανεκτίμητης αξίας, ενώ η ευρύτερη περιοχή είναι χαρακτηρισμένης ως σημαντικού
κάλους με τις πηγές και τις λίμνες, τους καταρράκτες, την χλωρίδα και την πανίδα. Οι πηγές του
Γοργοπόταμου εντάσσονται στο πρόγραμμα Natura 2000 όπως και όλη η κοιλάδα του Σπερχειού,
στην οποία διαβιεί ο ελληνοπυγόστεος (Hellenicus Pungitius), ένα είδος ψαριού που ανήκει στην
οικογένεια Gasterosteidae. Είναι ενδημικός στην Ελλάδα και απαντάται μόνο στην κοιλάδα του
Σπερχειού στην ευρύτερη περιοχή του Γοργοπόταμου, τα τελευταία χρόνια μάλιστα απειλείται με
εξαφάνιση εξαιτίας της ραγδαίας καταστροφής των βιότοπων και περιλαμβάνεται στο διεθνή
κόκκινο κατάλογο του IUCN, Συνθήκη της Βέρνης.59

3.2. Η Γέφυρα του Γοργοπόταμου· η θέση της στο χώρο και οι συμβολισμοί στον ιστορικό
χωροχρόνο.

Η στρατηγική σημασία της γέφυρας, αντικατοπτρίζεται από το γεγονός ότι σε μια περίοδο
μόλις τεσσάρων ετών ανατινάχθηκε τρεις φορές. Κάθε μια από αυτές προσδίδει και έναν
διαφορετικό συμβολισμό, σε συνάρτηση με τη χρονική συγκυρία που έλαβε χώρα, με αποτέλεσμα
σήμερα η Γέφυρα αποτελεί σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή και να διαμορφώνει ένα
τρίγωνο μείζονος ιστορικής αξίας, αφού μέσα σε ένα μικρό κομμάτι του χάρτη εκπροσωπούνται
τρία από τα σημαντικότερα γεγονότα της ελληνικής ιστορίας, Θερμοπύλες-Αλαμάνα-
Γοργοπόταμος. Το τρίγωνο αυτό συμβάλλει στην ιστορική συνέχεια μεταξύ των προγόνων και των
σύγχρονων κατοίκων της περιοχής, διασφαλίζοντας την ιστορική μνήμη και την παρουσία του
έθνους στο συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο από την αρχαία Ελλάδα και την επανάσταση του '21
έως και σήμερα. Ενδεικτικά θα παρέπεμπε κανείς σε λαϊκά τραγούδια – όπως το « πυρ στην
Αλαμάνα και φωτιά στον Γοργοπόταμο » για να αναδείξει την συγκεκριμένη πτυχή της ιστορικής
συνέχειας που εκπροσωπεί η γέφυρα σε διαφορετικά στάδια ανακατασκευής του ιστορικού χρόνου.
Για να φτάσει η Γέφυρα να εκπέμπει τα νοήματα και τα συναισθήματα, έπαιξε πολλούς
ρόλους: Αρχικά (α) με την κατασκευή της αποτέλεσε κατασκευαστικό επίτευγμα και
αντικατόπτριζε την προσπάθεια της Ελλάδας για εκσυγχρονισμό και άνοιγμα στη Δύση.
Έπειτα, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την Εθνική Αντίσταση, κάθε φορά που
ανατινασσόταν σηματοδοτούσε μια διαφορετική φάση του Πολέμου. Πρώτη φορά (β)
ανατινάχθηκε από τους Άγγλους και έδειξε την προέλαση των στρατευμάτων κατοχής και την
κυριαρχία του άξονα στην Ελλάδα. Η δεύτερη ανατίναξη (γ) αποτελεί και την κορυφαία στιγμή της
ενιαίας Αντίστασης στην Ελλάδα, όπου για μια και μοναδική φορά οι δυο μεγαλύτερες
Αντιστασιακές ομάδες ενώθηκαν για έναν κοινό σκοπό, την εκδίωξη του στρατού κατοχής. Οι

59
http://gov.exnet.gr/el/nomo-fthiotida/dimo-gorgopotamou/477-aksiotheata.html

29
γενιές που θα έρθουν σε κάθε αναφορά τους για την Αντίσταση των Ελλήνων στην κατοχή θα
μνημονεύουν τον Γοργοπόταμο. Η τρίτη ανατίναξη της Γέφυρας (δ) σηματοδοτεί το τέλος της
Κατοχής, την απελευθέρωση και αποτίναξη του φασιστικού ζυγού, αλλά και την γενικότερη
καταστροφή των υποδομών και των δικτύων επικοινωνίας που άφησε πίσω της η γερμανική
υποχώρηση.
Μετά τον εμφύλιο, και αφού σταδιακά επανέρχεται η στοιχειώδης ηρεμία στην κοινωνία,
ξεκινούν οι εορτασμοί της επετείου της ανατίναξης της Γέφυρας. Την 29-11-1964, κατά τον
εορτασμό της 22ης επετείου της ανατίναξης, μια νάρκη σκότωσε περίπου τόσους πολίτες όσους
είχαν εκτελέσει και οι Γερμανοί για αντίποινα στα ερείπια της γέφυρας, αμέσως μετά την
ανατίναξη. Δεκατρείς νεκροί και σαράντα πέντε τραυματίες ο απολογισμός. Τελικά αυτή τη φορά η
Γέφυρα θα έχει άλλους συμβολισμούς, δυσοίωνους καθώς αποτελεί (ε) σύμβολο διχασμού για να
θυμίζει την περίοδο του εμφυλίου.60
Τα σκοτεινά χρόνια που πέρασε η χώρα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, οι σκιές που
άφησαν τα πορίσματα των αρμοδίων, οι δίκες-παρωδίες που αν και διεξήχθησαν σε περίοδο
κοινοβουλευτισμού παρέπεμπαν σε μεθοδεύσεις απολυταρχικών καθεστώτων, και η επταετία των
Συνταγματαρχών με τα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκειά της, είναι πια τα συναισθήματα και οι
σκέψεις που αποπνέει ο τόπος. Πλέον όμως υπάρχει μια διαφοροποίηση που κρατάει μέχρι σήμερα
και αλλοιώνει την σημασία και τον συμβολισμό της Γέφυρας του Γοργοπόταμου. Για τα επόμενα
χρόνια, ο εορτασμός της επετείου της ανατίναξης, θα γίνεται ξεχωριστά από το επίσημο κράτος και
τις πολιτικές παρατάξεις, και μια εβδομάδα αργότερα αποκλειστικά από το Κ.Κ.Ε. Η γέφυρα-
σύμβολο της ενιαίας Αντίστασης των Ελλήνων αντί να τιμάται όπως είναι το αυτονόητο από κοινού
απ' όλους τους Έλληνες, γίνεται χώρος πολιτικών και ιδεολογικών διαξιφισμών μεταξύ πολιτικών
παρατάξεων.
Από την μεταπολίτευση και έπειτα, γίνεται προσπάθεια επούλωσης των πληγών που άφησε
ο εμφύλιος και η δικτατορία με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από το επίσημο κράτος με
το Ν.1825/1982 και την χορήγηση συντάξεων και άλλων προνομίων σε αυτούς που συμμετείχαν.
Ημερομηνία εορτασμού της επετείου ορίζεται η ημέρα εορτασμού της επετείου του Γοργοπόταμου
και ως τοποθεσία ορίζεται η περιοχή της Γέφυρας.61
Σήμερα, ο ευρύτερος χώρος χαρακτηρίζεται ως τοπίο θανάτου, αφού κάνοντας έναν
περίπατο, ο επισκέπτης εντοπίζει στο τοπίο μνημεία από στιγμές-ορόσημα του Γοργοπόταμου όπως
της εκτέλεσης των αμάχων από τα στρατεύματα κατοχής ως αντίποινα για την ανατίναξη της
Γέφυρας,62 και των θυμάτων από την έκρηξη της νάρκης, 63 μνημεία άμεσα συνυφασμένα με τη

60
Εικόνα 16
61
Εικόνες 22,23
62
Εικόνα 25
63
Εικόνα 26

30
συλλογική και ιστορική μνήμη, τα οποία αποτελούν για τους δημιουργούς της εθνικής κοινότητας
''τα ιερά και τα όσια''.
Η κατασκευή τέτοιων μνημείων που θέτουν στο επίκεντρο το άτομο -γνωστό ή άγνωστο-
που θυσιάστηκε στα πεδία των μαχών είναι κληροδότημα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και
ξεκίνησε από ταυτόχρονα στην Αγγλία και τη Γαλλία. Μετά το τέλος του δημιουργήθηκε ολόκληρη
''λατρεία'' και μυθολογία με σημείο αναφοράς τη μνήμη των νεκρών στρατιωτών ή αμάχων.
Στη συνέχεια και μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κυριάρχησε η συζήτηση σχετικά με τη
διαμόρφωση του χώρου γύρω από τα μνημεία αυτά, όπου διακρίνει κανείς διαφορετική προσέγγιση
από κάθε χώρα που παίρνει διαστάσεις ανάμεσα στο ιερό, το υπερβατικό και το εγκόσμιο. 64
Απέναντι από το σημείο της ανατίναξης, το πρανές έχει εκχερσωθεί και διαμορφώθηκε
κατάλληλα με την κατασκευή εξέδρας για τους επισήμους και ηρώου για κατάθεση στεφάνων κατά
τους εορτασμούς, ώστε να τελούνται εκεί οι επετειακές εκδηλώσεις. 65 Επιπλέον, έχουν γίνει
επεμβάσεις στο τοπίο ώστε να διευκολυνθεί και η τουριστική εκμετάλλευση του χώρου. Επίσης, ο
χώρος στην βάση της γέφυρας έχει αναπλαστεί και έχει δημιουργηθεί μικρό πάρκο αναψυχής, 66 ενώ
ο δρόμος που οδηγεί από το χωριό στη γέφυρα είναι γεμάτος ταβέρνες και πωλητές παραδοσιακών
προϊόντων.67 Ο χώρος συμπληρώνεται από ένα νερόμυλο που βρίσκεται κάτω ακριβώς από τη
γέφυρα -ο μοναδικός που βρίσκεται σε λειτουργία από τους συνολικά τρεις που λειτουργούσαν και
χρησίμευαν για το άλεσμα του σιταριού και του καλαμποκιού των ντόπιων- . Η παραγωγή του
σήμερα είναι ελάχιστη, όμως συμβάλλει τα μέγιστα στη γραφικότητα του τοπίου και στις μνήμες
που ξυπνά στους επισκέπτες μεγαλύτερων ηλικιών. Το τοπίο συμπληρώνεται με την κοίτη του
ποταμού κατά μήκος της οποίας έχει κατασκευαστεί δίκτυο άρδευσης των καλλιεργειών της
περιοχής αλλά και για την παροχή νερού στο ιχθυοτροφείο πέστροφας και σολομού που λειτουργεί
λίγο μακρύτερα στην κατωφέρεια του ποταμού.
Κάθε ανθρώπινη παρέμβαση σε ένα φυσικό τοπίο, όπως και τα μνημεία, είναι δεκτική
συναισθηματικών φορτίσεων για τον παρατηρητή και για όσους ταυτίζονται με τον συγκεκριμένο
χώρο. Αντίστοιχα, το εθνοτοπίο δεν είναι κάτι δεδομένο ή καταληπτό από τις αισθήσεις του
παρατηρητή. Αφενός, είναι μια συλλογική διαδικασία ταύτισης και κατασκευής ταυτοτήτων, μεστή
από συμβολισμούς που προσδιορίζονται από τον πόλεμο, τις επαναστάσεις ενάντια σε
καθεστηκυίες τάξεις, οικονομικές καταστάσεις, τη μετανάστευση. Αφετέρου η ερμηνεία του
εθνοτοπίου, της εικόνας ή του συμβόλου, πέρα από τη συλλογική δυναμική που την προσδιορίζει,
αποτελεί και προσωπική διαδικασία για τον καθένα που παρατηρεί ή επισκέπτεται το χώρο. Οι
ψυχικές συνιστώσες, οι εμπειρίες ή οι αισθήσεις του καθενός καθιστούν τον ερμηνευτή του τοπίου
64
Γ. Κρητικού, Έθνος και Χώρος: Προσεγγίσεις στην ιστορική γεωγραφία της σύγχρονης Ευρώπης, Αθήνα, (Αθήνα:
Μεταίχμιο, 2008), σελ 178
65
Εικόνα 24
66
Εικόνα 27
67
Εικόνα 28

31
έναν '' αναγνώστη μέσα στο μύθο'' (''lector in fabula'') κατά τη θεωρία του γνωστού σημειολόγου
Ουμπέρτο Έκο. Με άλλα λόγια, αυτός που κοιτάζει το τοπίο, το αντιλαμβάνεται με έναν εντελώς
προσωπικό τρόπο, που εξαρτάται από όλες τις προαναφερθείσες παραμέτρους. Έτσι το αναπλάθει,
το ανασυνθέτει, όπως ο αναγνώστης μιας ιστορίας ή το ακροατήριο της αφήγησης ενός μύθου. 68
Άλλοι στοχεύουν στην ανάδειξη του οικονομικού χώρου ενώ για τους ίδιους το ιστορικό
τοπίο δεν έχει την πρωτεύουσα σημασία εφόσον δεν αξιοποιείται ή δεν είναι εκμεταλλεύσιμο. Όλα
αυτά σε μια εποχή που η ειρήνη επικαθορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων και τους δίνει τη
δυνατότητα– τουλάχιστον θεωρητικά- να συνευρίσκονται σε εορτασμούς και συμβολικές
νοηματοδοτήσεις του χώρου.

3.3. Αναίμακτες γιορτές και συμβολισμοί.

Κάθε χρόνο, την πλησιέστερη Κυριακή στην 25η Νοεμβρίου, το επίσημο κράτος, γιορτάζει
την επέτειο της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου. Αν και παρευρίσκεται η πολιτική
ηγεσία της περιοχής και του Νομού για να τιμήσουν το γεγονός, η ανταπόκριση του κόσμου δεν
είναι τόσο θερμή. Εντύπωση προκαλεί η απουσία από των εορτασμό των ντόπιων ως μεμονωμένα
άτομα αλλά και ως οργανωμένες ομάδες (πολιτιστικοί σύλλογοι, σχολεία κ.λ.π.). Ο χώρος των
εκδηλώσεων καταλαμβάνεται κυρίως από εκδρομείς μεγάλης ηλικίας, προερχόμενοι από άλλες
περιοχές της χώρας, οι οποίοι κατέφθασαν κυρίως με οργανωμένες εκδρομές.
Όπως φαίνεται και στο πρωτογενές φωτογραφικό υλικό που συγκεντρώθηκε, οι τοπικές
Αρχές, έχουν προβεί στον απαραίτητο σημαιοστολισμό του χώρου της εκδήλωσης, ενώ έχουν
αναρτηθεί και πανό με συνθήματα για την Εθνική Αντίσταση. Οι εορταστές που συγκεντρώνονται
δεν φέρουν μαζί τους κανενός είδους σύμβολα και εξωτερικά δίνουν την εντύπωση του εκδρομέα. 69
Μετά την απαραίτητη δοξολογία εκφωνούνται από τους εκπροσώπους της Πολιτείας, και
γίνεται κατάθεση στεφάνων. Οι λόγοι των πολιτικών μιλούν για την ενότητα που επέδειξαν οι
Αντιστασιακές οργανώσεις κατά το εγχείρημα της ανατίναξης και εν συνεχεία αναφερόμενοι στην
επικαιρότητα, προχωρούν σε συσχετίσεις και κοινούς συμβολισμούς της πράξης της ανατίναξης με
το σήμερα.
Ως παράδειγμα παραθέτονται οι δηλώσεις της τότε Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης κας
Μπατζελή κατά τον εορτασμό του 2009 όπου και παρέστη στις εκδηλώσεις ως εκπρόσωπος της
κυβέρνησης, με τις οποίες δίνει βάρος στην ανάδειξη του χώρου ως μνημείου πολιτιστικής
κληρονομιάς: '' Η λάμψη από την έκρηξη στο Γοργοπόταμο φέρνει μηνύματα μέχρι τις μέρες μας. Ο

68
Γ. Κρητικού, Έθνος και Χώρος: Προσεγγίσεις στην ιστορική γεωγραφία της σύγχρονης Ευρώπης, Αθήνα, (Αθήνα:
Μεταίχμιο, 2008), σελ. 193-194
69
Εικόνα 29

32
Γοργοπόταμος έχει όλα τα στοιχεία για να χαρακτηριστεί μνημείο υπό την εποπτεία της UNESCO''. 70
Η δύσκολη οικονομική συγκυρία του σήμερα και η αντιπαράθεση μεταξύ των κομμάτων
στη Βουλή θα καθορίσουν το ύφος και το περιεχόμενο στους λόγους των πολιτικών κατά τον
εορτασμό του 2010, έτσι η ίδια πολιτικός από τη θέση της βουλευτή Ν. Φθιώτιδας πλέον δηλώνει
τα εξής: ''Γιορτάζουμε την Εξηκοστή Όγδοη επέτειο από την μεγαλειώδη εκείνη νύχτα της 25ης
Νοεμβρίου του 1942. Την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου.
Σαράντα χρόνια μετά την ηρωική εκείνη νύχτα, το 1982, μια άλλη κορυφαία πράξη ήρθε να
δικαιώσει τον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης. Ήταν η πολιτική απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου
και της Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ να καθιερώσει την Επέτειο της Ανατίναξης της Γέφυρας.
Από το 1981 και μετά, όλοι μαζί, χτίσαμε αντιστάσεις. Πραγματοποιήσαμε συμβολικές ανατινάξεις
Και σταθήκαμε απέναντι σε κάθε απειλή για τις αξίες και τις ελευθερίες μας.
Σήμερα καλούμαστε να δώσουμε νέους αγώνες. Αγώνες που θα βγάλουν τη χώρα από τη κρίση και θα
την οδηγήσουν ξανά στο δρόμο της ευημερίας και της ανάπτυξης. Αγώνες για την απόκτηση
διαφάνειας, αξιοκρατίας και αξιοπιστίας στους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας. Πρέπει σήμερα με
συνέπεια να αντιμετωπίσουμε τις οικονομικές δυσκολίες των νοικοκυριών, αλλά πάνω απ’ όλα τη
συρρίκνωση του εισοδήματος στη περιφέρεια και τον αγροτικό κόσμο.
Και ο ελληνικός λαός έχει αποδείξει έμπρακτα ότι μόνο όταν είναι ενωμένος μπορεί και
σηκώνει ανάστημα μέσα στις πιο αντίξοες συγκυρίες''.71
Ωστόσο για την ερμηνεία των συμβολισμών αυτού του χώρου ως γεωγράφος είναι χρήσιμο
να ενσκήπτει κανείς και στην παρατήρηση ή τις εικόνες που αποκομίζει από την έρευνα πεδίου.
Συγκεκριμένα το φωτογραφικό υλικό προσφέρει ένα σύνολο εικόνων που βοηθούν τον
ερευνητή να κάνει χρήσιμες παρατηρήσεις στο θέμα. Έτσι, την αμέσως επόμενη Κυριακή λαμβάνει
χώρα ο εορτασμός της πολιτικής παράταξης του ΚΚΕ.
Από τις παρουσίες-απουσίες στο χώρο των επισήμων εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι το επίσημο
κράτος απουσιάζει, και ο στολισμός του χώρου εορτασμού θυμίζει κομματική εκδήλωση. 72
Οι ομοιότητες είναι πολλές, όπως η ηλικία των συγκεντρωθέντων, ο τρόπος προσέλευσής τους και
το συναίσθημα του δέους και του σεβασμού προς το χώρο και τα μηνύματά του. Τα αρνητικά
χαρακτηριστικά των δυο εορτασμών επίσης συμπίπτουν, όπως η απουσία εορταστών μικρότερης
ηλικίας. Θα μπορούσε κανείς να γίνει μάντης κακών προβάλλοντας τη γιορτή στο μέλλον, όταν οι
άνθρωποι που βίωσαν ή έχουν απτές μνήμες από τα γεγονότα θα έχουν «φύγει» και τα μηνύματα
του εορτασμού θα έχουν ξεθωριάσει στην επίσημη ιστορία.
Στον εορτασμό αυτό, δεσπόζουν τα κομματικά σύμβολα και ακολουθούν οι ελληνικές
σημαίες. Όπως αποτυπώνεται και στις φωτογραφίες από την εκδήλωση, τα λάβαρα που υψώνονται
70
http://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7&ct=1&artid=13604
71
http://www.thronio.gr/2010/11/
72
Εικόνα 31

33
τιμούν τον ΕΛ.ΑΣ. και τον Βελουχιώτη, ενώ ο Ε.Δ.Ε.Σ. και ο Ζέρβας δεν υπάρχουν ούτε ως
αναφορά στις ομιλίες που εκφωνούνται από τους διοργανωτές της εκδήλωσης. 73 Δηλωτικό ίσως της
σύγχρονης ερμηνευτικής προσέγγισης της ιστορικής εκείνης περιόδου που αμφισβήτησε και
απομυθοποίησε το τελευταίο αυτό ιστορικό πρόσωπο.
Η γιορτή του ΚΚΕ είναι εμφανώς ογκοδέστερη, ενώ κατά τη διάρκεια της, πέρα από τον
εθνικό ύμνο, ακούγονται και τραγούδια για τους αντάρτες καθώς και κομματικά συνθήματα
καταδεικνύοντας την έντονη συναισθηματική φόρτιση των εορταστών της εκδήλωσης αυτής.74
Οι ομιλίες που εκφωνούν οι επικεφαλής, ξεκινούν με μια ιστορική αναδρομή για την
επιχείρηση της ανατίναξης της Γέφυρας, εξιστορώντας τα γεγονότα λίγο πιο επιλεκτικά, και έπειτα
γίνεται παραλληλισμός του σήμερα με το χθες και του σήμερα κάνοντας αντιστοίχηση της
αντίστασης του '40 με την αντίσταση που πρέπει να επιδείξει ο λαός στις σε βάρος του πολιτικές
που εφαρμόζονται σήμερα. Στον εορτασμό από πλευράς ΚΚΕ του έτους 2010, τα πολιτικά
μηνύματα που εκφωνούνται στους λόγους των εκπροσώπων του, αφορούν την ενότητα στα χρόνια
της Αντίστασης, η οποία πρέπει να επιδειχθεί και σήμερα στα δύσκολα χρόνια της οικονομικής
κρίσης και του ΔΝΤ.
Διαχρονικά έχουν κατατεθεί ποικίλες προτάσεις για την ανάδειξη του τόπου της ανατίναξης,
οι οποίες τονίζουν τη συμβολική σημασία του χώρου όπως για παράδειγμα η με αριθμό 936/28/17-
5-2005 επίκαιρη ερώτηση του τότε Βουλευτή του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς κ.
Κωνσταντόπουλου προς τον Πρωθυπουργό, σχετικά με τις προθέσεις της Κυβέρνησης για την
ανάδειξη του Σκοπευτηρίου Καισαριανής σε Ιστορικό και Μνημειακό χώρο, και τη συμβολική
χάραξη στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη της αναφοράς στο Γοργοπόταμο για να τιμήσει την
Εθνική Αντίσταση.75
Ενδιαφέρουσα είναι και η τοποθέτηση του κόμματος των Οικολόγων Πράσινων η οποία σε
αντίθεση με τα λοιπά πολιτικά κόμματα δεν αναφέρεται απλά στα ιστορικά γεγονότα που
αντιπροσωπεύει ο χώρος αλλά δίνει μεγάλη σημασία στους συμβολισμούς που αποπνέει ο χώρος
και καταθέτουν τις προτάσεις τους για την αξιοποίηση και την ανάδειξή τους. Συγκεκριμένα κατά
τον εορτασμό του 2008, πριν ακόμη οι οικονομική κατάσταση της χώρας μονοπωλήσει την
επικαιρότητα η δήλωση του παραπάνω πολιτικού κόμματος περιελάμβανε τα ακόλουθα: Το 1982,
με απόφαση της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, καθιερώθηκε η επέτειος της ανατίναξης της Γέφυρας
ως επίσημη γιορτή της Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα. Όμως αυτό δεν αρκεί. Είναι καιρός, και
υποχρέωση της τοπικής κοινωνίας, να προωθήσει την πρόταση για την ανακήρυξη της ιστορικής
Γέφυρας του Γοργοπόταμου ως στοιχείου της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO,

73
Εικόνα 32
74
Εικόνα 34
75
http://www.hellenicparliament.gr/Praktika/Synedriaseis-Olomeleias?sessionRecord=ce36669a-27b9-48b0-918e-
56eb4f8000be

34
διότι η ανατίναξή της συνέβαλε τα μέγιστα στον τερματισμό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Και, επιπλέον, διότι ο «Γοργοπόταμος» ανταποκρίνεται στα κριτήρια που θέτει η Έκθεση
2000/2036(ΙΝΙ) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και
φυσικής κληρονομιάς στα Ευρωπαϊκά κράτη: «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου,
αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της
ανθρώπινης ιστορίας» και επίσης «να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα κ.λ.π. εξέχουσας
παγκόσμιας σημασίας»
Στη σύγχρονη εποχή δεν θέλουμε η γέφυρα του Γοργοποτάμου να θυμίζει απλώς τον πόνο και
την καταστροφή, που προκάλεσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο φασισμός, αλλά να λειτουργήσει και
ως σύμβολο για έναν ειρηνικό κόσμο και ως πρόσκληση για την προετοιμασία όλων μας για την
ειρήνη, καθώς και ως γέφυρα διαλόγου μεταξύ των πολιτισμών. Ως γέφυρα, επίσης, μεταξύ της
κοινωνίας και της φύσης, ιδιαίτερα σήμερα που η ανθρωπότητα οδηγεί το κλίμα και τα
οικοσυστήματα σε μια πρωτοφανή κρίση, η οποία θα πλήξει πρώτα από όλα τις ανθρώπινες
κοινότητες.76
Με οδηγό τις παραμέτρους και τη μεθοδολογία που αναπτύχθηκε στο πρώτο μέρος της
μελέτης, κατασκευάστηκε σχετικό ερωτηματολόγιο, με σκοπό να αντλήσει από τους συμμετέχοντες
στην έρευνα, τις προσωπικές τους απόψεις και τα νοήματα που λαμβάνουν από το ιστορικό γεγονός
που τιμούν, από το χώρο της τελετής και τις προσδοκίες τους για το μέλλον.
Το ερωτηματολόγιο που σχηματίστηκε, διανεμήθηκε αποκλειστικά στο πεδίο εορτασμού,
και έλαβαν μέρος συνολικά 92 άτομα και των δυο φύλων, και πιο συγκεκριμένα 43 άτομα κατά τον
πρώτο εορτασμό, και 49 για τον δεύτερο.
Ξεκινώντας την ποσοτική ανάλυση των στοιχείων που συλλέχθηκαν από τους δυο
εορτασμούς,77 γνωρίζεται ότι στο ερωτηματολόγιο του εορτασμού της 23-11-2008 απάντησαν 43
επισκέπτες, η πλειονότητα των οποίων ήταν άνδρες (29 άτομα ήτοι 67,4%), με μέσο όρο ηλικίας τα
58 έτη περίπου, κατά κύριο λόγο συνταξιούχοι (65,5%). Από τις γυναίκες που αντιστοιχούσαν στο
32,5% (14 άτομα) του δείγματος υπήρχε μεγαλύτερο εύρος στην απασχόληση τους, με το 71%
αυτών να είναι ακόμη οικονομικά ενεργές αλλά με μέσο όρο ηλικία πολύ χαμηλότερο που έφτανε
τα 47 έτη. Συνεχίζοντας, όσον αφορά στην παρουσία των εορταστών στον χώρο της εκδήλωσης
βλέπουμε πως η συντριπτική πλειονότητα αυτών έχουν ξανάρθει στην εκδήλωση με μόλις το 20%
αυτών να έρχεται για πρώτη φορά. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές διαπιστώνεται η συνεχής
παρουσία των ίδιων προσώπων στην εκδήλωση. Στις απαντήσεις τους, ως λόγος παρουσίας των στο
χώρο κυριαρχεί η πρόθεση να τιμήσουν την ιστορική σημασία της πράξης αλλά και την Εθνική
Αντίσταση εν γένει. Στην ερώτηση, σχετικά με τον λόγο που εορτάζεται χωριστά η συγκεκριμένη

76
http://athenadr.wordpress.com/2009/11/23/guest-post
77
Παράρτημα Α.2,3

35
επέτειος η πλειονότητα των ερωτηθέντων συμφώνησε πως οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των
πολιτικών παρατάξεων είναι η αιτία του χωριστού εορτασμού της επετείου ανατίναξης της Γέφυρας
του Γοργοπόταμου.

Η τελική ερώτηση, αφορούσε το αν θα έπρεπε η επέτειος να συνεχίσει να εορτάζεται

χωριστά ή όχι, το 74,4% (32 άτομα) των ερωτηθέντων απάντησε πως η Αντίσταση ήταν μια και γι'
αυτό θα πρέπει να εορτάζεται ενιαία απ' όλους, ενώ, ένα ποσοστό 26,6% (11 άτομα) απάντησε πως
η επέτειος θα πρέπει να συνεχίσει να εορτάζεται χωριστά,78 με κύριο επιχείρημα πως η άλλη
παράταξη έφυγε από τον ενιαίο εορτασμό και αν επιθυμεί τον ενιαίο εορτασμό θα πρέπει αυτή να
προσχωρήσει στο δικό τους εορτασμό, αλλά και ότι υπάρχει ιδεολογικό χάσμα που δεν ευνοεί την
ομοψυχία μεταξύ των εορταζόντων. Σε απόλυτα μεγέθη από τους άντρες 21 από τους 29 επιθυμούν
τον κοινό εορτασμό, ενώ στις γυναίκες η αντιστοιχία αυτή είναι 11 από τις 14.79
Στον επόμενο εορτασμό της 30-11-2008, ερωτήθηκαν συνολικά 49 άτομα, εκ των οποίων 33
(67,3%) ήταν άνδρες και 16 (32,7%) γυναίκες. Μέσος όρος ηλικίας ανδρών ήταν τα 62,8 έτη, ενώ
στις γυναίκες ήταν τα 65,7 έτη. Ο υψηλός μέσος όρος ηλικίας των ερωτηθέντων καταδεικνύει και
το προφανές για το είδος απασχόλησής τους, έτσι από τους άντρες το 72,7% ήταν συνταξιούχοι,
ενώ από τις γυναίκες το αντίστοιχο ποσοστό ήταν το 43%.
Από το σύνολο των εορταζόντων το 69,3% είχε ξαναέρθει στο χώρο να τιμήσει την επέτειο
ενώ το υπόλοιπο 30,7% βρισκόταν εκεί για πρώτη φορά. Κύριος λόγος παρουσίας των εορταζόντων
στο χώρο είναι η ιστορική μνήμη και αλλά και ο φόρος τιμής προς την Εθνική Αντίσταση.
Επίσης σημειώνονται και αρκετοί που βρίσκονται στο χώρο με σκοπό να τιμήσουν
συγγενικά τους πρόσωπα που είχαν συμμετάσχει στην Αντίσταση. Στην ερώτηση μας σχετικά με το
λόγο που εορτάζεται χωριστά η συγκεκριμένη επέτειος, μεγάλο ποσοστό συγκέντρωσε κι εδώ η
απάντηση που αφορά τις ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων. Επίσης
παρατηρείται ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων που αγνοούν τον λόγο που ο εορτασμός της επετείου
γίνεται χωριστά (14,3%). Στη τελευταία ερώτηση που αφορούσε αν η επέτειος θα πρέπει να
συνεχίσει να εορτάζεται χωριστά ή όχι, το 77% (38 άτομα) των ερωτηθέντων έδωσε ενωτική
απάντηση με κοινό επιχείρημα πως ''ο λαός είναι ένας, η Αντίσταση ήταν μια''. Το υπόλοιπο 23%
(11 άτομα) απάντησε πως η επέτειος του Γοργοποτάμου δεν θα πρέπει να εορτάζεται ενιαία, 80 αφού
η άλλη παράταξη δεν αναγνωρίζει την ιστορική αλήθεια, σύμφωνα με την οποία η Αριστερά ήταν ο
κυριότερος εκφραστής της Αντίστασης στην Ελλάδα, καθώς και ότι η επιχείρηση στο Γοργοπόταμο
πέτυχε εξαιτίας του ΕΛΑΣ. Σε απόλυτα μεγέθη από τους άντρες 26 από τους 33 επιθυμούν τον
81
κοινό εορτασμό, ενώ στις γυναίκες η αντιστοιχία αυτή είναι 12 από τις 16. Η παραπάνω

78
Διάγραμμα 3
79
Παράρτημα Α.2
80
Διάγραμμα 4
81
Παράρτημα Α.3

36
απάντηση αυτών που απέρριψαν τον κοινό εορτασμό στο μέλλον, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι
ένα ιστορικό τοπίο ή ένα τοπίο θανάτου δεν φορτίζεται μόνο από μνήμες του παρελθόντος, αλλά
αντικατοπτρίζει διαχρονικότητες ιδεολογικές αλλά και συγκρούσεις πολιτικές στο σύγχρονο
χωροχρόνο.
Μια σύγκριση μεταξύ των δυο δειγμάτων, εμφανίζει περισσότερες ομοιότητες παρά
διαφορές. Ηλικιακά, οι συμμετέχοντες στο ερωτηματολόγιο δεν έχουν μεγάλη διαφορά και η
αναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα. Η πλειονότητα αυτών είναι
συνταξιούχοι, πράγμα που μας φανερώνει ότι η επέτειος τιμάται κυρίως από τους γηραιότερους,
αφού οι νεαρότερες ηλικίες απουσιάζουν παντελώς. Επίσης άξια επισήμανσης είναι και τα εξής: το
70% περίπου των εορταστών που παρίστανται στο χώρο κάθε χρονιά, προέρχεται από τους
εορταστές του ΚΚΕ,82 πράγμα που καταδεικνύει τα έντονα νοήματα που αποπνέει γι' αυτούς ο
συγκεκριμένος χώρος ως σύμβολο ενός συνόλου νοηματικών συνειρμών, όπου το κοινωνικό,
εξουσιαστικό και ταξικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα εμφανές. Δεύτερον, η παρουσία -κατά τον
εορτασμό του ΚΚΕ- στο σημείο ατόμων που έρχονται στην εκδήλωση για πρώτη φορά, πλην όμως
με μέσο όρο ηλικίας όσο και των λοιπών εορταστών, το οποίο αφενός μεν δείχνει μια εναλλαγή
προσώπων σε σχέση με τον εορτασμό υπό την αιγίδα του κράτους, αφετέρου δε, το γεγονός ότι οι
ηλικίες των καινούργιων εορταστών είναι πολύ μεγάλες, δεν μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα
ότι η παρουσία εορταστών στο χώρο ανανεώνεται με πρόσωπα που μπορούν να δώσουν στον
εορτασμό την επιθυμητή διάρκεια στο χρόνο.

Στις ερωτήσεις γιατί ήρθαν και τι σημαίνει γι' αυτούς η συγκεκριμένη επέτειος, οι
απαντήσεις των συμμετεχόντων χαρακτηρίζονταν επίσης από αναλογία μεταξύ τους, με διαφορά
ότι στις απαντήσεις των παρευρισκομένων στην τελετή του Κ.Κ.Ε., ήταν πολλές αυτές που
εμφάνιζαν ως λόγο παρουσίας τους στο χώρο την τιμή προς συγγενικά πρόσωπα. Σαν ερμηνεία
στην απάντηση αυτή μας είπαν για συγγενικά τους πρόσωπα, τα οποία μετά τον εμφύλιο
υπέστησαν διώξεις και άλλες δυσχερείς καταστάσεις από το πολιτικό σύστημα που είχε
επικρατήσει. Από αυτό το κομμάτι των ερωτηθέντων προέκυψε μεγάλο μέρος των απορριπτικών
απαντήσεων σε έναν κοινό εορτασμό στο μέλλον, με πιθανή ερμηνεία αυτής της απάντησης, την
έντονη συναισθηματική φόρτιση εξαιτίας γεγονότων του βίαιου παρελθόντος κατά την περίοδο από
τον εμφύλιο μέχρι την μεταπολίτευση.
Στην προτελευταία ερώτηση, που αφορούσε τους λόγους που εορτάζεται χωριστά η επέτειος
στην οποία παρευρίσκονταν, η μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων και από τις δυο παρατάξεις
συμφώνησε πως οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων είναι η αιτία.
Επίσης, χαρακτηριστικό είναι ότι μερικοί από τους εορταστές, 4,6% για τους μεν στην
πρώτη τελετή, και 14,2% για τους δε στην τελετή του Κ.Κ.Ε., δεν γνώριζαν τους λόγους που
82
Διαγράμματα 1,2

37
εορτάζεται χωριστά η επέτειος στην οποία παρευρίσκονταν. Στην ερώτηση για τον ενιαίο εορτασμό
της επετείου, η μερίδα αυτή των ερωτηθέντων ήταν θετική προς αυτόν, χωρίς όμως την περαιτέρω
αιτιολόγηση της απάντησης αυτής.
Η τελευταία ερώτηση, που αφορούσε την γνώμη των ερωτηθέντων για τη συνέχιση ή μη
του εορτασμού της επετείου σε χωριστές ημερομηνίες, οι εορταστές και των δυο παρατάξεων
δήλωσαν πως επιθυμούν τον ενιαίο εορτασμό της επετείου του Γοργοπόταμου, φανερώνοντας
μάλιστα κοινό επιχείρημα αν και ερωτήθηκαν σε εντελώς ξεχωριστές χρονικές στιγμές, και αυτό
είναι η μια ενιαία Αντίσταση. Αν και στη παράταξη του Κ.Κ.Ε., επιρρίπτονται συχνά κατηγορίες
για την αδιαλλαξία της, από την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι -έστω και κατ'
ελάχιστο- το ποσοστό των θετικών απαντήσεων προς ένα ενιαίο εορτασμό είναι μεγαλύτερο
(77% έναντι 74,4%) από το αντίστοιχο αυτών που παρευρίσκονταν στην επίσημη κρατική τελετή.

3.4. Ποιοτικές αξιολογήσεις των ερωτηματολογίων.

Υπάρχουν και κάποια ποιοτικά δεδομένα που διαπιστώθηκαν από τον συνεντευκτή κατά τη
διάρκεια των δυο ερευνών και δεν αποτυπώθηκαν στα ερωτηματολόγια, αυτά είναι η
επιφυλακτικότητα των εορταστών μεγαλύτερης ηλικίας και των δυο πλευρών προς τον
συνεντευκτή, η οποία πιθανόν προέρχεται από τη μη προηγούμενη εμπειρία τους σε ανάλογες
συνεντεύξεις, αλλά και από τα προσωπικά βιώματα που φέρνει στο νου ο χώρος και η χρονική
περίοδος που εξετάζεται. Η διαπίστωση αυτή δείχνει ότι ακόμη μετά από τόσα χρόνια το παρελθόν
''βαραίνει'' ψυχολογικά το παρόν. Αρκετοί ήταν αυτοί -το πλήθος των οποίων δεν μετρήθηκε- που
μόλις τους ζητήθηκε να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο αρνήθηκαν ρητά μη δεχόμενοι ακόμη και
να τους παρουσιαστεί ο σκοπός της έρευνας. Κάποιοι ρωτούσαν με καχυποψία τον συνεντευκτή
από ποιόν οργανισμό διεξάγεται η έρευνα και στη συνέχεια απομακρύνονταν. Μερικοί άλλοι
ισχυρίστηκαν ότι δεν είχαν το κατάλληλο μορφωτικό επίπεδο ώστε να λάβουν μέρος στη
συνέντευξη.

Τέλος, μια ακόμη επισήμανση είναι ότι κατά την πρώτη χρονολογικά εκδήλωση το κλίμα
στο χώρο του εορτασμού ήταν πιο ανάλαφρο, οι απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο έρχονταν
αβίαστα και χωρίς δεύτερη σκέψη και χωρίς περαιτέρω ανάπτυξη επιχειρημάτων στις απαντήσεις
που έδιναν. Αντίθετα, στους συμμετέχοντες στο ερωτηματολόγιο από την παράταξη του Κ.Κ.Ε., σε
κάθε ερώτηση που γινόταν η συναισθηματική φόρτιση ήταν έκδηλη, και οι απαντήσεις ήταν
ιδιαίτερα πολιτικοποιημένες και αιτιολογημένες με αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα. Πολλοί
ήταν οι ερωτηθέντες που επιχείρησαν να ανοίξουν διάλογο αναφερόμενο σε όλο το φάσμα της
νεοελληνικής Ιστορίας από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα, αλλά και στις πολιτικές

38
εξελίξεις του σήμερα, κρατώντας όμως μια απόλυτη στάση ως προς την ορθότητα των λεχθέντων
τους.
Κατά καιρούς ο χωριστός εορτασμός της επετείου έχει γίνει θέμα και στις συνεδριάσεις της
Βουλής και όπως παρατηρήθηκε και στα ερωτηματολόγια, η βούληση για κοινό εορτασμό είναι
γενικότερη και στον πολιτικό κόσμο. Ακολουθεί το από 16-10-2003/Περίοδος: Ι/Σύνοδος: Δ'/
Συνεδρίαση: Η΄ απόσπασμα ομιλίας σε συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων του τότε Υφυπουργού
Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης κ. Παπαδήμα που επαληθεύει τα παραπάνω
λεγόμενα: «Κατά την ημέρα της γιορτής της εμπέδωσης της δημοκρατίας, της 24ης Ιουλίου, εκτός
από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, που συμβολίζει την ενότητα του έθνους μας, καλούνται όλοι οι
φορείς, όλοι οι εκλεγμένοι, οι Ένοπλες Δυνάμεις, δηλαδή καλούνται όλα εκείνα τα στοιχεία του
έθνους που μπορούν, μαζί με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, να συμβολίζουν την ενότητα και την
πρόοδο του λαού μας. Εκτός, λοιπόν, από αυτήν τη γιορτή, έχουμε την επέτειο του Πολυτεχνείου,
όπου πραγματικά τιμάται όλος ο αγώνας που έδωσε ο ελληνικός λαός με βασικότερο σύμβολό του την
εξέγερση του Πολυτεχνείου και όλους τους αγώνες που έδωσαν οι διάφορες αντιστασιακές
οργανώσεις».83

Συνεχίζει μάλιστα κάνοντας μια έκκληση ενωτική και ειρηνική προς όλους τους
κοινοβουλευτικούς άνδρες λέγοντας: «Κύριοι συνάδελφοι, ευτυχώς, αυτή η γιορτή μέχρι σήμερα
είναι μία γιορτή ενότητας. Λέω το ''ευτυχώς'' για να πάω στο ''δυστυχώς'' για μία άλλη γιορτή που κι
εκείνη συμβόλιζε την ενότητα του λαού μας σε μία σημαντική για το έθνος περίοδο, την περίοδο της
Κατοχής. Συμβόλιζε την ενιαία Εθνική Αντίσταση. Αυτή η γιορτή σήμερα συμβολίζει τη διάσπαση,
διότι αυτή η γιορτή, όπως ξέρετε πολύ καλά, δε γιορτάζεται μία συγκεκριμένη μέρα, αλλά γιορτάζεται
δύο συγκεκριμένες μέρες που απέχουν μεταξύ τους μία εβδομάδα. Γίνεται ένας επίσημος εορτασμός
στον οποίο υπάρχει μία μεγάλη συμμετοχή και γίνεται άλλος ένας εορτασμός, στον οποίο επίσης
υπάρχει μία μεγάλη συμμετοχή. Αυτά τα θέματα δεν μπορούμε να τα λύσουμε; Δεν πιστεύουμε,
δηλαδή, ότι δεν πρέπει να υπάρχουν κινήσεις καπηλείας ή κινήσεις ΄΄καπελώματος΄΄ κάποιων από
κάποιους άλλους; Εγώ νομίζω ότι αυτό είναι ένα σοβαρότατο θέμα που κάποια στιγμή πρέπει να
απασχολήσει όλους μας. Πρέπει να δούμε πώς θα μπορέσει με μία κουβέντα μέσα στη Βουλή αυτός ο
εορτασμός του συμβόλου της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου, δηλαδή του συμβόλου της
ενιαίας Εθνικής Αντίστασης, να γίνει ξανά ένας πανεθνικός ενωτικός εορτασμός». 84

Το ίδιο ερωτηματολόγιο τέθηκε υπόψη των κομμάτων της Βουλής και τους ζητήθηκε να μας
διατυπώσουν τις δικές τους απόψεις μέσω των εκπροσώπων τους. Δυο από τα κόμματα δέχτηκαν
να απαντήσουν. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μέσω της Βουλευτή Φθιώτιδας κας Αντωνίου και το Κ.Κ.Ε. μέσω

83
http://www.hellenicparliament.gr/Praktika/Synedriaseis-Olomeleias?sessionRecord=57aac2d6-11c6-4f4f-91d4-
6f0563ed7621
84
Οπ.π.

39
του κομματικού αντιπροσώπου Φθιώτιδας κου Χρονά.
Από τις απαντήσεις των πολιτικών εκπροσώπων διακρίνεται μια τάση για ενότητα και
άμβλυνση των ιδεολογικών διαφορών που χωρίζουν τις πολιτικές παρατάξεις μεταξύ τους,
μηνύματα ενότητας και κοινού αγώνα εκπέμπονται απ' όλες τις πλευρές, και επιμέρους τονίζεται η
θετική συνεισφορά της κάθε παράταξης στον τομέα αυτό. Επίσης όλοι θέτουν την ενιαία δράση
των αντιστασιακών ομάδων κατά την επιχείρηση της Ανατίναξης ως πρότυπο και παράδειγμα προς
μίμηση, ώστε η κοινωνία να ξεπεράσει την οικονομική κρίση βιώνει. Πέραν των ενωτικών
μηνυμάτων εκπέμπονται και τα κομματικά, με τον κάθε εκπρόσωπο να κάνει τη δική του αναφορά
στη συνεισφορά της πολιτικής παράταξης που ανήκει στην αναγνώριση και την καθιέρωση του
εορτασμού της επετείου του Γοργοπόταμου ως σημείο αναφοράς της Εθνικής Αντίστασης.
Πιο συγκεκριμένα, η εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ στη πρώτη ερώτηση που αφορά την
ανατίναξη της γέφυρας, στέκεται κυρίως στην επιχειρησιακή ενότητα που των αντιστασιακών
οργανώσεων. Μέσα από το συλλογισμό που αναπτύσσει στη δεύτερη απάντηση της, εντοπίζει μια
νοητή γέφυρα που ενώνει το ιστορικό παρελθόν μας με το παρόν και μας καλεί να βρίσκουμε ''στο
έδαφος του πατριωτισμού και της συνεργασίας, λύσεις και διεξόδους για τα μεγάλα προβλήματα
που αντιμετωπίζουν η χώρα μας και ο Ελληνισμός''.
Στη τρίτη ερώτηση, σχετικά με τον συμβολισμό του αιματηρού εορτασμού και την αναγωγή
του περιστατικού στο σήμερα, η κα Αντωνίου σημειώνει πως η επικαιρότητα, η δύσκολη
οικονομική συγκυρία και οι κοινωνικές συνθήκες, απαιτούν υπεύθυνη στάση όλων των πολιτικών
δυνάμεων, ώστε να θωρακιστούν οι θεσμοί. Επίσης συμπληρώνει πως η σύγχρονη αντίσταση είναι
αυτή απέναντι στην οικονομική κρίση. Στην τελευταία ερώτηση που αφορά τον κοινό εορτασμό ή
όχι της επετείου, η βουλευτής τοποθετεί το πρόβλημα σε εντελώς συγχρονικά κριτήρια κομματικής
αντιπαράθεσης και χαρακτηριστικά αναφέρει πως «ο χωριστός εορτασμός αποτελεί συνειδητή
επιλογή συγκεκριμένης παράταξης που οφείλεται σε δικούς της πολιτικούς λόγους και κίνητρα, τα
οποία η ίδια μπορεί καλύτερα να εξηγήσει».85
Ο εκπρόσωπος του Κ.Κ.Ε. με τη σειρά του, στις απαντήσεις που δίνει επισημαίνει ότι πέρα
από τις ιδεολογικο-πολιτικές διαφορές που ξεπέρασαν οι δυο αντιστασιακές οργανώσεις και την
ενότητα που επέδειξαν, την καθοριστική συμμετοχή των συμμαχικών δυνάμεων στη σύλληψη και
οργάνωση της επιχείρησης. Η παραπάνω παραδοχή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας ακόμη
συμβολισμός του Γοργοπόταμου, αυτή τη φορά αντικρουόμενος, αφού στην επιχείρηση της
ανατίναξης η συνεισφορά των ξένων δυνάμεων ήταν καταλυτική με θετικό αποτέλεσμα για την
Ελλάδα, ενώ οι σύγχρονες κριτικές δαιμονοποιούν τις ξένες δυνάμεις, τις οποίες θεωρούμε πάντοτε
υπεύθυνες για τις εσωτερικές μας κρίσεις. Συνεχίζοντας, αναφορικά με το λόγο που εορτάζεται
χωριστά η επέτειος του Γοργοπόταμου, ο εκπρόσωπος του Κ.Κ.Ε. αποδίδει το γεγονός αυτό στη

85
Παράρτημα Α.5

40
διαφορετική ερμηνεία των γεγονότων και τις διαφορετικές πολιτικές σκοπιμότητες.
Τέλος χαρακτηρίζει την επέτειο ως εθνική και με αυτόν το τρόπο απαντά και στο ερώτημα
του χωριστού εορτασμού της επετείου από τις πολιτικές παρατάξεις.86

3.5. Συμπεράσματα

Όλα τα παραπάνω μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η γέφυρα του Γοργοπόταμου είναι
ένας τόπος που ενώνει και σήμερα έστω και σε συμβολικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο διαπιστώνεται όχι
μόνο από την εγγύτητα των νοηματοδοτήσεων ή των αξιών που έχουν επισημάνει όλοι οι
αντιπρόσωποι κομμάτων, αλλά και από τον όγκο επισκεπτών που συγκεντρώνονται από όλα τα
μέρη της Ελλάδος και όχι μόνο τους ντόπιους. Ωστόσο η ρεαλιστική αποτύπωση και ενασχόληση
με το γεγονός δεν επιβεβαιώνει τη βούληση των ανθρώπων να μετακινηθούν εκεί για τον
εορτασμό.
Ο Τύπος -έγγραφος και ηλεκτρονικός- ασχολείται ελάχιστα με την εκδήλωση, και τα όσα
δημοσιεύματα γίνονται περιορίζονται στην απλή αναφορά του γεγονότος. Ακόμη και τα τοπικά
Μέσα Ενημέρωσης, που η ύλη τους είναι σαφώς πιο περιορισμένη από τα εθνικά αφιερώνουν
ελάχιστο χρόνο για την κάλυψη των εκδηλώσεων που γίνονται κατά τους εορτασμούς της επετείου.
Παρά τις ενωτικές δηλώσεις πολιτικών και πολιτών, σχετικά με ενιαία Αντίσταση και έναν
ενωμένο εορτασμό, ο διαχωρισμός των δυο τελετών επιβεβαιώνεται από την κάλυψη που
απολαμβάνουν οι δυο τελετές από τα ΜΜΕ, αφού η προβολή των εορτασμών γίνεται μεροληπτικά.
Μια αναζήτηση σε δημοσιεύματα του ηλεκτρονικού και έγγραφου Τύπου επιβεβαιώνει τα
παραπάνω, αφού στο μεν πρώτη χρονολογικά τελετή γίνονται αναφορές από τα ΜΜΕ για την
επετειακή εκδήλωση που λαμβάνει χώρα, ενώ κάνουν στο τέλος μια αναφορά για τον δεύτερο
εορτασμό. Την επόμενη εβδομάδα όμως, δεν γίνεται αναφορά από κανένα Μέσο για τον εορτασμό
της άλλης πλευράς.87
Τα ιστορικά και καλλιτεχνικά μνημεία που μπορούν να αξιοποιηθούν τουριστικά σε μη
αυστηρά κερδοσκοπικά πλαίσια, όπου θα γίνεται παράλληλη προβολή του πολιτιστικού και
ιστορικού τοπίου με το φυσικό περιβάλλον. Το γεγονός μάλιστα ότι η ζήτηση για ειδικές και
εναλλακτικές μορφές τουρισμού αυξάνει τα τελευταία χρόνια, δίνει την ευκαιρία για ένα μοντέλο
τουρισμού που θα συνδυάζει το πολιτιστικό-ιστορικό τοπίο της γέφυρας του Γοργοπόταμου, με τις
εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε Εθνικό Δρυμό της Οίτης-Δέλτα
Σπερχειού (αγροτουρισμός, φυσιολατρικός τουρισμός, οικοτουρισμός) και σε Καμένα Βούρλα-
Υπάτη (ιαματικός τουρισμός).

86
Παράρτημα Α.6
87
Εικόνα 33

41
 Η πολιτική ανάπτυξης που θα ακολουθηθεί είναι απαραίτητο να υπακούει στις έννοιες της
''τοπικότητας'' 88 και της ''βιώσιμης'' τουριστικής ανάπτυξης89.
Το σκέλος που αφορά την προβολή της ιστορικής παράδοσης και του ευρύτερου χώρου της
γέφυρας, παράδειγμα τουριστικής προβολής αποτελεί η περίπτωση της Πολωνίας, που διαθέτει
ιστορική κληρονομιά που σε ορισμένες περιπτώσεις έχει σχέση με οδυνηρά γεγονότα (ναζιστικά
στρατόπεδα συγκέντρωσης) και χρησιμοποιεί τα τοπία θανάτου ως χώρο επισκέψιμο από τους
τουρίστες.90
Η ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού προβάλλει ζήτημα της προστασίας του
περιβάλλοντος, το οποίο μπορεί να αντιμετωπισθεί μέσω της καλύτερης χωροταξικής κατανομής
των επενδύσεων, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα κορεσμού δραστηριοτήτων και της
ενεργοποίησης σύγχρονων συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης. Επιπροσθέτως, ο
ολοκληρωμένος αναπτυξιακός σχεδιασμός και η αποκλειστική ενίσχυση επενδυτικών σχεδίων που
προωθούν συμπληρωματικές δράσεις θα συμβάλουν στην καλύτερη διασύνδεση του
αγροτουριστικού προϊόντος με την τοπική οικονομία. 91
Τέλος, με την προβολή μέσω της διαφήμισης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τοπικού
πολιτισμού και των διαφόρων προϊόντων που παράγονται στην περιοχή, τη θέσπιση ορίων και
περιορισμών στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής και τέλος την παράλληλη προώθηση
πολιτικών οι οποίες θα συμβάλλουν στην ισόρροπη ένταξη του τουρισμού στην τοπική κοινωνικο-
οικονομική και περιβαλλοντική δομή, θα αποφευχθεί η μονήρης οικονομική ανάπτυξη.92
Μια τέτοια προσπάθεια ανάπτυξης βρίσκει ως σύμμαχο και την κεντρική αναπτυξιακή
πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου διάμεσο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και
Τροφίμων εφαρμόζει τα προγράμματα Leader, επιδιώκοντας την ανάπτυξη της υπαίθρου και τη
συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού, με παρεμβάσεις που εξασφαλίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξή
της, δίνουν τη δυνατότητα συμπληρωματικού εισοδήματος και συμβάλουν στη μείωση της
ανεργίας, στη διαφύλαξη των φυσικών πόρων και στην προστασία του περιβάλλοντος. 93
Οι περιοχές της χώρας που προώθησαν αυτό το πρότυπο, διαμόρφωσαν ένα τύπο τουρισμού
ανάπτυξης ενταγμένου στην κοινωνικο-οικονομική και περιβαλλοντική δομή, ο οποίος επηρέασε

88
http://www.ppol.gr/cm/index.php?LID=1&Datain=4184-Η τοπικότητα ως έννοια συμπυκνώνει όλες εκείνες τις
ιδιότητες που διαμορφώνουν τη φύση και τον χαρακτήρα των τοπικών κοινωνιών. Το φυσικό περιβάλλον, η τοπική
γεωγραφία, οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, οι ιστορικοί κοινωνικοί δεσμοί και η συλλογική κουλτούρα συνθέτουν την
τοπικότητα.
89
Π. Τσάρτα, Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον (Αθήνα: Κριτική 2001), σελ.35 - Με τον όρο ''βιώσιμη''
τουριστική ανάπτυξη περιγράφεται ο τύπος της τουριστικής ανάπτυξης που δραστηριοποιείται ισόρροπα στην τοπική,
κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και περιβαλλοντική δομή της κάθε τουριστικής περιοχής, διαμορφώνοντας
παράλληλα όρους για τη συνεχή ανατροφοδότηση της.
90
J.-P. Lozato-Giotart, Τουριστική Γεωγραφία, [μτφρ. Πολίτης, Μιχάλης] (Αθήνα: Interbooks,1996) σελ. 243-244
91
Δ. Ψαλτόπουλου, Η Πολιτική για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου στην Ελλάδα, σελ. 357, στο:Α.Γ. Παπαδόπουλος επιμ.) Η
Ανάπτυξη σε μια Πολυλειτουργική Ύπαιθρο,(Αθήνα: Gutenberg 2004)
92
Π. Τσάρτα , Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον (Αθήνα: Κριτική 2001), σελ.121-122
93
http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/leader/Leader_info.htm

42
θετικά την απόδοση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Παραδείγματα περιοχών όπου
αναπτύχθηκε αυτό το πρότυπο είναι: Πρέσπες, Αράχοβα (Παρνασσός), Ευρυτανία κ.α.
Σύμφωνα με νέο Νόμο (Ν. 3852/2010) για την τοπική αυτοδιοίκηση, οι αρμοδιότητες των
Διοικητικών Περιφερειών διευρύνονται, έτσι δίνεται η δυνατότητα στην κάθε Περιφέρεια να
εφαρμόζει προγράμματα που θα βασίζονται στα χαρακτηριστικά των τοπικών κοινωνιών, χωρίς να
υπάρχει εξάρτηση από την κεντρική εξουσία.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και σε συνεργασία με αρμόδια υπουργεία - όπως το Υπ. Παιδείας
- η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος θα μπορούσε να εντάξει την ιστορία της γέφυρας στη σχολική
εκπαίδευση έστω και σε τοπικό επίπεδο, να θεσπίσει διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες ώστε η
ιστορία και ο χώρος της, να αποκτήσει ανάλογη ιστορική βαρύτητα με τα άλλα μνημεία της
περιοχής που μνημονεύθηκαν.
Τέλος, μια κίνηση ουσιώδους σημασίας από την τοπική αυτοδιοίκηση, θα ήταν η ανάληψη
πρωτοβουλίας για σύγκλιση των δυο πλευρών του σύγχρονου κομματικού και κοινοβουλευτικού
βίου, με σκοπό την καθιέρωση ενός κοινού εορτασμού από όλους, ανεξαρτήτως πολιτικών
καταβολών, κάτω από ένα κοινό σύμβολο, όπως έγινε και κατά την επιχείρηση της ανατίναξης.
Μια τέτοια ενέργεια, μαζί με όσες προαναφέρθηκαν, μπορεί να δώσει το κατάλληλο
ερέθισμα στον κόσμο, ώστε να στρέψει το βλέμμα του στο χώρο που γράφτηκε μια από τις πιο
λαμπρές σελίδες της νεοελληνικής ιστορίας και να κερδίσει σε πολιτιστικό και κοινωνικό
«κεφάλαιο» από τα μηνύματα που αυτός εκπέμπει.

43
4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Θα έλεγε κανείς ότι ένας χώρος όπως η Γέφυρα του Γοργοπόταμου συνεχίζει να έχει
έντονες νοηματοδοτήσεις δεκαετίες μετά τον επιχειρησιακό της ρόλο στην έκβαση του Δεύτερου
Παγκόσμιου Πολέμου. Όπως αναδεικνύουν και τα ερωτηματολόγια, λειτουργεί στις συνειδήσεις
των απλών μετεχόντων στους εορτασμούς ως σημείο αναφοράς και αντίστασης του ελληνικού
λαού. Είναι ένα τοπίο θανάτου και μνήμης που ακόμη και σήμερα επικαλούνται κοινοβουλευτικοί
και απλοί άνθρωποι που ασχολούνται με αυτό. Ωστόσο η διχαστική εκμετάλλευση του χώρου αλλά
και ο απόηχος των αιματηρών εορτασμών δεν έχουν εντελώς εκπνεύσει. Τα αιματηρά αυτά
επεισόδια επαναφόρτισαν διχαστικά το κλίμα των εορτασμών που κατά παράδοξο τρόπο
επιτυγχάνουν εντελώς αντίθετη λειτουργία από την ενωτική που θα έπρεπε να συμβολίζουν.
Πέρα όμως από τη σύγχρονη φόρτιση που παρακολουθεί τις εξελίξεις του οικονομικού και
πολιτικού χώρου στην Ελλάδα, θα έλεγε κανείς ότι η σημασία του ως ιστορικό τοπίο φθείρεται με
το πέρασμα των ετών. Γενιές που μετέχουν σήμερα στους εορτασμούς και βιώνουν το χώρο
εκπροσωπούνται κατά κύριο λόγο από ηλικιωμένους των οποίων – θα τολμούσε κανείς να πει – το
πέρασμα από τη ζωή είναι πιθανόν ότι θα σηματοδοτήσει και το τέλος ανάλογων νοηματοδοτήσεων
ή συμβολισμών. Γενιές που δεν έχουν βιώσει το χώρο και δεν έχουν μνήμες μάλλον δεν δείχνουν
ενδιαφέρον – όπως συνάγεται από την απουσία της νεολαίας στο χώρο του εορτασμού. Όσο και αν
– όπως φαίνεται και από τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων ή από τις ρήσεις όσων εκπροσώπων
κομμάτων δέχθηκαν να απαντήσουν - η γέφυρα για όλους αντανακλά πανεθνικά ή ενωτικά
μηνύματα σε πανελλήνια κλίμακα, στην ουσία υπάρχει συναισθηματική φόρτιση και συμβολισμοί
του τόπου αυτού μόνο με τους εορταστές που λιγοστεύουν συνεχώς.
Ταυτόχρονα για την τοπική κοινωνία, ο εορτασμός της ανατίναξης είναι μια αδιάφορη
επέτειος, η οποία δεν έχει την παραμικρή απήχηση. Οι παρευρισκόμενοι είναι κυρίως εκδρομείς
που έρχονται από άλλες περιοχές της χώρας, και όπως προκύπτει από τα στοιχεία που συλλέχθηκαν
στην ανάλυση των ερωτηματολογίων, η παρουσία τους κατά τις επετειακές εκδηλώσεις
ανακυκλώνεται, καθώς ελάχιστα είναι τα άτομα που επισκέπτονται το χώρο μόλις για πρώτη φορά.
Όσον αφορά τα τοπικά ΜΜΕ, η μνήμη της επετείου περιορίζεται σε μια μικρή αναφορά στη
στήλη των τοπικών εφημερίδων ή σε ένα ολιγόλεπτο αφιέρωμα στο δελτίο ειδήσεων, χωρίς να
ασχοληθούν περαιτέρω.94 Ενδεικτικό του γεγονότος ότι η εκπαίδευση δεν αξιοποιεί το χώρο και
τους έντονους συμβολισμούς του σε τοπικό επίπεδο – όπως δηλαδή συμβαίνει και σε περιπτώσεις
άλλων μνημείων ή τόπων θυσίας που απαξιώνονται από το κεντρικά σχεδιασμένο εκπαιδευτικό
σύστημα. Η ίδια αδιάφορη στάση συναντάται και από τους τοπικούς εκπροσώπους, για τους

94
Εικόνα 35

44
οποίους η ύπαρξη του ιστορικού αυτού χώρου, αποκτά σημασία μόνο μια μέρα τον χρόνο και
ερμηνεύεται ως αφορμή προσωπικής προβολής. Ιδιαίτερα για τους εκπροσώπους των πολιτικών
παρατάξεων, όπως προκύπτει και από τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν, παρόλα τα
ενωτικά μηνύματα που εκπέμπονται μέσα από τις απαντήσεις τους σχετικά με την ανάγκη ενός
επιτέλους κοινού εορτασμού αντάξιου μιας πανεθνικής επετείου, η γενικότερη στάση εκπροσώπων
και παρατάξεων δεν αποδεικνύει κάτι ανάλογο όπως προκύπτει από την έλλειψη αντίστοιχων
πολιτικών.
Η ανυπαρξία μέτρων ή προσεγγίσεων οδηγούν στο συμπέρασμα πως πρόκειται για
καταφανή υποκρισία αυτών, αφού όλα αυτά τα χρόνια χωριστών εορτασμών, δεν έχει γίνει από
καμία πλευρά η παραμικρή απόπειρα ενωτικού κοινού εορτασμού της επετείου. Αντίθετα, η κάθε
πλευρά προσπαθεί σε κάθε εορτασμό να μονοπωλήσει το χώρο δίνοντας την κατάλληλη χροιά σε
ομιλίες ή άλλη εκπροσώπησή της, ώστε το ιστορικό γεγονός να ταυτιστεί με την παράταξη αυτή.
Τα παραπάνω, επαληθεύονται μέσα από τη μνεία της εκπροσώπου του ΠΑΣΟΚ στον Ανδρέα
Παπανδρέου, οπού επί κυβερνήσεως του αποκαταστάθηκε ο εορτασμός. 95 Για δε τον εκπρόσωπο
του Κ.Κ.Ε., όλα τα ενωτικά μηνύματα που εκπέμπει μέσα από τις απαντήσεις του στο σχετικό
ερωτηματολόγιο, καταρρίπτονται με μια επίσκεψη στο χώρο κατά τον εορτασμό από την πολιτική
του παράταξη, όπου τα κομματικά σύμβολα κυριαρχούν, τα εθνικά ίσα που διακρίνονται, ενώ
απουσιάζει κάθε μέριμνα για τον κοινό εορτασμό.

Οι επετειακές εκδηλώσεις χαρακτηρίζονται και από την ανυπαρξία πρωτοβουλιών από την
τοπική αυτοδιοίκηση. Δεν υπάρχει η πολιτική βούληση και ο απαιτούμενος προγραμματισμός, ώστε
το τοπίο της γέφυρας και των γεγονότων που συνέβησαν να αντανακλούν άμεσα στη συνείδηση
του ντόπιου πληθυσμού. Ακόμη και η απλή κίνηση, όπως η καθιέρωση μιας ημερήσιας εκδρομής
για τα τοπικά σχολεία, ώστε οι μαθητές να περιηγηθούν στο χώρο και να γνωρίσουν την ιστορία
της ιδιαίτερης πατρίδας τους, δεν εφαρμόζεται.

Μόνος τομέας δραστηριοποίησης είναι η ιδιωτική πρωτοβουλία, μέσω της οποίας γίνεται
προσπάθεια οικονομικής εκμετάλλευσης του χώρου, μόνο που επιχειρείται με τον λανθάνων
νεοελληνικό νεωτερικό τρόπο - δηλαδή με την κατασκευή αναψυκτηρίων και εστιατορίων με θέα
το τοπίο της γέφυρας. Αυτό το είδος ανάπτυξης, έχει επανειλημμένα αποδειχθεί, ότι αλλοιώνει το
φυσικό και πολιτιστικό τοπίο, όμως στη περίπτωση του Γοργοπόταμου ενέχει έναν ακόμη κίνδυνο,
την άμετρη επέμβαση στο χώρο σε βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία μπορεί να
εξαφανίσει τα συμβολικά μηνύματα που αποπνέονται καθώς και την ιστορική τους σημασία.
Τα προγράμματα της Ε.Ε. σχετικά με την εφαρμογή μορφών ήπιας τουριστικής ανάπτυξης
μπορούν να συμβάλλουν στη διατήρηση του πολιτισμικού τοπίου της γέφυρας του Γοργοπόταμου,
ενώ η τοπική αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με την κεντρική εξουσία, μπορούν μέσω του
95
Παράρτημα Α.5 , παρ. 4

45
εκπαιδευτικού συστήματος και πολιτιστικών δραστηριοτήτων να βοηθήσουν στην καθιέρωση του
Γοργοπόταμου και των μηνυμάτων που εκπέμπει, ως χώρο ιστορικής μνήμης και εθνικής ενότητας.
Αυτός φαίνεται να είναι ο πιο σίγουρος δρόμος, ώστε στο μέλλον ο χώρος αυτός να αναδείξει τις
ιστορικές πτυχές ή τα νοήματα που αντιπροσωπεύει. Μηνύματα που συμβολίζουν όχι μόνο τη
δύναμη της ενωτικής προσπάθειας αλλά και της αντίστασης και τα οποία θα έλεγε κανείς ότι έχουν
μια αντανάκλαση και ισχύ διαχρονικά στο χώρο.

46
5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

Γρηγοριάδης Σ. Ν., Μετά τον Εμφύλιο Τόμος Ε', Φυτράκη, Αθήνα 2010
Δημητρίου Δ., Τα Φοβερά Ντοκουμέντα “Γοργοπόταμος'' Το Βήμα, Αθήνα 2010
Δουβίτσας Β., Ελλάδα Τόμος 14, Ν. Φθιώτιδας, Δομή, Αθήνα 2006
Καλύβας Σ.Ν., Ανορθόδοξοι Πόλεμοι, Πατάκης, Αθήνα 2010
Κυριαζή Ν., Η Κοινωνιολογική Έρευνα , Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2006
Κρητικός Γ., Έθνος και Χώρος: Προσεγγίσεις στην ιστορική γεωγραφία της σύγχρονης Ευρώπης,
Μεταίχμιο, Αθήνα 2008
Λιναρδάτος Σπ., Από τον Εμφύλιο ως τη Χούντα, τόμος Ε' (1964-1969), Παπαζήσης, Αθήνα
Μαργαρίτης Γ., Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, Τόμος 2, Βιβλιόραμα,
Αθήνα 2001
---------------- , Η εμφάνιση των ένοπλων αντιστασιακών μονάδων, στο Κατοχή και Αντίσταση
1941-1945 εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2010

Meyer H.F. , Την προέλαση Ρόμελ στόχευε η ανατίναξη, στο Κατοχή και Αντίσταση 1941-1945
εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2010

Παπακυριαζής Γ., Τα βήματα για τον Γοργοπόταμο και το τίμημα, Εντός, Καισαριανή 2008
Πετρίδης Π., Οι δίκες του Γοργοπόταμου (1964-1966), Προσκήνιο, Αθήνα 1998

Ρούσσος Γ., Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 7ος ,Ελληνική Μορφωτική Εστία,
Αθήνα 1975

Τσάρτας Π., Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Κριτική Αθήνα 2001

Χαριτόπουλος Δ., Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων , Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003

Χονδρινός Γ., Γοργοπόταμος, η γέφυρα που ένωσε τους Έλληνες, στο Ιστορία του Έθνους τεύχος
21ο, εφημερίδα Έθνος, Αθήνα 2010

Ψαλτόπουλος Δ., Η Πολιτική για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου στην Ελλάδα, στο: Παπαδόπουλος
Α.Γ. (επιμ.) Η Ανάπτυξη σε μια Πολυλειτουργική Ύπαιθρο, Gutenberg, Αθήνα 2004

47
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Clogg R., Σύντομη ιστορία της Ελλάδος, [μτφρ. Χάρης Φουντέας], Καρδαμίτσα, Αθήνα 1984

Lozato-Giotart J.-P. , Τουριστική Γεωγραφία, [μτφρ. Πολίτης, Μιχάλης], Interbooks, Αθήνα 1996

ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ

- Συνέντευξη μέσω ερωτηματολογίου στη διάρκεια έρευνας πεδίου, σε σαράντα τρεις (43) από τους
εορταστές της επετείου, κατά τον εορτασμό της επετείου ανατίναξης της γέφυρας του
Γοργοπόταμου, την 23-11-2008.

- Συνέντευξη μέσω ερωτηματολογίου στη διάρκεια έρευνας πεδίου, σε σαράντα εννέα (49) από
τους εορταστές της επετείου, κατά τον εορτασμό της επετείου ανατίναξης της γέφυρας του
Γοργοπόταμου, την 30-11-2008.

- Συνέντευξη μέσω ερωτηματολογίου, το οποίο απεστάλη ηλεκτρονικά, από τη Βουλευτή

ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φθιώτιδας, κας Αντωνίου Αντωνίας.

- Συνέντευξη μέσω ερωτηματολογίου, το οποίο απεστάλη ηλεκτρονικά, από τον εκπρόσωπο Κ.Κ.Ε.
Φθιώτιδας, κου Χρονά Αναστάσιου.

- www.hellenicparliament.gr : Συνεδρίαση ολομέλειας της 16-10-2003/Περίοδος: Ι/Σύνοδος: Δ'/

Συνεδρίαση: Η΄ απόσπασμα.

- ---------------------------------- : Η με αριθμό 936/28/17-5-2005 επίκαιρη ερώτηση του βουλευτή κ.

Νικόλαου Κωνσταντόπουλου.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

www.agelioforos.gr
www.athenadr.wordpress.com
www.athina984.gr
www.archive.enet.gr
www.dgorgopotamou.gr
www.diplomatikoperiskopio.com
www.driverselta.blogspot.com
www.elliniki-gnomi.eu

48
www.gorgopotamosvillage.gr
www.gov.exnet.gr
www.kallikratis.ypes.gr
www.kokkinosfakelos.blogspot.com
www.maps.google.com/maps
www.nzetc.org
www.panoramio.com
www.ppol.gr
www.press-gr.blogspot.com
www.railpictures.net
www.sansimera.gr
www.users.sch.gr
www.ta-anilia.blogspot.com
www.tanea.gr
www.thronio.gr
www.wn.com

49
6. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

50
 Εικόνα 1: Έργα κατασκευής της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Τοποθετείται το πρώτο
μεταλλικό ζευκτό πάνω στα έτοιμα λιθόκτιστα βάθρα
Πηγή: http://www.gorgopotamosvillage.gr/gefyra/index.htm

Εικόνα 2 : Η πρώτη αμαξοστοιχία ετοιμάζεται να διαβεί την μόλις περατωθείσα γέφυρα το έτος 1906
Πηγή: http://www.gorgopotamosvillage.gr/gefyra/index.htm

51
Εικόνα 3: Το Simplon-Orient express διατρέχει τη γέφυρα του Γοργοπόταμου
Πηγή:http://www.nzetc.org/tm/scholarly/WH2-2Epi-fig-WH2-2Epi-j015a.html

Εικόνα 4 : Ο Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας), ηγέτης του ΕΛ.Α.Σ.

Πηγή: http://www.athina984.gr/node/90626

52
 Εικόνα 5 : Ο Ναπολέων Ζέρβας, ηγέτης του Ε.Δ.Ε.Σ.
Πηγή: http://ta-anilia.blogspot.com/2010/11/blog-post_9281.html

Εικόνα 6: Ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, ηγέτης της Ε.Κ.Κ.Α

Πηγή: http://kokkinosfakelos.blogspot.com/2010/10/o-ekka.html

53
 Εικόνα 7: Η γέφυρα του Ασωπού
Πηγή: www.railpictures.net/showphotos.php?locomotive=AEG%20Siemens

Εικόνα 8: Η δωδεκαμελής αποστολή Harling. Διακρίνονται όρθιοι στο κέντρο οι επικεφαλής της επιχείρησης Myers
και Woodhouse, ενώ όρθιος και πρώτος από τα αριστερά στέκεται ο Έλληνας Θέμης Μαρίνος.
Πηγή: http://wn.com/Operation_Harling

54
 Εικόνα 9: Σχέδιο της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Πηγή: www.nzetc.org/tm/scholarly/WH2-2Epi-fig-WH2-2Epi-j015b.html

Εικόνα 10 : Το νότιο βάθρο της κατεστραμμένης γέφυρας του Γοργοπόταμου μετά την επίθεση.
Πηγή: http://driverselta.blogspot.com/2010_11_01_archive.html

55
 Εικόνα 11 : Η γέφυρα του Γοργοπόταμου μετά την επίθεση.
Πηγή: http://antianemikos.blogspot.com/2008/11/blog-post_26.html

Εικόνα 12 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Ριζοσπάστης'' της 15-12-1942 που αναφέρεται στην ανατίναξη
Πηγή:http://www.elliniki-gnomi.eu/archives/5923

56
Εικόνα 13 : Αντίποινα για την ανατίναξη της γέφυρας. Εκτέλεση των επτά (7) κατοίκων της Υπάτης Φθιώτιδας,
μπροστά από στα συντρίμμια της γέφυρας.
Πηγή:http://press-gr.blogspot.com/2010/11/1942.html

Εικόνα 14 : (Από αριστερά) Σαράφης, Σκόμπι, Ζέρβας, υπογράφουν τη συμφωνία της Καζέρτας την 26-09-1944
Πηγή:http://www.asxetos.gr/Default.aspx?tabId=274&c=33&aid=1942#axzz1QfyPqnpg

57
 Εικόνα 15 : Αντάρτες του ΕΛ.ΑΣ. Παραδίδουν τον οπλισμό τους, σε εφαρμογή της
Συμφωνίας της Βάρκιζας ( 12-02-1945)
Πηγή:http://www.asxetos.gr/Default.aspx?tabId=274&c=33&aid=1505#axzz1QfyPqnpg

Εικόνα 16 : Το εξώφυλλο της εφημερίδας ''Εμπρός'' την 05-12-1964, όπου αναφέρεται στην έκρηξη της νάρκης και
τονίζει τον αμφίσημο συμβολισμό της γέφυρας
Πηγή:www.sansimera.gr/articles/354

58
 Εικόνα 17 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Ελευθερία'' την 01-12-1964, όπου αναφέρεται στην έκρηξη
της νάρκης και στις εξελίξεις που ακολούθησαν.
Πηγή:http://gorgopotamosvillage.gr/ethnikiadistasi/index41.htm4

Εικόνα 18 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Αθηναϊκή'' της περιόδου, που εντείνει τις φήμες για ''αμερικανικό δάκτυλο''
στην έκρηξη της νάρκης.
Πηγή:http://lefobserver.blogspot.com/2009_11_01_archive.html

59
Εικόνα 19 : Δημοσίευμα της εφημερίδας ''Ελευθερία'' την 05-12-1964, σχετικά με το πόρισμα των πραγματογνωμόνων
για τα αίτια της έκρηξης
Πηγή:http://gorgopotamosvillage.gr/ethnikiadistasi/index41.htm4

Εικόνα 20 : Το παλιό εργοστάσιο ασετιλίνης σήμερα

Πηγή:http://www.panoramio.com/photo/21088585

60
 Εικόνα 21 : Το Δημοτική Διαμέρισμα Γοργοποτάμου
Πηγή: http://maps.google.com/maps

Εικόνα 22 : Ο χώρος εορτασμού των επετείων ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Διακρίνεται η γέφυρα στα
αριστερά του χώρου εορτασμού
Πηγή: http://maps.google.com/maps

61
Εικόνα 23: Ο χώρος εορτασμού των εκδηλώσεων για την ανατίναξη της γέφυρας. Προετοιμασίες για τον εορτασμό της
23-11-2008. Στο βάθος διακρίνεται η πόλη της Λαμίας.
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου.

Εικόνα 24: Ο χώρος εορτασμού των εκδηλώσεων για την ανατίναξη της γέφυρας. Προετοιμασίες για τον εορτασμό της
23-11-2008
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου.

62
Εικόνα 25: Το μνημείο στο νότιο βάθρο της γέφυρας προς τιμήν των εκτελεσθέντων από τα στρατεύματα κατοχής,
ως αντίποινα για την ανατίναξη της γέφυρας.
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου.

Εικόνα 26: Μνημείο που βρίσκεται στο νότιο βάθρο της γέφυρας προς τιμήν των νεκρών από την έκρηξη της
νάρκης την 29-11-1964
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου.

63
 Εικόνα 27: Διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου στη βάση της γέφυρας
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου

Εικόνα 28: Πωλητές τοπικών αγροτικών προϊόντων στο δρόμο προς το χώρο εορτασμού
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου

64
Εικόνα 29: Στιγμιότυπο από την τελετή εορτασμού της επετείου από το επίσημο κράτος την 23-11-2008
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου

Εικόνα 30: Σημαίες και λάβαρα των εορταστών, κατά τον επίσημο εορτασμό της επετείου την 23-11-2008
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου

65
 Εικόνα 31: Στιγμιότυπο από την τελετή του Κ.Κ.Ε. την 30-11-2008
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου.

Εικόνα 32: Σημαίες και λάβαρα των εορταστών, στον εορτασμό της επετείου από το Κ.Κ.Ε. την 30-11-2008
Πηγή: Πρωτογενές φωτογραφικό υλικό από την έρευνα πεδίου.

66
 Ηλεκτρονική Έκδοση
enet.gr, 21:05 Κυριακή 28 Νοεμβρίου 2010

Εκδήλωση για την Εθνική Αντίσταση στο Γοργοπόταμο

Παρά την ηλιοφάνεια μικρή ήταν η συμμετοχή του κόσμου σήμερα στο γιορτασμό της Εθνικής Αντίστασης στο
Γοργοπόταμο, σε σύγκριση με άλλες χρονιές. Άλλωστε η φετινή εκδήλωση είχε «άρωμα» μνημονίου και ακούστηκαν
σχετικές διαμαρτυρίες από τους μετέχοντες.

Την εκδήλωση σε ανάμνηση του ιστορικού γεγονότος της ανατίναξης της ομώνυμης γέφυρας από τις αντιστασιακές
οργανώσεις ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ και ομάδα Βρετανών σαμποτέρ, οργάνωσαν το Υπουργείο Εσωτερικών, η Νομαρχία
Φθιώτιδας και ο Δήμος Γοργοποτάμου.

Την άλλη Κυριακή θα επαναληφθεί η εκδήλωση με οργανωτές τις ΕΑΜογενείς αντιστασιακές οργανώσεις, την ΠΕΑΕΑ
και το ΚΚΕ.

Εικόνα 33: Απόσπασμα από την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», που αφορά τον εορτασμό της
28-11-2010
Πηγή: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=228454

67
 Τρίτη 7 Δεκέμβρη 2010
ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ ΣΤΟ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟ

Πλήθος κόσμου από κάθε γωνιά της Ελλάδας, με τα λάβαρα της Αντίστασης στα χέρια, άντρες και γυναίκες κάθε
ηλικίας και με έντονη την παρουσία της νεολαίας, έφτασαν προχτές, Κυριακή, στο Γοργοπόταμο για να τιμήσουν το
ιστορικό γεγονός της ανατίναξης της ομώνυμης γέφυρας, τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοέμβρη του 1942. Μια πράξη
αντίστασης που έγινε δυνατή χάρη στην καθοριστική συμβολή των ανταρτών του ΕΛΑΣ, με την καθοδήγηση του Άρη
Βελουχιώτη, και έδωσε έναυσμα για μαζική αντίσταση του λαού ενάντια στο ντόπιο και ξένο κατακτητή.

Από νωρίς το πρωί οι χιλιάδες κόσμου έφτασαν μαζικά στο χώρο της εκδήλωσης, με ΙΧ, πούλμαν και κάθε άλλο μέσο,
ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού
Ελλάδας (ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ). Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης, μια από τις μαζικότερες των τελευταίων χρόνων, ήταν ο
Στέφανος Λουκάς, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Με σύνθημα «Τιμή και δόξα στον Άρη Βελουχιώτη και τα παλικάρια του», στο πανό που δέσποζε στο χώρο, και άλλα,
όπως «ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ο δρόμος των λαών» και «Εννιά δεκαετίες αγώνας και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία»,
οι συγκεντρωμένοι έστειλαν μήνυμα σε όλους εκείνους που προσπαθούν να παραχαράξουν την ένδοξη ιστορία του ΕΑΜ
- ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), την ιστορία του λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ, που ήταν ο
εμπνευστής, οργανωτής, καθοδηγητής και βασικός αιμοδότης της Αντίστασης. Την εκδήλωση άνοιξε η Χορωδία της
ΠΕΑΕΑ από τη Λάρισα, ενώ τους παρευρισκόμενους καλωσόρισε η Κατερίνα Τσέλιου, μέλος της Νομαρχιακής
Επιτροπής Φθιώτιδας. Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε ο Δ. Μητσόπουλος, αντιδήμαρχος Γοργοποτάμου. Λίγο
πριν από το τέλος, διαβάστηκε και εγκρίθηκε το ψήφισμα της εκδήλωσης, η οποία ολοκληρώθηκε με το πένθιμο
εμβατήριο και την κατάθεση στεφανιών από το ΚΚΕ, την ΚΝΕ, την ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ και εκπροσώπους μαζικών φορέων.

Εικόνα 34: Απόσπασμα από την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Ριζοσπάστης», που αφορά τον εορτασμό της
07-12-2010
Πηγή: http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=5987512&publDate=7/12/2010

68
Εικόνα 35: Το εξώφυλλο της 30-11-2010, τοπικής εφημερίδας «Λαμιακός Τύπος»
Πηγή: http://www.lamiakos-typos.gr/

69
7. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ

70
Χάρτης 1: Περιοχές επιρροής των αντιστασιακών οργανώσεων στην Ελλάδα το 1944
Πηγή: www.ibiblio.org/hyperwar/ETO/East/Balkans/maps/AG/AG-Balkans-5.jpg

71
 Χάρτης 2: Τα κυριότερα σημεία της επιχείρησης Harling
Πηγή: www.nzetc.org/tm/scholarly/WH2-2Epi-fig-WH2-2Epi-j019b.html

72
Χάρτης 3: Στερεά Ελλάδα, τόποι και χρονολογίες – ορόσημα της επιχείρησης Harling
Πηγή: Πρωτογενής επεξεργασία από το http:// maps.google.com/maps
8. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

74
 ΕΧΕΤΕ ΞΑΝΑΕΡΘΕΙ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ;
100%

90%

80%

70%

60%
ΕΟΡΤΑΣΤΕΣ
ΤΕΛΕΤΗΣ Κ.Κ.Ε.
50% ΕΟΡΤΑΣΤΕΣ
ΚΡΑΤΙΚΗΣ
ΤΕΛΕΤΗΣ
40%

30%

20%

10%

0%
ΝΑΙ ΟΧΙ

Διάγραμμα 1: Ποσοστιαία αναπαράσταση στην οποία εμφαίνεται η προηγούμενη ή μη, παρουσία των εορταστών και
των δυο παρατάξεων στο χώρο
Πηγή: Ανάλυση ποσοτικών δεδομένων από την επιτόπια έρευνα

ΠΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΧΕΤΕ ΞΑΝΑΕΡΘΕΙ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ;

100%
90%
80%
70%
60% ΕΟΡΤΑΣΤΕΣ
ΤΕΛΕΤΗΣ Κ.Κ.Ε.
50% ΕΟΡΤΑΣΤΕΣ
40% ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΤΕΛΕ-
ΤΗΣ
30%
20%
10%
0%
ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΙΑ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΛΛΟ

Διάγραμμα 2: Ποσοστιαία αναπαράσταση στην οποία εμφαίνεται η συχνότητα παρουσίας των εορταστών και των δυο
παρατάξεων στο χώρο της εκδήλωσης
Πηγή: Ανάλυση ποσοτικών δεδομένων από την επιτόπια έρευνα

75
 ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΝΑ
ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ;

ΕΟΡΤΑΣΤΕΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ

ΝΑΙ:74,4%
ΟΧΙ: 26,6%

Διάγραμμα 3: Ποσοστιαία αναπαράσταση απαντήσεων των εορταστών της κρατικής τελετής σχετικά με τη συνέχιση ή
μη του χωριστού εορτασμού της επετείου ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Πηγή: Ανάλυση ποσοτικών δεδομένων από την επιτόπια έρευνα

ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΝΑ

ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ;

ΕΟΡΤΑΣΤΕΣ ΤΕΛΕΤΗΣ Κ.Κ.Ε.

ΝΑΙ:77%
ΟΧΙ:23%

Διάγραμμα 4: Ποσοστιαία αναπαράσταση απαντήσεων των εορταστών της τελετής του Κ.Κ.Ε. σχετικά με τη συνέχιση
ή μη του χωριστού εορτασμού της επετείου ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Πηγή: Ανάλυση ποσοτικών δεδομένων από την επιτόπια έρευνα

76
9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α

77
 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

Εκπόνηση πτυχιακής εργασίας σχετικά με τον συμβολισμό της ανατίναξης

της Γέφυρας του Γοργοπόταμου

6. Έχετε ξαναέρθει στην εκδήλωση; ΝΑΙ ΟΧΙ

Αν ναι, πόσες φορές έχετε ξαναέρθει;
α ) κάθε χρονιά β ) τις περισσότερες γ ) άλλο

7. Γιατί ήρθατε;
α ) ιστορική μνήμη β ) συναισθηματικοί λόγοι
γ )τηρώ τις παραδόσεις δ ) άλλο

8. Τι σημαίνει για εσάς η επέτειος;

α ) τιμώ τους νεκρούς β ) τιμώ την Εθνική Αντίσταση
γ )τιμώ συγγενικά πρόσωπα δ ) άλλο

9. Γιατί γιορτάζεται χωριστά η σημερινή επέτειος;

α ) Ιδεολογικές διαφορές
β ) Κάθε πλευρά έχει διαφορετική εκτίμηση του γεγονότος
γ ) Δεν υπάρχει κοινή αντίληψη του συμβολισμού της επετείου
δ ) Δεν γνωρίζω
ε ) Άλλο

10. Πιστεύετε ότι πρέπει να συνεχίζεται να γιορτάζεται χωριστά η σημερινή επέτειος;

Ναι ή όχι και γιατί;
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

11. Ηλικία: ____

12. Φύλο: Α Γ
13. Μορφωτικό επίπεδο: _______________________
14. Επάγγελμα:
ελεύθερος επαγγελματίας συνταξιούχος
αγρότης Ιδιωτικός υπάλληλος
δημόσιος υπάλληλος Οικιακά
άλλο

1. Υπόδειγμα του ερωτηματολογίου που απάντησαν οι εορταστές κατά την έρευνα πεδίου

78
 ΛΟΙΠΕΣ ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ (23-11-2008)
ⴲ ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ 43
ΑΝΔΡΕΣ 29
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 14
ⴲ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΝΔΡΕΣ 57,8
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 47
ΣΥΝΟΛΟ 52,4

ⴲ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ 5 2 7
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ 19 4 23
ΑΓΡΟΤΗΣ - - -
ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ 2 3 5
ΔΗΜΟΣΙΟΣ 2 2 4
ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ
ΟΙΚΙΑΚΑ - 3 3
ΑΛΛΟ 1 - 1

ⴲ ΕΧΕΤΕ ΞΑΝΑΕΡΘΕΙ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ; ΑΝ ΝΑΙ, ΠΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ;

----------------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΝΑΙ 24 10 34
ΟΧΙ 5 4 9
ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΙΑ 4 - 4
ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ 7 7 14
ΑΛΛΟ 13 3 16

ⴲ ΓΙΑΤΙ ΗΡΘΑΤΕ;
----------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ 11 7 18
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ 3 1 4
ΛΟΓΟΙ
ΤΗΡΩ ΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ 1 - 1
ΑΛΛΟ 14 6 20

79
ⴲ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΕΣΑΣ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ;
--------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΤΙΜΩ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ 8 2 10
ΤΙΜΩ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ 9 2 11
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
ΤΙΜΩ ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ 1 1 2
ΠΡΟΣΩΠΑ
ΑΛΛΟ 11 9 20

ⴲ ΓΙΑΤΙ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ;

--------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ 12 5 17
ΔΙΑΦΟΡΕΣ
ΚΑΘΕ ΠΛΕΥΡΑ ΕΧΕΙ 4 2 6
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ
ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΟΙΝΗ 2 1 3
ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ ΤΗΣ
ΕΠΕΤΕΙΟΥ
ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 2 - 2
ΑΛΛΟ 9 6 15

ⴲ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ

ΕΠΕΤΕΙΟΣ; ΝΑΙ Ή ΟΧΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;
--------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΝΑΙ 8 3 11
ΟΧΙ 21 11 32

2. Πίνακας που εμφανίζει ποσοτικοποιημένες και ανά κατηγορία, τις απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτηθέντες την
23-11-2008, κατά την κρατική τελετή εορτασμού της επετείου ανατίναξης.

80
 ΠΑΡΑΤΑΞΗ Κ.Κ.Ε. (30-11-2008)
ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ 49
ΑΝΔΡΕΣ 33
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 16
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΝΔΡΕΣ 62,8
ΓΥΝΑΙΚΕΣ 65,7
ΣΥΝΟΛΟ 64,3

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ 8 1 9
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ 24 7 31
ΑΓΡΟΤΗΣ - - -
ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ 11 3 14
ΔΗΜΟΣΙΟΣ 6 1 7
ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ
ΟΙΚΙΑΚΑ - 4 4
ΑΛΛΟ - - -

ΕΧΕΤΕ ΞΑΝΑΕΡΘΕΙ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ; ΑΝ ΝΑΙ, ΠΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ;

----------------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΝΑΙ 25 9 34
ΟΧΙ 8 7 15
ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΙΑ 6 4 10
ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ 8 3 11
ΑΛΛΟ 11 2 13
ΓΙΑΤΙ ΗΡΘΑΤΕ;
----------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ 19 5 24
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ 6 2 8
ΛΟΓΟΙ
ΤΗΡΩ ΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ - 5 5
ΑΛΛΟ 8 4 12

81
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΕΣΑΣ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ;
--------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΤΙΜΩ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ 7 4 11
ΤΙΜΩ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ 16 6 22
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
ΤΙΜΩ ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ 5 2 7
ΠΡΟΣΩΠΑ
ΑΛΛΟ 5 4 9
ΓΙΑΤΙ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ;
--------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ 15 4 19
ΔΙΑΦΟΡΕΣ
ΚΑΘΕ ΠΛΕΥΡΑ ΕΧΕΙ
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ 4 2 6
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ
ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΟΙΝΗ
ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ 4 - 4
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟ ΤΗΣ
ΕΠΕΤΕΙΟΥ
ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ 3 4 7
ΑΛΛΟ 7 6 13
ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ
ΕΠΕΤΕΙΟΣ; ΝΑΙ Ή ΟΧΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;
--------------------------- ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ
ΝΑΙ 7 4 11
ΟΧΙ 26 12 38

3. Πίνακας που εμφανίζει ποσοτικοποιημένες και ανά κατηγορία, τις απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτηθέντες την
30-11-2008, κατά τον εορτασμό της επετείου από το Κ.Κ.Ε.

82
 ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

''Ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοπόταμου. Από την επιχειρησιακή ενότητα, στο διχασμό
του Εμφυλίου και η κατάσταση σήμερα''.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Τι σημαίνει για εσάς η παραπάνω πράξη και ποιος ο συμβολισμός του χώρου που τελούνται
οι επετειακές εκδηλώσεις;

Πιστεύετε ότι από την εποχή της ανατίναξης της Γέφυρας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
υπάρχει κάποιο διαχρονικό μήνυμα που να διατρέχει όλη αυτή την περίοδο έως σήμερα;

Η νάρκη του αιματηρού εορτασμού πιστεύετε ότι έχει αφήσει κάποια διχαστικά μηνύματα ή
συμβολισμούς που είναι επίκαιρα;Θα μπορούσαν να επαναληφθούν και σήμερα ανάλογα
γεγονότα;

Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο λόγος που γιορτάζεται χωριστά η επέτειος της ανατίναξης της
Γέφυρας του Γοργοπόταμου; Θεωρείτε ότι πρέπει να συνεχίζεται να γιορτάζεται χωριστά η εν
λόγω επέτειος;

4. Υπόδειγμα του ερωτηματολογίου που απάντησαν οι εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων

83
 ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΤΟΝΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Βουλευτής Φθιώτιδας- Κοσμήτορας της Βουλής των Ελλήνων
Μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Θέμα: ''Ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοπόταμου.

Από την επιχειρησιακή ενότητα, στο διχασμό του Εμφυλίου και η κατάσταση σήμερα''.

1. Τι σημαίνει για εσάς η παραπάνω πράξη και ποιος ο συμβολισμός του χώρου που
τελούνται οι επετειακές εκδηλώσεις;

Κάποτε στο Γοργοπόταμο αντιστάθηκαν οι Έλληνες ενωμένοι απέναντι στο ναζισμό και τη
γερμανική κατοχή, απέναντι στη στέρηση της ελευθερίας, απέναντι στην περιφρόνηση της
ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την παραβίαση θεμελιακών αξιών του πολιτισμού μας. Σήμερα στο
Γοργοπόταμο αντιστέκεται η μνήμη του λαού μας, η συλλογική ιστορική μας μνήμη, που είναι
πηγή αυτογνωσίας για το έθνος μας και προσδιορίζει την ταυτότητά μας μέσα στο χώρο και το
χρόνο.
Τα ιστορικά σύμβολα και ορόσημα όπως ο Γοργοπόταμος είναι τελικά συμπυκνώσεις της
ιστορίας, για να μας θυμίζουν ότι μπορούμε να πετύχουμε ακόμα και όσα μοιάζουν μακρινά και
ανέφικτα.

2. Πιστεύετε ότι από την εποχή της ανατίναξης της Γέφυρας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
υπάρχει κάποιο διαχρονικό μήνυμα που να διατρέχει όλη αυτή την περίοδο έως σήμερα;

Η ανατίναξη της γέφυρας με τη συνεργασία των σημαντικότερων αντιστασιακών οργανώσεων με

διαφορετικό πολιτικό προσανατολισμό δεν ήταν μόνο ένα γεγονός καθοριστικό για την εξέλιξη
των πολεμικών επιχειρήσεων εκείνης της εποχής στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Ήταν ταυτόχρονα
και το χτίσιμο μιας άλλης, νοητής γέφυρας, που ενώνει το ιστορικό παρελθόν μας με το παρόν και
μας καλεί πάντοτε να βρίσκουμε, στο έδαφος του πατριωτισμού και της συνεργασίας, λύσεις και
διεξόδους για τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν η χώρα μας και ο Ελληνισμός.

84
3. Η νάρκη του αιματηρού εορτασμού πιστεύετε ότι έχει αφήσει κάποια διχαστικά μηνύματα
ή συμβολισμούς που είναι επίκαιρα; Θα μπορούσαν να επαναληφθούν και σήμερα ανάλογα
γεγονότα;

Οι ιδέες της εθνικής συμφιλίωσης και ενότητας όταν η πατρίδα βρίσκεται σε κίνδυνο και ο λαός
μας δοκιμάζεται δεν είναι ούτε αυτονόητες, ούτε δεδομένες. Ο Γοργοπόταμος ήταν από εκείνες τις
σπάνιες στιγμές που οι διχαστικοί εγωισμοί και τα παραταξιακά παιχνίδια κυριαρχίας μπήκαν στην
άκρη, ώστε ο αγώνας και η θυσία να έχουν αποτέλεσμα. Δεν ήταν ο κανόνας, αλλά η εξαίρεση.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο Γοργοπόταμος θεωρείται σήμερα ένα εθνικό σύμβολο.
Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα εάν και σήμερα θα μπορούσαν να επαναληφθούν
ανάλογα γεγονότα και υπό ποιες συνθήκες θα μπορούσε να συμβεί αυτό. Αυτό όμως το οποίο
πιστεύω είναι ότι σε μια περίοδο που η χώρα μας βρίσκεται σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία
απαιτείται η υπεύθυνη στάση όλων των πολιτικών δυνάμεων για την υπέρβασή της. Η σημερινή
δικαίωση των αγώνων που έχει δώσει ο λαός μας, για ελευθερία, δημοκρατία και αξιοπρέπεια,
βρίσκεται στην θωράκιση των θεσμών που κατοχυρώνουν αυτές τις κατακτήσεις και όχι στην
απαξίωσή τους, που φέρνει στο μυαλό εποχές εκκόλαψης αυταρχικών ιδεών και ολοκληρωτικών
καθεστώτων. Βρίσκεται στη συνειδητοποίηση και την αντιμετώπιση των σύγχρονων απειλών για
την πατρίδα μας, που έχουν μεν οικονομική μορφή, αλλά τα αίτιά τους έχουν ρίζες μέσα στο
χρόνο και οφείλονται σε κρίση πολιτική, κοινωνική, θεσμική και ηθική. Η σύγχρονη αντίσταση
είναι η αντίσταση απέναντι σε αυτήν την κρίση, σε όλα εκείνα που μερικές φορές θεωρούμε
ακόμα και εμείς οι ίδιοι ότι δεν μπορούν να αλλάξουν σ’ αυτόν τον τόπο. Αυτή η αντίσταση
πιστεύω ότι πρέπει να είναι καθολική και ενιαία.

4. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο λόγος που γιορτάζεται χωριστά η επέτειος της ανατίναξης της
Γέφυρας του Γοργοπόταμου; Θεωρείτε ότι πρέπει να συνεχίζεται να γιορτάζεται χωριστά η
εν λόγω επέτειος;

Ο χωριστός εορτασμός αποτελεί συνειδητή επιλογή συγκεκριμένης παράταξης που οφείλεται σε

δικούς της πολιτικούς λόγους και κίνητρα, τα οποία η ίδια μπορεί καλύτερα να εξηγήσει.
Προσωπικά θεωρώ ότι η επιλογή αυτή είναι λανθασμένη και δεν συνάδει με το πνεύμα της
εθνικής συμφιλίωσης και του εορτασμού της ενιαίας εθνικής αντίστασης του ελληνικού λαού που
καθιερώθηκε το 1982 από τον Ανδρέα Παπανδρέου, ταυτόχρονα με την αναγνώριση της εθνικής
αντίστασης και της άρσης των συνεπειών της πολιτικής του μετεμφυλιακού κράτους.

5. Η απαντήσεις της Βουλευτή Φθιώτιδας του ΠΑΣΟΚ κας Αντωνίου, στο σχετικό ερωτηματολόγιο που της
απεστάλη.

85
 Τάσος Χρονάς
Περιφερειακός Σύμβουλος Στερεάς Ελλάδος
(παράταξη Λαϊκής Συσπείρωσης), Στέλεχος ΚΚΕ Φθιώτιδας

Πτυχιακή Εργασία.

Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου.

Από την επιχειρησιακή ενότητα, στον διχασμό του εμφυλίου
και η κατάσταση σήμερα.

Σαν ιστορικό γεγονός, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου πραγματοποιήθηκε την
περίοδο ανάπτυξης της εθνικής αντίστασης των Ελλήνων στην φασιστική κατοχή Γερμανών και
Ιταλών, κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, 1940 - 1944.
Σηματοδοτεί την έναρξη του ένοπλου αγώνα των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων κατά
των κατοχικών δυνάμεων, τον Νοέμβριο του 1943, μια και ήταν μια από τις σοβαρότερες
στρατιωτικές επιχειρήσεις εκείνης της περιόδου.
Είχε σαφή στρατηγική επιδίωξη να παρεμποδίσει την σιδηροδρομική μεταφορά πολεμικού υλικού
και στρατευμάτων του Άξονα στην Νότια Ελλάδα και κατ’ επέκταση στις δυνάμεις του Ρόμελ, που
δρούσαν στην Βόρεια Αφρική.
Ήταν μια στρατιωτική επιχείρηση, που σχεδιάστηκε προσεκτικά και υλοποιήθηκε με αξιοζήλευτη
ακρίβεια από τους συμμετέχοντες, που προέρχονταν από τις δύο βασικές ένοπλες αντιστασιακές
οργανώσεις της εποχής, τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ.
Ο ΕΛΑΣ ήταν το στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ, που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του
Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας από αριστερές κυρίως δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας.
Από τα σημαντικότερα στελέχη του ήταν ο Άρης Βελουχιώτης.
Ο ΕΔΕΣ ήταν η αντίστοιχη οργάνωση που συγκρότησαν πρώην αξιωματικοί του στρατού αλλά και
εθνικόφρονες δυνάμεις της εποχής, που δεν συμφωνούσαν με τις επιλογές του Κ.Κ.Ε. Ιδρυτικό
στέλεχος του ήταν ο Ναπολέων Ζέρβας.
Οι συγκεκριμένες ένοπλες αντιστασιακές οργανώσεις, ξεπέρασαν τις ιδεολογικό-πολιτικές τους
διαφορές και έδρασαν ενιαία κατά των κατακτητών.
Με ενιαία αντίληψη και σχέδιο κατάφεραν να καταγράψουν μια περίλαμπρη νίκη ενάντια σε
πολυαριθμότερους και καλά εξοπλισμένους αντιπάλους.
Σε αυτό συντέλεσε και η επίμονη προσπάθεια των συμμαχικών δυνάμεων, που ήθελαν την
συνεργασία και τον συντονισμό των αντιστασιακών οργανώσεων προκειμένου να εξασφαλιστεί η
καλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα στην δράση τους.
Είναι χαρακτηριστική η παρουσία Άγγλων αξιωματικών στην διάρκεια σχεδιασμού αλλά και κατά
την πραγματοποίηση της επιχείρησης.

Το συγκεκριμένο γεγονός αναδεικνύει την σημασία της ενότητας του λαού και φυσικά την
αξία της ενωμένης δράσης για την προστασία εθνικών συμφερόντων.
Προβάλλει αρχές και αξίες αναγκαίες για την τότε εποχή, αλλά και ιδιαίτερα χρήσιμες ακόμη και
σήμερα που η πατρίδα μας βρίσκεται μπροστά σε νέα προβλήματα και δυσκολίες.
86
Σε κάθε περίπτωση, η ενιαία στάση και η ενωμένη δράση ολόκληρου του λαού αποτελεί την
καλύτερη εγγύηση για το μέλλον. Για την πρόοδο της πατρίδας μας σε κάθε πλευρά – πτυχή
της κοινωνικό-πολιτικής ζωής.

Σε αυτή την βάση, οφείλουμε να ενθαρρύνουμε ή και να επιδιώκουμε τον επετειακό γιορτασμό
του συγκεκριμένου γεγονότος, που θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να γίνεται και αυτός ενιαία, με
πνεύμα ενότητας.

Στο πέρασμα των χρόνων, η διαφορετική ερμηνεία των γεγονότων και οι διαφορετικές πολιτικές
σκοπιμότητες, κάθε φορά, οδήγησαν στην υποβάθμιση των μηνυμάτων ενότητας, που προκύπτουν
από τον εορτασμό του ιστορικού γεγονότος και στον χωριστό γιορτασμό. Στην ένταση της
αντιπαλότητας, που κορυφώθηκε με την έκρηξη μιας νάρκης στην διάρκεια ενός εορτασμού από
τις ΕΑΜογενείς οργανώσεις, που είχε νεκρούς και τραυματίες.
Αυτό, όπως ήταν φυσικό, βάθυνε τα χάσμα και όξυνε τις διαφορές που μεγάλωναν και μέσα από
την καθημερινή άσκηση πολιτικής για τα σύγχρονα ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας.
Εκεί βρίσκεται και η αιτία του χωριστού γιορτασμού.

Τα χρόνια, όμως, πέρασαν, οι γενιές διαδέχτηκαν η μια την άλλη και οι εξελίξεις βοήθησαν και
βοηθούν να ξεπεραστούν σε σημαντικό βαθμό και για τους νεότερους οι προκαταλήψεις.

Έτσι σήμερα δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για τέτοιου είδους αντιπαλότητες και αντιπαραθέσεις.
Άλλωστε, αυτό επιβάλλεται και από την οξύτητα των σύγχρονων προβλημάτων της κοινωνίας μας,
που η αντιμετώπιση τους μας θέλει ενωμένους.

Στην προέκταση αυτών των συλλογισμών, μπορεί και πρέπει να γίνεται με ενιαίο τρόπο ο
εορτασμός της επετείου του Γοργοποτάμου, που μπορεί να χαρακτηρίζεται σαν εθνική.

22/9/10

6. Η απαντήσεις του εκπροσώπου του Κ.Κ.Ε. Φθιώτιδας κου Χρονά, στο σχετικό ερωτηματολόγιο που του
απεστάλη

87