Α.Ε.Ι. Πειραιά Τ.Τ.

ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΥ Τ.Ε.

Πτυχιακή εργασία

«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΥΤΟΜΑΤΩΝ

ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ»

Adrian Fluture

Πειραιάς 2017
 Α.Ε.Ι. Πειραιά Τ.Τ.

ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΥ Τ.Ε

Πτυχιακή εργασία

«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΥΤΟΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ»

Adrian Fluture
Α.Μ.43167

Επιβλέπουσα καθηγήτρια:
Σουλτάνα Βασιλειάδου

Πειραιάς 2017

1
 ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ο / κάτωθι υπογεγραμμένος / Fluture Andrian

του Gheorghe με αριθμό μητρώου 43167 φοιτητής του Τμήματος Μηχανικών Αυτοματισμού Τ.Ε. του
Α.Ε.Ι. Πειραιά Τ.Τ. πριν αναλάβω την εκπόνηση της Πτυχιακής Εργασίας μου, δηλώνω ότι ενημερώθηκα
για τα παρακάτω:

«Η Πτυχιακή Εργασία (Π.Ε.) αποτελεί προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο του συγγραφέα, όσο
και του Ιδρύματος και θα πρέπει να έχει μοναδικό χαρακτήρα και πρωτότυπο περιεχόμενο.

Απαγορεύεται αυστηρά οποιοδήποτε κομμάτι κειμένου της να εμφανίζεται αυτούσιο ή

μεταφρασμένο από κάποια άλλη δημοσιευμένη πηγή. Κάθε τέτοια πράξη αποτελεί προϊόν λογοκλοπής
και εγείρει θέμα Ηθικής Τάξης για τα πνευματικά δικαιώματα του άλλου συγγραφέα. Αποκλειστικός
υπεύθυνος είναι ο συγγραφέας της Π.Ε., ο οποίος φέρει και την ευθύνη των συνεπειών, ποινικών και
άλλων, αυτής της πράξης.

Πέραν των όποιων ποινικών ευθυνών του συγγραφέα σε περίπτωση που το Ίδρυμα του έχει
απονείμει Πτυχίο, αυτό ανακαλείται με απόφαση της Συνέλευσης του Τμήματος. Η Συνέλευση του
Τμήματος με νέα απόφασης της, μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου, του αναθέτει εκ νέου την
εκπόνηση της Π.Ε. με άλλο θέμα και διαφορετικό επιβλέποντα καθηγητή. Η εκπόνηση της εν λόγω Π.Ε.
πρέπει να ολοκληρωθεί εντός τουλάχιστον ενός ημερολογιακού 6μήνου από την ημερομηνία ανάθεσης
της. Κατά τα λοιπά εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα στο άρθρο 18, παρ. 5 του ισχύοντος Εσωτερικού
Κανονισμού.»

Επίσης δηλώνω υπεύθυνα ότι έχω παρακολουθήσει το σεμινάριο συγγραφής και εκπόνησης
πτυχιακής εργασίας που διοργανώνεται από το Τμήμα Μηχανικών Αυτοματισμού Τ.Ε. κατά το
Χειμερινό/Εαρινό Εξάμηνο του Ακ. Έτους 2017

Ο Δηλών Ημερομηνία

Fluture Andrian

2
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται την κίνηση σκηνογραφικών κατασκευών και

ανθρώπων σε χώρους θεατρικής χρήσης, με τη βοήθεια μηχανών αυτοματοποιημένων και μη, από
την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Έχει μελετηθεί η περίπτωση συστημάτων μηχανών στις
παραστατικές τέχνες που, κινητικά, λειτουργούν είτε αυτόνομα είτε μέσω της χρήσης σκηνικών
μηχανισμών, με τη συνέργεια, λίγο ή πολύ, των ηθοποιών ή συντελεστών μιας παράστασης, σε
διαφορετικούς πολιτισμούς. Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στον ελλαδικό χώρο του χθες και του σήμερα
με συγκεκριμένα παραδείγματα θεατρικών χώρων.
Αναγνωρίζουμε ότι η αυτοματοποίηση χρησιμοποιείται κατά κόρον σε βιομηχανίες
προκειμένου να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη προσπάθεια με μηχανήματα. Στη ζωντανή
βιομηχανία του θεάματος, χρησιμοποιούμε τον όρο σκηνικός αυτοματισμός, ώστε να
περιγράψουμε την τεχνολογία που εκτελεί την μετακίνηση οποιουδήποτε σκηνικού ή ηθοποιού
μέσω τεχνολογίας ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αναπτύσσονται παραδείγματα σύγχρονων
θεάτρων, όπως το Δημοτικό θέατρο Πειραιά και το Εθνικό Θέατρο.
Συμπεραίνουμε ότι η αυτοματοποίηση στο χώρο του θεάτρου καλύπτει τον έλεγχο ενός
ευρέος φάσματος εξοπλισμού μετακίνησης και μπορεί γενικά να ταξινομηθεί σε δυο διακριτές
ομάδες μηχανημάτων: υπερσκηνίου (overstage) και υποσκηνίου (understage). Η αυτοματοποίηση
πληροί μια σειρά από δημιουργικούς και πρακτικούς ρόλους διευκολύνοντας επιχειρησιακά
καθήκοντα σε ένα πολυσύχναστο χώρο και μειώνει την χειρωνακτική εργασία. Τελικά, η
αυτοματοποίηση δίνει στις ομάδες παραγωγής και στους χώρους τα εργαλεία που χρειάζονται για
να προσθέτουν προγραμματισμένες κινήσεις, μέσα ή έξω από την σκηνή, επεκτείνοντας τις
τεχνικές τους ικανότητες και την παραγωγή παραστάσεων που θα ενθουσιάσουν το κοινό τους.
Ο σκηνογράφος Rob Crowley είπε: ‘‘Ο αυτοματισμός βοηθά στην αλλαγή της φαντασίας
σε πραγματικότητα’’.

Η έγκριση της πτυχιακής εργασίας από το Τμήμα Μηχανικών Αυτοματισμού του ΤΕΙ
Πειραιά δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του
Τμήματος.

3
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..................................................................................................................................... 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ............................................................................................................................ 4

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ............................................................................................................................... 6

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ .................................................................................................................... 7

ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΩΝ ......................................................................................................................... 8

Αρχαιά Ελλάδα - Αρχαίο Θέατρο ................................................................................................... 9

Από μηχανής Θεός .................................................................................................................................. 12
Ανακατασκευή της μηχανής στο Θέατρο Διονύσου........................................................................... 15
Η Ακουστική στο αρχαίο θέατρο ............................................................................................................ 18
Θέατρο της Μεσσήνης ............................................................................................................................ 22
Θέατρο της Σπάρτης ............................................................................................................................... 25
Ήρων ο Αλεξανδρεύς .............................................................................................................................. 27
Η Αιολόσφαιρα ................................................................................................................................... 29
Η Αυτοματοποιητική του Ήρωνος ...................................................................................................... 30
Το Σταθερό Αυτόματο Θέατρο του Ήρωνος ....................................................................................... 31
Το κινητό αυτόματο του Ήρωνος........................................................................................................ 42
Ρωμαϊκό Θέατρο ........................................................................................................................... 58

Βυζαντινό Θέατρο......................................................................................................................... 60

Μεσαιωνικό Θέατρο ..................................................................................................................... 61

Ασιατικό Θέατρο .......................................................................................................................... 62

Το θέατρο στην Ιαπωνία ......................................................................................................................... 63
Το θέατρο στην Ινδία .............................................................................................................................. 65
Το θέατρο στην Κίνα ............................................................................................................................... 65
Σύγχρονο θέατρο........................................................................................................................... 67
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ...................................................................................................................... 67
Αίθουσα .............................................................................................................................................. 67

4
 Η παλαιά σκηνή του θεάτρου............................................................................................................. 69
Μηχανισμοί Σκηνής ............................................................................................................................ 69
Πασαρέλες .......................................................................................................................................... 71
Η ανακατασκευασμένη σκηνή ............................................................................................................ 72
Η ανακαίνιση του Εθνικού θεάτρου της Ελλάδος .................................................................................. 74
Σύστημα ελέγχου μηχανισμών σκηνής Intecon ΒΒΗ Systems ............................................................... 79
Επισκόπηση συστήματος ελέγχου ...................................................................................................... 79
Συμπεράσματα .............................................................................................................................. 96

Βιβλιογραφία. ............................................................................................................................... 97

5
 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο Τμήμα Μηχανικών Αυτοματισμού Τ.Ε. του Α.Ε.Ι.
Πειραιά Τ.Τ. Η ιδέα ήρθε σαν φυσική ανάγκη ή επακόλουθο της τριανταετούς αδιάλειπτης
εργασίας στο χώρο του θεάτρου και μια δεκαετία επαγγελματικής εμπειρίας στους θεατρικούς
αυτοματισμούς.
Όλη η έρευνα και η συγγραφή της εργασίας έγινε, υπό την επίβλεψη του κυρίας Σουλτάνας
Βασιλειάδου, Καθηγήτριας Εφαρμογών στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τ.Τ., Τμήμα
Μηχανικών Αυτοματισμού Τ.Ε. Κάθε συζήτηση μαζί της ήταν ένα κλειδί που άνοιγε πόρτες στη
σκέψη μου, διευρύνοντας περαιτέρω το αντικείμενο της εργασίας. Είμαι πραγματικά πολύ τυχερός
που συνεργάστηκα μαζί της και την ευχαριστώ ιδιαίτερα.
Θέλω επίσης να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές, μαθήματα των οποίων έλαβα κατά
τη διάρκεια των σπουδών μου στο τμήμα, γιατί βήμα - βήμα προχώρησα στην ακαδημαϊκή γνώση
και κάθε κομμάτι της πορείας αυτής είναι αναντικατάστατο.
Ευχαριστώ τον κ. Δημήτριο Δημογιαννόπουλο, Αναπληρωτή Καθηγητή του Ανώτατου
Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά Τ.Τ., Τμήμα Μηχανικών Αυτοματισμού Τ.Ε. του οποίου τα
μαθήματα ήταν ο θεμέλιος λίθος για μένα στις σπουδές αυτές.
Δεν μπορώ να παραγνωρίσω την πολύτιμη βοήθεια του συναδέλφου μου Κωνσταντίνου
Ρίγγου, στο τμήμα αυτοματισμών του Εθνικού Θεάτρου, όχι μόνο για τη βοήθεια του, αλλά και
για την υπομονή και την ηθική συμπαράστασή του σε όλη την διάρκεια των σπουδών μου.
Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω την σύζυγό μου, Κατερίνα Καμαρινοπούλου, για την μεγάλη
βοήθειά της, καθώς ο ενθουσιασμός της για την απόφασή μου να σπουδάσω αυτοματισμό και εν
συνέχεια η παρότρυνσή της να ασχοληθώ με την ιστορία των αυτομάτων στο κόσμο του θεάτρου
ήταν μόνιμη πηγή ενέργειας για μένα.

6
 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Οι σημαντικότερες συντομογραφίες που έχουν χρησιμοποιηθεί στο κείμενο της πτυχιακής

εργασίας παρουσιάζονται παρακάτω:

ΤΕΙ.: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα

T.T.: Τεχνολογικός Τομέας.
Α.Ε.Ι. Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα
S.I.L.: Safety Integrity Level
N.C. (CNC): Computer Numerical Control

7
 ΑΠΟΔΟΣΗ ΟΡΩΝ

Θεατρικοί όροι
• ΣΤΑΓΚΟΝΙΑ: Οριζόντια ξύλινα δοκάρια ή σιδερένιοι σωλήνες που βρίσκονται στην οροφή,
κατά μήκος της σκηνής και ανεβοκατεβαίνουν με τροχαλίες. Στα σταγκόνια δένονται και
ανεβοκατεβαίνουν τα σκηνικά και οι προβολείς, που χρησιμοποιούνται στην παράσταση.
• ΚΟΥΪΝΤΕΣ: Τελάρα, συνήθως μαύρα, που τοποθετούνται όρθια στα πλάγια της σκηνής ή
κουρτίνες που κρέμονται από τα σταγκόνια και εμποδίζουν τη θέα προς τα παρασκήνια.
• ΜΠΟΥΚΑ: Το ορθογώνιο άνοιγμα της σκηνής, σε θέατρα τύπου ιταλικής σκηνής.
• ΑΥΛΑΙΑ: Κουρτίνα που απομονώνει τη σκηνή από το χώρο των θεατών. Ανοίγει είτε με
σύμπτυξη δεξιά κι αριστερά είτε από κάτω προς τα πάνω ή διαγώνια.
• ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ: Οι χώροι στα πλάγια και πίσω από τη σκηνή για την κυκλοφορία των
τεχνικών, καθώς και για την αποθήκευση των σκηνικών.
• ΣΧΑΡΑ: Σιδερένιο ή ξύλινο "πάτωμα” που βρίσκεται στην οροφή, πάνω από την σκηνή. Εκεί
κυκλοφορούν οι ηλεκτρολόγοι ή οι μηχανικοί σκηνής, οι οποίοι χειρίζονται τους μηχανισμούς.

Μονάδες Μέτρησης
• MPa: Μονάδα μέτρησης της πίεσης στο SI. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Γάλλου
φιλοσόφου, φυσικού και μαθηματικού Μπλέζ Πασκάλ. Ορίζεται ως ίση με την πίεση που
προκαλεί δύναμη 1 Ν σε επιφάνεια ενός m².
• Ν (Newton): Δύναμη που ορίζεται από τον Δεύτερο νόμο κίνησης του Νεύτωνα και μετριέται
σε "Newton" (νιούτον). Από τον Νόμο Κίνησης με βάση το Διεθνές Σύστημα SI (1961)
ορίζεται Ν= Kg*m/sec2.

Άλλοι Όροι
• SIL 3 (Safety Integrity Level): Το Επίπεδο ακεραιότητας ασφαλείας (SIL) ορίζεται ως ένα
σχετικό επίπεδο της μείωσης των κινδύνων που παρέχει μια ασφαλή λειτουργία, ή καθορίζει
ένα επίπεδο-στόχο για την μείωση του κινδύνου.
• State-of-the-art: Αναφέρεται γενικά στο υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης μιας συσκευής, μιας
τεχνικής, ή ενός επιστημονικού πεδίου επιτευχθέντος σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, ή
απλούστερα η τελευταία λέξη της τεχνολογίας.
• Dead man’s function: Δικλίδα ασφάλειας. Στο πάνω μέρος του μοχλού (joystick) υπάρχει ένα
μπουλόνι, το οποίο αν δεν πατηθεί, δεν είναι δυνατή η ενεργοποίηση ενός ή περισσότερων
μηχανισμών, ακόμα και αν εκτελείται κίνηση του μοχλού προς μια κατεύθυνση.
• NC: Numerical Control (ή περισσότερο γνωστή και ως CNC) ονομάζεται η λειτουργία μιας
μηχανής μέσω ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή.

8
«Στις μέρες μας οι παλιές συσκευές ξαναανακαλύπτονται και τα αρχαιά πειράματα γίνονται
για άλλη μια φορά.»
Άλμπερτ Αϊνστάιν

Αρχαιά Ελλάδα - Αρχαίο Θέατρο

Το θέατρο είναι δημιουργία των αρχαίων Ελλήνων και έχει τις ρίζες του στους εορτασμούς
του Διονύσου. Αυτή η μεγάλη λατρεία του θεού του κρασιού, έκανε το θέατρο να κερδίσει τη
ζωτικότητα και να διαδοθεί ευρέως, κατά το τέλος της αρχαϊκής περιόδου, κυρίως στην Αθήνα.
Αυτά τα γεγονότα, που χρονολογούνται από τις αρχές του έκτου αιώνα π.Χ., ανέπτυξαν τις πρώτες
μορφές του θεάτρου. Ο ποιητής Θέσπις από τον δήμο Ικαρίας (σημερινό Διόνυσο), θεωρείται ο
εφευρέτης της τραγωδίας και πιθανότατα και ο πρώτος ηθοποιός. Στα μέσα περίπου του 6ου αι.
π.Χ., είχε την έμπνευση να ξεχωρίσει τον εξάρχοντα, ο οποίος ήταν ο πρωτοχορευτής του
διθυράμβου, και να παρεμβάλει στο διθύραμβο απαγγελία με άλλο μέτρο και διαφορετική
μελωδία από του Χορού (κατά πάσα πιθανότητα το επιχείρησε πρώτος). Έτσι, επειδή ο εξάρχων
του χορού - που φορούσε προσωπείο, δηλαδή μάσκα - έκανε διάλογο με το χορό και αποκρινόταν
(αρχ. ὑπεκρίνετο) στις ερωτήσεις του, ονομάστηκε υποκριτής, δηλαδή ηθοποιός. Επομένως, έξι
αιώνες προ Χριστού, στην Ελλάδα, οργανώνονται οι πρώτες παραστάσεις σε αυτοσχέδιες σκηνές,
ή στην πλαγιά ενός λόφου, που περιβάλλεται από ξύλινα σκαλοπάτια.
Τα πρώτα πέτρινα θέατρα σε αμφιθεατρικό στιλ, χρονολογούνται τον τέταρτο αιώνα π.Χ.
Τα θέατρα που ίδρυσαν οι Έλληνες υπήρχαν στις περισσότερες πόλεις αλλά και στις αποικίες τους
και είχαν εντυπωσιακές διαστάσεις. Τα μεγαλύτερα ήταν εκείνα των Αθηνών (θέατρο του
Διονύσου - πιθανώς του 6ου αι. π.Χ.),της Επιδαύρου (4ου αι. π.Χ.) και της Εφέσου (1ου αι. π.Χ.),
τα οποία μπορούσαν να φιλοξενήσουν από 20 έως 40 χιλιάδες θεατές. Ένα από τα μεγαλύτερα
θέατρα του ελλαδικού χώρου, που πρέπει να αναφέρουμε είναι στη Μεγαλόπολη, το οποίο μπορεί
να φιλοξενήσει πάνω από 15.000 θεατές.
Ένα από τα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του αρχαίου θέατρου είναι η χρήση
μηχανημάτων. Όπως αναφέρει ο Horst-Dieter Blume στο έργο του «Εισαγωγή στο Αρχαίο
Θέατρο», ο S. Melchinger τόνισε δικαιολογημένα, ότι ο σκοπός αυτών των μηχανήματων δεν ήταν
επ’ουδενί η πιστή αναπαράσταση πραγματικών γεγονότων, επομένως δεν πρέπει να θεωρηθούν
απόδειξη σκηνικού ρεαλισμού. Φυσικά, δεν χωρά αμφιβολία ότι τα μηχανήματα ήταν μέσα για
την επίτευξη του σκοπού αυτού και επιπλέον δεν υπήρχε κανένας λόγος να αποκρύψουν την
τεχνική τους λειτουργία για χάρη οποιουδήποτε αισθητικού αποτελέσματος. Από τα διαφορετικά
μηχανήματα ένα αξίζει ιδιαίτερη προσοχή: ο γερανός (Εικόνα 1) ή ανυψωτικός μηχανισμός. Ο
όρος που χρησιμοποιείται κατεξοχήν είναι «μηχανή» και παραπέμπει στο ευρέως γνωστό όρο
‘‘Από μηχανής Θεός’’.
Η μηχανή δεν εμφανίζεται να έχει κοντινό προηγούμενο και n κατασκευή της έχει μεγάλη
τεχνική αξία, μιας και σχεδιάστηκε καθ’ υπαγόρευση των αναγκών του θεάτρου και δεν είναι
αποτέλεσμα μακράς εξέλιξης.

9
 Εικόνα 1. Ανυψωτικός μηχανισμός ή Από μηχανής Θεός [30]

Ένας άλλος μηχανισμός σκηνής ήταν η περίακτος (Εικόνα 2), ένα περιστρεφόμενο
σκηνικό με τρεις όψεις για γρήγορη αλλαγή σκηνικών. Υποστηριζόταν από έναν κατακόρυφο
άξονα πού εδραζόταν σε ένα πέτρινο έδρανο στο έδαφος.
Μια άλλη εφεύρεση που χρησιμοποιούνταν ευρέως ήταν το εκκύκλημα (Εικόνα 2), ένα
χαμηλό όχημα με τροχούς, πού χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά βαρειών αντικειμένων από
και προς την σκηνή, όπως οι θρόνοι, καθώς και για τη μεταφορά νεκρών, δεδομένου ότι η
αναπαράσταση φόνου ή αυτοκτονίας απαγορεύονταν αυστηρά στο αρχαίο θεατρικό δράμα. Η
περίακτος και το εκκύκλημα προέρχονται εξελικτικά από τον αγγειοπλαστικό τροχό και το όχημα
με τροχούς αντίστοιχα και δεν έχουν σημαντική αξία ως εφευρέσεις.

Εικόνα 2. Περίακτος και εκκύκλημα [30]

Εκτός από αυτά, στο θέατρο υπήρχαν και δευτερεύοντα βοηθητικά τεχνικά μέσα, όπως το
κεραυνοσκοπείο και το βροντείο, τα οποία δημιουργούσαν τον ήχο αστραπής ή βροντής
αντίστοιχα. Το κεραυνοσκοπείο ήταν ένα είδος περίακτου, ένας περιστρεφόμενος άξονας δηλαδή,

10
που πάνω του στερεώνονταν πίνακες με σχέδια κεραυνών. Η γρήγορη εναλλαγή τους
δημιουργούσε την εντύπωση αστραπής που έπεφτε. Αντί των πινάκων αυτών, η περίακτος
μπορούσε επίσης να έχει μία γυαλιστερή επιφάνεια πάνω στην οποία αντανακλούσε ο ήλιος,
προκαλώντας την αίσθηση αστραπής, καθώς οι παραστάσεις παίζονταν με το φως της ημέρας. Το
βροντείο, πάλι, ήταν ένα τεντωμένο δέρμα, πάνω στο οποίο άδειαζαν μολύβδινες σφαίρες από ένα
χάλκινο δοχείο προκαλώντας κρότο. Μπορούσαν όμως απλούστερα να ανακινούν χαλίκια σε ένα
μεταλλικό κύπελλο. Τα σκηνικά αυτά μηχανήματα αναφέρονται στον Προμηθέα Δεσμώτη του
Αισχύλου και στις Νεφέλες του Αριστοφάνη: ‘‘έστι δέ και μηχάνημά τι ό καλείται βροντείο εις ό αι
ψήφοι κατήγοντο και κυλιόμεναι ήχον απετέλουν ερικότα βροντή’’.
Το θέατρο αποτελεί πράξη καλλιτεχνικής δημιουργίας και έτσι την αντιμετώπιζαν και οι
παράγοντες της παράστασης και το κοινό. Οι θεατές παρακολουθούσαν με ζωηρό ενδιαφέρον και
με έντονες εκδηλώσεις τις παραστάσεις αυτές. Το εύρος του κοινού είναι ίσως το
εντυπωσιακότερο στοιχείο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ολόκληρη η πόλη παρακολουθεί τις
παραστάσεις, κι ωστόσο αυτό το λαϊκό θέατρο έχει υψηλή ποιότητα, είναι δύσκολή τέχνη και
απευθύνεται όχι μόνο στον στοχασμό του κοινού, αλλά και στο θυμικό του. Προς αυτή την
κατεύθυνση βοηθούσαν και οι μηχανισμοί του θεάτρου, απευθυνόμενοι στο θυμικό του πλούσιου
ή τους φτωχού θεατή, του εγγράμματου ή αγράμματου, φέρνοντας τον πιο κοντά στο έλεος και
τον φόβο και συνακόλουθα στην κάθαρση. Οι μηχανισμοί, όπως αναφέρονται παραπάνω
επιτελούσαν τον δικό τους ρόλο στη μέθεξη του θεατή. Η σκηνογραφία μιας παράστασης μπορεί
να αποδειχτεί καθοριστική για τη δραματουργία ενός θεατρικού έργου. Έτσι και οι απλοί ή
πολύπλοκοι μηχανισμοί διευκολύνουν τη μετακίνηση των ηθοποιών, χορευτών, σκηνικών,
αντικειμένων, χωρίς να πρωταγωνιστούν στη σκηνική δράση αλλά κάνοντας «μαγικό το ταξίδι»
των παραπάνω, και κυρίως συνεπαίρνοντας το κοινό.
Στην επόμενη παράγραφο θα γίνει εκτενέστερη αναφορά στην «μηχανή», τον
σημαντικότερο μηχανισμό σκηνής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου.

Εικόνα 3. Αρχαίο ελληνικό θέατρο [23]

11
 Από μηχανής Θεός

Στην εποχή του Αισχύλου, ο όρος «μηχανή» χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει το

μηχανισμό, ο οποίος έφερνε τους ηθοποιούς από το πίσω μέρος της σκηνής στο προσκήνιο, σε
μερικές μάλιστα περιπτώσεις μαζί με άλογα ή και άρματα. Ως κατασκευή ήταν ιδιαίτερα
διαδεδομένη στα χρόνια των τραγικών ποιητών και του Αριστοφάνη. Τον όρο Από μηχανής Θεός,
τον οποίο χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα, τον εισήγαγε ο Πλάτωνας. Ο Βιτρούβιος, ή Μάρκος
Βιτρούβιος Πολλίων (Marco Vitruvio Pollione, 80 π.Χ. - 15 π.Χ.) στο βιβλίο του Περί
Αρχιτεκτονικής χρησιμοποιεί αντίστοιχα τον όρο deus ex machina.
Η μηχανή ήταν ένας μεγάλος μηχανισμός με δοκούς, τροχαλίες, και σκοινιά, που είχε τη
δυνατότητα να σηκώνει βάρος, μέχρι έναν τόνο και παράλληλα να κλυδωνίζεται. Αν και κανένα
σχετικό εύρημα δεν έχει έρθει στο φως, λόγω των φθαρτών υλικών της κατασκευής, η σύγχρονη
έρευνα έχει διαμορφώσει μία εικόνα για την εν λόγω εφεύρεση.
Σημαντικές πληροφορίες για το αρχαίο θέατρο και τον μηχανισμό αυτό παίρνουμε από
αγγεία που βρίσκονται σε Μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Παρόλο πού υπάρχουν πολλές
απεικονίσεις θεατρικών έργων σε αγγειογραφίες, απ’ όπου συμπεραίνεται η χρήση της μηχανής,
υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες για τη μορφή της γιατί ήθελαν να είναι αόρατη. Ο Αισχύλος
πρώτος εισήγαγε την ιδέα του ηθοποιού, πού θα μπορούσε να επέμβει ξαφνικά πίσω από την
σκηνή, από την οροφή και ακόμα μέσα από τον χώρο της ορχήστρας, για να πάρει μέρος στο
δράμα. Ο όρος «από μηχανής Θεός», που εισήγαγε ο Πλάτων, δημιούργησε μια γενική παρανόηση
σχετικά με το θέμα. Υπάρχει η εντύπωση ότι η χρήση της μηχανής ήταν «για να φέρνει τους θεούς
στη σκηνή και να δίνουν αυτοί τη λύση του δράματος», ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν αυτή
η κύρια χρήση της μηχανής. Οι άνθρωποι πού έφτιαχναν, σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν αυτούς
τούς μηχανισμούς, λέγονταν από τον Αριστοφάνη μηχανοποιοί, δηλαδή μηχανικοί με βάση τη
σύγχρονη ορολογία.
Σε δύο αγγειογραφίες του 400 π.Χ., πού σώζονται ακόμα, φαίνονται σκηνές που
παρουσιάζουν ιπτάμενες μορφές. Στην πρώτη αγγειογραφία παρουσιάζεται μια σκηνή από την
Μήδεια του Ευριπίδη (Εικόνα 4), όπου η Μήδεια είναι έτοιμη να πετάξει στην Αθήνα με το άρμα
του Ήλιου, που το οδηγούν φίδια. Αυτό το άρμα πρέπει να ήταν ο μηχανισμός. Κάτω από την
Μήδεια φαίνονται τα νεκρά παιδιά της, αριστερά της ο Ιάσων και στα δεξιά της πιθανότατα η
Αφροδίτη. Η μηχανή δεν φαίνεται, παρά μόνο τα κύρια σκηνικά στοιχεία, πού είναι το άρμα με
τα φίδια.

12
 Εικόνα 4. Η Μήδεια του Ευριπίδη πάνω στο άρμα του ήλιου, που το σέρνουν φίδια.
Cleveland Museum of Art, USA. [37]

Στη δεύτερη αγγειογραφία, πού βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας
Υόρκης (Εικόνα 5), παρουσιάζεται η σκηνή της μεταφοράς του Σαρπηδόνα, γιου της Ευρώπης,
από την τραγωδία του Αισχύλου Ευρώπη. Ο Ύπνος και ο Θάνατος μεταφέρουν στον αέρα το σώμα
του νεκρού Σαρπηδόνα από το πεδίο της μάχης και ο Ερμής στα αριστερά συντονίζει το έργο τους.

Εικόνα 5. Ο Σαρπηδόνας μεταφέρεται από τον Ύπνο και το Θάνατο.

Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης [29]

Υπάρχει μια σημαντική πληροφορία, που αναφέρει ότι ο μηχανισμός δεν ήταν εμφανής.
Αυτό συμφωνεί και με την αισθητική της εποχής, μιας και ένας ορατός μηχανισμός δεν θα ταίριαζε
με το ύφος των σκηνικών και των ενδυμάτων πού χρησιμοποιούνταν.

13
 Από αναφορές σε έργα πού σώζονται αντλούμε πληροφορίες για το σχεδιασμό και τη
λειτουργία του μηχανισμού. Τέτοιες πληροφορίες δίνονται από τον Βιτρούβιο, 1ος αι. μ.Χ., και
τον Ιούλιο Πολυδεύκη , 3ος αι. μ.Χ., και παρουσιάζουν λεπτομέρειες για τον εξοπλισμό της
σκηνής και τους μηχανισμούς της. Παρόλο όμως, που δεν σώζεται κανένας μηχανισμός ούτε και
οι απεικονίσεις του, υπάρχουν αρκετές περιγραφές του, όπως: «Ο μηχανισμός που δείχνει θεούς
ή ήρωες να πετούν στον αέρα, ήταν τοποθετημένος στην αριστερή πάροδο». Αυτό προσδιορίζει
τη θέση του κεντρικού μέλους του μηχανισμού και καθορίζει επίσης την ακτίνα λειτουργίας του,
αφού ο από μηχανής θεός εμφανιζόταν περίπου στο μέσο της σκηνής.

Εικόνα 6. Αναπαράσταση της μηχανής. Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας. Κώστα Κοτσανά [27]

Ακόμη μια σημαντική αναφορά γίνεται στην Ειρήνη του Αριστοφάνη, όπου ο Τρυγαίος
πετάει με έναν κάνθαρο και απευθύνεται στον χειριστή του μηχανισμού λέγοντάς του να μην τον
αφήσει να πέσει: «…μηχανοποιέ πρόσεχε … γιατί αν δεν προσέξεις θα γίνω τροφή για τον
Κάνθαρο». Στη συνέχεια παραπονιέται ότι νοιώθει αδιαθεσία από τους κλυδωνισμούς. Η πτήση
καλύπτει χρόνο δεκαοκτώ στίχων, στη διάρκεια των οποίων η μηχανή κλυδωνίζεται ώστε να
δώσει την εντύπωση διαστημικού ταξιδιού και μετά επιστρέφει στο σημείο από όπου ξεκίνησε.
Επίσης ο Αριστοφάνης, στο έργο του Δαίδαλος, αναφέρει ότι ο μηχανοποιός χειρίζεται ο
ίδιος τον τροχό. Σύμφωνα με τον Jebb Arnott, στο βιβλίο του “Greek Scenic Conventions in the
Fifth Century B.C.” (1962), αναφέρεται ότι πριν την εμφάνιση του μηχανισμού προηγούνταν
πάντα κάποιοι στίχοι ή κάποιες καλυμμένες φράσεις στον διάλογο, για να δώσουν χρόνο να μπει
ο μηχανισμός στο χώρο. Αυτή η αναφορά μας δίνει τη δυνατότητα να προσδιορίσουμε κατά
προσέγγιση το χρόνο που απαιτούσαν οι σχετικές διαδικασίες.
Μια πρόσθετη μαρτυρία για τη χρήση του μηχανισμού βρίσκουμε στον Προμηθέα
Δεσμώτη του Αισχύλου, όπου η είσοδος με άρμα του χορού των Ωκεανίδων απαγγέλλεται από τον
Προμηθέα με δεκατρείς στίχους. Οι αντίστοιχοι στίχοι στον Ευριπίδη είναι μόνο 6 έως 7. Μια
εξήγηση γι’ αυτό ίσως να είναι το σημαντικό φορτίο πού έπρεπε να μεταφερθεί με το μηχανισμό.
Αφού τα μέλη του χορού ήταν δεκαπέντε το μεταφερόμενο φορτίο θα ήταν περίπου 1000 κιλά.
Υπάρχει πάντως και μια άλλη εκδοχή ότι χρησιμοποιούνταν δύο μηχανισμοί, ένας σε κάθε μεριά,
όπως προτάθηκε από τον σχολιαστή Λουκιανό τον 2ο αι. μ.Χ. Αυτό υποβιβάζει το φορτίο σε 500
κιλά, πάλι όμως θαυμαστό για την εποχή. Τέλος, ο Ιούλιος Πολυδεύκης περιγράφει το μηχανισμό
σαν γερανό, πού έρχεται από ψηλά, και απιθώνει το σώμα του Μέμνωνα, σύμφωνα με την
Αισχύλεια τραγωδία.

14
 Ανακατασκευή της μηχανής στο Θέατρο Διονύσου

Σύμφωνα με τη διάλεξη, με τίτλο «Ο από μηχανής Θεός στο Αρχαίο Θέατρο», που δόθηκε
από τον Θ. Χόνδρο στο Δημοτικό Θέατρο Λαμίας την 27η Μαΐου 2013 για την ανακατασκευή
της Μηχανής στο θέατρο Διονύσου στη Αθήνα (από τον Θ. Χόνδρο), γνωρίζουμε ότι ο κατάλογος
απαιτήσεων ήταν το αρχικό σημείο εκκίνησης για το σχεδιασμό του μηχανισμού, μαζί με ένα
σαφή ορισμό των στόχων του σχεδιασμού και άλλες ειδικές προδιαγραφές. Ο μηχανισμός δεν
πρέπει να ήταν πάνω από το καθορισμένο μέγεθος, και οι στόχοι του σχεδιασμού θα πρέπει να
είναι εντός των αποδεκτών ορίων. Από τα αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι
πιθανόν ο μηχανισμός να ήταν κατασκευασμένος με τις ακόλουθες προδιαγραφές:
 Βρισκόταν πίσω από τη σκηνή στη βάση Τ (Εικόνα 07) κοντά στην αριστερή πάροδο.
 Το βασικό στοιχείο ήταν μια δέσμη, που περιστρέφεται γύρω από έναν άξονα.
 Λειτουργούσε σε κάποιο ύψος πάνω από τη σκηνή.
 Η μεταφορά των ηθοποιών γινόταν από το προσκήνιο περίπου μέχρι στο μέσο της σκηνής.
 Το φορτίο ήταν περίπου 400 kg αλλά θα μπορούσε να φτάσει και στα 1000 kg.
 Το φορτίο πρέπει να ήταν επαρκώς ισορροπημένο.
 Ανάλογα με τις απαιτήσεις του έργου οι ηθοποιοί στηρίζονταν σε ένα φορείο η άρμα το
οποίο κρεμόταν από το μηχανισμό.
 Ο μηχανισμός μπορούσε να κινηθεί γρήγορα.
 Ο μηχανισμός μπορούσε να παράγει κάθετη αλλά και οριζόντια κίνηση.
 Υπήρχε ένας τροχός, που βοηθούσε τον χειριστή στο χειρισμό.
 Το αντίβαρο ήταν σχεδόν αντίστοιχο με το βάρος του φορτιού.
 Ακόμα και κατά τη διάρκεια της ημέρας οι θεατές μπορούσαν να δουν μόνο ένα μικρό
μέρος του μηχανισμού.
Οι Δημαρόγκωνας Α. και Χονδρός Θ. που ασχολήθηκαν με την ανασύνθεση της εικόνας
και την ανακατασκευή της αρχαίας μηχανής υποστηρίζουν ότι:
Η μηχανή ήταν τοποθετημένη πίσω από τη σκηνή κοντά στην αριστερή πάροδο. (Εικόνα 7).

Εικόνα 7. Το Θέατρο Διονύσου. [37]

15
 Το μήκος ανάμεσα στην άρθρωση και τον γάντζο πρέπει να ήταν περίπου 10μ, ενώ για να
υπάρχει αντίβαρο θα χρειαζόταν ένα πρόσθετο μήκος 4μ., άρα η δοκός θα είχε συνολικό μήκος
14μ. περίπου, όσο το μήκος ενός μεγάλου κυπαρισσιού, με διάμετρο στο σημείο άρθρωσης
περίπου 0.4μ.

Εικόνα 8. Σχέδια ανακατασκευής της μηχανής [37]

Το μέγιστο φορτίο που μπορούσε έτσι να φέρει η δοκός στην άκρη της ήταν 10.000 Ν. αν
υποτεθεί αντοχή σε κάμψη 20 ΜΡα. Σχοινιά προσδεμένα σε σημεία της δοκού πρέπει να είχαν
χρησιμοποιηθεί, για να εξασφαλίσουν την κυκλική τροχιά της.
Το σημείο άρθρωσης θα πρέπει να ήταν πίσω από την σκηνή ή κάτω από το επίπεδό της,
ώστε να είναι κρυμμένη η δοκός σε οριζόντια θέση. Για να πλησιάσει το μέσον της σκηνής ο
μηχανισμός θα έπρεπε να ανυψωθεί κατά 30ο αλλά και να περιστραφεί άλλες τόσες περί τον
κατακόρυφο άξονα.
Για το κατέβασμα των ηθοποιών χρησιμοποιούνταν μία ή περισσότερες τροχαλίες. Αυτό
το εξασφάλιζε ένας λόγος μοχλού προς διάμετρο τροχού 10:1. Αφού το κατέβασμα γινόταν μόνο
με το μοχλό, η τριβή στο άκρο της δοκού βοηθούσε τον χειριστή.

Εικόνα 9. Σχέδια ανακατασκευής της μηχανής. [37]

16
 Ο χρόνος διάρκειας της όλης διαδικασίας πρέπει να ήταν μερικά δευτερόλεπτα κατά τη
διάρκεια των οποίων μάλιστα και το ίδιο το κείμενο του έργου θα πρέπει να ήταν ανάλογα
διαμορφωμένο έτσι ώστε να υπάρχει χρόνος για την είσοδο του ηθοποιού. Υπολογίζοντας χρόνο
5 δευτερολέπτων για γωνία στροφής 60ο, η δύναμη που θα έπρεπε να ασκείται στα 4μ. από την
άρθρωση θα ήταν περίπου 125 κιλά, γεγονός που σημαίνει πως μάλλον υπήρχε η συνδρομή και
δεύτερου χειριστή της μηχανής.

Εικόνα 10. Σχέδια ανακατασκευής της μηχανής. [37]

Ο πιο πιθανός σχεδιασμός για να εξασφαλίζεται ελλειπτική τροχιά του άκρου της δοκού
ήταν να πραγματοποιείται κυκλική τροχιά από ένα σημείο μεταξύ άρθρωσης και γάντζου με τη
βοήθεια των σχοινιών. Αυτό κατέληγε σ' ένα χωρικό μηχανισμό τεσσάρων ράβδων για
πραγματοποίηση ελλειπτικής τροχιάς του άκρου της δοκού.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Θ. Χόνδρο οι σχετικοί αλγόριθμοι αναπτύχθηκαν και

συγκεντρώθηκαν σε προγράμματα για υπολογιστή και είναι πλέον εύκολη η αναπαράσταση της
κίνησης της μηχανής στο χώρο καθώς και η ακριβής εκτίμηση των φορτίων και της δύναμης που
απαιτείται από τον χειριστή.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αναπαράσταση της μηχανής είναι γεωμετρικά συμβατή με
το κτίριο της σκηνής και τη θεατρική λειτουργία. Η κατασκευή ενός πρωτοτύπου σε συνδυασμό
με μια θεατρική παράσταση θα αποτελέσει την ολοκλήρωση της προσπάθειας.

17
 Η Ακουστική στο αρχαίο θέατρο

Τα ελληνικά θέατρα με την απλότητα της μορφής τους φημίζονται για την εξαιρετική
ακουστική τους. Κάθε ένα από τα τρία αρχιτεκτονικά μέρη του θεάτρου έπαιζε το δικό του ρόλο
και η σύνθεση των τριών μεταξύ τους δημιουργούσε ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα που φανερώνει
τις ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων αρχιτεκτόνων.
Ο ήχος γενικά και η ακουστική των χώρων απασχόλησαν από νωρίς τον άνθρωπο. Στην
αρχαία Ελλάδα είχαν ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον ήχο.
Πρώτος ο Πυθαγόρας παρατήρησε, ότι « ο τόνος που βγάζει μια τεντωμένη χορδή είναι
ανάλογος με το μήκος της» (μονόχορδο του Πυθαγόρα). Απέδειξε επίσης ότι «η αρμονία των
μουσικών τόνων αντιστοιχούσε πλήρως με την αρμονία των αριθμών».
Ο Αριστοτέλης ισχυρίστηκε ότι «ο ήχος δημιουργείται από την ταλάντωση των μορίων».
Πολύ αργότερα ο Βιτρούβιος, 1ος αι. π.Χ., διατύπωσε κανόνες για την καλή ακουστική
των θεάτρων. Τις πολυτιμότερες ωστόσο πληροφορίες για τα αρχαία θέατρα τις βρίσκουμε στα
αρχαία θέατρα που εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι σήμερα.
Η μορφή των αρχαίων θεάτρων, σχήμα βεντάλιας, βασίστηκε στο σχήμα του ανθρώπινου
αυτιού. Οι αρχαίοι Έλληνες θεώρησαν ότι αυτό είναι το ιδανικό σχήμα που θα πρέπει να έχει ο
χώρος του θεάτρου. Τα τρία στοιχεία που συνθέτουν το αρχαίο ελληνικό θέατρο είναι η ορχήστρα,
το κοίλο και η σκηνή.
Ο κύκλος της ορχήστρας αποτελεί τον πυρήνα της μορφής του αρχαίου ελληνικού
θεάτρου. Είτε πρόκειται για κύκλο χορευτών, είτε πρόκειται για κύκλο χορωδών, ένα είναι βέβαιο.
Ο κύκλος αποτελεί το βέλτιστο σχήμα για να μπορεί να βλέπει και να ακούει άνετα ένας
μεγαλύτερος αριθμός θεατών. Ακόμη περισσότερο ο κύκλος αποτελεί το φυσικό σχήμα που
δημιουργείται και σήμερα γύρω από έναν ομιλητή.
Το κοίλον του θεάτρου, δηλαδή το ίδιο το θέατρο, αναπτύχθηκε αρχικά με τη βοήθεια
ξύλινων κατασκευών. Καταστροφές κατέδειξαν το επικίνδυνο των κατασκευών αυτών και
οδήγησαν στην επινόηση πιο ασφαλών λύσεων, αρχικά κοντά σε λόφους για τη δημιουργία του
κοίλου με εκσκαφή και τελικά σε κατασκευές από πέτρα, που διασώζονται μέχρι τις μέρες μας. Η
κυκλική διάταξη σε συνδυασμό με τη μεγάλη υπερύψωση μεταξύ σειρών καθισμάτων δίνει έναν
μοναδικό συνδυασμό απρόσκοπτης θέας και ακρόασης. Αντίθετα με τον κύκλο της ορχήστρας και
του κοίλου η ευθεία αποτελεί το βασικό σχήμα της σκηνής.
Η σκηνή είναι το κτίσμα μέσα στο οποίο συντελούνται όλες οι προετοιμασίες και
ταυτόχρονα είναι το φόντο μπροστά στο οποίο διαδραματίζεται η θεατρική δράση. Άλλοτε
κανονικό πέτρινο κτίριο, άλλοτε πρόχειρο ελαφρύ κατασκεύασμα, σκηνικό, παρουσιάζει μεγάλες
διαφοροποιήσεις ως προς τη μορφή, το μέγεθος και τη θέση. Κυρίως τη θέση ως προς την
ορχήστρα και την απόσταση από αυτή. Κρίνοντας από την κατάληξη της μορφής του κτιρίου της
σκηνής, όπως μας παρουσιάζεται σε ένα κορυφαίο δείγμα θεάτρου, στην Επίδαυρο, φαίνεται ότι
μετά από παλινδρομήσεις διαμορφώθηκε ως ένα διώροφο κτίσμα στην εφαπτομένη του κύκλου
της ορχήστρας, με το οποίο κλείνει η μία πλευρά του θεάτρου (Εικόνα 11).

18
 Εικόνα 11. Οι ανακλάσεις της ορχήστρας και της σκηνής καλύπτουν όλο το θέατρο [26]

Η απλή επίλυση των τριών καθοριστικών αυτών στοιχείων του θεατρικού χώρου, αποτελεί
το μεγαλείο του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Με όλα τα μέσα στην διάθεσή του, ο σύγχρονος
σχεδιαστής χάνει πολλές φορές αυτό το νόημα και οδηγείται σε λύσεις θεατρικών χώρων που δεν
στηρίζουν την παράσταση αλλά αναλίσκονται στο χώρο. Γι’ αυτό το μήνυμα που μας μεταφέρουν
τα αρχαία ελληνικά θέατρα εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και δεν έχει γίνει ακόμη κατανοητό στο
σύνολο του.
Η ακουστική ποιότητα των αρχαίων ελληνικών θεάτρων είναι τόσο γνωστή όσο και
αξιοθαύμαστη, με αποτέλεσμα να παίρνει χαρακτήρα μυστικισμού. Στην πραγματικότητα για
πολλά στοιχεία της ακουστικής αυτής έχουμε συγκεκριμένες απαντήσεις. Αυτές δεν θα πρέπει να
τις δούμε σαν απομυθοποίηση. Γιατί δεν είναι πλήρεις, δεν απαντούν σε όλα τα ζητήματα. Αλλά
κυρίως γιατί η επιτυχία των θεάτρων αυτών οφείλεται όχι μόνο στην ακουστική αλλά και στη
μορφή και τη λειτουργία τους.
Παράλληλα η κυκλική διάταξη υποχρεώνει τη συγκέντρωση όλου του θεάτρου στα
δρώμενα, στοιχείο ζωτικό για τον θεατρικό χώρο, για το σχεδιασμό του και για την μεταφορά των
θεατών από τον πραγματικό στο θεατρικό χώρο.
Καμιά άλλη μορφή χώρου δεν δημιουργεί τέτοια αίσθηση συγκέντρωσης της προσοχής
όλων στην παράσταση. Καμιά άλλη μορφή δεν δημιουργεί τέτοια αίσθηση συμμετοχής στη
μεγάλη ομάδα των θεατών. Γι’ αυτό και παρά τα φτωχά συνήθως τεχνικά μέσα, σε σύγκριση με
ένα πλήρες σύγχρονο θέατρο, το αίσθημα της μέθεξης είναι πανίσχυρο. Είναι στο χέρι του
σκηνοθέτη να μας μεταφέρει ακόμη και σήμερα, πίσω στο χρόνο. Το θέατρο παρέχει όλα τα
αναγκαία στοιχεία.
Γνωρίζουμε ότι η ακουστική δεν υπήρχε ως επιστήμη στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Η
πρώτη παρατήρηση (Εικόνα 12) είναι η σχεδόν ομοιόμορφη κατανομή της ηχητικής ενέργειας της
φωνής γύρω από έναν ομιλητή, μία παρατήρηση που μπορούσε να γίνει και να επαληθευτεί
αμέτρητες φορές σε συγκεντρώσεις ομιλητών στην αγορά. Από αυτή προκύπτει ο κυκλικός
χαρακτήρας του κοίλου.

19
 Η δεύτερη παρατήρηση (Εικόνα 12) είναι η παρεμπόδιση της άνετης ακρόασης, όταν ο
ακροατής δεν βλέπει τον ομιλητή. Παρατήρηση που προήλθε επίσης από την αγορά, και που
οδήγησε στην κλίση του κοίλου.
Η τρίτη παρατήρηση (Εικόνα 12) είναι η ανάκλαση, μια παρατήρηση που γίνεται στη
φύση, μπροστά σε ένα βράχο. Η ενίσχυση της φωνής από την ανάκλαση οδήγησε στη θέση των
ηθοποιών πίσω, μπροστά στη σκηνή με ισχυρές ανακλάσεις πίσω και κάτω.
Η τελευταία παρατήρηση είναι η ανάγκη για ησυχία. Η μεγάλη ησυχία καθιστά τη φωνή
ικανή να ακουστεί σε μεγάλες αποστάσεις. Γι’ αυτό οι θέσεις των αρχαίων θεάτρων είναι
επιλεγμένες για τη μεγάλη ησυχία του περιβάλλοντος χώρου (σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και
σήμερα).

Εικόνα 12. Σχέδια του καθηγητή Ε. Τζεκάκη. [26]

Το μόνο ζήτημα στο οποίο οι συνθήκες τότε ήταν χειρότερες για τους ηθοποιούς, ήταν οι
θεατές. Ο επισκέπτης του θεάτρου έμενε εκεί πολλές ώρες, σε συνθήκες κάθε άλλο παρά
σύγχρονου θεάτρου και συμμετείχε με αντιδράσεις, σε αντίθεση με το σημερινό θεατή που σέβεται
το χώρο και την τέχνη.
Η πρόσκληση για τον αρχιτέκτονα που σχεδιάζει ένα σύγχρονο θέατρο είναι να
προχωρήσει, να δώσει δηλαδή λύσεις που να βελτιώνουν τις συνθήκες σε σχέση με τα γεμάτα
ένταση και προσωπικότητα θεατρικά μνημεία του παρελθόντος. Στο αυτό το δύσκολο εγχείρημα,
μπορεί κανείς να συμβάλει με μία σειρά από σύγχρονες τεχνικές προσεγγίσεις.

20
 Ο σχεδιασμός με υπολογιστές και τα μοντέλα προσομοίωσης, με όλες τις αδυναμίες τους,
παρέχουν στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν. Όχι μόνον μπορούμε να προβλέπουμε τις
συνθήκες σε κάθε θέση του θεάτρου, μπορούμε ακόμη να προβλέπουμε τι θα συμβεί όταν ο
ηθοποιός στραφεί αλλού ή σκύψει το κεφάλι. Ο σύγχρονος σχεδιασμός έχει έτσι τη δυνατότητα
να ξεφύγει από τον απόλυτο κύκλο και από τη σταθερή κλίση ώστε να δώσει στο κοίλο πιο
δυναμικές μορφές, προσαρμοσμένες στις δυνατότητες της φωνής και στην προσπάθεια για
βέλτιστη ρύθμιση των ακουστικών παραμέτρων.
Ελάχιστα στοιχεία κτιρίων σκηνής, κυρίως στοιχεία θεμελίωσης, έχουν διασωθεί ως τις
μέρες μας, με αποτέλεσμα τα σημαντικότερα και ακόμη χρησιμοποιούμενα αρχαία ελληνικά
θέατρα να έχουν τον κύκλο της ορχήστρας ανοιχτό προς τα πίσω, χωρίς πλάτη. Το γεγονός αυτό
έχει αλλοιώσει τη μορφή των παραστάσεων. Η θέση του ηθοποιού στο πίσω μέρος της ορχήστρας,
κοντά στο κτίριο της σκηνής, που τον βοηθάει με δύο πρόσθετες ανακλάσεις, χάνεται. Ο ηθοποιός
πλησιάζει τους θεατές, στο άλλο άκρο της ορχήστρας, σε μια προσπάθεια να ακουστεί και να
φανεί καλύτερα. Έτσι, η αναστήλωση ενός αρχαίου θεάτρου με τη σκηνή του, θα δημιουργούσε
μάλλον προβλήματα στη σύγχρονη παράσταση.
Αν και τα σκηνικά (στη θέση της σκηνής) βοηθούν στην καλύτερη ακουστική, σε
σύγκριση με την έλλειψη κάθε κάθετης ανακλαστικής επιφάνειας, η τοποθέτηση μόνιμου κτιρίου
σκηνής βελτιώνει τις συνθήκες, αναγκάζοντας τους ηθοποιούς να κινούνται στο βάθος της
ορχήστρας (μέχρι 8 m από τη σκηνή). Σε εκείνη τη θέση έχουν όχι μόνον τη στήριξη της σκηνής
με την ανάκλαση της αλλά την πλήρη στήριξη της ορχήστρας με την πιο σημαντική ανάκλαση της
στο έδαφος, όσο και μία ακόμη διπλή ανάκλαση. Ο ηθοποιός που κινείται κοντά στους ακροατές
τελικά δεν ακούγεται πέρα από τις πρώτες σειρές.
Στην Ελλάδα ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το θέατρο της Επιδαύρου (Εικόνα 13). Η
ακουστική του είναι η πλέον κατάλληλη για την υποστήριξη της ομιλίας σε αρχαίο δράμα.
Η μέτρηση και η ανάλυση της ακουστικής του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου συγκέντρωσε,
όπως είναι φυσικό το ενδιαφέρον όλων των ερευνητών, δεδομένης της φήμης του ανάμεσα σε
όλα τα άλλα παρόμοια οικοδομήματα αλλά βέβαια και για το γεγονός ότι η απαρχή του
ακουστικού σχεδιασμού χώρων μεγάλων ακροατήριων βρίσκεται στην αρχιτεκτονική των
αρχαίων ελληνικών θεάτρων.

Εικόνα 13. Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου

21
 Θέατρο της Μεσσήνης

Η Μεσσήνη ήταν αρχαία πόλη της Μεσσηνίας, στο νοτιοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου.
Η πόλη ιδρύθηκε το χειμώνα του 370 π.Χ.-369 π.Χ. από το Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, μετά
τη νίκη του επί των Σπαρτιατών στη μάχη των Λεύκτρων και την εισβολή του στη Λακωνία. Οι
ανασκαφές έχουν φέρει στο φως όλα τα δημόσια και ιερά οικοδομήματα της πόλης. Ανάμεσα σε
αυτά βρίσκεται και το αρχαίο θέατρο της Μεσσήνης.
Το Θέατρο της Μεσσήνης, για το οποίο μόνον έμμεση μνεία γίνεται από τον Παυσανία
(4.32.6), αποκαλύφθηκε ΒΔ του Ασκληπιείου και 50μ. δυτικά της Αγοράς. Κατασκευάστηκε τον
3ο-2ο αι. π.Χ. και είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Το πλάτος του φτάνει τα 98.60μ.,
και η διάμετρος της ορχήστρας του τα 23.46μ. Χρησιμοποιείτο για ψυχαγωγία των πολιτών, αλλά
και για συγκεντρώσεις πολιτικού χαρακτήρα, όπως μαρτυρούν τα επιγραφικά ευρήματα. Στους
Ρωμαϊκούς Αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος-2ος αι. μ.Χ.) έλαβε τη σημερινή του μορφή μετά από
ριζικές μετατροπές, που έγιναν στο κοίλο και στη σκηνή της Ελληνιστικής περιόδου.
Αξιοσημείωτη ιδιομορφία στο θέατρο της Μεσσήνης αποτελεί η παρουσία ενός μεγάλου
κλιμακοστάσιου (Εικόνα 14) το οποίο με κατεύθυνση από βορρά προς νότο καταλήγει στο ΒΔ
άκρο του εξωτερικού αναλήμματος του κοίλου και αποτελεί αρχικό δομικό στοιχείο του θεάτρου.

Εικόνα 14. Το κλιμακοστάσιο [23]

22
 Λειτουργούσε ως “άνω πάροδος” σε εξαιρετικές περιπτώσεις για την αιφνιδιαστική “εκ
των άνω” κάθοδο ηθοποιών στη σκηνή, όταν το απαιτούσε η υπόθεση του έργου και η
σκηνοθεσία. Ο Πλούταρχος στο Βίο του Δημήτριου Πολιορκητού (34.4-5) περιγράφει ζωηρά το
εξής επεισόδιο: «Ο Μακεδόνας βασιλιάς, μόλις εισέβαλε βίαια στην Αθηνά το 289 π.Χ., έδωσε
εντολή να συγκεντρωθούν όλοι οι πολίτες στο Διονυσιακό Θέατρο. Ο ίδιος κατέβηκε ως ηθοποιός
της τραγωδίας από την “άνω πάροδο’’ στην ορχήστρα και βρέθηκε μπροστά στους έκπληκτους και
τρομοκρατημένους Αθηναίους.»
Ο επιβλητικός τοίχος της ανατολικής παρόδου είναι κτισμένος με ιδιαίτερη επίσης
επιμέλεια και σώζεται σε αρίστη κατάσταση σε ύψος 5m, αποτελούμενος από δέκα σειρές
ορθογωνίων λιθόπλινθων (αγκωναριών) (Εικόνα 15).

Εικόνα 15. Τοίχος της ανατολικής παρόδου [23]

Αξιοσημείωτο είναι ότι δεν λειτουργούσε απλώς ως τοίχος αντιστήριξης του κοίλου, αλλά
αποτελούσε ταυτόχρονα το βόρειο τοίχο ενός μεγάλου ορθογώνιου οικοδομήματος, μιας
«σκηνοθήκης» δηλαδή, διαστάσεων 31,46m x 8,07m. Σημαντικό είναι επίσης και το γεγονός ότι
σώζεται και μέρος του ανατολικού τοίχου της σκηνοθήκης σε αρκετό ύψος, καθώς και η
ευθυντηρία του τοίχου της νοτιάς μακράς πλευράς, η οποία φέρει αντηρίδες κατά κανονικά
διαστήματα. Αντηρίδες υπάρχουν και πίσω από τον βόρειο τοίχο της σκηνοθήκης. Στο επίπεδο
της ευθυντηρίας της σκηνοθήκη του Θέατρου της Μεσσήνης ήλθαν στο φως τρεις παράλληλες
αύλακες, (Εικόνα 16) αποτελούμενες από σειρά λίθινων πλακών σφικτά μεταξύ τους
αρμολογημένες, οι οποίες φέρουν στην άνω επιφάνεια τους κοίλη συνεχή εγκοπή για την υποδοχή
των τροχών μιας κινητής σκηνής.

23
 Εικόνα 16. Αύλακες κινητής σκηνής Θεάτρου Μεσσήνης [23]

Η απόσταση μεταξύ των δυο βορειοτέρων αυλάκων είναι 2,00 m, ενώ η τρίτη νότια απέχει
5,10 m από την δεύτερη αύλακα. Οι αύλακες ξεκινούν σε μικρή απόσταση από του ανατολικό
τοίχο της σκηνοθήκης και σώζονται σε μήκος 30,80 m στα δυτικά. Εκεί κόβονται από την τάφρο
θεμελίωσης του σκηνικού οικοδομήματος και του προσκήνιου της ρωμαϊκής εποχής του 2 ου αιώνα
μ.Χ. Πάνω στις αύλακες κυλούσαν οι τροχοί της συρόμενης προς την ορχήστρα κινητής σκηνής
στο πλάτος της ευρύτερης διώροφης σκηνής.
Η παρουσία κινητής σκηνής στο Θέατρο της Σπάρτης, εκτενέστερη αναφορά στο οποίο θα
ακολουθήσει στην επόμενη ενότητα, επιβεβαιώθηκε πρόσφατα από Άγγλους αρχαιολόγους με την
αποκάλυψη αποσπασματικά σωζόμενων λίθινων αυλάκων τις ιδίας μορφής με αυτές της
Μεσσήνης και σε αντίστοιχες θέσεις και αποστάσεις. Η κινητή σκηνή της Μεσσήνης
χρονολογείται στα τέλη του 3ου με αρχές 2ου αιώνα π.Χ., ενώ της Σπάρτης χρονολογήθηκε
προκαταρκτικά από τους ανασκαφείς στον 1ο αιώνα π.Χ.

Εικόνα 17. Λίθινες αύλακες. Θεάτρου Μεσσήνης [23]

Από το 2013, έπειτα από σιωπή και εγκατάλειψη 1.700 χρόνων, το αρχαίο θέατρο της
Μεσσήνης άνοιξε και πάλι τις πύλες του, για το κοινό και φιλοξενεί θιάσους από την Ελλάδα και
από το εξωτερικό.

24
 Θέατρο της Σπάρτης

Η ύπαρξη θεάτρου στην πόλη της Σπάρτης ανάγεται ήδη από τον 5ο αι. π.Χ. και
μαρτυρείται στους αρχαίους συγγραφείς. Το κλασικό θέατρο της πόλης συνδέεται άμεσα με την
τέλεση λατρευτικών εορτών που περιλάμβαναν και αγωνίσματα όπως οι γυμνοπαιδίες, η
σφαιροβολία. Η κατασκευή του θεάτρου χρονολογείται στη μετάβαση από την ύστερη
ελληνιστική εποχή στην πρώιμη ρωμαϊκή, πιθανότατα στο 30-20 π.Χ., και μάλιστα έχει συνδεθεί
με την ηγεμονία του Ευρυκλή Ηρκλανού, φίλου του νικητή στη ναυμαχία του Ακτίου
αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου. Στο τέλος του 1ου μ.Χ. αι. το θέατρο απέκτησε σταθερή
μνημειώδη μαρμάρινη ρωμαϊκή σκηνή κορινθιακού ρυθμού, δώρο του αυτοκράτορα
Βεσπασιανού. Στην τελική του μορφή το θέατρο χρησιμοποιούταν μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ.
Το θέατρο, το οποίο βρίσκεται στη νοτιά κλιτύ του λόφου της Ακρόπολης της αρχαίας
Σπάρτης, διασώζει στοιχεία από πολλές διαφορετικές φάσεις.

Εικόνα 18. Αρχαίο Θέατρο Σπάρτης

Το θέατρο της Σπάρτης (Εικόνα 18) θα πρέπει να εντυπωσίαζε τους επισκέπτες της
αρχαιότητας, αφού ο Παυσανίας το χαρακτηρίζει: «…το θέατρον, λίθου λευκού, θέας άξιον»
(Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησης ΙΙΙ 14.1).
Η κατασκευή που βλέπουμε σήμερα ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ υπάρχουν
και πολλά άλλα επί μέρους στοιχεία που χρονολογούνται μέχρι και το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα.
Ίχνη μόνο διατηρήθηκαν από ένα παλαιότερο θέατρο της εποχής του τυράννου Νάβι (200 π.Χ.).
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του θέατρου είναι ότι διέθετε κινητή σκηνή, γιατί συνήθως το
χρησιμοποιούσαν για πολιτικές, κοινωνικές και εορταστικές συγκεντρώσεις. Αυτό προκύπτει από
τους τρεις παράλληλους επιμήκεις αύλακες μήκους περίπου 68m που εντοπίστηκαν στο δάπεδο
του άκρου της ορχήστρας. Οι αύλακες καταλήγουν σε ένα κτίριο στη δυτική πάροδο, από το οποίο
σωθήκαν τα θεμέλια, εν μέρει κάτω από μεταγενέστερο κτίριο (Νυμφαίο) και η χρήση του οποίου
αναφέρεται σε επαναχρησιμοποιημένες οπτόπλινθους του: «ΣΚΑΝΟΘΗΚΑ». Η κινητή σκηνή
φυλαγόταν λοιπόν στη «σκηνοθήκη», δηλαδή στο υπόστεγο που ήταν κατασκευασμένο στη
δυτική πάροδο.

25
 Εικόνα 19. Σκίτσο της ξυλοκατασκευής πάνω σε τροχούς. Βιβλίο Das Theater von Sparta. [5]

Αν και η ύπαρξη κινητής σκηνής στα ελληνικά θέατρα, η οποία αποκαλείται ‘’πήγμα’’
(ΠΡΒΛ. από τη λέξη παράπηγμα), αμφισβητήθηκε από ορισμένους ερευνητές ο Heinrich Bulle
(1867 – 1945) όχι μόνο το αναφέρει στο βιβλίο του το 1937 “ Das Theater von Sparta” ότι το
Θέατρο της Σπάρτης διέθετε κινητή σκηνή αλλά και προχώρησε μάλιστα σε σχεδιαστική
αναπαράσταση της σε μορφή ξυλοκατασκευής που κινείται σε τροχούς και αποθηκεύεται σε
σκηνοθήκη (Εικόνα 19).

Εικόνα 20. Τρισδιάστατο μοντέλο της ξυλοκατασκευής, Κ. Αλεξοπούλου, Α, Φασόης

Καθ’ όλη την διάρκεια του 3ου αι. π.Χ. και φθάνοντας στο 2ο μισό του 4ου αι.
πραγματοποιούνται μεγάλες αλλαγές στη δομή και στο χαρακτήρα του σκηνικού οικοδομήματος
του ελληνικού θεάτρου. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν τα στάδια μετάλλαξης από έναν πρώιμο
τύπο κτιρίου ελαφρότερης κατασκευής, για τον οποίο η έλλειψη στοιχείων δεν επιτρέπει σήμερα
γενικεύσεις και ασφαλή συμπεράσματα, σε ένα μονιμότερο διώροφο κτίσμα, χαρακτηριστικό της
ελληνιστικής περιόδου.

26
 Ήρων ο Αλεξανδρεύς

Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, μεταξύ του 1ου π.Χ. και 1ου μ.Χ.
αιώνα. Διευθυντής του Τεχνικού Μουσείου της Αλεξάνδρειας ήταν μια πολυσχιδής
προσωπικότητα, ένας εφευρέτης, ένας ευφυέστατος μαθηματικός, ένας πολυπράγμων μηχανικός
τον οποίο θα μπορούσαμε να τον ονομάζουμε “ Ντα Βίντσι της αρχαιότητας”. Αποτέλεσμα αλλά
ταυτόχρονα και απόδειξη θαυμασμού που ένοιωθαν γι' αυτόν οι αμέτρητοι αντιγραφείς του
(Έλληνες, Ρωμαίοι, 'Άραβες, κ.ά.) είναι και η απόδειξη ότι σώζεται σχεδόν ολόκληρο το έργο του.

Εικόνα 21. Ήρων ο Αλεξανδρεύς [38]

Ένας από τους πιο γνωστούς μηχανικούς και μαθηματικούς της Ελληνιστικής περιόδου ο
Ήρων ο Αλεξανδρεύς, υπήρξε η τρίτη μεγάλη φυσιογνωμία της μηχανικής μετά τους μηχανικούς
Κτησίβιο και Φίλωνα. Το έργο του είναι πραγματικά τεράστιο: 16 πραγματείες που από αυτές οι
10 έχουν διασωθεί ολόκληρες, 3 υπάρχουν σε αποσπάσματα ενώ 3 δεν διασώθηκαν.
Συνδυάζοντας άριστα την θεωρία με την πράξη κατασκεύασε ένα πλήθος μηχανισμών φυσικής,
αυτοματισμούς, αυτόματα μηχανήματα για θέατρα και ναούς (π.χ. την περίφημη ΚΡΗΝΗ ΤΟΥ
ΗΡΩΝΟΣ), υδραυλικά ρολόγια και μεταξύ άλλων εφεύρε την «ΑΙΟΛΟΣΦΑΙΡΑ» , την πρώτη
μηχανή που κινούταν με ατμό (ατμομηχανή). Το έργο του Διόπτρα αναφέρεται στην γεωδαισία
και θεωρείται από τα τελειότερα στο είδος του. Εκεί αναφέρεται και η κατασκευή του ομώνυμου
οργάνου, του οποίου εξέλιξη είναι και ο σημερινός θεοδόλιχος ένα από τα βασικότερα όργανα
των τοπογράφων. Άλλα έργα του είναι τα εξής: Πνευματικά, Μηχανικά, Περί Αυτοματοποιητικής,
Κατοπτρικά, Μετρικά, Διόπτρα, Χειροβαλλίστρας κατασκευή και συμμετρία, Βελοποιικά, Περί
Όρων και Γεωπονικά.
Στο βιβλίο του «Πνευματικά» περιγράφει ογδόντα περίπου αυτοματισμούς που
αποτελούν μίαν εξαιρετική πρακτική εφαρμογή όλων των τότε γνωστών αρχών των Φυσικών
Επιστημών. Με την επινόηση της Αιολόσφαιρας, ουσιαστικά, ο μεγάλος αυτός εφευρέτης εισάγει
για πρώτη φορά παγκοσμίως την αρχή της ατμοκίνησης. Στο βιβλίο του «Περί
Αυτοματοποιητικής» περιγράφει το «υπάγον» αυτόματο θέατρο, ένα αυτοκινούμενο
προγραμματιζόμενο όχημα, και το «στατόν» αυτόματο θέατρο, που θα μπορούσαμε να το
χαρακτηρίσουμε πρόγονο των κινουμένων σχεδίων, έναν αρχαίο κινηματογράφο με κινούμενες
εικόνες και ήχο.

27
 Με την χρήση μηχανισμών, που κινούνται από τις καλά υπολογισμένες περιελίξεις
δεκάδων μέτρων σχοινιών που έλκονται από την πτώση ενός μολύβδινου βάρος μέσα σε μια
κλεψύδρα, παρουσιάζεται ο μύθος του Ναυπλίου, όπου παράγονται ήχοι, ακούγονται βροντές,
κινούνται μορφές, ανοιγοκλείνει η αυλαία, ανάβουν φωτιές, αλλάζουν σκηνικά και πολλές άλλες
κινήσεις πραγματοποιούνται αυτόματα. Δικαίως, το «στατόν» θέατρο κατατάσσεται ως το ένα
από τα σημαντικά έργα αυτοματισμού των πολιτισμών της αρχαιότητας, μηχανισμός που μπορεί
να προβληματίσει ακόμη και τους συγχρόνους μηχανικούς του αυτοματισμού.

Εικόνα 22. Κίνηση μέσω πτώσης μολύβδινου βάρους και προγραμματισμός της μέσω περιελίξεων [9]

Αν και η συγκεκριμένη εργασία έχει ως αντικείμενο τους μηχανισμούς στο θέατρο, θα

ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στην κορωνίδα των εφευρέσεων του Ήρωνος την
αιολόσφαιρα (Εικόνα 23).

28
 Η Αιολόσφαιρα

Υπήρχαν ενδείξεις για απλή χρήση του ατμού από τον Αρχιμήδη και τον Φίλωνα, όμως
η ανακάλυψη της ατμομηχανής ανήκει στον Ήρωνα, ο οποίος προέβη σε αυτή την επινόηση
έχοντας μελετήσει σε βάθος την θεωρία περί της υλικής υποστάσεως του αέρα. Στην ιστορία της
μηχανικής η περιστροφική ατμομηχανή που εφηύρε ο Ήρων αναφέρεται σαν Αιολόσφαιρα ή
Αιόλου πύλη .
Η Αιολόσφαιρα είναι μία μικρή κοίλη σφαίρα τοποθετημένη πάνω από έναν κλειστό
λέβητα με τον οποίο επικοινωνεί με στρόφιγγες.

Εικόνα 23. Η Αιολόσφαιρα του Ήρωνος [31]

Ο Ατμός που παράγεται στον λέβητα, εισέρχεται μέσω στροφίγγων στην κοίλη σφαίρα και
εξέρχεται από τα δύο ακροφύσια της σφαίρας τα οποία είναι σχήματος «Γ» και αντίθετα
τοποθετημένα μεταξύ τους. Ο διοχετευόμενος ατμός βγαίνει υπό πίεση και κινεί την σφαίρα
κυκλικά. Το εντυπωσιακό είναι ότι η λειτουργία αυτή, κίνηση διά εκτονώσεως αερίου, είναι
προάγγελος της θεωρίας της πρόωσης των σύγχρονων πυραύλων και αεριωθουμένων.

29
 Η Αυτοματοποιητική του Ήρωνος

Το ελληνικό κείμενο της Αυτοματοποιητικής σώθηκε ακέραιο σε 39 τουλάχιστον,

χειρόγραφα. Αυτό και μόνο δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον που είχε το έργο του Ήρωνος για τους
κατοπινούς του μελετητές.
Το έργο αυτό διασώθηκε κατά τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά, χρόνια, αξιοποιήθηκε από
τους Άραβες και τους ευρωπαίους μηχανικούς του Μεσαίωνα, αποτέλεσε βάση για
επανειλημμένες προσπάθειες ανακατασκευής των αυτόματων θεάτρων, μεταφράστηκε στα
αραβικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά.
Η Αυτοματοποιητική του Ήρωνος είναι το αρχαιότερο γνωστό κείμενο που περιέχει
περιγραφές αυτόματων μηχανικών συστημάτων ικανών να πραγματοποιούν “προγραμματισμένες
κινήσεις”.
Ο Ήρων παρουσιάζει στο έργο του τη μορφή και την τέχνη της κατασκευής των αρχαίων
αυτόματων θεάτρων, και τα χωρίζει σε δύο είδη: το κινητό (υπάγον) και το σταθερό (στατόν)
αυτόματο.
Τα κινητά αυτόματα θέατρα τα περιγράφει ως εξής: «Κατασκευάζονται ναοί ή βωμοί
μετρίου μεγέθους, ικανοί να μετακινούνται αυτόματα και να στέκονται μετά σε καθορισμένες θέσεις.
Και οι μορφές πάνω σε αυτούς κινούνται όλες από μόνες τους, με μια λογική ακολουθία κινήσεων
που ταιριάζει στο σχετικό μύθο και τέλος επιστρέφουν στην αρχική τους θέση.»
Τέτοια αυτόματα με τη μορφή ναών είχαν επάνω τους μορφές, όπως το Διόνυσο ή τη Νίκη,
που μπορούσαν να περιστρέφονται, τις Βάκχες που χόρευαν κάτω από τον ήχο τυμπάνων και
κυμβάλων, είχαν βωμούς όπου ξαφνικά αυτόματα άναβαν φωτιές και πάλι αυτόματα λουλούδια
στεφάνωναν το ναό και με συστήματα υδραυλικά έρεε γάλα ή κρασί σε τακτά χρονικά
διαστήματα.
Τα σταθερά αυτόματα από την άλλη μεριά τα περιγράφει ο Ήρων ως εξής: «Πάνω σε ένα
μικρό στύλο τοποθετείται μία σκηνή θεάτρου, που διαθέτει πόρτες ικανές να ανοίγουν και που
περιέχει διάταξη μορφών που αναπαριστούν ένα μύθο.»
Οι πόρτες ανοίγουν και κλείνουν αυτόματα και κάθε φορά νέες μορφές παρουσιάζονται
μέχρις ότου ολοκληρωθεί η παράσταση. «Και οι μορφές που εμφανίζονται ζωγραφισμένες στον
πίνακα όλες να φαίνεται ότι κινούνται, εάν ο μύθος το απαιτεί, άλλες σαν να πριονίζουν, άλλες σαν
να δουλεύουν με σκεπάρνια, με σφυριά ή με πελέκια και να προκαλούν με κάθε κτύπο κρότο σαν τον
αληθινό.»
Και είναι ακόμα δυνατόν φωτιές να ανάβουν στη σκηνή, να παρουσιάζονται πλοία
κινούμενα με διάταξη στόλου, δελφίνια να κολυμπούν, μορφές να εμφανίζονται αυτόματα και να
εξαφανίζονται πάλι, κεραυνοί να πέφτουν και να ακούγεται ο ήχος της βροντής.
Τέτοιες παραστάσεις θεατρικών έργων, όπως ο Μύθος του Ναυπλίου σε πέντε πράξεις,
παρουσιάζει ο Ήρων, προκαλώντας ιδιαίτερο θαυμασμό στους θεατές του, όπως και με το σταθερό
του αυτόματο θέατρο με το οποίο θα ασχοληθούμε αναλυτικά παρακάτω.
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εργασία αυτή έχει το βιβλίο «Αυτοματοποιητική Ήρωνα
του Αλεξανδρινού» του καθ. Δημήτρη Καλλιγερόπουλου, που το μετέφρασε πρώτος στα νέα
ελληνικά. Σε αυτό περιγράφονται τα αυτόματα θέατρα και οι αυτοκίνητες μηχανές που είναι
ικανές να παρουσιάζουν παραστάσεις και να προκαλούν θαυμασμό και ικανοποίηση στους θεατές.

30
 Στη συνέχεια παρουσιάζονται σχέδια του καθ. Δ. Καλλιγερόπουλου, από το βιβλίο αυτό,
που εικονογραφούν τις περιγραφές της Αυτοματοποιητικής του Ήρωνος.

Το Σταθερό Αυτόματο Θέατρο του Ήρωνος

Εικόνα 24. Πρόσοψη του σταθερού αυτόματου θεάτρου του Ήρωνος

31
Σκηνή 1η
Στην αρχή εμφανίζονταν οι Δαναοί που
επισκεύαζαν τα πλοία τους, μορφές
κινούνταν, κτυπούσαν με σφυριά,
πριόνιζαν και κρότοι εργαλείων
ακούγονταν σαν αληθινοί. Μετά από λίγο
έκλειναν οι πόρτες του σταθερού
αυτομάτου θεάτρου.

Σκηνή 2η
Με το άνοιγμα των πορτών παρουσιαζόταν
μια άλλη σκηνή, όπου οι Αχαιοί
έσπρωχναν τα πλοία στη θάλασσα. Στο
τέλος της σκηνής αυτής έκλειναν πάλι οι
πόρτες.

32
Σκηνή 3η α
Οι πόρτες άνοιγαν και στη σκηνή
εμφανιζόταν ζωγραφισμένος ο ουρανός
και η θάλασσα.

Σκηνή 3η β
Πλοία εμφανίζονταν ξαφνικά, να πλέουν
σε διάταξη στόλου στη θάλασσα.

33
Σκηνή 3η γ
Και από τη θάλασσα ξεπηδούσαν δελφίνια.

Σκηνή 3η δ
Και πλοία εμφανίζονταν και χάνονταν,
καθώς η θάλασσα φουρτούνιαζε. Και
ξαναεμφανίζονταν στην φουρτουνιασμένη
θάλασσα να πλέουν συνεχώς. Και οι
πόρτες έκλειναν πάλι.

34
Σκηνή 4η
Οι πόρτες άνοιγαν και ο Ναύπλιος
εμφανιζόταν, με αναμμένο πυρσό, πάνω
στο ακρωτήρι, δίνοντας ψεύτικο σήμα
στους Αχαιούς ύστερα από προτροπή της
Αθηνάς. Και τότε έκλειναν οι πόρτες.

Σκηνή 5η α
Οι πόρτες άνοιγαν και στη
φουρτουνιασμένη θάλασσα φαινόντουσαν
διασκορπισμένα τα συντρίμμια των πλοίων
και ο Αίαντας να κολυμπά.

35
 Σκηνή 5η β
Η Αθηνά εμφανιζόταν, ως από μηχανής
θεός, περιφερόταν για λίγο και μετά
εξαφανιζόταν πάλι, ενώ έπεφτε κεραυνός,
βροντή ακουγόταν και η μορφή του Αίαντα
χανόταν. Οι πόρτες έκλειναν και τότε
τέλειωνε ο μύθος.

Όλα αυτά γίνονται από μόνα τους με την πτώση ενός μολύβδινου βάρους που κινείται
ισοταχώς μέσα σε μια κλεψύδρα με άμμο. Για την έναρξη της παράστασης αρκούσε να τραβηχτεί
το σχοινί στην πρόσοψη της βάσης του θεάτρου. Ο Ήρων έγραψε και σχεδίασε λεπτομερώς τη
λειτουργία κάθε μηχανισμού που χρησιμοποιήθηκε για την υλοποίηση των παραπάνω εικόνων και
ήχων ανά σκηνή και τους οποίους θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.

Ο κινητήριος μηχανισμός
του σταθερού αυτόματου (πλάγια τομή).
Τα μολύβδινα βάρη (λεία) προκαλούν τις
κινήσεις των θυρών και των άλλων
μηχανισμών.

36
Ο μηχανισμός περιστροφής των θυρών
του αυτόματου θεάτρου.

Λεπτομέρεια
του μηχανισμού περιστροφής των θυρών.
Με αυτόν τον τρόπο τυλίγματος των
σκοινιών επιτυγχάνεται το ανοιγοκλείσιμο
των θυρών πολλές φορές.

37
Ο μηχανισμός για την αυτόματη κίνηση
των χεριών.
Στη σκηνή 1 οι Δαναοί επισκευάζουν τα
πλοία τους. Για την κίνηση των χεριών
πρώτα κινούνταν ο κανόνας (καταπέλτης)
και ο πίρος, που ήταν προσαρμοσμένος
στον ωμό. Στη συνέχεια, ο μοχλός Δ που
είχε ανασηκωθεί, ελευθερωνόταν και
παρασυρόμενος από το βάρος, που ήταν
τοποθετημένο στην άκρη του, προκαλούσε
τον ήχο ενός χτύπου.

Ο μηχανισμός αλλαγής των σκηνικών.

Πάνω σε πολύ λεπτά πανιά ήταν
ζωγραφισμένες οι σκηνές. Το κάθε πανί
ήταν καρφωμένο στο πάνω μέρος του στο
πλαίσιο του σταθερού αυτόματου. Όταν η
σκηνή έπρεπε να αλλάξει, και εφόσον οι
πόρτες ήταν κλειστές, τραβιόταν η περόνη,
ελευθέρωνε το επόμενο σκηνικό και αυτό
ξετυλιγόταν πέφτοντας.

38
Ο μηχανισμός παράπλου των πλοίων.
Ο Ήρων χρησιμοποίησε εδώ ένα λεπτό
χαρτί (βασιλικό χαρτί) ζωγραφισμένο
ανάλογα και τυλιγμένο σε ένα τύμπανο.
Έτσι λοιπόν, όταν το βάρος τραβούσε το
σχοινί, ο άξονας περιέλιξης μετέφερε την
κίνηση στον τετράγωνο κανόνα, ο οποίος
αρχίζει να ξετυλίγει το χαρτί σε όλο το
πλάτος της σκηνής.

Ο μηχανισμός της κίνησης των

δελφινιών.
Περιστρέφοντας την τροχαλία ΕΖ το
ομοίωμα κάθε δελφινιού άλλοτε
καταδυόταν και άλλοτε αναδυόταν μέσα
από την μικρή εγκοπή ΑΒ.

39
Η εσωτερική διάταξη των μηχανισμών.

Ο μηχανισμός για το άναμμα του

πυρσού.
Όταν ο άξονας τραβούσε το χάλκινο
έλασμα Α μέσω της αλυσίδας Β η τρύπα
που υπήρχε μέσα στο έλασμα επέτρεπε
στην φλόγα να ανάψει τα ροκανίδια. Το
λυχνάρι και η φλόγα δεν φαινόντουσαν,
διότι ήταν τοποθετημένα μέσα σε ένα
κιβώτιο.

40
Ο μηχανισμός εμφάνισης της Αθηνάς.
Ένα σχοινί σήκωνε το ομοίωμα της
Αθηνάς τραβώντας την από την λεκάνη.
Εάν άλλο σχοινί τραβούσε προς την
αντίθετη πλευρά και το ομοίωμα
κρύβονταν ξανά.

Ο μηχανισμός πτώσης του κεραυνού και

εξαφάνισης της μορφής του Αίαντα.
Εδώ ο Ήρων χρησιμοποίει έναν παρόμοιο
μηχανισμό με περόνη και ελεύθερη πτώση
του κεραυνού, όπως και στα ζωγραφισμένα
σκηνικά πάνω σε πανιά.

41
 Όπως δείξαμε, το βιβλίο Αυτοματοποιητική περιγράφει αναλυτικά την κατασκευή του
σταθερού και του κινητού αυτόματου θεάτρου. Θα παρουσιάσουμε στην συνέχεια κάποια
στοιχεία του κινητού αυτόματου και θα εξηγήσουμε τις κινήσεις που εκτελεί.
Μόλις ξεκινούσε το αυτόματο (Εικόνα 25) μετέβαινε σε μια ορισμένη θέση. Όταν
σταμάταγε, στο βωμό που βρισκόταν πίσω από τον Διόνυσο άναβε φωτιά και από το ιερό ραβδί
του Διονύσου ανάβλυζε γάλα και από την κούπα του έρεε κρασί πάνω στον μικρό πάνθηρα που
βρισκόταν ακριβώς μπροστά του. Στη συνέχεια, ο χώρος γύρω από τους τέσσερις στύλους
στεφανωνόταν με λουλούδια, ενώ ο χορός των Βακχών γύρω από το μικρό ναό είχε αρχίσει και
συνοδευόταν από ήχους τυμπάνων και κυμβάλων. Για δεύτερη φορά άναβε φωτιά στο βωμό, ο
οποίος αυτή τη φορά είχε αλλάξει θέση, και βρισκόταν μπροστά από τον Διόνυσο. Τότε πάλι από
το ραβδί του ανάβλυζε γάλα και από την κούπα του χυνόταν κρασί και ο χορός των Βακχών
συνεχιζόταν γύρω . από το ναό με συνοδεία ήχων κυμβάλων και τυμπάνων.
Μετά τον χορό, το αυτόματο επανερχόταν στην αρχική του θέση και η παράσταση έπαιρνε
τέλος.
Ο Ήρων έχει γράψει σαφείς οδηγίες για το μέγεθος του αυτομάτου, το οποίο δεν θα έπρεπε
να υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο ύψος (146 εκ.) προκειμένου να μην προκαλεί υποψίες, ότι όλες
αυτές οι κινήσεις, που περιγράψαμε, γίνονται από κάποιον που είναι κρυμμένος μέσα στο
αυτόματο.

Το κινητό αυτόματο του Ήρωνος

Εικόνα 25. Το κινητό αυτόματο θέατρο του Ήρωνος

42
Η διάταξη, η γεωμετρία, και η μορφή του κινητού αυτόματου θεάτρου

Η βάση, το τροχοκιβώτιο.

Οι κίονες της βάσης

43
 Η βάση, οι κίονες και το επιστύλιο Ο περίοπτος ναός πάνω στο επιστύλιο

Ο Διόνυσος και η Νίκη Οι Βάκχες και οι βωμοί

Στην κορυφή της στέγης ήταν τοποθετημένο το άγαλμα της Νίκης με ένα στεφάνι στο δεξί
της χέρι, ενώ στον μικρό ναό υπάρχει το ομοίωμα του Διονύσου, που κρατούσε στο δεξί του χέρι
μια κούπα και στο αριστερό του χέρι ένα ιερό ραβδί. Σε κάθε κολόνα του ναού αντιστοιχούσε μια
Βάκχη.

44
 Οι κινήσεις του κινητού αυτομάτου του Ήρωνος

Η βάση του πλαισίου του κινητού αυτομάτου

Η πίσω όψη του κινητού αυτομάτου

Με τα παραπάνω σχέδια φαίνεται πως περιέγραφε ο Ήρων την ευθύγραμμη μετάβαση του
πλαισίου, αλλά και την περιστροφή του. Στον άξονα ΕΖ υπάρχουν δυο τροχοί, ΗΘ και ΚΛ, πολύ
καλά προσαρμοσμένοι, διότι, αν θα υπήρχε η παραμικρή κλίση μεταξύ τους η πορεία του πλαισίου
δεν θα ήταν ευθύγραμμη. Επίσης γύρω από τον κύλινδρο περιέλιξης ήταν τυλιγμένο ένα σχοινί,
το οποίο κινούσε το πλαίσιο με τη δύναμη του κινητήριου βάρους. Επομένως, αν κάποιος άφηνε
το βάρος να πέσει, αυτό θα άρχιζε να ξετυλίγει το σχοινί από τον κύλινδρο περιέλιξης
μεταδίδοντας την κίνηση στους τροχούς και στους υπόλοιπους μηχανισμούς.

45
 Ο προγραμματισμός της ευθύγραμμης μετάβασης και επιστροφής.

Προγραμματισμός των κινήσεων με περιελίξεις

Πλαγιά όψη του κινητού αυτόματου

Με ένα εύκολο τρόπο και απλά αλλάζοντας κάθε φορά, την φορά τυλίγματος του σχοινιού
μέσω ενός πίρου πάνω στον κύλινδρο περιέλιξης, ο Ήρων άλλαζε την κατεύθυνση του πλαισίου.

46
 Η κυκλική κίνηση και η στερεομετρική ερμηνεία του κινητού αυτόματου.

Ο μηχανισμός κυκλικής κίνησης του κινητού

αυτόματου

Στερεομετρική σχεδίαση του μηχανισμού

κυκλικής κίνησης

Όταν ένας κώνος κυλά πάνω σε ένα επίπεδο, τότε η βάση του κώνου θα διαγράψει ένα
κύκλο με ακτίνα ίση με το ύψος του κώνου, εφόσον η κορυφή του κώνου παραμένει ακίνητη.
Εφαρμόζοντας βάσεις απλής γεωμετρίας ο Ήρων μπόρεσε να δώσει στο μηχανισμό κυκλική
κίνηση.

47
 Η κίνηση του αυτόματου σε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο

Ο μηχανισμός κίνησης του πλαισίου

σε πορεία ορθογώνιου παραλληλόγραμμου

Τεχνικά στοιχεία για την κατασκευή του

θαλάμου πτώσης του βάρους

Οι τροχοί ΠΡ, ΣΤ και ΥΦ είχαν την δυνατότητα να ανεβοκατεβαίνουν. Αυτοί οι τροχοί

κατεβαίναν αρκετά ώστε να υψώσουν λίγο το πλαίσιο, και συγκεκριμένα τους άλλους τροχούς,
ΗΘ, ΚΛ και ΜΝ, και τότε το πλαίσιο μπορούσε να αλλάζει κατεύθυνση κατά 90 μοίρες.

48
Αυτόματο ανέβασμα και κατέβασμα των τροχών

Κανόνας και κοχλίας ανύψωσης των

τροχών

Ο μηχανισμός αυτόματης ανύψωσης των

τροχών.
Όταν ο κοχλίας ΦΧ περιστρεφόταν, τότε
ανυψωνόταν ή κατέβαινε ο τροχός
αντίστοιχα. Η περιστροφή του κοχλία
γινόταν με ένα μηχανισμό τυλίγματος,
αντίστοιχο με αυτόν της κίνησης του
πλαισίου και προς τις δυο κατευθύνσεις.

49
 Ελικοειδείς συνθέτες κινήσεις του αυτομάτου

Μηχανισμός ελικοειδούς κίνησης

Αν στο κύλινδρο περιέλιξης ενός τροχού, για
παράδειγμα του τροχού ΣΤ, τα τυλίγματα
γίνονταν με αντίθετη φορά περιέλιξης από τα
τυλίγματα στον κύλινδρο του άλλου τροχού,
αυτό σημαίνει ότι ο ένας τροχός θα
περιστρεφόταν ανάποδα από τον άλλο και έτσι η
περιστροφική κίνηση θα ήταν εφικτή.

Τροχοκιβώτιο με μηχανισμό ανεξάρτητης

κίνησης των τροχών

Παραλλαγή του μηχανισμού ελικοειδούς

κίνησης με τρεις κινητήριους τροχούς

50
Ο μηχανισμός για το άναμμα της φωτιάς στους βωμούς

Ο μηχανισμός για το αυτόματο άναμμα

της φωτιάς στους βωμούς.
Όταν το σχοινί τεντωνόταν ο άξονας που
μετακινούσε τη λεπίδα ΖΗ άρχιζε να
περιστρέφεται. Η λεπίδα έκλεινε
συρταρωτά και εμπόδιζε την φλόγα να
ανάψει το εύφλεκτο υλικό που ήταν
τοποθετημένο στην πάνω πλευρά.
Επομένως, όταν η τρύπα άνοιγε, έπαιρνε
φωτιά το εύφλεκτο υλικό και οι θεατές
έβλεπαν τη φλόγα.

51
 Το υδραυλικό σύστημα για την εκροή υγρών από την κούπα και το θύρσο
του Διονύσου και ο μηχανισμός περιστροφής των ειδώλων

Ο μηχανισμός συγχρονισμένης εκροής υγρών Ο μηχανισμός περιστροφής των ειδώλων

Τα δοχεία ΝΟ και ΟΧ ήταν γεμάτα με κρασί και γάλα αντίστοιχα. Από την περιστροφή
του ομοιώματος οι τρύπες Ε και Ζ θα βρεθούν κάποια στιγμή απέναντι από τις τρύπες Τ και Σ και
θα επιτρέψουν τότε τη ροή των υγρών από τα δοχεία προς το ιερό ραβδί και προς την κούπα.
Φυσικά, προκειμένου να μην υπάρχουν διαρροές, ο Ήρων είχε τοποθετήσει στρόφιγγες, που
άνοιγαν και αυτές την κατάλληλη στιγμή με την τεχνική του κινητήριου βάρους και με τις σωστές
περιελίξεις.
Τα είδωλα της Νίκης και του Διονύσου περιστρέφονταν με τη λογική που είχε
ακολουθήσει ο Ήρων και στο μηχανισμό της κίνησης του πλαισίου.

52
 Ο μηχανισμός παραγωγής ήχων από τύμπανα και κύμβαλα

Ο μηχανισμός παραγωγής ήχων από τύμπανα και κύμβαλα

Στο κάτω μέρος της βάσης ο Ήρων είχε τοποθετήσει ένα δοχείο, στον πυθμένα του οποίου
είχε βάλει μολυβένια σφαιρίδια. Στον πυθμένα αυτό υπήρχε και μια τρύπα, από την οποία
μπορούσαν να περάσουν με ευχέρεια τα σφαιρίδια. Η τρύπα ήταν καλυμμένη με ένα συρτή που
λειτουργούσε όπως και ο συρταρωτός μηχανισμός για το άναμμα της φωτιάς στους βωμούς. Κάτω
από την τρύπα του δοχείου και μέσα στη βάση υπήρχε τοποθετημένο, με μια μικρή κλίση, ένα
τύμπανο και ακριβώς διπλά ένα κύμβαλο. Επομένως, με το πέσιμο του σφαιριδίου, αυτό θα
κτυπούσε το τύμπανο, το οποίο θα εκσφενδόνιζε το σφαιρίδιο προς το κύμβαλο.

53
 Ο μηχανισμός για το στεφάνωμα του περιστυλίου

Ο μηχανισμός για το στεφάνωμα του περιστυλίου

Πάνω από τους τέσσερις στύλους υπήρχε ένα στηθαίο, το οποίο είχε μέσα του
κατασκευασμένο άλλο στηθαίο πιο μικρό, ώστε να υπάρχει λίγος χώρος αναμεσά στα δύο, όπου
ήταν αποθηκευμένο το στεφάνι. Προκειμένου να μην πέσει, τέσσερις στενόμακρες σανίδες
συγκρατούσαν το στεφάνι, έως ότου ένας μηχανισμός τραβούσε τους γάντζους και με ελεύθερη
πτώση οι σανίδες άνοιγαν και κατά συνέπεια το στεφάνι έπεφτε.

54
 Ο χορός των Βακχών

Ο μηχανισμός για την περιστροφή των Βακχών

Ο Ήρων προσάρμοσε γύρω από το στυλοβάτη ΑΒΓΔ ένα δακτύλιο (ΚΕΛΖΗΜΝΘ) πάνω
στον οποίο ήταν τοποθετημένες οι Βάκχες. Γύρω από τον άξονα υπήρχε τυλιγμένο ένα σχοινί, το
οποίο μετέδιδε την κίνηση που προκαλούσε η πτώση του κινητήριου βάρους. Οι Βάκχες χόρευαν
δυο φορές, και από τον 1ο στο 2ο χορό έπρεπε να μεσολαβήσει ένα χρονικό διάστημα. Για αυτό
πάνω στον άξονα υπήρχε και σχοινί με ελεύθερη περιέλιξη το οποίο θα καθυστερούσε την
περιστροφή του άξονα κατά το χρονικό αυτό διάστημα.

55
Η κάλυψη των σχοινιών και ο πολλαπλασιασμός των στροφών
κατά τη μετάδοση της κίνησης

Η κατασκευή για την κάλυψη

των σχοινιών

Ένας απλός ψευδότοιχος δημιουργούσε

έναν θάλαμο που έκρυβε τα σχοινιά.

Ο μηχανισμός πολλαπλασιασμού των

στροφών για την επιμήκυνση της
πορείας
Φτιάχνοντας τύμπανα, κυλίνδρους
περιέλιξης των σχοινιών, με διαφορετικές
διαμέτρους, μπορούσε να αλλάξει η
ταχύτητα των κινήσεων, διότι με
μεγαλύτερη ή μικρότερη διάμετρο των
τυμπάνων, αυξάνεται ή μειώνεται
αντίστοιχα η ταχύτητα της περιστροφής
τους. Ο Ήρων δεν είχε παραμελήσει την
εξής λεπτομέρεια, ότι για τους μεγάλους
σε διάμετρο κυλίνδρους χρειάζεται και
μεγαλύτερο βάρος, λόγω των ροπών που
προκαλούνται.

56
 Σύστημα δυο ανεξάρτητων μηχανισμών κίνησης

Η συμβολή του Ήρωνος υπήρξε σημαντικότατη, τόση για τη διάσωση του έργου άλλων
Ελλήνων μηχανικών, όσο και για τη βελτίωση των υπαρχόντων και την ανακάλυψη νέων
μηχανισμών. Τα μνημειώδη έργα του αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και έδωσαν ερεθίσματα στους
μεταγενέστερους μηχανικούς.
Στην Αιολόσφαιρα, για παράδειγμα, βασίστηκε ο ατμολέβητας (χύτρα ή ατμοαντλία) του
Γάλλου φυσικού Denis Papin (1647 – 1713), η ανάπτυξη του οποίου κατά τον 19ο αιώνα
συνέβαλλε στην «βιομηχανική επανάσταση».

57
 Ρωμαϊκό Θέατρο

Στη Ρώμη το σύνθημα ήταν άρτος και θεάματα. Η θεατρική τέχνη αναπτύσσεται εδώ υπό
την άμεση επιρροή της ελληνικής τέχνης, αλλά δεν έχει την εκτίμηση που είχε στην πατρίδα του
θεάτρου, την Ελλάδα. Τα πρώτα ρωμαϊκά θέατρα ήταν όλα ξύλινα, όπως αυτά των Ελλήνων, και
αργότερα χτίστηκαν με πέτρα. Το πρώτο στερεό οικοδόμημα χτίστηκε το 55 π.Χ. στη Ρώμη, με
χωρητικότητα 40.000 θέσεων.
Σε γενικές γραμμές, τα θέατρα που έχτισαν οι Ρωμαίοι ξεπερνούσαν κατά πολύ, από την
άποψη του αριθμού των θεατών, τα ελληνικά θέατρα. Η σκηνή είχε σημαντικό μέγεθος και
μπορούσε να φθάσει το 60-70 τ.μ. Τα ρωμαϊκά θέατρα θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ένα
μεγάλο αριθμό θεατών, αν κρίνουμε από τα ερείπια. Είχαν πλούσια σκηνικά, κοστούμια και
χορογραφίες και έναν μεγάλο αριθμό ατόμων που συμμετείχαν. Το μεγαλύτερο αμφιθέατρο που
κατασκευάστηκε ποτέ είναι το Κολοσσαίο στη Ρώμη, που χρονολογείται από το 80 μ.Χ. Το κτίριο
καταλαμβάνει έκταση περίπου 2 στρεμμάτων, με μήκος 187m και πλάτους 175m και θα μπορούσε
να φιλοξενήσει περίπου 90.000 ανθρώπους. Αν ποτέ στο χώρο του Κολοσσαίου φιλοξενήθηκε
θέατρο εξακολουθεί να είναι δύσκολο να εξακριβωθεί. Το ρωμαϊκό κοινό πάντα πιο πολύ
προσελκύονταν από παραστάσεις τσίρκου ή αιματηρές μάχες παρά από το θέατρο. Στο
αποκορύφωμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δεν έχουμε κανένα μεγάλο έργο θεάτρου επομένως
ούτε σκηνικά ή μηχανισμούς σκηνής.
Ένα πολύ ιδιαίτερο είδος θεάτρου για τον ρωμαϊκό κόσμο είναι το λαϊκό θέατρο. Οι πρώτες
δημοφιλείς λατινικές παραγωγές αποτελούταν από διαλόγους, τραγούδια, αστεία περισσότερο ή
λιγότερο βρώμικα, με λίγα λόγια. Τίποτα δεν σχετιζόταν με τέχνη και βασιζόταν πιο πολύ στον
αυτοσχεδιασμό. Τα σκηνικά τους αποτελούνταν πιο πολύ από σκηνικά αντικείμενα και σχεδόν
τίποτα άλλο.
Ένα άλλο δημοφιλές είδος του θεάτρου, η επιρροή του οποίου είναι αισθητή και σήμερα
ήταν ο μίμος. Οι θεατρίνοι Histrion ήταν γνωστοί μίμοι, και φορούσαν μάσκες. Χιουμοριστικά
κομμάτια συγχωνευόταν με πολιτικά θέματα με ηθικό προβληματισμό σε συνδυασμό με άσεμνη
γλώσσα.
Ωστόσο στα θέατρα της Ρωμαϊκής περιόδου εικάζεται η ύπαρξη κινητών σκηνικών
κατασκευών που σύρονταν επί τροχών ή εξ ολοκλήρου συρόμενες ζωγραφικές συνθέσεις που
έχουν τον Λατινικό όρο scaena ductilis. Δεν είναι ωστόσο βέβαιο εάν στα θέατρα της σημαντικής
περιόδου του Αρχαίου Δράματος ήταν γενικευμένη και η χρήση κάποιου είδους μεγάλου
υφάσματος με τον λειτουργικό χαρακτήρα της αυλαίας. Yφάσματα για την κάλυψη επιμέρους
κενών, όχι όμως με χαρακτήρα αυλαίας, διακρίνονται σε μία μεγάλη ποικιλία μορφής, διακόσμου
και τρόπου ανάρτησης σε αφαιρετικής απόδοσης παλκοσένικα (σκηνή) των αγγείων των
φλυάκων, θεατρικού είδους που καλλιεργήθηκε στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία. Τα έργα
παίζανε ηθοποιοί, που φορούσαν κοστούμια με βασικό πρότυπο τα κοστούμια της αρχαίας
Κωμωδίας, πάνω σε ξύλινο σκηνικό και οι προσπάθειές τους ήταν βασικά γελοιογραφικά. Σε
επιγραφή της Εφέσου έχει διασωθεί η λέξη «σείφαρος» που ετυμολογικά παραπέμπει σε έναν
μηχανισμό ανάρτησης και κίνησης υφάσματος.

58
 Λίγους αιώνες αργότερα τα Ρωμαϊκά siparia αποτελούσαν κουρτίνες που κινούνταν με
σύνθετο μηχανισμό και κάλυπταν επιμέρους τμήματα της πρόσοψης του πολύ πιο σύνθετου και
ογκώδους σκηνικού οικοδομήματος της Ρωμαϊκής περιόδου. H χρήση τους κατά τη διάρκεια της
παράστασης συσχετιζόταν με αλλαγές πράξεων του έργου που μπορεί να συμπεριλάμβαναν και
τροποποιήσεις του σκηνικού διακόσμου.
Ωστόσο, πριν από την έναρξη της παράστασης η μεγάλη εξωτερική κουρτίνα που κάλυπτε
πλήρως την πρόσοψη της σκηνής, η aulaeum, έπεφτε με την ενεργοποίηση ενός ιδιαίτερου
μηχανισμού, σε ένα στενό υπόγειο αύλακα μπροστά από τη σκηνή. H λειτουργία της παραπέμπει
στη σημερινή αυλαία των σύγχρονων θεάτρων, της οποίας ωστόσο η διεύθυνση κίνησης είναι
διαφορετική.
Έτσι, η εκ νέου ανύψωση της aulaeum σήμαινε τη λήξη της παράστασης για το Ρωμαϊκό
ακροατήριο. O Κικέρων για να τονίσει την παράλληλη ύπαρξη της aulaeum μπροστά και των
siparia πίσω από τη σκηνή, επιτείνει τον χαρακτήρα των δεύτερων χρησιμοποιώντας την έκφραση
post siparia. Tο Ρωμαϊκό θέατρο υιοθέτησε τα περισσότερα από τα σκηνικά μηχανήματα του
αρχαίου Ελληνικού θεάτρου (εκκύκλημα, μηχανή, βροντείο κ.λπ.).

Εικόνα 26. Το ρωμαϊκό θέατρο της Μπόσρα στη νότια Συρία (2ος αι. μ.Χ.)
Η τριώροφη σκηνή σώζεται σε όλο της το ύψος των 26 μέτρων

59
 Βυζαντινό Θέατρο

Οι Βυζαντινοί αγαπούσαν τα θεάματα και τις διασκεδάσεις. Η πορεία του θεάτρου στο
Βυζάντιο επηρεάστηκε από τις αντιρρήσεις της εκκλησίας να αναπτυχθεί ένα τέτοιο είδος
θεάματος που το θεωρούσε ειδωλολατρικό. Η εκκλησία έχοντας την αξίωση να καθορίζει το ηθικό
πλαίσιο της συμπεριφοράς του ατόμου, υπήρξε ο κριτής και ο επιτιμητής αυτού του κόσμου.
Ειδικότερα για το θέατρο, η πορεία του καθορίστηκε μέσα από τη σύγκρουση αυτών των δυο
αντίθετων τάσεων. Από τη μία η αγάπη και η ανάγκη του κόσμου για θέαμα και από την άλλη η
εχθρική στάση της εκκλησίας. Παρ’ όλα αυτά υπερίσχυε η ανάγκη του κόσμου για θέατρο και
έτσι άρχισε σιγά σιγά να μπαίνει στη ζωή των Βυζαντινών σαν τρόπος διασκέδασης.
Όπως επισημαίνει ο θεατρολόγος Βάλτερ Πούχνερ, πρόκειται «για παραστατικά έθιμα,
δρώμενα, τελετές που έχουν μεν θεαματικό χαρακτήρα αλλά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν
εκδηλώσεις γνήσιου θεατρικού βίου.»
Το είδος του θεάτρου που εμφανίστηκε για πρώτη φόρα είναι η μιμική τέχνη. Η τέχνη κατά
την οποία ο ηθοποιός παριστάνει με κινήσεις αυτό που θέλει να πει στο κοινό και όχι με λόγια. Το
Βυζαντινό «μιμοθέατρο» αντλούσε τα θέματά του από την καθημερινή ζωή και την μυθολογία.

Εικόνα 27. Βυζαντινή «παντομίμος» σε ελεφαντόδοντο του 4ου αιώνος, Μουσείο Βερολίνου

Οι πιο πολλοί θεατρικοί χώροι εγκαταλείφθηκαν λόγω φυσικών ή πολεμικών

καταστροφών ή αξιοποίησης οικοδομικών υλικών, όπως για παράδειγμα πλημμύρα στο θέατρο
Τραχώνων Αττικής, 4ος αι. μ.Χ., σεισμοί στην Ιαιτία, πυρκαγιά στο θέατρο της Φιλιππούπολης,
της Κορίνθου από τον Αλάριχο, στου Κουφονησίου νότια της Κρήτης από αλλόφυλους ή
φανατικούς Χριστιανούς, ενώ στην Αίγινα από τα υλικά του θεάτρου κτίστηκε τείχος.
Κύριος χώρος αναπαράστασης του θεάτρου ήταν ο Ιππόδρομος. Στην Κωνσταντινούπολη
φαίνεται πως υπήρχαν τέσσερα ακόμα θέατρα, τα “Lusoria”, όπως αναφέρονται στις πηγές της
πρώιμης βυζαντινής περιόδου, τα οποία ήταν χώροι μιμικών παραστάσεων. Θέατρα υπήρχαν και
στην Αλεξάνδρεια αλλά και στην Αντιόχεια. Άλλοι χώροι τέλεσης του μιμοθεάτρου ήταν τα
πανηγύρια, οι δρόμοι και ιδιωτικοί χώροι. Ωστόσο, η πραγματική θέση των Βυζαντινών στην
θεατρική ιστορία είναι η διατήρηση των πολλών κλασικών ελληνικών κειμένων και την κατάρτιση
μιας τεράστιας εγκυκλοπαίδειας που ονομάζεται Σούδα, από την οποία αντλούμε ένα μεγάλο όγκο
πληροφοριών σχετικά με το ελληνικό θέατρο.

60
 Μεσαιωνικό Θέατρο

Ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από την έντονη θρησκευτικότητά του. Το θεατρικό είδος

που αναπτύσσεται είναι αυτό των «Μυστηρίων». Τα στάδια που μεσολάβησαν για την ανάπτυξή
του, διαμορφώνονται μέσα στο χώρο των ναών. Αρχικά τα θέματά του αντλούνταν μόνο από τη
ζωή και τα πάθη του Χριστού. Αργότερα ,η ανάγκη για ψυχαγωγία στο μοναχικό βίο, οδήγησε
διάφορους μοναχούς, με πρωτοπόρο τη θαρραλέα Ροσβίτα, να γράψουν μερικές πολύ μικρές
κωμωδίες. Με την πάροδο του χρόνου το θεατρικό αυτό είδος ξεφεύγει περισσότερο από τον
κλήρο. Γράφεται σε κατανοητή γλώσσα και ερμηνεύεται από ηθοποιούς και απλούς ανθρώπους.
Το μεσαιωνικό θέατρο χάνει πια την απλοϊκότητα του. Αν κρίνουμε από τα κείμενα που
διασώζονται, οι παραστάσεις πρέπει να ήταν αρκετά πολύπλοκες και απαιτούσαν ένα πολύ μεγάλο
ποσοστό σκηνικών αντικειμένων και τεχνολογικού εξοπλισμού. Η σκηνή ήταν ξύλινη,
ανυψούμενη, έκρυβε καταπακτές ενώ υπήρχαν γερανοί για να κατεβάζουν από τον ουρανό τον
Θεό και τους αγγέλους του. Το 1501 στο έργο της Μόνς (Mons) στο Βέλγιο, για το μηχανισμό
του στόματος της κόλασης που άνοιγε για να ξεράσει σύννεφα καπνού και έκλεινε για να
καταβροχθίζει τους καταδικασμένους, ήταν τόσο πολύπλοκο που χρειαζόταν 17 άντρες για να το
θέσουν σε λειτουργία. Με απαίτηση του κοινού για ρεαλιστικές σκηνές αυτοί οι άνδρες –τεχνικοί
σκηνής έπρεπε να παράγουν πλημύρες, πυρκαγιές και σεισμούς. Παρόλα αυτά θεωρούμε την
μεσαιωνική εποχή στάσιμη για το θέατρο.

Εικόνα 27. Σχέδιο μεσαιωνικού έργου Μυστηρίου, που περιλαμβάνει πολλαπλές σκηνές,
και νερό μπροστά στο στόμα της κόλασης [18]

Η Αγγλία, από το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα μέχρι και το τέλος του 16ου βρίσκεται
μπροστά στις σημαντικότερες, πολιτικές και κοινωνικές της ανακατατάξεις. Χαράζει νέους
δρόμους για να περπατήσουν σε αυτούς νέοι άνθρωποι. Το Λονδίνο γίνεται καρδιά αυτού του
κόσμου. Παράλληλα τα μέσα διαμόρφωσης κοινής συνείδησης όλο και πληθαίνουν. Στα
πανεπιστήμια της Αγγλίας όσοι ασχολούνται με τη φιλοσοφία, τις άλλες επιστήμες, την τέχνη και

61
τα γράμματα μελετούν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Η θεατρική γλώσσα προσεταιρίζεται
εκφράσεις από την ελληνική ποίηση και τους Ρωμαίους. Το θέατρο προσπαθεί να κάνει τους
θεατές του ικανούς να καταλάβουν τη νέα μεγάλη αλλαγή.
Αν και το ελισαβετιανό θέατρο μάς έδωσε τον μεγαλύτερο συγγραφέα θεατρικών έργων,
τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για σκηνικά επιτεύγματα. Από το πιο
διάσημα ελισαβετιανά θέατρα υπήρξε το Globe Theater, όπου εμφανίστηκαν τα περισσότερα έργα
του Σαίξπηρ. Το ελισαβετιανό οικοδόμημα έχει τα εξής χαρακτηριστικά: ανυψωμένη σκηνή
πολλές φορές με ένα κιγκλίδωμα γύρω, ελεύθερο χώρο για όρθιους θεατές και δύο ή τρεις
γαλαρίες με πάγκους ή σκαμνιά γύρω του. Πίσω από αυτή την σκηνή υπήρχε ένας τοίχος στον
οποίο στηριζόταν μία γαλαρία για τους μουσικούς και τους ηθοποιούς η οποία κατέληγε σε έναν
πύργο που έκρυβε τον τεχνικό εξοπλισμό. Από αυτόν τον πύργο μία τρομπέτα έδινε το σήμα για
την έναρξη του έργου. Πάνω από την σκηνή υπήρχε ένα στέγαστρο γνωστό με το όνομα ουρανός.
Ο ουρανός στηριζόταν σε κολόνες και η οροφή του ήταν ζωγραφισμένη μπλε με χρυσά
άστρα. Το ελισαβετιανό θέατρο δεν χρησιμοποιούσε ούτε αυλαία ούτε σκηνικά. Οι ηθοποιοί
έλεγαν για παράδειγμα: «εδώ είναι το δάσος» ή «εκεί το βουνό». Όταν όμως παρουσιαζόταν
κάποιο έργο στη βασίλισσα, τότε τα σκηνικά γίνονταν με υπερβολική διακοσμητική φροντίδα.

Ασιατικό Θέατρο

Το θέατρο στην Ασία γεννήθηκε, αλλά έμεινε πολύ καιρό ένα θέατρο σκοτεινό,
συμβολικό, τελετουργικό στο οποίο δεν συναντούμε καταστάσεις ζωής, αλλά μόνο ισχυρά
συναισθήματα, κατ’ ουσίαν θρησκευτικά, που εκδηλωνόταν με δράμα και χορό (μπαλέτο της
αυλής).
Ανατολίτικο θέατρο ονομάζεται, από την αρχή, μια γλώσσα πολύ ανεπτυγμένη, όχι μόνο
λεκτικά, αλλά ως επί τω πλείστον, μια χειρονομία, ένα βλέφαρο να ανοιγοκλείσει, μια χαριτωμένη
κίνηση, ο συνδυασμός από ωραία ‘χρώματα’ μουσικής. Όλα βασίζονται σε υπονοούμενα,
κρύβοντας τη συνολική προσωπικότητα του δράστη, που φορούσε πανέμορφη μάσκα ή μακιγιάζ
σε μαύρο και άσπρο, και έθετε τον εαυτό του σε ένα σύμπαν μυθολογικό με δράκους, φυτά, ζώα,
θεϊκά μηνύματα, κελάρυσμα του νερού κλπ.
Οι μηχανισμοί ως μέρος σκηνογραφίας ήταν ελάσσονος σημασίας καθώς ο ρεαλισμός δεν
ήταν ζητούμενο στο συγκεκριμένο είδος θεάτρου.

62
 Το θέατρο στην Ιαπωνία

Το θέατρο No είναι το κλασικό ιαπωνικό θέατρο, το οποίο συνδυάζει στοιχεία χορού,

δράματος, μουσικής και ποίησης με μία υψηλή αισθητική. Έχει μία ιστορία πολλών αιώνων και
έχει διαδοθεί από το Τόκιο (Tokyo), την Οσάκα (Osaka) και το Κιότο (Kyoto).
Οι παραστάσεις τελούνται πάντα σε εξωτερικούς χώρους και συγκεκριμένα σε εξέδρες
που στηρίζονται σε 4 κίονες (Εικόνα 28). Μάλιστα η σκηνή είναι ανοιχτή από τις 3 πλευρές της
ενώ η τέταρτη είναι ζωγραφισμένη συνήθως με ένα φυσικό τοπίο. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε
ότι το θέατρο Νο είναι ιδιαίτερα συμβολικό και αφαιρετικό, όσον αφορά τα μέσα που
χρησιμοποιεί. Δεν χρειάζεται εντυπωσιακή σκηνή ούτε αντικείμενα, για να ορίσει μία κατάσταση,
αλλά χρησιμοποιεί την εικόνα, τις μάσκες, την ποίηση και τη μουσική, ώστε να μεταφέρει στο
κοινό την αίσθηση του έργου.

Εικόνα 28. Κλασσική σκηνή θέατρου Νο

Αξιοσημείωτη στιγμή στην ιστορία του ιαπωνικού θέατρο είναι το θεατρικό είδος
Καμπούκι (Kabuki). Ξεκίνησε τον 12ο αιώνα και αρχικά παιζόταν στην ύπαιθρο. Αργότερα
απέκτησε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ατμόσφαιρα (περιστροφική σκηνή, πατάρια,
σκηνογραφία, κουρτίνες κτλ.). Ετυμολογικά, η λέξη Καμπούκι (Kabuki ) - αναγνωρισμένη πια και
στο διεθνές λεξιλόγιο - σημαίνει «ικανότητα στη μουσική και στο χορό». Αναφέρεται σε ένα
θεατρικό είδος που αναδείχθηκε στην Ιαπωνία του 17ου και του 18ου αι., ξεκινώντας από
γυναικείες πρωτοβουλίες και καταλήγοντας στην καθιέρωσή του μέσα από την τέχνη των ανδρών.
Η λέξη kabuki προέρχεται από το ρήμα kabuku, που θα πει κλίνω, γέρνω στη μια μεριά και
σημαίνει ασυνήθιστο ή αντισυμβατικό.

63
 Εικόνα 29. Το θέατρο Ιτσιμούραζα του Έντο στις αρχές της δεκαετίας του 1740 [44]

Το kabuki, συνδέεται με την ανάπτυξη της αστικής τάξης κατά την περίοδο Tokugawa
(1603-1868). Γεννήθηκε στο τέλος μιας 100χρονης περιόδου πολιτικού χάους κι εμφύλιων
πολέμων ανάμεσα στους φεουδάρχες άρχοντες, αποτέλεσμα των οποίων ήταν οι κάτοικοι των
πόλεων, για να ξεχάσουν τις ταλαιπωρίες τους, να στραφούν σε εκκεντρικές διασκεδάσεις.
Σταδιακά έφτασε να δηλώνει το μοντέρνο και το πρωτοποριακό.
Αρχικά η σκηνή του kabuki ήταν πολύ απλή. Αργότερα έγιναν αρκετές βελτιώσεις.
Ανάμεσα σε αυτές ήταν η επινόηση ψευδοροφής που βελτίωνε την ακουστική, καθώς και η
«πρώτη περιστρεφόμενη σκηνή», που φτιάχτηκε το 1793 (κατά τον Masakatsu Kunji το 1758)
στο Edo, 100 χρόνια πριν την ανακαλύψει για τη Δύση ο Κarl Lautenschlaeger (Μόναχο 1896).
Οι επιθεωρησιακού τύπου παραστάσεις που εισήγαγε το γυναικείο kabuki οδήγησαν στη
σταδιακή διεύρυνση της σκηνής, μέχρι που έφτασε να καλύπτει όλο το πλάτος του κτιρίου. Αρχικά
οι θεατές κάθονταν με τον παραδοσιακό τρόπο πάνω σε ψάθες. Μόνο μετά το 1868
τοποθετήθηκαν καθίσματα. Επίσης αρχικά ήταν στεγασμένα μόνο τα θεωρεία, και μόλις στις
αρχές του 18ου αιώνα (περίοδος Kyoho, 1716-1736) στεγάστηκε και η πλατεία. Την ίδια εποχή
εισάχθηκε ο τεχνικός εξοπλισμός για θεαματικές αλλαγές ντεκόρ, που γινόντουσαν μπροστά στο
κοινό, ως μέρος της παράστασης.
Η αυλαία άρχισε να χρησιμοποιείται όταν το kabuki, από την αρχική του φάση με
δραματικά σκετς και κωμικές παντομίμες, πέρασε σε μακρύτερα έργα με ενιαία πλοκή. Η κύρια
αυλαία (joshikimaku), αποτελούμενη από πλατιές κατακόρυφες πράσινες και μαύρες λωρίδες που
σύρονται στο πλάι, αρχικά χρησιμοποιήθηκε μόνο στα εγκεκριμένα θέατρα των μεγάλων πόλεων,
Edo, Osaka και Kyoto, τα οποία έφεραν μάλιστα ως σήμα ένα μικρό πύργο πάνω στην στέγη. Στα
μη εγκεκριμένα θέατρα η αυλαία ήταν ριχτή (doncho). Τα έργα που παίζονταν σε αυτά
ονομάζονταν περιπαικτικά έργα doncho. Μια άλλη αυλαία είναι η ανοιχτή μπλε (asagimaku), που
έπεφτε ξαφνικά αποκαλύπτοντας ένα νέο εντυπωσιακό σκηνικό κι η αυλαία agemaku, στην αρχή
του hanamichi και πίσω από το auditorium.

64
 Το θέατρο στην Ινδία

Η αρχαιότερη μορφή ινδικού θεάτρου ήταν το σανσκριτικό θέατρο. Γεννήθηκε κάπου

μεταξύ του 2ου και του 1ου αι. π.Χ. και άνθισε μεταξύ του 1ου και του 10ου αι. μ.Χ. Η περίοδος
αυτή ήταν μια σχετικά ειρηνική περίοδος στην ινδική ιστορία, κατά την οποία γράφτηκαν
εκατοντάδες τραγούδια.
Συνήθως το κτίριο του θεάτρου ήταν μια αίθουσα συναυλιών ή η αυλή του ανακτόρου. Η
επίπλωση της σκηνής (Εικόνα 30) ήταν εξαιρετικά απλή, καρέκλες, θρόνοι, και περιστασιακά
καροτσάκια που τα τραβούσαν ηθοποιοί μεταμφιεσμένοι σε ζώα. Χρησιμοποιούσαν μάσκες και
τα κοστούμια ήταν πολλές φορές τα ρούχα που φορούσαν καθημερινά. Δεν υπάρχει διάκριση
ανάμεσα στην τραγωδία και την κωμωδία, αυτά τα δύο συνδυάζονται συχνά και έχουν σχεδόν
πάντα αίσιο τέλος. Φυσικά σε αυτά τα φτωχικά σκηνικά δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός σκηνής.

Εικόνα 30. Σκηνή από ινδικό έργο.

Το θέατρο στην Κίνα

Υπάρχουν αναφορές για θεατρική ψυχαγωγία στην Κίνα που χρονολογούνται από το
1500 π.Χ., στην δυναστεία Shang (1766-1122 π.Χ.). Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν συχνά
ακροβατικές παραστάσεις και μουσική για διασκέδαση.
Το κινέζικο θέατρο σημαδεύτηκε, στα τέλη του όγδοου αιώνα, κατά τη δυναστεία Tang
(618-907 μ.Χ.) όταν αναπτύχθηκε παραπέρα ο αυλικός χορός, ιδιαίτερα κατά τη διακυβέρνηση
του αυτοκράτορα Ming Huang (Xuan Zong, 712-755), ο οποίος σχημάτισε έναν θίασο τριακοσίων

65
ηθοποιών, τα έργα των οποίων ήταν συντονισμένα από τον ίδιο. Οι παραστάσεις λάμβαναν μέρος
στη αυτοκρατορική κατοικία, στον διάσημο “Αχλαδόκηπο” (Li Yuan).
Στη σκηνή (Εικόνα 31) υπήρχαν αυστηρά, μερικές φορές, κάποια αντικείμενα, τραπέζι,
καρέκλες, ένα κουπί σημαίες και άλλα, καθένα από αυτά συμβολίζοντας κάτι συγκεκριμένο.
Οποιαδήποτε άλλη παρέμβαση στη σκηνή θα μπορούσε να θεωρηθεί και βεβήλωση της
παράδοσης.

Εικόνα 31. Σκηνή από κινέζικο έργο.

Οι γαλάζιες σημαίες που ανεμίζουν συμβολίζουν την θάλασσα. [18]

Η συντηρητική πολιτιστική νοοτροπία του κινέζικου λαού αποδεικνύεται ακόμα και μετά
από 300 χρόνια όταν κατά την περίοδο της δυναστείας Yuan (1271-1368) το κύριο
χαρακτηριστικό της σκηνής ήταν απλά η πλατιά χρήση της αυλαίας. Με τις αυλαίες μια απλή
εξέδρα μπορούσε να χωριστεί σε τμήματα, και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις σχεδόν κάθε
έργου. Στη σκηνή επάνω υπήρχε ένα τραπέζι και ελάχιστοι πάγκοι. Η λιτότητα στα σκηνικά
αντικείμενα ήταν πάντα χαρακτηριστικό του κινέζικου θεάτρου. Το ίδιο επίσης και το
στυλιζαρισμένο παίξιμο. Δεν υπήρχε καμιά επιδίωξη ρεαλισμού, όπως στο δυτικό θέατρο. Ο
ηθοποιός, διαγράφοντας ένα οκτάρι πάνω στη σκηνή, σήμαινε ότι έκανε μακρινό ταξίδι. Η πλήρης
ταύτιση του δραματικού χρόνου με το σκηνικό χρόνο παρουσίασης δεν υπήρξε ποτέ στο κινέζικο
θέατρο.

66
 Σύγχρονο θέατρο

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Η σκηνογραφία μιας παράστασης μπορεί να αποδειχτεί καθοριστική για τη δραματουργία

ενός θεατρικού έργου. Έτσι και οι απλοί ή πολύπλοκοι μηχανισμοί διευκολύνουν τη μετακίνηση
των ηθοποιών, χορευτών, σκηνικών, αντικειμένων, χωρίς να πρωταγωνιστούν στη σκηνική
δράση αλλά κάνοντας «μαγικό το ταξίδι» των παραπάνω, και κυρίως συνεπαίρνοντας το κοινό.
Το Δημοτικό Θέατρο -σήμα κατατεθέν της πόλης του Πειραιά- θεωρείται σήμερα ένα
από τα πιο αξιόλογα δείγματα της δημόσιας αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.
Έργο του αρχιτέκτονα και καθηγητή του ΕΜΠ Ιωάννη Λαζαρίμου, θεμελιώθηκε το 1884
από τον δήμαρχο Αριστείδη Σκυλίτση Ομηρίδη και εγκαινιάστηκε έντεκα χρόνια αργότερα, το
1895. Μορφολογικά, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά εντάσσεται στην παράδοση του ευρωπαϊκού
νεοκλασικισμού, ενώ τυπολογικά ανήκει στο συμπαγή ρυθμό του μεγαλοπρεπούς γαλλικού
θεάτρου, με κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης το κεντρικό μαρμάρινο πρόπυλο με κίονες
κορινθιακού ρυθμού.
Οι μεγάλες διαστάσεις του κτιρίου (47 μέτρα μήκος και 34,50 πλάτος) εξασφάλισαν τη
δυνατότητα να κατασκευαστεί μια αίθουσα, κατά τα γαλλικά πρότυπα, με πεταλόσχημη πλατεία
και 23 εντυπωσιακά θεωρεία. Γαλλικού τύπου είναι και η μοναδική σκηνή (πλάτους 20,50 μέτρα,
βάθους 16,20 μέτρα και ύψους 30 μέτρα),που ήταν μακράν η πρώτη ανάμεσα σε όλα τα ελληνικά
θέατρα της εποχής. Σήμερα στην πλατεία, στα θεωρεία και στους εξώστες χωράνε 600 θεατές.

Αίθουσα
Η πεταλόσχημη γαλλικού τύπου αίθουσα (Εικόνα 32) αποτελείται από την πλατεία, δύο
σειρές θεωρείων, εξώστη και υπερώο. Διαθέτει δύο κλιμακοστάσια προσβάσιμα στο συνολικό
ύψος της σκηνής. Η εσωτερική διάταξη αποτελεί απλοποιημένη μορφή του παρισινού θεάτρου
του Ωδείου. Οι τοίχοι έχουν χρώμα ανοιχτής ώχρας με διάκοσμο από φυτικά στοιχεία και
αλληγορικές μορφές από επίχρυσο χαρτόλιθο. Οι επιχρυσωμένες παραστάδες υποδιαιρούν τους
τοίχους δίνοντας μνημειακό χαρακτήρα στην αίθουσα .

67
 Το φουαγιέ ορόφου πριν τις εργασίες αποκατάστασης και ως χώρος εκδηλώσεων [24]

Εσωτερική διακόσμηση: Η διακόσμηση κινείται στο πλαίσιο ενός εκλεπτυσμένου κλασικιστικού ύφους με
αναγεννησιακές επιδράσεις. Τα κοσμήματα των στηθαίων και των φατνωμάτων φανερώνουν τη συγκεκριμένη τάση

Εικόνα 32. Η αίθουσα του Δημοτικού θεάτρου Πειραιάς. [24]

68
 Η παλαιά σκηνή του θεάτρου

Βασικό προτέρημα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά θεωρείται η ευρύχωρη κατασκευή

της σκηνής (Εικόνα 33), η οποία, με πλάτος 20,30 μ., βάθος 16,15 μ. και ύψος 30 μ., θεωρείται
ότι υπερέχει από όλες τις σκηνές των νεοελληνικών θεάτρων του 19ου αιώνα. Διέθετε υποσκήνιο
τριών σταθμών με αναβατόρια, τροχαλίες, μηχανισμούς κύλισης, υποβολείο, ράγες κύλισης
σκηνικών, πασαρέλες με μηχανισμούς ανύψωσης σκηνικών και υπερσκήνιο για την υποστήριξη
των μηχανισμών. Η σκηνή είναι μοναδική και διασώζει μια τεχνολογία σκηνής μπαρόκ του 19ου
αιώνα, από τα ελάχιστα σωζόμενα παραδείγματα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Εικόνα 33. Η σκηνή του θέατρου πριν την ανακαίνιση [24]

Μηχανισμοί Σκηνής
Διασώθηκαν και, το σπουδαιότερο, συνεχίζουν να λειτουργούν τα αναβατόρια, τα
χειροποίητα ταμπούρα, που από την κορυφή της στέγης και χάρη σε ένα πραγματικό «δάσος»
δοκών και άλλων ξύλινων κατασκευών, ανεβοκατέβαζαν σκηνικά στα τρία διαφορετικά επίπεδα
της σκηνής και των παρασκηνίων. Για την ευκολότερη εναλλαγή των σκηνικών
χρησιμοποιήθηκαν τροχοί αντί για τροχαλίες, καθώς και 16 ειδικές ράγες κύλισης. Αξιοθαύμαστες
και οι πασαρέλες, τέσσερις σε κάθε πλευρά των παρασκηνίων, με μηχανισμούς ανύψωσης των
πλευρικών σκηνικών που διατηρήθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση. Η υποδομή αυτή, σε
συνδυασμό με άλλα στοιχεία, όπως «μπούκα», «τραμπουκέτα» ή «τράπες» (σ.σ. θεατρικοί όροι
που αναφέρονται σε καταπακτές για αιφνίδιες εμφανίσεις ή εξαφανίσεις ηθοποιών και εναλλαγές
σκηνικών), «σταγκόνια», «μπαλάντζα» και «αμερικάνα», την κατατάσσουν μεταξύ των πλέον
υποδειγματικών θεατρικών σκηνών του 19ου αιώνα, σύμφωνα και με τις περιγραφές του
κορυφαίου σκηνογράφου Γ. Βακαλό.

69
 Ταμπούρα υπερσκηνίου

Ταμπούρο για την κατακόρυφη μετακίνηση των σκηνικών

Εικόνα 34. Μηχανισμοί σκηνή – Ταμπούρα [24]

Τα μεγάλα αυτά ταμπούρα εξασφάλιζαν μίαν αργή και ομαλή κίνηση στο ανέβασμα και
κατέβασμα σκηνικών και ανθρώπων σε μια εποχή όπου ακόμη ο ηλεκτρισμός και οι διάφοροι
αυτοματισμοί δεν είχαν κάνει πιο εύκολη τη ζωή του μηχανικού σκηνής.

70
 Εικόνα 35. Μηχανισμοί σκηνής – Τροχαλία και αναβατόριο σκηνικών και ηθοποιών
από το υποσκήνιο [24]

Πασαρέλες
Οι πασαρέλες ήταν χώροι που εξυπηρετούσαν την κίνηση και την αποθήκευση των σκηνικών.
Βρίσκονται εκατέρωθεν της σκηνής.

Εικόνα 36. Κάτοψη τριπλής πασαρέλας

και φωτορεαλιστική τεκμηρίωση της πασαρέλας της νοτιάς πλευράς. [24]

71
 Η ανακατασκευασμένη σκηνή
Η ανακατασκευασμένη σκηνή είναι πλάτους 20,5 μέτρων και βάθους 16,5 μ., πράγμα
πρωτάκουστο για ελληνικό θέατρο. Το δάπεδο είναι κινητό και διευκολύνει τα πολυπλοκότερα
των θεαματικών έργων. Εκτελούνται με καταπληκτική ευχέρεια εναέριες ή υποχθόνιες εμφανίσεις
ηθοποιών. Η ορχήστρα στο βάθος δεν ενοχλεί τους θεατές και το δάπεδο της πλατείας είναι
ανωφερές ώστε όλοι να βλέπουν.

Εικόνα 37. Το υπερσκήνιο : το άνωθεν τμήμα της σκηνής, είναι ουσιαστικά ένα πολυεργαλείο, που
περιλαμβάνει τη σχάρα οροφής για την υποστήριξη των μηχανισμών κύλισης, τα «σταγκόνια» για
τη μεταφορά των τελάρων και τη φωτιστική γέφυρα, μια κινητή πασαρέλα για την τοποθέτηση
προβολέων και τον προσανατολισμό του φωτός

Εικόνα 38. Γενική άποψη του παρασκηνίου και απεικόνιση των μηχανισμών του υπερσκηνίου [24]

72
 Το υποσκήνιο (Εικόνα 39) είναι ο υπόγειος χώρος κάτω από το δάπεδο της σκηνής που
περιλαμβάνει πολύπλοκους μηχανισμούς. Διακρίνεται σε 3 επίπεδα με ύψος από τη θεμελίωση
του υπογείου μέχρι το δάπεδο της σκηνής 9,063μ., πλάτος 20,28μ. και μήκος 15,4μ. Τα
υποστυλώματα δημιουργούν εγκοπές για την ολίσθηση οριζόντιων σκηνικών, ενώ οι διάδρομοι
είναι εξοπλισμένοι με αναβατόρια για την ανύψωση των κατακόρυφων σκηνικών.

Εικόνα 39. Φωτορεαλιστική απεικόνιση και φωτογραφία του υποσκηνίου [24]

Σήμερα, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, όπως είδαμε, έχει αποκτήσει μια εξαιρετική σκηνή,
απόλυτα λειτουργική και ιδιαίτερου ύφους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η μοναδική στην
Ελλάδα και μια από τις ελάχιστες στην Ευρώπη, όπου διασώζονται – σε μεγάλο βαθμό – οι
μηχανισμοί του θεάτρου μπαρόκ. Έχει αποκαλυφθεί πλήρως ο πλούσιος διάκοσμός του και
αναδείχθηκαν έτσι τα εξαιρετικά σχέδια του Ιωάννη Λαζαρίμου.
Πρόκειται εντέλει για ένα σύγχρονο θέατρο, ικανό να φιλοξενήσει θεατρικές και μουσικές
παραστάσεις υψηλών προδιαγραφών αλλά και παράλληλες δράσεις, παίζοντας σημαντικό ρόλο
στην πολιτιστική ζωή της πόλης, συνδέοντας την Αθήνα με το πρώτο λιμάνι της χώρας αλλά και
τον Πειραιά με τα λιμάνια της Μεσογείου.

73
 Η ανακαίνιση του Εθνικού θεάτρου της Ελλάδος

Κάθε χώρα που διεκδικεί με αξιώσεις την ανάδειξη της πολιτιστικής της δραστηριότητας,
προκειμένου να αποτυπώσει την ταυτότητά της και να αποκρυσταλλώσει τον χαρακτήρα της,
οφείλει να συγκεντρώνει τη δυναμική της σε ένα οργανισμό που θα την εκπροσωπεί. Για τον λόγο
αυτόν ιδρύθηκε, στο χώρο του θεάτρου, το Εθνικό θέατρο της Ελλάδας. Η ιστορία του έχει
ταυτιστεί με την ανάπτυξη του μοντέρνου θεάτρου στη χώρα, καθώς η ίδρυση του απετέλεσε την
αφορμή για την αλματώδη πρόοδο της δραματουργίας και την εμφάνιση νέων θεατρικών
σχημάτων και ειδών. Είναι αδιαμφισβήτητη η τεράστια κληρονομιά που μας άφησε ο μεγάλος
αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ (Ernst Ziller 1837- 1923). Τα περισσότερα εναπομείναντα
αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα της παλαιάς Αθήνας έχουν την σφραγίδα του. Ένα από αυτά είναι
το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας που κατασκευάστηκε το έτος 1901 και αποτελεί πλέον ένα από τα
σύμβολα της πόλης. Επιπλέον είναι προστατευμένο ως πολιτιστική κληρονομιά της Unesco.

Για να μπορέσει όμως ένα τέτοιο παλιό κτήριο να παραμείνει ενεργό στην ζωή της πόλης,
έπρεπε να ανακατασκευαστεί και να αναδιαμορφωθεί. Αυτό ήταν και το μεγάλο στοίχημα που
εκπονήθηκε προκειμένου να μην καταστραφεί το παλιό αλλά να δημιουργηθεί και το καινούριο,
να συνυπάρχει η γοητεία του παλιού με την ευκολία και την ασφάλεια του νέου. Έτσι λοιπόν
έπρεπε να τοποθετηθούν νέες τεχνολογίες και να δημιουργηθούν νέες συνθήκες ασφάλειας και
λειτουργίας στο παλαιό κτίριο, όπως πυροπροστασία, αλεξικέραυνο, σωληνώσεις θέρμανσης-
ψύξης, τριφασική παροχή ρεύματος, Η/Ζ (ηλεκτροπαράγωγα ζεύγη) ανελκυστήρες. Σε αυτό το
κομμάτι μεγάλο ρόλο έπαιξε και η χρήση διάφορων αυτοματισμών, όπως οι αυτόματες πόρτες,
αυτόματος έλεγχος ψύξης-θέρμανσης (BMS), αυτόματος έλεγχος πυρανίχνευσης-πυρόσβεσης
(Delux), φωτισμός (Bus) και σύστημα Promatix για τον ήχο.

Σε ότι αφορά την κεντρική σκηνή του θεάτρου, όπου το ύψος και βάθος της παλιάς σκηνής
δεν της επέτρεπε να φιλοξενήσει μεγάλες παραγωγές, κρίθηκε αναγκαία η ολική ανακατασκευή
της. Ένας άλλος λόγος της ανακατασκευής της, ήταν ότι οι υπάρχοντες μηχανισμοί ήταν
αναχρονιστικοί, περασμένης τεχνολογίας και δυνατοτήτων. Έτσι, από την αυλαία και πίσω, το
κτήριο είναι ολοκαίνουριο και η κεντρική σκηνή με τις δυνατότητές της, θεωρείται από τις πιο
εκσυγχρονισμένες της Ευρώπης. H σκηνή πλέον έχει 21,4 μέτρα βάθος 17,6 μέτρα πλάτος και
περίπου 23 μέτρα ύψος, και περιλαμβάνει πολλούς μηχανισμούς οι οποίοι χωρίζονται σε δύο
κατηγορίες: στους μηχανισμούς του υπερσκηνίου «over stage machineries» και στους
μηχανισμούς του υποσκηνίου «under stage machineries».

74
 Εικόνα 40. Σταγκόνι με τοποθετημένο μηχανισμό αυλαίας

Οι πάνω μηχανισμοί (Εικόνα 41) αποτελούνται από 62 μεταλλικές ράβδους (σταγκόνια -

Εικόνα 40), 11,3 μέτρων η καθεμία με δυναμικό φορτίο 550kg., που κινούνται από ένα
ηλεκτροκινητήρα, μέσω τροχαλιών και συρματόσκοινων και η διαδρομή που εκτελούν είναι
κάθετη και κυμαίνεται μεταξύ 20 εκατοστών και 18 μέτρων.

Εικόνα 41. Γενική εικόνα των πάνω μηχανισμών

Εκτός από τα σταγκόνια η σκηνή διαθέτει και 12 σημειακά φορτία (Point Hoist - Εικόνα
42) που λειτουργούν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα σταγκόνια με τη διαφορά ότι
λείπει η μεταλλική ράβδος, φέρουν μόνο ένα συρματόσκοινο και έχουν δυναμικό φορτίο 450kg.

75
 Εικόνα 42. Σημειακό φορτίο, Point Hoist

Ακόμα υπάρχει ο μηχανισμός της Ακουστικής πόρτας (Acoustic door) και της
Πυροκουρτίνας (fire curtain) που απομονώνουν το χώρο σε περίπτωση πυρκαγιάς (πυράντοχες).
Τέλος στους πάνω μηχανισμούς ανήκει και η αυλαία που είναι ο πιο χαρακτηριστικός μηχανισμός
του θεάτρου. Στους κάτω μηχανισμούς ανήκουν τα 2 κύρια τραμπουκέτα (πλατφόρμες), που
είναι στην ουσία ανελκυστήρες μήκους 10 m και πλάτος 3,4m, το καθένα με δυναμικό φορτίο
9000kg και στατικό φορτίο 20000kg. Στους κάτω μηχανισμούς ανήκει επίσης και η ορχήστρα
(ανελκυστήρας) που βρίσκεται ανάμεσα στους θεατές και στην αυλαία, η περιστροφική σκηνή
(διαγράφει κυκλική πορεία), τα πλαϊνά βαγόνια (διαγράφουν οριζόντια πορεία) και άλλοι
μηχανισμοί που θα αναφερθούμε αναλυτικότερα στην συνέχεια. Αυτό που πρέπει να γίνει
κατανοητό είναι ότι για την λειτουργία αυτών των μηχανισμών, χρειάστηκε να εφαρμοστούν και
να συνεργαστούν επιστήμες όπως η ηλεκτρολογία, η μηχανολογία, η ηλεκτρονική, οι
ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οι αυτοματισμοί. Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας είναι η
ευκολία, η ακρίβεια, η οικονομία και η ασφάλεια αυτού του συστήματος.
Ο χειριστής μέσω μιας touch screen οθόνης και δύο joysticks, έχει τη δυνατότητα να
επιλέξει όσους μηχανισμούς θέλει και να προγραμματίσει την πορεία τους με οποιαδήποτε
ταχύτητα και σε οποιοδήποτε ύψος. Έτσι μπορεί μια εργασία να γίνει πολύ πιο εύκολα και με
ασφάλεια από όταν τα σταγκόνια ήταν χειροκίνητα, ή μπορεί να γίνει συνδυασμός μηχανισμών
για να δώσει ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια της παράστασης. Παρακάτω θα
δώσουμε μια μικρή περίληψη για το πώς λειτουργεί αυτό το σύστημα, εμβαθύνοντας στη συνέχεια
στα μέρη και τις συσκευές που αφορούν τον τομέα του Αυτοματισμού.

76
 Εικόνα 43. Τυπική εικόνα επιλεγμένων μηχανισμών στο πάνελ ελέγχου.

Ο πυρήνας του συστήματος είναι στον κεντρικό υπολογιστή (Showcontroller). Αυτός

αποτελείται από δύο κύριες μονάδες επεξεργαστών, τον DK (συγκέντρωσης δεδομένων
υπολογιστής – data signal concentrator) και τον επεξεργαστή των μονάδων κίνησης (drive-
processor). Ο επικεφαλής επεξεργαστής DK συνδυάζει τα αποτελέσματα και τα σήματα που
λαμβάνει από τα χειριστήρια και οργανώνει και παραμετροποιεί τα δεδομένα. Αυτά τα δεδομένα
τα μεταφέρει στο δυναμικό τμήμα του κεντρικού υπολογιστή τον επεξεργαστή μονάδων κίνησης.
O επεξεργαστής μονάδων κίνησης στέλνει αυτά τα δεδομένα ξεχωριστά σε κάθε μονάδα κίνησης
(π.χ. μηχανισμός σταγκονιού) και συγκεκριμένα στα PLC που υπάρχουν σε κάθε μονάδα και
λέγονται Drive Box. Tα Drive Boxes δέχονται τα δεδομένα από τον επεξεργαστή σε ένα
συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Σε αυτό ακριβώς το χρονικό διάστημα μεταφέρονται οι
πληροφορίες σε κάθε μία ξεχωριστά συσκευή που χρησιμεύει για την κίνηση του σταγκονιού.
Έτσι δίνονται πληροφορίες για το αν ο μηχανισμός είναι ενεργός, για το πόσο βάρος σηκώνει τη
δεδομένη στιγμή (μέσω ενός σένσορα βάρους – Load Sensor), για την ακριβή του θέση (μέσω
ενός επιτηρητή θέσεως – Absolut Encoder), για την ταχύτητα που πρέπει να χρησιμοποιηθεί
καθώς και για επικοινωνία Ethernet μεταξύ των μηχανισμών με τον υπολογιστή. Σε αυτό το
σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι ανάμεσα στις κονσόλες χειρισμού και τον κεντρικό υπολογιστή
υπάρχει επικοινωνία μέσω Ethernet. Κάθε κονσόλα αναγνωρίζεται μέσω μια διεύθυνσης με τον
κεντρικό υπολογιστή. Επίσης οι πληροφορίες που δίνονται από τον κεντρικό υπολογιστή στο
εκάστοτε Drive Box διανέμονται πάλι μέσω Ethernet. Επειδή το σύστημα έχει πολλούς
μηχανισμούς, η επικοινωνία μέσω Ethernet φέρει πολλές θύρες με φωτεινές ενδείξεις που
αναβοσβήνουν συνεχώς δείχνοντας ότι η επικοινωνία μεταξύ τους είναι ομαλή (port Ethernet
switch). Προφανώς όλες οι συσκευές και τα εξαρτήματα είναι βιομηχανικού τύπου και
πλεονεκτούν από τις απλές συσκευές του εμπορίου, καθώς έχουν μεγάλες αντοχές στον χρόνο,
στις πιέσεις και θερμοκρασίες που δέχονται.

77
 Το παρακάτω σχήμα (Εικόνα44) απεικονίζει με σαφήνεια τους μηχανισμούς της
Κεντρικής Σκηνής του Εθνικού Θέατρου οι οποίοι και περιγράφονται ακολούθως.

Εικόνα44. Απεικόνιση των μηχανισμών του Εθνικού Θεάτρου.

A) Σύστημα εξαγωγής καπνού (Smoke Flap). Σε περίπτωση πυρκαγιάς ανοίγει αυτόματα

η χειροκίνητα και επιτρέπει την εξαγωγή του καπνού.
B) Πυροκουρτίνα (Fire Curtain). Είναι κυριολεκτικά ένας τοίχος πυράντοχος που
κατεβαίνει, απομονώνοντας το κοινό από την σκηνή, σε περίπτωση πυρκαγιάς. Με τον
τρόπο αυτό, η εξάπλωση της φωτιάς και του καπνού είναι περιορισμένη. Εξελιγμένοι
αισθητήρες διασφαλίζουν ότι το σύστημα θα ανταποκριθεί αυτόματα και άμεσα σε
περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
C) Πλατφόρμα Ορχήστρας (Orchestra Pit). Είναι ο χώρος όπου μπορούν να
εγκατασταθούν τα μουσικά όργανα που απαιτεί μια παράσταση. Συνήθως εάν γίνεται
χρήση των μουσικών οργάνων, η πλατφόρμα κατεβαίνει στο ίδιο επίπεδο με την πλατεία.
Κατά τη διάρκεια μιας παράστασης, μπορεί να αλλάξει ύψος.
D) Κύριες Πλατφόρμες (Main Platform). Ανελκυστήρες που φέρουν τμήματα του
σκηνικού. Ισχυρούς μηχανισμούς κινούνται αυτές τις πλατφόρμες που μπορούν να
ανελκύουν??? φορτία μεγάλου βάρους. Για τις ανάγκες μιας παράστασης μπορούν να
δημιουργήσουν μια επικλινής εξέδρα με κλήση ΧΧ μοιρών.
E) Σταγκόνια (Fly Bars). Τα μεγάλα φορτία που μπορούν να σηκώσουν επιτρέπει να
‘‘κρεμαστούν’’ μεγάλα τμήματα ενός σκηνικού. Τα
F) Σταγκόνια χρησιμοποιούνται επίσης και για τους θεατρικούς προβολείς.
G) Πλαϊνά βαγόνια (Stage Wagons). Διαγράφουν μια οριζόντια πορεία. Εισέρχονται στην

78
 σκηνή από την πλαϊνή αίθουσα με η χωρίς σκηνικό ανάλογα με της απαιτήσεις των
παραστάσεων. Η ύπαρξη τους επιτρέπει η σκηνή να φιλοξενήσει συγχρόνως
περισσότερες παραστάσεις.
H) Φορητό πάνελ ελέγχου. Οι έλεγχοι που πραγματοποιούν για διάφορα κομμάτια της
μηχανής στάδιο θα βρίσκεται σε πολλά διαφορετικά σημεία μέσα στο κτίριο. Την ίδια
στιγμή οι επιχειρηματίες, που εργάζονται σε πίνακες ελέγχου κινητά, έχουν μια συνεχή
προβολή όλων των σημαντικών διεργασιών. Πρακτικές λειτουργίες του λογισμικού
απλοποιήσετε τον χειρισμό, ενώ προσφέρει απρόσκοπτη ασφάλεια.
I) Περιστροφική Σκηνή (Turn Table). Στο Εθνικό Θέατρο της Ελλάδος είναι φτιαγμένη
από δυο τμήματα. Το πίσω τμήμα ….. από το πίσω μέρος της σκηνής και ενώνεται
χειροκίνητα με μπροστινό τμήμα. Διαγραφεί μια κυκλική πορεία.

Σύστημα ελέγχου μηχανισμών σκηνής Intecon ΒΒΗ Systems

Επισκόπηση συστήματος ελέγχου

Το σύστημα ελέγχου Intecon συγκροτείται σε ιεραρχικά επίπεδα κονσόλας χειρισμού

(control panel), ελεγκτές (showcontrollers) και DRIVEBOXes. Όλα τα επίπεδα συστημάτων
διασυνδέονται μέσω ενός δικτύου Ethernet.
Μία ή περισσότερες κονσόλες χειρισμού είναι ισοδύναμες από την πλευρά
λειτουργικότητας και διαθέτουν τον ίδιο τύπο λογισμικού λειτουργίας (π.χ. Windows) και
λογισμικού ελέγχου (Intecon). Ανάλογα με τις απαιτήσεις των συστημάτων ωστόσο, είναι επίσης
πιθανό να περιορίσεις την λειτουργικότητα κάποιων συγκεκριμένων θέσεων ελέγχου μέσω από
την κατάλληλη παραμετροποίηση. Οι παράμετροι της κίνησης ενός μηχανισμού μπορούν να
προγραμματιστούν, να ελεγχθούν και να διορθωθούν μέσω των θέσεων ελέγχου. Ανάλογα με τις
χωροταξικές προδιαγραφές του θεάτρου, καθορίζονται οι θέσεις ελέγχου, στις οποίες υπάρχουν
υποδοχές σύνδεσης μιας κονσόλας χειρισμού. Η εισαγωγή παραμέτρων ελέγχου των μηχανισμών
του θέατρου γίνεται μέσω ενός πληκτρολογίου (keyboard) ή συνήθως μέσω μιας οθόνης αφής.
Ενσωματωμένο στην κονσόλα χειρισμού υπάρχει ανάλογα με τον τύπο της κονσόλας, ένα ή
περισσότερα λεβιέ χειρισμού (joystick) το οποίο διαθέτει δικλείδα ασφάλειας τύπου dead man’s
function*. Η κίνηση ενός ή περισσοτέρων μηχανισμών είναι εφικτή μόνο αν το μπουτόν dead
man’s function είναι πατημένο και εν συνεχεία δίνεται η κατεύθυνση κίνησης (πάνω ή κάτω).
Το κύριο στοιχείο αυτού του συστήματος είναι ο κύριος ελεγκτής (show controller) ο
οποίος περιλαμβάνει δυο μονάδες επεξεργασίας:
 DK (Data Signal Concentrator) κεντρικός υπολογιστής και
 Drive Processor.

79
 Ο DK κεντρικός υπολογιστής συντονίζει τις πληροφορίες που λαμβάνει από κάθε θέση
ελέγχου, αποθηκεύει, διαχειρίζεται και οργανώνει τα δεδομένα της παράστασης και του
συστήματος και διαχειρίζεται και οργανώνει τους παραμέτρους ενός ή μιας ομάδας (group*)
μηχανισμών. Κατά την διάρκεια μιας ενεργής κίνησης, ενός μηχανισμού, τα δεδομένα τις κίνησης
μεταφέρονται στο δυναμικό τμήμα του κεντρικού υπολογιστή τον επεξεργαστή μονάδων κίνησης.
Ο Drive Processor χρησιμοποιεί static activation data για την δημιουργία εντολών και εντολών
κίνησης για μεμονωμένο μηχανισμό ή ομάδες μηχανισμών.

Ο Drive Processor είναι ένα σύγχρονο

σύστημα εργασίας το οποίο εκτελείται μέσα σε
ένα συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο (time frame).
Όλες οι δικλείδες ασφάλειας και οι λειτουργίες
εκτελούνται μέσα σε αυτό το ορισμένο χρονικό
πλαίσιο. Αυτό περιλαμβάνει επικοινωνία προς και
από όλα τα DRIVEBOXes (Εικόνα 45) που
συμπεριλαμβάνονται στον εξοπλισμό.
Tα DRIVEBOXes λαμβάνουν δεδομένα από
το Drive Processor μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό
πλαίσιο. Το ίδιο χρονικό πλαίσιο χρησιμοποιείται
για διάβασμα της τρέχουσας επεξεργασίας
δεδομένων για ελέγχου ισχύος και του
μηχανισμού (φορτίο ισχύς, δεδομένα από τα
encoders (περιστροφικοί κωδικοποιητές),
ανίχνευση φορτιού βάρους, ανίχνευση
σφαλμάτων κλπ.). Οι εντολές και η επεξεργασία
των δεδομένων χρησιμοποιούνται για τον
υπολογισμό και σήματα ενεργοποίησης
στέλνονται προς περιφερειακές συνδέσεις και
προς τον έλεγχο ισχύος. Προκειμένου να
ανταποκριθεί στις εξαιρετικές απαιτήσεις της SIL
3* το DRIVEBOX σχεδιάστηκε με διπλή εφεδρεία
(back up) της διαδικασίας ελέγχου.
Τα DRIVEBOXes υποστηρίζουν διάφορες
τεχνολογίες ενεργοποίησης. Υποστηρίζουν όλο το
φάσμα των διαμορφώσεων που συμβαίνουν σε
διάφορα έργα, από απλές μη ελεγχόμενες μονάδες
σταθερής ταχύτητας μέχρι και εξαιρετικές
δυναμικές μονάδες σέρβο. Ο έλεγχος ισχύος είναι
απενεργοποιημένος ή κλειδωμένος για τη
λειτουργία του δικτύου μέσω των επαφών του
ρελέ.
Εικόνα 45. [21]

80
 Επικοινωνία στο σύστημα INTECON

Τα πάνελ ελέγχου συνδέονται με τον

SHOWCONTROLLER μέσω Ethernet
Switch. Κάθε κονσόλα αναγνωρίζεται
μέσω μιας διεύθυνσης με τον κεντρικό
υπολογιστή. Η αξιοποίηση της
τεχνολογίας Ethernet επιτρέπει την τυχαία
διάταξη και σύνδεση των πάνελ ελέγχου
σε σημεία υποδοχής (πριζών -plug-in) στο
χώρο της σκηνής.

Τα δεδομένα (οι εντολές) που προέρχονται

από τον SHOWCONTROLLER
μεταφέρονται στα DRlVEBOXes μέσω
διακοπτών Ethernet (switches). Ανάλογα
με το μέγεθος του συστήματος,
χρειάζονται αρκετές υποδοχές διακοπτών
Ethernet (port switches). Ωστόσο, αυτό δεν
αποτελεί πρόβλημα λόγω της διαθέσιμης
τεχνολογίας.

Ο κάθε πίνακας μηχανισμού περιλαμβάνει

μια ξεχωριστή μονάδα DRIVEBOX με
διαφορετική διεύθυνση το καθένα. Η
πολυπλοκότητα στην κίνηση του κάθε
μηχανισμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό
στις παραμέτρους που βρίσκονται στο
εκάστοτε DRIVEBOX.

Εικόνα 46. Απεικόνιση επικοινωνίας στο σύστημα

INTECON [21]

81
 Πάνελ ελέγχου (κονσόλα ελέγχου)
Όλα τα πάνελ (3 είδη) λειτουργούν ισοδύναμα και αυτόνομα. Ως εκ τούτου, όλες οι
λειτουργίες χειρισμού και ελέγχου για το σύνολο του εξοπλισμού, μπορούν να εκτελούνται
ξεχωριστά από κάθε σταθμό ελέγχου. Ακόμη και μια ένωση μιας ακολουθίας κινήσεων μεταξύ
των πάνω μηχανισμών και των κάτω μηχανισμών, μπορεί να επιτευχθεί με αυτό τον τρόπο. Τα
λειτουργικά πάνελ (Εικόνα 47 και 48) είναι εξίσου εξοπλισμένα με όλα τα στοιχεία που απαιτούνται
για την πλήρη και ολοκληρωμένη λειτουργία του εξοπλισμού.

Εικόνα 47. Πρότυπο σχεδιασμού κύριο πάνελ ελέγχου

Εικόνα 48. Πρότυπο σχεδιασμού φορητού πάνελ ελέγχου.

82
 Χειριστήριο ελέγχου έκτακτης ανάγκης
(Εικόνα 49):
Σε περίπτωση σφάλματος ενός
μηχανισμού ένα χειριστήριο έκτακτης
ανάγκης μπορεί να συνδεθεί με το
DRΙVEBOX. Αυτό το πάνελ αποτελείται
από τα ακόλουθα στοιχεία:
− Ανθεκτικό πλαίσιο αλουμινίου με
εργονομικό σχήμα με λαβές.
− Κουμπί πανικού EMERGENY STOP
− Μοχλό (Joystick)
− 4 digit display για την θέση και την
εμφάνιση του κωδικού σφάλματος.
− Ενδείξεις κατάστασης -
Εικόνα 49. Χειριστήριο ελέγχου έκτακτης ανάγκης δυσλειτουργίας, και διακόπτες ορίου.

Το χειριστήριο ελέγχου έκτακτης ανάγκης, έχει τη δυνατότητα να παρακάμψει όλες τις

δικλείδες ασφαλείας καθώς και όρια software και hardware ή και ολόκληρο τον showcontroller
προκειμένου να εκτελέσει μία κίνηση σε περίπτωση ανάγκης. Έτσι σε περίπτωση βλάβης (π.χ. του
Ethernet) η κίνηση που δεν θα μπορεί να εκτελεστεί από τα βασικά πάνελ, μπορεί να εκτελεστεί
από το Χειριστήριο Ελέγχου έκτακτης ανάγκης.

SHOWCONTROLLER

To SHOWCONTROLLER (Εικόνα 50) είναι η κεντρική μονάδα επεξεργασίας του

συστήματος INTECON. Αποτελείται από τον DK (data signal concentrator) υπολογιστή
διαχείρισης και συγκέντρωσης δεδομένων και τον υπολογιστή επεξεργασίας κίνησης DP. Το
σύνολο όλων των εσωτερικών και εξωτερικών συνδέσεων είναι Ethernet-based.

Εικόνα 50. Showcontroller

83
 Το SHOWCONTROLLER διαθέτει έναν
Control Panel Remote ISDN εσωτερικό διακόπτη Ethernet (switch).
Access IF. Όλα τα εξωτερικά και εσωτερικά
κυκλώματα δεδομένων εντός ενός δικτύου
ενώνονται μέσω αυτού του διακόπτη.
Εκτός από τις επιλογές και δυνατότητες
Data που έχουν τα πάνελ ελέγχου, είναι επίσης
Concentrator
Driveprocessor δυνατό να ενσωματώσει μια εξωτερική
A διαδικασία στο σύστημα (π.χ. ένα σταθμό
Ether- ελέγχου).
net
Performance
Επιπλέον, είναι δυνατόν να γίνει μια
Data
Switch Memory διάγνωση και να επέμβει κάποιος στο
Driveprocessor σύστημα για την επίλυση ενός
B προβλήματος, μέσω internet με τη
συσκευή CIC.
Sysytem Όλα τα προαναφερθέντα κυκλώματα
Configuration χρησιμοποιούν πρωτόκολλο TCP / IP. Όλα
τα κυκλώματα δεδομένων που περιέχονται
σε αυτό το τμήμα του συστήματος
Drivebox επεξεργασίας είναι βασισμένα σε ένα
ειδικό πρωτόκολλο που αναπτύχθηκε
Εικόνα 51. Μπλοκ διαγράμματος ενός Showcontroller ειδικά από την BBH (DBXSAVENET).

Data Management Computer DK (Data Signal Concentrator)

Διαχείριση δεδομένων του υπολογιστή DK (Συγκεντρωτής σημάτων δεδομένων)

Ο υπολογιστής DK είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των οργάνων ελέγχου και

DRIVEBOXes και των πάνελ ελέγχου του συστήματος.
Οι βασικές λειτουργίες που εκτελούνται από αυτόν τον υπολογιστή είναι η επικοινωνία, η
οργάνωση και η διαχείριση μεταξύ του επιπέδου λειτουργίας και του επιπέδου ελέγχου και
συντονισμού των πληροφοριών που έλαβε από τα λειτουργικά πάνελ. Ο υπολογιστής DK
συντονίζει τις πληροφορίες που έλαβε από κάθε μία από τις θέσεις που λειτουργούν και καθορίζει
την εγκυρότητά τους. Για παράδειγμα, ελέγχει την εγκυρότητα των πληροφοριών που
αποστέλλονται στις μονάδες που έχουν ήδη καταληφθεί από άλλους πίνακες ή στις μονάδες που
περιέχεται μέσα σε μια ενεργή ομάδα (έλεγχος συγκρούσεων). Ο DK επεξεργάζεται μόνο μη-
χρόνο-κρίσιμες πληροφορίες, δηλαδή δεν συμμετέχει στο σύστημα ελέγχου και οργάνων.
Ο συγκεντρωτής σημάτων δεδομένων διατηρεί συνεχώς όλα τα δεδομένα του συστήματος και
έχει μία ακριβή εικόνα αυτού. Σε περίπτωση που προκύψει οποιαδήποτε αλλαγή έχει την
δυνατότητα να το αντιληφθεί και να αναβαθμίσει την εικόνα του συστήματος. Για το σκοπό αυτό,
π.χ. ομάδες μηχανισμών ή παράμετροι των ομάδων ή μεμονωμένων μηχανισμών (τα ανώτατα
όρια, ταχύτητες, επιτάχυνση, επιβράδυνση κλπ.), τα όρια φορτίων κλπ. διατηρούνται πάντα εντός
της μνήμης του συστήματος, στον συγκεντρωτή σημάτων δεδομένων (DK).

84
 Οι παραστάσεις αποθηκεύονται επίσης στον DK και μπορούν να φορτωθούν οποιαδήποτε
στιγμή χρειαστεί από τα πάνελ λειτουργίας. Επιπρόσθετα η κάρτα δεδομένων του DK είναι
υπεύθυνη για την κεντρική διαχείριση όλου του συστήματος και την διανομή όλων των επιμέρων
συστημάτων αυτού.
Η επικοινωνία με τους πίνακες ελέγχου, τον επεξεργαστή κίνησης και τα DRIVEBOXes
έχει υλοποιηθεί μέσω ενός τυπικού συνδέσμου Ethernet (100BaseT), χρησιμοποιώντας διακόπτες
δεδομένων (switch).Οι διακόπτες (switch) που χρησιμοποιούνται στο σύστημα είναι εμπορικά
τυποποιημένα προϊόντα και γενικά είναι διαθέσιμα ευρέως στην αγορά.
Χάρη στον τύπο της μνήμης του συστήματος και τη δομή των συνδέσεων που επιλεχτήκαν,
οι χρόνοι απόκρισης είναι εξαιρετικά σύντομοι. Ο μέσος χρόνος ενεργοποίησης (χρόνος
απόκρισης μετά από ζήτηση) είναι λιγότερο των 2 sec.Δηλαδή κάθε μηχανισμός θα είναι έτοιμος
να κινηθεί εντός 2 δευτερολέπτων αφού επιλεγεί και γίνει ενεργοποίηση του κουμπιού "Active ".
Ο χρόνος απόκρισης μιας εντολής από το joystick είναι μικρότερη από 100 msec (ο χρόνος για να
ανταποκριθεί ο μηχανισμός σε κίνηση από το joystick).

DP (Drive Processor) - Επεξεργαστής κίνησης

Η βασική λειτουργία του επεξεργαστή κίνησης είναι η δυναμική επεξεργασία όλων των
δεδομένων που αφορούν την κίνηση ενός μηχανισμού ή και ομάδων μηχανισμών. Καθορίζει τις
τρέχουσες θέσεις καθώς και τις ταχύτητες των ομάδων μηχανισμών που της έχουν ανατεθεί
(προφίλ διαδρομής). Ο επεξεργαστής κίνησης είναι επίσης υπεύθυνος για τη συλλογή και την
περαιτέρω επεξεργασία των παραμέτρων των μεμονωμένων ή ομάδων μηχανισμών (τα ανώτατα
ή κατώτατα όρια, τα σφάλματα, τις ταχύτητες κλπ.). Ακόμα, σε περίπτωση σφάλματος ενός
μηχανισμού, ο επεξεργαστής κίνησης θα απενεργοποιήσει αυτόματα όλους τους μηχανισμούς
που συμμετέχουν στην συγκεκριμένη ομάδα (group). Ανάλογα με την κατηγορία σφάλματος,
εξαρτάται το αν η απενεργοποίηση θα γίνει με ελεγχόμενη ή με μη ελεγχόμενη διακοπή έκτακτης
ανάγκης. Ο επεξεργαστής κίνησης λαμβάνει δεδομένα από όλους τους μοχλούς κίνησης, μέσω
του δικτύου δεδομένων από τα πάνελ λειτουργίας, σε επαναλαμβανόμενα χρονικά διαστήματα.
Μια εντολή σχετικά με την ενεργοποίηση μηχανισμού ή σχετικά με τις ταχύτητες από τις
προεπιλεγμένες τιμές του μοχλού κίνησης, επιτυγχάνεται εντός χρονικού διαστήματος μικρότερου
των 100 msec. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα υψηλό βαθμό δυναμικής και αντίδρασης για όλες τις
απαιτήσεις (αντιδράσεις) του μοχλού κίνησης (joystick).
Οι προεπιλεγμένες τιμές που λαμβάνονται από τις πληροφορίες μιας ομάδας (group)
χρησιμοποιούνται ως βάση για τον υπολογισμό των δεδομένων κίνησης που σχετίζονται, και
περιλαμβάνουν:
 Δημιουργία μιας εντολής δεδομένων προκειμένου να ενεργοποιηθεί ένας μηχανισμός.
 Υπολογισμός και παρακολούθηση των επιλεγμένων ορίων
 Υπολογισμός της τρέχουσας ονομαστικής ταχύτητας μιας κίνησης ενός μηχανισμού και
την παρακολούθηση της πραγματικής ταχύτητας και σύγκριση αυτών.
Όλοι οι παραπάνω υπολογισμοί πραγματοποιούνται σε ένα χρονικό κύκλο της τάξης των
20 msec. Για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου επίπεδου SIL3 ο επεξεργαστής
κίνησης αποτελείται από δύο πανομοιότυπους υπολογιστές (επεξεργαστή κίνησης Α και Β).

85
 Λόγω των ειδικών χρονικών απαιτήσεων, το λειτουργικό σύστημα που χρησιμοποιείται
για τον επεξεργαστή κίνησης είναι ένα λειτουργικό σύστημα που εφαρμόζει η BBH και βρίσκεται
σε άμεση γειτνίαση με τον επεξεργαστή (Scheduler).

Travel curve

Οι σύγχρονοι μηχανισμοί των πάνω μηχανισμών (σταγκόνια) απαιτούν μεγάλες ταχύτητες

και πετυχαίνουν αρκετά υψηλά ποσοστά επιτάχυνσης που φτάνουν έως και τα 3 m/s2.
Για το λόγω αυτό απαιτούνται ειδικές και ακριβείς μετρήσεις για την επίτευξη μιας αρμονικής
αλληλουχίας κινήσεων. Ενώ παλιότερα τιμές επιτάχυνσης μέχρι 1 m/s2 επιτυγχάνονταν
ακολουθώντας μια τμηματικά ανοδική πορεία επιτάχυνσης έχοντας έτσι μια αρμονική κίνηση, ο
ρυθμός επιτάχυνσης μέχρι 3 m / s2 απαιτεί μια ημιτονοειδής πορεία επιτάχυνσης, προκειμένου να
εξασφαλιστεί η αρμονική κίνηση.
Σε γενικές γραμμές, αυτό το είδος φυσικής επιτάχυνσης είναι σήμερα η τελευταία λέξη της
τεχνολογίας για όλα τα σύγχρονα συστήματα ελέγχου NC* ή και μηχανών NC. Γνωρίζοντας
ολόκληρο το εύρος κίνησης, συμπεριλαμβάνοντας την εκκίνηση και τον τερματισμό της κίνησης,
καθώς και την ταχύτητα οδήγησης τα οποία είναι ήδη γνωστά πριν από την έναρξη (έχουν
προγραμματιστεί στην κονσόλα) είναι δυνατόν να προ-υπολογίζεται ολόκληρη η καμπύλη
διαδρομής. Ωστόσο, επειδή ο έλεγχος της κίνησης γίνεται μέσω του μοχλού κίνησης και ως εκ
τούτου μια κίνηση μπορεί να διακοπεί, να ξεκινήσει ή να αλλάξει πορεία ανά πάσα στιγμή, η
αρμονική ταχύτητα της διαδρομής του μηχανισμού επηρεάζεται σημαντικά. Αυτό απαιτεί ένα
συνεχώς δυναμικό υπολογισμό της καμπύλης διαδρομής (Εικόνα 52) για να εξασφαλιστεί η
ακολουθία μιας αρμονικής κίνησης χωρίς να χρειάζεται να ξέρουμε το αρχικό ή το τελικό σημείο.
Όλα τα χαρακτηριστικά και οι απαιτήσεις του συστήματος ικανοποιούνται πλήρως από το
σύστημα ελέγχου INTECON.

Εικόνα 52. Ακολουθία καμπύλης ημιτονοειδή πορεία επιτάχυνσης [21]

86
 DriveBox

Το DRIVEBOX (Εικόνα 53) είναι ένας προγραμματιζόμενος ελεγκτής, ο οποίος δίνει

εντολές και ενεργοποιεί διάφορες συσκευές και κατ’ επέκταση τους μηχανισμούς του συστήματος
και έχει ειδικά σχεδιαστεί και προσαρμοσθεί στις απαιτήσεις της τεχνολογίας των θεατρικών και
όχι μόνο σκηνών. Η εταιρία ΒΒΗ κατασκευάζοντας αυτούς τους ελεγκτές ακολούθησε τη
φιλοσοφία και τήρησε όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά που έχουν συνήθως όλοι οι ελεγκτές του
εμπορίου. Μία από τις καινοτομίες που κατάφερε να εφαρμόσει ήταν το να ελαχιστοποιήσει το
κατά δύναμιν τη συνηθισμένη μεγάλη ποσότητα των καλωδίων που απαιτούνται σε μια τέτοια
μονάδα και στην συνδεσμολογία του με τον inverter και τις άλλες συσκευές. Επίσης, κάποιες
άλλες εσωτερικές λειτουργίες και δυνατότητες που περιλαμβάνουν οι συγκεκριμένοι ελεγκτές
είναι τα ψηφιακά φίλτρα εισόδου, η θέση και ο έλεγχος της ταχύτητας ενός βρόχου, ο έλεγχος και
η διόρθωση αλγορίθμων, φίλτρα εξόδου, κ.λπ. Μια επιπλέον πρόκληση είναι η ανταπόκριση στις
ειδικές απαιτήσεις που επιβάλλονται για το εξοπλισμού ασφαλείας πράγμα που οδήγησε στην
τοποθέτηση δύο ρελέ ασφαλείας. Επιπλέον προκειμένου να ανταποκριθεί με το επίπεδο SIL3 που
εφαρμόζεται στο σύστημα, τα DRIVEBOXes αποτελούνται από δύο ανεξάρτητους πυρήνες
επεξεργαστή. Τέλος, στοιχεία τυπικού εξοπλισμού ασφαλείας, όπως η διπλή μνήμη και ένα ειδικό
κύκλωμα προστασίας (watchdog) έχουν επίσης ενσωματωθεί στο DRIVEBOX.

Κατασκευαστικά το DRIVEBOX έχει ένα

περίβλημα από χάλυβα. Αυτό παρέχει άριστη
μόνωση ενάντια στις παρεμβολές, ακόμα και
σε άμεση γειτνίαση με άλλες συσκευές όπως
οι μετατροπείς συχνότητας. Όλες οι συνδέσεις
για τα σήματα ελέγχου (LED) βρίσκονται στο
μπροστινό μέρος. Tα LED ένδειξης της
κατάστασης παρέχουν βοήθεια στον τεχνικό
κατά τη διάρκεια συντήρησης ή οποιασδήποτε
άλλης παρέμβασης, προκειμένου να εστιάσει
στο πρόβλημα αποκωδικοποιώντας τις
ενδείξεις του LED.

Εικόνα 53. DriveBox

Τα πλεονεκτήματα που έχει το DRIVEBOX είναι πολλαπλά:

 Υπάρχει άμεση επίβλεψη και άμεση ανταπόκριση από τον ελεγκτή DriveBox στον
μηχανισμό και μπορεί έτσι άμεσα να ελεγχθεί η λειτουργία του μηχανισμού. Το
αποτέλεσμα είναι μια σημαντική μείωση στο χρόνο κατά τη διάρκεια εγκατάστασης του
μηχανισμού ή σε περίπτωση βλάβης.

87
 Η ενσωμάτωση όλων των διαθέσιμων τεχνολογιών από το Drive Box, μας δίνει τη
δυνατότητα επιλογής οποιοδήποτε inverter της αρεσκείας μας.
 Σύνδεση με το χειριστήριο έκτακτης ανάγκης παρακάμπτοντας έτσι όλο το σύστημα (show
controller).
 Τοπική διαγνωστική θέση εγκατάστασης και επιλογές υπηρεσιών.

Showcontroller Interface 1 Showcontroller Interface 2

Auxiliary power
Ethernet Controller
Supply Unit

CPU System 1 CPU System 2

Watchdog
Timer

Status D
Analog Analog
Input
A Interface Interface
interface

Safety + output relays

Overload Encoder
Drive Interface Interface interface

Εικόνα 54. Μπλοκ διαγράμματος ενός DRIVEBOX.

88
 Το παραπάνω μπλοκ διαγράμματος δείχνει τα επιμέρους τμήματα που περιέχονται στο
DRΙVEBOX. Αυτή η συσκευή είναι διαθέσιμη είτε ως κύρια βασική συσκευή είτε ως επέκταση
και συνδέεται μέσω μιας επαφής διπλής επικοινωνίας. Σε περίπτωση σύνδεσης με διπλή
επικοινωνία ολόκληρο το δίκτυο Ethernet μπορεί να εγκατασταθεί και να υποστηρίξει μια πλήρη
εφεδρική δομή. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι πολύ σημαντικό για την υψηλή αξιοπιστία και στην
επίτευξη των απαιτήσεων του συστήματος.
Η μεταφορά οποιουδήποτε προβλήματος από τον SHOWCONTROLLER στα Driveboxes
γίνεται μέσω του πρωτόκολλου Ethernet. Κατά συνέπεια κάθε Drivebox δεν έχει καμία σύνδεση
(DC-link) με άλλο Drivebox και έτσι είναι δυνατόν να δημιουργηθούν πολύ μεγάλα δίκτυα με
πάρα πολλούς μηχανισμούς.

Τα Driveboxes έχουν τα εξής λειτουργικά χαρακτηριστικά:

 Διαβάζουν την κατάσταση εισόδου και δημιουργούν τα αντίστοιχα μηνύματα

κατάστασης.
 Διαβάζουν την θέση από τα encoders (τοποτηρητές θέσης) και την συγκρίνει με την
πραγματικότητα
 Υλοποίηση του ελεγκτή θέσης (κατάσταση ελέγχου) και υπολογισμό της ονομαστικής
ταχύτητας
 Διαβάζουν τα αναλογικά σήματα από τα αισθητήρια φορτίων και παρακολουθεί την
μετέπειτα αυξομείωση του βάρους των φορτίων.
 Έλεγχος και παρακολούθηση των εσωτερικών και εξωτερικών ρελέ ασφαλείας.
 Ενεργοποίηση των μηχανισμών μέσω των βασικών ρελέ.
 Παρακολούθηση κατά τη διάρκεια στασιμότητας (standby).
 Παρακολούθηση των πυρήνων του υπολογιστή.
 Παρακολούθηση των τροφοδοτικών.
 Πραγματοποιεί έλεγχο σωστής λειτουργίας στην ίδια την συσκευή.

89
 Τεχνολογία επικοινωνίας
Ολόκληρο το σύστημα επικοινωνίας του συστήματος της INTECON έχει πραγματοποιηθεί
μέσω Ethernet. Εμπορικά διαθέσιμοι διακόπτες Ethernet χρησιμοποιούνται για να επιτευχθεί το
απαιτούμενο εύρος ζώνης (bandwidth).

Η χρήση των στοιχείων αυτών εξυπηρετεί την

αποφυγή συγκρούσεων στα δεδομένα και
επιτρέπει σε ολόκληρο το σύστημα να υπάρχει
ένας προβλέψιμος χρόνος συμπεριφοράς.
Παρά το γεγονός ότι όλοι οι συμμετέχοντες
στο δίκτυο έχουν συνδεθεί μεταξύ τους μέσω
διευθύνσεων, όλες οι συνδέσεις έχουν
ουσιαστικά πραγματοποιηθεί με τη μορφή των
συνδέσεων point-to-point με γαλβανικό
διαχωρισμό. Αυτό παρέχει μια σημαντική
αύξηση στην ακεραιότητα του συστήματος σε
περίπτωση οποιασδήποτε παρέμβασης. Σε
περίπτωση αποτυχίας σύνδεσης, π.χ. κομμένο
καλώδιο, μόνο η συγκεκριμένη σύνδεση θα
επηρεαστεί χωρίς να επηρεαστεί το υπόλοιπο
σύστημα.
Εικόνα 55. Τυπικές συνδεσμολογιές Ethernet
της INTECON

Συνδέσεις Plug-in (module) για πάνελ ελέγχου.

Υποδοχές Plug-in (Εικόνα 56) συνδέονται και
αποσυνδέονται τη μια με τη άλλη μέσω των
διακοπτών (switch) του δικτύου Ethernet.
Κάθε πάνελ ελέγχου σε λειτουργία έχει τη
δική της διεύθυνση και συνδέεται αυτόματα με
όλα τα δεδομένα του SHOWCONTROLLER.
Οι συνδέσεις δεδομένων με τις υποδοχές plug-
in (module) είναι σχεδιασμένα ως συνδέσεις
μεταφοράς από σημείο σε σημείο (point-to-
point). Κάθε έξοδος είναι κωδικοποιημένη και
το σύστημα διαχειρίζεται ξεχωριστά κάθε
έξοδο.

Εικόνα 56. Υποδοχη πάνελ Plug-in

Εάν η υποδοχή plug-in δεν είναι σε λειτουργία (δεν έχει συνδεθεί ένα πάνελ ελέγχου), τότε
η υποδοχή πρέπει να κλείσει με το ειδικό καπάκι της που λειτουργεί σαν τερματική γέφυρα. Αν
αυτή η σύνδεση λείπει, τότε το σύστημα παρουσιάζει σφάλμα και ενημερώνει όλες τις άλλες
κονσόλες. Μέχρι να διορθωθεί το πρόβλημα και να εξαφανιστεί το σφάλμα, το σύστημα και οι
μηχανισμοί δεν μπορούν να λειτουργήσουν.

90
 Λειτουργικά Συστήματα των Πινάκων Ελέγχου
Τα λειτουργικά συστήματα που είναι εγκατεστημένα στους σταθμούς λειτουργίας και
ελέγχου είναι τα Windows 7 ή κατά απαίτηση τα Windows XP. Στα καινούρια συστήματα πια, η
εταιρία εγκαθιστά την τελευταία έκδοση των Windows που κυκλοφορεί. Αυτό επιτρέπει στο
σύστημα INTECON να βασίζεται σε ένα επαγγελματικό και υψηλής απόδοσης λειτουργικό
σύστημα.

Λειτουργικά Συστήματα του Επεξεργαστή κίνησης (DP) και του Υπολογιστή

Διαχείριση (DK)

Οι απαιτήσεις που επιβάλλονται στο λειτουργικό σύστημα του Επεξεργαστή κίνησης (DP)
και του Υπολογιστή Διαχείρισης (DK) χαρακτηρίζονται ως εξής:
- Πρέπει να εξασφαλίζει ότι όλες οι λειτουργίες ενός επεξεργαστή ολοκληρώνονται με
ασφάλεια μέσα σε ένα κύκλο εκτέλεσης. Το λειτουργικό σύστημα πρέπει να είναι ικανό
να επεξεργάζεται όλα τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο.
- Ο Επεξεργαστής κίνησης (DP) είναι μέρος του συστήματος ασφαλείας. Για το λόγο αυτό,
οι διαδικασίες που θα μπορούσαν να εκτελεστούν ως δευτερεύουσες, μέσω του
λειτουργικού συστήματος, μπορούν και πρέπει να αποφεύγονται όταν είναι δυνατόν. Όλες
οι ενότητες λειτουργίας προσδιορίζονται με σαφήνεια μέσω ενός προγράμματος
προτεραιότητας.
- Ο χρόνος εκκίνησης θα πρέπει να είναι σύντομος και γι’ αυτό απαιτείται η μνήμη του
λειτουργικού συστήματος και το πρόγραμμα να είναι μικρότερο από 10 MB (αποθήκευση
του προγράμματος σε ένα δίσκο flash).
Το λειτουργικό σύστημα είναι ένα μέρος του προγράμματος του χρήστη (ανάπτυξη της BBH).

Λειτουργικά Συστήματα του DRΙVEBOX

Οι απαιτήσεις για το DRIVEBOX είναι βασικά ταυτόσημες με τις απαιτήσεις που

χρειάζονται στον Επεξεργαστής Κίνησης (DP) και στον Υπολογιστή Διαχείρισης (DK). Το
λειτουργικό του σύστημα που χρησιμοποιείται σε αυτή την περίπτωση, έχει αναπτυχθεί από
προγραμματιστή ειδικά για την εταιρία ΒΒΗ.

91
 Εφεδρικό σύστημα και έννοια Back-up

Η δομή ολόκληρου του λειτουργικού συστήματος αντικατοπτρίζεται από τις τελευταίες

τεχνολογικές εξελίξεις (state-of-the-art) όσο αφορά τη δομή, τη λειτουργικότητα, την
εφεδρικότητα και τη γενική διαθεσιμότητα του συστήματος. Για μέγιστη απόδοση και ασφάλεια,
η εγκατάσταση ενός εφεδρικού και ισοδύναμου συστήματος (back-up) κρίνεται αναγκαία και
επιβάλετε πλέον σε όλα τα σύγχρονα συστήματα.
H δομή τεχνολογίας οργάνων και ελέγχου για τη δημιουργία ενός εφεδρικού συστήματος
είναι τα ακόλουθα στοιχεία:

 Εφεδρικός διακόπτης (switch) για

μετάβαση των σημείων ελέγχου από
SHOWCONTROLLER 1 στο
SHOWCONTROLLER 2
 Το σύστημα θα διαθέτει δύο
SHOWCONTROLLERS με παρόμοιο
σχεδιασμό και με τις ίδιες ακριβώς
λειτουργίες (Επεξεργαστής κίνησης
(DP) και Υπολογιστής Διαχείρισης
(DK)). Το SHOWCONTROLLER 2 θα
είναι πάντα σε κατάσταση αναμονής.
 Η συνδεσμολογία και ο εξοπλισμός
επικοινωνίας (Ethernet), είναι πιστό
αντίγραφο του κύριου συστήματος.
 Η συνδεσμολογία και η καλωδίωση του
Ethernet προς τα DRIVEBOXes είναι
εγκαταστημένη εις διπλούν.
 Τα DRIVEBOXes διαθέτουν πλακέτες
εφεδρείας (back-up) δημιουργώντας
έτσι ένα πλήρες και ολοκληρωμένο
σύστημα διπλής επικοινωνίας.

Εικόνα 57. Απεικόνιση δομής του συστήματος

με εφεδρεία (backup). [21]

92
 Περιγραφή Ικανότητας Παραμετροποίησης

Η παραμετροποίηση των επιμέρους εργασιών, που ανατίθενται στις διάφορες λειτουργικές

ομάδες, μπορεί να πραγματοποιηθεί σε όλα τα επίπεδα υπολογιστών από το χρήστη ή από τον
τεχνικό του σέρβις. Όλες οι ρυθμίσεις του συστήματος ελέγχονται και αποθηκεύονται στο DK
(Υπολογιστής Διαχείρισης).
Στο επίπεδο της επικοινωνίας του χειριστή, οι παράμετροι του συστήματος που
απαιτούνται για τη λειτουργία του μπορούν να τροποποιηθούν μέσω του απευθείας διαλόγου με
το πάνελ λειτουργίας. Οι ακόλουθοι παράμετροι που υπόκεινται σε τροποποίηση είναι οι
ακόλουθοι:
 Προκαθορισμένες τιμές για πάνω / κάτω όρια για κάθε μονάδα (μηχανισμό) η ομάδα
(group).
 Αποκλεισμός των μονάδων (μηχανισμών).
 Ορισμός αν μια ομάδα μηχανισμών (group) μπορεί να διασπαστεί ή όχι (splittable or not-
splittable).

Διαμορφώσεις συστήματος ή προσαρμογές που επηρεάζουν τη δομή των συγκεκριμένων

παραμέτρων του εξοπλισμού, θα πρέπει να περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο από
εξουσιοδοτημένο προσωπικό. Όλες οι τροποποιήσεις των παραμέτρων μπορεί να γίνουν είτε από
ένα κεντρικό πίνακα ελέγχου με το πληκτρολόγιο του υπολογιστή, ή από ένα εξωτερικό σταθμό
λειτουργίας (laptop) μετά από κατάλληλη άδεια. Οι ίδιες προσαρμογές μπορούν επίσης να
πραγματοποιηθούν μέσω ενός εξωτερικού υπολογιστή με απευθείας σύνδεση στο
SHOWCONTROLLER.

Ιστορικό Λειτουργίας για ενεργοποιήσεις και ενέργειες του χειριστή

Για γρήγορο και εύκολο εντοπισμό των σφαλμάτων του συστήματος υπάρχει ένα ευρύ
φάσμα πληροφοριών που συνεχώς αποθηκεύεται στο σκληρό δίσκο από το σύστημα INTECON
όπως:
 Όλες οι εντολές που έλαβε από τους κονσόλες λειτουργίας
 Κατά την ενεργοποίηση απομνημονεύονται όλοι οι παράμετροι και τα δεδομένα που
σχετίζονται με τις αλλαγές των επιδόσεων.
 Τα μηνύματα σφάλματος που ελήφθησαν από τα DRIVEBOXes και από τα συστήματα
μετάδοσης κίνησης (encoders).
 Τα μηνύματα σφάλματος που ελήφθησαν από τις SHOWCONTROLLERs.

Τα στοιχεία αυτά αποθηκεύονται σε μια ενδιάμεση μνήμη (buffer) και υπόκεινται σε

αυτόματη αντικατάσταση μετά από περίπου 90 ημέρες. Μια ανάλυση των δεδομένων μπορεί να
γίνει από κάθε πάνελ ελέγχου ή μέσω απομακρυσμένης πρόσβασης (Διαδίκτυο).

93
 Χαρακτηριστικά διαγνωστικά του SHOWCONTROLLER

Ένα ειδικό διαγνωστικό πρόγραμμα είναι διαθέσιμο για την ανάλυση των δυναμικών
δεδομένων. Η πρόσβαση είναι δυνατή μόνο στο SHOWCONTROLLER.

Διαγνωστικά δεδομένα που λαμβάνονται μέσω Υπολογιστή Διαχείρισης (DK)

Είναι δυνατόν να ανακτηθεί μια τρέχουσα εικόνα του συστήματος από τον Υπολογιστή
Διαχείρισης (DK). Αυτή η εικόνα θα περιέχει πληροφορίες σχετικά με τα ακόλουθα:
 Εκχώρηση των μονάδων (μηχανισμών) σε ομάδες.
 Την τρέχουσα κατάσταση των μονάδων (ανενεργή, ενεργή, σφάλματα, κ.λπ.)
 Την παραμετροποίηση των μονάδων (ανώτατα όρια, κατώτατα όρια κλπ.)
 Την σύνθεση των ενεργοποιημένων ομάδων (group), δηλ. ποιοι μηχανισμοί
εμπεριέχονται στις επιμέρους ομάδες.
 Τρόπους κίνησης και παραμετροποίηση των ομάδων (όρια, επιτάχυνση, ταχύτητα και
τρόπο λειτουργίας)
 Ενεργοποίηση της διασύνδεσης των πάνελ λειτουργίας.
 Ομαλή λειτουργία των συνδέσεων (Ethernet).

Διαγνωστικά δεδομένα που λαμβάνονται μέσω Επεξεργαστή Κίνησης (DP)

Η πρόσβαση σε αυτή τη μονάδα επιτρέπει τις ακόλουθες διαγνωστικές λειτουργίες:
 Εμφάνιση των εσωτερικών παραμέτρων ελέγχου για ένα μηχανισμό ή μια ομάδα εντός
του SHOWCONTROLLER που περιλαμβάνει την αρχική κατάσταση και τις τιμές για
κάθε μηχανισμό ή ομάδα.
 Δυναμική καταγραφή των τιμών που λαμβάνονται σε μια ολοκληρωμένη κίνηση ενός
μηχανισμού.
− Ονομαστική ταχύτητα και απόκλιση του συστήματος με την πάροδο του χρόνου.
− Ονομαστική τιμή της ταχύτητας, απόκλιση του συστήματος, κατάσταση σφαλμάτων και
διαγραφή τους με την πάροδο του χρόνου.
− Ονομαστική ταχύτητα και το πραγματικό φορτίο, συμπεριλαμβανομένη την απεικόνιση
των ορίων φορτίου κατά την πάροδο του χρόνου.
 Εμφάνιση και ανάλυση των μηνυμάτων των σφαλμάτων.
 Στατική και δυναμική κατάσταση του μοχλού κίνησης (joystick).

94
 Κωδικοί σφαλμάτων

Σχεδόν όλο το σύστημα της BBH ελέγχεται σε πραγματικό χρόνο για αυτό και είναι εφικτό
την παραμικρή δυσλειτουργία ενός δομικού στοιχείου, να καταγραφεί άμεσα και να εμφανίσει ένα
μήνυμα σφάλματος απευθείας στις οθόνες των πάνελ λειτουργίας αλλά φυσικά και στην κεντρική
μονάδα του συστήματος.

Παραδείγματα μηνυμάτων σφάλματος

Failure Description Sub-system Advise how to fix the
code problem
A6 No updates drivedatas from DBX Replace Drivebox by a
showcontroller spare part
F90 Wrong group management Showcontroller Replace Showcontroller
by a spare part
FC8 Safety Relay 1 OFF-Failure DBX See ‘Report Failure R5
…

95
 Συμπεράσματα

Στην παρούσα εργασία επισημάνθηκε ο σημαντικός ρόλος των μηχανισμών και του
αυτοματισμού για την ολοκλήρωση μιας θεατρικής παράστασης. Η παρουσία της μηχανής στο
θεατρικό γίγνεσθαι υφίσταται από την εποχή του αρχαίου ελληνικού θεάτρου και έκτοτε,
μεταμορφωμένη ποικιλοτρόπως, συνοδεύει για αιώνες τη θεατρική πράξη. Η ύπαρξή τους στη
θεατρική δημιουργία, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του γνωστού κόσμου, σε κάθε σχεδόν
πολιτισμό ανατολικό ή δυτικό, υποδηλώνει την ανάγκη του ανθρώπου να υποστηρίξει οπτικά και
πρακτικά τη θεατρική δράση.
Στη διάρκεια των αιώνων, οι μηχανισμοί εξελίχτηκαν από απλά μηχανήματα σε
συστήματα μηχανών και εν συνεχεία σε αυτοματοποιημένα συστήματα στην υπηρεσία των
ανθρώπων της τέχνης. Η εξέχουσα περίπτωση του Ήρωνα άλλαξε επίπεδο στην έννοια του
αυτοματισμού στην τέχνη στον αρχαίο κόσμο. Παρουσίασε εφευρέσεις που ο αρχαίος κόσμος
ίσως να μην ήταν έτοιμος να παρακολουθήσει. Φαίνεται ότι η αυτοματοποίηση δεν ήταν σαν το
κουτί της Πανδώρας που όταν ανοίξει, θα χαθούν δουλειές και ο έλεγχος του κόσμου. Αντίθετα,
ο αυτοματισμός ελευθερώνει τους ανθρώπους από την ταλαιπωρία των συνήθων εργασιών,
αφήνοντας χώρο για τη δημιουργικότητα, πολιτισμό και κατά συνέπεια την ανάπτυξη του
καλλιτεχνικού οράματος.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται περίτρανα με τα παραδείγματα του Εθνικού Θεάτρου και
του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Μετά την ανακαίνιση των εγκαταστάσεων, εξοπλισμού και
μηχανισμών η επιστροφή του Εθνικού στο καινούριο σπίτι του έδωσε νέα, δυναμική ώθηση στο
προσωπικό, τους καλλιτέχνες και το κοινό. Το ίδιο ισχύει και στο ανακαινισμένο Δημοτικό
Θέατρο Πειραιά, το οποίο αποτελεί ένα σύγχρονο θέατρο, ικανό να φιλοξενήσει θεατρικές και
μουσικές παραστάσεις υψηλών προδιαγραφών, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή
της πόλης, συνδέοντας την Αθήνα με το πρώτο λιμάνι της χώρας αλλά και τον Πειραιά με τα
λιμάνια της Μεσογείου.
Κλείνοντας, δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι ακόμα και αν η θεατρική
πραγματικότητα του 20ού αιώνα ενισχύει, στην περίπτωση των θεατρικών συστημάτων μηχανών,
τη διασταύρωση ανθρώπου-μηχανής, ακόμα κι αν το περιβάλλον δράσης του ηθοποιού
διαμορφώνεται από μια υλική πραγματικότητα βασισμένη στην τεχνολογία των μηχανών, η
θεατρική τέχνη είναι μια τέχνη άκρως ανθρωποκεντρική και η αέναη κίνηση στη σκηνή είναι ένα
έργο πρωτίστως ανθρώπινο.

96
 Βιβλιογραφία.

1) Anne Surgers, Σταθμοί της σκηνογραφίας του δυτικού θεάτρου, Αθήνα 2014, Εκδόσεις
Αιγόκερως.
2) Bond Daniel, Stage Management a gentle art, 1991, Published by Routledge.
3) Brockett G. Oscar, Hildy J. Franklin, Ιστορία του Θεάτρου, Αθήνα 2013, εκδόσεις ΚΟΑΝ.
4) Fischer-Lichte Erika, Ιστορία Ευρωπαϊκού δράματος και θεάτρου, Αθήνα 2012, εκδόσεις
Πλέθρον.
5) Heinrich Bulle, Das Theater von Sparta, 1937, Sitzungsberichte der Bayerischen
Akademie der Wissenschaften (Conference report of the Bavarian Academy of Sciences).
6) Horst – Dieter Blume, Εισαγωγή στο Αρχαίο Θέατρο, Αθήνα 1993, Μορφωτικό Ίδρυμα
Εθνικής Τραπέζης.
7) Kogler Carver Rita, Stagecraft Fundamentals – A Guide and Reference for Theatrical
Production, Second edition, Published by Invite Friends.
8) Maccoy Peter, Essentials of Stage Management. 2009, Published by Bloomsbury.
9) Καλλιγερόπουλος Δημήτρης, Αυτοματοποιητική, Ήρωνα του Αλεξανδρινού, Η Τέχνη της
Κατασκευής των Αυτομάτων, Αθήνα 1996.
10) Κανάκης Βασίλης, Εθνικό Θέατρο, εξήντα χρόνια σκηνή και παρασκήνιο, Αθήνα 1999,
εκδόσεις Κάκτος.
11) Μικεδάκη Μαρία, Τα Σκηνικά Του Θεάτρου Της Ελληνιστικής Εποχής, Αθήνα 2015,
Εκδόσεις Φίλντισι.
12) Μουζενίδης Τάκης, Το θέατρο της Κίνας, Αθήνα 2006, εκδόσεις Πλέθρον.
13) Πατρικαλάκης Φαίδον, Ιστορία της Σκηνογραφίας, 15ος-19ος αιώνας, Αθήνα 1992,
εκδόσεις Αιγόκερως.
14) Πατρικαλάκης Φαίδον, Ιστορία της Σκηνογραφίας, Το αρχαίο θέατρο. Αθήνα 2004,
εκδόσεις Αιγόκερως.
15) Σολωμός Αλέξης, 60 χρόνια Εθνικό Θέατρο 1932-1992, Αθήνα 1992, εκδόσεις Κέδρος.
16) Συλλογικό Έργο, Το Θέατρο Στην Ασία, Έτος κυκλοφορίας: 1961, Εκδότης, Δωδώνη
17) Φέσσα Ελένη – Εμμανουήλ, Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου 1720-1940,
Αθήνα 1994, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών και Ίδρυμα Ιωάννου Φ.
Κωστόπουλου.
18) Χάρτνολ Φύλλις, Ιστορία του Θεάτρου, Αθήνα 1980, εκδόσεις Υποδομή.
19) Αφιέρωμα στο αρχαίο θέατρο, 7 ημέρες Καθημερινή, Κυριακή 25 Ιουλίου 1999.
20) Δημαρόγκωνας Α., Χονδρός Θ., ''Από Μηχανής Θεός'', 475, Αρχαία Ελληνική
Τεχνολογία, Πρακτικά, 1ο Διεθνές Συνέδριο, Θεσσαλονίκη 1997.
21) Εγχειρίδιο Χρήσης – Μηχανισμοί Σκηνής Εθνικού θεάτρου. Έκδοση: 1.0. 28/08/2009
22) http://altpressfthiotida.com/
23) http://blogs.sch.gr/ (Βασιλική Αρβανιταντώνη)
24) http://docplayer.gr/2131763-Arhaio-elliniko-theatro.html
25) http://greekworldhistory.blogspot.gr
26) http://history-of-macedonia.com/2010/05/10/arxaia-theatra-eksairetiki-akoustiki/
27) http://kotsanas.com/cat.php?category=03

97
28) http://theatricaltourist.blogspot.gr
29) http://www.archaiologia.gr
30) https://www.slideshare.net/chroniang/ss-38715625
31) http://www.docsford.com/document/5849401
32) http://www.freeinquiry.gr/pro.php?id=872
33) http://www.gr.emb-japan.go.jp/portal/gr/culture/culture18.htm
34) http://www.invisiblelycans.gr/aftomatismi-stin-archea-ellada/
35) https://destepti.ro/originile-teatrului
36) https://doukasschoolprojecttheatro.wordpress.com
37) https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/MECH1227/DeusXMacGr11_Chond
ros_5_13_Lamia.pdf
38) https://el.wikipedia.org
39) https://en.wikipedia.org
40) https://n-t.gr
41) https://www.britannica.com/art/stage-machinery
42) https://www.dithepi.gr/
43) https://www.totb.ro/cutia-pandorei-robotii-si-automatizarea-pe-piata-muncii/
44) http://www.wikiwand.com/en/Theater_(structure)

98