Δηξήλε Υεηιά

Αλαπιεξψηξηα θαζεγήηξηα
Σκήκα ΓΔ΢ Παληείνπ Παλ/κηνπ

H ιδεολογία ως νομιμοποιηηικός παράγων πολιηικής δράζης

καηά ηον Ψστρό Πόλεμο

Aγαπεηνί θνηηεηέο, αγαπεηνί ζπλάδειθνη

Θέισ θαηαξρήλ λα ζπγραξψ ηνπο ζπλαδέιθνπο γηα ηελ πξσηνβνπιία ηεο

πξαγκαηνπνίεζεο απηήο ηεο εκεξίδαο. Θεσξψ φηη ην timing είλαη θαηάιιειν.
Γηαλχνπκε σο θξάηε, θνηλσλίεο θαη ιανί κηα επνρή φπνπ ε πξαγκαηηθφηεηα
πξνβάιιεη αλεζπρεηηθή θαη ηνχην ζε πείζκα φζσλ πξνέβιεςαλ ζηηο αξρέο
ηεο δεθ ηνπ 90 « ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο» θαη ηελ αλάδπζε κηαο λέαο δηεζλνχο
ηάμεο ζηεξηδφκελεο ζηε ζπλεξγαζία θαη ζηηο αξρέο θαη αμίεο ηεο
«θηιειεχζεξεο εηξήλεο». Δίθνζη ρξφληα κεηά ε αηζηνδνμία θαη πίζηε εθείλεο
ηεο επνρήο θαληάδεη καθξηλφ παξειζφλ κπξνζηά ζηα φζα αθνινχζεζαλ ηηο
δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Όζνη έζπεπζαλ ηφηε λα κηιήζνπλ γηα κηα λέα δηεζλή
ηάμε δελ αλαξσηεζήθαλ εάλ πξάγκαηη είλαη λέα , ε κηα update εθδνρή ηεο
παιηάο. Απηφ βέβαηα ζα πξνυπέζεηε κηα εθηίκεζε ηεο ζεκαζίαο ησλ
γεγνλφησλ ηνπ ζήκεξα ππφ ην θσο ηεο ηζηνξηθήο εκπεηξίαο. Βέβαηα ηα
γεγνλφηα νχηε κηινχλ απφ κφλα ηνπο νχηε εμεγνχληαη απφ κφλα ηνπο. Δθηφο
ινηπφλ απφ ην φηη ζα πξέπεη λα αλαξσηεζνχκε ην ηη ζπλέβε θαη γηαηί ζπλέβε
ζα πξέπεη λα εμεγήζνπκε θαη λα εξκελεχζνπκε ηνπο ιφγνπο θαη ζπλζήθεο
θάησ απφ ηηο νπνίεο νη άλζξσπνη θαηαλφεζαλ θαη εξκελεχζαλ κε δηαθνξεηηθφ
ηξφπν ηα γεγνλφηα.

Σν πξψην βήκα πνπ πξέπεη λα θάλεη έλαο δηεζλνιφγνο ψζηε λα

θαιιηεξγήζεη θαη λα δηδάμεη ηελ ζπζηεκαηηθή ζθέςε είλαη λα ζπλεδεηηνπνηεζεη
φηη ην παξφλ είλαη πξντφλ ηνπ παξειζφληνο ε γηα λα ην πνχκε δηαθνξεηηθά
απηφ πνπ ζπλέβε ζήκεξα επεξεάζηεθε απφ ην ρζεο θαη απηφ πνπ ζπκβαίλεη
ηψξα ζα θαζνξίζεη ηα ζπκβαίλνληα ζην κέιινλ. Όπσο αλαθέξεη ν Carr « ην
παξειζφλ πνπ κειεηά ν ηζηνξηθφο δελ είλαη λεθξφ παξειζφλ αιιά έλα
παξειζφλ πνπ κε κηα νξηζκέλε έλλνηα εμαθνινπζεί λα δεη ζην παξφλ» . ΢ην

1
ζεκειηψδεο εξψηεκα ηνπ «ηη είλαη Ιζηνξία» ν Carr απαληά « κηα ζπλερήο
δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ηνπ ηζηνξηθνχ θαη ησλ γεγνλφησλ ηνπ,
έλαο δηάινγνο δίρσο ηέινο κεηαμχ ηνπ παξφληνο θαη παξειζφληνο»1.
Η ζπκβνιή ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ ζ απηή ηελ ακθίδξνκε πνξεία κέζα ζηελ
ηζηνξία είλαη ζπλάξηεζε ηεο εμέιημεο ηνπ θιάδνπ, ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο
επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη ηνπ θεθηεκελνπ ηνπ θιάδνπ. Οη δηαθνξέο σο πξνο
ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο θαη ηνπ ζθνπνχ πνπ εμππεξεηεί ε θάζε
πεηζαξρεία ζπλζέηνπλ ην δηαθξηηφ ραξαθηήξα ηνπο. 2
΢χκθσλα κε ηνπο Joynt k Corbett ε ηζηνξία κνηάδεη κε ηξάπεδα « από απηήλ
αληινύκε ηηο ηδέεο καο θαη ζ’ απηήλ επηζηξέθνπκε γηα λα εμαξγπξώζνπκε ηηο
κεζνδνινγηθέο καο επηηαγέο, λα δηαπηζηώζνπκε εάλ νη ζεσξεηηθνί καο
ινγαξηαζκνί πξνζθέξνπλ θάιπςε αιιά θαη λα εμαθξηβώζνπκε θαηά πόζν
απαηηείηαη λα αιιάμνπκε ε λα αθπξώζνπκε ηα ζεσξεηηθά καο γξακκάηηα».
(παξαηίζεηαη απφ ηνλ Γ. Κψλζηα ζην Θεσξία θαη Μεζνδνινγία Γηεζλψλ
΢ρέζεσλ ζ. 46) .
΢χκθσλα κε ηνλ Herbert Butterfield «ηζηνξία είλαη ε κειέηε ησλ αιιαγώλ ησλ
γεγνλόησλ πνπ αιιάδνπλ». Γηα ηελ ηζηνξία ην θαηλφκελν πνπ απνηειεί
αληηθείκελν εμήγεζεο είλαη ε αιιαγή ζηελ αλζξψπηλε δσή, ζηε θνηλσλία,
ζηνπο ζεζκνχο κέζα ζην ρξφλν. Σν πψο αληηιακβάλνληαη θαη εμεγνχλ ηελ
ηζηνξηθή αιιαγή , απαζρνιεί ηελ επηζηήκε ηνπ θιάδνπ θαη νη ηζηνξηθνί καο ζα
θαηαζέζνπλ κέξνο απφ ην πξνβιεκαηηζκφ.

Όζνλ αθνξά ηελ πξνζέγγηζε ηνπ δηεζλνιφγνπ , βαζηθή δηαθνξά είλαη ην

θαηλφκελν πνπ πξέπεη λα εμεγήζεη , ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλεηαη ην
θαηλφκελν γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο εμήγεζεο θαη ηελ ηέρλε θαη κέζνδν
εμήγεζεο. ΢χκθσλα κε ηνλ Marcel Merle ε εμέιημε ελφο πνιέκνπ είλαη
γεγνλφηα ε ζεηξά γεγνλφησλ πνπ έξρνληαη ζηελ επηθαλεηα κε ηε ζπλδξνκή
ησλ κεζφδσλ έξεπλαο ηνπ ηζηνξηθνχ. Αιιά ν πφιεκνο, ε απνηξνπή , ε χθεζε,
ε δηαπξαγκάηεπζε, ε ελζσκάησζε, ε ππαλάπηπμε είλαη θαηλφκελα ζηα νπνηα
κπνξεί λα εληαρζεί έλαο κεγάινο αξηζκφο γεγνλφησλ πνπ ηα ζπλζέηεη. (Marcel
Merle ζ.115)

1
Από ηο βιβλιο «ηι είναι ιζηορία» ποσ είναι οιπαραδόζεις ηοσ Καρρ ζηο Κειμπριηζ ηο 1961, ζ. 46
2
History and Human relations, London, Collins 1951)

2
Σα θαηλφκελα ζηεξίδνληαη ζε εκπεηξηθά δεδνκέλα ηα νπνία κέζσ
ληνθνπκέλησλ, έξεπλαο αξρείσλ θαη άιισλ ζηνηρείσλ είλαη ζηε δηάζεζε ηνπ
ηζηνξηθνχ «φπσο ηα ςάξηα ζην πάγθν ηνπ ςαξά» . Όπσο δε επηζεκαίλεη κε
εμαηξεηηθή γιαθπξφηεηα ν Carr «ν ηζηνξηθφο δηαιέγεη θαη ζηε ζπλέρεηα ηα
καγεηξεχεη θαη ηα ζεξβίξεη κε φπνηνλ ηξφπν πξνηηκά». Δδψ ππαηληζζφκελνο
ην ζεκειηψδεο δήηεκα ηεο εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ππνζηεξίδεη φηη « ε
ππέξηαηε ζνθία ηνπ εκπεηξηζκνχ ζηελ ηζηνξία «είλαη ξψηα , εμαθξίβσζε ηα
γεγνλφηα θαη κεηά δηαθηλδχλεπζε ζηελ θηλνχκελε άκκν ηεο εξκελείαο». Απηφ
δελ ηζρχεη κφλν γηα ηνλ ηζηνξηθφ αιιά θαη γηα ηνλ αλαιπηή ησλ δηεζλψλ
ζρέζεσλ. Η δηαθνξά έγθεηηαη ζην φηη ν δηεζλνιφγνο αληιεί απφ ηα γεγνλφηα
γηα λα αλαθαιχςεη θαλνληθφηεηεο ε λφκνπο πνπ δηέπνπλ ηε ζπκπεξηθνξά
δηεζλψλ δξψλησλ , θαηαζθεπάδνληαο ππνζέζεηο ζρεηηθέο κε ηελ
αιιειεπίδξαζε ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ηελ επεξεάδνπλ. Η χπαξμε ελφο
ζεσξεηηθνχ ζρήκαηνο βνεζά ζηελ νξγάλσζε ηεο ηζηνξηθήο γλψζεο θαη
θαηεπζχλεη ηνλ ηξφπν πνπ ζπζρεηίδνληαη θαη εξκελεχνληαη νη πιεξνθνξίεο. Ο
έιεγρνο ησλ ππνζέζεσλ ππφθεηηαη α) ζηελ εκπεηξηθή επηβεβαίσζε θαη β) ζηελ
αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ γεγνλφησλ κε βάζε ηηο κεζφδνπο ηεο
επηζηεκνληθήο ζθέςεο. Οη θαλνληθφηεηεο θαη ηα ζεσξεηηθά ζρήκαηα πνπ
αλαδεηά ε δηεζλνινγηθή ζθέςε δελ ζα είραλ ζεκαζία αλ δελ ηαίξηαδαλ ζηα
γεγνλφηα.
Δπηηξέςηε κνπ λα αλαθεξζψ ζ έλα ζχγρξνλν παξάδεηγκα. Μεηά ην ηέινο ηνπ
ςπρξνχ πνιέκνπ ππάξρεη κηα ζεκαληηθή εξγνγξαθία πνπ δίλεη έκθαζε ζηε
δηαδξαζε κεηαμχ δεκνθξαηίαο θαη εηξήλεο ζε κηα πξνζπάζεηα
ρξεζηκνπνίεζεο ηεο έλλνηαο ηεο δεκνθξαηηθήο εηξήλεο σο αληηθεηκεληθφ θαη
κε ακθηζβεηήζηκν θξηηήξην. Σν εξψηεκα είλαη εάλ ππάξρεη ηζηνξηθφ θξηηήξην
πνπ λα ειέγρεη απηφ ην πξφηππν ζπκπεξηθνξάο. Πνηα είλαη ε αμηαθή βάζε
απηήο ηεο ζέζεο θαη πνηα ε ζρέζε ηεο κε ηελ πνιηηηθή δξάζε θαη ηηο θξαηηθέο
ζπκπεξηθνξέο. Ο Αξνλ είρε πεη φηη ε πνιηηηθή ηείλεη λα αηηηνινγεί ηε δξάζε ηεο
επηθαινύκελε ηδέεο , ηζρπξηδόκελε όηη ππαθνύεη ζε λόξκεο θαη ππνηάζζόκελε
ζε αξρέο. Η δηεξεχλεζε ησλ αξρψλ θαη αμηψλ ζηελ εθάζηνηε δηεζλή ηάμε, είηε
απηή αθνξά ην κεζνπφιεκν είηε ηελ πεξίνδν ηνπ ΦΠ ε ηελ
κεηαςπρξνπνιεκηθή πεξίνδν θαη νη κεηαμχ ηνπο δηαθνξέο, πξνυπνζέηεη ηελ
αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ εμειίμεσλ
πνπ πξνζδηφξηζαλ ηηο ηξεηο κνξθέο δηεζλνχο ηάμεο.

3
Σν πέξαζκα ι.ρ απφ ηνλ ηδεαιηζκφ θαη ηελ θαλνληζηηθή αληίιεςε ηνπ
κεζνπνιέκνπ ζην ξεαιηζκφ κεηά ην Β΄ΠΠ απαηηεί ηελ αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ
νηθνλνκηθψλ , θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ εμειίμεσλ πνπ πξνζδηφξηζαλ ηηο ηξεηο
κνξθέο δηεζλνχο ηάμεο. Ο πξνβιεκαηηζκφο ηνπ Waltz πεξί δνκήο, ηνπ Gilpin πεξί
αιιαγήο, ηνπ Bull πεξί ηάμεο απνηεινχλ γηα έλα δηεζλνιφγν ηελ «δεχηεξε χιε»
κεηά ηελ «πξψηε χιε» πνπ πξνζθέξεη ε ηζηνξία.

Δθηηκψ φηη έλα ζεκαληηθφ θεθηεκελν ηνπ θιάδνπ ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ είλαη
αθξηβψο απηή ε ζπλζεηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηεζλνχο δσεο κέζα απφ ηελ
επεμεξγαζία ησλ δεηεκάησλ ηεο εηξήλεο θαη ηνπ πνιέκνπ, ηεο ζχγθξνπζεο θαη
ηεο ζπλεξγαζίαο , ησλ αμηψλ θαη θηλήηξσλ πνπ δηέπνπλ ηελ θξαηηθή ζπκπεξηθνξά
ηελ εμέιημε ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο ,ην ξφιν ηεο νηθνλνκίαο ,ηνπ δηεζλνχο
δηθαίνπ θαη ηεο δηπισκαηίαο .

Καη ηνχην γηαηί κπνξεί ζήκεξα ηα 200 πεξίπνπ θξάηε ηνπ ΟΗΔ λα ππάξρνπλ
αλεμάξηεηα ζε μερσξηζηέο γεσγξαθηθά θαη πνιηηηθά νξηνζεηεκέλεο θνηλφηεηεο,
νπδεηο φκσο ακθηζβεηεί ην γεγνλφο φηη ην δηαθξαηηθφ ζχζηεκα είλαη επηπιένλ έλα
ζχζηεκα θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ νκάδσλ, ιαψλ θαη
θνηλσληψλ. Σν θξάηνο θαιείηαη λα πξναζπίζεη ηελ αζθάιεηα ησλ πνιηηψλ ηνπ
απφ εμσηεξηθέο απεηιέο φπσο επίζεο λα δηαζθαιίζεη ζεκειηψδεηο αμίεο φπσο ε
ηάμε, δηθαηνζχλε θαη επεκεξία . αμίεο πνπ δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζην εζσηεξηθφ
αιιά αθνξνχλ ην θνηλφ ζπκθέξνλ ηεο δηεζλνχο θνηλσλίαο.
Ο ξφινο ησλ αμηψλ θαη ηεο ηδενινγίαο ζηε πνιηηηθή δξάζε θαη θξαηηθή
ζπκπεξηθνξά εθδειψλεηαη είηε κε ηε κνξθή ηεο ζηήξημεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο
ηάμεο είηε ηεο επίθιεζεο ηνπο κε ζθνπφ ηελ αηηηνιφγεζε δξάζεσλ θαη
ζπκπεξηθνξψλ κε απνδεθηή απηφ πνπ ν Παπαιεγνχξαο απνθαιεί «θνηλσληθέο
νληφηεηεο». 3

Η επηξξνή ησλ αμηψλ ηνπ ιεγνκέλνπ δπηηθνχ θαη αλαηνιηθνχ θφζκνπ πνπ
εθθξάδνληαλ κέζα απφ ηελ ηδενινγηθή ζχγθξνπζε δχν αληίζεησλ θφζκσλ ηνπ

3
Papaligouras P. A., Théorie de la Société Internationale, Zurich, Les Editions Polygraphiques S.A.,
1941.

4
θαπηηαιηζηηθνχ θαη θνκκνπληζηηθνχ ζηε δηάξθεηα ηνπ Φ.Π ,ηη ζπλέπεηεο είρε ζηελ
κνξθή πνπ πξνζέιαβε ε δηεζλήο ηάμεο ηε πεξίνδν εθείλε πεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ
ξφινπ ησλ δηεζλψλ ζεζκψλ, ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ θαη ελ γέλεη ησλ δηκεξψλ θαη
πνιπκεξψλ ζρέζεσλ ησλ θξαηψλ? Σα Ηλσκέλα Δζλε ζηελ αθεηεξία ηνπο
αληαλαθινχζαλ ηε ζπλελαηηηθή δηάζεζε ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο απέλαληη ζε κηα
θνηλή αληίιεςε πεξί θπξίαξρεο ηδενινγίαο βαζηδφκελεο ζηηο αξρέο θαη αμίεο ηνπ
ειεπζέξνπ θφζκνπ κε ζηφρν ηελ « δηάζσζε ησλ κειινληηθψλ γεληψλ απφ ηελ
ηξαγσδία ηνπ πνιέκνπ».( Πξννηκην ηνπ Υάξηε). Τπ’απηφ ην πξίζκα ν ΟΗΔ ζα
απνηεινχζε έλα κεραληζκφ δηαρείξηζεο ηεο εηεξνγελείαο ηνπ ζπζηήκαηνο εθφζνλ
ηα ειεχζεξα θξάηε ήηαλ πξφζπκα λα ζπλελαηζνπλ γηα λα απνηξέςνπλ ηε
δηαηάξαμε ηεο δηεζλνχο εηξήλεο. Παξά ην ξεαιηζηηθά ακθίβνιν ηνπ εγρεηξήκαηνο
θαη ηελ ηζηνξηθή εκπεηξία απφ ηελ αλεπάξθεηα ηεο ΚηΔ νη Μ.Γ έβιεπαλ ηνλ
Οξγαληζκφ σο ζχκβνιν πξνάζπηζεο ηεο θπξηαξρίαο θαη έθθξαζε ηεο
νηθνπκεληθφηεηαο. Όπσο φκσο έρεη θαηαδείμεη ε ηζηνξία «νη πφιεκνη δελ
δηεπζεηνχλ δεηήκαηα δηθαίνπ αιιά θαζνξίδνπλ ηελ θαηαλνκή θεξδψλ θαη
απσιεηψλ κεηαμχ αληηπάισλ δηεπζεηψληαο ην δήηεκα ηνπ πνηνο είλαη
ηζρπξφηεξνο» Waltz .
Με απηή ηε ινγηθή νη ΗΠΑ βξήθαλ ηζρπξέο απφ απηφ ην πφιεκν νηθνλνκηθά θαη
ζηξαηησηηθά ελψ απφ ηελ άιιε ε ΢νβηεηηθή Έλσζε, παξά ην κεγάιν θφζηνο, ήηαλ
ην ηζρπξφηεξν θξάηνο ζηελ Δπξψπε. Ο θφβνο επέθηαζεο ηεο Δ΢΢Γ ζηε
Αλαηνιηθή Μεζφγεην, φπσο θαη ν θφβνο αλφδνπ ζηελ εμνπζία θνκκνπληζηηθψλ
θνκκάησλ ζε Δπξψπε νδήγεζε ζηε δηαθήξπμε ηνπ γλσζηνχ δφγκαηνο Σξνπκαλ
(Μάξηην 1947) θαη ΢ρεδίνπ Μαξζαι (Ινχλην 1947) ελψ ε δεκηνπξγία ηεο Οκνζπ.
Γεκνθξαηίαο ηεο Γεξκαλίαο (΢επ. 1949) ήηαλ ζηξαηεγηθέο επηινγέο πνπ
απνζθνπνχζαλ ζηελ εμηζνξξφπεζε ηεο ζνβηεηηθήο απεηιήο. Ο απνθιεηζκφο ηνπ
Βεξνιίλνπ (1948) θαη ηα γεγνλφηα ζηελ Σζερνζινβαθία ην 1948 φμπλαλ ηα
δηιιήκαηα αζθαιείαο θαη ελίζρπζαλ ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ
ΝΑΣΟ. Μεηά ηα γεγνλφηα ηεο Κνξεαο ε πνιηηηθή ηεο αλάζρεζεο δελ επηδερφηαλ
πιένλ θακία ακθηζβήηεζε.

Καηά ζπλεπεία ε δέζκεπζε ζρεηηθά κε ηελ δηαθχιαμε ελφο ζπιινγηθνχ αγαζνχ ,

ηεο δηεζλνχο εηξήλεο, βξηζθφηαλ ππφ ηελ αίξεζε ζηξαηεγηθψλ πξνηεξαηνηήησλ θαη
δηιιεκάησλ αζθαιείαο . ΢’ απηφ ην πιαίζην, ν ΟΗΔ απνηεινχζε κελ εθθξαζηή

5
κηαο κνξθήο ηάμεο αιιά ηαπηφρξνλα ήηαλ θαη φκεξνο ηεο ηδενινγηθήο
αληηπαξάζεζεο θαη ελ γέλεη ηεο εηεξνγελεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο.

Μπξνζηά ζε απηή ηελ αληηπαξάζεζε ε ηδενινγία ρξεζηκνπνηήζεθε σο φρεκα απφ

ηηο ππεξδπλάκεηο πξνθεηκέλνπ λα πείζνπλ , ε θάζε κηα απφ ηε δηθή ηεο ζθνπηά,
γηα ην δίθαην ηεο ππφζεζε ηεο. Όπσο αλαθέξεη ν Morgenthau,ζε ζρέζε κε ηελ
επίθιεζε ηεο αληί-ηκπεξηαιηζηηθήο ηδενινγίαο είηε επξφθεηην γηα ηελ Ακεξηθαληθή,
Βξεηαληθή , ζνβηεηηθή ε θηλεδηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή εμππεξεηνχζε ηελ
ππεξάζπηζε θαη πξνζηαζία ηνπ status quo. Έηζη πξνζδίδνληαο ν θαζέλαο κηα
αληί ηκπεξηαιηζηηθή ηδενινγηθή δηάζηαζε ζηελ πνιηηηθή ηνπ ζεσξνχζε φηη ζα
πείζεη θαη ζα θεξδίζεη ηελ εκπηζηνζχλε ησλ θνηλσληψλ λνκηκνπνηψληαο έηζη ηηο
ελέξγεηεο ηνπ (Morgenthau ζ. 90). ΟΙ HΠA ,γηα ηελ πξνάζπηζε ησλ θαλφλσλ ηεο
δεκνθξαηίαο, ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ, ηεο απναθνηνπνηεζεο θαη ησλ αλζξσπίλσλ
δηθαησκάησλ σο νηθνπκεληθά έγθπξνπο ελψ ε ΢νβηεηηθή Έλσζε πξνβάιινληαο ηε
καξμηζηηθή-ιεληληζηηθή ηδενινγία ηε δηάδνζε δειαδή ελφο πηζηεχσ θαη ηελ
νκνηφκνξθε επηβνιή ηνπ αθφκε θαη κε ηε βία ζην εζσηεξηθφ θαη ην εμσηεξηθφ (M.
Wight, s. 52)4.

Όκσο ν εγεκφλαο γηα λα απνθχγεη ην πνιηηηθφ θφζηνο κέζα θαη έμσ , ζα πξέπεη
λα είλαη απνδεθηφο. Καηά ζπλέπεηα ζα πξέπεη λα δηθαηνινγήζεη ηελ παξαβίαζε
«επηθαινχκελos θάπνηα ηδηαίηεξε ππεξηζρχνπζα αξρή» Μπνπι ζ. 273. Η
επίθιεζε ηεο «ζνζηαιηζηηθήο λνκηκφηεηαο» έλαληη ηνπ θηλδχλνπ επηζηξνθήο ζηνλ
θαπηηαιηζκφ ήηαλ έθθαλζε ηεο ηδενινγηθήο θαη ζηξαηεγηθήο αληηπαξάζεζεο .
Ιδηαηηέξα δε αλ ιάβνπκε ππφςε ηελ αληίζηνηρε ζηάζε ηεο «θαπηηαιηζηηθήο
λνκηκφηεηαο» ησλ ΗΠΑ απέλαληη ζε ρψξεο ηεο Καξαβαηθήο.
Έλα ζεκειηψδεο εξψηεκα ζηξαηεγηθήο θαη ηδενινγηθήο ζεκαζίαο πνπ πξνθχπηεη
απφ ηνλ αλσηέξσ πξνβιεκαηηζκφ αθνξά ην δήηεκα ηεο δηαζχλδεζεο ηεο
ζπληαγκαηηθή κνξθήο ηνπ θξάηνπο – κεηαμχ ζπγθεληξσηηθήο- θνκκνπληζηηθήο

4
Μηα ηδενινγία απηαξρηθή-κνζρνθεληξηθή (Watson) επεδίσθε ηελ νηθνπκεληθφηεηα, αζθψληαο εγεκνλία ζε
κηθξφηεξα θξάηε ε νκάδεο θξαηψλ φπσο Α. Δπξψπε , πξνθεηκέλνπ λα επηβάιιεη ηελ ηδενινγηθή θαη
ζηξαηεγηθή ππεξνρήο ηεο έλαληη ηεο απεηιήο πξνεξρφκελεο απφ ην αληίπαιν ζηξαηφπεδν. Καη ηνχην , αθφκε
θαη θαηά παξάβαζε ηνπ δηθαησκάησλ ηεο θπξηαξρίαο, ηζφηεηαο θαη αλεμαξηεζίαο φπσο ζπλέβε ην 1958 κε ηελ
επέκβαζε ζηελ Οπγγαξία ε ην 1968 ζηελ Σζερνζινβαθία.

6
δηαθπβέξλεζεο θαη θνηλνβνπιεπηηθεο δεκνθξαηίαο – κε ηελ αλάγθε λνκηκνπνίεζεο
ηεο ζην εζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ.
Γηα ην ζθνπφ απηφ,νη ζηξαηεγηθέο επηινγέο ζα πξέπεη λα ηθαλνπνηνχλ ην θξηηήξην
ηεο λνκηκνπνηεκέλεο εμνπζίαο φπσο εθθξάδεηαη κέζα απφ ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ
αηζζήκαηνο επηβίσζεο, ειεπζεξίαο, δηθαίνπ, αιιά θαη θαηαλφεζεο ηνπ
παξειζφληνο θαη ηεο ηζηνξίαο πνπ ραξαθηεξίδεη κηα θνηλσλία .Bobbitt s. 5,7.

To ζηνηρείν ινηπφλ ηεο ηδενινγίαο ζπλππάξρεη κε απηφ ηεο ζηξαηεγηθήο εθφζνλ

νη ζηξαηεγηθέο επηινγέο πξέπεη λα έρνπλ ζηφρν θαη λνκηκνπνίεζε. Καη ελψ κελ ν
ζηφρνο κπνξεί λα εμππεξεηεί αd hoc πνιηηηθέο ππνθείκελνο ζηελ «αιιαγή» θαηά
Γθηιπηλ, ε λνκηκνπνίεζε ησλ επηινγψλ είλαη ζπλάξηεζε ηεο ηζηνξηθήο
ηαπηφηεηαο θαη πνιηηηθήο ζπγθξφηεζεο ηνπ θξάηνπο- έζλνπο απηφ πνπ ν Μεξι
απνθαιεί «la continuite des valeurs». ΢ε απηή ηε ινγηθή εληάζζεηαη θαη ε αλάγθε
ηεο θπβέξλεζεο Σξνχκαλ λα δηθαηνινγήζεη ηε ζχζηαζε ηεο Αηιαληθήο ζπκκαρίαο
φρη ζηε βάζε ησλ πξαγκαηηθψλ-ακπληηθψλ ζθνπψλ ηεο αιιά κε ηδεαιηζηηθνχο
φξνπο (Παπαζσηεξίνπ ζ. 69) πξνβάιινληαο ην επηρείξεκα φηη «δελ εηαλ κηα
ζηξαηησηηθή ζπκκαρία αιιά ζπκκαρία ελάληηα ζηνλ ίδην ην πφιεκν».

Σν επφκελν εξψηεκα έρεη λα θάλεη κε ηα πεξηζψξηα αλάδεημεο ζπλεξγαηηθψλ

δνκψλ ζην πιαίζην ελφο ζηξαηεγηθά θαη ηδενινγηθά εηεξνγελνχο ζπζηήκαηνο
φπνπ ε δηαίξεζε ηνπ θφζκνπ ζε δπν αληίπαια ηδενινγηθφ-πνιηηηθά θαη
ζηξαηησηηθά ζηξαηφπεδα δελ άθελε πνιιά πεξηζψξηα αλάδεημεο ηνπο. Η ακνηβαία
θαρππνςία πνπ θπξηαξρνχζε ζηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο επεξέαζε ζεκαληηθά ηηο
εκπνξηθέο αληαιιαγέο κεηαμχ ηνπ θνκκνπληζηηθνχ θαη θαπηηαιηζηηθνχ θφζκνπ ελψ
νπνηαδήπνηε [δηεζληθή]πξνζπάζεηα ζπλάζξνηζεο ζνβηεηηθψλ θαη δπηηθψλ πνιηηψλ
ήηαλ αδχλαηε ρσξίο ηελ απνδνρή ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά
ηνλίδεη ν R. Aron αλαθεξφκελνο ζηελ ζπγθεθξηκέλε ζπγθπξία «ε εηεξνγελεία ηνπ
δηαθξαηηθνχ ζπζηήκαηνο δηαηξεί ηε δηεζληθή θνηλσλία”.5
Σν 1952 κεηά ηελ απφθηεζε ηεο αηνκηθήο βφκβαο απφ ηηο Δ΢΢Γ θαη ηε
ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ θαηαζηξνθηθψλ ζπλεπεηψλ κηαο ππξεληθήο αληηπαξάζεζεο
ην δφγκα ηεο «εηξεληθήο ζπλχπαξμεο» απνηεινχζε έλα άιιν ηξφπν δηαρείξηζεο

5
R. Aron,o.p. s.117

7
ηεο βίαο πνπ θηλδχλεπε λα θαηαιήμεη ζηε ρξήζε νπιψλ καδηθήο θαηαζηξνθήο. Η
εηξεληθή ζπλχπαξμεο εηαλ θαηά ηνλ Άξνλ κηα έκκεζε ζηξαηεγηθή δηαηήξεζεο
κηαο κνξθήο ηάμεο απέλαληη ζηελ αλεπάξθεηα ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ λα ηελ
δηαρεηξηζηεί.( Aron ζ. 717)
Τπ’απηή ηελ έλλνηα ν ακνηβαίνο ζεβαζκφο ησλ θαλφλσλ παηρληδηνχ θαζφξηδε ιίγν
πνιχ θαη ηα φξηα ηεο αηαμίαο6 ε «ψξηκεο αλαξρίαο» ζπκθψλα κε ηνλ Bull. ΢ε
πεξίπησζε δε παξαβίαζεο ηνπο ζα έπξεπε λα αλαδεηεζεί απφ ηνπο ππεχζπλνπο
«κηα δηθαηνινγήζηκε θξαζενινγία» (langage de justification).
“Από πνπ απνξξέεη ε αλάγθε αηηηνιόγεζεο ησλ ελεξγεηώλ ησλ θπβεξλώλησλ”;
δηεξσηάηαη ν Παπαιεγνχξαο.
Aπάληεζε «Η εμσηεξηθή πνιηηηθή αηηηνινγείηαη πάληα από επηρεηξήκαηα πνπ
πξνϋπνζέηνπλ ηελ απνδνρή νξηζκέλσλ αμηώλ. Η αηηηνιόγεζε είλαη έλα γεγνλόο
εθόζνλ θάζε θξάηνο δηθαηνινγεί ηε δηεζλή δξάζε ηνπ δηαθεξύζζνληαο ηνλ δίθαην
ραξαθηήξα ηεο έλαληη ηξίησλ….αθόκε θαη ν πόιεκνο είλαη ζπλδεδεκέλνο κε κηα
αληίιεςε πεξί δηθαηνζύλεο ε εζηθήο».7 Καη ηνχην δηφηη ε δηεζλήο θνηλσλία δελ
δηακνξθψλεηαη ζε ηζηνξηθφ θελφ αιιά πξνυπνζέηεη ην ζηνηρείν ηεο
«ζπλάζξνηζεο» ην νπνίν εθδειψλεηαη κέζα απφ επηκέξνπο ηχπνπο
ζπκπεξηθνξάο πνπ ηείλνπλ ζηελ πινπνίεζε ηεο ηάμεο , ζπκβάιινπλ ζηελ
«θνηλσληθφηεηα» κεηαμχ ησλ θξαηηθψλ δξψλησλ πξνζδηνξίδνληαο ηα φξηα ηεο
αηαμίαο/αλαξρίαο
Θα κπνξνχζακε λα ππνζηεξίμνπκε φηη νη δπν δηαθνξεηηθνί θφζκνη θαηά ηνλ Φ.Π
αληαλαθινχζαλ θαη δπν δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ δηεζλείο θνηλσλίεο? Η εηεξνγελεηα
ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ν θαζνξηζκφο ζθαηξψλ επηξξνήο κεηαμχ ησλ ππεξδπλάκεσλ
δελ ζήκαηλε φηη ην θαζέλα απνηεινχζε έλα ζηήξηγκα γχξσ απφ ην νπνίν ζα
ελσλφηαλ κηα ζηελά ζπλδεδεκέλε θνηλσλία θξαηψλ (Watson). Οη εκθχιηνη
πφιεκνη (βι Διιάδα ), o θφβνο αλφδνπ ζηελ εμνπζία ηζρπξψλ θνκκνπληζηηθψλ
θνκκάησλ κε ζηελνχο δεζκνχο κε ηε Μφζρα [ζε Γαιιία ην 1945 νη θνκκνπληζηέο
κε ηνπο ζνζηαιηζηέο πήξαλ ηελ απφιπηε πιεηνςεθία ζην Κνηλνβνχιην θαη
ζρεκάηηζαλ θπβέξλεζε θ ζηελ Ιηαιία ην 1946 ην Κ.Κ. πήξε 19% θαη 20% ην
ζνζηαιηζηηθφ] δελ ζπλεγνξνχζαλ- ηνπιάρηζηνλ ζηελ πξψηε θάζε-ππέξ ηεο
αλάπηπμεο κηαο ζπκπαγνχο θνηλσλίαο γχξσ απφ ηνπο πφινπο. Γηα ηε Δ΢΢Γ είλαη
ραξαθηεξηζηηθφ ην γεγνλφο φηη ζηηο πξψηεο ειεχζεξεο εθινγέο πνπ έγηλαλ ζε

6
Watson s. 509
7
P.Papaligouras,o.p. ζ.5

8
Σζερνζινβαθία, Οπγγαξία ην απνηέιεζκα δελ ηθαλνπνηνχζε ηηο πξνζδνθίεο ηνπ
΢ηάιηλ πεξί ζξηάκβνπ ηεο ζνζηαιηζηηθήο επαλάζηαζεο κε απνηέιεζκα λα ην
επηβάιιεη ζηε ζπλέρεηα ζε Πνισλία, Βνπιγαξία θαη Ρνπκαλία. Γεληθφηεξα απηφ
ην «πνιηηηθνζηνραζηηθφ έιιεηκκα» ππήξρε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ Φ.Π. φπνπ
παξά ηελ ηδενινγηθή πφισζε ππήξρε «έιιεηκκα ζπκπαγψλ θξαηηθψλ ελνηήησλ»(
(Ήθαηζηνο ζ. 226)

Σν ζθεληθφ θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ ’50 θαη ν θφβνο απφ ηηο θαηαζηξνθηθέο
ζπλέπεηεο ησλ φπισλ καδηθήο θαηαζηξνθήο ηξνθνδνηνχζε ηελ «ηδενινγία ηεο
εηξήλεο» θαη απνηεινχζε εξγαιείν εμσηεξηθήο πνιηηηθήο αθνχ νη θπβεξλήζεηο
γλψξηδαλ φηη δελ κπνξνχλ λα αλακέλνπλ ζηήξημε απφ ηνπο ιανχο ηνπο εάλ δελ
ηνπο έπεηζαλ γηα ηηο εηξεληθέο πξνζέζεηο ηνπο . Έηζη ε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο σο
«ππεξθείκελεο» αμίαο ,παξά ηηο δηαθνξεηηθέο απφςεηο σο πξνο ηελ ππεξάζπηζε
ηεο, εμππεξεηνχζε ζηξαηεγηθέο πξνηεξαηφηεηεο ησλ δπν ππεξδπλάκεσλ
(Morgenthau.ζ. 92).