Друштво за градежништво трговија и услуги

ОНИКС ПЛУС дооел Скопје

ул. Џон Кенеди бр.5/2/7, Скопје, Македонија
ж-сметка: 210 063 779 0401 43 Тутунска банка
тел.: 075 420 389 www.oniksplus.mk
ONIKS PLUS Арх. бр. 08-68/5
од: 08 03 2016

П Р О Е К Т
ТИПСКА ФАРМА
за
20 М О Л З Н И К Р А В И

РЕВИДЕНТ ПРАВНО ЛИЦЕ: ПРОЕКТАНТ ПРАВНО ЛИЦЕ:

РЕВИДЕНТ ФИЗИЧКО ЛИЦЕ:
Digitally signed by Amel
Numanovikj
DN: o=Oniks Plus DOOEL Skopje,
c=MK, email=amel@oniksplus.mk,
sn=Numanovikj, givenName=Amel,
cn=Amel Numanovikj
Date: 2017.02.03 10:05:28 +01'00'
ПРОЕКТАНТ ФИЗИЧКО ЛИЦЕ:

Локација: Скопје Проектанти:

Инвеститор:
Министерство за земјоделство,
шумарство и водостопанство
м-р Силвана Тасева д.и.а.
Моме Давидовски д.и.с
Технички број: 04-06/16
дата: Април 2016
 ОНИКС ПЛУС ДООЕЛ Скопје
Друштво за градежништво, трговија и услуги
ул. Џон Кенеди бр.5/2-7, Скопје, Македонија
www.oniksplus.mk

СОДРЖИНА:

1. Протоколарен дел

- Потврда за регистрирана дејност

- Лиценца Б за проектирање
- Решение за одредување на проектанти

2. Текстуален дел

Вовед
1. Состојби во говедарството
2. Достапност на типски проекти на објекти за сместување на молзни
крави
3. Влијание на фармата врз животната средина и безбедност при
работа
4. Финансиски аспекти на инвестицијата
5. Заклучок

3. Графички дел

- Ситуација со отворено приземје М=1:200 А1

- Основа на приземје М=1:100 А2
- Пресеци М=1:100 А3
- Фасади М=1:100 А4
- Петта фасада М=1:100 А5
- Детали М=1:25 А6
- Шема на столарија М=1:50 А7
 Друштво за градежништво, трговија и услуги
ОНИКС ПЛУС дооел Скопје
ул. Џон Кенеди бр.5/2/7, Скопје, Македонија
ж-сметка: 210 063 779 0401 43 Тутунска банка
тел: 075 420 389 www.oniksplus.mk

ПРОЕКТ
ТИПСКА ФАРМА ЗА 20 МОЛЗНИ КРАВИ

објект ТИПСКА ФАРМА ЗА 20 МОЛЗНИ

КРАВИ
локација Скопје
инвеститор Министерство за земјоделство,
шумарство и водостопанство
проектант правно лице ОНИКС ПЛУС дооел Скопје
одговорни проектанти Силвана Тасевска д.и.а.
Моме Давидовски д.и.с.
ревидент правно лице /
одговорен ревидент /
ревидент соработник /
технички број 04-06/16
место Скопје
датум на изработка Април 2016 г.

управител

_______________
Амел Нумановиќ
ПРОТОКOЛАРЕН ДЕЛ
ОНИКС ПЛУС ДООЕЛ Скопје
Друштво за градежништво, трговија и услуги
ул. Џон Кенеди бр.5/2-7, Скопје, Македонија
www.oniksplus.mk
 Друштво за градежништво, трговија и услуги
ОНИКС ПЛУС дооел Скопје
ул. Џон Кенеди бр.5/2/7, Скопје, Македонија
ж-сметка: 210 063 779 0401 43 Тутунска банка
тел: 075 420 389 www.oniksplus.mk

Врз основа на Статутот на Друштво за проектирање, градежништво и услуги

“ОНИКС ПЛУС” дооел СКОПЈЕ, а врз основа на член 17 до 20 од законот за
градење (Службен весник на РМ број 130/2009), го донесувам следното:

РЕШЕНИЕ

За проектант на “ОНИКС ПЛУС” дооел СКОПЈЕ за изработка на ПРОЕКТ за

ТИПСКА ФАРМА ЗА 20 МОЛЗНИ КРАВИ, со технички број 04-06/16, Скопје, се
одредува:

Одговорни проектанти: Силвана Тасевска д.и.а.

Моме Давидовски д.и.с.

Скопје Управител:
Април 2016 г. дипл.град.инж. Амел Нумановиќ
ТЕКСТУАЛЕН ДЕЛ
ВОВЕД

Искористувањето на генетскиот потенцијал на молзните крави во современото

производство на млеко се базира на добра исхрана, нега и обезбедување на
оптимални услови во објектите каде што овие животни се одгледуваат.
Кај нас постои разноликост во начините на одглeдување на молзни крави. На
помалите фарми животните се одгледуваат најчесто во неадекватни и импровизирани
објекти кои не ги задоволуваат ниту најминималните услови за обезбедување на
благосостојба на животните.
Високопродуктивните раси на молзни крави со добар генетски производен
потенцијал најчесто поради лошите услови на сместување, исхрана и нега неможат
да го исполнат својот потенцијал.
Објектите за одгледување треба да обезбедат животните да бидат третирани
како свесни суштества на начин кој е најсоодветен за нивните потреби.
При изградба на објектите за животните треба да се имат во предвид Општи
одредби за постапување со животните од законот за заштита и благосостојба на
животните како што се:
- сместувањето на животните треба да биде на начин со кој ќе се избегне штетното
влијание на надворешните фактори од животната средина;
- на животните треба секојдневно да им се обезбеди вода за напојување со соодветен
квалитет како и храна со соодветна хранлива вредност, хигиенски исправна и
соодветна за нивната старост и вид заради оддржување на здравјето и физиолошките
потреби;
- на животните треба да им се обезбеди нормално однесување имајќи го во предвид
видот, старосната категорија и нивните физиолошки и етолошки потреби;
- во случај кога животните не се во добра здравствена состојба, или покажуваат
промени во однесувањето, сопственикот и/или одгледувачот без одлагање треба да
преземе мерки да ја утврди и отстрани причината. Доколку преземените мерки не
покажуваат ефекти, сопственикот и/или одгледувачот треба веднаш да побара помош
од стручни лица. Болните и повредени животни треба да се сместат во лежишта кои
обезбедуваат соодветна удобност и надзор и доколку е потребно им дозволуваат да
останат во визуелен контакт со другите животни односно да бидат изолирани од
другите животни.
- забрането е предизвикување на болка, патење или повреди, сурово и нехумано
однесување и убивање на животните во спротивност со одредбите од законот за
заштита и благосостојба на животните.
- забрането е осакатување на животните како и секоја хируршка или слична
интервенција со која се врши осакатување на животните заради естетски или други
причини освен ако не е препорачано од доктор по ветеринарна медицина или ако не е
во спротивност со овој закон.
- хируршките интервенции се изведуваат само доколку за тоа постојат медицински
или одгледувачки услови, со соодветна употреба на целосна или локална анестезија
и на начин со кој се избегнува предизвику-вање непотребна болка или страдање на
животното.
- забрането е поттикнување на агресивност на животните против други животни и
луѓето освен при дресурата на кучиња.
- забрането е вклученост, поттикнување, организирање, рекламирање, одржување,
организирање на обложување и обложување на борби меѓу животните за какви било
намени.
- забрането е присилување на животните на работа која го надминува нивниот
физиолошки капацитет, здравствена или кондициона способност.
- забрането е убивање и изложување на болка, страдање и патење на животните при
употреба во филмови, реклами и останати комерцијални цели.
Пред изградба на нов објект за сместување на животни потребно е да се
побара стручен совет од надлежниот орган за аспектите на здравјето,заштита на
животната средина и благосостојбата кога се планира нов сместувачки капацитет за
животните.
Проектирањето, изградбата и одржувањето на објектите и опремата за држење
говеда треба да овозможат темелна проверка на сите животни без потешкотии.
Подовите на објектите каде говедата се држат не треба да бидат лизгави и
треба да имаат соодветен одвод за отстранување на изметот и водата и да бидат
направени да не предизвикуваат неудобност, болка и трауматски повреди на
животните. Доколку подот е перфориран или решеткаст треба да биде соодветен на
големината и тежината на животните кои се држат и да се формира ригидна,
рамномерна и стабилна површина. Објектите каде се држат животните треба да се
одржуваат чисти.
Животните не треба да се изложуваат на постојана или ненадејна бучава.
Вентилаторите, машините за исхрана и другата опрема треба да бидат
конструирани, да функционираат и да се одржуваат на начин кој ќе предизвикува
најмала можна бучава. Животните не треба постојано да се држат на силна светлина.
Вештачките извори на светлина треба да се вградат на начин кој нема да предизвика
неудобност кај животните, а нивото на светлина, без оглед дали е вештачка или
природна, треба да е доволна за да им се овозможи на животните нормално
однесување.
Пасиштата доколку се користат треба да се одржуваат на начин на кој нема да
предизвикуваат физички, хемиски или дру-ги повреди по нивното здравје и
благосостојба.
Со цел за решавање на горенаведените прашања во наредниот текст се
разработени технолошките постапки који ги вклучуваат сите активности, процеси и
применети технички и градежни решенија, почнувајки од локацијата на фармата,
начинот на одгледување, исхраната па се до финален производ.. Концептот на
технологијата ги опфаќа сите постапки за хигиена и здравствена заштита, како и за
благосостојба на животните и заштита на животната средина.
Предложениот тип на објект за одгледување на молзни крави ќе обезбеди
и оптимални услови за манипулација, како и соодветно прилагодување кон
потребните ЕУ стандарди за заштита на животната средина согласно
националното и европското законодавство.

1. СОСТОЈБИ ВО ГОВЕДАРСТВОТО

1.1. ПАЗАРНА АНАЛИЗА НА СОСТОЈБИТЕ ВО ГОВЕДАРСТВОТО

Индустријата за производство на млеко и млечни производи е еден од

најважните сегменти од агроиндустрискиот комплекс. Производите од оваа индустрија
спаѓаат во групата прехранбени производи кои заземаат значаен дел од вкупната
потрошувачка на храна кај просечното македонско семејство.
Производството на млеко и млечни производи во Република Македонија има
своја традиција, кон што особен придонес дава разновидноста на географските
обележја, што од своја страна придонесува за разновидност на видовите и
рецептурите на млечните производи. За подобар квалитет на производите потребно е
да се обезбеди производство на квалитетно млеко. Производството на квалитетно
млеко има особено значење кога ќе се земе во предвид стремежот на Репунлика
Македонија за побрзо зачленување во ЕУ каде постојат високи стандарди и
регулативи во млеко-производството и производството на млечни производи.
Производството на кравјо млеко во Република Македонија се карактеризира по
тоа што се одвива во голем број мали фарми и на традиционален начин. Овој начин
на традиционално производстство е застапен кај 75% од вкупниот број на
земјоделци. Овие земјоделци располагаат со 1 – 3 крави кои се нископродуктивни со
ниско годишно производство на млеко од 2-3 илјади литри по крава. Многу е мал
бројот на големи специјализирани фарми со повеќе од 20 крави (околу 3% од
вкупниот број) со висока продуктивност и годишно производство на млеко околу 5
илјади литри по крава. Само 1% од фармите имаат повеќе од 50 грла и треба да
бидат носители на производството на квалитетен генетски материјал за
преостанатите фарми (репродуктивни центри).
Состојба на добиток во Република Македонија за периодот 2006-2014 година

Година Говеда
Вкупно Крави и стелни јуници
2006 255 430 164 013
2007 263 766 143 217
2008 253 473 147 519
2009 252 521 128 628
2010 259 887 124 553
2011 265 299 164 537
2012 251 240 161 070
2014 241 607 155 432
Извор Државен завод за статистика

Производството на млеко во Република Македонија се карактеризира со ниска

продуктивност и со недоволен квалитетот и безбедност на млекото. Основни
проблеми во примарното производство на млеко се: обезбедување на ефтина
добиточна храна, посовремени услови на одгледување, подобрување на расниот
состав на добитокот, подобрување на микробиолошкиот квалитет на млекото и др.
Млекото со ваков квалитет доаѓа во млекарите каде што се појавуваат
проблеми при неговата обработка.
Анализата направена според официјалната статистика за период 2005-2012
година, покажува дека количината на вкупно откупеното млеко (кравјо и овчо) во 2012
година во споредба со 2009 година е намалено за 24,1%, а во однос на 2005 година
намалено е за 32,4%.

Година Вкупно откупено млеко (кравјо и Вредност на вкупно откупено

овчо) млеко(кравјо и овчо)
*во илјада литри *во илјада литри
2006 144.910 1.870.901
2007 106.799 2.003.552
2008 100.602 2.551.479
2009 110.566 1.882.901
2010 86.347 1.494.104
2011 100.821 2.565.789
2012 101.265 2.296.523
2014 105.996 3.125.000
Извор Државен завод за статистика
 Во вкупното производство на млеко, кравјото млеко учествува со околу 90%.

Од анализата за факторите кои доведуваат до вакви состојби, се наметнува

потребата од интервенции во примарното производство со воведување на стандарди
со кои се детерминираат основните услови на одгледување на добитокот (добра
фармска пракса), генерални правила за хигиена во примарното производство, како и
ревидирање на започнување со спроведување на системот за плаќање на суровото
млеко врз основа на квалитетот, донесен во февруари 2002 година. Со тоа ќе се
овозможи строго контролирано производство на суровото млеко, кое треба да биде
откупувано од преработувачките капацитети, врз база на взаемни договори со
предходно детерминирани услови, одредени права и одговорности од двете
партнерски страни.

Вкупно производство на кравјо млеко

Вкупно 2007 2009 2011 2013

производство
Кравјо млеко 373.706 342.662 347.103 387.008
(2.880 л/молзна (3.004 л/молзна (2.787 л/молзна (3.053 л/молзна
крава) крава) крава) крава)
Извор Државен завод за статистика

Република Македонија е нето увозник на млеко и млечни производи. Главни

земји увозници на млеко и млечни производи се: Словенија, Германија, Хрватска,
Србија, Црна Гора, БиХ, Чешка, Бугарија, Грција, Франција.

Извор Државен завод за статистика

 1.2. АНАЛИЗА НА ФИНАНСИСКАТА И ТЕХНИЧКАТА ОДРЖЛИВОСТ НА
ОБЈЕКТИТЕ ЗА СМЕСТУВАЊЕ НА МОЛЗНИ КРАВИ

Многу е тешко да се направи компарација помеѓу постоечките објекти за

сместување на молзни крави во Македонија и објектите за сместување на молзни
крави присутни во регионот и во Европската Унија.
Најголем дел од објектите во Република Македонија се изградени без проектна
документација или е извршена адапрација на веќе постоечки објекти.
Инвестициите во овие објекти се многу различни и не постои можност да се
направи одреден пресек за висината на одредени инвестиции во објектите.
Во однос на финансиската одржливост на постоечките фарми исто така тешко
може да се направи детална анализа, бидејки не постојат детални информации за
висината на инвестираните средства во објектите. За споредба, инвестицијата во
објект за 45 молзни крави во Хрватска изнесува околу 190.000 Евра (1.425.500 kn).
Според наша проценка објект за сместување на 20 молзни крави во Република
Македонија би чинел 83.117 Евра (5.120.029 денари).

1.3. АНАЛИЗА НА ПОСТОЕЧКИТЕ ОБЈЕКТИТЕ ЗА СМЕСТУВАЊЕ НА

МОЛЗНИ КРАВИ

Состојбата со објектите за сместување на молзни крави во Република

Македонија слободно може да се каже дека е лоша. Најголем број на краварски
фарми се импровизирани или адаптирани објекти, недалеку од семејните куќи со мал
капацитет и со недоволно услови за производство на квалитетно млеко,
обезбедување на благосостојбата на животните и заштита на животната средина.
Само кај мал дел од објектите (околу 3%) се градени според одредени
стандарди и обезбедуваат услови за производство на млеко според стандардите, но и
кај овие објекти, а особено кај објектите кои се градени во минатиот период не
постојат целосни можности за обезбедување на благосостојбата на животните.
Во минатиот период бројот на фарми со говеда во Република Македонија се
намалил, но од друга страна пораснал бројот на говеда по фарма. Просечниот број на
грла по фарма од 3,5 грла е зголемен на 6,5 грла по фарма. Ваков тренд на
окрупнување на фармите има секаде во светот и Европа. Во иднина говедарството и
во Република Македонија ќе се базира на развој на приватни фамилијарни фарми.
 10 10
5 5
0 0
2000 2011 2000 2011

Вкупен број на говедарски фарми Просечен број на грла по фарма

1.4. ПОЗИТИВЕН ПРЕГЛЕД НА ТИПСКИ ФАРМИ ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

Избраниот тип на објект во кој ќе се одгледуваат 20 молзни крави се базира на

одредени принципи кои овозможат услови за искористување на генетскиот материјал
и обезбедуваат благосостојба на животните. Овот тип на објект се карактеризира со
стабилност, висока функционалност и трајност, но и квалитетено сместување,
удобност и прилагоденост на физиолошките и етолошките потреби на животните.
Со овој тип на објект се создаваат оптимални услови за исхрана и молзење и
добри хигиенски услови.

2. ДОСТАПНОСТ НА ТИПСКИ ПРОЕКТИ НА ОБЈЕКТИ ЗА СМЕСТУВАЊЕ НА

МОЛЗНИ КРАВИ
2.1. ЗНАЧЕЊЕ НА ОБЈЕКТИТЕ ЗА СМЕСТУВАЊЕ НА МОЛЗНИ КРАВИ

Врз изборот на објектот за одгледување на молзни крави големо влијаните

имаат и климатските фактори од кои најголемо влијание имаат температурата,
влажноста, врнежите од дожд, снег и ветровите. Овие фактори имаат влијание врз
дизајнирањето на објектите.
Говедата се доместифицирани степски животни, кои имаат добра телесна
терморегулација и термичка изолација. Физиолошките карактеристики на говедата
овозможуваат тие подобро да ги поднесуваат пониските температури на воздухот.
Појавата на повисоки температури на воздухот предизвикува нарушување на
продуктивноста, здравјето и репродукцијата кај говедата.
Говедата имаат релативно мала површина за оддавање на топлина. Големо
влијание врз терморегулацијата има непосредната близина на артериите и вените,
што овозможува потоплата артериска крв да ја грее венската крв. Говедата се
карактеризираат и со густа влакнеста покривка и релативно мал волумен на телесни
шуплини. Кравите поднесуваат и високи и ниски температури, особено ако можат да
се движат.
Објектите за одгледување на крави во однос на температурените влијанија треба да
обезбедат при ниски температури да нема промаја, а при високи температури добра
вентилација.
Оптималната амбиентална температура за одржување на нормалната телесна
температура кај говедата изнесува 4–160 С. Врз адаптацијата на температурата во
околината големо влијание имаат исхраната, интензитетот на метаболизмот и
продуктивноста кај говедата.
Размената на топлина со околината во текот на годината, во зависност од годишното
време, се усогласува со промената на влакнестата покривка, масното ткиво,
пилоерекцијата и обемот на проток во периферните крвни садови (вазодилатација,
вазоконстрикција).
Во однос на микроклимата во објектите за крави треба да се обезбеди:
температура 4 - 21°С,
вентилација 50 – 250 м³,
релативна влажност max 80%.

2.2. ИЗБОР НА ЛОКАЦИЈА ЗА ИЗГРАДБА НА ОБЈЕКТОТ ЗА МОЛЗНИ КРАВИ

Изборот на местото за подигање на објектот за молзни крави моа да се базира

на целта и намената на производството.
Земјиштето на кое ќе биде подигнат објектот за молзни крави треба да е суво и
исцедливо, со ниско ниво на подземните води и пропустливо за атмосферските води.
Земјиштето треба да биде со благ пад (нагиб).
Локацијата на која ќе се подига објектот за молзни крави треба да биде
обезбедена со извор на вода и пристап до електрична енергија. Локацијата треба
биде заштитена од удар на доминантните ветрови во тоа подрачје и да е добро
осончена.
Локацијата треба да е оддалечена од населени места и други сточарски
објекти, да е добро поврзана со патна инфраструктура патишта до земјоделските
површини, за дотур на храна и со потрошувачките центри, а сепак да е настрана од
комуникациите.
Истовремено треба да се предвиди и просторот за дополнителна помошна
опрема како што се: магацин за сено, силоси, ѓубриште за лагерување на ѓубрето и
други објекти. Објектите треба да обезбедуваат доволно природно светло во
шталите, да го олеснат доводот на храна, однесувањето на ѓубрето итн. Новиот
објект за молзни крави треба да биде оддалечен најмалку 200 м од населените места,
околу 1.000 метри од фабрика за шеќер и најмалку 100 м од преработувачките
капацитети за храна за луѓе и јавни комуникации.
Кај ниски објекти, помеѓу два објекта се предвидува да има празен простор од
20 до 50 м, а кај високи објекти овој простор треба да е повеќе од 50 м. Растојанието
помеѓу фармите со различни видови и категории животни 1 км и повеќе.

2.3. ИЗБОР НА ТИП НА ОБЈЕКТ ЗА ОДГЛЕДУВАЊЕ НА МОЛЗНИ КРАВИ

Изборот на типот на објект во кој ќе се одгледуваат молзните крави треба да се

базира на одредени принципи кои треба да овозможат создавање на услови за
искористување на генетскиот потенцијал и благосостојба на животните. Изборот на
објектите за одгледување на молзни крави треба да се базира на следните принципи:

 Стабилност, висока функционалност и трајност – важен услов за стабилно и

контролирано производство, поголема продуктивност, намалување на поребите
од човечки труд, помали трошоци за одржување и репроматеријали;
 Квалитетено сместување, удобност и прилагоденост на физиолошките и
етолошките потреби на животните – важен фактор за висока продуктивност и
добра производна кондиција на кравите, подолг производен век на кравите,
помали ветеринарни трошоци;
 Оптимални услови за исхрана – пресуден услов за висока продуктивност, добро
здравје, добра производна кондиција, помали губитоци поради растурање на
храната, помали ветеринарни трошоци, намалена потреба од човечки труд;
 Многу добри хигиенски услови – пресуден услов за квалитет на млекото,
подобра производна кондиција и здравје кај кравите, елиминирање на
маститисот, помали трошоци за ветеринарни услуги, подолг производен век;
 Оптимални услови за молзење – важен услов за здравје и добра производна
кондиција кај кравите, помал ризик за појава на маститис, подобра
продуктивност и квалитет на млекото, помали трошоци за енергија и
репроматеријали, помали трошоци за ветеринарни услуги;
 Оптимални услови за ладење, складирање и манипулација со млеко – пресуден
услов за висока контрола на млекото, помали манипулативни трошоци, помали
трошоци за енергија и репроматеријали, сигурност;
При изборот на типот на објекти за одгледување на молзни крави треба да се
внимава објектите да се вклопат во амбиенталните услови на одредената средина, да
овозможат добар комфор на животните, да создадат солидни работни услови на
работниците и добар впечаток кај посетителите и набљудувачите од страна. Посебно
место при одлучувањето на типот на објект има големината на говедарската фарма.
 Помалите објекти со капацитет до 50 грла од сите категории на говеда најчесто
се градат така што сите категории говеда се наоѓаат под ист покрив, но во посебни
одделенија, за разлика од поголемите фарми, каде поединечните категории говеда се
сместуваат во различни објекти.

2.4. ИЗБОР НА ГРАДЕЖЕН МАТЕРИЈАЛ

Функционалноста на објектот за молзни крави во многу зависи од видот и

квалитетот на материјалот кој ќе се користи. Материјалите се користат за изградба на
темели и разни конструкциони решенија, за дополнително обликување, термичка,
хидро и друга изолација. Материјалот за градба треба да не е лесно запалив, да не се
аби лесно, да не е токсичен за луѓето и животните, да може лесно да се чисти и
дезинфицира, да не е погоден за населување и размножување на инсекти и глодари.
Изолационите и топлотните својства на градежен материјал, имаат многу
значајна улога бидејќи треба да обезбедат создавање и одржување на соодветната
микроклима во објектот. Во својства на материјалот кои имаат големо влијание при
избор спаѓаат: способноста на материјалот за примање и задржување на топлината,
порозноста на материјалот, отпорноста на материјалот на киселини и гасови, цената
на материјалот, застапеноста на материјалот на пазарот и интензитетот на абење при
користење на материјалот.
Материјалите кои се користат при изградба на објектите за сместување на
молзни крави можат да се поделат на основни и помошни материјали. Основни
градежни материјали кои се користат се: цигла, дрво, камен, разни видови бетон и
прифабрикувани елементи (разни блокови, табли и плочи). Помошните материјали се
користат за изолација, заштита од корозија, меѓусебно поврзување и обликување.

2.5. ХИГИЕНА ВО ФАРМАТА

Треба да се посвети големо внимание на хигиената и одржувањето на

објектите, за да се избегне појава на разни болести. Затоа градбата треба да е
изградена од такви материјали да може лесно да се изврши дезинфекција на
објектите.
Фармите пожелно е да располагаат и со дезбариери со минимална должина
од 1,5м, ширина 0,5м и длабина 0,05м. Тоа обично се бетонски плитки корита во кои
се држи раствор од агресивни дезинфакциски средства и на тој начин се спречува
внесување на патогени микроорганизми во објектите.
 2.6. СИСТЕМИ НА ДРЖЕЊЕ НА КРАВИТЕ

Простојат два системи на држење на молзните крави: слободен и врзан систем.

За фарми со капацитет од 20 молзни крави се препорачува врзаниот систем на
одгледување на молзни крави.

2.7. ОБЈЕКТИ ЗА ВРЗАНО ДРЖЕЊЕ НА КРАВИТЕ

Објекти за врзано држење на кравите се класичните штали. Ваквите објекти се

најмогу застапени во Македонија.
Кај овој начин на држење на кравите вкупниот простор по грло и можноста за
движење на грлата се ограничени, па затоа е потребно да се направи прилагодување
на начинот на одвивање на сите процеси според системот на држење на кравите.
Врзаниот систем мора да ги задоволува основните потреби на кравите, да им
биде доволно удобно, да имаат доволно чист воздух, да не и биде премногу топло
или ладно. Ова е особено важно, бидејки кравите на овој простор ги извршуваат сите
функции: лежење, исхрана, молзење, телење, изѓубрување и друго.
Објектите за кравите треба да бидат топлотно изолирани и добро осветлени.
Ваквите штали можат да бидат едноредни, дворедни или повеќередни со
изградени лежишта, канал за изѓубрување, јасли, хранидбен ходник и манипулативни
ходници.Кравите се хранат, молзат и престојуваат на лежиштата.

Во табелата се дадени стандардните димензии на одредени делови од објектот.

Стандардни димензии на внатрешните делови на објекто при врзан систем на држење

на крави
Манипулативен ходник 1,5 метри
Канал за изѓубрување – широчина 0,5 метри
Канал за изѓубрување – длабочина 0,25 метри
Лежиште – должина 2 метри
Лежиште – широчина 1-1,2 метри
Пад на лежиштето кон каналот 2%
Преграда помеѓу животното и ходникот за хранење 0,1 метри
Ходник за хранење со вклучена маса за хранење 4 метри
Расположлива површина по крава 7,6 м2
Максимална должина на објектот 80 метри

Објектот во кој се сместени кравите поради своите специфичности бара

значително ангажирање на човечки труд во него, па затоа треба да обезбеди и
пријатни услови за работа на чивекот.
Овој начин на држење на кравите има свои предности и недостатоци.
 Предности на врзаниот начин на држење на кравите се:
 овозможува индивидуално сместување на секоја крава, при што секоја крава
добива посебно внимание;
 индивидуална исхрана на секоја крава;
 лесно може да се забележи нарушување на здравјето (пролив, немање
апетит) кај секоја крава;
 полесно осеменување;
 полесна примена на ветеринарна заштита;
 можност за групирање на кравите по млечност;
 лесно чистење на просториите;
 молзење и поосодветна контрола по грло.

Недостатоци на врзаниот начин на држење на кравите се:

 послабо искористување на работната сила;

 поскапа опрема и механизација за молзење и изѓубрување;
 губење многу време на одврзување на кравите (при истерување во
испустите) и повторно врзување (при молзење, тимарење, ставање
постилка, чистење на јаслите и манипулативните ходници);
 дополнителни трошоци за опрема - за врзување, поилки, дополнителна
опрема за вентилација и оградите помеѓу лежиштата.

2.8. ЕЛЕМЕНТИ ВО ОБЈЕКТИТЕ ЗА ВРЗАНО ДРЖЕЊЕ НА МОЛЗНИ КРАВИ

Сместување
Крави поставени „глава во глава”
Крави поставени „опаш со опаш”
Хранење
Кабасти хранива
Приколка со задно истоварање, потоа рачно
Приколка со странично истоварување
Концентрирани хранива
Рачно од количка
Приколка со страничен истовар (миксер приколка)
Вагонетка со програмирана количка
Комплетен оброк
Приколка со мешалки со бочен истовар
Молзење
Полуподвижна-со индивидуални канти
Подвижна-со индивидуални колички
Полуподвижно-млекото директно во млекарата
Изѓубрување
Цврст измет
Рачно (бетониран под)
Потисна греда и кос транспорт
Течен измет-прелевање во јама (решеткаст под)
Ладење и складирање на млеко
Во лактофриз - ладилник за цела фарма

2.9. ГЛАВНИ ДЕЛОВИ НА ОБЈЕКТИТЕ КАЈ ВРЗАНИОТ СИСТЕМ НА ДРЖЕЊЕ

НА КРАВИ

Главни делови на објектите кај врзаниот систем на држење на крави со

дворедно сместување на кравите свртени со главите едни спротив други („глава во
глава”) се:
 ходник за хранење;
 јасли;
 лежиште;
 канал за изѓубрување;
 манипулативен ходник.

2.9.1. Ходник за хранење

Ходникот за хранење служи за внесување и дистрибуција на храна. Ходникот за

хранење претставува бетонска површина која завршува со јасли од едната страна кај
помалите објекти или со јасли од двете страни кај поголемите објекти. Широчината на
ходникот за хранење кај помалите објекти во кои кравите се ставени во еден ред
изнесува 140 cm, додека кај објектите во кои кравите се распоредени во два реда
изнесува 240 - 400 cm. Ходникот за хранење може да овозможи механизирана
исхрана.
Должината на ходникот за хранење зависи од бројот на лежишта за крави и
секогаш е до крајот на објектот.
Ходникот треба да се користи само за дистрибуција на храна и секогаш мора да
биде сув и чист.
 2.9.2. Јасли

Јаслите мора да имаат капацитет да ја прифатат целата количина на храна за

исхрана на добитокот. Тие мора да овозможат непречено земање на храната и лесно
да се одржуваат чисти.
Јаслите се прават од бетон или друг материјал и се во продолжеток на
ходникот за хранење. Јаслите и ходникот за хранење претставуваат една целина.
Изгледот на јаслите зависи од начинот на држење на кравите, технологијата на
исхрана и начинот на дистрибуција на храната.
Јаслите треба да ги имаат следните карактеристики:
- дното на јаслите треба да биде повисоко 10-20 cm од нивото на лежиштето;
- длабочината на јаслите изнесува 32-35 cm и зависи од висината на вертикалниот
ѕид кој се наоѓа до лежиштето;
- вертикалниот ѕид на јаслите треба да е обложен или изграден од термоизолационен
материјал.

2.9.3. Лежиште

Лежиштето за кравите се надоврзува на јаслите. Тоа може да биде долго,

средно долго, средно и кратко. Со оглед на големината на кравите што се
одгледуваат во Македонија, препорачлива димензија на лежиштето е 2,00 х 1,25 м, со
пад на лежиштето кон каналот за изѓубрување од 2%. Физичкото ограничување
помеѓу две лежишта се прави со прегради од цевки со дијаметар од 50 mm, со висина
од 90 cm и со должина кој изнесува 1/3 од должината на лежиштето.

2.9.4. Канал за изѓубрување

Каналот за изѓубрување се поставува позади лежиштето. Во малите штали

најчесто се плитки полукружни канали со ширина 20-30 cm, а кога изѓубрувањето е
механизирано, каналите се со правоаголен облик со ширина од 40-60 cm, зависно од
типот на опрема која се вградува.
Ѕидовите на каналот мора да бидат армирани.
Кај системот на течно изѓубрување каналите се покриени со решетка, која се
изработува во различни димензии. Кај овој систем на чување на кравите ќе треба да
се направат два канали.
 2.9.5. Ходник за манипулација

Ходникот за манипулација се наоѓа веднаш до каналот за изѓубрување и зад

задните нозе на кравите. Се користи за изведување на повеќе активности (молзење,
изѓубрување итн.). Овој ходник е изработен од бетонска површина со широчина од
140 cm и должина до крајот на објектот. Падот на ходникот треба да изнесува 1-2% и
треба да е насочен кон каналот за изѓубрување.

2.9.6. Опрема за врзување

Опремата за врзување на кравите треба да обезбеди:

 непречено станување, лежење и стооење на кравите на лежиштето;
 правилна исхрана и напојување;
 непречено движење на кравите назад
Врзувањето на кравите е со Грабнеров синџир или каиш.
Грабнеров синџир е поставен на вертикални столбови од цевки со дијаметар од
2,5 cola, на височина од 180 cm. Столбовите се поврзани со хоризонтална цевка со
дијаметар од 50 mm.

2.9.7. Опрема за напојување на кравите

Напојувањето на кравите кај врзаниот систем на држење се врши со

поставување една автоматска поилка на секои две крави. Поилката се поставува на
столбот на рамот за врзување, на висина од 65-70 cm од основата на лежиштето.

2.9.8. Опрема за осветлување

За осветлување на шталите по природен пат се препорачува соодносот помеѓу

ефективната површина на прозорите и површината на подот да изнесува 1 : 20.
За осветлување на шталите по вештачки пат се препорачува да се користат
светилки со јачина од 80-100 лукси.

2.9.9. Опрема за молзење

Молзењето може да се врши во индивидуални канти, подвижни индивидуални

колички или пак, директно во млековод кој го носи млекото во собирната цистерна на
ладење и чување. За овој тип на објект со капацитет се препорачува молзењето да
биде директно во млековод кој го носи млекото во собирната цистерна на ладење.
 2.9.10. Опрема за вентилација

Вентилацијата е потребна за отстранување на штетните гасови (јагленород

диоксид и амонијак), отстранување на вишокот влага, прашина и топлина во објектот
која ја произведуваат животните.

Природната вентилација се одвива преку прозорите, вратите и вентилациони

канали покрај ѕидовите на објектите или централно во средината на објектот. Во
големите објекти природната вентилација не е доволна, па се користи вештачка со
поставување на вентилатори (на електричен погон) кои можат да работат на принцип
на извлекување на загадениот воздух или уфрлање на свеж воздух во шталата.
Со регулирање на брзината на размената на воздух по правило се решава и
топлотниот биланс во шталата. Само во извесни случаи, посебно во
профилакториумот, односно кај новородените телиња, во зима се применува и
додатно греење со примена на посебни калорифери кои ја греат целата просторија
или се загрева само одреден бокс над кој се поставува инфра-црвена лампа.

2.10 ОБЈЕКТИ КОИ ТРЕБА ДА БИДАТ ВО СКЛОП НА ФАРМАТА

Потребни објекти се: породилиштето, телчарникот, профилакториумот,

просторија за ладење и чување на млекото, просторија за работниците и др.

2.10.1. Породилиште

Породилиштето претставува класична штала со средно долги или долги

лежишта. Во породилиштето се сместуваат кравите во последните денови од
гравидитетот. Таму се породуваат и во него остануваат уште 10–14 дена.
Породилиштето треба да биде суво, чисто, варосано и добро осветлено со
коефициент на осветлување 1:10. Бројот на лежишта во породилиштето треба да
изнесува 12% од вкупниот број на кравите на фармата.

2.10.2. Профилакториум

Профилакториумот е посебна просторија непосредно и функционално поврзано

со породилиштето во која се чуваат телињата до возраст од 15 дена. Во него
телињата треба да добијат максимални хигиенски услови на сместување во
индивидуални боксеви и држење по раѓање и хигиенско напојување на телињата со
колострално млеко и млеко. Профилакториумот треба да биде добро осветлен со
коефициент на осветлување 1:10 и во него да се одржуваат оптималните
микроклиматски услови, односно температура 15–200С, релативна влажност 70–75%
и брзина на движење на воздухот 0,1–0,3 m/s.

2.10.3. Телчарник

Телчарникот претставува посебен објект, цврста градба, со добри

термоизолациони способности. Во него се сместуваат телињата на возраст од 15
дена, кои се префрлуваат од профилакториумот. Остануваат до возраст од 3–4
месеци, кога машките телиња одат за гоење, а поголемиот дел од женските телиња
се сместуваат во шталите за одгледување, репродуктивно стадо. Неговиот капацитет
изнесува 20% од вкупниот број крави на фармата.
Подот во телчарникот треба да биде топол, а може да биде полн, со 2–3% пад
кон каналот, или решеткаст. За секоe теле, зависно од возраста треба да се обезбеди
соодветна површина од подот.
На јужната страна од телчарникот се прави испуст, поделен на толку делови
колку има боксеви во објектот со површина од 3 m по теле. Напојувањето на
телињата со млеко се врши во телчарникот. По должина на боксот, на самата ограда
се поставуваат држачи за кофите од кои телињата пијат млеко. На фармите со
поголем капацитет на телчарниците се практикува групно напојување на телињата. За
таа цел се прави посебен објект во продолжение на телчарникот. Објектот има
посебно одделение во вид на кујна, во кој се подготвува млекото или замената за
млеко, се мијат и чуваат садовите за напојување. Телињата во заедничкото
напојувалиште се носат 2–3 пати дневно, групирани по старосни категории.

2.10.4. Простор за изѓубрување

При изградбата на една фарма соодветно место и значење е и просторот за

арско ѓубре, кое треба правилно да се складира, чија големина зависи од нормативот
за исхрана, количината на просторка и тн.

2.10.5. Простор за ладење и складирање на млеко

При изградбата на една фарма соодветно место и значење е и просторот за

ладење и складирање на млеко. Во овој објект треба да е сместен лактофризот со
капацитет од 400 литри.

2.10.6. Испусти

За да се намали негативното влијание кај врзаниот начин на држење на

животните, покрај шталите мора да се уредат испусти. Испустите во нико случај не
можат да ги заменат пасиштата, но сепак тие се многу важни, бидејќи им
овозможуваат на животните движење и искористување на сончевите зраци и чист
воздух. Во нив животните може и да се хранат. При изградба на испустите мора да се
води сметка за физиолошките и бихевиоралните потреби на животните. Потребната
површина за испуст треба да се планира врз основа на нормативот дека за едно
условно грло се потребни 20–40 m2 површина од испустот.

3. ВЛИЈАНИЕ НА ФАРМАТА ВРЗ ЖИВОТНАТА СРЕДИНА И БЕЗБЕДНОСТ

ПРИ РАБОТА
Фармите за крави треба да бидат одалечени над 400 метри од најблиското
живеалиште, а со тоа е оневозможено влијанието на бучава, мириси и други фактори
на луѓето. Во близина на фармата се градат и депонии за шталско ѓубре со капацитет
да може да прифати складирање на губре за шест месеци.
По ферментацијата на ѓубрето тоа се продава или пак се користи за ѓубрење на
земјоделски површини.
Машини и опрема што се користат на краварската фарма треба да се типични
за краварското производство и да ги исполнуваат прописите за безбедност.
Врз основа на предходно проектираното, Влијанието на фарма врз животната
средина ќе биде занемарливо, доколку фармерот се придржува кон правилникот за
листа на посебни минимални услови за Добра Земјоделска пракса, благосостојба на
животните и Заштита на Животната средина (Сл. Весник бр. 113/07, 178/15 бр.149/14,
149/15 и 53/16) и Правилникот за условите и начините за заштита на фармските
животни (Сл. Весник на РМ бр.140/09) и кои ќе бидат обврска на фармерите да ги
почитуваат во целост.
Исто така според Правилникот за формата и содржината на елаборатот за
заштита на животната средина согласно со видовите на дејностите или активностите
за кои се изработува елаборат, како и согласно со вршителите на дејноста и обемот
на дејностите и активностите кои ги вршат правните и физичките лица, постапката за
нивно одобрување, како и начинот на водење на регистарот за одобрени елаборати
(Сл. Весник на РМ бр. 44/13 и бр.111 од 24 07.2014 година) и според Категорија на
дејноста/активноста според прописите од член 24 став (4) и (5) и според Уредба за
дејностите и активностите за кои задолжително се изработува елаборат, а за чие
одобрување е надлежен градоначалникот на општината, (Службен весник 80/09 и
32/12), Говедарските фарми - инсталациите не подлежат на изработка на
Елаборат за Заштита на Животната Средина.
4. ФИНАНСИСКИ АСПЕКТИ НА ИНВЕСТИЦИЈАТА

Инвестицијата се однесува за изградба на современа краварска фарма за

одгледување на 20 молзни крави од Холштајн фризиска или Источно фризиска раса,
при што треба да се имат во предвид Општи одредби за постапување со животните
од законот за заштита и благосостојба на животните. На фармата не се организира
сопствено производство на храна за исхрана на добитокот. Како основа за пресметка
на инвестиционите воожувања се земени моменталните цени на градежните
материјали, средствата и услугите, како и материјалните трошоци и др. трошоци за
непречено производство.

4.1. Инвестиција во основни средства

Инвестициите во основни средства се пресметани според техничкиот проект,

односно потребните градежни работи, опрема и основно стадо.

Табела 1 Спецификација на инвестициските трошоци за средства

Плании Плании
рана рана
Прем
Стапка финанс финанс
Вид на Набавна Одрж ија за
Колич Единечна Структу на иска иска Година на
основно вредност увањ осигу
ина цена ра % амортиз поддрш поддрш инвестиција
средство во денари е% рува
ација % ка од ка од
ње %
ИПАРД ИПАРД
во МКД во %
Постоечко постојано (основно)
2,400,000 46.87%
средство
Основно
стадо - 20 120.000 2,400,000 46.87% 0% 3% 10% 01/01/2017
Крави
Конструкција - Реконструкција 5,000,029 97.66% 0% 0% 0% 0 0.00% 01/01/2017
Објект за
20 молзни 1 5,000,029 5,000,029 97.66% 2% 2% 4% 0 0% 01/01/2017
крави
Опрема - Механизација 120,000 2.34% 0 0.00%
Опрема за
1 120,000 120,000 2.34% 2% 3% 10% 0 0% 01/01/2017
молзење
Општи трошоци 0 0.00% 4% 0 0.00% 01/01/2017
Вкупно 5,120,029 100% 0 0%

Инвестицијата во основно стадо – крави се однесува на набавка на 20

високомлечни крави. Препорака е тоа да бидат од расите Холштајн фризиска или
Источно фризиска.

Инвестицијата во опрема за молзење се однесува на набавка и поставување на

потребната опрема за машинско молзење на кравите.
 Инвестицијата во објектот за молзни крави се однесува на градежни работи
дадени во табелата 1.1.
Табела 1.1 ПРЕДМЕР ЗА ТИПСКА ФАРМА ЗА 20 КРАВИ
Ед. Цена Вк. Цена
Вид на рабпуи рб Ппис Мера Кпличина
(денари) (денари)
Армиран беупн (за уемелни ленуи,
3
1 цпклиоа, суплбпви, греди и канали м 121.97 7200 878,184.00
БЕУПНСКИ И за издубруваое)
АРМ.БЕУ. РАБПУИ
Армауура (за уемелни ленуи,
2
цпклиоа, суплбпви и греди)
кг 13,416.00 60 804,960.00
Тидаое надвпрешни тидпви пд 2
3
блпкпви д=30см вп цеменуен малуер
м 181.73 1850 336,200.50
ТИДАРСКИ РАБПУИ
Тидаое внаурешни тидпви пд 2
4
блпкпви д=20см вп цеменуен малуер
м 67.67 1200 81,204.00
3
5 Шљунак ппдлпга д=10см м 36.28 1200 43,536.00
Беупнска ппдлпга д=10см (над 3
6
лежишуе и вп хпдник)
м 33.5 650 21,775.00
ППДПППЛАГАЧКИ Цеменуна кпшулица д=5см (над 2
РАБПУИ
7
лежишуе)
м 78.99 500 39,495.00
2
8 Гумен ппд над лежишуе м 78.99 300 23,697.00
Армиранп-беупнски решеуки над 2
9
канал за издубруваое
м 23.95 1100 26,345.00
Израбпука на дрвена крпвна
решеука над приземје спсуавена пд:
дрвени рпгпви 10/14см, клешуи на
2
10 секпј рпг 2х2.5/14см, дијагпнали м 412.29 1850 762,736.50
2.5/12см, гпрен ппјас 2х2.5/14см,
дплен ппјас 2х2.5/14см.
(хпризпнуална прпекција)
Ппкриваое на веќе израбпуена
дрвена крпвна кпнсурукција над
ППКРИВАЧКИ 2
РАБПУИ
11 приземје сп: дашчена пплауа 2.5см, м 418.19 1600 669,104.00
парппрппусна фплија, леуви 5/2.5см,
кпнура леуви 5/2.5см и ќерамиди.
Внаурешнп малуерисуваое на 2
МАЛУЕРИСФВАОЕ 12
тидпви сп цеменуен малуер
м 355.19 400 142,076.00
Земаое мерки на лице месуп,
13 израбпука, урансппру и мпнуажа на
фасадни ПВЦ прпзпри.
140/90 кпм. 16 15500 248,000.00
Земаое мерки на лице месуп,
14 израбпука, урансппру и мпнуажа на
СУПЛАРСКИ РАБПУИ надвпрешни ПВЦ врауи.
90/210 кпм. 7 10000 70,000.00
150/240 кпм. 2 17500 35,000.00
Земаое мерки на лице месуп,
15 израбпука, урансппру и мпнуажа на
внаурешни ПВЦ врауи.
90/210 кпм. 5 8000 40,000.00
РАЗНП 16 Израбпука на венуилаципни канали кпм. 1 15000 15,000.00
Вкупнп: 4,237,313.00
ДДВ 18%: 762,716.34
Вкупнп сп ДДВ 5,000,029.34
 4.2. Материјални и други оперативни трошоци

Во ставката на материјални и други оперативни трошоци земени се во предвид

трошоците за сточна храна, енергија, вода и други трошоци кои се потребни за
нормално функционирање на фармата.

Табела 2 Структура на планирани материјални и други оперативни трошоци

Единечна Вкупно
Показател Един.мерка Количина
цена денари
1. Материјални трошоци 1,451,000
Ливадско сено кг 15,000 5.00 75,000
Луцеркино сено кг 22,000 8.00 176,000
Пченкарна силажа кг 220,000 3.00 660,000
Концентрат кг 30,000 18.00 540,000
1.2. Други специфични трошоци 276,000
Електр.енергија м 12 6,000.00 72,000
Вода и др.трошоци м 12 6,000.00 72,000
Ветер.услуги грло 20 3,000.00 60,000
Хигиена и др.средства м 12 6,000.00 72,000
1.3. Други оперативни трошоци 24,000
Сметководител м 12 2,000.00 24,000
Вкупно 1,751,000

4.3. Амортизација
Амортизацијата на објектот е планирана на 25 години, додека амортизацијата
на основното стадо и опремата за молзење на 10 години.
Табела 3 План за амортизација и останата вредност
Постоечко
Основно Објект за 20
постојано Конструкција - Опрема - Опрема за Општи
Средства стадо - молзни
(основно) Реконструкција Механизација молзење трошоци
Крави крави
средство
Основа за
2,400,000 5,000,029 120,000 0
амортизација 2,400,000
Амортизациона
10.00 4.00 10.00 4.00
стапка %
2017 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2018 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2019 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2020 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2021 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2022 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2023 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2024 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2025 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2026 240,000 200,001 12,000 0 452,001
2027 0 200,001 0 0 200,001
2028 0 200,001 0 0 200,001
2029 0 200,001 0 0 200,001
2030 0 200,001 0 0 200,001
2031 0 200,001 0 0 200,001
2032 0 200,001 0 0 200,001
2033 0 200,001 0 0 200,001
2034 0 200,001 0 0 200,001
2035 0 200,001 0 0 200,001
2036 0 200,001 0 0 200,001
2037 0 200,001 0 0 200,001
2038 0 200,001 0 0 200,001
2039 0 200,001 0 0 200,001
2040 0 200,001 0 0 200,001
2041 0 200,001 0 0 200,001
Исправка на
вредноста 2,400,000 5,000,029 120,000 0 7,520,029
Сегашна
вредност 0 0 0 0
 4.4. Плати

За потребите за одгледување на кравите и производство на млеко на фарма со

20 крави потребно е да биде ангажирано едно лице.

Табела 4 Пресметка на бруто плати

Планирана Вкупен износ на
Број на
Вид на работно место месечна бруто планирани годишни
извршители
плата бруто плати
Управители 0 0 0
Производство/Висока стручна
спрема (ВСС) 0 0 0
Средна стручна спрема (ССС) 0 0 0
Квалификувана работна сила (КВ) 1 15,000 180,000
Сезонска работна сила 0 / 0
Вкупно 0 180,000

4.5. Приходи

Производи од кои се очекуваат приходи на краварската фарма со капацитет од

20 крави се: сирово млеко, телиња, арско ѓубре, излачени крави и субвенции.

Табела 5 Структура на планиран вкупен приход

Единица Единечна Вкупно

Ставка Количина
мерка цена денари
Млеко л 120,000 20.00 2,400,000
Телиња кг 3.000 150.00 450,000
Ѓубре кг 300,000 1.00 300,000
Излачени крави кг 1,200 60.00 72,000
Субвенции за одбележано грло бр 20 2,800.00 56,000
Субвенции за добиено теле по
бр 20 1,200.00 24,000
пат на В/О
Субвенции за млеко л 120,000 3.50 420,000
Вкупно 3,722,000

4.6. Инвестициони вложувања

Инвестиционите вложувања представуваат збир од инвестициите во основните

средства и трајните обртни средства односно нормален обем на залихи како
неопходен дел од капиталот што овозможува непрекинатост на производството. Во
оваа инвестициона програма изворите на средства за инвестиционите вложувања се
дел сопствени, а дел од кредит.

Табела 6 Структура на изворите на финансирање

Индикатор МКД Структура
Постојани средства 5,120,029 99.80%
Обртни средства 10,336 0.20%
Вкупно 5,130,365 100.00%
 4.7. Извори и услови на финасирање

Во инвестицијата е земено дел од потребните финансиски средства да бидат

обезбедени од кредитни средства. Претпоставка е сумата на позајмени средства да
изнесува 80 % од инвестицијата со каматна стапка од 4 %, рок на отплата од 5 години
со 1 година грејс период.
Табела 7 Извори на финансирање и услови
Вредност Структура Каматна Период на Грејс
Извор на финансирање
МКД % стапка % отплата период
Приватно учество 1,034,342 20% - - -
Банкарски кредит (заем) 4,096,023 80% 4% 4 1
Вкупно 5,130,365 100% - - -

4.8. План за отплата на кредитот

Табела 8 План за отплата на кредитот

Вредност на кредитот во денари 4,104,291
Период на отплата (години) 4
Каматна стапка 4.00%
Грејс период ( години) 1
Дата на исплата на прва рата 31.12.2017
Интеркаларна камата 82.086
План за отплата годишно
Рата Пристига на (датум) Камата Отплата Ануитет Остаток
1 31/12/2017 82,086 0 82,086 4,104,291
2 31/12/2018 164,172 966,520 1,130,691 3,137,771
3 31/12/2019 125,511 1,005,180 1,130,691 2,132,591
4 31/12/2020 85,304 1,045,388 1,130,691 1,087,203
5 31/12/2021 43,488 1,087,203 1,130,691 0

4.9. Биланс на успех во година на нормално користење

Табела 9 Биланс на успех во година на нормално користење на

капацитетот
Индикатор МКД Структура
1.1.Приходи 3,722,000 100.00%
2.Трошоци 2,742,923 73.69%
2.1.Материјални трошоци на работењето 1,751,000 47.04%
2.1.1. Материјлални трошоци 1,451,000 38.98%
2.1.2. Други специфични трошоци 276,000 7.42%
2.1.3.Други оперативни трошоци 24,000 0.64%
2.2.Трошоци за осигурување 175,601 4.72%
2.3.Трошоци за инвестициско одржување 102,401 2.75%
2.4.Трошоци за вработени 180,000 4.84%
2.5.Амортизација 452,001 12.14%
2.6.Трошоци за камати 94,387 2.54%
3.Добивка/загуба пред оданочување 979,077 26.31%
4.Даноци и придонеси од добивка 97,908 2.63%
5.Добивка/загуба по оданочување 881,169 23.67%
6.Добивка за финансиска година 881,169 23.67%
 4.10. Трошоци на производство во година на нормално користење

Табела 10 Цена на чинење на производството во година на нормално

користење на капацитетите
Индикатор МКД Структура
2.Трошоци 2,742,923 73.69%
2.1.Материјални трошоци на работењето 1,751,000 47.04%
2.1.1. Материјални трошоци 1,451,000 38.98%
2.1.2. Други специфични трошоци 276,000 7.42%
2.1.3.Други оперативни трошоци 24,000 0.64%
2.2.Трошоци за осигурување 175,601 4.72%
2.3.Трошоци за инвестициско одржување 102,401 2.75%
2.4.Трошоци за вработени 180,000 4.84%
2.5.Амортизација 452,001 12.14%
2.6.Трошоци за камати 94,387 2.54%
Даноци и придонеси од добивка 97,908 2.63%
ПОЛНА ЦЕНА НА ЧИНЕЊЕ 2,840,831 76.33%
РАЗВОЈНА ЦЕНА НА ЧИНЕЊЕ 3,722,000 100.00%
НЕТО АКУМУЛАЦИЈА 881,169 23.67%

4.11. Финансиски тек на проектот

Финансискиот тек на проектот ги опфаќа сите финансиски случувања во

економскиот тек на проектот, почнувајки од издатоците за подготовка на проектот па
се до последното примање односно издаток во проектниот период до вкупниот
експлоатационен период на проектот.

Табела 11 Финансиски тек на проектот

ПРИЛИВ ОДЛИВ
Година од Остаток
економскиот од Даноци
Вкупен Извори на Кредитни НЕТО
век на вредноста Инвестиција Трошоци Плати и
приход финансирање ануитети ПРИЛИВ
проектот на добивка
проектот
0 0 5,130,365 0 5,130,365 0 0 0 0 0
1 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 97,908 81,920 1,611,172
2 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 89,716 550,886 1,150,398
3 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 91,264 550,886 1,148,850
4 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 92,874 550,886 1,147,240
5 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 94,548 550,886 1,145,565
6 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 96,290 550,886 1,143,824
7 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 98,101 550,886 1,142,012
8 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 99,985 550,886 1,140,129
9 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 101,944 550,886 1,138,170
10 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 103,981 550,886 1,136,133
11 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
12 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
13 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
14 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
15 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
16 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
17 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
18 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
19 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
20 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
21 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
22 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
23 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
24 3,722,000 0 0 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,659,700
25 3,722,000 0 10,336 0 1,751,000 180,000 131,300 0 1,670,036
 4.12. Економски тек на проектот

Претставува основа за оценка на рентабилноста на проектот и е сочинет на

основа на предходната информациона база во која се конструирани сите елементи
кои представуваат користи, односно го зголемуваат економскиот потенцијал на
проектот и сите елементи кои представуваат расходи, кои го намалуваат економскиот
потенцијал на проектот за целиот период од економски век.
Табела 12 Економски тек на проектот
Година од ПРИЛИВ ОДЛИВ
економското Вкупен Даноци и НЕТО
работење Инвестиција Трошоци Плати
приход добивка ПРИЛИВ
0 0 7,530,365 0 0 -7,530,365
1 3,722,000 0 1,751,000 180,000 97,908 1,693,092
2 3,722,000 0 1,751,000 180,000 89,716 1,701,284
3 3,722,000 0 1,751,000 180,000 91,264 1,699,736
4 3,722,000 0 1,751,000 180,000 92,874 1,698,126
5 3,722,000 0 1,751,000 180,000 94,548 1,696,452
6 3,722,000 0 1,751,000 180,000 96,290 1,694,710
7 3,722,000 0 1,751,000 180,000 98,101 1,692,899
8 3,722,000 0 1,751,000 180,000 99,985 1,691,015
9 3,722,000 0 1,751,000 180,000 101,944 1,689,056
10 3,722,000 0 1,751,000 180,000 103,981 1,687,019
11 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
12 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
13 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
14 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
15 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
16 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
17 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
18 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
19 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
20 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
21 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
22 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
23 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
24 3,722,000 0 1,751,000 180,000 131,300 1,659,700
25 3,732,336 0 1,751,000 180,000 131,300 1,670,036

4.13. Период на враќање на инвестицијата

Го покажува периодот кога се враќа инвестицијата. Кај овој тип на фарма со 20

крави и ваков начин на производство инвестицијата се враќа во 5 година од
производството.

Табела 13 Период на враќање на инвестицијата

Година од векот Нето прилив од економскиот
Кумулативен нето прилив
на проектот тек
0 -7,530,365 -7,530,365
1 1,693,109 -5,837,256
2 1,701,317 -4,135,938
3 1,697,451 -2,438,487
4 1,693,431 -745,056
5 1,689,249 944,193
 4.14. Нето сегашна вредност

Нето сегашната вредност изнесува 247,68 %.

Табела 14 Нето сегашна вредност
Дисконтен Дисконтиран
Година Нето прилив
коефициент Р=6% нето прилив
0 -7,530,365 1.0000000 -7,530,365
1 1,693,109 0.9615385 1,627,989
2 1,701,317 0.9245562 1,572,964
3 1,697,451 0.8889964 1,509,028
4 1,693,431 0.8548042 1,447,552
5 1,689,249 0.8219271 1,388,440
6 1,684,900 0.7903145 1,331,601
7 1,684,900 0.7599178 1,280,386
8 1,684,900 0.7306902 1,231,140
9 1,684,900 0.7025867 1,183,789
10 1,684,900 0.6755642 1,138,258
11 1,659,700 0.6495809 1,078,110
12 1,659,700 0.6245970 1,036,644
13 1,659,700 0.6005741 996,773
14 1,659,700 0.5774751 958,436
15 1,659,700 0.5552645 921,573
16 1,659,700 0.5339082 886,128
17 1,659,700 0.5133732 852,046
18 1,659,700 0.4936281 819,275
19 1,659,700 0.4746424 787,764
20 1,659,700 0.4563869 757,466
21 1,659,700 0.4388336 728,332
22 1,659,700 0.4219554 700,319
23 1,659,700 0.4057263 673,384
24 1,659,700 0.3901215 647,485
25 1,670,036 0.3751168 626,458
Нето сегашна вредност 18,650,972
Релативна нето сегашна вредност 247.68%

4.15. Интерна стапка на повраток на инвестицијата

Интерната стапка на повраток на инвестицијата изнесува 22,27 %.

Табела 15 Интерна стапка на повраток на инвестицијата

Коефициент Дисконтиран Коефициент Дисконтиран
Година Нето прилив
при Р=14% нето прилив при Р=15% нето прилив
0 -7,530,365 1.000000 -7,530,365 1.000000 -7,530,365
1 1,693,109 0.819672 1,387,794 0.813008 1,376,511
2 1,701,317 0.671862 1,143,051 0.660982 1,124,541
3 1,697,451 0.550707 934,798 0.537384 912,183
4 1,693,431 0.451399 764,413 0.436897 739,856
5 1,689,249 0.369999 625,021 0.355201 600,023
6 1,684,900 0.303278 510,993 0.288781 486,568
7 1,684,900 0.248589 418,847 0.234782 395,584
8 1,684,900 0.203761 343,317 0.190879 321,613
9 1,684,900 0.167017 281,408 0.155187 261,474
10 1,684,900 0.136899 230,662 0.126168 212,580
11 1,659,700 0.112213 186,239 0.102576 170,245
12 1,659,700 0.091978 152,655 0.083395 138,410
13 1,659,700 0.075391 125,127 0.067801 112,529
14 1,659,700 0.061796 102,563 0.055122 91,487
15 1,659,700 0.050653 84,068 0.044815 74,379
16 1,659,700 0.041519 68,908 0.036435 60,471
17 1,659,700 0.034032 56,482 0.029622 49,163
18 1,659,700 0.027895 46,297 0.024083 39,970
19 1,659,700 0.022865 37,948 0.019580 32,496
20 1,659,700 0.018741 31,105 0.015918 26,420
21 1,659,700 0.015362 25,496 0.012942 21,479
22 1,659,700 0.012592 20,898 0.010522 17,463
23 1,659,700 0.010321 17,130 0.008554 14,198
24 1,659,700 0.008460 14,041 0.006955 11,543
25 1,670,036 0.006934 11,581 0.005654 9,443
ИСР= 22.2743%
 4.16. Анализа на осетливоста на инвестицијата

Инвестицијата има праг на рентабилност 53,80 %. Осетливоста на промени во

инвестицијата изнесува 55,67 %, осетливоста на промени во продажната цена
изнесаува 27,67 %, а осетливоста на промени во набавната цена изнесува 50,32 %.

Табела 16 Анализа на осетливоста на инвестицијата (праг на рентабилност)

Показател Структура % МКД
Фиксни Варијабилни Фиксни Варијабилни
Материјални трошоци 15 85 262,650 1,488,350
Трошоци за осигурување 30 70 52,680 122,920
Трошоци за инвестициско одржување 30 70 30,720 71,680
Трошоци за вработени 30 70 54,000 126,000
Амортизација 90 10 406,801 45,200
Трошоци за камати 100 0 100,112 0
Даноци и придонеси од добивка 100 0 97,891 0
Вкупни трошоци 1,004,855 1,854,151
Вкупен приход 3,722,000
Покритие 862,994
Праг на рентабилност 53.80%
Праг на рентабилност 2,002,340

5. ЗАКЛУЧОК

Во Република Македонија засега нема единствени нормативи за изградба на

објекти за сместување на поедини видови и категории говеда и отука постои
значителна неизедначеност во димензиите и функционалната вредност, како во
порано изградените, така и во поново подигнатите објекти.
Инвестициите во овие објекти се многу различни и не постои можност да се
направи одреден пресек за висината на одредени инвестиции во објектите.
Во однос на финансиската одржливост на постоечките фарми исто така тешко
може да се направи детална анализа, бидејки не постојат детални информации за
висината на инвестираните средства во објектите.
Максималното експонирање на генетската предиспозиција за високо
производство денешните раси на млечни крави го постигнуваат само во оптимални
амбиентални услови на одгледување. За таа цел треба да се градат фарми кои со
своите техничко-технолошките решенија ќе ги задоволуваат амбиенталните потреби
на млечните крави и да овозможуваат од нив да се добие профитабилно
производство, а да не се запостави благосостојба на животните и заштитата на
животната средина.
Според нашиот проект, проектираната типска фарма за 20 молзни крави
моментално во Република Македонија би чинела 5.120.029 денари и 2.400.000 денари
за набавка на 20 млечни крави од расата Холштајн фризијска. Вредноста на целосно
изграден современ објект за 20 млечни крави изнесува 5.000.029 денари, а вредноста
на опремата за молзење и хранење изнесува 120,000 денари.
Извор за кредит: Македонска банка за поддршка на развојот
ГРАФИЧКИ ДЕЛ
 ONIKS PLUS
Друштво за градежништво трговија и услуги ,

www.oniksplus.mk
ОГРАДА

20

Фаза: Технички број:

04-06/16
Дата:
Април 2016
Објект:
20

Локација:
Скопје
УПРАВА

Инвеститор:
Министерство за земјоделство,
шумарство и водостопанство
1 2 Одговорни проектанти:
1
м-р Силвана Тасева д.и.а.
Моме Давидовски д.и.с

2% пад
3 4 6

Проектант соработник:
/
1 7 1
Ревидент:
9

1 2 5 6

2% пад
pristap:

1-2% пад

бетонски резервоар
1 vlez vo farma 2 8 2
2 vlez vo prostorija za mleko
1
Проектант правно лице:

за течно ѓубре
1 uprava
2 farma
БУНАР СО ХИДРОФОР

ДЕПОНИЈА - ЃУБРИШТЕ
3 ispust
4 |ubri{te
5 magacin za seno
6 bunar so hidrofor
магацин за сено

(цврсто ѓубре)
6
5 4
Размер: Цртеж бр.:

200 1
 ONIKS PLUS
Друштво за градежништво трговија и услуги ,

www.oniksplus.mk

3005
130 140 135 140 135 140 135 140 190 140 245 140 195 140 190 140 195 140 75 90 30
30 515 30 350 30 470 30 520 30 470 30 470 30 20
545 380 500 550 500 500
1 Фаза: Технички број:
04-06/16
Дата:
30

30
Април 2016
Објект:
20
400
430

430
400
550

550
2%пад
Локација:
3 4 6 Скопје
30

30
Инвеститор:
Министерство за земјоделство,
шумарство и водостопанство
Одговорни проектанти:
1280

1280
360
390

390
360
180

180
1 7 1 м-р Силвана Тасева д.и.а.
Моме Давидовски д.и.с
9 9
30

30
2% пад
1 2 5 6 Проектант соработник:
405

550
Ревидент:
400
430

430
400
1-2%
55 90

2 2 8 2
30

30
10
Проектант правно лице:
pristap: 545 380 500 550 500 1 500
1 vlez vo farma 30 515 30 350 30 470 30 520 30 470 30 470 30
2 vlez vo prostorija za mleko
162 140 482 90 80 140 190 140 245 140 195 140 190 140 195 140 75 90 30
1 prostorija za mleko 3005
2 prostorija za hrana
3 porodili{te
4 profilaktorium
5 tel~arnik
6 oddelenie za 10 kravi
7 hranidben hodnik
8 manipulativen hodnik Размер: Цртеж бр.:
9 dezbariera (dezinfekcija)
10 ispust
2
 ONIKS PLUS
Друштво за градежништво трговија и услуги ,

www.oniksplus.mk

кровен покривач рогови 10/14

горен појас 3x2.5/14 20

125
клешти 2x2.5/18
вертикален стап 2.5/14
2.5/12 2x2.5/12 вертикален стап 2x2.5/14

Фаза: Технички број:

40
долен појас 3x2.5/14

460
60 30 04-06/16
Дата:

335
под кај лежиште
- гумен тепих
Април 2016

240
- цементна кошулка 5см
- бетонска подлога 10см
Објект:
- шлунак 10см ±0.00 20
1% пад 2% пад 1% пад 1% пад

канал за изѓубрување 50/25 Локација:

покриен со решетка Скопје
presek 1-1
Инвеститор:
Министерство за земјоделство,
шумарство и водостопанство
Одговорни проектанти:
м-р Силвана Тасева д.и.а.
Моме Давидовски д.и.с

кровен покривач горен појас 3x2.5/14

клешти
рогови
2x2.5/18
Проектант соработник:

180
180
10/14 /
дијагонала
2.5/12 Ревидент:

40
долен појас

460
3x2.5/14

280
240
под
- бетонска подлога 10см
- шлунак 10см ±0.00

Проектант правно лице:

presek 2-2

Размер: Цртеж бр.:

3
 ONIKS PLUS

www.oniksplus.mk

ПРОЕКТ за ТИПСКА
ФАРМА ЗА 20
МОЛЗНИ КРАВИ

04-06/16

ТИПСКА ФАРМА ЗА 20
МОЛЗНИ КРАВИ
zapadna fasada isto~na fasada

ju`na fasada

ФАСАДИ
severna fasada
М=1:100 4
 ONIKS PLUS

www.oniksplus.mk

3005
30 2945 30 ПРОЕКТ за ТИПСКА
ФАРМА ЗА 20
1 МОЛЗНИ КРАВИ

60
04-06/16

ТИПСКА ФАРМА ЗА 20
МОЛЗНИ КРАВИ

10° 10° 10°

1280
1400
/
10° 10° 10°

2 2

60
1

ПЕТТА ФАСАДА

М=1:100 5
ELEMENTI NA [TALSKIOT PROSTOR
ONIKS PLUS
Друштво за градежништво трговија и услуги ,

www.oniksplus.mk

манипулативен ходник

канал за изѓубрување

хранидбен ходник
20

јасли за храна
Фаза: Технички број:
04-06/16

лежиште
Дата:
Април 2016
Објект:
20
70

180
Локација:
преграда
Скопје
под кај лежиште
- гумен тепих Инвеститор:

90
10 60 10 Министерство за земјоделство,
- цементна кошулка 5см

60
под - бетонска подлога 10см шумарство и водостопанство
- бетонска подлога 10см - шлунак 10см

40
±0.00 Одговорни проектанти:
- шлунак 10см 1% пад 2% пад 1% пад
м-р Силвана Тасева д.и.а.

5
Моме Давидовски д.и.с

Проектант соработник:
140 50 200 80 140 /

Ревидент:

Проектант правно лице:

125

50 200 80

OSNOVA
Размер: Цртеж бр.:

25 6
 ONIKS PLUS

ЅМ 211

ЅМ 211
ЅМ=90
Друштво за градежништво трговија и услуги ,

www.oniksplus.mk

П=150
20

Фаза: Технички број:

04-06/16
см 81 см 81 Дата:
ЅМ=140
ѕм 91 ѕм 91 Април 2016
Објект:
POZICIJA: P2 POZICIJA: V1 POZICIJA: V1
дрвена дрвена
20
MATERIJAL: PVC + двослојно MATERIJAL: MATERIJAL:
термопан сtaklo дуплошперувана врата дуплошперувана врата
YIDARSKA MERKA: YM:140/140 YIDARSKA MERKA: YM:91/211 YIDARSKA MERKA: YM:91/211
Локација:
СВЕТЛА МЕРКА: комбинирано СВЕТЛА МЕРКА: СM:81/210 СВЕТЛА МЕРКА: СM:81/210 Скопје

KOLI^INA: 14 KOLI^INA: 7 KOLI^INA: 5

Инвеститор:
LEVA LEVA LEVA /
Министерство за земјоделство,
DESNA / DESNA / DESNA шумарство и водостопанство
Одговорни проектанти:
м-р Силвана Тасева д.и.а.
Моме Давидовски д.и.с
ЅМ 241

Проектант соработник:
/

Ревидент:

Проектант правно лице:

см 171
ѕм 181

POZICIJA: V2
термоизолиран
MATERIJAL: алуминиумски профил
YIDARSKA MERKA: YM:251/241 ШЕМА НА СТОЛАРИЈА
СВЕТЛА МЕРКА: СM:241/240
KOLI^INA: 2 Размер: Цртеж бр.:
LEVA
DESNA /
50 7