Tema za varijacije u oblikovnom smislu je veoma zanimljiva pa joj zbog toga i treba posvetiti

više pažnje. Na analizi teme zasniva se dalje promatranje varijativne problematike u ciklusu.
Tema se izlaže kao passacaglie u basu nad kojom se razvija pjevna arija u obliku barokne
dvodijelnosti. Tema je doslovno izložena na početku i na kraju kao barokni manir početka i
završetka varijacijskog ciklusa. Osnovni tonovi passacaglie su izloženi u postupnom silaznom
kretanju prekidani samo kadencnim kvintnim skokovima na polovini na kraju prvog dijela a u
drugom dijelu su skokovi raznovrsniji što čini još jedan barokni stilski manir u oblikovanju
basa, odnosno teme passacaglie u basu. Ovakva intervalska struktura teme u basu zadržana je
u svakoj od 30 varijacija, no ona ovisi i o stepenu variranja, ti se tonovi lakše ili teže pronalaze
i zvučno raspoznaju. Upravo po stepenu variranja i po kompozicijskim a na poseban način
kontrapunktskim postupcima, varijacije možemo određivati kao ornamentalne, kontrapunktske
ili karakterne. Zanimljivost ovog passacaglinog basa je u tome što ima 32 takta što je u drugim
oblicima, recimo u operskim lamentacijama dosta rijetko.
Melodija vodećeg glasa prvog dijela baroknog dvodijelnog oblika je također određena
postepenim pokretima u okvirima intervala kvarte i kvinte. Već prvi motiv je u postepenom
kvartnom silaznom kretanju, zatim je taj manir dalje prenešen za oktavu niže (t.3, ton g1), a
onda se sve prebacuje za kvintu na više (t.6, i 7) te kadenca na tonici osnovnog tonaliteta (t.8)
Čitava početna struktura je klasični mali period što je i dodatno zanimljivo u baroknoj
instrumentalnoj muzici i jedna od mogućih Bachovih inovacija u oblikovanju. Istom metodom
nastavlja se i dalje, ali sa skrivenim transformacijama početne dvotaktne ćelije.
U 9 i 10 taktu ponavlja se osnovni motiv a u 11 i 12 taj se motiv varira a u 13 i 14 taj se motiv
transponuje na ton a2/a1 s malom aluzijom na početni motiv. Slično se događa i u 15 i 16 taktu
gdje je početni ton motivske ćelije trebao biti ton cis2. Čitav proces transformacije osnovne
motivske ćelije prolazi kroz modulaciju iz G dura u D dur preko zajedničkog akorda TSVI/D
dur: SII na prvoj dobi 11 takta. Po ovim osobinama taktovi od 9 do 16 su grupno periodični ali
je daleka sličnost materijala i modulacija razlog zašto cijela struktura nije klasički period.
U drugom dijelu razrada motivske ćelije se nastavlja shodno maniru razrade u baroknom
dvodijelnom obliku. Ispredanje meloritamske linije počinje iz poznate motivske ćelije s početka
prvog dijela bez ponavljanja dvotaktnih struktura kao u prvom dijelu i s modulacijama iz D
dura preko e mola u osnovni G dur.
Tokom varijacija od teme je zadržana globalna forma baroknog dvodijelnog oblika,
osnovni tonovi ostinatnog passacaglinog basa i osnovna tonalitetna struktura, tj. kretanje od
osnovnog G dura ili g mola preko dominantne D dura ili d mola i natrag. Novi su meloritamski
materijali, kompozicijski postupci, imitacije i fugata te promjene unutarnje strukture oblika,
npr. Fugeta unutar osnovne forme baroknog dvodijelnog oblika. Kao primjer imamo varijaciju
br. 10. Harmonijski tok se mijenja sukladno unutarnjoj formi ali nastoji slijediti postupni
prijelaz kao u samoj temi. Te varijacije koje mijenjaju unutarnju strukturu baroknog
dvodijelnog oblika mijenjanju i karakter teme, zapravo su sasvim nova forma, pa pripadaju
uglavnom karakternim, preciznije kontrapunktsko karakternim varijacijama, dok su varijacije
koje zadržavaju osnovnu strukturu baroknog dvodijelnog oblika i ostale glavne parametre
uglavnom ornamentalne ili slobodno polifone.
Po formi Goldberg varijacije pripadaju složenom, odnosno kombinovanom tipu varijacijskog
ciklusa i po tome a i po snazi kompozitorske varijacijske invencije pripadaju najznačajnijim
Bachovim djelima uopće. U nizu od 30 varijacija pojavljuje se i njih nekoliko: II je trio sonata,
IV ima plesni karakter, VII karakter sicilijane, X je fugeta, XIII je solo koncert, XVI je uvertira,
XIX je troglasna invencija, XXII fugato ala gigue, XXV je široko raspjevana arija, XXX je
quodlibet, i one pripadaju karakternom tipu variranja.
Osnovni tonalitet varijacija je G dur dok su varijacije 15,21, i 25 u g molu.U pravilnim
razmacima od 3 do 28 rasporedjeno je 9 kanona u intervalima od prime do none. Kanonske
postupke prekidaju postupci imitacije u 10 fugeta i u 22 fugato. 30 varijacija je qudlibet lat.
Bilo šta ili prema želji uz koju se javljaju dvije melodije njemačkih narodnih pjesama koje su
obrađene kao oktavno kvintni kanoni, zanimljiva je po tome i što nastalja postupak karakternog
variranja nakon 25 varijacije, Nakon 30 varijacije ponovno se izlaže doslovno ponovljena arija
sa početka varijacijskog ciklusa. Varijacijski ciklus je u makrostrukturi dvodijelan jer 15
varijacija završava prvi dio kanonom na kvinti a 16 varijacija je karakterna sa stilskom obradom
kao u francuskoj uvertiri što unosi potreban kontrast po sredini varijacijskog ciklusa.