A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999

2-31 AΦIEPΩMA
 H ακριτική Aιγνούσα.
Iστορική αναδρομή απ
την αρχαιτητα έως σήμερα.
Tου Nίκου Aνδριώτη
 Aρχιτεκτονική φυσιογνωμία.
Περιβάλλον, ανάπτυξη του οικι-
σμού, μορφές κατοικιών, εσωτερι-
κή διαμρφωση, διάκοσμος.
Tων Nίκου Σκουτέλη, Φλάβιο Zανν
 Aιγνουσιώτικη ναυτιλία.
Oι περίοδοι ανάπτυξης και
τα κορυφαία μεγέθη της εμπορικής
ναυτιλίας του νησιού.
Tου Γεωργίου Φράγκου
 Nαυτικ Mουσείο Oινουσσών.
Συλλογές, εκπαιδευτική δραστη-
ριτητα, βιβλιοθήκη και εκδσεις.
Tων Kαλλιπης Xρ. Λεμού,
Φωτεινής Tασιού
 H ναυτική εκπαίδευση.

Aπ το «Γκλεζούνι» στο Nαυτικ
Γυμνάσιο και τη Σχολή Eμπορο-
πλοιάρχων.
Tου Γεωργίου Φράγκου
 Oινούσσιοι του Λονδίνου.
H μεγαλύτερη ναυτική οικογένεια
της ελληνικής παροικίας.
την αρχαι
τητα έως σήμερα
Tου Iωάννη Aδ. Xατζηπατέρα
 Oι Aιγνουσιώτες της Aμερικής.
H ναυτιλιακή κρίση και οι πλεμοι
οδήγησαν στη μετανάστευση.
Tου Γιώργου Σπέη
 Oινούσσιοι ευεργέτες.
Mε δωρεές τους ανεγέρθησαν έργα
και κοινωφελή ιδρύματα.
Tης Bιργινίας Γ. Πιταούλη.
 Στα Γράμματα και τις Tέχνες.
Oινούσσιοι με σημαντική πνευμα-
τική και καλλιτεχνική παρουσία.
Tου Δημήτρη N. Λαϊνά
 Λαογραφικά στοιχεία.
Iδιαιτερτητες του λαϊκού
πολιτισμού των Oινουσσών.
Tου Γιώργου Σπέη
 H μουσική παράδοση.
Tου Kυριάκου Kαλαϊτζίδη
 H Mονή Eυαγγελισμού.
Eικνες και τοιχογραφίες φιλοτε-
χνημένες απ τον Φ. Kντογλου.
Tης Mοναχής Oρθοδοξίας
 H Aιγνούσα σήμερα.
H κοσμοπολίτικη θερινή εικνα
του νησιού αντιστρέφεται
νοι οποία είχε αποστατήσει απ την α-
σε συρρίκνωση τον χειμώνα.
Tου Παναγιώτη Kουνή
Eξώφυλλο: Γενική άποψη του νησιώτικου
συμπλέγματος των Oινουσσών. Eμπρς, το
μεγαλύτερο και κατοικημένο νησί, η Aιγνού-
σα, στη συνέχεια άλλα νησιά του συμπλέγ-
ματος και στο βάθος οι μικρασιατικές ακτές.
(Aεροφωτογραφία απ το λεύκωμα του Nί-
κου Mιαούλη «Πώς είδε ένας γλάρος την Aι-
γνούσά μας», 1998).
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»
EΛEYΘEPIA TPAΪOY
H ακριτική Aιγνούσα
Iστορική αναδρομή απ
Tου Nίκου Aνδριώτη
Iστορικού
OI OINOYΣΣEΣ αποτελούν ένα σύ-
μπλεγμα εννέα νησιών και βραχο-
νησίδων που βρίσκονται στο στεν
που χωρίζει τη Xίο απ τη μικρασια-
τική χερσνησο της Eρυθραίας. Tα
εννέα νησιά είναι τα εξής: Oινούσ-
σα ή Aιγνούσα, το μεγαλύτερο (14
τ. χλμ.) και μνο κατοικημένο νησί,
Παναγία (ή του Πασά), Γαϊδουρνη-
σο, Bάτος, Ποντικνησο, και τα μι-
κρτεα Aρχοντνησο, Πατερνησο,
Ποντικούδικο, Λαιμούδικο και Πρα-
σονήσια. Tα νησιά αυτά αποτελούν
τη φυσική συνέχεια προς τα ανατο-
λικά του ρους Πεληναίου της β-
ρειας Xίου και λειτουργούν σαν ένα
είδος φυσικής ζεύξης της Xίου με
τη χερσνησο της Eρυθραίας (Kα-
ράμπουρνα).
Aρχαίοι –
Mέσοι Xρ
Στην αρχαιτητα τα νησιά αναφέ-
ρονται με την ίδια ονομασία απ
διάφορους συγγραφείς. Tο νομα
«Oινεσσα» σημαίνει πλούσια σε
οίνο και αυτ, σε συνδυασμ με την
ύπαρξη ερειπίων (σήμερα δεν σώ-
ζεται σχεδν τίποτε) στη θέση Mάρ-
μαρο του μεγαλύτερου νησιού, ο-
δήγησε κάποιους να θεωρήσουν -
τι τα νησιά κατοικούνταν κατά τους
αρχαίους χρνους και τι οι κάτοι-
κοι καλλιεργούσαν αμπέλια. Στους
αρχαίους μως συγγραφείς οι Oι-
νούσσες μνημονεύονται είτε ως γε-
ωγραφική θέση (Eκαταίος ο Mιλή-
σιος, Πλίνιος ο νετερος, Στέφανος
Bυζάντιος) είτε σε σχέση με γεγο-
ντα που διαδραματίστηκαν στην
περιοχή. Eτσι ο Hρδοτος μας με-
ταφέρει το αίτημα των κατοίκων
των Φώκαιας προς τη Xίο να τους
παραχωρήσει τις Oινούσες για να ε-
γκατασταθούν, αφού ο Πέρσης βα-
σιλιάς Kύρος είχε καταλάβει την
πλη τους και την αρνητική απά-
Eπιμέλεια αφιερώματος:
K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ
ντηση των Xίων (β΄ μισ του 6ου αι-
ώνα π.X.). O ιστορικς του Πελο-
ποννησιακού πολέμου Θουκυδίδη
στο έργο του μιλάει για τη χρήση
των Oινουσσών ως ορμητηρίου απ
τον αθηναϊκ στλο στις επιχειρή-
σεις του κατά της πλης της Xίου, η
θηναϊκή συμμαχία (412–411 π.X.).
Στους επμενους αιώνες οι Oι-
νούσσες πρέπει να ακολούθησαν
την τύχη της γειτονικής Xίου.
Yπάρχουν μνο κάποιες αναφορές
σε επίσημα έγγραφα, πως αυτ
του 1315, που ο Mαρτίνος
Zaccaria, ανάμεσα σε άλλα νησιά
του ανατολικού Aιγαίου, αναφέρε-
ται δεσπτης και κύριος της Oι-
νούσσας (Oenussa) και αυτ του
1363, που η γενουατική Mανα κα-
τέχει, εκτς των άλλων κτήσεων
στην περιοχή, και την Oινούσσα
(Oenussa). Tους δύο επμενους αι-
ώνες αναφέρονται ως ακατοίκητα
και τι μαζί με τους Φούρνους και
τα Mοσχονήσια αποτελούσαν τπο
συνάντησης πειρατών. Σε αυτ συ-
νέβαλαν η γεωγραφική τους θέση
στο πέρασμα Xίου – Eρυθραίας, η ύ-
παρξη απάνεμων ρμων και το γε-
γονς τι ήταν ακατοίκητα.
Tουρκοκρατία
Tο 1521 ο Tούρκος πλοίαρχος Piri
Reis την αναφέρει με την ονομασία
που συναντάμε και αργτερα στα
τουρκικά έγγραφα: Qoyun Adasi και
Qoyun Adalari, δηλαδή νησιά των
προβάτων. Λίγο αργτερα, το 1566,
η Xίος και οι Oινούσσες καταλαμβά-
νονται απ τον Tούρκο ναύαρχο
Πιαλή πασά. Aυτς έδωσε ως τιμά-
ριο τις Oινούσσες στον αξιωματικ
του Παρμακσίζ πασά, του οποίου οι
κληρονμοι τις αφιέρωσαν σε θρη-
σκευτικ μουσουλμανικ ίδρυμα.
Eτσι, οι Oινούσσες έγιναν βακού-
φι. Kατά τη διάρκεια του τελευταί-
ου βενετοτουρκικού πολέμου ο βε-
νετικς στλος έδρασε στην περιο-
χή των Oινουσσών (1694–1695).
Tο ίδιο συνέβη το 1770 με το ρω-
σικ στλο κατά το ρωσοτουρκικ
πλεμο (1768–1774). Hδη μως απ
τις αρχές του 17ου αιώνα είχαν πυ-
κνώσει οι αναφορές στα νησιά απ
περιηγητές που περνούσαν απ τη
Xίο, σταθμ στη θαλάσσια οδ που
συνέδεε την Kωνσταντινούπολη με

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999

 Πανοραμική άποψη των
Oινουσσών απ τη θά-
λασσα το 1928 (φωτ.: Π.
Παπαχατζηδάκης, Aρχείο
Mουσείου Mπενάκη).

τους Aγίους Tπους και γενικτερα
τα ντια και ανατολικά παράλια της
Mεσογείου. Tτε οι Oινούσσες ανα-
φέρονται συχνά με την ονομασία
Spalmadori και τα συναφή Spalma-
ntori, (E)spalmador(es) κ.ά., ονομα-
σία που θα κυριαρχήσει στα ξεν-
γλωσσα κείμενα μέχρι τα τέλη του
ληση με 1840 έχουμε την πρώτη αναφορά -
19ου αιώνα1. Aλλες ονομασίες που
συναντάμε σε κείμενα, περιηγητών,
ή σε χάρτες είναι Agunto, Ce-
nus(s)a(e) και Hippi2, και ενίοτε Oe-
nus(s)a και Oenuses. Συνήθως στα
κείμενα των περιηγητών γίνεται μία
απλή αναφορά. Σε κάποιες περι-
πτώσεις αναφέρονται τα νησιά ως
ακατοίκητα, ενώ σε κάποιες άλλες
τι κατοικούνταν απ ποιμένες. Σε
αυτ συμφωνεί και η προφορική
παράδοση που μιλάει για βοσκούς
που έρχονται απ τα απέναντι Kαρ-
δάμυλα και κατοικούσαν περιστα-
σιακά τα νησιά, καθώς και η τουρκι-
κή ονομασία τους, Kογιούν Aντασί
(Προβατονήσια).
νεκροταφείο κα των δύο οικισμών,
και στα μέσα του αιώνα την εκκλη-
σία του Aγίου Nικολάου στο Mαν-
δράκι, στο χώρο που βρίσκεται
και σήμερα ο ομώνυμος καθεδρι-
κς νας του νησιού. Oργάνωσαν
την κοιντητά τους και εξέλεξαν
δημογέροντες. H πρώτη μνεία για
κοινοτική οργάνωση βρίσκεται σε
έγγραφο του 1838.
Eκτς απ τους δημογέροντες
υπήρχε και ένας εγγράμματος κά-
τοικος που είχε το αξίωμα του
Mνήμονα, επιφορτισμένος να συ-
ντάσσει τις δικαιοπραξίες, οι οποί-
ες έπαιρναν ισχύ μετά την επικύ-
ρωσή τους στη Xίο. O πληθυσμς
αυτή την εποχή υπολογίζεται τι
ανερχταν σε 250 άτομα με βάση
τους φορολογήσιμους άνδρες.
Eνασχ
τη θάλασσα
Λέγεται τι το 1822, μετά την κα-
ταστροφή της Xίου, πολλοί Oινουσ-
σιώτες εγκατέλειψαν το νησί τους
καταφεύγοντας στη Σύρο και σε άλ-
λες απελευθερωμένες περιοχές.
Eκεί πιστεύεται τι ήρθαν σε επαφή
με τα επαγγέλματα της θάλασσας
και διαπίστωσαν τι η ενασχληση
με αυτά μπορεί να τους προσπορί-
σει πλούτο. Tο 1829 επέστρεψαν
στην πατρίδα τους και γύρω στα
τι Oινουσσιώτες μπάρκαραν σε
βρονταδούσικα και καρδαμυλίτικα
ιστιοφρα. Mέχρι ττε διέθεταν μ-
νο κάποια μικρά πλοιάρια για την ε-
πικοινωνία με τα απέναντι παράλια
Συνέχεια στην 4η σελίδα

M
νιμη οίκηση
Στο πρώτο μισ του 18ου αιώνα
το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγ-
ματος, η Oινούσσα, αποτέλεσε
χώρο μονιμτερης εγκατάστασης
για τους ποιμένες που την κατοι-
κούσαν μέχρι ττε κάποιους μή-
νες το χρνο, καθώς και για άλ-
λους Kαρδαμυλίτες, γεωργούς ή
ποιμένες. O πρώτος οικισμς δη-
μιουργήθηκε στη θέση Kάστρο. Oι
πρώτοι αυτοί κάτοικοι έκτισαν
στην αρχή την εκκλησία του Aγίου
Γεωργίου και αργτερα εκείνη του
Aγίου Nικολάου. Aπ τις αρχές
του 19ου αιώνα άρχισαν να κτί-
ζουν σπίτια ανατολικτερα, στο
Mανδράκι, που μέχρι ττε χρησί-
μευε απλώς ως λιμάνι για την επι-
κοινωνία με τη Xίο. Eκτισαν την
Aγία Παρασκευή, που θα γίνει το Xάρτης του Van Kenlen Archipelagusche Eglanden, Aμστερνταμ 1695.

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

Συνέχεια απ την 3η σελίδα
της Xίου και της Mικράς Aσίας.
Aφετηρία μως της ναυτιλίας των
Oινουσσών θεωρούνται τα χρνια
του Kριμαϊκού πολέμου
(1853–1856), οπτε η πλειοντητα
των αρρένων κατοίκων ασχολήθη-
κε με την ιστιοφρα ναυτιλία. Oι ευ-
νοϊκές συνθήκες για τη ναυτιλία, η
δυναττητα ανάδειξης των Oινουσ-
σών στην περιοχή, αφού τα άλλοτε
κραταιά Ψαρά είχαν καταστραφεί
και η έντονη αλληλοβοήθεια που α-
νέπτυξαν οι οικογένειες των Oι-
νουσσών συνέβαλαν στη μεγάλη
ακμή του νησιού. «Eχτισαν» πλοία
στο Πλωμάρι, στη Σύρο και τη Xίο
και επέκταιναν τις δραστηριτητές
τους πέρα απ τη Xίο και τη Σμύρ-
νη, στην Kωνσταντινούπολη και τη
Mαύρη Θάλασσα και μέχρι το δυτι-
κ άκρο της Mεσογείου. Tα μπρίκια,
οι γολέτες και οι μπομπάρδες είχαν
πλέον αντικαταστήσει τα τσερνίκια
και τις μπρατσέρες.
H προδος στη ναυτιλία και ο
πλουτισμς των Oινουσσιωτών α-
ποτυπώνονται και στο νησί. Oι κα-
ραβοκύρηδες–καπετάνιοι κτίζουν
μεγαλύτερα σπίτια, αναθέτουν τη
διακσμησή τους σε τεχνίτες που
έρχονται απ αλλού και τα εξοπλί-
ζουν με οικοσκευή αγορασμένη στα
μεγάλα λιμάνια της οθωμανικής αυ-
τοκρατορίας και της Eυρώπης που
επισκέπτονται. Φροντίζουν μως
και για την εκκλησία τους, τον Aγιο
Nικλαο, που την ανακαινίζουν το
1864 (αν και είχε κτιστεί μλις το
1844-1850), και για την εκπαίδευση
των παιδιών τους με οργάνωση συ-
στηματικής στοιχειώδους εκπαί-
δευσης απ το 1865. H ανάγκη ε-
πάνδρωσης των οινουσιώτικων
πλοίων και η, εκτς ελαχίστων εξαι-
ρέσεων, ενασχληση των Oινουσ-
σιωτών με τη θάλασσα, σε συνδυα-
σμ με την ανάγκη χεριών για τις
συχνές επισκευές των ιστιοφρων
στο νησί και την οικοδομική δρα-
στηριτητα που παρατηρείται αυτή
την περίοδο, έφερε στις Oινούσσες
στο β΄ μισ του 19ου αιώνα νέους ε-
ποίκους. Aυτοί επρκειτο να εργα-
στούν είτε ως πληρώματα είτε ως
τεχνίτες (οικοδμοι, ξυλουργοί,
τουβλοποιοί κ.ά.). Aυτή τη φορά
δεν έρχονται μνο απ τη Xίο, αλλά
κυρίως απ τα μικρασιατικά παρά-
λια (Mελί, Tσεσμές, Λιθρί κ.ά.), νη-
σιά του Aιγαίου (Iκαρία, Kάρπαθος,
Σαμοθράκη, Kυκλάδες κ.ά.), ακμα
και απ την ηπειρωτική Eλλάδα.
Tον 19ο αιώνα εκτς απ την ο-
νομασία Oινούσα/Oινούσες αρχίζει
να γράφεται και η ονομασία Aγνού-
σα (και Eγνούσα). Yποστηρίχθηκε
τι αυτή προέρχεται είτε απ παρα-
φθορά του Oινούσσα είτε απ το ά-
γνος (=λυγαριά) που φύτρωνε στα
νησιά. Σήμερα, ακούγεται η δημώ-
δης ονομασία Aιγνούσα και οι κά-
τοικοι ονομάζονται Aιγνουσιώτες.
Tο 1881 οι Oινούσσες δοκιμάζο-
νται απ τους σεισμούς που έπλη-
ξαν την πλη της Xίου και την πε-
ριοχή της. Προς τα τέλη του αιώνα
η κατάσταση στη ναυτιλία αλλάζει
και οι Oινούσσες προσπαθούν να
προσαρμοστούν πρώτα με την ί-
δρυση ναυτασφαλιστικής εταιρείας
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
Aποψη του βορείου τμήματος των Oινουσσών το 1928. Στο βάθος διακρίνονται οι αναβαθμίδες για καλλιέργεια που
ξεκίνησε αυτήν την περίοδο απ τους Mικρασιάτες πρσφυγες που εγκαταστάθηκαν στο νησί (φωτ.: Π. Παπαχατζη-
δάκης, Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).
το 1903 και δύο χρνια αργτερα με
την αγορά του πρώτου ατμπλοιου.
Παρ’ λες αυτές τις ενέργειες η οι-
νουσσιώτικη ναυτιλία πέρασε κρίση
και κάποιοι άνδρες, γηγενείς και
νέοι έποικοι, μεταναστεύουν στις
HΠA, πιεζμενοι επίσης απ τη θέ-
σπιση –μετά το 1908– υποχρεωτι-
κής στρατιωτικής θητείας για -
λους τους Oθωμανούς υπηκους.
Tην ίδια περίοδο λίγες οικογένειες
των Oινουσσών βρίσκονται εγκατε-
στημένες στη Σμύρνη, τη Σύρο και
τον Πειραιά.
Eνωση με την Eλλάδα
Στις 20 Nοεμβρίου 1912, με τον
κατάπλου του ευδρμου APKAΔIA
τερματίζεται η τουρκική κυριαρχία
στις Oινούσσες. Λίγες μέρες πριν
είχε αναχωρήσει η μικρή τουρκική
φρουρά. Hδη μως απ την αρχή
του A΄ Bαλκανικού πολέμου οινουσ-
σιώτικα πλοία μετέφεραν ελληνικά
στρατιωτικά τμήματα και εφδια σε
Σφραγίδα της δημογεροντίας Oινουσσών (μέσα 19ου αιώνα).
διάφορα σημεία του μετώπου.
Tο καλοκαίρι του 1914 περνούν α-
π τις Oινούσσες εκατοντάδες πρ-
σφυγες απ τα μικρασιατικά παρά-
λια ύστερα απ διώξεις που υπέστη-
σαν. Kάποιοι απ αυτούς θα μείνουν
στις Oινούσσες μέχρι την παλινν-
στηση στις εστίες τους, στα
1918–1919. Kατά τον A΄ Παγκσμιο
Πλεμο πλοία Oινουσσιωτών εκτε-
λούν μεταφορές για λογιαριασμ
των Συμμάχων. Tο 1922, με τη Mι-
κρασιατική Kαταστροφή, ένας ση-
μαντικς αριθμς προσφύγων απ
την απέναντι Eρυθραία εγκαθίστα-
ται στις Oινούσσες, τονώνοντας δη-
μογραφικά το νησί. Tο 1928 ο πλη-
θυσμς των Oινουσσών προσεγγίζει
τις 2.500 κατοίκους. O Mεσοπλε-
μος αποτελεί εποχή ακμής για την
οινουσσιώτικη ναυτιλία και το 1933
θα αρχίσει η εγκατάσταση Oινουσ-
σιωτών εφοπλιστών στο Λονδίνο.
Στις επιχειρήσεις του B΄ Παγκ-
σμιου πολέμου χάθηκε η πλειον-
τητα των οινουσσιώτικων πλοίων,
κυρίως στον Aτλαντικ, συμμετέ-
χοντας σε συμμαχικές νηοπομπές.
Συνολικά ο αριθμς των Oινουσ-
σιωτών που χάθηκαν σε ναυάγια ι-
στιοφρων και ατμπλοιων απ τα
μέσα του 19ου έως και τα μέσα του
20ού αιώνα ήταν μεγάλος, δυσανά-
λογος προς τον πληθυσμ του νη-
σιού. Δεν είναι τυχαίο λοιπν τι το
πρώτο μνημείο στην Eλλάδα που α-
φιερώθηκε στον Aφανή Nαύτη στή-
θηκε το 1952 στις Oινούσσες.
Tον Mάιο του 1941 οι Γερμανοί
καταλαμβάνουν τις Oινούσσες. H
κατοχή έφερε σοβαρά προβλήματα
στον επισιτισμ του νησιού, πως
συνέβη και στη Xίο. Oι Oινούσσες
είχαν πολύ μικρή γεωργική παρα-
γωγή και επιπρσθετα σταμάτησαν
να φθάνουν τα εμβάσματα των ναυ-
τικών. Tο 1942 καταγράφηκαν 86
θάνατοι έναντι 20 το 1940. H κατά-
σταση βελτιώθηκε αργτερα με τη
φροντίδα εύπορων Oινουσσίων της
Aθήνας. Σε λη τη διάρκεια της Kα-
τοχής οι Oινούσσες αποτέλεσαν
σταθμ στη διαπεραίωση Eλλήνων
και Aγγλων στον Tσεσμέ και απ ε-
κεί στη Mέση Aνατολή. Mαζί με αυ-
τούς αναχώρησαν και πολλοί ντπι-
οι, οι οποίοι πολέμησαν με τις εκεί
ελληνικές δυνάμεις.
Mεταπολεμικά
Mετά την Aπελευθέρωση σημειώ-
νεται μετανάστευση προς την Aττι-
κή. H ναυτολγηση γινταν πια
στον Πειραιά, που οι Oινούσσιοι
πλοιοκτήτες είχαν ανοίξει ναυτιλια-
κά γραφεία· στις Oινούσσες δεν υ-
πήρχαν ευκαιρίες για εργασία και η
έλλειψη γυμνασίου αποτελούσε ση-
μαντικ μειονέκτημα. Δευτερευ-
ντως η μετανάστευση οφειλταν σε
πολιτικούς λγους (κατά τη διάρ-
κεια του Eμφυλίου υπήρξε αριστε-

Aποψη του δυτικού τμήματος των Oινουσσών το 1934. (Eπιζωγραφισμένη φωτογραφία απ φωτογραφικ λεύκωμα
για τις Oινούσσες του A. Σαμή Bέη.)
ρ κίνημα στο νησί). Oι σεισμοί του
1949 επέτειναν το κύμα φυγής3. H
οινουσσιώτικη ναυτιλία, παρά τις
καταστροφές που είχε υποστεί
στον πλεμο, θα ανασυγκροτηθεί
γρήγορα. Σε αυτ θα συντελέσει
και η απκτηση 14 απ τα 98 λί-
μπερτις που δθηκαν σε Eλληνες
πλοιοκτήτες το 1947 απ τις HΠA.
Στη συνέχεια οι Oινούσσιοι θα α-
γοράσουν και θα ναυπηγήσουν με-
γάλο αριθμ πλοίων. Tο 1954 θα ι-
δρυθεί Nαυτικ Γυμνάσιο στο νησί,
το οποίο θα συμβάλει εν μέρει στη
συγκράτηση της πληθυσμιακής
κάμψης, η οποία, αν συνεχιζταν τα
επμενα χρνια με τους ίδιους
ρυθμούς, θα καθιστούσε τις Oι-
νούσσες σχεδν ακατοίκητες.
Στην παραμονή των κατοίκων στη
γενέτειρά τους συνέβαλαν επίσης
τα κοινωφελή έργα που έγιναν με
χορηγίες Oινουσσίων της Aγγλίας
και των HΠA και η βοήθεια που δι-
νταν σε άπορους απ οινουσσιώ-
τικους φορείς των Aθηνών και του
Λονδίνου. Σήμερα οι κάτοικοι των
Oινουσσών μπορούν να διακριθούν
σε τέσσερις κατηγορίες: α) οι μνι-
μοι κάτοικοι, β) οι δημσιοι υπάλλη-
λοι, το προσωπικ και οι μαθητές
της Nαυτικής Σχολής, γ) οι συνταξι-
ούχοι, ως επί το πλείστον ναυτικοί,
που ζουν στο νησί 7–8 μήνες το
χρνο και δ) οι Oινουσσιώτες του
καλοκαιριού, που παραμένουν 1–2
μήνες. O τουρισμς είναι σχεδν α-
νύπαρκτος και αποτελείται απ επι-
σκέπτες που έρχονται για λίγες ώ-
ρες απ τη Xίο.
Σημειώσεις: 1) H ονομασία αυτή μάλ-
λον προέρχεται απ το ιταλικ ρήμα
spalmare που σημαίνει επαλείφω το
πλοίο με μείγμα απ πίσσα, λίπος και
θειάφι. Iσως τα πλοία να άραζαν σε
κάποιον απανεμο ρμο του νησιού
για τέτοιου είδους εργασίες.
2) O Pήγας Φεραίος στη Xάρτα του τα
αναφέρει Iπποι και Oνοι.
3) O πληθυσμς απ 2.324 κατοίκους το
1940 μειώνεται σε 1.448 το 1951.

Mικρασιάτες πρσφυγες στις Oινούσσες
H AΠOΣTAΣH που χωρίζει τις Oι-
νούσσες απ τα πλησιέστερα μι-
κρασιατικά παράλια είναι μλις 4
μίλια. Hταν ευνητο, λοιπν, να α-
ναπτυχθούν σχέσεις και κάποιοι
Mικρασιάτες να εγκατασταθούν
στις Oινούσσες ήδη απ το β΄ μισ
του 19ου αιώνα. Tο 1914, κατά τη
διάρκεια του πρώτου διωγμού,
πολλοί Mικρασιάτες, κυρίως απ
τους οικισμούς της απέναντι Eρυ-
θραίας, θα εγκατασταθούν στις Oι-
νούσσες για 4 ή 5 χρνια μέχρι τον
επαναπατρισμ τους το 1918–1919.
Δυστυχώς, μως, λίγο αργτερα,
τον Aύγουστο του 1922, θα πάρουν
πάλι το δρμο της προσφυγιάς. Πε-
ρισστεροι απ χίλιοι (το υψηλτε-
ρο ποσοστ προσφύγων σε ελληνι-
κ νησί σε σχέση με το γηγενή πλη-
θυσμ) θα εγκατασταθούν ξανά
στις Oινούσσες, προερχμενοι στη
συντριπτική τους πλειοψηφία απ
την Eρυθραία, κυρίως απ το Mελί,
το Mποϊνάκι, το Nτενίζ Γκερέ, το
Σαλμάν και το Λιθρί. Aν και τα νησιά
δεν διέθεταν σημαντική γη για καλ-
λιέργεια και οι δυναττητες για εύ-
ρεση εργασίας ήταν μικρές, οι πρ-
σφυγες παρέμειναν εκεί προσδο-
κώντας τι γρήγορα θα γύριζαν
στην πατρίδα τους, η οποία βρισκ-
ταν τσο κοντά, ώστε ορισμένοι
Ψαράς πρσφυγας στις Oινούσσες το 1928 (φωτ.: Π. Παπαχατζηδάκης,
Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).
μπορούσαν να διακρίνουν με τα
κιάλια τα σπίτια ή τα χωράφια τους.
«Tσο κοντά! Kι αυτοί νομίζανε πια
τι ζούνε στην πατρίδα τους!».
Tον Aπρίλιο του 1932 θα απαλλο-
τριωθούν 10.500 στρέμματα για
τους πρσφυγες και τον Iανουάριο
του 1934 θα ολοκληρωθεί ο συνοι-
κισμς (επτά τετρακατοικίες). Tο
ζήτημα της απαλλοτρίωσης των ι-
διωτικών γαιών ήταν η αιτία να δια-
ταραχθούν οι σχέσεις γηγενών και
προσφύγων απ τα τέλη της δεκα-
ετίας του ’20. Για πολλά χρνια η
κατάσταση στις Oινούσσες ήταν
τεταμένη. Στις κοινοτικές εκλογές
του 1932 και 1934 καταρτίστηκαν
χωριστά ψηφοδέλτια και την άνοι-
ξη του 1933 σημειώθηκαν κάποια ε-
πεισδια. H αντίθεση εκφράστηκε
και με την αλλαγή της εκλογικής
συμπεριφοράς των γηγενών, οι ο-
ποίοι, ενώ μέχρι το 1928 ψήφιζαν
μαζικά το Kμμα των Φιλελευθέ-
ρων, απ το 1932 και εξής μετα-
στράφηκαν προς το Λαϊκ Kμμα.
Oι επιγαμίες μεταξύ προσφύγων
και ντπιων ήταν ελάχιστες μέχρι
το 1940.
Στην προσέγγιση των δύο στοι-
χείων συνέβαλε καθοριστικά η
στροφή πολλών νέων προσφύγων
και της πλειοντητας των προσφύ-
γων δεύτερης γενιάς προς το ναυ-
τικ επάγγελμα. Oι Mικρασιάτες
συνεισέφεραν στο λαϊκ πολιτισμ
των Oινουσσών με τη μουσική
τους, τη χειροτεχνία και την κουζί-
να τους. H παρουσία τους συνετέ-
λεσε στο να αποφύγουν οι Oινούσ-
σες το μαρασμ και την ερήμωση.
Oι περισστεροι μνιμοι κάτοικοι
σήμερα είναι μικρασιατικής κατα-
γωγής.
N.A.
Σημείωση: Tα παραπάνω βασίζονται στο
βιβλίο του Nίκου Aνδριώτη, «Tο μικρ
ταξίδι». H άφιξη και εγκατάσταση των
Mικρασιατών προσφύγων στις Oινούσ-
σες, Aθήνα, Nαυτικ Mουσείο Oινουσ-
σών, 1998.
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5
 Aρχιτεκτονική φυσιογνωμία
Περιβάλλον, ανάπτυξη του οικισμού, μορφές κατοικιών, εσωτερική διαμρφωση, διάκοσμος

Aεροφωτογραφία απ το λεύκωμα του Nίκου Mιαούλη «Πώς είδε ένας γλάρος την Aιγνούσα μας». Στον οικισμ λες σχεδν οι προσβάσεις διαμορφώνονται
κατά μήκος των ισοϋψών γραμμών του φυσικού εδάφους, ενώ στα πλάγιά της υπάρχει ένας χώρος, ο έμπολα, διάδρομος που τις περισστερες φορές χρησί-
μευε για την απορροή των ομβρίων υδάτων.

Tων: Nίκου Σκουτέλη– σμού, δεν έχουν μείνει μαρτυρίες Eρυθραίας. Eδώ, επάνω στις πλαγιές Eξαίρεση στην εικ να της απερή-
Φλάβιο Zανν
Aρχιτεκτνων
H EPEYNA γύρω απ την παραδοσια-
κή αρχιτεκτονική, τον τύπο κατοι-
κίας και την οικιστική οργάνωση στις
Oινούσσες, ξεκινάει με την πρώτη
και μονιμ τερη εγκατάσταση κατοί-
κων που μας είναι γνωστή στη νε -
τερη εποχή και στηρίζεται σε παρα-
δείγματα και μαρτυρίες που σώζο-
νται κατά τους τελευταίους δύο αιώ-
νες στο νησί. Aπ την περισσ τερο
πρ σφατη εγκατάσταση στη θέση
Kάστρο (κατά τη διάρκεια του 18ου
αιώνα), δυτικώς του σημερινού οικι-
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
τέτοιες που να αποδίδουν εικ να ξε-
κάθαρη του πολεοδομικού ιστού.
Περιβάλλον – πρώτη
εγκατάσταση
O σημεριν ς οικισμ ς των Oινουσ-
σών βρίσκεται στη ν τια ακτή του
νησιού, στα υψώματα ανατολικά του
φυσικού λιμανιού, το Mαντράκι, που
σχηματίζεται απ τρία νησιά (Λαι-
μούδικο, Παπά–Ποντικού και Πατε-
ρ νησο). Aυτή η συστάδα νησίδων
προφυλάσσει το λιμάνι απ τους ν -
τιους ανέμους του στενού μεταξύ
της Xίου και της χερσονήσου της
των λ φων της Aκρ πολης, του Προ-
φήτη Hλία και της Aγίας Παρασκευ-
ής, βρίσκεται συγκεντρωμένος λος
ο οικοδομικ ς πλούτος του νησιού.
H εικ να της υπαίθρου που συνά-
ντησαν οι πρώτοι κάτοικοι, ταν στα
μέσα του 18ου αιώνα έφτασαν στις
Oινούσσες, είναι πολύ κοντινή στη
σημερινή, αφού επανειλημμένα σε
ιστορικές μαρτυρίες αποδίδεται ο
χαρακτηρισμ ς έρημου νησιού. Σε
μικρές κοιλάδες, που αποτελούν
συνέχεια των κολπίσκων στα ν τια,
εντοπίζονται περιορισμένες καλ-
λιέργειες απ εσπεριδοειδή, αμπέ-
λια και συκιές.
μωσης απ τον 18ο αιώνα έως και
σήμερα, αποτελεί η παρένθεση των
δεκαετιών 1930–1960, ταν το ανα-
τολικ τμήμα του νησιού και το νησί
της Παναγιάς (ή του Πασά) δ θηκαν
ως κληροτεμάχια στους πρ σφυγες
απ την Eρυθραία, οι οποίοι καλλιέρ-
γησαν αμπέλια, συκιές και λιγοστές
ελιές.
Σχετικά με τη μορφή της κατοικίας
στο Kάστρο, γέροντες κάτοικοι στις
Oινούσσες αναφέρονται σε θολωτές
πέτρινες κατασκευές στην περιοχή
του Kάστρου, μοιες με εκείνες που
συναντάμε στα χωριά της Xίου, είτε
σε συμπαγή οικοδομικά συγκροτή-
ματα, πως στους οικισμούς στα νο-
τι χωρα, είτε ως μεμονωμένες κατα-
σκευές στον παλαι οικισμ των Aνω
Kαρδάμυλων και στο χωρι Σιδηρού-
ντα, στη δυτική ακτή της Xίου. Oι βο-
σκοί απ αυτές τις περιοχές που ε-
γκαταστάσθηκαν, έστω και περιστα-
σιακά, κατασκεύασαν τα καταλύματά
τους, μοιας με εκείνα των τ πων
προέλευσής τους στη Xίο. Iδιαίτερο
ενδιαφέρον σε σχέση με τις οικοδο-
μές των Oινουσσών παρουσιάζουν
τα συγκροτήματα κατοικιών στην πε-
ριοχή Σπηλιά, τον παλαι τερο οικι-
σμ στα Aνω Kαρδάμυλα. Kαι εδώ, -
πως στη μονάδα κατοικίας στα Mα-
στιχοχώρια, ο τύπος είναι εκείνος
του μον χωρου σπιτιού, που τη συ-
ναντάμε ως αρχέτυπο στην οικοδο-
μή λου του ελληνικού χώρου. H ίδια
ιεράρχηση και ο συνδυασμ ς των
λειτουργιών διαμονής στον ροφο,
αποθήκευσης της σοδειάς και χώρου
σταυλισμού στο ισ γειο, διαφαίνεται
και στις περισσ τερο εξελιγμένες
μορφές κατοίκησης αργ τερα. Mια
εξωτερική πέτρινη σκάλα, η οποία
διαμορφώνει την κύρια ψη της οι-
κοδομής απ το χώρο πρ σβασης, α-
νεβαίνει στον ροφο σε ένα πρώτο
υπερυψωμένο χώρο, το χαγιάτι ή το
τσαρντί.

Mεταφορά
H μεταφορά του οικισμού στις αρ-
χές του 19ου αιώνα απ το Kάστρο
στο Mαντράκι, στους λ φους γύρω
απ το λιμάνι, γίνεται παράλληλα με
τη στροφή της τοπικής οικονομίας α-
π τη γεωργία και την κτηνοτροφία
σε εκείνη της ενασχ λησης με το ε-
μπ ριο και τις θαλάσσιες μεταφο-
ρές. H τοποθέτηση των οικοδομών
σε ελεύθερο σύστημα, κατά μήκος
του φυσικού πρανούς γίνεται σε ο-
μάδες, γραμμικά ή αντικριστά δημι-
ουργώντας εσωτερικά περάσματα ή
οδούς. Oι μικρές αυτές συνοικίες
παίρνουν τα ον ματα των οικογενει-
ών του νησιού, που και σήμερα είναι
ακ μη γνωστές ως Kαραβάδικα, Πα-
τεράδικα, Λαιμούδικα, Ποντικούδικα,
Λύρικα, κ.ά. Oι ίδιες αυτές οικογένει-
ες αναλαμβάνουν και τη διοίκηση
του νησιού με το σύστημα της Δημο-
γεροντίας, πως και κάθε είδους
γνωμοδ τηση σχετικά με την οργά-
νωση του συν λου και τη διευθέτη-
ση των υποθέσεων και των «πολεο-
δομικών» ρυθμίσεων.
Tο οικιστικ σύνολο δομείται έχο-
ντας ως βάση τους τυπικούς εκεί-
νους παραλληλεπίπεδους οικοδομι-
κούς γκους που μορφώνουν την ει-
κ να των περισσ τερων οικισμών
στο Aιγαίο. Mια κοινή ρίζα συνδέει
τους οικισμούς που άκμασαν το ε-
μπ ριο και η ναυτιλία στην ηπειρωτι-
κή Eλλάδα και στα νησιά. H μορφή
τους, σε ,τι αφορά τη διάταξη των
κτιρίων και την ογκομετρία τους, εί-
ναι κοινή στο Γαλαξίδι, το Πήλιο, τα
Δωδεκάνησα, την Aνδρο και στις Oι-
νούσσες.
Tο οινουσσιώτικο σπίτι
Xαρακτηριστικς δρμος των Oινουσσών στα 1928 (φωτ.: Π. Παπαχατζηδάκης, Φωτογραφικ Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).
φές, με κριτήριο την τοποθέτηση
της σκάλας και τη διάρθρωση του ο-
ρ φου. H πρώτη μορφή είναι εκείνη
με τη σκάλα εξωτερικά, που οδηγεί
στο χαγιάτι, ως είσοδος στον κατοι-
κήσιμο χώρο. Eίναι ο τύπος που φέ-
ρεται ως εξέλιξη του προγενέστε-
ρου και απλούστερου μον χωρου
σπιτιού. Στις περισσ τερο προσεγ-
μένες οικοδομές η σκάλα αποτελεί-
ται απ πέτρινα σκαλοπάτια που
προέρχονται απ τα Θυμιανά της Xί-
ου και το τοιχίο του στηθαίου της κα-
λύπτεται επίσης απ λαξευμένα επι-
μήκη στοιχεία πέτρας. H κατασκευή
της σκάλας, σύμφωνα με τον προγε-
νέστερο τύπο οικοδομής απ τον ο-
ποίο και προέρχεται, συνδυάζεται με
την κατασκευή δεξαμενής νερού,
της φουντάνας, στο χώρο κάτω απ
το τ ξο επάνω στο οποίο εδράζει.
H δεύτερη μορφή οικοδομής είναι
εκείνη με την εσωτερική σκάλα,
στοιχείο που έχει πιθαν τατα αντι-
γραφεί απ αστικά οικοδομήματα.
Στον ελλαδικ χώρο, ήδη απ τα τέ-
λη του 18ου αιώνα, έχουν υιοθετηθεί
ευρωπαϊκά πρ τυπα που σχετίζο-
νται, ως επί το πλείστον, με τη χωρο-
θέτηση των οικοδομών και την αντι-
γραφή λεπτομερειών. Για τους νοι-
κοκυραίους καραβοκύρηδες των Oι-
νουσσών, εισαγωγείς νεωτεριστικών
στοιχείων, η εξωτερική σκάλα, κά-
ποια στιγμή μάλλον θεωρήθηκε στοι-
χείο πεπαλαιωμένο και απορρίφθη-
κε, για να αντικατασταθεί απ την
κλειστή μορφή του καθαρού παραλ-
ληλεπίπεδου οικοδομικού γκου,
που αντικατοπτρίζει την κατοικία και
Στα μέσα λοιπ ν του 19ου αιώνα O ενοριακς νας του Aγίου Nικολάου και η γύρω περιοχή. Tο 1924, στη θέ- τη ζωή σε π λη. H μ νη προέκταση
διαμορφώνεται ο κατ’ εξοχήν τύπος ση της παλιάς μονκλιτης εκκλησίας του Aγίου Nικολάου κτίστηκε η σημερι- προς τα έξω μπορεί να είναι ο πρ -
της κατοικίας στις Oινούσσες που νή με πρτυπο το μητροπολιτικ να της Xίου. H οικοδομή ολοκληρώθηκε το βολος του μπαλκονιού, μεικτής κα-
μπορεί να κατανεμηθεί σε δυο μορ- 1952 με την κατασκευή των καμπαναριών (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης). Συνέχεια στην 8η σελίδα

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 7

Συνέχεια απ την 7η σελίδα
τασκευής απ σιδερ βεργες και ξυ-
λεία.
Tα πρ τυπα τέτοιου είδους κατοι-
κιών, πριν ακ μη απ την ίδρυση του
ελληνικού κράτους και την επίσημη
εισαγωγή του νεοκλασικισμού, οι Oι-
νουσσιώτες τα έβρισκαν χι μ νο
στη Xίο και τη Σμύρνη, αλλά και στην
Kωνσταντινούπολη, την Tεργέστη
και την Oδησσ , που εμπορεύονταν
με τα πλοία τους. Oπως και σε πολ-
λούς άλλους οικισμούς στην Eλλά-
δα, επικρατεί η κλασικιστική έκφαν-
ση στην οικοδ μηση των κατοικιών.
Kαθαρ ς, παραλληλεπίπεδος γκος
οικοδομής με ομοι μορφα σε σειρά
ανοίγματα, διαμ ρφωση γείσων και
κεκλιμένη ξύλινη σκεπή.

Διάκοσμος
Mέρος του διάκοσμου των σπιτιών
αποτελεί η ίδια η κατασκευή, με τη
χρήση έτοιμων απ τη Xίο στοιχείων
πέτρας, στα υπέρθυρα και στους ορ-
θοστάτες, στοιχεία που συνήθως
δεν είναι δομικά, αλλά αποδίδονται
ως τέτοια. Aυτά συνήθως διακο-
σμούνται με ανάγλυφη επιγραφή του
ον ματος της οικογένειας και του έ-
τους κατασκευής. Σε ,τι αφορά
δευτερεύοντα στοιχεία, πως τα τα- Kατοικίες στο βορειτερο τμήμα του οικισμού. Στον αρχικ καθαρ παραλληλεπίπεδο γκο των σπιτιών τις τελευταί-
ες δεκαετίες έχει προστεθεί η κατασκευή μεγάλου μπαλκονιού σε κολνες, στοιχείο που έχει μεταμορφώσει την ει-
βάνια, οι π ρτες, τα επιχρίσματα, γί-
κνα του, χωρίς μως να την αλλοιώνει (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
νεται προσπάθεια απ τον ιδιοκτήτη
να αποδώσει τον πλουτισμ του και
να διαφοροποιηθεί απ το ομοι μορ-
φο σχετικά σύνολο. O χρωματισμ ς
των εσωτερικών τοίχων οργανώνε-
ται συνήθως με τη διαμ ρφωση φαρ-
διάς λωρίδας στη βάση τους, που
γίνεται απομίμηση ορθομαρμάρω-
σης και δεύτερης λεπτ τερης στην
απ ληξη πριν απ το ταβάνι, που
πολλές φορές φέρει ζωγραφιστά με-
τάλλια και άλλες φορές επαναλαμ-
βαν μενα σχήματα με τη χρήση του
στένσιλ. Oι χρωματισμοί στα ταβά-
νια, οι ζωφ ροι και τα εικονογραφη-
μένα μετάλλια στους τοίχους είναι
έργα λαϊκών ζωγράφων, που συνή-
θως δεν είναι μ νιμοι κάτοικοι στο
νησί. Oι περισσ τερες μαρτυρίες α-
φορούν τεχνίτες απ την Kάρπαθο Aριστερά: Oικία Παντελή Λεμού. Zωγραφιστ ταβάνι
σε δωμάτιο του ορφου, απ τεχνίτη της Σμύρνης,
και τη Σμύρνη. Aκ μα σήμερα στο
με θέμα τα χελιδνια και ζωγραφικά μετάλλια
νησί παραμένει η φήμη του εργολά- με θέματα θαλασσινά και άνθη. Πάνω: Yπέρθυρο απ
βου Γεώργιου Nαυάρου απ την κκκινη πέτρα Θυμιανών Xίου. Hδη απ τις αρχές
Kάρπαθο και των σοβατζήδων – δια- του 19ου αιώνα, στις οικοδομές του οικισμού
κοσμητών Γεωργίου και Kώστα Πο- στο Mανδράκι χρησιμοποιούνται στοιχεία απ πέτρα
λυδούλη απ την Πάτμο. θυμιανούσικη, ήδη επεξεργασμένη στη Xίο.
Tα διακοσμητικά θέματα επαναλαμβάνονται
Δημσιος χώρος σε υπέρθυρα και σκάλες. Συχνά η ίδια η κτητορική
Oλες σχεδ ν οι προσβάσεις, οι
δρ μοι του οικισμού, διαμορφώνο-
νται κατά μήκος των ισοϋψών γραμ-
μών του φυσικού εδάφους και στα
πλάγια ρια των οικοδομών υπάρχει
στεν ς χώρος, ο έμπολας, που τις
περισσ τερες φορές χρησιμεύει ως
χώρος φυσικής απορροής των ομ-
βρίων και των αποχετεύσεων. Oμοια
διάταξη του αποχετευτικού δικτύου
παρουσιάζουν οικισμοί στα νοτι χω-
ρα της Xίου. που χτιστοί διάδρομοι,
οι στενάδες μεταξύ των σπιτιών διέ-
σχιζαν το χωρι και έφερναν τα λύ-
ματα έξω απ τα τείχη.
Στις Oινούσσες, το κέντρο του οι-
κισμού διασπάται σε δύο ευδιάκρι-
τους π λους. Oι θρησκευτικές και οι
κοινωνικές δραστηρι τητες εντοπί-
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
ζονται στην εκκλησία και στους χώ-
ρους γύρω απ αυτήν, ενώ οι εμπο-
ρικές δραστηρι τητες και η μικρή
βιοτεχνία που τις υποστηρίζει κάτω
στο λιμάνι, εξαπλωμένη σε λη την
ακτή, μέχρι τα δυτικά στην περιοχή
Zέπαγα.
Tο 1924 κατεδαφίζεται η παλιά μο-
ν χωρη εκκλησία του Aγίου Nικολά-
ου και στη θέση της κτίζεται η νέα,
με μεγάλο περίβολο, υπερυψωμένο
σε σχέση με τις γύρω οδούς. Xρησι-
μοποιείται ως μοντέλο η μητρ πολη
της Xίου με σχετική μεγέθυνση. H οι-
κοδομή της εκκλησίας ολοκληρώνε-
ται το 1952, με την κατασκευή των
ψηλών καμπαναριών και τα ισχυρά ε-
επιγραφή αποτελεί την ευκαιρία διακσμησης
(φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
πιχρίσματα πορσελάνης στη γυμνή τασκευή. Tούβλα φτάνουν στο νησί
έως τ τε λιθοδομή. απ τη Xίο, τη Xαλκίδα, την Kαβάλα,
ενώ απ το 1910 τούβλα παράγονται
O 20ς αιώνας και στις Oινούσσες, στο νησί του Πα-
σά, απ τον Aντώνη Kατσιάνο και α-
O ερχομ ς νέων εμπειριών απ π το 1912 στην περιοχή Aλυκή απέ-
εργολάβους και κτίστες απ τη Xίο ναντι απ την εγκατάσταση του Kα-
και τη χερσ νησο της Eρυθραίας τσιάνου, απ τους αδελφούς Mαγγα-
στις αρχές του 20ού αιώνα, σε συν- νά. Ωστ σο στην κατασκευή των οι-
δυασμ με την ευρύτερη χρήση του κοδομών, η φέρουσα τοιχοποιΐα συ-
τούβλου, που συχνά οι Oινουσσιώ- νεχίζει να κατασκευάζεται απ την ί-
τες το μεταφέρουν με τα καράβια δια πάντα πέτρα του νησιού. Tη θέση
τους απ τη Mασσαλία και την Tερ- μ νο των σταθερών σχεδ ν διαστά-
γέστη μέχρι την Kωνσταντινούπολη, σεων στα ανοίγματα, που οφείλονται
ως νέο υλικ εφαρμ ζεται με βάση στη χρήση των προκατασκευασμέ-
άλλη τεχνογνωσία και επιφέρει τους νων πέτρινων πελεκιών, τώρα παίρ-
ανάλογους νεωτερισμούς στην κα- νει η κατασκευή απ τούβλα με δια-
Aριστερά: Oικία Hλία Λιγνού–Συριανού. Xαρακτηριστικ κτίριο με τη μορφή του διπλού σπιτιού (αδελφομοίρικο). O συνδυασμς των δύο κατοικιών σε μία οι-
κοδομή, συνοδεύεται με την επανάληψη του κλασικιστικού αετώματος στις σκεπές. Δεξιά: Oικία Kαλλιπης Λύρα. Tο δωμάτιο του ισογείου και στο βάθος βοη-
θητικς χώρος που παίρνει φως απ το κυρίως δωμάτιο (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
μ ρφωση χαμηλού τ ξου και ορθο-
στατών σε προεξοχή απ την κυρίως
τοιχοποιία, τα ονομαζ μενα ρικάντα,
τα οποία οι ντ πιοι εργολάβοι κατα-
σκευάζουν μοια μεταξύ τους, ως
προς τη διάταξη, τη μορφή και τις
διαστάσεις. Στις περισσ τερες οικο-
δομές, η πλινθοδομή αυτή των λα-
μπάδων που προεξέχει της υπ λοι-
πης τοιχοποιίας επιχρίζεται και χρω-
ματίζεται διαφορετικά απ τις άλλες
επιφάνειες. Στις οικοδομές της πε-
ρι δου αυτής (1920–1950) παρατη-
ρείται μεγάλη ομοιογένεια στη μορ-
φή, ακ μα και στις διαστάσεις των
οικοδομών, που αποδίδεται στην
κοινή κατασκευαστική πρακτική των
συνεργείων. Στα μέσα του 20ού αιώ-
να ολοκληρώνεται λοιπ ν ο οικοδο-
μικ ς πλούτος του νησιού και η ορ-
γάνωσή του σε οικισμ .
Yφος νεοκλασικ
Στην περιοχή της παραλίας, έως
τη δυτική άκρη της, στον Zέπαγα, ή-
δη απ το 1930 κατασκευάζονται ι-
δι μορφες κατοικίες, μακριά απ το
ύφος του οικιστικού συν λου. Oι νέ-
ες κατοικίες κτίζονται μέσα στα ρια
των περιβολιών, οι περισσ τερες α-
π τις οποίες έχουν ύφος νεοκλασι-
κ . Oσο μεγαλύτερα είναι τα ταξίδια
τ σο περισσ τερο αυξάνεται η εισα-
γωγή, χι μ νο αποσπασματικών αρ-
χιτεκτονικών μοτίβων, αλλά και ολο-
κληρωμένων μορφών του ευρωπαϊ-
κού εκλεκτισμού. Σε κάποιες οικοδο-
μές ενσωματώνονται κλασικά στοι-
χεία κυρίως στη διακ σμηση, ενώ σε
άλλες είναι εμφανής η εισαγωγή με-
μονωμένων στοιχείων, που μως δεν
ολοκληρώνονται στο ενιαίο σύνολο
και αφορούν συνήθως γείσα και πα-
ραστάδες σε παράθυρα και π ρτες.
H κατοικία του Nίκου Διαμαντάρα με
περισσ τερη δύναμη απ άλλες οι-
κοδομές σηματοδοτεί τον ερχομ κατοικία Xατζηπατέρα πίσω απ το
του νεοκλασικού, τοποθετημένη σε
σημείο περίοπτο, με τη σχετική υπε-
ρύψωση, ο χρωματισμ ς με ώχρα και
οι περίφημα ζωγραφισμένες οροφές,
πως σε ανάλογα αστικά σπίτια, την
καθιστούν μανιφέστο του νεοκλασι-
κισμού στις Oινούσσες. Στην επίσης
νεοκλασικού ύφους κατοικία Aντώνη
Σπύρου Λαιμού, ενδιαφέρον παρου-
σιάζουν οι εξωτερικές σκάλες και οι
ζωγραφισμένες οροφές. H κατοικία
μοιάζει απ μακρη απ τον οικισμ ματα σύγχρονης προσέγγισης του
και υιοθετείται η μορφή περιαστικής
έπαυλης. Kαι μετά τη δεκαετία του
1930, μέχρι και το 1950, η οικοδομική
δραστηρι τητα αυξάνεται στην πε-
ριοχή του λιμανιού και στον κάμπο,
στα δυτικά του οικισμού, μέχρι το
λ φο της Aγίας Παρασκευής, που
βρίσκεται το κοιμητήρι του οικισμού.
Mοντέρνο
Στο πνεύμα του μοντέρνου κινή-
ματος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρου-
σιάζει η κατοικία του Mιλτιάδη Π.
Λαιμού (ή της Charlotte) στην περιο-
χή Στένακας που εμφανίζει στοιχεία
οργανικής αρχιτεκτονικής. Eπίσης η
Nαυτικ Mουσείο είναι το δεύτερο
οικοδ μημα που πολλά χρ νια αργ -
τερα εισάγει αυτούσιο το μήνυμα
του μοντέρνου κινήματος. Kαι εδώ
είναι εμφανής η επίδραση μεγάλων
δασκάλων, πως του Mies van der
Rohe και του Aρη Kωνσταντινίδη.
Mοντέρνας επίσης επίδρασης είναι
και αρκετές απ τις εκκλησίες που
κτίζονται σε πολλά μέρη του νησιού.
Πρ κειται για πολύ καλά παραδείγ-
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH
βυζαντινού ρυθμού, μέσα απ το λε-
ξιλ γιο των δασκάλων του μοντέρ-
νου κινήματος, ειδικά της δεκαετίας
του ’50. Pασιοναλιστικού πνεύματος
επίσης είναι το κτίριο της Σχολής
Eμποροπλοιάρχων, κατασκευής του
1959, που με τον γκο του στη δυτι-
κή άκρη της παραλίας του Zέπαγα, ο-
λοκληρώνει το σύνολο απ τις κοι-
νωφελείς εγκαταστάσεις στο χώρο
του λιμανιού.
H σημερινή εικ να συμπληρώθηκε
και απ μικρ τερες οικοδομές, ως ε-
πί το πλείστον στην επέκταση προς
τον κάμπο και την παραλία του Zέπα-
γα, δυτικά του οικισμού, που ακο-
λουθούν νέα πολλές φορές τελείως
ξένα μορφολογικά πρ τυπα απ ε-
κείνα του παλιού οικισμού και υπ -
κεινται βεβαίως στις αρχές του Γενι-
κού Oικοδομικού Συνεταιρισμού που
διέπει τις νέες κατασκευές σε λη
την Eλλάδα. Παρά λες τις τυχ ν α-
συνέχειες, οι Oινούσσες είναι σήμε-
ρα αναγνωρίσιμος και ολοκληρωμέ-
νος παραδοσιακ ς οικισμ ς, ο οποί-
ος δεν έχει σε τίποτε σχεδ ν αλλοι-
ωθεί απ σύγχρονες εγκαταστάσεις
ή απ τον τουρισμ πως συμβαίνει
σε άλλους οικισμούς στο Aιγαίο.
9
Λιβρνο, 20 Σεπτεμβρίου 1900. Tο πλήρωμα του ιστιοφρου «Aνώνυμος» σε εργασία συντήρησης των πανιών. Iδιοκτήτης και καπετάνιος του πλοίου ο Mιχά-
λης Στ. Φράγκος.
Aιγνουσιώτικη ναυτιλία
Oι περίοδοι ανάπτυξης και τα κορυφαία μεγέθη της εμπορικής ναυτιλίας του νησιού
Tου Γεωργίου Φράγκου
THN ANAΠTYΞH της Aιγνουσιώτι-
κης ναυτιλίας μπορούμε να τη χω-
ρίσουμε σε τρεις περιδους που
χαρακτηρίζουν την οικονομική α-
νάπτυξη των κατοίκων, το μέγεθος
των καραβιών και το εύρος των τα-
ξιδιών. Δεν υπάρχουν, μως, πολ-
λά στοιχεία για να υποστηριχθεί ε-
πίσημα η πορεία της ανάπτυξης,
μνο η παράδοση και ορισμένα χα-
ρακτηριστικά γεγοντα μπορούν
να βοηθήσουν να στηριχθεί στη
μελέτη του ο ερευνητής.
H πρώτη αναφορά που γίνεται
για μνιμη εγκατάσταση κατοίκων
στην Aιγνούσα είναι το 1713 που
βοσκοί και γεωργοί Kαρδαμυλίτες
αποφασίζουν να εγκατασταθούν
σε μικρ οικισμ στο Kάστρο (πλη-
σιέστερο σημείο μεταξύ B.
Xίου–Aιγνούσας), για να παρακο-
λουθούν τις στάνες και τα χωρά-
φια τους. O πληθυσμς αυτς θα
αυξηθεί με την καταφυγή Πελο-
ποννησίων προσφύγων μετά τα
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
Oρλωφικά στα Kαρδάμυλα απ’ -
που μια ομάδα, ασφυκτιώσα στην
ήδη κορεσμένη περιοχή των Kαρ-
δαμύλων, θα εγκατασταθεί στην
Aιγνούσα. H εγκατάσταση τους α-
ναγκάζει να αναπτύξουν μέσα μα-
ζικτερης μεταφοράς, αφού οι μι-
κρές βάρκες που εξυπηρετούν τη
μεταφορά τους απ την αντίπερα
ακτή (τα Bρουλίδια) δεν ικανοποι-
ούσαν τις ανάγκες εισαγωγής μη
παραγμενων προϊντων και εξα-
γωγής της παραγωγής τους.
Mικρά σκάφη
Aυτή, λοιπν, η εποχή μπορεί να
χαρακτηρισθεί ως έναρξη της
πρώτης περιδου με μικρά σκάφη
και ταξίδια αλλά και η πρώτη εμπο-
ρική δραστηριτητα των Aιγνου-
σιωτών. Δεν υπάρχουν στοιχεία
για το εύρος των ταξιδιών και το
μέγεθος των μεταφορών. Yπάρχει
μνο η παράδοση τι άρχισε η χρή-
ση της περιοχής Mανδράκι, που
αργτερα μεταφέρθηκε και ο οικι-
σμς –η σημερινή Aιγνούσα– σαν
εμπορικ λιμάνι. Aσφαλώς, θα ή-
ταν μικρές παρτίδες μετακινούμε-
νες απ/προς τα χιώτικα λιμάνια
και τα κοντινά της M. Aσίας. Kαι
αυτ γιατί η διάρκεια του ταξιδιού
είναι ολιγωρη και η εκμετάλλευ-
ση των καιρικών συνθηκών ευνοϊ-
κή. H λήξη της περιδου αυτής εί-
ναι η καταστροφή της Xίου στα
1822 και η φυγή των κατοίκων στις
Kυκλάδες ή στο μεγάλο ελλαδικ
χώρο.
H προσφυγιά και διασπορά τους
στις Kυκλάδες (Aνδρο, Σύρο κ.λπ.)
τους έδωσε την ευκαιρία να ασχο-
ληθούν περισστερο με τη ναυτι-
λία. Eτσι επιστρέφοντας στο νησί
με την αμνηστία του 1827, ασχολή-
θηκαν, πλέον, επαγγελματικά με
τις μεταφορές και το μικροεμπ-
ριο. Tα σκάφη ήταν μικρά «Λατί-
νια», «Tσιρνίκια» και αργτερα
«Mπουμπάρδες». Tα φορτία ήταν
ξύλα ή κάρβουνα που φρτωναν α-
π το Aγιο Oρος, Θάσο, Σαμοθρά-
κη, συνήθως με δικά τους κεφά-
λαια (σιρμαγιά), και με προορισμ
τα λιμάνια της M. Aσίας απ Aϊβαλί
μέχρι Kουσάντασι.
Kύρια δραστηριτητα
Aυτή πρέπει να είναι η έναρξη
της δεύτερης περιδου που χαρα-
κτηρίζεται απ τη στροφή του πλη-
θυσμού στη ναυτιλία –from sheeps
to ships απ τα πρβατα στα πλοία,
πως έγραψε και ο Aγγλος
reporter– έχοντάς την σαν επάγ-
γελμα και επιχειρηματική δραστη-
ριτητα κατά κύριο λγο, και τη
γεωργία ως απασχληση τους χει-
μερινούς μήνες που διακπτονταν
τα ταξίδια λγω καιρικών συνθη-
κών. O K. I. Xατζηπατέρας στα
«Γράμματα στα παιδιά του» ανα-
φέρει τι «στα 1840 είχαν –οι Aι-
γνουσιώτες– παιδιά μεγάλα τα ο-
ποία κατέφυγαν εις τον Bροντά-
δον... επήγαν με πλοία Xιώτικα και
Bρονταδούσικα... και εταξίδευσαν
την Mαύρην Θάλασσαν και την
Aγγλίαν και έγιναν ναύται καλοί,
Aριστερά: Tο ατμπλοιο «Mαριέττα Pάλλη» σε υδατογραφία του Aριστ. Γλύκα. Tο «Mαριέττα Pάλλη», ιδιοκτησίας K. Xατζηπατέρα, K.Δ. Πατέρα, Π. Λαιμού και
X. Λαιμού, χωρητικτητας 3.650 τννων, ναυπηγήθηκε το 1892 και αγοράστηκε το 1905. Στον Eλληνοβουλγαρικ πλεμο του 1913 μετέφερε τους πρώτους
Bουλγάρους αιχμαλώτους στον Πειραιά. Eίναι το πρώτο ατμπλοιο που αγοράζεται απ Aιγνουσιώτες. Σταδιακά, μέχρι το 1922, η αιγνουσιώτικη ναυτιλία θα
μεταπηδήσει απ τον άνεμο στον ατμ. Tην ίδια εποχή, Aύγουστος του 1903, οριακ γεγονς στάθηκε και η ίδρυση αλληλοασφαλιστικής εταιρείας. H ναυτα-
σφαλιστική αυτή εταιρεία, με την επωνυμία «Oινούσσαι», στχευε στην εξασφάλιση απ κάθε θαλάσσιο κίνδυνο. Δεξιά: Tο πλοίο (μπαρκομπέστια) του πλοι-
άρχου Mάρκου Λύρα, 1923. Στην υδατογραφία διακρίνεται αριστερά ο φάρος των Oινουσσών, που βρίσκεται πάνω στο νησί της Παναγίας ή του Πασά και κα-
τασκευάστηκε τον περασμένο αιώνα, απ τη γαλλική εταιρεία φάρων της Oθωμανικής αυτοκρατορίας (φωτ.: Nαυτικ Mουσείο Oινουσσών).

πρώτης τάξεως. Tτε εσκέφθησαν
να ναυπηγήσουν πλοία ιδικά τους,
διτι δεν υπήρχαν πλοία προς πώ-
λησιν και κατέφυγαν εις το Πλωμά-
ρι και εναυπήγησαν πλοία ιστιοφ-
ρα βομβάρδες κατά το έτος 1849».
Πρέπει να αναφερθεί τι μια προ-
σπάθεια δημιουργίας ταρσανά στο
νησί, στα 1854, δεν ευδοκίμησε.
Mετά την κατασκευή δύο σκαφών
εγκαταλείφθηκε γιατί η μεταφορά
των υλικών ήταν δύσκολη και πο-
λυέξοδη.
Mέσα στην επμενη εικοσαετία
παρατηρείται το εξαιρετικά εντυ-
πωσιακ φαινμενο μια μικρή γε-
ωργοκτηνοτροφική κοινωνία να
διαμορφώνεται και να παρουσιάζε-
ται ενεργά στην ναυτιλία. Tριάντα
χρνια αργτερα με πληθυσμ γύ-
ρω στους 700 κατοίκους κατέχει
το 15% της χιώτικης ναυτιλίας με
περίπου 20 οικογένειες καραβοκύ-
ρηδων – Bαλαντάσηδων, Γιαννα-
κήδων, Λαιμούδων, Λιγνών, Λύρη-
δων, Πατέρηδων, Ποντικών, Φρά-
γκων, Xαλκιάδων – και στλο συνο-
λικού εκτοπίσματος 2.000 τννων.
Tην περίοδο του Kριμαϊκού πο-
λέμου εκμεταλλεύτηκαν και οι Aι-
γνουσιώτες καραβοκύρηδες «έχο-
ντες ποιαν τινα ενεργειτικτητα
και νοημοσύνην» και εκέρδισαν -
σα επρφθασαν, εκτελώντας με-
ταφορές του τούρκικου στρατού
απ τη Σμύρνη στα Δαρδανέλια εκ-
μεταλλευμενοι το αβαθές του λι-
μανιού της Σμύρνης. Tα κέρδη που
αποκμισαν μαζί με δανεικά απ
Xιώτες τοκογλύφους / χρηματοδ-
τες αποτέλεσαν τα κεφάλαια για
την απκτηση μεγαλύτερων σκα-
φών αγοράζοντας μεταχειρισμένα
στην αρχή και χτίζοντας με δικές
τους παραγγελίες στη συνέχεια.
Mεγάλα σκάφη
Στις αρχές της δεκαετίας του
1860 χτίζονται τα πρώτα μεγάλα
σκαριά στη Σύρο, Xίο, Iκαρία, με
μέση χωρητικτητα 120 τννους.
Σε κατάλογο που κατάργησε ο K. I.
Xατζηπατέρας στις 10/10/1868 α-
ναφέρονται 30 σκάφη συνολικής
χωρητικτητας 3.160 τννων, κυ-
ρίως μπομπάρδες και γολέττες.
Mεταγενέστερα σε κατάλογο του
«Aρχάγγελου» αναφέρονται 23
σκάφη συνολικής χωρητικτητας
2.200 τννων που κυριαρχούν γο-
λέττες και μπρίκια με έτος κατα-
σκευής 1862–68. Bέβαια στον
«Aρχάγγελο» – Nαυτική τράπεζα /
Nηογνώμονας – ήταν προαιρετική
η εγγραφή και ο πλοιοκτήτης ζη-
τούσε με αίτησή του την παρακο-
λούθηση της κατασκευής του
πλοίου ή την επιθεώρηση κατά την
αγορά του πληρώνοντας τα έξοδα
της διαδικασίας. Tο πιστοποιητικ
αναγνωρίζονταν απ ασφαλιστές
και φορτωτές και ήταν ιστιμο -
μοιων φορέων της Eυρώπης. Συ-
γκρίνοντας τους δύο καταλγους
διαπιστώνουμε τι οι ναυπηγήσεις
ιδικτητων σκαφών ξεκινούν με τη
λήξη του Kριμαϊκού πολέμου και
την αποκατάσταση της ασφαλούς
ναυσιπλοΐας στη Mαύρη Θάλασσα.
Πρέπει να σημειωθεί τι και στους
δύο καταλγους δεν αναφέρονται
σκάφη μικρής χωρητικτητας που
ασχολούνταν με κοντινές μεταφο-
ρές μικροπαρτίδων.
Tα ταξίδια τώρα επεκτείνονται α-
π Mαύρη Θάλασσα μέχρι Aίγυπτο
με βάση το εμπορικ τρίγωνο Kων-
σταντινούπολη – Σύρος – Σμύρνη.
Tο νομα του Aιγνουσιώτη πλοιο-
κτήτη, ναυτίλου, ναυτικού, ακού-
γεται και καθιερώνεται στα ναυτι-
λιακά κέντρα. Oι έμποροι και ναυ-
τιλιακοί οίκοι της εποχής γνωρί-
ζουν τον Aιγνουσιώτη, τον συγκα-
ταλέγουν στους κύκλους τους, τον
περιβάλλουν με εμπιστοσύνη. Oι
Συνέχεια στην 12η σελίδα

Περίοδος
του Kριμαϊκού
O Kριμαϊκς πλεμος 1853–56
είναι η εποχή της πολύ μεγάλης
κερδοσκοπείας. O Aνδρέας Συγ-
γρς αναφερμενος στην εποχή
αυτή γράφει: «Kατά τον Kριμαϊκν
πλεμον εκέρδιζεν τις σα επρ-
φθανεν, αρκεί να είχε ποιαν τινα
ενεργειτικτητα και νοημοσύνην.
Aκμη και σήμερον οι επιζώντες
της εποχής εκείνης, μεταξύ των ο-
ποίων θεία βουλήσει συγκαταλέ-
γομαι και εγώ, ενθυμούνται και ως
μύθους διηγούνται τα κέρδη τα
πραγματοποιηθέντα χι μνον υ-
π των ανέκαθεν εμπορευομένων
και της εμπορικής ναυτιλίας, αλλά
και παρά πλείστων νεοφωτίστων
και ουδεμίαν πριν γνώσιν εχντων Kαΐκια στο λιμάνι των Oινουσσών το 1928. Διακρίνεται καΐκι που καρενάρεται. Δραστήριοι οι Aιγνουσιώτες, εξοικειώ-
της εμπορίας, ούτε το ελάχιστον θηκαν με τη θάλασσα, ξεκινώντας τον περασμένο αιώνα απ ψαράδες και καϊξήδες, για να φτάσουν, σταδιακά, στα με-
κεφάλαιον». γάλα φορτηγά που οργώνουν τους ωκεανούς (φωτ.: Π. Παπαχατζηδάκης, Aρχείο Mουσείου Mπενάκη).

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 11

Συνέχεια απ την 11η σελίδα
πιστωτές (κρετιταδροι) επιζητούν
τη συνεργασία του, οι δε ναυλομε-
σίτες της Mεσογείου, Pουμανίας,
Pωσίας επιδιώκουν την απασχλη-
ση του αιγνουσιώτικου καραβιού.

Σ’ λη τη Mεσγειο
Γύρω στα 1878 χτίζονται ή αγο-
ράζονται μεγαλύτερα σκάφη
(σκούνες, μπάρκα) απ Iταλούς
της Aδριατικής και ξεκινούν το με-
γάλο βήμα. Tα ταξίδια καλύπτουν
λο το εύρος της Mεσογείου απ
την Aζοφική μέχρι το Γιβραλτάρ
και ορισμένες φορές έξω απ αυ-
τ. Aπδειξη έχουμε το ταξίδι του
Γιάννη Στ. Φράγκου στη Sierra
Leone της δυτικής αφρικανικής α-
κτής. Tο 1890 είναι ο κολοφώνας
της ναυτιλιακής δραστηριτητας.
H Aιγνούσα βρίσκεται με στλο
πάνω απ 100 καράβια σε διεθνείς
μεταφορές. Eδώ θα επικαλεστού-
με τη μαρτυρία του K. I. Xατζηπα-
τέρα «...στα 1890 η Aιγνούσα ήτο η
μεγαλυτέρα μαρίνα των μερών
μας. Eίχομεν αγοράσει σχεδν -
λα τα ιστιοφρα της Eλλάδος, τα
νεώτερα και μεγαλύτερα και εζού-
σαν λοι οι κάτοικοι ευτυχισμέ-
νοι». Tην πραγματικά θεαματική
προδο της αιγνουσιώτικης ναυτι-
λίας ο K. I. Xατζηπατέρας –άνθρω-
πος που έζησε λη την περίοδο
και συνέβαλε προσωπικά– την α- O Kώστας M. Λαιμς, στη Nέα Yρκη, απευθύνεται στο πλήρωμα νεοπαραληφθέντος λίμπερτι, πριν ξεκινήσει απ το
ποδίδει στο τι ... «ήσαν άνθρωποι Xιούστον το 1944 για την Eυρώπη. O K.M. Λαιμς (Oινούσσες 1911 - Λονδίνο 1995), πλοίαρχος, το 1937 μαζί με τους ε-
εργατικοί, είχαν το πλεονέκτημα ξαδέλφους του Mάρκο και Kώστα Λύρα ίδρυσαν στο Λονδίνο το γραφείο «Lyras and Lemos». Στη διάρκεια του πολέ-
της αλληλοβοηθείας, ήσαν οικο- μου μετέβη στη Nέα Yρκη και υπήρξε ένας απ τους πρωταγωνιστές στην παραλαβή των 15 πρώτων αμερικανικών
νμοι και ως επί το πλείστον και η- λίμπερτι. Oταν έγινε αργτερα η διανομή των 100 λίμπερτι, πήρε ένα το οποίο και αποτέλεσε την αρχή για την εκ-
θικοί. Eταξίδευαν την Eυρώπην πληκτική αργτερα εφοπλιστική του καριέρα.
και εις πολλά κέντρα, τα οποία ή-
σαν κέντρα διαφθοράς δια τους του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου που ρούσαν να απορροφηθούν πήραν που σχηματίστηκαν –Λαιμούδων,
ναυτικούς, ενώ οι ναυτικοί των Oι- τα περισστερα καράβια τορπιλί- το δρμο της μετανάστευσης για Λύρηδων, Πατέρηδων, Xατζηπατέ-
νουσσών ήσαν περιορισμένοι ε- στηκαν μεταφέροντας φορτία των την Aμερική. ρηδων– πρδρομοι των σημερινών
ντς των πλοίων των, ήσαν και επί συμμάχων. H αποζημίωση των «Tο 1905 με την αγορά του πρώ- ναυτιλιακών οίκων της Aιγνούσας
το πλείστον οι περισστεροι του πλοιοκτητών μως δεν έγινε αμέ- του βαποριού αρχίζει η νεκρσι- με πιστωτές (κρετιταδρους) στην
πληρώματος μια οικογένεια και σως για να δοθεί η δυναττητα α- μος ακολουθία της ιστιοφρου Aι- Kωνσταντινούπολη–Σύρο–Σμύρ-
αυτ εσυνετέλεσε πολύ χι μνον ντικατάστασής τους με αποτέλε- γνουσιώτικης ναυτιλίας και ψάλλο- νη–Πειραιά και Λονδίνο αποτολ-
εις το οικονομικν ζήτημα, αλλά έ- σμα πολλοί καραβοκύρηδες πλοί- νται τα εισδια της βαπορίσιας», μούν το άλμα απ τα πανιά στον α-
σωσαν και την υγείαν των». αρχοι να βρεθούν αναζητούντες γράφει ο A. Λαιμς στο «Xρονικ τμ. O πρώτος παγκσμιος πλε-
Tα ταξίδια ξεκινούσαν τις πρώ- εργασία σε μη αιγνουσιώτικα α- των Oινουσσών». Mε τις δύο αυτές μος βρίσκει την Aιγνούσα με στλο
τες καλοσύνες του Φλεβάρη απ τμπλοια στην πιάτσα του Πειραιά. ταυτχρονες τελετές ανοίγει η 10 βαποριών χωρητικτητας
την Aιγνούσα που ξεχειμώνιαζαν, Tα δε πληρώματα που δεν μπο- τρίτη περίοδος. Oι συνεταιρισμοί 3.500–4.500 τννων. Oι αντίξοες,
φρτωναν αλάτι απ τις αλικές της μως, συνθήκες του πολέμου ανα-
Φώκαιας M. Aσίας προς Mαύρη Θά- γκάζουν τους πλοιοκτήτες να τα
λασσα, απ ’κει ξύλα ή σιτηρά ακ- πουλήσουν ακμα και με ζημιά.
μη και πετρέλαιο σε μεταλλικά βα-
ρέλια απ το Batumi της Γεωργίας Στο Λονδίνο
για Δ. Mεσγειο απ’ που φρτω- Tο 1923 αρχίζει νέος δημιουργι-
ναν δομικά υλικά για A. Mεσγειο. κς πυρετς με την εξρμηση
(Eίναι γνωστ το ναυάγιο του στην αγορά του Λονδίνου. Mε τη
«AΓΓEΛIKH» έξω απ το Agrigento συνεργασία των ναυτιλιακών γρα-
της Σικελίας το 1906). H περίοδος φείων Λιβανού, Kουλουκουντή,
αυτή κλείνει με την αγορά του Mιχαληνού, Λούζη και με δάνεια
πρώτου ατμπλοιου το 1905 του Aγγλικών πιστωτικών οίκων και
«Mαριέττα Pάλλη». τραπεζών, οι Aιγνουσιώτες αγο-
ράζουν μεταχειρισμένα πλοία που
Aπ τα πανιά με την εργατικτητα και νοικοκυ-
στον ατμ ροσύνη των πληρωμάτων, πολλές
φορές συγγενικών ατμων αλλά
H δραστηριτητα μως της ι- μη συμμετεχντων στη πλοιοκτη-
στιοφρου ναυτιλίας δεν σταματά. σία, τα ξεκινούν και τα κάμνουν
Παράλληλα με την ανάπτυξη της καινούργια. O A. Λαιμς στο «Xρο-
ατμηλάτου η ιστιοφρος ασκεί Παροπλισμένα λίμπερτι αιγνουσιώτικης ιδιοκτησίας, στον κλπο του Φουρκε- νικ των Oινουσσών» αναφέρει:
πλήρη δραστηριτητα παρά την α- ρού (1958-59). Λίγο μετά τη χρυσοφρο περίοδο, περιμένουν το τελευταίο «Oι ροι εργασίας στα Aιγνουσιώ-
π το 1900 έναρξη της παρακμής ταξίδι για τα διαλυτήρια. Tα λίμπερτι, πριν παροπλισθούν, εξυπηρέτησαν με τικα βαπρια κατά την περίοδον
της λγω προτίμησης των χαλύ- συνέπεια για περίπου 25 χρνια τις παγκσμιες θαλάσσιες μεταφορές και α- αυτήν ερυθμίζοντο απ έναν ά-
βδινων σκαφών. Eίναι γνωστή η ποτελούν ορσημο για την ελληνική εμπορική ναυτιλία. Oι Eλληνες που τα έ- γραφον κανονισμν αμοιβαίας φι-
συνεισφορά της στις απώλειες ζησαν τα αποκαλούν «ευλογημένα». λοτιμίας πλοιάρχου, συνιδιοκτη-

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999

τών και πληρωμάτων», και παρα-
κάτω: «Kατά την περίοδον της ι-
στορικής ναυτιλιακής κρίσεως
1929–1933 με μισθούς πείνης α-
ντεπηξήλθον νικηφρως και ε-
κράτησαν τα καράβια εις τα χέρια
των, ώστε να πέσουν σε καλύτε-
ρες εποχές».
Tα Λίμπερτι
Tο 1937 είναι η χρονιά της χει-
ραφέτησης των Aιγνουσιωτών
πλοιοκτητών απ τα εξωοινουσ-
σιακά ναυτιλιακά γραφεία. O αι-
γνουσιώτικος εφοπλισμς έχο-
ντας μετατοπίσει το ναυτιλιακ
του επίκεντρο στο Λονδίνο, ανοί-
γει τα πρώτα γραφεία. O B΄ παγκ-
σμιος πλεμος βρίσκει την αι-
γνουσιώτικη ναυτιλία με μεγάλο
αριθμ πλοίων, παλιών μεν αλλά
με μέση χωρητικτητα 8.000 τν-
νων. H συνεισφορά της σε έμψυχο
και άψυχο υλικ είναι μεγάλη. O
γράφων θυμάται τα μαύρα πλαίσια
με τα αρχικά γράμματα των απο-
λεσθέντων στις προσψεις σχε-
δν του συνλου των σπιτιών του
νησιού.
H αποκατάσταση της παγκ-
σμιας ειρήνης βρίσκει την Aιγνού-
σα με τσα πλοία που μετρινταν
στα δάχτυλα. H επιτυχία των δια-
πραγματεύσεων της ελληνικής
κυβέρνησης με τη σύμπραξη των
Eλλήνων εφοπλιστών το 1946 εξα-
σφαλίζει απ την αμερικανική 100
πλοία τύπου «Liberty» σε αναπλή-
ρωση των κατά τον πλεμο απο-
λεσθέντων στην τιμή των 560.000
δολ. Mε προκαταβολή 25% της α-
ξίας και με 18 ετήσιες χρεολυτι-
κές δσεις.
Eτσι τους πρώτους μήνες του
1947 αρχίζουν οι παραλαβές τους
απ τους πλοιοκτήτες. Aπ τη
μοιρασιά οι Aιγνουσιώτες παίρ-
νουν 14, πολλοί μως παραμερί-
στηκαν στη διανομή αν και είχαν
χάσει βαπρι στον πλεμο.
H μεταπολεμική περίοδος είναι
η πλέον καρποφρα για τη ναυτι-
λία με μεγάλη μεταφορική κίνηση
απ Aμερική προς Eυρώπη, αλλά
και υψηλούς ναύλους γενικά. Tα
κέρδη είναι τσο μεγάλα που δί-
Tο σύγχρονο δεξαμενπλοιο «IRENE», οινουσσιώτικης ιδιοκτησίας και δια-
χείρισης. H οινουσσιώτικη ναυτιλία συνεχίζει τη ναυτική παράδοση του νησι-
ού εμφανίζοντας έντονη σήμερα εφοπλιστική δραστηριτητα, τσο στην
Eλλάδα σο και στο εξωτερικ.
νουν τη σιγουριά για αγορά και
άλλων Liberties αμερικανικής και
καναδικής κατασκευής απ την ε-
λεύθερη αγορά.
Mέσα σε λίγα χρνια θα εξα-
σφαλιστούν τα κεφάλαια και το
1953 θα δοθούν οι πρώτες παραγ-
γελίες στα ναυπηγεία απ τα ναυ-
τιλιακά γραφεία του K.M. Λαιμού,
των αδελφών K. Λύρα, και στη συ-
νέχεια απ το Διαμ. Πατέρας,
«Λαιμς και Πατέρας», N. I. Πατέ-
ρας, αδελφούς Xατζηπατέρα και
άλλους μικρτερους σχηματι-
σμούς Λαιμούδων, Πατέρηδων
και Λύριδων. H ευφορία της θά-
λασσας στην περίοδο αυτή ανέ-
δειξε και νέα σχήματα οικογενει-
ακών ή συγγενικών συνεταιρι-
σμών που πριν συμμετείχαν στα
μεγαλύτερα γραφεία. Eτσι δημι-
ουργήθηκαν τα γραφεία Γ. Nικο-
λού, I. Σαμωνά, Σ. Kολάκη, Γιωργι-
λήδων κ.ά.
Στην κορυφή
Eτσι με μαγιά τα Liberties και πα-
ρά την ναυτιλιακή κρίση του
1957–58 ο αιγνουσιώτικος στλος
θα φθάσει στα μέσα της δεκαετίας
του 1960 τα 150 πλοία, αριθμς
που, σε σύγκριση με τον πληθυσμ
και το μέγεθος του νησιού, κατα-
τάσσουν την Aιγνούσα στην κορυ-
φή της παγκσμιας ναυτιλίας. Στο
τέλος της δεκαετίας του 1960 ο
στλος των «αγιασμένων»
Liberties θα οδηγηθεί στα διαλυτή-
ρια της Aπω Aνατολής και θα δώ-
σει τη θέση του στα super tankers
τα bulk carriers και στα OBO μειώ-
νοντας τον αριθμ αλλά κρατώ-
ντας το τοννάζ στην κορυφή χι
μνο της ελληνικής αλλά και της
παγκσμιας ναυτιλίας.
Σήμερα τα παραδοσιακά μεγάλα
οικογενειακά γραφεία διαμελίστη-
καν και μετασχηματίστηκαν ανά-
λογα με την ανάπτυξη των οικογε-
νειακών κλάδων και διαδχων. O
αριθμς των πλοίων έχει μειωθεί
σημαντικά κι αυτ δεν οφείλεται
τσο στην αδράνεια των διαδχων
των εφοπλιστών της προηγούμε-
νης γενιάς, σο στη στροφή τους
σε άλλους πλους πλουτισμού.
Tο Mνημείο του Aφανούς Nαύτη. Eίναι το πρώτο ανάλογο μνημείο που α-
νεγέρθη στην Eλλάδα, για να τιμήσει τους ναύτες που χάθηκαν στη θά-
λασσα σε περιδους πολέμων, αλλά και στην ειρήνη. Tο μνημείο έγινε σε
μελέτη του αρχιτέκτονα Mιχάλη Φωτιάδη και εκτέλεση του πολ. μηχανι-
κού Nίκου Mιαούλη. O N. Mιαούλης εργάζεται εδώ και 19 χρνια πάνω
στο νησί και έχει εκτελέσει δημσια κτίρια (Nαυτικ Mουσείο, Δημοτικ
Eστιατριο–Kαφενείο, το λεγμενο «Πατερνησο», διαμρφωση πλατεί-
ας Nαυτοσύνης και Kρήνης - Aγ. Nικολάου, Πνευματικ Kέντρο κ.ά.), κα-
θώς και αναπαλαίωση παλαιών αρχοντικών (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
O Aφανής Nαύτης
OI BAΛKANIKOI και ο Πρώτος πλοίο, παίζοντας κρυφτ με τα
Παγκσμιος Πλεμος βρήκαν εχθρικά υποβρύχια, περίμενε
την οινουσσιακή ναυτιλία στο την ύπουλη τορπίλη, έχοντας
σημείο μετεξέλιξής της απ τα μοναδικ πλο την τύχη. Kι αν
πανιά στον ατμ. Oμως έτρεξαν γλίτωνε απ την τορπίλη, το πε-
λοι, αυτοί που μλις είχαν ρίξει ρίμενε η αδέσποτη ή αγκυροβο-
λες τις οικονομίες τους στο νε- λημένη νάρκη πλησιάζοντας στη
οαποκτηθέν ατμπλιο κι αυτοί στεριά. Oι δε ναυαγοί, γαντζω-
που έκαμναν τα τελευταία ταξί- μένοι στη σχεδία ή στη σωσίβια
δια με τα πανιά για να συμπλη- βάρκα, περίμεναν την ελάχιστη
ρώσουν το κεφάλαιο της αγοράς πιθαντητα, μέσα στην απερα-
του βαποριού, να συμπαραστα- ντοσύνη του ωκεανού, να πέ-
θούν στους συμμάχους. Eυτυ- σουν στην πλώρη διερχμενης
χώς οι απώλειες του πολέμου νηοπομπής. Eίναι πολλά τα ελ-
αυτού ήταν μνο σε άψυχο υλι- ληνικά πλοία που αψηφώντας
κ. Aλλά κι αν γλίτωσαν οι ναυτι- τους κανονισμούς της νηοπο-
κοί απ τις τορπίλες των γερμα- μπής, αλλά και θυσιάζοντας την
νοϊταλικών υποβρυχίων, λοι ασφάλεια της συνοδείας των
τους γύρισαν καταστραμμένοι πολεμικών πλοίων, σταμάτησαν
οικονομικά. Oι καραβοκύρηδες και περισυνέλεξαν ναυαγούς χι
χωρίς περιουσία και τα πληρώ- μνο ελληνικών, αλλά και ξένων
ματα χωρίς τη σιγουριά που τους σύμμαχων πλοίων.
έδινε το πατριώτικο καράβι. Σ’ αυτ, λοιπν, το πολεμικ
Πολλοί απ τους καραβοκύρη- παιχνίδι το οινουσσιακ βαπρι
δες βρέθηκαν καπετάνιοι προ- μπήκε με την κήρυξη του πολέ-
σπαθώντας να ξαναγεννηθούν μου. Kι ταν ο πλεμος τελείωσε
οικονομικά, αφού τα καράβια κι ήρθανε τα μαντάτα, μαύρα πα-
τους αποζημιώθηκαν πολύ αργ- νιά τυλίξανε τα σπίτια. Bαριά η
τερα ταν οι αξίες των ατμοπλοί- πλερωμή του παιχνιδιού. 26 βα-
ων ήταν πολλαπλάσιες των πο- πρια χάθηκαν και οι χαμένοι
σών των αποζημιώσεων, τα δε –μύρο το κύμα που τους σκέπα-
πληρώματα μαστιζμενα απ την σε– δυο και τρεις φορές απάνω.
ανεργία πήραν το δρμο της με- O πνος αβάσταχτος, ο θρήνος
τανάστευσης στην Aμερική. μέχρι τ’ ουρανού τα χείλη. Kι -
Στο Δεύτερο Παγκσμιο Π- ταν ο θρήνος κπασε, αυτοί που
λεμο, μως, τα εκατομμύρια τε- απομείναν πήραν και γράψαν
τραγωνικά μίλια της επιφάνειας τους χαμένους στην πλάκα του
του Aτλαντικού απ την παγω- Nαύτη τ’ Aταφου εκεί στων Oι-
μένη θάλασσα του Bορρά μέχρι νουσσών την Πλατεία Nαυτοσύ-
την αφιλξενη του Nτου, και νης, κι είναι το κάθε νομα δάφ-
του Iνδικού απ την κινέζικη θά- νινο φύλλο στο στεφάνι που κο-
λασσα μέχρι τις ακτές της Aνα- σμεί αυτή τη συστάδα των βρά-
τολικής Aφρικής έγιναν ένα πε- χων που σημειώνονται στους
δίο άνισου πολεμικού παιχνιδι- σχολικούς χάρτες.
ού. Tο αργοκίνητο εμπορικ Γ. Φ.
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 13
Nαυτικ Mουσείο Oινουσσών
Συλλογές, εκπαιδευτική δραστηριτητα, βιβλιοθήκη και εκδσεις
Aποψη της κεντρικής αίθουσας του Mουσείου (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
Tων Kαλλιπης Xρ. Λεμού
και Φωτεινής Tασιού
TO NAYTIKO Mουσείο Oινουσσών
με τη σημερινή του σύγχρονη
μορφή ιδρύθηκε το 1991 απ τον
Nικλα Σπ. Λαιμ αντικαθιστώ-
ντας παλαιτερο Nαυτικ Mου-
σείο που δημιούργησαν το 1965,
ύστερα απ συλλογική προσπά-
θεια, κάτοικοι του νησιού. Iδρύο-
ντας το Mουσείο αυτ ο Nικλας
Λαιμς πραγματοποίησε το νει-
ρο του αδελφού του Aντώνη, ο ο-
ποίος ως δήμαρχος Oινουσσών ε-
μπνεύστηκε πρώτος τη δημιουρ-
γία του σημερινού Mουσείου. Aξί-
ζει μάλιστα ιδιαιτέρως να τονί-
σουμε τι τα εκθέματα του Mου-
σείου προέρχονται κυρίως απ
τις συλλογές που είχε συγκε-
ντρώσει για το σκοπ αυτ ο πρ-
ωρα εκλιπών Aντώνης Σ. Λαιμς.
Oι συλλογές
Oι κυριτερες συλλογές του
Mουσείου είναι: 1) πίνακες (πλοι-
ογραφίες) του λαϊκού Xιώτη ζω-
γράφου Aριστείδη Γλύκα
(1870–1940), στους οποίους εικο-
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
νίζονται καράβια Oινουσσιωτών.
Aνάμεσα σ’ αυτούς υπάρχουν και
κάποιοι πίνακες ανυπγραφοι, οι
οποίοι μως αποδίδονται στον
Aριστείδη Γλύκα, καθώς και κά-
ποιοι άλλοι που είναι έργα άλλων
ζωγράφων, πως π.χ. ένας του Nι-
κολάου Σιταρά και ένας άλλος
του Giovanni Luzzo. Xαρακτηρι-
στικ του Aριστείδη Γλύκα είναι
τι ζωγραφίζει μνον καράβια (γι’
αυτ και αναφέρεται ως πλοιο-
γράφος) και μάλιστα κατπιν πα-
ραγγελίας του καραβοκύρη. 2)
Mοντέλα πλοίων κατασκευασμέ-
να απ Γάλλους που αιχμαλωτί-
στηκαν απ τα αγγλικά στρατεύ-
ματα την εποχή των Nαπολεο-
ντείων πολέμων. Tα μοντέλα τα έ-
φτιαχναν οι αιχμάλωτοι για να
κερδίσουν κάποια χρήματα, ώστε
να συμπληρώνουν το συσσίτιο
της φυλακής. H κλίμακα υπ την
οποία κατασκευάζονταν ήταν
σπάνια συστηματική και δεν ανα-
παρίσταναν πιστά το πλοίο, ακμη
και ταν το κατονμαζαν. Γι’ αυτ
θα πρέπει να αντιμετωπίζονται
σαν έργα τέχνης και χι σαν ακρι-
βή μοντέλα πλοίων. Tο μέγεθς
τους ποικίλλει απ 0,5 εκ. μέχρι
1,20 μ. 3) Mία συλλογή απ μισά
μοντέλα πλοίων (τέλους 19ου αι-
ώνα και πρώτου μισού του 20ού
αιώνα). Aυτά τα μοντέλα τα χρη-
σιμοποιούσαν συνήθως στα βρε-
τανικά ναυπηγεία μέχρι και μετά
τον Δεύτερο Παγκσμιο Πλεμο
και η κλίμακα υπ την οποία είναι
κατασκευασμένα είναι 1:48. 4)
Nαυτικά ργανα διαφρων μεγε-
θών και εργαλεία καραβομαρα-
γκών. 5) Παλαιές φωτογραφίες
κυρίως απ πλοία, αλλά και απ
τοπία και απ εκδηλώσεις της κα-
θημερινής ζωής των Oινουσσιω-
τών. 6) Mία συλλογή κεραμικών
γεωμετρικής εποχής. 7) Mία συλ-
λογή απ πλα διαφρων ειδών
(πιστλια, τουφέκια, ξίφη, εγχει-
ρίδια κ.ά.) του 18ου και του 19ου
αιώνα. Oι συλλογές είναι δωρεά
του Aντώνη Σπ. Λαιμού.
Eκπαιδευτικά
προγράμματα
Tο Nαυτικ Mουσείο Oινουσ-
σών πέρα απ την οργάνωση των
εκθεσιακών του χώρων και τον ε-
μπλουτισμ των συλλογών του έ-
χει επεκτείνει ήδη απ το 1994 τη
δράση του και προς άλλους το-
μείς. Eχοντας σκοπ να γίνει κέ-
ντρο πολιτιστικής και πνευματι-
κής ζωής στο ακριτικ νησί, οργα-
νώνει εκδηλώσεις και συγκε-
ντρώνει επιστημονικ υλικ που
αφορά κυρίως την ιστορία και την
παράδοση των Oινουσσών.
Δίνοντας ιδιαίτερη σημασία
στην ανάγκη επαφής των παιδιών
με τα εκθέματα του Mουσείου και
με τη ναυτική παράδοση του νη-
σιού οργανώνει ή συνδιοργανώ-
νει με άλλους φορείς εκπαιδευτι-
κά προγράμματα. Tο 1995 σε συ-
νεργασία με το τμήμα εκπαιδευτι-
κών προγραμμάτων του υπουρ-
γείου Πολιτισμού, το Nαυτικ
Mουσείο οργάνωσε στις Oινούσ-
σες εξαήμερο εκπαιδευτικ πρ-
γραμμα βασισμένο σε πλούσιο ε-
ποπτικ υλικ. Tίτλος του προ-
γράμματος ήταν «Λγια της πλώ-
ρης» και θέμα του: Mια μέρα πά-
νω στο ιστιοφρο «Aρχάγγελος» /
η ζωή των ναυτικών στα ιστιοφ-
ρα του 19ου αιώνα. Σημείο ανα-
φοράς της λης εκδήλωσης ήταν
ο πίνακας του Aριστείδη Γλύκα
που εικονίζει το ιστιοφρο
«Aρχάγγελος» του Π. Λεμού και
εκτίθεται στο Mουσείο. Eλαβαν
μέρος περίπου 30 παιδιά ηλικίας
10–14 ετών. Aφού σ’ σους συμ-
μετείχαν έγινε μία βασική ενημέ-
ρωση για τη ναυτική ζωή του πε-
ρασμένου αιώνα, τα παιδιά, με
την καθοδήγηση των αρχαιολ-
γων που παρουσίασαν το πρ-
γραμμα, αναπαρίσταναν κάθε φο-
ρά πτυχές της ζωής των παλαιών
ναυτικών. H συμμετοχή των παι-
διών ήταν εντυπωσιακή. Tο παρα-
πάνω εκπαιδευτικ πργραμμα ε-
φαρμσθηκε ως πργραμμα–πι-
λτος και με αφετηρία αυτ, έπει-
τα απ κατάλληλη προσαρμογή,
θα προκύψουν μικρτερα επί μέ-
ρους προγράμματα που θα πα-
ρουσιάζονται σε μνιμη πλέον
βάση στο νησί.
Παράλληλα ώς τώρα στον το-
μέα των εκπαιδευτικών προγραμ-
μάτων το Nαυτικ Mουσείο Oι-
νουσσών έχει συνεργαστεί με με-
γάλη επιτυχία με το Mουσείο
Eλληνικής Λαϊκής Tέχνης, με το
Nαυτικ Mουσείο της Eλλάδος
και με το Mουσείο Kυκλαδικής και
Aρχαίας Eλληνικής Tέχνης. Συ-
νεργάτιδες των ανωτέρω Mου-
σείων παρουσίασαν στα παιδιά
των Oινουσσών εκπαιδευτικά
προγράμματα που είχαν ως θέμα
τον ελληνικ λαϊκ πολιτισμ,
τους ελληνικούς λαϊκούς μύθους
και παραδσεις για τη θάλασσα,
τη ναυτική ζωή, τη συμβολή των
πλοίων στην Eπανάσταση του
1821, καθώς και τα κυκλαδικά ει-
δώλια.
Mε πρωτοβουλία του Mουσείου
μαθητές των Oινουσσών στέλ-
νουν συνεργασίες τους στη μηνι-
αία εφημεριδούλα του Mουσείου
Eλληνικής Λαϊκής Tέχνης «Tο λα-
λουσάκι» για τη στήλη «Oι μικροί
λαογράφοι» και επίσης παίρνουν
μέρος τα τελευταία χρνια στον
ετήσιο Διαγωνισμ Παιδικής Zω-
γραφικής που οργανώνουν το
Mουσείο Mηλεών Πηλίου σε συ-
νεργασία με το Mουσείο Παιδικής
Tέχνης και τη Unicef.
Mε αφορμή ιστορικές και άλλες
επετείους οργανώνει καλλιτεχνι-
κές εκδηλώσεις (μουσικές και ει-
καστικές), καθώς και ομιλίες, κυ-
ρίως κατά τους θερινούς μήνες,
εποχή που συγκεντρώθηκαν στο
νησί πολλοί απ τους απανταχού
Oινουσσιώτες.
Mοντέλο αιχμαλώτων Γάλλων στην Aγγλία κατά τους Nαπολεντειους πολέ-
μους. Eίναι κατασκευασμένο απ κκκαλα, ελεφαντδοντο και κέρατο. Tα
μοντέλα που βρίσκονται στο Mουσείο θεωρούνται έργα τέχνης και χι ακρι-
βή μοντέλα πλοίων.
έχει συλλεγεί το σύνολο σχεδν
των πληροφοριών για τις Oινούσ-
σες, καθώς και σημαντικ αρχεια-
κ υλικ απ ιδιωτικά και δημσια
αρχεία (τα ΓAK νομού Xίου και τη
Bιβλιοθήκη Kοραή) επίσης έχουν
συγκεντρωθεί φωτογραφίες απ
ιδιώτες και απ το φωτογραφικ
αρχείο του Mουσείου Mπενάκη.
Για να συμπληρωθούν οι πληρο-
φορίες απ τις παραπάνω πηγές
θεωρήθηκε σκπιμο να γίνει μια
προσπάθεια συλλογής προφορι-
κών μαρτυριών σχετικά με τη ζωή
στο νησί τα παλαιτερα χρνια,
καθώς και τη ζωή των ναυτικών
πάνω στα καράβια, κυρίως τα ι-
στιοφρα.
Hδη απ τον Iανουάριο του
1991 κυκλοφορεί ο κατάλογος
του Mουσείου σε δίγλωσση (ελ-
ληνική και αγγλική) πολυτελή έκ-
δοση. Παράλληλα, κάθε χρνο εκ-
δίδεται Δελτίο, στο οποίο αναφέ-
ρονται οι δραστηριτητες του
Mουσείου και δημοσιεύονται μι-
κρές μελέτες (μέχρι τώρα έχουν
εκδοθεί τέσσερα Δελτία). Bασική
μέριμνα στην εκδοτική δραστη-
ριτητα του Nαυτικού Mουσείου
Oινουσσών αποτελεί η έκδοση
μελετών που αφορούν θέματα
σχετικά με το νησί. Tο 1998 κυ-
κλοφρησε το βιβλίο του ιστορι-
κού Nίκου Aνδριώτη με τίτλο: «Tο
μικρ ταξίδι – H άφιξη και η εγκα-
τάσταση των Mικρασιατών προ-
σφύγων στις Oινούσσες».
Πρσφατα εκδθηκε και δεύτε-
ρη μελέτη που έχει ως θέμα την
αρχιτεκτονική παράδοση του νη-
σιού και είχε ανατεθεί στους αρ-
χιτέκτονες Nίκο Σκουτέλη και
Φλάβιο Zανν.
Eπίσης έχουν προγραμματισθεί
άλλες δύο μελέτες. H μία θα ανα-
φέρεται στην ιστορία Oινουσσών
κατά τον 19ο αιώνα και θα βασίζε-
ται σε έγγραφα του Mνημονίου
Oινουσσών και η άλλη θα αφορά
τη λαϊκή πλοιογραφία με έμφαση
τα έργα του ζωγράφου Aριστείδη
Γλύκα.
Eκ παραλλήλου γίνεται προσπά-
θεια να μελετηθεί η μουσική πα-
ράδοση του νησιού, η οποία πα-
ρουσιάζει αρκετά σημαντικά και ι-
διτυπα στοιχεία. Για το σκοπ
αυτ έχει ανατεθεί σχετική μελέ-
τη στον μουσικολγο Kυριάκο Kα-
λαϊτζίδη, επικεφαλής του συγκρο-
τήματος παραδοσιακής μουσικής
«Eν Xορδαίς».
Mε λες αυτές τις δραστηρι-
τητες το Mουσείο έχει γίνει π-
λος έλξης επισκεπτών. Kάθε χρ-
νο υπάρχουν και πολλοί επώνυμοι
επισκέπτες του· π.χ. ο Πρεδρος
της Δημοκρατίας το έχει ήδη επι-
σκεφθεί δύο φορές.
Tο Nαυτικ Mουσείο Oινουσ-
σών έχει την προσδοκία να συνε-
χίσει και να επεκτείνει τις μέχρι
τώρα δραστηριτητές του και να
αποτελεί πάντοτε σημαντικ
πνευματικ ίδρυμα του ακριτικού
νησιού, ώστε να συμβάλλει κατά
τον καλύτερο δυνατ τρπο στο
να διατηρηθεί και να γίνει σο το
δυνατν ευρύτερα γνωστή η
πλούσια ναυτική κληρονομιά των
Oινουσσών.

Bιβλιοθήκη
Eχοντας ως στχο τη μελέτη
της ιστορίας, της πολιτιστικής
κληρονομιάς και της ιδιαίτερα ση-
μαντικής ναυτικής παράδοσης
των Oινουσσών οργάνωσε τμήμα
Bιβλιοθήκης, καθώς και τμήματα
Iστορικού, Φωτογραφικού και Λα-
ογραφικού Aρχείου. Φίλοι Oι-
νουσσιώτες με δωρεές που προ-
έρχονται απ τα οικογενειακά
τους κειμήλια εμπλουτίζουν ση- Tα ιστιοφρα «Aγγελική», «Aδελφτης», «Aνατολή», «Δημήτριος», «Eλλη», «Aγιος Διονύσιος» και «Aγία Παρασκευή»
μαντικά τη Bιβλιοθήκη και τα α- των αδελφών Φράγκου, σε υδατογραφία του Aριστείδη Γλύκα, 1922. Mία απ τις υδατογραφίες του Nαυτικού Mου-
νωτέρω Aρχεία. Mέχρι σήμερα α- σείου Oινουσσών. Tα ονματα των πλοίων, αν δεν ήταν οικογενειακά, οι Oινούσσιοι τα βάπτιζαν με ένδοξα ονματα
π την υπάρχουσα βιβλιογραφία του ελληνικού παρελθντος ή αγίων.

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 15

 H ναυτική εκπαίδευση
Aπ το «Γκλεζούνι» στο Nαυτικ Γυμνάσιο και τη Σχολή Eμποροπλοιάρχων
Tου Γεωργίου Φράγκου
ME τη σταδιακή εξέλιξη και την με-
ταμρφωση της κοινωνίας των Oι-
νουσσών απ γεωργοκτηνοτροφι-
κή σε ναυτική, οι κάτοικοι ενδια-
φέρθηκαν για τη μρφωση των παι-
διών τους, τσο τη γενική σο και
την επαγγελματική.
Στα 1845 χτίζεται το πρώτο σχο-
λείο εξαρτημένο απ την εκκλησία,
με δάσκαλο τον εφημέριο του χω-
ριού. Mε σχολικ βοήθημα αναγνω-
σματάριο το «χτωήχι» (οκτάηχο,
εκκλ. Bιβλίο), μάθαιναν τα πρώτα
κολλυβογράμματα. Oι ανάγκη -
μως ειδικών γνώσεων στην επαγ-
γελματική τους εξέλιξη τους ανα-
γκάζει να καταφύγουν σε Xιώτες
ναυτοδιδάσκαλους για να μάθουν
τη Nαυτική (ναυτιλία) και να μπαρ-
κάρουν για πρακτική εξάσκηση στα
βρονταδούσικα καράβια ώστε να
γίνουν «ναύται καλοί, πρώτης τά-
ξεως».
Προχωρώντας μως επαγγελμα-
τικά, μια και δεν ήταν μνο ναυτί-
λοι αλλά και έμποροι, έπρεπε να έ-
χουν γνώσεις αριθμητικής τέτοιες
που να τους δίνουν τη δυναττητα
να συναλλάσσονται χωρίς παρέμ-
βαση τρίτων. Tο πρβλημα λύθηκε
με την εισαγωγή στην εκπαιδευτι-
κή ύλη του μαθήματος της λογα-
ριαστικής χρησιμοποιώντας το
«Γκλεζούνι» (τη λογαριαστική του
E. Γλυζούνιου) προσαρμοσμένη
στις ανάγκες της λογιστικής και ε-
μπορικής διαδικασίας που απαιτεί-
το στη διαχείριση του καραβιού.
Aυτ το μάθημα ανέλαβε να το δι-
δάξει ο αυτοδίδακτος Aιγνουσιώ-
της δάσκαλος Kωσταντής N. Φρά-
γκος. Eτσι, με το «Γκλεζούνι» και
τη «Nαυτική» του Xιώτη ναυτοδι-
δάσκαλου N. Πατρώνα αναπτύχθη-
καν οι πρώτοι Aιγνουσιώτες καρα-
βοκύρηδες, οι θεμελιωτές της αι-
γνουσιώτικης ναυτιλίας.
(O εικοστς αιώνας βρήκε τους
Aιγνουσιώτες στην πλειοψηφία
τους με γυμνασιακή μρφωση απ
το γυμνάσιο της Xίου). Mερικούς δε
απ αυτούς σε πανεπιστημιακές
σχολές και ειδικτερα στη Nομική,
για να αποκτήσουν νομικές γνώσεις
απαραίτητες για τη νέα τάξη που θα
διαμορφωνταν στα επμενα χρ-
νια με τη μεταπήδηση απ την ι-
στιοφρο στην ατμήλατη ναυτιλία.
Παρά τη δυναττητα που τους έδι-
νε η μετακίνηση στη Xίο, η σκέψη
για δημιουργία γυμνασίου στην Aι-
γνούσα δεν έπαψε να τριγυρίζει
στο μυαλ των κατοίκων. Oι κακές
μως συγκυρίες της εποχής, απ
τον A΄ Παγκσμιο μέχρι το τέλος
του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν το
επέτρεψαν. Ωσπου ήλθε το 1947,
μαζί με την αποκατάσταση της ηρε-
μίας και τν ανάκαμψη της ναυτι-
λίας, με πρωτοβουλία των κοινωφε-
16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
Tο Nαυτικ Γυμνάσιο και οι μαθητές της σχολικής χρονιάς 1955–1956. Tο Nαυτικ Γυμνάσιο συγκέντρωνε μαθητές απ’
λη την Eλλάδα (φωτ.: Nίκος Xαβιαράς).
λών ταμείων των Oινουσσών και τη
συνεισφορά κυρίως των εφοπλι-
στών ιδρύθηκε το Γυμνασιακ πα-
ράρτημα του Γυμνασίου Xίου.
Στα 1954
H ίδρυση του Γυμνασιακού πα-
ραρτήματος θα αποτελέσει το θε-
μέλιο λίθο στο οικοδμημα της
ναυτικής εκπαίδευσης στο νησί. Tο συγκεντρώσει μαθητές απ’ λη την
1952 με χορηγία των Διαμαντή και Eλλάδα, η στέγαση και σίτιση των
Kαλλιπης Πατέρα θεμελιώνεται, οποίων θα καλυφθεί με την ανέγερ-
σε οικπεδα που δωρήθηκαν για το ση οικοτροφείου που χτίστηκε με έ-
ρανο στον οποίο συνεισέφεραν -
σκοπ αυτ απ άλλους πατριώτες,
το κτίριο που θα στεγάσει στα 1954 λοι οι Aιγνουσιώτες ανάλογα με την
οικονομική τους κατάσταση.
το πρώτο Nαυτικ Γυμνάσιο της
Eλλάδας. Mε την έναρξη λειτουρ- H ραγδαία μως εξέλιξη στη ναυ-
γίας του το Nαυτικ Γυμνάσιο θα τιλία και τη ναυτική επιστήμη επέ-
βαλε την αναβάθμιση της παρεχ-
μενης απ το Nαυτικ γυμνάσιο
παιδείας. Eτσι, το 1965 προσφέρε-
ται το οικοτροφείο και στεγάζεται η
νεοϊδρυθείσα Σχολή Eμποροπλοι-
άρχων, η οποία ταυτχρονα με το
ναυτικ γυμνάσιο εξελίσσεται σε
νέο πλο έλξης μαθητών. Mε την ί-
δρυση της Σχολής Eμποροπλοιάρ-
χων ολοκληρώνεται το πλέγμα της
ναυτικής εκπαίδευσης προσφέρο-
ντας τη δυναττητα, χι μνο
στους Aιγνουσιώτες, αλλά και σε -
ποιον το επιδιώξει, να σπουδάσει. O
τρπος, δε, διαβίωσης στο νησί –έ-
H πρώτη σελίδα να καθαρά βαπορίσιο περιβάλλον–
απ το χειρ- δημιουργεί τον αρμζοντα χαρα-
γραφο των μα- κτήρα στους αξιωματικούς που θα
θημάτων «Nαυ- στελεχώσουν την ελληνική εμπορι-
τικής» – Nαυτι- κή ναυτιλία.
λίας. του Xιώτη Πρσφατα, με χορηγία του ιδρύ-
ναυτοδιδάσκα- ματος «Λέων Λεμς» το κτίριο της
λου Nικλα
Nαυτικής Σχολής ανακαινίσθηκε ρι-
Πατρώνα, Xίος
1874. Aναπαρά-
ζικά, προσφέροντας ένα άνετο σύγ-
σταση του ανε- χρονο οίκημα, πλήρως εξοπλισμένο
μολογίου της με εξαρτήματα και εποπτικά μέσα
Nαυτικής Πυξί- της σύγχρονης τεχνολογίας, που
δας. Eκφρασμέ- εγγυώνται την τροφοδοσία της ελ-
νη σε μοίρες ληνικής Eμπορικής Nαυτιλίας με
και «καιρούς» στελέχη τέλεια εκπαιδευμένα και ι-
(αρχείο Γ.M. κανά να σηκώσουν το βάρος των
Φράγκου). σημερινών απαιτήσεων.
Tο πρώτο συμβούλιο της Oinoussian Maritime, που συστάθηκε στη δεκαετία του ’60. Aπ αριστερά Δημήτρης Xατζαντωνάκης, Γ. Δρακούλης, Γ.A. Λαιμς, Στά-
μος Xούλης, Nίκος I. Xατζηπατέρας, Iωάννης Διαμ. Πατέρας, Λέων Xρ. Λαιμς, Γιάννης Aδ. Xατζηπατέρας και Nικλας Στ. Λαιμς.
Oινούσσιοι του Λονδίνου
H μεγαλύτερη ναυτική οικογένεια της ελληνικής παροικίας με αξιλογη κοινωνική παρουσία και δράση
Tου Iωάννη Aδ. Xατζηπατέρα
OI OINOYΣΣIOI καραβοκύρηδες άρ-
χισαν να εγκαθίστανται στο Λονδί-
νο μετά τον Πρώτο Παγκσμιο Π-
λεμο. Σκοπς της επισκέψεώς τους
η αγορά, η αντικατάσταση των απο-
λεσθέντων κατά τον πλεμο βαπο-
ριών τους. H Aγγλία ήταν ττε η με-
γάλη αγορά ,γιατί ναυπηγούσε καλά
βαπρια, που οι Eλληνες Kαραβο-
κυραίοι αγραζαν δεύτερο χέρι
(second hand), σε καλή μως κατά-
σταση, που με τη δική τους φροντί-
δα και επιμέλεια τα έφερναν σε α-
κμη καλύτερη κατάσταση, ώστε να
τους φέρνουν κέρδη.
Tτε, μετά τον Πρώτο Παγκσμιο
Πλεμο, τα οργανωμένα ναυτιλια-
κά γραφεία, ελληνικά και ελληνι-
κών εδνιαφερντων, ήταν μετρη-
μένα. Aπ τα πρώτα ήταν το γρα-
φείο Mιχαληνού, που είχε μεταφέ-
ρει τις εμπορικές και ναυτιλιακές
του δραστηριτητες απ την Πλη.
Σ’ αυτ συγκεντρώνονταν οι Xιώ-
τες και Oινούσσιοι καραβοκύρη-
δες. Aλλα γραφεία επίσης ήταν του
μεγάλου Xιώτη εφοπλιστή Σταύρου
Γ. Λιβανού, του Eμπειρίκου στο
Kάρντιφ και αργτερα το γραφείο
Pεθύμνη και Kουλουκουντή, που ε-
ναυπήγησε εφοπλιστές απ πολ-
λές νησιώτικες πατρίδες και απο
τις Oινούσσες.
Oι Oινούσσιοι καραβοκύρηδες έ-
καμναν τη διαχείριση των καραβιών
τους απ τα γραφεία τους στον Πει-
ραιά και άλλοι ακμη απ τη Xίο και
τις Oινούσσες.
Mε την πάροδο του χρνου και
την αύξηση του οινουσσιώτικου
στλου, η γενιά που ακολούθησε
τους πρωτοπρους (που είχαν ξεκι-
νήσει με στλους ιστιοπλων καρα-
βιών), οι νεώτεροι, τώρα πια έμπει-
ροι στα ττε σύγχρονα καράβια του
ατμού – εσκέφθησαν τι πρέπει να
έχουν άμεση επαφή με τον κσμο
του City και παραμονές του Δευτέ-
ρου Παγκοσμίου Πολέμου ιδρύο-
νται τα πρώτα Oινουσσιακά Γρα-
φεία του Λονδίνου, το Λύρας και
Λεμς και το Λεμς και Πατέρας,
στα οποία συμμετείχαν πολλές οι-
κογένειες.
O Δεύτερος Παγκσμιος Πλε-
μος βρήκε τις Oινούσσες με σεβα-
στ αριθμ βαποριών που λα, -
πως και λα τα ελληνικά, ετέθησαν
στη διάθεση των συμμάχων. Mετά
το τέλος του πολέμου τα διασωθέ-
ντα πλοία ήσαν έξι. Oι απώλειες του
πολέμου υπήρξαν συντριπτικές και
σε πλοία και σε ναυτικούς. Xρνια
έμειναν οι Oινούσσες μαυροφορε-
μένες.
Στον πλεμο
O πλεμος βρήκε μικρ αριθμ
Oινουσσίων εφοπλιστών αποκλει-
σμένους στο Λονδίνο. Παράλληλα
μως με την παρακολούθηση της ε-
κτελέσεως ταξιδιών των πλοίων
τους –επάνδρωση – συντήρηση – ε-
πιθεωρήσεις κ.λπ.– δεν ελησμνη-
σαν τους αποκλεισμένους αδελ-
φούς τους στην κατεχμενη Eλλά-
δα. Σύστησαν οργανισμ με την ε-
πωνυμία Disstressed Oinoussians
Fund (Tαμείο Δυσπραγούντων Oι-
νουσσίων). Tο Tαμείο συγκέντρωνε
χρήματα απ εισφορές κατά πλοίο
των Oινουσσίων εφοπλιστών και με
μηνύματα συνθηματικά, μέσω Aιγύ-
πτου, εστέλλοντο τα εμβάσματα για
τους ναυτικούς που είχαν αποκλει-
σθεί στην Eλλάδα και για τις οικο-
γένειες των ναυτικών που ταξίδευ-
αν τα Oινούσσια πλοία στις φλογι-
σμένες πολεμικές θάλασσες.
H συμπαράσταση αυτή προς τους
ναυτικούς και τις οικογένειές τους
στο νησί είχε δοθεί υπ τη μορφή
προκαταβολής υπηρεσίας ή δανεί-
ων μως δεν εζητήθησαν απ τους
εισπράξαντες, μετά το πέρας τους
πολέμου.
Στο πολεμικ Λονδίνο είχαν απο-
κλεισθεί λίγοι Oινούσσιοι εφοπλι-
στές και στην κατεχμενη Eλλάδα
οι περισστεροι. Mε το πέρας του
πολέμου άρχισε η μετάβαση στην
αγγλική πρωτεύουσα των σων εί-
χα περάσει την κατοχή στην Aθή-
να, Xίο, Oινούσσες. Aλλά τώρα πια
δεν έρχεται στο Λονδίνο μνον ο
σύζυγος, για τις δουλειές του, έρ-
χεται μαζί του και λη η οικογένεια.
Πατέρας για τις δουλειές, σύζυγος
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH
και παιδιά, που προχώρησαν αμέ-
σως σε αγγλικά σχολεία.
Kαι πριν προχωρήσω, θα πρέπει
να σημειώσω τι ο οργανισμς που
είχαν συστήσει στον πλεμο σοι
Oινούσσιοι εφοπλιστές βρέθηκαν
στο Λονδίνο, τώρα μαζί με τους συ-
ναδέλφους τους που ήλθαν απ
Eλλάδα, τον μετονμασαν απ Tα-
μείο Δυσπραγίας Oινουσσών σε Tα-
μείο Eυπραγίας Oινουσσών. Oργα-
νισμς που ασχολήθηκε με την εκ-
παίδευση (ναυτικά λύκεια, ναυτικές
σχολές), τον καλλωπισμ του νησι-
ού και άλλα. O οργανισμς λειτουρ-
γεί μέχρι των ημερών μας.
Mεγαλύτερη ναυτική
οικογένεια
Στον ναυτικ τομέα οι Oινούσσιοι
ανέπτυξαν ιδιαίτερη δραστηριτη-
τα, τσο στην Aμερική, που αγ-
ρασαν πλοία Λίμπερτυ σε αντικατά-
σταση των απολεσθέντων στον π-
λεμο και στη συνέχεια στο Λονδίνο,
που οι διάφορες οινουσσιακές οι-
κογένειες, Λεμς, Πατέρας, Xατζη-
πατέρας, Λύρας, Ποντικς, Λιγνς,
συνέστησαν αυτνομα διαχειριστι-
κά Γραφεία που έφθασαν στα 25
στα 125 του συνλου των Eλληνι-
κών ναυτιλιακών Γραφείων του
Λονδίνου.
Iσως είναι η μεγαλύτερη του ναυ-
τιλιακού ελληνικού Λονδίνου η πα-
Συνέχεια στην 18η σελίδα
17
Συνέχεια απ την 17η σελίδα
ροικία, η ναυτική οικογένεια, που
έρχεται απ τις Oινούσσες. Aκο-
λουθούν οι Xιώτες (Kαρδάμυλα,
Bροντάδος, Kάμπος), οι Aνδριώτες,
Kεφαλονίτες, Iθακήσιοι και άλλοι.
Aλλά αριθμητικά η μεγαλύτερη ο-
μάδα είναι οι Oινουσσιώτες. Περί τα
138 σπιτικά και 25 Γραφεία στο City
του Λονδίνου.
Στη δεκαετία του 1960 οι Oινούσ-
σιοι Λονδίνου απεφάσισαν να συ-
στήσουν ένα συλλογικ ναυτιλιακ
οργανισμ – παράλληλα και ανε-
ξάρτητα απ τις προσωπικές ναυτι-
λιακές τους επιχειρήσεις. Tον ον-
μασαν OINOUSSIAN MARITIME, με
σκοπ να συνεργάζονται σε τομείς
της δουλειάς, που ήταν δυνατ και
θα απέφερε καλύτερα αποτελέσμα-
τα η συλλογική ενέργεια. Για έμφα-
ση της εννοίας του οργανισμού, η
τηλεγραφική διεύθυνση πήρε το -
νομα SYNERGASIA.
Tα σπιτικά, κατοικίες – επαύλεις
και διαμερίσματα των Oινουσσίων
βρίσκονται στο Λονδίνο του Bορρά,
Highgate, St. John’s Wood, Baker
Street Area, Portman Square,
Marble Arch, Belgravia και σε άλλα
σημεία του απέραντου Λονδίνου
Aπ χρνια, οι 138 κατοικίες και
τα Γραφεία και οι διευθύνσεις τους
φιλοξενούνται σε ένα χρυσ βι-
βλιαράκι που εκδίδεται κάθε χρνο
για τους Oινουσσίους και τους φί-
λους τους, με τίτλο «Oινούσσιοι
Λονδίνου». Tο βιβλιαράκι εκδίδεται
κάθε χρνο για να δεχθεί τις μετα-
βολές που φέρνει η αποδημία εις
Kύριον, αλλαγές διευθύνσεως και
νέα σπιτικά, που στήνονται απ και-
νούργια ζευγάρια.
Kοινοτικά έργα
O Oινούσσιος, και της Eλλάδας
και του εξωτερικού, είναι θρησκευ-
μενος. Σέβεται την παράδοση και
είναι πρθυμος να εξυπηρετήσει τα
εκκλησιαστικά κοινά, τον βρίσκου-
με στις Eπιτροπές των μεγάλων εκ-
κλησιών του Λονδίνου.
Στον ζήλο και την προσφορά των
Oινουσσίων οφείλονται πολλά κοι-
νοτικά έργα του μεταπολεμικού
Λονδίνου, πως το Σχολικ Kτίριο
της Kοιντητας Aποστλου
Aνδρέα, το Πολιστιστικ Kέντροι
της Kοιντητας «Tίμιος Σταυρς»,
το κοινοιτικ έργο στην κοιντητα
«Aγιος Nικλας». Kαι βέβαια, στην
πραγμάτωση του Eλληνικού Kέντρο
Λονδίνου, του Eλληνικού Kολλεγί-
ου και άλλων. Oι Oινούσσιοι αν δεν
είναι πρωτοστάτες είναι συμπαρα-
στάτες.
Στον εκκλησιαστικ χώρο δύο ε-
πιφανείς Oινούσσιοι ηγούνται δύο
σοβαρών οργανισμών. O Nίκος I.
Xατζηπατέρας, εργάτης και πρω-
τεργάτης πολλών έργων της παροι-
κίας Λονδίνου, ετιμήθη και ηγείται
των Λονδινείων, Eυρώπης, Aφρικής
και Aπω Aνατολής, του Tάγματος
των αρχντων (οφικκιάλων) του Oι-
κουμενικού Πατριαρχείου της Kων-
σταντινουπλεως. O Nίκος I. Xατζη-
πατέρας είναι μία αξιλογη μορφή
και δυναμική οινουσσιακή παρου-
σία στο Λονδίνο.
Kαι ο Διαμαντής Παντελή Πατέ-
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
Tο οίκημα του οργανισμού
«Aγία Φιλοθέη», το Doras House
στο ντιο Λονδίνο, που φιλοξενού-
νται οι συνοδοί των ασθενών
που επισκέπτονται το Λονδίνο
και οι ασθενείς μετά το νοσοκομείο,
μέχρι επιστροφής τους
στην Eλλάδα. Eίναι δωρεά
του Γιάννη Δ. Kρητικού,
στη μνήμη της Oινούσσιας συζύγου
του Δώρας, το γένος Λαιμού.
ρας, εργάτης αφοσιωμένος των εκ-
κλησιαστικών μας πραγμάτων, ο ο-
ποίος προεδρεύει του Συνδέσμου
Eλληνο–ορθοδξων Kοινοτήτων
της Mεγάλης Bρετανίας.
Για τους ασθενείς
Tους Oινουσσίους και τις Oινούσ-
σιες θα βρούμε πάντα για έργα εκ-
παιδευτικά πολιτιστικά και περισσ-
τερο, για έργα προνοίας, περιθάλ-
ψεως και προστασίας των ασθενών
και αδυνάτων.
Tου μεγάλου οργανισμού Greek
Orthodox Charity Organisation
(GOGO) προεδρεύει ενς μεγάλου
Συμβουλίου η Oινουσσία Xρυσάνθη
Πατέρα, με γραμματέα την Nτίνα Γ.
Xαγιαλίδη.
Στο Συμβούλιο συμμετέχουν
πολλές άξιες και αξιλογες κυρίες
του Λονδίνου, κατά κύριο λγο απ
τη ναυτική οικογένεια. Tο έργο του
οργανισμού αυτού απαιτεί ιδιαίτε-
ρη χρονογράφηση, αλλά το σημείω-
μα τούτο περιορίζεται να αναφέρει
τι οι κυρίες του Gogo δαπανούν
χιλιάδες λίρες το χρνο για την
προστασία και περίθαλψη ασθενών
που έρχονται στο Λονδίνο και
στους συνοδούς τους. Δεν είναι
μνο τα χρήματα. Oι κυρίες του
Gogo βρίσκονται τακτικά στο κεφά-
λι των ασθενών, για να τους απαλύ-
νουν τον πνο με λγια συμπνιας
και παρηγοριάς.
Kαι κοντά σε αυτ πρέπει να ανα-
φερθεί και ο ξενώνας «Aγία Φιλο-
θέη» που στεγάζεται σε ιδικτητο
μέγαρο, που ονομάζεται «Doras
House», δωρεά του μεγάλου ευερ-
γέτη της παροικίας Γιάννη Δ. Kρητι-
κού, στη μνήμη της Oινουσσίας συ-
ζύγου του, Δώρας, το γένος Λαι-
μού. Στον ξενώνα «Aγία Φιλοθέη»
φιλοξενούνται συνοδοί των ασθε-
νών και επίσης οι ασθενείς μετά τη
θεραπεία τους.
H ύπαρξη του Ξενώνα της Aγίας
Φιλοθέης είναι μία ραση στο απέ-
ραντο Λονδίνο για τους Eλληνες
που έρχονται απ Eλλάδα με προ-
βλήματα υγείας. Tου Ξενώνα, απ
τη σύστασή του και την πραγμάτω-
σή του, προδρεύει μία άλλη μεγάλη
εργάτρια στο χώρο της περιθάλψε-
ως και προστασίας των Eλλήνων α-
Oι κατοικίες σθενών, η Xρυσάνθη Λαιμού, (το
και τα γραφεία γένος Πατέρα).
των Oινουσσίων
Σε ευρύτερο χώρο, που ακουμπά
του Λονδίνου
καταχωρίζονται και την αγγλική κοινωνία, επί χρ-
σ’ ένα χρυσ νια κάμνει αξιλογο έργο μία άλλη
βιβλιαράκι που κυρία Λαιμού, η Xρυσάνθη Π. Λαι-
εκδίδεται, μού που βραβεύθηκε πρσφατα για
ενημερωμένο, τη φιλανθρωπική και πολιτιστική
κάθε χρνο, με της δραστηριτητα και απ την
τίτλο «Oινούσ- Aκαδημία Aθηνών.
σιοι Λονδίνου». Στις τέχνες, στο Aγγλικ Θέατρο,
μεσουρανεί η Oινούσσια Kατερίνα
K. Xατζηπατέρα, γνωστή στο κοιν
ως Kάθριν Xάντερ, για την οποία έ-
χουν γραφεί εγκωμιαστικές κριτι-
κές και έχει τιμηθεί ήδη πριν απ
χρνια με το βραβείο Laurence
Olivier.
Aλλά και η μη Oινούσσια, η σύζυ-
γος του Iωάννη K. Λύρα, προέδρου
της Eνώσεως Eλλήνων Eφοπλι-
στών, χορογράφος και διευθύντρια
της χορευτικής ομάδας «Σχεδία», έ-
χει κερδίσει τους φίλους του χορού,
με την πρωτοποριακή αλλά χορο-
γραφική τέχνη της.
Στο χώρο της ζωγραφικής έχουμε
την Kαλλιπη Xρ. Λαιμού και τον
Mάρκο K. Xατζηπατέρα.
Kαι στον κσμο των κοσμημάτων
είναι απ χρνια η Xρυσάνθη
(Xρυς) Xατζηπατέρα, τώρα στην ο-
μάδα του οίκου Bούλγαρη, Mπον
Στριτ και πριν στου Λαλαούνη, στο
Σλαν Στριτ...
Στο πεδίο της επιστήμης και στο
Λονδίνο έχουμε τη νομικ Mαρίτσα
Xαϊδεμένου (Λαιμού), την Kατίγκω
Γιαννούλη (Xατζηπατέρα), δρα Kλι-
νικής Ψυχολογίας και την Kίτσα Πα-
τέρα, καταξιωμένη με σοβαρές
σπουδές, δρα Φυσιοθεραπευτικής.
Kαι καταξιωμένη ιστορικ και αρχαι-
ολγο, τη δκτωρα Eιρήνη Σταύρου
Λαιμού, καθηγήτρια στο Πανεπιστή- Oινούσσιοι του Λονδίνου περιτριγυρίζουν την A.θ. Παναγιτητα τον Πατριάρχη κ.κ. Bαρθολομαίο ταν ήλθε στο Eδιμ-
μιο του Eδιμβούργου. βούργο για να δεχθεί το τιμητικ διδακτορικ δίπλωμά του απ το Πανεπιστήμιο του Eδιμβούργου.
Kαι τέλος, σημαίνουσα είναι η πα-
ρουσία των Oινουσσίων στα επαγ- Eνώσεως Eλλήνων Eφοπλιστών γραψε για την ελληνική προσφορά στην πολεμική Eλλάδα. O Oινούσ-
γελματικά του εφοπλισμού, τον υ- Γιάννης K. Λύρας. στον συμμαχικ αγώνα με τίτλο σιος Kώστας Xατζηπατέρας είναι
πογράφοντα, επί χρνια πρεδρο «Cinders», στάχτες, συμβολισμ για μια αξιλογη πνευματική παρουσία

του Greek Shipping Co–operation την κατεχμενη Eλλάδα. που κοσμεί το πολιτιστικ Λονδίνο.
Committee του Λονδίνου, Γιάννη Kαι θα τελειώσω με αναφορά Πρσφατα βραβεύθηκε απ την Aν ξέχασα άλλους φίλους, να με
Aδ. Xατζηπατέρα, που τιμήθηκε και στον Oινούσσιο συγγραφέα και δια- Aκαδημία Aθηνών για τη σειρά των συγχωρούν.
απ τη βασίλισσα της Aγγλίας με τη νοούμενο Kώστα N. Xατζηπατέρα, βιβλίων του «Mαρτυρίες», μαζί με Πολλαπλώς ενδιαφέρουσα και οι-
διάκριση (OBE) για την προσφορά με συγγραφικ έργο απ εποχής τη Mαρία Φαφαλιού, μια ανθολγη- κοδομητική σε λους τους χώρους
του στα θέματα της ναυτιλίας. Oι- του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέ- ση με μαρτυρίες αγωνιστών ξένων είναι η παρουσία των Oινουσσίων
νούσσιος είναι και ο πρεδρος της μου, που φοιτητής στην Eλβετία έ- και Eλλήνων στο πέρασμά τους στο Λονδίνο.

Aπ τον φετιν χορ της Eλληνικής Eταιρείας Λονδίνου, την οποία διευθύνουν πολλοί Oινούσσιοι και προεδρεύει ο Γιάννης A. Xατζηπατέρας. Eμφανίζονται
απ αριστερά ο Eλλην πρξενος, κ. Ψυχάρης, ο γενικς πρξενος κ. Aγγελος Kαρκης, η κ. και ο κ. Γιάννης Kρητικς, το ζεύγος Γιάννη Xατζηπατέρα, το ζεύ-
γος Aνδρέα Tσαβλίρη, ο Eλλην πρέσβης κ. Bασίλης Zαφειρπουλος, το ζεύγος Στέλιου Nιώτη, η κ. Zαφειροπούλου και το ζεύγος Bάκη Tσακίρογλου.

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 19

 Oι Aιγνουσιώτες της Aμερικής
H ναυτιλιακή κρίση και οι πλεμοι ήταν οι αιτίες που οδήγησαν στη μετανάστευση
Tου Γιώργου Σπέη
H ΠAPOYΣIA των Aιγνουσιωτών
στην Aμερική έχει ιστορία 100 ε-
τών. H αιτία της μετανάστευσης
έχει άμεση σχέση με τις τύχες
της ναυτιλίας του τπου. Eτσι,
στο τελευταίο τέταρτο του 19ου
αιώνα υπάρχει μια ραγδαία ανά-
πτυξη της αιγνουσιώτικης ναυτι-
λίας. Σχεδν κάθε αιγνουσιώτικη
οικογένεια είχε αποκτήσει ένα ι-
στιοφρο που ο ντπιος πληθυ-
σμς δεν έφτανε για να επανδρώ-
σει. Eίχαν έρθει πολλοί, κυρίως
Iκάριοι ναυτικοί αλλά και Xιώτες
και απ άλλα μέρη, για να καλύ-
ψουν τα στεριανά αλλά και τα
ναυτικά επαγγέλματα. Yπήρχε
χρήμα, υπήρχε ανοικοδμηση, ή-
ταν χώρος με πολλές ευκαιρίες.
Tην ίδια εποχή μως, ξεσπά και η
διεθνής ναυτιλιακή κρίση των ι-
στιοφρων. O ατμς καταστρέφει
τις ευκαιρίες.
Tο ατμπλοιο στην αρχή αργά
και σο πλησιάζει ο 20ς αιώνας
γρήγορα αντικαθιστά το ιστιοφ-
ρο. Tο ατμπλοιο μπορεί να θέλει
πολύ πλήρωμα αλλά αντικαθιστά
πληρώματα πολλών ιστιοφρων.
Eπιπλέον ο ατμς χρειάζεται ειδι-
κευμένους ναυτικούς. Eτσι, αρχί-
ζει η ανεργία. Tο πρώτο ατμ-
πλοιο αγοράζεται απ Aιγνουσιώ-
τες το 1905, είναι το «Mαριέττα
Pάλλη». Mέχρι το 1922 έχουν α-
ποσυρθεί λα τα ιστιοφρα.
Διέξοδος στην κρίση
Oι πρώτες εφοπλιστικές οικογέ-
νειες έχουν διαμορφωθεί. Oι πολ-
λοί Aιγνουσιώτες καραβοκύρηδες
τώρα είναι λίγοι εφοπλιστές των
βαποριών και πολλοί ναυτικοί που
μαζί με τα παλιά τους πληρώματα
ζητούν εργασία. H Aιγνούσα βρί-
σκεται με πολύ ναυτικ κσμο
που ζητά εργασία. H ανάγκη συ-
ντήρησης των οικογενειών στον
κσμο του ατμού έχει δημιουργή-
σει κοινωνικές ανακατατάξεις.
Παλιοί καραβοκύρηδες γίνονται
πια κυβερνήτες, αλλά, και πληρώ-
ματα στα ατμπλοια άλλων. Tα α-
τμπλοια μως δεν αρκούν για να
καλύψουν τη ζήτηση εργασίας.
O άμεσα γνωστς χώρος περνά
την ίδια κρίση. Tη διέξοδο έξω α-
π τον γνωστ χώρο Σμύρνη και
λιμάνια της ελεύθερης Eλλάδας
ανοίγουν οι Iκάριοι/Aιγνουσιώτες
που έχουν ήδη συγγενείς και γνω-
στούς στην Aμερική. Σε αυτά τα
χρνια έχουμε και το πρώτο κύμα
μετανάστευσης στην Aμερική.
Πρώτοι μετανάστες
Πρώτος Aιγνουσιώτης μετανά-
στης στην Aμερική αναφέρεται ο
Hλίας Pάπτης. Hταν ένας ριψοκίν-
δυνος άνθρωπος που έκανε και
έχασε χρήματα κάμποσες φορές.
Eίχε δοκιμάσει την τύχη του στα
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
Πικ νικ Aιγνουσιωτών στο Campell, Ohio, τη δεκαετία του 1930.
ιστιοφρα αλλά ο ατμς τον ανά- άλλοι Iκάριοι/Aιγνουσιώτες πρώ- οικογένεια στο νησί, στέλνοντας
τα «τσέκια». Oλοι είχαν το σκοπ
γκασε να πάει στην Aμερική. Eκεί, ην ναυτικοί λοι, πληρώματα των
της επιστροφής και οι περισστε-
μεταξύ των άλλων, ασχολήθηκε ιστιοφρων και μέχρι τον Πρώτο
ροι γύρισαν πίσω. Eμειναν στην
με τις μπογιές, επάγγελμα που α- Παγκσμιο Πλεμο τους είχαν α-
Aμερική μερικά χρνια κατά δια-
ποτέλεσε την κύρια ασχολία της κολουθήσει και αρκετοί παλιοί Aι-
στήματα. Aυτοί ήταν κυρίως νμι-
Aιγνούσας της αμερικάνικης δια- γνουσιώτες. Oλοι πήγαιναν για να
μοι μετανάστες που πέρασαν απ
σποράς. Tον ακολούθησαν πολλοί κάνουν κομπδεμα να ζήσουν την
το Ellis Island. Oι συνθήκες ζωής
τους ήταν ιδιαίτερα σκληρές,
ζούσαν πολλοί μαζί σε ένα δωμά-
τιο «μπορδάντες», boarders, και
περίμεναν κάποιο γράμμα απ
την Aιγνούσα ή κάποιον νεοφερ-
μένο να τους πει τα νέα.
Oι οικονομικές δυναττητες
που τους δθηκαν δημιούργησαν
μια νέα κατάσταση, ο μύθος της
Aμερικής με τις ευκαιρίες έγινε
γνωστς απ πρώτο χέρι στο νη-
σί. Eτσι έφεραν συγγενείς και παι-
διά και σιγά σιγά κάποιοι άρχισαν
να βλέπουν τη ζωή τους στην
Aμερική διαφορετικά. Mέχρι, λοι-
πν, το 1922 είχαν έρθει κάποιοι
Tο θεατρικ που θα έμεναν μνιμα. Θα δημι-
έργο ουργούσαν την πρώτη αιγνουσιώ-
«Γκλφω», τικη παροικία της Aμερικής.
έκδοση O τπος εγκατάστασης ήταν
του 1915, κυρίως η βιομηχανική περιοχή α-
στη Nέα νάμεσα στις πλεις Cleveland,
Yρκη. Ohio και Pittsburgh, Pennsylvania.
Xρησιμοποιή- Πλεις πως το Akron, Canton,
θηκε απ τον
Campbell, Youngstown του Ohio
Aιγνουσιώτη αλλά και το Buffalo της Nέας Yρ-
μετανάστη
κης και το Gary Indiana έξω απ
Παναγιώτη
το Σικάγο, συγκεντρώνουν τους
Aντωνπουλο
πρώην ναυτικούς και τώρα πια
για να ανεβά-
σει το έργο και μπογιατζήδες.
να συγκεντρώ- Tο επάγγελμα του μπογιατζή,
σει χρήματα και ειδικά των μεγάλων εγκατα-
για την εκκλη- στάσεων, εργοστασίων, γεφυ-
σία του Aγίου ριών, πυλώνων, είναι η κύρια ενα-
Γεωργίου σχληση. Πιθανν η πρώην απα-
στην Oklahom σχλησή τους με τα πανιά και τα
City,Oklahoma κατάρτια να τους οδήγησε να
το 1938. δουλεύουν πάλι ψηλά σε αρκετά
επικίνδυνες θέσεις. Eπίσης δού-
λεψαν σε ψαράδικα στον κλπο
του Mεξικού και στους σιδηρο-
δρμους.
Πολλές είναι οι ιστορίες εκεί-
νων των ανθρώπων που κατέλη-
ξαν για διάφορους λγους στην
Aμερική. Kάποιες είναι ιδιαίτερα
ρομαντικές. Eτσι, υπάρχει η ιστο-
ρία κάποιου που ξεκίνησε στρα-
τιώτης στους βαλκανικούς, μετά
απ 7 χρνια υπηρεσίας υποφέ-
ροντας απ ελονοσία αποστρα-
τεύτηκε.
Mπαρκάρησε και ταν το πλοίο
έβγαινε απ τα ελληνικά χωρικά
ύδατα κηρύχθηκε η γενική επι-
στράτευση για το μικρασιατικ
μέτωπο. Δεν είχε δίλημμα, δεν ή-
θελε να γυρίσει πίσω και βρέθηκε
έτσι ένα πρωί να χάνεται στο πλή-
θος στο Norfolk Virginia για να
ορκισθεί Aμερικανς μετά 25
χρνια και να φέρνει τη γυναίκα
που αγάπησε την εποχή των βαλ-
κανικών στην Aμερική, μετά το
Δεύτερο Παγκσμιο Πλεμο.
Yπάρχει και η ιστορία κάποιου
άλλου που είχε συνεταιρικά με
τον αδελφ του ένα καράβι.
Στους βαλκανικούς οι Tούρκοι
βύθισαν το καράβι στην Eρεσσ,
αυτς γλίτωσε αλλά σκοτώθηκε ο
αδελφς του. Kατεστραμμένος
οικονομικά έφυγε για την Aμερι-
κή για να μπορέσει να συντηρήσει
την οικογένειά του. H οικογένειά
του ακολούθησε αργτερα, στην
αρχή προσωρινά και μετά για πά-
ντα, έχοντας αφήσει λο το νοι-
κοκυρι στο νησί να περιμένει τη
μάταιη επιστροφή. Tέλος, ένας
τρίτος γύρισε να πολεμήσει
στους βαλκανικούς για την πατρί-
δα και σκοτώθηκε.
Πλεμος
Mε τον πλεμο τα πράγματα αλ-
λάζουν. Tώρα πια δεν είναι η κρί-
ση της ναυτιλίας που τους κάνει
Διαβατήριο
ενς απ
τους πρώτους
μετανάστες,
που τελικά
επέστρεψε
στην Eλλάδα.
Eκδθηκε απ
το ελληνικ
προξενείο
του Pittsburgh,
που σήμερα
δεν υπάρχει,
το 1924.
Tο Pittsburgh
βρισκταν
στην κύρια
περιοχή εγκα-
τάστασης του
Aιγνουσιωτών.
μετανάστες. Tώρα υπάρχει, εκτς
απ τους Aιγνουσιώτες, μια νέα
ομάδα οι Mικρασιάτες πρσφυγες
που έχουν κατακλύσει το νησί α-
ντικρίζοντας την χαμένη πατρίδα
τους μια ανάσα απσταση. Kάποι-
οι απ αυτούς είχαν κι αυτοί πάει
στην Aμερική πριν την Kαταστρο-
φή και είχαν γυρίσει.
Tώρα πια γνωρίζοντας την Aμε-
ρική ξανάφυγαν ή έκαναν άλλους
να φύγουν. Aλλά και οι απ πιο
παλιά εγκατεστημένοι στην Aμε-
ρική Aιγνουσιώτες είχαν την ανά-
γκη μιας πιο μνιμης ζωής. Aρχι-
σαν λοιπν να φέρνουν τις γυναί-
κες τους, πάντα με την ιδέα της
επιστροφής. Aυτοί, μως, που έ-
φυγαν για την άλλη χθη του
Aτλαντικού μετά τον πλεμο δεν
Γαμήλια φωτο- Aπ τους Aιγνουσιώτες της
γραφία Aιγνου- Aμερικής κάποιοι πολέμησαν σαν
σιώτη μετανά- Aμερικανοί στρατιώτες, ακμα και
στη το 1928. στην απβαση της Nορμανδίας.
Hρθε για το γά-
μο του παράνο- Στις μπογές
μα στην Eλλάδα
και έφυγε πάλι H Kατοχή θα συνταράξει την
παράνομα για κοινωνία του νησιού και θα δώσει
την Aμερική. το χαριστικ πλήγμα στη ζωή του.
Tο 1940 πήρε
Mεγάλο μέρος των κατοίκων θα
κάρτα παραμο- φύγει για τη Mέση Aνατολή, για
νής και λίγο
την ελευθερία. Kατά την απελευ-
αργτερα, Aμε- θέρωση, αρκετοί θα ακολουθή-
ρικανς πλέον
σουν το δρμο της Aμερικής, το
πολίτης, κάλε-
νησί είναι πια πολύ μικρς τπος,
σε (1947) και
τη γυναίκα του.
πολλά πλοία έχουν χαθεί, πολλοί
Προσωπικές ναυτικοί επίσης, η κρίση είναι πο-
ιστορίες λύ μεγάλη. Aυτή είναι και η τελευ-
μεταναστών, ταία μεγάλη αιτία για μετανάστευ-
φορτωμένες ση στην Aμερική. Eκεί θα βρουν
ρομαντισμ. Aιγνουσιωτίνες της Aμερικής που
θέλουν να παντρευτούν Aιγνου-
σιώτες, χι απλώς Eλληνες. Eκεί
θα βρουν τους παλιτερους να έ-
χουν πια δημιουργήσει εταιρείες,
«κουμπανίες», να είναι μεγάλοι
«κουντραταδώροι» στις μπογιές
με δουλειές σε πολύ μεγάλο μέ-
ρος της Aμερικής με κυρίως έδρα
πάντα τη βιομηχανική ζώνη
ξαναγύρισαν παρά για επίσκεψη Cleveland–Pittsburgh. Φυσικά έ-
στην παλιά πατρίδα, «the old χουν εγκατασταθεί και στη Nέα
country». Yρκη, αλλά και στη Φλώριδα,
Aυτή την εποχή έχουμε και αρ- στην Aλαμπάμα, στη Nέα Oρλεά-
κετούς που δεν πέρασαν τα σύνο- νη. Eτσι δημιουργείται η μεγάλη
ρα επίσημα αλλά μπήκαν κρυφά διασπορά των Aιγνουσιωτών στην
και δούλεψαν κρυφά μέχρι που ο Aμερική που σήμερα απαρριθμεί
Δεύτερος Παγκσμιος Πλεμος 200 περίπου οικογένειες.
έγινε η αιτία να γίνουν νμιμοι και H δεύτερη και η τρίτη γενιά, σή-
να ορκιστούν Aμερικανοί πολίτες μερα, έχει μορφωθεί, υπάρχουν
με τον Δεύτερο Παγκσμιο Πλε- αρκετοί επιστήμονες, πάντα μως
μο. Mάλιστα, κάποιοι που σαν οι μπογές είναι η κατ’ εξοχήν απα-
ναυτικοί αποκλείστηκαν έξω απ σχληση της αιγνουσιώτικης πα-
την Eλλάδα πήγαν και αυτοί σε ροικίας.
συγγενείς τους στην Aμερική,
φυγάδες του πολέμου. Πλεις - H Aιγνούσα πάντα
πως Norfolk της Virginia και
H κοινωνία των Aιγνουσιωτών
Baltimore του Maryland ήταν η
της Aμερικής είναι μια πολύ κλει-
πύλη της σωτηρίας γιατί εκεί έ-
στή κοινωνία, που έχει διατηρή-
πιαναν τα καράβια.
σει ήθη και έθιμα, νεκρά σήμερα
στους υπλοιπους Aιγνουσιώτες.
Eτσι, δεν είναι περίεργο να δει
κανείς μωρ που δεν έχει χρονί-
σει να έχει γρατζουνιές στο πρ-
σωπο, γιατί δεν του κβουν τα νύ-
χια. O λγος είναι να μη γίνει κλέ-
φτης. Στο σπίτι γυναίκας που απέ-
βαλε δεν θα πρέπει να μπει κα-
νείς μέσα και αν μπει θα πρέπει
να πατήσει το κλειδί. Δεν πρέπει
να ράψει κανείς κάτι αν το φορά,
και αν το κάνει θα πρέπει να λέει
«ράβω γάδαρο», αλλιώς κάτι πολύ
σοβαρ θα του συμβεί.
Aπ πολύ νωρίς, το 1932, οργα-
νώθηκαν σε σωματείο, το «Aγιος
Nικλαος», στο Campbell, Ohio,
και ακολούθησε ο Σύνδεσμος
Aλληλοβοηθείας των Oινουσσίων
της Aμερικής, «Mutual benefit
association of Inoussians of
America» το 1951 στο Cleveland,
Ohio που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Tο σημείο αναφοράς, στην πα-
ροικία, είναι πάντα η Aιγνούσα, έ-
στω και αν δεν έχουν πάει ποτέ.
Eτσι, ταν μιλούν για το «old
country» και τους ρωτήσει κανείς
ποιο είναι αυτ, η απάντηση δεν
είναι η Eλλάδα, αλλά η Aιγνούσα.
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 21
 Oινούσσιοι
ευεργέτες
Mε δωρεές τους ανεγέρθηκαν πλήθος έργων
και κοινωφελών ιδρυμάτων
Tης Bιργινίας Γ. Πιταούλη
TO μήνυμα της αγάπης, που δεν
χρειάζεται τα δεκανίκια της σοφίας
του κσμου για να σταθή, αλλά μνο
μια καρδιά εύφορη και γνιμη, ποτί-
στηκε απλχερα απ τους ευεργέ-
τες της Aιγνούσας, με τα αθάνατα
δροσερά νερά της καλωσύνης και
της ανθρωπιάς.
H χριστιανική τους παιδεία και συ-
νείδηση δεν επέτρεψε στ’ αγέρι της
λησμονιάς να πνίξη τα ευγενικά τους
αισθήματα και τσον οι Oινούσσιοι
της Eλλάδος σον και της διασποράς
δεν ξέχασαν ποτέ τη γλυκιά πατρίδα
με τους καημούς και τα πάθια της.
Kι έτσι τα άξια τέκνα της δίκαια
διάβηκαν την θύραν της αθανασίας
και καταγράφηκαν στη χορεία των
ευεργετών.
Oι αείμνηστοι Διαμαντής και Kαλ-
λιπη Πατέρα, κτήτορες του Nαυτι-
κού Γυμνασίου Oινουσσών, ήταν οι
πρωτοπροι ευεργέτες στο χώρον
της Παιδείας.
O γυιος τους, ο αείμνηστος καπε-
τάν Γιάννης Διαμ. Πατέρας, ο «ιλα-
ρς δτης» πως τον αποκαλούσαν
και που έλεγε: «η θάλασσα μας έδω-
σε, πρέπει κι εμείς να δώσωμε», κα-
τεσκεύασε την πτέρυγα «Iωάννης
Διαμ. Πατέρας» στον Eυαγγελισμ
για τους Eλληνες ναυτικούς.
Eπίσης ίδρυμα υποτροφιών για α-
ριστεύσαντας μαθητάς σε πανεπι-
στήμια εσωτερικού και εξωτερικού·
εδώρησε στο κράτος δηλ. στο Πολε-
μικ Nαυτικ μια κορβέτα με την ε-
πωνυμία «OINOYΣΣAI». H ανέγερση
του 1ου Δημοτ. Σχολείου της πλε-
ως Xίου είναι έργο του ιδίου, καθώς
και η διακσμηση του Aγ. Nικολάου
Oινουσσών είναι έργο του ιδίου.
Eχει φτιάξει Iδρυμα προικοδτη-
σης και σεβαστ κεφάλαιο άφησε σε
Tράπεζα κι απ τους τκους βραβεύ-
ονται ετήσια οι τρεις καλύτεροι μα-
θηταί λων των τάξεων του Γυμνασί-
ου, επίσης το οικοτροφείο ενισχύε-
ται απ’ αυτούς.
Στο «Δρομοκαΐτειο Θεραπευτή-
ριο» έκαμε δωρεές καθώς στη Nαυ-
τική Oμοσπονδία κ.λπ.
O αείμνηστος Γεώργιος Xρ. Λεμς
έκαμε το Διορθδοξο κέντρο Λωζάν-
νης, το Nοσηλευτικ Iδρυμα των
Kληρικών και άλλες δωρεές στη Xια-
κή και Oινουσσιακή παιδεία.
H αξέχαστη Mαρία Παντ. Λαιμού, η
γλυκυτάτη εκείνη μητέρα των φτω-
χών, στο Aντικαρκινικ «Aγιος Σάβ-
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
βας» έφτιαξε πτέρυγα, την επάν-
δρωσε δε και τη συνεισφορά της αεί-
μνηστης αδελφής Aταλάντης K. Πα-
τέρα.
Iδρυσε το «Iδρυμα Mαρία Παντ.
Λαιμς», που αναλαμβάνει σπουδές
φοιτητών Iατρικής στο εξωτερικ.
Kαι ο αείμνηστος καπετάν Λέων
Xρ. Λεμς «ο σοφς επιχειρημα-
τίας», πως τον έλεγαν, δημιούργη-
σε το ίδρυμα «Λέων Λεμς» με πολ-
λαπλές δραστηριτητες, έχοντας
παρακλάδι το ίδρυμα «Zωοδτης»,
το οποίον ενισχύει δεινοπαθούντες
ποικιλοτρπως, αναλαμβάνει την έκ-
δοση βιβλίων κ.λπ.
Tο ίδρυμα «Λέων Λεμς» δίνει υ-
ποτροφίες σε σπουδαστές στο εξω-
τερικ. Eκανε μονάδα μεταμσχευ-
σης μυελού, ανέλαβε εξοπλισμ μο-
νάδας στο Nοσοκομείο Παίδων Πε-
ντέλης, καθώς εσχάτως το Iδρυμα Λ.
Λεμς κατεσκεύασε το Πνευματικ
Kέντρο Oινουσσών με την επωνυμία
«Γεώργιος Xρ. Λεμς», αδελφού του
δωρητού.
O αείμνηστος καπετάν Σπύρος Aνδριάντας του ευεργέτη Λέοντος Λεμού στις Oινούσσες, έργο της γλύ-
Aντ. Λαιμς έκαμε στο Aσκληπιείον πτριας Mαίρης Παπακωνσταντίνου. O ανδριάντας έγινε κατπιν εράνου Oι-
Bούλας πτέρυγα που βρίσκεται νουσσίων της Eλλάδος και του εξωτερικού (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
φυσιοθεραπευτήριο. Eπίσης προ-
σέφερε και σε άλλα νοσηλευτικά ι-
δρύματα.
O αξέχαστος δήμαρχος ττε Oι-
νουσσών Aντώνης Σπ. Λαιμς έκαμε
δωρεά στη βιβλιοθήκη Iατρικής Σχο-
λής Πανεπιστημίου Aθηνών, πως α-
νέλαβε την αναστήλωσι του κατα-
στραφέντος παλαιού Δημοτ. Σχολεί-
ου Oινουσσών, καθώς και τον λιμε-
νοβραχίονα του νησιού με την Γορ-
γνα που δεσπζει στην είσοδον.
Tο ζεύγος Mάρκος και Aγγελική
Λύρα έκαμαν στο Mάτι Aττικής το
Λύρειον Iδρυμα.
O εκλιπών καπετάν–Γιάννης K. Xα-
τζηπατέρας έκαμε το Xατζηπατέρει-
ον Iδρυμα K.A.ΣΠ. Mεταμρφωσης
Aττικής καθώς και στα Oρμύλια Xαλ-
κιδικής το κέντρο «Παναγία Φιλαν-
θρωπινή». Eπίσης η οικογένεια Xα-
τζηπατέρα κατασκεύασε δεξαμενή
νερού στην τοποθεσία «Γεροντάκι»
Oινουσσών και κατπιν στην ίδια το-
ποθεσία κατεσκεύασε ο κ. Eυάγγε-
λος Aγγελάκος.
Tο κληροδτημα του αείμνηστου
Στεφάνου N. Πατέρα έμεινε με δια-
χειριστές του τους ανηψιούς του
Aντώνη και Nικλα Σπ. Λαιμού που
έφτιαξαν το ξενοδοχείο «Πατερ- Tο Nαυτικ Mουσείο Oινουσσών, που στεγάζει εκθέματα–τεκμήρια της ναυ-
νησο». τικής παράδοσης και ιστορίας του νησιού, είναι προσφορά στον γενέθλιο τ-
O αείμνηστος Γεώργιος Nικολς πο του καπετάν Nικλα Σπ. Λαιμού.
 Δεξιά, στις Γούβες Eυβοίας, κατεσκεύασε
ο Aνδρέας Γε- Δημοτικ Σχολείο και Nηπιαγωγείο
ωργ. Λαιμς, και μια τρισυπστατη εκκλησία
συγγραφέας Eυαγγελισμς, Aγιος Γεώργιος και
και ιστορικς Kοσμάς ο Aιτωλς.
των Oινουσ- Aπ’ τους επιζώντας, ο εξαίρετος κ.
σών, δέχεται Nίκος Διαμ. Πατέρας ίδρυσε το
συγχαρητήρια Eλληνικ Kολέγιο Λονδίνου, επίσης
για κάποιο την Aκαδημία Euroclassica στην Aι-
βιβλίο του απ
γνούσα.
τον μεγάλο
δωρητή Γιάννη
O καπετάν Nικλας Σπ. Λαιμς, έν-
Kων. Xατζηπα- θερμος πατριώτης, έκαμε το αξιλο-
τέρα. Στο κέ- γο Nαυτικ Mουσείο Oινουσσών με
ντρο, ο επίσης σπάνια εκθέματα επίσης κι άλλες
μεγάλος πολλές αγαθοεργίες στον τπο του.
δωρητής, H κ. Mαρίκα Nικολού και τα παιδιά
Γιάννης Διαμ. της κατεσκεύασαν στη Xίο καρδιο-
Πατέρας. λογική πτέρυγα και τηλεϊατρική μο-
νάδα στην Aιγνούσα.
O καπετάν Γιάννης Διαμ. Λαιμς
κατεσκεύασε αξιλογο στάδιο της
Aιγνούσας, πραγματικ στολίδι για
τον τπο. Yπάρχουν μως και πλεί-
στα άλλα κοινωφελή: πως Greek
Orthodox Organisation στο Λονδίνο
με πρεδρο τη Xρυσάνθη Πατέρα
που εξυπηρετούν και περιθάλπουν
ασθενείς Eλληνες που μεταβαίνουν
στην Aγγλία· επίσης είναι ο ξενώνας
«Aγία Φιλοθέη» που στεγάζεται σε
κτίριο, δωρεά της εκλιπούσας Δώ-
ρας Λαιμού Kρητικού, και φιλοξενεί
τους συνοδούς των ασθενών με
πρωτεργάτρια και πρεδρο την κ.
Xρυσάνθη Π. Λαιμού. Στο Λονδίνο ε-
πίσης λειτουργεί το Tαμείον Eυπρα-
γίας Oινουσσών TEO με πολλαπλές
δραστηριτητες. Oι πλείστοι των α-
νωτέρω δωρητών έχουν κατασκευά-
σει τη ωραιτατα εξωκκλήσια που ο-
μορφαίνουν το νησί.

O Πρεδρος της Δημοκρατίας κ. Kωστής Στεφανπουλος εγκαινιάζει το πολυδύναμο στάδιο των Oινουσσών τον Aύγουστο του 1998. Δεξιά του ο δωρητής του
σταδίου Γιάννης Διαμ. Λαιμς και η σύζυγς του. Aριστερά του η ττε υπουργς Aιγαίου Eλισάβετ Παπαζώη και ο υπουργς Eμπορικής Nαυτιλίας κ. Σουμάκης.

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 23

O «Kρίκος», ένα απ τα μακροβιτερα (1949-1989) και γνωσττερα περιοδικά για τον απδημο Eλληνισμ. Mηνιαίο, η έκδοσή του ξεκίνησε (1949) στο Λονδί-
νο και ένας απ τους εκδτες είναι ο Oινούσσιος Γιάννης Aδαμ. Xατζηπατέρας.
Στα Γράμματα και τις Tέχνες
Oινούσσιοι με σημαντική πνευματική και καλλιτεχνική παρουσία στην Eλλάδα και στο εξωτερικ
Tου Δημήτρη N. Λαϊνά
Συγγραφέα – δημοσιογράφου
OI OINOYΣΣIOI δεν άργησαν να εκ-
δηλώσουν το ζωηρ τους ενδιαφέ-
ρον για τα γράμματα και τις τέχνες,
έστω και αν αυτ έγινε κυρίως ε-
κτς των ορίων του νησιού τους, α-
φού κέντρα δράσης τους στάθηκαν
αρχικά η Xίος, η Σύρος, ο Πειραιάς
(και λιγτερο η Σμύρνη) και στη συ-
νέχεια το Λονδίνο και η Nέα Yρκη.
Aπ τις αρχές του αιώνα μας, στα
πλαίσια της κοινωνικής, επαγγελ-
ματικής και εθνικής τους καταξίω-
σης, που προέκυψε απ τη ναυτι-
λιακή τους δημιουργία, δεν παρέ-
λειψαν να ασχοληθούν για πολλά
χρνια –ιδίως στον μεσοπλεμο
του 1918 – 1940 και ιδιαίτερα στα
χρνια μετά τον B΄ Παγκσμιο Π-
λεμο– με λα σχεδν τα είδη του
λγου.
Mπορούμε να πούμε τι ο σπ-
ρος γι’ αυτήν την ενασχληση έχει
τις ρίζες του στη λαϊκή, δημώδη
στιχουργία του 19ου αιώνα, ταν οι
αυτοσχέδιοι ποιητές του νησιού
καλλιέργησαν την πολυσέλιδη και
πολύστιχη ρίμα για χαρούμενα και
περισστερο δυσάρεστα γεγοντα
της νησιώτικης ζωής, πως π.χ. τα
μοιρολγια και τις επικές εξιστορή-
σεις των ναυαγίων και των αυτάν-
δρων απωλειών στο πέλαγος, ταν
ο τπος κυριολεκτικά βυθιζταν
στο μαύρο πένθιμο χρώμα...
Aυθεντικς στιχουργς αυτής
της κατηγορίας στάθηκε ο Δάσκα-
λος και πρωτοπρεσβύτερος Mι-
24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
χαήλ Δ. Παπαπατέρας, ο οποίος με
εκπληκτική ευχέρεια είχε τη δυνα-
ττητα να συντάσσει δεκάδες και
εκατοντάδες στίχους θελκτικής
μουσικτητος και ομοιοκαταλη-
ξίας, παπαδιαμαντικού ύφους.
O ιστορικς
του Nαυτικού
Bασικς συγγραφέας των Oι-
νουσσίων, του οποίου το ογκώδες
έργο καλύπτει σε χρνο και έκταση
ολκληρο σχεδν τον αιώνα μας υ-
πήρξε ο Aνδρέας Γ. Λαιμς. Δικη-
γρος, πλοίαρχος, δήμαρχος και
βουλευτής Xίου, άρχισε απ πολύ
νωρίς (1930 – 1936) να δημοσιεύει
στον χιακ και αθηναϊκ Tύπο δοκί-
μια, κριτικές κ.λπ., ενώ αμέσως με-
τά τον πλεμο στράφηκε στην ι-
στορική έρευνα πρώτα των Oι-
νουσσών, ύστερα της Xίου και στη
συνέχεια λων των ναυτικών τ-
πων της χώρας. Δίκαια λοιπν τον
αποκάλεσαν «ιστορικ του ελληνι-
κού ναυτικού».
Kαρπς αυτού του πολυσήμα-
ντου έργου –εκτς των δεκάδων
μελετών και των μεμονωμένων βι-
βλίων– στάθηκαν τα μεγάλα σε έ-
κταση και σημασία έργα του «Nεο-
έλληνες Aργοναύται» με εξαντλητι-
κή συλλογή στοιχείων λων των
ναυτικών οικογενειών και τπων
της Eλλάδος και «το Nαυτικν του
Γένους των Eλλήνων» με πλήρη και
διεξοδική μελέτη και έρευνα της
ελληνικής ναυτικής ιστορίας. Aκ-
μα το «Xρονικ των Oινουσσών κ.ά.
Θα απαιτούνταν ίσως σελίδες για
να απαριθμηθούν οι τίτλοι των υπο-
λοίπων έργων, που άφησε πίσω του
μέχρι τον θάνατ του το 1983.
Aλλος Oινούσσιος λγιος υπήρξε
ο Γιώργης Xρήστου Λεμς. Δικηγ-
ρος και εφοπλιστής και εκείνος, ε-
κτς των νομικών και ναυτιλιακών
μελετών του, έγινε γνωστς για την
βαθυστχαστη σκέψη του πάνω σε
σύγχρονα προβλήματα.
Mελετητής του Aποστλου Παύ-
λου και των άλλων πατέρων –αλλά
και των Eλλήνων φιλοσφων– είχε
ασχοληθεί και με τον φιλοσοφικ
στοχασμ και τον κοινωνικ προ-
βληματισμ της εποχής μας, συνέ-
γραψε δε το δοκίμιο «Eνα Σχέδιον
Διεθνούς Oικουμενικής Aλληλεγ-
γύης».
Aκμη είχε γράψει το έργο «Ση-
μειώσεις απ τις ημέρες μου» (αυ-
τοβιογραφικ με πνευματικές και
λογοτεχνικές προεκτάσεις) ενώ για
πολλά χρνια εξέδιδε την εφημερί-
δα «Πανευρώπη – Eλληνισμς» με
κύριο στχο την σύζευξη του ελλη-
νικού πνεύματος εν ψει της εισ-
δου της χώρας στην ττε EOK.
O Kώστας Nικολάου Xατζηπατέ-
ρας, διακεκριμένος λγιος, του α-
ποδήμου Eλληνισμού, σημάδεψε με
την πολυετή παρουσία του την
πνευματική ζωή της Eλλάδος στην
Aμερική, την Aγγλία και την Eλβε-
τία, που έγινε ευρύτατα γνωστς
απ τα πρώτα του έργα φιλοσοφι-
κού και κοινωνιολογικού περιεχο-
μένου, αλλά και απ τις λογοτεχνι-
κές του σελίδες (ποίηση και πεζο-
γραφία) στα περιοδικά του εσωτε-
ρικού και του εξωτερικού, πως
π.χ. στα «Nεοελληνικά Γράμματα»,
στον «Aργοναύτη» της Nέας Yρ-
κης, στη «Φιλολογική Πρωτοχρο-
νιά», στη «Nέα Eστία» κ.α.
Διδάκτωρ Eμπορικών και Oικονο-
μικών Eπιστημών του ελβετικού
Πανεπιστημίου του Neuchatel, ανέ-
πτυξε πατριωτική δράση για τη δια-
φώτιση των ξένων σχετικά με το
Eπος του 1940–41 και τη μετέπειτα
εθνική του λαού μας αντίσταση.
Mέσα στο πλαίσιο αυτής της προ-
σπάθειας εξέδωσε στα γαλλικά τα
βιβλία «Tέφρες» (Neuchatel, 1944)
και «Hρωισμοί και Δίκαια της Eλλά-
δος (Παρίσι 1946).
Aπ τη δεκαετία του 1980 ο K.N.
Xατζηπατέρας με τη συνεργασία
της Mαρίας Δραγώνα–Φαφαλιού ε-
πιδθηκε στη συστηματική αναζή-
τηση και συγκέντρωση πολύτιμου
υλικού απ γραπτές και προφορι-
κές μαρτυρίες και διηγήσεις επω-
νύμων και μη, που έζησαν απ κο-
ντά τους εθνικούς αγώνες απ το
1940 και μετά. Tο υλικ αυτ ταξι-
νομήθηκε σε εντητες και οι συγ-
γραφείς του άρχισαν την έκδοση ο-
γκωδών τμων με τον γενικ τίτλο
«Mαρτυρίες» στους οποίους κατα-
χωρήθηκαν χιλιάδες αποσπάσματα
κειμένων μαχητών, αλλά και αν-
θρώπων της υπαίθρου και των με-
τπισθεν.
Eτσι μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί
οι τμοι «Mαρτυρίες 40–41» (Bρα-
βείο Aκαδημίας Aθηνών) με πρλο-
γο του Παναγιώτη Kανελλπουλου,
«Mαρτυρίες 40–44», με πρλογο
του Πέτρου Xάρη, «Mαρτυρίες –
Kρήτη 1941» (Bραβείο Eλληνικής
Eταιρείας Xριστιανικών Γραμμά-
των), ενώ ετοιμάζεται και νέος τ-
μος με τίτλο «Mαρτυρίες Kατοχής».
Παράλληλα προς τις εκδσεις αυ-
τές έχουν κυκλοφορήσει στη Bρε-
τανία στη Nέα Zηλανδία και αλλού,
ανάλογες εκδσεις στην αγγλική
γλώσσα.

O εκδτης
του «Kρίκου»
O Γιάννης Aδαμαντίου Xατζηπα-
τέρας, εξάδελφος του προηγουμέ-
νου, αποτελεί ιδιάζουσα μορφή του
απδημου Eλληνισμού. Nεώτατος
το 1949, εξέδωσε στο Λονδίνο με τη
συνεργασία του Kυπρίου λογίου και
δημοσιογράφου Λευτέρη Γιάλου-
ρου το μηνιαίο περιοδικ «Kρίκος»
του απδημου Eλληνισμού, το ο-
ποίο είχε σκοπ τη σύσφιγξη των
σχέσεων και των δεσμών των ελλη-
νικών παροικιών του εξωτερικού,
τσο μεταξύ τους σο και με το ε-
θνικ κέντρο, μέσα απ τις πηγές
της εθνικής, πολιτιστικής και πνευ-
ματικής μας κληρονομίας.
Στο λαμπρ αυτ περιοδικ, του
οποίου η έκδοση κράτησε σαράντα
ολκληρα χρνια (1949–1989) συ-
γκεντρώθηκε ένα έξοχο επιτελείο
συνεργατών, οι οποίοι κάλυψαν λα
τα είδη του λγου με αποκλειστικές
συνεργασίες και μελέτες.
O Γ. Xατζηπατέρας κάλυπτε τις
βασικές σελίδες της έκδοσης, με τη
μηνιαία αναφορά του σε λα τα τρέ-
χοντα θέματα, γεγοντα και πρσω-
πα της επικαιρτητος, κάτω απ τον
γενικ τίτλο «Aπ μήνα σε μήνα», ε-
νώ παράλληλα επιμελείτο τις στή-
λες των απψεων και κρίσεων των
εκδοτών, τις γνώμες και υποδείξεις
επί εθνικών, αποδημικών, παροικια-
κών και εκκλησιαστικών θεμάτων,
πως επίσης το πνευματικ και καλ-
λιτεχνικ ρεπορτάζ απ λες τις
γωνιές του κσμου, τη στήλη κριτι-
κής βιβλίου και εκδσεων και τέλος,
την παρουσίαση σειράς σκιαγρα-
φιών και αναλύσεων του έργου ε-
πωνύμων Eλλήνων ανάμεσα στους
οποίους οι πνευματικοί άνθρωποι
κατέχουν πρωτεύουσαν θέσιν.
Eκτς των τευχών του που εξεδί-
δοντο κατά μήνα, ο «Kρίκος» προέ-
βη και σε πολλές πανηγυρικές έ- H γοργνα στην είσοδο του λιμανιού των Oινουσσών. Eργο της γλύπτριας Mαίρης I. Παπακωνσταντίνου (φωτ.: Bασ.
κτακτες εκδσεις βιβλίων, λευκω- Γεωργιάδης).
μάτων, αναλύσεων κειμένων, αφιε-
ρωμάτων σε γεγοντα, πρσωπα, τρς Xίου – Bρονταδούσιου, εξά- O Φαφαλις έγραψε επίσης και α- του. Aπ το 1954 με την έκδοση
επετείους κ.λπ., πολλά απ τα ο- δελφος επίσης των δύο προηγουμέ- ξιλογα φιλολογικά και ιστορικά δο- της εφημερίδος «Oινούσσαι», αρ-
ποία είχαν την προσωπική επιμέ- νων, άρχισε σχεδν μετά το τέλος κίμια, λα σχεδν αφιερωμένα σε χικά στη Xίο, κατπιν στην Aιγνού-
λεια του εκδτη και συνέβαλαν τα του πολέμου (1945–1950) να ασχο- μορφές και εποχές της ιδιαίτερης σα και τελικά στον Πειραιά που
μέγιστα στον εμπλουτισμ της λείται με φιλολογικές και λογοτε- πατρίδας του, πως το γνωστ εκδίδεται μέχρι σήμερα ως μηνιαία
γραμματείας μας. O «Kρίκος» και οι χνικές μελέτες. Διακριθείς κυρίως «Bραχύ Xρονικ της Xιακής πνευ- έκδοση του Συλλγου «Φίλοι Oι-
εκδτες του βραβεύθηκαν απ την στην έρευνα του έργου και της ζω- ματικής παραδσεως», που αποτε- νουσσών». Δθηκε έτσι η ευκαιρία
Aκαδημία Aθηνών και άλλα πνευ- ής του Kοραή, του Παπαδιαμάντη λεί βασική συμβολή στην ιστορία σε πολλούς λογίους του νησιού να
ματικά ιδρύματα. και του Xίου ιστορικού Kωνσταντί- των Xιακών Γραμμάτων μέχρι τις συγκεντρώσουν και να καταχωρή-
O Γ.A. Xατζηπατέρας χρησιμοποι- νου Aμάντου, πως και με πλήθος μέρες μας. σουν στις στήλες της πολύτιμο αρ-
ούσε στις κριτικές του σημειώσεις άλλων πνευματικών αναζητήσεων. Πνευματική δραστηριτητα είχε χειακ υλικ, ιστορικές καταγρα-
το νομα «Γιάννης Aδαμαντίου» με Tην περίοδο 1963–1975, σε συ- ακμη στο Λονδίνο ο Iωάννης Πα- φές, σκιαγραφίες Oινουσσίων, ανα-
το οποίο ήταν γνωστς στον ευρύ- νεργασία με τον Δημήτρη Mαγγανά ντελή Λαιμς, ο οποίος είχε ασχο- μνήσεις, έθιμα και λοιπά στοιχεία
τερο λογοτεχνικ κύκλο εντς και και τον Kώστα Xαβιάρα εξέδωσε το ληθεί με την ελληνική ανθολογία που σιγά σιγά απετέλεσαν έναν α-
εκτς της χώρας. λογοτεχνικ και φιλολογικ περιο- ποιήσεως και ήταν εκ των πρώτων ξιλογο πνευματικ θησαυρ. Συ-
O Kώστας Δημ. Φαφαλις, εκ μη- δικ «Xιακή Eπιθεώρησις» που βασικών συνεργατών του περιοδι- ντάκτες αυτών των κειμένων ήταν
τρς Oινούσσιος (το γένος Kωνστα- στάθηκε σοβαρή πνευματική προ- κού «Kρίκος» απ της ιδρύσεώς πολλοί Oινούσσιοι, στους οποίους
ντίνου I. Xατζηπατέρα) και εκ πα- σπάθεια. του ως συνιδρυτής της έκδοσής Συνέχεια στην 26η σελίδα

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 25

Συνέχεια απ την 25η σελίδα
πρέπει να κατατάξουμε τον Δημή-
τρη Π. Λαιμ, τον πλοίαρχο Γιώργη
Δ. Xαλκιά, τον δικηγρο Γιώργη Στ.
Σαμωνά, τη γλύπτρια και συγγρα-
φέα Mαίρη Παπακωνσταντίνου –
Ποντικού, τον ποιητή και συγγρα-
φέα Mιχάλη Γ. Xαλκιά, τον φιλλο-
γο Mιχάλη Παπαποντικ, τον δικη-
γρο Γιώργο Δανιήλ, τον χημικ
και ιστορικ Iωάννη Σπέη, τον πλοί-
αρχο – χρονικογράφο Aλέξανδρο
Mαλλιαρουδάκη και άλλους.
Ποίηση – πεζογραφία
Στον ποιητικ λγο έχουμε τους
Oινουσσίους εκπροσώπους της με-
ταπολεμικής γενιάς Bιργινία Nικη-
φρου – Πιταούλη. Γιώργη A. Λαιμ
– Γέροντα που εξέδωσαν αξιλογες
ποιητικές συλλογές, ενώ η πρώτη εξ
αυτών εξέδωσε προσφάτως το βι-
βλίο «Λαογραφικ Συναξάρι των Oι-
νουσσών» (Eπαινος Aκαδημίας Aθη-
νών) στο οποίο συγκέντρωσε αξι-
λογο παραδοσιακ υλικ του νησι-
ού. H ίδια στάθηκε και βασική συ-
νεργάτις της εφημερίδας, που φιλο-
ξένησε κατά καιρούς θαυμάσια κεί-
μενά της που ανήκαν σε λες τις
μορφές του λγου.
Στον πεζ λγο οι Oινούσσες έ-
δωσαν τον ναυτικ Φάνη Φαντέμη,
συγγραφέα θαλασσινών διηγημά-
των, πως τα «Γαλάζια κύματα», το
«Aργ σαλπάρισμα», το «Hμερολ-
γιο της πλώρης» κ.ά. Tακτικές πα-
ρουσίες, τέλος, είχαν στον τοπικ
Tύπο πάνω σε Oινουσσιακά θέματα
ο Λέων Xρ. Λεμς καθώς και οι Πα-
ντελής Hλία Ποντικς – Xατζής και
Γεώργιος Mιχ. Φράγκος. Διακεκρι-
μένος Oινούσσιος ήταν και ο Iωάν-
νης Παπαλάς, πολυμαθέστατος ι-
στορικς και μαθηματικς, που χρη-
μάτισε και γυμνασιάρχης στο Γυ-
μνάσιο Xίου.
Πολλές και αξιλογες σελίδες ε-
ξάλλου του έργου τους αφιέρωσαν
στις Oινούσσες οι Xιώτες λγιοι
Γιάννης Bαριαδάκης, δάσκαλος και
ιστορικς και Δημήτρης Λαϊνάς, δη-
μοσιογράφος, ενώ απ τους μη Xί-
ους ο Kώστας Παπακωνσταντίνου,
δάσκαλος, έγραψε ενδιαφέρον βι-
βλίο με τίτλο «Oινούσσαι – Tο ναυτι-
κν Iερν νησί της Eλλάδος» και ο
Hρακλής Παπαβασιλείου ενδιαφέ-
ρουσα σειρά φυσιογνωμιών του νη-
σιού –με τη μορφήν σκιαγραφίας
τους– ανάμεσα στις οποίες διακρί-
νονται εκείνες του Mιχαήλ Παπαπα-
τέρα, του Iωάννου Διαμ. Πατέρα (σε
συνεργασία με τον Kώστα N. Xατζη-
πατέρα), του Γεωργίου Xρ. Λεμού
–του οποίου υπήρξε άμεσος συνερ-
γάτης–, της Kατίγκως Γ. Λεμού κ.ά.
Tέλος, την παλαιά παράδοση της
ρίμας καλλιέργησαν με στιχουργή-
ματά τους οι Oινούσσιοι Διαμαντής
Πατέρας – Bαλάνης και Δημήτρης
Kαμπούρης παλαιτερα και στις μέ-
ρες μας ο πλοίαρχος Θδωρος Λαι-
μς – Kουρτουκέρης.
Tέχνες
Στις Kαλές Tέχνες έξοχες είναι
οι παρουσίες συγχρνων Oινουσ-
σίων γυναικών. H γλύπτρια, ζω-
26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
Mάρκου K.
Xατζηπατέρα
«Victorias
Secret»
(μικτά υλικά,
100x62x75 εκ.).
Tο εξώφυλλο του προγράμματος του έργου «H επίσκεψη της γηραιάς κυ-
ρίας» του Φρίντριχ Nτίρενματ. Σε πρώτο πλάνο η Kάθριν Xάντερ (Xατζηπατέ-
ρα), πρωταγωνίστρια του έργου που ανέβηκε στο εθνικ θέατρο του Λονδί-
νου. Για την ερμηνεία της αυτή πήρε τον Aπρίλιο του 1991 το θεατρικ βρα-
βείο «Λρενς Oλιβιέ», βραβείο καλύτερης ηθοποιού.
γράφος, συγγραφέας και ιστορι- γων που κοσμούν την πρωτεύου-
κς της τέχνης Mαίρη I. Παπακων- σα και πολλές πλεις του εσωτερι-
σταντίνου – Ποντικού έχει απ τη κού και του εξωτερικού και μία συ-
δεκαετία του 1960 συνεχή παρου- νεχής καλλιτεχνική και πνευματι-
σία στα πνευματικά και καλλιτεχνι- κή παρουσία και δημιουργία συν-
κά δρώμενα. Δεκάδες ατομικές θέτουν το ύψος της καλλιτεχνικής
της εκθέσεις και συμμετοχές σε της προσφοράς.
άλλες ομαδικές, ένα πλήθος έρ- Xωρίς να εγκαταλείπει το κύριο
έργο της, σε ζωντανές και νεκρές
φύσεις, έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα
με τη δημιουργία ανδριάντων και
προτομών εθνικών μορφών, ενώ
άλλα έργα της έχουν τοποθετηθεί
στην Aμερική, την Aυστραλία και
στην έδρα της «Hνωμένης Eυρώ-
πης» στις Bρυξέλλες.
Aνακηρύχθηκε «Eλληνίδα Γυ-
ναίκα της Eυρώπης» το 1989–90,
τιμήθηκε με το Xρυσ Mετάλλιο
του Δήμου Aθηναίων και έλαβε
πλήθος άλλων διακρίσεων.
Ως συγγραφέας και ιστορική ε-
ρευνήτρια, έγραψε το βιβλίο
«Oδηγς των Oινουσσών» (που α-
ποτελεί αξιλογη ιστορία του νη-
σιού) και δεκάδες μελέτες και δο-
κίμια, πάνω σε θέματα τέχνης και
ιστορίας πως τη «Γλυπτικά της
Xίου» και άλλες τεχνοκριτικές α-
ναλύσεις που δημοσιεύθηκαν σε
εφημερίδες και περιοδικά του ε-
σωτερικού και του εξωτερικού.
H Kατερίνα K. Xατζηπατέρα κα-
τέκτησε με το νομα Kathryn
Hunter το βρετανικ θεατρικ
στερέωμα. Θεωρείται ήδη μία απ
τις κορυφαίες ηθοποιούς του αγ-
γλικού θεάτρου, αφού βραβεύτη-
κε το 1991 με το βραβείο Laurence
Olivier για την ερμηνεία της στο
έργο «H επιστροφή της γηραιάς
κυρίας» του Friedrich Durrenmatt.
Eχει αποσπάσει εγκώμια απ τον
αγγλικ Tύπο που τη θεωρεί μονα-
δική στις μεταμορφώσεις, ερμη-
νεύοντας στο ίδιο έργο πολλούς
και παντοειδείς ρλους. Eχει δια-
τελέσει, μεταξύ άλλων, στέλεχος
του Eθνικού Θεάτρου της Bρετα-
νίας και έχει περιοδεύσει σε λο
τον κσμο με πολλά θεατρικά συ-
γκροτήματα. Eχει επίσης διακριθεί
ως σκηνοθέτις.
O Mάρκος X. Xατζηπατέρας, α-
δελφς της Kathryn Hunter – Xα-
τζηπατέρα, έχει διακριθεί στη Nέα
Yρκη που ζει, ως αξιλογος ζω-
γράφος και γλύπτης και διαγράφει
μια ανοδική πορεία στο καλλιτε-
χνικ στερέωμα. Eχει λάβει μέρος
σε πενήντα ομαδικές και δέκα α-
τομικές εκθέσεις στη Nέα Yρκη,
στο Λονδίνο, στο Tκιο και στην
Eλλάδα.
Aπ την οικογένεια Λύρα διακρί-
νονται στις εικαστικές τέχνες η
Mαριάννα K. Λύρα ως γλύπτρια και
ζωγράφος, με επιτυχίες και τιμητι-
κές διακρίσεις και η Aγγέλα K. Λύ-
ρα στην τερψιχρεια τέχνη ως χο-
ρογράφος και χορεύτρια.
Στο Λονδίνο, η Kαλλιπη Xρ. Λε-
μού, με αξιλογες σπουδές στην ι-
στορία της τέχνης και στη Σχολή
Kαλών Tεχνών, είναι μια καταξιω-
μένη ζωγράφος και έργα της κο-
σμούν ιδιωτικές συλλογές. Eχει ει-
κονογραφήσει, μεταξύ άλλων, βι-
βλίο ειδικά για τον Eλύτη με τη συ-
νεργασία του ποιητή.
H Eλλη Λεμού – Xατζηπατέρα εί-
ναι ταλαντούχος ζωγράφος, με ε-
πιδσεις στο είδος της προσωπο-
γραφίας. O Aλέξανδρος N. Λύρας
διακρίνεται ως ανερχμενος ηθο-
ποις στη Nέα Yρκη. Tέλος, δια-
πρέπει στη Oπερα της Φινλανδίας
ως αρχιμουσικς ο Oινούσσιος
συνθέτης Mιχαήλ Γ. Nικηφρος.
 Λαογραφικά στοιχεία
Iδιαιτερτητες του λαϊκού πολιτισμού των Oυνουσσών
Kασέλα καραβομαραγκού. Διακρίνονται τα εργαλεία που χρησιμοποιούντο
για πρχειρες επισκευές πάνω στο πλοίο. Eκθεμα του Nαυτικού Mουσείου Oι-
νουσσών (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).
Tου Γιώργου Σπέη
OI OINOYΣΣEΣ, η Aιγνούσα για τους
Aιγνουσιώτες, είναι ένας τπος ταυ-
τισμένος με τη θάλασσα. Eχει, σαν
οικισμς, ιστορία που αρχίζει γύρω
στα 1828, μετά την Kαταστροφή της
Xίου. Πιο πριν υπάρχουν αναφορές
για λίγους κατοίκους διάσπαρτους
στο νησί, τσοπάνηδες. Eτσι δεν έχει
απασχολήσει μέχρι σήμερα ερευνη-
τές, λαογράφους, εθνολγους, μου-
σικολγους, ιστορικούς, αρχιτέκτο-
νες, πολεοδμους και γενικά εκείνες
τις ειδικτητες που εξετάζουν τον
άνθρωπο σε λες του τις εκδηλώ-
σεις μέσα στην κοινωνία.
Oι μνοι που έχουν ασχοληθεί με
το νησί ήταν μνον αιγνουσιώτες
που έχουν καταφέρει να περισώ-
σουν κάποια στοιχεία της Aιγνούσας
πέραν εκείνης της ναυτοσύνης. Παρ’
λα αυτά υπάρχουν κάποια στοιχεία
ακμη είτε ζωντανά είτε σαν μνήμες,
που παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή
εικνα. Eδώ δεν θα παρουσιάσουμε
τον πολιτισμ του τπου, αλλά κά-
ποια στοιχεία του που χωρίς να είναι
μοναδικά στον ελληνικ χώρο μως
είναι σημαντικά.
Oι «ξένοι»
Πριν παρουσιασθούν τα στοιχεία
αυτά θα πρέπει να αναφερθεί πως η
Aιγνούσα δημιουργήθηκε σαν εξάρ-
τημα των Kαρδαμύλων, έχοντας
στοιχεία της κουλτούρας των βορει-
χωρων της Xίου. Σίγουρα εκτς α-
π Kαρδαμυλήτες υπάρχουν φυγά-
δες των ορλωφικών του 1770, απ
την Πελοπνησο, μάλλον απ τη
Mάνη και σίγουρα τη Δημητσάνα,
που μέσω Kαρδαμύλων πήγαν στην
Aιγνούσα. Σ’ αυτούς, το τελευταίο
τέταρτο του 19ου αιώνα ήρθε ένα
κύμα Iκαρίων και Xίων απ διάφορα
χωριά. Kαι τέλος με τους τρεις διωγ-
μούς, έχουμε ένα μεγάλο κύμα μι-
κρασιατών προσφύγων. Oλοι αυτοί
αναμείχθηκαν και δημιούργησαν
την κουλτούρα του νησιού. Σίγουρα
μως τα στοιχεία απ τα Kαρδάμυλα
είναι τα επικρατέστερα. Oι «ξένοι»
παντρεύτηκαν Aιγνουσιωτίνες που
ήταν οι φορείς της κουλτούρας και
αυτές μεγάλωσαν τα παιδιά τους
στην αιγνουσιώτικη νοοτροπία, ενώ
εκείνοι που συνήθως ταξίδευα, έλει-
παν πολύ καιρ για να συνεισφέ-
ρουν ουσιαστικά στην εισαγωγή πο-
λιτιστικών στοιχείων απ τα μέρη
που κατάγονταν.
Θέλει μως αρκετή συγκριτική με-
λέτη για να καθορισθεί απ πού προ-
έρχονται τα διάφορα πολιτιστικά
στοιχεία.
Γκλεζούνι
Eνα απ τα οποία ξεκάθαρα προ-
κύπτει η καταγωγή του είναι το
«Γκλεζούνι». Tο Γκλεζούνι είναι η
μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι α-
γράμματοι Aιγνουσιώτες ναυτικοί
στα τέλη του περασμένου αιώνα και
αρχές του 20ού για να μάθουν να συ-
ναλλάσσονται. H επιτυχία της μεθ-
δου έχει σαν απδειξη τη δύναμη
της ναυτιλίας των Oινουσσών. Aυτή
η μέθοδος βασίζεται στην Λογαριστι-
κή απ το 16ου αιώνα του Eμμανου-
ήλ Γλυζούνη ή Γλυζούνιου, παρα-
φθορά αυτού του ονματος είναι το
νομα της μεθδου. Hταν η πρώτη ε-
μπορική μέθοδος και η πιο σημαντι-
κή για 200 χρνια στον ελληνφωνο
κσμο μετά την Aλωση, βασισμένη
σε μαθηματικά απ την εποχή πριν
απ την Aλωση. Aπ’ τι φαίνεται η Aι-
Πρώτη σελίδα
απ το «Γκλε-
ζούνι». Hταν
η μέθοδος
εκμάθησης
εμπορικών
πράξεων
για αγράμμα-
τους ναυτικούς
(αρχείο Γ.M.
Φράγκου).
γνούσα είναι το τελευταίο μέρος -
που αυτή η μέθοδος διασώθηκε μέ-
χρι τον 20 αιώνα. Στο Γκλεζούνι,
μέσα απ τα πολλά παραδείγματα
για να κατανοήσει ο μαθητής, κατα-
γράφεται η εποχή της δημιουργίας
της αιγνουσιώτικης ναυτιλίας.
Στην Aιγνούσα μως διασώθηκε κι
ένα παραμύθι που μας πάει ακμα
πιο παλιά. Eίναι το παραμύθι του
Aνδρνικου και της Aρχεστράτας. H
υπθεση είναι αυτή της ρίμας του
Aπολλώνιου και της Aρχιστράτας
κομμάτι της μυθιστορίας του Aπολ-
λώνιου της Tύρου. H υπθεση αυτή
με ένα σταθμ στην κρητική λογοτε-
χνία φθάνει την ελληνιστική εποχή.
Στην εκδοχή των Oινουσσών η πλο-
κή εκτυλίσσεται στην Tήνο, που και
ξανασμίγει στο τέλος του παραμυθι-
ού η οικογένεια.
Aλλά ο μαγικς κσμος της λαϊκής
λογοτεχνίας μας σπρώχνει ακμα
πιο παλιά. Eτσι, τις Aποκριές, μεγάλη
γιορτή του γεωργικού εορτολογίου,
τραγουδούσαν και χρευαν με αργά
και απλά βήματα, τραγούδια ιστο-
ρίες, «παραλογές». Tα τραγούδια
αυτά που έχουν καταγραφεί απ τον
Mιχάλη Παπαποντικ, ήταν το τρα-
γούδι του νεκρού αδελφού –μάνα με
τους εννιά τους γιους– το τραγούδι
του Aγιου Σίδερου –θάνατος του Δι-
γενή– ο κοντς, η Σούσα και ένα κλέ-
φτικο που αναφέρονται οι Kολοκο-
τρωναίοι. Tο πιο σημαντικ μως εί-
ναι το τραγούδι του Aγιου Σίδερου,
που χωρίς να αναφέρει το νομα του
Διγενή, είναι ουσιαστικά η πάλη του
Διγενή και του Xάρου στα μαρμαρέ-
νια αλώνια. Aυτ αποτελούσε το κε-
ντρικ δρώμενο στην αυλή της εκ-
κλησίας την Kυριακή των Aπκρεω.
O χορς, το τραγούδι, ο ρυθμς, η υ-
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH
πθεση της πάλης της ζωής με τον
θάνατο, η ματαιτητα της εφήμερης
ζωής, αλλά και το γλέντι της ζωής,
διάφορες συμβολικές / μαγικές λέ-
ξεις στους στίχους, η τέλεση του χο-
ρού μνον αυτή την χρονική στιγμή
μας οδηγούν στα υπολείμματα του
αρχαίου θεάτρου και της αρχαίας
θρησκείας που με πείσμα επέζησε
και χορεύεται μέχρι σήμερα.
H μαγεία ή τα πανάρχαια πιστεύω
του λαού που επέζησαν σαν προλή-
ψεις είναι πολλά σε κάθε τπο. Στην
Aιγνούσα υπάρχει ένα μέρος, μια
τρύπα σε βράχο δίπλα στη θάλασσα
μακριά απ το χωρι. H τρύπα του
Xαζαλή. Ποιος ήταν αυτς, υπάρ-
χουν κάποιες αναφορές, μάλλον
μύθοι που δεν έχουν τση σημασία.
Σημασία έχει τι πίστευαν οι Aιγνου-
σιώτες γι’ αυτήν. Eτσι, λοιπν, ταν
ένα παιδί γκρίνιαζε έπρεπε η μητέ-
ρα του να το περάσει μέσα απ τη
τρύπα τρεις φορές για να σταματή-
σει. Σημαντικ στοιχείο ήταν τι δεν
έπρεπε στο πήγαινε έλα να μιλή-
σουν σε κανένα για να πιάσει η δύ-
ναμη του τρυποπεράσματος. Σίγου-
ρα η Aιγνούσα δεν είναι το μνο μέ-
ρος στην Eλλάδα που υπάρχει το
μαγικ τρυποπέρασμα, αλλά η μα-
γεία, που περνώντας μέσα απ μια
τρύπα μεταμορφώνεται κανείς, εί-
ναι αρχέγονη.
Δεν αρκεί μως να ψάξει κανείς να
βρει αρχαίες καταβολές για να ση-
μειώσει τι η κουλτούρα ενς τπου
είναι ξεχωριστή και έχει ενδιαφέρον.
Eτσι, πολύ πιο πρσφατα, την εποχή
των κουρσάρων, που τελειώνει με το
τέλος της Eπανάστασης, η Aιγνούσα
ήταν τπος που κρύβονταν αλλά
και επισκεύαζαν εκείνοι τα καράβια
Συνέχεια στην 28η σελίδα
27
Συνέχεια απ την 27η σελίδα
τους. Oι πειρατές ήταν Eυρωπαίοι,
Eλληνες αλλά και μουσουλμάνοι,
μαύροι, μώροι. O «μώρος» το φβη-
τρο της Aιγνούσας με αρκετές ανα-
φορές σε ιστορίες στη Xίο. Aναφέρε-
ται και σαν αράπης που φύλαγε έναν
θησαυρ. Yπάρχουν πολλές παραλ-
λαγές για κάποιο θησαυρ σ’ ένα πη-
γάδι απ’ που κάποιοι που τον βρή-
καν πλούτισαν. Aλλά και θησαυρ
μέσα σ’ ένα μάρμαρο που ήρθαν
κάποιοι ξένοι και τον πήραν. Oι ξέ-
νοι, φυσικά για την Aιγνούσα είναι,
λοι εκείνοι που δεν είναι Aιγνου-
σιώτες.
H ρίμα
Yπάρχει και η ιστορία με το φίδι
που κολυμπούσε απ την Iκαρία μέ-
χρι το Στροβίλι, νησάκι ανάμεσα
στην Aιγνούσα και τη Xίο, εκεί μάλι-
στα που έμενε το φίδι υπήρχαν
πολλά κκκαλα. Eίναι αρκετά πε-
ρίεργη ιστορία που πιθανν να έχει
εξήγηση, γιατί την εποχή της Mα-
νας, οι Γενοβέζοι ύστερα απ πα-
νούκλα που αποδεκατίστηκε ο
πληθυσμς της Xίου, εγκατέστησαν
Iκάριους στα βορειχωρα.
H λαϊκή λογοτεχνία αναπτύχθηκε
αρκετά στην Aιγνούσα με τη μορφή
της ρίμας. Pίμες έφτιαχναν για κάθε
περίπτωση, κάθε γεγονς που ξε-
χώριζε. Hταν ένα είδος έμμετρης ε-
φημερίδας την εποχή που δεν υ-
πήρχε άλλος τρπος επικοινωνίας
απ τον λγο. Kάποιοι μάλιστα ανέ-
πτυξαν ιδιαίτερες ικαντητες και ά-
φησαν εποχή με τις ρίμες τους. Pί-
μες συνέχισαν να δημιουργούνται
ακμα και μετά τον δεύτερο παγκ-
σμιο πλεμο. Tο μήκος μιας ρίμας α-
ποτελείτο απ τσα στιχάκια, σο
χρειάζονταν για να περιγραφεί το
γεγονς. Mάλιστα σώζεται ρίμα με
249 στίχους που περιγράφει τη σω-
τηρία ενς πλοίου.
Tέλος ενδιαφέρον έχει και η ανά-
πτυξη του χωριού σαν οικισμς. O
λγος είναι τι υπάρχουν ακμα οι
μνήμες της δημιουργίας του χωρι-
ού. Eτσι οι αρχικοί οικιστές, οι γε-
νάρχες, έκτισαν σπίτια μετά το 1828
και μέχρι το 1860 σε διάφορα ση-
μεία του σημερινού χωριού. Γύρω
απ αυτά έχτισαν τα παιδιά τους μέ-
χρι το τέλος του 19ου αιώνα. Eτσι
δημιουργήθηκαν οι συνοικίες που
έχουν το νομα της κάθε οικογένει-
ας. Mε την πάροδο του χρνου και
την προικοδτηση των κοριτσιών α-
ναμείχθηκαν οι ιδιοκτήτες, αλλά πα-
ρέμεινε το νομα της συνοικίας απ
τον αρχικ οικιστή. Παρ’ λη μως
την οικονομική ευμάρεια έχουμε έ-
να φαινμενο για ελληνικ χωρι,
μία εκκλησία και μνο μέσα στον οι-
κισμ για πληθυσμ περίπου 2.000
κατοίκων, κατά την εποχή της ακ-
μής. Eίναι η εκκλησία του Aγίου Nι-
κολάου, προστάτη των ναυτικών και
του νησιού, κέντρο του οικισμού και
η ζωή των κατοίκων.
Aυτά λοιπν τα ελάχιστα στοιχεία
δείχνουν έναν τπο που και αν α-
γνοήθηκε πολιτιστικά έχει προσφέ-
ρει και κρύβει θησαυρούς και ιδιαι-
τερτητες που δεν έχουν σημασία
μνο για τους Aιγνουσιώτες.
28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999
1956. Στιγμιτυπο απ το γάμο του Δημητρίου Zωγράφου στις Oινούσσες.
H μουσική παράδοση
Tου Kυριάκου Kαλαϊτζίδη
Mουσικού
EPXOMENOΣ κανείς σε επαφή με
τους Aιγνουσιώτες, ανεξαρτήτως
καταγωγής και επαγγέλματος, αντι-
λαμβάνεται απ την πρώτη στιγμή
τι είναι ιδιαίτερα μερακλήδες.
Aγαπούν τη μουσική, τα ργανα, το
καλ ούζο, τα μεζεδάκια. Eίναι, δε,
εξαιρετικοί χορευτές.
Θα μπορούσαμε να χαρακτηρί-
σουμε την Aιγνούσα «μουσικ σταυ-
ροδρμι». Προσπαθώντας κανείς να
ερμηνεύσει τη μουσική της παράδο-
ση, είναι πολύ πιθαν να καταφύγει
στη χρήση ναυτικών χαρτών. Oχι α-
πλά γιατί το νησί είναι άμεσα συνδε-
δεμένο με τη ναυτιλία, αλλά γιατί έ-
τσι θα φωτισθούν οι πολυποίκιλες ε-
πιρροές απ τη Xίο, την Kωνσταντι-
νούπολη και την Προποντίδα, απ
την Πελοπννησο, τη Στερεά Eλλά-
δα, τις Kυκλάδες, τα Δωδεκάνησα
και, βέβαια, τα αντικρυνά μικρασια-
τικά παράλια και τη Σμύρνη. Oι πλη-
ροφορίες που διαθέτουμε εκτείνο-
νται χρονικά απ τις μέρες μας μέ-
χρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οπτε α-
ναφερμαστε σ’ αυτήν την περίοδο.
Oπωσδήποτε το μέγεθος του νησιού
και του πληθυσμού του, το γεγονς
τι η ιστορία του ξεκινάει τον 18ο αι-
ώνα (πολύ νεώτερη σε σχέση με το
σύνολο του ελλαδικού χώρου) και η,
σχεδν αποκλειστική, ενασχληση
με τη ναυτιλία δεν επέτρεψαν στο
νησί να παρουσιάσει μεγάλη σε πο-
στητα παραγωγή τοπικής μουσικο-
ποιητικής και χορευτικής παράδο-
σης. Eξάλλου, η διαρκής απουσία
του ανδρικού πληθυσμού απ το νη-
σί δεν διευκλυνε τη διεξαγωγή
γλεντιών1. Kαι επειδή κάθε σπίτι είχε
κάποιον πνιγμένο, πατέρα, σύζυγο,
γιο ή αδελφ, το τραγούδι που θα
συνδευε τις καθημερινές ασχολίες
τις περισστερες φορές ήταν το
μοιρολι.
Στις διηγήσεις τους οι παλαιτε-
ροι, βέβαια, αναφέρονται στα θρυ-
λικά, πολυήμερα γλέντια που γίνο-
νταν με την επιστροφή των καπετα-
ναίων και των ναυτικών. Aλλά ιδιαί-
τερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και
οι περιγραφές των γλεντιών πάνω
στα καράβια τους και ιδιαίτερα ταν
σμίγαν σε κάποιο μακριν λιμάνι με
άλλο αιγνουσιώτικο πλοίο.
Στο τοπικ ρεπερτριο περιλαμ-
βάνονται τραγούδια που θα τα χα-
ρακτηρίζαμε τοπικά (π.χ. Tο παληά-
μπελο, Kάτω στον Aγιο Σίδερο, Tης
αγάπης το βοτάνι), πολλά άλλα που
είναι παραλλαγές γνωστών τραγου-
διών και σκοπών του Bορειοανατο-
λικού Aιγαίου και των μικρασιατι-
κών παραλίων (π.χ. Σίνα, Tο τρεχα-
ντηράκι, Aφτάλικος, Tης Aττάλειας
τα νερά), καθώς και κάποια «πανελ-
λήνια» (π.χ. η Bλάχα, Tου Kίτσου η
μάνα, H κλώσσα). Eνδιαφέρον πα-
ρουσιάζουν και τραγούδια που έγι-
ναν γνωστά στο νησί μέσω των δί-
σκων γραμμοφώνου και ενσωματώ-
θηκαν στο τοπικ ρεπερτριο, ενώ
λησμονήθηκαν στον υπλοιπο ελ-
λαδικ χώρο (Tο βαπρι, Θάλασσα
λυπήσου).
Mουσικοί
Στην Aιγνούσα δεν φαίνεται να α-
σκούνταν ως κύριο το επάγγελμα
του μουσικού, αλλά ως συμπληρω-
ματικ κάποιου άλλου. O παλαιτε-
ρος οργανοπαίκτης που θυμούνται
στο νησί είναι ο Παναγιώτης Λιγνς
ή Περιβολάρης, 1885–1941 που έ-
παιζε κλαρίνο. Σύγχρονς του φέ-
ρεται να είναι ο Nικολής Kάζδαγλης
ή Eγγλέζος – κλαρίνο. Λίγο αργτε-
ρα και μετά την Mικρασιατική κατα-
στροφή έδρασε η περίφημη κομπα-
νία των Kωνσταντίνου Λεοντή – ού-
τι, Nικλαου Zωγράφου ή Φυσά-
γκου – βιολί, Γιάννη Kουτσουδάκη ή
Πουρπούρη – λαούτο και Γιάννη
Xατζηστεφάνου – μαντολίνο. Πολ-
λοί βέβαια ασχολούνταν ερασιτε-
χνικά με κάποιο μουσικ ργανο, α-
νάμεσά τους και πολλές κοπέλες
που έπαιζαν μαντολίνο. Σημαντική
για τα μουσικά πράγματα του νησι-
ού η φυσιογνωμία του παπά Aμβρ-
σιου ο οποίος «ταν έψελνε στον
Aγιο Nικλα ακουγταν στη θάλασ-
σα» και συνήθως «παρατερέριζε το
χερουβικ».
Eκτς απ τους οργανοπαίκτες
που ζούσαν στην Aιγνούσα, έρχο-
νταν πολύ συχνά με κάθε ευκαιρία
(γάμος, αρραβώνας, πανηγύρι) και
άλλα ργανα απ τη Xίο που συνεπι-
κουρούσαν τους τοπικούς. Kαι πρώ-
τα–πρώτα πρέπει να αναφέρουμε
τον Παναγιώτη, το Aραπάκι (κλαρί-
νο) και τον αδελφ του Bασίλη (σα-
ντούρι). Oι παλαιοί μερακλήδες θυ-
μούνται ακμη τον Λίνα με το Kανο-
νάκι, τους ουτίστες Kαμάνη, Yψηλά-
ντη και Πέτρο, τους αδελφούς Λου-
λούδη (Λεωνίδας, βιολί και Σωτή-
ρης, σαντούρι), τον Zερβούδη Σιδε-
ρή (βιολί) και τα ξαδέλφια Nεαμονη-
τάκη (κλαρίνο).
Σημείωση: 1. «Δεν το ’χαμε συνήθειο, γιατί
οι άνδρες ταξίδευαν. Ποια γυναίκα θα ά-
νοιγε το σπίτι της; Θα έπρεπε να είναι της
τελευταίας κατηγορίας. «Mαρτυρία της
Oινουσιώτισσας Eιρήνης Ποντικού στον
N. Aνδριώτη, «Tο μικρ ταξίδι». H άφιξη
και εγκατάσταση των Mικρασιατών προ-
σφύγων στις Oινούσες, Aθήνα 1998, σ. 97.
Σημείωση «Eπτά Hμερών»: Mία πρώτη κα-
ταγραφή του μουσικού πλούτου της Aι-
γνούσας αποτελεί η έκδοση απ το Nαυτι-
κ Mουσείο Oινουσσών διπλού ψηφιακού
δίσκου με τη συμμετοχή τοπικών οργανο-
παικτών και του μουσικού σχήματος EN
XOPΔAIΣ.
Aριστερά: Bορειοανατολική άποψη της Iεράς Mονής Eυαγγελισμού. Δεξιά: H εικνα του Eυαγγελισμού της Θεοτκου, έργο του Φώτη Kντογλου. Bρίσκεται
στο νάρθηκα του Kαθολικού της Mονής.
H Mονή Eυαγγελισμού
Tο μοναστήρι κοσμούν εικ
νες και τοιχογραφίες φιλοτεχνημένες απ
τον Φώτη K
ντογλου
Tης Mοναχής Oρθοδοξίας
H IEPA Mονή του Eυαγγελισμού
της Θεοτκου ευρίσκεται στο BΔ
άκρο των Oινουσσών στη θέση
Tσελεπή (αρχοντολίμανο) που απέ-
χει περί τα 5 χλμ. απ την πολίχνη
των Oινουσσών. Eίναι κτισμένη στο
κέντρο ημικυκλικού ορμίσκου και
περιβάλλεται απ αναδασωμένους
λφους με ποικιλία δένδρων.
Tο κτίριο διατάσσεται σε δύο ο-
ρφους με περιμετρικές αψιδω-
τές στοές. Στο κέντρο της αυλής
δεσπζει το Kαθολικ της Mονής,
αφιερωμένο στον Eυαγγελισμ
της Θεοτκου.
O νας αυτς είναι βυζαντινού
ρυθμού κατά τον τύπον του σταυ-
ρικού εγγεγραμμένου μετά τριών
κογχών, η παρουσία των οποίων
μαρτυρεί την επίδραση των προ-
τύπων του Aγίου Oρους.
Eίναι εξαιρετική μελέτη και κα-
τασκευή του αρχιτέκτονος κ. Iω-
άννου N. Kούτση, τον οποίον σύ-
στησε στους κτίτορες ο αγιογρά-
φος Φώτης Kντογλου.
Eσωτερικά, ο τρούλος με τα
σταυροθλια και η κγχη του ιε-
ρού, έχουν αγιογραφηθεί με βυ-
ζαντινές νωπογραφίες απ τον α-
γιογράφο Kων. Γεωργακπουλο,
βάσει σχεδίων του Φ. Kντογλου.
O Kντογλου διατηρούσε στε-
νούς πνευματικούς δεσμούς με
την οικογένεια Πατέρα, γι’ αυτ
και ανέλαβε να αγιογραφήσει -
λες τις φορητές εικνες του τέ-
μπλου και των προσκυνηταριών.
O ίδιος, παίρνοντας αφορμή απ
το κ΄ κεφάλαιο των Πράξεων «κα-
κείθεν αποπλεύσαντες τη επιού-
ση κατηντήσαμεν αντικρύ Xίου,
τη δε ετέρα παρεβάλομεν εις Σά-
μον», εξέφρασε τη γνώμη έπειτα
απ προσεκτική εξέταση της πε-
ριοχής, τι κατά πάσαν πιθαντη-
τα το μέρος που προσορμίστηκε ο
Aπστολος, είναι ο κολπίσκος της
Mονής. Γι’ αυτ φιλοτέχνησε με
δική του έμπνευση μια πρωττυ-
πη εικνα, σε ανάμνηση του γρα-
φικού περιστατικού.
Στη Mονή ευρίσκεται επίσης μια
μεγάλη συλλογή εικνων του K-
ντογλου που προέρχονται απ
τοιχογραφίες που αποτειχίστη-
καν απ το ιδικτητο ναΰδριο της
οικογενείας των κτιτρων στο
Παλ. Ψυχικ αλλά και μια εξ ίσου
σπουδαία συλλογή επιστολών του
απ την αλληλογραφία που διατη-
ρούσε με την οικογένεια.
Oι αδελφές ασχολούνται με διά-
φορα διακονήματα, κυρίως μως
με την αγιογραφία και την χρυσο-
κεντητική. Iδιαίτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζει η αγιογράφηση της
τράπεζας με πρωττυπες απεικο-
νίσεις μαρτυρίων και σκηνών απ
τον ασκητικ βίο των αγίων.
Στα ψηλτερα σημεία των λ-
φων που περιβάλλουν το Mονα-
στήρι, ευρίσκονται δύο εξωκκλή-
σια κτισμένα κατά τον αιγαιοπε-
λαγίτικο ρυθμ ναοδομίας, ένα
προσκυνητάρι επί της δεξαμενής
του νερού, αφιερωμένο στον
Προφήτη Hλία και στο ψηλτερο
σημείο πάνω απ τη Mονή, μέγας
Bυζαντινς Σταυρς –ύψους 12
μέτρων– επί σταυρικής βάσεως
που δεσπζει στο Aιγαίο αντικρύ
της Mικράς Aσίας, σύμβολο ακα-
τάλυτο της Oρθοδοξίας και της
Pωμιοσύνης.
Oι Kτίτορες
Tο ζεύγος των κτιτρων είναι
γνοι γνωστών εφοπλιστικών οι-
κογενειών της Aιγνούσας.
O μακαριστς Γέροντας Ξενο-
φών, κατά κσμον Πανάγος Διαμ.
Πατέρας, ακολούθησε απ μικρς
το ναυτικ επάγγελμα και εξελί-
χθηκε σε καπετάνιο με δίπλωμα
ωκεκανοπλοΐας.
Tο 1939, κατά τη διάρκεια του B΄
Παγκοσμίου Πολέμου, λίγο πριν
βγει η Eλλάδα στον πλεμο, τορ-
KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH
πιλίσθηκε απ τους Γερμανούς το
ατμπλοιο «ΔIAMANTHΣ» στο ο-
ποίο πλοιάρχευε και διασώθηκε
θαυματουργικά μαζί με λο το
πλήρωμά του.
H σύζυγος του Kατίγκω Λαιμού
(και σήμερα Mαρία Mυρτιδιώτισ-
σα Mοναχή, καθηγουμένη της Iε-
ράς Mονής) είναι η πρωττοκη
κρη του Δημητρίου Aντ. Λαιμού.
Aπέκτησαν τρία παιδιά· την Kαλ-
λιπη σύζυγο Kωνστ. Nικ. Xατζη-
πατέρα, τον Διαμαντή και την Eι-
ρήνη–Δήμητρα.
Tο 1964, ο Πανάγος Πατέρας
κείρεται μεγαλσχημος μοναχς
με το νομα Ξενοφών και την 6η
Δεκεμβρίου 1966 στη μνήμη του
Aγίου Nικολάου, προστάτου των
ναυτικών, αναπαύεται ειρηνικά.
Tον επμενο χρνο, η σύζυγς
του, εκπληρώνοντας μακροχρ-
νιο πθο της, κείρεται και αυτή
μοναχή με το νομα Mαρία Mυρ-
τιδιώτισσα και αναλαμβάνει την
διαποίμανση της αδελφτητος,
κατ’ εντολήν του Mεγάλου Γέρο-
ντα της Aίγινας, π. Iερωνύμου του
ησυχαστού.
H ίδρυση της Mονής είναι καρ-
πς βαθιάς αγάπης και ευγνωμο-
σύνης του ζεύγους των κτιτρων
και των παιδιών τους προς τον
Tριαδικ Θε μας.
29
 H Aιγνούσα σήμερα
H κοσμοπολίτικη θερινή εικνα του νησιού αντιστρέφεται σε συρρίκνωση τον χειμώνα
Tο καραβάκι
«Oινούσσαι
II», που εκτε-
λεί καθημε-
ρινά, χειμώ-
να καλοκαίρι,
το δρομολ-
γιο με τη Xίο
(φωτ.: Bασ.
Γεωργιάδης).

Tου Παναγιώτη Kουνή Kαι

σο το καΐκι ζυγώνει για το ρα σε τούτον τον τ
πο. Tο ίδιο και ναυτιλιακά γραφεία, το ρεύμα της
Γυμνασιάρχου «ρεμιζάρισμά» του, τ
σο πιο καθά- οι κουβέντες στο μοναδικ
καφενέ αστυφυλίας, που κατατρύχει την
ριο γίνεται το περίγραμμα των του νησιού, στο γιαλ
. Θαλασσινές ελληνική ύπαιρθο και ιδιαίτερα τις
ΓIA XIΛIOYΣ δύο λ
γους αξίζει τον τριών νησιών που δημιουργούν το ιστορίες για πολύχρονα μπάρκα, αγροτικές περιοχές, οι εντάσεις
κ
πο να αποφασίσει κανείς μια επί- φυσικ
λιμάνι του νησιού. για μακρικά λιμάνια, για ναυάγια, που σημειώθηκαν κατά καιρούς,
σκεψη στην ακριτική Aιγνούσα. Στο έμπα του λιμανιού σε καλω- μνήμες απ
τη ζωή στα ιστιοφ
ρα αλλά και οι αντίξοες συνθήκες που
Δεν είναι μ
νο το Nαυτικ
της σορίζει απ
το θαλασσοδαρμένο και στα ατμ
πλοια, η κουβέντα α- επικρατούν στο νησί, κυρίως τη χει-
Mουσείο με τις μοναδικές του συλ- βράχο της η Γοργ
να και απ
το νάμεσα στους συνταξιούχους ναυ- μερινή περίοδο, είναι μερικοί απ

λογές ή το Mοναστήρι του Eυαγγε- μώλο το άγαλμα της Aιγνουσιωτί- τικούς. τους λ
γους που ερμηνεύουν τη
λισμού με τις ιστορημένες απ
τον νας μητέρας χαιρετίζει στο πέλα- δραματική μείωση του πληθυσμού.
Φώτη K
ντογλου εικ
νες του, ούτε γος τους ναύτες. Δημογραφικά Kοινωνοί στη ζωή της τοπικής
οι φυσικές ομορφιές της, οι πολυ- Tα σπίτια, κτισμένα αμφιθεατρι- κοινωνίας αλλά και των ίδιων προ-
σχιδείς κολπίσκοι, τα μπουγάζια και κά, πλαισιώνουν την εκκλησιά του Oι απ
μαχοι της θάλασσας, οι λι- βλημάτων γίνονται και οι εκπαι-
τα πολύμορφα μικρονήσια που την Aη Nικ
λα και
λα κοιτάζουν –πού γοστοί ψαράδες και οι κτηνοτρ
φοι δευτικοί και οι υπάλληλοι που υπη-
πλαισιώνουν. Eίναι και για να γνω- αλλού– προς το πέλαγος... με τις οικογένειές τους αποτελούν ρετούν στο νησί και που αποτε-
ρίσει έναν ιστορικ
ναυτ
τοπο, Tα στενοσ
κκακα καταλήγουν το βασικ
πυρήνα της τοπικής κοι- λούν με τις οικογένειές τους μια
που κατάφερε για πολλούς λ
γους
λα στο γιαλ
, στην πλατεία της νωνίας. Oξύ και επιδεινούμενο το σημαντική ομάδα, αφού στο νησί
να διατηρήσει μέχρι σήμερα την Nαυτοσύνης,
που και το άγαλμα δημογραφικ
πρ
βλημα του νησι- λειτουργεί νηπιαγωγείο, δημοτικ
,
αυθεντικ
τητά του. του Aφανούς Nαύτου. Eίναι το ού. O πίνακας με τα στοιχεία της γυμνάσιο με τάξεις Λυκείου, Nαυ-
Mία ώρα είναι το ταξίδι με το E/Γ πρώτο άγαλμα στην Eλλάδα που Στατιστικής Yπηρεσίας είναι εύ- τικ
Λύκειο, Aκαδημία Eμπορικού
«Oινούσσαι» που συνδέει καθημε- αφιερώθηκε στους απολεσθέντες γλωττος: Nαυτικού – πλοιάρχων, και πολλές
ρινά την π
λη της Xίου με την Aι- στα πελάγη ναυτικούς. Στήθηκε το 1928 κάτοικοι 2.440. υπηρεσίες,
πως OTE, EΛTA, υπ/μα
γνούσα. Mε το έβγα απ
το λιμάνι 1952 με δαπάνη του Σπύρου Aντω- 1940 κάτοικοι 2.321. Eθνικής Tράπεζας, Aστυνομικ
ς
τις Xίου ο ταξιδιώτης αντικρίζει την νίου Λαιμού. Mακρύς ο κατάλογος 1951 κάτοικοι 1.433. Σταθμ
ς, Λιμενικ
ς Σταθμ
ς, Tε-
Aιγνούσα και τα εννιά μικρονήσια με τα ον
ματα των χαμένων ναυτι- 1961 κάτοικοι 1.580. λωνείο, Aγροτικ
Iατρείο. Oι 130
της να αναδύονται με τους χαμη- κών, πλαισιώνουν τον Aφανή Nαύ- 1971 κάτοικοι 966. σπουδαστές της Aκαδημίας Eμπο-
λούς λ
φους τους απ
τα αιγαιο- τη, που στο βάθρο του διαβάζει 1981 κάτοικοι 703. ρικού Nαυτικού και οι 30 μαθητές
πελαγίτικα νερά και να απλώνονται κανείς: 1991 κάτοικοι 681. του Προτύπου Mαθητικού Oικο-
ανάμεσα σε δύο μπουγάζια, πασκί- Nαυτών επιφανών Σήμερα οι μ
νιμοι κάτοικοι δεν τροφείου, που φοτιούν στο Nαυτι-
ζοντας ατέρμονα στο διάβα του πάσα θάλασσα τάφος ξεπερνούν τους 500. κ
Λύκειο, δίνουν μια ξεχωριστή
χρ
νου να γεφυρώσουν τη χιώτικη και H φύση του ναυτικού επαγγέλμα- ζωντάνια με την παρουσία τους
με τη μικρασιατική γη, σαν τις πέ- Tίποτ’ αρχντοι δε φελά, τος, που οδήγησε πολλές ναυτικές στο νησί.
τρες τις ριγμένες απ
οδοιπ
ρο για μονάχα το καράβι! οικογένειες σε μετοίκηση στον Πει- O αποκλεισμ
ς του νησιού λ
γω
πέρασμα σε κοίτη ποταμού. Oλα μυρίζουν θάλασσα κι αρμύ- ραιά, για να βρίσκονται κοντά στα δυσμενών καιρικών συνθηκών αρ-

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999

κετές φορές το χειμώνα, η έλλειψη Σκηνή απ
διασκέδασης, η ελλιπής ιατροφαρ- την ηθογραφι-
μακευτική περίθαλψη, το σχετικά υ- κή σάτιρα
ψηλ
κ
στος ζωής, που δημιουρ- του Παναγιώ-
γείται εν μέρει λ
γω των μεταφορι- τη Kουνή «Λ-
κών, η επανάληψη των ίδιων παρα- για του καφε-
στάσεων προσδίδουν ένα ηρωικ
νέ». Tο έργο
στοιχείο στους ακρίτες κατοίκους, ανέβηκε
στο Πνευματι-
που ζουν και κτίζουν τα
νειρά τους
κ Kέντρο
μ
λις τρία μίλια απ
τις τουρκικές του νησιού
ακτές. τα Xριστού-
γεννα
Διέξοδοι του 1997.
H ανάγκη για επικοινωνία και έκ-
φραση είναι αυτή που έστρεψε στη
θεατρική δημιουργία. Kαθηγητές,
μαθητές, γονείς, εργάτες και υπάλ-
ληλοι παρουσίασαν με πρωτοβουλία
του γυμνασιάρχη κ. Παναγιώτη Kου-
νή μια πλούσια θεατρική δραστη-
ρι
ττηα το χειμώνα, που ο τ
πος έ-
χει ανάγκη απ
ψυχαγωγία. Eκτ
ς
απ
τα έργα δοκίμων συγγραφέων,

πως ο «Δον Kαμίλο» του Σωτήρη

Πατατζή, παρουσιάζονται και τοπι-
κές ηθογραφίες που γράφονται και
παίζονται απ
τους ίδιους.
Aναζητώντας διέξοδο, εκφράζουν κτίζεται το 1971 το νέο Mαθητικ
τασκευάζεται το Mέγαρο Παντελή τμήματα χορού, μουσικής, φωτο-
θεατρικά, με πλούσιο χιούμορ που Oικοτροφείο. Tο Δημοτικ
Σχολείο Aντωνίου Λαιμού,
που στεγάζεται γραφίας, θεάτρου, κινηματογρά-
εύκολα το διαδέχεται το δάκρυ, τα κτίζεται με δωρεά του Iδρύματος το Nαυτικ
Mουσείο Oινουσσών, το φου κ.λπ. Στεγάζεται στο παλι
δη-
βιώματα και τις αγωνίες τους, με α- Γεωργίου και Kατίγκως Λαιμού. οποίο εμπλουτίζεται με μοναδικές μοτικ
σχολείο, διαθέτει σύγχρονο
ναφορές σε πράγματα και πρ
σωπα Aνακαινίζεται και διαμορφώνεται συλλογές και γίνεται π
λος έλξης εξοπλισμ
, αίθουσα κινηματογρά-
του νησιού. Oι ηθογραφικές επιθε- σε νηπιαγωγείο το πατρικ
του Kώ- πολλών επισκεπτών απ
την Eλλά- φου και αίθουσα πολλαπλών χρήσε-
ωρήσεις «Tα λ
για του καφενέ» και στα Mιχ. Λαιμού. δα και το εξωτερικ
. Tο Nαυτικ
ων, βιβλιοθήκη και εντευκτήριο. Tο
«Zέπαγας Tσάνελ» προκάλεσαν Σημαντικά έργα πραγματοποιού- Mουσείο Oινουσσών με τα ετήσια κτίριο ανακατασκευάστηκε αρχικά
πλούσιο γέλιο αλλά και προβληματι- νται στο νησί επί δημαρχίας Aντω- Δελτία του, μελέτες και πολιτιστικά απ
τον αείμνηστο δήμαρχο Aντώ-
σμ
στους κατοίκους. νίου Λαιμού κατά την περίοδο προγράμματα, επιμελείται στη δια- νη Σπ. Λαιμ
.
H χειμωνιάτικη εικ
να αντιστρέ- 1982–1986. Mε δωρεά των αδερφών τήρηση της παράδοσης, αρχιτεκτο- Στον τομέα του αθλητισμού και
φεται πλήρως τον Iούλιο και τον Aύ- Nικ
λα και Aντωνίου Λαιμού κατα- νικής και μουσικής του τ
που. του πολιτισμού εκδηλώνει το εν-
γουστο,
ταν ο ν
στος φέρνει τους σκευάζεται μεγάλος λιμενοβραχίο- διαφέρον του το Iδρυμα Γιάννη
Aιγνουσιώτες απ
τις παροικίες της νας που προστατεύει το λιμάνι απ
Στην παιδεία και Διαμ. Λεμού, που κ
σμησε το νησί
Aττικής, του Λονδίνου και της Aμε- τους ν
τιους ανέμους, καθώς επί- με το Στάδιο–Aμφιθέατρο Oινουσ-
ρικής στην αγαπημένη τους γενέ- σης διαμορφώνεται και η πλατεία
τον πολιτισμ σών, ένα σημαντικ
τατο έργο που
τειρα. O πληθυσμ
ς του νησιού υ- Nαυτοσύνης. Tην ίδια περίοδο το εγκαινιάστηκε τον Aύγουστο του
Aπ
το 1990 το Iδρυμα Λέων Λε-
περτριπλασιάζεται, το λιμάνι γεμίζει νησί αποκτά με δωρεές του Στέφα- 1998 απ
τον πρ
εδρο της Δημο-
μ
ς αναπτύσσει πολύπλευρη δρα-
απ
θαλαμηγούς και η ζωή παίρνει νου Nικ. Πατέρα το ξενοδοχείο κρατίας κ. Kωστή Στεφαν
πουλο.
στηρι
τητα στον τομέα της παιδεί-
κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Tίποτα «Θαλασσοπ
ρος» και το «Πατερ
- Tο Στάδιο–Aμφιθέατρο περιλαμβά-
ας, του πολιτισμού και της φιλαν-
δεν θυμίζει την Aιγνούσα του χει- νει άρτιες εγκαταστάσεις για αγώ-
νησο», συγκρ
τημα εστιατορίου και θρωπίας. Mε σημαντική δαπάνη ε-
μώνα, που απ
το τέλος Aυγούστου νες στίβου, γήπεδο ποδοσφαίρου
καφενείου. Mε δωρεές, επίσης, το πισκευάζει και εκσυγχρονίζει τις ε-
ξαναμπαίνει και πάλι στους γνώρι- και καλλιμάρμαρο αμφιθέατρο 600
νησί αποκτά το δικ
του E/Γ–O/Γ γκαταστάσεις της Nαυτικής Aκαδη-
μους ρυθμούς της. θέσεων.
«OINOYΣΣAI», το οποίο αποτελεί ι- μίας. Iδρύει το Πνευματικ
Kέντρο Tο ίδρυμα Γεωργίου Nικολού με-
διοκτησία του Σ.Φ.O. Oινουσσών «Γεώργιος Xρ. Λεμ
ς»,
Eξωραϊσμς μνο ριμνά για το σύγχρονο εξοπλισμ

Kατά τα έτη 1989–1991 με δωρεά που αναπτύσσει πλούσια πολιτιστι- του Yγειονομικού Σταθμού, ενώ το
με δωρεές του Nικ
λα Σπύρου Λαιμού ανακα- κή δραστηρι
τητα, διαθέτοντας Oινουσσιακ
Iδρυμα και το Iδρυμα
Λέων Λεμ
ς εξασφαλίζουν υποτρο-
H μεγάλη αγάπη των Aιγνουσιω-
φίες στους επιτυγχάνοντες σε ανώ-
τών προς τη γενέτειρά τους εκδη-
τερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ι-
λώνεται με σημαντικές δωρεές που
δρύματα. Για τις θυγατέρες των
στοχεύουν στον εξωραϊσμ
του νη-
ναυτικών αρωγ
ς έρχεται το Iδρυ-
σιού και στη βελτίωση των συνθη- μα Προικοδοτήσεων του εθνικού
κών διαβίωσης. Tα τελευταία χρ
- ευεργέτη Γιάννη Διαμ. Πατέρα.
νια έχουν επιτελεστεί σημαντικά Aυτ
που με την πρώτη ματιά δια-
βήματα προς αυτήν την κατεύθυν- πιστώνει ο επισκέπτης στο ακριτικ

ση. Tο Tαμείο Eυπραγίας Oινουσ- αυτ

νησί του Aιγαίου είναι η μεγά-
σών στο Λονδίνο, ο Σύλλογος Oι- λη αγάπη
λων των Aιγνουσιωτών
νουσσών στην Aττική εκδηλώνουν στη ναυτομάνα Aιγνούσα. Προϊ
ν
ποικιλοτρ
πως το ενδιαφέρον τους της αγάπης αυτής είναι σχεδ
ν
λα
για την Aιγνούσα. τα σημαντικά έργα του τ
που. Kαι-
Tο 1954 απ
την οικογένεια Δια- ρ
ς να επιδείξει περισσ
τερο εν-
μαντή και Kαλλι
πης Πατέρα ιδρύε- διαφέρον και η πολιτεία. H αναγνώ-
ται το πρώτο Nαυτικ
Γυμνάσιο της ριση της μεγάλης συνεισφοράς του
Eλλάδας. Tο 1956 με δωρεά των α- μικρού αυτού νησιού στην ελληνική
δερφών Δημήτρη και Σπύρου Aντω- και την παγκ
σμια ναυτιλία, λ
γοι ι-
νίου Λαιμού κατασκευάζεται ο με- στορικοί αλλά κυρίως εθνικοί, το ε-
γάλος λιμενοβραχίονας του λιμανι- πιτάσσουν.
ού. Tο 1958 με πανοινουσσιακ
έ- Tο παλι Δημοτικ Σχολείο του νησιού. Σήμερα στεγάζεται το Πνευματικ
ρανο κτίζεται το Mαθητικ
Oικο- Kέντρο «Γεώργιος Xρ. Λεμς». Λειτουργεί δανειστική βιβλιοθήκη και αίθου- Στην ολοκλήρωση του αφιερώματος α-
τροφείο,
που απ
το 1965 στεγά- σα προβολής βιντεοταινιών. Aνεβαίνουν επίσης θεατρικές παραστάσεις και ποφασιστική στάθηκε η συμβολή του κ.
ζεται η Σχολή Eμποροπλοιάρχων. πραγματοποιούνται σε λη τη διάρκεια του χρνου εκδηλώσεις ποικίλλου πε- Nίκου Aνδριώτη.
Mε δωρεά της οικογένειας Πατέρα ριεχομένου (φωτ.: Bασ. Γεωργιάδης).

KYPIAKH 27 IOYNIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 31