A ΦIEPΩMA
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997
2-31 AΦIEPΩMA
 Aγιον Oρος: Φύση και
περιβάλλον. Oδοιπορικ
στη μοναδική φύση της
Mοναστικής Πολιτείας.
 O Aθως στους αιώνες.
Oι επιταχυνμενες επεμ-
βάσεις και η ανανεωτική
δύναμη της αγιορείτικης
φύσης.
Tου Iωακείμ Παπάγγε-
λου
 H μαγεία του Oρους.
Xλωρίδα, πανίδα και
βλάστηση διατηρούν την
αρχέγονη ποικιλτητά
τους.
Tου Σπύρου Nτάφη
 Παράδεισος για ζώα
και πουλιά. Iδιαίτερα
ποικίλο και παραγωγικ
είναι το οικοσύστημα
στην αθωνική χερσνησο.
Tου Kωνσταντίνου M.
Bαβαλέκα
 Aρμονική συμβίωση.
Mε διάκριση, σεβασμ
και αγάπη προσεγγίζουν
οι Aθωνίτες το φυσικ σας της Eυρώπης «Θεσσαλονίκη
περιβάλλον.
Tου Σωτηρίου I. Mπαλα-
τσούκα
 Φύση και αγιορείτικη
τέχνη. H ένταξη του φυ-
σικού χώρου του Aθω
στη ζωγραφική μετά τον
17ο αι.
Tου Iωάννη Eμμ. Tαβλά-
κη
 O κ#σμος των μανιτα-
Aγιον Oρος:
Φύση και περιβάλλον
Oδοιπορικ στη μοναδική φύση της Mοναστικής Πολιτείας
H ΠOΛITIΣTIKH κληρονομιά του Aγίου
Oρους δεν περιορίζεται μνον στα
θαυμάσια αρχιτεκτονήματα και τα μο-
ναδικά κειμήλια της βυζαντινής και
μεταβυζαντινής τέχνης που φυλάσ-
σονται στις Mονές, τις Σκήτες και τα
Kελλιά. Eκτείνεται στο απαράμιλλο
και μοναδικ φυσικ περιβάλλον που
τα περιβάλλει και στη μοναδική βιο-
ποικιλτητα του οικοσυστήματος. Tο
τοπίο, πυκν στη βλάστηση λγω α-
πουσίας βοσκής και παρθένο –τουλά-
χιστον ως πριν λίγα χρνια– απ αδι-
Eπιμέλεια αφιερώματος:
ΓI·TA MYPTΣI·TH
καιολγητες ανθρώπινες επεμβά-
σεις, αναπαύει τον επισκέπτη και α-
νυψώνει τη μονάζουσα ψυχή.
Στο σκεπτικ αυτ βασίστηκε ο
Oργανισμς Πολιτιστικής Πρωτεύου-
1997» και αποφάσισε να συμπεριλάβει
στη μεγάλη έκθεση «Θησαυροί του
Aγίου Oρους» την εντητα που αφο-
ρά στη «Φύση και στο φυσικ περι-
βάλλον». Oμως, τα κειμήλια και τα έρ-
γα τέχνης «κλέβουν την παράσταση»,
μ’ αποτέλεσμα τα «εκθέματα» που α-
πεικονίζουν το φυσικ κάλλος του
Aγίου Oρους να περνούν σχεδν απα-
ρατήρητα απ τους εκατοντάδες επι-
σκέπτες που κατακλύζουν καθημερι-
νά εδώ και δύο μήνες το Mουσείο Bυ-
ζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης.
Γιατί, οι φωτογραφίες και οι διαφάνει-
ριών. Περισστερα απ ες δεν μπορούν να αποδώσουν το μέ-
320 είδη συνθέτουν τη μο- γεθος του φυσικού πλούτου στην ευ-
ναδική μυκοχλωρίδα του λογημένη χερσνησο του Aθω.
Aγίου Oρους. Που οφείλεται η μοναδικτητα του
Tου Στέφανου Διαμαντή φυσικού περιβάλλοντος του Aγίου
Oρους; Στην απομνωση της χερσο-
 Tα λουλούδια του Aγί- νήσου, στη γεωγραφική της θέση,
ου Oρους. Φυσικοί παρά- στην ποικιλία των πετρωμάτων, στο
γοντες και ορθολογική πολυσχιδές ανάγλυφο της περιοχής,
χρήση του περιβάλλοντος στην ποικιλία των τοπικών κλιμάτων,
εξηγούν οι ειδικοί. Δάση, χαράδρες,
εξηγούν τον χλωριδικ χείμαρροι, βουνά που το καθένα υ-
πλούτο. ψώνεται πιο ψηλά απ τον προηγού-
Tου Δημητρίου Mπα- μενο με τον κυρίως Aθω να ανορθώ-
μπαλώνα νεται απτομα ως κώνος απ την επι-
φάνεια της θάλασσας ως τα 2.033 μέ-
Eξώφυλλο: Kαλλιέργεια κήπου στο Aγιον τρα.
Oρος (φωτ.: Aρσένιος Tοπτσίδης/ΦAOΣ). Eνα μωσαϊκ βλάστησης απ τις
βραχώδεις ακτές έως τις υπαλπικές
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»: και αλπικές ζώνες, απλώνεται στις
EΛEYΘEPIA TPAΪOY πλαγιές της χερσονήσου. Kαστανιές,
μαύρη πεύκη, οξυές, έλατα, αγρέλια,
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997
Λιτανεία της εικνας του «Aξιον Eστί» τη Δευτέρα του Πάσχα στις Kαρυές, σε
μονοπάτι με καστανιές (φωτ.: ΦAOΣ).
φιλύκια, αριά, δάφνη, κουμαριές, μα-
νιτάρια, ενδημικά σπάνια φυτά, πτηνά
και ζώα συνθέτουν το μοναδικ οικο-
σύστημα. Kι ανάμεσα στις πυκνφυ-
τες περιοχές, εναρμονισμένα με το
φυσικ περιβάλλον προβάλλουν τα
μοναστηριακά συγκροτήματα, τα κελ-
λιά και οι σκήτες με τους αμπελώνες
και τους κρεμαστούς κήπους.
Oι ιδιαιτερτητες του φυσικού πε-
ριβάλλοντος ήταν άλλωστε, εκείνες
που καθιέρωσαν απ πολύ νωρίς τη
χερσνησο του Aθω ως τπο αναχω-
ρητισμού. Eνας στενς ισθμς στα
βορειοδυτικά αποτελεί τη μνη είσο-
δο απ την ξηρά. Oύτε η πρσβαση α-
π την περιβάλλουσα θάλασσα – ση-
μαντικ στοιχείο του περιβάλλοντος
είναι ευκολτερη. Tο βάθος των νε-
ρών και το αλίμενο των ακτών δυσκο-
λεύει την προσρμηση, άνεμοι, τρικυ-
μίες και καταιγίδες σαρώνουν τα πα-
ράλιά της, και πως είναι γνωστ, τα
ναυάγια γύρω απ την Xερσνησο
δεν έλλειψαν ποτέ.
Tον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη βιο-
ποικιλία του φυσικού περιβάλλοντος
στον Aθω προσπαθήσαμε να ανιχνεύ-
σουμε στο αφιέρωμα αυτ. Aφορμή
στάθηκε η συστηματική έρευνα ομά-
δας ειδικών που μελέτησαν τη χλωρί-
δα και την πανίδα της χερσονήσου,
προκειμένου να έρθει στο φως, μέσα
απ σειρά εκδσεων του Oργανισμού
Πολιτιστικής Πρωτεύουσας «Θεσσα-
λονίκη 1997» που θα κυκλοφορήσουν
εντς των ημερών, ο μεγάλος φυσι-
κς πλούτος του Aγίου Oρους.
H Mονή Iβήρων και η καταπράσινη περιοχή της. Στο βάθος ο Aθως (φωτ.: Γιώργος Πούπης).
O Aθως στους αιώνες
Oι επιταχυν
μενες επεμβάσεις και η ανανεωτική δύναμη της αγιορείτικης φύσης
Tου Iωακείμ Aθ. Παπαγγέλου
Aρχαιολγου–Bυζαντινολγου
H KPATOYΣA άποψη είναι τι ο μο-
ναχισμς στέριωσε στην αθωνική
χερσνησο κυρίως εξ αιτίας της ι-
διορρυθμίας του φυσικού περιβάλ-
λοντς της· πρκειται για μια επιμή-
κη, «απομονωμένη» χερσνησο η ο-
ποία εισχωρεί βαθειά στο Aιγαίο, με
στενν ισθμν, απ τον οποίον βαί-
νει κλιμακούμενο αυξητικά το υψ-
μετρο μέχρι να εκτιναχθεί στο ύψος
των 2.033 μέτρων στο ντιο άκρο
της χερσονήσου, που σχηματίζεται
ο γοητευτικς, απκρημνος, μαρμα-
ροδουλεμένος και πολυτραγουδι-
σμένος «κρυσταλλωμένος» Aθωνας.
H χαρακτηριστική μορφολογία του
και το γεγονς τι δεσπζει μέσα
στο βρειο Aιγαίο, ντας βασικ ση-
μείο αναφοράς για τους ναυτιλομέ-
νους απ την πρώιμη αρχαιτητα,
τον έκανε πολύ γνωστν στον κσμο
ως τπον μακριν και ως νομα το ο-
ποίον παρέμεινε σε συνεχή χρήση α-
ναλλοίωτο, απ τα προϊστορικά χρ-
νια μέχρι σήμερα. Tο νομά του
«Aθως» φαίνεται να σχετίζεται με το
ρήμα αίθω και περιγράφει το βουν
πως φαίνεται απ τη θάλασσα· είναι
«λαμπερ».
Eάν προσπαθήσουμε να αποσπα-
σθούμε απ τη σημερινή θεώρηση
του αγιορειτικού χώρου και τον αντι-
μετωπίσουμε με τα δεδομένα του
9ου αι. μ.X., ττε η εικνα που θα έ-
χουμε θα είναι, περίπου, η εξής:
H χερσνησος της Xαλκιδικής,
τμήμα της οποίας είναι η αθωνική
χερσνησος, δεν έχει συνέλθει ακ-
μη απ τη λαίλαπα των επαναλαμβα-
νμενων βαρβαρικών επιδρομών,
των οποίων αποκορύφωμα (αλλά χι
και τέλος) ήταν τα γεγοντα της δε-
καετίας του 540, ταν φαίνεται τι
δεν έμεινε λίθος επί λίθου. H κεντρι-
κή εξουσία προσπαθεί να ανασυντά-
ξει τον τπο εφαρμζοντας σχέδιο
δράσεως με τρεις άξονες: πληθυ-
σμιακή ενίσχυση, οργάνωση κά-
στρων–«πολιχνίων» ως διοικητικών
κέντρων, εκκλησιαστική αναδιοργά-
νωση. Tο σχέδιο αυτ, προφανώς
δοκιμασμένο ήδη σε άλλες περιοχές
της αυτοκρατορίας, απέδωσε καρ-
πούς και βλέπουμε, στα μέσα του Tο Kυριακ της Bατοπαιδινής σκήτης (Aγιος Δημήτριος). Aρμονικ δέσιμο με
Συνέχεια στην 4η σελίδα την πυκνή βλάστηση της περιοχής (φωτ.: Γιώργος Πούπης).
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3
 Συνέχεια απ την 3η σελίδα
9ου αιώνα, τη Xαλκιδική να είναι τ-
πος δράσεως οργανωμένων μοναχι-
κών ομάδων. Kάποιες απ αυτές ή-
ταν εγκατεστημένες στην αθωνική
χερσνησο στην οποία η «κοσμική»
παρουσία φαίνεται τι αντιπροσω-
πευταν απ λίγους ανίσχυρους μι-
κροσυνοικισμούς και την εποχική
εμφάνιση μεγάλων κτηνοτροφικών
μονάδων. Σε περιπτώσεις πολεμικών
καταδρομών στην κυρίως Xαλκιδική,
τα ποίμνια που έμπαιναν στο Oρος
σαν σε καταφύγιο ήσαν πάρα πολλά,
με αποτέλεσμα να δημιουργούνται
προβλήματα στη διαβίωση των μονί-
μων κατοίκων του.
Για τη λύση του προβλήματος αυ-
τού οι μοναχοί του Aθω δραστηριο-
ποιήθηκαν πολύ ενωρίς και κατρ-
θωσαν να αποσπάσουν βασιλικές δι-
οικητικές πράξεις, ήδη απ τα τέλη
του 9ου αιώνα, με τις οποίες κατα-
βαλλταν προσπάθεια για τον περιο-
ρισμ διακινήσεως ποιμνίων στην
περιοχή τους. Λαμβάνοντας υπψη
τη μορφολογία του αθωνικού εδά-
φους θα πρέπει να συμπεράνουμε -
τι τα ποίμνια που διατρέφονταν στο
Oρος ήσαν κυρίως κατσικιών, τα ο-
ποία χαρακτηρίζονται ως ο μεγαλύ-
τερος εχθρς του δάσους.

«Περιβ
λι
της Παναγίας»
H μεγάλη ποικιλία γεωλογικών
σχηματισμών, σε συνάρτηση με την
ποικιλία κλιματικών τύπων που συνα-
ντώνται στη χερσνησο, (ποικιλία
που οφείλεται στο έντονο ανάγλυφο
και τη βαθειά διείσδυσή της στο Aι-
γαίο), είναι ο λγος για τον οποίον
παρουσιάζεται η απροσδκητα μεγά-
λη βιοποικιλτητα του Aγίου Oρους.
H ύπαρξη μεγάλου αριθμού ενδη-
μικών φυτών οφείλεται τσο στο α-
πομονωμένο της χερσονήσου, σο
και στην μακραίωνη ουσιαστικώς «μη
βσκηση» του τπου. Δημιουργήθη-
κε λοιπν ένας ιδιρρυθμος «κήπος»
ο οποίος πολύ σωστά χαρακτηρίζε-
ται σαν «Περιβλι της Παναγίας».
Oι πρώτες μοναχικές ομάδες ζού-
σαν ασκητικ βίο και κατοικούσαν σε
σπηλιές ή σε μικρές καλύβες. H δια-
τροφή τους αρχικά στηριζταν κυ-
ρίως στην περισυλλογή καρπών του
δάσους, πολύ σύντομα μως άρχι-
σαν οι καλλιέργειες αμπελώνων και
ελαιώνων.
H αύξηση του αθωνικού μοναχικού
πληθυσμού που παρατηρήθηκε κατά
τον δέκατο αιώνα και η αντίστοιχη
αύξηση των κατοίκων της Iερισσού
που δέσποζε στον ισθμ της χερσο-
νήσου, προκάλεσε προστριβές μετα-
ξύ των δυο ομάδων· δημιουργήθηκε
λοιπν σύντομα η ανάγκη διασαφη-
νίσεως της οροθετικής γραμμής με-
ταξύ των δυο κοινοτήτων, η οποία ο-
λοκληρώθηκε το 943, έπειτα απ επί-
πονες και μακροχρνιες διαδικασίες.
Στο επίσημο πρακτικ που συντά-
χθηκε, μεταξύ των άλλων προβλεπ-
ταν και αυστηρς έλεγχος στη διακί-
νηση των ποιμνίων, τα οποία θα μπο-
Kελιά στους κήπους των Kαρυών. Στο Aγιον Oρος τα κτίσματα δένουν αρμονικά με το τοπίο. Xωροτάκτες, αρχιτέκτο- ρούσαν πλέον να εισέρχονται στη
νες και οικολγοι θα μπορούσαν να διδαχθούν πολλά για τον τρπο επιλογής των θέσεων καθώς και των υλικών δ- χερσνησο μνον σε περίπτωση ε-
μησης ώστε να μη διαταράσσεται το τοπίο (φωτ.: ΦAOΣ). χθρικής καταδρομής.

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

Aγιορείτες μοναχοί μαζεύουν ελιές σε έναν απ τους ελαιώνες της Aθωνικής Xερσονήσου (φωτ.: Aρχείο Mονής Bατοπαιδίου).

Στα μέσα του 10ου αιώνος οι αν-

θρωπογενείς επεμβάσεις στο Oρος
(το οποίο φαίνεται τι είχε ήδη αρχί-
σει να επωνομάζεται «Aγιον») ήσαν
ελάχιστες. Tα κτιριακά συγκροτήμα-
τα φαίνεται τι ήσαν μικρά και η μ-
νη εκκλησία που υπήρχε θα πρέπει
να ήταν ο παλις και πολύ μικρς να-
ς του Πρωτάτου. H μεγαλύτερη πυ-
κντητα εγκαταστάσεως φαίνεται -
τι βρισκταν στη μέση της χερσονή-
σου, στην περιοχή των σημερινών
Kαρυών, η οποία λγω της θέσεώς
της ονομαζταν «Mέση». Eκεί ήταν η
έδρα του «Πρώτου» δηλαδή της το-
πικής εξουσίας, αλλά το μεγάλο α-
στικ, οικονομικ, στρατιωτικ, εκ-
κλησιαστικ και εν γένει, διοικητικ
κέντρο της ευρείας περιοχής ήταν η
Θεσσαλονίκη. O,τι αφορά λοιπν την
εξέλιξη των αθωνικών πραγμάτων
μέχρι τα μέσα του 10ου αιώνος, θα
πρέπει να εξαρτώνταν άμεσα απ
την Θεσσαλονίκη, έστω και αν η
διάρκεια ενς συνήθους ταξιδίου
προς τις Kαρυές, οδικώς, ήταν περί
τις τέσσερεις ημέρες και η διαδρομή
δεν παρείχε τα εχέγγυα της ασφα-
λείας. H θαλάσσια επικοινωνία ήταν
πολύ δύσκολη εκείνη την εποχή, χι
λγω του αλίμενου της χερσονήσου,
αλλά εξ αιτίας της πειρατικής δρα-
στηριτητος.
H παρουσία του οσίου Aθανασίου
στον Aθω απ τα μέσα του 10ου αιώ-
νος, επέδρασε καταλυτικά στην εξέ-
λιξη των εκεί πραγμάτων. H δυναμι- Σε στενά πεζούλια, άριστα προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον της Aθωνικής Πολιτείας, οι λαχανκηποι της Σιμωνπε-
Συνέχεια στην 6η σελίδα τρας. H μεταφορά της παραγωγής απ τους λαχανκηπους στο μοναστήρι γίνεται με συρματσχοινο (φωτ.: ΦAOΣ).

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5

Συνέχεια απ την 5η σελίδα
κή αυτή προσωπικτητα με τις ισχυ-
ρές ανακτορικές διασυνδέσεις, φαί-
νεται τι έδρασε στο Oρος με βάση
ένα πργραμμα στηριζμενο στην
κρατική βούληση. Tο πρώτο μεγάλο
έργο που πραγματοποίησε στηριζ-
μενος στην κρατική χρηματοδτηση,
ήταν η κατεδάφιση του «πάνυ σμι-
κρού» ναού του Πρωτάτου και η ανέ-
γερση στη θέση του της μεγάλης βα-
σιλικής που δεσπζει και σήμερα στο
μέσο των Kαρυών.
Aυτ το πρώτο μεγάλο οικοδομικ
έργο σήμανε την έναρξη μιας νέας
εποχής για το φυσικ περιβάλλον
του Oρους· ακολούθησαν τα μεγάλα
κτιριακά συγκροτήματα της Mεγί-
στης Λαύρας (το επίθετο «Mεγίστη»
σηματοδοτεί τη συντριπτική διαφο-
ρά μεγέθους εν σχέσει προς τα μέ-
χρι ττε υπάρχοντα), των Iβήρων,
του Bατοπεδίου, του Zυγού και των
άλλων μεγάλων μονών. Πύργοι άρχι-
σαν να διασπείρονται σε καίριες θέ-
σεις της χερσονήσου, οργανώθηκαν
μεγάλοι αμπελώνες και ελαιώνες και
άρχισε η καλλιέργεια σιτηρών. Πα-
ράλληλα, άρχισε η δυναμική παρέμ-
βαση στη δασική φυτεία, τσο για
την απληψη οικοδομικής ξυλείας -
σο και για την παραγωγή «πίσσης και
δαδίων». Oι παλαιοί αθωνίτες εξανέ-
στησαν και προσέφυγαν στον βασι-
λέα διαμαρτυρμενοι για τη μεταλ-
λαγή του Oρους, πλην μως οι καιροί
δεν είχαν γυρίσματα πλέον· η νέα
κατάσταση και την κρατική πολιτική
εξυπηρετούσε και το πλήθος των νέ-
ων μοναχών ικανοποιούσε.
Mε το Tυπικ του 972, το επικυρω-
μένο με την υπογραφή του Tσιμισκή,
θεσπίσθηκαν ροι περιοριστικοί
στην εξάπλωση των γεωργικών καλ-
λιεργειών και την υπερεκμετάλλευ-
ση των δασών, πλην μως τα αποτε-
λέσματα φαίνεται τι ήσαν πενιχρά.
Παρ’ λα αυτά μως, η παρουσία ποι-
μνίων ήταν πολύ περιορισμένη και έ-
τσι η δασική χλωρίδα μπρεσε να
διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση.
Eπιπλέον τα νέα συγκροτήματα, σο
μεγάλα και αν ήσαν, δεν δημιουρ-
γούσαν αισθητικά προβλήματα γιατί
ήσαν προσαρμοσμένα στο φυσικ
περιβάλλον τους, απ το οποίο άλ-
λωστε έπαιρναν τα υλικά για τη δ-
μησή τους.
Aπομάκρυνση
των κοσμικών
Kατά τον 12ον αιώνα η αγιορειτική
κοινωνία πέρασε μια μεγάλη και μα-
κροχρνια κρίση και πάλι εξ αιτίας
της κτηνοτροφίας. Στη χερσνησο ε-
γκαταστάθηκαν πολλές οικογένειες
βλαχοποιμένων, οι οποίοι με την πα-
ρουσία τους και με τα ποίμνιά τους
κατετάραξαν ποικιλοτρπως τους
μοναχούς. Mε πατριαρχική εισήγηση
και βασιλική παρέμβαση εκδιώχθη-
καν εν τέλει οι κοσμικοί απ το Aγιον
Oρος, παρά τους κοπετούς και τις α-
πειλές της μερίδας που αγωνίσθηκε
για τη συνέχιση του σκανδάλου. T-
τε, λέγεται, διαλύθηκε και ο τελευ-
ταίος οικισμς που παρέμενε στο
Oρος, «το χωρίον του Mιχαήλ», του
οποίου τα ερείπια διακρίνονται ακ-
μη μέσα στο πυκν παραθαλάσσιο
δάσος, στην «Παλιχωρα», μεταξύ
Eσφιγμένου και Bατοπεδίου. Oι κά-
τοικοί του, σύμφωνα με την παράδο-
ση μετοικίσθηκαν απ τον Aλέξιο
Kομνην στην Tσακωνία της Πελο-
πονήσου.
H σχέση των αθωνιτών με το φυσι-
κ περιβάλλον της χερσονήσου πα-
ρέμεινε αναλλοίωτη σε γενικές
γραμμές, απ τον 11ον αιώνα μέχρι
και τον 18ον, ταν φαίνεται τι άρχι-
σε η συστηματική εκμετάλλευση του
αγιορειτικού δασικού πλούτου, κυ-
ρίως της καστανιάς, σύμφωνα με τη
δασοπονική παράδοση που διαμρ-
φωσε η μακραίωνη εμπειρική δράση.
Nέα φυσιογνωμία
Kατά τον 19ον αιώνα παρουσιά-
σθηκε πληθυσμιακή έκρηξη στον
Aθω, οφειλμενη στα δεινά που επε-
σώρευσε στον ελληνισμ η Eπανά-
σταση του 1821 και, κυρίως, στην α-
θρα προσέλευση Pώσων μοναχών.
Πολλές μονές και Σκήτες μεγεθύν-
θηκαν κτιριακά (Ξενοφώντος, Γρη-
γορίου, Xελανδαρίου, Zωγράφου,
Aγίου Παύλου, Σιμωνπετρα, Eσφιγ-
μένου, Σκήτη Προδρμου) και εκα-
τοντάδες κελλιά ξεφύτρωσαν πα-
ντού και, κυρίως γύρω απ τις Kα-
ρυές. Oμως η ρωσική παρουσία ήταν
αυτή που επέδρασε κατά βάσιν στην
διαφοροποίηση της αγιορειτικής φυ-
σιογνωμίας. Nέα, ογκώδη και ξένης
αρχιτεκτονικής κτιριακά συγκροτή-
ματα εμφανίσθηκαν και κυριάρχησαν
στον χώρο. Nέα χρωματική αίσθηση
άρχισε να επιβάλει την παρουσία
της, νέες κατασκευαστικές πρακτι-
κές και νέα τεχνολογία. H Mονή τους
Aγίου Παντελεήμονος, οι Σκήτες
Προφήτου Hλιού, Aγίου Aνδρέου και
Ξυλουργού, τα μετοχιακά συγκροτή-
ματα του Παλιομονάστηρου, της
«Γουρουνοσκήτης» και της Xρωμί-
Φρτωση και μεταφορά ξυλείας. Στην Aθωνική Xερσνησο η μεταφορά των τσας, χώροι κατ’ εξοχήν ρωσικής
ξύλων γίνεται ακμα με ζώα (βδια, μουλάρια), εκεί που δεν μπορούν να ποικίλλης δράσεως, και τα νεοκλασι-
φθάσουν τα οχήματα. Eίναι μια μέθοδος φιλική προς το φυσικ περιβάλλον κιστικά στοιχεία που παρεισέφρυσαν
πριν εισβάλουν τα σύγχρονα μηχανήματα (φωτ.: ΦAOΣ). στις νέες οικοδομές των υπολοίπων

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

καθιδρυμάτων, δημιούργησαν τη
νέα φυσιογνωμία του Aγίου Oρους,
αυτήν που εξακολουθεί να υπάρχει
μέχρι και σήμερα.
Παρεμβάσεις
Tον ίδιον αιώνα συντελέσθηκε με-
γάλη παρέμβαση στο δασικ περι-
βάλλον του Oρους, με τη δημιουργία
χιλιάδων στρεμμάτων νέων ελαιοπε-
ριβλων, λεπτοκαρεώνων και κήπων.
Mε την ευκαιρία της διαμορφώσεως
των νέων εκτάσεων που απαιτού-
νταν για τις νέες καλλιέργειες, συν-
δέθηκε και η παραγωγή ξυλανθρά-
κων η οποία εξαπλώθηκε πολύ στο
Oρος και τα μετχιά του, μέχρι και
τις αρχές του αιώνα μας. Eπί πλέον
δημιουργήθηκαν και δύο αξιλογες
τεχνητές λίμνες, απ Pώσους τεχνι-
κούς (στο Παλιομονάστηρο και στην
Xρωμίτσα) πρακτική η οποία δεν
βρήκε άλλους οπαδούς μέχρι το
1992.
Γύρω στο 1900 το φυσικ περιβάλ-
λον του Aγίου Oρους ήταν πολύ δια-
φοροποιημένο σε σχέση με το σημε-
ριν. Γύρω απ τα οικοδομικά συ-
γκροτήματα υπήρχε μία καλλιεργού-
μενη έκταση ανάλογη με το πλήθος
των μοναχών που τα κατοικούσαν.
Aπ τον μεσοπλεμο και εξής η έ-
κταση αυτή λο και μικραίνει για να
φθάσει σήμερα στο ελάχιστο, το ο-
ποίο σημαίνει τι έχει διαφοροποιη-
θεί πλέον η προέλευση των πρων
συντηρήσεως των ιδρυμάτων.
Διάνοιξη δρ
μων δασώθηκαν και έκλεισαν. Eίναι πλέ-
Tροχοφρα οχήματα χρησιμοποιή-
θηκαν απ πολύ ενωρίς στον Aγιον
Oρος, αλλά η χρήση τους περιοριζ-
ταν συνήθως στο εγγύς περιβάλλον
των μονών. Γύρω στο 1960 διανοί-
χθηκε ο πρώτος αμαξητς δρμος
του Oρους, που αποσκοπούσε στη
διευκλυνση της εκμεταλλεύσεως
του αγιοπαυλίτικου δάσους. Tο 1963,
με την ευκαιρία της λεγομένης χιλιε- Tο μοναδικ νε-
τηρίδος του Aγίου Oρους, έγινε η ροπρίονο της
πρώτη διάνοιξη της οδού Eλλάδος σώζε-
Δάφνης–Kαρυών, γεγονς το οποίο ται στο Aγιον
εσήμανε το σύνθημα για την επέλα- Oρος. Bρίσκεται
ση της μπουλντζας στον Aθωνα. στη θέση Θεο-
λγος της Mο-
Eκτοτε και με συνεχώς επιταχυνμε-
νής Γρηγορίου
νο ρυθμ, διανοίγονται δρμοι δασι-
(φωτ.: ΦAOΣ).
κοί, διαμοναστηριακοί, διακελλιωτι-
κοί, γεωργικοί, αμπελουργικοί και,
κάποιες φορές, μιας χρήσεως. Yπάρ-
χουν και δρμοι οι οποίοι οδηγούν
προς «τον κσμο», αλλά στο ριο συ-
ναντούν τον καινοφανή και απρο-
σπέλαστο φράκτη, ο οποίος, για λ-
γους οι οποίοι δεν γίνονται πλέον
εύκολα κατανοητοί, επιβάλλει την
εισοδοέξοδο των οχημάτων δια των
πολλών και μεγάλων οχηματαγωγών
που εξυπηρετούν την τακτική γραμ-
μή Oυρανοπλεως–Δάφνης. Oι νέοι
δρμοι, χαραγμένοι εμπειρικά και
χωρίς ίχνος έγνοιας για το περιβάλ-
λον, προσβάλλουν κάθε έννοια σε-
βασμού προς την ιστορία, τη σημα-
σία, και τη σπουδαιτητα του Oρους.
Nομίζουμε τι άλλα λγια περιττεύ-
ουν για αυτ το θέμα.
H αλλαγή των συγκοινωνιακών δε-
δομένων στο Oρος επέδρασε πολλα-
πλώς σε πολλές εκφάνσεις της αγιο- Eργο του ιερο-
ρειτικής ζωής. Eγκαταλείφθηκαν μονάχου Aνα-
πλέον ολοκληρωτικά σχεδν, οι με- στασίου Kαρεώ-
ταφορές με αχθοφρα ζώα, των ο- του με θέμα
ποίων γηρασμένα δείγματα συνα- δένδρα, ζώα και
πουλιά (φωτ.:
ντάς κάπου–κάπου να βοσκούν ε-
λεύθερα. Eγκαταλείφθηκαν τα αρ- ΦAOΣ).
χαία λιθστρωτα μονοπάτια τα οποία
οποία εξυπηρετούν πλέον τον ησυ- λυπούν, ξεχνώντας τι δεν έχουμε
ον θέμα τύχης να χαρείς τη γοητευ- χαστικ και προσκυνηματικ Aθωνα. την αυθεντία Tου. Kαι η αγιορειτική
τική διαδρομή Eσφιγμένου–Bατοπέ- φύση, με την ατέλειωτη ανανεωτική
δι, που η έλλειψη αυτοκινητοδρ- Aνανεωτική δύναμη δύναμή της, καλύπτει και παραλλάσ-
μου διατηρεί ακμη σε χρήση τον σει συνεχώς τις αδκιμες παρεμβά-
παλαι καλοχαραγμένο δρμο. Oι Παρ’ λα αυτά μως το αγιωνυ- σεις μας στον τπο που ανέστησε α-
παλιοί αγωγιάτες με τις σειρές μου- μούμενον Oρος, δεν χάνει τη βαθύ- γίους, στον τπο που εξελίσσεται σε
λαριών και αλγων (ποιος δεν θυμά- τερη χάρη του, γιατί ο Θες το αγά- πανορθδοξο προσκυνηματικ κέ-
ται εκείνον τον γίγαντα τον Γρηγο- πησε και Aυτς με την απέραντη σο- ντρο και σε πλο έλξεως των απα-
ράρα στην Eρημο;) έχουν υποκατα- φία Tου γνωρίζει γιατί και μέχρι πτε νταχού της γης «τα άνω» ποθού-
σταθεί απ τα δυνατά Oύνιμογκ, τα θα συμβαίνουν αυτά που εμάς μας ντων.
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7
Δάσος πλατύφυλλων το φθινπωρο. Tο Aγιον Oρος γεμίζει πάλι χρώματα στις πυκνφυτες πλαγιές της χερσονήσου (φωτ.: ΦAOΣ).

H μαγεία του Oρους

Xλωρίδα, πανίδα και βλάστηση διατηρούν την αρχέγονη ποικιλτητά τους
Tου Σπύρου Nτάφη
Oμ. καθηγητή A.Π.Θ.

TO AΓION OPOΣ, πως καθιερώθηκε

να ονομάζεται η χερσνησος του
Aθω, είναι γνωστ στους περισστε-
ρους ως η κιβωτς της Oρθοδοξίας
και μοναδικ κέντρο μοναχισμού με
παγκσμια ακτινοβολία. Πέρα απ
αυτ μως, η χερσνησος του Aθω
εμφανίζει και ένα πολύ μεγάλο οικο-
λογικ ενδιαφέρον λγω της μεγά-
λης βιοποικιλτητας της περιοχής
σε λα τα επίπεδα (ειδών, οικοσυ-
στημάτων, τοπίων) και της ύπαρξης
ενδημικών ειδών. Δεν είναι τυχαίο -
τι μεγάλοι φυσιοδίφες (βοτανικοί και
φυτογεωγράφοι) έχουν επισκεφθεί
και δημοσιεύσει για το Aγιον Oρος ή-
δη απ τον 16ο αιώνα. H ιδιαιτερτη-
τα αυτή της χερσονήσου οφείλεται
στη γεωγραφική της θέση, στη μεγά-
λη ποικιλία γεωλογικών σχηματι-
σμών και πετρωμάτων, στην ποικιλία
των κλιματικών τύπων, στο πολύπτυ-
χο της μορφολογίας του εδάφους
και στο μεγάλο σχετικά ύψος του κυ-
ρίως Aθω.
Aνοιξη στο Aγιον Oρος, μια πανδαισία χρωμάτων και αρωμάτων απ τα ανθισμένα δένδρα και τους θάμνους. Στη φω- H χερσνησος του Aθω αποτελεί
τογραφία, το λιμάνι της Δάφνης ανάμεσα απ ανθισμένες κουτσουπιές (φωτ.: ΦAOΣ). την ανατολικτερη απ τις τρεις

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

Tο φθινοπωριν καφεκίτρινο τοπίο υποδέχεται το χειμώνα που αρχίζει απ τη χιονισμένη κορυφή του Aθω (φωτ.: ΦAOΣ).
χερσονήσους της Xαλκιδικής και
διαφέρει απ τις δύο άλλες χι μνο
γεωγραφικά αλλά επίσης γεωλογικά,
μορφολογικά, κλιματικά και ιστορι-
κά. Oλα αυτά αντικατοπτρίζονται κα-
τά ένα σαφή τρπο στη βλάστηση
της περιοχής.
Γεωλογικά πετρολογικά εμφανίζε-
ται μία μεγάλη ποικιλία γεωλογικών
σχηματισμών και πετρωμάτων πως:
Γρανοδιορίτες, μάρμαρα, γνεύσιοι
διαφρων τύπων, γρανίτες, οφιλι-
θοι, αμφιβολίτες, πρασινοσχιστλι-
θοι, πλειστοκαινικές αποθέσεις και
ανακρυσταλλωμένοι τριαδικοί ασβε-
στλιθοι και μάρμαρα του κυρίως
Aθω. Oρισμένα απ αυτά τα πετρώ-
ματα, πως ο γρανοδιορίτης τύπου
Xιλανδαρίου και ο γρανίτης τύπου
Γρηγορίου, είναι τοπικοί σχηματι-
σμοί και πήραν το νομά τους απ τα
ομώνυμα μοναστήρια στην περιοχή
των οποίων κυριαρχούν.
Kάθε ένα απ τα πετρώματα αυτά
δημιουργεί έδαφος με διαφορετική
γονιμτητα, πράγμα που επηρεάζει
την εμφάνιση των διαφρων τύπων
βλάστησης.
Mορφολογικά διακρίνεται η χερ-
σνησος του Aθω απ τις απκρη-
μνες κλίσεις κατά μήκος των ακτών,
την ισχυρή πτύχωση δηλαδή το ισχυ-
ρ ανάγλυφο και την παρουσία του
κυρίως ρους, το οποίο ανυψώνεται
απτομα, ως πυραμίδα, φθάνοντας
τα 2.033 m. Tο ισχυρ αυτ ανάγλυ-
φο σε συνδυασμ με τις απκρημνες
ακτές και τα ισχυρά θαλάσσια ρεύ-
ματα του νοτίου άκρου της, τα οποία
ανάγκασαν τον Ξέρξη στη διάνοιξη
Aριά στην περιοχή της Aγίας Aννης, που διατηρείται το μοναδικ αιωνβιο
δάσος αριάς σε λη τη Mεσγειο (φωτ.: ΦAOΣ).
της γνωστής διώρυγας, απετέλεσαν
την αιτία της σχετικά αραιής αποίκη-
σης κατά την αρχαιτητα, αλλά επί-
σης και το κίνητρο για την ίδρυση
της ομώνυμης μοναχικής πολιτείας.
H γεωγραφική αυτή μνωση της πε-
ριοχής συνέβαλε σημαντικά στη δια-
τήρηση της αρχέγονης ποικιλτητας
της χλωρίδας, της πανίδας και της
βλάστησης.
Tο κλίμα της χερσονήσου του
Aθω, κατά βάση μεσογειακ, επηρε-
άζεται απ το υπερθαλάσσιο ύψος,
την έκθεση των πλαγιών, το πέτρω-
μα, τους N.A. ανέμους οι οποίοι κυ-
ριαρχούν στην περιοχή, καθώς και α-
π τα ανοδικά και καθοδικά ρεύματα
αέρος που δημιουργούνται απ την
έξαρση του Aθω. Eτσι, διακρίνουμε
ένα ευμεσογειακ κλίμα στο βρειο
τμήμα της χερσονήσου και κατά μή-
κος των ακτών σε υπερθαλάσσιο ύ-
ψος που ποικίλει απ 150–500 μ. και
στη ντια πλευρά του ρους φθάνει
πάνω απ τα 800 μ., ανάλογα με την
έκθεση, την κλίση, το πέτρωμα με
κυριαρχία των αειφύλλων πλατυφύλ-
λων.
Στο εσωτερικ της χερσονήσου ε-
πικρατεί ένα μεταβατικ κλίμα απ
το μεσογειακ προς το ηπειρωτικ
με δριμύτερους χειμώνες, μεγαλύ-
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
τερο ύψος και καλύτερη κατανομή
των βροχοπτώσεων. Eδώ κυριαρ-
χούν τα φυλλοβάλα πλατύφυλλα
(δρύες, καστανιά, σφενδάμια, αγρι-
λευκα, οξυά) και τα ορεινά μεσογεια-
κά κωνοφρα (ελάτη, μαύρη πεύκη).
Στο υψηλτερο τμήμα του Aθω, πά-
νω απ τα 1.600 μ. κυριαρχεί ένα η-
πειρωτικ κλίμα (ορειν μεσογεια-
κ), το οποίο συνοδεύεται απ την
εμφάνιση υπαλπικής βλάστησης.
Aνέπαφα
Iστορικά διαφέρει επίσης η περιο-
χή της χερσονήσου του Aθω απ τις
δυο άλλες χερσονήσους της Xαλκι-
δικής. Eνώ κατά την αρχαιτητα η
Kασσάνδρα και η Σιθωνία είχαν κα-
τοικηθεί αρκετά νωρίς και αναπτύ-
χθηκαν σημαντικές πλεις πως η
Oλυνθος, η Tορωνίς, κ.λπ., πολλές α-
π τις οποίες είχαν κατακτηθεί απ
τους Aθηναίους, η χερσνησος του
Aθω φαίνεται τι ήταν λιγτερο κα-
τοικημένη. Tα δάση της Kασσάνδρας
αλλά και της Σιθωνίας, λγω της ή-
ρεμης θάλασσας που περιβάλλει τις
χερσονήσους εφοδίαζαν με ξυλεία
ναυπηγικής, οικοδομικής και μεταλ-
λείου την αγορά των Aθηνών, με α-
ποτέλεσμα να έχουν υποστεί, ήδη
κατά την αρχαιτητα, σημαντική αλ-
λοίωση. Aντίθετα, τα δάση της πε-
ριοχής του Aθω φαίνεται τι παρέ-
μειναν σχεδν ανέπαφα διατηρώ-
ντας το αρχέγονο του χαρακτήρα
τους, τσο σε ,τι αφορά τη μίξη των
ειδών, η οποία διατηρείται μέχρι σή-
Συνέχεια στην 10η σελίδα
9
Συνέχεια απ την 9η σελίδα
μερα σο και τη δομή τους, λείψανα
της οποίας βρίσκουμε σε αρκετά ση-
μεία της χερσονήσου.
Eνας σημαντικς παράγοντας,
που έπαιξε αποφασιστικ ρλο στη
σύνθεση της χλωρίδας και τη δομή
των φυτοκοινωνιών και ο οποίος έ-
χει άμεση σχέση με τη μοναχική
ζωή, είναι η έλλειψη βοσκής, νομα-
δικών ζώων.
O συνδυασμς λων των παραπά-
νω παραγντων δηλαδή του πετρώ-
ματος, της μορφολογίας του εδά-
φους, του υπερθαλάσσιου ύψους,
των διαμορφούμενων κλιματικών τύ-
πων αλλά και της ιστορίας, της πε-
ριοχής και της έλλειψης βοσκής, δη-
μιουργεί ένα πολυποίκιλο μωσαϊκ
τύπων βλάστησης, μοναδικ χι μ-
νο για τη χώρα μας αλλά για ολκλη-
ρη τη Mεσγειο.
Mωσαϊκ βλάστησης
και τοπίων
Θα προσπαθήσουμε, με ένα μικρ
οδοιπορικ, να σκιαγραφήσουμε αυ-
τ το μωσαϊκ της βλάστησης και
των τοπίων. Περιπλέοντας τη χερσ-
νησο απ τη δυτική πλευρά δηλαδή
απ την Oυρανούπολη προς το N.Δ.
ακρωτήριο, συναντάμε τους σχημα-
τισμούς της χαλεπίου πεύκης, οι ο-
ποίοι κυριαρχούν μέχρι το ύψος της
I. M. Δοχειαρίου. H χαλέπιος πεύκη
με το τρυφερ ανοιχτ πράσινο χρώ-
μα των βελονών της, με την κατά ο-
ρφους, σε σχήμα παγδας, διάταξη
των κλαδιών της και την ποικιλία των
ειδών που συνθέτουν τον υπροφο
των δασών της, δημιουργεί τοπία ξε-
χωριστής ομορφιάς ιδιαίτερα το φθι-
νπωρο ταν ανθίζει η σουσούρα, έ-
να είδος ρεικιού με πανέμορφα κκ-
κινα λουλούδια. H κυριαρχία των δα-
σών της χαλεπίου πεύκης και της
σουσούρας οφείλεται στην εμφάνι-
ση του «γρανοδιορίτη», ενς πετρώ-
ματος το οποίο ταν αποσαθρώνεται
δίνει χαλαρά, αμμώδη, μικρής γονι-
μτητας εδάφη.
Nοτιτερα της I. M. Δοχειαρίου αλ-
λάζει το είδος του πετρώματος και
κυριαρχούν γνεύσιοι διαφρων τύ-
πων και μαζί μ’ αυτ μεταβάλλεται
και η σύνθεση της βλάστησης και συ-
νεπώς και η ψη του τοπίου.
Στη ζώνη των αειφύλλων πλατυ-
φύλλων, η οποία περιβάλλει τη χερ-
σνησο ως δακτύλιος, κυριαρχούν
σχηματισμοί της αγρελιάς, του
πουρναριού, του σχοίνου, του ρά-
μνου, των κουμαριών και των ρει-
κιών με διάσπαρτη εμφάνιση της
κουτσουπιάς και του φράξου. Oι
σχηματισμοί αυτοί, που είναι χαρα-
κτηριστικοί για τη βλάστηση της δυ-
τικής πλευράς δίνουν την ψη μιας
περισστερο ή λιγτερο υποβαθμι-
σμένης βλάστησης, σε σύγκριση με
την αντίστοιχη της ανατολικής πλευ-
ράς. Oι χαμηλού ύψους σχετικά αυ-
τοί σχηματισμοί, διακπτονται στις
καλύτερες θέσεις και κυρίως σε το-
πικά βαριές εκθέσεις απ πυκνούς
και μεγαλύτερου ύψους σχηματι-
σμούς της αριάς, του φράξου, της
δάφνης, της κουμαριάς και του ρει-
κιού. Συχνά η «μονοτονία» των αει-
φύλλων πλατυφύλλων διακπτεται
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997
Aγιορείτης γέροντας ανεβαίνοντας με μουλάρι στις Kαρυές. Λγω της διά-
νοιξης δρμων και της χρήσης οχημάτων που αντικατέστησαν τις μεταφορές
με αχθοφρα ζώα, εικνες σαν κι αυτήν γίνονται σπάνιες στην αθωνική χερ-
σνησο (Φωτ.: ΦAOΣ).
απ την παρχθια βλάστηση των ρε-
μάτων με σχεδν συνεχή ροή η ο-
ποία αποτελείται απ πλατάνια, α-
πρλευκες, σκλήθρα, ιτιές και δάφ-
νες. Oλες αυτές οι μορφές βλάστη-
σης, εναλλάσσονται κατά μικρά σχε-
τικά διαστήματα, με την κυριαρχία
πάντα των σχηματισμών της αγρε-
λιάς και του πουρναριού, δημιουρ-
γώντας ένα ωραιτατο μωσαϊκ
χρωμάτων, ιδιαίτερα την άνοιξη και
το φθινπωρο.
Aπ το ύψος της I.M. Ξηροποτά-
μου και μέχρι το ύψος της I.M. Γρη-
γορίου, το τοπίο αλλάζει πάλι και η
βλάστηση της ζώνης των αειφύλλων
εμφανίζεται με διαφορετική σύνθε-
ση και μικρτερο ύψος. Tο μικρτε-
ρο ύψος οφείλεται στην πυρκαγιά
του 1990 έπειτα απ την οποία, τα
είδη που συνέθεταν την προϋπάρ-
χουσα βλάστηση αναβλάστησαν και
σήμερα ούτε καν διακρίνεται τι
πριν απ 7 χρνια πέρασε μια μεγά-
λη, καταστροφική πυρκαγιά απ την
περιοχή.
Eκτς απ την αγρελιά, το πουρ-
νάρι, τον σχοίνο κ.λπ. εμφανίζονται
εδώ πολλά είδη ψυχανθών θάμνων
πως το σπάρτο, η ασπάλαθος, ο χα-
μαικύτισος, η φούσκα, η ανθυλλίδα,
η κορονίλα, τα οποία έχουν την ιδι-
τητα με τα φυμάτια που δημιουρ-
γούν στις ρίζες τους τα αζωτοβακτή-
ρια, να δεσμεύουν άζωτο απ την α-
τμσφαιρα και να το μετατρέπουν σε
μορφές προσλήψιμες απ τα φυτά.
Eτσι εμπλουτίζονται με άζωτο τα
σχετικά άγονα εδάφη της περιοχής
τα οποία προέρχονται απ την απο-
σάθρωση του γρανίτη της Γρηγορί-
ου που κυριαρχεί στην περιοχή. Σε
κοιλώματα μως και σε καλύτερες
θέσεις εμφανίζονται και εδώ σχημα-
τισμοί της αριάς, δάφνης, φράξου
κ.λπ. και στα ρέματα κυριαρχούν τα
παρχθια είδη, πλάτανος, σκλήθρα,
ιτιές, λεύκας. Oι σχηματισμοί αυτοί,
παρά την υποβαθμισμένη εμφάνισή
τους, είναι απ τους ωραιτερους
την άνοιξη με τον συνδυασμ του
κίτρινου χρώματος των λουλουδιών
των ψυχανθών, με το ροζ της κου-
τσουπιάς και το κατάλευκο του
φράξου.
Aπ το ύψος της Γρηγορίου μέχρι
τον Aγιο Παύλο και τη Nέα Σκήτη το
σκηνικ αλλάζει πάλι. Eδώ, ως πέ-
τρωμα, κυριαρχούν οι πρασινοσχι-
στλιθοι, τύπου χορτιάτη, οι οποίοι
και δίνουν τα γονιμτερα εδάδη του
Oρους. Eτσι η βλάστηση εμφανίζεται
πυκντερη και ψηλτερη. Mετά τη
Nέα Σκήτη, τη Σκήτη της Aγίας
Aννης μέχρι το Δ. Aκρωτήριο κυ-
ριαρχούν οι ασβεστλιθοι του κυ-
ρίως Aθω με τις απτομες πλαγιές
και στη βλάσηση κυριαρχούν πάλι η
αγρελιά και το πουρνάρι. Στα κοιλώ-
ματα μως εμφανίζεται και εδώ ο
σχηματισμς της αριάς, του φράξου
και της δάφνης. Σε ένα κοίλωμα, στο
κάτω μέρος της Σκήτης της Aγίας
Aννης συναντάμε ένα απ τα ωραι-
τερα, ψηλτερα και γηραιτερα δά-
ση αριάς της Mεσογείου. Eνα πραγ-
ματικ μνημείο της φύσης, μάρτυρα
μιας άλλης εποχής.
Hμιερημική βλάστηση
και ασκηταριά
Mλις παρακάμψουμε το Δ. Aκρω-
τήριο την άκρη της Xερσονήσου το
τοπίο αλλάζει δραματικά. Xαρακτη-
ριστικ γνώρισμα είναι οι απτομες
μέχρι απκρημνες βραχώδεις ακτές
αλλά και οι μεγάλες κλίσεις των νο-
τίων πλαγιών: η πλευρά αυτή με τη
συνεπίδραση του ασβεστλιθου, της
ντιας έκθεσης και της μεγάλης κλί-
σης των πλαγιών, είναι η ξηρτερη
και θερμτερη του Aγίου Oρους. Tο
χαμηλτερο μέρος, απ τα Kαρούλια
μέχρι τη σάρρα του Aγ. Nείλου και
κάτω απ τα Kατουνάκια, τα Kαυσο-
καλύβια, τον Aγ. Nείλο, είναι γνωστ
και ως η «έρημος» του Aγίου Oρους.
Eδώ κυριαρχεί μια ημιερημική βλά-
στηση, με κύριο είδος τη δενδρώδη
εφρβια, έναν πανέμορφο σο και
παράξενο ημισφαιρικ θάμνο, ο ο-
ποίος ρίχνει τα φύλλα του κατά τη
διάρκεια της ξηρής περιδου του κα-
λοκαιριού και τα εκπτύσσει το φθιν-
πωρο μέχρι την άνοιξη. Aυτ αποτε-
λεί μια τέλεια προσαρμογή στο «η-
μιερημικ» κλίμα της περιοχής. Σ’
αυτήν την περιοχή, με το αυχμηρ
της κλίμα κατέφυγαν οι ασκητές του
Aγίου Oρους δημιουργώντας τα α-
σκηταριά τους. Σ’ αυτ βοήθησε και
η αφθονία των σπηλαίων που δημι-
ουργούν οι ασβεστλιθοι. Oι απ-
κρημνοι βράχοι αυτών των ακτών,
χρωματισμένοι σε συνδυασμ με τα
χασμφυτα και τη δενδρώδη εφρ-
βια προσφέρουν μια μοναδική αισθη-
τική απλαυση σε λες τις εποχές
του έτους, αρκεί να τύχει κανείς ή-
ρεμη θάλασσα, πράγμα χι πολύ σύ-
νηθες. Στη ντια πλευρά οι σχηματι-
σμοί των αειφύλλων φθάνουν μέχρι
τα 800–900 μέτρα και μερικές φορές
μέχρι τα δασορια. Ψηλτερα απ
την «έρημο» κυριαρχούν συνήθως
σχηματισμοί της αγρελιάς και του
πουρναριού, πως και στη δυτική
πλευρά, στις καλύτερες μως θέσεις
πως και σε μεγαλύτερα υψμετρα
εμφανίζονται σχηματισμοί της αριάς,
της ήμερης κουμαριάς, και κυρίως
της γλιστροκουμαριάς, της χνώδους
δρυς (μεραδιού) του τρίλοβου
σφενδαμνιού και της οστρυάς. H ο-
στρυά, τυπικ ασβεστφιλο είδος,
εμφανίζεται άφθονα στη ντια πλευ-
ρά και δημιουργεί συχνά μαζί με την
αρία σορβιά, το υρκανικ σφενδάμι,
την αγριλευκα και τη δύσοσμη άρ-
κευθο τα δασορια της ντιας πλευ-
Mοναχοί στο έργο της κατάσβεσης της πυρκαγιάς που έπληξε το Aγιον Oρος το 1990. Δεξιά, γέ-
ροντας κρύβει το δάκρυ, συντετριμμένος απ το μέγεθος της καταστροφής. H πυρκαγιά κατέ-
καυσε τη βλάστηση και τη ζώνη των αειφύλλων απ το ύψος της I. M. Ξηροποτάμου έως και το ύ-
ψος της I. M. Γρηγορίου. Σήμερα, εκτς απ το μικρ ύψος της βλάστησης, τίποτε δεν προδίδει
τι πριν απ επτά χρνια πέρασε μια μεγάλη πυρκαγιά απ την περιοχή (φωτ.: M. Παππούς – K.
Eυαγγελίδης).

ράς του Aθω. H εκτεταμένη αυτή εμ-

φάνιση των αειφύλλων πλατυφύλ-
λων διακπτεται απ μια λωρίδα
φυλλοβλων δασών σε ένα υψμε-
τρο 500–600 μέτρων.

Πηγές
Στη ζώνη αυτή διακπτεται ο α-
σβεστλιθος απ μια ζώνη πρασινο-
σχιστολίθων και στο σημείο επαφής
αυτών των δυο πετρωμάτων εμφανί-
ζονται άφθονες καρστικές πηγές. H
πιο γνωστή είναι εκείνη των Kρύων
Nερών στο 1/3 περίπου της διαδρο-
μής απ τη Σκήτη του Aγ. Προδρ-
μου προς την Kερασιά. Πρκειται για
ένα απ τα ωραιτερα μικτά δάση, το
οποίο βρίσκεται στη μεταβατική ζώ-
νη απ τα αείφυλλα προς τα φυλλο-
βλα πλατύφυλλα.
Tο δάσος αυτ αποτελεί μια αση
μέσα στην εκτεταμένη ζώνη των αει-
φύλλων. Tο κύριο χαρακτηριστικ
του είναι η μεγάλη ποικιλία δενδρω-
δών ειδών (δρύες, σφενδάμνια, φτε-
λιές, αριά, αγριλευκα, οστρυά, κα-
στανιά, ελάτη, σορβιά, πλατάνι, α-
γριομηλιά, κ.λπ.), καθώς και η πα-
ρουσία υπέργηρων δένδρων σχεδν
λων των ειδών. H αισθητική του δά-
σους αυτού σε συνδυασμ με την α-
φθονία των νερών που αναβλύζουν
απ καρστικές πηγές της περιοχής
δίνουν έναν ξεχωριστ τνο στο α-
παράμιλλο τοπίο, το οποίο χρησιμεύ-
ει ως χώρος ανάπαυσης και ανάτα-
σης του ταξιδιώτη οδοιπρου.

Θαλερά δάση
Στην ανατολική πλευρά της Xερ-
σονήσου απ την περιοχή της I.M.
Mεγίστης Λαύρας μέχρι τη I.M.
Eσφιγμένου, στη ζώνη των αειφύλ-
λων πλατυφύλλων, κυριαρχούν οι Δασικς δρμος σκεπασμένος απ πανύψηλα δένδρα καστανιάς. Oι καστανιές δημιουργούν το παραγωγικτερο και
σχηματισμοί της αριάς, της δάφνης, πολυτιμτερο δάσος του Aγίου Oρους. Tο εκμεταλλεύονται οι μοναχοί για τις ανάγκες των Mονών, αλλά και για ε-
Συνέχεια στην 12η σελίδα μπορία ξύλου (φωτ.: ΦAOΣ).

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 11

Συνέχεια απ την 11η σελίδα
του φράξου, της κουμαριάς, του φι-
λυκιού, της μυρτιάς και των ρεικιών,
διακοπτμενοι μνο απ παράχθια
βλάστηση των πολλών ρεμάτων που
εμφανίζονται στην αν. πλευρά, η ο-
ποία λγω του B.A. ομβροφρων α-
νέμων είναι υγρτερη και ψυχρτε-
ρη απ την αντίστοιχη δυτική. Eδώ
συναντάμε τα πυκντερα, θαλερτε-
ρα δάση αειφύλλων πλατυφύλλων -
χι μνο του Oρους αλλά και λης της
Mεσογείου. O Rauh (1949) περιγρά-
φοντας αυτά τα δάση αναφέρει τι
πουθενά στη Mεσγειο δεν συνά-
ντησε τέτοια ογκώδη μακκία βλά-
στηση και τη συγκρίνει με ορισμένα
μακκί της Kορσικής, στα οποία μως
κυριαρχεί ένα μνο είδος, η κουμα-
ριά. Iδιαίτερο χαρακτηριστικ αυτών
των δασών είναι η μεγάλη αναλογία
πρσμιξης της δάφνης. Aισθητικά εί-
ναι απ τους ωραιτερους τύπους
βλάστησης. Aυτ οφείλεται στη με-
γάλη ποικιλία των ειδών καθένα απ
τα οποία διακρίνεται απ τη διαφο-
ρετική μορφή του και το διαφορετι-
κ χρώμα των φύλλων, των ανθέων
και του φλοιού.
Bορειτερα απ τη I.M. Eσφιγμέ-
νου το τοπίο αλλάζει με την εμφάνι-
ση του γρανοδιορίτη και την επικρά-
τηση των δασών της χαλεπίου πεύ-
κης και των ερεικώνων της σούσου-
ρας.
Στη μεσαία ζώνη, απ ένα υψμε-
τρο 300-500 μέτρων, το κλίμα γίνεται
ηπειρωτικτερο και κυριαρχούν τα
δάση των φυλλοβλων πλατυφύλ-
λων. H μετάβαση απ τα αείφυλλα
προς τα φυλλοβλα δεν γίνεται απ-
τομα αλλά βαθμιαία. Yπάρχει μια εν-
διάμεση ζώνη, ο οικτονος στην ο-
ποία εμφανίζονται στοιχεία και των
δύο ζωνών. Eδώ κυριαρχεί ένας α-
Eνα απ τα χαρακτηριστικά του Aγιου Oρους είναι η αφθονία των νερών. Oι μεγάλες κλίσεις και οι βραχώδεις περιο-
γώνας επικράτησης και εμφανίζεται
χές δημιουργούν πολλούς καταρράκτες, φαινμενο συχν στις απκρημνες πλαγιές του Aθωνα (φωτ.: ΦAOΣ).
μια οικολογική ένταση. Tα αείφυλλα
πως αριά, η δάφνη, το πυρνάρι, το νά στην Eυρώπη δεν συνάντησα τέ-
φιλύκι, οι κουμαριές, τα ρείκια συνυ- τοια πυκντητα και τέτοια πληρτη-
πάρχουν με τα φυλλοβλα είδη - τα της βλάστησης.
πως οι δρύες, ο φράξος, τα σφενδά- Λείψανα του αρχέγονου αυτού δά-
μνια, η κουτσουπιά, η καστανιά, η σους διατηρούνται ακμη και σήμε-
σοβριά, η οστρυά, η πρακακιά κ.λπ. ρα στην περιοχή της Σίμωνος Πέ-
Eίναι απ τους ωραιτερους σχημα- τρας, στον Θεολγο της Γρηγορίου,
τισμούς, ιδιαίτερα την άνοιξη και το στα Kρύα Nερά της Mεγίστης Λαύ-
φθινπωρο. ρας, στον μεγάλο Bελλά και αλλού. H
Mετά τον οικτονο, ανεβαίνοντας ωραιτερη εποχή για τη ζώνη αυτή
υψομετρικά, συναντάμε τα δάση των είναι το φθινπωρο, με την πανδαι-
φυλλοβλων πλατύφυλλων και τα μι- σία των χρωμάτων που παίρνουν τα
κτά δάση των φυλλοβλων και κωνο- φύλλα των διαφρων ειδών λίγο πριν
φρων, δηλαδή των δρυών, της κα- πέσουν.
στανιάς και των μεικτών καστανιάς,
σφενδαμνιών, αγριοκερασιάς, ελά- Στο ρος Aθω
της του Aγίου Oρους και σπανιτερα
και της μαύρης πεύκης. Tο τοπίο στη Θα τελειώσουμε την περιήγηση
μεσαία αυτή ζώνη είναι πιο ήμερο, οι αυτή με μία συντομη περιγραφή της
κλίσεις του εδάφους σχετικά μικρ- βλάστησης του κυρίως Aθω, και δη
τερες και κυριαρχούν τα δάση της του κώνου του απ ένα υψμετρο
καστανιάς. 1.100 μέτρων μέχρι την κορυφή. Πε-
H καστανιά αποτελεί το κυρίαρχο ριγράφοντας τη βλάστηση της ν-
και το πιο αγαπητ είδος στους μο- τιας πλευράς αναφέραμε τι μετά τη
ναχούς. Aρχικά δημιουργούσε μικτά ζώνη των αειφύλλων πλατυφύλλων,
δάση με τις δρύες, τα σφενδάμνια, κυριαρχούν σχηματισμοί της ο-
την αγριλευκα, την αγριοκερασιά, στρυάς, της αγριλευκας, του υρκα-
την οξιά, την ελάτη και τη μαύρη νικού σφενδαμνιού, της δύσοσμης
πεύκη. Tα δάση αυτά είχαν εντυπω- Oι λιθστρωτοι δρμοι του Aγίου Oρους τείνουν να εξαφανιστούν με τη διά- αρκεύθου και της αρίας σορβιάς οι
σιάσει τον μεγάλο φυσιοδίφη–φυτο- νοιξη των δρμων για την κίνηση των τροχοφρων. Συνήθως επειδή ο νέος οποίοι και δημιουργούν τα ρια του
γεωγράφο Grisebach (1839) ο οποί- δρμος γίνεται στη θέση του παλιού λιθστρωτου κι άλλοτε λγω της εγκα- δάσους στα 1.300-1.500 μέτρα.
ος αναφέρει τι: «Tο ίδιο αρχέγονη τάλειψης και της συνεπαγμενης φθοράς. Tα θαυμάσια πλακστρωτα καλ- Στην ανατολική πλευρά εμφανίζε-
πως και η μοναχική ζωή είναι και η ντερίμια μένουν πλέον απάτητα απ τους πεζοπρους, πνίγονται στη βλά- ται η αγριλευκα με την μαύρη πεύ-
βλάστηση του Aγίου Oρους. Πουθε- στηση και με την πάροδο του χρνου καταστρέφονται (φωτ.: ΦAOΣ). κη και την ελάτη ενώ στη δυτική

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

Λίμνη του Παλιομονάστηρου. Eίναι η παλαιτερη τεχνητή λίμνη του Aγίου Oρους. Kατασκευάστηκε απ τους Pώσους μοναχούς τον περασμένο αιώνα και δια-
τηρείται ώς σήμερα (φωτ.: ΦAOΣ).
πλευρά η μαύρη πεύκη δημιουργεί
μικτά δάση με τη δρυ και απ τα 100-
1.300 μέτρα αραιά δάση με πολλά
δικενα τα οποία δίνουν την ψη
στεπικού δάσους. Mετά τη μαύρη
πεύκη στη δυτική και βρεια πλευρά
απ ένα υψμετρο 1.300 μέχρι 1.500
(1.600) μέτρων κυριαρχεί η ελάτη
του Aγίου Oρους, η οποία εμφανίζε-
ται με διάσπαρτα δέντρα δημιουρ-
γώντας τα ρια του δάσους. Xαρα-
κτηριστικ των δασών αυτών, εκτς
απ το τι είναι αραιά είναι η μεγάλη
ηλικία των δέντρων και η «σημαιοει-
δής» μονπλευρη κμη τους, που ο-
φείλεται στην επίδραση των ισχυρών
ανέμων που πλήττουν την κορυφή
του Aθω.
Mετά τα δασορια (1.500-1.600)
μέτρα και μέχρι την κορυφή του
Oρους κυριαρχούν σχηματισμοί χα-
σμοφύτων και καρετικών λιβαδιών
με έρποντες θάμνους και σφαιρι-
κούς ακανθώδεις ημίθαμνους, πως
ο στενφυλλος, αστράγαλλος, η
βερβερίδα κ.λπ. Για τους βοτανικούς
είναι η πιο ενδιαφέρουσα περιοχή
του Aθω που κυριαρχούν είδη με ω-
ραιτατα άνθη και εμφανίζονται 14
στεντοπα ενδημικά είδη, τα οποία
βρίσκονται μνο στον Aθω.
Πέρα μως απ τα τοπία, τα οποία
διαμορφώνονται απ τους συνδυα-
σμούς της μορφολογίας του εδά-
φους και του μωσαϊκού της βλάστη-
σης, συναντάμε στο Oρος μια σειρά
ειδικών τοπίων πως είναι τα φαράγ-
για, οι σάρρες, οι βραχώδεις ακτές,
τα βραχώδη τοπία της κορυφής, ρέ-
ματα, καταρράκτες και πανέμορφα
μονοπάτια με αιωνβια δέντρα και
βρύσες.
H ψη του τοπίου δε μένει σταθε-
ρή αλλά μεταβάλλεται με τις εποχές
του έτους η κάθε μία απ τις οποίες
δίνει τη δική της σφραγίδα.
Mαγεία και αρμονική
συνύπαρξη
Eίναι δύσκολη η περιγραφή του
μεγάλου πλήθους των τύπων βλά-
στησης και των τοπίων του Aγ.
Oρους, τα οποία συνθέτουν ένα πο-
λυποίκιλο μωσαϊκ και δημιουργούν
αυτ που ονομάζουμε «μαγεία του
Oρους».
Oποιος δεν οδοιπρησε στο Oρος,
δεν περπάτησε το μοναδικ μονοπά-
τι απ τη σκήτη του Aγίου Προδρ-
μου προς την Aγία Aννη, δεν ξεδίψα-
σε απ τις πηγές των Kρύων Nερών,
δεν ανέβηκε στην κορυφή του
Oρους, δεν αντίρκυσε την Πλαγάρα
της Γρηγορίου και αγνάντεψε απ το
Aγνάντι της Σιμωνπετρας αλλά και
τις περιοχές των άλλων Mοναστη-
ριών, δεν μπορεί να νιώσει αυτή τη
«μαγεία του Oρους».
Xαρακτηριστική είναι επίσης η αρ-
μονική συνύπαρξη των μοναχών με
το φυσικ περιβάλλον. Oλα τα κτί-
σματα και οι αγροτικές καλλιέργειες
δένουν αρμονικτατα με το τοπίο.
Xωροτάκτες, αρχιτέκτονες και οικο-
λγοι θα μπορούσαν να διδαχτούν
πολλά για τον τρπο επιλογής των
θέσεων, καθώς και της εκλογής των
υλικών δμησης ώστε να μη διατα- O γέροντας Eπιφάνειος, ο π. Iωακείμ και ο π. Iωανίκιος στον αμπελώνα του
ράσσεται το τοπίο. κελιού Mυλοποτάμου (φωτ.: Γ. Πούπης).
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 13
Παράδεισος για ζώα και πουλιά
Iδιαίτερα ποικίλο και παραγωγικ είναι το οικοσύστημα στην αθωνική χερσνησο
Tου Kωνσταντίνου M. Bαβαλέκα
Δασολγου – Θηραματολγου

H MOPΦOΛOΓIKH διαμ
ρφωση του
Aγίου Oρους επηρέασε δραστικά και
την περιβαλλοντική του ταυτ
τητα,
που αναδεικνύεται καθολικά απ
τη
μεγάλη βιοποικιλ
τητά του σε
λα
τα επίπεδα.
Πάνω απ
1.400 είδη φυτών, 350
είδη μανιταριών, 131 είδη πτηνών, 37
είδη θηλαστικών, 8 είδη αμφιβίων
και 14 είδη ερπετών συνθέτουν, αιώ-
νες τώρα, ένα μοναδικ
μωσαϊκ
.
H ανθρώπινη παρουσία, διακριτική
και πειθαρχημένη, ακολουθεί την
προσταγή της φύσης. Oι πρώτοι πα-
τέρες απ
θεσαν διακριτικά εδώ την
παρουσία τους πριν απ
χίλια περί-
που χρ
νια. Oι κατασκευές τους
προσαρμ
ζονται στη φύση και οι γε-
ωργικές τους δραστηρι
τητες απο-
τελούν συνέχεια της ευαισθησίας
τους για το χώρο που υπηρετούν. Aλεπού, εμφανίζεται συχνά στους οικισμούς της αγιορείτικης πολιτείας.
Kαι
ταν στον 19ο αιώνα οι μεγάλες
ανάγκες για ξυλεία υποστυλωμάτων τή τη φάση του μετασχηματισμού νονται. Δρυοκολάπτες και μεγάλα φή που έγινε, στο πλαίσιο της Πολιτι-
δημιούργησε κάποια ρωγμή στη δο- της βλάστησης παρατηρείται και μια αρπακτικά αναπροσαρμ
ζουν τις οι- στικής Πρωτεύουσας Θεσσαλονίκης
μή της βλάστησης, η αν
ρθωση των ανακατανομή της πανίδας. κολογικές τους θέσεις και απομα- και με
ποιες δυσκολίες αυτή πραγ-
οικοσυστημάτων ήταν γρήγορη και Mεγάλα θηλαστικά,
πως το ελάφι κρύνονται ή παραμένουν στον βι
- ματοποιήθηκε, διαπιστώθηκαν 131
πληθωρική. Eτσι τα μεγάλα δένδρα και ο λύκος βρίσκονται σε πίεση κα- τοπο τους. Nέα είδη σποροφάγων, ε- είδη πτηνών. Mερικά απ
αυτά έ-
της καστανιάς και της ελάτης απο- θώς χάνουν τον βιοχώρο τους και ντομοφάγων πτηνών καθιερώνουν χουν τυχαία παρουσία, ιδίως τα υ-
μακρύνθηκαν και τα δάση απ
μικτά τελικά εξαφανίζονται απ
την περιο- τη βιοκοιν
τητα και διαδέχονται δρ
βια, είτε μετακινούμενα προς άλ-
σπερμοφυή έγιναν αμιγή πρεμνοφυή χή. Aλλα πάλι,
πως το ζαρκάδι και ο χρονικά και τοπικά το ένα το άλλο λες καταλληλ
τερες περιοχές είτε
χαμηλά δάση καστανιάς. Mέσα σ’ αυ- λαγ
ς μετατοπίζονται και απομονώ- μέχρι να συγκρατηθούν απ
το περι- ως πρ
δρομα άλλων ειδών στην πε-
βάλλον. Tα νυκτ
βια κατακλύζουν ριοχή. Eιδικ
τερα καταγράφηκαν 13
τις ανθρώπινες ζώνες και τις κλει- είδη της κατηγορίας των τρωτών,
-

H πανίδα του Aγίου Oρους στές συστάδες.

Γενικά η αλλαγή που παρατηρείται
πως χαρακτηρίζονται στο κ
κκινο βι-
βλίο των απειλουμένων σπονδυλω-
τών της Eλλάδος, 6 είδη ως κινδυ-
είναι αλλαγή που γίνεται μέσα σ’ ένα
AΠO τη μέχρι τώρα παρατήρηση της πανίδας του Aγίου Oρους διαπιστώ- ζωνταν
λειτουργκ
σύστημα που νεύοντα, 3 είδη ως ανεπαρκώς γνω-
νεται
τι η εμφάνιση των ειδών είναι σημαντική και διαμορφώνεται ως ε- μεταμορφώνεται διαρκώς χωρίς δια- στά, 3 είδη σπάνια, και τα υπ
λοιπα,
ξής,
σον αφορά την κατάσταση, την παρουσία και την προστασία τους. κοπή και με μικρές παρεμβάσεις. ως κοινά είδη μη απειλούμενα. Eπί-
Πτηνά: σύνολο 131 είδη. σης 70 είδη υπάρχουν
λο το χρ
νο
 Kατάσταση. Tρωτά, 13 είδη θαλασσοκ
ρακας, νανομουγκάνα, α- Bιοποικιλτητα στο Aγιον Oρος και φωλιάζουν σ’ αυ-
σπροπάρης, βαρβάρα, κραυγαετ
ς, χρυσογέρακας, κιρκινέζι, λιβαδοπέρ- τ
. Στην οδηγία 79/409 της EOK εμπί-
δικα, πετροτριλίδα, σκυλοκούταβος, πορφυροτσικνιάς, χαλκοκουρούνα, Παρ’
λα
μως
σα έγιναν και γί- πτουν 39 είδη.
νεροχελίδονο). Kινδυνεύοντα, δηλαδή απειλούμενα με αφανισμ
, 6 είδη νονται, ο χώρος φαντάζει μοναδικ
ς Aπ
τα θηλαστικά, 11 είδη είναι
(λαγγ
να, ναν
χηνα, τσίφτης, γελογλάρονο, κασταν
χηνα, χρυσαετ
ς). και η βιοποικιλ
τητά του εξακολου- της κατηγορίας των τρωτών, 8 είδη
Σπάνια, 3 είδη (παρδαλοκεφαλάς, μαυρομυγοχάφτης, μαυροσταχτάρα). θεί να κατέχει μια πολύ σημαντική κινδυνεύοντα, 2 είδη ανεπαρκώς
Aνεπαρκώς γνωστά, 3 είδη. Tυχαία, 1 είδος. θέση για την πανίδα. Mε την απογρα- γνωστά και ένα είδος σπάνιο, ενώ 9
 Παρουσία. Φωλιάζοντα με παρουσία
λο το χρ
νο, 30 είδη. Φωλιάζο-
ντα με παρουσία το καλοκαίρι, 57 είδη. Παρουσία το χειμώνα, 3 είδη. Tυ-
χαία, 1 είδος.
 Oμάδες πουλιών. Yδρ
βια – παρυδάτια, 18 είδη. Aρπακτικά 21, εδα-
φ
βια 14, μη στρουθι
μορφα 11, στρουθι
μορφα 67.
 Προστασία. Mε την οδηγία 79/409 της EOK προστατεύονται 39 είδη.
Θηλαστικά:
 Kατάσταση. Tρωτά, 11 είδη (μικροριν
λοφος, τραν
λοφος, μικρο-
μυωτίδα, σπερμ
φιλος, δασομυωξ
ς, τσακάλι, ασβ
ς, ζαρκάδι, δελφίνι).
Kινδυνεύοντα, 8 είδη (νανονυχτερίδα, νυχτοβάτης, πυρρομυωτίδα, πο-
δορομυωτίδα, τρανομυωτίδα, μεσοριν
λοφος, αγρι
γατα, φώκια). Aνε-
παρκώς γνωστά, 2 είδη. Σπάνιο, ο δενδρομυωξ
ς.
 Προστασία. Mε την οδηγία 43/92 της EOK προστατεύονται 9 είδη.
Aμφίβια και ερπετά:
Στην οδηγία 43/92 της EOK περιλαμβάνονται 6 είδη αμφιβίων και 10 εί-
δη ερπετών.
 Aμφίβια: σαλαμάνδρα, τρίτωνας, κιτρινογάστορας, δενδροβάτραχος,
ευκίνητος βάτραχος, ρυακοβάτρακος.
 Eρπετά: νεροχελώνα (mauremys caspica), νεροχελώνα (emys orbi-
tularis), ονυχοχελώνα, πρασιν
σαυρα, σπιτ
φιδο, νερ
φιδο, λαφιάτης, ο-
χιά).
Δεκοχτούρα, πετάει γύρω απ τους οικισμούς.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

είδη απ
τα 37 που παρουσιάζονται
στο Aγιον Oρος, εμπίπτουν στην ο-
δηγία 43/92 της EOK.
H μορφολογική διαμ
ρφωση της
χερσονήσου
μως δημιουργεί και
μία ιδιαιτερ
τητα στον σχηματισμ

του κλίματος. Oι συνθήκες αυτές ευ-

νοούν τη μεγάλη ποικιλία των φυ-
τών, τη βλάστηση των κλειστών συ-
στάδων και την εποίκισή τους απ
τα
πτηνά, τα θηλαστικά, τα ερπετά και
τα αμφίβια. Tα σχηματιζ
μενα ανοδι-
κά ρεύματα αέρα στα απ
κρημνα
πρανή της ανατολικής και δυτικής ά-
κρης, αξιοποιούνται απ
τα μεγάλα
αρπακτικά που έχουν σαν κύριο και
κεντρικ
ζωτικ
τους χώρο την πρω-
τ
γνωρη βραχώδη έξαρση του Aθω-
να. Mα και στις παράλιες απομονω-
μένες ζώνες με τα υποθαλάσσια
ρήγματα και τα βαθιά καταγάλανα
νερά, δεν είναι δύσκολο να παρατη-
ρήσει κανείς την παρουσία της φώ-
κιας και του δελφινιού.
Σήμερα που η προσπάθεια αναστύ-
λωσης των ιστορικών μονών συνο-
δεύεται και απ
την αυξαν
μενη κα-
θημερινά επάνδρωσή τους, το Aγιον
Oρος βρίσκεται πάλι σ’ ένα σημαντι-
κ
στάδιο της πολιτιστικής του πα-
ρουσίας. Tο περιβάλλον δέχεται και
αφομοιώνει εύκολα κάθε μικροεπέμ-
βαση. Oι φυσικές καταστροφές, που
προήλθαν απ
τις μεγάλες πυρκα-
γιές του 1990, γρήγορα αποκαταστά-
σθηκαν και μ
νο απ
την ίδια αυτή
τη φύση χωρίς την ανθρώπινη επέμ-
βαση. Eίναι ίσως το σημαντικ
τερο
μήνυμα της ιδιομορφίας του οικοσυ-
στήματος. Στέκεται ζωνταν
και πα-
ραγωγικ
.
H πανίδα πλαισιώνει, δημιουργεί
και συντηρεί αυτή τη ζωντανή κοινω-
νία μαζί με τη βλάστηση, το έδαφος
και το κλίμα. Eτσι, η πτηνοπανίδα α-
ναπροσαρμ
ζει τις θέσεις και τη
σύνθεσή της. Mετακινείται και προ-
σαρμ
ζεται εποχικά και τοπικά. Tα
μεγάλα αρπακτικά περιορίζονται στα
απ
κρημνα μέρη του Aθωνα και στις
παράκτιες εξάρσεις. Tα νυκτ
βια κα-
τακλύζουν τις ανθρώπινες κατα-
σκευές και τις κλειστές συστάδες.
Tα μικρ
τερα είδη
μως, το 54% αυ-
τών, χρησιμοποιεί το επίπεδο του ε-
δάφους για τη λήψη της τροφής. Tον
θαμν
φορο το 15%, την κομοστέγη
το 14%, την πτήση το 13% και τα διά-
φορα επίπεδα το 4%. Tα εντομοφά- Tο τσακάλι, αν και έχει εξαφανιστεί σχεδν απ την υπλοιπη Eλλάδα, στο Aγιον Oρος δεν κινδυνεύει με αφανισμ.
γα που τρέφονται στο επίπεδο των Aκούγεται ή το συναντάς σε χαράδρες και σε σπηλιές στα χαμηλά μέρη του Aθωνα.
θάμνων αποφεύγουν τα πυκνά μικτά
πεμνοφυή δάση και βρίσκονται σε α-
νοίγματα με άφθονη υποβλάστηση.
Tα σποροφάγα και τα παμφάγα προ-
τιμούν κυρίως τις συστάδες των κω-
νοφ
ρων, στη δυτική πλευρά της
χερσονήσου. Tα θηλαστικά κινού-
νται στους ίδιους χώρους με τις ιδι-
αίτερες τροφικές συνήθειές τους.
Eτσι βλέπουμε την παρουσία του α-
γρι
χοιρου στην ανατολική πλευρά,

που τα πρεμνοφυή είδη παρέχουν

καρπούς για την τροφή και κάλυψη
για προστασία μετακίνηση και παρα-
μονή. Tο τσακάλι, είδος που έχει
σχεδ
ν εξαφανιστεί στην υπ
λοιπη
χώρα, εντοπίζεται εύκολα στις βα-
θειές εγκάρσιες χαραδρώσεις της
ν
τιας πλευράς κυρίως, ενώ ο λαγ
ς
και το ζαρκάδι μ
νο στις παρυφές
Συνέχεια στην 16η σελίδα Kοκκινολαίμης, παρουσιάζεται που υπάρχει ανθρώπινη δραστηριτητα.

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 15

Λευκοχελίδονο, πετάει σε ανοιχτές επιφάνειες που υπάρχει ανθρώπινη δραστηριτητα. Σταχτοπετροκλής. Kοι

Συνέχεια απ την 15η σελίδα γα κορακοειδή και οι σπίζες προτι-

και στα μεγάλα ξέφωτα της πυκνής μούν τις συστάδες των κωνοφ
ρων
βλάστησης. στα δυτικά γιατί το χειμώνα τρέφο-
Tα ερπετά έχουν έντονη παρουσία νται με σπ
ρους κωνοφ
ρων.
στο ανατολικ
άκρο της χερσονή- Tο 65% των ελληνικών οικογενει-
σου,
που οι βραχώδεις επιστρώσεις ών πουλιών παρουσιάζεται στην πε-
του εδάφους και τα μεγάλα διάκενα ριοχή του Aγίου Oρους και αν απα-
της βλάστησης. λείψουμε τα υδρ
βια που τυχαία πα-
Σημειώνεται
τι οι πληροφορίες ραητηρούνται, τ
τε το ποσοστ
ανε-
που αναφέρονται στην πανίδα του βαίνει στο 75% περίπου. Eνα μεγάλο
Aγίου Oρους είναι ελάχιστες. Περιο- ποσοστ
που αντικατοπτρίζει τον
ρίζονται μ
νο σε απλές παρατηρή- ορνιθολογικ
πλούτο της περιοχής.
σεις απ
επισκέπτες. Eιδικά για την
ορνιθοπανίδα, οι μ
νες διαθέσιμες Προστασία
πηγές πληροφ
ρησης προέρχονται
απ
την Eλληνική Oρνιθολογική Πτηνά, θηλαστικά, ερπετά, αμφί-
Eταιρία και απ
τον δασολ
γο Kων- βια, ημερ
βια και νυκτ
βια μετασχη-
σταντίνο Ποιρατζίδη,
λες για το ν
- ματίζουν τον απλ
χωρο περιβάλλο-
τιο τμήμα της χερσονήσου. ντα βι
τοπο σε οργανική διεργασία
Tα εντομοφάγα,
πως οι μυγοχά- καταναλωτών, παραγωγών και απο-
φτες, προτιμούν κυρίως τα πλατύ- συνθετών πρώτης, δεύτερης και τρί-
φυλλα δάση της καστανιάς γιατί της σειράς με αέναο διαδοχικ
τητα.
προσφέρουν τον απαραίτητο χώρο H διαταραχή, η διακοπή λειτουρ-
για τροφοληψία κάτω απ
το φύλλω- γίας των πιο πάνω σειρών, που μπο-
μά τους. Aυτά που τρέφονται στους ρεί να είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων
κορμούς των δένδρων,
πως ο τσο- ενεργειών, η υποβάθμιση, η οικολο-
μπανάκος και ο δενδροβάτης, προτι- γική εκτροπή, γρήγορα θα φέρουν τη
μούν τα φυλλοβ
λα, ενώ οι παπαδί- διακοπή του βιολογικού φαινομένου.
τσες και ο βασιλίσκος προτιμούν τα Aυτ
το γνωρίζουν καλά οι μοναστι-
κωνοφ
ρα της δυτικής πλευράς της κές κοιν
τητες του Aγίου Oρους,
-
χερσονήσου, γιατί τρέφονται στην που η προστασία του περιβάλλοντος
κ
μη των δένδρων. εντάσσεται στο σκεπτικ
της μονα-
Oι τσιροβάκοι προτιμούν το επίπε- στικής διαδικασίας. Δεν είναι τυχαίο
δο των θάμνων και βρίσκονται συχνά
τι το σύστημα λειτουργεί σωστά και
σε ανοίγματα που άφησε η πυρκαγιά διακριτικά εδώ και χίλια χρ
νια, δια-
του 1990,
που βρίσκουν τροφή στην φυλάσσοντας τη μοναδική βιοποικι-
πλούσια υποβλάστηση. Tα σποροφά- λ
τητα στον ιερ
αυτ
χώρο. Στραβολαίμης, ένα περίεργο πουλί που προτιμάει κυρίως τις βραχώδεις εκτάσεις σε υψμε

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

οιν είδος πουλιού που πετάει σε ανοιχτές θαμνώδεις εκτάσεις, κυρίως στις δασώδεις περιοχές της Σιμωνπετρας που είχαν καταστραφεί απ μεγάλη πυρκαγιά.

ετρο 700–800 μέτρων. Πετροπέρδικα, πετάει σε χαμηλά υψμετρα.

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 17

 Aρμονική συμβίωση
Mε διάκριση, σεβασμ και αγάπη προσεγγίζουν οι Aθωνίτες το φυσικ περιβάλλον
Tου Σωτηρίου I. Mπαλατσούκα
Δρος Θεολογίας AΠΘ

«EINAI εν βουνν εις την ήπειρον της

Eυρώπης ωραιτατον εν ταυτώ και με-
γαλώτατον, κλίνον προς το ντον μέ-
ρος, το οποίον εκτείνεται πολύ μέσα εις
την θάλασσαν, τούτο το Oρος το εδιάλε-
ξα εγώ απ λα τα μέρη της γης και α-
πεφάσισα να το αφιερώσω εις το να γέ-
νη αρμδιον κατοικητήριον των καλο-
γήρων και μοναχών και απ τώρα και ύ-
στερον έχει να ονομασθή Aγιον» (Aκο-
λουθία Aγιορειτών Πατέρων).
Tο Aγιον Oρος, ο Aθως, ονομάζε-
ται και «άμπελος Kυρίου Σαβαώθ»,
επειδή οικούν οι άγιοι είναι ο τπος
των ανθρώπων, η κατοικία των ερη-
μιτών ασκητών που θέλουν να συνα-
ντήσουν και να μιλήσουν με τον Θε.
Γι’ αυτ είναι και το μοναδικ ρος
απ’ λα τα ρη της κτίσεως και του
κσμου που προσαγορεύεται απ
τους αγίους και τους Πατέρες
«Aγιον», κατά τον άγιο Mάξιμο τον
Kαυσοκαλυβίτη. Eίναι ο επίγειος ου-
ρανς που διαμένουν οι «φαιδροί
μαργαρίτες» αγωνιζμενοι.
O Aθως είναι μια εξέχουσα και δια-
κριτική μορφή τπου ασκήσεως ανά-
μεσα στις άλλες μορφές. O τπος
αυτς είναι ο τπος της ηρεμίας και
της ενθυμήσεως του Aδάμ στον πα-
ράδεισο, γιατί ο άνθρωπος είναι α-
παλλαγμένος απ τις βιοτικές μέρι-
μνες και συναναστρέφεται με το
Θε. Eίναι, με λίγα λγια, ο ασκητι-
κς βίος στον Aθωνα «βίος αγγελι-
O ερημίτης άγιος καθισμένος σε
βράχο στην είσοδο σπηλαίου, απλώ- κς».
νει τα χέρια του πάνω στα δύο λιο- O τπος του Aγίου Oρους είναι τ-
ντάρια που κάθονται δίπλα στα π- πος αγιτητος. Στον ιερ αυτ τπο
δια του, αριστερά και δεξιά. H συ- τα πάντα είναι πολύ απλά και ανθρώ-
γκεκριμένη σκηνή αποδίδει με ακρί- πινα, ταυτχρονα θεϊκά και εκφαντο-
βεια την περιγραφμενη απ τον ρικά. Eκεί βρίσκεται μια πολιτεία που
Συναξαριστή ιστορία του αγίου δεν εξηγείται με κοσμικές αρχές και
(Oκτωβρίου 23). H σκηνή απεικονί- κριτήρια. Πρσωπα και πράγματα α-
ζεται σε φορητή εικνα της Σκήτης παρτίζουν μια πολιτεία φωτοφρων
της Aγίας Aννης (18ος αι.) που πα- προσώπων. Eίναι ο τπος παρουσίας
ρουσιάζεται στην έκθεση «Θησαυ- του ανθρώπου και τώρα εδώ ο τπος
ροί του Aγίου Oρους». Πρκειται του θεού που καταξιώνεται ο χώ-
για την εικνα του Aγίου Mακαρίου ρος, χωρίς να αποβλέπει σε κοσμι-
του Pωμαίου με αφιερωτή –σύμφω- κές επενδύσεις, αλλά στην πνευμα-
να με την επιγραφή– τον Nεκτάριο τική ζωή και πορεία του μοναχού, η
Iερομναχο (Δέησις του δούλου του οποία επιτυγχάνεται διά της ασκήσε-
Θεού Nεκταρίου Iερομονάχου). (Φω- ως, σε σχέση με τον έσω εαυτ του
τογραφία, M. Παππού – K. Eυαγγελί- και τον περιβάλλοντα κσμο, και της
δη, απ τον τμο «Θησαυροί του
μυστικής ανατένισης του Θεού.
Aγίου Oρους»).
Aξιοσημείωτο, είναι τι δύσκολα
θα μπορούσαμε να μιλήσουμε έστω
και στο ελάχιστο, για εχθρτητα του
αγριορείτικου μοναχισμού απέναντι
στον κσμο και το φυσικ περιβάλ-
λον, γιατί θα ήταν δύσκολο να δικαι-
ολογήσουμε την εύγλωτη πραγματι-
κτητα, τι οι ερημίτες, οι αναχωρη-
τές και οι ομάδες τους εγκαταβίω-
ναν «εν ρεσι και σπηλαίοις και ταις
οπαίς της γης», που απεικονίζουν
την καθαρτητα και την αγαθτητα
Aγιος Mδεστος. του Kτίστη. Tα μοναστήρια κτίζονταν
Προστάτης των αγροτών και κτίζονται στις πιο παρθένες και
και των γεωργικών καλλιεργειών. ωραίες τοποθεσίες που έκρυβαν το

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

μυστήριο του Θεού και φανέρωναν
τη δξα του Δημιουργού, άλλοτε σε
απαράμιλλου κάλλους πηγές και κοι-
λάδες και άλλοτε μεταξύ γης και ου-
ρανού, στους βράχους και τα ρη.
Eξάλλου θα ήταν δύσκολο να δικαιο-
λογήσουμε τη χρήση του υλικού κ-
σμου στην αρχιτεκτονική, με λο το
ζήλο της περίτεχνης σύνθεσης, τα
γλυπτά τέμπλα με τον πλούσιο διά-
κοσμο, τις φυσικές παραστάσεις, τη
χρήση λουλουδιών, των φυτών και
των κλάδων κατά τις εορτάσιμες η-
μέρες.

Mε διάκριση, σεβασμ
και αγάπη
O μοναχς στο Aγιον Oρος με την
άσκησή του δημιουργεί την πιο αρ-
μονική σχέση μεταξύ ανθρώπου και
φυσικού περιβάλλοντος. Συναισθά-
νεται βαθειά μέσα του τι είναι εξου-
σιαστής και κυρίαρχος της φύσεως,
αλλά και ο ιερέας της δημιουργίας, ο
λειτουργς της, και έχει ευθύνη και
χρέος, κατά το «εργάζεσθαι και φυ-
λάττειν», να την υψώνει μπροστά
στον Δημιουργ Θε.
Στον Aθωνα, στο «Περιβλι της
Παναγιάς», οι μοναχοί ευχαριστούν
θερμά το Θε για κάθε δωρεά και ευ-
λογία σεβμενοι την κτίση. O μονα-
χς, εδώ, αντίθετα προς τα κοσμικά
πλαίσια, θεωρεί την πενία πλούτο,
ως δξα την αδοξία, την εγκράτεια
και την άσκηση, σε λες τις μορφές
της, χαρά, την ακτημοσύνη άνεση,
το φυσικ περιβάλλον και την κτίση
πηγές και αφορμή δοξολογίας και
ευχαριστίας προς τον Kτίστη. O κελ-
λιώτης, ο βουρδουνάρης μοναχς
(διακονητής των ζώων), ο μπαξεβά-
νης (κηπουρς), ο αρσανάρης (δια-
κονητής του λιμανιού), ο ψαράς, ο
μελισσοκμος, ο μοναστηριακς μο-
ναχς προσεγγίζουν το φυσικ περι-
βάλλον και την κτίση ολκληρη με
διάκριση, σεβασμ και αγάπη.
Στο πρτυπο αυτ της κοινωνίας
που διέπεται απ τις αρχές του σε-
βασμού, της αλήθειας και της αγά-
πης στις σχέσεις των μοναχών μετα-
ξύ τους, αλλά και με τον περιβάλλο-
ντα κσμο, δεν παρατηρεί κανείς έ-
να αντιυλικ και αντιφυσικ πνεύμα,
αλλά μια σύζευξη και αλληλεξάρτη-
ση υλικού και πνευματικού κσμου.
Eνδεικτικά η πνευματική ατμσφαι-
ρα την ώρα της τράπεζας. Oι μοναχοί
και οι προσκυνητές του Aθω, κατά τη
διάρκεια του γεύματος, παίρνουν και
πνευματική τροφή, κατά την ανά- O μακαρίτης Γέροντας Γελάσιος συντροφιά με τις γάτες του, στο κονάκι της Σιμωνπετρας, στη Δάφνη (φωτογραφία:
γνωση κάποιου κειμένου απ το συ- Aρχείο «K»).
ναξάρι ή τα πατερικά κείμενα.
Eκτς τούτου, στον άγιο τπο της Aγιος Aθανάσιος ουργήματος, του ανθρώπου και της Θε. Aλλά πάλι τα ζώα έρχονται ν’ α-
Aθωνικής πολιτείας ο ασκητής μονα- υπολοίπου κτίσεως. O ίδιος άγιος διά νακουφίσουν και να παρηγορήσουν
χς χαρακτηρίζεται απ θείο σεβα- ο Aθωνίτης της χάριτος του Παναγίου Πνεύμα- τον άγιο απ την άσκηση και τις θλί-
σμ και δικαιοσύνη, απ στοργική τος και διά της προσευχής απαλλάσ- ψεις του.
μέριμνα και αγάπη για τη διατήρηση Πλειάδα παραδειγμάτων θα μπο- σει και προστατεύει, συγκεκριμένα Tο πουλί διώχνει με το κελάηδημά
της φυσικής ισορροπίας και αρμο- ρούσαμε ν’ αναφέρουμε απ τους την καλλιεργήσιμη γη, αμπέλια, σιτη- του τη θλίψη και τον πνο του οσίου
νίας. O μοναχς δεν αρκείται σε τε- βίους των αγιορειτών πατέρων και α- ρά, απ την επιδρομή των ακρίδων Aκακίου του Kαυσοκαλυβίτη.
χνικές λύσεις, αλλά με τον τρπο σκητών αγίων για να δούμε αυτή τη και των άλλων βλαβερών εντμων.
του, αδυσώπητα, κινείται σε ανώτε-
ρα πνευματικά και σωτηριολογικά
πλαίσια για να παραδειγματίσει στη
δυναττητα αποκατάστασης αρμονι-
κής-ειρηνικής συμφιλίωσης και συμ-
βίωσης στη σχέση με τα φυτά και τα
ζώα, το φυσικ περιβάλλον γενικ-
τερα.
συμφιλιωτική και αγαθή σχέση στην
έμπρακτη βιωματική πράξη και ε-
μπειρία τους.
O άγιος Aθανάσιος ο Aθωνίτης
πολλές φορές παρεμβαίνει ταν τα
ζώα, τα θηρία και τα φίδια, υπ την ε-
πήρεια δαιμονικών στοιχείων, στρέ-
φονται εναντίον κάθε άλλου δημι-
Eπίσης σε άλλες περιπτώσεις βλέ-
πουμε τα ζώα να συμπροσεύχονται
με τον άγιο, πως το ποίμνιο του αγί-
ου Iωάννη του Kουζουζέλη, το οποίο
σταματά να βσκει, συνεπαρσμένο
απ τη θεία Xάρη, τη στιγμή που ο ά-
γιος υμνεί και δοξολογεί τον Δημι-
ουργ και Δεσπτη των πάντων, τον
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH
Aγιος Σιλουανς
ο Aθωνίτης
Aκμα, ο αγιορείτης μοναχς με
τον τρπο ασκήσεώς του δείχνει ά-
πειρο έλεος προς το φυσικ περι-
βάλλον. Mε τις ακατάπαυστες προ-
Συνέχεια στην 20ή σελίδα
19

Συνέχεια απ την 19η σελίδα
σευχές του, την πλούσια λατρευτική
του πράξη, προσπαθεί και πετυχαίνει
να μεταμορφώσει λο τον κσμο σε
Eκκλησία. Mε τον τρπο ασκήσεώς
του κάνει αντικαταναλωτική χρήση
του κσμου, γιατί χρησιμοποιεί μνο
,τι έχει ανάγκη και ανάλογα με το
στάδιο της πνευματικής του προ-
δου. Eτσι σώζει και τον άνθρωπο και
τον κσμο. Tίποτα περιττ δεν υπάρ-
χει στην τροφή και στην ένδυσή του
που να υπερβαίνει τα ρια του «ανα-
γκαίου». Διακρίνεται απ τις αρχές
της λιττητας, της ολιγοδεΐας και
της ολιγάρκειας, γι’ αυτ και «άνευ
ανάγκης» δεν επεμβαίνει στον φυσι-
κ κσμο. Aυτ εφαρμζει στον βίο
του και ο άγιος Σιλουανς ο Aθωνί-
της, ο οποίος έδειχνε μια ασυνήθι-
στη συμπνοια για καθετί ζωνταν,
φυτά, ζώα, για κάθε κτίσμα.
Δεν ήταν μως ένα παθολογικ συγκεφαλαιώνει λα τα προηγούμε-
φαινμενο, αλλά αληθινά ένα υπερ-
φυσικ μεγαλείο και ευσπλαχνία κα-
τά χάριν. Oύτε φύλλο, ούτε αγριο-
λούλουδο δεν πατιέται, ούτε κβε-
ται απ το δέντρο, έλεγε χαρακτηρι-
στιά ο Γέροντας, «άνευ ανάγκης».
Mάλιστα η ευαισθησία του έφτανε
και στις πιο ασυνήθιστες και απίθα-
νεςπεριπτώσεις, που για πολλούς
φαίνεται παράλογο. Kάποτε ο ίδιος
έκλαψε πάρα πολύ για την «τραχύτη-
τα» αυτού προς την κτίση, ταν «ά-
νευ ανάγκης» σκτωσε μύγα. Aλλά,
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997
Oι γεωργικές ασχολίες αποτελούν και σήμερα αγαπημένο θέμα των Aγιορει-
τών αγιογράφων. Eργο του ιερομναχου Aναστασίου Mαρεώτου (φωτ.: ΦAOΣ).
ταν κυριαρχούσε φλογερή ορμή και
επιθυμία για τον Θε, έλεγε πως τα
ζώα και τα τετράποδα είναι «γη» και
δεν πρέπει να προσκολλάται σ’ αυτά
ο νούς του ανθρώπου. Θεωρούσε
την ψυχική προσκλληση και το πά-
θος για τα ζώα σαν υποτίμηση της
ανθρώπινης ύπαρξης, γιατί ο άνθρω-
πος πλάστηκε «κατ’ εικνα» Θεού. O
άνθρωπος δεν πρέπει να έχει πάθος
για τα ζώα, αλλά μνο καρδιά συμπο-
νετική για κάθε δημιούργημα και μά-
λιστα ποιος έχει τη χάρη του Θεού,
ττε λα τα πράγματα του κσμου
Eνα σπάνιο εικονογραφικ
θέμα που ξεδιπλώνεται σε
εικνα της Mονής Ξηροπο-
τάμου με τίτλο «Aγιος
Aντώνιος και Aγιος Παύλος
ο Θηβαίος (δεύτερο μισ
του 17ου αιώνα) περιλαμ-
βάνει τα στοιχεία εκείνα
που δείχνουν τη σχέση των
αγίων με το φυσικ περι-
βάλλον του Aγίου Oρους.
Aναφέρεται στην επίσκεψη
του Aγίου Aντωνίου στον
Aγιο Παύλο, που ζούσε στη
«βαθύτατην έρημον» σ’ έ-
να σπήλαιο (Nικοδήμου του
Aγιορείτου 1982, σ. 74–75).
Στην εικνα παριστάνεται
η συνάντηση των δύο α-
γίων μετά την οδοιπορία
του Aγίου Aντωνίου οδη-
γούμενου απ ένα λιοντάρι
στην έρημο. O Aντώνιος με
μοναχικ ένδυμα και ο
Παύλος με «ψιάθιον» καθι-
σμένοι μπροστά στο σπή-
λαιο προσβλέπουν προς τα
δεξιά, που εικονίζεται πά-
νω σε δέντρο ο κρακας
με ψωμί στο ράμφος του,
πως περιγράφεται στην
Eρμηνεία. Στα πδια του
Aγίου Aντωνίου είναι καθι-
σμένο το λιοντάρι που τον
συνδευσε ώς το σπήλαιο.
Eνα ελαφάκι στα δεξιά κι έ-
νας λαγς εντάσσονται
στο φυσιοκρατικ αποδο-
μημένο παραδείσιο τοπίο,
που πληροί τη σύνθεση γύ-
ρω απ τον βράχο του
σπηλαίου (φωτογραφία, M.
Παππού – K. Eυαγγελίδη α-
π τον τμο «Θησαυροί
του Aγίου Oρους»).
είναι μια έκπληξη για την καρδιά, α-
σύλληπτης ομορφιάς.
Παράδοση και χρέος
Bέβαια, πέρα τούτων και σύγχρο-
νες μορφές αγιορειτών πατέρων συ-
νέχισαν και συνεχίζουν διά του α-
σκητικού τους τρπου την «άγια»
αυτή παράδοση και το «χρέος» σε-
βασμού και προστασίας του φυσικού
περιβάλλοντος. O μακαριστς π.
Παΐσιος, πως και ο π. Πορφύριος,
γίνονται μιμητές του συγκεκριμένου
τρπου άσκησης της αγαστής συμφι-
λίωσης και συνεργασίας με τον περι-
βάλλοντα φυσικ κσμο κατά το
πρτυπο των προαναφερμενων
Aθωνιτών αγίων και πατέρων.
Kατακλείοντας, πως παρατηρού-
με στη σύντομη αυτή αναφορά μας,
δεν υπάρχει στον κσμο ιδανικτερο
και πιο ανάγλυφο παράδειγμα που να
να της σχέσης ανθρώπου και φυσι-
κού περιβάλλοντος, μοναχού και κ-
σμου (μια παράδοση αιώνων), απ
τον τπο του Aγιωνύμου Oρους, που
πως γράφει και ο Γέρων Iωσήφ στο
βιβλίο του «Eκφρασις μοναχικής ε-
μπειρίας» εδώ «θεολογούσιν οι άφω-
νοι θεολγοι, τα ωραία βραχάκια και -
λη η φύσις». Eδώ «των οσίων Πατέρων
ο χορς εκ διαφρων πατρίδων ορμη-
θείς και το Oρος οικήσας, το παρά φύ-
σιν διέφυγε, το κατά φύσιν διέσωσε και
των υπέρ φύσιν ηξίωται δωρημάτων».
 Φύση και αγιορείτικη τέχνη
H ένταξη του φυσικού χώρου του Aθω στη ζωγραφική μετά τον 16ο αιώνα
Tου Iωάννη Eμμ. Tαβλάκη
Bυζαντινολ
γου, προϊσταμένου της 10ης
Eφορείας Bυζαντινών Aρχαιοτήτων

EINAI γνωστ τι η ορθ δοξη τέ-

χνη την εποχή του Bυζαντίου αυ-
στηρή στο Δ γμα που υπηρετού-
σε, χρησιμοποίησε για μεγάλες
χρονικές περι δους σταθερούς
εικονογραφημένους τύπους. H ε-
πανάληψη αυτή, ενώ απ τη μια ε-
ξασφάλιζε την παράδοση και την
τάξη, απ την άλλη άφηνε, μως,
έξω απ τους προβληματισμούς
της την καθημεριν τητα και την
εικ να του περίγυρου, μέσα στον
οποίο αναπτύσσονταν τα ρεύματα
της ζωγραφικής.
Aυτ ς είναι και ο κύριος λ γος
που σε μεγάλα ζωγραφικά σύνολα
του Aγίου Oρους (Πρωτάτο, Kα-
θολικ Mονής Bατοπαιδίου, Kα-
θολικ Mονής Xελανδαρίου, Kα-
θολικ Mονής Παντοκράτορος)
δεν έχουν περιληφθεί ούτε ως
παραπληρωματικά θέματα στοι-
χεία απ τη φύση του Aγίου
Oρους, απ το περιβάλλον που
ζούσαν οι δημιουργοί των εικονο-
γραφικών αυτών συν λων. Oι δη-
μιουργοί των εικονογραφικών
προγραμμάτων (Hγούμενοι και
Θεολ γοι), σο και οι εκτελεστές
των έργων (ζωγράφοι και τα εργα-
στήριά τους) απέκλειαν απ τα εν-
διαφέροντά τους απεικονίσεις
της φύσης του Aγίου Oρους.
Mια πρώιμη προπάθεια ένταξης
του φυσικού χώρου του Aγίου
Oρους στη ζωγραφική μπορεί να
ανιχνευθεί στην παράσταση της
Kοίμησης του οσίου Aθανασίου
του Aθωνίτη στις τοιχογραφίες
της Tράπεζας της Mονής Mεγί-
στης Λαύρας (περίπου 1530). Eδώ,
αν και είναι προφανές τι ο ζω-
γράφος Θεοφάνης δανείζεται τα
περισσ τερα στοιχεία της σύνθε-
σής του απ την αντίστοιχη παρά-
σταση της Kοίμησης του οσίου
Eυφραίμ του Σύρου, ωστ σο η πα-
ρουσία του περιμετρικού τείχους
με τους πύργους και του Kαθολι-
κού με την νέα τ τε μολυβδοκά-
λυψη, δημιουργεί στον θεατή την
ελπίδα τι και τα λοιπά στοιχεία,
αν δεν απεικονίζουν το πραγματι-
κ περιβάλλον, τουλάχιστον δεν
θα πρέπει να ήταν πέρα για πέρα
ξένα προς το περιβάλλον του Aγί-
ου Oρους, τον τ πο που κοιμή-
θηκε και τάφηκε ο σιος Aθανά-
σιος ο Aθωνίτης.
Στον ίδιο ζωγράφο, τον Θεοφά-
νη, και στις τοιχογραφίες του Kα-
θολικού της Mονής Σταυρονικήτα
(1546) μπορούμε να δούμε πιθα-
ν ν, το επ μενο χρονολογικά πα-
ράδειγμα με θέμα το περιβάλλον
του Aγίου Oρους. Πρ κειται για έ-
Συνέχεια στην 23η σελίδα Aποψη της Mονής Σιμωνπετρας και της περιοχής. Σχέδιο με μελάνη του Pώσου περιηγητή Bασιλείου Mπάρσκι, 1744.

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 21

O Aθως, οι Mονές του και οι σιοί του. Tοιχογραφία απ το Kυριακ της Σκήτης του Tιμίου Προδρμου Mονής Mεγίστης Λαύρας, 1866.

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

Γενική άποψη του Aγίου Oρους (απ την δυτική πλευρά). Xαρακτικ έργο του 1701 απ το προσκυνητάριο του Aγίου Oρους του Iωάννου Kομνηνού.

Συνέχεια απ την 21η σελίδα

να παραπληρωματικ θέμα στην
παράσταση της Σαμαρείτιδας.
Στην κορυφή εν ς λ φου στο
βάθος, υψώνεται ένα κτιριακ συ-
γκρ τημα με κεντρικ πύργο και
άλλα χαμηλ τερα κτίρια. Nομίζω
τι πρ κειται για τον λ φο και την
ίδια τη Mονή Σταυρονικήτα, πως
φαίνεται απ τα ν τια.

Oλοκληρωμένη
απεικνιση
H πρώτη απεικ νιση λου του
φυσικού χώρου του Aγίου Oρους
βρίσκεται στο προσκυνητάριο του
Iωάννη Kομνηνού που εκδ θηκε
για πρώτη φορά το 1701 και απ
τ τε γνώρισε πολλές εκδ σεις
μέχρι σήμερα.
Eργο χαρακτικ , απέδωσε με α-
πλ τητα αλλά και με σωστές ανα-
λογίες τ σο τη γεωμορφολογία -
σο και τη θέση των Mονών και των
κυριοτέρων κτισμάτων, και τη ζώ-
νη στη θάλασσα που πλέουν ι-
στιοφ ρα και βάρκες.
Tην ίδια πρακτική ακολούθησε,
λίγες δεκαετίες αργ τερα (1744)
και ο Pώσος προσκυνητής Bασί-
λειο Mπάρσκι, ο οποίος με επιστη-
μονική θα λέγαμε ακρίβεια σχε- Xαλκογραφία της Mονής Bατοπαιδίου, 1792. Eκτς απ το κτιριακ συγκρτημα που προβάλλεται στο μέσον, σοβα-
δίασε λες τις Mονές που επισκέ- ρ ρλο στη σύνθεση παίζει η θάλασσα με τα ιστιοφρα και τα τέρατα καθώς και το γενικτερο φυσικ περιβάλλον
φθηκε και τη γύρω περιοχή τους. της Mονής.
Aξίζει να σημειωθεί πως η σημερι-
νή έρευνα αποδεικνύει τι ακ μη κτες εργάζονται μακριά απ το πεζα της Mονής Δοχειαρίου λων των Mονών του Aγίου
και η παραμικρή λεπτομέρεια στα Oρος είτε γιατί αντέγραφαν πα- (1832) που θα μπορούσε να υπο- Oρους και των οσίων του, τ σο σε
σχέδιά του ανταποκρίνεται στην λαι τερα πρ τυπα. Tον κυρίαρχο θέσει κανείς τι αναφέρονται στη φορητή εικ να σο και σε τοιχο-
πραγματικ τητα. ρ λο παίζει το παιχνίδι των εντυ- φύση του Aγίου Oρους. Eκεί μως γραφία της Σκήτης Προδρ μου
πώσεων που εξάπτει το ενδιαφέ- που η φύση του Oρους βρήκε την της Mονής Mεγίστης Λαύρας
Για διακοσμητικούς ρον των προσκυνητών ακ μη και καλύτερη έκφρασή της είναι οι (1856 και 1866).
λγους σήμερα. δυο σκηνές στον υαλ φρακτο ε- Eίναι φανερ απ τα παραπάνω
Στο τέλος του 18ου και κυρίως ξωνάρθηκα της Λαύρας (1852) με τι, αν και συχνά στα ιστορικά έγ-
Σε αντίθεση με τους δυο προη- στον 19ο αιώνα η διακοσμητική θέμα τη Mονή και την περιοχή γραφα γίνεται μνεία και αναλυτική
γούμενους περιηγητές, στα έργα τέχνη που κινείται έξω απ την της. περιγραφή του φυσικού χώρου
του 18ου και 19ου αιώνα που κυ- παραδοσιακή δογματική απεικ νι- Στη μια περίπτωση τον κυρίαρχο της χερσονήσου του Aθω, στην
κλοφορούσαν ευρύτατα μεταξύ ση βρίσκει οπαδούς και μέσα στο ρ λο παίζει το αρχιτεκτ νημα που τέχνη μως δεν υπήρξε η αντί-
των προσκυνητών, η φύση του Aγιον Oρος. εντάσσεται μέσα στον φυσικ του στοιχη διαπραγμάτευση. M νον
Aγίου Oρους και τα ιδρύματά του Eτσι για παράδειγμα στην τρά- χώρο, στην άλλη δεσπ ζει η κορυ- αργά και για διακοσμητικούς λ -
(Mονές – Σκήτες) παίρνουν άλλο πεζα της Mονής Bατοπαιδίου φή του Aθω και το τοποίο αγκα- γους εμφανίζεται στον 18ο και κυ-
χαρακτήρα. (1786) εμφανίζονται διάφορα το- λιάζει τα μικρά αρχιτεκτονήματα. ρίως στον 19ο αιώνα το φυσικ
Oρισμένα απ τα θέματα είναι πία, πως και στο διαβατικ που Tην ίδια εποχή δημιουργείται και περιβάλλον, αλλά και τ τε σε πε-
φανταστικά, είτε γιατί οι χαρά- οδηγεί στο καθολικ και την Tρά- η σχηματική –συμβολική σύνθεση ριορισμένη έκταση.

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23

Tμήμα απ την Kοίμηση του οσίου Aθανασίου του Aθωνίτη. Tοιχογραφία στην Tράπεζα της Mονής Mεγίστης Λαύρας. Eργο του ζωγράφου Θεοφάνη του Kρη-
τικού, 1530.

Tοιχογραφία στον κλειστ εξωνάρθηκα του Kαθολικού της Mονής Mεγίστης Λαύρας, 1852. Γενική άποψη της περιοχής και κορυφής του Aθω.

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

Σαρκοσκύφη η κκκινη. Tα κυπελλμορφα, μικρά του καρποσώματα αποτελούν ίσως τα εντοντερα σε χρώμα μανιτάρια στη φύση. Kαρποφορεί το χειμώνα ε-
πάνω σε νεκρά κλαδιά πεσμένα στο έδαφος. Aνήκει στους Aσκομύκητες.
O κσμος των μανιταριών
Περισστερα απ 320 είδη συνθέτουν τη μοναδική μυκοχλωρίδα του Aγίου Oρους
Tου Στέφανου Διαμαντή
Δρος Δασολ γου–Φυτοπαθολ γου, διευθυντή
του Iνστιτούτου Δασικών Eρευνών Θεσσαλονίκης
ΣTH MONAΔIKOTHTA του φυσικού
περιβάλλοντος του Aγίου Oρους
συμμετέχει και η μυκοχλωρίδα που
αποτελείται απ το σύνολο των μυ-
κήτων που εμβιούν στη χερσνησο.
H μυκοχλωρίδα του Aγίου Oρους εί-
ναι πλουσιτερη με αρκετά σπάνια
και ακμη ενδημικά είδη. Oι καρπο-
φορίες δύο μεγάλων ταξινομικών ο-
μάδων μυκήτων, των Bασιδυομυκή-
των και των Aσκομυκήτων είναι τα
γνωστά μας μανιτάρια με τα οποία οι
μύκητες δηλώνουν την παρουσία
τους. Aλλες Kλάσεις μυκήτων πως
οι Δευτερομύκητες και οι Mυξομύ-
κητες αλλά και πολλοί Aσκομύκητες
σχηματίζουν μικρές έως μικροσκοπι-
κές καρποφορίες και προκαλούν το
ενδιαφέρον μνο των ειδικών.
O μαγευτικς αλλά ταυτχρονα
παράξενος και μυστηριώδης κσμος
των μανιταριών αποτελεί κατά γενι-
κή παραδοχή το γοητευτικτερο βα-
σίλειο οργανισμών στη φύση. H ξαφ-
νική εμφάνισή τους αμέσως μετά τις
πρώτες φθινοπωρινές βροχές, ο ε-
φήμερος βιολογικς τους κύκλος, το
πλήθος των ειδών με τα έντονα και
ποικίλα χρώματα, η πολυμορφία
τους και τα παράξενα αρώματά τους
αλλά και η απανταχού παρουσία
τους συνδέθηκε απ τη λαϊκή φα-
ντασία σ’ λη τη γη με το μυστήριο
και τους μύθους.
H αφθονία της μυκοχλωρίδας του
Aγίου Oρους συμβαδίζει με την
πλουσιτητα της βλάστησης, την
ποικιλτητα των μικροβιοτπων απ
το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την
κορυφή του μεγαλοπρεπούς ρους
Aθω και απ το βρειο ριο με τα -
μορφα πευκοδάση, μέχρι το ντιο ά-
κρο της χερσονήσου με τα καμαρω-
τά έλατα και τα πυκνά δάση των αει-
φύλλων πλατυφύλλων και της κα-
στανιάς.
Oι μύκητες είναι στενά συνδεδε-
μένοι με άλλους οργανισμούς απ
τους οποίους εξαρτάται η επιβίωσή
τους. Iδιαίτερα αναπτύσσονται επά-
νω σε φυτά, τα οποία ακολουθούν
σχεδν παντού. Kάθε είδος βλάστη-
σης χαρακτηρίζεται απ έναν αριθμ
χαρακτηριστικών μυκήτων, ο μεγα-
λύτερος μως αριθμς απαντάται
στα δάση. Tα πυκνά δάση του Aγίου
Oρους κυριολεκτικά κατακλύζονται
απ μανιτάρια κάθε φθινπωρο μετά
τις πρώτες βροχές. H αφθονία της
νεκρής οργανικής ύλης (ξερά φύλλα,
Eρείκιο το αγκαθωτ. Aναπτύσσεται και καρποφορεί επάνω σε υπέργηρα, πεσμένοι κορμοί δένδρων, κλαδιά,
κουφαλερά αλλά ζωντανά πλατύφυλλα δένδρα και ιδιαίτερα δρύς και οξιές. καρποί), που συσσωρεύονται στο δα-
Bρίσκεται υπ εξαφάνιση στην υπλοιπη χώρα διτι τέτοια δένδρα απομα- σικ έδαφος και η αδιαταραξία της
κρύνονται απ τα δάση μας. Eδώδιμο και μάλιστα πολύ νστιμο. Συνέχεια στην 26η σελίδα
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 25
Συνέχεια απ την 25η σελίδα
καθιστούν το Aγιον Oρος ιδανικ
βιτοπο για την ανάπτυξη σαπροφυ-
τικών μυκήτων.

Eυεργετική δράση
Oι μύκητες μαζί με τα βακτήρια ε-
πιτελούν πολύ σημαντικ έργο στη
φύση. Eίναι οργανισμοί αναντικατά-
στατοι στη διατήρηση του κύκλου
του άνθρακα και των θρεπτικών
στοιχείων και ιδιαίτερα σημαντικοί
στη διάσπαση της κυτταρίνης που α-
ποτελεί την πιο άφθονη οργανική
ουσία στη φύση. Περίπου το ένα τρί-
το της οργανικής ουσίας που παρά-
γουν τα φυτά είναι κυτταρίνη. H απο-
σύνθεση της οργανικής ύλης που
συσσωρεύεται μέσα στα δάση και
συνιστά μια τεράστια πηγή άρχηστης
κυτταρίνης, άλλων υδατανθράκων
και λιγνίνης είναι εξαιρετικής σημα-
σία. Mε αυτήν επιτυγχάνεται η επι-
στροφή του άνθρακα με τη μορφή
διοξειδίου του άνθρακα στην ατμ-
σφαιρα και η απελευθέρωση των α-
νργανων στοιχείων ώστε να είναι
και πάλι διαθέσιμα να προσροφη- Pαμάρια η μυκηλιώδης. Aπαντάται σε δάση κωνοφρων δένδρων καθώς και μικτά δάση. Kαρποφορεί το φθινπωρο.
θούν απ τις ρίζες των δένδρων. Oι
μύκητες λοιπν εξασφαλίζουν με τη
δράση τους την ομαλή λειτουργία
των δασικών οικοσυστημάτων και
συμβάλλουν στην αειφορία τους.
Aλλά και άλλες ευεργετικές δρά-
σεις των μυκήτων είναι γνωστές
στον άνθρωπο απ την αρχαιτητα,
απ ττε δηλαδή που το κρασί απο-
τελούσε διασκέδαση των βασιλέων
και των χωρικών και το ψωμί αποτε-
λούσε τη βασικτερη απ τις τρο-
φές. Eτσι, οι αρχαίοι Aιγύπτιοι, οι
Eλληνες και οι Pωμαίοι γνώριζαν τη
χρήση των μυκήτων στη ζύμωση του
κρασιού και την παρασκευή του ψω-
μιού. Σήμερα η ζυθοποιία και η πα-
ρασκευή ορισμένων τύπων τυριών
βασίζεται σε μύκητες. Eπίσης, η α-
νακάλυψη του αντιβιοτικού πενικιλ-
λίνη το 1929 απ τον Aλέξανδρο
Φλέμινγκ, που παράγεται απ τον
μύκητα Penicillium notatum είχε ευ-
εργετικά αποτελέσματα για την αν-
θρωπτητα. Oρισμένοι άλλοι μύκη-
τες, οι μυκορριζικοί, συμβιώνουν με
τις ρίζες φυτών και δένδρων, δημι- Γυρομίτρα η εδώδιμη. Aπαντάται στα πευκοδάση της Xερσονήσου που καρποφορεί την άνοιξη. Tο νομα «εδώδιμη»
ουργούν τις γνωστές μυκρριζες και δεν ανταποκρίνεται καθλου στην πραγματικτητα. Προκαλεί θανάσιμη δηλητηρίαση αν καταναλωθεί ωμή ακμη -
βοηθούν τα φυτά να αναπτύσσονται μως και αν μαγειρευθεί. Tρώγεται σε ορισμένες χώρες της Aνατολικής Eυρώπης μετά απ βράσιμο, απομάκρυνση του
νερού και στη συνέχεια μαγείρεμα. Kαι πάλι μως έχουν σημειωθεί κρούσματα δηλητηριάσεων.
καλύτερα και τα καθιστούν ανθεκτι-
κτερα στη ξηρασία και σε προσβο-
λές απ παράσιτα. τα πανέμορφα καστανοδάση της στήρια σερβίρονται και στην τράπε- των, μεταξύ των οποίων του μύκητα
Xερσονήσου. ζα. Φιστουλίνα η ηπατική που είναι γνω-
Aσθένειες Στους Bασιδιομύκητες αλλά και Tα μανιτάρια περιέχουν ανργανα στς στο Aγιον Oρος.
στους Aσκομύκητες συγκαταλέγεται στοιχεία πως κάλιο, ασβέστιο και Tα μανιτάρια θεωρούνται τι δια-
Aς μην ξεχνούμε μως και ένα άλ- μεγάλος αριθμς μυκορριζικών και σίδηρο, αλλά και αρκετά ιχνοστοι- θέτουν αντιβιοτικές και ακμη αντι-
λο ρλο μη ευεργετικ που παίζουν σαπροφυτικών μυκήτων που κυρίως χεία. O χαλκς είναι απαραίτητος για καρκινικές ιδιτητες. Eλαττώνουν
οι μύκητες στη φύση. Πολλοί απ αυ- αναπτύσσονται μέσα στα δάση και τον σχηματισμ ερυθρών αιμοσφαι- τα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα
τούς προσβάλλουν και προκαλούν α- των οποίων τα μανιτάρια αποτελούν ρίων περιέχεται σε ορισμένα είδη σε και ενισχύουν το ανοσοποιητικ σύ-
σθένειες σε καλλιεργούμενα και δα- σημαντικ κρίκο στην αλυσίδα δια- συγκέντρωση 10πλάσια εκείνης άλ- στημα. Στην Kίνα και Iαπωνία μανι-
σικά φυτά και δένδρα και ευθύνονται τροφής στη φύση και εκλεκτή τροφή λων λαχανικών. Aλλα σπάνια στοι- τάρια του γένους Pleurotus – Πλευ-
για την απώλεια σημαντικού μέρους για τον άνθρωπο. H κατανάλωση μα- χεία που περιέχουν τα μανιτάρια εί- ρωτς, χρησιμοποιούνται για τη μεί-
της ετήσιας, παγκσμιας αγροτικής νιταριών ως τροφή έχει αναπτυχθεί ναι το σελήνιο, τιτάνιο, βανάδιο, ωση της αρτηριακής πίεσης. Γενικά
παραγωγής. Mέχρι πρσφατα, ελάχι- σήμερα σε αξιλογη επιχείρηση σε ρουβίδιο και πολλά άλλα. Tα μανιτά- τα εδώδιμα μανιτάρια θεωρούνται
στοι και μάλλον ασήμαντοι παρασιτι- πολλές χώρες. H συλλογή άγριων ρια περιέχουν πρωτεΐνη σε ποσοστ σπουδαία, υγιεινή τροφή και παρα-
κοί μύκητες, οι οποίοι προκαλούν μανιταριών σε λες τις αναπτυγμέ- 3-9% του ξηρού τους βάρους και υ- δοσιακά θεωρούνται τι συντελούν
φυτονσους, ήσαν γνωστοί στο νες χώρες αποτελεί διαδεδομένο δατάνθρακες σε ποσοστ 1-6%. στη μακροζωία. Iατρικές έρευνες σε
Aγιον Oρος. Tο 1988 μως διαπιστώ- σπορ, ενώ στις λιγτερο αναπτυγμέ- Aντίθετα η περιεκτικτητά τους σε παγκσμιο επίπεδο στοχεύουν στην
θηκε η ύπαρξη του καταστρεπτικού νες χώρες συμπληρώνει το διαιτολ- λίπη είναι χαμηλή και κυμαίνεται απ περαιτέρω επιστημονική τεκμηρίω-
μύκητα Cryphonectria (Endothia) γιο των κατοίκων τους. Πολλοί Aγιο- 0,5-3,5%. Περιέχουν μεγάλη συγκέ- ση των ευεργετικών ιδιοτήτων των
parasitica, ο οποίος προκαλεί την α- ρείτες μοναχοί ιδιαίτερα στις σκήτες ντρωση σε βιταμίνες A, B και μικρ- μανιταριών ως τροφής.
σθένεια του έλκους της καστανιάς και τα κελλιά συλλέγουν εδώδιμα τερη σε D, E και K. Bιταμίνη C περιέ- Oλα τα άγρια μανιτάρια στη φύση
και που τώρα απειλεί με καταστροφή μανιτάρια. Σε μερικά μάλιστα μονα- χουν μανιτάρια μερικών μνο μυκή- και βέβαια στο Aγιον Oρος δεν είναι

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

Tρεμέλλα η παχυεντερμορφη. Aπ τους πιο μορφους μύκητες της φύσης. Tα ζελατινοειδή, κίτρινο–πορτοκαλχρωμα καρποσώματά του ξεφυτρώνουν μέ-
σα απ νεκρά κλαδιά δρυς και άλλων πλατύφυλλων δένδρων.
εδώδιμα. Eνας μικρς σχετικά αριθ-
μς περιέχει τοξικές ουσίες, οι οποί-
ες προκαλούν στον άνθρωπο δηλη-
τηριάσεις. Δυστυχώς δεν υπάρχει
γενικς καννας που να διαχωρίζει
τα εδώδιμα απ τα δηλητηριώδη μα-
νιτάρια και λες οι παραδοσιακές μέ-
θοδοι δοκιμής των μανιταριών δεν
είναι ασφαλείς. Πρέπει να γνωρίζει
κανείς με απλυτη βεβαιτητα ένα
προς ένα λα τα εδώδιμα μανιτάρια
πριν επιδοθεί στη συλλογή τους. Kα-
λ είναι να αγνοεί λα εκείνα για τα
οποία έχει αμφιβολίες και να δίνεται
ιδιαίτερη προσοχή κατά τη συλλογή
μανιταριών στο Aγιον Oρος ώστε να
μη διαταράσσεται ο βιτοπς τους.
Mανιτάρια που καταστρέφονται ε-
πειδή δεν μπορούν να αναγνωρι-
στούν πιθανν να είναι σπάνια είδη.
Oι μύκητες για να αναπτυχθούν
και να καρποφορήσουν χρειάζονται
υγρασία στο υλικ επάνω στο οποίο
αναπτύσσονται (το υπστρωμα) και
ήπιες θερμοκρασίες στον αέρα. Tέ-
τοιες κλιματικές συνθήκες στο
Aγιον Oρος επικρατούν το φθινπω-
ρο και την άνοιξη. Aυτς είναι και ο
λγος που τα μανιτάρια εμφανίζο-
νται περιοδικά αυτές τις δύο εποχές
ακολουθώντας τη συνύπαρξη υψη-
λής υγρασίας και ήπιων θερμοκρα-
σιών. Oι χαμηλές θερμοκρασίες του
χειμώνα διακπτουν άμεσα την ανά-
πτυξη των μυκήτων, ενώ οι θερινές
ζέστες επηρεάζουν έμμεσα την πα-
ραγωγή μυκηλίου λγω της μείωσης
της υγρασίας του αέρα και της ορ-
γανικής ουσίας.
320 είδη
Στο Aγιον Oρος έχουν καταγραφεί
μέχρι σήμερα περισστερα απ 320
είδη μυκήτων, είναι βέβαιο μως τι
υπάρχουν πολύ περισστερα. Oι πε-
ρισστεροι απ τους γνωστούς μύ-
κητες περιλαμβάνονται σε 2 μεγάλες
ταξινομικές ομάδες, τους Bασιδιο-
μύκητες και τους Aσκομύκητες.
Στην Παραλιακή ζώνη βλάστησης,
σημαντικτερες ίσως καταγραφές
είναι αυτές των μυκήτων Clathrus
ruber – Kλάθρος ο κκκινος (μοναδι-
κή καταγραφή στην Eλλάδα), Astreus
hygrometricus – Aστρειος ο υγρομε-
τρικς, Clitocybe olearia – Kλιτοκύβη
η ελαιφιλη, Psilocybe crobulus – Ψι-
λοκύβη η θυσανωτή, Coccomyces
delta, Lophodermium arudinaceum,
Apiospora montagnei, Porpolomyces
farinosus, Microthyrium ilicinum και
πολλών άλλων.
Στην Eυμεσογειακή ζώνη βλάστη-
Kπρινος ο κοκκώδης. Ξυλοσηπτικς μύκητας αναπτύσσεται σε πρέμνα και
σης και ιδιαίτερα στα δάση Xαλεπίου παραχωμένο ξύλο πλατυφύλλων δένδρων πως δρυς και καστανιάς. Tα μα-
πεύκης σπάνιες καταγραφές είναι ε-
νιτάρια του εμφανίζονται το φθινπωρο και είναι εδώδιμα.
κείνες των μυκήτων Stomiopeltis
pinastri, Phacidium lacerum, Sepul-
phalloides – Aμανίτης ο φαλλοειδής, Corsinarius alboviolaceus – Kορτινά-
taria arenosa, Amanita virosa – Aμα- Cortinarius purpurascens – Kορτινά- ριος ο λευκοϊχρωμος, Stropharia
νίτης ο δυσώδης, Paxillus panuoides
ριος ο πορφυρς, C. trivialis – Kορτι- aeruginosa – Στροφάρια η χαλκοπρά-
– Πάξιλλος ο πηνιμορφος, Suillus νάριος ο κοινς, Laccaria amet- σινη, Clavariadelphus truncatus –
collinitus, Mycena atrocyanea – Mυ-
hystea – Λακάρια η αμεθύστινη, Kλαβαριάδελφος ο γουδοχερμορ-
κήνη η κυανμαυρη, Antrodia Sphaerobolus stellatus – Σφαιρ- φος, Hypoxylon fragiforme – Yπξυ-
ramentacea, Ramaria myceliosa – Pα-
μπαλλα η αστεροειδής, Crucibulum λο το φραουλμορφο, κ.ά.
μάρια η μυκηλιώδης, κ.ά. laeve – Kρουσίβουλο το λείο, Trem- H καταγραφή των μυκήτων του
H ζώνη των Φυλλοβλων πλατυ- ella foliacea – Tρεμέλλα η φυλλμορ- Aγίου Oρους θα συνεχίζεται για αρ-
φύλλων είναι ιδιαίτερα πλούσια σε φη, Auricularia auricula-judae - Aου- κετά ακμη χρνια καθ’ σον η εμ-
μανιτάρια. Eχουν καταγραφεί οι σπά- ρικουλάρια η ωτιμορφη, Hericium φάνιση των καρποφοριών των μυκή-
νιοι Aσκομύκητες Mollisia cinerea, erinaceus Eρίκιο το αγκαθωτ και των (τα κάθε λογής μανιτάρια), που
Ciboria americana, Lanzia echinoce- πολλοί άλλοι. αποτελούν και τα μνα βοτανικά
phala, Rustroemia firma, R. sydo- Tέλος στη ζώνη των Oρεινών με- στοιχεία για την επιστημονική τους
wiana, Sarcoscypha coccinea – Σαρ- σογειακών κωνοφρων έχουν κατα- αναγνώριση, είναι εντελώς απρ-
κοσκύφη η κκκινη κ.ά. Mεταξύ των γραφεί μύκητες πως οι Caloscypha βλεπτη και εξαρτάται απ τις καιρι-
Bασιδιομυκήτων σημαντικτερες fulgens Kαλοσκύφη η γυαλιστερή, κές συνθήκες που κάθε φορά επι-
καταγραφές αποτελούν οι Amanita Rithya vulgaris - Πιθύα η κοινή, κρατούν.
KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 27
Asperula suberosa Sibth & Sm. Φυτ της οικογένειας των Pουβιίδων με γλαυκούς, τριχωτούς βλαστούς και μικρά ρδινα άνθη. Σπάνιο ενδημικ είδος με ε-
ξάπλωση στα μεγάλα υψμετρα των βουνών της βρειας Eλλάδας και ντιας Bουλγαρίας. Στο Aγιον Oρος βρέθηκε στις ασβεστολιθικές κορυφές του Aθω σε
υψμετρο 1.900–2.000 μέτρων (φωτ.: A. Nταλιάνης).

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997

 Tα λουλούδια του Aγίου Oρους
Φυσικοί παράγοντες και ορθολογική χρήση του περιβάλλοντος εξηγούν τον χλωριδικ πλούτο
Tου Δημητρίου Mπαμπαλώνα
Aν. καθηγητή στον Tομέα Bοτανικής
του Tμήματος Bιολογίας του AΠΘ

XAPH στις ευνοϊκές τοπογραφικές,

κλιματικές και εδαφικές συνθήκες,
τη γεωγραφική απομνωση και την
παντελή απουσία βσκησης απ κο-
πάδια βοοειδών και αιγοπροβάτων, η
χερσνησος του Aγίου Oρους, φιλο-
ξενεί μια πλούσια, ποικιλμορφη
χλωρίδα και βλάστηση. Δημιουργεί-
ται έτσι το μαγευτικ φυσικ περι-
βάλλον μέσα στο οποίο ζει η Mονα-
στική Πολιτεία με το ιδιαίτερο κοινω-
νικ, πολιτισμικ και ιστορικ ενδια-
φέρον. Oι παράγοντες αυτοί συνθέ-
τουν τη μοναδικτητα του Aγίου
Oρους, το οποίο τράβηξε απ πολύ
νωρίς το ενδιαφέρον των μελετητών
της φύσης. Πολλοί είναι οι βοτανικοί
που εντπισαν και επισκέπτονται την
αθωνική χερσνησο απ το 16ο αιώ-
να (Belon 1550) έως σήμερα, για να
μελετήσουν την πλούσια χλωρίδα
της και βλάστηση.
Tην πρώτη πληρέστερη χλωριδική
κατάσταση στην χερσνησο του Aγί-
ου Oρους παρουσιάζει ο Γκανιάτσας
(1963), ο οποίος το επισκέφθηκε πε-
ριοδικά ως καθηγητής στο Eργαστή-
ριο Συστηματικής Bοτανικής και Φυ-
τογεωγραφίας του Aριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο
Sumpervivum marmoreum Griseb. Φυτ που αναπτύσσεται στις βραχώδεις πλαγιές των βουνών και ανήκει στην οικο-
δημοσίευμά του, που περιέχεται
γένεια των Kρασουλίδων. Eίναι είδος ενδημικ με εξάπλωση στη νοτιοανατολική Eυρώπη (φωτ.: E. Mπούλμπος).
στον τμο «Aθωνική Πολιτεία» πα-
ρουσιάζει συγκεντρωμένες λες τις
μέχρι ττε πληροφορίες για την
χλωρίδα και βλάστηση του Aγίου
Oρους. Eκτοτε ασχολήθηκαν και αρ-
κετοί νεώτεροι ερευνητές οι οποίοι
συμπλήρωσαν με νέα ευρήματα τον
χλωριδικ πλούτο του Aγίου Oρους.
Kατά τη γνώμη μας, η οποία διαμορ-
φώθηκε κατά την πρσφατη ενασχ-
λησή μας με την χλωρίδα της χερσο-
νήσου, παρά τις πολυάριθμες μέχρι
σήμερα βοτανικές έρευνες η επιστη-
μονική έρευνα της χλωρίδας και
βλάστησης του Aγίου Oρους ολο-
κληρώθηκε κατά το μεγαλύτερο πο-
σοστ, αλλά υπάρχουν αρκετά κενά
τα οποία πρέπει να συμπληρωθούν
με νέες επιστημονικές έρευνες. Tα
κενά αφορούν περισστερο ορισμέ-
νες φυτικές ομάδες (π.χ. Bρύα, Πτέ-
ριδες κ.λπ.), ορισμένες απρσιτες
(απομακρυσμένες απ τις συνήθεις
διαδρομές) περιοχές τις οποίες δεν
ερεύνησαν οι διάφοροι επιστήμονες
και τέλος ορισμένες εποχές (πρώιμη
Aνοιξη ή προχωρημένο Φθινπωρο)
κατά τις οποίες δεν έγινε έλεγχος
των φυτικών ειδών.
Mε βάση τις μέχρι σήμερα πληρο-
φορίες ο χλωριδικς πλούτος της
χερσονήσου του Aγίου Oρους απαρ-
τίζεται απ 1.450 είδη και υποείδη
φυτών, τα οποία αντιπροσωπεύουν
535 γένη και 107 οικογένειες. Oι α-
ριθμοί αυτοί αναφέρονται στα Πτερι- Fritillaria pontica Wahlenb. Bολβφυτο της οικογένειας των Λιλιίδων με πολύ μορφα, κωδωνοειδή άνθη. Eίδος που
Συνέχεια στην 30ή σελίδα αναπτύσσεται στα δάση και τους θαμνώνες της Bαλκανικής Xερσονήσου (φωτ.: Δ. Παπαϊωάννου).

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 29


Tα αγριογαρίφαλα του Aγίου Oρους
παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορ-
φία και δημιουργούν κατά την περίο-
δο της ανθοφορίας, ιδιαίτερα στις
πλαγιές της κορυφής του Aθω, πα-
νέμορφα απ αισθητική άποψη τοπία
(φωτογραφίες: E. Mπούλμπος και Σ.
Xαραλαμπίδης).
30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997
Centaurea rupestris L. ssp. athoa Gugler. Φυτ της οικογένειας των Συνθέτων με κίτρινα άνθη. Eίναι σπάνιο, τοπικ
ενδημικ είδος στη χερσνησο του Aγίου Oρους. Aναπτύσσεται στις ασβεστολιθικές πλαγιές του Aθω και σε υψμε-
τρο 1.500–2.000 μ. (φωτ.: Δ. Mπαμπαλώνας).
Συνέχεια απ την 29η σελίδα
δφυτα (26), στα Γυμνσπερμα (12)
και Aγγεισπερμα (1412). Δεν συμπε-
ριλαμβάνονται δηλαδή άλλες ομά-
δες κατώτερων φυτών, πως οι μύ-
κητες, τα βρύα, οι λειχήνες κ.λπ. Eπί-
σης, στον παραπάνω αριθμ δεν συ-
μπεριλαμβάνονται οι πάμπολες ποι-
κιλίες φυτών που αναφέρονται απ
πολλούς παλαιτερους ερευνητές
της χλωρίδας του Aγίου Oρους.
Oρθολογική χρήση
O χλωριδικς πλούτος της χερσο-
νήσου του Aγίου Oρους γίνεται πε-
ρισστερο κατανοητς αν αυτς συ-
γκριθεί με άλλες γειτονικές περιο-
χές. H χερσνησος της Σιθωνίας για
παράδειγμα, φιλοξενεί 1.114 φυτά
(Παυλίδης 1976), ενώ για την περισ-
στερο υποβαθμισμένη χερσνησο
της Kασσάνδρας αναφέρονται 643
φυτά (Λαυρεντιάδης 1961).
H σαφής υπεροχή σε αριθμ φυ-
τών του Aγίου Oρους αποδίδεται α-
φενς μεν στις ιδιαίτερες ορογρα-
φικές, γεωλογικές και άλλες συνθή-
κες της χερσονήσου και αφετέρου
στη βεβαιωμένη για εκατονταετίες
ορθολογική χρήση του φυσικού πε-
ριβάλλοντος. Eτσι η χλωρίδα διατη-
ρήθηκε και ακολούθησε απρσκο-
πτα τη φυσική της εξελιγκτική πο-
ρεία. Δεν είναι τυχαίο τι ο αριθμς
των 1.450 φυτών που αναπτύσσο-
νται στο Aγιον Oρος πλησιάζει το 1/4
της συνολικής ελληνικής χλωρίδας
(6.000 περίπου φυτά).
O αριθμς των φυτών φανερώνει
τον χλωριδικ πλούτο της χερσονή-
σου, η οποία με βάση και την έκτασή
Galanthus nivalis L. Σπάνιο ενδημικ φυτ της οικογένειας των Aμαρυλλί- της χαρακτηρίζεται ως μια απ τις
δων, με ωραία, κατάλευκα, κωδωνοειδή άνθη. Eίδος που χρειάζεται προστα- πλούσιες σε είδη φυτών. Στα παρα-
σία και περιέχεται στο κκκινο βιβλίο (Red data book). Στο Aγιον Oρος απα- πάνω φυτά περιλαμβάνονται και φυ-
ντάται στα δάση Kαστανιάς σε υψμετρα 300–1.400 μέτρων (φωτ.: Δ. Παπαϊω- τικά είδη τοπικά ενδημικά (14) που
άννου). υπάρχουν μνο στην χερσνησο
Digitalis lanata Ehrh. Eνδημικ φυτ της Bαλκανικής Xερσονήσου, που ανή- Stashys leucoglossa Griseb. Aρωματικ φυτ της οικογένειας των Xειλαν-
κει στην οικογένεια των Σκροφουλαριίδων. Aναπτύσσεται μέσα στα φυλλο- θών, με ωραία, λευκορδινα άνθη. Σχετικά σπάνιο, ενδημικ είδος, που εξα-
βλα δάση, φέρει περίεργα λευκοκίτρινα έως καστανά άνθη και ανθοφορεί πλούται στο κεντρικ τμήμα της Bαλκανικής Xερσονήσου (φωτ.: Σ. Xαραλα-
κατά τους μήνες Iούλιο–Σεπτέμβριο (φωτ.: Δ. Mπαμπαλώνας). μπίδης).

του Aγίου Oρους, ελληνικά ενδημι-
κά (42) που εξαπλώνονται κατά κα-
ννα σε λίγους σταθμούς του ελλη-
νικού χώρου, βαλκανικά ενδημικά
(58) με εξάπλωση σε τμήμα ή σε ολ-
κληρη τη βαλκανική χερσνησο και
ενδημικά ευρύτερων περιοχών (47).
Στη χλωρίδα του Aγίου Oρους υ-
πάρχουν φυτά που περιέχονται στο
«Red data book», διτι είναι σπά-
νια–κινδυνεύοντα με εξαφάνιση φυ-
τά, πως για παράδειγμα τα τοπικά
ενδημικά «Σιλινή του Oρφανίδη», η
«Aνθεμίδα του Σιπθώρπ», το «Eλί-
χρυσο του Σιπθώρπ» που κινδυνεύ-
ουν με αφανισμ καθώς επίσης
σπάνια ελληνικά ενδημικά, πως η
«Φριντιλλάρια η Eυβοϊκή» και ο «Γα-
λανθς του Xιονιού», καθώς και άλ-
λα με περιορισμένη εξάπλωση στον
ελληνικ και βαλκανικ χώρο. Oρι-
σμένα απ τα παραπάνω τοπικά εν-
δημικά ή σπάνια φυτά, προστατεύο-
νται είτε απ την ελληνική νομοθε-
σία, πως για παράδειγμα η «Mπε-
λαντνα» με το προεδρικ διάταγμα
67/81, είτε με τη νομοθεσία της Eυ-
ρωπαϊκής Eνωσης, πως η «Σιλινή
του Oρφανίδη» με τη Nορβηγία
92/43/EOK.
Tα φυτά αυτά που παρουσιάζουν
ενδιαφέρον γιατί η εξάπλωσή τους
είναι λίγο πολύ περιορισμένη στη
γη, καθώς και αρκετά άλλα που είναι
σπάνια ή προστατευμενα αυξά-
νουν κατά πολύ την αξία του φυσι-
κού περιβάλλοντος της χερσονήσου
του Aγίου Oρους. Σημειώνουμε, δε,
τι οι ποικιλμορφοι σταθμοί του ο-
ρεινού γκου του Aθω, προσφέρουν
καταφύγιο σε πολλά είδη των παρα-
πάνω κατηγοριών.
Στην κατηγορία των ενδημικών
φυτών είναι ιδιαίτερα σαφής η χλω-
ριδική ιδιαιτερτητα της χερσονή-
σου του Aθω, απ τις περιοχές που
αποτελούν τη χλωριδική περιοχή
του Bορείου Aιγαίου και που είναι τα
νησιά Θάσος και Σαμοθράκη μαζί με
τις τρεις Xερσονήσους της Xαλκιδι-
κής (Aγιον Oρος, Σιθωνία, Kασσάν-
δρα). Tο Aγιον Oρος είναι η πλου-
σιτερη σε ενδημικά φυτά και συ-
ντελεί ώστε η παραπάνω χλωριδική
περιοχή να θεωρείται απ τις πλου-
σιτερες της Aιγιίδος, μετά απ την
χλωριδική περιοχή του N. Aιγαίου
στην οποία μως συμπεριλαμβάνε-
ται και η Kρήτη.
Στη χερσνησο του Aγίου Oρους
που είναι ένα μικρ σχετικά τμήμα
της Mακεδονίας, ο χλωριδικς
πλούτος του δημιουργεί μια πυκνή
και ποικιλμορφη βλάστηση διακο-
πτμενη σχεδν μνο στα σημεία -
που είναι κτισμένες οι ιερές μονές.
Tο τοπίο παρουσιάζει μοναδική ο-
μορφιά. Oι ποικίλες αποχρώσεις των
ανθισμένων, κυρίως την άνοιξη και
το καλοκαίρι, φυτών συνδυαζμενες
με την ησυχία των απκρημνων α-
κτών, των δασών και των κορυφών
του Aθω, υποβάλλουν στον επισκέ-
πτη κατάσταση ψυχικής ηρεμίας και
πνευματικής ανάτασης.
Eτσι ο επισκέπτης των ιερών μο-
νών μπορεί να κατανοήσει τα πνευ-
ματικά και υλικά δημιουργήματα της
Aθωνικής Πολιτείας και να δώσει α-
πάντηση στο ερώτημα πώς η μονα-
στική αυτή κοιντητα κατρθωσε να
διατηρηθεί για περισστερα απ χί-
λια χρνια, παραμένουσα μέχρι σή-
μερα σχεδν πάντα δραστήρια.
Eυχαριστούμε τους συνεργάτες του α-
φιερώματος και τον κ. Γιώργο Πούπη
για το φωτογραφικ υλικ που ευγενώς
μας παραχώρησαν. Oι φωτογραφίες της
«ΦAOΣ» είναι των: Kώστα Aργύρη,
Kαμίλο Nλλα, Xρήστου Παλαβούζη
και Γρηγρη Σιαμίδη.

KYPIAKH 17 AYΓOYΣTOY 1997 - H KAΘHMEPINH 31