516 VATAKIS Laboratory Workbook in Experimental Design For Psychology Students

Βατάκη Αργυρώ - Θανόπουλος Βασίλης
Εργαστηριακό Εγχειρίδιο
στον Πειραματικό Σχεδιασμό

για Φοιτητές Ψυχολογίας
ΑΡΓΥΡΩ ΒΑΤΑΚΗ
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Τμήμα Ψυχολογίας
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
ΒΑΣΙΛΗΣ ΘΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
Υποψήφιος Διδάκτωρ
Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης
Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Εργαστηριακό Εγχειρίδιο
στον Πειραματικό Σχεδιασμό
Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό
Συγγραφή
Αργυρώ Βατάκη
Βασίλης Θανόπουλος
Συντελεστές Έκδοσης
Γλωσσική Επιμέλεια: Αναστασία Σακελλαρίου
Γραφιστική Επιμέλεια: Χριστίνα Σακελλαρίου
Copyright © 2023, ΚΑΛΛΙΠΟΣ, ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ
(ΣΕΑΒ + ΕΛΚΕ-ΕΜΠ)
Το παρόν έργο αδειοδοτείται υπό τους όρους της άδειας Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση -
Παρόμοια Διανομή 4.0. Για να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής επισκεφτείτε τον ιστότοπο
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.el
Αν τυχόν κάποιο τμήμα του έργου διατίθεται με διαφορετικό καθεστώς αδειοδότησης,

αυτό αναφέρεται ρητά και ειδικώς στην οικεία θέση.
ΚΑΛΛΙΠΟΣ
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15780 Ζωγράφου
www.kallipos.gr
ISBN: 978-618-228-149-9
Βιβλιογραφική Αναφορά: Βατάκη, Α., & Θανόπουλος, Β. (2023). Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον
Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές
Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. http://dx.doi.org/10.57713/kallipos-383
Αφιερωμένο
στις Μαρία και Μάγδα,
στις Μάγδα και Μαρία
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.......................................................................................................................................................7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή στον Επιστημονικό Συλλογισμό: H Ψυχολογία ως τρόπος σκέψης ......................13
1.1 Η αξία του να είμαστε σωστοί καταναλωτές της έρευνας ............................................................................14
1.1.1 Παραδείγματα προς αποφυγή ..................................................................................................................... 14
1.1.2 Διευκολυνόμενη επικοινωνία ...................................................................................................................... 14
1.2 Ο κύκλος θεωρίας-δεδομένων ..........................................................................................................................17
1.3 Ο κύκλος επιστημονικό περιοδικό-δημοσιογραφία .......................................................................................18
1.4 Ερωτήσεις εξάσκησης .......................................................................................................................................22
1.5 Δραστηριότητες βασισμένες σε δημοσιευμένα άρθρα ...................................................................................25
1.6 «Μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες ........................................................................................................28
1.6.1 Κατανάλωση ζάχαρης.................................................................................................................................. 28
1.6.2 Κινητά τηλέφωνα ........................................................................................................................................ 29
1.6.3 Τεκμηριωμένες (και μη) θεραπείες ............................................................................................................. 30
1.6.4 Τεστ προσωπικότητας .................................................................................................................................. 31
Βιβλιογραφία ............................................................................................................................................................33
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Εισαγωγή στον Επιστημονικό Συλλογισμό: Πηγές πληροφοριών, γιατί κάνουμε
έρευνα.........................................................................................................................................................................35
2.1 Τρόποι προσέγγισης της γνώσης ......................................................................................................................36
2.1.1 Ελέγχοντας κοινές πεποιθήσεις ................................................................................................................... 36
2.1.2 Τρόποι προσέγγισης της γνώσης: Υπάρχει ο Άγιος Βασίλης .................................................................... 42
2.1.3. Η σκιαγράφηση προσωπικότητας στην αστρολογία ................................................................................. 43
2.1.4 Γνωστικές στρατηγικές μάθησης ................................................................................................................ 46
2.1.5 Το αντιεμβολιαστικό κίνημα! ...................................................................................................................... 47
2.2 Αναζητώντας και μελετώντας την έρευνα .......................................................................................................48
2.2.1 Ανατομία ενός ερευνητικού άρθρου............................................................................................................ 49
2.2.2 Κυνήγι θησαυρού στο PubMed................................................................................................................... 50
2.2.3 Αναφορές σε μορφή APA ............................................................................................................................ 53
2.4.1 Προκαταλήψεις, προκαταλήψεις και προκαταλήψεις! ............................................................................... 62
2.4.2 Είναι η ψυχολογία η επιστήμη του προφανούς; ......................................................................................... 62
2.5.1 Εξωαισθητηριακή αντίληψη ....................................................................................................................... 64
2.5.2 Ποια μάρκα αυτοκινήτου είναι η πιο αξιόπιστη; ................................................................................ 65
2.5.3 Συνωμοσιολογία και επιστημονικός συλλογισμός ..................................................................................... 66
Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 7

Βιβλιογραφία ............................................................................................................................................................69
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Εισαγωγή στον Επιστημονικό Συλλογισμό: Τρεις ισχυρισμοί, τέσσερις εγκυρότητες
– Η διερεύνησή τους .................................................................................................................................................70
3.1 Μαθαίνοντας για τις μεταβλητές .....................................................................................................................71
3.1.1 Μαθαίνοντας πώς να κατηγοριοποιούμε τους ισχυρισμούς ...................................................................... 72
3.1.2 Ορίζοντας λειτουργικά μια θεωρητική κατασκευή ............................................................................. 75
3.2 Μαθαίνοντας τις τέσσερις εγκυρότητες ..........................................................................................................76
3.4.1 Απόσπαση της προσοχής κατά τη διήγηση................................................................................................. 83
3.4.2 Εξάσκηση του εγκεφάλου ........................................................................................................................... 83
3.4.3 Φορητοί υπολογιστές στη σχολική αίθουσα ............................................................................................... 84
3.4.4 Χρήση μαριχουάνας και εγκεφαλική υγεία ................................................................................................ 85
3.5.1 Ασφαλής οδήγηση και εντοπισμός κινδύνων ............................................................................................. 85
3.5.2 Γεύση και συμπεριφορά .............................................................................................................................. 86
3.5.3 Διερευνώντας την εντιμότητα ..................................................................................................................... 88
3.5.4 Η έννοια του θρήνου στα ζώα ..................................................................................................................... 89
Βιβλιογραφία ............................................................................................................................................................90
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Θεμελιώδη ερευνητικά ζητήματα για κάθε ισχυρισμό: Κώδικας δεοντολογίας στην
ψυχολογική έρευνα ....................................................................................................................................................91
4.1 Ηθική στη λήψη αποφάσεων ............................................................................................................................92
4.2 Συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης .................................................................................................................98
4.3 Ηθική και δεοντολογία στην έρευνα ............................................................................................................. 101
4.4 Ερωτήσεις εξάσκησης .................................................................................................................................... 102
4.5 Δραστηριότητες βασισμένες σε δημοσιευμένα άρθρα ................................................................................ 109
4.5.1 Ιστορία, ηθική και εμβόλια ....................................................................................................................... 109
4.6 «Μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες ...................................................................................................... 111
4.6.1 Το πείραμα φυλάκισης του Stanford ..........................................................................................................111
4.6.2 H περίπτωση του «Μικρού Albert» .......................................................................................................... 112
4.6.3 Οι μελέτες του Humphreys ....................................................................................................................... 112
4.6.4 Οι μελέτες της Tudor για το τραύλισμα .................................................................................................... 113
Βιβλιογραφία .......................................................................................................................................................... 115
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Θεμελιώδη ερευνητικά ζητήματα για κάθε ισχυρισμό: Προσδιορίζοντας την καλή
μέτρηση.................................................................................................................................................................... 117
5.1 Μεταβλητές και μετρήσεις ............................................................................................................................. 118
5.2 Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής ...................................................................................................... 122
5.2.1. Η εμπειρική βάση της εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής ............................................................ 124
5.2.2 Δεξιότητες καταναλωτών ως προς την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής .................................... 128
8 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

5.4.1 Οδήγηση και περισπασμοί ........................................................................................................................ 139
5.5 «Μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες ..................................................................................................... 141
5.5.1 Χρήση συσκευών και καθυστέρηση λόγου στα παιδιά............................................................................ 141
5.5.2 Φόρμα και ξεκούραση κατά τη διάρκεια της καραντίνας ........................................................................ 142
5.5.3 Χνουδωτά αντικείμενα και άγχος ............................................................................................................. 144
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 147
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Θεμελιώδη ερευνητικά ζητήματα για κάθε ισχυρισμό: Δειγματοληψία .............................. 149
6.1 Εγκυρότητες και μελέτη δειγμάτων ............................................................................................................. 150
6.2 Τεχνικές δειγματοληψίας και εξωτερική εγκυρότητα ................................................................................ 154
6.2.1 Πότε δίνουμε έμφαση στην εξωτερική εγκυρότητα και πότε όχι; ........................................................... 159
6.4.1 Επίπεδα ναρκισσισμού στο πέρασμα του χρόνου .................................................................................... 174
6.4.2 Μέθοδος δειγματοληψίας με στρίψιμο νομίσματος ................................................................................. 175
6.5.1 Προσωπικότητα και καυτερά φαγητά ....................................................................................................... 176
6.5.2 Ψευδείς ειδήσεις ........................................................................................................................................ 177
6.5.3 Τυχαία δειγματοληψία στο πεδίο και δημόσια υγεία ............................................................................... 178
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 181
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Εργαλεία για την αξιολόγηση των αιτιακών ισχυρισμών: Εισαγωγή στον
πειραματισμό.......................................................................................................................................................... 183
7.1 Αιτιακές σχέσεις και τα κριτήριά τους ........................................................................................................ 184
7.1.1 Εισαγωγή στον πειραματισμό . .................................................................................................................. 185
7.2 Πειραματικοί σχεδιασμοί και απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα ................................................... 194
7.2.1 Μαθαίνοντας για την εσωτερική εγκυρότητα .......................................................................................... 198
7.2.2 Επιπλέον ζητήματα πειραματισμού .......................................................................................................... 200
7.4.1 Τα επίπεδα επεξεργασίας ........................................................................................................................... 210
7.4.2 10.000 βήματα ........................................................................................................................................... 212
7.4.3 Κινητά τηλέφωνα και οδήγηση ................................................................................................................. 213
7.5.1 Σκύλοι βοήθειας στα επείγοντα ................................................................................................................ 213
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 216
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Εργαλεία για την αξιολόγηση των αιτιακών ισχυρισμών: Συνέχεια στον
πειραματισμό.......................................................................................................................................................... 217
8.1 Απειλές εσωτερικής εγκυρότητας ................................................................................................................. 218
8.2 Μηδενικές επιδράσεις .................................................................................................................................... 245

8.4.1 Θερμότητα και μοναξιά ............................................................................................................................. 251
8.5.1 Υγιεινή διατροφή στην εφηβεία ................................................................................................................ 255
8.5.2 Σγουρά ή ίσια μαλλιά; ............................................................................................................................... 256
8.5.3 Ανταλλαγή σάλιου ..................................................................................................................................... 258
8.5.4 Η γάτα στο κουτί ....................................................................................................................................... 261
8.5.5 Κάντε μια γκριμάτσα ................................................................................................................................. 263
8.5.6 Λιοντάρι εναντίον βοοειδών...................................................................................................................... 265
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 268
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Εργαλεία για την αξιολόγηση των αιτιακών ισχυρισμών: Πειράματα με
περισσότερες από μία ανεξάρτητες μεταβλητές.................................................................................................. 269
9.1 Μια εισαγωγή στον παραγοντικό σχεδιασμό ............................................................................................... 270
9.2 Μαθαίνοντας τις αλληλεπιδράσεις ............................................................................................................... 285
9.3 Ερωτήσεις εξάσκησης ................................................................................................................................... 302
9.4.1 Κατηγορώντας το θύμα ............................................................................................................................. 305
9.4.2 Από το επιστημονικό περιοδικό στη δημοσιογραφία ............................................................................... 311
9.5.1 Δημιουργικότητα στους παραγοντικούς σχεδιασμούς ............................................................................. 313
9.5.2 Περνάς χρόνο μόνος/η παρέα με τις σκέψεις σου; ................................................................................... 317
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 319
KΕΦΑΛΑΙΟ 10 Σταθμίζοντας ερευνητικές προτεραιότητες: Οιονεί-πειραματισμοί και σχεδιασμοί
με μικρό δείγμα ...................................................................................................................................................... 321
10.1 Κατανοώντας τον οιονεί-πειραματισμό ..................................................................................................... 322
10.2 Μαθαίνοντας μικρού-Ν σχεδιασμούς ......................................................................................................... 338
10.3 Επανάληψη και εδραίωση της γνώσης ..................................................................................................... 346
10.4 Ερωτήσεις εξάσκησης .................................................................................................................................. 357
10.5 Δραστηριότητες βασισμένες σε δημοσιευμένα άρθρα .............................................................................. 369
10.6 «Μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες ................................................................................................... 370
10.6.1 Πανδημία και προσωπικότητα ................................................................................................................ 370
10.6.2 Η Alexa και οι τάσεις ονοματοδοσίας .................................................................................................... 371
10.6.3 Η ανθρώπινη νοημοσύνη στον χρόνο ..................................................................................................... 372
10.6.4 Άγχος και φαγητό ..................................................................................................................................... 374
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 377
KΕΦΑΛΑΙΟ 11 Σταθμίζοντας ερευνητικές προτεραιότητες: Αναπαραγωγή, γενίκευση και ο
πραγματικός κόσμος .............................................................................................................................................. 379
11.1 Κατανοώντας τη μετα-ανάλυση .................................................................................................................. 380
11.2 Κατανοώντας τη συζήτηση γύρω από την αναπαραγωγή ....................................................................... 382
11.3 Κατανοώντας την εξωτερική εγκυρότητα ................................................................................................. 387

11.4 Επανάληψη και εδραίωση της γνώσης ...................................................................................................... 387
11.5 Ερωτήσεις εξάσκησης .................................................................................................................................. 399
11.6 Δραστηριότητες βασισμένες σε δημοσιευμένα άρθρα .............................................................................. 421
11.6.1 Επιλογή συντρόφου ................................................................................................................................. 421
11.6.2 Σεξουαλική βία .......................................................................................................................................... 422
11.7 «Μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες ................................................................................................... 424
11.7.1 Χαμογελαστά έμβρυα .............................................................................................................................. 424
11.7.2 Δημιουργικές ιδέες................................................................................................................................... 426
Βιβλιογραφία ......................................................................................................................................................... 429
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ......................................................................................................................................................... 431

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Εισαγωγή στον Επιστημονικό Συλλογισμό:

H Ψυχολογία ως τρόπος σκέψης
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 1 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για να μας εξοικειώσει με τη σπουδαιότητα της μελέτης
των επιστημονικών μεθόδων, καθώς και την αναγκαιότητα χρήσης τους, είτε κάποιος/α στοχεύει να γίνει
ερευνητής/τρια είτε για να χρησιμοποιήσει την έρευνα ως οδηγό για τη δουλειά του/της. Επιπλέον, θα παρουσιαστούν
πέντε δραστηριότητες, οι οποίες θεωρούνται πολύ σημαντικές για τους επιστήμονες: ο κύκλος θεωρίας-δεδομένων,
η αλληλεπίδραση βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, η διαδικασία αξιολόγησης από κριτές, η διαδικασία του να
«σκάβουμε βαθύτερα» και να θέτουμε περισσότερα ερωτήματα και, τέλος, η μετάβαση από το επιστημονικό
περιοδικό στη δημοσιογραφία. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.
Προαπαιτούμενη γνώση: Δεν απαιτείται.
Οι πρακτικές πτυχές αυτού του κεφαλαίου θα επιτρέψουν:

• να εμφυσήσουμε την αξία του να είμαστε σωστοί «Καταναλωτές» της Έρευνας (μέσω παραδειγμάτων, όπως
τα προγράμματα «Διευκολυνόμενης Επικοινωνίας» και «Scared Straight»).
• την εκμάθηση του κύκλου της «Θεωρίας-Δεδομένων» (πώς δηλαδή οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν δεδομένα
για να εξετάσουν, να διαψεύσουν και να βελτιστοποιήσουν τις θεωρίες τους). Ο κύκλος της θεωρίας-
δεδομένων είναι απαραίτητος για την εμπειρική διαδικασία, επομένως είναι σημαντικό να ενισχυθεί η
κατανόησή του. Κάτι τέτοιο θα επιτευχθεί και μέσω της αξιολόγησης ερευνών, όπως η μελέτη του Harlow
(1958), η οποία σχεδιάστηκε για να ελέγξει δύο ανταγωνιστικές θεωρίες και να αποτυπώσει πώς τα δεδομένα
είτε μπορούν να επεκτείνουν μια θεωρία είτε να χρησιμοποιηθούν για να τη διαψεύσουν.
• την εξάσκηση πάνω στον κύκλο «Επιστημονικό Περιοδικό-Δημοσιογραφία» μέσω παραδειγμάτων (π.χ.
«Mozart effect») ή των αποκαλούμενων και ως εργαλείων «εξάσκησης του εγκεφάλου» (π.χ. Lumosity).
• την εξάσκηση μέσω ερωτήσεων γνώσεων και κουίζ προκειμένου να ενισχυθεί η μάθηση των εννοιών που
μελετήθηκαν.
• πρακτικές εφαρμογές στην τάξη, οι οποίες βασίζονται σε δημοσιευμένα άρθρα επιστημονικών περιοδικών
για περαιτέρω συζήτηση.
• «μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες, όπου όλη η γνώση που αποκτά ο/η φοιτητής/τρια επανεξετάζεται
μέσω ενός πραγματικού ερευνητικού παραδείγματος που βρίσκεται ήδη δημοσιευμένο στην υπάρχουσα
βιβλιογραφία.
Προσοχή! Παρανοήσεις σχετικά με το υλικό αυτού του κεφαλαίου:

Οι περισσότεροι/ες φοιτητές/τριες θεωρούν δεδομένο ότι οι δημοσιογράφοι περιγράφουν
πάντοτε τις έρευνες με ακρίβεια και πληρότητα. Χρήσιμη συμβουλή: Διαβάζω κριτικά και
ελέγχω πάντα για την πηγή της πρωτότυπης πληροφορίας!

1.1 Η αξία του να είμαστε σωστοί καταναλωτές της έρευνας
Η ικανότητα οποιασδήποτε να διαβάζει, να κατανοεί και να σκέφτεται κριτικά γύρω από ένα απόσπασμα μιας
εφημερίδας, ενός περιοδικού ή κάποιου επιστημονικού άρθρου προϋποθέτει μια ευρύτερη κατανόηση της
επιστημονικής μεθόδου. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να στοχεύετε να γίνετε ερευνήτρια για να εκτιμάτε και να
λαμβάνετε υπόψη τη σημασία της επιστημονικής μεθόδου. Όλες σε κάποιο σημείο αναγκαζόμαστε να
ανατρέξουμε στη βιβλιογραφία, είτε για να υποστηρίξουμε καλύτερα τη δουλειά μας είτε για να αποφασίσουμε,
για παράδειγμα, αν θα κάνουμε τελικά εκείνο το εμβόλιο της COVID-19. Σε αυτή την ενότητα, θα
προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη σημασία τού να είμαστε καλοί καταναλωτές της έρευνας, μέσω
παραδειγμάτων και πρακτικών εφαρμογών.
1.1.1 Παραδείγματα προς αποφυγή

Το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ “Scared Straight” (δείτε εδώ για trailers και οδηγούς επεισοδίων) ήταν ένα παράδειγμα
παρέμβασης που, ενώ εκ πρώτης όψεως φαινόταν να έχει νόημα, η έρευνα απέδειξε πως δεν λειτουργεί
αποτελεσματικά στην πραγματικότητα.
Το “Scared Straight” ήταν ένα πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για να αποτρέπει νεαρούς συμμετέχοντες από
το να διαπράξουν εγκληματικές δραστηριότητες στο μέλλον. Οι συμμετέχοντες σε αυτό το πρόγραμμα
επισκέπτονται κρατούμενους, αλληλεπιδρούν μαζί τους και γενικά παρατηρούν από πρώτο χέρι τη ζωή στη
φυλακή. Η βασική προϋπόθεση αυτών των προγραμμάτων –τα οποία είναι ιδιαίτερα δημοφιλή σε πολλές χώρες
ανά τον κόσμο– είναι ότι οι ανήλικοι που θα δουν ιδίοις όμμασι το πώς είναι μια φυλακή θα αποθαρρυνθούν από
τη διάπραξη μελλοντικών παραβάσεων του νόμου.
Η έρευνα ωστόσο υποδεικνύει ότι το “Scared Straight” και άλλα τέτοια προγράμματα δεν είναι
αποτελεσματικά ως προς την αποτροπή της εγκληματικής δραστηριότητας. Στην πραγματικότητα, μελέτες έχουν
δείξει ότι τέτοιοι τύποι προγραμμάτων μπορούν να είναι ιδιαίτερα επιζήμιοι και μάλιστα να αυξάνουν τη
μικροπαραβατικότητα σε σχέση με τις περιπτώσεις όπου οι νέοι δεν δέχτηκαν καμία απολύτως παρέμβαση,
οδηγώντας έτσι στα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα (π.χ. Lilienfeld, 2005· Petrosino, Turpin-Petrosino,
& Buehler, 2002).
1.1.2 Διευκολυνόμενη επικοινωνία

Ένα άλλο παράδειγμα που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να βγάζει νόημα, αλλά στην πραγματικότητα δεν λειτουργεί,
είναι η «Διευκολυνόμενη Επικοινωνία». Δείτε στον σύνδεσμο που ακολουθεί το πιο κλασικό ντοκιμαντέρ στην
τεχνική της Διευκολυνόμενης Επικοινωνίας με τίτλο «Φυλακισμένοι της Σιωπής», το οποίο ήταν μια παραγωγή
της Frontline.
Η Διευκολυνόμενη Επικοινωνία, ή αλλιώς γνωστή και ως «Υποστηριζόμενη Πληκτρολόγηση», είναι μια
τεχνική επικοινωνίας που δημιουργήθηκε για να παρέχει βοήθεια σε αυτιστικά άτομα με σοβαρή
συμπτωματολογία ή σε άτομα με επικοινωνιακά προβλήματα, ούτως ώστε να μοιράζονται τις σκέψεις, τα
συναισθήματα ή τις ιδέες τους. Οι υποστηρικτές αυτής της μεθόδου πιστεύουν ότι τα άτομα με προβλήματα στην
επικοινωνία δεν έχουν στην πραγματικότητα κάποια μορφή νοητικής αναπηρίας, αλλά, αντίθετα, έχουν μια
πλούσια εσωτερική ζωή, όπως κάθε τυπικά αναπτυγμένο άτομο. Η αναπηρία είναι φυσικής μορφής, καθώς την
αποδίδουν στην ανικανότητα του ατόμου να κάνει κάποιες φυσικές κινήσεις που απαιτούνται για την επικοινωνία
(π.χ. μια ελεγχόμενη κίνηση του χεριού).
Η μέθοδος της Διευκολυνόμενης Επικοινωνίας απαιτεί έναν διαμεσολαβητή (έναν σύντροφο επικοινωνίας
όπως ονομάζεται), ο οποίος βοηθά το άτομο με αναπηρία να πατά τα πλήκτρα σε ένα πληκτρολόγιο ή σε έναν
πίνακα, ενώ παράλληλα το εμψυχώνει προφορικά. Αυτή η διαμεσολάβηση επιτυγχάνεται βοηθώντας το άτομο να
σχηματίσει μια γροθιά με τα δάχτυλά του αφήνοντας τον δείκτη να εκτείνεται, ενώ ταυτόχρονα ο σύντροφος
επικοινωνίας τού στηρίζει τον αγκώνα. Επίσης, του πιάνει τον καρπό, το μανίκι μιας μπλούζας ή το χέρι και μετά
του κατευθύνει τον ώμο μπροστά στο πληκτρολόγιο ώστε να πατήσει το κατάλληλο πλήκτρο (δείτε το
προαναφερθέν ντοκιμαντέρ για μια επίδειξη αυτής της διαδικασίας).
Παρόλο που η Διευκολυνόμενη Επικοινωνία έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στις Ηνωμένες Πολιτείες τις
δεκαετίες του 1980 και του 1990, δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να υποστηρίζει την αποτελεσματικότητα αυτής
της μεθόδου. Αρχικά, οι ερευνητές που μελέτησαν τη διαδικασία της Διευκολυνόμενης Επικοινωνίας
παρατήρησαν ότι τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία συχνά απαντούσαν τις ερωτήσεις ακόμα και όταν δεν

κοιτούσαν τα πληκτρολόγια ή τους πίνακές τους. Επόμενες ελεγχόμενες ερευνητικές μελέτες αποκάλυψαν επίσης
ότι, εάν κάποιος έθετε μια απλή ερώτηση σε ένα παιδί με σοβαρά συμπτώματα αυτισμού, το παιδί μπορούσε να
απαντήσει την ερώτηση μόνο όταν ο διαμεσολαβητής ήξερε την απάντηση. Όλο και νεότερες μελέτες έδειξαν ότι
η Διευκολυνόμενη Επικοινωνία δεν λειτουργεί στην πράξη (π.χ. Moore, Donovan, & Hudson, 1993· Mostert,
2001· Szempruch & Jacobson, 1993) και οποιαδήποτε θετικά αποτελέσματα ήταν –στην καλύτερη περίπτωση–
απότοκα μιας ανεπαίσθητης διαδικασίας στην οποία διαμεσολαβητές με καλές προθέσεις απαντούσαν τις
ερωτήσεις μόνοι τους – χωρίς καθόλου επίγνωση αυτού του γεγονότος.
Έχετε κάποια αντίστοιχα παραδείγματα να μοιραστείτε; Πώς νομίζετε ότι τα παραπάνω παραδείγματα
μπορούν να επηρεάσουν τη ζωή ενός ανθρώπου; Χρησιμοποιείτε κάποια αντίστοιχη τεχνική στην καθημερινή σας
ζωή η οποία νομίζετε ότι αποδίδει; Έχετε σκεφτεί πού «κρύβεται» η επιστήμη πίσω από μια τέτοια περίπτωση;
Δραστηριότητα 1.1. Χρησιμοποιώντας πηγές είτε από τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου είτε διαδικτυακά,
εντοπίστε ένα πρόσφατο τεύχος από το περιοδικό Psychological Science, το οποίο περιέχει πληθώρα άρθρων από
όλο το εύρος θεματικών περιοχών στον χώρο της ψυχολογίας. Διαλέξτε μέσα από αυτό το περιοδικό ένα άρθρο
το οποίο σας κεντρίζει την προσοχή.
Ποιος είναι ο τίτλος του άρθρου;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιο είναι το κύριο θέμα με το οποίο καταπιάνεται το άρθρο;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η μελέτη που διαλέξατε σας φαίνεται ότι ανήκει περισσότερο στη βασική ή στην εφαρμοσμένη έρευνα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Προσπαθήστε να σκεφτείτε μία επιπλέον ερώτηση βασικής και μία εφαρμοσμένης έρευνας από το άρθρο που
διαβάσατε.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.2. Πάρτε συνέντευξη από μια δασκάλα, μια κοινωνική λειτουργό ή μια επιχειρηματία σχετικά
με τον ρόλο που –ενδεχομένως– έπαιξε η έρευνα στις καριέρες τους. Ασχολήθηκε καθόλου αυτή η επαγγελματίας
με την ερευνητική μελέτη ως μέρος της δουλειάς της; Εάν ναι, με τι είδους έρευνες; Διάβασε έρευνες που άπτονται
των ενδιαφερόντων της διαδικτυακά, σε ένα περιοδικό ή σε κάποιο άλλο μέσο; Ζητήστε της να σας δώσει ένα
παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η έρευνα έχει αλλάξει την κατεύθυνση με την οποία δουλεύει. Ακολούθησε
ποτέ αυτή η επαγγελματίας την εμπειρική διαδικασία ως μέρος της δουλειάς της; Ρωτήστε την αν υπήρξε ποτέ
κάποια χρονική περίοδος κατά την οποία είχε συλλέξει και χρησιμοποιήσει δεδομένα για τη δουλειά της. Θα της
άρεσε να χρησιμοποιεί την έρευνα για να επιλύσει κοινά ή ακόμα και σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει στο
αντικείμενο εργασίας της;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.3. Ρωτήστε μια καθηγήτρια ή μια πτυχιούχο φοιτήτρια (μεταπτυχιακή ή διδακτορική) στο
τμήμα σας σχετικά με μια πρόσφατη εμπειρία αξιολόγησής της από κριτές επιστημονικών άρθρων. Ποια ήταν η
κριτική που άσκησαν οι κριτές στο έργο της; Ήταν η συγγραφέας χαρούμενη με τα σχόλια; Θεώρησε ότι τα σχόλια
ήταν ουσιαστικά και εποικοδομητικά; Η δημοσίευση έγινε αποδεκτή ή απορρίφθηκε; Πώς επηρέασε η
αξιολόγηση από κριτές το περιεχόμενο και τη μορφή της πρωτότυπης δημοσίευσης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.4. Ψάξτε για κάποια άρθρα σχετικά με την ψυχολογία σε μια δημοφιλή εφημερίδα ή περιοδικό
(ελληνικό ή ξένο). Οι ιστορίες που βρίσκετε εκεί φαίνονται να αναφέρονται σε αξιολογημένες από κριτές
επιστημονικές δημοσιεύσεις ή σε πιο δημοφιλή και προσιτά θέματα, τα οποία ενδέχεται να είναι λιγότερο
αποδεκτά επιστημονικά; Δώστε ένα παράδειγμα από ένα άρθρο που δείχνει ποιες πηγές χρησιμοποίησε ο
δημοσιογράφος για να γράψει την ιστορία: χρησιμοποίησε την πρωτότυπη πηγή (ίσως παραθέτοντας αυτούσια
κομμάτια από το άρθρο); Πήρε συνέντευξη ο δημοσιογράφος από τον συγγραφέα της δημοσίευσης (παραθέτοντας
πιθανόν τη συζήτηση με τον συγγραφέα); Μήπως ο δημοσιογράφος αντέγραψε την ιστορία από έναν άλλον
δημοσιογράφο (παραθέσεις μόνο από δελτία Τύπου ή από άλλες δημοφιλείς δημοσιογραφικές πηγές); Έχετε
οποιεσδήποτε άλλες σκέψεις ή σχόλια για το πώς έγραψε ο δημοσιογράφος το κομμάτι του άρθρου του; Τέλος,
αναφερθείτε στην πηγή (αν είναι δυνατό να εντοπιστεί) και αν ο δημοσιογράφος απεικόνισε σωστά τις
πληροφοριακές πηγές στο άρθρο του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1.2 Ο κύκλος θεωρίας-δεδομένων
Στο κεφάλαιο αυτό θα καλύψουμε τα απαραίτητα κομμάτια του κύκλου της «θεωρίας-δεδομένων» (δείτε Εικόνα
1.1), όπου οι επιστήμονες συλλέγουν δεδομένα για να ελέγξουν, να αλλάξουν, να επικαιροποιήσουν ή να
επεκτείνουν τις θεωρίες τους.
Για να γίνει καλύτερα κατανοητός ο κύκλος θεωρίας-δεδομένων, αξιολογήστε πώς η μελέτη των Harlow
και Zimmermann (1958) πάνω σε νεογέννητα πιθηκάκια rhesus σχεδιάστηκε προκειμένου να ελέγξει δύο
αντιτιθέμενες θεωρίες, τη θεωρία της προσκόλλησης λόγω διατροφής απέναντι στη θεωρία της σωματικής
εγγύτητας. Αυτό το παράδειγμα απεικονίζει πως τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιούνται είτε για να
ενισχύσουν μια θεωρία είτε για να τη διαψεύσουν. Δοκιμάστε όταν διαβάζετε αυτή την έρευνα να ταιριάξετε κάθε
μέρος του κύκλου θεωρίας-δεδομένων με τα αντίστοιχα κομμάτια που υπάρχουν μέσα σε αυτή την έρευνα.
Μπορείτε επίσης να ακούσετε το podcast του Shankar Vedantam με τίτλο Hidden Brain, ο οποίος
προσεγγίζει το προηγούμενο ζήτημα. Σημειώστε ότι πρόκειται για μια εξαιρετική σειρά από podcasts, η οποία
συνιστάται λόγω και των πολλών παραδειγμάτων της από την ψυχολογία.
Αφού διαβάσετε το άρθρο και ακούσετε το podcast, ας δουλέψουμε λίγο περισσότερο στην κατανόηση του
κύκλου θεωρίας-δεδομένων. Η μελέτη των Harlow και συνεργατών για την προσκόλληση των νεογέννητων
πιθήκων αποτελεί ένα ξεκάθαρο παράδειγμα βασικής έρευνας. Μπορείτε να σκεφτείτε κάποια ερωτήματα από το
πεδίο της εφαρμοσμένης έρευνας που θα μπορούσαν να βασιστούν στα αποτελέσματα αυτής της βασικής έρευνας;
Πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε τα ευρήματα από αυτή τη μελέτη στον χώρο της εκπαίδευσης, στην ιατρική
περίθαλψη, στην ανατροφή ή σε άλλους τομείς; Περιγράψτε με λεπτομέρειες τα δικά σας συγκεκριμένα
ερωτήματα εφαρμοσμένης έρευνας για καθένα από τα παραπάνω πεδία. Μην ξεχάσετε να χρησιμοποιήσετε τον
κύκλο θεωρίας-δεδομένων στις περιγραφές σας.
Θεωρία
οδηγεί τους ερευνητές στο να
θέσουν συγκεκριμένα…
η
Επ
ρι ξ
αν
τή
άλ
οσ
ερευνητικά ερωτήματα,
Υπ
τα οποία οδηγούν σε ένα ηψ

η
κατάλληλο…
Μη υποστηρικτικά δεδομένα
ερευνητικό σχεδιασμό,
Υποστηρικτικά δεδομένα οδηγούν σε διόρθωση
που ενισχύουν τη θεωρία στο πλαίσια του οποίου οι
θεωριών ή βελτιωμένο
ερευνητές διατυπώνουν
ερευνητικό σχεδιασμό.
Υποθέσεις.
Οι ερευνητές έπειτα συλλέγουν και
αναλύουν
Δεδομένα,
τα οποία ανατροφοδοτούνται πίσω
στον κύκλο.
Εικόνα 1.1 Ο κύκλος της θεωρίας-δεδομένων.
Δραστηριότητα 1.5. Για να μάθετε περισσότερα σχετικά με τον κύκλο θεωρίας-δεδομένων, ρίξτε μια ματιά στα
συγγράμματα από τα υπόλοιπα μαθήματα ψυχολογίας που παρακολουθείτε για παραδείγματα θεωριών (π.χ. η

θεωρία του Piaget για τη γνωστική ανάπτυξη ή η θεωρία των Young-Helmholtz για την έγχρωμη όραση). Πώς η
πληροφορία που παρουσιάζεται στο αντίστοιχο σύγγραμμα μπορεί να υποστηρίξει μια συγκεκριμένη θεωρία;
Υπάρχουν καθόλου αντικρουόμενες ιδέες, θεωρίες ή δεδομένα σχετικά με αυτή τη θεωρία;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
1.3 Ο κύκλος επιστημονικό περιοδικό-δημοσιογραφία

Η δημοσίευση μιας έρευνας –έξω από τον χώρο των επιστημονικών περιοδικών– μπορεί να είναι ιδιαίτερα
εποικοδομητική για τη συγγραφέα, μπορεί όμως να φέρει και τα αντίθετα αποτελέσματα αν δεν πραγματοποιηθεί
με τον ενδεδειγμένο τρόπο. Όταν τα ερευνητικά μας ευρήματα καταφέρνουν να φτάσουν στους τίτλους των
ιστοσελίδων ή των εφημερίδων, η επακόλουθη δημοφιλία μπορεί να επιφέρει μια σειρά πλεονεκτημάτων. Η
έρευνά μας μπορεί να διαδοθεί με μεγάλη ταχύτητα σε ένα ευρύ ακροατήριο, να αυξηθεί ο αριθμός των
επιστημονικών συνεργασιών, κάτι που θα προκαλέσει μια μεγαλύτερη δυνατότητα για περισσότερη
χρηματοδότηση, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει στην προσέγγιση περισσότερου ακαδημαϊκού προσωπικού
(π.χ. διδακτορικοί και μεταδιδακτορικοί φοιτητές). Αυτή ήταν μόνο μία ενδεικτική αναφορά κάποιων από τις
θετικές δυνατότητες. Αν, παρ’ όλα αυτά, η κάλυψη της έρευνας από τα μέσα δεν είναι η ενδεδειγμένη, αυτό το
γεγονός μπορεί να οδηγήσει σε πολλά προβλήματα, με σημαντικότερο όλων την πιθανή παρερμηνεία της έρευνας
–ηθελημένη ή μη–, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με λάθος τρόπο, κάνοντας έτσι πολύ δύσκολη την εκ των
υστέρων αποκατάστασή της.
Μπορείτε να εντοπίσετε παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων στις ενημερωτικές ομιλίες που ακολουθούν:
Στον σύνδεσμο εδώ θα βρείτε την ομιλία του Δρ. Ben Goldacre με τίτλο «Battling bad science», όπου
παρουσιάζει πώς τα ερευνητικά ευρήματα μπορούν –εκούσια ή ακούσια– να διαστρεβλωθούν.
Στον σύνδεσμο εδώ θα βρείτε την ομιλία της Δρ. Molly Crockett «Beware neuro-bunk», όπου παρουσιάζει πώς
τα ερευνητικά ευρήματα μπορούν να διαστρεβλωθούν και ακολούθως να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης
από τον κλάδο του μάρκετιγκ μεταξύ άλλων.
Ένα ευρέως διαδεδομένο παράδειγμα του πώς μπορούν οι δημοσιογράφοι να παρερμηνεύσουν την ψυχολογική
επιστήμη έχει παρατηρηθεί μέσα από το φαινόμενο που ονομάζεται «Mozart effect». Στη μελέτη τους, η Rauscher
με τους συνεργάτες της (1993) βρήκε ότι οι φοιτητές, όταν άκουγαν τη μουσική του Mozart να παίζει για 10 λεπτά,
εκτελούσαν καλύτερα το τεστ χωρικής νοημοσύνης που ακολουθούσε, σε σύγκριση με ομάδες φοιτητών που
άκουγαν μια σιωπή ή μια μονότονη φωνή να μιλά.
Η Δρ. Rauscher σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη σχετικά με τη μελέτη της έδωσε έμφαση στο να
εξειδικεύσει τα ευρήματά τους, τονίζοντας ότι οι φοιτητές που άκουγαν τη σονάτα του Mozart σημείωσαν
στατιστικά μεγαλύτερο σκορ μόνο για το χωροχρονικό έργο. Επίσης τόνισε με μεγάλη σαφήνεια και προσοχή ότι
δεν βρήκαν αποτελέσματα που να περιλαμβάνουν βελτίωση της γενικής νοημοσύνης… παρά μόνο για αυτή τη
συγκεκριμένη χωροχρονική διάσταση της εξυπνάδας. Το κέρδος μάλιστα ήταν μικρό και δεν διήρκεσε πάρα πολύ
(Spiegel, 2010).
Τα μέσα ενημέρωσης, παρ’ όλα αυτά, ανέφεραν ουσιαστικά ότι «ο Mozart σάς κάνει έξυπνους», κάτι που
στη συνέχεια παρερμηνεύθηκε ακόμα περισσότερο από τα μέσα, υποστηρίζοντας ότι τα παιδιά που ακούν κλασική
μουσική από μικρή ηλικία θα έχουν καλύτερη απόδοση στα τεστ (μεγαλύτερα σκορ στα τεστ νοημοσύνης κ.λπ.·
Spiegel, 2010). Οποιαδήποτε από εμάς, αν κάνει μια γρήγορη αναζήτηση, μπορεί να βρει συλλογές μουσικής στο
YouTube που υποστηρίζουν ότι είναι ικανές, για παράδειγμα, να κάνουν τα μωρά μας εξυπνότερα, απλώς και μόνο
ακούγοντάς τες. Μια σχετική έρευνα στο ζήτημα έχει δείξει ότι δεν υπάρχει τέτοια ισχυρή επίδραση μεταξύ της

νοημοσύνης των ανθρώπων και των ακουσμάτων του Mozart, με την επίδραση αυτή μάλιστα να έχει ισχύ για τη
μουσική γενικότερα, και όχι μόνο για τον Mozart (Pietschnig, Voracek, & Formann, 2010).
Άλλο ένα παρόμοιο και πιο πρόσφατο παράδειγμα σχετίζεται με τα επονομαζόμενα και ως εργαλεία ή
παιχνίδια «εξάσκησης του εγκεφάλου» (brain-training), όπως το Lumosity. Δείτε το άρθρο αναφοράς των Simons
και συν. (2016) με τίτλο “Do “Brain-Training” Programs Work?”, στο οποίο επιχειρείται να γίνει μια επιστημονική
αξιολόγηση αυτών των προγραμμάτων.
Μπορείτε επίσης να δείτε το άρθρο “I Fooled Millions Into Thinking Chocolate Helps Weight Loss. Here's
How” όπου ο επιστημονικός συντάκτης John Bohannon πραγματοποίησε μια σκοπίμως κακή έρευνα, τη
δημοσίευσε σε ένα περιοδικού κερδοσκοπικού χαρακτήρα, και έπειτα εξέδωσε ένα δελτίο Τύπου, το οποίο
κυκλοφόρησε αρκετά δελτία ειδήσεων ανά την επικράτεια των Ηνωμένων Πολιτείων.
Έχετε άλλα τέτοια παραδείγματα παρερμηνείας της επιστήμης; Ποιες φαντάζεστε ότι είναι οι συνέπειες
τέτοιων παρερμηνειών για την κοινή γνώμη, τους επαγγελματίες και τους επιστήμονες;
Δραστηριότητα 1.6. Ανατρέξτε σε μια ιστοσελίδα με διαδικτυακές ειδήσεις και βρείτε μια επικεφαλίδα που κάνει
αναφορά στα αποτελέσματα μιας πρόσφατα δημοσιευμένης έρευνας. Διαβάστε το άρθρο και αναρωτηθείτε:
Έχει δημοσιευθεί μέχρι τώρα σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό η έρευνα του άρθρου που επιλέξατε;
Αναφέρει ο δημοσιογράφος το όνομα του περιοδικού στο οποίο εμφανίζονται τα αποτελέσματα;
Παρέχει την ακριβή αναφορά;
Έχει καλυφθεί αυτή η ιστορία σε άλλα μέσα ενημέρωσης; Ήταν η κάλυψη ίδια ή διαφορετική;
Ποιες παραλλαγές προσέξατε στα υπόλοιπα άρθρα;
Διαβάστε την πρωτότυπη έρευνα – εάν μπορείτε να την εντοπίσετε.
Καλύπτουν τα μέσα με ακρίβεια τα ευρήματά της;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.7. Αναζητήστε στο διαδίκτυο άρθρα σχετικά με το τι γράφεται για το αν οι άνθρωποι πρέπει να
αγκαλιάζουν τα σκυλιά τους.
Η πηγή που βρήκατε σχολιάζει τα πρωτότυπα ερευνητικά στοιχεία;
Σας παρέχει η πηγή τις κατάλληλες αναφορές που υποστηρίζουν τη θέση της;
Ισχυρίζεται η πηγή ότι η επιστήμη «απέδειξε» την αποτελεσματικότητα μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.8. Υπάρχει μια διαδεδομένη άποψη σε πολύ κόσμο ότι η ψυχολογία δεν μπορεί να θεωρείται
επιστήμη είτε γιατί (α) η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν μπορεί να προβλεφθεί με απόλυτη ακρίβεια είτε γιατί (β)

μεγάλο μέρος του αντικειμένου της (π.χ. σκέψεις και συναισθήματα) δεν μπορεί να παρατηρηθεί άμεσα.
Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με καθεμία από αυτές τις ιδέες; Αναπτύξτε την άποψή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.9. Σκεφτείτε τον ακόλουθο ψυχολογικό ισχυρισμό: «Οι άνθρωποι όταν επιλέγουν τον σύζυγό
τους είναι ισχυρά επηρεασμένοι από την αντίληψή τους για τους δικούς τους γονείς. Κάποιοι/ες επιλέγουν σύζυγο
που μοιάζει σε κάποιο επίπεδο σε έναν από τους γονείς τους. Άλλοι πάλι προτιμούν το εντελώς αντίθετο, δηλαδή
έναν/μια σύζυγο που είναι εμφανώς διαφορετικός/ή από τους δικούς τους γονείς». Είναι αυτός ο ισχυρισμός
διαψεύσιμος; Αιτιολογήστε γιατί συμφωνείτε ή διαφωνείτε.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.10. Οι τίτλοι των άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά δεν είναι πάντοτε ενδεικτικοί τού αν μια
έρευνα είναι βασική ή εφαρμοσμένη. Κρίνετε καθέναν από τους ακόλουθους τίτλους πραγματικών άρθρων
δημοσιευμένων σε περιοδικά για το αν έχει βασική ή εφαρμοσμένη εστίαση.
Dynamics of temporal experience in active and passive waiting situations by Ehret, Trukenbrod, &
Thomaschke (2021). ______________________________________
Emotion and gesture effects on narrative recall in young children and adults by Guilbert, Sweller, & Van
Bergen (2021). ______________________________________
The impact of alphabetic literacy on the perception of speech sounds by Kolinsky, Navas, Vidigal de Paula,
Ribeiro de Brito, de Medeiros Botecchia, Bouton, & Serniclaes (2021).
_______________________________________________________
Unsupervised online assessment of visual working memory in 4- to 10-year-old children: Array size
influences capacity estimates and task performance by Ross-Sheehy, Reynolds, & Eschman (2021).
_______________________________________________________
Δραστηριότητα 1.11. Παρακάτω φαίνονται οι στόχοι καριέρας κάποιων φοιτητών. Πώς η επιλογή ενός
μαθήματος ερευνητικής μεθοδολογίας μπορεί να ωφελήσει τον κάθε φοιτητή; Αυτό το όφελος θα είναι σε όρους
καταναλωτή ή παραγωγού της έρευνας;
Ο Αντώνης θέλει να παρακολουθήσει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην κλινική ψυχολογία και έπειτα
να πάρει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου ώστε να πραγματοποιεί συνεδρίες ψυχοθεραπείας.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Η Λυδία θέλει να αποκτήσει διδακτορικό δίπλωμα και να ασχοληθεί με την έρευνα στη συμπεριφορική
νευροεπιστήμη.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Ο Βασίλης στοχεύει να περάσει στην ιατρική σχολή και να ακολουθήσει ειδικότητα καρδιολόγου.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 1.12. Από τις μελέτες που αναφέρονται εν συντομία παρακάτω, προσδιορίστε εάν
αντιπροσωπεύουν κατά κύριο λόγο βασική ή εφαρμοσμένη έρευνα.
Ο Δρ. Γ, ένας συμπεριφορικός νευροεπιστήμονας, διεξάγει μια μελέτη για να εξετάσει εάν θετικά και
αρνητικά φορτισμένα ερεθίσματα μπορούν να προκαλέσουν διαφορετικά επίπεδα νευρωνικής
ενεργοποίησης σε διάφορες εγκεφαλικές περιοχές. Σαράντα προπτυχιακές φοιτήτριες θα εκτεθούν σε μια
σειρά από φωτογραφίες ενώ χρησιμοποιούν έναν λειτουργικό μαγνητικό τομογράφο (fMRI), ώστε να
καταγραφεί η νευρωνική τους απόκριση σε κάθε φωτογραφία. Κάθε φωτογραφία απεικονίζει ένα
ερέθισμα που είναι είτε θετικά (π.χ. ένα λουλούδι) είτε αρνητικά (π.χ. μια τουαλέτα) φορτισμένο
συναισθηματικά. ______________________________________
Η Δρ. Ξ, μια κλινική ψυχολόγος, σχεδιάζει μια έρευνα για να εξετάσει αν δύο τύποι θεραπείας είναι
αποτελεσματικοί στο να θεραπεύουν διάφορες φοβίες παιδιών σχετικές με τα ζώα. Δημιουργεί τρεις
συνθήκες: συμπεριφορικές, γνωστικές-συμπεριφορικές και συνθήκες μη θεραπείας. Από τον συνολικό
αριθμό των 60 παιδιών, κατανέμονται ανά 20 με τυχαία σειρά σε καθεμία από τις τρεις συνθήκες,
προκειμένου να συγκριθεί το επίπεδο σοβαρότητας της φοβίας που δείχνουν.
______________________________________
Η Δρ. Λ, μια εργασιακή ψυχολόγος, θέλει να ελέγξει την υπόθεση ότι οι άνθρωποι που είναι πιο
ικανοποιημένοι από τις δουλειές τους έχουν μεγαλύτερη εργασιακή παραγωγικότητα σε σχέση με τους
ανθρώπους που είναι λιγότερο ικανοποιημένοι. Μια μεγάλη εταιρεία επιτρέπει στη Δρ. Λ να μοιράσει σε
100 εργαζομένους ένα ερωτηματολόγιο εργασιακής ικανοποίησης ενώ την εφοδιάζει και με κάποια σκορ
εργασιακής αποδοτικότητας των εργαζομένων, βασισμένα σε αξιολογήσεις των διευθυντών τους. Η Δρ.
Λ έπειτα εξετάζει τη σχέση μεταξύ εργασιακής ικανοποίησης και εργασιακής απόδοσης.
______________________________________
Ο Δρ. B, ένας γνωστικός ψυχολόγος, ερευνά τους παράγοντες που διαστρεβλώνουν τη μνήμη των
αυτοπτών μαρτύρων. Ο αρχηγός της αστυνομίας απευθύνθηκε στον Δρ. Β προκειμένου να σχεδιάσει μια
καινοτόμο διαδικασία για τους αστυνομικούς ερευνητές, η οποία θα ακολουθείται όταν παίρνουν
καταθέσεις από αυτόπτες μάρτυρες σε εγκλήματα. Ο στόχος αυτής της νέας διαδικασίας συνέντευξης
είναι να μειώσει τις πιθανότητες όπου οι ερευνητές μπορεί να επηρεάζουν μεροληπτικά τη μνήμη των
μαρτύρων, απλώς και μόνο με βάση τον τρόπο με τον οποίο κάνουν τις ερωτήσεις. Ο Δρ. Β δημιουργεί
αυτή τη νέα διαδικασία συνέντευξης και μετά εκτελεί μια εργαστηριακή έρευνα στην οποία προπτυχιακοί
φοιτητές βλέπουν ένα βίντεο από κάποιο έγκλημα. Στη συνέχεια οι πραγματικοί αστυνομικοί ερευνητές
παίρνουν κατάθεση από τους φοιτητές-μάρτυρες. Σε κάθε ερευνητή ανατίθεται τυχαία να χρησιμοποιήσει
τη νέα ή την παλιά διαδικασία συνέντευξης. Ο Δρ. Β συγκρίνει την ακρίβεια των πληροφοριών που
έδωσαν οι μάρτυρες, η οποία προκύπτει από τη σύγκριση μεταξύ των δύο διαδικασιών συνέντευξης.
______________________________________

1.4 Ερωτήσεις εξάσκησης
Ακολουθούν ερωτήσεις εξάσκησης και κουίζ για την ενίσχυση των εννοιών που μελετήθηκαν.
1. Μια πρόσφατα διορισμένη πρόεδρος ενός πανεπιστημιακού οργανισμού δεσμεύθηκε να αυξήσει τον αριθμό
των φοιτητικών μειονοτήτων που αποφοιτούν από τα προπτυχιακά προγράμματα. Η πρόεδρος σας καλεί για να
κανονίσει μια συνάντηση μαζί σας. Σε αυτή τη συνάντηση, η πρόεδρος σας εξηγεί ότι θέλει να «πραγματοποιήσετε
κάποια έρευνα γύρω από το ζήτημα». Εξηγεί ότι είναι ενήμερη για άλλα πανεπιστήμια που τα προηγούμενα χρόνια
έχουν θέσει και πετύχει τον στόχο που σας ενδιαφέρει. Είναι επίσης ενήμερη ότι και το πανεπιστήμιο έχει
αναπτύξει παρεμφερή προγράμματα τα προηγούμενα χρόνια σε μια προσπάθεια να επιτύχει αυτόν τον σκοπό.
Θέλει να την προμηθεύσετε με πληροφορίες που θα τη βοηθήσουν να σχεδιάσει τις συγκεκριμένες πρωτοβουλίες
ώστε να πετύχει τα αποτελέσματα που επιθυμεί.
Η πρόεδρος σας ζητά να είστε καταναλωτής ή παραγωγός της έρευνας;

________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Τι είδους δεξιότητες πιστεύει ότι πρέπει να έχετε;
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
2. Ποιο χαρακτηριστικό είναι το σημαντικότερο για να αποδεχτούμε μια θεωρία, σύμφωνα με το κείμενο;
Να υποστηρίζεται από τα δεδομένα.
Να είναι διαψεύσιμη.
Να είναι φειδωλή.
Να είναι αφηρημένη.
3. Το παράδειγμα «Mozart effect» απεικονίζει το πώς:

η μουσική μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη μας.
οι εταιρείες μπορούν να απευθυνθούν στην έρευνα για να στηρίξουν τα προϊόντα τους.
η έρευνα σε ενήλικες δεν γενικεύεται σε παιδιά.
ένα δημοσιογραφικό άρθρο δεν περιγράφει πάντα τη σωστή ιστορία σχετικά με μια έρευνα.
4. Για να θεωρείται κάποιος εμπειριστής, θα πρέπει:

να βασίζει τα συμπεράσματά του σε άμεσες παρατηρήσεις.
να είναι φειδωλός.
να είναι σίγουρος ότι η έρευνά του μπορεί να εφαρμοστεί και σε πραγματικό περιβάλλον.
να θέτει τις ιδέες του σε δημόσιο διάλογο, όπως π.χ. σε ένα διαδικτυακό φόρουμ ή στα κοινωνικά μέσα.

5. Η γενική δήλωση του Άλκη ότι οι συχνές μετακομίσεις οδηγούν τους ανθρώπους στο να αναπτύσσουν
διαφορετικά είδη φιλίας είναι ένα παράδειγμα ποιου από τα παρακάτω:
δεδομένων
ενός νόμου
μιας θεωρίας
μιας υπόθεσης
μιας έρευνας
6. Μια συγκεκριμένη προσδοκία της Μαργαρίτας ότι οι φοιτητές που μετακομίζουν συχνότερα προτιμούν να
δουλεύουν με μια ομάδα αγνώστων είναι ένα παράδειγμα ποιου από τα παρακάτω:
α. δεδομένων
β. ενός νόμου
γ. μιας θεωρίας
δ. μιας υπόθεσης
ε. μιας έρευνας
7. Η υπόθεση της Βίκυς δεν επαληθεύθηκε από τα δεδομένα της, καθώς βρέθηκε ότι οι άνθρωποι που μετακο-
μίζουν συχνότερα δεν ήταν πιθανότερο να προτιμούν να δουλεύουν με μια ομάδα αγνώστων. Τι σημαίνει αυτό;
α. Η Βίκυ πρέπει να διαπιστώσει αν η έρευνά της δεν ήταν καλά σχεδιασμένη.
β. Η θεωρία πρέπει να τροποποιηθεί.
γ. Η θεωρία πρέπει να απορριφθεί.
δ. Κανένα από τα παραπάνω.
8. Ποια από τις ακόλουθες εργασίες είναι πιθανότερο να περιλαμβάνει παραγωγικές δεξιότητες έρευνας και όχι
καταναλωτικές δεξιότητες έρευνας;
α. Αστυνομικός
β. Καθηγητής πανεπιστημίου
γ. Γιατρός
δ. Δημοσιογράφος
9. Μια δήλωση ή ένα σύνολο δηλώσεων που περιγράφει γενικές αρχές σχετικά με το πώς οι μεταβλητές
σχετίζονται μεταξύ τους είναι μια:
α. πρόβλεψη
β. υπόθεση
γ. εμπειρική παρατήρηση
δ. θεωρία
10. Γιατί η δημοσίευση είναι σημαντικό μέρος των εμπειρικών μεθόδων;

α. Επειδή η δημοσίευση επιτρέπει στους επαγγελματίες να διαβάσουν την έρευνα και να την εφαρμόσουν.
β. Επειδή η δημοσίευση συμβάλλει στην ανεξάρτητη επαλήθευση εμπειρικών παρατηρήσεων.
γ. Επειδή η δημοσιοποίηση κάνει τη γνώση διαθέσιμη στο ευρύ κοινό.
δ. Επειδή η δημοσίευση είναι το πρώτο βήμα του κύκλου θεωρίας-δεδομένων.
11. Ποιο από τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα απεικονίζει καλύτερα ένα παράδειγμα βασικής έρευνας;
α. Οδήγησε σε αύξηση των πωλήσεων η νέα καμπάνια μάρκετιγκ της εταιρείας μας;
β. Πόσο ικανοποιημένοι είναι οι ασθενείς μας με την ευαισθησία του νοσηλευτικού προσωπικού;

γ. Μειώνεται ο πόνος στις αρθρώσεις με τις ταινίες κινησιολογίας;
δ. Μπορούν τα βρέφη ηλικίας δύο μηνών να εντοπίσουν τη διαφορά μεταξύ τεσσάρων και έξι αντικειμένων;
12. Αξιολογήστε τις παρακάτω δηλώσεις και κυκλώστε τις καταλληλότερες ερευνητικές έννοιες.
i. Μια ερευνήτρια, προκειμένου να βελτιώσει τη θεραπευτική της προσέγγιση, ενδιαφερόταν να μάθει εάν
υπάρχουν διαφορές στην ψυχολογική διέγερση μεταξύ ανδρών και γυναικών κατά τη διάρκεια καβγάδων.
Απευθύνθηκε σε 30 ζευγάρια και τους ζήτησε να έρθουν στο εργαστήριο. Κάθε ζεύγος καθόταν άνετα σε ένα
ελκυστικά διακοσμημένο δωμάτιο. Η ερευνήτρια τοποθέτησε οθόνες που ανέγραφαν τον καρδιακό ρυθμό
και την πίεση του αίματος για κάθε άτομο και μετά τους ζήτησε να εντοπίσουν και να συζητήσουν έναν
προβληματικό τομέα στη σχέση τους για 20 λεπτά. Η ερευνήτρια κατέγραψε τον καρδιακό ρυθμό και την
πίεση του αίματος για κάθε άτομο προκειμένου να προσδιορίσει εάν υπήρχαν διαφορές μεταξύ ανδρών και
γυναικών στο δείγμα της.
Βασική, εφαρμοσμένη, ή και τα δύο

Εργαστηριακή, πεδίου, ή και τα δύο
Έκθεση συμμετεχόντων, έρευνα παρατήρησης, ή και τα δύο
Ποσοτικό παράδειγμα, ποιοτικό παράδειγμα, ή και τα δύο
ii. Μια ερευνήτρια ενδιαφερόταν να μάθει ποια χαρακτηριστικά ενός γάμου βασίζονται στην ισότητα, ώστε να
βοηθήσει τα ζευγάρια να προσαρμοστούν. Ήθελε, επίσης, να μάθει ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα
μειονεκτήματα της ισότητας σύμφωνα με την οπτική των ανδρών και των γυναικών. Πήρε συνέντευξη από
τα ζευγάρια στον προσωπικό τους χώρο για τρεις ώρες, τους έκανε ανοιχτού τύπου ερωτήσεις για
προηγούμενες σχέσεις, τον γάμο τους, αλλαγές στις συμπεριφορές τους, συναισθήματα και συμπεριφορές,
περιγραφές για το πώς αντιμετώπιζαν τις διαμάχες, την οικειότητα, τα παιδιά, διάφορα ζητήματα με τη
δουλειά κ.λπ. Για να αναλύσει τα δεδομένα, κωδικοποίησε τη συζήτηση σύμφωνα με την κοινή θεματολογία
που προέκυψε από τις συνεντεύξεις.
α. Βασική, εφαρμοσμένη, ή και τα δύο

β. Εργαστηριακή, πεδίου, ή και τα δύο
γ, Έκθεση συμμετεχόντων, έρευνα παρατήρησης, ή και τα δύο
δ. Ποσοτικό παράδειγμα, ποιοτικό παράδειγμα, ή και τα δύο
iii. Εδώ στόχος ήταν η ανάπτυξη ενός μοντέλου για να εξηγήσει την αντίδραση μιας οικογένειας σε ένα ιδιαίτερα
στρεσογόνο γεγονός. Το μοντέλο έγινε για να εξηγήσει την προσαρμογή της οικογένειας στο πέρασμα του
χρόνου δοθείσης μιας σειράς μεταβλητών, όπως η φύση και ο βαθμός του στρεσογόνου παράγοντα, καθώς
και οι πόροι της οικογένειας. Ένας ερευνητής ενδιαφέρεται να καθορίσει αν το παραπάνω μοντέλο δύναται
να εφαρμοστεί σε ένα συγκεκριμένο καταστροφικό γεγονός (π.χ. η απώλεια ενός σπιτιού εξαιτίας μιας
περιβαλλοντικής καταστροφής). Ο ερευνητής επιλέγει οικογένειες από μια πόλη που πρόσφατα βίωσε έναν
σεισμό. Ζητείται από τα μέλη αυτών των οικογενειών να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που μετρά
συγκεκριμένες μεταβλητές. Αυτές οι μεταβλητές έχουν χρησιμοποιηθεί στην πρότερη έρευνα σχετικά με το
μοντέλο που είναι υπό κρίση.
Βασική, εφαρμοσμένη, ή και τα δύο

Εργαστηριακή, πεδίου, ή και τα δύο
Έκθεση συμμετεχόντων, έρευνα παρατήρησης, ή και τα δύο
Ποσοτικό παράδειγμα, ποιοτικό παράδειγμα, ή και τα δύο

1.5 Δραστηριότητες βασισμένες σε δημοσιευμένα άρθρα
Με βάση δημοσιευμένα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, θα πραγματοποιήσουμε δραστηριότητες στην τάξη
για την περαιτέρω εξάσκηση των φοιτητών/τριών στις έννοιες που έχουν διδαχτεί.
Ο Δρ. Dan Ariely είναι ένας συμπεριφορικός οικονομολόγος, ο οποίος εξέδωσε το βιβλίο «Μια Έντιμη
Ματιά στην Ανεντιμότητα». Δείτε ένα σχετικό βίντεο εδώ ή δείτε σχετικές TED ομιλίες όπως το “Our buggy moral
code” εδώ ή το “Are we in control of our decisions?” εδώ.
O Δρ. Ariely και οι συνεργάτες του συμπέραναν από τη μελέτη τους ότι σχεδόν ο καθένας/ η καθεμία μας
έχει τη δυνατότητα να κλέψει ή να πει ψέματα, με τη μελέτη τους να διερευνά συγκεκριμένες περιστάσεις που
καθιστούν την απάτη λιγότερο ή περισσότερο πιθανή.
Μπορούμε όμως να μελετήσουμε την απάτη στο εργαστήριο; Περιέργως, ναι! Ο Ariely και οι συνεργάτες
του κατάφεραν με δημιουργικό τρόπο να καταστήσουν λειτουργική τη μελέτη της απάτης χρησιμοποιώντας μια
τεχνική που αποτελείται από μαθηματικά τεστ. Εδώ περιγράφει ο ίδιος ο Δρ. Ariely το πώς το κατάφερε:
Test subjects (usually college students) are given a sheet of paper containing a series of 20
different matrices...and are told to find in each of the matrices two numbers that add up to 10.
They have five minutes to solve as many of the matrices as possible, and they get paid based on
how many they solve correctly. When we want to make it possible for subjects to cheat on the
matrix task, we introduce what we call the "shredder condition." The subjects are told to count
their correct answers on their own and then put their work sheets through a paper shredder at
the back of the room. They then tell us how many matrices they solved correctly and get paid
accordingly.
(...)In the control condition, it turns out that most people can solve about four matrices in five
minutes. But in the shredder condition, something funny happens: Everyone suddenly and
miraculously gets a little smarter. Participants in the shredder condition claim to solve an
average of six matrices—two more than in the control condition. This overall increase results
not from a few individuals who claim to solve a lot more matrices but from lots of people who
cheat just by a little(...)
Αυτή η έρευνα είναι καθοδηγούμενη από τη θεωρία (theory-driven). Η θεωρία τους δηλώνει ότι οι άνθρωποι
λειτουργούν με κίνητρα εκλογίκευσης μιας απάτης ως προς τον εαυτό τους: προσπαθούν δηλαδή να
ισορροπήσουν τα κέρδη μιας απάτης έναντι στον δικό τους αυτοσεβασμό. Η θεωρία τους, ωστόσο, αναφέρεται
επίσης σε ό,τι δεν συμβαίνει: οι άνθρωποι δεν οδηγούνται στο να κλέψουν απλώς επειδή υπολογίζουν τα οφέλη
και τις ζημίες από μια τέτοια πράξη. Δεν σκέφτονται ορθολογικά σχετικά με το πόσα λεφτά θα κερδίσουν και το
πόσο πιθανό είναι ότι θα πιαστούν. Διαβάστε μια περιγραφή από τις έρευνές τους για να δείτε πώς τα δεδομένα
τους υποστηρίζουν τη «θεωρία εκλογίκευσης» (rationalization theory) και όχι την ορθολογική «θεωρία οφέλους-
ζημίας» (rational gain-loss theory):
Would putting more money on the line make people cheat more? We tried varying the amount
that we paid for a solved matrix, from 50 cents to $10, but more money did not lead to more
cheating. In fact, the amount of cheating was slightly lower when we promised our participants
the highest amount for each correct answer. (Why? I suspect that at $10 per solved matrix, it
was harder for participants to cheat and still feel good about their own sense of integrity)
Πώς αυτό το αποτέλεσμα ενισχύει τη θεωρία της «εκλογίκευσης» σε σχέση με την «ορθολογική θεωρία οφέλους-
ζημίας»; Περιγράψτε με δικά σας λόγια.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Με βάση το παραπάνω ερευνητικό παράδειγμα, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν δύο θεωρίες για τον λόγο για τον
οποίο οι άνθρωποι κλέβουν. Υπάρχει η θεωρία του Δρ. Ariely για την εκλογίκευση και άλλη μια θεωρία που έχει
να κάνει με την ορθολογική εξισορρόπηση οφέλους-ζημίας. Γράψτε μια σύντομη επεξήγηση της κάθε θεωρίας
στο αντίστοιχο κουτάκι στο παρακάτω σχήμα που ακολουθεί. Έπειτα, για καθεμία από τις τέσσερις μελέτες που
αναφέρονται στην αριστερή στήλη του πίνακα, προσπαθήστε να σχεδιάσετε ένα γράφημα (μην ξεχνάτε να
ορίσετε τους άξονες x και y!) για το πώς θα εμφανίζονταν τα αποτελέσματα αν κάθε θεωρία ήταν αληθής.
Η θεωρία εκλογίκευσης του Ariely Η ορθολογική θεωρία οφέλους-

υποστηρίζει ότι: ζημίας υποστηρίζει ότι:
Αν η θεωρία του Ariely είναι Αν αυτή η θεωρία είναι σωστή,

σωστή, τα αποτελέσματα της τα αποτελέσματα της έρευνας θα
έρευνας θα έδειχναν έτσι: έδειχναν έτσι:
Μελέτη 1:
Πώς θα
διαφοροποιούνταν η
συμπεριφορά σας με
βάση την αμοιβή
(0,50€ σε σχέση 10€
ανά λυμένο τεστ);
Μελέτη 2:
Είναι εύκολο ή δύσκολο

να πιαστείτε;

Μελέτη 3:
Πώς θα
διαφοροποιούνταν
η συμπεριφορά σας
αν γινόταν χρήση
μαρκών αντί μετρητών;
Μελέτη 4:
Βρέθηκε ότι ο Πάνος

κλέβει σε σχέση με
την ομάδα ελέγχου.
Για να σχεδιάσετε τα παραπάνω ζητούμενα γραφήματα, θα πρέπει άρρητα να έχετε κατανοήσει την έννοια των
μεταβλητών.
Ποιες είναι οι μεταβλητές της Μελέτης 1;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες είναι οι μεταβλητές της Μελέτης 2;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τα παραπάνω παραδείγματα προκύπτουν από πραγματικές μελέτες που διενέργησε η ομάδα του Δρ. Ariely. Γιατί
νομίζετε ότι δημιούργησαν και εξέδωσαν τόσες πολλές μελέτες;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1.6 «Μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες
1.6.1 Κατανάλωση ζάχαρης

Οι διατροφολόγοι πιστεύουν ότι η κατανάλωση ζάχαρης αποτελεί κυρίαρχο διατροφικό πρόβλημα ανά τον κόσμο.
Η υπερβολική ζάχαρη είναι συσχετισμένη με την παχυσαρκία και τον διαβήτη μεταξύ άλλων προβλημάτων υγείας.
Μια σύντομη μελέτη σε ποντίκια αποκάλυψε ότι αυξημένες ποσότητες ζάχαρης συσχετίζονταν και με προβλήματα
αναπαραγωγής.
Επίσης, μια διαφορετική έρευνα έδειξε ότι η μείωση πρόσληψης ζάχαρης μπορεί να επιδράσει θετικά σε
ανθρώπους διαγνωσμένους με σχιζοφρένεια ή κατάθλιψη.
Πιστεύετε ότι η έρευνα με ποντίκια παρέχει πληροφορίες που είναι στην πραγματικότητα σχετικές με την υγεία
των ανθρώπων; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σκεφτείτε κριτικά γύρω από το άρθρο που περιγράφει την έρευνα με τους ασθενείς με σχιζοφρένεια ή κατάθλιψη.
Ποιες εναλλακτικές εξηγήσεις μπορείτε να δώσετε για να αιτιολογήσετε πώς η ψυχική υγεία των ανθρώπων που
συμμετείχαν στην έρευνα βελτιώθηκε όταν αυτοί μείωσαν την κατανάλωση ζάχαρης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αν παρατηρήσατε, ένα από τα αναγνώσματα σχετικά με την κατανάλωση της ζάχαρης προέρχεται από το
διαδικτυακό περιοδικό Natural News. Σύμφωνα με την περιγραφή που βρίσκουμε στην ιστοσελίδα του, η κύρια
θεματολογία και σκοποί αυτού του περιοδικού είναι:
“The key mission of Natural News is to empower consumers with factual information about the
synthetic chemicals, heavy metals, hormone disruptors and other chemicals found in foods,
medicines, personal care products, children's toys and other items”.
Δεδομένου του προσανατολισμού που έχει αυτή η ιστοσελίδα, πιστεύετε ότι τα άρθρα που εκδίδονται εκεί είναι
πιθανόν μεροληπτικά ως προς κάποια οπτική γωνία; Πιστεύετε ότι πρέπει να προσέχετε πώς θα αξιολογείτε
πληροφορίες από μια τέτοια ιστοσελίδα; Δεν θα υπήρχε άλλη βαρύτητα, αν, για παράδειγμα, οι πληροφορίες
προέρχονταν από μια πιο έγκριτη και παραδοσιακή πηγή ειδήσεων (π.χ. Washington Post ή New York Times);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1.6.2 Κινητά τηλέφωνα
Λίγα χρόνια πριν, εμφανίστηκε σε κάποιες αμερικάνικες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες μια ιστορία που
υποστήριζε πως αν οι άνθρωποι κοίταζαν συνέχεια τα κινητά τους υπήρχε περίπτωση να βγουν κέρατα στα
κεφάλια τους. Δείτε για παράδειγμα την αναφορά "Screen time found to cause head horns" εδώ. Σε αυτό το βίντεο,
ο δημοσιογράφος ανακοινώνει ότι:
New research shows that constantly looking down at your screen could give you so-called
'head horns'.
Υπάρχουν πολλές ακόμα παρεμφερείς καλύψεις αυτής της ιστορίας, όπως εδώ με τον τίτλο "Tech neck causing
skull horns". Εάν ψάξετε αυτό το θέμα λίγο βαθύτερα, θα βρείτε κάποιες εξαιρετικές αναλύσεις σχετικά με την
πρωτότυπη μελέτη, καθώς και τα προβληματικά σημεία που αυτή είχε. Διαβάστε για παράδειγμα αυτές τις δύο
κριτικές: “Smartphones aren't making millennials grow horns. Here's how to spot a bad study” ή “Hold the phone:
Are you really going to grow a horn from slouching over your phone?”. Χρησιμοποιήστε τις παραπάνω
πληροφορίες για να ερευνήσετε τις ακόλουθες ερωτήσεις.
Υπάρχουν ζητήματα που σχετίζονται με τον κύκλο «επιστημονικό περιοδικό-δημοσιογραφία». Ο πρώτος
δημοσιογράφος άλλαξε στον τίτλο τη λέξη «προεξοχές» με τη λέξη «κέρατα». Από εκεί και πέρα κάθε
δημοσιογράφος αντέγραψε τον παραλλαγμένο τίτλο στο δικό του ρεπορτάζ. Πώς ονομαζόταν ο τίτλος στην
πραγματικότητα; Γιατί νομίζετε ότι οι δημοσιογράφοι χρησιμοποίησαν τον όρο «κέρατα»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί νομίζετε ότι οι δημοσιογράφοι εστιάζουν σε αυτή την ιστορία; Πιστεύετε ότι αυτή η έρευνα είναι σημαντική;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πρόκειται περί μιας προβληματικής μελέτης την οποία πολλοί επιστήμονες αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν.
Σχολιάστε κάποιες από τις κριτικές που έχουν ασκηθεί σε αυτή τη μελέτη. Μια κριτική αφορά το δείγμα αυτής
της έρευνας. Ποιες είναι οι κριτικές που εγείρονται σχετικά με τη μελέτη και το δείγμα των 1200 ακτίνων X;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια ακόμα κριτική γίνεται σχετικά με τις πιθανές συγκρούσεις συμφέροντος που είχε ο ερευνητής. Ποιες ήταν
αυτές οι συγκρούσεις και γιατί τέτοια ζητήματα αποτελούν δυνητικό πρόβλημα για τις επιστημονικές έρευνες και
δημοσιεύσεις;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Τέλος, πολλές από τις επικεφαλίδες στα νέα χρησιμοποιούσαν αιτιακά ρήματα, όπως «Ο χρόνος στην οθόνη
βρέθηκε να προκαλεί κέρατα». Ακόμα και οι επιστήμονες υπερθεμάτισαν εδώ, όταν έδιναν συνεντεύξεις στον
Τύπο. Ποιο είδος μελέτης πρέπει να ακολουθήσει ένας επιστήμονας για να εδραιώσει μια τέτοια αιτιακή σύνδεση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
1.6.3 Τεκμηριωμένες (και μη) θεραπείες

Ένας από τους κυριότερους στόχους ενός μαθήματος μεθοδολογίας στην έρευνα είναι να εκπαιδεύσει τους
φοιτητές να γίνουν συστηματικοί, κριτικοί καταναλωτές της πληροφορίας που ανασύρουν από άρθρα στον Τύπο
και στα επιστημονικά περιοδικά. Με αφορμή ένα πρόσφατο άρθρο γύρω από θεραπείες για τη διαταραχή
τραύματος και μετατραυματικού στρες (PTSD), εστιάζουμε την προσοχή μας σε ένα άλλο σημαντικό παρακλάδι:
αυτό τού να είμαστε καταναλωτές θεραπειών, ψυχοθεραπειών ή οποιουδήποτε άλλου τύπου θεραπείας.
Τι σημαίνει αυτό; Πρώτον, αν στοχεύετε να δείτε έναν θεραπευτή, πρέπει να είστε μια ενημερωμένη
καταναλώτρια των υπηρεσιών τους (π.χ. ποιες θεραπείες είναι οι καλύτερες). Δεύτερον, τι συμβαίνει αν έχετε
σχεδιάσει να ακολουθήσετε το επάγγελμα του ψυχολόγου; Σε ποιον από τους διάφορους τύπους θεραπειών θα
έπρεπε να στραφείτε και να εκπαιδευτείτε; Η απάντηση είναι κοινή και στις δύο περιπτώσεις: επιστημονικά
τεκμηριωμένες θεραπείες (ή, όπως καλούνται εναλλακτικά, «εμπειρικά υποστηριζόμενες θεραπείες» και
«τεκμηριωμένη εξάσκηση»).
Ιδανικά, οι ειδικοί θα πρέπει να χρησιμοποιούν μόνο θεραπείες που έχουν αποδειχτεί ότι φέρουν
αποτελέσματα έπειτα από μια σειρά αυστηρών επιστημονικών δοκιμών. Όταν οι άνθρωποι υποφέρουν,
καταλαβαίνουμε ότι είναι αναγκαίο για αυτούς να λαμβάνουν την καλύτερη από τις διαθέσιμες θεραπείες.
Η ScienceNews Daily πήρε συνέντευξη από τη Δρ. Edna Foa, η οποία ανέπτυξε και έλεγξε μια θεραπεία
για την PTSD που ονομάζεται θεραπεία Παρατεταμένης Έκθεσης. Σε αυτή τη θεραπεία,
(...) patients approach -- in both imaginary and real-life settings -- situations, places, and people
they have been avoiding. The repeated exposure to the perceived threat disconfirms individuals'
expectations of experiencing harm and, over time, leads to a reduction in their fear. Over years
of testing, PE and other forms of cognitive behavioral therapy have proved highly effective in
addressing the distress and dysfunctional problems that trauma victims experience (…)
Η Δρ. Foa και οι συνεργάτες της, με αφορμή ένα πρόσφατο άρθρο που έγραψαν, έκλεισαν τη συνέντευξή τους
λέγοντας:
(...) the majority of mental health professionals do not use such evidence-based treatments
(EBTs) when working with patients suffering from PTSD.
Many clinicians believe that good psychotherapy should be individualized and should focus on
the underlying causes of one's problems and symptoms. But studies show scant evidence that
psychodynamic therapy -- which focuses on such issues as difficult childhood relationship with
parents -- effectively eases PTSD symptoms.
Δυστυχώς γι’ αυτούς που υποφέρουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή, υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ του τι
γνωρίζουν οι θεραπευτές και του τι εξασκούν στα γραφεία τους. Και απλώς επειδή ένας θεραπευτής πιστεύει ότι
η τεχνική του είναι αποδοτική –βασισμένος στην προσωπική του εμπειρία– αυτό δεν σημαίνει και ότι η θεραπεία
αυτή είναι πραγματικά αποτελεσματική. Η προσωπική εμπειρία δεν έχει ομάδα σύγκρισης!
Τι μπορείτε να κάνετε; Αν σκέφτεστε την ψυχοθεραπεία για εσάς ή κάποια φίλη, ρωτήστε επαγγελματίες
του χώρου εάν χρησιμοποιούν επιστημονικά τεκμηριωμένες θεραπείες. Υπάρχουν πολλές πηγές για να σας
βοηθήσουν σε αυτή την έρευνα. Δείτε για παράδειγμα τη λίστα από την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία (APA):
http://www.psychologicaltreatments.org/

Εάν ακολουθείτε ακαδημαϊκή πορεία στο αντικείμενο της ψυχολογίας, ρωτήστε τους καθηγητές ή τους
επιβλέποντές σας εάν οι θεραπείες που σας διδάσκουν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες. Η έρευνα δείχνει με
αποδείξεις ποιες θεραπείες είναι καλύτερες από άλλες, και για αυτό επιβάλλεται να μελετήσετε πολύ προσεκτικά
προτού αφοσιωθείτε σε μία ή περισσότερες προσεγγίσεις ή μεθόδους.
Ορισμένοι/ες κλινικοί/ές ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι αυτό που κάνουν είναι μια «μορφή τέχνης», αφού
βασίζεται στη διαίσθηση και στην προσωπική εμπειρία, και γι’ αυτό δεν μπορεί να αξιολογηθεί επιστημονικά.
Σκεφτείτε αυτή την τοποθέτηση και αποφασίστε για το πόσο ικανοποιημένοι θα νιώθατε με έναν τέτοιο σύμβουλο
ψυχικής υγείας, εξετάζοντας καθεμία από τις τρεις οπτικές γωνίες που ακολουθούν:
Είστε πιθανός πελάτης αυτού του σύμβουλου ψυχικής υγείας.
Είστε μια δικαστής που πρέπει να αποφασίσει εάν θα επιτρέψει στον σύμβουλο ψυχικής υγείας να
καταθέσει ως ειδικός εμπειρογνώμονας σε μια υπόθεση παιδικής κακοποίησης.
Δουλεύετε σε μια ασφαλιστική εταιρεία και πρέπει να αποφασίσετε αν θα αποζημιώσετε μια σύμβουλο
ψυχικής υγείας για τις υπηρεσίες της.
1.6.4 Τεστ προσωπικότητας

Πολλά περιοδικά χρησιμοποιούν τεστ προσωπικότητας για μια πληθώρα θεμάτων, μέσω των οποίων πιστεύουμε
ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, για παράδειγμα, τις μουσικές προτιμήσεις ή τα χόμπι των ανθρώπων σαν
«μυστική συνταγή» για να κάνουμε κρίσεις προσωπικότητας πάνω σε αυτούς. Είναι όμως αυτό δυνατό;
Εδώ είναι ένα παράδειγμα ενός τέτοιου άρθρου που εμφανίστηκε στο Men's Health με τον τίτλο
"What your drink order says about you" και ασχολείται με το τι φανερώνει για τον χαρακτήρα μας το ποτό που
πίνουμε.
Όλοι γνωρίζουμε ότι τα άρθρα των περιοδικών τέτοιας ύλης στοχεύουν κυρίως να μας διασκεδάσουν μέσα
από μια σειρά «ελκυστικών» απλοποιήσεων, παρά να είναι επιστημονικά σχολαστικά. Παρ’ όλα αυτά, κάτι τέτοιο
δεν χρειάζεται να μας εμποδίζει από το να τα αξιολογούμε με βάση τη γνώση μας για τη μεθοδολογία της έρευνας.
Διαβάστε τις πρώτες τρεις παραγράφους του παραπάνω άρθρου και προσπαθήστε να αναγνωρίσετε τις πηγές
τεκμηρίωσης που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναπτύξει τους ισχυρισμούς του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κάπου μέσα στο άρθρο ο συγγραφέας δηλώνει ότι «οι άνθρωποι που παραγγέλνουν βότκα ενδιαφέρονται για τη
μόδα και την εμφάνισή τους». Πώς θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μια μελέτη που θα ήταν ικανή να ελέγξει
αν οι άνθρωποι που παραγγέλνουν βότκα ασχολούνται περισσότερο με τη μόδα; Φτιάξτε ένα γράφημα των
δεδομένων που θα υποστήριζαν έναν τέτοιο ισχυρισμό.

Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι μια θεωρία «δεν έχει αποδειχθεί»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Όταν ρωτήθηκε για την υπερθέρμανση του πλανήτη, ένας από τους υποψήφιους προέδρους των ΗΠΑ από το
Ρεπουμπλικανικό κόμμα τόνισε ότι:
(...)I don't think from my perspective that I want to be engaged in spending that much money on
still a scientific theory that has not been proven and from my perspective is more and more being
put into question.
(Texas Governor Rick Perry, August 17, 2011, New Hampshire, Politics and Eggs breakfast)
Ανεξάρτητα με την προσωπική σας άποψη σχετικά με τον υποψήφιο ή το ζήτημα, είναι σωστό να δηλώσετε ότι η
θεωρία της προκαλούμενης από τον άνθρωπο υπερθέρμανσης του πλανήτη «δεν έχει αποδειχθεί»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε αυτό το κεφάλαιο μάθαμε ότι μια επιστημονική θεωρία δεν μπορεί ποτέ να αποδειχθεί – ή μάλλον καλύτερα
δεν έχει νόημα μια τέτοια κουβέντα– αφού μπορεί πάντα να ενδυναμώνεται ή να αποδυναμώνεται από τα
δεδομένα. Επομένως, δεν υπάρχει περίπτωση κάποια στιγμή μια έρευνα να είναι απόλυτα αποδεδειγμένη, αφού
πάντα θα υπάρχει η πιθανότητα διάψευσής της.
Όπως περιγράφουν εύστοχα η Nancy Abrams και ο Joel Premack:
(...)“[a theory] can never be proved true because that would mean it couldn't be refuted; and if
it can't be refuted, by definition it's not a scientific theory -- it's faith, not science”.

Βιβλιογραφία
Harlow, H. (1958). The nature of love. American Psychologist, 13, 673-685.

Harlow, H. F., & Zimmermann, R. R. (1958). The development of affective responsiveness in infant monkeys.
Proceedings of the American Philosophical Society, 102, 501-509.
Lilienfeld, S. O. (2005). Scientifically unsupported and supported interventions for childhood psychopathology:
A summary. Pediatrics, 115, 761-764.
Moore, S., Donovan, B., & Hudson, A. (1993). Facilitator-suggested conversational evaluation of facilitated
communication. Journal of Autism and Developmental Disorders, 23, 541-551.
Mostert, M. P. (2001). Facilitated communication since 1995: A review of published studies. Journal of Autism
and Developmental Disorders 31, 287-313.
Petrosino, A., Turpin-Petrosino, C., & Buehler, J. (2002). “Scared Straight” and other juvenile awareness programs
for preventing juvenile delinquency. Cochrane Database Systematic Reviews, 2, CD002796.
Pietschnig, J., Voracek, M., & Formann, A. K. (2010). Mozart effect–Shmozart effect: A meta-analysis.
Intelligence, 38(3), 314-323.
Rauscher, F. H., Shaw, G. L., & Ky, K. N. (1993). Music and spatial task performance. Nature, 365, 520.
Simons, D. J., Boot, W. R., Charness, N., Gathercole, S. E., Chabris, C. F., Hambrick, D. Z. & Stine-Morrow, E.
A. L. (2016). Do “brain-training” programs work? Psychological Science in the Public Interest, 17, 103-
186.
Spiegel, A. (2010). “Mozart effect” was just what we wanted to hear. National Public Radio transcript. Retrieved
from http://www.npr.org/templates/ story/story.php?storyId=128104580
Szempruch, J., & Jacobson, J. W. (1993). Evaluating the facilitated communications of people with developmental
disabilities. Research in Developmental Disabilities, 14, 253-264.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Πηγές πληροφοριών, γιατί κάνουμε έρευνα
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 2 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για να καλύψει δύο σημαντικά θέματα: α) μια εις βάθος
–βάσει αποδεικτικών στοιχείων– εξήγηση για το πώς μη επιστημονικοί τρόποι συλλογιστικής μπορούν να μας
οδηγήσουν σε λανθασμένα συμπεράσματα και β) μια καθοδήγηση για το πού μπορούν οι φοιτητές να αναζητήσουν
την έρευνα, τι είδους εμπειρικά άρθρα θα πρέπει να εντοπίζουν, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να
διαβάζουν εμπειρικά άρθρα και άρθρα αναφοράς σε επιστημονικά περιοδικά. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο
το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.
Προαπαιτούμενη γνώση: Προηγούμενο κεφάλαιο.

• να διδαχθούν οι «τρόποι προσέγγισης της γνώσης» δίνοντας έμφαση στα πλεονεκτήματα του εμπειρισμού.
Οι δραστηριότητες θα επικεντρωθούν στην εξάσκηση στον εμπειρικό συλλογισμό και στην κριτική της κακής
συλλογιστικής, στην κατανόηση των ερευνητικών ισχυρισμών (συχνότητα, συσχέτιση, και αιτιακή σχέση) και
των δυνητικών συγχυτικών μεταβλητών σε αυτούς τους ισχυρισμούς.
• την εξάσκηση σε δραστηριότητες που θα ενισχύσουν την κεντρική ιδέα του «σε σύγκριση με τι;», δηλαδή το
πώς οι εμπειριστές λαμβάνουν υπόψη τα δεδομένα για να επιβεβαιώσουν ή να διαψεύσουν τον εκάστοτε
κεντρικό ισχυρισμό.
• την εξάσκηση σε δραστηριότητες που από τη μια θα εκθέσουν τους φοιτητές σε μια σειρά από διαφορετικούς
τύπους συλλογισμών και από την άλλη θα τους παρακινήσουν να ασκήσουν κριτική σε καθέναν από αυτούς.
• την εκμάθηση των εννοιών «μεροληψία επιβεβαίωσης» και «μεροληψία τυφλού σημείου» μέσα από
παραδείγματα όπως η περίπτωση του αντιεμβολιαστικού κινήματος.
• την εξάσκηση στις διαδικασίες της ερευνητικής εύρεσης και μελέτης, βάζοντας τους/τις φοιτητές/τριες να
χρησιμοποιούν στην πράξη διαφορετικά επιστημονικά λογισμικά προκειμένου να βρίσκουν τις κατάλληλες
πηγές πληροφοριών. Επιπλέον, οι δραστηριότητες θα επιτρέψουν στους/στις φοιτητές/τριες να εξασκήσουν
την κριτική τους ικανότητα στην ανάλυση δημοφιλών ιστοσελίδων που καλύπτουν θέματα από όλο το
γνωστικό πεδίο της ψυχολογίας.
• την εξάσκηση στην «ανατομία ενός ερευνητικού άρθρου», η οποία θα εφοδιάζει τους/τις φοιτητές/τριες
με άρθρα εξάσκησης από ερευνητικά περιοδικά, ζητώντας τους να αναλύσουν το πόσο καλά και με
ποιους τρόπους προσαρμόζεται το εκάστοτε άρθρο στην τυπική APA μορφή. Η ανάγνωση σύντομων
άρθρων νωρίς μέσα στον χρόνο προετοιμάζει τους/τις φοιτητές/τριες ώστε να γίνουν ορθότεροι
«καταναλωτές» της ερευνητικής πληροφορίας.
• την εξάσκηση μέσω ερωτήσεων γνώσεων και κουίζ για να ενισχυθεί η μάθηση των εννοιών που

Να είστε προετοιμασμένοι/ες ότι τις περισσότερες φορές είναι ιδιαίτερα δύσκολο να
ξεφύγουμε από την προσκόλληση στην εμπειρία, στη διαίσθηση ή στην αυθεντία.
Από την άλλη, να είστε προσεκτικοί/ές με τις υπεργενικεύσεις και το συμπέρασμα ότι
καμία αυθεντία δεν είναι άξια εμπιστοσύνης.
2.1 Τρόποι προσέγγισης της γνώσης

Όσον αφορά τους συλλογισμούς, πρέπει να έχουμε επίγνωση ότι η διαίσθηση είναι γεμάτη από δυνητικά λάθη ή
ευρετική προσέγγιση, η οποία συχνά μπορεί να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Ο διαισθητικός
συλλογισμός είναι μια λάθος προσέγγιση για να ακολουθήσουμε, ενώ ο εμπειρικός συλλογισμός αποτελεί έναν
ορθότερο τρόπο προσέγγισης της γνώσης. Η κατανόηση αυτής της δήλωσης είναι καθοριστικής σημασίας για την
έρευνα και τον πειραματικό σχεδιασμό. Είναι, επομένως, σημαντικό να εξασκηθούμε τόσο στη δημιουργία
πινάκων εμπειρικού συλλογισμού όσο και στην κριτική ενός μη ορθού συλλογισμού. Στις επόμενες
δραστηριότητες, θα εξασκηθούμε στην τέχνη της γνώσης, της αναγνώρισης και του να θέτουμε ερωτήματα
σχετικά με τους τρόπους προσέγγισης γνώσης.
2.1.1 Ελέγχοντας κοινές πεποιθήσεις

Κάτι κοινότοπο για τους ανθρώπους είναι να πιστεύουν ότι η ψυχολογική έρευνα μελετά θέματα που ήδη
γνωρίζουμε από την καθημερινή μας εμπειρία. «Ποιος ο λόγος να χάνουμε χρόνο και να καταβάλλουμε
προσπάθεια για να μελετήσουμε κάτι που ήδη ξέρουμε;», αναρωτιούνται πολλοί. Ένας τρόπος για να
απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση είναι να εστιάσουμε σε κοινές εμπειρίες που αποδεικνύονται συχνά
λανθασμένες. Σκεφτείτε για τον εαυτό σας και δοκιμάστε τους άλλους για το ποιες από τις ακόλουθες κοινές
πεποιθήσεις είναι αληθινές και ποιες λανθασμένες (Landau & Bavaria, 2003).
1 Τα μωρά αγαπούν τις μητέρες τους επειδή οι μητέρες εκπληρώνουν τη φυσική ανάγκη των μωρών για
τροφή. Σωστό ή Λάθος; _______________
2 Οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν μόνο το 10% της δυνητικής εγκεφαλικής τους λειτουργίας.
Σωστό ή Λάθος; _______________
3 Όσο μεγαλύτερο κίνητρο έχετε, τόσο καλύτεροι θα είστε στην επίλυση ενός σύνθετου προβλήματος.
Σωστό ή Λάθος; _______________
4 Η ψυχοθεραπεία παρουσιάζει τη μεγαλύτερη επιτυχία της στις περιπτώσεις θεραπείας των ψυχωτικών
ασθενών που έχουν χάσει επαφή με την πραγματικότητα. Σωστό ή Λάθος; _______________
5 Τα τεστ προσωπικότητας αποκαλύπτουν τα βασικά σας κίνητρα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που
μπορεί να μη γνωρίζετε. Σωστό ή Λάθος; _______________
Πώς νομίζετε ότι τα πήγατε; Η έρευνα έχει δείξει ότι, ενώ όλες αυτές οι πεποιθήσεις είναι εσφαλμένες, πολλοί
φοιτητές τις θεωρούν αληθινές (Landau & Bavaria, 2003). Τέτοια ευρήματα ενισχύουν την ανάγκη τού να είμαστε
πιο κριτικοί στη συλλογιστική μας σχετικά με τις πληροφορίες που μας κατακλύζουν καθημερινά!
Ένας τρόπος για να είμαστε πιο κριτικοί σχετικά με τους συλλογισμούς είναι να εξασκηθούμε στη
δεξιότητα του να ρωτάμε πάντα ή να ψάχνουμε για μια απάντηση στην ερώτηση «σε σύγκριση με τι;». Με αυτόν
τον τρόπο οι εμπειριστές λαμβάνουν υπόψη τα δεδομένα σε πίνακες με επιβεβαιωτικά ή απορριπτικά κελιά.
Ας προσπαθήσουμε να εξασκήσουμε αυτή τη δεξιότητα μέσω των δραστηριοτήτων που ακολουθούν.

Δραστηριότητα 2.1. Παρακάτω θα δείτε κάποια παραδείγματα δηλώσεων που βασίζονται στην εμπειρία χωρίς
την ύπαρξη μιας ομάδας σύγκρισης. Για καθεμία από αυτές τις δηλώσεις:
α. Ρωτήστε «Σε σύγκριση με τι;»: Γράψτε μια ερώτηση για μια ομάδα σύγκρισης που θα σας βοηθούσε να
εκτιμήσετε τα συμπεράσματα.
β. Σκεφτείτε όλες τις πληροφορίες: Σχεδιάστε έναν πίνακα 2×2 για να συγκρίνετε συστηματικά τα αποτελέσματα.
γ. Αντιμετωπίστε συγχυτικά σφάλματα: Υποθέτοντας ότι υπάρχει κάποια σχέση, γράψτε πιθανά συγχυτικά
σφάλματα που προκύπτουν για την προτεινόμενη σχέση.
Ας προσπαθήσουμε πρώτα με το ακόλουθο παράδειγμα:
«Από τότε που έκοψα τη ζάχαρη από τη διατροφή των κατασκηνωτών,
παρατήρησα ότι είναι πολύ πιο συνεργάσιμοι!»
(α) Σε σύγκριση με τι; Θα είχαν βελτιωθεί έτσι κι αλλιώς οι κατασκηνωτές, ακόμα και χωρίς την αλλαγή στη
δίαιτα τους;
(β) Σκεφτείτε όλες τις πληροφορίες:
Μειωμένη ζάχαρη στη δίαιτα Καμιά αλλαγή στη δίαιτα

(αγωγή) (μη αγωγή)
Οι κατασκηνωτές είναι
συνεργάσιμοι (παρουσία
αποτελέσματος)
Οι κατασκηνωτές δεν είναι
συνεργάσιμοι
(απουσία αποτελέσματος)
(γ) Αντιμετωπίστε συγχυτικά σφάλματα: _______________________________________________________

_
Ποιος άλλος παράγοντας μπορεί να άλλαξε ταυτόχρονα με τη μείωση της ζάχαρης και να οδήγησε στην αύξηση
της συνεργατικότητας; Μια πιθανή συγχυτική μεταβλητή μπορεί να περιλαμβάνει την προσαρμογή και την
εξοικείωση των κατασκηνωτών στις συνθήκες της κατασκήνωσης όσο περνούν οι μέρες. Ή μπορεί επίσης το νέο
κολυμβητικό πρόγραμμα να ξεκίνησε την ίδια περίοδο και έτσι να κούρασε τους κατασκηνωτές.
«Ένα μπάνιο πριν από την ώρα του ύπνου βοηθά το μωρό μου να κοιμηθεί καλύτερα»
(α) Σε σύγκριση με τι; ______________________________________________________________________
(γ) Αντιμετωπίστε συγχυτικά σφάλματα: _________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Η προπόνηση γιόγκα με έκανε να νιώθω περισσότερο γαλήνια»


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Το σεμινάριο μαθηματικών που διάλεξα πραγματικά βελτίωσε πολύ τους βαθμούς μου.»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Το να στέλνω μηνύματα με τους φίλους μου με κάνει να νιώθω πιο κοντά τους συναισθηματικά.»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Το να τρώω σοκολάτα μετά το βραδινό με δυσκολεύει στο να κοιμηθώ.»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Το Tik Tok κάνει τους άνδρες πιο ασεβείς απέναντι στις γυναίκες.»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
« Το να φοράω κινησιοταινία βοηθά το γόνατο μου να νιώθει καλύτερα όταν τρέχω.»
(α) Σε σύγκριση με τι; _____________________________________________________________________
(γ) Αντιμετωπίστε συγχυτικά σφάλματα: _______________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ας εξασκηθούμε περισσότερο αξιολογώντας τις ακόλουθες δηλώσεις με βάση τους διαφορετικούς τύπους
συλλογισμών.
Δραστηριότητα 2.2. Χρησιμοποιώντας τη γνώση που αποκτήσατε σχετικά με τον ορθό συλλογισμό, γράψτε
συνοπτικά γιατί το είδος συλλογισμού που αντανακλάται σε καθεμία από τις ακόλουθες δηλώσεις είναι βάσιμο ή
όχι. Καθώς προχωράτε σε αυτές τις κρίσεις, κρατήστε στο μυαλό σας τα παρακάτω:
α. Τι σας ζητείται να πιστέψετε σε κάθε περίπτωση;
β. Ποιες περαιτέρω πληροφορίες μπορεί να χρειαστείτε για να καθορίσετε την ακρίβεια των συμπερασμάτων του
ομιλητή;
γ. Σε τι βασίζει ο ομιλητής τον ισχυρισμό του: εμπειρία, διαίσθηση ή αυθεντία;

«Διάβασα κάτι τέλειο στην εφημερίδα σήμερα: Ανέφεραν ότι τα βίαια βιντεοπαιχνίδια
δεν προκαλούν επιθετικότητα όταν παίζονται συνεργατικά ως ομαδικά παιχνίδια.
Μιλούσαν σχετικά με κάποια έρευνα που έκανε κάποιος.»
Τι σας ζητείται να πιστέψετε σε κάθε περίπτωση; ___________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες περαιτέρω πληροφορίες μπορεί να χρειαστείτε για να καθορίσετε την ακρίβεια των συμπερασμάτων του
ομιλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε τι βασίζει ο ομιλητής τον ισχυρισμό του: εμπειρία, διαίσθηση ή αυθεντία;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____
«Διάβασα στο διαδίκτυο ότι το να λύνεις κάθε μέρα ειδικά παζλ σε βοηθά να ενδυναμώνεις τον
εγκέφαλο σου. Έχει αποδειχθεί από τη νευροψυχολογία.»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ομιλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι εντελώς φυσική στο
πανεπιστήμιό μου. Όλοι το κάνουν σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο.»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ομιλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Φοβάμαι να πετάξω, τα αεροπλάνα είναι τόσο επικίνδυνα!»


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ομιλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Το να ξεσκαρτάρετε τις ντουλάπες έχει τεράστια επίδραση στην ευτυχία σας. Το έκανα την
προηγούμενη εβδομάδα και νιώθω πολύ πιο χαρούμενη όταν βρίσκομαι στο δωμάτιό μου.»
Τι σας ζητείται να πιστέψετε σε κάθε περίπτωση; __________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ομιλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε τι βασίζει ο ομιλητής τον ισχυρισμό του: εμπειρία, διαίσθηση ή αυθεντία; _____________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
«Κοιτάξτε πόσα χαρούμενα ζευγάρια παντρεύτηκαν αφού γνωρίστηκαν μέσω του Match.com!
Νομίζω θα το δοκιμάσω κι εγώ!»

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ομιλητή;___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε τι βασίζει ο ομιλητής τον ισχυρισμό του: εμπειρία, διαίσθηση ή αυθεντία; ____________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2.1.2 Τρόποι προσέγγισης της γνώσης: Υπάρχει ο Άγιος Βασίλης

O Strohmetz (2003) παρουσίασε μια εξαιρετική εργασία σε ένα συνέδριο ψυχολογίας με θέμα το πώς η
επιστημονική μέθοδος διαφέρει από τους υπόλοιπους τρόπους γνώσης. Ας δούμε μαζί αυτή τη δραστηριότητα.
Παρακάτω θα βρείτε ένα αντίγραφο του πολύ γνωστού άρθρου από το 1897 “Yes, Virginia, there is a Santa Claus”.
Σε αυτό το πολύ δημοφιλές άρθρο, η οκτάχρονη Virginia O’Hanlon έγραψε στην εφημερίδα The New York Sun
για να μάθει αν τελικά υπήρχε ο Άγιος Βασίλης. Ο Francis P. Church έγραψε μια απάντηση σε αυτό το άρθρο στις
21 Σεπτεμβρίου του 1897, ισχυριζόμενος ότι ο Άγιος Βασίλης όντως υπάρχει.
Διαβάστε το παρακάτω κείμενο προσεκτικά και προσπαθήστε να βρείτε παραδείγματα διαφορετικών
τρόπων προσέγγισης της γνώσης (διαίσθηση, αυθεντία, λογική και επιστημονική μέθοδος), τα οποία
χρησιμοποιήθηκαν για να δείξουν ότι ο Άγιος Βασίλης όχι απλώς υπάρχει, αλλά πρέπει να υπάρχει. Όταν βρείτε

τέτοια σημεία, υπογραμμίστε τα στο κείμενο. Πώς η Virginia, ο πατέρας της ή ο F.P. Church κατέστησαν δυνατή
την ύπαρξη του Άγιου Βασίλη χρησιμοποιώντας διαφορετικούς τρόπους γνώσης ο καθένας; Ποιος/οι τρόπος/οι
δεν ακολουθούνται ή απορρίπτονται εντελώς ως τρόποι ενίσχυσης της ύπαρξης του Άγιου Βασίλη; Ο σκοπός
αυτής της δραστηριότητας είναι να σας επιτρέψει να συγκρίνετε τους διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της
γνώσης, όπως επίσης και το να κατανοήσετε τα δυνατά σημεία και τους περιορισμούς της κάθε μεθόδου.
Yes, Virginia...
Dear Editor: I am 8 years old. Some of my little friends say there is no Santa Claus. Papa says, ‘If you see it
in The Sun it’s so.’ Please tell me the truth, is there a Santa Claus?”
Virginia O’Hanlon
115 WEST 95TH ST.
Virginia, your little friends are wrong. They have been affected by the skepticism of a skeptical age. They do
not believe except they see. They think that nothing can be which is not comprehensible by their little minds.
All minds, Virginia, whether they be men’s or children’s, are little. In this great universe of ours man is a
mere insect, an ant, in his intellect, as compared with the boundless world about him, as measured by the
intelligence capable of grasping the whole of truth and knowledge.
Yes, Virginia, there is a Santa Claus. He exists as certainly as love and generosity and devotion exist, and
you know that they abound and give to your life its highest beauty and joy. Alas! How dreary would be the
world if there were no Santa Claus! It would be as dreary as if there were no Virginias. There would be no
childlike faith then, no poetry, no romance to make tolerable this existence. We should have not enjoyment,
except in sense and sight, The eternal light with which childhood fills the world would lie extinguished.
Not believe in Santa Claus! You might as well not believe in fairies! You might get your papa to hire men to
watch in all the chimneys on Christmas Eve to catch Santa Claus, but even if they did not see Santa Claus
coming down, what would that prove? Nobody sees Santa Claus, but that is no sign that there is no Santa
Claus. The most real things in the world are those that neither children nor men can see. Did you ever see
fairies dancing on the lawn? Of course not, but that’s no proof that they are not there. Nobody can conceive
or imagine all the wonders there are unseen and unseeable in the world.
You tear apart the baby’s rattle and see what makes the noise inside, but there is a veil covering the unseen
world which not the strongest man, nor even the united strength of all the strongest men that ever lived, could
tear apart. Only faith, fancy, poetry, love, romance, can push aside that curtain and view and picture the
supernal beauty and glory beyond. Is it all real? Ah, Virginia, in all this world there is nothing else real and
abiding. No Santa Claus! Thank God! he lives, and he lives forever. A thousand years from now, Virginia,
nay, ten times ten thousand years from now, he will continue to make glad the heart of childhood.
2.1.3. Η σκιαγράφηση προσωπικότητας στην αστρολογία

Σε αυτή την ενότητα, προτού εξετάσουμε τις πρακτικές και θεωρητικές διαστάσεις αυτού του θέματος όπως τις
ανέπτυξε πρώτος ο Forer (1949), θα ξεκινήσουμε με μια δραστηριότητα.
Ας αρχίσουμε! Παρακάτω θα διαβάσετε μια λίστα με περιγραφές προσωπικοτήτων βασισμένες στα δώδεκα
ζώδια. Καθώς τα διαβάζετε, κυκλώστε κάθε περιγραφή που σας θυμίζει τον εαυτό σας. Αφού διαβάσετε όλη τη
λίστα, επιλέξτε ποιο (ή ποια) σας περιγράφουν καλύτερα και συμπληρώστε τις αντίστοιχες βαθμολογίες.
Ωροσκόπιο Α Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα

Λεπτολόγος, ήσυχος και απαιτητικός είναι τα χαρακτηριστικά του Α. Προσγειωμένος αλλά ρομαντικός, μοναχικός
αλλά επικοινωνιακός, ιδιότροπος αλλά εξυπηρετικός, στενόμυαλος αλλά πανέξυπνος. Είναι τελειομανής και δεν
σταματά ποτέ, μέχρι να ολοκληρώσει αυτό που άρχισε. Ορισμένες φορές υποχόνδριος, ιδιότροπος και έντονα
επικριτικός. Εργατικός, προσγειωμένος, σώφρον και οικονόμος, αντεπεξέρχεται τέλεια σε όποια εργασία και να
του αναθέσουν.
Ωροσκόπιο B Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Αντισυμβατική, αντικομφορμίστρια και επαναστατική είναι η προσωπικότητα της Β. Είναι ευγενική, φιλική και
γίνεται συμπαθής από την πρώτη στιγμή. Ρουφάει τη γνώση σαν σφουγγάρι, σκέφτεται και απασχολεί τη σκέψη
της με τα πάντα, αλλά είναι αρκετά δύσπιστη και αντιδραστική με ό,τι ακούει. Είναι ανθρωπίστρια και
αλτρουίστρια. Δεν της αρέσουν οι παραδόσεις, τα όρια και τα δεσμά, ούτε για τον ίδια ούτε και για τους άλλους.
Ωροσκόπιο Γ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Ο Γ είναι ένας έξυπνος άνθρωπος, συλλέκτης γνώσεων και εμπειριών που θέλει να ξέρει όλους τους κανόνες,
αλλά να μην τους ακολουθεί πάντα. Τον χαρακτηρίζει η κυκλοθυμία, η προσαρμοστικότητα, αλλά και η αστάθεια
σε απόψεις και θέσεις. Είναι ευχάριστος, συμπαθητικός, ομιλητικός και με αξιοθαύμαστη επιχειρηματολογία.
Συμβαδίζει εύκολα με όλες τις ηλικίες, επιλέγει όμως να βρίσκεται πάντα με άτομα νεότερα από εκείνον!
Ωροσκόπιο Δ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Η Δ είναι μια ευαίσθητη, ονειροπόλος και συνολικά μια πολύ συναισθηματική ύπαρξη. Δεν λειτουργεί με τη
λογική, οδηγείται καθαρά από το συναίσθημα και δεν μένει ποτέ στην επιφάνεια των πραγμάτων, αφού πάντα
προσπαθεί να εμβαθύνει. Είναι τόσο τρωτή ψυχικά και τόσο συμπονετική, που συχνά μελαγχολεί ή γίνεται θύμα
των άλλων. Νευριάζει εύκολα, με απότομες αντιδράσεις και είναι αρκετά εύθικτη, γεγονός που οφείλεται στην
υπερβολική ευαισθησία της.
Ωροσκόπιο Ε Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Ο δυναμισμός αλλά και ο αυθορμητισμός είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του Ε. Πρόκειται για ένα ζώδιο
ειλικρινές και ενθουσιώδες, με ηγετικές ικανότητες αλλά και παιδαριώδεις συμπεριφορές κάποιες στιγμές. Η
αισιόδοξη ματιά του στη ζωή είναι αξιοζήλευτη. Η ορμητικότητά του βέβαια ορισμένες φορές ξαφνιάζει και
αιφνιδιάζει τον υπόλοιπο κόσμο, όπως και τον εαυτό του, ο οποίος πληρώνει πολλές φορές τις συνέπειες της
βιασύνης και της επιπολαιότητάς του!
Ωροσκόπιο Ζ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Η υπομονή, η αξιοπιστία και η σταθερότητα είναι τρία από τα βασικά χαρακτηριστικά της Ζ! Θα τη διακρίνεις
από τους ήρεμους και χαλαρούς της τόνους, αλλά και από την ανεξάντλητη επιμονή και το πείσμα της. Ιδιαίτερα
σημαντικό για μια Ζ είναι να μπορεί να έχει οικονομική άνεση, ώστε να αισθάνεται ασφάλεια, σιγουριά και
σταθερότητα για το μέλλον της! Μια Ζ λατρεύει τις τέχνες, το καλό φαγητό, τις απολαύσεις και τις ανέσεις, ενώ
έχει και εξαιρετικό γούστο!
Ωροσκόπιο Η Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα

Περιπετειώδες, ανήσυχο και ανεξάρτητο πλάσμα, ο Η πορεύεται στη ζωή, ακόμα και στις δυσκολίες της, με
γνώμονα την αισιοδοξία. Αυθόρμητος και παρορμητικός στον λόγο του, γεγονός που ορισμένες φορές τον καθιστά
ωμό και αθυρόστομο. Δεν αντέχει τη ρουτίνα, τους περιορισμούς και τη σοβαροφάνεια. Πετυχαίνει πάντα τους
στόχους του λόγω του πολυμήχανου και κοφτερού μυαλού του.
Ωροσκόπιο Θ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Η Θ όλη της τη ζωή εργάζεται ευλαβικά και ακούραστα σε όλους τους τομείς, για να φτάσει την κορυφή. Είναι
φιλόδοξη και θέτει πάντα υψηλούς στόχους. Κρατά απόσταση από τους άλλους, καθώς δεν τη γεμίζει η πλούσια
κοινωνική ζωή. Θέλει επαγγελματική επιτυχία, οικονομική ασφάλεια και τη δημιουργία μιας τέλειας οικογένειας.
Είναι σοφή και ήρεμη και σπάνια έχει νευρικά ξεσπάσματα, αφού η αντίδρασή της είναι συνήθως ο καυστικός,
σκληρός και ειρωνικός λόγος.
Ωροσκόπιο Ι Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Ι είναι η ευαισθησία του, η οποία συχνά τον παρασέρνει σε έναν κυκεώνα
σκέψεων, αναζητήσεων αλλά και αγώνων, προκειμένου να πραγματοποιήσει αυτά που του προστάζει η καρδιά
του! Αρκετά συχνά αυτό το ζώδιο αναζητά αιτίες για να ταλαιπωρείται, να γκρινιάζει και να προβληματίζεται,
ενώ έχει την τάση να παρεξηγείται πολύ εύκολα και να παίρνει πολύ προσωπικά τις καταστάσεις, με αποτέλεσμα
να πληγώνεται.
Ωροσκόπιο Κ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Η Κ έχει μια εσωτερική δύναμη που την κάνει αξιοπρόσεκτη, όσο κι αν εκείνη προσπαθεί να κρατηθεί στο
παρασκήνιο. Αποπνέει μυστήριο και είναι πολύ έξυπνη. Έχει τρομερά ανεπτυγμένη διαίσθηση και είναι πολύ
καχύποπτη. Έχει εμμονές με το παρελθόν και κυρίως με τις αρνητικές εμπειρίες. Δεν ξεχνά ποτέ την προδοσία,
με αποτέλεσμα πολλές φορές να εκδικείται με τον χειρότερο τρόπο. Αγαπά βαθιά, γεγονός που την κάνει κτητική
και ζηλιάρα.
Ωροσκόπιο Λ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Ο Λ είναι ένα γλυκύτατο, ευγενέστατο άτομο που σε κερδίζει απευθείας με το ζεστό του χαμόγελο. Είναι
ευχάριστος και ισορροπημένος με μία καλή κουβέντα να πει πάντα, χωρίς όμως να είναι απαραίτητα ειλικρινής.
Είναι όμως αναποφάσιστος, ευθυνόφοβος και ανασφαλής και απογοητεύει συχνά τους άλλους με αυτή
τη συμπεριφορά. Είναι πολύ έξυπνος αλλά κυρίως χρησιμοποιεί το μυαλό του με στρατηγική για το δικό
του συμφέρον.
Ωροσκόπιο Μ Καθόλου σαν εμένα 1 2 3 4 5 Εξαιρετικά ίδιο μ’ εμένα
Η Μ έχει μια λαμπερή και άκρως δυναμική προσωπικότητα! Είναι γεννημένη ηγέτιδα και, χωρίς να το
προσπαθήσει και πολύ, καταφέρνει να στρέφει όλα τα βλέμματα πάνω της, κερδίζοντας έτσι είτε μεγάλες
συμπάθειες είτε αντίστοιχες αντιπάθειες. Το έντονο πείσμα αλλά και ο εγωισμός είναι δύο από τα βασικά
χαρακτηριστικά που κάνουν μια Μ να γίνεται πολλές φορές αντιπαθής ή και κουραστική!
Κυκλώστε το προφίλ που πιστεύετε ότι σας χαρακτηρίζει περισσότερο:

A B Γ Δ E Ζ Η Θ I Κ Λ Μ
Εξηγήστε γιατί επιλέξατε αυτό το προφίλ:

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εισάγετε τις αποκρίσεις σας σε αυτή τη διαδικτυακή φόρμα.
Δεν χρειάζεται να εισαγάγετε καμία προσωπική πληροφορία, παρά μόνο το ζώδιό σας και το γράμμα το οποίο
επιλέξατε από τη λίστα (καμία άλλη πληροφορία ταυτοποίησης). Έπειτα, θα συζητήσουμε στο μάθημα ποια
γράμματα αντιστοιχούν σε ποιο ζώδιο και θα εξηγήσουμε πώς όλα σας τα δεδομένα σχετίζονται με αυτή
τη δραστηριότητα.
Η δραστηριότητα είναι παρόμοια με το κλασικό Φαινόμενο Φόρερ (Forer, 1949), όπου αποδείχθηκε πως
οι περιγραφές προσωπικότητας δομούνται με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι τόσο πολύ γενικές –και αόριστες– και
έτσι να εφαρμόζονται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Οι περισσότεροι άνθρωποι σε αυτές τις
δραστηριότητες δεν διαλέγουν το πραγματικό τους ζώδιο, και παρ’ όλα αυτά βαθμολογούν την περιγραφή
προσωπικότητας ως εξαιρετικά ακριβή.
Η αστρολογία είναι η διασημότερη ψευδοεπιστήμη, η οποία βασίζεται στην ιδέα ότι οι τοποθεσίες των
άστρων και των πλανητών τη στιγμή που κάποιος/α γεννήθηκε καθορίζουν την προσωπικότητα και τη
συμπεριφορά τους. Η αστρολογία έχει επανειλημμένως αποδειχθεί ότι δεν έχει καμία επιστημονική αξία (Kelly,
1999). Για παράδειγμα, μια μελέτη που συγκέντρωσε περισσότερες από 3.000 προβλέψεις διάσημων αστρολόγων
βρήκε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτών εκπληρώθηκε, και μάλιστα εκείνες που έτειναν να είναι αόριστες ή
εύκολα προβλέψιμες από τρέχοντα γεγονότα (Culver & Ianna, 1988). Όταν ζητήθηκε στους αστρολόγους να
ταιριάξουν συγκεκριμένους ανθρώπους με τα ωροσκόπιά τους, αυτοί είχαν μια απόδοση στο επίπεδο της τύχης,
δηλαδή γύρω στο 50% (Gauquelin, 1970). Επιπλέον, δεν έχει βρεθεί καμία σύνδεση μεταξύ των ζωδίων ενός
ανθρώπου και της ευφυΐας ή της προσωπικότητάς του (Hartmann, Reuter, & Nyborg, 2006), καθώς και το κατά
πόσο ταιριάζει με άλλα άτομα με βάση τον ζωδιακό συνδυασμό τους (Martens & Trachet, 1998).
Η αστρολογία δεν λειτουργεί αλλά οι άνθρωποι την πιστεύουν για τους παρακάτω λόγους:
Αντιλαμβανόμαστε τα ζώδιά μας ως ακριβή επειδή γενικά αποτελούνται από κολακευτικά
χαρακτηριστικά, μια τεχνική βασισμένη στην άκριτη αποδοχή και στην τάση να πιστεύουμε τις θετικές
περιγραφές που μας αφορούν.
Η αστρολογική περιγραφή κάποιου είναι δυνατόν να περιλαμβάνει τόσο θετικά όσο και αρνητικά
στοιχεία για το ίδιο ζήτημα, κάτι που μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται ακριβές. Τελικά, όμως, με
αυτόν τον τρόπο καλύπτονται όλες οι πιθανές διαστάσεις που μπορεί να έχει μια προσωπικότητα (π.χ. σε
κάποιες στιγμές είστε βέβαιοι… ενώ σε άλλες ανασφαλείς). Η αντιλαμβανόμενη ακρίβεια που έχουμε για
μια αστρολογική περιγραφή είναι πλασματική και βασίζεται στη «μεροληψία επιβεβαίωσης», σύμφωνα
με την οποία τείνουμε να θυμόμαστε ή να παρατηρούμε πράγματα που επιβεβαιώνουν τις προσδοκίες
μας και να αγνοούμε όλα τα υπόλοιπα.
Έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε προσωπικές περιγραφές ως ακριβείς εάν τίθενται υπό γενικούς όρους,
κάτι σαν υποκειμενική επιβεβαίωση ή αλλιώς ως φαινόμενο Μπάρνουμ (Kida, 2006), παίρνοντας την
ονομασία του από τον επιστήμονα που πρώτος το περιέγραψε.
2.1.4 Γνωστικές στρατηγικές μάθησης

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα για να εξερευνήσουμε τους τρόπους προσέγγισης της γνώσης είναι η θεωρία των
«στρατηγικών μάθησης». Η θεωρία αυτή μπορεί να φαίνεται διαισθητική, εντούτοις πολλοί άνθρωποι την
πιστεύουν ως αληθινή, με τα σύγχρονα δεδομένα όμως να μη συνηγορούν στην υποστήριξη αυτής. Ο στόχος
αυτής της δραστηριότητας είναι να αποσαφηνίσει ότι, παρόλο που μια θεωρία μπορεί να ακούγεται σωστή, δεν
σημαίνει απαραίτητα ότι πρόκειται για μια έγκυρη θεωρία, αν αυτή δεν έχει προηγουμένως επιβεβαιωθεί από την
έρευνα.

Δάσκαλοι, σύμβουλοι και λοιπές εκπαιδευτικές ειδικότητες υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν με
διαφορετικούς τρόπους (δηλαδή οπτικά, ακουστικά κ.λπ.), με τις μελέτες να δείχνουν ότι το 90% των Αμερικανών
πιστεύουν ότι οι στρατηγικές μάθησης είναι σημαντικές. Από καθαρά ερευνητική σκοπιά, όμως, υπάρχουν
περιορισμένες συστηματικές μελέτες γύρω από το θέμα, καμία από τις οποίες δεν υποστηρίζει τελικά αυτή τη
θεωρία (π.χ. Krätzig & Arbuthnott, 2006· Papadatou-Pastou et al., 2018· Pashler et al., 2008· Rohrer & Pashler,
2012· Stahl, 2002).
Δείτε την παρακάτω ομιλία του Δρ. Ambridge με τίτλο “9 myths about psychology, debanked”. Δείτε
επίσης και αυτές τις βιβλιογραφικές επισκοπήσεις:
Pashler, H., McDaniel, M., Rohrer, D., & Bjork, R. (2008). Learning styles: Concepts and evidence.
Psychological Science in the Public Interest, 9(3), 105-119.
Coffield, F., Moseley, D., Hall, E., & Ecclestone, K. (2004). Learning styles and pedagogy in post-16
learning: A systematic and critical review. London: Learning and Skills Learning Research Centre.
Stahl, S. A. (1999). Different strokes for different folks? A critique of learning styles. American
Educator, 23(3), 1-5.
Kavale, K. A., Hirshoren, A., & Forness, S. R. (1998). Meta-analytic validation of the Dunn and Dunn
model of learning-style preferences: A critique of what was Dunn. Learning Disabilities Research &
Practice, 13(2), 75-80.
Papadatou-Pastou, M., Touloumakos, A. K., Koutouveli, C. et al. (2021). The learning styles neuromyth:
when the same term means different things to different teachers. European Journal of Psychology
Education, 36, 511-531.
Για συγκεκριμένες μελέτες, τσεκάρετε τη λίστα αναφορών από τις παραπάνω επισκοπήσεις. Επιπλέον, εδώ
υπάρχει ένα παράδειγμα μιας πιο πρόσφατης μελέτης που εξετάζει μια συγκεκριμένη προσέγγιση για μια
στρατηγική μάθησης (δηλαδή οπτικό σε σύγκριση με ακουστικό):
Rogowsky, B. A., Calhoun, B. M., & Tallal, P. (2015). Matching learning style to instructional method:
Effects on comprehension. Journal of Educational Psychology, 107(1), 64-78.
Επίσης, πολύ ενδιαφέροντα άρθρα για μελέτη είναι τα παρακάτω:
Howard-Jones, P. A. (2014). Neuroscience and education: Myths and messages. Nature Reviews
Neuroscience, 15, 817-824.
Dekke, S., Lee, N. C., Howard-Jones, P., & Jolles, J. (2012). Neuromyths in education: Prevalence and
predictors of misconceptions among teachers. Frontiers in Psychology, 3.
Για πληροφορίες σχετικά με το ζήτημα μπορείτε, επίσης, να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Dr. Daniel
Willingham (http://www.danielwillingham.com/learning-styles-faq.html), η οποία περιλαμβάνει ποικίλες
πληροφορίες και βίντεο σχετικά με τις γνωστικές στρατηγικές μάθησης.
2.1.5 Το αντιεμβολιαστικό κίνημα!

Το αντιεμβολιαστικό κίνημα είναι ένα ακόμα επίκαιρο και ενδιαφέρον ζήτημα για μελέτη, αν λάβουμε υπόψη την
παραπληροφόρηση, τις προκαταλήψεις και τις επιπτώσεις της αυθεντίας στις πεποιθήσεις μας και, συνεπώς, στους
τρόπους προσέγγισης της γνώσης.
Οι γονείς, για παράδειγμα, μπορεί να υποθέτουν ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, εν μέρει γιατί η
περίοδος στην παιδική ηλικία κατά την οποία γίνονται τα εμβόλια συμπίπτει χρονικά με την περίοδο στην οποία

μπορούν να διαγνωστούν τα πρώτα συμπτώματα του αυτισμού. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο δεκάδες χιλιάδες
γονείς ανά τον κόσμο στράφηκαν εναντίον του εμβολίου της Ιλαράς-Ερυθράς-Παρωτίτιδας (MMR) έχει να κάνει
με μια έρευνα που υπονόησε μια σύνδεση μεταξύ εμβολιασμών και αυτισμού. Αυτή η δημοσίευση αποσύρθηκε
από το επιστημονικό περιοδικό The Lancet, αλλά η ανάκλησή της δεν προκάλεσε τον ίδιο αντίκτυπο στον Τύπο
όσο η αρχική προβολή του άρθρου.
Ο Δρ. Paul Offit έχει αναλύσει ότι οι νέοι γονείς φοβούνται περισσότερο τα εμβόλια επειδή, παραδόξως,
αυτά δουλεύουν τόσο καλά. Το γεγονός ότι πλέον βλέπουμε σπάνια περιπτώσεις πολυομυελίτιδας, παρωτίτιδας ή
ιλαράς έχει κάνει τους γονείς να υποτιμούν τον κίνδυνο στο οποίο θέτουν τα παιδιά τους (είναι δύσκολο να
σκεφτούμε για πράγματα που δεν βλέπουμε ή δεν αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητά μας). Ακούστε αυτήν
τη συζήτηση στο Science Friday για περισσότερες πληροφορίες.
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ 2.1: ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
Παράδειγμα Περιορισμοί
Βεβαιότητα/ Εάν δεν φορέσεις μπουφάν τον χειμώνα, Δύο γεγονότα μπορεί να ταιριάζουν στον
Διαίσθηση θα αρπάξεις κανένα κρύωμα. χρόνο, αλλά όχι απαραίτητα επειδή το ένα
προκαλεί το άλλο. Επιπλέον, οι άνθρωποι
συχνά αγνοούν αντιφατικά στοιχεία και
εμμένουν στις αρχικές τους πεποιθήσεις.
Αυθεντία Οι γονείς σου λένε ότι, αν δεν φορέσεις Οι αυθεντίες δεν είναι πάντα σωστές. Μπορεί
το μπουφάν σου, θα κρυώσεις. να υπάρχουν τομείς στους οποίους είναι
συνήθως σωστές, αλλά όχι πάντα.
A priori Οι άνθρωποι δεν παίρνουν δηλητήρια Οι συμπεριφορές των ανθρώπων μπορεί να
μέθοδος/ γιατί γνωρίζουν ότι είναι καταστροφικά δείχνουν κάποιον βαθμό λογικής, αλλά δεν
Λογική για την υγεία τους. Οι άνθρωποι ξέρουν είναι πάντα αυτή η περίπτωση όταν μπαίνουν
ότι ο καπνός περιέχει νικοτίνη, η οποία στη μέση ψυχολογικοί και όχι αυστηρά
είναι ένα δηλητήριο. Συνεπώς, δεν θα λογικοί παράγοντες.
καπνίσουν.
Εμπειρία Τρώτε κάτι και αρρωσταίνετε. Δεν το Η αρνητική εμπειρία είναι ένα μεμονωμένο
γνωρίζετε, αλλά είχατε γρίπη. Τελικά περιστατικό που μπορεί να μην ξανασυμβεί
αποφεύγετε το συγκεκριμένο φαγητό στο ποτέ. Η επίδραση του φαγητού δεν είναι
μέλλον νομίζοντας ότι αν το φάτε θα σας γενική αλλά η πολύ αρνητική εμπειρία που
κάνει κακό. είχατε επηρέασε τη συμπεριφορά σας.
Επιστημονική Οι φοιτητές μαθαίνουν καλύτερα όταν Οι επιστημονικές προσεγγίσεις είναι
μέθοδος απλώνουν τον χρόνο μελέτης τους μέσα περιορισμένες σε πεδία όπου συγκεκριμένες
στην ημέρα από το να τον στριμώξουν σε ιδέες μπορούν να ποσοτικοποιηθούν και να
μια μεγάλη ενιαία περίοδο. παρατηρηθούν αντικειμενικά. Επιπλέον,
υπάρχει πάντα μια αβεβαιότητα στη μέτρηση,
ακόμα και αν αυξήσουμε την εμπιστοσύνη
μας σε μετρήσεις μέσα στο πέρασμα του
χρόνου.
2.2 Αναζητώντας και μελετώντας την έρευνα

Δοκιμάστε να επισκεφθείτε την πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη και να εξερευνήσετε τις επιλογές που έχετε για να
αναζητήσετε ερευνητικά άρθρα. Υπάρχουν κάποια σεμινάρια που μπορείτε να παρακολουθήσετε προκειμένου να
σας βοηθήσουν ώστε να γίνετε καλύτεροι στην αναζήτηση της βιβλιογραφίας και να αποκτήσετε επιπλέον
δεξιότητες. Μπορείτε επίσης να αναζητήσετε αντίστοιχα διαδικτυακά μαθήματα. Έχετε υπόψη τις παρακάτω
ιστοσελίδες ώστε να επεκτείνετε το εύρος των εργαλείων αναζήτησής σας:
α. APA’s Library Research in Psychology www.apa.org/education-career/undergrad/library-research

β. PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
γ. Google Scholar https://scholar.google.com
δ. Scopus https://www.scopus.com/search/form.uri?display=basic#basic
Για όλους εμάς που θα πραγματοποιούμε πληθώρα βιβλιογραφικών αναζητήσεων στη ζωή μας, μιας και είμαστε
καταναλωτές της έρευνας, μπορούμε να επωφεληθούμε από ειδικούς όπως ο Daniel Russell της Google. Δείτε
εδώ την ομιλία του στο Search Literacy με τίτλο «Μια δεξιότητα για την εποχή της πληροφορίας».
Η ομιλία αυτή παρέχει υποδείξεις για τον σχεδιασμό ορθών αναζητήσεων και αναγνώρισης των
παραπλανητικών πληροφοριών, όπως επίσης και πληροφορίες για τις ψυχολογικές επιπτώσεις που επηρεάζουν το
πώς ερμηνεύουμε τα αποτελέσματα μιας αναζήτησης. Μπορείτε επίσης να απολαύσετε την ομιλία του που
ασχολείται με την «Επανάσταση στο να θέτεις και να απαντάς ερωτήματα».
2.2.1 Ανατομία ενός ερευνητικού άρθρου

Ας εξασκηθούμε στην κατανάλωσης έρευνας, η οποία γίνεται κυρίως μέσω της μελέτης ερευνητικών άρθρων. Τα
άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά είναι η κύρια πηγή γνώσης στις μέρες μας, και συνεπώς μπορούμε να
εξασκηθούμε κάνοντας την ανάγνωση άρθρων μια υγιεινή συνήθεια που ξεκινά κατά τη διάρκεια των φοιτητικών
μας χρόνων και συνεχίζεται στη μετέπειτα επαγγελματική μας καριέρα.
Διαβάστε το ακόλουθο σύντομο επιστημονικό άρθρο και αξιολογήστε το πόσο ικανοποιητικά
συμμορφώνεται στην τυπική δομή ενός άρθρου σε επιστημονικό περιοδικό απαντώντας στις ερωτήσεις που
ακολουθούν.
Nusbaum, E., & Silvia, P. (2011). Shivers and timbres: Personality and the experience of chills from
music. Social Psychological and Personality Science, 2, 199-204.
Πού θα πρέπει να εντοπίσετε την υπόθεση μιας μελέτης; Αναφέρετε μια υπόθεση από αυτό το άρθρο.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πού θα βρείτε τον αριθμό των συμμετεχόντων; Πόσα άτομα συμμετείχαν στη συγκεκριμένη έρευνα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πού θα πρέπει να ψάξετε για να βρείτε τις γενικές πληροφορίες σχετικά με τη μελέτη; Σημειώστε τουλάχιστον
μία αναφορά που αναφέρεται ως γενική πληροφορία.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πού θα βρείτε τη στατιστική που χρησιμοποιείται στη μελέτη; Βρίσκεται εκεί όπου θα περιμένατε να είναι; Δώστε
ένα παράδειγμα στατιστικού τεστ που χρησιμοποιήθηκε σε αυτό το άρθρο.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πού θα βρείτε μια περιγραφή σχετικά με τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία αυτής της μελέτης; Οι συγγραφείς
στο συγκεκριμένο άρθρο αναφέρουν καθόλου δυνατά σημεία και περιορισμούς ή αδυναμίες;
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Πού μπορείτε να βρείτε μια σύντομη περίληψη αυτής της μελέτης;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά στο περιεχόμενο μεταξύ των ενοτήτων Αποτελέσματα και Συζήτηση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2.2.2 Κυνήγι θησαυρού στο PubMed

Τώρα ας εξασκηθούμε στο να βρίσκουμε τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε μέσα από επιστημονικές πηγές. Για
αυτή την άσκηση επιλέγουμε τη μηχανή αναζήτησης PubMed (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov), χωρίς εσείς να
χρειάζεται να περιοριστείτε μόνο σε αυτήν. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε άλλη μηχανή αναζήτησης
προτιμάτε ή στην οποία έχετε πρόσβαση.
Κάντε αναζήτηση για οποιοδήποτε θέμα ενδιαφέροντος σας, χρησιμοποιώντας το ως λέξη-κλειδί στην αναζήτηση.
Για ποιο θέμα ψάξατε; ________________________________________________________________________
Πόσα αποτελέσματα σας έδωσε η μηχανή;________________________________________________________
Πόσα από αυτά είναι άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά με αξιολόγηση;_________________________________
Πόσα από αυτά είναι βιβλία;___________________________________________________________________
Τώρα, δοκιμάστε κάποιες διαφορετικές λειτουργίες αναζήτησης.

Πόσα αποτελέσματα σας εμφανίζονται όταν αναζητήσετε το ίδιο θέμα, αλλά μόνο στην ενότητα TITLE;
_________________________________________________________________________________________
Χρησιμοποιήστε έναν αστερίσκο όταν θέλετε μόνο το θέμα της λέξης να μετρήσει (π.χ. αν ενδιαφέρεστε για το
ζήτημα DEPRESSion, DEPRESSive disorder και DEPRESSed teens, θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε τη
λέξη-κλειδί DEPRESS*). Δοκιμάστε το!
Προσπαθήστε να βρείτε τη λειτουργία εκείνη που πραγματοποιεί αναζήτηση μόνο εντός συγκεκριμένου χρονικού
πλαισίου. Πόσα άρθρα για το θέμα σας δημοσιεύτηκαν το 2006; ______________________________________
__________________________________________________________________________________________
Προσθέστε επιπλέον όρους στην αναζήτησή σας.
Προσπαθήστε να προσθέσετε παρόμοιες λέξεις για να διευρύνετε την αναζήτησή σας (π.χ. audition ή vision). Τι
προσθέσατε; _______________________________________________________________________________
Προσθέστε ακόμα μια λέξη σχετική με το θέμα ενδιαφέροντός σας στην επόμενη σειρά αναζήτησης και
χρησιμοποιήστε τα κουτάκια AND/OR/NOT για να διευρύνετε ή να περιορίσετε την αναζήτησή σας.
Τι συμβαίνει τώρα; __________________________________________________________________________

Διαλέξτε ένα άρθρο από την αναζήτησή σας και συμπληρώστε τις παρακάτω πληροφορίες:
Τίτλος: ____________________________________________________________________________________
Συγγραφέας/είς:____________________________________________________________________________
Όνομα περιοδικού: __________________________________________________________________________

Ημερομηνία δημοσίευσης:____________________________________________________________________
Είναι το άρθρο διαθέσιμο διαδικτυακά; _________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
Εάν ναι, δοκιμάστε να κατεβάσετε το αντίστοιχο PDF. Ήταν επιτυχημένη η διαδικασία;___________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν όχι, έχει πρόσβαση στο άρθρο η πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη; Πώς; ______________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναζητήστε για άλλα άρθρα που έχουν ΠΑΡΑΘΕΣΕΙ το άρθρο σας πατώντας τον σύνδεσμο που λέει
«Παρατίθεται από».
Πόσα άλλα άρθρα έχουν παραθέσει το άρθρο σας; _________________________________________________
Βρείτε ένα κεφάλαιο από ένα βιβλίο από κάποιον/α που συνεργάζεται με το πανεπιστήμιό σας.
Ποιος είναι ο τίτλος του κεφαλαίου από το βιβλίο; ________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι οι συγγραφείς;_____________________________________________________________________
Ποιος είναι ο τίτλος του βιβλίου από το οποίο προέρχεται;_________________________________________

__________________________________________________________________________________________
Βρείτε ένα άρθρο από ένα περιοδικό με αξιολόγηση από κριτές, με συγγραφέα κάποιον/α που συνεργάζεται με το
δικό σας τμήμα ψυχολογίας. Προσθέστε τον τίτλο του άρθρου εδώ:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 2.3. Το να βρίσκετε πηγές στο PubMed ή σε οποιαδήποτε άλλη μηχανή αναζήτησης ουσιαστικά
σημαίνει να είστε ικανοί να χειρίζεστε τους κατάλληλους όρους αναζήτησης. Χρησιμοποιήστε το PubMed και
την αναζήτηση για βιβλιογραφία στις παρακάτω ερευνητικές ερωτήσεις. Αναφέρετε ποιος συνδυασμός
αναζήτησης λέξεων σας οδήγησε στα βέλτιστα αποτελέσματα με βάση την αρχική ερώτηση που σας δόθηκε.
α. Τα άτομα που ασχολούνται με ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι πιο βίαια από τα άτομα που δεν ασχολούνται;
Ποια αναζήτηση λέξης οδήγησε στην καλύτερη απάντηση;
___________________________________________________________________________________
β. Το να έχετε διαταραχή μετατραυματικού στρες σάς εκθέτει σε κίνδυνο αλκοολισμού; Ποια αναζήτηση λέξης
οδήγησε στην καλύτερη απάντηση;
___________________________________________________________________________________
γ. Μπορείτε να γίνετε εξυπνότεροι τρώγοντας περισσότερη πρωτεΐνη; Ποια αναζήτηση λέξης οδήγησε στην
καλύτερη απάντηση;
___________________________________________________________________________________
δ. Πώς μετράμε την πολυαισθητηριακή αντίληψη; Ποια αναζήτηση λέξης οδήγησε στην καλύτερη απάντηση;
___________________________________________________________________________________
ε. Τι τύπο αφεντικού προτιμούν περισσότερο οι εργαζόμενοι; Ποια αναζήτηση λέξης οδήγησε στην καλύτερη
απάντηση;
___________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 2.4. Διαλέξτε έναν από τους όρους αναζήτησης με τον οποίο δουλέψατε στη Δραστηριότητα 2.3.
Δοκιμάστε να κάνετε την ίδια αναζήτηση χρησιμοποιώντας τρεις διαφορετικές πλατφόρμες: μια γενική μηχανή
αναζήτησης όπως το Google, μετά το Google Scholar και, τέλος, το PubMed.
α. Τι είδους πληροφορίες πήρατε από τη γενική μηχανή αναζήτησης που επιλέξατε; Τα αποτελέσματα που
σας εμφανίστηκαν βασίζονταν στην έρευνα ή είδατε περισσότερες εμπορικές ιστοσελίδες και blogs;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
__
β. Ποια από τις τρεις πλατφόρμες αναζήτησης είναι η ευκολότερη για χρήση όταν χρειάζεστε μια σφαιρική
εικόνα για ένα θέμα που είναι επιστημονικό και έχει περάσει αξιολόγηση από κριτές;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 2.5. Κάντε μια βασική αναζήτηση στο PubMed για τη λέξη depression και γράψτε πόσα
αποτελέσματα παίρνετε πίσω.
__________________________________________________________________________________________
Τώρα προσπαθήστε να περιορίσετε τα πεδία αναζητώντας τη λέξη depression μόνο στο πεδίο “Abstract”. Τώρα
πόσα αποτελέσματα παίρνετε πίσω;
__________________________________________________________________________________________
Τώρα προσπαθήστε να συνδυάσετε όρους (π.χ. depression και sensory processing). Κάντε αρκετές αναζητήσεις,
γράψτε πόσα αποτελέσματα βγάζει κάθε αναζήτηση. Τι μάθατε σχετικά με τον περιορισμό των αναζητήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί μπορεί να θέλετε να διευρύνετε ή να περιορίσετε μια αναζήτηση;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 2.6. Επικεντρωθείτε σε ένα αρχείο του PubMed που προέκυψε από την αναζήτησή σας για
depression στη Δραστηριότητα 2.5. Διαλέξτε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε τουλάχιστον τρία χρόνια πριν.
Φαίνεται αυτή η πηγή να εμφανίζεται σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό; Αν ναι, είναι ένα ερευνητικό άρθρο ή
άρθρο αναφοράς; Μήπως πρόκειται για ένα κεφάλαιο ενός βιβλίου ή ένα ολόκληρο βιβλίο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσα άλλα άρθρα έχουν παραθέσει αυτή την πηγή από τότε που δημοσιεύτηκε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 2.7. Προσπαθήστε να αναγνωρίσετε τις παρακάτω αναφορές ως παραδείγματα από

επιστημονικά περιοδικά, κεφάλαια σε επιμελημένα βιβλία, ολόκληρα βιβλία, ή κάτι άλλο. Εάν είναι επιστημονικά
άρθρα σε περιοδικά, μιλάμε για ερευνητικά άρθρα ή άρθρα αναφοράς;
α. Fancher, R. E. (1996). Pioneers of psychology (3rd ed.). W. W. Norton & Co.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

β. Hester, N., & Gray, K. (2020). The moral psychology of raceless, genderless strangers. Perspectives
on Psychological Science, 15(2), 216-230.
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
γ. Plastira, M. N., & Avraamides, M. N. (2021). Music tempo and perception of time: Musically trained
vs nontrained individuals. Timing & Time Perception (published online ahead of print 2021).
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
δ. Tsilionis, E., & Vatakis, A. (2016). Multisensory binding: is the contribution of synchrony and
semantic congruency obligatory? Current Opinion in Behavioral Sciences, 8, 7-13.
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
ε. Zagaria, A., Ando, A. & Zennaro, A. (2020). Psychology: A giant with feet of clay. Integrative
Psychological and Behavioral Science volume, 54, 521-562.
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
ζ. Rudolph, C., Allan, B., Clark, M., Hertel, G., Hirschi, A., Kunze, F., ... Zacher, H. (2021). Pandemics:
Implications for research and practice in industrial and organizational psychology. Industrial and
Organizational Psychology, 14(1-2), 1-35.
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
στ. Butler, R. J. (2000). Sports psychology in action (1st ed.). CRC Press.
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
η. Lindsay, G. W. (2020) Attention in psychology, neuroscience, and machine learning. Frontiers in

Computational Neuroscience, 14, 29.
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
2.2.3 Αναφορές σε μορφή APA

Όλοι οι φοιτητές ψυχολογίας πρέπει να μάθουν να μορφοποιούν τις έρευνες και τις γραπτές εργασίες τους σε
μορφή APA (Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία). Η μορφοποίηση κατά APA απαιτεί μεγάλη προσοχή στη
λεπτομέρεια, για το τι χρειάζεται να γραφτεί με πλάγια γραμματοσειρά, τι πρέπει να σελιδοποιηθεί κ.λπ. Ένα
σημαντικό συστατικό για την APA μορφή είναι η σελίδα Αναφορών. Σήμερα, υπάρχουν πολλά εργαλεία να σας
βοηθήσουν να χρησιμοποιήσετε τη μορφή APA σωστά και με αυτόματο τρόπο. Όσοι ενδιαφέρεστε για πιο

αυτοματοποιημένους τρόπους για την αντιμετώπιση της APA, μπορείτε να αρχίσετε να χρησιμοποιείτε το Zotero
(https://www.zotero.org), ένα ελεύθερο, εύχρηστο εργαλείο με διαδικτυακούς οδηγούς για την εκπαίδευσή σας.
Ας εξασκηθούμε στη χρήση της μορφής APA μέσα από κάποιες δραστηριότητες. Επισκεφθείτε το PubMed
και βρείτε πέντε επιστημονικά άρθρα σε περιοδικά με αξιολόγηση από κριτές, καθώς και ένα κεφάλαιο ενός
επιμελημένου βιβλίου γύρω από το ίδιο ζήτημα. Ύστερα ετοιμάστε μια σελίδα αναφορών σύμφωνα με την APA
μορφή που θα περιέχει τις παραθέσεις για τις έξι πηγές που βρήκατε προηγουμένως.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ 2.2: ΠΩΣ ΚΑΤΑΝΕΜΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
ΕΝΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΑΡΘΡΟΥ
Εισαγωγή
• Ποιο είναι το γενικό θέμα του άρθρου; • Τι προσπαθούν να παρουσιάσουν οι
• Τι ξέρουμε γι’ αυτό το θέμα από την συγγραφείς με τη δική τους έρευνα;
προηγούμενη έρευνα; • Ποιες είναι οι υποθέσεις τους;
Μεθοδολογία
Συμμετέχοντες – Ποιοι πήραν μέρος στην έρευνα;
• Πόσοι άνθρωποι (ή ζώα) μελετήθηκαν; • Εάν ήταν άνθρωποι, ποια ήταν τα
• Εάν επρόκειτο για μη ανθρώπινα ζώα, τι χαρακτηριστικά τους (π.χ. μέσος όρος και εύρος
είδους ήταν; ηλικίας, φύλο, εθνικότητα, ήταν εθελοντές ή
αμείβονταν);
Συσκευές και Υλικά – Τι χρειάζονταν οι ερευνητές για να πραγματοποιήσουν τη μελέτη τους;
• Ποια είδη ερεθισμάτων και λοιπού υλικού • Ποιον εξοπλισμό χρησιμοποίησαν για να
χρησιμοποιήθηκαν; παρουσιάσουν το υλικό και να καταγράψουν
• Πόσα είδη δραστηριοτήτων τις αποκρίσεις των συμμετεχόντων;
πραγματοποίησαν οι συμμετέχοντες;=
Διαδικασία – Τι έκαναν πραγματικά οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της έρευνας;
Αφού έφτασαν οι συμμετέχοντες, τι έκαναν; • Τι έκαναν οι πειραματιστές όσο
αλληλεπιδρούσαν με τους συμμετέχοντες;
Αποτελέσματα
• Ποια ήταν τα μοτίβα συμπεριφορών μεταξύ • Ποιοι τύποι συμπεριφοράς είναι προβλέψιμοι
των συμμετεχόντων; στις διαφορετικές συνθήκες δοκιμής;
• Διαφέρουν οι συμπεριφορές μεταξύ των • Ποια ήταν τα αποτελέσματα που προέκυψαν
διαφορετικών ομάδων που συγκρίθηκαν; από τα στατιστικά τεστ;
Συζήτηση
• Τι σημαίνουν τα αποτελέσματα; • Πώς τα αποτελέσματα μπορούν να
• Ποιες εξηγήσεις μπορείτε να αναπτύξετε στο σχετιστούν με την έρευνα που αναφέρθηκε στην
γιατί οι συμμετέχοντες αποκρίνονται όπως εισαγωγή τους;
αποκρίνονται; • Πώς τα αποτελέσματα σχετίζονται με άλλα
• Ποιες ψυχολογικές διεργασίες βοηθούν να είδη έρευνας;
εξηγήσετε τις αποκρίσεις των συμμετεχόντων; • Ποιες νέες ιδέες αναδύονται, τις οποίες
• Ποιες ερωτήσεις δεν έχουν απαντηθεί μπορείτε να αξιολογήσετε σε ένα επόμενο
πλήρως; πείραμα;
Αναφορές
• Ποιες έρευνες αναφέρθηκαν στο άρθρο;

1. Εξερευνήσαμε τους δύο κυριότερους λόγους για τους οποίους η εμπειρία είναι μια εσφαλμένη πηγή στοιχείων
για τις πεποιθήσεις μας. Παρακαλούμε επιλέξτε τις ΔΥΟ σωστές απαντήσεις.
α. H εμπειρία μπορεί να προκαλέσει σύγχυση.
β. Οι εμπειρίες προκύπτουν μόνο από ένα πρόσωπο.
γ. Η εμπειρία δεν διαθέτει ομάδα σύγκρισης.
δ. Η εμπειρία δεν έχει υποθέσεις.
2. Εάν χρησιμοποιήσουμε την ευρετική της διαθεσιμότητας, βασίζουμε τις πεποιθήσεις μας στο:
α. τι πιστεύουν οι άλλοι.
β. τι πιστεύουμε ότι κάνουν οι διάσημοι άνθρωποι.
γ. τι έρχεται εύκολα στο μυαλό μας.
3. Τι σημαίνει να λέμε ότι η έρευνα είναι πιθανοκρατική;

α. Οι ερευνητές αναφέρονται στην πιθανότητα ότι οι θεωρίες τους είναι σωστές.
β. Η έρευνα προβλέπει όλα τα πιθανά αποτελέσματα.
γ. Τα ερευνητικά συμπεράσματα προορίζονται να εξηγήσουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό πιθανών
περιπτώσεων, αλλά όχι όλων.
δ. Εάν υπάρχουν εξαιρέσεις σε ένα αποτέλεσμα της έρευνας, τότε σημαίνει ότι η θεωρία είναι πιθανότατα
λανθασμένη.
4. Πότε μπορούν τα βιβλία ψυχολογίας από βιβλιοπωλεία να είναι καλές πηγές πληροφορίας;
α. Όταν βασίζονται σε έρευνες και κάνουν παράθεση αυτών των ερευνών.
β. Όταν γράφονται από ψυχολόγους που δημοσιεύουν επίσης εμπειρικά άρθρα.
γ. Σπάνια είναι καλές πηγές πληροφοριών.
5. Σας κρατάει νέους ο εθελοντισμός; «Το 76% των ανθρώπων που είναι εθελοντές, νιώθουν νεότεροι από την
ηλικία τους». Τι θα βοηθούσε καλύτερα στο να αξιολογήσετε αυτό το επιχείρημα;
α. Να γνωρίζετε το ποσοστό των ανθρώπων-εθελοντών που δεν νιώθουν νεότεροι από την ηλικία τους.
β. Να γνωρίζετε το ποσοστό των ανθρώπων που δεν είναι εθελοντές αλλά νιώθουν νεότεροι από την ηλικία
τους.
γ. Να γνωρίζετε το συνολικό ποσοστό των ανθρώπων που είναι εθελοντές.
6. «Είμαι σίγουρος ότι ο ξάδελφός μου έχει μια διατροφική διαταραχή! Δεν τον βλέπω να τρώει τίποτα άλλο από
μπάρες δημητριακών». Αυτό το άτομο βασίζει την πεποίθησή του:
α. σε μια καλή ιστορία
β. στο φαινόμενο της διαθεσιμότητας
γ. στη μεροληψία του παρόντος
δ. στη μεροληψία επιβεβαίωσης
ε. στη μεροληψία τυφλού σημείου

7. «Υπάρχουν πολύ περισσότεροι σκύλοι από γάτες σε αυτή την πόλη. Άλλωστε, όπου και να κοιτάξεις στα πάρκα
μόνο σκύλους βλέπεις!» Αυτό το άτομο φαίνεται να στηρίζει την πεποίθησή του:
α. σε μια καλή ιστορία
β. στο φαινόμενο της διαθεσιμότητας
γ. στη μεροληψία του παρόντος
δ. στη μεροληψία επιβεβαίωσης
ε. στη μεροληψία τυφλού σημείου
8. Ποια αναζήτηση θα σας δώσει τις περισσότερες αποκρίσεις;

α. “autis*” σε οποιοδήποτε πεδίο
β. “autism” στο πεδίο της περίληψης
γ. “autism” σε οποιοδήποτε πεδίο
δ. “autism” στο πεδίο του συγγραφέα
9. Ποιες πληροφορίες είναι ενδεικτικές για τον αντίκτυπο ενός εμπειρικού άρθρου σε ένα περιοδικό;
α. Η χρονιά δημοσίευσής του
β. Το κύρος των συγγραφέων του
γ. Ο αριθμός των άρθρων που «παρατίθεται από»
δ. Ο αριθμός των άρθρων στις «αναφορές»
10. «Οι μελέτες δείχνουν ότι οι μαθητές παίρνουν από 1,5 μέχρι 4,5 κιλά κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων ετών
στο πανεπιστήμιο. Η περισσότερη από αυτή την αύξηση βάρους λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του πρώτου
εξαμήνου του πρώτου χρόνου». Ποια ερώτηση θα σας βοηθούσε περισσότερο για να αξιολογήσετε την
εγκυρότητα αυτού του επιχειρήματος;
α. Πόσοι από τους πρωτοετείς φοιτητές δεν παίρνουν βάρος;
β. Πόσο πολύ βάρος παίρνουν οι φοιτητές μετά τον πρώτο χρόνο;
γ. Τι είδους φαγητά προτιμούν να καταναλώνουν οι πρωτοετείς φοιτητές;
δ. Πόσο πολύ βάρος παίρνουν οι άνθρωποι ίδιας ηλικίας που δεν πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο;
11. Η Κατερίνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η νέα μηχανή λευκού θορύβου τη βοήθησε να κοιμηθεί χθες το
βράδυ. Το συμπέρασμά της βασίστηκε στην προσωπική της εμπειρία, η οποία μπορεί να εμπεριέχει κάποιου
είδους μεροληψία ή προκατάληψη. Σε αυτό το πλαίσιο, η μεροληψία σημαίνει ότι:
α. κάτι άλλο μπορεί να συνέβη επίσης τη συγκεκριμένη νύχτα, το οποίο βοήθησε την Κατερίνα να κοιμηθεί.
β. η εμπειρία της Κατερίνας την προβλημάτισε ή την μπέρδεψε.
γ. η Κατερίνα δεν συνέκρινε το προηγούμενο βράδυ με τα βράδια που δεν χρησιμοποίησε τη μηχανή λευκού
θορύβου.
δ. η Κατερίνα θα δυσκολευτεί να σκεφτεί αντιπαραδείγματα.
12. Μετά την αυτοκτονία δύο μαθητών στο σχολείο του, ο Μάρκος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πιο πιθανή
αιτία θανάτου σε εφήβους είναι η αυτοκτονία. Στην πραγματικότητα, όμως, η αυτοκτονία δεν είναι η πιο πιθανή
αιτία θανάτου στους εφήβους. Τι συνέβη;
α. Ο Μάρκος πιθανόν βίωσε τη μεροληψία τυφλού σημείου.
β. Ο Μάρκος πιθανότατα επηρεάστηκε από το φαινόμενο της διαθεσιμότητας.
γ. Ο Μάρκος δεν σκέφτηκε άλλα παραδείγματα εφήβων που πέθαναν από άλλες αιτίες εκτός από
την αυτοκτονία.
δ. Ο Μάρκος δεν έλαβε υπόψη πιθανές συγχυτικές μεταβλητές.

13. Πότε είναι καλή ιδέα να βασίζονται τα ερευνητικά συμπεράσματα στις αυθεντίες;
α. Όταν οι αυθεντίες έχουν διδακτορικό ή μεταπτυχιακό δίπλωμα.
β. Όταν οι αυθεντίες βασίζουν τα συμπεράσματά τους σε ερευνητικά δεδομένα που συγκρίνουν –
συστηματικά και αντικειμενικά– διαφορετικές συνθήκες.
γ. Δεν είναι ποτέ καλή ιδέα να βασίζουμε τα συμπεράσματά μας σε αυθεντίες.
δ. Όταν οι αυθεντίες έχουν πολλά χρόνια εμπειρίας στον τομέα ειδικότητάς τους.
14. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι μέρος όπου οι ψυχολόγοι δημοσιεύουν την έρευνά τους;
α. Επιστημονικά περιοδικά
β. Διαδικτυακά podcasts
γ. Κεφάλαια σε επιμελημένα βιβλία
δ. Ολόκληρα βιβλία
15. Κατά την ανάγνωση ενός εμπειρικού άρθρου σε περιοδικό, ποιες είναι οι δύο ερωτήσεις που πρέπει να κάνετε
καθώς διαβάζετε;
α. Ποιο είναι το επιχείρημα; Ποια είναι τα στοιχεία που υποστηρίζουν το επιχείρημα;
β. Γιατί έγινε αυτή η έρευνα; Υπήρξαν σημαντικά ευρήματα;
γ. Πόσο αξιόπιστοι είναι οι συγγραφείς; Υποστηρίζουν τα ευρήματα τις υποθέσεις τους;
δ. Πώς σχετίζεται αυτή η έρευνα με άλλες έρευνες; Ποιοι είναι οι τρόποι επέκτασης αυτής της έρευνας;
16. Όταν οι ερευνητές αναπτύσσουν μελέτες για να ελέγξουν πόσο καλά μπορούν δύο αντιτιθέμενες θεωρίες να
προβλέψουν συμπεριφορές:
α. συνήθως καταλήγουν να δοκιμάζουν ιδέες που προκύπτουν από πρακτικά ζητήματα.
β. οι ιδέες τους στηρίζονται σε ανεπίσημες και ιδιοσυγκρασιακές προσεγγίσεις.
γ. σπάνια χρειάζεται να βασίσουν την έρευνά τους σε προηγούμενες ιδέες και έρευνες.
17. Όταν οι επιστήμονες αναπτύσσουν τις ιδέες τους για ερευνητικά προγράμματα, ποια από τις παρακάτω είναι
η κύρια πηγή των ιδεών τους;
α. Συνάδελφοι σε διαφορετικά τμήματα μέσα στο ίδιο ίδρυμα
β. Συνάδελφοι από το δικό τους τμήμα
γ. Η υπάρχουσα ερευνητική βιβλιογραφία
δ. Συζητήσεις με τις ερευνητικές τους ομάδες
18. Η διαδικασία μέσω της οποίας οι επιστήμονες προσπαθούν να εγγυηθούν ότι μόνο τα υψηλότερης ποιότητας
ερευνητικά δεδομένα δημοσιεύονται στα επιστημονικά περιοδικά και περιλαμβάνουν την αξιολόγηση της έρευνας
από ειδικούς του χώρου καλείται:
α. εννοιολογική εγκυρότητα
β. μέθοδος αξιολόγησης από κριτές
γ. βιβλιογραφική επισκόπηση
δ. εννοιολογική επισκόπηση
18. Μια βιβλιογραφική επισκόπηση σε ένα ερευνητικό άρθρο περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές:
α. μια εξαντλητική λίστα από σχεδόν κάθε μελέτη που έχει δημοσιευτεί σχετικά με το θέμα το οποίο
υποβάλλεται σε επισκόπηση.
β. μια συζήτηση σχετικά με το τι έχει γραφτεί από τους ψυχολόγους, όπως επίσης και από τους πιο
δημοφιλείς συγγραφείς.

γ. τις ιδέες που είναι ευνοϊκές για τη θεωρία του ερευνητή.
δ. μια ερευνητική συζήτηση που είναι σημαντική αλλά δεν έχει ακόμα δημοσιευθεί.
19. Εάν θέλετε να κατανοήσετε τους θεωρητικούς λόγους που οδήγησαν τους ερευνητές στο να διεξάγουν μια
έρευνα που εμφανίστηκε σε ένα APA περιοδικό, ποια ενότητα του άρθρου τους θα διαβάζατε;
α. την περίληψη
β. την εισαγωγή
γ. τη συζήτηση
δ. τις αναφορές
20. Η ενότητα των αποτελεσμάτων σε ένα άρθρο μορφής APA θα περιλαμβάνει:

α. πληροφορίες σχετικά με τα στατιστικά τεστ που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των δεδομένων
β. μια δήλωση σχετικά με τις ερευνητικές υποθέσεις
γ. τον αριθμό και τον τύπο των συμμετεχόντων
δ. μια ενοποίηση των δεδομένων με τη θεωρία
21. Οι ερευνητές πρόσφατα τεκμηρίωσαν το γεγονός πως ύστερα από μια τρομοκρατική επίθεση άνθρωποι που
αρνήθηκαν να σκέφτονται τα τρομακτικά γεγονότα και απομόνωσαν τους εαυτούς τους διέτρεχαν μεγαλύτερο
κίνδυνο να αναπτύξουν διαταραχή τραύματος και μετατραυματικού στρες σε σχέση με ανθρώπους που δεν
βρίσκονταν σε άρνηση και απομόνωση. Με ποιον στόχο της έρευνας σχετίζεται αυτό το γεγονός
α. Έλεγχος
β. Περιγραφή
γ. Εξήγηση
δ. Πρόβλεψη
22. Οι ερευνητές με διαφορετικές θεωρητικές πεποιθήσεις είναι πιθανότερο να διαφέρουν σημαντικά σε σχέση με
τις δηλώσεις τους όσον αφορά _________ της συμπεριφοράς.
α. την εξήγηση
β. την ελεγξιμότητα
γ. τη διαψευσιμότητα
δ. την περιγραφή
23. Όταν τα πανεπιστήμια στις .ΗΠΑ χρησιμοποιούν τους βαθμούς του λυκείου και τον βαθμό στο SAT τεστ για
να καθορίσουν εάν θα δεχτούν έναν φοιτητή, χρησιμοποιούν τα σκορ των τεστ ως μέτρηση πιθανότητας της
μαθητικής επιτυχίας στο πανεπιστήμιο. Με ποιον στόχο της επιστήμης σχετίζεται αυτό;
α. Έλεγχος
γ. Εξήγηση
24. Ο επιστήμονας, αφού αποκτήσει γνώση γιατί οι συμπεριφορές συμβαίνουν όπως συμβαίνουν, ενδιαφέρεται
να εφαρμόσει αυτή τη γνώση. Άρα για ποιον σκοπό της επιστήμης ενδιαφέρεται;
α. Έλεγχος
γ. Εξήγηση

25. Οι επιστήμονες δοκιμάζουν την ισχύ της θεωρίας, παρατηρώντας σε ποιο σημείο «χαλάει». Αυτή η
δραστηριότητα σχετίζεται με:
α. τον έλεγχο
β. την εξήγηση
γ. τη διαψευσιμότητα
δ. την απόδειξη
26. Αν ένα άτομο συνάγει ένα συμπέρασμα σχετικά με κάποιο ζήτημα βασισμένο αποκλειστικά στη γνώμη και
στις προηγούμενες εμπειρίες του, ένας ερευνητής θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ένα τέτοιο συμπέρασμα δεν είναι
επιστημονικό επειδή δεν είναι:
α. αντικειμενικό
β. διαισθητικό
γ. βασισμένο σε δεδομένα
δ. προβλεπόμενο
27. Πεποιθήσεις βασισμένες στη διαίσθηση ή στην κοινή γνώση τις οποίες οι άνθρωποι είναι απλώς απρόθυμοι
να τις εγκαταλείψουν στηρίζονται σε ποιο είδος γνώσης;
α. Βεβαιότητα
β. Εμπειρία
γ. Αυθεντία
δ. A priori μέθοδος
28. Ένα από τα προβλήματα που σχετίζονται με τη γνώση που βασίζεται στην εμπειρία είναι:
α. ότι οι εμπειρίες μας μπορεί να μη γενικεύονται σε άλλους.
β. η χρήση λογικών επαγωγών δεν λειτουργεί στην πρόβλεψη συμπεριφορών.
γ. η κοινή γνώση μπορεί να είναι εσφαλμένη, ακόμα κι αν πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε αυτήν.
δ. η πειραματική και η επιστημονική γνώση είναι συνήθως πολύ διαφορετικές η μία από την άλλη.
29. Μια πεποίθηση στην παραψυχολογία (π.χ. εξωαισθητηριακή αντίληψη):

α. είναι αρκετά ασυνήθιστη στο γενικό κοινό, σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση.
β. είναι τυπική για τους περισσότερους επιστήμονες.
γ. έχει τεκμηριωθεί στην πλειονότητα της κοινής γνώμης μέσω ενός αριθμού ερευνών μέσα στις τελευταίες
δεκαετίες.
δ. βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο τόσο για τους επιστήμονες όσο και για την κοινή γνώμη.
30. Τα μεταπτυχιακά προγράμματα ψυχολογίας προαπαιτούν από τους επίδοξους σπουδαστές να έχουν
παρακολουθήσει ένα τουλάχιστον μάθημα στις ερευνητικές μεθόδους ή στην πειραματική ψυχολογία. Απαιτούν
ένα τέτοιο προπτυχιακό μάθημα:
α. για να αποκλείσουν τους πιο αδύναμους φοιτητές.
β. γιατί χρειάζονται φοιτητές να κάνουν την έρευνα γι’ αυτούς.
γ. επειδή πιστεύουν ότι οι φοιτητές πρέπει να γνωρίζουν πώς αναπτύσσεται η ψυχολογική γνώση.
δ. επειδή οι φοιτητές θα έχουν ένα λιγότερο μάθημα να επιλέξουν στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα.

31. Οι επιστήμονες είναι πολύ περισσότερο σκεπτικοί για τα ερευνητικά αποτελέσματα που εμφανίζονται σε
δημοφιλή μέσα, σε σύγκριση με αυτά που εμφανίζονται σε επαγγελματικά περιοδικά επειδή:
α. οι επιστήμονες μπορεί να μην άκουσαν γι’ αυτή την έρευνα.
β. η έρευνα στα δημοφιλή μέσα είναι συνήθως πιο κοντά στην πολιτική παρά στην επιστήμη.
γ. η έρευνα δεν θα έχει περάσει από αξιολόγηση με κριτές, οπότε η ποιότητά της είναι άγνωστη.
δ. δεν αρέσει στους επιστήμονες όταν το κοινό μαθαίνει πρώτο για την έρευνα.
32. Εάν ένα άτομο πιστεύει σε μια θεωρία και υποστηρίζει ότι δεν θα αλλάξει ποτέ όση έρευνα και αν αντικρούσει
τη θεωρία του, τότε για ποιο χαρακτηριστικό της επιστήμης δεν ενδιαφέρεται αυτό το άτομο;
α. Την αντικειμενικότητα
β. Τη στήριξη σε δεδομένα
γ. Τη διάδοση στο κοινό
δ. Την προβλεψιμότητα
33. Στηρίζεστε σε έναν ειδικό για πληροφορίες σχετικές με τα αποτελέσματά σας, βασισμένοι στην:
α. αυθεντία
β. βεβαιότητα
γ. επιστήμη
δ. εμπειρία
34. Η πεποίθησή σας σχετικά με το τι συνιστά την ηθική συμπεριφορά είναι βασισμένη σε ποιο είδος γνώσης;
α. Αυθεντία
β. Εμπειρία
γ. Επιστήμη
δ. A priori μέθοδος
35. Ένα πρόβλημα με τη γνώση που βασίζεται στην αυθεντία είναι ότι:
α. οι ειδικοί μπορεί να μη βασίσουν τις δηλώσεις τους σε κάποια επιστημονική σκέψη.
β. η έρευνα έχει δείξει ότι οι ειδικοί αποδεικνύονται λάθος σχεδόν το ίδιο συχνά με το να είναι σωστοί.
γ. οι ειδικοί δεν βασίζουν πάντα τις ιδέες τους σε ίδιες θεωρίες.
δ. οι ειδικοί έχουν περιορισμένο εύρος και βάθος γνώσης.
36. Αναπτύσσοντας μια πεποίθηση βάσει δεδομένων που υποστηρίζουν αυτή την πεποίθηση, σε ποια μέθοδο
γνώσης βρισκόμαστε;
α. Αυθεντία
β. A priori μέθοδος
γ. Επιστημονική μέθοδος
δ. Βεβαιότητα
37. Η εμπειρική γνώση είναι συχνά στενά συνδεδεμένη με τη γνώση που βασίζεται στην:
α. αυθεντία
β. βεβαιότητα
γ. a priori μέθοδο
δ. επιστημονική μέθοδο

38. Ένας από τους περιορισμούς της γνώσης που βασίζεται στην επιστήμη είναι ότι μια τέτοια γνώση:
α. δεν έχει καμία εμπειρική βάση.
β. θεωρείται γενικά ελλιπής και προσωρινή από τους επιστήμονες.
γ. χρειάζεται να επαναλαμβάνεται έως ότου προσαρμοστεί στην κοινή γνώση.
δ. τείνει να έχει συστατικά που βασίζονται στην a priori γνώση.

Με βάση δημοσιευμένα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, θα πραγματοποιήσουμε δραστηριότητες στο μάθημα
για την περαιτέρω εξάσκησή σας στις έννοιες που έχουν διδαχτεί.
2.4.1 Προκαταλήψεις, προκαταλήψεις και προκαταλήψεις!

Πηγή: το 65% των Αμερικανών πιστεύει ότι είναι πάνω από τον μέσο όρο όσον αφορά τον δείκτη νοημοσύνης:
Αποτελέσματα από δύο εθνικές αντιπροσωπευτικές έρευνες.
Είστε εξυπνότερος από τον μέσο άνθρωπο; Αν είστε σαν τους περισσότερους ανθρώπους, τότε μάλλον
πιστεύετε ότι είστε εξυπνότεροι. Οι ερευνητές πρόσφατα μελέτησαν 1838 Αμερικανούς για να δουν πώς
συνέκριναν τη δική τους νοημοσύνη σε σχέση με των υπολοίπων. Οι συμμετέχοντες είχαν να αποκριθούν σε 16
ερωτήσεις, όπως «Γενικά, οι άνθρωποι παίρνουν καλύτερες αποφάσεις όταν βασίζονται στο ένστικτό τους» και
«Οι άνθρωποι γενικά παρατηρούν όταν κάτι απρόσμενο μπει μέσα στο οπτικό τους πεδίο, ακόμα και αν δίνουν
προσοχή σε κάτι άλλο». Η τελευταία ερώτηση του ερωτηματολογίου ήταν «Είμαι εξυπνότερος από τον μέσο
άνθρωπο».
Ακολουθώντας την επιστημονική μέθοδο και τις αρχές της, αυτή η έρευνα πρέπει να παρουσιάσει
τα τέσσερα χαρακτηριστικά που ορίζουν την επιστήμη: αντικειμενικότητα, συμπεράσματα βασισμένα σε
δεδομένα, διάδοσή τους στο κοινό και ικανότητα αναπαραγωγής της έρευνας για περαιτέρω επαλήθευση
των αποτελεσμάτων.
Διαβάστε το άρθρο προσεκτικά και αναγνωρίστε τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά της επιστήμης.
Ύστερα απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις. Μην ανησυχείτε αν κατά τη μελέτη του άρθρου δεν καταλαβαίνετε
τα πάντα – και ιδιαίτερα τη στατιστική.
Πώς επιτυγχάνεται η αντικειμενικότητα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχουν συμπεράσματα βασισμένα σε δεδομένα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Διαδόθηκε η έρευνα στην κοινή γνώμη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχει δυνατότητα αναπαραγωγής της έρευνας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2.4.2 Είναι η ψυχολογία η επιστήμη του προφανούς;

Μερικές φορές φαίνεται ότι τα ψυχολογικά ευρήματα είναι προφανή και ότι η έρευνα δεν θα μπορούσε να
οδηγήσει σε διαφορετικά αποτελέσματα. Οπότε, γιατί να μπούμε στον κόπο να κάνουμε έρευνα, εάν τα
αποτελέσματα είναι τόσο προβλέψιμα; Ας προβλέψουμε τα αποτελέσματα των διαφορετικών σεναρίων που
παρουσιάζονται παρακάτω, τα οποία έχουν προκύψει από ήδη δημοσιευμένες ψυχολογικές μελέτες. Είναι όντως
τα ψυχολογικά αποτελέσματα τόσο εύκολο να προβλεφθούν; Για καθένα από τα ακόλουθα ερευνητικά σενάρια,
κυκλώστε το αποτέλεσμα που νομίζετε ότι δείχνει ποιο ήταν το πόρισμα της εκάστοτε έρευνας.

Ερευνητές εκτίμησαν την επίδραση της άσκησης στη μείωση του επιπέδου των λιπιδίων.
Οι συμμετέχοντες είτε έτρεξαν σπριντ των 5 με 30 δευτερολέπτων είτε έκαναν ένα 30λεπτο
περπάτημα με έντονο βηματισμό. Σε κάθε περίπτωση όμως ακολουθούσε ένα γεύμα υψηλής
περιεκτικότητας σε λιπαρά. Ποια ήταν η επίδραση της διάρκειας και της έντασης της εξάσκησης
στο λιπιδικό επίπεδο ενός ατόμου;
Μικρής διάρκειας, μεγάλης Δεν υπάρχει σχέση μεταξύ Μεγαλύτερης διάρκειας και
έντασης άσκηση ακριβώς πριν της διάρκειας-έντασης της μέτριας έντασης άσκηση πριν
φάμε ένα γεύμα υψηλής άσκησης και του από ένα γεύμα υψηλής
περιεκτικότητας σε λιπαρά επακόλουθου επιπέδου περιεκτικότητας σε λιπαρά
οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα λιπαρών έπειτα από ένα οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα
λιπαρών μετά το γεύμα, σε γεύμα υψηλής λίπους σε σχέση με μικρότερη
σχέση με μεγαλύτερης περιεκτικότητας σε αλλά μεγαλύτερης έντασης
διάρκειας αλλά μέτριας λιπαρά. εξάσκηση.
έντασης άσκηση.
Τα διαγωνίσματα στις τάξεις μπορούν να είναι μικρής ή μεγάλης διάρκειας. Ποια η σχέση μεταξύ
της διάρκειας των διαγωνισμάτων και της απόδοσης των φοιτητών;
Μεγάλης διάρκειας Η διάρκεια του Μεγάλης διάρκειας

διαγωνίσματα οδηγούν σε διαγωνίσματος δεν σχετίζεται διαγωνίσματα οδηγούν σε
χειρότερη απόδοση. με την απόδοση στο καλύτερη απόδοση.
διαγώνισμα.
Επιστήμονες έδειξαν σε φοιτήτριες φωτογραφίες του εαυτού τους, φωτογραφίες κοντινών φίλων
ή φωτογραφίες διασήμων του ίδιου φύλου. Οι συμμετέχουσες έπρεπε να κρίνουν όσο πιο γρήγορα
μπορούσαν αν η εικόνα ήταν δική τους ή άλλου προσώπου.
Οι συμμετέχουσες ήταν πιο Δεν υπήρχε διαφορά στον Οι συμμετέχουσες ήταν

αργές στο να αναγνωρίσουν χρόνο που πήρε να γρηγορότερες στο να
ότι το πρόσωπο της φίλης αναγνωρίσουν το πρόσωπο αναγνωρίσουν ότι το
τους δεν ήταν το δικό τους, μιας φίλης τους σε σχέση με πρόσωπο της φίλης τους δεν
σε σύγκριση με το πρόσωπο το πρόσωπο μιας διάσημης. ήταν το δικό τους σε
μιας διασημότητας. σύγκριση με το πρόσωπο μιας
διασημότητας.
Εάν οι συμμετέχουσες κρατούν κοντά τους μια φωτογραφία ενός αδύνατου μοντέλου όταν
προσπαθούν να χάσουν βάρος, θα χάσουν περισσότερο βάρος σε σχέση με το αν δεν υπήρχε
κάποια φωτογραφία κοντά τους;
Η διατήρηση μιας Η διατήρηση μια Η διατήρηση μιας

φωτογραφίας ενός αδύνατου φωτογραφίας ενός αδύνατου φωτογραφίας ενός αδύνατου
μοντέλου σε μια εμφανή θέση μοντέλου σε μια εμφανή θέση μοντέλου σε μια κοντινή θέση
βοηθά στην απώλεια βάρους. δεν έχει κάποια επίδραση συντελεί στην αύξηση
στην απώλεια βάρους. βάρους.

Οι διδάσκοντες ενδιαφέρονται για προβλεπτικούς παράγοντες σχετικά με την ανάπτυξη των
μαθητικών επιτευγμάτων στα μαθηματικά. Δύο προφανείς πηγές είναι το IQ και οι συνήθειες
διαβάσματος. Είναι κάποια από αυτές τις δύο πηγές πιο ικανή στο να προβλέπει το μέγεθος της
μαθηματικής ανάπτυξης που θα επιτύχει ένας μαθητής;
Οι συνήθειες διαβάσματος Οι συνήθειες διαβάσματος Το IQ είναι καλύτερος

είναι καλύτερος προβλεπτικός και το IQ είναι εξίσου προβλεπτικός παράγοντας της
παράγοντας της ανάπτυξης σημαντικά στην πρόβλεψη ανάπτυξης των μαθηματικών
των μαθηματικών δεξιοτήτων της ανάπτυξης των δεξιοτήτων σε σχέση με τις
σε σχέση με τo IQ. μαθηματικών δεξιοτήτων. συνήθειες διαβάσματος.
Από τα πέντε σενάρια, πόσα αποτελέσματα πιστεύετε ότι αναγνωρίσατε σωστά;

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
2.5.1 Εξωαισθητηριακή αντίληψη

Πιστεύετε στην εξωαισθητηριακή αντίληψη (π.χ. τηλεπάθεια, τηλεκίνηση κ.λπ.) ή σε άλλα φαινόμενα, όπως στην
αστρολογία; Τι υποστηρίζει η σχετική έρευνα; Ερευνητικές προσπάθειες οι οποίες υποστηρίζουν την
εξωαισθητηριακή αντίληψη έχουν αποτελέσει αντικείμενο διαμάχης και συνήθως απορρίπτονται εύκολα. Για
παράδειγμα, η έρευνα του ψυχολόγου Darryl Bem μπορεί να υποστήριξε τις εξωαισθητηριακές ιδέες (δείτε
λεπτομέρειες εδώ), αλλά μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτήν αποκαλύπτει πολλά προβληματικά σημεία (δείτε
λεπτομέρειες εδώ). Όπως ήταν αναμενόμενο, η έρευνα έλαβε μεγάλη προσοχή και έφτασε να συμπεριλαμβάνεται
μέχρι και σε δημοφιλή τηλεοπτικά προγράμματα, όπως το The Colbert Report.
Ορισμένοι ψυχολόγοι έχουν χρησιμοποιήσει τεχνικές εγκεφαλικής νευραπεικόνισης για να δουν την
απόκριση του εγκεφάλου σε καταστάσεις που περιλαμβάνουν εξωαισθητηριακή αντίληψη (δείτε εδώ για
παράδειγμα).
Με βάση τη μελέτη των συνδέσμων που σας δόθηκαν παραπάνω και το τι γνωρίζετε οι ίδιοι, ποιοι πιστεύετε ότι
έχουν τις ισχυρότερες ενδείξεις προς υποστήριξη των πεποιθήσεών τους, αυτοί που πιστεύουν ότι η
εξωαισθητηριακή αντίληψη είναι πραγματική ή αυτοί που υποστηρίζουν το αντίθετο; Εξηγήστε γιατί το πιστεύετε
αυτό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσο πειστική είναι η απάντηση του James Alcock;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πιστεύετε ότι τα σχόλια του Alcock και τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με τον εγκέφαλο είναι πιθανόν να
πείσουν τους ανθρώπους να απορρίψουν την ιδέα της εξωαισθητηριακής αντίληψης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

2.5.2 Ποια μάρκα αυτοκινήτου είναι η πιο αξιόπιστη;
Όταν βλέπουμε μια διαφήμιση ή σκεφτόμαστε να αγοράσουμε ένα προϊόν, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα
προσεκτικοί με το πώς μας παρουσιάζεται η εκάστοτε πληροφορία, πόσο μάλλον με την ακρίβεια των ισχυρισμών
που μπορεί να αναφέρονται. Για παράδειγμα, σε αυτή τη διαφήμιση (https://www.ispot.tv/ ad/A8Yc/chevrolet-
more-awards), ο αφηγητής αναφέρει:
Based on a recent nationwide survey, Chevy is more reliable than Toyota, Honda, and Ford.
Τέτοιες δηλώσεις μπορούν να είναι ιδιαίτερα επιδραστικές στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Πρέπει όμως να
είμαστε υποψιασμένοι και προσεκτικοί καταναλωτές της πληροφορίας. Στο παράδειγμα που αναφέρεται
παραπάνω, η ιστοσελίδα Jalopnik (επικεντρώνεται στη δημοσιογραφία αυτοκινήτου) δημοσίευσε μια περιγραφή
εδώ στο πώς κάποιος μπορεί να αναπτύξει μια κριτική σκέψη σχετικά με τους ισχυρισμούς αξιοπιστίας για αυτά
τα διαφημιστικά της Chevrolet.
Για παράδειγμα, η αναφορά υποστηρίζει ότι ο ισχυρισμός αξιοπιστίας βασιζόταν σε μια δημοσκόπηση.
(…) the survey was sent in 2018 to owners of 2015 model year cars, and the reporting of the
“repairs in the past 12 months” relates to those 2015 cars in their third year of service. Chevy
reiterated that “Independent statisticians reviewed the materials and concluded with 95%
confidence that Chevy’s percentage of no parts repaired or replaced is better than Toyota,
Honda, Ford or 23 other brands.”
Και προσθέτει:
Anyone who has studied research and statistics will tell you that it’s not difficult to form the
conclusions you want to based on your use of what is called an “operational definition.” For
this particular study, Ipsos is operationally defining reliability as the repairs a car has had
within a 12 month period once the car has reached three years old.
Πώς νομίζετε ότι η Chevrolet χειρίστηκε τον όρο «αξιοπιστία» στην έρευνά της;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι κάποιοι εναλλακτικοί τρόποι για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «αξιοπιστία» για τη μάρκα ενός
αμαξιού.___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μπορείτε να σκεφτείτε τα μειονεκτήματα του λειτουργικού ορισμού για την αξιοπιστία που χρησιμοποίησε η
Chevrolet;_________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η αναφορά επισημαίνει ότι, εκτός από τον λειτουργικό ορισμό της αξιοπιστίας, ο αριθμός των ερωτηθέντων της
δημοσκόπησης μπορεί να διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο:
Setting aside the fact that self-reported surveys can be flawed, fewer than 49,000 respondents
completed them out of almost 840,000. What Chevrolet did not provide is a breakdown of those
respondents by brand, because if we were looking at the percentage of repairs made by various
brand owners this could make a difference.
For example, if only 1,000 of those 49,000 respondents were Honda owners and 100 of them
reported repairs within that 12-month period that means that Honda would have a 10 percent
repair rate. But if 15,000 of the respondents were Chevrolet owners and 1,200 of them reported
repairs that is an 8 percent repair rate. Yet this distribution was not provided so it’s difficult to
ascertain exactly how those percentages compare within each sample size of brand owners.
Τι πιστεύετε για τη συλλογιστική που παρουσιάστηκε παραπάνω;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Σε ένα άλλο επιχείρημα, το άρθρο συγκρίνει την αυτοαναφορική δημοσκόπηση που χρησιμοποιήθηκε από τη
Chevrolet με δύο ακόμα πηγές δεδομένων αξιοπιστίας, τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Consumer Reports και
την εταιρεία J.D. Power:
(…) in a 2018 ranking of brand reliability, Consumer Reports ranked both Honda and Toyota
well above Chevrolet, [which] occupied the lower part of the list along with several other
domestic brands.
But like Chevrolet’s survey, this data is also self-reported based on the ownership experiences
of Consumer Reports subscribers.
I also reached out to J.D. Power, as they are a respected reference when it comes to these kinds
of “quality” rankings and asked them to comment on the methodology behind Chevrolet’s study.
They declined. (Recall that Chevy has touted J.D. Power awards in this very same series of ads.)
Γιατί μπορεί το άρθρο να υποστηρίζει περισσότερο το Consumer Reports ή το J.D. Power σε σχέση με τη
δημοσκόπηση της Chevrolet; Τι μπορεί να κάνουν διαφορετικά αυτοί οι οργανισμοί στη μέτρηση αξιοπιστίας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς το φαινόμενο της διαθεσιμότητας, η επιλεκτική διαλογή, η μεροληψία τυφλού σημείου ή η μεροληψία του
παρόντος μπορούν να οδηγήσουν τα άτομα σε λανθασμένα συμπεράσματα σχετικά με το ποιες μάρκες
αυτοκινήτων είναι οι πιο αξιόπιστες;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2.5.3 Συνωμοσιολογία και επιστημονικός συλλογισμός

Έχουμε ήδη μάθει για τον κύκλο θεωρίας-δεδομένων, κι εδώ συζητάμε σχετικά με τα πλεονεκτήματα του
επιστημονικού συλλογισμού σε σύγκριση με τον πιο ανεπίσημο, καθημερινό συλλογισμό (π.χ. διαίσθηση,
εμπειρία ή αυθεντία). Η θεωρία συνωμοσίας QAnon είναι ένα καλό παράδειγμα για πολλά από τα ζητήματα που
έχουμε καλύψει μέχρι τώρα στο μάθημά μας.
Ας διαβάσουμε πρώτα τι είναι η θεωρία συνωμοσίας QAnon εδώ:
Οπότε, η QAnon ξεκίνησε μέσω μιας σειράς αναρτήσεων, από έναν ανώνυμο συγγραφέα με το όνομα Q:
In its broadest contours, the QAnon belief system looks something like this: Q is an intelligence
or military insider with proof that corrupt world leaders are secretly torturing children all over
the world; the malefactors are embedded in the deep state; Donald Trump is working tirelessly
to thwart them. (“These people need to ALL be ELIMINATED,” Q wrote in one post.) The
eventual destruction of the global cabal is imminent, Q prophesies, but can be accomplished
only with the support of patriots who search for meaning in Q’s clues. To believe Q requires
rejecting mainstream institutions, ignoring government officials, battling apostates, and
despising the press.
Ας εξασκηθούμε στο να περιγράφουμε ένα σημείο στο οποίο η συνωμοσιολογική σκέψη είναι διαφορετική από
την επιστημονική σκέψη. Ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της επιστημονικής σκέψης είναι ότι οι
επιστημονικοί ισχυρισμοί είναι διαψεύσιμοι (οι επιστήμονες αναπτύσσουν υποθέσεις οι οποίες μπορεί να
απορριφθούν όταν συλλεχθούν και αναλυθούν τα κατάλληλα στοιχεία), ενώ οι περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας
δεν μπορούν να διαψευστούν, αφού είναι δομημένες με διφορούμενους και πολυεπίπεδους όρους. Όπως
περιγράφεται στην αναφορά:
In the face of inconvenient facts, [QAnon theory] has the ambiguity and adaptability to sustain
a movement of this kind over time. For QAnon, every contradiction can be explained away; no
form of argument can prevail against it.

Εδώ είναι ένα παράδειγμα:
At one point, Harger [a believer she interviewed] told me I should look into what happened to
John F. Kennedy Jr.—who died in 1999, when his airplane crashed into the Atlantic Ocean off
Martha’s Vineyard—suggesting that Hillary Clinton had had him assassinated. (Alternatively,
a contingent of QAnon believers say that JFK Jr. faked his death and that he’s a behind-the-
scenes Trump supporter, and possibly even Q himself. Some anticipate his dramatic public
return so that he can serve as Trump’s running mate in 2020.) When I asked Harger whether
there’s any evidence to support the assassination claim, he flipped my question around: “Is there
any evidence not to?”
Γιατί η παραπάνω θεωρία του Harger σχετικά με τη δολοφονία του John Kennedy Jr. είναι μη διαψεύσιμη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα χαρακτηριστικό της θεωρίας QAnon, η οποία την κάνει αδύνατη να διαψευστεί, είναι ότι οι υποστηρικτές
της δεν δέχονται καμία απόδειξη από έγκυρες πηγές. Ενόσω οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ανεξάρτητα
επαληθεύσιμα δεδομένα για να στηρίξουν ή να διαψεύσουν θεωρίες, οι πιστοί ακόλουθοι της QAnon δεν
αποδέχονται την εγκυρότητα τέτοιων δεδομένων:
Q frequently rails against legitimate sources of information as fake. Shock and Harger [the two
believers] rely on information they encounter on Facebook rather than news outlets run by
journalists. They don’t read the local paper or watch any of the major television networks. “You
can’t watch the news,” Shock said. “Your news channel ain’t gonna tell us [expletive].” Harger
says he likes One America News Network. Not so long ago, he used to watch CNN, and couldn’t
get enough of Wolf Blitzer. “We were glued to that; we always have been,” he said. “Until this
man, Trump, really opened our eyes to what’s happening. And Q. Q is telling us beforehand the
stuff that’s going to happen.” I asked Harger and Shock for examples of predictions that had
come true. They could not provide specifics and instead encouraged me to do the research
myself. When I asked them how they explained the events Q had predicted that never happened,
such as Clinton’s arrest, they said that deception is part of Q’s plan. Shock added, “I think there
were more things that were predicted that did happen.” Her tone was gentle rather than
indignant.
Γιατί η απόρριψη πληροφοριών από έγκυρες πηγές από την QAnon βοηθά τους ακόλουθούς της να διατηρούν τα
πιστεύω τους;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σημειώστε επίσης τη δήλωση του ακόλουθου ότι «η παραπλάνηση είναι μέρος του Q σχεδίου». Αυτή ουσιαστικά
διασφαλίζει ότι η θεωρία παραμένει αδιάψευστη: Οι ακόλουθοι είτε θα επικεντρώσουν σε στοιχεία που
υποστηρίζουν τη θεωρία είτε θα υποστηρίξουν ότι «η παραπλάνηση είναι μέρος του Q σχεδίου» όταν βρεθούν
αντιμέτωποι με ενδείξεις που δεν την υποστηρίζουν.
Η μεροληψία επιβεβαίωσης (η τάση των ανθρώπων να παρατηρούν και να θυμούνται εκείνα τα στοιχεία
που επιβεβαιώνουν τα πιστεύω τους και να αγνοούν ή να μειώνουν τα στοιχεία που τα αντικρούουν) είναι
προβληματική στην επιστημονική συλλογιστική. Η μεροληψία επιβεβαίωσης είναι πιθανόν πιο εμφανής όταν οι
καταστάσεις και οι θεωρίες είναι πιο αμφίσημες.
Πώς μπορεί η μεροληψία επιβεβαίωσης να παίξει ρόλο στο παραπάνω κομμάτι σχετικά με τα γεγονότα που
η Q προέβλεψε αλλά δεν συνέβησαν ποτέ;
—this is a very welcoming belief system, warm in its tolerance for contradiction—and are also
what makes it possible for a practical man like Hayes [who has a youtube channel "explaining"

Q's theories] to play the role that he does. QAnon is complex and confusing. People from all
over the internet seek guidance from someone who seems levelheaded.
Εξηγήστε πώς η μεροληψία επιβεβαίωσης, αντί για την επιστημονική συλλογιστική (η οποία παλεύει να
αξιολογήσει αντικειμενικά τόσο τα υπέρ όσο και τα κατά μιας θεωρίας), θα μπορούσε να δικαιολογήσει τον
παρακάτω συλλογισμό:
Many QAnon adherents see significance in Trump tweets containing words that begin with the
letter Q. Recent world events have rewarded them amply. “I am a great friend and admirer of
the Queen & the United Kingdom,” Trump began one tweet on March 29. The day before, he
had tweeted this: “I am giving consideration to a QUARANTINE.” The Q crowd seized on both
tweets, arguing that if you ignore most of the letters in the messages, you’ll find a confession
from Trump: “I am … Q.”.

Culver, R., & Ianna, P. (1988). Astrology: True or false? Buffalo. Prometheus Books.
Gauquelin, M. (1970). Astrology and science. Peter Davies.
Hartmann, P., Reuter, M., & Nyborg, H. (2006). The relationship between date of birth and individual differences
in personality and general intelligence: A large scale study. Personality & Individual Differences, 40(7),
1349-1362.
Forer, B. R. (1949). The fallacy of personal validation: Α classroom demonstration of gullibility. The Journal of
Abnormal and Social Psychology, 44(1), 118-123.
Kelly, I. W. (1999). “Debunking the debunkers”: A response to an astrologer’s debunking of skeptics. Skeptical
Inquirer, Nov.-Dec., 37-43.
Kida, T. E. (2006). Don’t believe everything you think. Prometheus.
Krätzig, G. P., & Arbuthnott, K. D. (2006). Perceptual learning style and learning proficiency: A test of the
hypothesis. Journal of Educational Psychology, 98(1), 238-246.
Landau, J. D., & Bavaria, A. J. (2003). Does deliberate source monitoring reduce students' misconceptions about
psychology? Teaching of Psychology, 30(4), 311-314.
Martens, R., & Trachet, T. (1998). Making sense of astrology. Prometheus.
Papadatou-Pastou, M., Touloumakos, A. K., Koutouveli, C. et al. (2021). The learning styles neuromyth: When
the same term means different things to different teachers. European Journal of Psychology of Education,
36, 511-531.
Pashler, H., McDaniel, M., Rohrer, D., & Bjork, R. (2008). Learning styles: Concepts and evidence. Psychological
Science in the Public Interest, 9, 106-119.
Rohrer, D., & Pashler, H. (2012). Learning styles: Where’s the evidence? Online Submission, 46(7), 634-635.
Stahl, S. A. (2002). Different strokes for different folks? In L. Abbeduto (Ed.), Taking sides: Clashing on
controversial issues in educational psychology. McGraw-Hill.
Strohmetz, D. B. (2003). Ways of knowing there is a Santa Claus. Poster session presented at the 17th annual
conference on Undergraduate Teaching of Psychology: Ideas and Innovations, Ellenville, NY.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Τρεις ισχυρισμοί, τέσσερις εγκυρότητες – Η διερεύνησή τους
Σύνοψη
Το παρόν κεφάλαιο θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για την κατανόηση των τεσσάρων μεγάλων
εγκυροτήτων (εσωτερική, εξωτερική, στατιστική και εννοιολογικής κατασκευής) μέσα από συστηματικές και τυπικής
λογικής ερωτήσεις. Οι φοιτητές/τριες θα εξασκηθούν στο να θέτουν ερωτήματα σχετικά με μια έρευνα, εξετάζοντας
καθεμία από τις τέσσερις εγκυρότητες ξεχωριστά. Το κεφάλαιο αυτό καλύπτει επίσης την ιδέα του να δίνεται
διαφορετική προτεραιότητα σε συγκεκριμένη εγκυρότητα κάθε φορά ανάλογα με τη σημαντικότητά της, όπως αυτή
καθορίζεται από τον εκάστοτε ισχυρισμό του/της ερευνητή/ερευνήτριας (συχνότητα, συσχέτιση, αιτιακή σχέση). Οι
δραστηριότητες επικεντρώνονται επίσης στην έννοια της μεταβλητής και στα επίπεδα που αυτή η μεταβλητή μπορεί
να έχει, καθώς και στην προσπάθεια διάκρισης μεταξύ μεταβλητών χειρισμού και μετρήσιμων μεταβλητών,
εννοιολογικών και λειτουργικών ορισμών και, τέλος, μεταξύ πειραματικών και συσχετιστικών μελετών. Το κεφάλαιο
αυτό εισάγει επίσης τρία κριτήρια για τον καθορισμό της αιτιότητας (συνδιακύμανση, χρονική ακολουθία και
εσωτερική εγκυρότητα) και εξηγεί πώς ένα πείραμα μπορεί να δώσει το έναυσμα για έναν αιτιακό ισχυρισμό.
Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.
Προαπαιτούμενη γνώση: Προηγούμενα κεφάλαια.

• την εκμάθηση της έννοιας των μεταβλητών. Μια δεξιότητα που θα αποκτηθεί σε αυτό το κεφάλαιο είναι να
σκέφτονται οι φοιτητές/τριες για την έρευνα με όρους μεταβλητών. Όταν παρουσιάζεται μια δήλωση ή
περιγράφεται μια μελέτη, οι φοιτητές/τριες θα εκπαιδεύονται στο να περιγράφουν τις μεταβλητές που
περιλαμβάνονται σε αυτές.
• την εκμάθηση του πώς να κατηγοριοποιούνται οι ισχυρισμοί. Μια δεύτερη δεξιότητα στην οποία θα
εξασκηθούν οι φοιτητές/τριες είναι το να μάθουν να ταξινομούν τους ισχυρισμούς ως συχνότητας, συσχέτισης
ή ως αιτιακούς.
• να διδαχτούν οι τέσσερις εγκυρότητες. Εδώ θα αποκτήσουν οι φοιτητές/τριες την ικανότητα να θέτουν τα
κατάλληλα ερωτήματα ούτως ώστε να εξετάζουν και να αξιολογούν κάθε φορά τις τέσσερις μεγάλες
εγκυρότητες. Σε αυτό το στάδιο οι φοιτητές/τριες θα θέτουν απλώς τα ερωτήματα χωρίς όμως να αξιολογούν
τις απαντήσεις, κάτι που θα αποτελέσει το κύριο θέμα ενός επόμενου κεφαλαίου.
• την εξάσκηση των φοιτητών/τριών στο να δίνουν έμφαση και προτεραιότητα στις εγκυρότητες, κάτι που θα
ξεκινήσει από το παρόν κεφάλαιο και θα συνεχίσει να δουλεύεται σε όλα τα υπόλοιπα κεφάλαια.
• να αποκτήσουν μια πρώτη επαφή με την πειραματική διαδικασία, βάζοντας τους φοιτητές/τριες να
ξεκινήσουν τον σχεδιασμό ενός πειράματος και έπειτα να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα μέσα από την
ορολογία των τριών κανόνων για την αιτιότητα (συνδιακύμανση, χρονική ακολουθία και εσωτερική
εγκυρότητα).

• «μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες, όπου όλη η γνώση που αποκτά ο/η φοιτητής/τρια
επανεξετάζεται μέσω ενός πραγματικού ερευνητικού παραδείγματος που βρίσκεται ήδη δημοσιευμένο
στην υπάρχουσα βιβλιογραφία.
Να υπάρξει σύγχυση μεταξύ των όρων μεταβλητή και των επιπέδων της, για παράδειγμα
να σκεφτούμε εσφαλμένα ότι το «αρσενικό και «θηλυκό» είναι ονόματα διαφορετικών
μεταβλητών αντί για διαφορετικά επίπεδα της ίδιας μεταβλητής «φύλο».
Να παρερμηνευθούν οι όροι «τυχαία ανάθεση» και «τυχαία δειγματοληψία».
Να γίνει διάκριση μεταξύ ενός ισχυρισμού και του είδους της έρευνας που
πραγματοποιήθηκε για να στηρίξει αυτόν τον ισχυρισμό.
3.1 Μαθαίνοντας για τις μεταβλητές

Μια δεξιότητα την οποία θα εξασκήσουμε σε αυτό το κεφάλαιο είναι να σκεφτόμαστε για την έρευνα με όρους
μεταβλητών. Όταν μας δίνεται μια δήλωση ή περιγραφή μιας μελέτης, πρέπει να μάθουμε να εντοπίζουμε όλες
τις μεταβλητές που περιλαμβάνονται σε αυτήν. Αρχικά, μπορεί να υπάρξει μια δυσκολία στον διαχωρισμό της
μεταβλητής από τα επίπεδά της, οπότε πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό το ζήτημα. Εάν ακούσετε
κάποιον να λέει ότι η μεταβλητή σε μια έρευνα ήταν το «θηλυκό», τότε να έχετε κατά νου ότι πιθανότατα το άτομο
αναφέρεται στο επίπεδο μιας μεταβλητής, και όχι στην ίδια τη μεταβλητή.
Δραστηριότητα 3.1. Για κάθε μεταβλητή που τονίζεται με έντονα γράμματα στον ακόλουθο πίνακα υποδείξτε τα
επίπεδά της, εάν είναι μετρήσιμη ή χειρισμού, και, τέλος, πώς θα μπορούσατε να περιγράψετε την έρευνα σε
εννοιολογικό και λειτουργικό επίπεδο. Δείτε και το πρώτο παράδειγμα ως οδηγό.
Εννοιολογική Λειτουργικός ορισμός της Επίπεδα της

Μεταβλητή
μεταβλητή μεταβλητής μεταβλητής
Μια έρευνα με Το επίπεδο Ζητείται από τις 1. Απολυτήριο

ερωτηματολόγιο ζητά εκπαίδευσης της συμμετέχουσες να λυκείου
ποικίλες δημογραφικές συμμετέχουσας κυκλώσουν το 2. Πανεπιστημιακός
πληροφορίες μεταξύ των υψηλότερο επίπεδο τίτλος σπουδών
οποίων και το επίπεδο εκπαίδευσης από τη 3. Μεταπτυχιακός
εκπαίδευσης. λίστα: τίτλος ειδίκευσης
1. Απολυτήριο λυκείου 4. Διδακτορικό
2. Πανεπιστημιακός δίπλωμα
τίτλος σπουδών
3. Μεταπτυχιακός τίτλος
ειδίκευσης
4. Διδακτορικό δίπλωμα

Μια έρευνα με
ερωτηματολόγιο ρωτά για
το άγχος, το οποίο
υπολογίζεται μέσα από 20
ερωτήσεις που παρέχονται
από το Ερωτηματολόγιο
Διερεύνησης Άγχους του
Spielberger.
Μια έρευνα
αναγνωσιμότητας βάζει
τους ανθρώπους να
διαβάσουν ένα απόσπασμα
που είναι γραμμένο με μια
από τις δύο ακόλουθες
γραμματοσειρές:
sans-serif ή times new
roman.
Ένας ερευνητής που

μελετά τον αυτοέλεγχο και
τα επίπεδα σακχάρου στο
αίμα δίνει στις
συμμετέχουσες ένα από τα
δύο υπάρχοντα ποτήρια
γλυκιάς λεμονάδας:
το ένα ποτήρι περιέχει
ζάχαρη ενώ το άλλο όχι.
3.1.1 Μαθαίνοντας πώς να κατηγοριοποιούμε τους ισχυρισμούς

Μια άλλη δεξιότητα που πρέπει να αναπτύξουμε είναι το πώς να κατηγοριοποιούμε έναν ισχυρισμό ως αιτιακό,
συχνότητας ή συσχέτισης. Οι ισχυρισμοί συχνότητας θεωρούνται οι απλούστεροι να αναγνωριστούν γιατί
περιλαμβάνουν μόνο μία μεταβλητή. Όταν υπάρχουν τουλάχιστον δύο μεταβλητές, τότε ο ισχυρισμός είναι είτε
συσχέτισης είτε αιτιακός. Ποια είναι όμως η ειδοποιός διαφορά μεταξύ αυτών των δύο ισχυρισμών; Στη διάκριση
αυτή βοηθητικό ρόλο παίζει η γλώσσα που χρησιμοποιείται για να εκφράσει τον εκάστοτε ισχυρισμό. Οι αιτιακοί
ισχυρισμοί περιέχουν πιο ισχυρά και δηλωτικά ρήματα, όπως τα «επηρεάζει», «οδηγεί σε» ή «προκαλεί», σε
αντίθεση με τα πιο ήπια ρήματα των ισχυρισμών συσχέτισης, όπως τα «συνδέεται με», «είναι επίσης»,
«αναμένεται να», «προβλέπει», «λιγότερο από» ή «συμβαδίζει». Εντούτοις, η γλώσσα που χρησιμοποιεί κάποιος
μπορεί πολλές φορές να είναι παραπλανητική! Ένας άλλος τρόπος να διαχωρίσουμε τους δύο ισχυρισμούς είναι
μέσω της διερεύνησης της χρονικής ακολουθίας των μεταβλητών που περιλαμβάνονται στην εκάστοτε μελέτη.
Στην περίπτωση του αιτιακού ισχυρισμού, ο χειρισμός ενός ή περισσότερων παραγόντων πρέπει πάντα να
προηγείται του αποτελέσματος, ενώ σε έναν ισχυρισμό συσχέτισης δεν απαιτείται κάτι ανάλογο.
Δραστηριότητα 3.2. Ας εξασκηθούμε λίγο ακόμα με τις μεταβλητές, καθώς και για πρώτη φορά με τους
ισχυρισμούς. Οι ακόλουθοι τίτλοι έχουν «αλιευτεί» από διαδικτυακές ειδησεογραφικές πηγές. Για καθέναν από
αυτούς, αναγνωρίστε το είδος του ισχυρισμού (συχνότητας, αιτιακός, συσχέτισης), εντοπίστε τις μεταβλητές και
έπειτα συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα.

1. Σύμφωνα με μια νέα μελέτη, μπορούμε να προβλέψουμε την κατάθλιψη μέσω του Instagram.
2. Ο χαμηλός καρδιακός παλμός στους άνδρες μπορεί να υποδεικνύει εγκληματική συμπεριφορά.
3. Αναφορά: το 16% των εφήβων έχουν σκεφτεί την αυτοκτονία.
4. Ο θηλασμός μπορεί να ενισχύει το IQ των παιδιών.
5. Τα ποσοστά θηλασμού στην Ελλάδα «χτυπούν» ιστορικό υψηλό.
6. Η χρήση αντικαταθλιπτικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει συνδεθεί με τον αυτισμό.
Ποια/ες είναι οι μεταβλητές σε κάθε ισχυρισμό;
Για κάθε μεταβλητή: O ισχυρισμός

Ποια/ες είναι οι
υποστηρίζεται από την
Ισχυρισμός # μεταβλητές σε Πώς μπορεί
Είναι μετρήσιμη εφαρμογή πειραματικής ή
κάθε ισχυρισμό; να οριστεί
ή χειρισμού; συσχετιστικής έρευνας;
λειτουργικά;
Δραστηριότητα 3.3. Φανταστείτε ότι βρίσκεστε αντιμέτωποι με καθέναν από τους ακόλουθους τίτλους. Πρώτα,
ταξινομήστε κάθε τίτλο ως έναν ισχυρισμό αιτιακό, συσχέτισης ή συχνότητας. Έπειτα, ποιες ερωτήσεις θα κάνατε
εάν θέλατε να κατανοήσετε περισσότερα σχετικά με την ποιότητα της μελέτης πίσω από τον τίτλο; Για καθεμία
από τις ερωτήσεις σας, υποδείξτε σε ποιες από τις τέσσερις εγκυρότητες απευθύνεται.
1 Το μάσημα τσίχλας μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και τη συγκέντρωσή σας.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Η εργασιομανία συνδέεται στενά με ψυχιατρικές διαταραχές.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Το 80% των γυναικών αισθάνονται άσχημα με το πώς φαίνεται το σώμα τους.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 3.4. Υποδείξτε τα ακόλουθα για κάθε έρευνα που περιγράφεται παρακάτω.
α. Εντοπίστε εάν η ερευνητική στρατηγική που χρησιμοποιείται είναι πειραματική ή μη πειραματική.
β. Προσδιορίστε την κατασκευή που μετρήθηκε και δώστε τον λειτουργικό της ορισμό.
γ. Διατυπώστε την υπόθεση. Θυμηθείτε ότι η υπόθεση είναι μια δήλωση, όχι μια ερώτηση. Η υπόθεση
μπορεί να έχει κατεύθυνση ή όχι.
δ. Εντοπίστε και χαρακτηρίστε τις μεταβλητές ενδιαφέροντος.
1 Ο Δρ. Χ ήθελε να εξετάσει αν η εκγύμναση μέσω της γιόγκα μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη ευλυγισία
σε σχέση με την εκγύμναση μέσω πιλάτες. Ο Δρ. Χ πραγματοποίησε τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων
σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα πραγματοποίησε έναν μήνα μαθημάτων γιόγκα, ενώ η δεύτερη ομάδα
έναν μήνα μαθημάτων πιλάτες. Πριν και μετά τη φάση εξάσκησης του ενός μήνα, κάθε άτομο
πραγματοποίησε ένα τεστ για να προσδιοριστεί η ευλυγισία του. Ο Δρ. Χ στη συνέχεια συνέκρινε τις δύο
βαθμολογίες –πριν και μετά την εκγύμναση– για να αξιολογήσει το μέγεθος της ευλυγισίας που
επιτεύχθηκε σε κάθε άτομο.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Οι ερευνητές θέλησαν να εξετάσουν τα επίπεδα άνεσης μεταξύ των παπουτσιών Neki και Adadis. Οι
συμμετέχοντες που έτρεξαν σε έναν τοπικό μαραθώνιο κλήθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα. Μετά
τον αγώνα, οι ερευνητές κατέγραψαν τη μάρκα παπουτσιών που φορούσαν οι συμμετέχοντες. Επιπλέον,
κάθε συμμετέχων αξιολόγησε τα παπούτσια με βάση την υποστήριξη της καμάρας του ποδιού, την
υποστήριξη του αστραγάλου και τέλος την προστατευτική επένδυση, οι οποίες λειτουργούσαν ως δείκτες
άνεσης.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Μια ερευνήτρια η οποία ενδιαφέρεται για την πιθανή σύνδεση μεταξύ των επιπέδων κατανάλωσης
καφεΐνης και των επιπέδων στρες ζήτησε από τις συμμετέχουσες να κρατούν ημερολόγιο για έναν μήνα.
Κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα οι συμμετέχουσες έπρεπε να καταγράφουν τον αριθμό φλιτζανιών
καφέ, τσαγιού και αφεψημάτων που κατανάλωναν, όπως επίσης και κάθε άλλη ουσία που περιλάμβανε
την καφεΐνη ως βασικό της συστατικό. Επιπλέον, οι συμμετέχουσες προχωρούσαν στην καταγραφή
οποιουδήποτε στρεσογόνου γεγονότος βίωναν κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να μελετήσει την καπνιστική συμπεριφορά των υπαλλήλων στη γρήγορη
εστίαση. Η ερευνήτρια κάθεται στον ειδικά σχεδιασμένο χώρο καπνίσματος των εργαζομένων σε διάφορα
εστιατόρια και καταγράφει πόσοι καπνιστές είναι παρόντες στον χώρο κάθε 15 λεπτά, από την έναρξη
του ωραρίου στις 8.00 π.μ. μέχρι τη λήξη του στις 12 μ.μ.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5 Ένας ψυχολόγος μελετά αν ο χαμηλός φωτισμός στις σχολικές αίθουσες επηρεάζει αρνητικά τις
μαθητικές δεξιότητες. Ο ψυχολόγος πιστεύει επίσης ότι οι υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να επιδρούν
αρνητικά στη μάθηση. Όταν οι συμμετέχουσες έρχονται στο εργαστήριο, ο ψυχολόγος ρίχνει κέρμα για
να καθορίσει ποιες θα τοποθετηθούν στο περιβάλλον χαμηλού φωτισμού και ποιες στο κανονικά
φωτιζόμενο. Στη συνέχεια ξαναρίχνει κέρμα για να καθορίσει ποιες από τις συμμετέχουσες των
προαναφερθεισών ομάδων θα τοποθετηθούν στο δωμάτιο που έχει θερμοκρασία 300C και ποιες στο
δωμάτιο των 400C. Έπειτα από μια σύντομη διάλεξη που δόθηκε για την ιστορία της πόλης, δίνεται στις
μαθήτριες ένα τεστ με το υλικό που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της διάλεξης.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
6 Οι ερευνήτριες εξετάζουν την πιθανή σχέση μεταξύ αυτοεκτίμησης και επιθετικότητας. Αρχικά, οι
ερευνήτριες ζητούν από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο μέσω του οποίου
εκτιμάται το επίπεδο αυτοεκτίμησής τους. Δύο μήνες αργότερα, οι συμμετέχοντες επιστρέφουν για να
συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο στο οποίο αξιολογείται η συχνότητα με την οποία εμπλέκονται σε
διάφορες επιθετικές συμπεριφορές (πάλη, φωνές κ.λπ.).
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
7 Οι δημοτικοί υπάλληλοι ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν γιατί οι άνθρωποι τείνουν συχνά να

παραβιάζουν τους κανόνες οδικής συμπεριφοράς. Οι ερευνητές κάθονται στη γωνία μιας πολυσύχναστης
διασταύρωσης και καταγράφουν τον αριθμό των ανθρώπων που δεν χρησιμοποιούν τις ζώνες τους, δεν
σταματούν στο κόκκινο φανάρι και δεν ανάβουν το φλας προτού στρίψουν.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3.1.2 Ορίζοντας λειτουργικά μια θεωρητική κατασκευή

Στην ψυχολογία ενδιαφερόμαστε να μελετήσουμε έννοιες όπως η ευτυχία και η ευημερία. Παρόλο που είναι πολύ
δύσκολο να οριστούν οι συγκεκριμένες έννοιες, ένα τέτοιο βήμα είναι απαραίτητο εάν θέλουμε πράγματι να τις
μελετήσουμε. Από εδώ και πέρα, θα εξασκηθούμε ιδιαίτερα στο να ορίζουμε λειτουργικά διάφορες θεωρητικές
κατασκευές, ούτως ώστε στη συνέχεια να μπορούμε να τις προσεγγίσουμε και πρακτικά.
Δραστηριότητα 3.5. Παρουσιάστε τουλάχιστον δύο διαφορετικές ερμηνείες για να ορίσετε λειτουργικά μια
θεωρητική κατασκευή.
1. Μερικοί ερευνητές ενδιαφέρονται να μετρήσουν την ανάληψη ρίσκου στους ανθρώπους. Περιγράψτε με
τουλάχιστον δύο τρόπους πώς μπορεί να οριστεί λειτουργικά η ανάληψη ρίσκου.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Οι ερευνήτριες ενδιαφέρονται να εντοπίσουν τους «καλούς» μαθητές. Περιγράψτε με δύο τρόπους πώς
μπορεί να οριστεί λειτουργικά η έννοια του «καλού» μαθητή.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3. Οι ερευνήτριες ενδιαφέρονται να αναγνωρίσουν τις προσεκτικές οδηγούς. Δώστε δύο ερμηνείες για το
πώς ορίζεται λειτουργικά μια προσεκτική οδηγός.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3.2 Μαθαίνοντας τις τέσσερις εγκυρότητες

Σε αυτό το κεφάλαιο, μαθαίνουμε επίσης τη δεξιότητα του να θέτουμε τις κατάλληλες ερωτήσεις ώστε να
φωτίσουμε τις τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες. Σε αυτό το στάδιο απλώς θέτουμε τα ερωτήματα χωρίς να
αξιολογούμε τις απαντήσεις, κάτι που θα γίνει αργότερα στο μάθημα. Οι ερωτήσεις που θα κάνουμε θα είναι
σχετικές με κάθε εγκυρότητα που μάθαμε (π.χ. «πόσο ικανοποιητικά μετρήθηκε η χρήση του κινητού
τηλεφώνου;» για την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής ή «πώς συνέλεξαν το δείγμα τους;» για την
εξωτερική εγκυρότητα). Ο σκοπός αυτών των ερωτήσεων είναι να ενισχυθεί η ικανότητά μας στο να βάζουμε σε
προτεραιότητα τις εγκυρότητες με βάση τη μελέτη που σχεδιάζουμε ή διαβάζουμε. Συνεπώς, όταν εξετάζουμε για
παράδειγμα έναν ισχυρισμό συχνότητας ή συσχέτισης, η εσωτερική εγκυρότητα δεν χρειάζεται να διερευνηθεί,
αφού σχετίζεται μόνο με μελέτες που προσπαθούν να εντοπίσουν αιτιακές σχέσεις. Συνεχίζοντας, πολλές φορές
υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι μια έρευνα είναι άνευ αξίας εάν δεν βασίζεται σε ένα πολύ μεγάλο, τυχαίο
δείγμα του πληθυσμού. Αντιθέτως, έρευνες που εξετάζουν αιτιακούς ισχυρισμούς και ισχυρισμούς συσχέτισης
συνήθως δεν έχουν ως προτεραιότητα την εξωτερική εγκυρότητα.
Δραστηριότητα 3.6. Φανταστείτε ότι αντιμετωπίζετε καθέναν από τους παρακάτω τίτλους: Ποιες ερωτήσεις θα
κάνατε εάν θέλατε να καταλάβετε περισσότερα για την ποιότητα της έρευνας πίσω από τους τίτλους; Για καθεμία
από τις ερωτήσεις σας, υποδείξτε σε ποια από τις τέσσερις εγκυρότητες στοχεύετε.
1 Οι καούρες στο στομάχι μιας εγκύου προμηνύουν ότι θα γεννήσει μωρό με πολλά μαλλιά.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Το χαμομήλι μπορεί να καταπραΰνει τους κολικούς των μωρών.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Αναφορά: Το 16% των εφήβων έχουν σκεφτεί την αυτοκτονία.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 3.7. Φανταστείτε ότι θέλετε να ελέγξετε τον αιτιακό ισχυρισμό ότι «το μάσημα μιας τσίχλας
μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και τη συγκέντρωσή σας». Πώς θα μπορούσατε να σχεδιάσετε το πείραμά σας
για να ελέγξετε αυτόν τον ισχυρισμό; Ποιες θα ήταν οι μεταβλητές; Καθεμία από αυτές θα ήταν μετρήσιμη ή
χειρισμού; Ποια αποτελέσματα θα περιμένατε; Σχεδιάστε ένα γράφημα με τα ευρήματα που θα προσδοκούσατε.
Θα κάλυπταν το πείραμά σας τα τρία κριτήρια που τίθενται ώστε να υποστηρίζεται μια τέτοια αιτιακή δήλωση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 3.8. Ας δούμε τώρα την έρευνα δράσης που αφορούσε το μάσημα τσίχλας και τη συγκέντρωση:
Smith, A. (2010). Effects of chewing gum on cognitive function, mood, and physiology in stressed and
non-stressed volunteers. Nutritional Neuroscience, 13(1), 7-16.
Ας διαβάσουμε το άρθρο προσεκτικά και έπειτα ας το συζητήσουμε χρησιμοποιώντας την ορολογία των θεμάτων
που καλύψαμε σήμερα (μεταβλητές, εγκυρότητες κ.λπ.).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1. Τα τρία απαραίτητα κριτήρια για έναν αιτιακό ισχυρισμό είναι:

συμμεταβλητότητα, χρονική ακολουθία και εσωτερική εγκυρότητα
συσχέτιση, εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής και γενικευσιμότητα
λειτουργικότητα, χρονική ακολουθία και εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
2. Για την υποστήριξη ενός ισχυρισμού συσχέτισης, μια έρευνα πρέπει να διαθέτει:
μια μεταβλητή
δύο μεταβλητές χειρισμού
δύο ή περισσότερες μετρήσιμες μεταβλητές
3. Ποιος από τους ακόλουθους τίτλους αποτελεί έναν αιτιακό ισχυρισμό;

α. Το να κατέχω ένα όπλο με κάνει να πιστεύω ότι είναι κάτι συνηθισμένο εκεί έξω.
β. Οι νεότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να διαβάσουν συναισθήματα πάνω σε ρυτιδωμένα πρόσωπα.
γ. Περίεργο αλλά αληθινό: Τα μωρά που γεννιούνται το φθινόπωρο είναι πιο πιθανό να ζήσουν
μέχρι τα 100.
δ. Έχε τον νου σου στο μωρό! Πολλές νέες μαμάδες δείχνουν σημάδια Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής.
4. Ποιο από τα παρακάτω είναι ένα παράδειγμα αιτιακού ισχυρισμού;

α. «Το 41% των ανθρώπων που ερωτήθηκαν απάντησαν ότι είχαν μια καλή μέρα».
β. «Η κατανάλωση 500ml αναψυκτικού σόδας επιταχύνει τη γήρανση των κυττάρων».
γ. «Οι άνθρωποι που κάθονται μέχρι δύο τραπέζια μακριά από το μπαρ καταναλώνουν κατά μέσο όρο τρία
παραπάνω αλκοολούχα ποτά από εκείνους που κάθονται τρία τραπέζια μακριά».
δ. «Αν φανταστούμε μια πρόσφατη διαμάχη και το πώς θα τη βλέπουμε σε έναν χρόνο από τώρα, μας
προκαλούνται αυξημένα συναισθήματα συγχώρεσης».
5. Διαβάζετε: «Οι άνθρωποι που κάθονται μέχρι δύο τραπέζια μακριά από το μπαρ καταναλώνουν κατά μέσο όρο
τρία παραπάνω αλκοολούχα ποτά από εκείνους που κάθονται τρία τραπέζια μακριά». Ποιες είναι οι μεταβλητές
σε αυτόν τον ισχυρισμό;
Το να κάθεται κάποιος μέχρι δύο τραπέζια από το μπαρ σε σχέση με το να κάθεται κάποιος τρία τραπέζια
μακριά.
Το να κάθεται κάποιος μέχρι δύο τραπέζια από το μπαρ.
Πόσο μακριά κάθεται κάποιος από το μπαρ και πόσα ποτά ήπιε.
Το να πίνει κάποιος τρία παραπάνω αλκοολούχα ποτά.

6. Διαβάζετε: «Οι άνθρωποι που κάθονται μέχρι δύο τραπέζια μακριά από το μπαρ καταναλώνουν κατά μέσο όρο
τρία παραπάνω αλκοολούχα ποτά από εκείνους που κάθονται τρία τραπέζια μακριά». Σε ποιο είδος έρευνας
βασίστηκε το παραπάνω παράδειγμα;
Σε συσχετιστική έρευνα
Σε πειραματική έρευνα
7. Ποια από τις παρακάτω φράσεις υποδεικνύει ότι μια ερευνήτρια μιλά για κάποιον αιτιακό ισχυρισμό;
Εμποδίζει
Φαίνεται να μειώνεται
Μπορεί να ενισχύσει
Όλα τα παραπάνω μπορούν να αναφερθούν όταν πρόκειται για αιτιακό ισχυρισμό
8. Υπάρχουν τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες και δεν είναι όλες τους σημαντικές για κάθε ισχυρισμό. Ποια
εγκυρότητα όμως ταιριάζει και πρέπει να διερευνάται σε κάθε έρευνα;
Εννοιολογικής κατασκευής
Στατιστική
Εσωτερική
Εξωτερική
9. Υπάρχουν τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες και δεν είναι όλες τους σημαντικές για κάθε ισχυρισμό. Ποιες δύο απ’
αυτές βρίσκονται μεταξύ τους σε καθεστώς συμβιβασμού, όπου ο ερευνητής παρατά τη μία για να δώσει
προτεραιότητα στην άλλη;
Εννοιολογικής κατασκευής και στατιστική
Εσωτερική και εξωτερική
Εσωτερική και στατιστική
Εννοιολογικής κατασκευής και εξωτερική
10. Μια εκπαιδευτικός θέλει να δει αν ο αριθμός των απουσιών ανά εξάμηνο συνδέεται με τους τελικούς βαθμούς
των μαθητών. Γι’ αυτόν τον λόγο θα πραγματοποιήσει μια:
συσχετιστική έρευνα
πειραματική έρευνα
11. Εάν ένα ερευνητικό άρθρο έχει τίτλο «Η σχέση μεταξύ πολιτικών πεποιθήσεων και ακτιβισμού σε φοιτητές»,
είναι πιθανότερο να πρόκειται για:
12. Εάν ένα ερευνητικό άρθρο έχει τίτλο «Η επίδραση του χειρισμού του λευκού θορύβου στη μάθηση», είναι
πιθανότερο να πρόκειται για:
13. Επειδή η ψυχολογία περιλαμβάνει τη διαδικασία κατανόησης πολύπλοκων και αφηρημένων εννοιών, οι
ερευνήτριες πρέπει να αναπτύξουν ________ για να κάνουν χρήσιμες μετρήσεις αυτών των εννοιών.

λειτουργικούς ορισμούς
υποθετικές κατασκευές
βιβλιογραφικές αναζητήσεις
ανεξάρτητες μεταβλητές
14. Ένας ερευνητής θέλει να δει αν οι άνθρωποι σε καλή διάθεση είναι πιο πιθανό να βοηθήσουν άλλους
ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια. Γι’ αυτό στήνει ένα σχέδιο όπου ο συμμετέχων, αφού βρει αρχικά ένα
δολάριο στο έδαφος, στη συνέχεια δοκιμάζεται για το αν θα το δώσει σε κάποιον άνθρωπο που βρίσκεται σε
ανάγκη. Σε αυτή την έρευνα, το να βρει κάποιος τα χρήματα αποτελεί:
μια υποθετική κατασκευή
μια εξαρτημένη μεταβλητή
τον λειτουργικό ορισμό της καλής διάθεσης
τη μέτρηση εγκυρότητας
15. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις αποτελούν έναν έγκυρο ισχυρισμό συχνότητας;
Οι φοιτητές στο πανεπιστήμιο παίρνουν 3 κιλά κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους.
Οι φοιτητές στο πανεπιστήμιο παίρνουν μεταξύ 2 και 5 κιλών κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους.
Περίπου το 40% των φοιτητών στο πανεπιστήμιο παίρνουν περισσότερα από 2 κιλά κατά τη διάρκεια του
πρώτου χρόνου.
Οι απόφοιτοι λυκείου που συνεχίζουν στο πανεπιστήμιο παίρνουν 3 κιλά παραπάνω από αυτούς που δεν
πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο.
Το περιβάλλον του πανεπιστημίου αναγκάζει τους πρωτοετείς φοιτητές να πάρουν 3 κιλά.
16. Στην έρευνά σας ελπίζετε ότι οι λειτουργικοί ορισμοί είναι σωστές μετρήσεις των αφηρημένων, πολύπλοκων
εννοιών που διερευνάτε. Ο βαθμός στον οποίο οι λειτουργικοί ορισμοί είναι σωστές μετρήσεις σχετίζεται με:
τη συγκλίνουσα εγκυρότητα
την εξωτερική εγκυρότητα
την αποκλίνουσα εγκυρότητα
την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
17. Οι ερευνητές που θέλουν να προκαλέσουν μια ήπια και προσωρινή μορφή κατάθλιψης σε μια μελέτη βάζουν
τους συμμετέχοντες να διαβάσουν μια σειρά από καταθλιπτικές αναφορές. Αυτοί οι συμμετέχοντες συχνά τείνουν
να παρουσιάζουν τις ίδιες γνωσιακές συμπεριφορές με αυτές των ανθρώπων που έχουν διαγνωστεί με κλινική
κατάθλιψη. Αυτή η μέθοδος επαγωγής «κατάθλιψης» είναι ένδειξη:
συγκλίνουσας εγκυρότητας
εξωτερικής εγκυρότητας
εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής
αποκλίνουσας εγκυρότητας
18. Όταν οι ερευνητές προσπαθούν να επάγουν μια ήπια και προσωρινή μορφή κατάθλιψης στους συμμετέχοντες,
τους βάζουν να διαβάζουν καταθλιπτικές δηλώσεις. Αυτή η στρατηγική, ενώ είναι συνήθως επιτυχημένη, σε
κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται ότι οι συμμετέχοντες αντιδρούν διαφορετικά απ’ ό,τι οι πραγματικά
καταθλιπτικοί άνθρωποι. Με βάση αυτό το γεγονός μπορούμε να συνάγουμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η
τεχνική δείχνει χαμηλά επίπεδα:

εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής
εξωτερικής εγκυρότητας
αποκλίνουσας εγκυρότητας
συγκλίνουσας εγκυρότητας
19. Οι βαθμολογίες από τεστ νοημοσύνης μπορούν να προβλέπουν ικανοποιητικά ορισμένες συμπεριφορές (π.χ.
τους βαθμούς των μαθητών στο σχολείο), ενώ κάποιες άλλες όχι (π.χ. τον βαθμό κοινωνικής αλληλεπίδρασης
μεταξύ των μαθητών). Αυτό σημαίνει ότι όταν προβλέπουμε διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις τα τεστ νοημοσύνης
έχουν χαμηλή:
συγκλίνουσα εγκυρότητα
εξωτερική εγκυρότητα
αποκλίνουσα εγκυρότητα
εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
20. Το Ερωτηματολόγιο Κατάθλιψης του Beck έχει φανεί χρήσιμο σε ανθρώπους που έχουν ως μητρική γλώσσα
τα πορτογαλικά και τα γερμανικά, καθώς και σε ηλικιωμένους. Αυτά τα ευρήματα υποστηρίζουν ότι το
ερωτηματολόγιο δείχνει:
εσωτερική εγκυρότητα
21. Το αποτέλεσμα του να χρησιμοποιούμε τυχαία δειγματοληψία είναι να:

γίνεται εφικτή η γενίκευση των αποτελεσμάτων και σε άλλους πληθυσμούς.
δημιουργούνται ομάδες που είναι παρόμοιες πριν από την έκθεση στους πειραματικούς χειρισμούς.
μειώσει την πιθανότητα μεροληψίας του παρατηρητή.
να ελαχιστοποιήσει την πιθανότητα εμφάνισης του φαινομένου Hawthorne.
22. Όταν μπορείτε να συμπεράνετε λογικά ότι η ανεξάρτητη μεταβλητή σε μια μελέτη σας συνδέεται αιτιακά με
την εξαρτημένη μεταβλητή, τότε υπονοείτε ότι οι μετρήσεις σας χαρακτηρίζονται από:
23. Οι ερευνήτριες συχνά μελετούν τη συμπεριφορά στα περιστέρια και στους αρουραίους προκειμένου να
κατανοήσουν συγκεκριμένες πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ορισμένες ψυχολόγοι αναρωτήθηκαν αν τα
μη ανθρωποειδή ζώα μπορούν να βοηθήσουν πραγματικά στην κατανόηση των ανθρώπων. Αυτός ο σκεπτικισμός
αντανακλά έναν προβληματισμό σχετικά με την:

24. Μια ομάδα ψυχολόγων που μελετούσε την απόκριση στο χιούμορ διερεύνησε τον βαθμό απόλαυσης των
αστείων στους συμμετέχοντες καταγράφοντας πόσες φορές αυτοί μειδίασαν, χαμογέλασαν ή γέλασαν έντονα. Οι
μετρήσεις του μειδιάματος, του χαμόγελου και του γέλιου ως αναπαραστάσεις της απόλαυσης αποτελούν:
τις μεταβλητές χειρισμού
την κύρια επίδραση της απόλαυσης
τη μεθοδολογική/τεχνική ανάλυση
έναν λειτουργικό ορισμό της απόλαυσης
25. Ποια από τις ακόλουθες μεταβλητές είναι χειρισμού και όχι μετρήσιμη; (Μπορεί να είναι περισσότερες
από μία);
Ο αριθμός των παπουτσιών που έχουμε στην κατοχή μας, σε ζεύγη.
Το ύψος ενός ατόμου, σε εκατοστά.
Το ποσό της ασπιρίνης που δίνει ο πειραματιστής στον συμμετέχοντα, είτε 325 mg είτε 500 mg.
Ο βαθμός ευτυχίας, όπως βαθμολογείται σε μια κλίμακα από το 1 ως το 10.
Το είδος επαίνου που χρησιμοποιεί ένας ερευνητής σε διαφορετικές ομάδες σκύλων∙ μέσω προφορικού
επαίνου ή μέσω ενός χαρακτηριστικού ήχου που συνδέεται με λιχουδιές.
26. Ποιος από τους παρακάτω τίτλους αποτελεί έναν ισχυρισμό συσχέτισης;
Το μάσημα τσίχλας βελτιώνει τη διάθεση και τη συγκέντρωση.
Η ενασχόληση με τα χρήματα μειώνει τη βοηθητική συμπεριφορά των νέων παιδιών.
Η εργασιομανία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ψυχιατρικές διαταραχές.
Το να τρώμε ακτινίδια βοηθά στο να κοιμηθούμε ευκολότερα.
27. Ποιος από τους παρακάτω τίτλους είναι ένας ισχυρισμός συχνότητας;
Τα παχύσαρκα παιδιά είναι λιγότερο ευαίσθητα στις γεύσεις.
Το 80% των γυναικών νιώθουν δυσάρεστα με το πώς φαίνεται το σώμα τους.
Αισθάνεστε παχύς; Μάλλον θα πρέπει να κατηγορήσετε το Facebook.
Τα προβλήματα συμπεριφοράς δεν συνδέονται με τα προγράμματα ημερήσιας φροντίδας.
28. Ποια εγκυρότητα θα εξετάζατε ρωτώντας: Πόσο καλά μέτρησαν οι συμμετέχουσες την ευαισθησία στις
γεύσεις σε αυτή την έρευνα;
Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
Στατιστική εγκυρότητα
Εξωτερική εγκυρότητα
Εσωτερική εγκυρότητα
29. Ποια εγκυρότητα θα εξετάζατε ρωτώντας: Πώς επέλεξαν οι ερευνητές το δείγμα των συμμετεχόντων γι’ αυτή
τη δημοσκόπηση;
Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
Στατιστική εγκυρότητα
Εξωτερική εγκυρότητα
Εσωτερική εγκυρότητα

3.4.1 Απόσπαση της προσοχής κατά τη διήγηση

Οι Strayer, Drews και Johnston (2003) πραγματοποίησαν τέσσερα πειράματα για να διερευνήσουν αν οι
συζητήσεις μέσω κινητών τηλεφώνων μπορούν να αποσπάσουν τους ανθρώπους περισσότερο από άλλες
δραστηριότητες. Ελέγχθηκαν 110 προπτυχιακοί φοιτητές. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν έναν προσομοιωτή
οδήγησης και ένα δοκιμαστικό περιβάλλον που περιλαμβάνει οθόνες που προσομοιάζουν ένα πραγματικό οδηγικό
περιβάλλον. Κάποιες φορές οι φοιτητές που οδηγούσαν τον προσομοιωτή μιλούσαν σε ένα κινητό τηλέφωνο
συζητώντας με έναν άλλον φοιτητή, ο οποίος είχε εκπαιδευτεί να κρατά μια ισορροπία μεταξύ του να κάνει τον
οδηγό να μιλά και να ακούει. Σε αυτή την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν μόνο hands-free εξαρτήματα, ούτως ώστε
να αποφευχθεί οποιαδήποτε απόσπαση της προσοχής από το κράτημα του τηλεφώνου και η απόσπαση να
οφείλεται αποκλειστικά στην επίδραση της κουβέντας. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης έδειξαν ότι οι οδηγοί
είναι πιο επιρρεπείς στα ατυχήματα και πιο αργοί στις αντιδράσεις τους επειδή δεν μπορούν να επεξεργαστούν
την οπτική πληροφορία, τόσο όταν χρησιμοποιούν ένα κινητό τηλέφωνο όσο και όταν μιλούν ελάχιστα σε κάποιον
ακόμα και μέσω χρήσης hands-free συσκευών.
Είναι πιθανό αυτά τα αποτελέσματα να είναι παρόμοια αν εφαρμοστούν σε οδηγούς που δεν είναι φοιτητές
πανεπιστημίου; Ποιες μεταβλητές μπορεί να είναι σημαντικές στο να προχωρήσουμε σε γενίκευση βασισμένοι σε
αυτό το δείγμα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3.4.2 Εξάσκηση του εγκεφάλου

Υπάρχει μια βιομηχανία εκατομμυρίων η οποία έχει στηθεί γύρω από την εξάσκηση του εγκεφάλου. Κάποιοι
άνθρωποι υποστηρίζουν ότι λειτουργεί περίπου σαν το φαινόμενο placebo (Foroughi et al., 2016), ενώ άλλοι
εκφράζουν διαφορετικού τύπου επικρίσεις (Owen et al., 2010) ή προχωρούν σε κριτική ανάλυση των σχετικών –
με την εξάσκηση του εγκεφάλου– ερευνών (Simons et al., 2016). Όπως είναι φυσικό, υπάρχουν και οι περιπτώσεις
που προβάλλουν μια σειρά πλεονεκτημάτων (https://www.neuronation.com).
Με βάση τις παραπομπές και συνολικά τη σχετική βιβλιογραφία, μπορείτε να δώσετε μια απάντηση στα παρακάτω
ερωτήματα;
Δώστε παραπομπές και ενδείξεις για το ότι η εξάσκηση του εγκεφάλου είναι αποτελεσματική ως προς τη βελτίωση
των γνωστικών λειτουργιών.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δώστε παραπομπές και ενδείξεις για το ότι η εξάσκηση του εγκεφάλου δεν είναι αποτελεσματική ως προς τη
βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε μια φίλη σας και γιατί;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3.4.3 Φορητοί υπολογιστές στη σχολική αίθουσα

Όταν η συζήτηση φτάνει στη χρήση φορητών υπολογιστών στην αίθουσα και στους πανεπιστημιακούς φοιτητές,
η ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση είναι ότι μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω η ακαδημαϊκή τους απόδοση,
ακολουθώντας το ρητό τού «όσο περισσότερο, τόσο το καλύτερο».
Αρχικά, οι υπολογιστές δίνουν μεγαλύτερες δυνατότητες στους φοιτητές μέσω της πληθώρας επιλογών που
προσφέρουν (π.χ. διαδικτυακές δραστηριότητες, παρουσιάσεις, συνεργασίες, πρόσβαση σε πληροφορίες, πηγές
και επιπλέον σημειώσεις). Επιπλέον, οι φοιτητές μπορούν να πληκτρολογήσουν πιο γρήγορα από το να γράφουν,
με αποτέλεσμα αυτοί που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικούς υπολογιστές στην αίθουσα να κρατούν περισσότερες
σημειώσεις από αυτούς που γράφουν με το χέρι. Τέλος, όταν οι φοιτητές κρατούν σημειώσεις μέσω υπολογιστών,
τείνουν να γράφουν αυτολεξεί τα λόγια που υπαγορεύουν οι καθηγητές τους.
But new research by Pam Mueller and Daniel Oppenheimer demonstrates that students who
write out their notes on paper actually learn more. Across three experiments, Mueller and
Oppenheimer had about 70 students take notes (on TED talks) in a classroom setting and then
tested students on their memory for factual detail, their conceptual understanding of the
material, and their ability to synthesize and generalize the information. Half of the students were
randomly assigned to take notes with a lap-top, and the other half were randomly assigned to
write the notes out by hand. … those who wrote out their notes by hand had a stronger
conceptual understanding. They could integrate the material better than those who used took
notes with their laptops.
Ποιες είναι οι δύο κύριες μεταβλητές αυτής της έρευνας;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιο είδος έρευνας ακολούθησαν οι συγγραφείς – μια συσχετιστική ή μια πειραματική έρευνα; Πώς το
τεκμηριώνετε αυτό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τοποθετήστε τις τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες στον παρακάτω πίνακα και θέστε σχετικές με τη μελέτη
ερωτήσεις, οι οποίες θα εξετάζουν καθεμία από τις εγκυρότητες.

Εγκυρότητα Σχετικές με τη μελέτη ερωτήσεις
1.
2.
3.
4.
3.4.4 Χρήση μαριχουάνας και εγκεφαλική υγεία

Ο Gilman και οι συνεργάτες του (2014) δημοσίευσαν πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Journal of
Neuroscience μια μελέτη στην οποία πραγματοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου σε 20
περιστασιακούς χρήστες μαριχουάνας νεαρής ηλικίας και σε 20 μη χρήστες αντίστοιχης ηλικίας και φύλου (ομάδα
ελέγχου). Για την ομάδα των χρηστών βρέθηκε ότι η πυκνότητα της φαιάς ουσίας στον επικλινή πυρήνα ήταν
μεγαλύτερη από την πυκνότητα της ομάδας ελέγχου, ενώ η δεξιά αμυγδαλή μαζί με τον αριστερό επικλινή πυρήνα
είχαν διαφορετικό σχηματισμό. Όταν τα μέσα ενημέρωσης εντόπισαν αυτό το εύρημα, η ρητορική που
χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν το γεγονός ήταν η εξής:
• Ακόμα και το Περιστασιακό Κάπνισμα Μαριχουάνας Μπορεί να Προκαλέσει Αλλαγές στον Εγκέφαλο
Σας, Υποστηρίζει Μελέτη
• Έρευνα Βρίσκει Αλλαγές στους Εγκεφάλους των Καπνιστών Χόρτου
• Η Ψυχαγωγική Χρήση Ναρκωτικών Είναι Επιβλαβής για τους Εγκεφάλους των Νέων
• Νεότερα για τη Μαριχουάνα: Η Τακτική Χρήση Προκαλεί Επιπτώσεις στους Εγκεφάλους Νεαρών
Ενηλίκων, Υποστηρίζουν οι Ερευνητές
Ποιες είναι οι δύο μεταβλητές στους περισσότερους από τους παραπάνω ισχυρισμούς;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιο είδος έρευνας ακολούθησαν αρχικά οι ερευνητές – μια συσχετιστική ή μια πειραματική έρευνα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3.5.1 Ασφαλής οδήγηση και εντοπισμός κινδύνων

Ας εξασκηθούμε τώρα στον διαχωρισμό μεταξύ συσχετιστικού και πειραματικού σχεδιασμού, στην εύρεση των
μεταβλητών και στην κρίση τού αν η μελέτη που διαβάζουμε επιβεβαιώνει –ή όχι– τους ισχυρισμούς των
αρθρογράφων. Ακολουθεί μια σειρά από συσχετιστικές και πειραματικές έρευνες που αποτυπώνουν τη σημασία

τού εντοπισμού κινδύνων κατά τη διάρκεια της οδήγησης (Horswill, 2016). Μια σύνοψη από την ιστοσελίδα της
“Association for Psychological Science” μας εισάγει στο ζήτημα:
[H]azard perception...involves visually scanning the road ahead for clues that a dangerous
situation may be developing, such as a pedestrian getting ready to cross the street or cars up
ahead starting to brake. This sounds simple enough, but research suggests that a knack for this
kind of visual scanning actually takes years – even decades – to learn.
Ένα από τα ευρήματα του άρθρου που διαβάζουμε είναι:

[N]ovice drivers, particularly teens, are so much more accident prone compared to older, more
experienced drivers. Eye-tracking studies have shown that less experienced drivers tend to look
at the road right in front of them, while more experienced drivers tend to automatically look far
ahead, scanning all around the road for signs of trouble. (Horswill, 2016)
Το παραπάνω εύρημα προέρχεται από μια συσχετιστική ή μια πειραματική μελέτη; Ποιες είναι οι δύο κύριες
μεταβλητές που καθορίζουν το εύρημα αυτό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα άλλο εύρημα που αναφέρεται είναι ότι:

(...)research has also demonstrated that even very short interventions can lead to major
improvements in driving safety.
In one California study, drivers who had just passed an on-road driving test were randomly
assigned to either receive a 17-minute hazard perception training or to receive no additional
training. Over the course of the following year, male drivers who received the training had a
rate that was nearly 25% lower than the group of untrained males. However, there was no such
drop in accident for female drivers who had received the training. (Horswill, 2016)
Το παραπάνω εύρημα προέρχεται από μια συσχετιστική ή μια πειραματική μελέτη; Ποιες είναι οι δύο κύριες
μεταβλητές που καθορίζουν το εύρημα αυτό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3.5.2 Γεύση και συμπεριφορά

Μέσω του συγκεκριμένου παραδείγματος, δίνεται ακόμα μια ευκαιρία εξάσκησης στον διαχωρισμό μεταξύ
συσχετιστικού και πειραματικού σχεδιασμού, στον εντοπισμό των μεταβλητών και, τέλος, στο να κρίνουμε αν η
μελέτη δικαιολογεί τους ισχυρισμούς των αρθρογράφων σχετικά με αυτήν. Τα παραδείγματα που ακολουθούν
σχετίζονται αρχικά με τη δοκιμή πικρών ή γλυκών γεύσεων και έπειτα με την εξαπάτηση και άλλες κοινωνικές
συμπεριφορές.
About 30 percent of people can detect the bitter taste of a rather disgusting substance — its
scientific name is 6-n-propylthiouracil — even in very low concentrations, and in general these
people find bitter taste in foods stronger and less pleasant than other people do. This sensitivity
is genetically based, re-search has found, and is related in the number of mushroomlike
structures on the tongue called fungi-form papillae, on which taste buds are perched…In a 2014
experiment, German and American psychologists showed that, like bitter-sensitive rats, bitter-

sensitive people tended to be jumpy, meaning they reacted more strongly than other folks when
exposed to a loud noise.
(https://www.washingtonpost.com/national/health-science/eating-something-sweet-can-make-
you-more-willing-to-go-on-a-date/2016/03/28/4eac2c28-d0f8-11e5-88cd-
753e80cd29ad_story.html)
Ποιες είναι οι μεταβλητές αυτής της έρευνας; Η καθεμία από αυτές είναι μετρήσιμη ή χειρισμού;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η έρευνα φαίνεται να είναι συσχετιστική ή πειραματική;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
A study published in the journal Appetite in January suggests, for example, that there is a link
between enjoyment of bitter taste and antisocial personality traits. In that study, close to 1,000
Americans were given standard personality and taste-preference questionnaires. People who
enjoyed foods with bitter notes - such as grapefruit, tonic water, coffee and radishes - were more
likely to admit that they enjoyed tormenting people or that they tend to manipulate others to get
their way.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η έρευνα φαίνεται να είναι συσχετιστική ή πειραματική;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
In 2014 Sagioglou and a colleague conducted several experiments in which they showed that
tasting bitterness leads to aggression. An example: After [randomly assigning them] to taste
either grapefruit juice or water, students were asked to assess how they’d feel in certain
situations - say, if someone kicked the back of their chair repeatedly at the movies. Results
showed that the bitter-tasters would re-act with more hostility and irritation — imagining
themselves threatening the annoying moviegoer if he didn’t stop — while water drinkers just
ignored the bothersome behavior.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η έρευνα φαίνεται να είναι συσχετιστική ή πειραματική; (Ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί τον όρο πειράματα –είναι
όμως πειράματα;)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3.5.3 Διερευνώντας την εντιμότητα

Όπως περιγράψαμε αναλυτικά και στο Κεφάλαιο 1, η ομάδα του Δρ. Ariely πραγματοποίησε μια σειρά μελετών
για να διερευνήσει τους περιστασιακούς παράγοντες που επηρεάζουν δυνητικά την πιθανότητα να εξαπατήσουμε
– είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. Μπορούμε όμως να μελετήσουμε την απάτη στο εργαστήριο;
Παραδόξως, ναι! Ο Ariely και οι συνεργάτες του κατάφεραν να προσεγγίσουν λειτουργικά την απάτη μέσω μιας
δημιουργικής τεχνικής που βασίζεται σε ένα μαθηματικό τεστ.
Για καθένα από τα επόμενα παραδείγματα, ανιχνεύστε τη μεταβλητή που χειρίζονται οι ερευνητές, καθώς
και τη μεταβλητή που υπόκειται σε μέτρηση. Σκεφτείτε επίσης ποια αιτιακή δήλωση κάνει κάθε μελέτη. Εξηγήστε
πώς η πειραματική φύση καθεμίας από τις παρακάτω μελέτες υποστηρίζει τον αιτιακό ισχυρισμό.
Παράδειγμα α):
One thing that increased cheating in our experiments was making the prospect of a monetary
payoff more "distant," in psychological terms. In one variation of the matrix task, we tempted
students to cheat for tokens (which would immediately be traded in for cash). Subjects in this
token condition cheated twice as much as those lying directly for money.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παράδειγμα β):
Another thing that boosted cheating: Having another student in the room who was clearly
cheating. In this version of the matrix task, we had an acting student named David get up about
a minute into the experiment (the participants in the study didn't know he was an actor) and
implausibly claim that he had solved all the matrices. Watching this mini-Madoff clearly cheat—
and waltz away with a wad of cash—the remaining students claimed they had solved double the
number of matrices as the control group. Cheating, it seems, is infectious.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παράδειγμα γ):

We took a group of 450 participants, split them into two groups and set them loose on our usual
matrix task. We asked half of them to recall the Ten Commandments and the other half to recall
10 books that they had read in high school. Among the group who recalled the 10 books, we saw
the typical wide-spread but moderate cheating. But in the group that was asked to recall the Ten
Commandments, we observed no cheating whatsoever.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3.5.4 Η έννοια του θρήνου στα ζώα

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στο Scientific American, ένα περιοδικό εκλαϊκευμένης επιστήμης, και
περιγράφει τη μελέτη της Δρ. King, η οποία υποστηρίζει ότι ορισμένα ζώα μπορούν να βιώσουν το ανθρώπινο
συναίσθημα του πένθους. Η Δρ. King έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον ορισμό του «πένθους» στα ζώα, όπως
φαίνεται από το παρακάτω απόσπασμα:
…researchers may strongly suspect grief only when certain conditions are met: First, two (or
more) animals choose to spend time together beyond survival oriented behaviors such as
foraging or mating. Second, when one animal dies, the survivor alters his or her normal
behavioral routine—perhaps reducing the amount of time devoted to eating or sleeping,
adopting a body posture or facial expression indicative of depression or agitation, or generally
failing to thrive.
Είναι το προηγούμενο απόσπασμα ένας λειτουργικός ή ένας εννοιολογικός ορισμός της μεταβλητής «πένθος»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στο ίδιο άρθρο μέσω μιας άλλης δήλωσης τονίστηκε:
Occasionally the pull of anthropomorphism may overwhelm scientists’ normal caution in

reporting animal responses to death.
Τι σημαίνει ο όρος ανθρωπομορφισμός; Πιστεύετε ότι το να «ανθρωπομορφίζει» ένα ον μπορεί να είναι ένα ειδικό
παράδειγμα της μεροληψίας του παρατηρητή; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την προηγούμενη πρόταση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα άτομο, αφού διάβασε το άρθρο, δήλωσε:
Those of us who live with animals (dogs, cats, horses, cattle, etc.) in long term daily life know
from experience that animals DO exhibit grief and mourning beyond just curiosity.
Πιστεύετε ότι αυτού του είδους οι παρατηρήσεις βασίζονται στη διαίσθηση, στην εμπειρία ή στον εμπειρισμό;
Δικαιολογήστε. Τι θα προσθέτατε σε αυτό το σχόλιο για να το κάνετε πιο επιστημονικό/εμπειρικό;

Foroughi, C. K., Monfort, S. S., Paczynski, M., McKnight, P. E., & Greenwood, P. M. (2016). Placebo effects in
cognitive training. Proceedings of the National Academy of Science U S A., 113(27), 7470-7474.
Gilman, J. M., Kuster, J. K., Lee, S., Lee, M. J., Kim, B. W., Makris, N., van der Kouwe, A., Blood, A. J., & Breiter,
H. C. (2014). Cannabis use is quantitatively associated with nucleus accumbens and amygdala
abnormalities in young adult recreational users. Journal of Neuroscience, 34(16), 5529-5538.
Horswill, M. S. (2016). Hazard perception in driving. Current Directions in Psychological Science, 25(6), 425-
430.
Kay, R. H., & Lauricella, S. (2011). Exploring the benefits and challenges of using laptop computers in higher
education classrooms: A formative analysis. Canadian Journal of Learning and Technology, 37(1), 1-18.
Owen, A., Hampshire, A., Grahn, J. et al. (2010). Putting brain training to the test. Nature, 465, 775-778.
Simons, D. J., Boot, W. R., Charness, N. et al. (2016). Do “Brain-Training” programs work? Psychological Science
in the Public Interest,17(3), 103-186.
Strayer, D. L., Drews, F. A., & Johnston, W. A. (2003). Cell phone-induced failures of visual attention during
simulated driving. Journal of Experimental Psychology: Applied, 9, 23-32.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Θεμελιώδη ερευνητικά ζητήματα για κάθε ισχυρισμό:

Κώδικας δεοντολογίας στην ψυχολογική έρευνα
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 4 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες και ιστορικά παραδείγματα (όπως την έρευνα
του Tuskegee για τη σύφιλη ή τις μελέτες υπακοής του Milgram) προκειμένου να εκπαιδεύσει και να εξασκήσει γύρω
από την ηθική και τον κώδικα δεοντολογίας που πρέπει να επικρατεί στην έρευνα. Το κεφάλαιο αυτό θα εισαγάγει
επίσης την Έκθεση Belmont, τις Αρχές Δεοντολογίας και τον Κώδικα Συμπεριφοράς της Αμερικανικής Ψυχολογικής
Εταιρείας (APA), καθώς και τις Ιδρυματικές Επιτροπές Φροντίδας και Χρήσης των Ζώων. Η κύρια στόχευση
είναι να εμπεδωθεί η ισορροπία μεταξύ του να διεξάγεται έρευνα που είναι επωφελής για την κοινωνία χωρίς να
γίνεται επιβλαβής για τις συμμετέχουσές της. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού του
κεφαλαίου εδώ.

• την εκμάθηση της ηθικής στη λήψη αποφάσεων μέσω μελέτης και συζήτησης γύρω από πραγματικές
ερευνητικές περιπτώσεις.
• την εισαγωγή των φοιτητών/τριών στις πολιτικές και στις διαδικασίες του πανεπιστημίου σχετικά με το πώς
μπορούν να λαμβάνουν την έγκριση δεοντολογίας για τις μελέτες τους.
• «μαθαίνω βήμα βήμα» δραστηριότητες, όπου όλη η γνώση που αποκτά ο/η φοιτητής/τρια
επανεξετάζεται μέσω ενός πραγματικού ερευνητικού παραδείγματος που βρίσκεται ήδη δημοσιευμένο
στην υπάρχουσα βιβλιογραφία.
Μπορεί τις περισσότερες φορές να αντιμετωπίζουμε τα ζητήματα δεοντολογίας με

τη λογική του «άσπρο ή μαύρο», όμως η σωστή αντιμετώπιση θα πρέπει να είναι
μια προσπάθεια εξισορρόπησης προτεραιοτήτων.
Μπορεί να αντιμετωπίζουμε τη δεοντολογία ως κάτι γραφειοκρατικό, ενώ η ιστορία
μάς έχει διδάξει ότι είναι μια σημαντική και θεμελιώδης διαδικασία για τη διεξαγωγή
μιας αξιόπιστης έρευνας.

4.1 Ηθική στη λήψη αποφάσεων
Ολόκληρη η έρευνα διεξάγεται έχοντας πάντα την ηθική και τη δεοντολογία στο μυαλό μας. Πέρα από το ότι
αποτελεί ένα καθοριστικό μέρος της πειραματικής διαδικασίας, αποτελεί εν γένει και μια δήλωση ακεραιότητας
τόσο του ερευνητικού πεδίου όσο και της ίδιας της ερευνήτριας.
Κάποια από τα πιο δημοφιλή ιστορικά παραδείγματα στην έρευνα, τα οποία δεν έβαλαν τη δεοντολογία σε
προτεραιότητα, μας διδάσκουν σήμερα το πώς να είμαστε σωστότερες ερευνήτριες. Από την ιατρική επιστήμη
έχουμε το προφανές παράδειγμα των Ναζί στη Γερμανία που έκαναν πειράματα σε ανθρώπους, καθώς και την
πολύ γνωστή μελέτη του Tuskegee για τη σύφιλη (π.χ. Vonderlehr, Clark, Wenger, & Heller, 1936), ενώ από την
ψυχολογία ιδιαιτέρως γνωστά είναι τα παραδείγματα των μελετών υπακοής του Milgram και η έρευνα του Watson
για τον «μικρό Albert» (π.χ. Milgram, 1963· Perry, 2012· Watson & Rayner, 1920). Συνεπώς, τόσο οι «παραγωγοί»
όσο και οι «καταναλωτές» της επιστημονικής έρευνας πρέπει να είμαστε πάντα ενήμερες σχετικά με τις
κατευθυντήριες οδηγίες που μας προστατεύουν από το να διεξαγάγουμε ή να διαβάσουμε μια αντιδεοντολογική
μελέτη.
Κάποιες από αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές βρίσκονται στην Έκθεση Belmont, στις Αρχές
Δεοντολογίας και στον Κώδικα Συμπεριφοράς της APA, καθώς και στις Ιδρυματικές Επιτροπές Φροντίδας και
Χρήσης των Ζώων. Δεν αρκεί όμως η γνώση μας για τις υπάρχουσες κατευθυντήριες οδηγίες. Πρέπει να είμαστε
σε διαρκή εγρήγορση για τυχόν αλλαγές και επικαιροποιήσεις των οδηγιών του πεδίου ενδιαφέροντός μας, ενώ
δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εκάστοτε μελέτη που μας ενδιαφέρει μπορεί να διαφέρει σε αρκετά σημεία από τις
προηγούμενες.
Στην παρούσα ενότητα επικεντρωνόμαστε στην κατανόηση των προτύπων ηθικής και δεοντολογίας όπως
αυτά έχουν οριστεί μέσα στην επιστημονική έρευνα, καθώς επίσης και στην προσπάθεια εξισορρόπησης μεταξύ
της διεξαγωγής μιας έρευνας που είναι επωφελής στην επιστήμη και στην κοινωνία χωρίς να γίνεται επιβλαβής
για τους συμμετέχοντές της.
Τρία είναι τα κύρια ηθικά ζητήματα που απασχολούν τη συμπεριφορική έρευνα: η χρήση κάποιας μορφής
εξαπάτησης, η παραβίαση της ιδιωτικότητας και ο κίνδυνος μιας μακροπρόθεσμης ψυχολογικής βλάβης. Η
εξαπάτηση και η πιθανή ψυχολογική βλάβη απεικονίζονται γλαφυρά μέσω της κλασικής μελέτης που
πραγματοποίησε ο Milgram (1963). Σε αυτή τη μελέτη δόθηκε εντολή στους συμμετέχοντες να χορηγήσουν
ηλεκτρικά σοκ σε ένα άλλο άτομο πιστεύοντας ότι αυτά τα σοκ ήταν επώδυνα, κάτι που δεν ίσχυε στην
πραγματικότητα. Θεωρώντας ότι είχαν βλάψει το άλλο άτομο, πολλοί από τους συμμετέχοντες βρέθηκαν
εκτεθειμένοι σε στρεσογόνες καταστάσεις, οι οποίες όχι μόνο δεν σταμάτησαν με τη λήξη της πειραματικής
διαδικασίας αλλά παρέμειναν και αρκετό καιρό μετά το τέλος των πειραμάτων.
Όσον αφορά την παραβίαση της ιδιωτικότητας, μια άλλη διάσημη έρευνα αποτυπώνει με σαφήνεια τη
σημαντικότητα του ζητήματος. Η έρευνα αναφέρεται στη δουλειά που πραγματοποίησε ο Humphreys με τους
συνεργάτες του (1970), οι οποίοι μελέτησαν ένα σύνολο ανδρών που συμμετείχαν σε σεξουαλικές δραστηριότητες
σε δημόσιο χώρο. Τέτοια πειράματα εγείρουν σοβαρά ηθικά ερωτήματα.
Αυτά τα ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν μέσω των κατευθυντήριων γραμμών που έχουν οριστεί τόσο
από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) όσο και από τις Επιτροπές Ηθικής και Δεοντολογίας της
Έρευνας του κάθε ιδρύματος, οι οποίες εξασφαλίζουν ότι τηρούνται όλες οι απαραίτητες οδηγίες. Στην
πραγματικότητα, κάποιες φορές δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις για ορισμένα ερωτήματα που τίθενται από την
ψυχολογία, τονίζοντας έτσι την ανάγκη για συνεχή εγρήγορση και διάλογο γύρω από κάθε νέα πρόκληση.
Δραστηριότητα 4.1. Προτού προχωρήσουμε στα υπόλοιπα θέματα του κεφαλαίου, ας σιγουρευτούμε ότι
κατανοούμε όλες τις έννοιες που ακολουθούν. Συμπληρώστε τους παρακάτω πίνακες ή ανατρέξτε στη
βιβλιογραφία για να μπορέσετε να συμπληρώσετε όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες. Με αυτόν τον τρόπο θα
βρισκόμαστε όλοι στο ίδιο μήκος κύματος όσον αφορά τη δεοντολογία στην έρευνα.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΟΣ ΣΤΌΧΟΣ ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ
Ωφέλεια και μη βλάβη
Εμπιστευτικότητα και υπευθυνότητα
Ακεραιότητα
Δικαιοσύνη
Σεβασμός των δικαιωμάτων και της

αξιοπρέπειας των ανθρώπων
ΗΘΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΦΟΙΤΗΤΕΣ/ΡΙΕΣ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ
Ανωνυμία
Εμπιστευτικότητα
Λογοκλοπή
Παρόλο που μας φαίνεται προφανής η ακρότητα που χαρακτηρίζει τη διάσημη μελέτη του Milgram, δεν
είχε θεωρηθεί ηθικά εσφαλμένη μέχρι τις αρχές του 2000. Τότε ο Perry (2012), μέσω μιας σειράς συνεντεύξεων
προς τους συμμετέχοντες και μια εις βάθος μελέτη της μεθοδολογίας, αποκάλυψε ότι οι συμμετέχοντες σε αυτή
την έρευνα δεν είχαν ενημερωθεί επαρκώς για την όλη διαδικασία. Ρίξτε μια ματιά στο βιβλίο του Perry (2012).
Ενδιαφέρον θα ήταν επίσης να δείτε την ταινία «Ο Πειραματιστής», η οποία κυκλοφόρησε το 2015 και
δραματοποίησε το πείραμα του Milgram και τους χαρακτήρες του.
Γνωρίζατε ότι η Υπηρεσία Ερευνητικής Ακεραιότητας (http://ori.hhs.gov) παρουσιάζει και ενημερώνει για
πρόσφατα παραδείγματα από ερευνητικές απάτες, λογοκλοπές και άλλα –σχετικά με την έρευνα– παραπτώματα;
Αυτή η υπηρεσία αποτελεί επίσης ένα από τα μέρη όπου οποιαδήποτε μπορεί να κάνει αναφορά σχετικά με κάποια
ύποπτη περίπτωση που έχει υποπέσει στην αντίληψή της, είτε για κάποιο ερευνητικό παράπτωμα είτε για κάποια
παράτυπη συμπεριφορά. Μια εναλλακτική περίπτωση για παρατήρηση ή καταγγελία αντίστοιχων παραπτωμάτων
είναι το https://retractionwatch.com.

Δραστηριότητα 4.2. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, τα ηθικά ζητήματα δεν είναι ποτέ «άσπρο ή μαύρο».
Ας δούμε μερικά παραδείγματα της στοχαστικής ισορροπίας που λαμβάνει χώρα στην ηθική λήψη αποφάσεων
μέσα από πραγματικές έρευνες και τη συζήτηση που προκύπτει γύρω από αυτές. Σε αυτά τα παραδείγματα
φανταστείτε ότι είστε μέλος μιας επιτροπής δεοντολογίας και προσπαθήστε να εφαρμόσετε τις ηθικές αρχές της
έρευνας σε πολλές προτεινόμενες ή δημοσιευμένες μελέτες.
1. Hetherington, E. M., & Feldman, S. E. (1964). College cheating as a function of subject and
situational variables. Journal of Educational Psychology, 55, 212-218.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2. Holmes, D. S. (1972). Effects of grades and disconfirmed grade expectancies on students’ evaluation
of their instructor. Journal of Educational Psychology, 63, 130-133.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 4.3. Διαβάστε τις παρακάτω οδηγίες και περιγράψτε πιθανές ηθικές παραβάσεις
που εντοπίσατε. Θα ενέκρινε μια επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας τις μελέτες που ακολουθούν;
1. Stein, R. (2015). Is it safe for medical residents to work 30-hour shifts? NPR Morning Edition.
Το συγκεκριμένο άρθρο περιγράφει μια μελέτη για τη βέλτιστη διάρκεια που θα πρέπει να κρατάει μια
βάρδια στους επαγγελματίες υγείας.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2. DuBois J. M. (2004). Μελέτες για την ηπατίτιδα στο σχολείο ειδικής αγωγής του Willowbrook για
παιδιά με νοητική υστέρηση.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 4.4. Αναλογιστείτε ένα πεδίο της έρευνας στο οποίο ο ερευνητής παρακολουθεί συγκεκριμένες
συμπεριφορές των ανθρώπων στο φυσικό τους περιβάλλον αντί για έναν χώρο προσομοίωσης. Για παράδειγμα,
σε μια μελέτη πεδίου οι ερευνητές οργάνωσαν ένα σενάριο όπου ένας ηθοποιός βρισκόταν σε ένα εμπορικό κέντρο
και ζητούσε από τον κόσμο να του δώσει ένα δολάριο. Οι ερευνητές κατέγραψαν πόσοι άνθρωποι προσφέρθηκαν
να βοηθήσουν. Παρατήρησαν ότι όταν ο ηθοποιός ζητούσε βοήθεια έξω από ένα μαγαζί που είχε ευχάριστες
μυρωδιές (ένα αρτοποιείο ή ένα καφέ), γινόταν αποδέκτης μεγαλύτερης βοήθειας απ’ ό,τι αν βρισκόταν έξω από
ένα μαγαζί που δεν είχε κάποια ιδιαίτερη μυρωδιά (Baron, 1997). Θεωρείτε ότι ήταν απαραίτητο να ενημερωθούν
οι συμμετέχοντες γι’ αυτή την έρευνα πεδίου; Λάβετε υπόψη τη σχέση κινδύνου/οφέλους για να εξηγήσετε την
πραγματική φύση του πειράματος σε κάθε συμμετέχοντα που προσεγγίστηκε για να δώσει το δολάριο.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 4.5. Οι φυλακισμένοι θεωρούνται ευάλωτος πληθυσμός σύμφωνα με την Έκθεση Belmont και
τις Αρχές Δεοντολογίας και τον Κώδικα Συμπεριφοράς της APA.
1. Με βάση την αρχή του Σεβασμού των Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας των ανθρώπων: Γιατί
νομίζετε ότι οι φυλακισμένοι θεωρούνται ευάλωτος πληθυσμός σε αυτό το πλαίσιο;
________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2. Με βάση την αρχή της Δικαιοσύνης: Θεωρείτε σωστό ορισμένες έρευνες να μελετούν μόνο
φυλακισμένους;
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 4.6. Ένας αναπτυξιακός ψυχολόγος κάνει αίτηση στην επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας ενός
οργανισμού σχετικά με την πρόταση του να παρατηρήσει παιδιά κάτω των 6 ετών καθώς παίζουν στην παιδική
χαρά. Επειδή ο χώρος είναι δημόσιος, ο ερευνητής δεν σκοπεύει να ζητήσει επίσημη συγκατάθεση από τους γονείς
των παιδιών. Ποιοι ηθικοί προβληματισμοί δημιουργούνται σχετικά με αυτή τη μελέτη; Ποιες ερωτήσεις μπορεί
να κάνει μια επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας;
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 4.7. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα για να βρείτε ποιες διαδικασίες πρέπει να ακολουθούνται όσον
αφορά τον κώδικα δεοντολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ως προπτυχιακή φοιτήτρια χρειάζεται να
πραγματοποιήσετε κάποια εκπαίδευση στην ηθική και δεοντολογία προτού ξεκινήσετε να διεξάγετε επιστημονική
έρευνα; Ποια είναι η διαδικασία για να πάρετε έγκριση ηθικής και δεοντολογίας για την έρευνά σας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κάτι που αξίζει να θυμόμαστε πάντα! Έχουμε περάσει όλες μας από τη θέση της συμμετέχουσας σε ουκ
ολίγες μελέτες και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν θα υπήρχε επιστημονική έρευνα χωρίς την ύπαρξη
συμμετεχουσών. Γι’ αυτό πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι οι συμμετέχουσες στις μελέτες μας δεν είναι απλώς
ερευνητικά υποκείμενα αλλά μας κάνουν σημαντική χάρη που δέχονται να συμμετάσχουν σε αυτές.
Παρακαλούμε διαβάστε ξανά την αυθεντική μελέτη του Milgram το 1963 για την υπακοή. Εάν ήσασταν
συμμετέχουσα στη μελέτη αυτή, πώς θα περιγράφατε την εμπειρία σας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Βασισμένες σε αυτά που έχετε μάθει μέχρι τώρα σε αυτό το κεφάλαιο, όταν «τρέξετε» το δικό σας πείραμα,
ονοματίστε πέντε τουλάχιστον πράγματα που ΔΕΝ θα κάνετε στις συμμετέχουσές σας και τα οποία έχουν γίνει σε
προηγούμενες έρευνες.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 4.8. Για καθεμία από τις παρακάτω ερευνητικές περιπτώσεις, πρέπει να αποφασίσετε εάν ενέχουν
«ελάχιστο κίνδυνο» (δηλαδή όταν οι ερευνητικές διαδικασίες και δραστηριότητες είναι παρόμοιες με αυτές που
βιώνουν οι συμμετέχοντες στην καθημερινή τους ζωή και δεν υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος) ή εάν τελικά ενέχουν
«κίνδυνο». Εάν αποφασίσετε ότι οι συμμετέχοντες διατρέχουν «κίνδυνο», παρακαλούμε δώστε συστάσεις στους
ερευνητές για το πώς θα μειώσουν αυτόν τον κίνδυνο στους συμμετέχοντες.
1. Σε μια ομάδα ηλικιωμένων ανθρώπων που ζουν σε ένα γηροκομείο δίνεται μια σειρά από έργα για να
μετρηθεί η γνωστική τους κατάσταση. Μια ψυχολόγος επιδιώκει να προσδιορίσει αν υπάρχει φθορά της
νοητικής λειτουργίας με το πέρασμα του χρόνου.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2. Οι φοιτήτριες καλούνται να συμπληρώσουν ένα σύντομο ερωτηματολόγιο το οποίο αξιολογεί τη

διάθεση του ατόμου. Η ερευνήτρια προσπαθεί να εντοπίσει φοιτήτριες που πάσχουν από κατάθλιψη,
ώστε να συμπεριληφθούν σε μια έρευνα που εξετάζει γνωστικά και κοινωνικά ελλείμματα που
συνδέονται με την κατάθλιψη.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
3. Μια ερευνήτρια συγκέντρωσε πρωτοετείς φοιτήτριες για να συμμετάσχουν σε μια μελέτη σχετικά με
τις επιπτώσεις του αλκοόλ στις γνωστικές λειτουργίες. Ο πειραματισμός απαιτεί κατανάλωση
διαφορετικών ποσοτήτων αλκοόλ ή νερού πριν από την ολοκλήρωση διαφόρων έργων που αξιολογούν
τις γνωστικές επιδόσεις των ατόμων.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

4.2 Συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης
Ορισμένες μελέτες από τη φύση τους απαιτούν λήψη συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης πριν από την
ολοκλήρωση της πειραματικής διαδικασίας. Αυτό μπορεί να έχει δραματικές επιπτώσεις για συγκεκριμένες
ερευνητικές συνθήκες. Για παράδειγμα, το να απαιτείται λήψη συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης για μια μελέτη
που πραγματοποιείται σε δημόσιο χώρο είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη συνθήκη για τον ερευνητή, ο οποίος πρέπει
να καταγράψει και να αποκαλύψει τη φυσική συμπεριφορά την οποία στοχεύει. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και
τότε πρέπει να ακολουθούμε τον κώδικα δεοντολογίας με τον τρόπο με τον οποίο υπαγορεύεται από τους κανόνες
που έχουμε θέσει – με βάση το συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο στο οποίο βρισκόμαστε.
Δραστηριότητα 4.9. Για καθένα από τα παρακάτω ερευνητικά σενάρια αποφασίστε αν νομίζετε ότι η
συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης πρέπει να δίνεται στους συμμετέχοντες προτού ξεκινήσει η έρευνα. Εάν δεν
μπορείτε να κρίνετε και χρειάζεστε περισσότερη πληροφορία, ποια επιπλέον στοιχεία θα ζητούσατε προτού
αποφασίσετε για το αν η λήψη συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης είναι αναγκαία σε αυτή τη συνθήκη;
Σε μια συμπεριφορική μελέτη για την κατανάλωση αλκοόλ στους επιστήμονες, οι ερευνητές παρευρίσκονται σε
ένα συνέδριο ψυχολογίας και καταγράφουν το αλκοόλ που καταναλώνεται από τους συνέδρους κατά τη διάρκεια
του μεσημεριανού διαλείμματος, καθώς και των υπόλοιπων κοινωνικών εκδηλώσεων που σχετίζονται με το
συνέδριο.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η συμπεριφορά ανδρών και γυναικών στις δημόσιες τουαλέτες (π.χ. το να τραβήξουν το καζανάκι, το πλύσιμο
χεριών, το πέταγμα απορριμμάτων) γίνεται αντικείμενο παρατήρησης από άνδρες και γυναίκες ερευνητές
αντιστοίχως, οι οποίοι/ες βρίσκονται κρυμμένοι/ες στις καμπίνες της τουαλέτας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στη σύντομη περιγραφή μιας πραγματικής έρευνας που ακολουθεί, ποια μέρη της έρευνας θα μπορούσαν να
προκαλέσουν προβλήματα σχετικά με τον κώδικα δεοντολογίας; Εάν ήταν δική σας η έρευνα, τι θα κάνατε για να
την υποστηρίξετε στην επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας;
Σε ένα πείραμα πεδίου μια γυναίκα (η οποία ήταν μέρος του πειράματος) στάθηκε πλάι στο αυτοκίνητό της στην
άκρη του δρόμου. Το αυτοκίνητο είχε ένα σκασμένο λάστιχο. Για να προσδιοριστεί αν η παρατήρηση προτύπων
επηρεάζει τη βοηθητική συμπεριφορά των περαστικών οδηγών, σε ορισμένες δοκιμές ένας σταματημένος οδηγός

βοηθούσε μια άλλη γυναίκα με σκασμένο λάστιχο (όλα μέρος ενός σκηνοθετημένου γεγονότος) περίπου μισό
χιλιόμετρο πριν από το μέρος όπου περίμενε η αρχική γυναίκα για βοήθεια. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι οδηγοί
ήταν πιο πιθανό να σταματήσουν και να βοηθήσουν εάν είχαν μόλις δει ένα άλλο άτομο να παρέχει βοήθεια (Bryan
& Test, 1967).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχουν κάποιες από τις αρχές της ηθικής συμπεριφοράς που παραβιάζονται στα ακόλουθα πειράματα; Ποια
έγκυρα επιχειρήματα θα μπορούσαν να υποστηριχθούν για να δικαιολογήσουν το τι συμβαίνει;
O Στέλιος διερευνά τη μνήμη και η Μάρθα προσφέρεται εθελοντικά να συμμετάσχει στην έρευνα. Ο Στέλιος
βρίσκει ελκυστική τη Μάρθα και της ζητά τον αριθμό τηλεφώνου και τη διεύθυνσή της, εξηγώντας ότι μπορεί να
χρειαστεί να επικοινωνήσει μαζί της για μια επαναληπτική (follow-up) συνέντευξη. Πρόκειται περί ψέματος,
καθώς δεν προγραμματίζονται τέτοιου είδους συνεντεύξεις και ο μόνος λόγος για τον οποίο ζητά αυτά τα στοιχεία
είναι για προσωπικό όφελος (π.χ. να της ζητήσει να βγουν).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η παρακολούθηση βιντεοσκοπημένης βίας οδηγεί σε βίαιες συμπεριφορές
στην πραγματική ζωή. Ο καθηγητής Χ διεξάγει μια έρευνα στην οποία σκηνές ακραίας βίας –τις οποίες πήρε από
την ταινία Reservoir Dogs– παρουσιάζονται σε μια ομάδα εστίασης. Μία εβδομάδα αργότερα, ένας από τους
συμμετέχοντες στην ομάδα θέασης της ταινίας συλλαμβάνεται για τον φόνο της συντρόφου του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Μια φοιτήτρια ψυχολογίας ενδιαφέρεται να ερευνήσει τις αυτοκτονικές τάσεις σε έναν φοιτητικό πληθυσμό, και
γι’ αυτόν τον λόγο διαμοιράζει μια πληθώρα ερωτηματολογίων προσωπικότητας στο φιλικό της περιβάλλον.
Καθώς αναλύει τα δεδομένα των συμμετεχόντων, παρατηρεί ότι ένας από τους φίλους της, ο Βαγγέλης, σημειώνει
πολύ υψηλή βαθμολογία σε μια μέτρηση για τον αυτοκτονικό ιδεασμό, και επιπλέον στην ενότητα των σχολίων
που βρίσκεται στο τέλος του ερωτηματολογίου σημειώνει ότι νιώθει καταθλιπτικός σε βαθμό απόγνωσης.
Η φοιτήτρια καταλαβαίνει ξεκάθαρα ότι πρόκειται για τον Βαγγέλη λόγω του πολύ ιδιαίτερου γραφικού
χαρακτήρα του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε μια έρευνα που μελετούσε τη διαπραγμάτευση μιας ποινής, ο Gregory και οι συνεργάτες του (1978) έδωσαν
εσκεμμένα λανθασμένη ανατροφοδότηση στους προπτυχιακούς φοιτητές. Συγκεκριμένα, οι συμμετέχοντες
κάθονταν σε ένα δωμάτιο αναμονής περιμένοντας να ξεκινήσει η εξέταση. Στην πρώτη συνθήκη ένας άλλος
φοιτητής που είχε μόλις βγει από τον πειραματικό χώρο (και ήταν ερευνητικός συνεργάτης) τόνισε στον
συμμετέχοντα που περίμενε στην αναμονή ότι οι περισσότερες σωστές απαντήσεις στην εξέταση ήταν οι «Β». Σε
μια δεύτερη συνθήκη, καμία πληροφορία δεν είχε δοθεί στον συμμετέχοντα σε αναμονή. Μετά το τέλος της
εξέτασης ο πειραματιστής κατηγορούσε τους συμμετέχοντες ότι έκλεψαν και τόνισε ότι πρόκειται περί ενός πολύ
σοβαρού παραπτώματος το οποίο θα πρέπει να διευθετηθεί μπροστά στην επιτροπή αξιολόγησης, η οποία και θα
αποφασίσει για την κατάλληλη ποινή. Οι συμμετέχοντες οδηγήθηκαν στο να πιστεύουν ότι οι συνέπειες από την
αντιγραφή τους θα ήταν αρκετά σοβαρές. Οι ερευνητές μετρούσαν κατά πόσο οι συμμετέχοντες θα ομολογούσαν
ότι αντέγραψαν.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 4.10. Παρακολουθήστε την ομιλία TED του Δρ. Zimbardo με τίτλο «Η ψυχολογία του κακού».
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας προσδιορίστε και καταγράψτε όλα εκείνα τα ζητήματα που σχετίζονται με: α) την
ηθική και δεοντολογία, β) τον πόνο και γ) τον βασανισμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

4.3 Ηθική και δεοντολογία στην έρευνα
Εσφαλμένες έρευνες αναπαράγονται αρκετά συχνά στα περιοδικά. Σε μερικές περιπτώσεις τα προβλήματα
προκύπτουν από την ανεπαρκή ή λανθασμένη ερευνητική μεθοδολογία. Σε άλλες περιπτώσεις τα προβλήματα
πηγάζουν από την ανάλυση των δεδομένων. Τέλος, δεν μπορούμε ποτέ να αποκλείσουμε περιπτώσεις ξεκάθαρης
απάτης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι τα θεσμικά όργανα έχουν σκοπό την πρόληψη οποιασδήποτε απάτης, ενώ
παρέχουν και πολλαπλά εργαλεία, τα οποία μαζί με την «καλή» οργάνωση της έρευνας και τον σχεδιασμό
μπορούν να μας προστατεύσουν από σφάλματα κατά την πειραματική διαδικασία.
Τι συμβαίνει όμως όταν τα εποπτικά όργανα εμφανίζουν μεροληψίες ή προκαταλήψεις, αντιμετωπίζοντας
με διαφορετικά σταθμά διαφορετικές ομάδες (π.χ. φυλακισμένοι); Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι κάτι
τέτοιο δεν θα συμβεί; Ένα από τα αξιώματα της ηθικής είναι ότι πρέπει πάντα να κάνουμε το καλύτερο δυνατό
για να αποφύγουμε να προκαλέσουμε οποιαδήποτε σωματική ή ψυχολογική βλάβη στους συμμετέχοντες.
Ορισμένες ομάδες προστατεύονται στοχευμένα από τον νόμο επειδή θεωρούνται ευάλωτες στο να υποστούν
κάποια βλάβη. Τα πρότυπα συμμετοχής στην έρευνα έχουν αλλάξει με τα χρόνια. Ορισμένοι ερευνητές
υποστηρίζουν ότι τα ισχύοντα μέτρα προστασίας έχουν επιφέρει αρνητικές συνέπειες στους φυλακισμένους.
Πολλές φορές οι φοιτητές συμμετέχουν σε μια έρευνα προκειμένου να πάρουν μία επιπλέον διδακτική μονάδα ως
ανταμοιβή. Υπάρχει κάποια αντίστοιχη ιδέα που μπορεί να λειτουργήσει ως ανταμοιβή στους φυλακισμένους; Aν
ναι, πώς φαντάζεστε ότι θα λειτουργούσε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 4.11. Παρακολουθήστε την ταινία “I, Robot". Έπειτα συζητήστε τους τρεις νόμους της
Ρομποτικής σε σχέση με τις Αρχές Δεοντολογίας και τον Κώδικα Συμπεριφοράς της APA. Οι τρεις νόμοι της
Ρομποτικής που πρωτοδιατυπώθηκαν από τον Ασίμωφ είναι:
1. Ένα ρομπότ δεν θα βλάψει ένα ανθρώπινο ον, ούτε μέσω της αδράνειάς του θα επιτρέψει να υποστεί βλάβη
ένα ανθρώπινο ον.
2. Ένα ρομπότ πρέπει να υπακούει στις διαταγές που του δίνουν τα ανθρώπινα όντα, εκτός αν αυτές οι διαταγές
έρχονται σε αντίθεση με τον Πρώτο Νόμο.
3. Ένα ρομπότ οφείλει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτή δεν αντιβαίνει τον Πρώτο και τον Δεύτερο
Νόμο.
Εξετάστε ζητήματα όπως: Ηθικές Πράξεις και Παραπτώματα, Εμπιστευτικότητα και Υπευθυνότητα,
και Ακεραιότητα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1. Η ενημέρωση των συμμετεχόντων στο τέλος της έρευνας για το ότι η ανεπιθύμητη συμπεριφορά τους ήταν
περιστασιακή (λόγω του πειραματικού πλαισίου στο οποίο βρίσκονταν) είναι γνωστή ως:
α. βελτίωση
β. αποκατάσταση εσφαλμένων πεποιθήσεων
γ. απευαισθητοποίηση
δ. τακτική
2. Ποια από τις ακόλουθες αρχές δεν είναι μία από τις αρχές της Έκθεσης Belmont;
Σεβασμός της αυτονομίας
Δικαιοσύνη
Ωφέλεια
α. Ακρίβεια και ευθύνη
3. Σε μια μελέτη για ένα νέο φάρμακο για το άσθμα ένας ερευνητής διαπιστώνει ότι η ομάδα που λαμβάνει το
φάρμακο παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη βελτίωση από την ομάδα ελέγχου της οποίας τα μέλη λαμβάνουν το
φάρμακο placebo. Ποια αρχή της Έκθεσης Belmont επιβάλλει στον ερευνητή να δώσει και στην ομάδα ελέγχου
την ευκαιρία να λάβει το νέο φάρμακο;
α. Συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης
β. Δικαιοσύνη
γ. Ωφέλεια
δ. Σεβασμός της αυτονομίας
4. Για να μελετήσουν ένα δείγμα συμμετεχόντων από μία μόνο εθνοτική ομάδα, οι ερευνητές πρέπει πρώτα να
αποδείξουν ότι το πρόβλημα που μελετάται είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στη συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα. Σε
ποια αρχή της Έκθεσης Belmont αναφέρονται;
α. Σεβασμός της αυτονομίας
β. Ωφέλεια
γ. Ειδική προστασία
δ. Δικαιοσύνη
5. Σε μια μελέτη που ο ερευνητής χρησιμοποίησε εξαπάτηση, πώς προσπαθεί στη συνέχεια να ανακτήσει μια
ειλικρινή σχέση με τον συμμετέχοντα;
α. Ζητώντας συγγνώμη από τον συμμετέχοντα και προσφέροντας χρηματική αποζημίωση για οποιαδήποτε
ταλαιπωρία ή άγχος.
β. Ενημερώνοντας κάθε συμμετέχοντα μέσω μιας οργανωμένης συζήτησης.
γ. Διαβεβαιώνοντας τον συμμετέχοντα ότι όλα τα ονόματα και τα αναγνωριστικά στοιχεία του χρήστη θα
αφαιρεθούν από τα δεδομένα.
δ. Δίνοντας σε κάθε συμμετέχοντα μια γραπτή περιγραφή για τους στόχους και τις υποθέσεις της έρευνας
συνοδευόμενα από αναφορές για περαιτέρω ανάγνωση.

6. Κάποιοι τρόποι για να εξασφαλίσουμε την ακεραιότητα των δεδομένων περιλαμβάνουν:
α. τον αποκλεισμό των συμμετεχουσών που έδωσαν λανθασμένες απαντήσεις.
β. την προσεκτική εξάσκηση παρατηρητών και βοηθών.
γ. τη χρήση υπολογιστών για να μειωθούν σφάλματα μεταγραφής.
δ. όλα τα παραπάνω.
7. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι μία από τις τρεις αρχές που παρέχονται από τις «Ιδρυματικές Επιτροπές
Φροντίδας και Χρήσης των Ζώων»;
α. Μείωση
β. Αντικατάσταση
γ. Αποκατάσταση
δ. Βελτίωση
8. Μια ψυχολόγος δεν πρέπει να αναπτύξει φιλική σχέση με τη θεραπευόμενή της γιατί τέτοιες σχέσεις θέτουν σε
κίνδυνο την επιτυχία της θεραπευτικής διαδικασίας. Με ποια γενική αρχή δεοντολογίας της APA σχετίζεται αυτό
το πρόβλημα;
α. Ωφέλεια και μη βλάβη
β. Σεβασμός των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ανθρώπων
γ. Δικαιοσύνη
δ. Εμπιστευτικότητα και υπευθυνότητα
9. Εάν έχετε εξαπατήσει συμμετέχουσες κατά τη διάρκεια μιας μελέτης, χρειάζεται να τις ενημερώσετε στο τέλος
της έρευνας. Η διαδικασία ενημέρωσης για την εξαπάτηση είναι ουσιαστικά:
α. η αποκατάσταση εσφαλμένων πεποιθήσεων
β. η απευαισθητοποίηση
γ. τα ηθικά πρότυπα
δ. η συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης
10. Όταν οι συμμετέχοντες στις μελέτες υπακοής του Milgram ολοκλήρωσαν τις πειραματικές συνεδρίες,
ενημερώθηκαν ότι είχαν εξαπατηθεί για τη φύση της έρευνας. Επειδή οι συμμετέχοντες ήταν πολύ πιθανό να έχουν
βιώσει δυνητικά στρεσογόνες καταστάσεις, ο Milgram είχε προγραμματίσει θεραπευτικές συνεδρίες με έναν
ψυχίατρο μετά το τέλος της έρευνας. Αυτή η διαδικασία ονομαζόταν:
α. αποκατάσταση εσφαλμένων πεποιθήσεων
β. απευαισθητοποίηση
γ. αντισταθμιστική επανεξέταση
δ. συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης
11. Ο Κώδικας της Νυρεμβέργης είναι ένα σύνολο ηθικών αρχών πάνω στην ανθρώπινη έρευνα, ο οποίος
προέκυψε εξαιτίας:
α. της αποτυχίας να προσφερθεί ιατρική φροντίδα στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τη σύφιλη στο
Ινστιτούτο Tuskegee.
β. της προσθήκης ραδιενεργών ουσιών στο φαΐ σε ένα ίδρυμα για παιδιά με αναπτυξιακή αναπηρία.
γ. των μελετών υπακοής του Milgram.
δ. των μελετών που πραγματοποίησαν οι Ναζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

12. Η έρευνα υπακοής του Milgram ήταν σημαντική στο πλαίσιο της εποχής της γιατί:
α. οι συμπεριφορικές θεωρίες εκείνον τον καιρό προέβλεπαν μόνο ένα πιθανό αποτέλεσμα, ενώ η φροϋδική
θεωρία μπορούσε να υποστηρίξει πολλά και διαφορετικά αποτελέσματα.
β. οι θηριωδίες των Ναζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οποίες είχαν βασιστεί στην τυφλή υπακοή,
ήταν ακόμα «νωπές» στη μνήμη των ανθρώπων.
γ. ήταν μεταξύ των πρώτων που μελέτησαν την επίδραση της υπακοής σε ρατσιστικές συμπεριφορές.
δ. οι προηγούμενες έρευνες γύρω από την υπακοή είχαν προβλέψει λανθασμένα το πώς θα συμπεριφέρονταν
οι άνθρωποι κάτω από στρεσογόνες συνθήκες.
13. Όταν αποφασίσετε να πείτε στους συμμετέχοντες κάτι εσφαλμένο σχετικά με την πειραματική διαδικασία
ώστε να τους παραπλανήσετε, τότε χρησιμοποιείτε:
α. φυσική παρατήρηση
β. παιχνίδι ρόλων
γ. ενεργητική εξαπάτηση
δ. αποκατάσταση εσφαλμένων πεποιθήσεων
14. Εάν οι συμμετέχοντες ολοκληρώσουν μια διαδικτυακή δημοσκόπηση για ένα ευαίσθητο και δυνητικά
στρεσογόνο ζήτημα, ένα από τα ζητήματα δεοντολογίας που δύσκολα αντιμετωπίζονται είναι:
α. η σωστή ενημέρωση των συμμετεχόντων μετά το τέλος της έρευνας.
β. η παροχή της απαραίτητης αντισταθμιστικής επανεξέτασης.
γ. η προσέγγιση ανθρώπων που να μην παίρνουν στα σοβαρά στρεσογόνα ζητήματα.
δ. η ενημέρωση των συμμετεχόντων για το ότι μπορούν να αποχωρήσουν από τη μελέτη σε οποιαδήποτε
στιγμή.
15. Οι πληροφορίες που δίνονται στους συμμετέχοντες σε μια μελέτη πρέπει να περιλαμβάνουν:
α. την εξειδικευμένη γλώσσα και τους τεχνικούς όρους που χρησιμοποιούνται από την ερευνήτρια.
β. τον σκοπό για τον οποίο γίνεται η μελέτη, καθώς και τη διαδικασία η οποία ακολουθείται.
γ. μόνο τις πληροφορίες που θέλει να μοιραστεί η ερευνήτρια με τις συμμετέχουσες.
δ. το α και το β.
16. Μια υπογεγραμμένη φόρμα συγκατάθεσης μπορεί να παραλείπεται:

α. αν αρνηθούν οι συμμετέχουσες, μη γυρνώντας πίσω το ερωτηματολόγιο.
β. όταν η υπογεγραμμένη φόρμα συγκατάθεσης μπορεί να στιγματίσει ή να θέσει σε κίνδυνο την ευημερία
των συμμετεχουσών.
γ. όταν η ερευνήτρια θεωρεί ότι η φόρμα συγκατάθεσης δεν είναι απαραίτητη.
ε. όλα τα παραπάνω είναι αλήθεια.
17. Οι ερευνήτριες μπορούν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη της έρευνας με το να:

α. δώσουν υποσχέσεις στην κοινωνία σχετικά με τα δυνητικά, μακροπρόθεσμα ευρήματα.
β. παρέχουν μια πλήρως ενημερωτική αναφορά μετά το τέλος της έρευνας.
γ. προσφέρουν οικονομικά κίνητρα όποτε είναι δυνατό.
δ. το α και το γ.

18. Εναλλακτικές στη χρήση εξαπάτησης στην έρευνα περιλαμβάνουν:
α. τη χρήση προσομοιώσεων για τη μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς.
β. την εναπόθεση στην ερευνήτρια να δεθεί και να δημιουργήσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τις
συμμετέχουσες οι οποίες έχουν ενημερωθεί πλήρως για τη μελέτη.
γ. την εγγύηση για μια πλήρως ενημερωτική αναφορά μαζί με τη δυνατότητα να αποσυρθούν οι
συμμετέχουσες από τη μελέτη όποτε το θελήσουν.
19. Ηθικά ζητήματα σχετικά με τη χρήση ζώων στην έρευνα περιλαμβάνουν:

α. το κόστος για το ερευνητικό ίδρυμα (προκειμένου να συντηρηθούν τα ζώα).
β. το κόστος του εργαστηριακού εξοπλισμού για να εκπαιδευτούν κατάλληλα τα ζώα.
γ. την αιτιολόγηση του αριθμού και του είδους των ζώων που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν.
δ. το β και το γ.
20. Τρόποι για την εξασφάλιση του απορρήτου των συμμετεχουσών:

α. να διατηρούνται κωδικοποιημένες λίστες των συμμετεχουσών σε μια κλειδωμένη τοποθεσία χωρίς
ελεύθερη πρόσβαση, χωριστά από τα δεδομένα.
β. να διατηρούνται τα ονόματα των συμμετεχουσών μόνο στις πρωτότυπες φόρμες με τα ακατέργαστα
δεδομένα.
γ. να διατηρείται ηχογραφημένο υλικό με τα ονόματα των συμμετεχουσών αντί για γραπτά αρχεία και
εγγραφές.
21. Η εξαπάτηση επιτρέπεται στην έρευνα εάν οι επιστήμονες μπορούν να αποδείξουν ότι δεν θα προκαλέσουν
οποιουδήποτε είδους βλάβη.
α. Σωστό
β. Λάθος
22. Η συγκατάθεση μπορεί να αρθεί οποιαδήποτε στιγμή από τις συμμετέχουσες.

α. Σωστό
β. Λάθος
23. Το οικονομικό δέλεαρ μπορεί να επηρεάσει τον «εθελοντικό» χαρακτήρα της έρευνας.
α. Σωστό
β. Λάθος
24. Η επιστροφή ενός συμπληρωμένου διαδικτυακού ερωτηματολογίου από μια συμμετέχουσα υποδηλώνει τη
συγκατάθεσή της να συμμετάσχει στην έρευνα.
α. Σωστό
β. Λάθος
25. Η ενημερωτική αναφορά των συμμετεχουσών πρέπει να ακολουθεί άμεσα μετά το τέλος της έρευνας.
α. Σωστό
β. Λάθος

26. Η αίσθηση ιδιωτικότητας έγκειται στο ότι η συμμετέχουσα είναι ελεύθερη να επιλέξει στο τι θα μοιραστεί με
την ερευνήτρια.
α. Σωστό
β. Λάθος
27. Οι φόρμες συγκατάθεσης πρέπει να φυλάσσονται σε ένα ασφαλές σημείο για τρία χρόνια.
α. Σωστό
β. Λάθος
28. Οι λίστες συμμετεχουσών πρέπει να κρατούνται εμπιστευτικές και να καταστρέφονται μετά το πέρας του
ερευνητικού έργου.
α. Σωστό
β. Λάθος
29. Εάν μια πειραματική αγωγή επηρεάσει σημαντικά και θετικά τα αποτελέσματα, τότε τα μέλη της ομάδας
ελέγχου θα πρέπει και αυτά να έχουν επίσης πρόσβαση στην αγωγή.
α. Σωστό
β. Λάθος
30. Από τη στιγμή που μια φόρμα συγκατάθεσης υπογραφεί, η ερευνήτρια δεν είναι πλέον υπεύθυνη εάν προκύψει
κάποια βλάβη από τη συμμετοχή στην έρευνα.
α. Σωστό
β. Λάθος
31. Η πειραματική έρευνα εγκυμονεί μεγαλύτερους ηθικούς κινδύνους από την ποιοτική έρευνα.
α. Σωστό
β. Λάθος
32. Εάν η ερευνήτρια αλλάξει τη διαδικασία ή τα εργαλεία της έρευνας, είναι απαραίτητη η επανέγκρισή της από
τα αρμόδια όργανα ηθικής και δεοντολογίας.
α. Σωστό
β. Λάθος
33. Η «καλή» έρευνα (ποσοτική και ποιοτική) συνήθως ξεκινά με πιλοτικές δοκιμές.
α. Σωστό
β. Λάθος
34. Στανταρισμένα και παγιωμένα εργαλεία μέτρησης δεν χρειάζονται πιλοτική δοκιμή.
α. Σωστό
β. Λάθος

35. Οι ερευνητές στο Ινστιτούτο του Tuskegee παραβίασαν τις αρχές ηθικής όταν:
α. σέρβιραν φαγητό που περιείχε ραδιενεργές ουσίες σε παιδιά με αναπτυξιακές αναπηρίες.
β. ανέστειλαν τη θεραπεία για τη σύφιλη σε μαύρους ασθενείς για δεκαετίες.
γ. χρησιμοποίησαν χημικά για να στειρώσουν γυναίκες χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
δ. ανέστειλαν τη λήψη αντιψυχωσικών φαρμάκων από ασθενείς με σχιζοφρένεια στο πλαίσιο του
ερευνητικού έργου.
36. Η ψυχολογική έρευνα η οποία είναι πολύ προβληματική σε επίπεδο ηθικής:

α. είναι σπάνια, με τα πιο δημοφιλή δημοσιευμένα παραδείγματα να έχουν πραγματοποιηθεί κάμποσες
δεκαετίες πριν.
β. εντοπίστηκε πρώτα πριν από έναν αιώνα περίπου και συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας να ανιχνεύεται σε
συχνή βάση.
γ. περιλαμβάνει παραποιημένα ή κατασκευασμένα δεδομένα σχεδόν στις μισές μελέτες που σχετίζονται με
ανταγωνιστικές ομοσπονδιακές επιχορηγήσεις.
δ. οδήγησε στην ανάπτυξη του Κώδικα της Νυρεμβέργης που απαριθμεί τα δικαιώματα που έχουν οι
συμμετέχοντες σε μια έρευνα.
37. Ένα από τα κύρια προβλήματα που προκύπτουν από την έρευνα σε πληθυσμούς με ψυχιατρικές διαταραχές
είναι ότι:
α. υπάρχουν τόσες διαφορετικές περιπτώσεις, με αποτέλεσμα να τίθεται ένα πρόβλημα ηθικής, αφού τα
άτομα ακολουθούν τυποποιημένες αντί για εξατομικευμένες αγωγές.
β. είναι πιθανό να μην είναι σε θέση να δώσουν πραγματικά τη συγκατάθεσή τους εξαιτίας των ψυχιατρικών
προβλημάτων τους.
γ. μια τέτοια έρευνα πρέπει να περιλαμβάνει ομάδες placebo για τις οποίες η αγωγή αναστέλλεται.
δ. παρεμβάλλονται εξωγενείς παράγοντες, όπως οι φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες παρέχουν
χρηματοδότηση.
38. Ποια από τις Γενικές Αρχές της APA σχετίζεται με το να αναγνωρίζουμε τις μεροληψίες/προκαταλήψεις και
τους περιορισμούς που έχουμε όσον αφορά το επίπεδο ειδίκευσής μας στην ψυχολογία;
α. Εμπιστευτικότητα και υπευθυνότητα
β. Ακεραιότητα
γ. Δικαιοσύνη
δ. Σεβασμός των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ανθρώπων
39. Ποια από τις Γενικές Αρχές της APA καταπατείται εάν μια ψυχολόγος παραβιάζει σε μια έρευνα τo απόρρητο
μιας συμμετέχουσας ή μιας κλινικής ασθενούς;
α. Ακεραιότητα
β. Σεβασμός των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ανθρώπων
γ. Ωφέλεια και μη βλάβη
δ. Δικαιοσύνη

40. Ο Milgram υπερασπίστηκε τη δεοντολογία των μελετών του σημειώνοντας ότι:
α. ζήτησε συμβουλές από ειδικούς ψυχιάτρους γύρω από τις πιθανές συμπεριφορές των συμμετεχόντων,
προτού ξεκινήσει την έρευνά του.
β. οι συμμετέχοντες χορηγούσαν μόνο ήπια ηλεκτροσόκ στο άτομα που βρίσκονταν απέναντί τους.
γ. η αντισταθμιστική επανεξέταση έδειξε ότι στο τέλος της έρευνας οι συμμετέχοντες είχαν επιπτώσεις στην
ψυχολογία τους, οι οποίες όμως είχαν εξαφανιστεί μέσα σε μια περίοδο δύο χρόνων.
δ. η εξαρτητική στάση των συμμετεχόντων θα τους προστάτευε από οποιεσδήποτε πιθανές αρνητικές
συνέπειες οι οποίες θα ήταν προϊόν της συμμετοχής τους στην έρευνα.
41. Το τελευταίο κομμάτι μιας ερευνητικής συνεδρίας περιλαμβάνει:

α. να συζητηθούν τα δεδομένα με τις συμμετέχουσες, ώστε να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους
πραγματοποίησαν την έρευνα.
β. να ξεκαθαριστεί κάθε εξαπάτηση και να εξαλειφθούν οποιεσδήποτε πιθανές πηγές αρνητικών
συναισθημάτων μεταξύ των συμμετεχουσών.
γ. να διασφαλιστεί ότι οι συμμετέχουσες έδωσαν τη συγκατάθεσή τους κατόπιν ενημέρωσης.
δ. να ελεγχθούν τα βασικά σημεία του Κώδικα της Νυρεμβέργης για τις συμμετέχουσες.
42. Εάν οι συμμετέχουσες εγκαταλείψουν την πειραματική διαδικασία νιώθοντας άσχημα για την απόδοσή τους,
εσείς πρέπει να εξαλείψετε οποιεσδήποτε πιθανές πηγές άγχους. Αυτή η διαδικασία καλείται:
α. αποκατάσταση εσφαλμένων πεποιθήσεων
β. απευαισθητοποίηση
γ. αντισταθμιστική επανεξέταση
δ. συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης
43. Ένα από τα ηθικά ζητήματα που σχετίζεται με τη διαδικτυακή έρευνα περιλαμβάνει:
α. την προσέγγιση ενός διαφορετικού και ποικίλου συνόλου συμμετεχουσών.
β. να διασφαλιστεί ότι οι συμμετέχουσες μπορούν να φύγουν από την ιστοσελίδα και να γυρίσουν αργότερα
ώστε να ολοκληρώσουν την έρευνα.
γ. το γεγονός ότι διαφορετικά προγράμματα περιήγησης μπορούν να παρουσιάσουν την ίδια ιστοσελίδα με
πολλούς και διαφορετικούς τρόπους.
δ. να διασφαλιστεί ότι τα δεδομένα που μεταφέρονται μέσω του διαδικτύου δεν διαρρέουν με τρόπο ώστε
να παραβιάζονται το απόρρητο και η ανωνυμία.
44. Ένα πλεονέκτημα –όσον αφορά το δεοντολογικό κόμματι– των ερευνών που πραγματοποιούνται διαδικτυακά
είναι ότι:
α. είναι εύκολο να λυθεί το πρόβλημα όπου μια συμμετέχουσα δεν καταλαβαίνει τις πληροφορίες σχετικά
με τη φόρμα συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης.
β. υπάρχουν πιο πρακτικοί τρόποι για να απαντηθούν ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της ενημέρωσης.
γ. οι συμμετέχουσες νιώθουν περισσότερο αναγκασμένες να ολοκληρώσουν μια έρευνα από τη στιγμή που
την ξεκίνησαν, με αποτέλεσμα οι ερευνήτριες να συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό χρήσιμων δεδομένων.
δ. οι συμμετέχουσες βιώνουν μια μεγαλύτερη αίσθηση ανωνυμίας, με αποτέλεσμα να νιώθουν λιγότερο
αγχωμένες και να απαντούν με περισσότερη ειλικρίνεια σε ευαίσθητες ερωτήσεις σε σχέση με το να
απαντούσαν κατά πρόσωπο.

45. Ορισμένοι ψυχολόγοι έχουν κατακρίνει σε ηθικό επίπεδο την έρευνα με χρήση ζώων. Συγκεκριμένα
υποστηρίζουν ότι:
α. η έρευνα στα ζώα δεν δύναται να χρησιμοποιηθεί ως βάση για την κατανόηση ή τον έλεγχο της
ανθρώπινης συμπεριφοράς.
β. η ψυχολογική έρευνα με τη χρήση ζώων αυξάνεται με μεγάλο ρυθμό, φτάνοντας να διπλασιάζεται κάθε
δέκα χρόνια.
γ. το να κρατούνται τα ζώα σε αιχμαλωσία είναι εξ ορισμού ανήθικο.
δ. τα ηθικά επιχειρήματα που δικαιολογούν τη χρήση ζώων δεν είναι επαρκή.
46. H Έκθεση Belmont περιλαμβάνει όλα τα ακόλουθα εκτός από την αρχή:
α. του σεβασμού των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ανθρώπων
β. της φιλίας
γ. της ωφέλειας
δ. της δικαιοσύνης
47. Η εξαπάτηση στις μελέτες ψυχολογίας:

δεν πρέπει να γίνεται υπό οποιαδήποτε συνθήκη.
είναι ανήθικη.
εφόσον γίνεται, πρέπει να συνοδεύεται από πλήρη ενημέρωση.

4.5.1 Ιστορία, ηθική και εμβόλια

Στο τέλος του 2020, ερευνητές/τριες ανά τον κόσμο βρίσκονταν σε έναν «αγώνα δρόμου» προκειμένου να
προλάβουν να δοκιμάσουν εγκαίρως τα εμβόλια για τον ιό της COVID-19. Για τον έλεγχο της
αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των εμβολίων, απαιτείται σειρά μελετών με χιλιάδες συμμετέχοντες, οι
οποίοι θα πρέπει να παρακολουθούνται σταθερά στο πέρασμα του χρόνου.
Η δημοσιογράφος των New York Times Jan Hoffman διερευνά τις μακροχρόνιες επιπτώσεις που άφησε η
μελέτη του Ινστιτούτου Tuskegee. Ενδεικτική αυτών των επιπτώσεων είναι η διάχυτη δυσπιστία των
Αφροαμερικανών στο να συμμετάσχουν γενικά σε ερευνητικές προσπάθειες εξαιτίας του ερευνητικού
προηγουμένου με τη μελέτη του Tuskegee. Αυτή η προκατάληψη συμπεριλαμβάνει φυσικά και τις έρευνες για τη
δοκιμή των εμβολίου κατά του ιού COVID-19, όπου παρατηρείται πως οι Αφροαμερικανοί δεν είναι ιδιαίτερα
πρόθυμοι να εμβολιαστούν στο πλαίσιο της σχετικής σειράς μελετών. Παρ’ όλα αυτά και για λόγους καλύτερης
αντιπροσώπευσης της κοινωνίας στις έρευνες, κρίνεται γενικά απαραίτητο να παίρνουν μέρος στις κλινικές
δοκιμές άνθρωποι απ’ όλες τις φυλετικές ομάδες.
Η Hoffman σημειώνει:
It is essential, public health experts say, that research reflect diverse participation not only as a
matter of social justice and sound practice but, when the vaccine becomes available, to help
persuade Black, Latino and Native American people to get it.
“Historically, we test everything in white men,” said Dr. Michael, a member of the vaccine
development team at Operation Warp Speed, the public-private partnership set up by the White
House. “But the disease is coming after people of color, and we need to encourage them to
volunteer because they have the highest burden of disease.”

Κατά τον πρώτο καιρό των δοκιμών των εμβολίων, οι Αφροαμερικανοί αποτελούσαν μόνο το 3% των
συμμετεχόντων της έρευνας, όταν στην πραγματικότητα αποτελούν το 15% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Γι’ αυτόν
τον λόγο ενεργοποιήθηκαν ειδικοί όπως η Carla Arnold, οι οποίοι στόχευαν σε μια εκστρατεία προσέλκυσης
περισσότερου κόσμου από το αφροαμερικανικό κοινό. Ακολούθησαν μια «πόρτα πόρτα» στρατηγική όπου
συναντούσαν και ενημέρωναν στοχευμένα κοινωνικά σύνολα προκειμένου να τους πείσουν να συμμετάσχουν
στις πειραματικές δοκιμές.
Το άρθρο της Hoffman περιγράφει αυτή τη συνδιαλλαγή:
(...)an older woman turned the question back on Carla Arnold, ...: “Miss Carla, would you feel
comfortable allowing them to inject you?”
Ms. Arnold, 62, adjusted her seat to face them down, her eyes no-nonsense above a medical
mask.
“They already did,” she replied.
[...] Ms. Arnold carefully explained to the tenants her decision to participate in the trial for the
vaccine being developed by Moderna, a company that has received pledges of $1.5 billion from
the Trump administration for its effort.
“I am a proud African-American woman,” she said. “As African Americans, we always seem
to get less out of things that go on. I want us at the forefront of this. I want to make sure that
Black people are represented. I’m going by faith that these people won’t do to African Americans
what they did to us in Tuskegee. I’m holding them accountable.”
Με αφορμή τις παραπάνω πληροφορίες, ας προσπαθήσουμε να συζητήσουμε τα παρακάτω.
Στη διάλεξή μας, ασχοληθήκαμε με τη μελέτη του ινστιτούτου Tuskegee για τη σύφιλη, η οποία παραβίασε και
τις τρεις γενικές αρχές ηθικής και δεοντολογίας της Έκθεσης Belmont. Μια από αυτές ήταν ο σεβασμός της
αυτονομίας των ατόμων. Πώς παραβίασε αυτή την αρχή η μελέτη του Tuskegee;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια άλλη αρχή της Έκθεσης Belmont είναι η ωφέλεια. Πώς παραβιάστηκε και αυτή στο πλαίσιο της μελέτης του
Tuskegee;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η τρίτη αρχή της Έκθεσης Belmont είναι η δικαιοσύνη. Με ποιον τρόπο θεωρείτε ότι παραβιάστηκε και αυτή η
αρχή στη μελέτη του Tuskegee;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
______
Ποια από τις τρεις αρχές της Έκθεσης Belmont έχει περισσότερη σχέση με το πώς θα είναι η σύνθεση μιας ομάδας
συμμετεχόντων όσον αφορά μια έρευνα δοκιμής εμβολίου;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η μελέτη του Tuskegee δεν αποτελεί το μόνο διάσημο ιστορικό παράδειγμα έρευνας που στοχοποιεί άδικα τους
Αφροαμερικανούς. Η Hoffman υπενθυμίζει στο αναγνωστικό κοινό άλλες τρεις αντίστοιχες δημοφιλείς ιστορίες:

(…) include surgeries by Dr. J. Marion Sims, a 19th-century gynecologist, on enslaved Black
women, the 40-year-long Tuskegee study, in which doctors deliberately allowed syphilis to
progress in Black Alabama sharecroppers, and researchers’ taking of cells without permission
from Henrietta Lacks, an African-American cancer patient, in 1951…
Όπως εξηγεί η Hoffman στο άρθρο της, η απροθυμία των Αφροαμερικανών να λάβουν μέρος σε μια δοκιμή
εμβολίων πιθανόν αντανακλά σε έναν βαθμό μια έλλειψη εμπιστοσύνης προς στους ερευνητές, αν αναλογιστούμε
τα παλαιότερα παραδείγματα.
(…)'It’s not the science we distrust; it’s the scientists,' said Jamil Bey.
4.6.1 Το πείραμα φυλάκισης του Stanford

Το πείραμα φυλάκισης του Stanford αποτελεί μια από τις πιο δημοφιλείς και αμφιλεγόμενες ψυχολογικές μελέτες
που έχουν πραγματοποιηθεί ποτέ. Αυτή η μελέτη έχει εγείρει σημαντικά ηθικά ζητήματα, τα οποία συνεχίζουν να
αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων σχεδόν μισό αιώνα μετά την πραγματοποίηση των πειραμάτων. Η κριτική
αυτών των πειραμάτων έγκειται στο ότι θεωρούνταν εφικτό να προκαλέσουν πραγματικές βλάβες στους
συμμετέχοντες. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι εάν τα αποτελέσματα ενός ερευνητικού έργου είναι πιθανό να έχουν
σημαντικό αντίκτυπο στο πεδίο, τότε θεωρείται ότι τα δυνητικά οφέλη μπορεί να είναι υψηλά, ώστε να
επηρεάσουν τη λεγόμενη σχέση κινδύνου/οφέλους. Σε μια τέτοια περίπτωση, η πλάστιγγα γέρνει υπέρ του
οφέλους, το οποίο θεωρείται μεγαλύτερο από τον βαθμό του κινδύνου που μπορεί να προκαλέσει το αντίστοιχο
πείραμα. Ένα πράγμα που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι προτού λάβει χώρα μια μελέτη δεν ξέρουμε ποτέ με
σιγουριά τι πρόκειται να συμβεί. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε όσο το
δυνατόν καλύτερα τις γνώσεις και την κρίση μας για να υποθέσουμε τα δυνητικά αποτελέσματα.
Επισκεφθείτε τον παρακάτω σύνδεσμο για να ενημερωθείτε πλήρως σχετικά με το πείραμα φυλάκισης του
Stanford. (https://www.prisonexp.org).
Εντοπίστε και περιγράψτε τρία ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από το πείραμα φυλάκισης του Stanford.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Όταν η έρευνα αποτελεί κίνδυνο για τους συμμετέχοντες, ο ερευνητής έχει την ηθική υποχρέωση να
ελαχιστοποιήσει την ένταση των κινδύνων και των επιδράσεών τους στους συμμετέχοντες. Προσπάθησε ο Δρ.
Zimbardo να κάνει κάτι τέτοιο; Εάν ναι, με ποιον τρόπο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιο ήταν το δυνητικό όφελος που προέκυψε από την έρευνα; Είναι τόσο υψηλό αυτό το όφελος ώστε να
δικαιολογεί την παράβλεψη των κινδύνων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Φτιάξτε μια λίστα με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα σ’ εκείνα τα πειράματα και δεν θα μπορούσαν να
πραγματοποιηθούν στις μέρες μας λόγω των αλλαγών και επικαιροποιήσεων στους κώδικες Ηθικής και
Δεοντολογίας; Έπειτα, γράψτε ξανά μια επισκόπηση για κάθε μελέτη βάσει του νέου Κώδικα Ηθικής και
Δεοντολογίας. Πώς θα μπορούσατε να πραγματοποιήσετε το πείραμα με τα σημερινά πρότυπα; Τι θα περιλάμβανε
η συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης; Αναμένετε ότι θα παίρνατε τα ίδια αποτελέσματα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4.6.2 H περίπτωση του «Μικρού Albert»

Πρώτα χρειάζεται να διαβάσουμε και να παρακολουθήσουμε τα ακόλουθα:
1) Harris, B. (1979). Whatever happened to little Albert? American Psychologist, 34(2), 151-160.
2) Το πείραμα του «Μικρού Albert» και το πείραμα στη σειρά Office με τις Altoid καραμέλες, βασισμένο στα
πειράματα κλασσικής εξαρτημένης μάθησης του Pavlov.
Διαφέρει ο Μικρός Albert από τον Dwight της σειράς «The Office»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς επηρεάζει η ηλικία του «υποκειμένου» τη δεοντολογία της συμμετοχής του; Θα έπρεπε να υπάρχουν
διαφορετικά πρότυπα στον πειραματισμό μεταξύ παιδιών και ενηλίκων; Γιατί ναι ή γιατί όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Είναι ηθικό να διεξάγεται οποιοσδήποτε τύπος πειράματος (π.χ. να ταΐζουμε κομμάτια από ποντίκια στα παιδιά)
από τη στιγμή που το πείραμα εξηγείται στους συμμετέχοντες («κατόπιν ενημέρωσης») και αυτοί έχουν
συμφωνήσει («συγκατάθεση»);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4.6.3 Οι μελέτες του Humphreys

Εδώ θα συζητήσουμε την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Humphreys εστιάζοντας σε ζητήματα που
σχετίζονται με την παραβίαση της ιδιωτικότητας, τον δυνητικό φυσικό κίνδυνο και την εξαπάτηση. Ρίξτε πρώτα
μια ματιά στην έρευνα που ακολουθεί:
Humphreys, L. (1970). Tearoom Trade: Impersonal Sex in Public Places. Aldine.
Ο ερευνητής ενδιαφερόταν να εστιάσει στους άνδρες (δηλαδή προσωπικά χαρακτηριστικά, φύση της σεξουαλικής
δραστηριότητας) οι οποίοι συμμετείχαν σε σεξουαλικές δραστηριότητες σε έναν δημόσιο χώρο. Πρώτα
ασχολήθηκε με την παρατήρηση μιας τέτοιας δραστηριότητας σε μια δημόσια τουαλέτα που βρισκόταν μέσα σε
ένα πάρκο μιας μεγάλης πόλης. Το γενικό μοτίβο για τους ανυποψίαστους άνδρες ήταν να οδηγούν μέχρι το πάρκο,
να μπαίνουν στη δημόσια τουαλέτα κι έπειτα να εμπλέκονται στην επιθυμητή συμπεριφορά.

Ο ερευνητής συχνά λειτουργούσε ως φύλακας για να αποτρέψει τους περαστικούς που μπορεί να
προκαλούσαν κάποιο πρόβλημα με το να διακόψουν τη σεξουαλική δραστηριότητα (π.χ. αστυνομία). Αυτή η
δραστηριότητα ήταν πρακτικά παράνομη όταν πραγματοποιήθηκε η μελέτη.
Ο Humphreys συγκέντρωσε πληροφορίες για 50 σεξουαλικές πράξεις στις οποίες συμμετείχαν πάνω από
100 άνδρες. Συνέλεξε επίσης, μέσω παρατήρησης, προσωπικές πληροφορίες γι’ αυτά τα άτομα μαζί με τους
αριθμούς των πινακίδων κυκλοφορίας τους. Ακολούθως, πήγε στην αστυνομία και, χρησιμοποιώντας ψευδείς
δικαιολογίες, βρήκε τα ονόματα και τις διευθύνσεις τους μέσω των πινακίδων κυκλοφορίας τους. Ο λόγος για τον
οποίο έκανε κάτι τέτοιο ήταν προκειμένου να μπορέσει να πάρει συνέντευξη από αυτούς τους ανθρώπους λίγους
μήνες μετά. Και όντως έπειτα από ένα χρονικό διάστημα κανόνισε συνέντευξη μαζί τους προφασιζόμενος ότι η
συνέντευξη είχε να κάνει με ένα ερευνητικό πρόγραμμα σχετικά με την προώθηση αγαθών.
Ποια είναι τα ηθικά ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να κρίνουμε αν αυτή η έρευνα μπορεί να
θεωρηθεί δεοντολογικά σωστή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες εναλλακτικές υπήρχαν για τη μεθοδολογία που χρησιμοποίησε ο ερευνητής;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4.6.4 Οι μελέτες της Tudor για το τραύλισμα

Ο συμπεριφορισμός κυριάρχησε στην ψυχολογία για το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, υποστηρίζοντας ότι όλη μας
η συμπεριφορά προκύπτει ως αποτέλεσμα επιβράβευσης (θετική ενίσχυση) ή τιμωρίας (αρνητική ενίσχυση). Η
θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι μαθαίνουμε να εκφράζουμε μια συμπεριφορά όταν επιβραβευόμαστε γι’ αυτήν ή την
καταστέλλουμε όταν τιμωρούμαστε γι’ αυτήν. Επιπλέον, οι συμπεριφοριστές υποστήριζαν ότι κάθε συμπεριφορά
έχει την ικανότητα να μαθαίνεται και να «ξεμαθαίνεται».
Την εποχή της μεγάλης ακμής του συμπεριφορισμού, η Mary Tudor, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο
Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, ξεκίνησε να μελετά παιδιά με τραυλισμό. Ο επιβλέπων καθηγητής της Δρ. Wendell
Johnson είχε αναπτύξει μια θεωρία ότι το τραύλισμα είναι μια επίκτητη συμπεριφορά και, πιο συγκεκριμένα,
αποτέλεσμα αρνητικής ενίσχυσης από τους γονείς προς το παιδί όταν εστίαζαν ακόμα και στην παραμικρή ατέλεια
της ομιλίας του. Ουσιαστικά υποστήριζε ότι, όταν οι άνθρωποι έστρεφαν την προσοχή τους προς τον τραυλισμό,
ένα παιδί με περιορισμένη ευχέρεια στον λόγο αύξανε τον βαθμό τραυλίσματός του.
Με βάση αυτό το σκεπτικό, η Tudor ξεκίνησε μια μελέτη με παιδιά που ζούσαν σε ένα ορφανοτροφείο.
Προχώρησε στον διαχωρισμό των παιδιών σε μια ομάδα που την ονόμασε «τυπικά παιδιά» και τα οποία δεν είχαν
προηγούμενο πρόβλημα με την ομιλία τους και σε μια ομάδα που αποκάλεσε «παιδιά με τραυλισμό». Ο λόγος για
τον οποίο επέλεξε παιδιά από ένα ορφανοτροφείο ήταν διότι δεν χρειαζόταν να πάρει συγκατάθεση από γονείς
και είχε άμεση πρόσβαση σε αυτά. Χρησιμοποίησε μάλιστα ως κάλυψη για τα πειράματά της την παροχή
υπηρεσιών λογοθεραπείας στο ίδρυμα.
Ο πειραματικός σχεδιασμός περιλάμβανε δύο υποομάδες για κάθε ομάδα, στις οποίες δινόταν θετική και
αρνητική ενίσχυση αντίστοιχα. Όσον αφορά τη μια υποομάδα «τραυλίσματος», η Tudor φρόντιζε να της
υπενθυμίζει ότι είχε θέμα τραυλισμού, ενώ η δεύτερη υποομάδα μάθαινε ότι η ανάπτυξη του λόγου της
προχωρούσε πολύ καλά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ενισχύθηκε το τραύλισμα για την υποομάδα αρνητικής
ενίσχυσης, ενώ μειώθηκε για την υποομάδα θετικής ενίσχυσης. Τέλος, η υποομάδα των «τυπικών» παιδιών, η
οποία είχε ενημερωθεί από την αρχή ότι είχε ευχέρεια στον λόγο, παρέμεινε αναλλοίωτη ως προς τα επίπεδα
ομιλίας της. Αντίθετα, οι «τυπικοί» ομιλητές που είχαν παραπλανητικά ενημερωθεί ότι τραύλιζαν άρχιζαν στην
πραγματικότητα να αναπαράγουν την αντίστοιχη συμπεριφορά.

Όταν η Tudor ολοκλήρωσε τα πειράματα, δεν υπήρχε κάποιο πρόγραμμα για να αντιστρέψει το επαγόμενο
τραύλισμα που είχε δημιουργηθεί στα άτομα των οποίων είχε ενισχυθεί αυτή η συμπεριφορά. Αυτό πήγαινε
ενάντια στο επιχείρημα της συμπεριφορικής θεραπείας που υποστήριζε ότι μπορεί να γίνει αναίρεση (να
«ξεμάθει» κάποιος) του τραυλίσματος χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες ενισχυτικές τεχνικές. Επίσης, τα παιδιά
δεν ενημερώθηκαν ποτέ ότι συμμετείχαν στην έρευνα, κάτι που έγινε δημόσια γνωστό μόνο μισό αιώνα μετά,
όταν και αποκαλύφθηκαν αυτές οι μελέτες. O Δρ. Johnson επέλεξε να μη δημοσιεύσει ποτέ την έρευνά του γιατί
πιθανότατα φοβόταν τους παραλληλισμούς που μπορούσαν να γίνουν με τα πειράματα που είχαν διεξαγάγει οι
Ναζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μιας και τα δύο έλαβαν χώρα σε κοντινές χρονικές περιόδους.
Ποιες ηθικές αρχές παραβιάστηκαν σε αυτή την έρευνα;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εκτός της Tudor, είχαν άλλοι άνθρωποι ευθύνες για τη μελέτη που πραγματοποιήθηκε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Baron, R. (1997). The sweet smell of . . . helping: Effects of pleasant ambient fragrance on prosocial behavior in
shopping malls. Personality and Social Psychology Bulletin, 23, 498-503.
Bryan, J. H., & Test, M. A. (1967). Models and helping: Naturalistic studies in aiding behavior. Journal of
Personality and Social Psychology, 6(4, Pt.1), 400-407.
Gregory, W. L., Mowen, J. C., & Linder, D. E. (1978). Social psychology and plea bargaining: Applications,
methodology, and theory. Journal of Personality and Social Psychology, 36(12), 1521-1530.
Humphreys, L. (1970). Tearoom Trade: Impersonal Sex in Public Places. Aldine.
Perry, G. (2012). Behind the shock machine: The untold story behind the notorious Milgram psychology
experiments. New Press.
Vonderlehr, R. A., Clark, T., Wenger, O. C., & Heller, J. R. (1936). Untreated syphilis in the male negro. Journal
of Venereal Disease Information, 17, 260-265.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Προσδιορίζοντας την καλή μέτρηση
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 5 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες προκειμένου να γίνει κατανοητή η εγκυρότητα
εννοιολογικής κατασκευής, η εγκυρότητα δηλαδή που πρέπει να διερευνάται σε κάθε μελέτη και συχνά θεωρείται
συνώνυμη της εγκυρότητας μετρήσεων. Επειδή κάθε επιστήμονας ασχολείται με τη μέτρηση μεταβλητών, η «καλή
μέτρηση» αποτελεί θεμελιώδες ζήτημα για όλα τα πεδία των επιστημών. Στην ψυχολογία, η διαδικασία της μέτρησης
αποτελεί μια πρόκληση, ειδικότερα όσο οι εννοιολογικές κατασκευές γίνονται και πιο αφηρημένες (π.χ. αγάπη,
ευτυχία). Σε αυτό το κεφάλαιο, οι φοιτητές/τριες θα εξασκηθούν στη χρήση μαθηματικών εργαλείων και εμπειρικών
τεχνικών με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζονται η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των μετρήσεων. Επιπλέον, θα
καλυφθεί το κομμάτι σχετικά με τις κλίμακες μετρήσεων (κατηγορική, ιεραρχική, ίσων διαστημάτων και αναλογική),
στις οποίες και θα γίνει και η απαραίτητη εξάσκηση. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού
του κεφαλαίου εδώ.

• την εκμάθηση της εμπειρικής βάσης για την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής, καθώς και των βημάτων
που απαιτούνται ώστε να επιτρέπουν στους ερευνητές να την υποστηρίζουν εμπειρικά. Επίσης, να γίνει σαφές
ότι η εγκυρότητα της εννοιολογικής κατασκευής εξαρτάται τελικά από το πόσο ισχυρό είναι το μέγεθος των
αποδείξεων (π.χ. συμφωνία μεταξύ βαθμολογητών, συντελεστής αξιοπιστίας α του Cronbach). Οι
φοιτητές/τριες θα εξασκηθούν στο να συνδέουν την απόδειξη εγκυρότητας με τον κύκλο θεωρίας-δεδομένων,
καθώς και να ξεχωρίζουν έννοιες όπως η «αξιοπιστία εξέτασης-επανεξέτασης» σε σχέση με την
«αναπαραγωγή», την «εγκυρότητα κριτηρίου», καθώς και τις «συγκλίνουσες και διακρίνουσες (ή
αποκλίνουσες) εγκυρότητες».
• την εξάσκηση των φοιτητών/τριών στις διαφορές μεταξύ των εννοιολογικών και λειτουργικών μεταβλητών,
καθώς και στη δημιουργία λειτουργικών μεταβλητών με βάση παραδείγματα εννοιολογικών μεταβλητών.
• την εξάσκηση στις κλίμακες μέτρησης μεταβλητών και τη διάκριση μεταξύ ποσοτικών και ποιοτικών
μεταβλητών.
• την εκμάθηση των δεξιοτήτων του καταναλωτή για την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής,
εδραιώνοντας με αυτόν τον τρόπο το τι έμαθαν οι φοιτητές/τριες στα πρώτα πέντε κεφάλαια. Ανάθεση
δραστηριοτήτων προκειμένου να βρεθεί ένα διαδικτυακό ψυχολογικό κουίζ και να διερευνηθεί η εγκυρότητα
ή η αξιοπιστία των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτό. Εάν δεν βρεθούν σχετικές πληροφορίες, να έχουν
την ικανότητα να περιγράφουν δυνητικές ενδείξεις προκειμένου να υποστηρίξουν την εγκυρότητα και την
αξιοπιστία αυτών των πληροφοριών. Οι δραστηριότητες θα επιτρέψουν επίσης την περαιτέρω εξάσκηση και
ανάλυση των ισχυρισμών, καθώς και την κριτική πηγών, για παράδειγμα την κάλυψη της Wikipedia για
συγκεκριμένα θέματα (π.χ. το Τεστ Rorschach).
• την εξάσκηση μέσω ερωτήσεων γνώσεων και κουίζ προκειμένου να ενισχυθεί η μάθηση των εννοιών που


Μπορεί να υπάρξει σύγχυση μεταξύ της «αξιοπιστίας εξέτασης-επανεξέτασης» και της
«αναπαραγωγής», ενώ πρόκειται για τελείως διαφορετικούς όρους.
Μπορεί να υπάρξει σύγχυση μεταξύ της εγκυρότητας κριτηρίου, της συγκλίνουσας και
της διακρίνουσας (ή αποκλίνουσας) εγκυρότητας. Μόνο με συνεχή εξάσκηση θα είναι
δυνατό να αποσαφηνιστούν αυτές οι έννοιες.
Μπορεί να φαίνεται εύκολη η κατανόηση του πώς μπορεί να επικυρωθεί μια μοναδική
μεταβλητή (π.χ. ευεξία, μνήμη, κατάθλιψη), αλλά προσέξτε! Όταν έχετε περισσότερες
από μία μεταβλητές στη μελέτη σας, τότε δεν αρκεί να επικυρωθεί μόνο η κάθε μετα-
βλητή ξεχωριστά, αλλά το ίδιο πρέπει να γίνει και για τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση.
5.1 Μεταβλητές και μετρήσεις

Από τα κύρια ενδιαφέροντα των επιστημόνων είναι το πώς αλλάζουν οι μεταβλητές και τι προκαλεί αυτές τις
αλλαγές. Οι μεταβλητές έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν πολλές μορφές και μπορούν να γίνονται τόσο
αντικείμενο χειρισμού όσο και παρατήρησης. Για να βγάλουν χρήσιμα συμπεράσματα για τις σχέσεις μεταξύ
μεταβλητών, οι επιστήμονες πρέπει να μπορούν να τις μετρήσουν με κάποιον τρόπο. Κάθε συσκευή που
χρησιμοποιούμε για να μετρήσουμε παρέχει μια διαφορετική ποιότητα των δεδομένων. Υπάρχουν τέσσερα
βασικά επίπεδα μέτρησης, ή αλλιώς κλίμακες μέτρησης, που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση των μεταβλητών:
Οι μη παραμετρικές, που χωρίζονται σε: 1. Κατηγορικές (ή Ονομαστικές) και 2. Ιεραρχικές (ή Τακτικές),
και οι παραμετρικές, που χωρίζονται σε: 3. Ίσων Διαστημάτων και 4. Αναλογικές.
Κατηγορικά Δεδομένα: Οι μετρήσεις σε κατηγορικές κλίμακες στοχεύουν στην απλή ταξινόμηση των
χαρακτηριστικών σε ομάδες. Θεωρείται η απλούστερη μορφή μέτρησης, όπου δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ
του μεγέθους του αριθμού και του τι μετριέται, και γι’ αυτόν τον λόγο χαρακτηρίζεται και ως ποιοτική κλίμακα.
Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι δύο υποκείμενα μέτρησης με τον ίδιο αριθμό/όνομα να θεωρούνται «ίσα»,
ενώ δύο υποκείμενα με διαφορετικά ονόματα/αριθμούς να θεωρούνται «μη ίσα». Τα κατηγορικά δεδομένα
μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αναφορές συχνοτήτων. Ένα παράδειγμα κατηγορικής κλίμακας είναι το
επιστημονικό πεδίο ενδιαφέροντος ενός φοιτητή, το οποίο μπορεί να πάρει τις τιμές/κατηγορίες: Ιατρική,
Παιδαγωγικά, Ψυχολογία, Φιλοσοφία, Αρχιτεκτονική, με τις αναφερθείσες τιμές να μην ταξινομούνται με
κάποιον ιεραρχικό τρόπο.
Ιεραρχικά Δεδομένα: Το δεύτερο επίπεδο μέτρησης μας δίνει περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τα
κατηγορικά δεδομένα, αφού παρέχει επιπλέον μια κατάταξη ή μια ιεράρχηση των συμβάντων που πρόκειται να
μετρηθούν. Εντούτοις, τα δεδομένα αυτής τις κατηγορίας δεν μας λένε τίποτα για το μέγεθος της διαφοράς μεταξύ
των κατηγοριών πάρα μόνο ότι αντιπροσωπεύουν μια ιεραρχική σειρά. Όταν μια ερευνήτρια μετρά, για
παράδειγμα, τη διάθεση ενός ατόμου, μπορεί να ζητήσει από τους συμμετέχοντες να βαθμολογήσουν το επίπεδο
άγχους τους με βάση τις ακόλουθες κατηγορίες αποκρίσεων: «καθόλου άγχος», «λίγο άγχος», «ουδέτερο»,
«αρκετό άγχος», «πολύ άγχος». Αυτές οι κατηγορίες ταξινομούνται από το χαμηλότερο προς το υψηλότερο
επίπεδο άγχους, χωρίς να σημαίνει όμως ότι η διαφορά μεταξύ της κατηγορίας «καθόλου άγχος» και «λίγο άγχος»
είναι ίση με τη διαφορά της κατηγορίας «αρκετό άγχος» και «πολύ άγχος». Συνεπώς, οι διαδοχικές κατηγορίες σε
αυτή την κλίμακα δεν είναι απαραίτητα χωρισμένες σε ίσα διαστήματα.
Δεδομένα Ίσων Διαστημάτων: Αυτό το επίπεδο μέτρησης αφορά τα δεδομένα που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά
των ιεραρχικών κλιμάκων συν το γεγονός ότι χρησιμοποιούν μια σταθερή μονάδα μέτρησης. Για να είμαστε
σίγουροι ότι τα δεδομένα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, θα πρέπει ίσα διαστήματα στην κλίμακα να
αναπαριστούν ισοδύναμες διαφορές στην ιδιότητα, η οποία μετριέται. Χαρακτηριστικά, σε ένα έργο μνήμης η
διαφορά μεταξύ 50 και 70 σωστών απαντήσεων ισούται με τη διαφορά μεταξύ 70 και 90 σωστών απαντήσεων.
Αυτό που λείπει από μια κλίμακα Ίσων Διαστημάτων είναι ότι στερείται ενός σημείου 0 με κάποιο νόημα. Για

παράδειγμα, στο παραπάνω έργο μνήμης μια απόδοση 0 δεν σημαίνει ότι το συγκεκριμένο άτομο στερείται
οποιασδήποτε μνήμης.
Αναλογικά Δεδομένα: Αυτό το επίπεδο μέτρησης αφορά τα δεδομένα που έχουν τις ιδιότητες των δεδομένων
ίσων διαστημάτων, αλλά πηγαίνουν και ένα βήμα πιο πέρα, με τις αναλογίες των τιμών κατά μήκος της
κλίμακας να έχουν νόημα. Στο πλαίσιο αυτό είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται έννοιες όπως το διπλάσιο, το
τριπλάσιο, καθώς και το 0, το οποίο εκφράζει την απουσία του μετρούμενου χαρακτηριστικού. Χαρακτηριστικά
παραδείγματα που αντιμετωπίζονται ως αναλογικά δεδομένα είναι οι φυσικές κλίμακες που μετρούν, για
παράδειγμα, βάρος, χρόνο ή απόσταση.
Δραστηριότητα 5.1. Εντοπίστε αν ο τρόπος μέτρησης για καθεμία από τις ακόλουθες μεταβλητές απεικονίζει μια
κατηγορική, μια ιεραρχική, μια ίσων διαστημάτων ή μια αναλογική κλίμακα.
1 Σε μια μελέτη που εξετάζει τη σχέση μεταξύ κατάθλιψης και ηλιοφάνειας, οι 12 μήνες του χρόνου
ταξινομούνται από τον πιο ηλιόλουστο στον λιγότερο ηλιόλουστο.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Τα παιδιά λύνουν έναν παζλ, ενώ οι μητέρες τους παρακολουθούν. Όποτε μια μητέρα μιλάει στο παιδί
της, η ερευνήτρια καταγράφει και κωδικοποιεί το σχόλιο ως έπαινο, κριτική, καθοδήγηση, ερώτηση ή
κάτι άλλο.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Για να εξεταστεί η σχέση μεταξύ επιθετικότητας και θερμοκρασίας, ένας ερευνητής προσδιορίζει αν οι
κάτοικοι μιας μεγάλης πόλης διαπράττουν περισσότερα εγκλήματα κατά τις πιο ζεστές μέρες. Με βάση
επίσημες αστυνομικές αναφορές και τα δεδομένα του καιρού για έναν χρόνο, ο ερευνητής καταγράφει (1)
τον αριθμό των εγκλημάτων που αναφέρθηκαν για την κάθε ημέρα και (2) την υψηλότερη θερμοκρασία
που καταγράφηκε για την κάθε ημέρα (σε βαθμούς Κελσίου).
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Σε μια εθνική δημοσκόπηση, οι άνθρωποι καλούνται να απαντήσουν στην παρακάτω ερώτηση: «Πόσες
νύχτες μέσα στην εβδομάδα κατά μέσο όρο παρουσιάζετε δυσκολία στο να κοιμηθείτε; Παρακαλούμε
γράψτε ένα νούμερο από το 0 ως το 7, που αντιστοιχεί στον αριθμό των ημερών».
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5 Σε μια εθνική δημοσκόπηση, οι άνθρωποι καλούνται να απαντήσουν στην παρακάτω ερώτηση:

«Παρακαλούμε συμπληρώστε σε ποια εισοδηματική κατηγορία ανήκετε: 1 = 0 με 10.000€, 2 = 10.000 με
20.000€, 3 = 20.000 με 30.000€, 4 = 30.000 με 40.000€, 5 = 40.000 με 50.000€, 6 = 50.000€ και πάνω».
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
6 Σε ένα πείραμα στέρησης ύπνου, η ερευνήτρια μετρά πόσο βάρος παίρνουν ή χάνουν τα εργαστηριακά
ποντίκια κατά την περίοδο ενός εικοσιτετράωρου.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
7 Σε ένα ερωτηματολόγιο που διερευνά τη συμπεριφορά κατά τον χρόνο αναψυχής, οι άνθρωποι καλούνται
να αναφέρουν την αγαπημένη τους ψυχαγωγική δραστηριότητα έχοντας να επιλέξουν μεταξύ διαφόρων
επιλογών, όπως: αθλήματα, τέχνες, διάβασμα, κηπουρική, ταξίδια και διάφορα άλλα.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
8 Ως μέρος της προετοιμασίας για τις εξετάσεις σε μια ξένη γλώσσα, οι μαθητές καλούνται να
συμπληρώσουν ένα τυποποιημένο τεστ για την καλύτερη εξάσκησή τους. Η βαθμολογία κινείται σε ένα
εύρος από 200 έως 800, με τον μέσο όρο του πληθυσμού να κινείται στο 500 με μια τυπική απόκλιση στα
100.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
9 Κατά τη διάρκεια μιας κλινικής συνέντευξης, οι επιζήσαντες από έναν τυφώνα κλήθηκαν να απαντήσουν
«ναι» ή «όχι» στο αν έχουν βιώσει συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες μια εβδομάδα μετά
τη φυσική καταστροφή. Ο αριθμός 0 ανατέθηκε στην απόκριση «όχι», ενώ ο αριθμός 1 στο «ναι».
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.2. Περιγράψτε δύο λειτουργικούς ορισμούς για την πείνα που θα δημιουργούσαν το κατάλληλο
υπόβαθρο για τη μέτρηση αυτής της έννοιας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η επιλογή της μέτρησης είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς μπορεί να επηρεάσει, μεταξύ άλλων, την εγκυρότητα
μιας μελέτης. Σε πολλές περιπτώσεις, για παράδειγμα, όσο περισσότερες είναι οι επιλογές απόκρισης στην
κλίμακα, τόσο πιο ακριβής είναι η μέτρηση της συμπεριφοράς ενδιαφέροντος. Για παράδειγμα, αν μετράτε το
ύψος με έναν χάρακα ο οποίος έχει ενδείξεις μόνο ανά μέτρο, πόσο ακριβείς θα ήταν οι μετρήσεις του ύψους
ενός ανθρώπου; Όχι πολύ ακριβείς, αν σκεφτούμε ότι δεν θα μπορούσατε να υπολογίσετε με ακρίβεια τα
εκατοστά, μια πολύ βασική ένδειξη όσον αφορά τη μέτρηση του ανθρώπινου ύψους. Σε αυτή την περίπτωση η
χρήση μιας μεζούρας που θα είχε σημειωμένα πάνω της τα μέτρα και τα εκατοστά θα σας επέτρεπε να μετρήσετε
το ύψος με μεγαλύτερη ακρίβεια, αφού η μεζούρα διαθέτει περισσότερες τιμές και έτσι επιτρέπει μια πιο
λεπτομερή καταγραφή.
Επιπρόσθετα, εάν χρησιμοποιηθεί ένας κακός λειτουργικός ορισμός μιας έννοιας, το πιθανότερο είναι να
προκύψουν ανακριβή συμπεράσματα από τα δεδομένα. Σε αυτή την περίπτωση, η μέτρηση χαρακτηρίζεται από
χαμηλή εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής. Μια μέτρηση με υψηλή εγκυρότητα εννοιολογικής
κατασκευής παρέχει μια ακριβή μέτρηση της συμπεριφοράς ενδιαφέροντος. Για παράδειγμα, υποθέστε ότι
ενδιαφέρεστε να μετρήσετε το άγχος στα μικρά παιδιά. Είναι σχεδόν απίθανο να είναι σε θέση τα μικρά παιδιά
να καταλάβουν τα ζητήματα που αναπτύσσονται σε ένα κλασικό ερωτηματολόγιο άγχους για ενήλικες, κι έτσι
οι απαντήσεις είναι αρκετά πιθανό να είναι ανακριβείς, οδηγώντας στο να μειωθεί η εγκυρότητα της μελέτης.

Θα ήταν πιθανό πιο χρήσιμο να χρησιμοποιηθεί μια μη λεκτική κλίμακα με πρόσωπα με διαφορετικές
εκφράσεις διάθεσης ως μέθοδος καταγραφής αποκρίσεων.
Δραστηριότητα 5.3. Αναγνωρίστε στο παράδειγμα που ακολουθεί τον τύπο μέτρησης, καθώς και τον τρόπο με
τον οποίο αξιολογείται η μέτρηση.
Η Δρ. Χ ήθελε να μετρήσει το πώς νιώθουν οι φοιτητές της σε σχέση με τις φοιτητικές παροχές που προσφέρονται
από το πανεπιστήμιο. Ως πρώτο βήμα, η Δρ. Χ μέτρησε το ποσοστό των φοιτητών που ήξεραν ποιες είναι αυτές
οι παροχές και πού βρίσκονται.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στη συνέχεια, μέτρησε πόσο συχνά οι φοιτητές έκαναν χρήση αυτών των παροχών.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τέλος, έβαλε τους συμμετέχοντες στην έρευνά της να βαθμολογήσουν σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10 για το
πόσο θετικά ένιωσαν σχετικά με τις εμπειρίες τους γύρω από τη χρήση αυτών των παροχών.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.4. Δημιουργήστε τη δική σας μέτρηση για τη μεταβλητή-στόχο με βάση την κλίμακα που
υποδεικνύεται.
1 Ποιον τύπο φαγητού προτιμούν οι φοιτητές πανεπιστημίου; Ενδιαφέρεστε μεταξύ των παρακάτω τύπων
φαγητού: πίτσα, μπριζόλα, κοτόπουλο και όσπρια. Πώς θα μπορούσατε να μετρήσετε τις διατροφικές
προτιμήσεις χρησιμοποιώντας μια κατηγορική κλίμακα;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Σε ποιον βαθμό προτιμούν οι άνθρωποι τα αλμυρά σνακ; Πώς θα μπορούσατε να μετρήσετε τις
προτιμήσεις στα διάφορα σνακ χρησιμοποιώντας μια κλίμακα ίσων διαστημάτων;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Πόσο συχνά οι φοιτητές πανεπιστημίου διαβάζουν βιβλία πέρα από αυτά που τους ανατίθενται στο
πλαίσιο των μαθημάτων; Πώς θα μπορούσατε να μετρήσετε κάτι τέτοιο σε μια αναλογική κλίμακα;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.5. Για καθένα από τα ακόλουθα παραδείγματα, διαλέξτε ποιος σχεδιασμός είναι ο
καταλληλότερος για χρήση και γιατί.
4 Μια ψυχολόγος θέλει να διαπιστώσει εάν η περίοδος των διακοπών επιδρά στα επίπεδα άγχους των
Ελλήνων. Θέλει να συλλέξει δεδομένα σχετικά με τα αισθήματα άγχους για πάνω από ένα εκατομμύριο
Έλληνες μέσα σε διάρκεια ενός μήνα. Ποιον σχεδιασμό πρέπει να ακολουθήσει και γιατί;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5 Ένας ψυχολόγος θέλει να μάθει αν η ικανότητα να μάθει κάποιος μια ξένη γλώσσα έχει περισσότερο
γενετική ή κοινωνική προέλευση ως αποτέλεσμα συσσώρευσης εμπειριών καθώς μεγαλώνει. Ποιον
σχεδιασμό πρέπει να ακολουθήσει και γιατί;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
6 Μια ψυχολόγος ενδιαφέρεται να βρει κάποια σύνδεση μεταξύ καφέ και ευφυΐας χωρίς να την ενδιαφέρει
όμως η προσέγγιση της αιτιακής τους σχέσης. Ποιον τύπο ερευνητικής μεθοδολογίας πρέπει να
χρησιμοποιήσει η ψυχολόγος και για ποιον λόγο;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
7 Ένας ψυχολόγος επιχειρεί να ενισχύσει μια θεωρία η οποία υποστηρίζει πως «εάν ένας άνθρωπος
καταναλώσει δύο λίτρα γάλα την ημέρα για έναν μήνα, τότε η χωρητικότητα της βραχύχρονης μνήμης
του θα αυξηθεί από 7 σε 13 στοιχεία». Αυτός ο ψυχολόγος έχει κάνει κάποια πιλοτική έρευνα και πιστεύει
ότι αυτή η θεωρία είναι το κλειδί προκειμένου να αυξήσει την ικανότητα του ανθρώπου να μαθαίνει πολύ
σύντομα νέες πληροφορίες. Ποιον σχεδιασμό πρέπει να χρησιμοποιήσει και γιατί;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
8 Μια ψυχολόγος ενδιαφέρεται να μάθει πώς η επιθετικότητα επηρεάζεται από την παραμονή των
ανθρώπων στη φυλακή. Δεν μπορεί να οργανώσει το δικό της εργαστηριακό πείραμα λόγω ζητημάτων
ηθικής και δεοντολογίας, πιστεύει όμως ότι η μελέτη της επιθετικότητας σε χώρους εγκλεισμού μπορεί
να ενισχύσει την υπάρχουσα γνώση στο πεδίο της ψυχολογίας. Ποιον σχεδιασμό πρέπει να
χρησιμοποιήσει και γιατί;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
9 Ένας ψυχολόγος ενδιαφέρεται να μελετήσει πώς η χρήση έξυπνων κινητών έχει επίδραση στις γενικές
γνώσεις και στις κοινωνικές δεξιότητες των ατόμων που γεννήθηκαν τη χρονική περίοδο μεταξύ 1990 και
1995. Θέλει να εξετάσει 100 άτομα αυτής της ηλικιακής ομάδας τα οποία είχαν στην κατοχή τους έξυπνα
κινητά από το 2010. Ελπίζει να συνεχίσει τη συγκεκριμένη μελέτη για τα επόμενα 50 χρόνια.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5.2 Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής

Σε αυτή την ενότητα το επίκεντρο ενδιαφέροντός μας είναι η «εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής»,
την οποία χρησιμοποιούμε ως συνώνυμη της έννοιας «εγκυρότητα μέτρησης». Δεδομένου του ότι όλοι οι
επιστήμονες μετρούν μεταβλητές, η «καλή» μέτρηση κρίνεται αναγκαία για την έρευνα. Στην ψυχολογία, η
διαδικασία μέτρησης αποτελεί μια πρόκληση, ειδικά όταν οι εννοιολογικές κατασκευές γίνονται πιο αφηρημένες.
Έτσι, οι ψυχολόγοι οφείλουν να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής. Γι’
αυτόν τον λόγο θα εξασκηθούμε με εργαλεία και εμπειρικές τεχνικές οι οποίες επικυρώνουν την αξιοπιστία και
την εγκυρότητα των μετρήσεων.

Πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι η εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής των μετρήσεων επιβεβαιώνεται
πρώτα μέσω μιας πιλοτικής συλλογής δεδομένων, ώστε να μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν αυτές οι
μετρήσεις προκειμένου να ελέγξουν μια άλλη υπόθεση. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες που μελετούσαν τη
σύνδεση μεταξύ νοημοσύνης και προσοχής, προτού προχωρήσουν σε αυτή την ανάλυση, θα έπρεπε
προηγουμένως να έχουν συλλέξει δεδομένα (ή να κάνουν ανασκόπηση στα δεδομένα άλλων) τα οποία
επικυρώνουν τόσο την εγκυρότητα της μέτρησης της νοημοσύνης όσο και την εγκυρότητα της μέτρησης της
προσοχής.
Προσπαθήστε να αποκτήσετε πρόσβαση σε ένα από τα τεύχη περιοδικών της APA, για παράδειγμα το
Psychological Assessment (https://www.apa.org/pubs/journals/pas). Μέσω των άρθρων που παρουσιάζονται στο
περιοδικό θα διαπιστώσετε την πληθώρα των μετρήσεων που έχουν αναπτύξει οι ψυχολόγοι για τον έλεγχο των
μεταβλητών, καθώς και τις προσπάθειές τους να παρέχουν καλές ενδείξεις για την αξιοπιστία και την εγκυρότητα
αυτών των μετρήσεων.
Δραστηριότητα 5.6. Πώς μπορείτε να καταστήσετε ικανές για χειρισμό τις ακόλουθες εννοιολογικές μεταβλητές;
Περιγράψτε τον λειτουργικό τους χαρακτήρα. Σε ποιον τύπο μετρήσεων ανήκουν (αυτοαναφοράς, παρατήρησης
ή φυσιολογικές);
1 Σε μια έρευνα για το αν η εξάσκηση των κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να ενισχύσει τη φιλική διάθεση
των ανθρώπων, οι ερευνητές καλούνται να μετρήσουν την έννοια της «φιλικής διάθεσης».
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Ένα τεστ νοημοσύνης περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη μέτρηση της ταχύτητας απόκρισης κατά την
επίλυση προβλημάτων.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Σε μια έρευνα με θέμα το καταναλωτικό ενδιαφέρον για συγκεκριμένα ηλεκτρονικά προϊόντα, οι

ερευνήτριες μέτρησαν την προθυμία των ανθρώπων να διαβάζουν βιβλία σε ένα tablet.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Σε μια ψυχολογική έρευνα, οι ερευνητές επιθυμούσαν να μετρήσουν τη διάρκεια συγκέντρωσης της

προσοχής την ώρα που παιδιά έλυναν προβλήματα μαθηματικών.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Μια δυσκολία που μπορεί να αντιμετωπίσετε όταν δουλεύετε σε εννοιολογικούς και λειτουργικούς ορισμούς
μεταβλητών είναι να καταλάβετε ότι ο λειτουργικός ορισμός της μεταβλητής περιλαμβάνει τη μέτρηση της
μεταβλητής με έναν διακριτό και ποσοτικό τρόπο. Η δραστηριότητα που ακολουθεί στοχεύει να βοηθήσει στην
εξάσκηση του εντοπισμού των μεταβλητών ενδιαφέροντος και στη συνέχεια να προτείνει τους τρόπους με τους
οποίους αυτές οι μεταβλητές μπορούν να οριστούν λειτουργικά στο πλαίσιο του περιγραφόμενου ερευνητικού
ερωτήματος. Σημαντικό είναι να θυμάστε ότι ένας εννοιολογικός ορισμός μπορεί να δεχτεί πολλούς και
διαφορετικούς λειτουργικούς ορισμούς.
Δραστηριότητα 5.7. Δώστε έναν λειτουργικό ορισμό αφού αναγνωρίσετε τις διαφορετικές μεταβλητές σε
καθεμία από τις παρακάτω ερευνητικές ιδέες.
1 Μια ψυχολόγος ενδιαφέρεται να διαπιστώσει εάν οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κατάσταση άγχους και
αμφιβολίας για τον εαυτό τους είναι πιθανότερο να δείξουν μεγαλύτερη συμμόρφωση.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Οι άνθρωποι είναι περισσότερο ή λιγότερο δημιουργικοί όταν βρίσκονται σε καθεστώς πίεσης για να
αποδώσουν δημιουργικά;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Ένας ερευνητής κάνει εικασίες σχετικά με το αν οι άνθρωποι που έχουν κακή διάθεση είναι περισσότερο
προκατειλημμένοι στις κρίσεις τους όταν έχουν απέναντί τους άτομα διαφορετικής φυλής.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Μια ψυχολόγος υπέθεσε ότι το να εκθέτει παιδιά σε βίαια τηλεοπτικά προγράμματα θα οδηγούσε στο να
αναπτύξουν μεγαλύτερη επιθετική συμπεριφορά.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5.2.1. Η εμπειρική βάση της εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής

Σε αυτή την ενότητα θα δώσουμε έμφαση στο πώς οι ερευνητές μπορούν να θεμελιώσουν εμπειρικά την
εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής. Είναι αναγκαίο λοιπόν να κατανοήσουμε σε βάθος το τι πρεσβεύει αυτή
η εγκυρότητα και όχι απλώς να θυμόμαστε τον συμβατικό ορισμό της. Ένα πράγμα που πρέπει να θυμόμαστε
πάντα είναι ότι, όταν θέλουμε να θεμελιώσουμε εμπειρικά μια έννοια, χρειαζόμαστε όχι απλώς ένα άτομο, αλλά
ένα δείγμα ανθρώπων για να την επικυρώσουν.
Δραστηριότητα 5.8. Ψάξτε για έργα/ερωτηματολόγια που κυκλοφορούν σχετικά με την αξιολόγηση της
«ικανότητας πωλήσεων» ενός ατόμου. Στις περιγραφές τέτοιων έργων/ερωτηματολογίων υπάρχουν καθόλου
λεπτομέρειες σχετικά με την αξιοπιστία ή την εγκυρότητα αυτών των μετρήσεων; Εάν ναι, ποια μορφή παίρνουν
οι ενδείξεις; Εάν όχι, ποιον τύπο ενδείξεων θα θέλατε να δείτε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα άλλο σημαντικό θέμα που σχετίζεται με την ύλη αυτού του κεφαλαίου είναι το γεγονός ότι η εγκυρότητα
αποτελεί ζήτημα βάρους της απόδειξης. Οι ερευνητές χρησιμοποιούν κατώφλια αποκλεισμού γύρω στο .70 ή στο
.80 για τις εκτιμήσεις αξιοπιστίας (βλ. διαβαθμιστές ή δείκτης α του Cronbach). Πώς όμως ταιριάζει αυτό με τις
ελάχιστες συσχετίσεις για την εγκυρότητα; Η εγκυρότητα ακολουθεί τον κύκλο θεωρίας-δεδομένων. Όταν μια
κλίμακα μέτρησης συσχετίζει όπως προβλεπόταν τις θεωρητικά σχετιζόμενες μεταβλητές, τότε έχουμε μια
παραπάνω ένδειξη υπέρ της εγκυρότητας της κλίμακας. Η ένδειξη από μία και μοναδική μελέτη δεν είναι οριστική
για την εγκυρότητα της μέτρησης.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με το να μη συγχέετε την αξιοπιστία
εξέτασης-επανεξέτασης και την αναπαραγωγή. Πρόκειται για δύο διαφορετικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται
για τον καθορισμό της αξιοπιστίας μιας δοκιμασίας. Μια σαφής διάκριση μεταξύ των δύο μεθόδων μπορεί να
γίνει αν έχετε πάντα στο μυαλό σας το εξής: Η αξιοπιστία με τη μέθοδο εξέτασης-επανεξέτασης περιλαμβάνει τη

μέτρηση του ίδιου δείγματος δύο φορές για κάποιον λειτουργικό όρο (π.χ. μια μέτρηση της ευτυχίας) σε δύο
διαφορετικές χρονικές στιγμές. Αντίθετα, η αναπαραγωγή έχει να κάνει με την επανάληψη μιας μελέτης (η οποία
περιλαμβάνει συνήθως δύο μεταβλητές) σε ένα νέο δείγμα προκειμένου να διαπιστώσουμε αν θα προκύψουν εκ
νέου τα ίδια αποτελέσματα (δηλαδή η ίδια σχέση μεταξύ των μεταβλητών).
Ένας άλλος διαχωρισμός που πρέπει να επισημανθεί είναι μεταξύ της εγκυρότητας κριτηρίου και της
συγκλίνουσας ή διακρίνουσας εγκυρότητας. Ένας τρόπος διάκρισης που θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε είναι ότι:
η εγκυρότητα κριτηρίου αφορά τη συσχέτιση –συνήθως γίνεται σε περιπτώσεις μεθόδων αυτοαναφοράς– μιας
μέτρησης με κάποια μορφή συμπεριφορικής ένδειξης, ενώ η συγκλίνουσα και η διακρίνουσα εγκυρότητα
συνήθως στηρίζονται σε συσχετίσεις μιας αυτοαναφορικής μέτρησης με άλλες αυτοαναφορικές μετρήσεις.
Δραστηριότητα 5.9. Για καθεμία από τις παρακάτω μετρήσεις, υποδείξτε ποια είδη αξιοπιστίας πρέπει να
αξιολογηθούν. Στη συνέχεια σχεδιάστε ένα διάγραμμα διασποράς δείχνοντας ότι η μέτρηση είχε ικανοποιητική
αξιοπιστία και άλλο ένα διάγραμμα στο οποίο η μέτρηση είχε χαμηλή αξιοπιστία. Τέλος, μην ξεχάσετε να δώσετε
τίτλους στους άξονες των διαγραμμάτων διασποράς σας.
1 Οι ερευνητές τοποθέτησαν κρυφές συσκευές καταγραφής βίντεο στους διαδρόμους ενός σχολείου. Μετά
τη συλλογή των δεδομένων είδαν τις καταγραφές και κωδικοποίησαν πόσοι από τους μαθητές
χρησιμοποιούσαν κινητά τηλέφωνα κατά τα πεντάλεπτα διαλείμματα μεταξύ των μαθημάτων.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Οι ψυχολόγοι έχουν αναπτύξει μια μέτρηση αυτοαναφοράς επτά στοιχείων για να εντοπίζουν άμεσα τους
ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται σε κίνδυνο να αναπτύξουν κρίσεις πανικού.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

3 Οι ψυχολόγοι μετρούν πόσο χρόνο χρειάζεται ένα ποντίκι για να μάθει να αποκρίνεται ανοιγο-κλείνοντας
τα μάτια. Για τις πενήντα πρώτες δοκιμές, παρουσιάζουν στο ποντίκι ένα διακριτό πράσινο φως το οποίο
ακολουθείται άμεσα από μια εισροή αέρα. Η 5η, η 10η και η 15η δοκιμή είναι δοκιμές ελέγχου, στις
οποίες παρουσιάζεται το πράσινο φως χωρίς την εισροή του αέρα. Οι ερευνητές όρισαν ότι το ποντίκι
έχει μάθει να αποκρίνεται με ανοιγοκλείσιμο των ματιών, εάν οι παρατηρητές καταγράψουν ότι
ανοιγόκλεισε τα μάτια του ως απόκριση σε μια δοκιμή ελέγχου. Όσο νωρίτερα μέσα σε αυτές τις δοκιμές
τα ποντίκια επιδείξουν την απόκριση ανοιγοκλεισίματος των ματιών, τόσο γρηγορότερα θεωρείται ότι
επιτεύχθηκε η μάθηση.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________|_
Δραστηριότητα 5.10. Ορίζετε τις κινητικές δεξιότητες ως ένα εργαλείο μέτρησης της νοημοσύνης. Κατά την
πειραματική διαδικασία μετράτε την κινητική δεξιότητα από τη στιγμή που λέτε «πάμε» και ζητάτε από τους
συμμετέχοντες να κάνουν όσο το δυνατόν μικρότερες και περισσότερες γραμμές σε ένα χαρτί Α4. Τους αφήνετε
να εκτελέσουν το έργο για 10 δευτερόλεπτα χρησιμοποιώντας χρονόμετρο. Όταν τελειώσει ο χρόνος, οι
συμμετέχοντες πρέπει να μετρήσουν τις γραμμές και να σημειώσουν τα αποτελέσματα σε ένα φύλλο που τους
έχετε μοιράσει.
Για να ελέγξετε την αξιοπιστία εξέτασης-επανεξέτασης, θα ξανακάνετε την ίδια διαδικασία ακόμα μια φορά για
10 δευτερόλεπτα. Οι συμμετέχοντες μέτρησαν και κατέγραψαν ξανά τα αποτελέσματά τους σε μια νέα στήλη στο
φύλλο που τους είχε δοθεί. Σχεδιάστε ένα διάγραμμα διασποράς βασισμένο στα δεδομένα που συλλέχθηκαν.

Συζητήστε τα ακόλουθα:
1 Η συγκεκριμένη «λειτουργικοποίηση» της νοημοσύνης που επιχειρήσατε περιλαμβάνει την αξιοπιστία
εξέτασης-επανεξέτασης;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Πώς άλλαξε η απόδοση των συμμετεχόντων εξαιτίας της εξάσκησης από τη Χρονική Στιγμή 1 (εξέταση)
στη Χρονική Στιγμή 2 (επανεξέταση);
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 H μέτρησή σας εμφάνισε καλή αξιοπιστία; Και αν ναι, ήταν η επιλεγμένη κινητική δεξιότητα μια έγκυρη
μέτρηση της νοημοσύνης;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.11. Οι ερευνήτριες τοποθετούν κρυφές συσκευές βιντεοσκόπησης σε μεγάλες αίθουσες

διαλέξεων στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αθήνας. Έπειτα, οι αξιολογήτριες βλέπουν το υλικό και
καταγράφουν πόσο συχνά τσέκαραν οι φοιτητές τα κινητά τους κατά τη διάρκεια της παράδοσης του μαθήματος.
Η έρευνα στοχεύει να διερευνήσει κατά πόσο οι φοιτητές που τσέκαραν συχνότερα τα κινητά τους τηλέφωνα
έπαιρναν χειρότερους βαθμούς για το συγκεκριμένο μάθημα, σε σχέση με τους φοιτητές που δεν έκαναν κάτι
αντίστοιχο. Έπειτα, αντιστοίχισαν τη βαθμολογία χρήσης του κινητού με τους βαθμούς τους στο μάθημα
προκειμένου να διεξαγάγουν συσχετιστικές αναλύσεις.
1 Ποια είναι η κλίμακα μέτρησης της μεταβλητής «χρήση τηλεφώνου»;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
2 Ποιο/α είδος/η αξιοπιστίας χρειάζεται/χρειάζονται για να αξιολογηθεί η μέτρηση του τηλεφώνου;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
3 Σχεδιάστε ένα διάγραμμα διασποράς ή περιγράψτε ένα αποτέλεσμα που υποδεικνύει ότι η μέτρηση του
τηλεφώνου έχει καλή αξιοπιστία και ένα που δείχνει φτωχή αξιοπιστία. Δώστε τους κατάλληλους τίτλους
στους άξονές σας.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Τι αντιπροσωπεύει μια κουκκίδα στο διάγραμμα διασποράς;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5.2.2 Δεξιότητες καταναλωτών ως προς την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής

Για να εξασκηθείτε στις πληροφορίες που μάθατε στις τελευταίες πέντε διαλέξεις του μαθήματός μας, εφαρμόστε
τα ακόλουθα. Βρείτε ένα διαδικτυακό ψυχολογικό κουίζ και κοιτάξτε για πληροφορίες σχετικά με την εγκυρότητα
και την αξιοπιστία του. Εάν δεν βρείτε καμία σχετική πληροφορία, περιγράψτε πιθανές ενδείξεις που θα
υποστήριζαν την εγκυρότητα και την αξιοπιστία.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.12. Παρακάτω θα βρείτε μια σειρά από αιτιακούς ισχυρισμούς. Για καθέναν από αυτούς τους
ισχυρισμούς: (α) ανιχνεύστε τη μετρήσιμη μεταβλητή, (β) κάντε μια εικασία σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο

η μεταβλητή ορίστηκε λειτουργικά και (γ) προτείνετε συγκεκριμένες ερωτήσεις που θα μπορούσατε να κάνετε
σχετικά με την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής της μετρήσιμης μεταβλητής.
1 Τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης έδειξαν ότι το 41% της εργοδοσίας προτιμά να προωθεί ανθρώπους
που ντύνονται καλύτερα.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Μια μελέτη υποστήριξε ότι ο ύπνος στη δουλειά είναι κάτι που γίνεται μέρα με τη μέρα όλο και
πιο σύνηθες.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.13. Πηγαίνετε στο λήμμα της Wikipedia σχετικά με το τεστ προσωπικότητας Rorschach
(https://en.wikipedia.org/wiki/Rorschach_test). Τι είδους πληροφορίες παρουσιάζονται σχετικά με την αξιοπιστία
και την εγκυρότητα αυτού του τεστ; Υπάρχουν πληροφορίες για την αξιοπιστία του τεστ και τι είδους αξιοπιστία
παρουσιάζεται; Υπάρχουν πληροφορίες για την εγκυρότητα του τεστ και τι είδους εγκυρότητα παρουσιάζεται;
Ποιες άλλες πληροφορίες θα θέλατε να μάθετε σχετικά με το τεστ Rorschach, αφού διαβάσατε αυτό το λήμμα
στην Wikipedia;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.14. Χαρακτηρίστε καθεμία από τις παρακάτω λειτουργικές μεταβλητές ως κατηγορική ή
ποσοτική. Εάν η μεταβλητή είναι ποσοτική, κατηγοριοποιήστε την επιπλέον ως: ιεραρχική (τακτική), αναλογική
ή ίσων διαστημάτων.
α. Ο βαθμός διαστολής των ματιών ενός ατόμου (μετρημένα σε χιλιοστά) σε μια μελέτη προκειμένου να
διερευνηθεί το πόσο ρομαντικά είναι τα ζευγάρια.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
β. Ο αριθμός βιβλίων που κατέχει ένα άτομο.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
γ. Η κατάταξη πωλήσεων ενός βιβλίου στο Amazon.com.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
δ. Η γλώσσα που μιλά ένα άτομο στο σπίτι.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
ε. Η ιθαγένεια των συμμετεχόντων σε μια διαπολιτισμική μελέτη μεταξύ Καναδών, Γκανέζων και
Γάλλων φοιτητών.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
στ. Ο βαθμός που παίρνει ένας μαθητής στο σχολείο.

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.15. Ταξινομήστε καθένα από τα ακόλουθα αποτελέσματα ως παράδειγμα εσωτερικής

αξιοπιστίας, διαβαθμολογικής αξιοπιστίας ή αξιοπιστίας εξέτασης-επανεξέτασης.
α. Μια ερευνήτρια διαπιστώνει ότι οι βαθμολογίες των ανθρώπων σε μια μέτρηση εξωστρέφειας
παραμένουν σταθερές για δύο μήνες.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
β. Μια ερευνήτρια θέλει να μετρήσει για πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ένα βρέφος τριών μηνών μπορεί
να εστιάσει στη δεξιά και στην αριστερή πλευρά της οθόνης. Δύο συνάδελφοι παρακολουθούν μια ταινία
με τις κινήσεις των ματιών δέκα βρεφών και καταγράφουν κάθε φορά εάν ένα βρέφος κοιτάζει προς τα
δεξιά και προς τα αριστερά. Τα δύο σύνολα των μετρήσεων του χρονικού διαστήματος συσχετίζονται με
συντελεστή συσχέτισης r = .95.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
γ. Μια ερευνήτρια χορηγεί σε ένα δείγμα 40 ατόμων ένα σύνολο πέντε στοιχείων το οποίο καταγράφει πόσο
εξωστρεφείς είναι. Ο συντελεστής αξιοπιστίας α του Cronbach για τα πέντε στοιχεία βρίσκεται στο .75.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 5.16. Ταξινομήστε καθένα από τα ακόλουθα αποτελέσματα ως παράδειγμα φαινομενικής
εγκυρότητας, εγκυρότητας περιεχομένου, συγκλίνουσας και διακρίνουσας εγκυρότητας ή εγκυρότητας κριτηρίου.
α. Ένας καθηγητής χορηγεί σε μια τάξη 40 ατόμων μια μέτρηση συνείδησης πέντε στοιχείων (π.χ. κάνω
άμεσα τις δουλειές μου, ακολουθώ ένα χρονοδιάγραμμα, δεν προκαλώ χάος). Παρατηρεί ότι οι μέσες
βαθμολογίες συσχετίζονται (r = -.20) με το πόσες φορές έχει καθυστερήσει στην τάξη κάθε μαθητής κατά
τη διάρκεια του εξαμήνου.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
β. Ένας καθηγητής χορηγεί σε μια τάξη 40 ατόμων μια μέτρηση συνείδησης πέντε στοιχείων (π.χ. κάνω
άμεσα τις δουλειές μου, ακολουθώ ένα χρονοδιάγραμμα, δεν προκαλώ χάος). Παρατηρεί ότι οι μέσες
βαθμολογίες συσχετίζονται περισσότερο με το μέτρο αυτοαναφοράς της τάξης (r = .50) παρά με μέτρο
γενικής γνώσης (r= .09).
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
γ. Μια ερευνήτρια στέλνει μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μια μέτρηση συνείδησης πέντε στοιχείων (π.χ.
κάνω άμεσα τις δουλειές μου, ακολουθώ ένα χρονοδιάγραμμα, δεν προκαλώ χάος) σε 20
εμπειρογνώμονες από το πεδίο της ψυχολογίας της προσωπικότητας και τους ρωτά αν πιστεύουν ότι έχει
συμπεριλάβει όλες τις σημαντικές πτυχές που απαρτίζουν τη συνείδηση.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
δ. Ένας ερευνητής στέλνει μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τη μέτρηση συνείδησης πέντε στοιχείων (π.χ.
κάνω άμεσα τις δουλειές μου, ακολουθώ ένα χρονοδιάγραμμα, δεν προκαλώ χάος) σε 20
εμπειρογνώμονες από το πεδίο της ψυχολογίας της προσωπικότητας και τους ρωτά αν πιστεύουν ότι έχει
καλές μετρήσεις της συνείδησης.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 5.17. Οι ερωτήσεις που ακολουθούν αναφέρονται στην παρακάτω μελέτη: Η Δρ. Χ είναι μια
ψυχολόγος που ενδιαφέρεται να μελετήσει τη δυνητική αιτιακή σχέση μεταξύ της ακαδημαϊκής επιτυχίας και του
πόσο διαβάζουν οι φοιτητές στο σπίτι. Τον Ιανουάριο, η Δρ. Χ ζήτησε από τους φοιτητές να της αναφέρουν τους
βαθμούς που πήραν κατά το χειμερινό εξάμηνο (ένας τρόπος μέτρησης της ακαδημαϊκής επιτυχίας) και να
εκτιμήσουν πόσες ώρες πέρασαν διαβάζοντας σπίτι μια μέση βδομάδα του χειμερινού εξαμήνου. Τον Μάιο, η Δρ.
Χ μετρά και πάλι τις ίδιες μεταβλητές (ο εκτιμώμενος αριθμός των ωρών που πέρασαν κάνοντας εργασίες στο
σπίτι σε μια τυπική βδομάδα του εαρινού εξαμήνου μαζί με τους αντίστοιχους βαθμούς).
Τελικά, βρίσκει τις ακόλουθες συσχετίσεις:

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ
ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ A ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ B
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ
Συσχέτιση 1 Αριθμός ωρών δουλειάς στο σπίτι κατά το Βαθμοί χειμερινού εξαμήνου .81*
χειμερινό εξάμηνο.
Συσχέτιση 2 Αριθμός ωρών δουλειάς στο σπίτι κατά το Αριθμός ωρών δουλειάς στο .34*
χειμερινό εξάμηνο. σπίτι κατά το εαρινό εξάμηνο.
Συσχέτιση 3 Αριθμός ωρών δουλειάς στο σπίτι κατά το Βαθμοί εαρινού εξαμήνου .67*
χειμερινό εξάμηνο.
Συσχέτιση 4 Βαθμοί χειμερινού εξαμήνου Αριθμός ωρών δουλειάς στο .17

σπίτι κατά το εαρινό εξάμηνο.
Συσχέτιση 5 Βαθμοί χειμερινού εξαμήνου Βαθμοί εαρινού εξαμήνου .47*
Συσχέτιση 6 Αριθμός ωρών δουλειάς στο σπίτι κατά το Βαθμοί εαρινού εξαμήνου .83*
εαρινό εξάμηνο.
*Υποδηλώνει μια στατιστικώς σημαντική σχέση.
1. Ποια από τις προηγούμενες συσχετίσεις θεωρείται ότι είναι αυτοσυσχέτιση;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Με βάση το μοτίβο συσχετίσεών της, ποιο από τα παρακάτω μπορεί να συμπεράνει με ασφάλεια η Δρ. Χ;
Επειδή η Συσχέτιση 3 είναι σημαντική αλλά η Συσχέτιση 4 όχι, η Δρ. Χ έχει ενδείξεις ότι ο αυξημένος
χρόνος ενασχόλησης με τις εργασίες στο σπίτι προηγείται της ακαδημαϊκής επιτυχίας στην αιτιακή
αλυσίδα.
Επειδή δεν είναι όλες οι συσχετίσεις σημαντικές, η Δρ. Χ δεν έχει ενδείξεις ότι η αυξημένη ενασχόληση
με τις εργασίες στο σπίτι προηγείται της ακαδημαϊκής επιτυχίας στην αιτιακή αλυσίδα.
Επειδή οι συσχετίσεις 2 και 3 είναι σημαντικές, η Δρ. Χ έχει ενδείξεις ότι ο αυξημένος χρόνος
ενασχόλησης με τις εργασίες στο σπίτι προηγείται της ακαδημαϊκής επιτυχίας στην αιτιακή αλυσίδα.
Επειδή η Συσχέτιση 4 είναι ισχυρότερη από τη Συσχέτιση 5, η Δρ. Χ δεν έχει ενδείξεις ότι ο αυξημένος
χρόνος ενασχόλησης με τις εργασίες στο σπίτι προηγείται της ακαδημαϊκής επιτυχίας στην αιτιακή
αλυσίδα.
3. Φανταστείτε ότι η Δρ. Χ παρατήρησε μια κυκλική, ενισχυτική σχέση μεταξύ του αυξημένου χρόνου
ενασχόλησης με τις εργασίες στο σπίτι και της ακαδημαϊκής επιτυχίας. Για να ισχύει αυτή η περίπτωση, ποιες από
τις ακόλουθες συσχετίσεις θα έπρεπε να είναι στατιστικώς σημαντικές;
Συσχετίσεις 1 και 6

1. Μια __________ μέτρηση ενεργοποιεί μια μεταβλητή καταγράφοντας __________ ενός/μιας
συμμετέχοντος/συμμετέχουσας.
συμπεριφορική/τις ενδοπροσωπικές σκέψεις
φυσιολογική/τα βιολογικά δεδομένα
παρατηρησιακή/τις απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο
αυτοαναφορική/την παρατηρήσιμη συμπεριφορά
2. Ένας ερευνητής διαπιστώνει ότι όταν 40 άτομα συμμετέχουν σε μια μέτρηση εξωστρέφειας πέντε στοιχείων,
οι απαντήσεις τους για καθένα από τα πέντε στοιχεία συσχετίζονται μεταξύ τους. Μιλάμε για:
εσωτερική ισχύ
αξιοπιστία εξέτασης-επανεξέτασης
εσωτερική αξιοπιστία
διαβαθμολογική αξιοπιστία
3. Ένας καθηγητής πραγματοποιεί σε μια τάξη μια μέτρηση αυτοεκτίμησης της συνείδησης και παρατηρεί ότι οι
άνθρωποι που σημειώνουν υψηλό σκορ είναι πιθανότερο να προσέρχονται πιο έγκαιρα στην τάξη. Αυτή είναι μια
απόδειξη ότι το μέτρο διαθέτει:
αξιοπιστία εξέτασης-επανεξέτασης
εγκυρότητα κριτηρίου
φαινομενική εγκυρότητα
4. Εάν μια κλίμακα ή μια μέτρηση παρουσιάζει καλή αξιοπιστία μεταξύ των τιμών, αυτό σημαίνει ότι:
η μέτρηση είναι έγκυρη.
θα έχει αρνητική κλίση σε ένα διάγραμμα διασποράς.
θα έχει θετική κλίση σε ένα διάγραμμα διασποράς.
θα έχει καλή εσωτερική αξιοπιστία.
θα λαμβάνετε παρόμοια αποτελέσματα κάθε φορά που γίνεται η μέτρηση.
5. Για ποιο είδος ισχύος πρέπει να συλλέξουμε εμπειρικά στοιχεία;

Εγκυρότητα κριτηρίου
Εγκυρότητα περιεχομένου
Εσωτερική ισχύς
6. Ένας ιδιοκτήτης εστιατορίου χρησιμοποιεί μια φόρμα αναφοράς τεσσάρων στοιχείων για να αξιολογήσει πόσο
ικανοποιημένοι έμειναν οι πελάτες σε σχέση με το φαγητό, την εξυπηρέτηση, την ατμόσφαιρα και τη συνολική
εμπειρία. Ποιο αποτέλεσμα θα έδειχνε την εγκυρότητα κριτηρίου της φόρμας αναφοράς;
Εάν τα άτομα που δίνουν ευνοϊκές απαντήσεις στη φόρμα επισκέπτονται ξανά το εστιατόριο.
Εάν οι άνθρωποι που δίνουν θετικές απαντήσεις σε μια ερώτηση δίνουν επίσης θετικές απαντήσεις και
για τις άλλες τρεις κατηγορίες.
Εάν τα άτομα που δίνουν θετικές απαντήσεις στη φόρμα λένε επίσης τα ίδια θετικά πράγματα και σε έναν
διαδικτυακό ιστότοπο κριτικών σχετικά με το εστιατόριο.

Εάν οι άνθρωποι που δίνουν θετικές απαντήσεις στη φόρμα δίνουν επίσης θετικές απαντήσεις σε μια
σύντομη έρευνα που ακολουθεί μετά την πληρωμή του λογαριασμού.
Κανένα από τα παραπάνω.
7. Μια από τις πρώτες υποχρεώσεις που πρέπει να φέρει εις πέρας ένας επιστήμονας για ένα ερευνητικό έργο που
πρόκειται να ξεκινήσει είναι να:
εξασφαλίσει ότι όλες οι έννοιες είναι πολύπλοκες ή αφηρημένες.
αποφύγει να καταστήσει τις έννοιες πολύ συγκεκριμένες.
αναγνωρίσει συγκεκριμένες έννοιες και να τις κάνει πιο αφηρημένες.
δημιουργήσει τους τρόπους με τους οποίους θα είναι ικανός να μετρήσει πολύπλοκες και αφηρημένες
έννοιες.
8. Όταν ολοκληρώνετε μια βιβλιογραφική αναζήτηση, μπορείτε να:
α. αποφύγετε να «ανακατευτείτε» με τη διαδικασία της αναπαραγωγής με επέκταση.
β. αναγνωρίσετε τις διαφορετικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιήθηκαν από διαφορετικούς ερευνητές για να
αντιμετωπίσουν το ίδιο ερευνητικό ερώτημα.
γ. διασφαλίσετε ότι δεν θα χρησιμοποιήσετε τα ίδια μέσα για να εντοπίσετε και να δημιουργήσετε τις δικές
σας μεταβλητές.
δ. διασφαλίσετε ότι δε θα χρησιμοποιήσετε τις ίδιες μετρήσεις με αυτές που χρησιμοποίησαν όλοι οι
προηγούμενοι.
9. Μια βιβλιογραφική αναζήτηση δίνει τη δυνατότητα στις ερευνήτριες να:
α. πάρουν συγκεκριμένες ιδέες και να τις χειριστούν λειτουργικά με πολύπλοκους τρόπους.
β. αποφύγουν να κάνουν έρευνα γύρω από δύσκολα ζητήματα που άλλοι επιδίωξαν να κάνουν
προηγουμένως.
γ. εγγυηθούν ότι θα χρησιμοποιήσουν δειγματοληψία με πιθανότητα.
δ. παρατηρήσουν τις διαφορετικές προσεγγίσεις που ακολουθούνται από άλλους επιστήμονες.
10. Ένα από τα πλεονεκτήματα του να διεξάγεται μια μελέτη στο εργαστήριο είναι ότι:
οι συμμετέχουσες είναι συχνά εξοικειωμένες με την εργαστηριακή έρευνα και το αντίστοιχο περιβάλλον.
α. οι ερευνήτριες μπορούν να διεξάγουν μελέτες με περισσότερο πολύπλοκη θεματολογία.
β. οι ερευνήτριες μπορούν να ασκήσουν περισσότερο έλεγχο στις εργαστηριακές συνθήκες.
γ. η εργαστηριακή έρευνα μπορεί να γίνει έτσι ώστε να φαίνεται περισσότερο ρεαλιστική από τη μη
εργαστηριακή έρευνα.
11. Εάν μια ερευνήτρια ήθελε να διερευνήσει την επίδραση μιας μεμονωμένης μεταβλητής στη συμπεριφορά
προσπαθώντας να εξουδετερώσει τις υπόλοιπες μεταβλητές, θα λέγαμε ότι η ερευνήτρια θα έπρεπε να επιλέξει:
ένα ελεγχόμενο εργαστηριακό περιβάλλον
οιονεί πειραματική προσέγγιση
ένα φυσικό περιβάλλον
την εφαρμοσμένη έρευνα
12. Εάν οι ψυχολόγοι θέλουν να μελετήσουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παιδιών σε έναν παιδότοπο, είναι
πιθανό να χρησιμοποιήσουν:
α. ένα πειραματικό περιβάλλον
β. οιονεί πειραματικές συνθήκες
γ. μια έρευνα παρατήρησης

δ. μια συσχετιστική έρευνα
13. Εάν ένας ψυχολόγος ήθελε να μελετήσει τις δημόσιες συμπεριφορές σε μια ομάδα είτε χωρίς να παρεμβαίνει
είτε χωρίς να αφήνει τους συμμετέχοντες να νομίζουν ότι κάποιος τους παρατηρεί, η πιο σωστή προσέγγιση θα
ήταν:
α. μια έρευνα παρατήρησης
β. μια συσχετιστική έρευνα
γ. μια πειραματική έρευνα
δ. μια διαχρονική έρευνα
14. Μια εκπαιδευτικός ήθελε να παρατηρήσει εάν ο αριθμός των απουσιών από μια τάξη κατά τη διάρκεια του
εξαμήνου σχετιζόταν με τους τελικούς βαθμούς των μαθητών. H ερευνήτρια εφάρμοσε μια:
α. έρευνα παρατήρησης
β. συσχετιστική έρευνα
γ. πειραματική έρευνα
δ. διαχρονική έρευνα
15. Εάν ένα επιστημονικό περιοδικό έχει τίτλο «Η σχέση μεταξύ πολιτικών πεποιθήσεων και ακτιβισμού στους
φοιτητές», είναι πιθανότερο να είναι προϊόν μιας:
α. έρευνας παρατήρησης
β. συσχετιστικής έρευνας
γ. πειραματικής έρευνας
δ. διαχρονικής έρευνας
16. Το χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί την πειραματική έρευνα από τις υπόλοιπες προσεγγίσεις είναι:
α. ο τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές/τριες παρατηρούν τη συμπεριφορά.
β. ο τύπος των δεδομένων που συλλέγουν οι ερευνητές/τριες.

γ. η πολυπλοκότητα των δεδομένων που συλλέγονται.
δ. το μέγεθος του ελέγχου που έχουν οι ερευνητές/τριες στις μεταβλητές.
17. Εάν ένα άρθρο σε ένα ερευνητικό περιοδικό έχει τίτλο «Η επίδραση του χειρισμού των επιπέδων θορύβου
κατά τη διαδικασία μάθησης», η έρευνα που εφαρμόζεται είναι μάλλον:
α. παρατήρησης
β. συσχετιστική
γ. πειραματική
δ. ποιοτική
18. Η έρευνα που μελετά εάν υπάρχουν διαφορές στη συμπεριφορά μεταξύ ομάδων με προϋπάρχοντα
χαρακτηριστικά (π.χ. πολιτικές προτιμήσεις, ηλικία, χρώμα μαλλιών κ.λπ.) θεωρείται συνήθως:
β. μελέτη περίπτωσης
δ. οιονεί πειραματική έρευνα

19. Εάν ένας ερευνητής ήθελε να μελετήσει τις διαφορές στην ταχύτητα επίλυσης προβλημάτων μεταξύ νεαρών
και ηλικιωμένων ενηλίκων, η πιο πιθανή προσέγγιση που θα ακολουθούνταν θα ήταν μια:
γ. μελέτη περίπτωσης
δ. οιονεί πειραματική έρευνα
20. Εάν ένα άρθρο σε ένα επιστημονικό περιοδικό είχε τον τίτλο «Η επίδραση της χρήσης φαρμακευτικών ουσιών
στη βαθμολογία επίλυσης μαθηματικών προβλημάτων», θα περιέγραφε μια έρευνα:
δ. οιονεί πειραματική
21. Εάν ένας ερευνητής ήθελε να λάβει πληροφορίες σχετικά με τη συναισθηματική κατάσταση ενός ανθρώπου
με βάση τα στοιχεία που έγραφε αυτός ο άνθρωπος στο ημερολόγιό του, θα έπρεπε να εφαρμόσει μια μελέτη:
δ. ποιοτική
22. Η ερευνητική προσέγγιση με την οποία μπορεί να επιτευχθεί ο συστηματικός αποκλεισμός εξωγενών
μεταβλητών –εκτός από αυτές που είναι αντικείμενα ενδιαφέροντός μας– είναι η:
α. ποιοτική έρευνα
23. Μια ερευνήτρια, θέλοντας να μελετήσει πώς μια συγκεκριμένη μεταβλητή επηρεάζει τη συμπεριφορά, πρέπει
να στήσει μια μελέτη στην οποία οι υπόλοιπες σημαντικές μεταβλητές θα ελέγχονται ούτως ώστε να μην
επηρεάζουν συστηματικά τη συμπεριφορά. Ποιον τύπο πειραματικού σχεδιασμού είναι πιθανότερο να προτιμήσει
η ερευνήτρια;
α. Ποιοτική έρευνα
β. Συσχετιστική έρευνα
γ. Έρευνα παρατήρησης
δ. Πειραματική έρευνα

24. Ένας ερευνητικός σχεδιασμός περιλαμβάνει σύγκριση ομάδων, η οποία βασίζεται στα προϋπάρχοντα
χαρακτηριστικά των συμμετεχουσών και όχι στον χειρισμό των μεταβλητών. Αυτός ο σχεδιασμός θεωρείται:
α. ποιοτικός
β. συσχετιστικός
γ. οιονεί πειραματικός
δ. παρατήρησης
25. Ένας ερευνητής, ο οποίος ενδιαφέρεται για το αν δύο μεταβλητές συνδέονται μεταξύ τους, επιλέγει να τις
μετρήσει όπως προκύπτουν χωρίς να προχωρήσει στον χειρισμό τους. Μια τέτοια προσέγγιση θεωρείται:
α. ποιοτική
β. πειραματική
γ. διαχρονική
δ. συσχετιστική
26. Δύο επιστημονικές έρευνες που μελετούν το ίδιο φαινόμενο μπορεί να οδηγηθούν σε πολύ διαφορετικά
αποτελέσματα λόγω:
α. των ερευνητών που δεν συνεργάζονται συχνά, αφού ο καθένας στοχεύει στην αναγνώριση του να είναι ο
πρώτος που τεκμηριώνει το συγκεκριμένο φαινόμενο.
β. των διαφορετικών συμμετεχόντων που συνήθως συμπεριφέρονται διαφορετικά σε διαφορετικά
περιβάλλοντα, ακόμα και αν πραγματοποιούνται πανομοιότυποι πειραματικοί χειρισμοί.
γ. των αποτελεσμάτων που ενδέχεται να διαφέρουν όταν διαφορετικοί τύποι ερεθισμάτων –και γενικά
διαφορετικό πειραματικό υλικό– χρησιμοποιούνται.
δ. της ψυχολογικής έρευνας η οποία είναι τόσο πολυδιάστατη, που είναι δύσκολο για τους ερευνητές να
καταφέρουν να εξαγάγουν παρόμοια αποτελέσματα.
27. Όταν τα ερευνητικά προγράμματα σε μια συγκεκριμένη θεματική οδηγούν σε παρόμοια συμπεράσματα, τότε
οι μετρήσεις δείχνουν:
α. συγκλίνουσα εγκυρότητα
β. εγκυρότητα κριτηρίου
γ. διαβαθμολογική εγκυρότητα
δ. εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
28. Ο όρος βασική έρευνα ορίζεται ΚΑΛΥΤΕΡΑ ως η έρευνα η οποία:

α. είναι βασική σε ένα μόνο πεδίο.
β. προάγει τη γενική επιστημονική κατανόηση.
γ. γίνεται για την απόκτηση κάποιου πτυχίου ή για κάποια μόνιμη διδακτική θέση.
δ. επιλύει βασικά προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι και τα ζώα σε έναν πολύπλοκο
και δυναμικό κόσμο.
29. Η συμφωνία ενός συμμετέχοντος να λάβει μέρος σε μια μελέτη, αφού πρώτα έμαθε για το τι θα συμβεί, είναι
γνωστή ως όρος ως:
α. συμμετέχων παρατηρητής
β. φαινόμενο placebo
γ. συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης

δ. ενημερωτική αναφορά
30. Στη(ν) ______ έρευνα, η ερευνήτρια παρατηρεί ή μετρά (χωρίς να χειρίζεται) δύο ή περισσότερες μεταβλητές
προκειμένου να βρει σχέσεις μεταξύ τους, χωρίς να εξάγει συμπεράσματα για τυχόν αιτιακές συνδέσεις.
α. πειραματική
γ. βασική
δ. εφαρμοσμένη
31. Ένας αριθμός που υποδηλώνει τον βαθμό και την κατεύθυνση της σχέσης μεταξύ μεταβλητών καλείται:
α. ισχυρισμός
β. επαγωγική στατιστική
γ. συντελεστής συσχέτισης
δ. οιονεί συσχέτιση
32. Το πρώτο βήμα κατά την επιστημονική μέθοδο είναι:

α. η ανάπτυξη μιας θεωρίας
β. ο σχηματισμός μιας ελεγχόμενης υπόθεσης
γ. ο σχεδιασμός μιας μελέτης
δ. η βιβλιογραφική ανασκόπηση των υπαρχουσών θεωριών
33. Οι ψυχολόγοι γενικά προτιμούν την πειραματική μέθοδο σε σχέση με τις υπόλοιπες ερευνητικές μεθόδους
επειδή:
α. τα πειράματα είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν τις υποθέσεις των επιστημόνων.
β. τα πειράματα μπορούν να δείξουν καλύτερα τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος.
γ. είναι ευκολότερο να συγκεντρώσουν ένα τυχαίο δείγμα για ένα πείραμα.
δ. οι διπλά τυφλές τεχνικές είναι αχρείαστες σε ένα πείραμα.
ε. τα πειράματα είναι πιο πιθανό να δώσουν αποτελέσματα με στατιστικώς σημαντικά ευρήματα.
34. Ποια από τις παρακάτω κλίμακες μέτρησης είναι γνωστή και ως κλίμακα διάταξης-σειράς;
α. Κατηγορική κλίμακα
β. Ιεραρχική κλίμακα
γ. Κλίμακα ίσων διαστημάτων
δ. Αναλογική κλίμακα
35. H μέτρηση νοημοσύνης των παιδιών σε ένα σχολείο αποτελεί παράδειγμα ποιας από τις παρακάτω
μεταβλητές;
α. Μεταβλητή κατηγορικού επιπέδου
β. Μεταβλητή ιεραρχικού επιπέδου
γ. Μεταβλητή επιπέδου ίσων διαστημάτων
δ. Μεταβλητή αναλογικού επιπέδου
36. Η Μαρία θέλει να μάθει εάν η δημοφιλία των ροφημάτων στο καφέ της σχετίζεται με το ποσοστό ζάχαρης
που περιέχουν. Προκειμένου να βρει σχετικές ενδείξεις σύμφωνα με την υπόθεση συσχέτισης που ανέπτυξε, ζητά
από 400 πελάτες να βαθμολογήσουν πόσο πολύ τους αρέσει καθένα από τα 30 ροφήματα (τσάι, καφές φίλτρου,

λάτε κ.λπ.) που δοκιμάζουν. Χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να κατατάξει τα ροφήματα με βάση τη
δημοφιλία τους. Υπολογίζει επίσης τα γραμμάρια ζάχαρης σε κάθε ρόφημα. Ποια από τις παρακάτω επιλογές
περιγράφει καλύτερα την κατάταξη δημοφιλίας των ροφημάτων που έφτιαξε;
α. Ιεραρχική κλίμακα
β. Αυτοαναφορική κλίμακα
γ. Κατηγορική κλίμακα
δ. Κλίμακα ίσων διαστημάτων

5.4.1 Οδήγηση και περισπασμοί

Παρακάτω δίνεται η σύνοψη μιας ερευνητικής μελέτης. Καθώς διαβάζετε τη σύνοψη, αναλογιστείτε τα
ερωτήματα που ακολουθούν.
Οι πληροφορίες παρακάτω αφορούν το πρώτο πείραμα από τη μελέτη των Strayer και Johnston (2001).
Σκοπός της μελέτης: Οι ερευνητές ενδιαφέρονταν να μάθουν πώς η χρήση κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση
μπορεί να επηρεάσει την οδηγική συμπεριφορά. Περιγράφουν τις προηγούμενες μελέτες, οι οποίες έχουν δείξει
ότι οι συσκευές που απαιτούν τη χρήση χεριών από τον οδηγό μπορεί να μειώσουν την οδηγική του ικανότητα.
Στη μελέτη τους προέβλεψαν ότι η χρήση κινητού τηλεφώνου θα μείωνε την οδηγική ικανότητα. Έλεγξαν δύο
ιδέες σχετικά με το πώς η χρήση κινητού τηλεφώνου μπορούσε να μειώσει την οδηγική απόδοση. (1) Η
απασχόληση των χεριών λόγω χρήσης του κινητού και (2) η απόσπαση της προσοχής λόγω μια συζήτησης μέσω
κινητού παρεμβάλλονται στην οδήγηση.
Μεθοδολογία της μελέτης: 48 προπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες (24 γυναίκες) συμμετείχαν στο πείραμα.
Καθένας/καθεμία από τους φοιτητές/τριες επιλέχθηκε τυχαία σε μία από τις τρεις πειραματικές συνθήκες: χρήση
κινητού, χρήση συσκευής hands-free και μη χρήση κινητού. Οι συμμετέχοντες/ουσες πραγματοποίησαν ένα έργο
οδήγησης σε ένα υπολογιστικό περιβάλλον προσομοίωσης, όπου κουνούσαν τον κέρσορα στην οθόνη μέσω ενός
χειριστηρίου, έτσι ώστε να ακολουθεί όσο πιο κοντά γίνεται έναν κινούμενο στόχο. Κατά τη διάρκεια του έργου
εμφανίζονταν περιοδικά σηματοδότες του κόκκινου και του πράσινου φωτός με τους/τις συμμετέχοντες/ουσες να
ενημερώνονται ότι πρέπει να πατούν το κουμπί «φρένο» όσο το δυνατόν πιο γρήγορα μόλις εμφανιζόταν το
κόκκινο φως. Πραγματοποίησαν αυτό το έργο μεμονωμένα κατά τη δοκιμαστική συνεδρία και ύστερα σε δύο
πειραματικές συνεδρίες, ενώ ένα διπλό έργο πραγματοποιούνταν μεταξύ των δύο συνεδριών. Στις διπλές
συνεδρίες τούς δόθηκε ένα επιπλέον έργο το οποίο περιλάμβανε μια από τις ακόλουθες συνθήκες: i) συζήτηση με
ένα άλλο άτομο μέσω κινητού τηλεφώνου σχετικά με μια είδηση της επικαιρότητας, ii) συζήτηση με ένα άλλο
άτομο μέσω συσκευής hands-free σχετικά με μια είδηση της επικαιρότητας και iii) χειρισμός ραδιοφώνου και
ακρόαση ενός προγράμματος της επιλογής τους. Μετρήθηκαν και συγκρίθηκαν για τις συνθήκες τηλεφώνου η
συχνότητα της αστοχίας –μη απόκριση– στα κόκκινα φώτα και ο χρόνος απόκρισης μέχρι να πατήσουν το
«φρένο» όταν εμφανιζόταν το κόκκινο φως.
Αποτελέσματα της μελέτης: Οι δύο συνθήκες με τα κινητά τηλέφωνα δεν διέφεραν στα μεταξύ τους αποτελέ-
σματα, υποστηρίζοντας ότι η οδηγική απόδοση ως προς την αντίδραση στα κόκκινα φώτα είναι παρόμοια είτε ένα
άτομο κρατά με τα χέρια το κινητό είτε τα έχει ελεύθερα και μιλά μέσω hands-free. Τα γραφήματα της μελέτης
έδειξαν ότι τα άτομα που μιλούσαν στο κινητό (σε σύγκριση με τα άτομα που απλώς οδηγούσαν) δεν εντόπιζαν
περισσότερα κόκκινα φώτα και έκαναν περισσότερο χρόνο να αποκριθούν στο «φρένο». Ένα άλλο ενδιαφέρον
στοιχείο ήταν ότι δεν υπήρχε διαφορά στην οδηγική απόδοση στην περίπτωση που οι συμμετέχοντες άκουγαν
ραδιόφωνο ενώ οδηγούσαν σε σχέση με τους συμμετέχοντες που απλώς εκτελούσαν το μεμονωμένο οδηγικό έργο.
Συμπεράσματα της μελέτης: Οι συγγραφείς συμπέραναν ότι η χρήση κινητού τηλεφώνου, είτε χρησιμοποιώντας
τα χέρια είτε όχι, παρεμβάλλεται στην οδηγική απόδοση περισσότερο από το να ακούει κάποιος απλώς

ραδιόφωνο. Αυτό το εύρημα υποστηρίζει ότι το κομμάτι της προσοχής που εστιάζει στη χρήση κινητού αποτελεί
έναν καθοριστικό παράγοντα παρεμβολής στην οδηγική ικανότητα.
1 Ποιες συμπεριφορές μελετούν οι ερευνητές;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Πώς καταγράφονται οι παρατηρήσεις από τους ερευνητές;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Ήταν δυνατόν να προσδιορίσουν οι ερευνητές τα αίτια των συμπεριφορών σε αυτή τη μελέτη;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Ήταν δυνατόν οι ερευνητές να απαντήσουν στα ερευνητικά ερωτήματα που είχαν θέσει με βάση τις
παρατηρήσεις που συνέλεξαν; Με ποιον τρόπο;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5 Ποια αποτελέσματα θα διέψευδαν την εξήγηση της συμπεριφοράς που έλεγχαν οι ερευνητές;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
6 Πιστεύετε ότι αυτή η μελέτη πληροί τις προϋποθέσεις για να θεωρηθεί κυρίως βασική ή εφαρμοσμένη
έρευνα; Γιατί;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
7 Ποια είναι κάποια παραδείγματα συμπεριφορών στον πραγματικό κόσμο στα οποία μπορούν να
εφαρμοστούν τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

5.5.1 Χρήση συσκευών και καθυστέρηση λόγου στα παιδιά

Μια σχετική ιστορία –με την έρευνα– στα μέσα ενημέρωσης παρουσιάστηκε σε ένα ακαδημαϊκό συνέδριο
Παιδιατρικής. Σύμφωνα με την παρουσίαση στο συνέδριο:
[A] study found that the more time children between the ages of six months and two years spent
using handheld screens such as smartphones, tablets and electronic games, the more likely they
were to experience speech delays …
Σύμφωνα με αυτή την περιγραφή, οι δύο κύριες εννοιολογικές μεταβλητές της μελέτης είναι ο «χρόνος που
αφιερώνεται στη χρήση μιας οθόνης χειρός» και η «καθυστέρηση λόγου». Παρακάτω θα βρείτε πώς κάθε
μεταβλητή καθίσταται ικανή για χειρισμό:
In the study, which involved nearly 900 children, parents reported the amount of time their
children spent using screens in minutes per day at age 18 months. Researchers then used an
infant toddler checklist, a validated screening tool, to assess the children's language
development also at 18 months. They looked at a range of things, including whether the child
uses sounds or words to get attention or help and puts words together, and how many words the
child uses.
Πώς ορίστηκε λειτουργικά η μεταβλητή του χρόνου που αφιερώθηκε στην οθόνη σύμφωνα με το κείμενο της
μελέτης; Πιστεύετε ότι ήταν μια έγκυρη μέτρηση; Γιατί ναι ή γιατί όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς ορίστηκε λειτουργικά η μεταβλητή της καθυστέρησης λόγου σύμφωνα με το κείμενο της μελέτης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Το απόσπασμα χαρακτηρίζει τη λίστα που χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση του λόγου των παιδιών ως ένα
«σταθμισμένο διαγνωστικό εργαλείο». Πώς πιστεύετε ότι σταθμίστηκε αυτό το εργαλείο; Τι είδους δεδομένα
μπορεί να συνέλεξαν για να σταθμίσουν αυτή τη μέτρηση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα διάγραμμα διασποράς για τη συσχετιστική σχέση που παρατέθηκε στην πρώτη ενότητα.

Μας επιτρέπει αυτή η συσχετιστική σχέση να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι «η έκθεση σε οθόνες χειρός
προκαλεί στα παιδιά μια καθυστερημένη ανάπτυξη στον λόγο»; Συμφωνείτε ή όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Διαβάστε την ακόλουθη περιγραφή και εντοπίστε τη διαμεσολαβητική μεταβλητή που προτείνει ο συγγραφέας.
We do know that young kids learn language best through interaction and engagement with other
people, and we also know that children who hear less language in their homes have lower
vocabularies." It may be the case that the more young children are engaged in screen time, then
the less time they have to engage with caretakers, parents and siblings, said [an expert who
commented on the findings].
Σχεδιάστε το μοτίβο της διαμεσολαβητικής μεταβλητής που προκύπτει από την παραπάνω υπόθεση.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5.5.2 Φόρμα και ξεκούραση κατά τη διάρκεια της καραντίνας

Παρακάτω θα διαβάσετε τη σύνοψη από μια δημογραφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Σκωτία. Ο
ερευνητής σημειώνει:
(…) for some people lockdowns have provided an unexpected opportunity to make positive
changes to their lives (...)
Ορίστε κάποιες λεπτομέρειες:

In May 2020, my colleagues and I surveyed over 3,000 people in Scotland to find out what
positive changes people had made in their lives during the lockdown period.
Και κάποια από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα:

More than half the people we surveyed reported these changes for the better: being more
appreciative of things usually taken for granted (reported by 83% of participants), having more
time to do enjoyable things (by 67%), spending more time in nature or outdoors (by 65%),
paying more attention to personal health (by 62%), doing more physical activity (by 54%) and
spending more time with a partner or spouse (by 53%).

Καθένα από τα παραπάνω αποτελέσματα αποτελεί έναν ισχυρισμό συχνότητας επειδή περιγράφει τον βαθμό ή το
ποσοστό που σχετίζεται με μια μεταβλητή. Σκεφτείτε ότι στα παραπάνω αποτελέσματα αναφέρθηκε, για
παράδειγμα, ότι: «αύξησαν τη φυσική τους δραστηριότητα κατά 54%». Η μεταβλητή εδώ είναι το «αύξηση της
φυσικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της καραντίνας (ή όχι)».
Τώρα ας χρησιμοποιήσουμε τις τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες για να διερευνήσουμε αυτόν τον ισχυρισμό
συχνότητας, ότι δηλαδή το 54% των ανθρώπων στη Σκωτία ανέφεραν σε μια δημοσκοπική έρευνα ότι αύξησαν
τη φυσική τους δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της καραντίνας.
Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής: Πώς νομίζετε ότι μέτρησαν τη μεταβλητή «αύξηση της φυσικής
δραστηριότητας»; Ποιες είναι οι αρχικές εντυπώσεις σας ή οι ερωτήσεις σας σχετικά με το πόσο καλά μετρήθηκε
αυτή η μεταβλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής: Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να ισχυροποιήσετε την εγκυρότητα κριτηρίου
της μέτρησης «αύξηση της φυσικής δραστηριότητας». Με ποια συμπεριφορά πρέπει να συσχετιστούν οι
αυτοαναφορές γι’ αυτή τη μεταβλητή, εάν η μέτρηση αυτοαναφοράς θεωρείται έγκυρη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στατιστική εγκυρότητα: Η εκτίμηση σημείου, το 54% στην περίπτωσή μας, είναι ένα στοιχείο στατιστικής
εγκυρότητας. Τι συμβαίνει όμως με την ακρίβεια μιας τέτοιας εκτίμησης; Σε αυτή την ερώτηση θα μπορούμε να
απαντήσουμε μόνο αν γνωρίζουμε ποιο είναι το διάστημα εμπιστοσύνης 95% (είναι το πιο σύνηθες) ή το
περιθώριο σφάλματος για την εκάστοτε εκτίμηση. Στο άρθρο που παραθέσαμε δεν παρέχονται αυτές οι
πληροφορίες, αλλά μπορείτε να επισκεφτείτε έναν ιστότοπο που περιέχει μια εφαρμογή υπολογισμού του
διαστήματος εμπιστοσύνης. (https://goodcalculators.com/margin-of-error-calculator/)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στατιστική εγκυρότητα: Η αναπαραγωγή αποτελεί μια άλλη πτυχή της στατιστικής εγκυρότητας. Ο συγγραφέας
του άρθρου παραθέτει τουλάχιστον μια ακόμη αντίστοιχη μελέτη, η οποία έφτασε σε παρόμοια συμπεράσματα:
An Australian study (still in preprint, meaning its findings are yet to be reviewed by other
scientists) also sought to find out similar information. In a survey of over 1,000 people, it found
that 70% of participants reported having experienced at least one positive effect of the
pandemic.
Εξωτερική εγκυρότητα: Το δείγμα ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτή την έρευνα ήταν N = 3000. Μην
παρασύρεστε όμως από το μέγεθος του δείγματος, γιατί πρέπει να θυμάστε ότι δεν είναι το μέγεθος αυτό που μας
βοηθά να επικυρώσουμε την εξωτερική εγκυρότητα. Αντίθετα, αυτό που χρειάζεται να ελέγχετε κάθε φορά για να
επιβεβαιώσετε την εξωτερική εγκυρότητα είναι να κρίνετε εάν το δείγμα της έρευνας έχει τη δυνατότητα να
γενικευτεί στον πληθυσμό ενδιαφέροντος.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εξωτερική εγκυρότητα: Ακολουθούν κάποιες πληροφορίες σχετικά με τις μεθοδολογίες δειγματοληψίας που
εφαρμόστηκαν στο άρθρο αναφοράς.
The target population of the survey was adults, aged 18 years or older, currently residing in
Scotland, who were interested in sharing their experience of positive change. Participants were
primarily recruited through social media advertisements on Facebook and Twitter which
directed participants to the online survey on Qualtrics.
Ποιο είδος δειγματοληψίας χρησιμοποίησαν σε αυτή την έρευνα;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιος ήταν ο πληθυσμός ενδιαφέροντός τους;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η συγκεκριμένη μέθοδος δειγματοληψίας που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές επέτρεψε να γενικεύσουν από το

δείγμα στον πληθυσμό ενδιαφέροντός τους. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε, και γιατί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εσωτερική εγκυρότητα: Σε έναν ισχυρισμό συχνότητας, κανείς/καμία δεν κάνει κάποια αιτιακή δήλωση, οπότε
δεν χρειάζεται στην πραγματικότητα να διερευνήσουμε τι συμβαίνει με την εσωτερική εγκυρότητα.
5.5.3 Χνουδωτά αντικείμενα και άγχος

Σε μια έρευνα αναφέρεται ότι περίπου οι μισοί Αμερικανοί ενήλικες κρατούν ακόμα ένα αρκουδάκι από τα παιδικά
τους χρόνια, με το 40% αυτών να το παίρνουν μαζί τους στο κρεβάτι. Αποτελούν αυτά τα αντικείμενα παρηγοριάς
κάτι παραπάνω από απλώς μια πηγή ζεστών συναισθημάτων;
Ένα άρθρο της δημοσιογράφου Jamie Friedlander Serrrano στο περιοδικό Time κάλυψε μια πληθώρα
μελετών σχετικά με τέτοιου τύπου αντικείμενα παρηγοριάς. Μία από αυτές τις μελέτες (Haynes et al., 2022)
εστίασε σε ένα ρομποτικό μαξιλαράκι το οποίο ήταν χνουδωτό και μαλακό και μιμούνταν την αναπνοή, αφού είχε
την ικανότητα να φουσκώνει και να ξεφουσκώνει κάθε λίγα δευτερόλεπτα. Η δημοσιογράφος εξήγησε ότι οι
ερευνητές ήθελαν να δουν αν το κράτημα αυτού του αντικειμένου θα βοηθούσε τους φοιτητές να μειώσουν το
άγχος τους λίγο προτού δώσουν μια στρεσογόνο προφορική εξέταση για ένα μάθημα εξαμήνου.
Students in the test group held the object—a plush, baby-blue cushion the size of a throw pillow
that automatically inflates and deflates, mimicking inhaling and exhaling—for eight minutes
before their exam. One control group did a guided breathing meditation instead, while another
control group didn’t do anything special. Haynes and her team found that clutching the stuffed
breathing cushion reduced anxiety as much as doing the guided meditation.
“This indicated that the cushion could be similarly effective as a breathing meditation for
anxiety,” says [scientist] Haynes, who is now completing her postdoctoral fellowship at
Saarland University in Germany. “We didn’t give the students in the experiment any guidance
about using the cushion. We didn’t tell them to follow it with their breathing or anything—it was

just purely the act of holding it as it slowly breathed that eased their anxiety. I think we thought
it would help with anxiety, but we were pleasantly surprised that it was as effective as the
breathing meditation.”
Lywood—who is currently working on commercializing the breathing cushion through her

company Sooothe—believes the findings highlight our innate need for touch, even if the source
isn’t human or alive, for that matter. “We take touch for granted,” she says. But because many
people have been deprived of it during the pandemic, she points out, “we are sort of
rediscovering how valuable it is.”
Χρησιμοποιώντας τον παρακάτω πίνακα, κατατάξτε τις δύο κύριες μεταβλητές που αναφέρθηκαν στη μελέτη.
Μιλάμε για
Όνομα μεταβλητής Πώς ορίστηκε Ποια ήταν τα Τι είδους μεταβλητή
ανεξάρτητη
(εννοιολογική λειτουργικά αυτή επίπεδα αυτής ήταν (χειρισμού
ή εξαρτημένη
μεταβλητή) η μεταβλητή; της μεταβλητής; ή μετρήσιμη);
μεταβλητή;
Όσον αφορά την ανεξάρτητη μεταβλητή, οι ερευνητές εφάρμοσαν χειρισμό «μεταξύ ομάδων» ή «εντός ομάδων»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα μικρό ραβδόγραμμα (bar chart) για τα αποτελέσματα της μελέτης ως προς το άγχος.

Η δημοσιογράφος δεν διευκρινίζει εάν έγινε τυχαία ανάθεση του πληθυσμού στις τρεις συνθήκες, και αν ελέγξετε
το άρθρο θα δείτε ότι ούτε οι ερευνητές αναφέρουν αν πραγματοποιήθηκε τυχαία ανάθεση. Δεν θα πρέπει να
θεωρήσουμε απαραίτητα ότι οι ερευνητές ΔΕΝ πραγματοποίησαν αυτό το βήμα – τις περισσότερες φορές απλώς
ξεχνούν να το αναφέρουν. Σε κάθε περίπτωση πάντως, γιατί είναι αναγκαίο να αναθέσετε τυχαία τους ανθρώπους
στις τρεις διαφορετικές συνθήκες; Ποια είδη εναλλακτικών εξηγήσεων μας βοηθά να αποκλείσουμε η τυχαία
ανάθεση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένας από τους συγγραφείς δημιούργησε επίσης –και ελπίζει να προωθήσει στην αγορά– ένα προϊόν, το
«μαξιλαράκι που αναπνέει». Αποτελεί ηθικό ζήτημα για τη μελέτη αυτή η κίνηση; Θεωρείται ένα επιστημονικό
πρόβλημα της παρούσας μελέτης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Haynes, A. C., Lywood, A., Crowe, E. M., Fielding, J. L., Rossiter, J. M., et al. (2022). A calming hug: Design and
validation of a tactile aid to ease anxiety. PLOS ONE, 17(3), e0259838.
Strayer, D. L., & Johnston, W. A. (2001). Driven to distraction: Dual-task studies of simulated driving and
conversing on a cellular phone. Psychological Science, 12, 462-466.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Δειγματοληψία
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 6 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για να γίνουν κατανοητές οι τεχνικές δειγματοληψίας,
οι οποίες καταφέρνουν να εξασφαλίσουν - ή όχι - την εξωτερική εγκυρότητα (δηλαδή την ικανότητα γενίκευσης σε
έναν ευρύτερο πληθυσμό ή πλαίσιο). Οι φοιτητές θα κατανοήσουν τη σημασία του τυχαίου δείγματος, όπως και το
γεγονός ότι ένα μεγαλύτερο δείγμα δεν σημαίνει απαραίτητα και καλύτερο δείγμα. Όταν αναφερόμαστε στη
δειγματοληψία, είναι ιδιαίτερα κρίσιμο να δώσουμε έμφαση στο ότι σημασία έχει το «πώς» και όχι το «πόσο». Ένα
άλλο συνηθισμένο λάθος, το οποίο θα αντιμετωπιστεί με τις δραστηριότητες αυτού του κεφαλαίου, είναι όταν οι
φοιτητές συγχέουν την τυχαία δειγματοληψία με την τυχαία ανάθεση. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό
υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.

• την εκμάθηση των τεχνικών δειγματοληψίας και της εξωτερικής εγκυρότητας. Θα πραγματοποιηθούν
δραστηριότητες μάθησης ώστε να ανακαλύψουν οι φοιτητές ποια είναι τα δύσκολα σημεία σχετικά με την
κατανόηση και τον διαχωρισμό των διαφόρων τεχνικών δειγματοληψίας. Οι δραστηριότητες αυτές θα
επιτρέψουν την αποσαφήνιση μεθοδολογιών όπως οι δειγματοληψίες κατά συστάδες και οι
στρωματοποιημένες τυχαίες δειγματοληψίες. Επιπλέον δραστηριότητες θα αναδείξουν πώς εφαρμόζονται οι
αρχές δειγματοληψίας στον πραγματικό κόσμο μέσω ανάλυσης πραγματικών ερευνών και δημοσκοπικών
τεχνικών. Μία από τις πιο διαδεδομένες παρανοήσεις που παρατηρούνται στους/στις φοιτητές/τριες είναι να
θεωρούν ότι τα μεγάλα δείγματα είναι απαραίτητα προκειμένου να επιτευχθεί η γενίκευση στον πληθυσμό.
Δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτή την παρανόηση θα βοηθήσουν στο να ξεκαθαριστεί το πώς πρέπει
να προσεγγίζονται η δειγματοληψία και οι τεχνικές που καθορίζουν το μέγεθος του πληθυσμού ανάλογα με
τις απαιτήσεις της κάθε έρευνας.
• την εκμάθηση σχετικά με το πότε πρέπει να δίνεται έμφαση στην εξωτερική εγκυρότητα και πότε όχι. Επιπλέον
δραστηριότητες θα επικεντρωθούν στην ιδέα ότι το αποτέλεσμα που προκύπτει από ένα μεροληπτικό δείγμα
μπορεί υπό προϋποθέσεις να είναι αποδεκτό. Τέλος, στις δραστηριότητες για την εξωτερική εγκυρότητα των
δειγμάτων, θα υπενθυμίζεται στους/στις φοιτητές/τριες ότι οι ερευνητές δεν γενικεύουν «στον πληθυσμό»
(όπως εννοείται ο πληθυσμός των ατόμων που γεννιούνται σε οποιοδήποτε μέρος), αλλά καλύτερα σε «έναν
πληθυσμό» (ο οποίος είναι ο πληθυσμός ενδιαφέροντός μας).

Η ύπαρξη ενός μεγάλου δείγματος δεν συνεπάγεται ότι η μελέτη σας έχει καλύτερη
εξωτερική εγκυρότητα σε σχέση με μια μελέτη που έχει μικρότερο δείγμα.
Η εξωτερική εγκυρότητα δεν είναι πάντα αναγκαία για μια μελέτη.
Η σύγχυση μεταξύ των εννοιών «τυχαία δειγματοληψία» και «τυχαία ανάθεση».
6.1 Εγκυρότητες και μελέτη δειγμάτων

Λάβετε υπόψη ότι η εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής αφορά το «Πώς θα ρωτούσες;» ενώ η εξωτερική
εγκυρότητα θα ήταν σχετική με τον «Ποιον θα ρωτούσες;»
Ένα τυχαίο δείγμα είναι απαραίτητο αν θέλουμε να γενικεύσουμε τα αποτελέσματά μας από ένα δείγμα σε
έναν πληθυσμό. Αλλά, όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να θυμόμαστε ότι ένα μεγαλύτερο δείγμα δεν είναι πάντα
και ένα καλύτερο δείγμα. Για παράδειγμα, η έννοια του «μεγάλου» δείγματος αφορά ένα μέγεθος δεκάδων
χιλιάδων, όταν στην πραγματικότητα ένα δείγμα 1.000 με 2.000 ατόμων είναι συνήθως ένας ικανοποιητικός
αριθμός για μια μελέτη συχνότητας (π.χ. μια δημοσκόπηση). Για αυτό είναι κρίσιμο να έχουμε πάντα στο μυαλό
μας όσον αφορά τη δειγματοληψία το «πώς» και όχι το «πόσο πολύ», αφού το μεγάλο δείγμα δεν θα μας δώσει
κάτι περισσότερο. Η διάκριση μεταξύ τυχαίας δειγματοληψίας και τυχαίας ανάθεσης είναι επίσης ένα άλλο σημείο
που πρέπει να μας κρατά πάντα σε εγρήγορση, αφού πολλές φορές ενδέχεται να μπερδευτούμε με τη χρήση αυτών
των δύο εννοιών.
Εξασκηθείτε στις παρακάτω ομάδες σχετικών όρων, ούτως ώστε να τους κατανοήσετε καλύτερα:
• Εξωτερική εγκυρότητα = αμερόληπτη δειγματοληψία = δειγματοληψία με γνωστή πιθανότητα επιλογής

(δηλαδή δειγματοληψία με πιθανότητα) = τυχαία δειγματοληψία = αντιπροσωπευτική δειγματοληψία
• Άγνωστη εξωτερική εγκυρότητα = μεροληπτική δειγματοληψία = δειγματοληψία με άγνωστη πιθανότητα

επιλογής (δηλαδή δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα) = μη τυχαία δειγματοληψία = μη αντιπροσωπευτική
δειγματοληψία
Δραστηριότητα 6.1. Εντοπίστε μια δημοσκόπηση ή ένα σύστημα βαθμολόγησης σε μια ιστοσελίδα. Μπορείτε
να βρείτε κάτι αντίστοιχο για παράδειγμα στις σελίδες www.gallup.com, www.pewresearch.org κ.λπ. Μετά
απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
• Αξιολογήστε την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής των δημοσκοπικών ερωτημάτων: Είναι
ξεκάθαρη η διατύπωση ή μπορεί να προκαλέσει σύγχυση; Υπάρχουν μήπως κάποιες διπλές ερωτήσεις;
Ίσως κάποια από αυτές περιέχει διπλές αρνήσεις; Οι προσφερόμενες επιλογές απόκρισης είναι ξεκάθαρες
και με νόημα;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
• Στη συνέχεια αξιολογήστε την εξωτερική εγκυρότητα αυτής της δημοσκόπησης. Είναι πιθανό το δείγμα
να είναι αποτέλεσμα αυτοεπιλογής; Εάν ναι, ποια πιστεύετε ότι είναι τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων
που επιλέγουν από μόνοι τους να συμμετάσχουν σε μια τέτοια δημοσκόπηση; Εάν δεν πιστεύετε πως
πρόκειται για μια τέτοια δημοσκόπηση αυτοεπιλογής, πώς το δικαιολογείτε;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

• Πόσοι άνθρωποι απάντησαν σε αυτή τη δημοσκόπηση; Δώστε μια απάντηση σε κάποιον που υποστηρίζει
ότι «αυτή η δημοσκόπηση πρέπει να είναι σίγουρα πολύ καλή, αφού εκατοντάδες άνθρωποι συμμετείχαν
σε αυτήν!»
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Προχωρήστε σε μια επισκόπηση των εννοιών που αναφέρθηκαν στις διαλέξεις μας συμπληρώνοντας τους πίνακες
που ακολουθούν:
ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ/ΟΥΣΩΝ
Ζήτημα Τι περιλαμβάνει
Πληθυσμός
Δείγμα
Αντιπροσωπευτικό δείγμα
ΤΎΠΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΊΑΣ ΜΕ ΠΙΘΑΝΌΤΗΤΑ
Τύπος Τι περιλαμβάνει Παράδειγμα
Απλή τυχαία
Συστηματική
Στρωματοποιημένη τυχαία
Δειγματοληψία κατά
συστάδες
ΤΥΠΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΊΑΣ ΧΩΡΊΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ

Δειγματοληψία ευκολίας
Δειγματοληψία με
ποσόστωση
Δειγματοληψία σκοπιμότητας
Δειγματοληψία δημιουργίας
αλυσίδων
ΤΥΠΟΙ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ
Τύπος εγκυρότητας Τι περιλαμβάνει
Εννοιολογικής κατασκευής
Συγκλίνουσα/Διακρίνουσα
Εσωτερική
Εξωτερική
Στατιστική
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ 6.1: ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΣ

Εγκυρότητα Στόχος: Πόσο καλά πιστεύετε ότι οι λειτουργικοί ορισμοί και οι διαδικασίες που επιλέγετε
εννοιολογικής αποτυπώνουν τις υποθετικές κατασκευές που θέλετε να μελετήσετε;
κατασκευής Παράδειγμα: Εάν θέλετε να μελετήσετε τη νοημοσύνη, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα IQ
τεστ. Αυτό το τεστ θα έχει αρκετά υψηλή εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής εάν
ενδιαφέρεστε να μελετήσετε εκπαιδευτικές δεξιότητες, αλλά χαμηλότερη εάν πρόκειται να
ελέγξετε για παράδειγμα την επίλυση προβλημάτων μέσα από καθημερινές δραστηριότητες.
Συγκλίνουσα Στόχος: Υπάρχουν θετικές συσχετίσεις μεταξύ της μεταβλητής σας και των μεταβλητών που
και υποτίθεται ότι είναι θετικά συσχετιζόμενες; Εάν αρκετές διαφορετικές μεταβλητές που
Διακρίνουσα σχετίζονται μεταξύ τους σας δίνουν την ίδια πληροφορία, τότε έχετε συγκλίνουσα
εγκυρότητα εγκυρότητα. Υπάρχουν αρνητικές συσχετίσεις μεταξύ της μεταβλητής σας και άλλων που
υποτίθεται ότι δεν σχετίζονται με αυτήν; Σε μια τέτοια περίπτωση έχετε διακρίνουσα (ή
αποκλίνουσα) εγκυρότητα.
Παράδειγμα: Η έρευνα για τη συναισθηματική νοημοσύνη έχει δείξει ότι τα εργαλεία μέτρησης
της συναισθηματικής νοημοσύνης σχετίζονται με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Κάτι
τέτοιο υποδηλώνει ότι οι μετρήσεις συναισθηματικής νοημοσύνης αλληλεπικαλύπτονται με
χαρακτηριστικά προσωπικότητας και έτσι δεν μετριούνται ξεχωριστά από την προσωπικότητα.
Το αποτέλεσμα του προαναφερθέντος παραδείγματος στερείται αποκλίνουσας εγκυρότητας.
Προσοχή, τα αποτελέσματα δεν αποκλείουν την πιθανότητα η συναισθηματική νοημοσύνη να
αντανακλά ξεχωριστές δεξιότητες, απλώς μας δείχνουν ότι δεν έχουμε βρει τρόπο πώς να
μετρήσουμε αν υπάρχουν ή όχι αυτές οι δεξιότητες.
Εσωτερική Στόχος: Είναι η έρευνά σας δομημένη με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορείτε να εξάγετε ένα
εγκυρότητα σταθερό συμπέρασμα με βάση τα δεδομένα σας; Ή μήπως υπάρχουν πιθανές εναλλακτικές
ερμηνείες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα περιορισμών που είχε ο ερευνητικός σχεδιασμός
σας; Εάν έχετε αποκλείσει εξωγενείς και συγχυτικές μεταβλητές από τη μεθοδολογία σας, η
μελέτη σας θα παρουσιάζει εσωτερική εγκυρότητα.
Παράδειγμα: Οι Έλληνες φοιτητές, όταν ρωτήθηκαν για τον καθηγητή της προτίμησής τους,
εκδήλωσαν ενδιαφέρον για τον καθηγητή ελληνικής και όχι γερμανικής καταγωγής. Οι
ερευνητές αναγνώρισαν μια περίπτωση μεροληψίας κοινωνικής επιθυμίας, η οποία και
οδήγησε στην προαναφερθείσα προτίμηση. Αποκλεισμός αυτής της συγχυτικής επίδρασης θα
οδηγούσε στην εξαφάνιση των διαφορών στις προτιμήσεις.
Εξωτερική Στόχος: Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από μια μελέτη σας είναι χρήσιμα και σημαντικά
εγκυρότητα πέρα από το ερευνητικό περιβάλλον και τους συμμετέχοντες που έλαβαν μέρος; Εάν τα
αποτελέσματά σας έχουν την ικανότητα να γενικευτούν σε νέες ομάδες ανθρώπων, σε νέα
περιβάλλοντα και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, τότε σημαίνει ότι εμφανίζουν
μεγαλύτερη εξωτερική εγκυρότητα. Εάν τα αποτελέσματά σας έχουν νόημα μόνο στο πλαίσιο
του συγκεκριμένου ερευνητικού σας έργου, τότε λέμε ότι παρουσιάζουν χαμηλή εξωτερική
εγκυρότητα. Το τελευταίο δεν είναι απαραίτητα κακό, εξαρτάται πάντα από τους στόχους που
έχετε θέσει για την έρευνά σας.
Παράδειγμα: Για να γενικεύσει τα ερευνητικά του αποτελέσματα στην υπακοή ο Stanley
Milgram, χρησιμοποίησε και μια ομάδα που δεν περιείχε φοιτητές. Παρατήρησε ότι τα
αποτελέσματα ήταν παρόμοια με αυτά της ομάδας των πανεπιστημιακών φοιτητών, κάτι που
υποδεικνύει ότι τα ευρήματα είχαν εξωτερική εγκυρότητα.
Στατιστική Στόχος: Έχετε χρησιμοποιήσει τις κατάλληλες στατιστικές προσεγγίσεις για να αναλύσετε τα
εγκυρότητα δεδομένα σας; Εάν εφαρμόσετε το λάθος στατιστικό μοντέλο, τα συμπεράσματά σας θα είναι
λιγότερο έγκυρα. Αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα συχνό σε περιπτώσεις πολύπλοκων προσεγγίσεων
ή αναλύσεων που περιλαμβάνουν πολλαπλές μεταβλητές.

6.2 Τεχνικές δειγματοληψίας και εξωτερική εγκυρότητα
Επισκεφθείτε τη σελίδα μεθοδολογίας στον ιστότοπο του Pew Research Center (http://www.pewresearch.org
/methods/) και προσπαθήστε να δείτε ποιες έννοιες σας φαίνονται άγνωστες και με ποιες είστε ήδη
εξοικειωμένοι/ες. Επίσης, δείτε ένα μικρό απόσπασμα από ένα βίντεο που περιγράφει τη δειγματοληψία.
Σκεφτείτε τρόπους για να εξασκήσετε τις έννοιες που διαβάσατε στο βιβλίο ή ακούσατε στις διαλέξεις.
Δραστηριότητα 6.2. Κατά τη διάρκεια των πιο πρόσφατων εκλογών, ένα μέσο ενημέρωσης πήρε συνέντευξη από
ένα σύνολο ηλικιωμένων γυναικών. Παρόλο που οι δημοσκοπήσεις έδιναν ξεκάθαρη παράσταση νίκης στον κύριο
αντίπαλο του υποψήφιου της επιλογής τους, οι γυναίκες αυτές ήταν ακόμα αισιόδοξες για την επικράτησή του.
Μια από αυτές τις γυναίκες δήλωσε: «Δεν νομίζω ότι αυτές οι δημοσκοπήσεις είναι πολύ καλές – εξάλλου δεν με
έχουν καλέσει και ποτέ για να συμμετάσχω». Είναι σωστή η κριτική αυτής της γυναίκας για τις τεχνικές που
ακολουθούνται στις δημοσκοπήσεις; Γιατί ναι ή όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τσεκάρετε στον ιστότοπο του Pew Research Center (www.pewresearch.org) την πολύ επεξηγηματική ενότητα
«FAQ» που περιλαμβάνει τις πιο συχνές ερωτήσεις με τις κατάλληλες απαντήσεις, για παράδειγμα ερωτήματα
τύπου: «Γιατί δεν με καλούν ποτέ να πάρω μέρος σε δημοσκοπήσεις;»
Η δραστηριότητα που ακολουθεί αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο για να ανακαλύψετε τι καταλαβαίνετε και
τι όχι σχετικά με τις τεχνικές δειγματοληψίας.
Δραστηριότητα 6.3. Φανταστείτε ότι σχεδιάζετε να υπολογίσετε την τιμή που κοστίζει ένα μέσο βιβλίο στο
τοπικό βιβλιοπωλείο σας. Το βιβλιοπωλείο σας διαθέτει περίπου 16.000 τίτλους αλλά εσείς στοχεύετε να πάρετε
ως δείγμα μόνο 300 από αυτούς. Θα επιλέξετε δηλαδή ένα δείγμα 300 βιβλίων, θα καταγράψετε την τιμή κάθε
βιβλίου και, χρησιμοποιώντας τον μέσο όρο που προκύπτει από τα 300 βιβλία, θα εκτιμήσετε τη μέση τιμή για το
σύνολο των 16.000 βιβλίων. Με βάση αυτή την πληροφορία, απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα:
1 Ποιο είναι το δείγμα αυτής της μελέτης και ποιος ο πληθυσμός ενδιαφέροντος;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Πώς θα μπορούσατε να συλλέξετε ένα απλό τυχαίο δείγμα βιβλίων;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
3 Πώς θα μπορούσατε να συλλέξετε ένα στρωματοποιημένο τυχαίο δείγμα;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4 Πώς θα μπορούσατε να συλλέξετε ένα δείγμα ευκολίας;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

5 Πώς θα μπορούσατε να συλλέξετε ένα συστηματικό τυχαίο δείγμα;
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
6 Πώς θα μπορούσατε να συλλέξετε ένα δείγμα κατά συστάδες;

___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 6.4. Υποθέστε ότι θέλετε να ερευνήσετε εάν θα μπορούσατε να αλλάξετε τις συμπεριφορές των
φοιτητών ως προς την αλόγιστη κατανάλωση αλκοόλ, δείχνοντάς τους βίντεο με σοκαριστικά –και κάποιες φορές
θανατηφόρα– ατυχήματα που οφείλονταν στην κατάσταση μέθης των ανθρώπων που αναμειγνύονταν σε αυτά.
Γι’ αυτόν τον λόγο κανονίζετε να φέρετε στο εργαστήριο 50 προπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες, με τους 25
από αυτούς να βλέπουν τα προαναφερθέντα βίντεο και τους άλλους 25 να διαβάζουν ενημερωτικά φυλλάδια
σχετικά με τους κινδύνους της αλόγιστης κατανάλωσης αλκοόλ. Δώστε έναν ρεαλιστικό τρόπο πραγματοποίησης
της δειγματοληψίας για κάθε τύπο δειγματοληψίας που έχουμε αναφέρει μέχρι τώρα.
Δημιουργήστε κάθε φορά μια διαφορετική στρατηγική δειγματοληψίας για να συμμετάσχουν οι φοιτητές, η οποία
θα περιλαμβάνει:
Απλή τυχαία δειγματοληψία

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δειγματοληψία σκοπιμότητας
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν χρησιμοποιούσατε απλή τυχαία δειγματοληψία για να επιλέξετε τους φοιτητές που θα συμμετείχαν στη
μελέτη μέσα από τον χώρο του πανεπιστημίου σας, σε ποιους πληθυσμούς από αυτούς που αναφέρονται
παρακάτω θα νιώθατε πιο άνετα στο να γενικεύσετε τα αποτελέσματά σας;
Σε άλλους προπτυχιακούς φοιτητές του πανεπιστημίου σας __________________________________________
Σε πτυχιούχους φοιτητές του πανεπιστημίου σας __________________________________________________
Σε μη φοιτητές που έχουν την ίδια ηλικία με τους συμμετέχοντές σας __________________________________
Σε ενήλικες στο ηλικιακό εύρος 30 με 50 _________________________________________________________

Ποια θα ήταν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της απλής τυχαίας δειγματοληψίας σε σύγκριση με τη
δειγματοληψία ευκολίας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προσεγγίσει κάποιος τη δειγματοληψία στην έρευνα. Καθένας από αυτούς έχει
τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του, χωρίς κανένας τρόπος να είναι τέλειος και να ταιριάζει σε όλες τις
περιπτώσεις. Εδώ θα εξασκηθούμε πρώτα στο πώς θα επιλέγουμε διαφορετικούς τύπους δειγμάτων και στη
συνέχεια θα αξιολογήσουμε τα δυνατά και αδύναμα σημεία της κάθε προσέγγισης. Στα παραδείγματα που
ακολουθούν θα πρέπει να είστε ικανοί να προχωράτε σε συμβιβασμούς ανάλογα με τη μεθοδολογία που
αποφασίζετε να εφαρμόσετε κάθε φορά.
Έστω ότι θέλετε να προσδιορίσετε εάν μπορείτε να επηρεάσετε την απώλεια βάρους σε ένα δείγμα
φοιτητών που ενδιαφέρονται να χάσουν βάρος, αναπαράγοντας μια παλαιότερη μελέτη. Γι’ αυτόν τον λόγο
δημιουργείτε δύο ομάδες, οι οποίες καταγράφουν σε ένα σημειωματάριο: τι και πόσο τρώνε κάθε μέρα. Για την
πρώτη ομάδα το εξώφυλλο του ημερολογίου διατροφής έχει μια εικόνα ενός ελκυστικού, αλλά αδύνατου και
γυμνασμένου μοντέλου, ενώ το ημερολόγιο της δεύτερης ομάδας έχει ως εξώφυλλο μια ουδέτερη εικόνα.
Ενδιαφέρεστε να αξιολογήσετε την αλλαγή στο βάρος των συμμετεχόντων και για τις δύο ομάδες στη διάρκεια
μιας εβδομάδας.
Στη μελέτη σας παίρνουν μέρος 50 προπτυχιακοί φοιτητές, 25 εκ των οποίων βλέπουν το αδύνατο και
γυμνασμένο μοντέλο, ενώ οι υπόλοιποι 25 την ουδέτερη εικόνα. Δημιουργήστε μια διαφορετική στρατηγική
δειγματοληψίας για να αντλήσετε φοιτητές, η οποία θα περιλαμβάνει τους ακόλουθους τύπους δειγματοληψίας.
Προσδιορίστε με ακρίβεια το πώς θα εκτελούσατε αυτή τη στρατηγική δειγματοληψίας.

Μέθοδος
Διαδικασία που θα χρησιμοποιούσατε
δειγματοληψίας
Απλή τυχαία
Δειγματοληψία
σκοπιμότητας
Στην περίπτωση που θα χρησιμοποιούσατε δειγματοληψία ευκολίας για να επιλέξετε φοιτητές από τον χώρο του
πανεπιστημίου, για ποιους από τους παρακάτω πληθυσμούς θα αισθανόσασταν πιο άνετα να γενικεύσετε τα
αποτελέσματά σας; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
Πληθυσμός Θα νιώθατε άνετα να γενικεύσετε σε αυτόν τον πληθυσμό;

Άλλοι προπτυχιακοί
φοιτητές του ίδιου
πανεπιστημίου
Μη φοιτητές της ίδιας
ηλικίας με τους
συμμετέχοντες
Ενήλικες στο ηλικιακό
εύρος 30-50
Πιστεύετε ότι τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης θα αναπαράγονταν εάν χρησιμοποιούσατε φοιτήτριες αντί για
φοιτητές; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια θα ήταν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της απλής τυχαίας δειγματοληψίας σε σύγκριση με τη
δειγματοληψία ευκολίας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η δειγματοληψία αποτελεί τη διαδικασία με την οποία οι φοιτήτριες επιλέγουν μια ομάδα προς μελέτη, κατ’
αντιστοιχία με τις ερευνήτριες που επιλέγουν έναν περιορισμένο αριθμό ατόμων, ο οποίος είναι
αντιπροσωπευτικός του γενικού πληθυσμού ως προς τις μεταβλητές ενδιαφέροντος. Η λέξη δείγμα αναφέρεται
μόνο σε εκείνα τα άτομα που μελετά η ερευνήτρια. Η ανάθεση, αντίθετα, είναι η διαδικασία μέσω της οποίας οι
ερευνήτριες που διεξάγουν ένα πείραμα αποφασίζουν ποιες από τις συμμετέχουσες θα λάβουν μέρος σε καθεμία
από τις διαφορετικές συνθήκες χειρισμού. Αφού επιλέξουν το δείγμα, οι ερευνήτριες πρέπει να αναθέσουν τις
συμμετέχουσες στις συνθήκες (π.χ. πειραματική συνθήκη και συνθήκη ελέγχου). Ας εξασκηθούμε στις δύο έννοιες
που ακολουθούν.
Δραστηριότητα 6.5. Δειγματοληψία ή ανάθεση; Για καθένα από τα παρακάτω σενάρια, υποδείξτε ποια
διαδικασία περιγράφεται και πώς την εντοπίσατε.

1. Η Βίκυ βάζει μισές από τις συμμετέχουσές της να παρακολουθήσουν ένα τηλεοπτικό επεισόδιο από μια
κωμωδία και τις άλλες μισές να παρακολουθήσουν ένα επεισόδιο από μια σειρά δράσης. Έπειτα
παρατηρεί τις συμμετέχουσες για πιθανές ενδείξεις επιθετικής συμπεριφοράς.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Η Έφη επιλέγει 100 άτομα για να συμμετάσχουν στην έρευνά της σχετικά με την ακρόαση μουσικής κατά
τη διάρκεια του διαβάσματος.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
3. Η Ράνια διαλέγει 100 φοιτήτριες για να δοκιμάσουν ένα νέο εισαγωγικό διδακτικό βιβλίο ψυχολογίας και
τις συγκρίνει με 100 άλλες φοιτήτριες που χρησιμοποιούσαν το προηγούμενο διδακτικό βιβλίο.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4. Η Χριστίνα τοποθετεί 20 παιδιά σε ένα μάθημα μπάσου και αντιπαραθέτει τις «μπασιστικές» τους
ικανότητες απέναντι σε 20 παιδιά που δεν είχαν παρακολουθήσει ποτέ κάποιο αντίστοιχο μάθημα.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
5. Η Λυδία επιλέγει 1.000 ανθρώπους για να πάρουν μέρος στη μελέτη της σχετικά με τις προσωπικότητες
των νεαρών ατόμων.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 6.6. Σε καθένα από τα ακόλουθα παραδείγματα, εντοπίστε τη μέθοδο δειγματοληψίας που
χρησιμοποιείται.
1. Χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα 2.000 παιδιών για να εκτιμηθεί ο μέσος όρος προόδου των μαθητών/τριών
Ε΄ δημοτικού στα δημόσια σχολεία μιας πόλης. Ο μέσος όρος παιδιών ανά έτος σε κάθε σχολείο της πόλης
είναι 100 άτομα. Επομένως, 20 σχολεία επιλέχθηκαν τυχαία και σε καθένα από αυτά εξετάστηκαν όλοι/ες
οι μαθητές/τριες Ε΄ δημοτικού.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2. Μια ερευνήτρια έχει έναν πληθυσμό 100 παιδιών Γ΄ δημοτικού από ένα τοπικό σχολείο, από τον οποίο
πληθυσμό θέλει να επιλέξει 25 παιδιά ως δείγμα. Όλα τα ονόματα των παιδιών είναι γραμμένα σε μια
λίστα και σε κάθε παιδί έχει ανατεθεί ένα νούμερο από το 1 έως το 100. Στη συνέχεια, τα νούμερα 1-100
γράφονται σε ξεχωριστά φύλλα χαρτί και ανακατεύονται τυχαία. Στο τέλος η ερευνήτρια τραβά 25
χαρτάκια, τα οποία τελικά καθορίζουν τους 25 συμμετέχοντες του δείγματος.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

3. Οι καθηγήτριες που διδάσκουν μεθοδολογία έρευνας ενδιαφέρονται να μάθουν ποιες τεχνικές μελέτης
χρησιμοποιούν οι φοιτήτριές τους. Αντί να γίνει ανάθεση σε όλο τον αριθμό των φοιτητριών, οι ερευνήτριες
διάλεξαν τυχαία 10 φοιτήτριες από κάθε θεματική ενότητα για να αποτελέσουν το δείγμα τους.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
4. Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται για την ομάδα των κρατουμένων σε φυλακές υψίστης ασφαλείας. Ομαδοποιεί
τις φυλακές υψίστης ασφαλείας ανά πολιτεία, διαλέγει τυχαία 10 πολιτείες και από αυτές τις 10 διαλέγει τελικά
τρεις φυλακές. Στο δείγμα περιλαμβάνει όλους τους κρατούμενους και από τις τρεις αυτές φυλακές.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
6.2.1 Πότε δίνουμε έμφαση στην εξωτερική εγκυρότητα και πότε όχι;
Μια τυχαία δειγματοληψία, παρόλο που είναι απαραίτητη για τη γενίκευση, για παράδειγμα, σε πολιτικές
δημοσκοπήσεις και δημογραφικά δεδομένα, μπορεί να μην είναι πάντα αναγκαία.
Πρέπει πάντα να θυμάστε ότι οι ερευνητές δεν γενικεύουν «στον πληθυσμό», γιατί κάτι τέτοιο φαίνεται να
εννοεί το σύνολο του πληθυσμού που υπάρχει στον κόσμο. Η γενίκευση γίνεται «σε έναν πληθυσμό», εννοώντας
έναν συγκεκριμένο «πληθυσμό ενδιαφέροντος».
Δραστηριότητα 6.7. Για ποιον από τους ακόλουθους ισχυρισμούς είναι αναγκαίο ένα αντιπροσωπευτικό αντί για
ένα μεροληπτικό δείγμα; Για ποιον από αυτούς θα ήταν αποδεκτό και ένα μεροληπτικό δείγμα;
α. Πολιτική δημοσκόπηση που προβλέπει ποιο κόμμα θα επικρατήσει στις εκλογές.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
β. Οι βαθμολογίες των αναγνωστών ενός διαδικτυακού περιοδικού για μια ταινία που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
γ. Η εκτίμηση της σχολικής προόδου μέσα από ένα δείγμα βαθμολογιών από διαγωνίσματα που
πραγματοποιήθηκαν σε 10 γειτονικά σχολεία, ώστε να αξιολογηθεί ποιο από τα 10 σχολεία σημείωσε τις
καλύτερες επιδόσεις.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
δ. Χορήγηση ερωτηματολογίου στους κολυμβητές που βρίσκονταν σε μια τοπική παραλία ώστε να
αξιολογηθούν οι ημερήσιες συνθήκες κολύμβησης.
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 6.8. Δεν ταιριάζουν όλα τα ερευνητικά αποτελέσματα με όλους τους πληθυσμούς. Ας
εξασκηθούμε τώρα στο να αξιολογούμε ποια ερευνητικά αποτελέσματα έχουν την ικανότητα γενίκευσης σε έναν
πληθυσμό που διαφέρει από αυτόν που αποτέλεσε το ερευνητικό δείγμα. Για καθεμία από τις παρακάτω μελέτες
θέλουμε να απαντήσετε αν τα αποτελέσματα αφορούν διαφορετικούς πληθυσμούς από αυτούς που
συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη.
Ο Strayer και οι συνεργάτες του (2003) διεξήγαγαν τέσσερα πειράματα για να προσδιορίσουν εάν η
συζήτηση μέσω κινητού τηλεφώνου μπορεί να αποσπάσει περισσότερο τους ανθρώπους σε σχέση με άλλες
δραστηριότητες. Οι ερευνητές επέλεξαν 110 προπτυχιακούς φοιτητές, οι οποίοι δοκιμάστηκαν σε έναν
προσομοιωτή οδήγησης, ο οποίος χρησιμοποιείται ευρέως από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου. Οι
πειραματικές συνθήκες περιλάμβαναν μια οθόνη που πρόβαλλε ένα ρεαλιστικό περιβάλλον οδήγησης. Μερικές
φορές οι φοιτητές που οδηγούσαν τον προσομοιωτή συζητούσαν ταυτόχρονα με έναν άλλον φοιτητή μέσω ενός
κινητού τηλεφώνου. Στον δεύτερο φοιτητή είχαν δοθεί σαφείς εντολές από τους πειραματιστές: να προσπαθεί
να κρατά μια ισορροπία μεταξύ τού να μιλά και να ακούει τον οδηγό. Σε αυτή την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν
μόνο hands-free συσκευές, ώστε οι ερευνητές να αποφεύγουν οποιαδήποτε απόσπαση της προσοχής που θα
μπορούσε να οφείλεται στο κράτημα του τηλεφώνου και να επικεντρώνονται αποκλειστικά στη μελέτη της
απόσπασης που προκαλείται από τη συζήτηση. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι οδηγοί είναι πιο επιρρεπείς και
πιο αργοί στις αντιδράσεις τους επειδή δεν μπορούν να επεξεργαστούν την οπτική πληροφορία, κάτι που
παρατηρείται τόσο όταν χρησιμοποιούν ένα κινητό τηλέφωνο όσο και όταν –ίσα που– μιλούν σε κάποιον μέσω
χρήσης hands-free εξαρτημάτων.
Είναι δυνατόν να εμφανιστούν παρόμοια αποτελέσματα εάν εφαρμοστούν σε άλλους οδηγούς πέρα από τους
φοιτητές του πανεπιστημίου που συμμετείχαν στις δοκιμές; Ποιες μεταβλητές μπορεί να είναι σημαντικές στη
γενίκευση από αυτό το δείγμα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η Bryant (2003) χρησιμοποίησε δεδομένα σχετικά με την αντίληψη σχετικά με τον παραδοσιακό ρόλο του φύλου
που προέρχονταν από διαφορετικές έρευνες ενός εθνικού πανεπιστημίου μέσα στο χρονικό διάστημα 1996-2000,
ώστε να αξιολογήσει τις διαχρονικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στα άτομα κατά τη διάρκεια των φοιτητικών
τους χρόνων. Χρησιμοποιώντας ένα ψυχολογικό μοντέλο της συμπεριφοράς, η Bryant παρατήρησε, από τη μια,
τα προ-πανεπιστημιακά χαρακτηριστικά και προδιαθέσεις των φοιτητών και, από την άλλη, τα διαφορετικά
πανεπιστημιακά περιβάλλοντα και εμπειρίες, ώστε να προβλέψει τις αλλαγές που θα εμφανίζονταν στους άνδρες
και στις γυναίκες κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών τους χρόνων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι
παραδοσιακές αντιλήψεις κατά τη διάρκεια φοίτησης στο πανεπιστήμιο μειώθηκαν με παρόμοιο τρόπο, τόσο για
τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Επιπλέον, οι γυναίκες υποστήριζαν περισσότερο ένθερμα θέσεις περί
ισότητας των φύλων σε σχέση με τους άνδρες, τόσο κατά το πρώτο πανεπιστημιακό έτος όσο και τέσσερα χρόνια
μετά. Η στατιστική ανάλυση αποκάλυψε τον καθοριστικό ρόλο: i) της αλληλεπίδρασης με τους/τις
συμφοιτητές/τριες, ii) της πιο ενεργής ακαδημαϊκής ενασχόλησης, iii) των μαθημάτων γυναικείων σπουδών και,
τέλος, iv) της απόκτησης εμπειριών που σχετίζονταν με τη διαφορετικότητα, τέσσερα χρόνια αφότου ξεκίνησαν
τις σπουδές τους.
Πιστεύετε ότι οι αλλαγές στη στάση και στη διάθεση των φοιτητών που αναφέρονται εδώ είναι πιθανό να μοιάζουν
με τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε ανθρώπους της ίδιας ηλικίας που δεν φοιτούν σε κάποιο πανεπιστήμιο; Ή
μήπως τα αποτελέσματα αφορούν μόνο πανεπιστημιακούς/ες φοιτητές/τριες; Θα μπορούσαν να αναπαραχθούν
αυτά τα αποτελέσματα σε φοιτητές/τριες που είναι μεγαλύτερης ηλικίας και επιστρέφουν στη σχολή έπειτα από
χρόνια που την είχαν αφήσει λόγω επαγγελματικών και άλλων υποχρεώσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε μια μελέτη των Tonkiss και συνεργατών (1991), οι θηλυκοί αρουραίοι άρχισαν να λαμβάνουν, 5 εβδομάδες
πριν ζευγαρώσουν, δίαιτες που περιλάμβαναν χαμηλές ή επαρκείς ποσότητες πρωτεΐνης, τις οποίες και συνέχισαν
καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Το αποτέλεσμα ήταν οι αρουραίοι που γεννήθηκαν μέσα από αυτό το
ζευγάρωμα να είναι είτε υποσιτισμένοι είτε κανονικά αναπτυγμένοι κατά την προγεννητική περίοδο, ανάλογα με
τη συνθήκη στην οποία ανήκαν. Όλα τα νεογνά έλαβαν μια καλή και ισορροπημένη δίαιτα από τη στιγμή που
γεννήθηκαν και έπειτα. Οι απόγονοι εξετάστηκαν σε τρία προβλήματα οπτικής διάκρισης τα οποία
πραγματοποιήθηκαν μέσω της συσκευής στάσης άλματος Lashley, ξεκινώντας την πειραματική διαδικασία από
την 91η ημέρα της ζωής τους. Οι αρουραίοι που ήταν υποσιτισμένοι λόγω της ανεπαρκούς ποσότητας πρωτεΐνης
που λάμβαναν οι μητέρες τους έκαναν περισσότερα λάθη στο σύνολο και ήταν πιο αργοί στο να μάθουν τα οπτικά
έργα διάκρισης που περιλάμβαναν διαχωρισμό μεταξύ οριζόντιων και κάθετων γραμμών. Οπότε μέσω αυτού του
παραδείγματος προκύπτει ως συμπέρασμα ότι, αν ένας αρουραίος είναι υποσιτισμένος κατά τη διάρκεια της
εγκυμοσύνης, τότε ο απόγονός του ενδέχεται να αντιμετωπίσει μακροχρόνια οπτικά ελλείμματα.
Είναι πιθανό τα παραπάνω αποτελέσματα να ισχύουν και για άλλα είδη ζώων; Θα μπορούσαν να αναπαραχθούν
τα αποτελέσματα, εάν αυτός ο τύπος πειραμάτων εφαρμοζόταν στους ανθρώπους; Με λίγα λόγια, μπορούν να
γενικευτούν τα αποτελέσματα από τους αρουραίους στους ανθρώπους σε αυτή την περίπτωση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1. Επιλέξτε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα ζευγάρια που ταιριάζουν μεταξύ τους.
Τυχαία ανάθεση-εσωτερική εγκυρότητα
Τυχαία δειγματοληψία-εσωτερική εγκυρότητα
Τυχαία ανάθεση - εξωτερική εγκυρότητα
Τυχαία δειγματοληψία-εξωτερική εγκυρότητα
2. Ποιος από τους τέσσερις παρακάτω όρους δεν είναι σχετικός με τους υπόλοιπους;
α. Γενικευμένο δείγμα
β. Εξωτερικά έγκυρο δείγμα
γ. Αντιπροσωπευτικό δείγμα
δ. Μεροληπτικό δείγμα
3. Κατά τη διεξαγωγή μιας δημοσκόπησης, η προσθήκη περισσότερων ατόμων στο δείγμα θα:
α. κάνει το δείγμα πιο έγκυρο.
β. μειώσει το περιθώριο σφάλματος της εκτίμησης.
γ. και το α και το β είναι σωστά.
4. Δείτε πόσα άτομα απάντησαν στη δημοσκόπηση! Μπορούμε να γενικεύσουμε με τόσο πολλούς ανθρώπους;
α. Όχι, 1.000 άτομα δεν είναι αρκετά για να γενικεύσουμε.
β. Ναι, 1.000 άτομα θα πρέπει να είναι αρκετά εφόσον μιλάμε για ένα τυχαίο δείγμα.

γ. Ναι, 1.000 άτομα θα πρέπει να είναι αρκετά, αρκεί να πρόκειται περί τυχαίας ανάθεσης.
5. Δείτε πόσα άτομα απάντησαν στη δημοσκόπηση! Μπορούμε να γενικεύσουμε με τόσο πολλούς ανθρώπους;
α. Ναι, τα 17.153 άτομα είναι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός για να γενικεύσουμε.
β. Ναι, 17.153 άτομα θα πρέπει να είναι αρκετά αν μιλάμε για ένα τυχαίο δείγμα.
γ. Ναι, ο αριθμός 17.153 είναι αρκετά μεγάλος εάν πρόκειται περί τυχαίας ανάθεσης.
δ. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός 17153 αντιστοιχεί σε πάρα πολλά άτομα εάν μιλάμε για τυχαίο δείγμα.
6. Δείτε πόσα άτομα απάντησαν στη δημοσκόπηση! Μπορούμε να γενικεύσουμε μέσα από τόσο πολλούς
ανθρώπους;
α. Ναι, τα 1.500 άτομα είναι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός για να γενικεύσουμε.
β. Ναι, 1.500 άτομα θα πρέπει να είναι αρκετά αν μιλάμε για ένα τυχαίο δείγμα.
γ. Ναι, ο αριθμός 1.500 είναι αρκετά μεγάλος εάν πρόκειται περί τυχαίας ανάθεσης.
δ. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός 1.500 αντιστοιχεί σε πάρα πολλά άτομα εάν μιλάμε για τυχαίο δείγμα.
7. Όταν ολοκληρώνετε μια βιβλιογραφική αναζήτηση, θα πρέπει να:

α. αποφύγετε να εμπλακείτε σε μελέτες αναπαραγωγής-επέκτασης.
β. έχετε εντοπίσει τις διαφορετικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιήθηκαν από διαφορετικούς ερευνητές για
να αντιμετωπίσουν το ίδιο ερευνητικό ερώτημα.
γ. εξασφαλίσετε ότι δεν θα εφαρμόσετε παρόμοιες τεχνικές για να εντοπίσετε και να δημιουργήσετε
μεταβλητές.
δ. εξασφαλίσετε ότι δεν θα χρησιμοποιήσετε μετρήσεις και εργαλεία που έχουν ήδη χρησιμοποιήσει οι
προηγούμενοι.
8. Επειδή η ψυχολογία έχει βασικό της χαρακτηριστικό την προσπάθεια κατανόησης πολύπλοκων και
αφηρημένων εννοιών, οι ερευνητές πρέπει να αναπτύξουν _________ για να κάνουν ουσιαστικές μετρήσεις αυτών
των εννοιών.
α. λειτουργικούς ορισμούς
β. υποθετικές κατασκευές
γ. βιβλιογραφικές αναζητήσεις
δ. ανεξάρτητες μεταβλητές
9. Όταν οι ψυχολόγοι σχεδιάζουν τα πειράματά τους, πρέπει να αποφασίσουν για το τι θέλουν να χειριστούν ως
κομμάτι της πειραματικής διαδικασίας. Η μεταβλητή που ελέγχεται από τον πειραματιστή ονομάζεται _______
μεταβλητή.
α. υποθετική
β. εννοιολογικής κατασκευής
γ. εξωγενής
δ. ανεξάρτητη
10. Όταν καταλήξετε στους λειτουργικούς ορισμούς σχετικά με την έρευνα που διεξάγετε, πρέπει να θυμάστε ότι:
α. υπάρχει συνήθως ένας μοναδικός βέλτιστος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζονται οι περίπλοκες έννοιες.
β. υπάρχει συνήθως μεγάλη διαφωνία όσον αφορά την επιλογή ενός λειτουργικού ορισμού.

γ. είναι καθοριστικό να ορίσετε λειτουργικά τη μεταβλητή σας, ώστε αυτή να έχει νόημα σε ένα ευρύ φάσμα
πολιτισμών.
δ. διαφορετικοί λειτουργικοί ορισμοί για την ίδια έννοια οδηγούν σε διαφορετικά ερωτήματα, και είναι πολύ
πιθανό να παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα.
11. Ανάμεσα στις πτυχές μιας μελέτης που μπορούν να οδηγήσουν σε ένα μη αντιπροσωπευτικό δείγμα
περιλαμβάνεται:
α. η δειγματοληψία ευκολίας
β. ένα χαμηλό ποσοστό αποκρίσεων
γ. η υψηλή πειραματική θνησιμότητα για κάποιες ομάδες, ενώ για άλλες όχι
δ. όλα τα παραπάνω
12. Εάν ένας ερευνητής θέλει να μελετήσει τις διαφορές στην ταχύτητα επίλυσης προβλημάτων μεταξύ νέων
ενηλίκων και ηλικιωμένων ανθρώπων, η προσέγγιση που πρέπει να ακολουθήσει είναι μια:
γ. έρευνα μελέτης περιπτώσεων
δ. οιονεί-πειραματική έρευνα
13. Ο συστηματικός αποκλεισμός εξωγενών μεταβλητών εκτός αυτών που σας ενδιαφέρουν μπορεί να επιτευχθεί
μέσω ποιου ερευνητικού σχεδιασμού;
α. Ποιοτική έρευνα
β. Συσχετιστική έρευνα
γ. Πειραματική έρευνα
δ. Διαχρονική έρευνα
14. Εάν ένα δείγμα μελέτης είναι γενικά το ίδιο με έναν πληθυσμό, τότε λέμε ότι το δείγμα είναι:
α. αντιπροσωπευτικό
β. αξιόπιστο
γ. κατασκευασμένο
δ. εξαρτημένο
15. Όταν ένα πείραμα κάνει χρήση μικρού αριθμού συμμετεχόντων, τα αποτελέσματα:
α. είναι ευκολότερο να αναπαραχθούν σε σχέση με το να συμμετείχαν περισσότερα άτομα.
β. συνήθως αδυνατούν να εντοπίσουν σημαντικά ευρήματα, επειδή η έρευνα σε μικρά δείγματα στερείται
ευαισθησίας.
γ. είναι ευκολότερο να εντοπίσουν μικρότερες διαφορές μεταξύ των ομάδων σε σχέση με το να συμμετείχαν
περισσότερα άτομα.
δ. σπάνια είναι έγκυρα.
16. Όταν η έρευνα περιλαμβάνει μικρά δείγματα, είναι ευκολότερο να εντοπιστούν διαφορές μεταξύ των ομάδων
εάν:
α. ο ερευνητής χρησιμοποιεί δειγματοληψία με γνωστή πιθανότητα επιλογής.

β. το δείγμα είναι ομοιογενές ως προς τη συμπεριφορά που μελετάται.
γ. τα μεγέθη επίδρασης για τη συμπεριφορά που μελετάται είναι επίσης μικρά.
δ. οι υποθετικές εννοιολογικές κατασκευές είναι ορισμένες λειτουργικά.
17. Όταν διαφορετικά ερευνητικά έργα για ένα συγκεκριμένο ζήτημα οδηγούν σε παρόμοια συμπεράσματα, οι
μετρήσεις δείχνουν:
β. εγκυρότητα κριτηρίου
γ. διαβαθμολογική εγκυρότητα
δ. εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
18. Γιατί ενώ η θεωρητική έρευνα γενικά λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα τυπικό εργαστήριο, η εφαρμοσμένη έρευνα
συχνά πραγματοποιείται και έξω από το πλαίσιο ενός τέτοιου εργαστηρίου;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
19. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι θα είναι ικανοί να γενικεύσουν τα ερευνητικά αποτελέσματα και σε άλλους
ανθρώπους πέρα από αυτούς που συμμετείχαν στην έρευνά τους. Γιατί είναι δύσκολο για την τυπική ψυχολογική
έρευνα να καθορίσει τα άτομα στα οποία θα γενικευτεί μια μελέτη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
20. Οι πολύπλοκες, αφηρημένες έννοιες τις οποίες δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε άμεσα αλλά μελετάμε στην
ψυχολογία ονομάζονται:
α. χειρισμοί
β. μεταβλητές
γ. κύριες επιδράσεις
δ. εννοιολογικές κατασκευές
21. Εάν ένα ερευνητικό έργο έχει στηθεί έτσι ώστε κάθε άτομο από τον πληθυσμό ενδιαφέροντος να έχει μια
ισάξια πιθανότητα να συμπεριληφθεί, η έρευνα περιλαμβάνει:
α. δειγματοληψία με ποσόστωση
β. δειγματοληψία σκοπιμότητας
γ. δειγματοληψία με πιθανότητα
δ. δειγματοληψία ευκολίας
22. Υποθέστε ότι μια ερευνήτρια δημιούργησε μια λίστα από τα ονόματα όλων των ανθρώπων που ανήκουν σε
έναν πληθυσμό ενδιαφέροντος και επέλεξε κάθε δέκατο όνομα για να φτιάξει μια λίστα συμμετεχόντων. Αυτή η
μέθοδος δειγματοληψίας ονομάζεται:
α. απλή τυχαία δειγματοληψία

β. συστηματική δειγματοληψία
γ. δειγματοληψία με ποσόστωση
δ. δειγματοληψία κατά συστάδες
23. Μπορείτε να δημιουργήσετε ένα στρωματοποιημένο τυχαίο δείγμα με το:

α. να «σπάσετε» τον πληθυσμό σε υποομάδες και να διαλέξετε τυχαία από κάθε υποομάδα.
β. να επιλέξετε τυχαία συμμετέχοντες από τα ονόματα όλων των ατόμων που ανήκουν στον πληθυσμό σας.
γ. να δημιουργήσετε συστάδες ανθρώπων στον πληθυσμό και να επιλέξετε όλους όσοι βρίσκονται σε τυχαία
επιλεγμένες συστάδες.
δ. να χρησιμοποιήσετε δειγματοληψία δημιουργίας αλυσίδων.
24. Η έρευνα για τη βουλιμία συχνά περιλαμβάνει συμμετέχοντες που παραπέμπονται στους ερευνητές από τους
γιατρούς τους. Αυτό σημαίνει ότι αυτοί που υποφέρουν από βουλιμία αλλά δεν έχουν (ή δεν απαιτείται) κάποια
ιατρική υποστήριξη δεν λαμβάνονται υπόψη στις σχετικές έρευνες. Αυτός ο περιορισμός αντανακλά:
α. ένα σφάλμα μέτρησης
β. ένα μη δειγματοληπτικό σφάλμα
γ. έναν οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
δ. μια δειγματοληψία συμμετεχόντων
25. Εάν πραγματοποιούσατε μια έρευνα στην οποία θα συμμετείχαν φοιτητές/τριες από εισαγωγικά μαθήματα
ψυχολογίας (δηλώνοντας εθελοντική συμμετοχή), θα χρησιμοποιούσατε ένα:
α. δείγμα με ποσόστωση
β. στρωματοποιημένο δείγμα
γ. συστηματικό δείγμα
δ. δείγμα ευκολίας
26. Υποθέστε ότι μια ερευνήτρια αρχικά καταγράφει τη συμπεριφορά σε ένα ερευνητικό δείγμα και εν συνεχεία
επαναλαμβάνει τη συλλογή δεδομένων προκειμένου να δει αν τα αποτελέσματα είναι τα ίδια. Εάν τα δεδομένα
που εξάγονται από κάθε άτομο είναι παρόμοια και στις δύο περιπτώσεις, η μέτρηση δείχνει:
α. αξιοπιστία
β. εγκυρότητα
γ. ικανότητα γενίκευσης
δ. μη δειγματοληπτικό σφάλμα
27. Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να μελετήσει ζευγάρια στα οποία δουλεύουν και τα δύο άτομα. Παίρνει τα
ονόματα ζευγαριών από άλλα ζευγάρια, τα οποία έχει ήδη «τρέξει». Σε ποια τεχνική δειγματοληψίας ανήκει το
συγκεκριμένο παράδειγμα;
α. Απλή τυχαία δειγματοληψία
β. Δειγματοληψία χιονοστιβάδας
γ. Δειγματοληψία με ποσόστωση
28. Εάν μια μέτρηση της κατάθλιψης μέσω ενός αντίστοιχου σταθμισμένου ερωτηματολογίου είναι χρήσιμη για
να αναγνωρίσουμε αν ένα άτομο πάσχει από κατάθλιψη, τότε η μέτρηση λέμε ότι:
α. δείχνει καλή αξιοπιστία.
β. εξαλείφει το μη δειγματοληπτικό σφάλμα.

γ. είναι αντιπροσωπευτική.
δ. έχει εγκυρότητα.
29. Η εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής αναφέρεται στο πόσο καλά:

α. σχετίζονται οι λειτουργικοί σας ορισμοί με τις υποκείμενες έννοιες που προσπαθείτε να μετρήσετε.
β. οι μετρήσεις σας συμφωνούν με τις μετρήσεις άλλων ερευνητών.
γ. τα στατιστικά τεστ θα σας βοηθήσουν να απαντήσετε στα ερευνητικά σας ερωτήματα.
δ. συσχετίζονται οι μετρήσεις μεταξύ τους.
30. Εάν θέλετε να γενικεύσετε τα αποτελέσματα της έρευνάς σας σε έναν διαφορετικό πληθυσμό, οι μετρήσεις θα
πρέπει να δείχνουν:
β. εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής
γ. εξωτερική εγκυρότητα
δ. εσωτερική εγκυρότητα
31. Όταν οι ερευνητικές εργαστηριακές συνθήκες σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να προσομοιάζουν τις
καταστάσεις που προκύπτουν από την καθημερινή ζωή, το αποτέλεσμα της επίδρασης είναι:
α. το φαινόμενο Hawthorne
β. η αιτιακή ασάφεια
γ. η τυχαία επιλογή
δ. ο ψυχολογικός ρεαλισμός
32. Περιγράψτε με ποιον τρόπο θα μελετούσαν τρεις διαφορετικές κατηγορίες ψυχολόγων (π.χ. μια πειραματική,
μια κοινωνική και μια αναπτυξιακή ψυχολόγος) την έννοια της ευτυχίας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
33. Περιγράψτε δύο σημαντικούς λόγους σύμφωνα με τους οποίους η ψυχολογική έρευνα κανονικά δεν
περιλαμβάνει δείγματα με γνωστή πιθανότητα επιλογής.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
34. Εάν ήσασταν αναγκασμένες να «θυσιάσετε» είτε την εσωτερική είτε την εξωτερική εγκυρότητα, ποια από τις
δύο πιστεύετε ότι θα ήταν καλύτερο να θυσιάσετε και γιατί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

35. Μια ερευνήτρια μελετά τις διατροφικές συνήθειες των μαθητών λυκείου κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού
φαγητού. Αυτή η ερευνήτρια διαθέτει ένα δείγμα μαθητών, εκ των οποίων όλοι έχουν ίση και ανεξάρτητη
πιθανότητα να συμπεριληφθούν στο δείγμα. Αυτό είναι ένα παράδειγμα:
α. απλής τυχαίας δειγματοληψίας
β. συστηματικής δειγματοληψίας
γ. στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας
δ. στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας με διαφορικές πιθανότητες
36. Ένας ερευνητής θέλει να συμπεριλάβει ως δείγμα του σε μια μελέτη για την αναιμία το ένα τέταρτο ενός
πληθυσμού ηλικιωμένων. Χρησιμοποιώντας έναν πίνακα τυχαίων αριθμών, επιλέγει το δεύτερο άτομο από τη
λίστα ως πρώτο συμμετέχοντα και ακολουθεί ως πρότυπο την εξής σειρά: 2, 6, 10 κ.λπ. Παράδειγμα ποιου τύπου
δειγματοληψίας είναι αυτό;
β. Συστηματική δειγματοληψία
γ. Στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία
δ. Στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία με διαφορικές πιθανότητες
37. Ένας ερευνητής θέλει να μελετήσει τις φυλετικές διαφοροποιήσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των φοιτητών
σε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο όσον αφορά τη ρουτίνα διαβάσματός τους. Στο πανεπιστημιακό περιβάλλον
υπάρχουν 80% Καυκάσιοι, 10% Αφροαμερικανοί και 10% Λατίνοι. Ο ερευνητής θέλει το δείγμα του να
αντανακλά τις αναλογίες των φυλετικών ομάδων που ισχύουν στο πανεπιστημιακό περιβάλλον. Ποια τεχνική
δειγματοληψίας θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει;
38. Μια ερευνήτρια μελετά τη χρήση ομοιοπαθητικών θεραπειών μεταξύ ομάδων με διαφορετικό κοινωνικο-
οικονομικό επίπεδο. Καταλαβαίνει ότι πρέπει να προχωρήσει σε υπερδειγματοληψία Ασιατών από τον
προσβάσιμο πληθυσμό για τη λήψη αντιπροσωπευτικού δείγματος. Σε ποια τεχνική δειγματοληψίας ανήκει το
συγκεκριμένο παράδειγμα;
39. Ένας ερευνητής πηγαίνει πόρτα πόρτα για να εντοπίσει ηλικιωμένα άτομα, ώστε να τους πάρει συνέντευξη
για μια μελέτη σχετικά με τη γήρανση. Του ανατέθηκε να πάει σε ένα συγκεκριμένο οικοδομικό τετράγωνο της
πόλης. Σε ποια τεχνική δειγματοληψίας ανήκει το συγκεκριμένο παράδειγμα;
β. Δειγματοληψία χιονοστιβάδας
γ. Δειγματοληψία με ποσόστωση
40. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Όλο το πανεπιστημιακό διοικητικό
προσωπικό στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στην Κρήτη που είναι Αμερικανίδες υπήκοοι.

α. Πληθυσμός στόχος
β. Προσβάσιμος πληθυσμός
γ. Επιλεγμένο δείγμα
δ. Πραγματικό δείγμα
41. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Όλο το πανεπιστημιακό διοικητικό
προσωπικό στην Αθήνα που είναι Αμερικανίδες υπήκοοι.
42. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Μια επιστροφή 45 από τα 100
ερωτηματολόγια.
43. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Ένα δείγμα 100 ατόμων από το
διοικητικό προσωπικό μεταξύ του Παντείου, του Εθνικού και Καποδιστριακού και του Πανεπιστημίου Κρήτης
που είναι Αμερικανίδες υπήκοοι.
44. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Μια ερευνήτρια ειδικεύεται στη
μελέτη ενός συγκεκριμένου είδους κουκουβάγιας υπό εξαφάνιση, το οποίο ενδημεί στα δάση της Βορειοδυτικής
Αμερικής. Συγκεκριμένα, μελετά 10 αναπαραγωγικά ζεύγη κουκουβάγιας σε ένα εθνικό πάρκο στον Βορρά για
περίπου έναν χρόνο. Τα 10 αναπαραγωγικά είδη είναι:
α. πληθυσμός στόχος
β. προσβάσιμος πληθυσμός
γ. επιλεγμένο δείγμα
δ. πραγματικό δείγμα
45. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Ένας ερευνητής μελετά την
«επιθετική οδήγηση» και θέλει να εστιάσει στην οδηγική συμπεριφορά ανθρώπων που πηγαίνουν καθημερινά
στη δουλειά τους με το αμάξι, σε διαφορετικά μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών. Εξετάζει την οδηγική
συμπεριφορά στον Βορρά, στη Δύση, στον Νότο και στην Ανατολή. Αυτές οι γεωγραφικές περιοχές είναι
παραδείγματα:
α. πληθυσμού στόχος
β. προσβάσιμου πληθυσμού
γ. επιλεγμένου δείγματος
δ. πραγματικού δείγματος

46. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Η Μαρία θέλει να μελετήσει 10
ανθρώπους μέσα από έναν πληθυσμό 100 ατόμων. Έχει μια λίστα με τα ονόματα όλων των ατόμων και επιλέγει
τυχαία τους αριθμούς 52, 38, 17, 90, 41, 3, 78, 12, 1, 66. Πρόκειται για:
α. στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία
β. δειγματοληψία χιονοστιβάδας
γ. συστηματική δειγματοληψία
ε. απλή τυχαία δειγματοληψία
47. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: H Μάγδα θέλει να μελετήσει έναν
πληθυσμό από πρωτοετείς φοιτητές/τριες (Ν = 100). Συγκεκριμένα, χρειάζεται 10 φοιτητές/τριες. Επιλέγει τυχαία
έναν αριθμό μεταξύ του 1 και του 10, ας πούμε το 3. Ξεκινώντας με το 3ο πρόσωπο της λίστας της, επιλέγει κάθε
10οο άτομο για το δείγμα της (3ο, 13ο, 23ο κ.λπ.). Πρόκειται για:
48. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Ο Όμηρος θέλει να συλλέξει 40%
αγόρια από έναν πληθυσμό 365 ατόμων που πηγαίνουν στην Γ΄ Λυκείου. Επιλέγει τυχαία 66 κορίτσια και 44
αγόρια. Πρόκειται για:
49. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Η Άννα συλλέγει δευτεροετείς
φοιτητές από τέσσερα προσβάσιμα πανεπιστήμια για μια μελέτη σχετικά με τις ηγετικές ικανότητες των
ανθρώπων. Πρόκειται για:
50. Αντιστοιχίστε τις ακόλουθες έννοιες με τα παραδείγματα που σας δίνονται: Η Μαργαρίτα θέλει να
πραγματοποιήσει μια έρευνα σχετικά με μια –σχετικά άγνωστη– σινεφίλ ταινία, με τίτλο «Ένας Ελέφαντας
Στέκεται Ακίνητος». Βρίσκει κάποιους ανθρώπους που έχουν δει την ταινία και τους ρωτά εάν γνωρίζουν άλλους
που την έχουν δει επίσης, ώστε να συμμετάσχουν και αυτοί στην έρευνα της. Πρόκειται για:

51. Η αντιπροσωπευτικότητα είναι πιο σημαντική παράμετρος από το μέγεθος του δείγματος.
α. Σωστό
β. Λάθος
52. Τα μεγάλα δείγματα ενδέχεται να ανιχνεύουν σχέσεις που έχουν μικρή πρακτική σημασία.
α. Σωστό
β. Λάθος
53. Με ένα στρωματοποιημένο τυχαίο δείγμα πιθανοτήτων, τα αποτελέσματα πρέπει να σταθμιστούν για να
περιγράψουν επαρκώς τον πληθυσμό.
α. Σωστό
β. Λάθος
54. Με την απλή και συστηματική τυχαία δειγματοληψία, πρέπει να υπάρχει μια πεπερασμένη λίστα ατόμων στον
πληθυσμό.
α. Σωστό
β. Λάθος
55. Ένα μεγάλο μέγεθος δείγματος θα βοηθήσει στο να ανιχνευτούν οι διαφορές μεταξύ ενός στατιστικά
σημαντικού δείγματος και ενός ουσιαστικού ευρήματος.
α. Σωστό
β. Λάθος
56. Οι θεωρητικοί (ή πληθυσμοί στόχοι) και οι προσβάσιμοι πληθυσμοί να είναι πιθανό να αποτελούν την ίδια
ομάδα συμμετεχόντων.
α. Σωστό
β. Λάθος
Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου
1. H δημοτική υπηρεσία του Χ ήθελε να πραγματοποιήσει μια ανατροφοδότηση στον χώρο εργασίας, και για
αυτόν τον λόγο προσπάθησε να συλλέξει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα εργαζομένων. Τα τμήματα που
αποτελούσαν την υπηρεσία είχαν μια ποικιλία στο εύρος, από πολύ μικρά των 14 έως 18 εργαζομένων, μέχρι
αρκετά μεγάλα που ξεπερνούσαν τους 100 εργαζομένους. Οι ερευνητές ήθελαν να είναι σίγουροι ότι όλα τα
τμήματα θα αντιπροσωπεύονταν στην έρευνά τους αναλογικά με το μέγεθός τους. Ποιο είδος δειγματοληψίας θα
επέλεγαν να χρησιμοποιήσουν για τις ανάγκες αυτής της έρευνας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να μελετήσει τις πιθανές αντιδράσεις ανδρών και γυναικών στη θέα μιας
τηλεοπτικής εκπομπής με βίαιο περιεχόμενο. Περιγράψτε μια ταιριαστή τεχνική δειγματοληψίας με πιθανότητα
που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει. Ποια είναι κάποια πιθανά προβλήματα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν
την εξωτερική εγκυρότητα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Ένας ερευνητής αποφασίζει να διεξαγάγει μια πειραματική έρευνα στο εργαστήριο σχετικά με την πιθανή
επίδραση της στέρησης ύπνου στις μαθηματικές επιδόσεις. Αναθέτει τυχαία σε δύο ομάδες, μαθητές από το δείγμα
ευκολίας που είχε στη διάθεσή του. Η μια ομάδα κρατήθηκε ξύπνια όλη νύχτα και της δόθηκε ένα τεστ
μαθηματικών το πρωί. Στην άλλη ομάδα είχε επιτραπεί να κοιμηθεί όσο ήθελε τη νύχτα προτού δώσει το ίδιο τεστ
μαθηματικών. Κρίνετε αυτή την έρευνα ως προς την οικολογική εγκυρότητά της.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4. Πάντα ελπίζουμε ότι θα είμαστε ικανοί να γενικεύσουμε τα αποτελέσματα της μελέτης μας και σε άλλους
ανθρώπους πέρα από αυτούς που πήραν μέρος στην έρευνα. Γιατί είναι δύσκολο για την τυπική έρευνα στην
ψυχολογία να καθορίσει τους ανθρώπους στους οποίους θα γενικευτεί η έρευνά μας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του να χρησιμοποιείτε μικρά και μεγάλα μεγέθη δείγματος
στην έρευνα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6. Γιατί η μεταβλητότητα μεταξύ των ανθρώπων, η οποία μεταφράζεται σε μεταβλητότητα των δεδομένων σας,
είναι μια σημαντική παράμετρος στην απόφασή σας για το πόσο μεγάλο πρέπει να είναι ένα δείγμα που θα
χρησιμοποιήσετε στην έρευνά σας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Λίγες ακόμα ερωτήσεις εξάσκησης…
1. Η δειγματοληψία με ποσόστωση αποτελεί έναν τύπο δειγματοληψίας χωρίς πιθανότητα. Η αντίστοιχη τεχνική
της στην περίπτωση της δειγματοληψίας με πιθανότητα είναι η:
γ. δειγματοληψία δημιουργίας αλυσίδων
2. Το μη δειγματοληπτικό σφάλμα οδηγεί σε:

α. δειγματοληψία με πιθανότητα
β. οιονεί-πειραματική διαδικασία

γ. προβλήματα με τη γενίκευση των αποτελεσμάτων
δ. στρωματοποίηση των συμμετεχόντων στο δείγμα
3. Εάν πραγματοποιήσετε μια έρευνα που βασίζεται σε φοιτητές από εισαγωγικά μαθήματα ψυχολογίας, οι οποίοι
θα συμμετάσχουν εθελοντικά, χρησιμοποιείτε ένα:
α. δείγμα με ποσόστωση
β. στρωματοποιημένο δείγμα
γ. συστηματικό δείγμα
δ. δείγμα ευκολίας
4. Το σύνολο των ανθρώπων που ενδιαφέρεστε να κατανοήσετε αποτελεί:

α. το δείγμα
β. το αντιπροσωπευτικό δείγμα
γ. την ομάδα μέτρησης
δ. τον πληθυσμό
5. Εάν ένα δείγμα μιας μελέτης έχει γενικά τα ίδια χαρακτηριστικά με τον πληθυσμό, λέμε ότι το δείγμα είναι:
α. αντιπροσωπευτικό
β. αξιόπιστο
γ. κατασκευασμένο
δ. εξαρτημένο
6. Όταν ένα πείραμα κάνει χρήση ενός μικρού αριθμού συμμετεχόντων, τα αποτελέσματα:
α. είναι ευκολότερο να αναπαραχθούν σε σχέση με το να υπήρχαν περισσότεροι συμμετέχοντες.
β. δυνητικά μπορεί να χάνουν σημαντικά ευρήματα, επειδή η έρευνα με μικρά δείγματα δεν είναι ιδιαίτερα
ευαίσθητη.
γ. είναι ευκολότερο να εντοπίσουν μικρές διαφορές μεταξύ των ομάδων σε σχέση με μεγάλους αριθμούς
συμμετεχόντων.
δ. σπάνια είναι έγκυρα.
7. Ένα μικρό μέγεθος δείγματος στα αποτελέσματα μιας έρευνας δεν είναι πρόβλημα όταν:
α. τα μεγέθη επίδρασης είναι μεγάλα.
β. οι ερευνητές αναπαράγουν μόνο προηγούμενη έρευνα.
γ. η έρευνα περιλαμβάνει δειγματοληψία με πιθανότητα.
δ. το δείγμα είναι ετερογενές.
8. Εάν ένας ψυχολόγος ανησυχεί ότι ένα μικρό δείγμα δεν θα αναδείξει την πραγματική διαφορά μεταξύ ομάδων,
είναι πολύ πιθανό να αυξήσει το μέγεθος του δείγματος. Αυτός ο προβληματισμός είναι πιθανό να αντανακλά την
πραγματικότητα όταν:
α. το μέγεθος δείγματος είναι μεγάλο.
β. οι ομάδες είναι ομοιογενείς.
γ. άλλοι ερευνητές έχουν αναπαραγάγει προηγούμενα αποτελέσματα.

δ. οι συμμετέχοντες είναι πολύ διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον όσον αφορά τη συμπεριφορά
ενδιαφέροντος.
9. Οι ερευνητές/τριες θεωρούν τη δειγματοληψία με πιθανότητα ως την πιο επιθυμητή γιατί:

α. είναι ένας εύκολος και οικονομικός τρόπος να δημιουργήσουν χρήσιμα ερευνητικά δείγματα.
β. μειώνει την πιθανότητα να συλλέξουν ένα δείγμα με μεγάλη ποικιλομορφία.
γ. έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ότι είναι δυνατό να γενικεύσουν από ένα δείγμα στον πληθυσμό.
δ. βασίζεται στη επιλογή ανθρώπων που είναι εύκολα διαθέσιμοι σε κάθε δεδομένη στιγμή.
10. Εάν ένας ερευνητής δημιουργούσε μια λίστα ανθρώπων από έναν πληθυσμό ενδιαφέροντος και τους επέλεγε
τυχαία για να συμμετάσχουν σε μια μελέτη, ο ερευνητής θα χρησιμοποιούσε:
α. δειγματοληψία με ποσόστωση
γ. δειγματοληψία ευκολίας
δ. δειγματοληψία με πιθανότητα
11. Ένας ερευνητής μπορεί να δημιουργήσει ένα συστηματικό δείγμα:

α. παίρνοντας συμμετέχοντες από όλα τα εισαγωγικά μαθήματα ψυχολογίας που γίνονται στο πανεπιστήμιο.
β. επιλέγοντας τυχαία τους συμμετέχοντες μέσα από το σύνολο του πληθυσμού.
γ. αναγνωρίζοντας σημαντικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού και επιλέγοντας τους συμμετέχοντες με βάση
αυτά τα χαρακτηριστικά.
δ. κάνοντας μια λίστα από το σύνολο του πληθυσμού και επιλέγοντας κάθε πέμπτο όνομα στη λίστα.
12. Εάν θέλατε να εξασφαλίσετε ότι το ερευνητικό σας δείγμα περιείχε ίσο αριθμό ανδρών και γυναικών, θα
μπορούσατε να πάρετε μια λίστα των ανθρώπων που ανήκουν στον πληθυσμό ενδιαφέροντός σας, να τους
χωρίζατε με βάση το φύλο και στη συνέχεια να επιλέγατε τυχαία ίσο αριθμό συμμετεχόντων από κάθε ομάδα.
Αυτή η τεχνική δειγματοληψίας καλείται:
β. δειγματοληψία με ποσόστωση
γ. δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα
13. Μπορείτε να δημιουργήσετε ένα στρωματοποιημένο τυχαίο δείγμα με το να:

α. επιλέξετε τυχαία συμμετέχοντες από τα ονόματα όλων των ανθρώπων που ανήκουν στον πληθυσμό σας.
β. «σπάσετε» τον πληθυσμό σε δύο υποομάδες και να επιλέξετε τυχαία από κάθε υποομάδα.
γ. δημιουργήσετε συστάδες ανθρώπων στον πληθυσμό και έπειτα να επιλέξετε όλο το δείγμα από τυχαία
επιλογή συστάδων.
14. Υποθέστε ότι ο ερευνητικός πληθυσμός σας ήταν χωρισμένος σε μικρές ομάδες σε πολυάριθμες
απομακρυσμένες τοποθεσίες. Θα μπορούσατε να εντοπίσετε όλες τις ομάδες και στη συνέχεια να επιλέξετε τυχαία
ποιες από τις ομάδες αυτές θα διερευνούσατε. Αυτή η τεχνική περιγράφει τη(ν):
β. δειγματοληψία με ποσόστωση
γ. δειγματοληψία κατά συστάδες

15. Η δειγματοληψία κατά συστάδες περιλαμβάνει:

α. τη δημιουργία υποομάδων που βασίζονται στα εκάστοτε χαρακτηριστικά ενδιαφέροντος (π.χ. ηλικία,
φύλο ή συγκεκριμένες συμπεριφορές) και την τυχαία επιλογή από καθεμία από αυτές τις υποομάδες.
β. τη δειγματοληψία σε φοιτητές από συγκεκριμένα μαθήματα, π.χ. τα εισαγωγικά μαθήματα ψυχολογίας.
γ. τον εντοπισμό λίγων ατόμων που χρησιμεύουν ως συμμετέχοντες, και τα οποία με τη σειρά τους θα
βοηθήσουν στον εντοπισμό και άλλων πιθανών συμμετεχόντων.
δ. τον εντοπισμό υποομάδων στον πληθυσμό σας και στη συνέχεια την τυχαία επιλογή των υποομάδων που
θα χρησιμοποιηθούν στην έρευνά σας.
16. Όταν χρησιμοποιείτε δειγματοληψία χωρίς πιθανότητα, οι άνθρωποι οι οποίοι θα έπρεπε να περιλαμβάνονται
στο δείγμα συχνά λείπουν. Αυτό το πρόβλημα συχνά αναφέρεται ως:
α. μη δειγματοληπτικό σφάλμα
γ. στρωματοποιημένη δειγματοληψία
δ. σφάλμα μέτρησης

6.4.1 Επίπεδα ναρκισσισμού στο πέρασμα του χρόνου

Ορισμένοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι υπάρχει μια αύξηση στα επίπεδα ναρκισσισμού στις μέρες μας σε
σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Στον αντίποδα όμως, μια ερευνητική ομάδα από τη Νέα Ζηλανδία συμπέρανε
ότι οι μαθητές δεν είναι περισσότερο νάρκισσοι σήμερα απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν, σε συμφωνία με μια
ερευνητική ομάδα από την Αμερική που κατέληξε στο ίδιο ακριβώς συμπέρασμα.
Πώς θα μπορούσατε να γεφυρώσετε την απόσταση μεταξύ των δύο διαφορετικών ισχυρισμών;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια επίδραση θα μπορούσε να έχει η φύση των δειγμάτων πάνω στα διαφορετικά συμπεράσματα που
προέκυψαν;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια διαφορά θα μπορούσε να προκύψει αν είχαμε κλινικά δείγματα και δείγματα από πανεπιστημιακούς
φοιτητές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

6.4.2 Μέθοδος δειγματοληψίας με στρίψιμο νομίσματος
Ορισμένοι ερευνητές ακολουθούν την εσφαλμένη διαδικασία να συλλέγουν μικρά δείγματα για το αρχικό
«τρέξιμο» συμμετεχόντων, να τσεκάρουν τα αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτό το μικρό δείγμα και τότε,
εάν και μόνο χρειάζεται, να προσθέτουν επιπλέον συμμετέχοντες στη μελέτη. Μάλιστα προσθέτουν έναν ή λίγους
κάθε φορά μέχρι να πετύχουν τα αποτελέσματα τα οποία αναμένουν. Με άλλα λόγια, βασίζουν σε ενδιάμεσα
αποτελέσματα την απόφασή τους στο να σταματήσουν (ή όχι) να συλλέγουν δεδομένα, χωρίς να υπολογίζουν αν
έχουν φτάσει το επαρκές και προκαθορισμένο μέγεθος δείγματος.
Το πρόβλημα με αυτή τη συλλογιστική είναι ότι υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα τα δεδομένα που
συλλέγει ο ερευνητής να μοιάζουν σε κάποιο σημείο με τα αποτελέσματα τα οποία «επιζητά», ακόμα και αν δεν
υπάρχει καμία πραγματική επίδραση. Δείτε, για παράδειγμα, την έρευνα των Simmons και συνεργατών (2011).
Για να υπογραμμιστεί ο κίνδυνος του να βασίζει κάποιος τον τερματισμό της δειγματοληψίας στα
αποτελέσματα της ανάλυσης των ενδιάμεσων δεδομένων, σας καλούμε να χρησιμοποιήσετε μια σωστή και μια
εσφαλμένη διαδικασία δειγματοληψίας για να ελέγξετε εάν ένα κέρμα επιστρέφει δυσανάλογα κορόνα ή
γράμματα όταν επιχειρείτε να το στρίψετε. Ειδικότερα, θα ελέγξετε εάν ένα κέρμα έχει μια 10% ή και μεγαλύτερη
απόκλιση (δηλαδή είτε 60%+ κορόνα είτε 60%+ γράμματα). Μπορείτε να αναθέσετε τυχαία στον εαυτό σας να
χρησιμοποιήσει πρώτα είτε τη διαδικασία 1, η οποία αναπαριστά την εσφαλμένη δειγματοληπτική τεχνική, είτε
τη διαδικασία 2, η οποία αναπαριστά την προτεινόμενη δειγματοληπτική τεχνική.
Διαδικασία 1: Αυτή η διαδικασία αντανακλά τον προβληματικό τρόπο που ακολουθούν ορισμένοι επιστήμονες
για να εφαρμόσουν τη δειγματοληψία τους.
1. Στρίψτε το κέρμα 12 φορές. Υπολογίστε το ποσοστό εμφάνισης κορόνας και γραμμάτων. Εάν είναι 60%
ή περισσότερο για μία από τις δύο περιπτώσεις, τότε σταματήστε τη διαδικασία και κυκλώστε το
αντίστοιχο αποτέλεσμα στον πίνακα που βρίσκεται στο τέλος της άσκησης. Συμπληρώστε δηλαδή το
εύρημά σας ότι «με βάση αυτό το τεστ το νόμισμα μεροληπτεί υπέρ της μίας πλευράς κατά τουλάχιστον
10%». Εάν δεν συμβαίνει αυτό, προχωρήστε στο δεύτερο βήμα.
2. Συνεχίστε να ρίχνετε το νόμισμα και να καταγράφετε τα ποσοστά για κάθε περίπτωση. Έπειτα από κάθε
στρίψιμο να επανυπολογίζετε το ποσοστό για το ζευγάρι κορόνα/γράμματα. Συνεχίστε αυτό το μοτίβο
μέχρι να φτάσετε στα 50 στριψίματα. Εντούτοις, αν σε κάποιο σημείο είτε η κορόνα είτε τα γράμματα
φτάσουν στο 60% ή και περισσότερο, σταματήστε το στρίψιμο και κυκλώστε στον πίνακα που ακολουθεί
την επιλογή που υποδεικνύει ότι «με βάση αυτό το τεστ, το νόμισμα μεροληπτεί υπέρ της μίας πλευράς
κατά τουλάχιστον 10%».
3. Μόνο στην περίπτωση που φτάσατε στα 50 στριψίματα χωρίς να βρείτε μέχρι τότε κάποια από τις δύο
πλευρές να ξεπερνά το 60% θα πρέπει να κυκλώσετε στον πίνακα την απάντηση «με βάση αυτό το τεστ,
το νόμισμα δεν μεροληπτεί υπέρ της μίας πλευράς κατά τουλάχιστον 10%».
Διαδικασία 2: Εδώ αναπαρίσταται μια καλύτερη στρατηγική δειγματοληψίας, χρησιμοποιώντας έναν

προκαθορισμένο κανόνα λήξης που συμβαδίζει με ένα μεγάλο μέγεθος δείγματος.
1. Παρακαλούμε στρίψτε το νόμισμα 50 φορές και καταγράψτε τον αριθμό εμφάνισης κορόνας ή
γραμμάτων.
2. Υπολογίστε το ποσοστό κορόνας και γραμμάτων που προέκυψε από τα στριψίματά σας.
3. Με βάση το αποτέλεσμά σας, κυκλώστε στον πίνακα μία από τις δύο επιλογές που ακολουθούν.
Αποτελέσματα (Κυκλώστε μία από τις επόμενες επιλογές)
1. Με βάση το παραπάνω τεστ, το κέρμα εμφανίζει μια μεροληψία της τάξης του 10% ή και περισσότερο.
2. Με βάση το παραπάνω τεστ, το κέρμα δεν εμφανίζει μεροληψία της τάξης του 10% ή και περισσότερο.

6.5.1 Προσωπικότητα και καυτερά φαγητά

Μια μελέτη δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα StudyFinds και ασχολήθηκε με το ζήτημα ορισμένων
χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των ανθρώπων, και συγκεκριμένα πώς αυτά μπορούν να συσχετίζονται με
την προτίμηση των ατόμων στα καυτερά φαγητά. Το ίδιο θέμα κάλυψαν και οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες
NYPost και Yahoo! News.
Η εκδοχή του StudyFinds σχετικά με αυτή τη μελέτη μάς ενημερώνει ότι:
Ninety-three percent of respondents prefer some level of heat in their food. However, nearly four
in 10 (36%) say they go for medium heat, 33 percent go for mild, and just 24 percent like their
spice level set to hot.
Φαίνεται να υπάρχουν τέσσερα επίπεδα για τη μεταβλητή «Προτίμηση στα Καυτερά Φαγητά» με βάση την
παραπάνω δήλωση. Ποια νομίζετε ότι είναι αυτά τα επίπεδα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η μεθοδολογία μιας έρευνας δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρη όταν παρουσιάζεται σαν ιστορία στον Τύπο. Ορίστε ένα
τέτοιο παράδειγμα:
Spicy food eaters are more likely to enjoy trying new things (76%), consider themselves
attractive (62%), and are more content with their lives (66%) than those with milder heat
preferences.
Με βάση την παραπάνω παράθεση, ποια είναι η εικασία σας σχετικά με το ποιος λογίζεται ως «καταναλωτής
καυτερού φαγητού»; Εναλλακτικά, ποια απάντηση έπρεπε να δώσει ένα άτομο σχετικά με τη μεταβλητή που
καταχωρίσατε ως «Προτίμηση στα Καυτερά Φαγητά», ώστε τελικά να ληφθεί υπόψη ως «καταναλωτής καυτερού
φαγητού»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στην παραπάνω παράθεση, το πρόβλημα είναι ότι αναφέρονται μόνο τα ποσοστά για τους «καταναλωτές
καυτερών φαγητών». Πρέπει να γνωρίζουμε επίσης τα αντίστοιχα ποσοστά για εκείνους που έχουν «ηπιότερες
προτιμήσεις σχετικά με τα καυτερά φαγητά». Τι θα μας αποκάλυπταν αυτά τα ποσοστά για το μέγεθος επίδρασης;
Προτείνετε κάποια εναλλακτικά αποτελέσματα για τη μεταβλητή «Nα δοκιμάζω νέα πράγματα», τα οποία θα
εμφάνιζαν ένα μεγάλο μέγεθος επίδρασης εναντίον ενός μικρότερου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Λίγο αργότερα στο κείμενό τους αναφέρουν επίσης:

Almost one-third (32%) of spicy food fanatics follow a certain diet like vegan or vegetarian—
more than double than no spice fans (13%) and more than any other spice preference.

Είναι πολύ σημαντικό ότι σε αυτό το απόσπασμα ενημερωθήκαμε τουλάχιστον για τα ποσοστά που κατα-
γράφηκαν σε κάθε ομάδα όσον αφορά τους χορτοφάγους. Παρ’ όλα αυτά, δεν μας είπε ακόμα τίποτα για το πώς
χειρίστηκαν λειτουργικά τους όρους «λάτρης του καυτερού φαγητού» σε σχέση με το «λάτρης του μη καυτερού».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ακολουθεί ένα ακόμα απόσπασμα από το συγκεκριμένο δημοσιογραφικό άρθρο. Με βάση τα όσα απαντήσατε
μέχρι τώρα στις προηγούμενες ερωτήσεις, εντοπίστε ένα θετικό και ένα αρνητικό στοιχείο που διακρίνετε στην
κάλυψη της μελέτης μέσα από το επόμενο απόσπασμα.
Of those who prefer hot foods, 21 percent consider themselves extroverted, compared to 15
percent of mild food eaters. Those who pack on the heat are also more likely to describe
themselves as creative (54%), confident (51%), and adventurous (44%).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο που αναδεικνύεται εδώ έχει να κάνει με το πολιτισμικό επίπεδο των συμμετεχόντων.
Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που μεγαλώνουν στην Ινδία έχουν μάθει να τρώνε καυτερά φαγητά από πολύ μικρή
ηλικία, τουλάχιστον σε σχέση με τα παιδιά αντίστοιχης ηλικίας σε μια ευρωπαϊκή χώρα.
Πώς μπορεί η κουλτούρα να επηρεάσει τις σχέσεις που αναφέρονται σε αυτά τα αποσπάσματα; Πώς, για παρά-
δειγμα, μπορεί να αλληλεπιδράσει ο βαθμός εξωστρέφειας ενός ατόμου με το να προτιμά ένα καυτερό φαγητό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Όλη αυτή η μελέτη πραγματοποιήθηκε από μια εμπορική δημοσκοπική εταιρεία ύστερα από ανάθεση που έκανε
η Frank's RedHot, μια εταιρεία με καυτερές σάλτσες. Πιστεύετε ότι η γνώση για την εταιρεία που χρηματοδότησε
αυτή την έρευνα πρέπει να επηρεάσει το πώς θα ερμηνεύσουμε τα δεδομένα; Γιατί ναι ή γιατί όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6.5.2 Ψευδείς ειδήσεις

Η ύπαρξη και η αύξηση της διασποράς των ψευδών ειδήσεων (fake news) είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί
εδώ και καιρό την κοινωνία μας. Είτε κοιτάζετε σε ιστοσελίδες τύπου Facebook είτε σε ειδησεογραφικές σελίδες,
οι εταιρείες προσπαθούν να «ψαρέψουν κλικ» (clickbait) παρασύροντάς μας να διαβάσουμε ειδήσεις οι οποίες
είναι ψευδείς. Στόχος των εταιρειών είναι να σας εκθέσουν στη διαφήμισή τους μέσω της ανάγνωσης μιας είδησης.
Άλλη περίπτωση χρήσης fake news έχει να κάνει με την πολιτική, όπου πολιτικές ομάδες προσπαθούν να σας
πείσουν για μια ακραία άποψη που εκφράζουν. Σε κάποιες πρόσφατες περιπτώσεις, οι άνθρωποι που διάβασαν
ψευδείς ειδήσεις τις πίστεψαν και μετά έδρασαν σύμφωνα με την αντίληψη που ανέπτυξαν για το τι είναι αλήθεια.
Πόσο συχνό όμως είναι ένα τέτοιο φαινόμενο, όπου οι άνθρωποι θεωρούν εσφαλμένα τις ψευδείς ειδήσεις
αληθινές;
Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ προσπάθησε πρόσφατα να ποσοτικοποιήσει αυτό το ζήτημα
μέσα από ένα μεγάλο δείγμα μαθητών λυκείου. Τα αποτελέσματα της μελέτης τους συνοψίζονται στον ακόλουθο
σύνδεσμο από τη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας Wall Street Journal. Ο συντάκτης του άρθρου τονίζει στο
παρακάτω απόσπασμα:

(...) 82% of middle-schoolers couldn’t distinguish between an ad labeled “sponsored content”
and a real news story on a website, according to a Stanford University study of 7,804 students
from middle school through college. The study, set for release Tuesday, is the biggest so far on
how teens evaluate information they find online.
Η έρευνα, όπως φαίνεται, έδειξε πολλά παραδείγματα ειδήσεων στους φοιτητές, από τους οποίους ζητούσε κάθε
φορά να επιλέξουν αν αναπαρήγαγαν μια πραγματική ή μια ψεύτικη είδηση. Στο απόσπασμα που ακολουθεί
αναφέρονται κάποια επιπλέον αποτελέσματα της έρευνας:
More than two out of three middle-schoolers couldn’t see any valid reason to mistrust a post
written by a bank executive arguing that young adults need more financial-planning help. And
nearly four in 10 high-school students believed, based on the headline, that a photo of deformed
daisies on a photo-sharing site provided strong evidence of toxic conditions near the Fukushima
Daiichi nuclear plant in Japan, even though no source or location was given for the photo.
Ποιο είδος ισχυρισμού περιγράφει η δήλωση ότι «το 82% των μαθητών λυκείου δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν
μεταξύ μιας διαφήμισης που είχε την ένδειξη “χορηγούμενο περιεχόμενο” και μιας πραγματικής είδησης»;
Πρόκειται για έναν αιτιακό ισχυρισμό, έναν ισχυρισμό συχνότητας ή συσχέτισης; Ποια ή ποιες είναι οι μεταβλητές
που περιέχονται σε αυτόν τον ισχυρισμό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Για να ισχυριστεί κάποιος ότι το «82% των μαθητών λυκείου» κάνει το οτιδήποτε, μάλλον θα πρέπει να είναι
σίγουρος ότι η έρευνα περιλαμβάνει ένα γενικεύσιμο δείγμα μαθητών λυκείου. Αναφέρετε κάποιους τρόπους με
τους οποίους οι ερευνητές θα μπορούσαν να αποκτήσουν ένα εξωτερικά έγκυρο δείγμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Για έναν ισχυρισμό συχνότητας όπως αυτός που σχολιάζεται εδώ, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει επίσης η
εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής. Ως προς την παρούσα μελέτη του Στάνφορντ, η εγκυρότητα
εννοιολογικής κατασκευής φαίνεται εξαιρετική, καθώς οι ερευνητές απηυθύναν ερωτήσεις γύρω από πολύ
ρεαλιστικά πρότυπα ειδήσεων και διαφημίσεων που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Διαβάζοντας ξανά τα δύο
παραπάνω αποσπάσματα, θα παρατηρήσετε τρεις διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μετρούν τη μεταβλητή
«Γνωρίζοντας πότε μια είδηση είναι ψευδής». Ποιοι είναι αυτοί οι τρεις τρόποι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6.5.3 Τυχαία δειγματοληψία στο πεδίο και δημόσια υγεία

Ακολουθεί ένα επίκαιρο παράδειγμα τυχαίας δειγματοληψίας στο πεδίο. Παρακολουθήστε το δίλεπτο βίντεο που
αφορά μια μελέτη που δημιούργησε το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) για την
πόλη Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (σε παραγωγή του NPR). Το CDC αποτελεί το κορυφαίο
εθνικό ινστιτούτο δημόσιας υγείας των ΗΠΑ και με αυτή τη μελέτη επιχειρεί να παρουσιάσει πώς οι νοσοκόμες
του επισκέπτονται περίπου 500 ανθρώπους την ημέρα στη μητροπολιτική περιοχή της Ατλάντα προκειμένου να
παρακολουθήσουν τον τρόπο και τον ρυθμό με τον οποίο εξαπλώνεται ο κορονοϊός. Κατά το πρώτο λεπτό του
βίντεο, ο αφηγητής αναφέρει:
The CDC is sending out employees to conduct antibody tests on a random sample of Atlanta
residents. The tests are meant to show how many people have been infected with the
Coronavirus. The CDC wants to get blood samples from 450 households.

Σημείωση: Εδώ βλέπετε ένα ακόμα άρθρο που περιγράφει μια παρόμοια προσπάθεια. H συγκεκριμένη μελέτη, αν
και παρατηρεί τον επιπολασμό για τον κορονοϊό με την τεχνική του ρινικού επιχρίσματος και όχι μέσω του
ελέγχου των αντισωμάτων, εξακολουθεί και πάλι να κάνει χρήση ενός τυχαίου δείγματος, κάτι που αποτελεί
καθοριστικό παράγοντα και σε αυτή την έρευνα.
Γιατί θα ήταν σημαντικό να διεξάγουμε τεστ αντισωμάτων σε ένα τυχαίο δείγμα ανθρώπων από τη μητροπολιτική
περιοχή της Ατλάντα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Το σχέδιο είναι να συλλεχθούν δείγματα από 450 νοικοκυριά. Φανταστείτε ότι ένας φίλος σας ακούει αυτό το
νούμερο και εκφράζει τον εξής σκεπτικισμό: «Πώς μπορούν 450 περιπτώσεις να είναι αρκετές για να γίνει
γενίκευση σε όλο τον πληθυσμό της Ατλάντα;» Εξηγήστε στον φίλο σας γιατί ένα τυχαίο δείγμα, ακόμα και εάν
περιλαμβάνει «μόνο» 450 σπίτια μπορεί όντως να επιτρέψει τη γενίκευση στον πληθυσμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι κάποιοι τρόποι με τους οποίους το CDC μπορεί να χειριστεί αυτό το τυχαίο δείγμα; Συγκεκριμένα:
i) Πώς θα μπορούσαν να συλλέξουν ένα απλό τυχαίο δείγμα από τους κατοίκους της Ατλάντα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ii) Πώς θα μπορούσαν να συλλέξουν ένα δείγμα κατά συστάδες; (Τι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως
συστάδες;)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
iii) Πώς θα μπορούσαν να συλλέξουν ένα στρωματοποιημένο τυχαίο δείγμα; (Φανταστείτε ότι θέλουν να
χρησιμοποιήσουν γειτονιές/ταχυδρομικούς κώδικες ως στρώματα.)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Το CDC, αφού πραγματοποιήσει την έρευνα αντισωμάτων σε ένα τυχαίο δείγμα των κατοίκων της Ατλάντα, θα
εκτιμήσει το ποσοστό των λοιμώξεων σε αυτό. Σε ποιους πληθυσμούς θα είναι ικανοί οι ερευνητές να γενικεύσουν
αυτό το ποσοστό; Ποιος είναι δηλαδή ο πληθυσμός ενδιαφέροντος;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Τι μπορεί να συμβεί αν κάποιος από τους ανθρώπους που ανήκουν στο τυχαίο δείγμα αρνηθεί να δώσει αίμα για
τους σκοπούς αυτής της μελέτης; Θα επηρεάσει τη γενικευσιμότητα του δείγματος; Γιατί ναι ή γιατί όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια εγκυρότητα αφορά αυτό το παράδειγμα;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Bryant, A. N. (2003). Changes in attitudes toward women's roles: Predicting gender-role traditionalism among
college students. Sex Roles, 48, 131-142.
Simmons, J. P., Nelson, L. D., & Simonsohn, U. (2011). False-positive psychology: Undisclosed flexibility in data
collection and analysis allows presenting anything as significant. Psychological Science, 22(11), 1359-
1366.
Tonkiss, J., Galler, J. R., Shukitt-Hale, B., & Rocco, F. J. (1991). Prenatal protein malnutrition impairs visual
discrimination learning in adult rats. Psychobiology, 19, 247-250.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
Εργαλεία για την αξιολόγηση των αιτιακών ισχυρισμών:

Εισαγωγή στον πειραματισμό
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 7 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για να εισαγάγει τους/τις φοιτητές/τριες στη λογική του
πειραματισμού. Κάτι τέτοιο περιλαμβάνει μια αναλυτική εξήγηση του γιατί να προτιμήσει κάποιος την πειραματική
έρευνα, με ποιον τρόπο δημιουργούνται τα εκάστοτε πειράματα, πότε θεωρείται ότι αυτά «τρέχουν» σωστά και πότε
είναι ικανά να υποστηρίξουν αιτιακούς ισχυρισμούς. Οι δραστηριότητες θα αντιπαραθέσουν σχεδιασμούς «εντός των
ομάδων» και «μεταξύ των ομάδων» και θα παρουσιάσουν τις τρεις μεγάλες απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα:
τους συγχυτικούς παράγοντες, τη μεροληψία επιλογής, και την επίδραση σειράς. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε
όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.

• την εισαγωγή στην πειραματική διαδικασία. Η εκμάθηση του πειραματισμού μπορεί να αποτελέσει μια
ψυχαγωγική διαδικασία λόγω της πληθώρας και του πολυδιάστατου χαρακτήρα των παραδειγμάτων που
υπάρχουν. Μια κλασική επίδειξη περιλαμβάνει την επίδειξη στο μάθημα μιας πρόχειρης εκδοχής του
πειράματος «Pepsi Challenge» (το οποίο βασίζεται στις μελέτες του Treadwell) ή του πειράματος
«Τύφλωσης Απροσεξίας» με τον γορίλλα (το οποίο βασίζεται στις μελέτες των Chabris και Simons). Ως μια
πρώτη εισαγωγή στον πειραματικό σχεδιασμό, οι φοιτητές/τριες θα πρέπει να συμμετάσχουν σε ένα σχετικά
σύντομο και ευρέως αναγνωρισμένο (όπως έχει ήδη αποδειχθεί και αναπαραχθεί από την προηγούμενη
έρευνα) πείραμα, για παράδειγμα, έναν σχεδιασμό δύο-τριών ομάδων που θα απεικονίζει τον τρόπο με τον
οποίο το μέγεθος μιας λίστας λέξεων επηρεάζει τα επίπεδα επεξεργασίας της μνήμης. Αφού αναλυθούν τα
αποτελέσματα, θα ακολουθήσει μια συζήτηση σχετικά με το γιατί αυτή η έρευνα μπορεί να υποστηρίξει τον
αιτιακό ισχυρισμό «η αυξημένη νοηματική επεξεργασία των λέξεων βοηθά στο να τις θυμόμαστε καλύτερα».
Επίσης, θα γίνει συζήτηση γύρω από την εσωτερική εγκυρότητα και την τυχαία ανάθεση του πειραματικού
παραδείγματος. Τέλος, θα αφιερωθεί αρκετός χρόνος εξάσκησης στον χειρισμό και στην ανάλυση των
ανεξάρτητων και εξαρτημένων μεταβλητών.
• την εξοικείωση με διαφορετικά είδη πειραματικών σχεδιασμών. Οι φοιτητές/τριες θα εξασκηθούν σε
δραστηριότητες σχετικές με σχεδιασμούς: ανεξάρτητων και εξαρτημένων δειγμάτων, προελέγχου και
μετελέγχου, συγχρονικών και επαναλαμβανόμενων μετρήσεων. Απώτερος σκοπός είναι να αποκτηθεί μια
πρώτη εμπειρία σχετικά με το πότε πρέπει να χρησιμοποιείται κάθε σχεδιασμός και ποιος είναι ο βέλτιστος
τύπος σχεδιασμού ανάλογα με το είδος της εκάστοτε μελέτης.
• την εκμάθηση της εσωτερικής εγκυρότητας. Η κατανόηση της ισχύος της τυχαίας ανάθεσης μπορεί να είναι
ιδιαίτερα απαιτητική. Οι πρακτικές δραστηριότητες σε συνδυασμό με μια συζήτηση για τον νόμο των μεγάλων
αριθμών στοχεύουν ακριβώς εκεί, να ενισχύσουν τη γνώση γύρω από αυτό το ζήτημα. Τέλος, οι
δραστηριότητες σχετικά με τη συστηματική διακύμανση (π.χ. συγχυτικές μεταβλητές) θα επιτρέψουν την
εξάσκηση στις περιπτώσεις μη συστηματικής (τυχαίας) διακύμανσης.

Μπορεί να υπάρξει σύγχυση μεταξύ της μη συστηματικής (π.χ. «σε κάποιους

ανθρώπους απλώς δεν αρέσουν τα μακαρόνια») με τη συστηματική διακύμανση (π.χ.
συγχυτικές μεταβλητές).
Μπορεί να υπάρξει σύγχυση μεταξύ τυχαίας ανάθεσης και τυχαίας δειγματοληψίας.
Πρέπει να δίνεται πάντα ιδιαίτερη προσοχή στον σωστό διαχωρισμό μεταξύ μιας
μεταβλητής και των επιπέδων της, ώστε να μην παρατηρούνται αμφιβολίες ως προς τις
μεταβλητές μιας μελέτης.
7.1 Αιτιακές σχέσεις και τα κριτήριά τους

Όταν αναφέρεται κάποιος/α σε αιτιακές σχέσεις, είναι σαν να απευθύνεται στους τρεις κανόνες που
χαρακτηρίζουν τις αιτιακές σχέσεις: τη συνδιακύμανση, τη σχέση χρονικής ακολουθίας και την εσωτερική
εγκυρότητα. Μια διμεταβλητή συσχετιστική μελέτη μπορεί να παρουσιάζει συνδιακύμανση και κάποιες φορές
μια σχέση χρονικής ακολουθίας μεταξύ των μεταβλητών, αλλά όχι εσωτερική εγκυρότητα, η οποία αποτελεί
αποκλειστικό γνώρισμα μιας αιτιακής σχέσης (δηλαδή η μεταβλητή Α προκαλεί τη μεταβλητή Β και όχι κάποια
άλλη τρίτη μεταβλητή Γ). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, όσον αφορά τον τρίτο κανόνα των αιτιακών σχέσεων
–εσωτερική εγκυρότητα–, αποτελεί συχνό φαινόμενο να σκεφτόμαστε τρίτες μεταβλητές οι οποίες δεν αποτελούν
ευλογοφανείς εναλλακτικές εξηγήσεις ή άλλες που αποτελούν διαμεσολαβητικές μεταβλητές και όχι τρίτες
μεταβλητές. Οι διαμεσολαβητικές μεταβλητές αποτελούν προτεινόμενες αιτιακές διαδρομές (δηλαδή συνδέουν
την ανεξάρτητη με την εξαρτημένη μεταβλητή, και των οποίων η ύπαρξη εξηγεί τη σχέση μεταξύ των άλλων δύο
μεταβλητών) και όχι τρίτες μεταβλητές.
Ένα άλλο συχνό λάθος αφορά τη σχέση χρονικής ακολουθίας, η οποία μπορεί να αλλάζει ανάλογα με τη
σειρά με την οποία παρουσιάζονται οι μεταβλητές στον εκάστοτε ισχυρισμό που μελετάται. Για αυτόν τον λόγο
πρέπει να είμαστε πάντα σε εγρήγορση με τους ισχυρισμούς που διαβάζουμε ώστε να κρίνουμε τις μεταβλητές
κάθε φορά από την αρχή.
Η δραστηριότητα που ακολουθεί στοχεύει να βοηθήσει στην κατανόηση της έννοιας της αιτιακής σχέσης μέσω
της εφαρμογής των τριών κανόνων που ισχύουν γι’ αυτήν.
Δραστηριότητα 7.1. Ισχύει ότι οι άνθρωποι αποσπώνται περισσότερο όταν βλέπουν αποκρουστικές εικόνες; Για
να το διαπιστώσει αυτό μια ερευνήτρια, σχεδίασε ένα υπολογιστικό πείραμα όπου μια σειρά από γράμματα
εμφανίζονταν –ένα κάθε φορά– σε μια οθόνη. Οι συμμετέχουσες έπρεπε να πατήσουν ένα πλήκτρο όσο πιο
γρήγορα μπορούσαν όταν έβλεπαν ένα φωνήεν και να μην κάνουν τίποτα όταν έβλεπαν ένα σύμφωνο. Οι
συμμετέχουσες πραγματοποίησαν 5 δοκιμές εξάσκησης για να εξοικειωθούν με τη λογική του πειράματος και στη
συνέχεια ακολούθησαν 30 πειραματικές δοκιμές. Η πειραματίστρια αμέσως πριν από τη 2η πειραματική δοκιμή
έδειξε μια πολύχρωμη φωτογραφία μιας φάρμας. Έπειτα, αμέσως πριν από την 28η φωτογραφία έδειξε μια
αποκρουστική –αυτή τη φορά– φωτογραφία από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι
οι χρόνοι απόκρισης των συμμετεχουσών ήταν πολύ πιο αργοί κατά την 28η δοκιμή σε σχέση με την αντίστοιχη
απόκριση που καταγράφηκε για τη 2η δοκιμή. Αυτό το αποτέλεσμα οδήγησε την ερευνήτρια να συμπεράνει ότι
οι αποκρουστικές φωτογραφίες αποσπούν περισσότερο τους ανθρώπους σε σχέση με τις χαρούμενες εικόνες.
Είναι προβληματική αυτή η έρευνα ως προς την εσωτερική της εγκυρότητα; Εάν ναι, το πρόβλημα οφείλεται: i)
σε συγχυτικούς παράγοντες που είναι αποτέλεσμα του συγκεκριμένου πειραματικού σχεδιασμού, ii) σε μεροληψία
επιλογής ή iii) σε επίδραση σειράς;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

7.1.1 Εισαγωγή στον πειραματισμό
Ένα από τα κυριότερα ζητήματα σε κάθε μελέτη, τόσο για την κατανόηση των ισχυρισμών ενός επιστήμονα όσο
και την κριτική σκέψη γύρω από τον πειραματικό σχεδιασμό, προϋποθέτει την αναγνώριση και τον ορισμό των
μεταβλητών. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ποια είναι η κάθε σχετική μεταβλητή, ποια είναι τα επίπεδα –αν
υπάρχουν– της κάθε μεταβλητής και ποιος ο ρόλος που διαδραματίζει η κάθε μεταβλητή σε κάθε μελέτη ή
ισχυρισμό. Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξασκηθούμε σε μια πληθώρα δραστηριοτήτων στοχεύοντας ακριβώς στον
εντοπισμό και στην κατανόηση του ρόλου της κάθε μεταβλητής.
Δραστηριότητα 7.2. Χειρισμός ή μέτρηση; Διακρίνετε ποιες από τις επόμενες μεταβλητές θεωρούνται
μετρήσιμες ή χειρισμού.
Η ηλικία μιας συμμετέχουσας _________________
Ο αριθμός των αδελφών που έχει κάθε συμμετέχουσα _________________
Πόση ώρα δίνεται στη συμμετέχουσα για να ολοκληρώσει ένα έργο: 30, 20 ή 10 λεπτά ______________
Πόση ώρα χρειάζεται η συμμετέχουσα προκειμένου να ολοκληρώσει ένα έργο _________________
Η δόση ενός φαρμάκου που δίνεται σε μια συμμετέχουσα: 1 ml ή 5 ml _________________
Το ύψος μιας συμμετέχουσας _________________
Η βαθμολογία μιας συμμετέχουσας σε μια δοκιμασία αναγραμματισμού _________________
Το επίπεδο της δοκιμασίας που παρουσιάζεται στις συμμετέχουσες: εύκολο ή δύσκολο _____________
Το επίπεδο της δοκιμασίας στο οποίο επιλέγουν να ελεγχθούν οι συμμετέχουσες: εύκολο ή δύσκολο
______________
Εάν μια συμμετέχουσα έχει φορέσει σιδεράκια _________________
Η προσωπικότητα της πειραματίστριας: φιλική ή αυστηρή _________________
Δραστηριότητα 7.3. Προσδιορίζοντας μεταβλητές σε πειράματα. Παρακάτω υπάρχουν οι περιγραφές από

διάφορες πειραματικές μελέτες. Για καθεμία από τις περιγραφές, εντοπίστε τις ανεξάρτητες μεταβλητές και τα
επίπεδα για την καθεμία, τον αριθμό των συνθηκών που δημιουργήθηκαν και τις εξαρτημένες μεταβλητές.
Μια οργανωσιακή ψυχολόγος ενδιαφέρεται να διαπιστώσει εάν η μείωση της θερμοκρασίας σε ένα εργοστάσιο
θα αυξήσει την παραγωγικότητα (δηλαδή ο αριθμός των προϊόντων που συναρμολογούνται). Στο εργοστάσιο
υπάρχουν τρεις αίθουσες συναρμολόγησης και σε κάθε αίθουσα έχουν ρυθμιστεί οι εξής θερμοκρασίες: 20°C,
30°C ή 40°C.
Ανεξάρτητη/ες μεταβλητή/ές: ________________________________________________________________
Επίπεδα για την κάθε ανεξάρτητη μεταβλητή: _____________________________________________________
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Εξαρτημένη/ες μεταβλητή/ές: _______________________________________________________________
Μια ψυχολόγος μελετά την επίδραση που έχουν τα στεροειδή στην επιθετική συμπεριφορά των αρσενικών
αρουραίων. Τριάντα αρουραίοι λαμβάνουν ενέσεις ενός φαρμάκου placebo δύο φορές την ημέρα, ενώ μια άλλη
ομάδα με τον ίδιο αριθμό αρουραίων δέχεται δύο φορές την ημέρα ενέσεις που περιέχουν ένα στεροειδές
φάρμακο. Οι αρουραίοι τοποθετούνται όλοι μαζί σε ένα κλουβί για μία ώρα την ημέρα και οι βοηθοί εργαστηρίου
μετρούν τον αριθμό των επιθετικών συμπεριφορών που καταγράφονται μέσα στο χρονικό διάστημα μίας
εβδομάδας. Σκοπός είναι να καθοριστεί εάν παρατηρείται διαφορά στην επιθετική συμπεριφορά μεταξύ των δύο
ομάδων αρουραίων.
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Εξαρτημένη/ες μεταβλητή/ές: ________________________________________________________________

Μια ψυχολόγος διερευνά την επίδραση του αλκοόλ στην οδηγική ικανότητα των ανθρώπων κάτω από συνθήκες
διαφορετικού φωτισμού. Η ψυχολόγος αναθέτει τυχαία στις συμμετέχουσες να πιουν 2 ποτήρια που περιέχουν
ένα μη αλκοολούχο ποτό, 2 ποτήρια που περιέχουν ένα αλκοολούχο ποτό ή 4 ποτήρια με αλκοολούχο ποτό. Στη
συνέχεια, αναθέτει ξανά τυχαία αυτές τις συμμετέχουσες σε μια ομάδα έντονου και μια ομάδα χαμηλού φωτισμού
και τους ζητά να λάβουν μέρος σε ένα παιχνίδι οδηγικής προσομοίωσης. Ο προσομοιωτής είναι ρυθμισμένος για
οδήγηση υπό το φως της ημέρας όταν πρόκειται για την ομάδα του έντονου φωτισμού, ενώ αλλάζει σε νυχτερινή
οδήγηση όταν πρόκειται για την ομάδα του χαμηλού φωτισμού. Καθώς οι συμμετέχουσες παίζουν στον
προσομοιωτή, υπολογίζεται ο αριθμός από τις φορές που αποτυγχάνουν να σταματήσουν σε ενδείξεις «ΣΤΟΠ»
και από τα εμπόδια στα οποία μπορεί να χτυπήσουν.
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
_
Μια ομάδα επιστημόνων ενδιαφέρεται να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα μιας νέας συμπεριφορικής
θεραπείας σε παιδιά που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ. Εξήντα έξι άτομα δηλώνουν εθελοντικά συμμετοχή στη
μελέτη. Τα παιδιά ανατίθενται τυχαία είτε σε μια ομάδα που θα λάβει 5 εβδομάδες συμπεριφορικής θεραπείας είτε
τοποθετούνται σε μια λίστα αναμονής. Μετά το πέρας των 5 εβδομάδων, όλοι οι συμμετέχοντες μετρήθηκαν για
πιθανές αλλαγές στους δείκτες υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας.
Επίπεδα για την κάθε ανεξάρτητη μεταβλητή: ____________________________________________________
__
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Εξαρτημένη/ες μεταβλητή/ές: _______________________________________________________________
Μια ερευνήτρια αναθέτει 20 πανεπιστημιακούς φοιτητές στο να επιλέξουν είτε ένα σύντομο μάθημα ταχείας
ανάγνωσης είτε ένα μάθημα αγγλικής λογοτεχνίας. Η ερευνήτρια ενδιαφέρεται να ανακαλύψει εάν ένα χρηματικό
κίνητρο μπορεί να επηρεάσει την αποδοτικότητα των φοιτητών στο μάθημα, δοκιμάζοντάς τους μέσω ενός τεστ
ανάγνωσης που θα διεξαχθεί στο τέλος του εξαμήνου. Στους μισούς από τους φοιτητές θα προσφερθούν 5 ευρώ
αν καταφέρουν να φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο απόδοσης στο τεστ, ενώ στους άλλους μισούς δεν θα
δοθεί κανένα χρηματικό έπαθλο.
Ανεξάρτητη/ες μεταβλητή/ές: _______________________________________________________________
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
_
Επηρεάζεται η χρονική αντίληψη από το κυρίαρχο χέρι (δηλαδή η ιδιότητα ενός ατόμου να χρησιμοποιεί
κατεξοχήν το αριστερό ή το δεξί του χέρι για μια σειρά έργων) και το φύλο; Μια ερευνήτρια χρησιμοποιεί για τα
πειράματά της 50 άνδρες και 50 γυναίκες. Και για τις δύο ομάδες φύλου τα μισά άτομα είναι δεξιόχειρες και τα
άλλα μισά αριστερόχειρες. Η πειραματίστρια χρονομετρά για κάθε άτομο 60 δευτερόλεπτα, λέγοντας «ΠΑΜΕ»
κατά την έναρξη και «ΣΤΟΠ» στο τέλος. Έπειτα τους ζητά να εκτιμήσουν πόσα δευτερόλεπτα πιστεύουν ότι
έχουν περάσει (κανένας συμμετέχων δεν ξέρει ότι η πειραματίστρια έχει ρυθμίσει το χρονόμετρο να είναι πάντα
στα 60 δευτερόλεπτα για όλους).
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________

Είναι δυνατόν η προσθήκη καυτερών μπαχαρικών στο φαγητό μαζί με την αύξηση της κατανάλωσης νερού να
οδηγήσει σε μείωση του σωματικού βάρους; Οι συμμετέχουσες υποβάλλονται σε μια καυτερή και μια ουδέτερη
δίαιτα. Για καθεμία από αυτές τις ομάδες, το 1/3 των συμμετεχουσών ανατίθεται σε τρεις υποομάδες που
χαρακτηρίζονται από χαμηλή, μέτρια ή υψηλή κατανάλωση νερού. Έξι μήνες μετά, η ερευνήτρια θα υπολογίσει
το ποσοστό βάρους που χάθηκε ή αποκτήθηκε για κάθε συμμετέχουσα.
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Εξαρτάται η επιλογή ενός αθλήματος από το φύλο; Γυναίκες και άνδρες ρωτήθηκαν για το αν προτιμούν να
παίζουν ομαδικά ή ατομικά αθλήματα.
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Μπορεί ένα ρόφημα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες να βελτιώσει την απόδοση των ατόμων σε ένα τεστ,
όταν αυτό καταναλώνεται λίγη ώρα πριν από την έναρξη της εξέτασης; Για να διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, οι
συμμετέχοντες κατανάλωσαν είτε ένα ρόφημα χαμηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες είτε ένα ρόφημα με πολλές
θερμίδες λίγη ώρα προτού πάρουν μέρος σε ένα τεστ με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής για ένα μάθημα
στατιστικής.
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Αντιδρούν διαφορετικά οι εξωστρεφείς σε σχέση με τους εσωστρεφείς ανθρώπους όταν δέχονται δημόσιες
εκδηλώσεις τρυφερότητας; 100 άνθρωποι κατηγοριοποιήθηκαν ως εξωστρεφείς ή εσωστρεφείς. Κάθε
συμμετέχων έπρεπε να παρακολουθήσει 3 βίντεο των 30 δευτερολέπτων, τα οποία έδειχναν ένα ζευγάρι μέσα σε
ένα πολυσύχναστο πάρκο να κάνει τρεις διαφορετικές δραστηριότητες: να κρατάνε τα χέρια τους, να φιλιούνται
ή να φιλιούνται και να αγκαλιάζονται. Έπειτα από κάθε βίντεο καλούνταν να βαθμολογήσουν πόσο αποδεκτή
θεωρούσαν τη συμπεριφορά του ζευγαριού σε μια 5βάθμια κλίμακα (με το 1 να θεωρείται πλήρως απαράδεκτη
και το 5 πλήρως αποδεκτή).
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Παρατηρείται αύξηση ή μείωση στις ταχύτητες των αυτοκινήτων στους μεγάλους αυτοκινητοδρόμους ανάλογα
με τον αριθμό των αυτοκολλήτων που βρίσκονται πάνω σε κάθε αυτοκίνητο; Οι κάμερες στους αυτοκινητο-
δρόμους, οι οποίες είναι εξοπλισμένες με ραντάρ, έπαιρναν φωτογραφίες οχημάτων που περνούσαν από ένα
σημείο ελέγχου. Στη συνέχεια, η ερευνήτρια μέτρησε πόσα αυτοκόλλητα είχε κάθε αυτοκίνητο (σε ένα εύρος 0-
22) και την ταχύτητα που είχε κάθε αυτοκίνητο σε χλμ./ώρα (σε ένα εύρος από 90-220).

_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Πολλές επιχειρήσεις εφαρμόζουν προγράμματα για να ωθήσουν τους υπαλλήλους προς τη γυμναστική, δίνοντάς
τους και τα σχετικά κίνητρα. Οι ερευνητές γνωρίζουν ότι η πλαισίωση, όπως καλείται στην οικονομική θεωρία,
δηλαδή η τάση των ανθρώπων να ενδιαφέρονται περισσότερο για μια απώλεια παρά για ένα κέρδος, επηρεάζει
σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Μια οργανωσιακή ψυχολόγος, η οποία συνεργάζεται με μια
εταιρεία λογισμικού, εγγράφει 100 υπαλλήλους στο νέο πρόγραμμα Get Fit. Σε 50 από αυτούς τους υπαλλήλους
δίνονται 50 ευρώ εκ των προτέρων με την προϋπόθεση ότι θα πρέπει να γυμνάζονται τουλάχιστον 3 φορές την
εβδομάδα για έναν μήνα, αλλιώς θα πρέπει να επιστρέψουν τα χρήματα. Στους υπόλοιπους 50 υπαλλήλους λένε
ότι πρέπει να ασκούνται τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα για έναν μήνα προκειμένου να κερδίσουν 50 ευρώ
στο τέλος του μήνα. Η ερευνήτρια μετρά τη συχνότητα άσκησης των εργαζομένων.
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Μια ψυχολόγος που ειδικεύεται στις διαπροσωπικές σχέσεις εξετάζει ποιες πληροφορίες είναι οι πιο επιδραστικές
όσον αφορά τη διαδικασία γνωριμίας συντρόφων μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών. Τα άτομα που επιλέγονται να
συμμετάσχουν στο πείραμα είναι ανύπαντρα και καλούνται να δουν προφίλ υποψηφίων συντρόφων σε μια οθόνη.
Η πρώτη ομάδα βλέπει προφίλ υποψηφίων τα οποία συνοδεύονται από μια ελκυστική φωτογραφία. Η δεύτερη
ομάδα βλέπει μια μη ελκυστική φωτογραφία, ενώ η τρίτη ομάδα δεν βλέπει καμία φωτογραφία των υποψηφίων.
Επιπλέον, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση στο προφίλ κάθε ατόμου είναι δομημένη κατά τέτοιον τρόπο ώστε
τα άτομα να πιστεύουν ότι κάποιοι υποψήφιοι ανήκουν σε υψηλότερη κοινωνικοοικονομική κλίμακα ενώ άλλοι
σε χαμηλότερες. Μετά την προβολή του κάθε προφίλ, τα άτομα πρέπει να υποδείξουν αν θα βγουν ραντεβού με
τον/την εκάστοτε υποψήφιο/α ή όχι.
_
Συνθήκες: _________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.4. Αυτή η δραστηριότητα θα μας δώσει τη δυνατότητα να δουλέψουμε στις έννοιες των
λειτουργικών ορισμών, των ανεξάρτητων και εξαρτημένων μεταβλητών, καθώς και των ερευνητικών υποθέσεων.
Για καθένα από τα σενάρια που ακολουθούν, θα πρέπει να αναγνωρίσετε τις εξαρτημένες (ΕΜ) και ανεξάρτητες
μεταβλητές (ΑΜ), καθώς και να δώσετε τους κατάλληλους λειτουργικούς ορισμούς για καθεμία από αυτές.
Επιπλέον, περιγράψτε μια υπόθεση που σκεφτήκατε με βάση το ερευνητικό σενάριο που σας δίνεται κάθε φορά.
Μια αναπτυξιακή ψυχολόγος ενδιαφέρεται να παρατηρήσει αν τα επίπεδα δραστηριότητας των τετράχρονων
παιδιών επηρεάζονται διαφορετικά όταν βλέπουν το τηλεοπτικό πρόγραμμα «Μπομπ Σφουγγαράκης» σε σχέση
με το να έβλεπαν το πρόγραμμα «Σιντ: Ο μικρός επιστήμονας».
ΑΜ: _____________________________________________________________________________________
Λειτουργικός ορισμός της ΑΜ: ________________________________________________________________
ΕΜ: _____________________________________________________________________________________
Λειτουργικός ορισμός της EΜ: ________________________________________________________________
Υπόθεση: _________________________________________________________________________________

Μια ψυχίατρος θέλει να μελετήσει τον αντίκτυπο που έχει ένα νέο φάρμακο, το οποίο σχεδιάστηκε για να
ενισχύσει την ικανότητα των εφήβων με ΔΕΠΥ να κρατούν ακριβείς σημειώσεις στη σχολική αίθουσα.
ΑΜ: _____________________________________________________________________________________
ΕΜ: _____________________________________________________________________________________
Υπόθεση: _________________________________________________________________________________
Μια βιοψυχολόγος θέλει να μάθει εάν η έκθεση ενήλικων θηλυκών αρουραίων στην τεστοστερόνη θα αυξήσει
την επιθετική τους συμπεριφορά.
ΑΜ: _____________________________________________________________________________________
ΕΜ: _____________________________________________________________________________________
Υπόθεση: _________________________________________________________________________________
Μια οργανωσιακή ψυχολόγος πιστεύει ότι η μείωση της θερμοκρασίας σε έναν εργασιακό χώρο μπορεί να έχει
εμφανή αντίκτυπο στην παραγωγικότητα των εργαζομένων στη γραμμή συναρμολόγησης προϊόντων.
ΑΜ: _____________________________________________________________________________________
ΕΜ: _____________________________________________________________________________________
Υπόθεση: _________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.5. Λίγη ακόμα εξάσκηση με μεταβλητές και συνθήκες: Αναγνωρίστε τις εξαρτημένες
μεταβλητές, τις ανεξάρτητες μεταβλητές, τις πειραματικές συνθήκες και τις συνθήκες ελέγχου για τα πειράματα
που ακολουθούν.
Μια ερευνήτρια μελετά την επίδραση του ύπνου στην επιθετική συμπεριφορά, σκεπτόμενη ότι περισσότερη
αϋπνία θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη επιθετικότητα. Φρόντισε λοιπόν κάποιοι άνθρωποι να κοιμούνται 6 ώρες τη
νύχτα, κάποιοι άλλοι 3 ώρες τη νύχτα και κάποιοι άλλοι όσο ήθελαν. Στη συνέχεια παρακολούθησε τυχόν
επιθετικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια αγώνων μπάσκετ που διεξάγονταν μεταξύ των συμμετεχόντων.
Εξαρτημένη μεταβλητή: _____________________________________________________________________
Ανεξάρτητη μεταβλητή: _____________________________________________________________________
Πειραματική/ές συνθήκη/ες: ________________________________________________________________
_
Συνθήκη ελέγχου: __________________________________________________________________________
Μια πειραματική ψυχολόγος ενδιαφέρεται να μάθει για την επίδραση που έχει η κλασική μουσική στα επίπεδα
χαλάρωσης των ανθρώπων (μετριέται με βάση τους καρδιακούς παλμούς). Υποπτεύεται ότι η ακρόαση κλασικής
μουσικής θα κάνει τους ανθρώπους να βιώνουν ένα μεγαλύτερο αίσθημα χαλάρωσης. Η μία ομάδα καλείται να
ακούσει κλασική μουσική για μία ώρα, ενώ τα άτομα της άλλης ομάδας πρέπει να μείνουν για μία ώρα μόνα τους
σε ένα σιωπηλό δωμάτιο. Μετά τη λήξη της μίας ώρας, παρακολουθεί τους καρδιακούς παλμούς κάθε
συμμετέχοντος, ώστε με αυτόν τον τρόπο να μετρήσει τον βαθμό χαλάρωσής τους.

_
Συνθήκη ελέγχου: __________________________________________________________________________
Μια ερευνήτρια διεξάγει ένα πείραμα για να αξιολογήσει την επίδραση του αλκοόλ στην αίσθηση ισορροπίας των
ανθρώπων. Χωρίζει τις συμμετέχουσές της σε τρεις ομάδες: στην πρώτη ομάδα οι συμμετέχουσες πίνουν ένα
ποτήρι με κάποιο αλκοολούχο ποτό, στη δεύτερη ομάδα πίνουν δύο ποτήρια, ενώ στην τρίτη ομάδα πίνουν ένα
ποτήρι με σόδα. Έπειτα, τοποθετεί τις συμμετέχουσες πάνω σε μια ευθεία γραμμή και τους ζητά να περπατήσουν
πάνω της, καταγράφοντας πόσες φορές θα παραπατήσουν εκτός γραμμής.
_
Συνθήκη ελέγχου: __________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.5. Για καθεμία από τις ακόλουθες μελέτες, προσδιορίστε: 1) τις ανεξάρτητες μεταβλητές και
τα επίπεδά τους, 2) τις εξαρτημένες μεταβλητές, 3) τους λειτουργικούς ορισμούς τόσο για τις ΑΜ όσο και για τις
ΕΜ, 4) τις μεταβλητές ελέγχου και οποιαδήποτε άλλη μεταβλητή δεν αναφέρεται αλλά θα έπρεπε (δηλαδή πιθανές
συγχυτικές μεταβλητές), 5) μια εύλογη υπόθεση.
Σε μια μελέτη σχετικά με την επίδραση της κοκαΐνης σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, μικροσκοπικές
ποσότητες του ναρκωτικού μπορούν να εγχυθούν σε στοχευμένα εγκεφαλικά σημεία μέσω της χρήσης
τεχνολογίας αιχμής. Αρουραίοι που έχουν μεγαλώσει στο εργαστήριο ανατίθενται τυχαία σε τέσσερις ομάδες.
Κάθε ομάδα δέχεται το ναρκωτικό σε μία μόνο συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου. Τα αποτελέσματα από τη
χορήγηση του ναρκωτικού ως προς τα επίπεδα διέγερσης εξάγονται μέσω της παρατήρησης του για πόσο πολύ
ένα κουρασμένο ζώο θα μείνει ξύπνιο έπειτα από την έγχυση του ναρκωτικού.
1) ______________________________________________________________________________________
2) ______________________________________________________________________________________
3) ______________________________________________________________________________________
4) ______________________________________________________________________________________
5) ______________________________________________________________________________________
Μια ερευνήτρια μελετά την πιθανή επίδραση που μπορεί να έχει στις κρίσεις των ανθρώπων σχετικά με την ευφυΐα
και την εκτίμηση της προσωπικότητας, το μήκος των μαλλιών στα παιδιά. Το δείγμα αποτελείται από δασκάλες
που παρακολουθούν φωτογραφίες παιδιών ώστε να αποκτήσουν μια πρώτη εντύπωση για καθένα από αυτά. Τα
αγόρια και τα κορίτσια των οποίων τα πρόσωπα παρουσιάζονται στις φωτογραφίες έχουν τριών ειδών μήκη
μαλλιών (πολύ κοντά, στο ύψος των ώμων ή πολύ μακριά). Οι δασκάλες καλούνται να εκτιμήσουν τη φιλική
διάθεση και το επίπεδο ευφυΐας κάθε παιδιού –με βάση τις φωτογραφίες που βλέπουν– βάζοντας τον αντίστοιχο
βαθμό.
1) ______________________________________________________________________________________
2) ______________________________________________________________________________________
3) ______________________________________________________________________________________
4) ______________________________________________________________________________________
5) ______________________________________________________________________________________
Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να ανακαλύψει την πιθανή επίδραση που έχουν διαφορετικές θεραπείες στη μείωση
του φόβου, μέσω της μελέτη ασθενών με χρόνιες φοβίες. Υποψιάζεται ότι ο τύπος της φοβίας μπορεί να
αλληλεπιδρά με τις θεραπευτικές αγωγές. Συγκεκριμένα, πιστεύει ότι οι τύποι θεραπείας για την αγοραφοβία

(φόβος παραμονής σε δημόσιους χώρους) και την κλειστοφοβία (φόβος παραμονής σε κλειστούς/μικρούς χώρους)
ενδέχεται να είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Χώρισε τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες με βάση τον τύπο
φοβίας που έχουν και στη συνέχεια ανέθεσε τα άτομα της κάθε ομάδας σε υποομάδες θεραπείας:
απευαισθητοποίησης, ενόρασης και ενδορρηκτικής (ή κατακλυσμιαίας) θεραπείας. Η ερευνήτρια μέτρησε το
άγχος των συμμετεχόντων σε συνθήκες φόβου ύστερα από τρεις μήνες θεραπείας.
1) ______________________________________________________________________________________
2) ______________________________________________________________________________________
3) ______________________________________________________________________________________
4) ______________________________________________________________________________________
5) ______________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.6. Χρησιμοποιώντας τις γνώσεις που αποκτήσατε στον πειραματικό σχεδιασμό και στις
βασικές τεχνικές ελέγχου, προσπαθήστε να επιλύσετε τα ακόλουθα προβλήματα σχεδιάζοντας το κατάλληλο
πείραμα για κάθε σενάριο, ούτως ώστε να είστε σε θέση να απαντάτε στις ερωτήσεις που παρουσιάζονται.
Έχετε προσληφθεί ως σύμβουλος από το δημοτικό συμβούλιο της πόλης σας με σκοπό να μελετήσετε την πιθανή
επίδραση που έχει μια νέα πρωτοβουλία για την προώθηση της ανακύκλωσης πλαστικών στην πόλη. Το έργο που
σας έχει ανατεθεί περιλαμβάνει να σχεδιάσετε μια μελέτη με δύο ομάδες (σχεδιασμός μεταξύ ομάδων), μέσω της
οποίας θα ελέγξετε αν η συγκεκριμένη πρωτοβουλία είναι αποτελεσματική ή όχι.
Υπόθεση __________________________________________________________________________________
ΑΜ ______________________________________________________________________________________
ΕΜ ______________________________________________________________________________________
Πειραματική ομάδα _________________________________________________________________________
Ομάδα ελέγχου _____________________________________________________________________________
Συγχυτικές μεταβλητές ______________________________________________________________________
Τεχνικές ελέγχου ___________________________________________________________________________
_
Είστε μια νέα καθηγήτρια φυσικής αγωγής σε ένα γυμνάσιο. Πιστεύετε ότι έχετε αναπτύξει μια νέα και αποδοτική
μέθοδο, η οποία κάνει τα παιδιά πιο εύστοχα όταν εκτελούν ελεύθερες βολές στο μπάσκετ. Αποφασίζετε να
σχεδιάσετε μια μελέτη με δύο ομάδες (σχεδιασμός μεταξύ ομάδων) για να εξετάσετε αν η μέθοδος που
ανακαλύψατε είναι αποτελεσματική.
Υπόθεση __________________________________________________________________________________
ΑΜ ______________________________________________________________________________________
ΕΜ ______________________________________________________________________________________
Ομάδα ελέγχου _____________________________________________________________________________
O Φώτης θέλει να συλλέξει δεδομένα από δύο ομάδες συμμετεχόντων σε μια έρευνα για την επίδραση που έχει η
άσκηση στην προσωπική ευτυχία. Στοχεύει να δημιουργήσει μια ομάδα τρεξίματος/περιπάτου η οποία θα πρέπει
να καλύπτει 10 χιλιόμετρα την εβδομάδα και θα σηκώνει βάρη 3 φορές την εβδομάδα. Όσον αφορά την άλλη

ομάδα, απλώς θα ζητά από τους συμμετέχοντές της να διατηρήσουν τις καθημερινές τους συνήθειες, στις οποίες
δεν περιλαμβάνεται κανενός είδους φυσική άσκηση. Βοηθήστε τον Φώτη να σχεδιάσει αυτή τη μελέτη.
Υπόθεση __________________________________________________________________________________
ΑΜ ______________________________________________________________________________________
ΕΜ ______________________________________________________________________________________
Ομάδα ελέγχου _____________________________________________________________________________
Εργάζεστε στο τμήμα διαφήμισης για μια τοπική εταιρεία με προϊόντα χαρτιού. Θέλετε να διεξαγάγετε ένα τεστ
στο οποίο θα τοποθετήστε ανυποψίαστους πελάτες σε μια συνθήκη όπου θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ δύο
τύπων χαρτιού (τον κλασικό τύπο χαρτιού που παράγει ο κύριος ανταγωνιστής σας και το νέο προϊόν που σχεδίασε
η εταιρεία σας και επιδιώκει να κυκλοφορήσει στην αγορά μέσα στον επόμενο χρόνο), για το ποιο από τα δύο
φαίνεται καλύτερο. Η δουλειά σας είναι να διεξάγετε αυτή τη δοκιμασία προτίμησης με όσο πιο επιστημονικό
τρόπο μπορείτε, εφαρμόζοντας μια διπλά τυφλή τεχνική.
Υπόθεση __________________________________________________________________________________
ΑΜ ______________________________________________________________________________________
ΕΜ ______________________________________________________________________________________
Ομάδα ελέγχου _____________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.7. Έλεγχος υποθέσεων. Για καθένα από τα παρακάτω κελιά στους πίνακες που ακολουθούν,
υποδείξτε εάν οι ερευνητές πήραν τη σωστή απόφαση, έκαναν σφάλμα τύπου I (δηλαδή ψευδώς θετική
περίπτωση, όταν ο ερευνητής απορρίπτει τη μηδενική υπόθεση H0, ενώ στην πραγματικότητα αυτή είναι αληθινή
στον πληθυσμό), ή ένα σφάλμα τύπου II (δηλαδή ψευδώς αρνητική περίπτωση, όταν ο ερευνητής αποδέχεται τη
μηδενική υπόθεση Η0, ενώ στην πραγματικότητα αυτή δεν είναι αληθινή στον πληθυσμό). Σχολιάστε τι θα
σήμαινε αυτό για το εκάστοτε ερευνητικό έργο.
Επηρεάζεται η χρονική αντίληψη από το φύλο και το κύριο χέρι που χρησιμοποιεί κάθε άτομο; Μια ερευνήτρια
χρησιμοποίησε για τα πειράματά της 20 άνδρες και 20 γυναίκες. Για κάθε φύλο, τα μισά άτομα είχαν ως κύριο
χέρι το δεξί και τα υπόλοιπα μισά το αριστερό. Η ερευνήτρια χρονομετρούσε για κάθε άτομο 120 δευτερόλεπτα
(λέγοντας «ΠΑΜΕ» κατά την έναρξη και «ΣΤΟΠ» για να σημάνει το τέλος). Έπειτα ζητούσε από αυτά να
εκτιμήσουν πόσα δευτερόλεπτα πίστευαν ότι είχαν περάσει (κανένα άτομο δεν γνώριζε ότι το χρονόμετρο ήταν
πάντα ρυθμισμένο στα 120 δευτερόλεπτα για όλους τους συμμετέχοντες).

ΑΠΟΔΕΚΤΉ H0 ΑΠΟΡΡΙΠΤΈΑ H0
Η μηδενική υπόθεση H0 είναι

αληθινή στην πραγματικότητα:

λανθασμένη στην
πραγματικότητα:
Μπορεί η προσθήκη καυτερού φαγητού στη διατροφή σε συνδυασμό με την αύξηση κατανάλωσης νερού να
ενισχύσουν την προσπάθεια για απώλεια βάρους; Οι πειραματιστές ανέθεσαν τους συμμετέχοντες σε μια καυτερή
και μια ουδέτερη δίαιτα. Για καθεμία από τις δύο ομάδες, το 1/3 των συμμετεχόντων ανατέθηκε επιπλέον σε μια
υποομάδα χαμηλής, μέτριας ή υψηλής κατανάλωσης νερού. Έξι μήνες μετά, οι ερευνητές υπολόγισαν και
κατέγραψαν το ποσοστό βάρους που έχασαν ή πήραν οι συμμετέχοντες για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.


Μπορεί ένα ρόφημα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες να βελτιώσει την απόδοση των ατόμων σε ένα τεστ,
όταν καταναλώνεται λίγη ώρα πριν από την έναρξη της εξέτασης; Για να διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, οι
συμμετέχοντες κατανάλωσαν είτε ένα ρόφημα χαμηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες είτε ένα ρόφημα με πολλές
θερμίδες λίγη ώρα προτού λάβουν μέρος σε ένα τεστ με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής στο πλαίσιο ενός
μαθήματος στατιστικής.



Μπορεί η ποσότητα των υβριστικών λέξεων που ακούγονται σε μια ταινία να επηρεάσει την αντίληψη των θεατών
σχετικά με το επίπεδο βίας που έχει η συγκεκριμένη ταινία; Στους συμμετέχοντες ανατέθηκε τυχαία να
παρακολουθήσουν ένα από τα τρία είδη ταινιών που επιλέχθηκαν: χωρίς υβριστικό λεξιλόγιο, με 10 υβριστικές
λέξεις ή με 100 υβριστικές λέξεις. Η αντίληψη περί βίας αξιολογήθηκε μέσω μιας 10βάθμιας κλίμακας
(1 καθόλου βίαιη έως 10 ακραία βίαιη).


7.2 Πειραματικοί σχεδιασμοί και απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα

Η παρούσα ενότητα εστιάζει σε κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά του πειραματισμού και εξηγεί λεπτομερώς πώς
τα καλοστημένα πειράματα μπορούν να υποστηρίξουν με επάρκεια τους αιτιακούς ισχυρισμούς. Συγκεκριμένα,
θα εξασκηθείτε στο να διακρίνετε σχεδιασμούς εντός των ομάδων ή μεταξύ των ομάδων και να αναγνωρίζετε –
εάν υπάρχουν– τις τρεις απειλές που αντιμετωπίζει η εσωτερική εγκυρότητα: συγχυτικοί παράγοντες, μεροληψία
επιλογής, επίδραση σειράς.
Ακολουθεί μια σύνοψη κάποιων από τις γενικές έννοιες και αρχές, οι οποίες είναι απαραίτητες στη διεξαγωγή
ενός πειράματος. Στους πίνακες που θα δείτε παρακάτω συμπληρώστε τα κενά με τους κατάλληλους συνοπτικούς
ορισμούς.
ΚΑΘΟΡΊΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΊΤΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΆΣ
Έννοια Τι είναι
Κανόνας συνδιακύμανσης
Καν. χρονικής ακολουθίας
Καν. εσωτερικής εγκυρότητας
ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΠΑΡΚΟΥΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ
Εξωγενείς μεταβλητές
Συγχυτικές
μεταβλητές

Δραστηριότητα 7.8. Αναπτύξτε μια ερευνητική ιδέα μέσα από τους τίτλους που σας δίνονται. Σε αυτή τη
δραστηριότητα θα εξασκηθείτε στον τρόπο με τον οποίο θα δημιουργείτε ακριβείς υποθέσεις εργασίας,
ανασύροντας 2-3 τίτλους από τρέχουσες ειδήσεις στα μέσα ενημέρωσης. Μόλις βρείτε αυτούς τους τίτλους, θα
πρέπει να σκεφτείτε τους πιθανούς παράγοντες που σας βοήθησαν περισσότερο στο να παράγετε την πρωτότυπη
ερευνητική σας ιδέα.
Ποια είδηση επιλέξατε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δηλώστε την πρωτότυπη ερευνητική σας ιδέα:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δηλώστε το ερευνητικό σας ερώτημα. Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ των 2 –ή και περισσότερων– μεταβλητών;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πρέπει να εξασφαλίζετε πάντα ότι τα ερευνητικά σας ερωτήματα θα καλύπτουν όλες τις πτυχές του ακρωνύμιου
ΕΠΕΣ, δηλαδή να είναι: Επαναλήψιμα, Παρατηρήσιμα, Επαληθεύσιμα και Συγκεκριμένα. Κάτι τέτοιο είναι
δυνατό να επιτευχθεί μόνο μέσω της επίμονης ασχολίας με τις ερευνητικές ερωτήσεις ξανά και ξανά, ούτως ώστε
να γίνονται όλο και πιο ειδικές καθώς τις επεξεργάζεστε. Σχολιάστε σχετικά με το δικό σας ερώτημα και
σχεδιασμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δώστε ορισμούς για τις ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναπτύξτε μια υπόθεση εργασίας (διαμορφώστε μια πρόβλεψη/προσδοκία σχετικά με το πώς η μεταβλητή Χ θα
επηρεάσει τη μεταβλητή Υ).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.9. Η δραστηριότητα που ακολουθεί ήταν προϊόν έμπνευσης του E. Hehman. Μια εναλλακτική
εκδοχή της έφτασε να δημοσιευτεί στο επιστημονικό περιοδικό Teaching of Psychology (Treadwell, 2008). Η
δεξιότητα που θέλουμε να αναπτύξετε εδώ είναι να αναγνωρίζετε τις ποικίλες συγχυτικές μεταβλητές που
μπορούν να εμφανίζονται σε μια πειραματική διαδικασία.
Μια μάχη «πρόσωπο με πρόσωπο» μεταξύ της Coca Cola και της Pepsi
Η ομάδα που θα αναλάβει αυτή τη δραστηριότητα πρέπει να ακολουθήσει τα βήματα που περιγράφονται
λεπτομερώς στις επόμενες γραμμές.

Προετοιμασία
1 Αγοράστε ένα μπουκάλι Coca Cola και ένα μπουκάλι Pepsi.
2 Καλύψτε τα με κολλητικές ταινίες ώστε να μη φαίνονται οι ετικέτες που αναγράφουν την ονομασία τους.
3 Δανειστείτε μια ρόμπα εργαστηρίου από μια φίλη.
4 Φτιάξτε δύο ταμπελάκια που θα αναγράφουν την ειδικότητα «Επίσημος Πειραματιστής Coca-Cola».
Καρφιτσώστε το πρώτο ταμπελάκι στην μπροστινή τσέπη της ρόμπας και το άλλο στην πλάτη.
5 Πάρτε δύο ποτήρια διαφορετικού μεγέθους, όπου το ένα θα είναι λίγο χτυπημένο και πιο άσχημο στην
όψη ενώ το άλλο πιο όμορφο και σε άριστη κατάσταση.
6 Ετοιμάστε μια διαφάνεια στο PowerPoint η οποία θα αναγράφει «THE COCA-COLA CHALLENGE»
με μεγάλη γραμματοσειρά και πλαισιώστε τη με εικόνες από αρσενικά και θηλυκά μοντέλα που φορούν
τα μαγιό τους.
7 (Προαιρετικά) Κόψτε φωτογραφίες –ίσως με τη βοήθεια του Photoshop– από μπουκάλια Coca-Cola και
τοποθετήστε τα στα χέρια των προαναφερθέντων μοντέλων.
8 Πριν πάτε στο μάθημα με όλο σας τον εξοπλισμό και τα υλικά, φροντίστε το μπουκάλι με την Pepsi να
είναι εκτός ψυγείου. Εξασφαλίστε ότι το άλλο μπουκάλι βρισκόταν στο ψυγείο ώστε να είναι δροσερό
κατά την πειραματική διαδικασία.
Διαδικασία
Επισημάνετε στην τάξη που σας παρακολουθεί να παρατηρεί το πείραμα ιδιαίτερα προσεκτικά. Πάρτε δύο
εθελοντές από την τάξη για να αποτελέσουν τους δοκιμαστές σας. Εξασφαλίστε ότι το ένα από τα δύο άτομα θα
είναι αγόρι και το άλλο κορίτσι. Μετά κάντε το καλύτερο δυνατό για να φανεί η Coca Cola ως το καλύτερο ποτό.
Μπροστά στην τάξη: Γεμίστε ένα ποτήρι με παγωμένη Coca Cola στο καλό ποτήρι. Κουνήστε ελαφρά τη ζεστή
Pepsi και βάλτε τη στο κακό ποτήρι. Βάλτε τον έναν από τους δύο δοκιμαστές να δοκιμάσει πρώτα την Pepsi.
Πάρτε εκφράσεις δυσφορίας ενώ πίνει το αναψυκτικό. Στη συνέχεια ρωτήστε τον πόσο πολύ «αηδίασε» με αυτό.
Έπειτα δώστε του το ποτήρι με την Coca Cola. Χαμογελάστε, τρίψτε την κοιλιά σας από ευχαρίστηση και κάντε
ήχους που δηλώνουν ικανοποίηση (π.χ. «μμμμμ») ενώ αυτός δοκιμάζει το δεύτερο αναψυκτικό. Ρωτήστε τον πόσο
πολύ τού άρεσε το συγκεκριμένο αναψυκτικό. Σημειώστε γραπτά τις απαντήσεις που έδωσε. Ακολουθήστε την
ίδια διαδικασία και για την άλλη εθελόντρια.
Ρωτήστε την τάξη τι πήγε λάθος σε αυτό το πείραμα και καταγράψτε όλες τις ιδέες και προτάσεις που ανέφεραν
οι συμφοιτητές/τριες σας. Συζητήστε πώς αυτό το πείραμα θα μπορέσει να διεξαχθεί καλύτερα την επόμενη φορά.
Χρήσιμη συμβουλή: Μην παραλείψετε να αναφερθείτε στην επίδραση σειράς, στις διαφορετικές θερμοκρασίες,
στα χαμογελαστά πρόσωπα κ.ο.κ.
Δραστηριότητα 7.10. Η S. Krauthamer-Ewing από το Πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ εμπνεύστηκε την επόμενη
δραστηριότητα, στόχος της οποίας ήταν η εξάσκηση στις βασικές αρχές του πειραματισμού που περιλαμβάνουν
για παράδειγμα τον εντοπισμό των ΑΜ και των ΕΜ, τον σχεδιασμό των κύριων ερευνητικών υποθέσεων και την
επίδραση σειράς.
Ένα απλό πείραμα γευσιγνωσίας φαγητού

Η ομάδα που θα «τρέξει» αυτή τη δραστηριότητα πρέπει να ακολουθήσει τα βήματα που περιγράφονται
λεπτομερώς στις επόμενες γραμμές.
Οδηγίες
1 Έπειτα από τυχαία ανάθεση, δώστε μια σακούλα με πατατάκια μαζί με μια σοκολάτα στη μισή αίθουσα
(Ομάδα 1).
2 Στην άλλη μισή αίθουσα δώστε μόνο τη σοκολάτα (Ομάδα 2).

3 Ζητήστε από την Ομάδα 1 να φάει τρία πατατάκια, ενώ η Ομάδα 2 δεν θα δοκιμάσει κάτι εκείνη τη
στιγμή.
4 Στο τέλος της διαδικασίας η κάθε ομάδα πρέπει να έχει φάει το γλυκό της και να βαθμολογήσει το μέγεθος
ικανοποίησης που της πρόσφερε αυτή η σοκολάτα, μέσω μιας 9βάθμιας κλίμακας που θα τους
παρουσιάσετε στον πίνακα ή σε μια διαφάνεια του PowerPoint και θα έχει την παρακάτω μορφή:
Ο βαθμός ικανοποίησης για το γλυκό που δοκίμασα είναι:
1 2 3 4 5 6 7 8 9
πολύ πολύ
απογοητευμένος/η ικανοποιημένος/η
Συζητήστε και απαντήστε στα ακόλουθα:

Σχετικά με το πείραμα στο οποίο μόλις συμμετείχατε, ποια είναι η ανεξάρτητη μεταβλητή; Ο σχεδιασμός του
πειράματος είναι ανεξάρτητων ομάδων ή εντός των ομάδων; Ποια είναι τα επίπεδα της μεταβλητής; Ποια είναι η
εξαρτημένη μεταβλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιος σχεδιασμός ακολουθείται; Mόνο «μετέλεγχος»; Μετέλεγχος και «προέλεγχος»; Επαναλαμβανόμενων

μετρήσεων; Συγχρονικών μετρήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα…
…ραβδόγραμμα με τα υποθετικά αποτελέσματα. …διάγραμμα γραμμής με τα υποθετικά αποτελέσματα.
(Μην ξεχάσετε να βάλετε την ΕΜ στον άξονα y!)

Ποιον τύπο σχεδιασμού είχαμε στο συγκεκριμένο παράδειγμα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε ορισμένους από τους κύριους περιορισμούς/αδυναμίες που έχει ο συγκεκριμένος τύπος σχεδιασμού.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7.2.1 Μαθαίνοντας για την εσωτερική εγκυρότητα

Αυτή η ενότητα στοχεύει να εστιάσει στη δύναμη που έχει η τυχαία ανάθεση και γι’ αυτό θα δοκιμαστείτε σε
δραστηριότητες που ενισχύουν την καλύτερη κατανόησή της. Μια κοινή παρανόηση που γίνεται συνήθως είναι
να θεωρούνται ίδιες η μη συστηματική (π.χ. «σε ορισμένους ανθρώπους δεν αρέσουν τα μακαρόνια») με τη
συστηματική διακύμανση (δηλαδή η ύπαρξη συγχυτικών παραγόντων). Η εξάσκηση με αυτές τις έννοιες θα
βοηθήσει να αντιληφθείτε πώς η τυχαία ανάθεση, μέσω της ομοιογενούς κατανομής των χαρακτηριστικών μεταξύ
των πειραματικών συνθηκών, έχει την ικανότητα να εξισορροπεί τις τυχόν ατομικές διαφορές που μπορεί να
εμφανιστούν σε ένα πείραμα.
Δραστηριότητα 7.11. Σε αυτή τη δραστηριότητα θα εξασκηθείτε στο πώς μπορεί να εφαρμοστεί η τυχαία
ανάθεση σε δύο ομάδες μέσω του στριψίματος ενός νομίσματος. Μέσω αυτού του παραδείγματος θα έχουμε
επίσης την ευκαιρία να δούμε πώς η τυχαία ανάθεση θα έπρεπε να λειτουργεί θεωρητικά σε σχέση με το πώς
δουλεύει στην πράξη με τα διαφορετικά μεγέθη στους αριθμούς.
Θα πρέπει να αναθέσετε τυχαία τον εαυτό σας σε μια από τις δύο ομάδες (κορόνα ή γράμματα), σύμφωνα με το
γύρισμα του νομίσματος. Στη συνέχεια απαντήστε με «ναι» ή «όχι» σε μια σειρά από ερωτήσεις, όπως:
Είστε γυναίκα; ________________

Έχετε ύψος πάνω από 1,70 μέτρα; ________________
Τα γενέθλιά σας πέφτουν σε μονό μήνα; ________________
Μερικές από αυτές τις ερωτήσεις θα οδηγήσουν σε πολλά «ναι», ενώ άλλες σε λιγότερα.
Όταν βρεθούμε στην αίθουσα, θα γράψουμε τις ερωτήσεις στον πίνακα και δίπλα τους θα σχεδιάσουμε δύο
μεγάλες στήλες. Υπολογίζουμε τον αριθμό των θετικών αποκρίσεων για κάθε ερώτηση, για τις δύο ομάδες κορόνα
και γράμματα.
Ας συζητήσουμε τώρα τα απλά αναμενόμενα αποτελέσματα: Εάν υπάρχουν 40 φοιτητές/τριες στην τάξη, πόσοι/ες
θα πρέπει να είναι σε κάθε ομάδα; Εάν υπάρχουν 6 αγόρια στην τάξη, πόσα θα πρέπει να είναι ανά ομάδα; Εάν
υπάρχουν 20 μονά αριθμημένα γενέθλια στην τάξη, πόσα θα πρέπει να είναι σε κάθε ομάδα κ.λπ.;
Τα αποτελέσματα θα δείξουν γενικά ότι για τις κατηγορίες στις οποίες υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις (όπως ο
αριθμός των γενεθλίων σε μονούς μήνες) η κατανομή είναι ομοιόμορφη, όπως αναμένεται. Για τις κατηγορίες
μικρών αριθμών όμως, όπως τα αγόρια σε ένα μάθημα ψυχολογίας, η κατανομή μπορεί να είναι πολύ μονόπλευρη.
Θα συζητήσουμε, λοιπόν, τον νόμο των μεγάλων αριθμών, καθώς και για ποιον λόγο οι ερευνητές επιλέγουν
πολλές φορές να χρησιμοποιήσουν σχεδιασμό συνταιριασμένων δειγμάτων αντί για απλή τυχαία δειγματοληψία.
Δραστηριότητα 7.12. Στα επόμενα παραδείγματα –εκτός από ένα– υπάρχουν προβλήματα εσωτερικής
εγκυρότητας. Εντοπίστε το παράδειγμα εκείνο που δεν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα εσωτερικής εγκυρότητας.
Για τα υπόλοιπα, αναγνωρίστε εάν το πρόβλημα οφείλεται σε συγχυτική επίδραση, μεροληψία επιλογής ή

επίδραση σειράς. Εξηγήστε πώς καθεμία από τις προβληματικές μελέτες μπορεί να τροποποιηθεί ούτως ώστε να
μην παρουσιάζει τελικά ζητήματα εσωτερικής εγκυρότητας.
Παράδειγμα 1. Μια εφαρμοσμένη ψυχολόγος θέλει να ελέγξει την αποτελεσματικότητα μιας παρέμβασης, η
οποία στοχεύει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα που αφήνει η χρήση
μπουκαλιών μίας χρήσης. Η παρέμβαση ζητά από τους φοιτητές να χρησιμοποιήσουν το κινητό τους για να
ανιχνεύσουν τον αριθμό των μπουκαλιών μίας χρήσης που χρησιμοποιούν, σημειώνοντας πόσα από αυτά
επαναχρησιμοποιούν, πόσα πετούν ή πόσα ανακυκλώνουν. Η πηγή από την οποία συλλέγει τους εθελοντές της
είναι ένα προπτυχιακό μάθημα γεωλογίας. Για να συμμετάσχουν στην ομάδα παρέμβασης, οι φοιτητές πρέπει να
έχουν στην κατοχή τους ένα κινητό τηλέφωνο. Πενήντα εθελοντές ανατέθηκαν στη συνθήκη ιχνηλάτησης και
κατέβασαν γι’ αυτόν τον σκοπό μια δωρεάν εφαρμογή. Άλλοι 50 φοιτητές που ενδιαφέρονταν, αλλά δεν διέθεταν
κινητό τηλέφωνο, αποτέλεσαν την ομάδα σύγκρισης. Σε αυτή την ομάδα είχε παρουσιαστεί ένα μικρό βίντεο με
τον αντίκτυπο που έχει η χρήση πλαστικών μπουκαλιών. Στο τέλος μιας χρονικής περιόδου δύο εβδομάδων, κατά
την οποία οι φοιτητές της ομάδας με τα κινητά ιχνηλατούσαν τη χρήση που έκαναν στα μπουκάλια νερού, η
ερευνήτρια βρήκε ότι οι φοιτητές της ομάδας ιχνηλάτησης ήταν πιο πιθανό να είχαν αγοράσει ένα
επαναχρησιμοποιούμενο μπουκάλι νερού την τελευταία εβδομάδα σε σχέση με τους φοιτητές της ομάδας
σύγκρισης. Συμπέρανε ότι το πρόγραμμα ιχνηλάτησης ευαισθητοποίησε τους φοιτητές προκαλώντας τους την
ανάγκη να αγοράσουν επαναχρησιμοποιούμενα μπουκάλια.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παράδειγμα 2. Ένας γνωστικός ψυχολόγος πιστεύει ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν «απλώνουν» το
διάβασμα κατά μήκος αρκετών ημερών, οπότε δημιουργεί μια μελέτη με τρεις ομάδες συμμετεχόντων. Κάθε
ομάδα μελετά την ίδια λίστα που αποτελείται από 120 λέξεις μέσα από το κινεζικό λεξιλόγιο (κανένας από τους
συμμετέχοντες δεν είχε προηγούμενη επαφή με την κινεζική γλώσσα). Η πρώτη ομάδα μελέτησε τις λέξεις για 20
λεπτά μόνο κατά την πρώτη ημέρα της πειραματικής διαδικασίας. Η δεύτερη ομάδα ασχολήθηκε με τις λέξεις για
δύο ημέρες (πάλι από 20 λεπτά ανά μέρα), ενώ η τρίτη ομάδα τις μελέτησε για τρεις ημέρες (20 λεπτά ανά μέρα).
Την τέταρτη ημέρα της πειραματικής διαδικασίας οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν στο πόσο καλά είχαν μάθει τις
λέξεις του κινεζικού λεξιλογίου. Οι άνθρωποι που συμμετείχαν στην τελευταία ομάδα σημείωσαν τους
καλύτερους βαθμούς, κάνοντας τον ερευνητή να συμπεράνει ότι η κατανομή του διαβάσματος σε διαφορετικές
ημέρες μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα μάθησης των ανθρώπων.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παράδειγμα 3. Μια εφαρμοσμένη ψυχολόγος ενδιαφέρεται να συγκρίνει διαφορετικά χαρακτηριστικά
ορατότητας που εφαρμόζονται στα αυτοκίνητα. Στόχος της είναι να εξετάσει αν οι οδηγοί έχουν την ικανότητα να
αποφεύγουν πιο εύκολα κάποια εμπόδια που βρίσκονται στο πίσω μέρος των αυτοκινήτων, όταν αυτά είναι
εξοπλισμένα με: i) έναν ενισχυμένο καθρέφτη πίσω όψης, ii) ένα σύστημα με κάμερα στο πίσω μέρος ή iii) έναν
ανιχνευτή αντικειμένων που λειτουργεί με ηχητικές ενδείξεις. Τοποθετεί ένα δείγμα 25 οδηγών σε καθένα από τα
τρία διαφορετικά εξοπλισμένα αυτοκίνητα. Τα οχήματα αυτά είναι πανομοιότυπα με εξαίρεση τη διαφορετική
κατασκευή που διαθέτουν για την ενίσχυση της οπίσθιας αντίληψης. Οι οδηγοί περνούν 1 ώρα στο αυτοκίνητο
εκτελώντας ασκήσεις σε μια πίστα δοκιμών προκειμένου να εξοικειωθούν με τα οχήματα και τις κατασκευές
οπίσθιας παρακολούθησης. Κατά τη διάρκεια της πειραματικής φάσης, η πειραματίστρια τοποθετεί ένα σύνολο
αντικειμένων πίσω από κάθε αυτοκίνητο. Κάθε άτομο ενημερώνεται ότι πρέπει να κινείται με την όπισθεν προ-
σπαθώντας ταυτόχρονα να αποφύγει κάποια αντικείμενα, τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το ύψος, το
χρώμα και την κίνηση (ακίνητα ή κινούμενα). Κάθε αντικείμενο παρουσιάζεται τρεις φορές. Η ψυχολόγος βρίσκει
ότι, κατά μέσο όρο, οι οδηγοί αποκρίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια όταν στο αμάξι υπάρχει το σύστημα με την
κάμερα στο πίσω μέρος, σε σχέση με τις περιπτώσεις του πίσω καθρέφτη ή του ανιχνευτή με τον συναγερμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

7.2.2 Επιπλέον ζητήματα πειραματισμού
Έχοντας εξασκηθεί αρκετά στα αρχικά βήματα που μας εισάγουν στην πειραματική διαδικασία, είμαστε πλέον σε
θέση να δούμε τα υπόλοιπα πιθανά ζητήματα που μπορούν να ανακύψουν όσο προχωρά η πειραματική διαδικασία.
Εναλλακτικά, θα μάθουμε να είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι/ες ώστε να αποφεύγουμε τις παγίδες που
ενδέχεται να προκύψουν όταν σχεδιάζουμε και εκτελούμε το πειραματικό κομμάτι της έρευνάς μας.
Δραστηριότητα 7.13. Ο Κωνσταντίνος διεξάγει ένα πείραμα εντός ομάδων στο οποίο οι άνθρωποι καλούνται να
δοκιμάσουν πρέτσελ, ποπ κορν και σοκολάτα και έπειτα να βαθμολογήσουν κάθε σνακ χρησιμοποιώντας μια
9βάθμια κλίμακα. Τι είδος σχεδιασμού έχουμε στο συγκεκριμένο πείραμα; Σχεδιασμός επαναλαμβανόμενων ή
συγχρονικών μετρήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί ο Κωνσταντίνος θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει την τεχνική της αντιστάθμισης στον σχεδιασμό του;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς θα έπρεπε να δομήσει την αντιστάθμιση ο Κωνσταντίνος ώστε να είναι σίγουρος ότι θα παρουσιαστούν όλες
οι πιθανές ακολουθίες που μπορούν να προκύψουν με βάση τα υπάρχοντα επίπεδα των ανεξάρτητων μεταβλητών;
_______________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
Τι θα γινόταν αν ο Κωνσταντίνος αποφάσιζε να προσθέσει δύο ακόμα σνακ στον σχεδιασμό του (π.χ. πατατάκια
και σταφίδες); Πώς θα επηρέαζαν αυτές οι προσθήκες το σχέδιο αντιστάθμισης που είχε στήσει; Περιγράψτε τα
δυνατά και αδύναμα σημεία των επιλογών αντιστάθμισης που έκανε ο Αλέξανδρος.
_______________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.14. Σχεδιάστε ένα πείραμα που θα έχει μόνο στάδιο μετελέγχου και θα εξετάζει τους επόμενους
ισχυρισμούς. Για καθέναν ισχυρισμό, εντοπίστε τις ανεξάρτητες και τις εξαρτημένες μεταβλητές και προτείνετε
σημαντικές μεταβλητές ελέγχου. Στη συνέχεια, σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα με τα αποτελέσματα που θα
προέκυπταν με βάση τις εκτιμήσεις σας (μην ξεχάσετε να βάλετε την εκάστοτε εξαρτημένη μεταβλητή στον άξονα
y). Τέλος, εφαρμόστε τα τρία κριτήρια που ισχύουν για τις αιτιακές σχέσεις σε κάθε μελέτη.
Η ύπαρξη ενός φιλικού δασκάλου σε ένα μάθημα θα επιφέρει καλύτερους βαθμούς στο διαγώνισμα που θα
δώσουν τα παιδιά για το συγκεκριμένο μάθημα.
Ανεξάρτητη/ες μεταβλητή/ές________________________________________________________________
Εξαρτημένη/ες μεταβλητή/ές________________________________________________________________
μεταβλητή/ές ελέγχου______________________________________________________________________

Σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα με τα αποτελέσματα στηριζόμενες/οι στις προβλέψεις σας:
Εφαρμόστε τα τρία κριτήρια που ισχύουν για τις αιτιακές σχέσεις:

________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Η εξάσκηση στο πιάνο για 30 λεπτά την ημέρα (σε σύγκριση με μια αντίστοιχη δεκάλεπτη εξάσκηση ανά ημέρα)
είναι ικανή να προκαλέσει νέες νευρωνικές συνδέσεις στο κροταφικό τμήμα του εγκεφάλου.
Ανεξάρτητη/ες μεταβλητή/ές
________________________________________________________________________________________
Εξαρτημένη/ες μεταβλητή/ές
________________________________________________________________________________________
μεταβλητή/ές ελέγχου
________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________

Η κατανάλωση λεμονάδας με ζάχαρη (σε σύγκριση με τη λεμονάδα χωρίς ζάχαρη) μπορεί να βελτιώσει τους
ανθρώπους σε δραστηριότητες που απαιτούν αυτοέλεγχο.
Ανεξάρτητη/ες μεταβλητή/ές
________________________________________________________________________________________
Εξαρτημένη/ες μεταβλητή/ές
________________________________________________________________________________________
μεταβλητή/ές ελέγχου
________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.15. Δοκιμάστε να χειριστείτε καθεμία από τις ανεξάρτητες μεταβλητές που ακολουθούν,
χρησιμοποιώντας τόσο σχεδιασμό ανεξάρτητων ομάδων όσο και σχεδιασμό εντός των ομάδων. Εξηγήστε τα
πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του να χειρίζεται κάποιος την εκάστοτε μεταβλητή ως ανεξάρτητων ομάδων
αντί για εντός των ομάδων.
Παράδοση ενός μαθήματος από έναν φιλικό αντί για έναν αυστηρό καθηγητή.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τριαντάλεπτη αντί για δεκάλεπτη καθημερινή εξάσκηση με το πιάνο.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κατανάλωση λεμονάδας με ζάχαρη αντί για χωρίς.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 7.16. Εξετάζοντας αιτιακούς ισχυρισμούς και εγκυρότητες.
1. Για να μελετήσουν την προθυμία των ανθρώπων να βοηθήσουν τον συνάνθρωπό τους, οι κοινωνικοί ψυχολόγοι
Latané και Darley (1968) κάλεσαν εθελοντές να συμπληρώσουν κάποια ερωτηματολόγια στον χώρο του
εργαστηρίου. Η πειραματίστρια, αφού μοίρασε τα ερωτηματολόγια, πήγε στο διπλανό δωμάτιο και υποκρίθηκε
πως έπαθε κάποιο ατύχημα. Συγκεκριμένα, έκανε πως έπεσε από μια καρέκλα και χτύπησε, ενώ την ώρα που
έπεφτε φώναξε δυνατά ώστε να γίνει καλύτερα αντιληπτή. Οι υπόλοιποι πειραματιστές παρατηρούσαν αν οι
εθελοντές θα σταματούσαν να συμπληρώνουν τα ερωτηματολόγια για να πάνε να βοηθήσουν το «θύμα» ή αν θα
παρέμεναν ατάραχοι/ες στις θέσεις τους.
Οι πειραματιστές δημιούργησαν δύο ομάδες και ανέθεσαν τυχαία τους εθελοντές σε αυτές,
χρησιμοποιώντας την τεχνική του στριψίματος του νομίσματος. Η πρώτη ομάδα ονομαζόταν «μοναχική», ενώ η
δεύτερη «παθητική συντροφιά». Στην πρώτη ομάδα τα άτομα βρίσκονταν μόνα τους στην αίθουσα όσο
συμπλήρωναν τα ερωτηματολόγια, ενώ τα άτομα της δεύτερης ομάδας είχαν δίπλα τους ένα άλλο άτομο, που
συμπλήρωνε και αυτό ένα ερωτηματολόγιο. Το δεύτερο αυτό άτομο στην ομάδα «παθητικής συντροφιάς» ήταν
στην πραγματικότητα ηθοποιός και σκοπός του ήταν να μείνει απαθής κατά τη διάρκεια του «ατυχήματος», χωρίς
να κάνει καμία προσπάθεια για να βοηθήσει το «θύμα».
Τα αποτελέσματα των Latané και Darley έδειξαν ότι όταν τα άτομα ήταν μόνα τους το 70% αυτών
αντέδρασε. Αντίθετα, όταν τα άτομα είχαν έναν παθητικό σύντροφο δίπλα τους, μόνο ένα 7% των εθελοντών
αντέδρασε. Το πείραμα αυτό υποστήριξε τη θεωρία των ερευνητών πως κατά τη διάρκεια ενός ατυχήματος οι
άνθρωποι λαμβάνουν ενδείξεις από τους άλλους, κοιτάζοντας τον περίγυρό τους για να αποφασίσουν πώς θα
ερμηνεύσουν μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Ποιες είναι οι ανεξάρτητες και οι εξαρτημένες μεταβλητές, καθώς και οι μεταβλητές ελέγχου αυτής της μελέτης;
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα γράφημα σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης:
Θεωρείτε ότι οι ερευνητές στη συγκεκριμένη μελέτη χειρίστηκαν την ανεξάρτητη μεταβλητή ως ανεξάρτητων
ομάδων ή ως επαναλαμβανόμενων μετρήσεων; Πώς το καταλάβατε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραθέστε –ως προς αυτή τη μελέτη– μία τουλάχιστον ερώτηση για καθεμία από τις τέσσερις εγκυρότητες.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Η φίλη σας διαβάζει την έρευνα των Latané και Darley ως προς τη βοηθητική συμπεριφορά και συμπληρώνει πως
«ίσως οι άνθρωποι που συμπλήρωναν τα ερωτηματολόγια μόνοι τους ήταν απλώς πιο βοηθητικοί άνθρωποι από
φυσικού τους, και γι’ αυτό έτρεξαν να βοηθήσουν σε μεγαλύτερο ποσοστό». Ποιο είδος εγκυρότητας προσεγγίζει
η φίλη σας; Είναι σωστή η κριτική της;
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
2. Ο Francis Galton μέτρησε την έλξη ενός ανθρώπου για ένα άλλο άτομο μέσω της δημιουργίας μιας συσκευής
η οποία τοποθετούνταν στο κάτω άκρο μιας καρέκλας και υποδείκνυε τον βαθμό στον οποίο ένα άτομο έγερνε
προς το μέρος ενός άλλου ατόμου ή απομακρυνόταν από αυτό. Όσο περισσότερο έγερνε προς το μέρος του άλλου
ατόμου, τόσο μεγαλύτερη ήταν η δύναμη που ασκούνταν στη συσκευή μέτρησης. Ο Galton υπέθεσε ότι εάν σας
έλκει ένα άτομο, θα γέρνατε το κορμί προς αυτό το άτομο έστω και ελαφρά.
Ας εξασκηθούμε τώρα στην κρίση της φύσης της επιστημονικής μέτρησης μέσω της αξιολόγησης των δυνατών
και αδύναμων σημείων αυτής της προσέγγισης.
Ποιος είναι ο λειτουργικός χειρισμός για την «έλξη» σύμφωνα με την έρευνα του Galton;
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Συζητήστε τα ισχυρά σημεία και τις αδυναμίες της συγκεκριμένης προσέγγισης γύρω από τη μελέτη της έλξης και
σχολιάστε αν νομίζετε ότι αυτή η στρατηγική αποτελεί έναν ικανοποιητικό τρόπο μέτρησης της έλξης.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Μας δίνει η ερευνητική μεθοδολογία του Galton κάποια συγκεκριμένη γνώση ή πληροφορία σχετικά με το αν ένα
άτομο βρίσκει ελκυστικό ένα άλλο άτομο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 7.17. Για καθεμία από τις επόμενες μελέτες εντοπίστε:

1 την/τις υπόθεση/εις.
2 την ερευνητική στρατηγική που χρησιμοποιείται (δηλαδή περιγραφική, συσχετιστική, οιονεί-
πειραματική, πειραματική).
3 τη μέθοδο συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιείται (π.χ., μελέτη φυσικής παρατήρησης, μελέτη
παρατήρησης, μελέτη περίπτωσης, αρχειακή έρευνα, ανάλυση περιεχομένου, δημοσκόπηση).
4 την/τις μεταβλητή/ές ενδιαφέροντος (π.χ. ανεξάρτητες, εξαρτημένες).
5 τους παράγοντες που ενισχύουν ή μειώνουν την εσωτερική εγκυρότητα της μελέτης.
6 τους παράγοντες που ενισχύουν ή μειώνουν την εξωτερική εγκυρότητα της μελέτης.

1. Μια μελέτη διερεύνησε εάν η έκθεση σε βίαια μέσα ενημέρωσης ήταν ικανή να προκαλέσει πιο αργές
αντιδράσεις των ανθρώπων σε καταστάσεις που έπρεπε να προσφέρουν βοήθεια. Οι φοιτητές ενός πανεπιστημίου
ανατέθηκαν τυχαία σε δύο ομάδες για να παίξουν ένα βίαιο ή ένα μη βίαιο βιντεοπαιχνίδι για περίπου 20 λεπτά.
Μετά το τέλος του παιχνιδιού συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο αξιολογούσε το αποτύπωμα που τους
άφησε το παιχνίδι ως προς το πόσο ευχάριστο, ενδιαφέρον και βίαιο ήταν. Ενώ συμπλήρωναν το ερωτηματολόγιο,
ένας καβγάς ξέσπασε έξω από το δωμάτιό τους. Οι δυνατοί θόρυβοι και οι φωνές που ακούγονταν να συμμετέχουν
στον καβγά ήταν ουσιαστικά ηχογραφημένα μηνύματα από τους πειραματιστές χωρίς να το γνωρίζουν οι
συμμετέχοντες. Ο σκηνοθετημένος καβγάς τελειώνει με τον επιτιθέμενο να κοπανά την πόρτα και το θύμα να
σφαδάζει από τον πόνο. Η χρονική στιγμή κατά την οποία ο επιτιθέμενος χτυπά θεωρητικά την πόρτα είναι η
στιγμή που ξεκινά η καταγραφή του χρόνου από τους πειραματιστές και σταματά στο χρονικό σημείο όπου οι
συμμετέχοντες θα προσφέρουν βοήθεια στο θύμα.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
2. Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να μελετήσει το φαινόμενο όπου οι άνθρωποι ομολογούν σοβαρά εγκλήματα
χωρίς να τα έχουν διαπράξει. Ο ΧΛ, ένας κατά συρροήν εξομολογούμενος για εγκλήματα που δεν έχει διαπράξει,
κατηγορήθηκε για έναν φόνο που ομολόγησε αλλά δεν έκανε. Η ερευνήτρια που ενδιαφερόταν για τη
συμπεριφορά του ΧΛ έδωσε σε αυτόν μια σειρά από τεστ νοημοσύνης, κλίμακες υποβολιμότητας, ενδοτικότητας
και κοινωνικοποίησης, καθώς και ένα ερωτηματολόγιο προσωπικότητας.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
3. Μια μελέτη σε άνδρες κρατούμενους ήθελε να εξετάσει εάν υπάρχει σύνδεση μεταξύ των επιπέδων
τεστοστερόνης και της επιθετικής συμπεριφοράς. Οι ερευνητές συνέλεξαν δείγματα από το σάλιο 692
φυλακισμένων για να μετρήσουν τα επίπεδα τεστοστερόνης του καθενός. Εξέτασαν επίσης τα δεδομένα σε σχέση
με τον τύπο του αδικήματος που είχε διαπράξει ο κάθε κρατούμενος (π.χ. ληστεία, ένοπλη επίθεση, χρήση ουσιών)
και αν είχε λάβει κάποια πειθαρχική αναφορά για πιθανή παραβίαση των κανόνων της φυλακής κατά τη διάρκεια
της παραμονής του εκεί.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
4. Οι ερευνητές προσπάθησαν να προσδιορίσουν τον βαθμό στον οποίο εκτίθενται οι έφηβοι σε περιεχόμενο
σχετικό με το αλκοόλ, μέσω της προβολής του σε δημοφιλείς κινηματογραφικές ταινίες. Οι ερευνητές
προχώρησαν στην επισκόπηση 534 ταινιών που κυκλοφόρησαν από το 1998 ως το 2003. Οι ερευνητές
κωδικοποίησαν: i) εάν έγινε χρήση μπίρας, κρασιού ή οποιουδήποτε αλκοολούχου ποτού κατά τη διάρκεια της
ταινίας, ii) εάν κάποιος από τους χαρακτήρες της ταινίας ήταν κάποια στιγμή υπό την επήρεια αλκοόλ, iii) τη
διάρκεια που οι χαρακτήρες κατανάλωναν αλκοόλ και iv) το είδος εμφάνισης και τις πιθανές μάρκες ποτού που
παρουσιάστηκαν στην ταινία».
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________

1. Στην ψυχολογία, οι πολύπλοκες, αφηρημένες έννοιες που δεν είναι άμεσα παρατηρήσιμες αλλά μπορούμε να
μελετήσουμε, ονομάζονται:
χειρισμοί
μεταβλητές
κύριες επιδράσεις
κατασκευές
2. Μια ομάδα ψυχολόγων που μελετά την αντίδραση των ανθρώπων στο χιούμορ διερεύνησε τα επίπεδα
απόλαυσης των συμμετεχόντων όταν άκουγαν κάποιο αστείο με την καταγραφή του αριθμού από τις φορές που
οι συμμετέχοντες χαμογέλασαν απλώς ή γέλασαν έντονα. Αυτές οι μετρήσεις του χαμόγελου και του γέλιου ως
αναπαραστάσεις της απόλαυσης λόγω χιούμορ αποτελούν:
τις μεταβλητές χειρισμού
τις κύριες επιδράσεις της απόλαυσης λόγω χιούμορ
μια λογιστική ανάλυση
έναν λειτουργικό ορισμό του χιούμορ
3. Όταν μια ερευνήτρια χειρίζεται το περιβάλλον για να δει αν πιθανές αλλαγές επηρεάζουν τη συμπεριφορά των
συμμετεχουσών, οι συμπεριφορές που μετριούνται για την αλλαγή θεωρούνται:
α. παραγοντικές μεταβλητές
β. εξαρτημένες μεταβλητές
γ. μεταβλητές χειρισμού
δ. μεταβλητές επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
4. Μια ανεξάρτητη μεταβλητή της οποίας οι ομάδες διαφέρουν στο ποσό ή στη συχνότητα κάποιας μέτρησης
καλείται:
α. μεταβλητή έργου
β. ποσοτική μεταβλητή
γ. οιονεί-πειραματική μεταβλητή
δ. μεταβλητή συμμετεχόντων
5. Μια ανεξάρτητη μεταβλητή:

α. έχει το πολύ δύο επίπεδα.
β. μπορεί να έχει οποιονδήποτε αριθμό επιπέδων.
γ. δεν μπορεί να είναι ποτέ μια μεταβλητή χειρισμού.
δ. δεν μπορεί να είναι μια ποιοτική μεταβλητή.

6. Οι ψυχολόγοι Marian και Neisser (2000) βρήκαν ότι οι άνθρωποι που είχαν γλωσσική ευφράδεια τόσο στα
ρωσικά όσο και στα αγγλικά είχαν περισσότερες αναμνήσεις για γεγονότα που βίωναν ενώ μιλούσαν ρωσικά, εάν
τους ρωτούσαν στα ρωσικά. Αντίστοιχα, είχαν καλύτερη μνήμη για γεγονότα που βίωσαν ενώ μιλούσαν στα
αγγλικά, όταν τους έκαναν τις ερωτήσεις στα αγγλικά. Σε αυτή τη μελέτη η ανεξάρτητη μεταβλητή ήταν:
α. μετρήσιμη
β. διδακτική
γ. ποιοτική
δ. οιονεί-πειραματική
7. Όταν οι συμμετέχουσες ακούν διαφορετικά είδη οδηγιών, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον
οποίο θα συμπεριφερθούν ως προς την εξαρτημένη μεταβλητή, τότε γνωρίζουμε ότι η ανεξάρτητη μεταβλητή
θεωρείται μια:
α. μεταβλητή καταστάσεων
β. μεταβλητή συμμετεχόντων
γ. διδακτική μεταβλητή
8. Η ερευνητική προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει αλλαγές στο επίπεδο, στην ένταση, στη συχνότητα ή στη
διάρκεια μιας ανεξάρτητης μεταβλητής ανήκει στη(ν):
α. συσχετιστική έρευνα
β. έρευνα παρατήρησης
δ. έρευνα επικύρωσης
9. Η έρευνα στην ψυχολογία έχει υποστηρίξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο κοινωνικός περίγυρος ενός ανθρώπου,
τόσο καλύτερη ψυχική υγεία θα έχει. Ποια αρχή για τις αιτιακές σχέσεις ικανοποιείται μέσω της σύνδεσης μεταξύ
κοινωνικού περίγυρου και ψυχικής υγείας;
α. Κανόνας εσωτερικής εγκυρότητας
β. Κανόνας συνδιακύμανσης
γ. Κανόνας αιτιώδους ασάφειας
δ. Κανόνας χρονικής ακολουθίας
10. Εάν στόχος μας είναι να παρατηρήσουμε ότι μια δοθείσα μεταβλητή συνδέεται αιτιακά με μια δεύτερη
μεταβλητή, τότε πρέπει να αποκλείσουμε οποιεσδήποτε άλλες πιθανές αιτιακές μεταβλητές. Η αρχή της αιτιακής
σχέσης που λάβαμε υπόψη εδώ ήταν ο κανόνας της:
α. συνδιακύμανσης
β. εσωτερικής εγκυρότητας
γ. αιτιώδους ασάφειας
δ. χρονικής ακολουθίας
11. Σε ένα ερευνητικό έργο, η ομάδα που επηρεάζεται από τις ανεξάρτητες μεταβλητές χειρισμού καλείται:
α. ανεξάρτητη ομάδα
β. πειραματική ομάδα
γ. ομάδα ελέγχου
δ. ομάδα εικονικού φαρμάκου (placebo)

12. Όταν ένας ερευνητής στήνει μια μελέτη έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να μη γνωρίζουν σε ποια συνθήκη τούς
έχουν αναθέσει έχουμε να κάνουμε με:
α. τυφλό σχεδιασμό
β. σχεδιασμό με ιστορία κάλυψης
γ. σχεδιασμό ελέγχου
δ. έναν εξωτερικά έγκυρο σχεδιασμό
13. Ποια μέθοδος αποτροπής πρέπει να εφαρμοστεί για να αποφευχθούν περιπτώσεις μεροληψίας επιλογής;
α. Σχεδιασμός μόνο μετά τη δοκιμή
β. Σχεδιασμός συνταιριασμένων δειγμάτων
γ. Σχεδιασμός προελέγχου/μετελέγχου
14. Πότε ένα ερευνητικό ερώτημα μπορεί να τροποποιηθεί;

α. Οποιαδήποτε χρονική στιγμή μέσα στη διάρκεια μιας μελέτης.
β. Όταν η υπόθεση έχει επιβεβαιωθεί.
γ. Οποιαδήποτε στιγμή μέχρι να ξεκινήσει η συλλογή δεδομένων.
δ. Ποτέ. Τα ερευνητικά ερωτήματα δεν μπορούν να αλλάζουν σε μια ποσοτική έρευνα.
15. Τα ερευνητικά προβλήματα πηγάζουν συνήθως από τη(ν):

α. κλινική παρατήρηση
β. θεωρία
γ. προσωπική εμπειρία
δ. υπάρχουσα ερευνητική βιβλιογραφία
16. Ποια ερώτηση θα αξιολογούσε καλύτερα τα συμπεράσματα που προέκυψαν από ένα πείραμα ως προς την
εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής;
α. Πόσο μεγάλη διαφορά είχε το μέγεθος επίδρασης μεταξύ των ομάδων φορητού υπολογιστή και χειρογράφων;
β. Πόσο ικανοποιητικά μέτρησε το τεστ ανάγνωσης τις εννοιολογικές γνώσεις των ανθρώπων;
γ. Υπήρξε κάποιος συγχυτικός παράγοντας στο πείραμα;
δ. Μπορούμε να γενικεύσουμε από αυτό το δείγμα των φοιτητών σε άλλες ομάδες ανθρώπων;
17. Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι ερευνητές/τριες κάνουν πειράματα;
α. Για να είναι πιο έγκυρη η μελέτη τους.
β. Για να υποστηρίξουν αιτιακούς ισχυρισμούς.
γ. Προκειμένου να γενικεύσουν σε περισσότερους ανθρώπους.
δ. Για να συλλέξουν στοιχεία στον πραγματικό κόσμο.
ε. Για να είναι πιο επιστημονική η μελέτη τους.
18. Πρόσφατα έβαλα δύο ποτήρια μπροστά στον σκύλο μου και έκρυψα λιχουδιές κάτω από αυτά. Επέλεξα τυχαία
το ένα ποτήρι και του το έδειξα, για να δω αν στη συνέχεια θα έσκυβε πρώτα προς αυτό. Τι είδους σχεδιασμό
ακολούθησα;
α. Μόνο μετέλεγχο
β. Προέλεγχο και μετέλεγχο
γ. Επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
δ. Παράλληλων μετρήσεων

19. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις αποτελεί έναν αιτιακό ισχυρισμό;
α. Οι γονείς δίνουν iPads στα παιδιά που κάνουν φασαρία.
β. Η παρουσία της μητέρας στο αυτοκίνητο καθιστά τους νεαρούς ενήλικες πιο προσεκτικούς οδηγούς.
γ. Οι άνθρωποι που στοιχηματίζουν σε τελικούς αθλημάτων απολαμβάνουν περισσότερο να τους
παρακολουθούν.
20. Η Νάντια επέκρινε το πείραμά μου για την τραγική εσωτερική του εγκυρότητα. Τι ήταν πιο πιθανό να μου είπε;
α. «Δεν χρησιμοποίησες σχεδιασμό εντός ομάδων!»
β. «Δεν χρησιμοποίησες τυχαία ανάθεση!»
γ. «Δεν χρησιμοποίησες τυχαίο δείγμα!»
δ. «Δεν χρησιμοποίησες έναν σχεδιασμό προελέγχου/μετελέγχου!»
21. Η Τζένη αναρωτιέται: «Τι μπορώ να κάνω για να αποφύγω τη μεροληψία επιλογής;». Θα μπορούσατε να της
προτείνετε να χρησιμοποιήσει:
α. σχεδιασμό προελέγχου/μετελέγχου
β. αντιστάθμιση
γ. σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
δ. τυχαία δειγματοληψία
22. «Περίπου το 30% των ανθρώπων μπορεί να ανιχνεύσει, ακόμη και σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις, την πικρή
γεύση της ουσίας 6-n-προπυλοθειοουρακίλη. Γενικά, αυτή η ομάδα ανθρώπων βρίσκει πιο έντονη και λιγότερο
ευχάριστη την πικρή γεύση στα τρόφιμα σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή η ευαισθησία έχει αποδειχτεί
ερευνητικά ότι είναι γενετική και σχετίζεται με τον αριθμό των προσεκβολών του βλεννογόνου που ονομάζονται
μυκητοειδείς θηλές και μοιάζουν με μανιτάρια στη γλώσσα. Σε αυτές τις μυκητοειδείς θηλές στηρίζονται οι
γευστικοί υποδοχείς. Σε ένα πείραμα του 2014, Γερμανοί και Αμερικανοί ψυχολόγοι έδειξαν ότι –όπως οι
αρουραίοι που είναι ευαίσθητοι στην πικρή γεύση– τα άτομα με ευαίσθητες πικρές δομές έτειναν να είναι πιο
νευρικά, πράγμα που σήμαινε ότι αντέδρασαν πιο έντονα από άλλα άτομα όταν εκτέθηκαν σε δυνατό θόρυβο».
Αυτή η μελέτη είναι:
α. συσχετιστική
23. «Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Appetite τον Ιανουάριο έδειξε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της
απόλαυσης της πικρής γεύσης και των αντικοινωνικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Σε αυτή τη μελέτη,
δόθηκαν τυπικά ερωτηματολόγια προσωπικότητας και προτίμησης γεύσης σε περίπου 1.000 Αμερικανούς
πολίτες. Οι άνθρωποι που απολάμβαναν φαγητά με πιο πικρές νότες–-όπως γκρέιπφρουτ και καφέ– ήταν πιο
πιθανό να παραδεχτούν ότι τους άρεσε να βασανίζουν ανθρώπους ή ότι έτειναν να χειραγωγούν άλλους για να
ακολουθήσουν τα θέλω τους». Αυτή η μελέτη είναι:
24. «Φανταστείτε ότι έχετε ακούσει για έναν πολιτικό που δωροδοκείται ή για έναν μαθητή που κλέβει βιβλία από
τη βιβλιοθήκη. Πόσο σκληρά θα κρίνατε τον δράστη; Σύμφωνα με μια μελέτη του 2011, αυτό μπορεί να εξαρτάται
από αυτό που μόλις δοκιμάσατε. Οι εθελοντές/τριες που μόλις είχαν πιει ένα εξαιρετικά πικρό τονωτικό βοτάνων
έκριναν τις διάφορες ηθικές παραβάσεις ως πολύ πιο σοβαρές σε σχέση με τους ανθρώπους που είχαν πιει απλώς
ένα ποτήρι νερό». Αυτή η μελέτη είναι:

25. «Μια μελέτη του 2015 υποστήριξε ότι οι φίλαθλοι που ήταν χαρούμενοι επειδή η ομάδα χόκεϊ που
υποστηρίζουν μόλις κέρδισε ένα παιχνίδι αξιολόγησαν το σορμπέ λεμόνι ως πιο γλυκό και λιγότερο ξινό σε σχέση
με τους φιλάθλους που υποστήριζαν την ομάδα που έχασε». Αυτή η μελέτη είναι:
γ. τίποτα από τα δύο
26. Ποιος θέτει το ερώτημα: «Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ δύο ή περισσότερων μεταβλητών»;
α. H ιδιότητα της ανεξάρτητης μεταβλητής
β. Η υπόθεση
γ. Το ερευνητικό πρόβλημα
δ. H ενεργητική ανεξάρτητη μεταβλητή
ε. Η εξαρτημένη μεταβλητή
27. Στα κύρια χαρακτηριστικά ενός σωστά δομημένου ερευνητικού προβλήματος περιλαμβάνονται:
α. η εμπειρική και/ή θεωρητική υποστήριξη
β. μια καθαρή και σαφής σχέση μεταξύ των μεταβλητών
γ. αρκετά πιθανά ερευνητικά ερωτήματα τα οποία να μπορούν να είναι ελέγξιμα
28. Ποιο είναι το πρώτο βήμα της ερευνητικής διαδικασίας;

α. Η δημιουργία ενός ερευνητικού πλάνου
β. Η επιλογή της ερευνητικής προσέγγισης
γ. Η αναγνώριση του ερευνητικού προβλήματος
δ. Να ληφθεί η έγκριση από την κατάλληλη επιτροπή ηθικής και δεοντολογίας

7.4.1 Τα επίπεδα επεξεργασίας

Μέσω αυτής της δραστηριότητας θα σας εισαγάγουμε στη δομή ενός απλού πειράματος και της τυχαίας
δειγματοληψίας, στον ορισμό των ανεξάρτητων και εξαρτημένων μεταβλητών, στον σχεδιασμό των αποτελε-
σμάτων και στους τρεις αιτιακούς κανόνες.
Για να ολοκληρωθεί αυτή η δραστηριότητα, θα πρέπει να προετοιμάσετε τρία σετ φυλλαδίων διπλής όψης.
Στο πίσω μέρος κάθε φυλλαδίου θα υπάρχει η ίδια λίστα λέξεων, αλλά στην μπροστινή όψη θα υπάρχουν
διαφορετικές οδηγίες για κάθε σετ. Οι οδηγίες και η λίστα των λέξεων φαίνονται παρακάτω:
1η Εκδοχή (Γ)
Οδηγίες: Όταν ακούσετε το «πάμε», γυρίστε τη σελίδα και διαβάστε μια λίστα από λέξεις. Καλείστε να γράψετε
δίπλα σε κάθε λέξη την απάντηση για την εξής ερώτηση:
Πόσα γράμματα έχει αυτή η λέξη;

________________________________________________________________________________________

2η Εκδοχή (Ρ)
Σχηματίζει ρίμα η συγκεκριμένη λέξη με τη λέξη «τρένο»; (ναι ή όχι)_________________________________
3η Εκδοχή (K)
Η συγκεκριμένη λέξη ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία «οχήματα»; (ναι ή όχι) ________________________
Λίστα λέξεων (εκτυπωμένη στο πίσω μέρος του φυλλαδίου):

________________________________________________________________________________________
βροχή δένω
λεωφορείο παπούτσια
μουσική παλιό
ελικόπτερο ποδήλατο
τηλέφωνο παράπονο
αγόρι πατίνι
φρένο αυτοκίνητο
δουλειά τούβλο
τραπέζι πλένω
κιβώτιο γραβάτα
αγορά τριαντάφυλλο
καρχαρίας άλογο
πλοίο σπίτι
ξένο γελάω
σύννεφο παλτό
φίλος ιστιοσανίδα
ουρανός εκτυπώνω
μολύβι μπαίνω
ανελκυστήρας βαγόνι
γέφυρα εκτυπώνω
αεροπλάνο μένω
βόλτα καρότσα
Πειραματικές οδηγίες:
1. Δουλέψτε σε ομάδες για να πραγματοποιήσετε τυχαία ανάθεση των ατόμων σε μία από τις τρεις ομάδες (Γ, Ρ ή
Κ). Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την ιστοσελίδα random.org, να ρίξετε ένα ζάρι ή να τραβήξετε τυχαίους
αριθμούς (οι δύο τελευταίες περιπτώσεις χρησιμεύουν περισσότερο εάν θέλετε να γλιτώσετε χρόνο).
2. Μετά την ανάθεση του κάθε συμμετέχοντος σε μία από τις τρεις ομάδες, δώστε το αντίστοιχο φυλλάδιο στην
κάθε ομάδα (Γ, Ρ ή Κ).
3. Ζητήστε τους να διαβάσουν τις οδηγίες σιωπηλά. Όταν πείτε «πάμε», ζητήστε τους να γυρίσουν το φυλλάδιο
στην πίσω πλευρά και να ξεκινήσουν το έργο που τους ζητήθηκε (μέτρημα γραμμάτων, ρίμα ή κατηγοριοποίηση).
4. Μόλις τελειώσουν με το έργο, πείτε τους να γυρίσουν και πάλι το φυλλάδιο στην μπροστινή μεριά και ζητήστε
τους να γράψουν όσο περισσότερες λέξεις από τη λίστα μπορούν να θυμηθούν.

5. Οι φοιτητές δεν πρέπει να γνωρίζουν ότι το συγκεκριμένο πείραμα έχει να κάνει με τη διεργασία της μνήμης –
το έργο ανάκλησης θα πρέπει να είναι απρόσμενο.
6. Ζητήστε από τους συμμετέχοντες κάθε ομάδας να αναφέρουν τη βαθμολογία τους στο έργο μνήμης. Στη
συνέχεια υπολογίστε τους μέσους όρους για καθεμία από τις τρεις ομάδες και σχεδιάστε τα αποτελέσματα. Τα
αποτελέσματα θα πρέπει να δείχνουν ότι τα μέλη της ομάδας κατηγοριοποίησης θυμούνται περισσότερες λέξεις
σε σχέση με την ομάδα μέτρησης λέξεων.
Με βάση το παραπάνω πείραμα, παρακαλούμε αναπτύξτε τα επόμενα ερωτήματα:

Ποιες είναι οι ανεξάρτητες και ποιες οι εξαρτημένες μεταβλητές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Καλύπτει η μελέτη τον κανόνα της συνδιακύμανσης;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Καλύπτει η μελέτη τον κανόνα της χρονικής ακολουθίας;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Καλύπτει η μελέτη τον κανόνα της εσωτερικής εγκυρότητας;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7.4.2 10.000 βήματα

Στις ΗΠΑ έχει δημιουργηθεί ένα κίνημα στο οποίο συμμετέχει πλήθος κόσμου και κύριος σκοπός του είναι να
κάνουν οι άνθρωποι 10.000 βήματα την ημέρα για λόγους υγείας. Υπάρχουν ωστόσο πολλές πηγές που
υποστηρίζουν ότι το απόλυτο νούμερο των 10.000 βημάτων δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο, και για την ακρίβεια δεν
είναι τόσο καθοριστικό.
Με βάση τα προηγούμενα αναγνώσματα των συνδέσμων, τι πιστεύετε ότι υποστηρίζει η επιστήμη σχετικά με τα
πλεονεκτήματα της εκγύμνασης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε ένα άτομο που σκέφτεται να ακολουθήσει το πρόγραμμα εκγύμνασης των 10.000
βημάτων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν επρόκειτο να μελετήσετε τα τυχόν οφέλη που επιφέρουν τα 10.000 βήματα, ποιες θα ήταν οι μεταβλητές σας
και πώς θα τις χειριζόσασταν λειτουργικά;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Ποιο είδος ρεαλιστικού δείγματος θα χρησιμοποιούσατε και πώς θα το συλλέγατε; Θα ήταν δυνατό να γενικεύσετε
στον πληθυσμό;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7.4.3 Κινητά τηλέφωνα και οδήγηση

Η ανταλλαγή μηνυμάτων κατά τη διάρκεια της οδήγησης συνδέεται με 23% αύξηση στον κίνδυνο πρόκλησης
ατυχήματος. Ορισμένες επιστημονικές έρευνες που έχουν χρησιμοποιήσει προσομοιωτές οδήγησης απέδειξαν την
προβληματική φύση της χρήσης κινητών στο αυτοκίνητο. Σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ έχουν θεσπιστεί νόμοι
εναντίον της ομιλίας μέσω κινητού στο αμάξι, ενώ η Εθνική Επιτροπή Ασφάλειας των Μεταφορών προτείνει την
ολική απαγόρευση των κινητών κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Αρκετοί άνθρωποι δεν συμφωνούν με το νόημα
κάποιων νόμων ακόμα και όταν ένας επαρκής αριθμός διαφορετικών ερευνών φτάνει στο ίδιο ακριβώς
συμπέρασμα, περιλαμβάνοντας ακόμα και έρευνες που δείχνουν ότι άνθρωποι που μιλούν στο τηλέφωνο έχουν
παρόμοιες αντιδράσεις με το να οδηγούσαν υπό την επήρεια μέθης.
Πιστεύετε ότι η έρευνα που παρατέθηκε εδώ (η οποία κυκλοφόρησε σε επιστημονικά περιοδικά και έγινε από
αξιόπιστους ερευνητές) είναι κοντά στην πραγματική ζωή; Εάν δεν τη θεωρείτε σχετική, είναι μήπως γιατί είναι
δομημένη στο πλαίσιο ενός εργαστηριακού περιβάλλοντος; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Συμφωνείτε ότι θα έπρεπε να υπάρχουν νόμοι κατά της χρήσης κινητών κατά τη διάρκεια της οδήγησης; Λάβετε
υπόψη τα προηγούμενα αναγνώσματα που παρατέθηκαν για να δώσετε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Είναι πιθανό τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τις προαναφερθείσες έρευνες να επηρεάσουν την οδηγική σας
συμπεριφορά ως προς το να μιλάτε με το κινητό σας καθώς οδηγείτε; Παρακαλούμε δικαιολογήστε την απάντησή
σας, ανεξαρτήτως αν απαντήσατε ναι ή όχι.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7.5.1 Σκύλοι βοήθειας στα επείγοντα

Οι ενήλικες και τα παιδιά μπορούν να επωφεληθούν εξίσου από το να επικοινωνούν σωματικά (π.χ. χάιδεμα) με
ζώα βοήθειας. Στον σύνδεσμο που ακολουθεί περιγράφεται μια σχετική έρευνα στην οποία οι επιστήμονες
ενδιαφέρθηκαν να μελετήσουν τον αντίκτυπο που είχε η παρουσία των σκύλων βοήθειας σε ασθενείς που
βρίσκονταν σε θαλάμους επειγόντων περιστατικών και διαμαρτύρονταν ότι πονούν αρκετά. Στον σύνδεσμο,
παρατηρούμε πως μεταφέρθηκε αυτή η έρευνα από ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και συγκεκριμένα από το μέσο
NPR στην Ουάσιγκτον.
Στο απόσπασμα που ακολουθεί, ο δημοσιογράφος περιγράφει την έρευνα ως εξής:

In a controlled trial, researchers asked more than 200 patients to report their pain levels. One
group of patients received a 10-minute visit from a therapy dog and the other group did not.
After the dog visit, researchers asked patients in both groups to report their pain levels again.
Those who spent 10 minutes with the dog reported less pain [over time], the study found.
Με βάση αυτή την απλή περιγραφή, μπορείτε να υποθέσετε ότι είχαμε να κάνουμε με μια πειραματική έρευνα.
Ποιες ήταν οι ανεξάρτητες μεταβλητές; Ποια ήταν τα επίπεδα της κάθε ανεξάρτητης μεταβλητής;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο χειρισμός της ανεξάρτητης μεταβλητής έγινε ως ανεξάρτητων ομάδων ή εντός των ομάδων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια ήταν η εξαρτημένη μεταβλητή;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιος ήταν ο σχεδιασμός; Προέλεγχος-μετέλεγχος; Επαναλαμβανόμενων ή συγχρονικών μετρήσεων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα μικρό γράφημα με το βασικό εύρημα της συγκεκριμένης μελέτης. Μπορεί να μη γνωρίζετε ποιες
είναι οι ακριβείς τιμές, αλλά θα πρέπει να είστε σε θέση να εκτιμήσετε ποιες θα μπορούσαν να είναι οι υψηλότερες
και οι χαμηλότερες. Χρησιμοποιήστε ένα ραβδόγραμμα ή ένα διάγραμμα γραμμής.

Στο απόσπασμα που ακολουθεί, ο δημοσιογράφος περιγράφει την έρευνα ως εξής:
A new study shows that a 10-minute visit from a therapy dog can help relieve patients' pain in
the emergency room.
Τι κάνει την παραπάνω φράση έναν αιτιακό ισχυρισμό;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ας υποθέσουμε ότι είχαν αναθέσει τυχαία τους ανθρώπους σε δύο διαφορετικές ομάδες. Μπορεί η μελέτη να
στηρίξει αυτόν τον αιτιακό ισχυρισμό; Ονομάστε και εφαρμόστε τα τρία αιτιακά κριτήρια για την παρούσα
μελέτη.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________

Darley, J. M., & Latané, B. (1968). Bystander intervention in emergencies: Diffusion of responsibility. Journal of
Personality and Social Psychology, 8, 377-383.
Treadwell, K. R. H. (2008). Demonstrating experimenter “ineptitude” as a means of teaching internal and external
validity. Teaching of Psychology, 35, 184-188.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

Συνέχεια στον πειραματισμό
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 8 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για να παρουσιάσει εννέα επιπλέον απειλές για την
εσωτερική εγκυρότητα (π.χ. ιστορικό, παλινδρόμηση, απώλεια, μεροληψία παρατηρητή). Θα δοθεί έμφαση στο πώς
ένας σωστός σχεδιασμός μελέτης μπορεί να μας προστατεύσει από τις περισσότερες απειλές που είναι πιθανό να
εμφανιστούν μέσα στην πορεία της πειραματικής διαδικασίας. Οι δραστηριότητες θα εξοικειώσουν επίσης τους/τις
φοιτητές/τριες με την έννοια του μηδενικού πειραματικού αποτελέσματος, και πώς μέσα από ένα τέτοιο αποτέλεσμα
μπορούν να προκύψουν πολλά χρήσιμα ερευνητικά συμπεράσματα (π.χ. να τίθενται ερωτήματα όπως «Μήπως αυτή
η μελέτη έδωσε μηδενικό αποτέλεσμα επειδή ο χειρισμός δεν επέφερε όντως κάποια πραγματική αλλαγή;» ή «Μήπως
το μηδενικό αποτέλεσμα προέκυψε λόγω ζητημάτων εσωτερικής εγκυρότητας;»). Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε
όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.

• την εκμάθηση των απειλών της εσωτερικής εγκυρότητας. Η εκπαίδευση μέσω ασκήσεων με πολλές
παραλλαγές του ίδιου πειράματος θα εξοικειώσει τους/τις φοιτητές/τριες με πολλές από τις απειλές με τις
οποίες θα έρθουν για πρώτη φορά σε επαφή. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες στοχεύουν τόσο στην
προσέγγιση των απειλών εσωτερικής εγκυρότητας μέσω μιας διερευνητικής οπτικής όσο και στην εμβάθυνση
της γνώσης στους χειρισμούς, στους ελέγχους των χειρισμών και στην ευαισθησία των μετρήσεων μέσω μιας
σχεδιαστικής οπτικής.
• την εκμάθηση της μηδενικής επίδρασης. Ειδικότερα στις μέρες μας με το όλο και αυξανόμενο φαινόμενο της
«κρίσης αναπαραγωγής» (replication crisis), είναι σημαντικό να γνωρίζουμε σε ποιες περιπτώσεις δεν
υπάρχει πραγματικά κάποια επίδραση για να βρεθεί (π.χ. έρευνες με εκατομμύρια συμμετέχοντες έχουν
επιβεβαιώσει ότι τα εμβόλια δεν σχετίζονται με τον αυτισμό ή ότι το «ταιριαστό» στιλ μάθησης για κάθε
άτομο δεν έχει διαφορετική επίδραση στα επίπεδα μάθησής του σε σχέση με τα υπόλοιπα στιλ). Οι
εκπαιδευτικές δραστηριότητες θα επιδιώξουν την κριτική σκέψη μέσω ερωτημάτων, για παράδειγμα, εάν ένα
μεγάλο δείγμα είναι πάντοτε απαραίτητο. Μέσω μιας τέτοιας ερώτησης θα εξασφαλίζεται ότι οι
φοιτητές/τριες θα είναι σε θέση να καταλάβουν ότι όταν η επίδραση μεγέθους είναι μεγάλη και υπάρχει ένας
χαμηλός βαθμός μεταβλητότητας εντός των ομάδων, τότε ένα μικρό δείγμα είναι αυτό που χρειάζεται μια
έρευνα. Έχουν σχεδιαστεί επίσης δραστηριότητες και συζητήσεις που στοχεύουν στη βαθύτερη κατανόηση
της μεταβλητότητας, της ισχύος και της δημιουργίας ενός ελκυστικού πειραματικού σχεδιασμού.

Καμία μελέτη δεν είναι τέλεια, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να ευθύνεται απαραίτητα
κάποιο – ή και περισσότερα - σφάλματα εσωτερικής εγκυρότητας. Τα προβλήματα σε μια μελέτη
μπορεί να εδράζονται σε κάποιο άλλο σημείο του πειραματικού σχεδιασμού.
Όπως έχει προαναφερθεί, πρέπει να δίνετε ιδιαίτερη προσοχή στο να μη συγχέετε τη μη
συστηματική με τη συστηματική μεταβλητότητα.
Έχετε υπόψιν ότι μπορεί εύκολα να προκληθεί σύγχυση μεταξύ του σχεδιασμού προελέγχου/
μετελέγχου για μια ομάδα, με τον σχεδιασμό προελέγχου/μετελέγχου που έχετε διδαχθεί.
8.1 Απειλές εσωτερικής εγκυρότητας

Σε αυτό το κεφάλαιο, πέρα από την επισκόπηση στις τρεις κύριες απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα με τις
οποίες έχουμε ήδη εξοικειωθεί (συγχυτικοί παράγοντες, μεροληψία επιλογής και επίδραση σειράς), θα έρθουμε
σε επαφή και με εννιά επιπλέον απειλές (π.χ. ιστορικό, παλινδρόμηση, απώλεια, μεροληψία του παρατηρητή
κ.λπ.). Στον παρακάτω πίνακα ακολουθεί μια σύνοψη με τον ορισμό και τα διερευνητικά ερωτήματα που μας
βοηθούν να ανακαλύψουμε αν υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης κάποιας –ή κάποιων– από τις δώδεκα απειλές.
ΑΠΕΙΛΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Συγχυτικοί Όταν μια δεύτερη μεταβλητή συμ- Μετέτρεψαν οι ερευνήτριες τις τρίτες
παράγοντες μεταβάλλεται συστηματικά - ακουσίως - με μεταβλητές σε μεταβλητές ελέγχου;
την ανεξάρτητη μεταβλητή.
Μεροληψία Σε έναν σχεδιασμό ανεξάρτητων ομάδων, Χρησιμοποίησαν οι ερευνήτριες τυχαία
επιλογής όταν τα άτομα που περιλαμβάνονται στην ανάθεση ή συνταιριασμένα δείγματα για
ομάδα χειρισμού διαφέρουν συστηματικά από να κάνουν τις ομάδες ισοδύναμες;
τα άτομα της ομάδας σύγκρισης ως προς
συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Επίδραση Σε έναν σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων Αντιστάθμισαν οι ερευνήτριες τη σειρά
σειράς μετρήσεων, όταν η επίδραση της ανεξάρτητης με την οποία παρουσίαζαν τα
μεταβλητής επηρεάζεται από τη σειρά με την διαφορετικά επίπεδα της ανεξάρτητης
οποία εκτέθηκαν οι συμμετέχοντες στις μεταβλητής;
διαφορετικές ερευνητικές συνθήκες - λόγω
εξάσκησης, κούρασης ή βαρεμάρας.
Ωρίμανση Μια πειραματική ομάδα βελτιώνεται Χρησιμοποίησαν οι ερευνήτριες μια
αναπόφευκτα με την πάροδο του χρόνου ομάδα σύγκρισης η οποία είχε ισάξιο
απλώς και μόνο λόγω φυσικής ανάπτυξης και χρόνο να ωριμάσει, χωρίς όμως να
συσσώρευσης εμπειρίας. ακολουθήσει την πειραματική αγωγή;
Ιστορικό Μια πειραματική ομάδα αλλάζει με το Συμπεριέλαβαν οι ερευνήτριες μια ομάδα
πέρασμα του χρόνου εξαιτίας ενός εξωγενούς σύγκρισης η οποία εκτέθηκε ισάξια στον
παράγοντα που επηρεάζει όλα ή τα εξωγενή παράγοντα χωρίς όμως να λάβει
περισσότερα μέλη αυτής της ομάδας. την πειραματική αγωγή;

Παλινδρόμηση Μια πειραματική ομάδα που εμφανίζει Συμπεριέλαβαν οι ερευνήτριες μια ομάδα
ακραίες τιμές (εξαιρετικά χαμηλές ή υψηλές) σύγκρισης η οποία ήταν εξίσου ακραία
κατά τον προέλεγχο, οι οποίες γίνονται στον προέλεγχο αλλά δεν ακολούθησε
καλύτερες (ή χειρότερες) με το πέρασμα του την πειραματική αγωγή;
χρόνου, εξαιτίας της ύπαρξης τυχαίων
γεγονότων που προκαλούν τις ακραίες τιμές
στον προέλεγχο αλλά δεν επαναλαμβάνονται
με τον ίδιο τρόπο κατά τον μετέλεγχο.
Απώλεια Μια πειραματική ομάδα μπορεί να αλλάζει με Υπολόγισαν οι ερευνήτριες τις

το πέρασμα του χρόνου, μόνο και μόνο βαθμολογίες προελέγχου και μετελέγχου
επειδή οι πιο ακραίες περιπτώσεις συμπεριλαμβάνοντας μόνο το τελικό
συστηματικά αποχωρούν από την έρευνα και δείγμα, αφαίρεσαν δηλαδή από τα
έτσι οι βαθμολογίες τους δεν δεδομένα προελέγχου εκείνα που ανήκαν
συμπεριλαμβάνονται στον μετέλεγχο. σε άτομα που είχαν εγκαταλείψει την
πειραματική διαδικασία;
Εξέταση Ένας τύπος επίδρασης σειράς, όπου μια Χρησιμοποίησαν οι ερευνήτριες μια
πειραματική ομάδα αλλάζει με το πέρασμα ομάδα σύγκρισης για να συμμετάσχει
του χρόνου εξαιτίας την επαναλαμβανόμενης στον προέλεγχο/μετέλεγχο;
εξέτασης που επηρεάζει τους συμμετέχοντες. Χρησιμοποίησαν μόνο σχεδιασμό
Η επίδραση εξάσκησης (π.χ. επίδραση μετελέγχου ή και εναλλακτικές μορφές
κόπωσης) αποτελεί έναν υποτύπο αυτής της μετρήσεων για τον προέλεγχο και τον
κατηγορίας. μετέλεγχο;
Χρήση οργάνων Μια πειραματική ομάδα αλλάζει στον χρόνο, Είναι οι μετρήσεις προελέγχου και
μέτρησης αλλά μόνο εξαιτίας της αλλαγής των οργάνων μετελέγχου αποδεδειγμένα ισοδύναμες;
μέτρησης.
Μεροληψία Τα σκορ που σημειώνει η πειραματική ομάδα Είχαν άγνοια οι παρατηρητές της
παρατηρητή διαφέρουν από τα αντίστοιχα σκορ της εξαρτημένης μεταβλητής ως προς την
ομάδας σύγκρισης μόνο και μόνο επειδή η πειραματική συνθήκη στην οποία ανήκαν
ερευνήτρια αναμένει να συμβεί κάτι τέτοιο οι συμμετέχοντες;
(περιμένει να διαφέρουν τα σκορ μεταξύ των
ομάδων).
Ζητούμενα Τα άτομα καταλαβαίνουν ποιος είναι ο Είχαν οι συμμετέχουσες άγνοια ως προς

χαρακτηριστικά σκοπός της έρευνας και προσαρμόζουν τη τον σκοπό της μελέτης;
συμπεριφορά τους προς την αναμενόμενη
κατεύθυνση.
Επίδραση Οι συμμετέχοντες σε μια πειραματική ομάδα Υπήρχε κάποια ομάδα σύγκρισης που
Placebo βελτιώνονται μόνο και μόνο επειδή λάμβανε την εικονική θεραπεία;
(εικονική πιστεύουν στην αποτελεσματικότητα του
θεραπεία) χειρισμού που χρησιμοποιείται.

Αυτή η ενότητα εστιάζει, επίσης, στο πώς θα πρέπει να αξιολογείται ένα μηδενικό πειραματικό αποτέλεσμα. Μια
συγκεκριμένη μελέτη δίνει ένα μηδενικό αποτέλεσμα επειδή: i) ο χειρισμός των μεταβλητών δεν προκαλεί
πραγματικά καμία διαφορά, ii) υπάρχει υπερβολική μεταβλητότητα εντός των ομάδων ή iii) παρατηρείται έλλειψη
ευαισθησίας στις μετρήσεις. Ο παρακάτω πίνακας παρέχει έναν οδηγό με τους παράγοντες και τις διερευνητικές
ερωτήσεις που βοηθούν στο να αποσαφηνίσουμε σε ποια από τις παραπάνω περιπτώσεις βρισκόμαστε.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣ
ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ
Όχι αρκετή μεταβλητότητα μεταξύ των επιπέδων

Αναποτελεσματικός χειρισμός της Πώς χειρίστηκαν οι ερευνήτριες την ΑΜ; Ήταν ισχυρός ο χειρισμός
ανεξάρτητης μεταβλητής (ΑΜ) της; Μπορούν οι έλεγχοι χειρισμού να υποστηρίξουν ότι ο χειρισμός
έκανε αυτό που ήταν προορισμένος να κάνει;
Ανεπαρκής ευαισθησία στη μέτρηση Πώς μέτρησαν οι ερευνήτριες την ΕΜ; Ήταν η μέτρηση αρκετά
της εξαρτημένης μεταβλητής (ΕΜ) ευαίσθητη για να εντοπίσει τυχόν διαφορές μεταξύ των ομάδων;
Επίδραση οροφής (ceiling effect) Υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των επιπέδων της AM;
ή φαινόμενο βάσης (floor effect) στην Μπορούν οι έλεγχοι χειρισμού να υποστηρίξουν ότι ο χειρισμός
ΑΜ έκανε αυτό που ήταν προορισμένος να κάνει;
Επίδραση οροφής ή φαινόμενο βάσης Πώς μέτρησαν οι ερευνήτριες την ΕΜ; Οι συμμετέχοντες είχαν
στην ΕΜ συγκεντρωθεί στο πάνω ή στο κάτω μέρος της κατανομής;
Υπερβολική μεταβλητότητα εντός των επιπέδων
Σφάλμα μέτρησης Γίνεται η μέτρηση της ΕΜ με ακρίβεια και αξιοπιστία; Είναι

ικανοποιητική η μέτρηση όσον αφορά την εγκυρότητα εννοιολογικής
κατασκευής; Εάν οι μετρήσεις είναι ανακριβείς, περιέχει το πείραμα
επαρκή αριθμό συμμετεχόντων ώστε να εξισορροπηθεί αυτή η
αδυναμία;
Ατομικές διαφορές Χρησιμοποίησαν οι ερευνήτριες έναν σχεδιασμό εντός ομάδων για

να ελέγξουν καλύτερα τις ατομικές διαφορές; Εάν χρησιμοποιείται
ένας σχεδιασμός ανεξαρτήτων ομάδων, το μεγαλύτερο μέγεθος
δείγματος μπορεί να μειώσει τον αντίκτυπο των ατομικών διαφορών.
Καταστασιακοί θόρυβοι Προσπάθησαν οι ερευνήτριες να ελέγξουν οποιεσδήποτε

καταστασιακές/ εξωτερικές επιδράσεις που μπορεί να επηρέαζαν την
ΕΜ; «Έτρεξαν» την έρευνά τους σε ένα στανταρισμένο περιβάλλον;
Eίναι επίσης πιθανό…
…η ΑΜ να μην έχει καμία Πήραν οι ερευνήτριες τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα για να

επίδραση στην ΕΜ. μεγιστοποιήσουν τη μεταβλητότητα μεταξύ των ομάδων και να
ελαχιστοποιήσουν τη μεταβλητότητα εντός των ομάδων; Έχει
δηλαδή η μελέτη επαρκή ισχύ; Εάν ναι, αλλά ακόμα δεν βρίσκουν
διαφορές μεταξύ των ομάδων, είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι η
ΑΜ δεν επηρεάζει την ΕΜ.

Δραστηριότητα 8.1. Εντοπισμός σφαλμάτων εσωτερικής εγκυρότητας.
1. Η Μαριάννα –στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού της προγράμματος– μελετά τη στάση των ανθρώπων όταν έχουν
απέναντί τους γυναίκες χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο που αφορά θετικές δράσεις υπέρ των γυναικών.
Υποθέτει ότι τα άτομα που θα συμμετάσχουν στην έρευνα και είναι άνδρες θα εκφράζονται με μεγαλύτερο ζήλο
για θετικές δράσεις υπέρ των γυναικών αν έχουν απέναντί τους μια γυναίκα πειραματίστρια, σε σχέση με το να
είχαν έναν άνδρα πειραματιστή. Η Μαριάννα αναθέτει τυχαία μια ομάδα φοιτητών να δέχονται τα
ερωτηματολόγια είτε από αυτήν είτε από τον αρκετά μεγαλύτερο σε ηλικία ακαδημαϊκό της υπεύθυνο, ο οποίος
είναι ένας άνδρας καθηγητής ψυχολογίας. Πραγματοποιεί την έρευνα σε δύο πανομοιότυπες πανεπιστημιακές
αίθουσες την ίδια ώρα μέσα στην ημέρα. Η Μαριάννα βρίσκει ότι οι άνδρες που συμπληρώνουν το
ερωτηματολόγιο στην αίθουσά της δείχνουν μεγαλύτερη υποστήριξη ως προς τις θετικές πράξεις υπέρ των
γυναικών σε σύγκριση με τους άνδρες που εξετάζονται από τον ακαδημαϊκό της υπεύθυνο. Συμπεραίνει ότι το
φύλο της εξετάστριας μπορεί να κάνει τους άνδρες να εκφράσουν πιο προοδευτικές αντιλήψεις όσον αφορά τα
έμφυλα ζητήματα.
Εντοπίστε τις ανεξάρτητες (ΑΜ) και τις εξαρτημένες μεταβλητές (ΕΜ).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε το είδος του σχεδιασμού: μόνο μετέλεγχος, μίας ομάδας, προέλεγχος/μετέλεγχος, εντός ομάδων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματα. Υπενθύμιση: Τοποθετήστε την εξαρτημένη μεταβλητή στον άξονα
y.
Αποφασίστε εάν η μελέτη εμφανίζει κάποια –ή κάποιες– από τις απειλές εσωτερικής εγκυρότητας. Μη διστάσετε
να χρησιμοποιήσετε ως οδηγό τον πίνακα που παρουσιάστηκε παραπάνω.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε αν θα μπορούσατε να ξανασχεδιάσετε τη μελέτη για να διορθώσετε ή να αποτρέψετε οποιαδήποτε από
τις υπάρχουσες απειλές εσωτερικής εγκυρότητας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

2. Μπορεί η προέγερση να επιδράσει στον τρόπο με τον οποίο κρίνουμε τις πράξεις ενός ατόμου (μέσα από ένα
θετικό ή αρνητικό πρίσμα); Η Μαρία πίστευε κάτι τέτοιο και για αυτόν ακριβώς τον σκοπό ανέθεσε τυχαία τους
συμμετέχοντές της σε δύο διαφορετικές ομάδες. Στη Φάση Ι της πειραματικής διαδικασίας, οι συμμετέχοντες
συμπλήρωσαν έναν γρίφο αναζήτησης λέξεων, όπου έπρεπε να εντοπίσουν διάφορα επίθετα. Το παζλ της πρώτης
ομάδας περιείχε επίθετα με θετικό πρόσημο (π.χ. περιπετειώδης), ενώ για τη δεύτερη ομάδα υπήρχαν αρνητικές
συσχετίσεις (π.χ. απρόσεκτος). Στη Φάση II, όλοι οι συμμετέχοντες άκουσαν ιστορίες για ανθρώπους που
πραγματοποιούσαν ριψοκίνδυνες δραστηριότητες (π.χ. ορειβασία). Στη Φάση ΙΙΙ ζητήθηκε από όλους τους
συμμετέχοντες να γράψουν μια έκθεση στην οποία θα περιγράφουν τις εντυπώσεις τους σχετικά με τα άτομα που
κάνουν ριψοκίνδυνες δραστηριότητες. Η Μαρία ζήτησε από δύο ερευνητικές συνεργάτιδες να τη βοηθήσουν με
το «τρέξιμο» των πειραμάτων, χωρίς καμία από τις δύο να γνωρίζει τους σκοπούς της έρευνας. Η πρώτη βοηθός
αλληλεπίδρασε με τα άτομα και των δύο ομάδων, ενώ η άλλη βαθμολογούσε τις εκθέσεις. Οι ριψοκίνδυνες
δραστηριότητες των υποθετικών ατόμων βαθμολογήθηκαν ευνοϊκότερα από τους συμμετέχοντες που είχαν
εκτεθεί στα θετικά επίθετα της Φάσης Ι, σε σύγκριση με τα άτομα που είχαν διαβάσει τις αρνητικές λέξεις. Η
Μαρία συμπέρανε ότι τα επίθετα που παρουσιάστηκαν στη Φάση Ι είχαν την ικανότητα να προδιαθέσουν τους
συμμετέχοντες να απαντήσουν θετικά ή αρνητικά για τις περιπέτειες των φανταστικών ανθρώπων.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε το είδος του σχεδιασμού: μόνο μετέλεγχος, εντός ομάδων, προέλεγχος/μετέλεγχος, προέλεγχος/
μετέλεγχος μίας ομάδας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
y.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Στο πλαίσιο της διπλωματικής εργασίας του, ο Αντώνης ήθελε να διερευνήσει αν η παρουσία διαφημίσεων με
αλκοολούχα ποτά θα προκαλούσε αύξηση στην κατανάλωση αλκοόλ σε φοιτητές πανεπιστημίου. Στην έρευνα
συμμετείχαν 25 φοιτητές και είχε διάρκεια μία εβδομάδα. Τη Δευτέρα και την Τρίτη τούς έβαλε να επισκεφθούν
μια ασφαλή ιστοσελίδα και τους ζήτησε να καταγράψουν πόσα αλκοολούχα ποτά ήπιαν την προηγούμενη ημέρα.
Την Τετάρτη τούς κάλεσε στο εργαστήριο και τους έδειξε μια τριαντάλεπτη τηλεοπτική εκπομπή, στην οποία
εμφανίζονταν ανά διάσπαρτα χρονικά σημεία διαφημίσεις με αλκοολούχα ποτά. Την Πέμπτη και την Παρασκευή
ακολούθησαν οι μετρήσεις επανελέγχου: οι φοιτητές συνδέθηκαν ξανά στην ιστοσελίδα και σημείωσαν πάλι πόσα
ποτά είχαν πιει την προηγούμενη μέρα. Ο Αντώνης βρήκε ότι οι φοιτητές ανέφεραν αυξημένη κατανάλωση
αλκοόλ αφού είχαν δει τις αντίστοιχες διαφημίσεις. Το συμπέρασμά του ήταν ότι η διαφήμιση ήταν ο παράγοντας
που τους έκανε να πιουν περισσότερο.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε το είδος του σχεδιασμού: μόνο μετέλεγχος, εντός ομάδων, προέλεγχος/ μετέλεγχος, προέλεγχος/
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
y.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4. Σε ένα μάθημα γνωστικής ψυχολογίας μια ομάδα φοιτητών επιλέγει να παρουσιάσει την ισχύ που έχουν οι
ενδείξεις ανάσυρσης. Αρχικά, οι παρουσιαστές βάζουν την τάξη να απομνημονεύσει μια λίστα από 20 λέξεις, η
οποία διαβάζεται δυνατά και με τις λέξεις να παρουσιάζονται σε τυχαία σειρά. Ένα λεπτό αργότερα, τα μέλη της
τάξης γράφουν σε ένα χαρτί όσο περισσότερες λέξεις μπορούν να ανασύρουν από τη μνήμη τους. Φάνηκε ότι η
τάξη, κατά μέσο όρο, μπορεί να ανακαλέσει 6 λέξεις. Στη συνέχεια, οι παρουσιαστές ζητούν από την τάξη να
προσπαθήσει να κατηγοριοποιήσει τις λέξεις όσο αυτοί διαβάζουν δυνατά τις λέξεις. Οι παρουσιαστές διαβάζουν
τις ίδιες λέξεις ξανά αλλά με διαφορετική τυχαία σειρά. Στο δεύτερο τεστ ανάκλησης, η τάξη θυμάται κατά μέσο
όρο 14 λέξεις. Οι παρουσιαστές ενημερώνουν την τάξη ότι τα αποτελέσματα του πειράματος ενισχύουν την άποψη
ότι η κατηγοριοποίηση βοηθά τους ανθρώπους να ανασύρουν περισσότερες λέξεις λόγω των συνδέσεων που
μπορούν να αναπτυχθούν μεταξύ των διαφόρων λέξεων.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε το είδος του σχεδιασμού: μόνο μετέλεγχος, εντός ομάδων, προέλεγχος/ μετέλεγχος, προέλεγχος/
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
y.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Μια ομάδα ερευνητών εξέτασε την επίδραση που είχε ο διαλογισμός στους εργαζομένους στην ψυχική υγεία,
10 εβδομάδες έπειτα από έναν καταστροφικό τυφώνα. Ένα δείγμα 15 εργαζομένων στην ψυχική υγεία
εξετάστηκαν στη φάση προελέγχου για συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους. Στη συνέχεια, εξασκήθηκαν στον
διαλογισμό για 8 εβδομάδες. Μετά την ολοκλήρωση της εξάσκησης, εξετάστηκαν και πάλι για τα συμπτώματα,
χρησιμοποιώντας τα ίδια τεστ με αυτά που εφαρμόστηκαν στη φάση του προελέγχου. Η μελέτη βρήκε ότι τα
συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης είχαν μειωθεί σημαντικά στον μετέλεγχο. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι η
εξάσκηση στον διαλογισμό είχε θετικά αποτελέσματα για τους συμμετέχοντες.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε το είδος του σχεδιασμού: μόνο μετέλεγχος, εντός ομάδων, προέλεγχος/ μετέλεγχος,
προέλεγχος/μετέλεγχος μίας ομάδας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
y.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 8.2. Είναι αναγκαίο να χρησιμοποιείτε πάντα ένα μεγάλο δείγμα όταν θέλετε να πραγματο-
ποιήσετε μια μελέτη; Σκεφτείτε πότε μια μελέτη χρειάζεται έναν μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων και πότε όχι.
Ποια από τις τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες αναφέρεται στον αριθμό συμμετεχόντων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 8.3. Προσδιορίζοντας απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα. Ακολουθεί μια σειρά με οκτώ
παραλλαγές ενός απλού πειράματος η οποία έχει στόχο να σας εξοικειώσει με την ποικιλία των απειλών
εσωτερικής εγκυρότητας με τις οποίες μπορεί να βρεθείτε αντιμέτωποι/ες.
Μελέτη-στόχος: Οι τηλεοπτικές διαφημίσεις προωθούν διαδικτυακά «παιχνίδια για τον εγκέφαλο» και εργαλεία
μάθησης για παιδιά και ενηλίκους. Μια ερευνήτρια αποφασίζει να ελέγξει την αποτελεσματικότητα ενός από αυτά
τα παιχνίδια, του παιχνιδιού Χ. Εκπαίδευσε τα παιδιά ηλικίας 3-5 χρόνων είτε με το παιχνίδι Χ είτε με ένα
εναλλακτικό παιχνίδι, που όμως δεν ήταν εκπαιδευτικό (το παιχνίδι Y). Αφού τα παιδιά εκπαιδεύτηκαν για δύο
εβδομάδες με το αντίστοιχο παιχνίδι, οι πειραματιστές έλεγξαν τις αναγνωστικές ικανότητές τους χρησιμο-
ποιώντας ένα στανταρισμένο τεστ ανάγνωσης, το οποίο ελέγχει πόσες από τις 110 διαθέσιμες λέξεις μπορεί να
διαβάσει ένα παιδί. Οι λέξεις έχουν κλιμακούμενο επίπεδο δυσκολίας και όσο περισσότερες είναι σε θέση να
διαβάσουν τα παιδιά, τόσο καλύτερη γίνεται η βαθμολογία τους. Η ερευνήτρια είχε τη δυνατότητα να
χρησιμοποιήσει ως συμμετέχοντες τους μαθητές από ένα μεγάλο, δημόσιο νηπιαγωγείο.
Ακολουθούν οι οκτώ παραλλαγές που περιγράφουν τη μελέτη που μόλις αναφέρθηκε. Διαβάστε κάθε
περιγραφή και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Παραλλαγή 1. Όπως αποδείχτηκε, το παιχνίδι Y θεωρήθηκε ακατάλληλο από πολλούς δασκάλους για σχολική
χρήση. Για αυτόν τον λόγο η ερευνήτρια απλοποίησε τη μελέτη της. Στις αρχές της άνοιξης, τα παιδιά
δοκιμάστηκαν στο τεστ ανάγνωσης, αφού χωρίστηκαν σκοπίμως σε τρεις διαφορετικές αίθουσες (ο μέσος όρος
του σκορ για τα 36 παιδιά της μελέτης ήταν 12,0). Στη συνέχεια, οι πειραματιστές εξοικείωσαν το κάθε παιδί με
το παιχνίδι Χ κατά τις σχολικές ώρες, αφού προηγουμένως είχαν εξασφαλίσει ότι κάθε παιδί είχε τη σχετική άδεια
για να συμμετάσχει. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες, κάθε πρωί κατά την ώρα του ελεύθερου παιχνιδιού τα παιδιά
έπρεπε να παίξουν με το παιχνίδι Χ για 10 λεπτά. Στο τέλος αυτής της περιόδου των δύο εβδομάδων, το τεστ
ανάγνωσης χορηγήθηκε από έναν νέο πειραματιστή. Ο μέσος όρος του σκορ για τα 36 παιδιά ανέβηκε στο 25,0,
ένα σκορ που αποτελούσε ένα στατιστικώς σημαντικό κέρδος. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ
βελτίωνε την ικανότητα των παιδιών να διαβάζουν λέξεις.
Σχεδιάστε ένα διάγραμμα:
…με τα αποτελέσματα της μελέτης χρησιμοποιώντας

… για τον κάθε σχεδιασμό.
ένα ραβδόγραμμα ή ένα διάγραμμα γραμμής.
Προσδιορίστε τον σχεδιασμό ως: προελέγχου-μετελέγχου, μόνο μετελέγχου, επαναλαμβανόμενων μετρήσεων,

συγχρονικών μετρήσεων, προελέγχου/μετελέγχου μίας ομάδας. Εξασφαλίστε ότι το γράφημά σας απεικονίζει
κατάλληλα τα δεδομένα για τον συγκεκριμένο σχεδιασμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε τις απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα και εξηγήστε πώς προκαλούν την παραβίαση αυτής (Σε
κάποιες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία απειλές, ενώ σε άλλες καμία).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 2. Επειδή τα μεγέθη των τμημάτων για όλα τα παιδιά 3-5 ετών ήταν ακριβώς ίσα, οι πειραματιστές
αποφάσισαν να αναθέσουν όλα τα παιδιά της κυρίας Ελένης στην ομάδα Χ και όλα τα παιδιά της κυρίας Μαρίας
στην ομάδα Υ. Στο ξεκίνημα της μελέτης, όλα τα παιδιά δοκιμάστηκαν στο τεστ ανάγνωσης, με τον μέσο όρο να
είναι ίδιος και για τα δύο τμήματα (6,0). Έπειτα, οι πειραματιστές εξοικείωσαν το κάθε παιδί με το παιχνίδι Χ
κατά τη διάρκεια των σχολικών ωρών. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες και συγκεκριμένα κατά την πρωινή ώρα
του ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά –ανάλογα με την ομάδα τους– εξασκούνταν με το αντίστοιχο παιχνίδι για 10
λεπτά. Στο τέλος της περιόδου των δύο εβδομάδων, το τεστ ανάγνωσης χορηγήθηκε από έναν νέο πειραματιστή.
Το μέσο σκορ ανάγνωσης για την ομάδα Χ ήταν 25,0, ενώ το αντίστοιχο σκορ για την ομάδα Υ ήταν 10,0, μια
διαφορά η οποία ήταν στατιστικώς σημαντική. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ βελτίωσε την ικανότητα
των παιδιών στην ανάγνωση λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 3. Ο διευθυντής του σχολείου έστειλε ένα γράμμα μέσω του οποίου εξηγούσε στους γονείς των
παιδιών τις προθέσεις της μελέτης. Έδωσε στους γονείς ένα περιθώριο δύο εβδομάδων για να συμπληρώσουν τις
φόρμες συγκατάθεσης. Για λόγους ευκολίας, οι πρώτοι γονείς που έστειλαν τις φόρμες ανατέθηκαν στην ομάδα
Χ, ενώ οι τελευταίοι χρονικά γονείς τοποθετήθηκαν στην ομάδα Υ. Κατά τις σχολικές ώρες, οι πειραματιστές
εισήγαγαν στα παιδιά το αντίστοιχο παιχνίδι για το καθένα. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες και συγκεκριμένα
κατά την πρωινή ώρα του ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά –ανάλογα με την ομάδα τους– εξασκούνταν με το
αντίστοιχο παιχνίδι για 10 λεπτά. Στο τέλος της περιόδου των δύο εβδομάδων, το τεστ ανάγνωσης χορηγήθηκε
από έναν νέο πειραματιστή. Το μέσο σκορ ανάγνωσης για την ομάδα Χ ήταν 25,0, ενώ το αντίστοιχο σκορ για την
ομάδα Υ ήταν 10,0, μια διαφορά η οποία ήταν στατιστικώς σημαντική. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι
Χ βελτίωσε την ικανότητα των παιδιών στην ανάγνωση λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 4. Ο διευθυντής του σχολείου έλαβε την κατάλληλη συγκατάθεση από όλους τους γονείς. Η
ερευνήτρια εφάρμοσε μια διαδικτυακή τυχαιοποίηση με τους μαθητές να ανατίθενται στο παιχνίδι Χ
(Πειραματική ομάδα) ή στο παιχνίδι Υ (ομάδα Ελέγχου). Κατά τη διάρκεια των σχολικών ωρών, δύο ερευνητικές
συνεργάτριες (η Λυδία και η Γεωργία) εξήγησαν το παιχνίδι σε κάθε παιδί ξεχωριστά. Για τις επόμενες δύο
εβδομάδες και συγκεκριμένα κατά την πρωινή ώρα του ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά –ανάλογα με την ομάδα
τους– εξασκούνταν με το αντίστοιχο παιχνίδι για 10 λεπτά. Μετά το τέλος της περιόδου των δύο εβδομάδων, το
τεστ ανάγνωσης χορηγήθηκε από μια νέα ερευνητική συνεργάτρια, την Άννα-Μαρία. Το μέσο σκορ ανάγνωσης
για την ομάδα Χ ήταν 25,0, ενώ το αντίστοιχο σκορ για την ομάδα Υ ήταν 10,0, μια διαφορά η οποία ήταν
στατιστικώς σημαντική. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ βελτίωσε την ικανότητα των παιδιών στην
ανάγνωση λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 5. Ο διευθυντής του σχολείου έλαβε την κατάλληλη συγκατάθεση από όλους τους γονείς. Σε αυτή
την παραλλαγή, η ερευνήτρια προκειμένου να κάνει μια οικονομία στους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους,
αποφάσισε να συμμετάσχουν όλα τα παιδιά στο αναγνωστικό τεστ κατά τον προέλεγχο αλλά στη συνέχεια να
επικεντρωθεί μόνο στα παιδιά εκείνα που χρειάζονταν περισσότερο την παρέμβαση στην ανάγνωση. Ο μέσος
όρος του νηπιαγωγείου συνολικά ήταν 12,0. Η ερευνήτρια επέλεξε τα 15 παιδιά που είχαν τα χαμηλότερα σκορ
(είχαν μέσο όρο 1,3). Για τις επόμενες δύο εβδομάδες και συγκεκριμένα κατά την πρωινή ώρα του ελεύθερου
παιχνιδιού, τα παιδιά εξασκούνταν στο παιχνίδι Χ για 10 λεπτά. Μετά το πέρας αυτής της χρονικής περιόδου
έδωσαν και πάλι στα 15 παιδιά το ίδιο τεστ ανάγνωσης, με τα σκορ τους αυτή τη φορά να κάνουν ένα άλμα στο
3,6. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ βελτίωσε την ικανότητα των παιδιών στην ανάγνωση λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 6. Ο διευθυντής του σχολείου έλαβε την κατάλληλη συγκατάθεση από όλους τους γονείς. Στην αρχή
της σχολικής χρονιάς, οι μαθητές ανατέθηκαν σε μια πειραματική ή μια ομάδα ελέγχου μέσω μιας διαδικτυακής
εφαρμογής τυχαιοποίησης. Λόγω της άδειας μητρότητας που είχε πάρει η ερευνήτρια σε συνδυασμό με κάποιες
ημέρες χιονόπτωσης που δεν λειτούργησαν τα σχολεία, πέρασαν περίπου τρεις μήνες από τη στιγμή που η
ερευνήτρια ήταν έτοιμη να ξεκινήσει την πειραματική διαδικασία. Εκείνη τη χρονική περίοδο τα παιδιά ήρθαν σε
επαφή με το επιλεγμένο παιχνίδι. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες και συγκεκριμένα κατά την πρωινή ώρα του
ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά –ανάλογα με την ομάδα τους– εξασκούνταν με το αντίστοιχο παιχνίδι για 10
λεπτά. Το τεστ ανάγνωσης χορηγήθηκε μετά το πέρας των δύο εβδομάδων. Το μέσο σκορ ανάγνωσης για την
ομάδα Χ ήταν 25,0, ενώ το αντίστοιχο σκορ για την ομάδα Υ ήταν 10,0, μια διαφορά η οποία ήταν στατιστικώς
σημαντική. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ βελτίωσε την ικανότητα των παιδιών στην ανάγνωση
λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 7. Ο διευθυντής του σχολείου έλαβε την κατάλληλη συγκατάθεση από όλους τους γονείς. Οι μαθητές
ανατέθηκαν στο παιχνίδι X ή στο παιχνίδι Υ μέσω μιας εφαρμογής διαδικτυακής τυχαιοποίησης και εξετάστηκαν
στο τεστ ανάγνωσης. Οι δύο ομάδες σημείωσαν παρόμοια σκορ. Κατά τις σχολικές ώρες, η πρώτη ερευνητική
συνεργάτρια (Λυδία) εξοικείωσε τα παιδιά με το παιχνίδι Χ, ενώ η δεύτερη συνεργάτρια (Γεωργία) εξοικείωσε τα
υπόλοιπα παιδιά με το παιχνίδι Υ. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες και συγκεκριμένα κατά την πρωινή ώρα του
ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά –ανάλογα με την ομάδα τους– εξασκούνταν με το αντίστοιχο παιχνίδι για 10
λεπτά. Το τεστ ανάγνωσης χορηγήθηκε από τη Λυδία μετά το πέρας των δύο εβδομάδων. Το μέσο σκορ
ανάγνωσης για την ομάδα Χ ήταν 25,0, ενώ το αντίστοιχο σκορ για την ομάδα Υ ήταν 10,0, μια διαφορά η οποία
ήταν στατιστικώς σημαντική. Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ βελτίωσε την ικανότητα των παιδιών
στην ανάγνωση λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Παραλλαγή 8. Ο διευθυντής του σχολείου έλαβε την κατάλληλη συγκατάθεση από όλους τους γονείς. Οι μαθητές
ανατέθηκαν στο παιχνίδι X ή στο παιχνίδι Υ μέσω μιας εφαρμογής διαδικτυακής τυχαιοποίησης και
προελέγχθηκαν στο τεστ ανάγνωσης (κάθε ομάδα σκόραρε περίπου 7,0 κατά μέσο όρο). Κατά τις σχολικές ώρες,
οι ερευνητικές συνεργάτριες εξήγησαν το επιλεγμένο παιχνίδι σε κάθε παιδί. Για τις επόμενες δύο εβδομάδες και
συγκεκριμένα κατά την πρωινή ώρα του ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά έπρεπε να εξασκούνται στο αντίστοιχο
παιχνίδι για 10 λεπτά. Όπως αποδείχτηκε, οκτώ παιδιά από την ομάδα Χ δεν ήξεραν να διαβάζουν, οπότε είχαν
ζήτημα με το παιχνίδι Χ, μιας και αυτό απαιτούσε γνώση του αλφαβήτου. Αυτά τα παιδιά μεταφέρθηκαν στην
ομάδα Υ ώστε να μην αισθάνονται απογοητευμένα με την αδυναμία τους να παίξουν το Χ. Το τεστ χορηγήθηκε
στο τέλος της περιόδου των δύο εβδομάδων. Το μέσο σκορ για τα παιδιά στην ομάδα Χ ήταν 25,0, ενώ το
αντίστοιχο σκορ για τα παιδιά της ομάδας Υ ήταν 10,0, μια στατιστικώς σημαντική διαφορά. (Η διαφορά
παρέμεινε σημαντική ακόμα και όταν αφαιρέθηκαν από την ανάλυση και τα οκτώ παιδιά που είχαν μεταφερθεί
από τη μία ομάδα στην άλλη.) Η ερευνήτρια συμπέρανε ότι το παιχνίδι Χ βελτίωσε την ικανότητα των παιδιών
στην ανάγνωση λέξεων.


__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 8.4. Σχεδιάζοντας χειρισμούς για μέγιστη επίδραση και εσωτερική εγκυρότητα. Σε αυτή τη
δραστηριότητα θα μπείτε στη θέση του ερευνητή και θα εξασκηθείτε με τις έννοιες: του σχεδιασμού «μεταξύ των
ομάδων» και «εντός των ομάδων», των ελέγχων χειρισμού, των πειραματικών ζητούμενων και των συγχυτικών
επιδράσεων. Διαβάστε τα σενάρια που ακολουθούν και απαντήστε στα ερωτήματα που τα συνοδεύουν.
Μελέτη 1. Σκέφτεστε ότι οι άνθρωποι που αγχώνονται όταν καλούνται να μιλήσουν δημόσια θα έχουν χαμηλές
επιδόσεις στο γνωστικό έργο χρονικής αντίδρασης που σχεδιάσατε. Πρόθεσή σας είναι να σχεδιάσετε μια μελέτη
η οποία θα προκαλεί άγχος δημόσιας ομιλίας στα υποκείμενα λίγο προτού εκτελέσουν το επιθυμητό γνωστικό
έργο.
Αναφέρετε τον κύριο χειρισμό της μελέτης σας.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε τη μελέτη σας με τέτοιο τρόπο ώστε να μεγιστοποιήσετε την ισχύ του χειρισμού σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε πώς θα μετρήσετε την εξαρτημένη μεταβλητή (ή τις εξαρτημένες μεταβλητές) της μελέτης.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε με ποιον τρόπο μπορούν τα ζητούμενα χαρακτηριστικά να επηρεάσουν τα αποτελέσματα που

προκύπτουν και τι θα μπορούσατε να κάνετε για να τα ελέγξετε.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε πώς θα ελέγχατε από τη θέση σας (αυτήν του/της πειραματιστή/τριας) τυχόν μεροληψίες στις οποίες
υποπέσατε κατά τη διεξαγωγή της μελέτης.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε εάν ο έλεγχος χειρισμού για τη συγκεκριμένη μελέτη είναι σχετικός και εφικτός.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε οποιονδήποτε συγχυτικό παράγοντα ο οποίος μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματά σας.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Μελέτη 2. Έχετε την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι κρίνουν το πόσο ελκυστικοί είναι οι άλλοι με βάση το πόσο
οικείο τούς φαίνεται ένα άτομο. Γνωρίζετε επίσης ότι οι άνθρωποι διεγείρονται περισσότερο όταν βλέπουν
φωτογραφίες ατόμων που βρίσκουν ελκυστικά, σε σχέση με άτομα που δεν βρίσκουν το ίδιο ελκυστικά. Θέλετε
να σχεδιάσετε μια μελέτη η οποία θα εξετάσει αν οι συμμετέχοντές σας βλέπουν τα πιο οικεία άτομα ως
ελκυστικότερα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε με ποιον τρόπο μπορούν τα ζητούμενα χαρακτηριστικά να επηρεάζουν τα αποτελέσματα που

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Μελέτη 3. Πιστεύετε ότι τα παιδιά στο νηπιαγωγείο θα δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στο σχολείο αν γνωρίζουν
ότι θα ανταμειφθούν για την καλή συμπεριφορά τους στο τέλος της ημέρας. Θέλετε να σχεδιάσετε μια έρευνα η
οποία θα μελετά αυτή την ιδέα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
________________________

Μελέτη 4. Πιστεύετε ότι το να βλέπουν οι άνθρωποι βίαιες ταινίες τούς «αναισθητοποιεί» όταν μετέπειτα γίνονται
μάρτυρες βίαιων ερεθισμάτων. Θέλετε να σχεδιάσετε μια μελέτη η οποία εξετάζει εάν οι άνθρωποι που έχουν
προηγουμένως παρακολουθήσει μια βίαιη ταινία βιώνουν μια λιγότερο έντονη φυσική διέγερση.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Μελέτη 5. Ας υποθέσουμε ότι πιστεύετε ότι οι άνθρωποι οι οποίοι είναι αθλητικοί και σε καλή φυσική κατάσταση
διαβάζουν σύνθετα αποσπάσματα πιο προσεκτικά σε σχέση με τους υπόλοιπους ανθρώπους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 8.5. Στα επόμενα παραδείγματα καλείστε να εντοπίσετε τους συγχυτικούς παράγοντες και να
προτείνετε λύσεις για να τους εξαλείψετε.
Μια σχολική ψυχολόγος υποθέτει ότι ο φόβος έχει αρνητική επίδραση στην επίλυση τεστ. Για να ελέγξει αυτόν
τον ισχυρισμό, δημιουργεί μια ομάδα με 100 μαθητές στους οποίους δείχνει ένα βίντεο που περιέχει στιγμιότυπα
από σκηνές που προκαλούν φόβο στους ανθρώπους (π.χ. αράχνες να περπατούν πάνω σε ανθρώπινα σώματα).
Μια δεύτερη ομάδα που αποτελείται από 100 άτομα καλείται να ακούσει χαλαρωτική τζαζ μουσική. Και οι δύο
ομάδες απαντούν σε ένα τεστ γενικών γνώσεων.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Πιθανόν λόγω της απαιτητικής μελέτης μέσα στην εξεταστική περίοδο, αρπάξατε ένα κρυολόγημα. Τηλεφωνείτε
σπίτι σας και η μητέρα σας σας προτείνει να μαγειρέψετε κοτόσουπα για να δυναμώσετε. Η μητέρα σας υποθέτει
ότι ο ζωμός της συγκεκριμένης σούπας θα έχει ευεργετικές συνέπειες, με αποτέλεσμα να αισθανθείτε τελικά
καλύτερα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια μελέτη σχετικά με την αποτελεσματικότητα των θεραπειών στην κατάχρηση ουσιών ζητούσε από την
πειραματική ομάδα να υποβληθεί σε μια θεραπεία ψυχοδυναμικής προσέγγισης που χορηγήθηκε από τον Δρ. Χ,
ενώ η άλλη ομάδα συμμετείχε σε μια θεραπεία γνωσιακής προσέγγισης (η οποία χορηγήθηκε και πάλι από τον
Δρ. Χ).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 8.6. Σχεδιασμός δύο ομάδων: Φιλοδώρημα στα εστιατόρια. Η συγκεκριμένη δραστηριότητα
βασίζεται στη μελέτη των Rind και Strohmetz (1999), οι οποίοι ήθελαν να αξιολογήσουν την επίδραση που μπορεί
να έχει στο φιλοδώρημα ένα χρήσιμο –και προσωπικό– μήνυμα που αφήνει ο σερβιτόρος στον πελάτη. Ο
σερβιτόρος έπρεπε είτε να γράψει ένα μήνυμα σχετικά με ένα επερχόμενο δείπνο-έκπληξη στο πίσω μέρος του
λογαριασμού που άφηνε στο τραπέζι είτε να μη σημειώσει τίποτα. Τα άτομα που λάμβαναν τον λογαριασμό με
αυτό το ξεχωριστό μήνυμα έτειναν να δίνουν μεγαλύτερο φιλοδώρημα (μεγαλύτερο ποσοστό επί του συνολικού
λογαριασμού) σε σχέση με τα άτομα που δεν πήραν κανένα τέτοιο μήνυμα.
Ποια είναι τα στοιχεία του σχεδιασμού (ΑΜ, ΕΜ) και οι λειτουργικοί τους ορισμοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι οι πιθανοί συγχυτικοί παράγοντες;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία του σχεδιασμού αυτής της μελέτης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Το μήνυμα που ήταν στο πίσω μέρος του λογαριασμού αφορούσε ένα επερχόμενο ξεχωριστό δείπνο στο
εστιατόριο. Είναι πιθανό να ήταν το περιεχόμενο του μηνύματος και όχι απλώς η προσωποποιημένη στόχευση
από τον σερβιτόρο που οδήγησε σε αυτά τα αποτελέσματα; Πώς θα μπορούσαν οι συγγραφείς να ελέγξουν αυτό
το ενδεχόμενο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τον αριθμό που είχε κάθε τραπέζι για να αναθέσουν τυχαία τους πελάτες στις
πειραματικές και στις συνθήκες ελέγχου. Ποιες άλλες στρατηγικές θα μπορούσαν να ακολουθήσουν για να
πραγματοποιηθεί η τυχαία ανάθεση σε αυτό το πείραμα πεδίου;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Γιατί οι ερευνητές έδωσαν οδηγίες στον σερβιτόρο να συμπεριφερθεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ανεξάρτητα από
το αν θα άφηνε ή όχι το προσωπικό μήνυμα; Ποιες πιθανές απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα θα μπορούσαν
να αναπτυχθούν αν η συμπεριφορά του σερβιτόρου διέφερε μεταξύ των δύο συνθηκών;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς θα μπορούσαν τα ακόλουθα σενάρια να επηρεάσουν την εξωτερική εγκυρότητα της μελέτης;
- Ο ρόλος της σερβιτόρου να δινόταν σε μια νεαρή γυναίκα.
- Η μελέτη να διεξαγόταν σε μια ιδιωτική λέσχη.
- Το γεύμα να ήταν οργανωμένο με τη μορφή μπουφέ.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η μελέτη χρησιμοποίησε μόνο δύο ομάδες. Προτείνετε μια τρίτη ομάδα την οποία θα μπορούσαν να έχουν
προσθέσει οι συγγραφείς. Ποια επιπλέον ερώτηση επιτρέπει η προσθήκη της τρίτης ομάδας να τεθεί στη μελέτη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η μελέτη αυτή χρησιμοποίησε μια κενή ομάδα ελέγχου. Σκεφτείτε μία επιπλέον ομάδα ελέγχου για να προσθέσετε
στη μελέτη. Ποια νέα ερώτηση θα μπορούσαν να απευθύνουν οι συγγραφείς έχοντας στη διάθεσή τους αυτή την
επιπλέον ομάδα ελέγχου;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι συγγραφείς πρότειναν ότι η αύξηση στα φιλοδωρήματα μπορεί να οφειλόταν σε ένα αίσθημα υποχρέωσης που
αναπτύχθηκε στον πελάτη και σε μια επακόλουθη ανάγκη να επιστρέψει τη χάρη, αντί για ένα αίσθημα
φιλικότητας, όπως ήταν η αρχική τους πρόθεση.
Επανασχεδιάστε το πείραμα προκειμένου να εξετάσετε αυτές τις ανταγωνιστικές ιδέες.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δημιουργήστε μια λίστα από συμπεριφορές οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αύξηση του μεγέθους
του φιλοδωρήματος. Σχεδιάστε ένα πείραμα το οποίο θα μπορούσε να αξιολογήσει επιστημονικά τον αντίκτυπο
αυτών των συμπεριφορών στα φιλοδωρήματα που λαμβάνονται.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα πείραμα που θα αξιολογούσε με επιστημονικό τρόπο την απόδοση φιλοδωρήματος σε ένα άλλο
πλαίσιο (π.χ. ένα βαζάκι για φιλοδωρήματα δίπλα στο ταμείο σε μια καφετέρια).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 8.7. Διερευνώντας απλούς πειραματικούς σχεδιασμούς.
1. Η ερευνήτρια ενδιαφερόταν για το ποιο από τα δύο επόμενα είδη διδασκαλίας ήταν πιο αποτελεσματικό, η
διδασκαλία μέσω πρακτικών δραστηριοτήτων ή αυστηρά μόνο μέσω διαλέξεων. Ένα δείγμα 10 συμμετεχουσών
ανατέθηκε τυχαία σε μια από τις δύο ομάδες, «αποκλειστικά διαλέξεις» ή «συνδυασμός πρακτικών
δραστηριοτήτων και διαλέξεων». Η μελέτη κράτησε τρεις εβδομάδες. Στο τέλος αυτής της χρονικής περιόδου οι
φοιτήτριες συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο με 20 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, ώστε να φανεί ποια ομάδα
είχε μάθει περισσότερα. Η υπόθεση της ερευνήτριας ήταν ότι η διδασκαλία θα ήταν πιο αποδοτική για τη
συνδυαστική συνθήκη μάθησης.
Ποιος τύπος μεθοδολογικού σχεδιασμού χρησιμοποιήθηκε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε την ΑΜ (ή τις ΑΜ, αν νομίζετε ότι είναι περισσότερες):

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε την ΕΜ (ή τις ΕΜ, αν νομίζετε ότι είναι περισσότερες):

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Οι ερευνήτριες ήθελαν να διαπιστώσουν ποιος τύπος θεραπείας ήταν πιο αποτελεσματικός στην καταπολέμηση
της κατάθλιψης. Ένα δείγμα 15 συμμετεχόντων ανατέθηκε τυχαία σε μία από τις τρεις ακόλουθες ομάδες:
ψυχοθεραπεία, αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή ή κανένα είδος θεραπείας. Η θεραπευτική διαδικασία
πραγματοποιήθηκε για 6 μήνες. Μετά το εξάμηνο πρόγραμμα θεραπείας, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να
συμπληρώσουν την Κλίμακα Κατάθλιψης του Beck για να προσδιοριστεί αν ο τύπος θεραπείας οδήγησε σε
διαφορές στα επίπεδα κατάθλιψης, όπως αυτά μετρούνται από τη συγκεκριμένη κλίμακα. Το εύρος βαθμολογίας
σε αυτό το ερωτηματολόγιο κινείται από 0 έως 63. Οι ερευνήτριες υπέθεσαν ότι θα υπάρχουν διαφορές στα
επίπεδα κατάθλιψης μεταξύ των τριών ομάδων θεραπείας.
Ποιος τύπος μεθοδολογικού σχεδιασμού χρησιμοποιήθηκε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε την ΑΜ (ή τις ΑΜ, αν νομίζετε ότι είναι περισσότερες):

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε την ΕΜ (ή τις ΕΜ, αν νομίζετε ότι είναι περισσότερες):

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 8.8. Κανόνες πειραματισμού. Για καθεμία από τις μελέτες που ακολουθούν, περιγράψτε
συνοπτικά:
τις ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές∙
τους παράγοντες τους οποίους έχει επιλέξει να ελέγξει η πειραματίστρια και γιατί∙
τι μελετά η ερευνήτρια και τι είναι πιθανόν να βρει στα αποτελέσματά της.

Μελέτη 1: Μια ερευνήτρια διεξήγαγε μια αντιληπτική μελέτη χρησιμοποιώντας δύο ομάδες παιδιών. Η πρώτη
ομάδα αποτελούνταν από παιδιά που προέρχονταν από οικογένειες με υψηλό οικονομικό εισόδημα, ενώ η άλλη
ομάδα με παιδιά από οικογένειες με χαμηλό οικονομικό εισόδημα. Η πειραματίστρια τοποθέτησε ένα
χαρτονόμισμα των 20 ευρώ σε ένα τραπέζι, σε μια απόσταση 120 εκατοστών από τα παιδιά, για ένα χρονικό
διάστημα 10 δευτερολέπτων. Τους δόθηκε ένα κομμάτι χαρτί και ένα ψαλίδι και ζητήθηκε από αυτά να κόψουν
ένα ορθογώνιο κομμάτι το οποίο θα έπρεπε να είναι όσο το δυνατόν πιο ίσο με το χαρτονόμισμα των 20 ευρώ που
είδαν προηγουμένως. Η ερευνήτρια μέτρησε το μέγεθος των ορθογωνίων που έφτιαξε το κάθε παιδί. Στόχος της
ήταν να συγκρίνει το μέσο μέγεθος μεταξύ των δύο ομάδων.
ΑΜ και ΕΜ:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παράγοντες τους οποίους επέλεξε να ελέγξει η πειραματίστρια και γιατί.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τι μελετά η ερευνήτρια και τι είναι πιθανόν να βρει στα αποτελέσματά της;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μελέτη 2: Μια ερευνήτρια διεξήγαγε ένα πείραμα στο οποίο παρουσίαζε σε κάθε συμμετέχοντα ξεχωριστά μια
σειρά από 10 πλέγματα με γράμματα, τα οποία εμφανίζονταν στο κέντρο μιας οθόνης. Τα μισά από τα πλέγματα
περιείχαν γράμματα που σχηματίζονταν από ευθείες γραμμές και τα υπόλοιπα μισά από καμπύλες γραμμές. Τα
μισά πλέγματα περιείχαν το γράμμα Χ ενώ τα υπόλοιπα μισά όχι. Για κάθε πλέγμα, οι συμμετέχοντες έπρεπε να
αποφασίσουν αν το γράμμα Χ εμφανίστηκε ή όχι. Η απόκριση στο ερώτημα γινόταν μέσα από το πάτημα δύο
πλήκτρων που αντιστοιχούσαν στις επιλογές «ναι» και «όχι». Η συσκευή της ερευνήτριας κατέγραφε το χρονικό
διάστημα μεταξύ της εμφάνισης του εκάστοτε πλέγματος και της επακόλουθης απόκρισης του συμμετέχοντος.
ΑΜ και ΕΜ:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Μελέτη 3: Σε ένα πείραμα που αφορούσε την αναγνωστική κατανόηση, παιδιά Β΄ δημοτικού και Α΄ γυμνασίου
διάβαζαν τρεις ιστορίες που είχαν εκτυπωθεί σε μπλε, γκρίζα ή άσπρα φύλλα. Μετά την ανάγνωση κάθε ιστορίας,
τα παιδιά απαντούσαν σε ερωτήσεις σχετικές με αυτήν.
ΑΜ και ΕΜ:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μελέτη 4: Σε μια μελέτη που διερευνά την επίδραση της κοκαΐνης σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου,
μικροσκοπικές ποσότητες της ουσίας χορηγούνται σε στοχευμένες εγκεφαλικές περιοχές χρησιμοποιώντας την
υπάρχουσα τεχνολογία αιχμής. Τα υποκείμενα είναι εργαστηριακά ποντίκια και ανατίθενται τυχαία σε τέσσερις
ομάδες, με την κάθε ομάδα να δέχεται το ναρκωτικό σε μόνο μια επιλεγμένη εγκεφαλική περιοχή. Η ερευνήτρια
μελετά την επίδραση της ουσίας εστιάζοντας στη διέγερση. Η διέγερση μετριέται μέσω του χρονικού διαστήματος
για το οποίο παραμένουν άυπνα τα ζώα που είναι κουρασμένα (με χρόνο έναρξης να θεωρείται η στιγμή που θα
εγχυθεί η ουσία στα ζώα).
ΑΜ και ΕΜ:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μελέτη 5: Οι ερευνητές ενδιαφέρονται να μελετήσουν την επίδραση της καφεΐνης στο προεμμηνορροϊκό
σύνδρομο (PMS). Η ομάδα 1 επιτρέπεται να καταναλώσει όση ποσότητα καφεΐνης θέλει χωρίς κανέναν
περιορισμό, μέσα στη χρονική περίοδο ενός μήνα. Αντίθετα, οι συμμετέχουσες της Ομάδας 2 επιβάλλεται να μην
καταναλώσουν καθόλου προϊόντα που περιέχουν καφεΐνη κατά το διάστημα του ενός μήνα, όπως συμφώνησαν
όταν υπέγραφαν τη γραπτή συγκατάθεση. Στο τέλος της χρονικής περιόδου του ενός μήνα, θα εκτιμηθεί η ένταση
των συμπτωμάτων του PMS.

ΑΜ και ΕΜ:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παράγοντες τους οποίους επέλεξαν να ελέγξουν οι πειραματιστές και γιατί.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τι μελετούν οι ερευνητές και τι είναι πιθανόν να βρουν στα αποτελέσματά τους;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
8.2 Μηδενικές επιδράσεις

Ειδικότερα στις μέρες μας, με το όλο και αυξανόμενο φαινόμενο της «κρίσης αναπαραγωγής», είναι σημαντικό
να δίνουμε έμφαση στο γεγονός ότι σε κάποιες περιπτώσεις δεν υπάρχει πραγματικά κάποια επίδραση για να
βρεθεί. Κάποια καλά παραδείγματα αυτού του γεγονότος είναι: 1) έρευνες με εκατομμύρια συμμετέχοντες που
έχουν επιβεβαιώσει ότι τα εμβόλια δεν σχετίζονται με τον αυτισμό, 2) μια έρευνα όπου συμμετείχαν 1,2
εκατομμύρια ερωτηθέντες από την Αυστραλία, για να προκύψει το συμπέρασμα ότι ο καιρός δεν σχετίζεται με τη
διάθεση, σύμφωνα με την έρευνα αρχείου και τα δεδομένα για τον καιρό (Feddersen et al., 2012), και 3) τα στιλ
μάθησης δεν προβλέπουν καλύτερη μάθηση για κάποιο «ταιριαστό» στιλ μάθησης (Pashler et al., 2008). Σε αυτή
την ενότητα θα εξασκηθείτε στην κατανόηση, στην αποδοχή, καθώς και στη διερεύνηση της μηδενικής επίδρασης.
Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε, επίσης, πως όταν έχουμε ένα μεγάλο μέγεθος επίδρασης σε μια μελέτη και
ταυτόχρονα υπάρχει μικρός βαθμός μεταβλητότητας εντός των ομάδων, τότε ένα μικρό δείγμα είναι αυτό που
χρειάζεται η έρευνά μας. Επομένως, ένα μεγάλο, τυχαίο δείγμα (π.χ. μιας ολόκληρης χώρας) δεν είναι πάντοτε
αναγκαίο για τη διεξαγωγή μιας μελέτης.
Δραστηριότητα 8.9. Ο Δρ. Χ ενδιαφέρεται να μελετήσει την επίδραση που έχει η κατανάλωση σοκολάτας στην
καλή ψυχοσωματική κατάσταση των ανθρώπων. Αναθέτει τυχαία 20 συμμετέχοντες σε δύο ομάδες. Και οι δύο
ομάδες ακολουθούν τις κανονικές διατροφικές τους συνήθειες, με τη διαφορά ότι η πρώτη ομάδα πρέπει να τρώει
50 γραμμάρια μαύρης σοκολάτας μετά το μεσημεριανό γεύμα. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ακολουθείται για
τέσσερις εβδομάδες. Στο τέλος αυτής της χρονικής περιόδου τα άτομα καλούνται να συμπληρώσουν ένα
ερωτηματολόγιο, το οποίο βαθμολογεί την ψυχοσωματική κατάσταση των ανθρώπων. Ο Δρ. Χ παρατήρησε προς
μεγάλη του έκπληξη πως η κατανάλωση σοκολάτας δεν είχε καμία επίδραση, με τις δύο ομάδες να
βαθμολογούνται, κατά μέσο όρο, με το ίδιο σκορ στο ερωτηματολόγιο για την ψυχοσωματική κατάστασή τους.
Βοηθήστε τον Δρ. Χ να επιλύσει τα προβλήματα που παρουσιάζονται στη μελέτη του. Τι θα μπορούσε να κάνει
την επόμενη φορά για να αυξήσει την πιθανότητα να βρει μια στατιστικώς σημαντική επίδραση της σοκολάτας
στη διατροφή (εάν όντως η κατανάλωση σοκολάτας έχει την ικανότητα να βελτιώσει την ψυχοσωματική
κατάσταση του κόσμου);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 8.10. Σχεδιάζοντας ισχυρούς χειρισμούς και ευαίσθητες μετρήσεις. Σε αυτή τη δραστηριότητα
καλείστε να γίνετε οι ίδιοι/ες παραγωγοί της έρευνας και να σχεδιάσετε έναν ισχυρό χειρισμό σε συνδυασμό με
τη δημιουργία ευαίσθητων εξαρτημένων μετρήσεων και ενός μηχανισμού ελέγχου αυτού του χειρισμού.
Η Φρίντα ενδιαφέρεται να μελετήσει πώς η ποιότητα της ρομαντικής σχέσης που διατηρεί ένα άτομο επηρεάζει
την ικανότητά του να επιλύει προβλήματα. Επειδή η Φρίντα προχωρά σε μια αιτιακή υπόθεση, πρέπει να
διεξαγάγει ένα πείραμα. Ένας βασικός προβληματισμός της έχει να κάνει με το ότι δεν μπορεί να αναθέσει τυχαία
τα άτομα σε «χαμηλής» και «υψηλής» ποιότητας σχέσεις. Της ήρθε, λοιπόν, μια δημιουργική ιδέα για να χειριστεί
την ανεξάρτητη μεταβλητή της: θα ζητήσει από τους/τις συμμετέχοντες/ουσές της να γράψουν μια θετική ή μια
αρνητική ιστορία σχετικά με την παρούσα ρομαντική σχέση στην οποία βρίσκονται και αμέσως μετά θα τους
ζητήσει να λύσουν κάποια μαθηματικά προβλήματα (εξαρτημένη μεταβλητή).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσο ισχυρός θα είναι ο χειρισμός της Φρίντας εάν έχει περιπτώσεις ανθρώπων που έγραψαν ιστορίες για το πόσο
αγαπούν και νοιάζονται τον/τη σύντροφό τους ή πόσο τους ενοχλεί και τους εκνευρίζει; Πώς μπορεί να
εξασφαλίσει ότι ο χειρισμός της δούλεψε καλά;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η Φρίντα ανησυχεί πως η επίδραση της ποιότητας της σχέσης θα είναι αδύναμη, και γι’ αυτό θέλει να είναι
σίγουρη ότι θα την εντοπίσει. Τι μπορεί να κάνει για να διασφαλίσει ότι τα μαθηματικά προβλήματα που θα
χρησιμοποιηθούν ως εξαρτημένη μεταβλητή είναι μια ευαίσθητη μέτρηση για το κομμάτι της επίλυσης
προβλημάτων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τι μπορεί να κάνει για να διασφαλίσει ότι η συγκεκριμένη εξαρτημένη μεταβλητή (τα μαθηματικά προβλήματα)
είναι ένα έγκυρο μέτρο εννοιολογικής κατασκευής στη νοητική διεργασία της επίλυσης προβλημάτων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Τι άλλο μπορεί να κάνει η Φρίντα για να διασφαλίσει ότι έχει σχεδιάσει την καλύτερη δυνατή μελέτη για να
εντοπίσει αυτή τη δύσκολα προσεγγίσιμη επίδραση; (Ποιον σχεδιασμό πρέπει να χρησιμοποιήσει και γιατί;
Πόσους συμμετέχοντες πρέπει να χρησιμοποιήσει και γιατί; Ποιες λεπτομέρειες της πειραματικής κατάστασης
πρέπει να σκεφτεί και γιατί;)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1. Η Μάγδα τρέχει μια μελέτη μεταξύ υποκειμένων προκειμένου να κατανοήσει εάν τα ανέκδοτα που περιέχουν
υβριστικό λεξιλόγιο είναι περισσότερο αστεία από εκείνα που δεν περιέχουν αντίστοιχες λέξεις. Επιλέγει
ανέκδοτα που είναι όσο το δυνατόν πιο ίδια, με μόνη εξαίρεση τις υβριστικές λέξεις που αντικαθίστανται από
άλλες μη υβριστικές. Όλοι οι συμμετέχοντες ακούν 20 ανέκδοτα που έχουν ηχογραφηθεί. Χρησιμοποιεί δύο
ανεξάρτητες μεταβλητές για να πάρει τις μετρήσεις που θέλει: την ηλικία του ατόμου που αφηγείται το ανέκδοτο
(φοιτητής/τρια πανεπιστημίου ή συνταξιούχος) και την ηλικία του ατόμου-δέκτη του ανεκδότου (φοιτητής/τρια
πανεπιστημίου ή συνταξιούχος).
i. Πόσες μοναδικές συνθήκες έχει αυτός ο παραγοντικός σχεδιασμός;

α. Μία
β. Δύο
γ. Τρεις
δ. Έξι
ii. Πόσες κύριες επιδράσεις μπορούν να παρατηρηθούν σε αυτή τη μελέτη;

α. Δύο
β. Τρεις
γ. Τέσσερις
δ. Έξι
iii. Πόσες αλληλεπιδράσεις διπλής κατεύθυνσης υπάρχουν σε αυτή τη μελέτη;

α. Μία
β. Δύο
γ. Τρεις
δ. Έξι
iv. Δώστε ένα παράδειγμα για μια κύρια επίδραση που μπορεί να βρει η Μάγδα.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________

v. Δώστε ένα παράδειγμα για μια αλληλεπίδραση διπλής κατεύθυνσης που μπορεί να βρει η Μάγδα.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
vi. Η Μάγδα μπορεί να μη διαθέτει αρκετή στατιστική ισχύ για να ελέγξει το ερευνητικό της ερώτημα. Ποια
από τις παρακάτω προτάσεις αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο για να δηλωθεί ότι η Μάγδα μπορεί να μη
διαθέτει την απαιτούμενη στατιστική ισχύ;
α. Υπήρχε μια χαμηλή πιθανότητα να εντοπιστούν σωστά ομαδικές διαφορές.
β. Υπήρχε μια μεγάλη πιθανότητα να εντοπιστούν λανθασμένα ομαδικές διαφορές.
γ. Υπήρχε μια μικρή πιθανότητα οι υβριστικές λέξεις να κάνουν τα ανέκδοτα πιο αστεία.
δ. Υπήρχε μια μεγάλη πιθανότητα οι υβριστικές λέξεις να κάνουν τα ανέκδοτα πιο αστεία.
vii. Η Μάγδα πραγματοποιεί τη μελέτη της και βρίσκει αποκλειστικά μηδενικά αποτελέσματα. Αναρωτιέται αν
ο χειρισμός των υβριστικών λέξεων ήταν κάτι που πρόσεξαν έστω και λίγο οι συμμετέχοντες – πόσο μάλλον να
επηρεάστηκαν από αυτές. Ποιο από τα ακόλουθα ερωτήματα θα μπορούσε να απευθύνει στους συμμετέχοντες
για να διερευνήσει αυτή την πιθανότητα;
α. «Πόσο χυδαία ήταν τα ανέκδοτα που ακούσατε;»
β. «Πόσα ανέκδοτα ακούσατε;»
γ. «Πόσο αστεία ήταν τα ανέκδοτα που ακούσατε;»
δ. «Τα ανέκδοτα που ακούσατε περιείχαν υβριστικές λέξεις;»
ε. «Βρήκατε τις υβριστικές λέξεις αστείες;»
viii. Βρίσκει ότι οι συμμετέχοντες παρατήρησαν τις υβριστικές λέξεις σε όλες τις συνθήκες. Τότε μια εναλλακτική
εξήγηση που σκέφτεται η Μάγδα για τα μηδενικά της αποτελέσματα είναι ότι η εξαρτημένη μεταβλητή δεν ήταν
αρκετά ευαίσθητη. Ο λειτουργικός της ορισμός περιείχε ερωτήσεις αυτοαναφοράς με τη μορφή αναγκαστικής
επιλογής ναι/όχι (Ήταν αυτό το ανέκδοτο αστείο για εσάς;). Ποια απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα πρέπει
να διερευνήσει η Μάγδα για να μάθει εάν η εξαρτημένη μεταβλητή της δεν ήταν αρκετά ευαίσθητη;
α. Επίδραση σειράς
β. Μεροληψία επιλογής
γ. Ζητούμενα χαρακτηριστικά
δ. Επίδραση οροφής ή φαινόμενο βάσης
ε. Εικονική θεραπεία
ix. Η Μάγδα δεν χρησιμοποίησε τυχαία ανάθεση για να χωρίσει τους ανθρώπους στις αντίστοιχες συνθήκες.
Αντίθετα, ρώτησε τους ανθρώπους αν προτιμούσαν αστεία με ή χωρίς υβριστικές λέξεις, και στη συνέχεια τους
ανέθεσε στην *ανάποδη* συνθήκη επειδή νόμιζε ότι με αυτόν τον τρόπο θα πραγματοποιούσε έναν πιο αυστηρό
έλεγχο της ερώτησής της. Ποια απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα θα θεωρούσατε πιο πιθανή σύμφωνα με τη
μέθοδο ανάθεσης που χρησιμοποίησε η Μάγδα;
α. Επίδραση σειράς
β. Μεροληψία επιλογής
γ. Ζητούμενα χαρακτηριστικά
δ. Επίδραση οροφής ή φαινόμενο βάσης
ε. Εικονική θεραπεία

2. Εάν κάποιο εξωτερικό γεγονός (όπως η αλλαγή του καιρού) επηρεάσει τους περισσότερους ανθρώπους σε μια
μελέτη μεταξύ των δοκιμών προελέγχου και μετελέγχου, τότε αυτό το γεγονός αποτελεί:
α. χρονικό κίνδυνο
β. μεροληψία επιλογής
γ. επίδραση σειράς
3. Ο Δρ. X διεξήγαγε μια μακροχρόνια μελέτη για τη φιλία. Παρατήρησε ότι οι πιο εσωστρεφείς άνθρωποι
εγκατέλειψαν πολύ νωρίς τη διαδικασία και συγκεκριμένα στην τρίτη συνεδρία. Επομένως, ποιες από τις
ακόλουθες εσωτερικές απειλές εγκυρότητας μπορεί να έχει η μελέτη του;
α. Απώλεια
β. Ωρίμανση
γ. Μεροληψία επιλογής
δ. Παλινδρόμηση
4. Ποια από τις παρακάτω έννοιες ΔΕΝ αποτελεί πηγή μη συστηματικής μεταβλητότητας;
α. Σφάλμα μέτρησης
β. Καταστασιακός θόρυβος
γ. Συγχυτικοί παράγοντες
δ. Ατομικές διαφορές
5. Ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις αποτελεί έναν πιθανό λόγο για να πετύχει μια μελέτη μηδενική επίδραση;
α. Υπάρχει υπερβολική μη συστηματική μεταβλητότητα σε κάθε ομάδα.
β. Δεν υπάρχει αρκετή μεταβλητότητα μεταξύ των διαφόρων ομάδων.
γ. Η ανεξάρτητη μεταβλητή δεν επιφέρει στην πραγματικότητα καμία διαφορά.
δ. Όλα τα προηγούμενα.
6. Η μελέτη της Κατερίνας περιέχει μόνο δοκιμές προελέγχου στον σχεδιασμό της. Επομένως, μπορεί να
αποκλείσει όλες τις ακόλουθες απειλές ΕΚΤΟΣ από:
α. την παλινδρόμηση στον μέσο όρο
β. τη συγχυτική επίδραση
γ. την ωρίμανση
δ. την εξέταση
ε. την απώλεια
7. Η Νεφέλη ισχυρίζεται ότι έπρεπε να έχω μεγαλύτερο δείγμα στη μελέτη μου. Πότε θα πρέπει να την ακούσω;
α. Αν η μελέτη μου έδειξε μηδενικό αποτέλεσμα.
β. Αν πρέπει να γενικεύσω στον πληθυσμό που ενδιαφέρομαι.
γ. Αν έχω σχεδιασμό εντός των ομάδων.
8. Χρειαζόμαστε πάντα ένα μεγάλο δείγμα σε μια μελέτη; Πότε μια μελέτη πρέπει να χρησιμοποιήσει έναν μεγάλο
αριθμό συμμετεχόντων; Όταν:
α. θέλουμε να γενικεύσουμε σε έναν πληθυσμό ενδιαφέροντος.
β. θέλουμε να είμαστε σίγουροι ότι θα βρούμε ένα αποτέλεσμα, εάν υπάρχει.
γ. δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τυχαία ανάθεση.

9. Ποια από τις τέσσερις εγκυρότητες απευθύνεται στον αριθμό των συμμετεχόντων;
α. Εννοιολογικής κατασκευής
β. Εσωτερική
γ. Εξωτερική
δ. Στατιστική
10. Ο Κώστας υπέθεσε ότι εάν οι σχεδιαστές προϊόντων αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη ενσυναίσθηση τους
πελάτες τους θα παράγουν πιο αποτελεσματικά σχέδια. Συνέλεξε ένα δείγμα 10 σχεδιαστών προϊόντων και τους
ζήτησε να σχεδιάσουν μια πανεπιστημιακή καφετέρια, η οποία θα ήταν άμεσα προσβάσιμη και στοχευμένη για
άτομα με κινητικά προβλήματα. Ανέθεσε τυχαία τους μισούς σχεδιαστές στη συνθήκη «ενσυναίσθησης», στην
οποία συνομιλούσαν για 30 λεπτά με άτομα που βρίσκονταν σε αναπηρικό αμαξίδιο, και τα οποία τους εξηγούσαν
τις πρακτικές και συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όταν επισκέπτονται μια τυπική καφετέρια. Οι
υπόλοιποι σχεδιαστές τοποθετήθηκαν στην ομάδα ελέγχου «μη ενσυναίσθησης», στην οποία διάβασαν μια λίστα
με τα 10 κορυφαία προβλήματα που αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι σε αναπηρικό αμαξίδιο όταν
πηγαίνουν στις καφετέριες. Έπειτα, για να κρίνει τα σχέδια της καφετέριας χρησιμοποίησε μια κλίμακα
αποτελεσματικότητας. Ο Κώστας έμεινε έκπληκτος με το γεγονός ότι η μελέτη του δεν έδειξε καμία διαφορά στην
ποιότητα των σχεδίων μεταξύ της ομάδας ενσυναίσθησης και της ομάδας ελέγχου. Τι θα μπορούσε να κάνει για
να βελτιώσει τη μελέτη;
i. Το δείγμα σχεδιαστών του Κώστα χαρακτηρίζεται από πολλές ατομικές διαφορές (επειδή προέρχονται από
όλο τον κόσμο και από διαφορετικά προγράμματα κατάρτισης σχεδιασμού). Αυτό πιθανότατα:
α. αυξάνει τη μεταβλητότητα εντός των ομάδων.
β. μειώνει τη διαφορά μεταξύ των ομάδων.
ii. Το δείγμα σχεδιαστών του Κώστα χαρακτηρίζεται από πολλές ατομικές διαφορές (επειδή οι συμμετέχοντες
προέρχονται από όλο τον κόσμο και από διαφορετικά προγράμματα κατάρτισης σχεδιασμού). Τι μπορεί να
κάνει;
α. Nα αυξήσει το μέγεθος του δείγματος.
β. Να χρησιμοποιήσει τυχαία ανάθεση.
γ. Να χρησιμοποιήσει σχεδιασμό μεταξύ ομάδων.
δ. Να χρησιμοποιήσει σχεδιασμό εντός ομάδων.
iii. Σε μια νέα σχεδίαση, ο Κώστας σκέφτεται να έχει μια ομάδα που θα συνομιλεί για 30 λεπτά με τους
ανθρώπους στο αναπηρικό αμαξίδιο και μια άλλη ομάδα που θα συνομιλεί για 10 λεπτά. Αυτό πιθανότατα:
α. θα λειτουργήσει καλά, καθώς και οι δύο ομάδες θα συνομιλούν με τους ανθρώπους.
β. θα είναι ένα πρόβλημα, γιατί θα αυξήσει τη μεταβλητότητα εντός των ομάδων.
γ. θα είναι πρόβλημα, γιατί δεν θα έχει αρκετή μεταβλητότητα μεταξύ ομάδων.
iv. Η αποτελεσματικότητα του σχεδιασμού του Κώστα μετρήθηκε από μια ομάδα ειδικών σχεδιαστών.
Αξιολόγησαν τα σχέδια ως 0 (μη αποτελεσματικά), 1 (αποτελεσματικά) ή 2 (πολύ αποτελεσματικά). Αυτή η
μέτρηση:
α. θα λειτουργήσει καλά επειδή έχει μόνο τρεις εύκολα διακριτές κατηγορίες.
β. πιθανόν θα μειώσει τη μεταβλητότητα μεταξύ ομάδων λόγω μικρής ευαισθησίας της μέτρησης.
γ. πιθανόν να προκαλέσει σύγχυση επειδή όλοι χρησιμοποιούν την κλίμακα διαφορετικά.

v. Πρέπει ο Κώστας να εξετάσει το ενδεχόμενο χρησιμοποίησης ενός σχεδιασμού εντός ομάδων;
α. Ναι, αυτό θα βοηθούσε στον έλεγχο των μεμονωμένων διαφορών, μειώνοντας τον αντίκτυπο της
μεταβλητότητας εντός της ομάδας.
β. Ναι, αυτό θα απαιτούσε λιγότερους συμμετέχοντες συνολικά.
γ. Όχι, δεν φαίνεται πρακτικό για το συγκεκριμένο σενάριο.
δ. Όχι, αυτό θα έκανε δυσκολότερη τη γενίκευση (θα έβλαπτε δηλαδή την εξωτερική εγκυρότητα).
vi. Ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις θα βοηθούσε τον Κώστα να μειώσει τον καταστασιακό θόρυβο στη
μελέτη του;
α. Να βεβαιωθεί ότι όλοι οι σχεδιαστές εργάζονται στο ίδιο πρόβλημα (το πρόβλημα της καφετέριας).
β. Να χρησιμοποιήσει όσο το δυνατόν λιγότερους συμμετέχοντες.
γ. Να χρησιμοποιήσει τυχαία ανάθεση στις δύο συνθήκες.
δ. Να χρησιμοποιήσει σχεδιασμό ανεξάρτητων ομάδων.

για την περαιτέρω εξάσκηση των φοιτητών/τριών γύρω από τις έννοιες που έχουν διδαχτεί.
8.4.1 Θερμότητα και μοναξιά

Αυτή η άσκηση βασίζεται στη θεωρία της ενσώματης νόησης και στην αντίστοιχη βιβλιογραφία της, η οποία
υποστηρίζει πως το περιβάλλον, οι αντιλήψεις του περιβάλλοντος ή οι αισθήσεις που βιώνονται από το σώμα των
ανθρώπων μπορούν να έχουν αντίκτυπο στις νοητικές τους διεργασίες (π.χ. Williams & Bargh, 2008· Zhong &
Leonardelli, 2008). Εάν η ζέστη (ή το κρύο) ή η αντίληψη της ζέστης (κρύου) επηρεάζουν τις αντιλήψεις μας για
την κοινωνική προσκόλληση, τότε υποστηρίζεται ότι τα αισθήματα ζεστασιάς (ή ψυχρότητας) μπορούν να
επηρεάζουν τα αισθήματα προσκόλλησης (μοναξιά). Σε αυτή τη δραστηριότητα θα έχετε τη δυνατότητα να
διεξαγάγετε ή να συμμετάσχετε σε ένα πείραμα μεταξύ υποκειμένων ανεξάρτητων μετρήσεων για να ελέγξετε τον
αντίκτυπο της ζέστης στα αισθήματα μοναξιάς.
Θα χρησιμοποιήσετε διαφορετικούς τρόπους για να χειριστείτε την έννοια της ζέστης, για παράδειγμα μέσα
από: το άγγιγμα ενός ζεστού/παγωμένου ποτού, την κατανάλωση μιας ζεστής/κρύας καραμέλας ή τσίχλας,
τη θέαση ενός ζεστού/κρύου σκηνικού. Ως εξαρτημένη μεταβλητή θα χρησιμοποιήσετε μια σύντομη κλίμακα για
τη μοναξιά (Hughes et al., 2004). Ένα t-test ανεξάρτητων δειγμάτων θα χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση
των δεδομένων.
Μέσω αυτής της δραστηριότητας θα εξασκηθείτε: 1. στη βασική πειραματική έρευνα μέσω της χρήσης
ενός σχεδιασμού μεταξύ δύο ομάδων, 2. στα προβλήματα που προκύπτουν κατά τη διεξαγωγή πειραματικής
έρευνας, στις πιθανές απειλές για την εγκυρότητα, στο πώς οι έννοιες καθίστανται λειτουργικές για χειρισμό, στο
μέγεθος του δείγματος και 3. στην ηθική και δεοντολογία της έρευνας.
Ας ξεκινήσουμε με τη δραστηριότητα. Σας ζητείται να διεξαγάγετε μια έρευνα η οποία περιλαμβάνει έναν
σχεδιασμό t-test ανεξάρτητων δειγμάτων. Η έρευνα ζητά να προσδιορίσετε εάν το να υποβάλλεστε σε κάτι κρύο
ή ζεστό, αν νιώθετε κάτι ως κρύο ή ζεστό, ή αν τρώτε κάτι κρύο ή ζεστό θα επηρεάσει τα αισθήματα μοναξιάς
που βιώνετε. Η μέτρηση της μοναξιάς περιέχει τρία στοιχεία τα οποία κατανέμονται σε μια κλίμακα από το 1 ως
το 3. Οι αποκρίσεις από τα τρία στοιχεία προστίθενται και όσο μεγαλύτερο είναι το συνολικό σκορ, τόσο
μεγαλύτερα είναι τα αισθήματα μοναξιάς.
Θυμηθείτε να:
1 εξασφαλίσετε όσο το δυνατόν ότι όλοι οι συμμετέχοντές σας βιώνουν τις ίδιες περιβαλλοντικές συνθήκες,
2 διασφαλίσετε το απόρρητο και την εμπιστευτικότητα των συμμετεχόντων σας, και
3 εγγυηθείτε ότι οι συμμετέχοντές σας δεν χρειάζεται να συμμετέχουν/ολοκληρώσουν τη μελέτη και έχουν
τη δυνατότητα να αρνηθούν οποιαδήποτε στιγμή.

Ακολουθεί μια λίστα με παραδείγματα εξαρτημένων μεταβλητών. Θα πρέπει να είστε πιο ακριβείς στις
περιγραφές σας.
Δραστηριότητες ζέστης/κρύου:
• Σωματική άσκηση σε σχέση με την παραμονή σε μια δροσερή αίθουσα.
• Να κρατάτε στα χέρια ένα ζεστό σε σχέση με ένα κρύο ποτήρι.
• Να βγάζετε τα ζεστά ρούχα από το στεγνωτήριο σε σχέση με το να βγάζετε τα υγρά ρούχα από
το πλυντήριο.
• Να περπατάτε σε έναν εσωτερικό χώρο (όχι ως εξάσκηση) σε σχέση με το να περπατούσατε έξω.
• Να δείχνετε εικόνες από ένα χειμωνιάτικο σε σχέση με ένα καλοκαιρινό σκηνικό.
Δραστηριότητες κατανάλωσης ζεστών/κρύων φαγητών:

• Να μασάτε μια καυτερή πικάντικη τσίχλα σε σχέση με μια δροσερή τσίχλα.
• Να τρώτε μια πικάντικη καραμέλα σε σχέση με μια δροσερή μέντα.
• Να πίνετε ένα ζεστό ρόφημα σε έναν εσωτερικό χώρο σε σχέση με το να πίνατε ένα δροσιστικό ρόφημα
στον ίδιο χώρο.
• Να τρώτε ένα ζεστό αντί για ένα κρύο πιάτο.
Προτού ξεκινήσετε τα πειράματά σας:

1. Διαβάστε τις εξής αναφορές: Bargh & Shalev (2012), Eisenberger et al. (2003), Williams & Bargh (2008),
Zhong & Leonardelli (2008).
2. Γράψτε μια εισαγωγή για το θέμα με το οποίο θα ασχοληθείτε.
3. Διαλέξτε μία από τις ανεξάρτητες μεταβλητές που έχουν αναφερθεί και ασχοληθείτε μαζί τους σε πιο
λεπτομερές επίπεδο ώστε να τις βελτιώσετε (να είστε όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένοι/ες ως προς την
περιγραφή και προσπαθήστε να κάνετε όλα τα άλλα στοιχεία που εμπλέκονται στην εμπειρία των
συμμετεχόντων σας όσο πιο παρόμοια γίνεται).
4. Για τη δραστηριότητα ζεστού/κρύου ή εσωτερικού/εξωτερικού: Αφού προσδιορίσετε εάν μια πιθανή
συμμετέχουσα είναι κατάλληλη (ταιριάζει στην κατηγορία της ανεξάρτητης μεταβλητής), θα προσεγγίσετε τους
φίλους/συναδέλφους/συγγενείς της και θα τους ρωτήσετε εάν θα ήθελαν να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο
(δείτε τη φόρμα συγκατάθεσης για τη μελέτη της μοναξιάς μέσω της δραστηριότητας ζεστού/κρύου που
παρατίθεται παρακάτω). Οι συμμετέχουσες πρέπει να απαντήσουν σε πέντε προφορικές ερωτήσεις (δείτε το
ερωτηματολόγιο της μοναξιάς για τη δραστηριότητα ζεστού/κρύου παρακάτω) και στη συνέχεια θα τους δοθεί
ένα φυλλάδιο ανατροφοδότησης (δείτε το κείμενο ανατροφοδότησης της μοναξιάς για τη δραστηριότητα
ζεστού/κρύου παρακάτω).
5. Για το ζεστό/κρύο φαγητό: Θα προσεγγίσετε τους συναδέλφους των συμμετεχουσών σας και θα τους
ρωτήσετε εάν επιθυμούν να συμμετάσχουν στην έρευνά σας (δείτε τη φόρμα συγκατάθεσης της μοναξιάς για τη
δραστηριότητα του ζεστού-κρύου φαγητού παρακάτω). Εάν συμφωνήσουν, θα τους ζητηθεί να διαλέξουν μία
από τις ανεξάρτητες μεταβλητές (τσίχλα, καραμέλα, ρόφημα). Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να απαντήσουν σε
πέντε προφορικές ερωτήσεις (δείτε το ερωτηματολόγιο της μοναξιάς για το ζεστό/κρύο φαγητό παρακάτω) και,
τέλος, θα τους δοθεί ένα φυλλάδιο ανατροφοδότησης (δείτε το κείμενο ανατροφοδότησης της μοναξιάς για τη
δραστηριότητα ζεστού/κρύου φαγητού παρακάτω).
6. Συλλέξτε 20 διαφορετικούς συμμετέχοντες για κάθε συνθήκη (συνολικά 40 διαφορετικοί άνθρωποι).
7. Αναλύστε τα δεδομένα και επιβεβαιώστε τους υπολογισμούς σας μέσω του t-test φύλλου excel.
8. Γράψτε την αναφορά σας (Εισαγωγή, Μεθοδολογία, Αποτελέσματα, Συζήτηση, Βιβλιογραφικές αναφορές)
σε APA μορφή χρησιμοποιώντας τις βιβλιογραφικές αναφορές που σας έχουν ήδη προσφερθεί.
9. Θα παρουσιάσετε στο πλαίσιο της τάξης μια διαφάνεια PowerPoint, η οποία θα συνοψίζει τον σχεδιασμό της
μελέτης, καθώς και τα αποτελέσματά σας.

ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟ/ ΚΡΥΟ
ΕΝΤΥΠΟ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Καλησπέρα, το όνομά μου είναι ____________________________ και διεξάγω μια μελέτη για το εργαστήριο
_______________________________(ονομασία μαθήματος). Η μελέτη περιλαμβάνει να απαντήσετε σε 5
ερωτήσεις, οι 2 εκ των οποίων είναι δημογραφικές και οι άλλες 3 αφορούν το αίσθημα μοναξιάς.
Εάν αποφασίσετε να συμμετάσχετε, δεν θα αποκαλυφθεί η ταυτότητά σας για κανέναν λόγο. Θα κρατήσουμε
μόνο ένα αρχείο, το οποίο θα περιέχει τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που σας τέθηκαν χωρίς να συγκρατηθεί
κανένα περαιτέρω προσωπικό στοιχείο. Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και θα κρατηθεί εντελώς εμπιστευτικό.
Μετά την καταγραφή των αποκρίσεων στο αρχείο, θα παρουσιάσω τα συνολικά αποτελέσματα στην τάξη μου και
θα τα παραδώσω στην καθηγήτρια με τη μορφή γραπτής εργασίας.
Έχετε το δικαίωμα να μην απαντήσετε σε κάποιες –ή και σε όλες– τις ερωτήσεις ή να σταματήσετε ανά
πάσα στιγμή τη διαδικασία και να αποχωρήστε από την έρευνα χωρίς καμία συνέπεια για εσάς.
Θα ενδιαφερόσασταν να συμμετάσχετε στην έρευνά μας;
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟ/ ΚΡΥΟ

Ερωτηματολόγιο
Αριθμός συμμετέχοντος/ούσας:_________
Κύκλος: Δραστηριότητα ζεστού/κρύου
Οι ακόλουθες ερωτήσεις αφορούν το πώς αισθάνεστε για συγκεκριμένες πτυχές της ζωής σας. Για καθεμία από
αυτές πείτε μας πόσο συχνά αισθάνεστε έτσι.
Σχεδόν Μερικές
Συχνά
ποτέ φορές
Πρώτον, πόσο συχνά αισθάνεστε ότι σας λείπει η συντροφικότητα; 1 2 3
Πόσο συχνά νιώθετε ότι σας αφήνουν απέξω; 1 2 3
Πόσο συχνά νιώθετε απομονωμένος/η από τους άλλους; 1 2 3
Κύκλος: Αρσενικό Θηλυκό

Πόσων ετών είστε; ____________
ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟ/ ΚΡΥΟ
Έντυπο ανατροφοδότησης
Επηρεάζει το αίσθημα ζέστης ή κρύου το συναίσθημα της μοναξιάς; Η βιβλιογραφία έχει ασχοληθεί με την
επίδραση της θερμοκρασίας στην κοινωνική προσκόλληση (Zhong & Leonardelli, 2008· Williams & Bargh,
2008). Στην πρώτη από αυτές τις μελέτες, βρήκαν ότι όταν οι άνθρωποι είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι, τείνουν
να αναζητήσουν ζεστασιά και άνεση, ενώ στη δεύτερη μελέτη οι συμμετέχοντες που κρατούσαν ένα ζεστό ρόφημα
(αντί για ένα κρύο) ένιωσαν μεγαλύτερη προσκόλληση και συμπάθεια για τους άλλους. Οι Eisenberger και
Williams (2003) χρησιμοποίησαν την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) για να
μετρήσουν εάν ο κοινωνικός αποκλεισμός πονάει πραγματικά (σωματικά). Στη μελέτη στην οποία θα
συμμετάσχετε αναμένουμε ότι η επίδραση του αισθήματος ζέστης θα σας κάνει να νιώσετε μικρότερο κοινωνικό
αποκλεισμό σε σχέση με το να βιώνατε ένα αίσθημα κρύου.
Μπορείτε επίσης να επικοινωνήσετε μαζί μου μέσω e-mail εάν θέλετε να ενημερωθείτε για τα αποτελέσματα της
μελέτης. Ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας.

ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟΥ/ ΚΡΥΟΥ ΦΑΓΗΤΟΥ
ΕΝΤΥΠΟ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Καλησπέρα, το όνομά μου είναι ____________________________ και διεξάγω μια μελέτη για το εργαστήριο
_______________________________(ονομασία μαθήματος). Η μελέτη περιλαμβάνει να απαντήσετε σε 5
ερωτήσεις, οι 2 εκ των οποίων είναι δημογραφικές και οι άλλες 3 αφορούν το αίσθημα μοναξιάς.
Εάν αποφασίσετε να συμμετάσχετε, δεν θα αποκαλυφθεί η ταυτότητά σας για κανέναν λόγο. Θα κρατήσουμε
μόνο ένα αρχείο, το οποίο θα περιέχει τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που σας τέθηκαν χωρίς να συγκρατηθεί
κανένα περαιτέρω προσωπικό στοιχείο. Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και θα κρατηθεί εντελώς εμπιστευτικό.
Μετά την καταγραφή των αποκρίσεων στο αρχείο, θα παρουσιάσω τα συνολικά αποτελέσματα στην τάξη μου και
θα τα παραδώσω στην καθηγήτρια με τη μορφή γραπτής εργασίας.
Έχετε το δικαίωμα να μην απαντήσετε σε κάποιες –ή και σε όλες– τις ερωτήσεις ή να σταματήσετε ανά
πάσα στιγμή τη διαδικασία και να αποχωρήστε από την έρευνα χωρίς καμία συνέπεια για εσάς.
Θα ενδιαφερόσασταν να συμμετάσχετε στην έρευνά μας;
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟ/ ΚΡΥΟ

Ερωτηματολόγιο
Αριθμός συμμετέχοντος/ούσας:_________
Κύκλος: Δραστηριότητα ζεστού/κρύου
Οι ακόλουθες ερωτήσεις αφορούν το πώς αισθάνεστε για συγκεκριμένες πτυχές της ζωής σας. Για καθεμία από
αυτές πείτε μας πόσο συχνά αισθάνεστε έτσι.
Σχεδόν Μερικές
Συχνά
ποτέ φορές
Πρώτον, πόσο συχνά αισθάνεστε ότι σας λείπει η συντροφικότητα; 1 2 3
Πόσο συχνά νιώθετε ότι σας αφήνουν απέξω; 1 2 3
Πόσο συχνά νιώθετε απομονωμένος/η από τους άλλους; 1 2 3
Κύκλος: Αρσενικό Θηλυκό

Πόσων ετών είστε; ____________
ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟΥ/ ΚΡΥΟΥ ΦΑΓΗΤΟΥ

Έντυπο ανατροφοδότησης
Επηρεάζει το αίσθημα ζέστης ή κρύου το συναίσθημα της μοναξιάς; Η βιβλιογραφία έχει ασχοληθεί με την
επίδραση της θερμοκρασίας στην κοινωνική προσκόλληση (Zhong & Leonardelli, 2008· Williams & Bargh,
2008). Στην πρώτη από αυτές τις μελέτες, βρήκαν ότι όταν οι άνθρωποι είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι, τείνουν
να αναζητήσουν ζεστασιά και άνεση, ενώ στη δεύτερη μελέτη οι συμμετέχοντες που κρατούσαν ένα ζεστό ρόφημα
(αντί για ένα κρύο) ένιωσαν μεγαλύτερη προσκόλληση και συμπάθεια για τους άλλους. Οι Eisenberger και
Williams (2003) χρησιμοποίησαν την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) για να
μετρήσουν εάν ο κοινωνικός αποκλεισμός πονάει πραγματικά (σωματικά). Στη μελέτη στην οποία θα
συμμετάσχετε αναμένουμε ότι η επίδραση του αισθήματος ζέστης θα σας κάνει να νιώσετε μικρότερο κοινωνικό
αποκλεισμό σε σχέση με το να βιώνατε ένα αίσθημα κρύου.
Μπορείτε επίσης να επικοινωνήσετε μαζί μου μέσω e-mail εάν θέλετε να ενημερωθείτε για τα αποτελέσματα της
μελέτης. Ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας.

8.5.1 Υγιεινή διατροφή στην εφηβεία

Όπως όλοι μας, έτσι και οι έφηβοι χρειάζονται θρεπτικές τροφές για να παραμείνουν υγιείς. Έχει παρατηρηθεί ότι
οι περισσότεροι έφηβοι στην Αμερική καταναλώνουν σημαντικές ποσότητες πρόχειρου φαγητού και κόλας. Έχετε
σκεφτεί ποτέ πώς θα μπορούσατε να πείσετε έναν έφηβο να τρώει καλύτερα και να αποφεύγει την κατανάλωση
ανθυγιεινών τροφών; Οι νέοι αυτής της ηλικίας δεν πείθονται συνήθως όταν οι ενήλικες προσπαθούν να τους
αλλάξουν γνώμη για το πρόχειρο φαγητό και να τους στρέψουν σε πιο υγιεινά μονοπάτια (π.χ. φρούτα και
λαχανικά). Μια νέα μελέτη προσπάθησε να ακολουθήσει μια διαφορετική προσέγγιση (Bryan et al., 2016), όπως
αυτή συνοψίζεται στη δημοσιογραφική αναφορά που σας παρατίθεται εδώ. Οι ερευνητές προσπάθησαν να
εκμεταλλευτούν τη φυσική τάση των εφήβων για απείθεια σε οποιαδήποτε μορφή αυθεντίας (π.χ. γονείς),
μετατρέποντας την υγιεινή διατροφή σε μια πράξη ανυπακοής.
According to a new study from the University of Texas (UT),... teenagers can be encouraged to
eat healthy foods if they see doing so as a way to rebel against authority… the research suggests
that in-forming teenagers about the manipulative tricks used by big companies to sell junk food
reduces their taste for unhealthy snacks.
Study co-author David Yeager [said] “If the normal way of seeing healthy eating is that it is
lame, then you don’t want to be the kind of person who is a healthy eater. But if we make healthy
eating seem like the rebellious thing that you do, you make your own choices, you fight back
against injustice, then it could be seen as high status.”
Οι ερευνητές διεξήγαγαν δύο μελέτες σε εφήβους ηλικίας 13 με 15, για να ελέγξουν την υπόθεσή τους:
The teens were randomly split into two groups, with one being assigned an article to read on
the long-term health benefits of eating a balanced diet. The other group read an expose on the
manipulative techniques used by the food industry to sell unhealthy products, such as deceptive
labelling and advertising that targets children from poor backgrounds.
The next day, in an unrelated class, the teenagers were each given a snack-pack as a reward
from their headteacher for hard work. They could choose the contents of the pack themselves,
deciding between snacks like Oreos and Doritos, or healthier options such as carrots and
trail mix.
...Just 43 percent of the teens who had learned about the sneaky tricks of the food industry chose
un-healthy options, compared to 54 percent of those who had received the health-related
information the day before. There was a smaller decrease in preference for sugary drinks but
overall, the sugar content of the food-industry-woke teens’ snacks was reduced by 9 percent.
Ποιου είδους σχεδιασμό ακολουθεί αυτό το πείραμα; Προέλεγχο/ μετέλεγχο, μόνο μετέλεγχο,
επαναλαμβανόμενων μετρήσεων ή συγχρονικών μετρήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες είναι οι ΑΜ και οι ΕΜ σε αυτόν τον σχεδιασμό (Χρήσιμη συμβουλή: Υπάρχουν περισσότερες από μία
ΑΜ.); Ο χειρισμός των ΑΜ είναι ανεξάρτητων ομάδων ή εντός ομάδων; Ποιες λέξεις-κλειδί της περιγραφής σάς
αποκάλυψαν πώς έγινε ο χειρισμός των ΑΜ;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Σχεδιάστε ένα μικρό γράφημα με τα αποτελέσματα της μελέτης. Επιλέξτε μία από τις ΕΜ για να σχεδιάσετε.
Τι πιστεύετε; Μπορεί αυτή η μελέτη να υποστηρίξει τον αιτιακό ισχυρισμό ότι «το να διαβάζει κάποιος ένα άρθρο
για τεχνικές χειραγώγησης στη βιομηχανία τροφίμων μπορεί να προκαλέσει μια πιο υγιεινή στροφή στις
διατροφικές επιλογές των εφήβων»; Εφαρμόστε τα τρία αιτιακά κριτήρια της συνδιακύμανσης, της χρονικής
ακολουθίας και της εσωτερικής εγκυρότητας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
8.5.2 Σγουρά ή ίσια μαλλιά;

Στο βίντεο που σας παρατίθεται και προέρχεται από την ειδησεογραφική σελίδα του ABC, η δημοσιογράφος
δείχνει τι συνέβη όταν εμφανίστηκε με σγουρά ή ίσια μαλλιά, σε τρεις διαφορετικές συνθήκες.
1. Σκεφτείτε το πρώτο πείραμα – μπροστά στην επιτροπή ανδρών.

α. Ποιες ήταν οι ΑΜ και οι ΕΜ στη μελέτη που πραγματοποίησε η δημοσιογράφος;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
β. Πώς χειρίστηκε την ΑΜ – μεταξύ ομάδων ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
γ. Αξιολογήστε την εσωτερική εγκυρότητα αυτής της μελέτης. Ποιους συγχυτικούς παράγοντες παρατηρήσατε
και πώς αυτοί επηρέασαν την ικανότητά της να συμπεράνει ότι «οι άνδρες προτιμούν τις γυναίκες με ίσια μαλλιά»;
Πώς θα επανασχεδιάζατε τη μελέτη της για να εξάγετε καλύτερα συμπεράσματα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

δ. Αξιολογήστε τη στατιστική εγκυρότητα της αναφοράς της – ποια ερωτήματα αξίζει να θέσετε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
ε. Ποια η άποψή σας σχετικά με την εξωτερική εγκυρότητα; Κάντε ερωτήσεις σχετικά με δύο πτυχές της
εξωτερικής εγκυρότητας για αυτή τη μελέτη.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Αναλογιστείτε το δεύτερο πείραμα, με την ομάδα παιδιών.

α. Ποιες ήταν οι ΑΜ και οι ΕΜ για τη δεύτερη περίπτωση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
β. Πώς χειρίστηκε την ΑΜ αυτή τη φορά – μεταξύ ομάδων ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
γ. Αξιολογήστε την εσωτερική εγκυρότητα αυτής της μελέτης. Ποια προβλήματα παρατηρήσατε και πώς αυτά
επηρέασαν την ικανότητά της να συμπεράνει ότι «τα παιδιά προτιμούν τις γυναίκες με ίσια μαλλιά»; Τι θα
αλλάζατε σε μια μελλοντική μελέτη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Τέλος, αναλογιστείτε το τελευταίο πείραμα – τη συνέντευξη για δουλειά.

α. Ποιες ήταν οι ΑΜ και οι ΕΜ για την τρίτη και τελευταία περίπτωση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
β. Πώς χειρίστηκε την ΑΜ αυτή τη φορά – μεταξύ ομάδων ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
γ. Αξιολογήστε την εσωτερική εγκυρότητα αυτής της μελέτης. Ποια προβλήματα παρατηρήσατε και πώς αυτά
επηρέασαν την ικανότητά της να συμπεράνει ότι «οι εργοδότες είναι πιθανότερο να προσλάβουν γυναίκες με
κατσαρά μαλλιά»; Τι θα αλλάζατε σε μια μελλοντική μελέτη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

8.5.3 Ανταλλαγή σάλιου
Έχουμε την εντύπωση ότι οι άνθρωποι που είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν σάλιο είναι πιθανότερο να είναι στενά
συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Τα βρέφη έχουν την ίδια αντίληψη για το ζήτημα; Όπως αποδεικνύεται, ναι! Το άρθρο
από την ειδησεογραφική σελίδα NPR μας ενημερώνει για μια μελέτη όπου ερευνάται αν τα βρέφη εξάγουν τα ίδια
συμπεράσματα με τους ενήλικες, ότι δηλαδή οι άνθρωποι που μοιράζονται το σάλιο τους έχουν μια στενότερη
σύνδεση μεταξύ τους (Thomas et al., 2022). Ο δημοσιογράφος μάς εισάγει στην ιστορία κάπως έτσι:
"From a really young age, without much experience at all with these things, infants are able to
under-stand not only who is connected but how they are connected," says Ashley Thomas of
MIT, who studies what babies and young children understand about the complexities of their
social world. "They are able to distinguish between different kinds of cooperative relationships."
Όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ερευνητές πρέπει να γίνουν δημιουργικοί όταν θέλουν να
μελετήσουν τι μπορεί να σκέφτονται τα μικρά παιδιά. Το σύνολο των πειραμάτων που έγιναν στις συγκεκριμένες
μελέτες εξέτασε τόσο βρέφη (ηλικίας 8-10 μηνών) όσο και μικρά νήπια (ηλικίας 1-3 ετών). Χρησιμοποίησαν μια
παράσταση κουκλοθέατρου για να χειριστούν πειραματικά τις διαφορετικές μεταβλητές:
One of their videos shows a woman rolling a ball back and forth with a blue fuzzy puppet. Then
another woman shares an orange with that same puppet by putting a slice of orange in her
mouth, then let-ting the puppet nibble on the slice, and then putting it back in her own mouth.
Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν τον χρόνο παρακολούθησης για να μετρήσουν τι σκέφτονταν τα παιδιά:
...the video then shows the two women with the blue fuzzy puppet in between them. The puppet
starts to cry and puts its head down, as if it is suddenly unhappy.
When the puppet cried, infants and toddlers looked first and looked longer at the woman who
had shared bites of her orange.
"They're looking in that direction because they expect something to happen there," says Thomas.
"They expect that woman to be the one to respond to the puppet's distress."
Ποια είναι η ανεξάρτητη μεταβλητή (ΑΜ) σε αυτό το πείραμα; Ποια είναι τα επίπεδά της; Ο χειρισμός της
θεωρείται ανεξάρτητων ομάδων ή εντός των ομάδων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι η εξαρτημένη μεταβλητή (ΕΜ);

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε ποιον από τους τέσσερις τύπους απλού πειραματισμού φαίνεται να ανήκει η συγκεκριμένη μελέτη;
Προελέγχου/ μετελέγχου, μόνο μετελέγχου, συγχρονικών ή επαναλαμβανόμενων μετρήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα με τα αποτελέσματα. Τοποθετήστε την ΑΜ στον άξονα x και την ΕΜ στον άξονα y.
Εδώ σας παρατίθεται ένα άλλο κομμάτι από τη μελέτη:
When the two women were shown with a totally new puppet that started to cry, however, infants
and young children looked at both women equally often. This suggested that they didn't see this
particular food-sharing woman as especially helpful; instead, her relationship with the puppet
was what really mattered.
Σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα για αυτά τα αποτελέσματα, τοποθετώντας την ΑΜ στον άξονα x και την ΕΜ στον
άξονα y.
Όπως συμβαίνει στα περισσότερα σύγχρονα ερευνητικά άρθρα, έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση
περιλαμβάνονται πολλαπλές μελέτες (τρεις μελέτες, για την ακρίβεια). Οι επιπλέον μελέτες, εκτός του ότι
ενισχύουν την αναπαραγωγή των παρατηρούμενων επιδράσεων, μπορούν επίσης να βοηθήσουν στον αποκλεισμό
τυχόν εναλλακτικών εξηγήσεων. Ακολουθεί ένας δημοσιογραφικός σχολιασμός για μια από τις άλλες μελέτες που
παρουσιάστηκαν στο εμπειρικό άρθρο:

To make sure it wasn't just sharing of food that seemed to make babies infer the existence of a
close social connection, the researchers created another, similar video. This time, instead of
sharing an orange slice, a woman simply put her finger in her own mouth and then put it in a
purple puppet's mouth, before putting it back in her own mouth.
Then that same woman also interacted with a green puppet, touching its forehead and then
touching her own forehead. After that, the video showed the woman seemingly in distress, with
the purple and green puppets looking on.
Infants and toddlers gazed at the purple puppet that had the more intimate, finger-in-the-mouth
interaction, as if expecting this puppet to be more affected by the woman's consternation,
presumably because they seemed to have a closer relationship.
Ποιες είναι οι ΑΜ και οι ΕΜ σε αυτή τη νέα μελέτη;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα για τα αποτελέσματα με βάση τις παραπάνω περιγραφές.
Ποιος τύπος αναπαραγωγής είναι ο συγκεκριμένος; Άμεση αναπαραγωγή, εννοιολογική αναπαραγωγή ή

αναπαραγωγή με επέκταση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια πιθανή εξήγηση για τη συμπεριφορά παρακολούθησης των νηπίων σε αυτή τη μελέτη υποστήριξε ότι τα
νήπια απλώς προτιμούν να κοιτάζουν τις μοβ σε σχέση με τις πράσινες κούκλες. Πώς θα μπορούσαν οι ερευνητές
να αποκλείσουν αυτή την εναλλακτική δικαιολόγηση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

8.5.4 Η γάτα στο κουτί
Οι γάτες φαίνεται να απολαμβάνουν το σκαρφάλωμα σε κουτιά τριών διαστάσεων, σε καλάθια και κιβώτια, όπως
και το να κάθονται σε κουτιά δύο διαστάσεων (π.χ. ένα απλό τετράγωνο που δημιουργείται από μια κολλητική
ταινία στο πάτωμα). Μια πρόσφατη μελέτη επικέντρωσε σε αυτή τη συμπεριφορά εξετάζοντας αν οι γάτες είναι
ευαίσθητες στο φαινόμενο Kanisza, ή αλλιώς σε μια πλάνη που σχετίζεται με το περίγραμμα των σχημάτων (Smith
et al., 2021). Η πλάνη περιγράμματος του Kanisza περιέχει τέσσερα σχήματα που θυμίζουν τη φιγούρα του Pac-
Man, τα οποία, όταν διαταχθούν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, ερμηνεύονται συνήθως από τους ανθρώπους ως
ένα τετράγωνο. Η ερευνήτρια Gabriella Smith αναρωτήθηκε αν μπορούν και οι γάτες να «ξεγελαστούν» από αυτή
την πλάνη, και γι’ αυτόν τον λόγο σχεδίασε ένα σχετικό πείραμα για να το διαπιστώσει. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή
του πειράματος της Smith ήταν ότι οι γάτες συμμετείχαν από τον φυσικό τους χώρο –δηλαδή από το σπίτι στο
οποίο έμεναν–, μια προσέγγιση που ονομαζόταν «επιστήμη των πολιτών». Με άλλα λόγια, οι ερευνητές άφησαν
τους εθελοντές να εξετάσουν οι ίδιοι τις γάτες τους στο σπίτι μέσα από έναν στανταρισμένο τρόπο και στη
συνέχεια να τους στείλουν τα αποτελέσματα.
Ακολουθεί μια περιγραφή της έρευνας, όπως αυτή καλύφθηκε από τo podcast All Things Considered της
ιστοσελίδας NPR:
Participants received booklets with instructions on how to print out and cut up paper shapes
that could be taped to the floor to create three options: the Kanizsa illusion, the actual outline
of a square, and a control that had the Pac-Man shapes facing outward. The volunteers were
instructed to videotape their cats as they encountered these stimuli in short tests over six days,
while the volunteers wore sunglasses to avoid inadvertently giving the cats any signals with
their eyes.
Their results? That the cats chose to sit in the illusory square as often as they did the actual
outline of a square — and more than the non-square arrangement.
Ποια ήταν η ΑΜ σε αυτό το πείραμα και ποια τα επίπεδά της;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο χειρισμός της ΑΜ ήταν ανεξάρτητων ομάδων ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Προελέγχου/μετελέγχου, μόνο μετελέγχου, συγχρονικών ή επαναλαμβανόμενων μετρήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Σχεδιάστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν (Χρήσιμη συμβουλή: βάλτε τις τρεις ομάδες ΑΜ
στον άξονα x).
Στο εμπειρικό άρθρο, οι ερευνητές αναφέρουν ότι η παρουσίαση των διαφορετικών επιπέδων των ΑΜ ήταν
πλήρως αντισταθμισμένη, κάτι το οποίο σημαίνει ότι οι γάτες της μελέτης ήταν εκτεθειμένες σε πολλαπλές
δοκιμές. Γιατί ήταν απαραίτητη η αντιστάθμιση και πώς φαντάζεστε ότι θα έμοιαζε μια τέτοια αντιστάθμιση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
H ιστορία αναφέρει ότι «οι συμμετέχοντες φορούσαν γυαλιά ηλίου για να αποφύγουν να δώσουν οποιοδήποτε
ακούσιο σήμα στις γάτες μέσα από κινήσεις των ματιών τους». Ποια απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα
προσπάθησε να προλάβει ο συγκεκριμένος σχεδιασμός;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τώρα ακολουθεί μια λεπτομέρεια σχετικά με την πτυχή της «επιστήμης των πολιτών» που ανακύπτει από αυτή
τη μελέτη:
While hundreds of people signed up for the experiment, in the end the researchers got complete
data on only 30 cats... [Smith] notes the number of people who dropped out of this study and
says future efforts along these lines may need to be even shorter and easier to ensure that
volunteers are able to complete all the required tasks...This latest study, [in contrast to past
work on cats] has the advantage of testing untrained cats in a... natural setting,
Δεδομένου αυτού του αποτελέσματος, συνοψίστε τα συν και τα πλην από την προσέγγιση της επιστήμης των
πολιτών στην έρευνα για τα ζώα, προσθέτοντας ίσως και κάποιες δικές σας σκέψεις επί του ζητήματος.
Είναι λογικό να ανησυχείτε για το γεγονός πως το μέγεθος του δείγματος για αυτή την έρευνα έπεσε από
εκατοντάδες ανθρώπων που δήλωσαν συμμετοχή σε μόνο 30. Αυτή η πτώση μπορεί να σας βάλει στον πειρασμό
να σκεφτείτε ότι η έρευνά σας «δέχεται πλήγμα» στην εσωτερική εγκυρότητά της λόγω ύπαρξης της απειλής της
απώλειας. Παρ’ όλα αυτά, σας πληροφορούμε ότι η απώλεια δεν αποτελεί ζήτημα για την εσωτερική εγκυρότητα
στη συγκεκριμένη περίπτωση. Μπορείτε να εξηγήσετε το γιατί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

8.5.5 Κάντε μια γκριμάτσα
Στη μελέτη των Pressman και συνεργατών (2021) διερευνήθηκε η επίδραση που έχει μια χαρούμενη έκφραση
προσώπου (π.χ. ένα χαμόγελο ή μια γκριμάτσα) στη μείωση του πόνου που προκαλείται λόγω μιας ένεσης. Το
υπόβαθρο για αυτή την έρευνα αποτελεί η «υπόθεση ανατροφοδότησης προσώπου», σύμφωνα με την οποία ισχύει
ότι:
The idea that manipulating our facial expressions can affect our emotions has a long and storied
history. There are many advocates of [this] hypothesis, and many critics, too. Indeed, one of the
classic findings in the field — that people find cartoons funnier if they hold a pen between their
teeth, inducing a smile — recently failed to replicate. This mixed research background was well
known to Sarah D. Pressman and Amanda M. Acevedo at the University of California, Irvine,
who led the new work, published in Emotion.
Ακολουθούν κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με τη μελέτη:
The team randomized 231 student participants to hold either a neutral expression, a regular
smile (which involves the cheek muscles), a Duchenne smile (which also recruits muscles by the
eyes, resulting in creasing around the eyes) or a grimace (which recruits both these sets of
muscles, plus those which allow us to wrinkle our brows.
Σε αυτή τη μελέτη χειρίστηκαν λειτουργικά τις εκφράσεις προσώπου με διακριτικότητα, ζητώντας από τους
συμμετέχοντες να κρατήσουν ένα ξυλάκι (chopstick) με διαφορετικούς τρόπους:
To induce these expressions, the participants (who thought they were taking part in an
investigation of multi-tasking) were given chopsticks to hold in one of four positions between
their teeth, and asked to imitate an example photo. Each participant then held their assigned
facial position while they received an injection of saline solution into the upper arm, designed
to mimic a flu jab. Their heart rates and skin conductance were measured throughout [before,
during, and after the jab], as objective markers of their stress levels, and they also reported on
levels of pain (anticipated and then actual) and other emotions, such as being jittery or relaxed.
Προτού φτάσουμε στο κομμάτι των αποτελεσμάτων, ας εντοπίσουμε κάποια από τα βασικά στοιχεία αυτού του
πειράματος. Ποια ήταν η ΑΜ εδώ; Πόσα επίπεδα είχε και ποια ήταν αυτά;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο χειρισμός της ΑΜ ήταν ανεξάρτητων ομάδων ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο δημοσιογράφος σημειώνει, «Η ομάδα τυχαιοποίησε 231 φοιτητές να κρατήσουν είτε…». Εδώ η λέξη
«τυχαιοποίησε» αναφέρεται στην τυχαία ανάθεση ή στην τυχαία δειγματοληψία;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχουν αρκετές ΕΜ που αναφέρονται εδώ. Αναφέρετε τρεις από αυτές.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Προελέγχου/μετελέγχου, μόνο μετελέγχου, συγχρονικών ή επαναλαμβανόμενων μετρήσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τώρα, όσον αφορά τα αποτελέσματα. Οι ερευνητές συνέλεξαν πολλαπλές ΕΜ, με τα μοτίβα να μην είναι ίδια για
όλες τις ΕΜ. Εδώ, σας παραθέτουμε τη σύνοψη των αποτελεσμάτων μόνο για μία ΕΜ, τον αυτο-αξιολογούμενο
πόνο:
The Duchenne smiling and grimacing groups gave lower pain ratings than the neutral group
while waiting for the injection, during the injection, and immediately after it. The regular
smiling group fell somewhere in between.
Σχεδιάστε ένα γράφημα για αυτό το αποτέλεσμα (βάλτε την ΕΜ στον άξονα y ως συνήθως).
Τώρα μια μεγάλη πρόκληση: Εφαρμόστε σε αυτό το παράδειγμα τις δώδεκα απειλές για την εσωτερική
εγκυρότητα. Πώς βοηθά ο σχεδιασμός της μελέτης να αποκλειστούν αυτές οι απειλές; Ορισμένες απαντήσεις
δίνονται στον επόμενο πίνακα, τις υπόλοιπες θα πρέπει να τις συμπληρώσετε εσείς.
Συγχυτικοί
παράγοντες
Μεροληψία
επιλογής
Επίδραση
σειράς
Ωρίμανση Αυτός ήταν ένας σχεδιασμός ελέγχου-μετελέγχου που πραγματοποιήθηκε σε μια

μονή συνεδρία. Η μονή συνεδρία βοηθά στον αποκλεισμό της ωρίμανσης.
Μπορούμε επίσης να απορρίψουμε την ωρίμανση επειδή όλες (και οι τέσσερις
δηλαδή) ομάδες είχαν την ίδια ευκαιρία να «ωριμάσουν».

Ιστορικό
Παλινδρόμηση
Απώλεια
Εξέταση Όλες οι ομάδες εξετάστηκαν πολλές φορές, κάτι που σημαίνει ότι η πιθανή
απειλή ήταν σταθερή σε όλες τις ομάδες, αποκλείοντάς την ως πιθανή απειλή για
την εσωτερική εγκυρότητα.
Όργανα
μέτρησης
Μεροληψία του
παρατηρητή
Ζητούμενα Ο σχεδιασμός ανεξάρτητων ομάδων και η ιστορία που χτίστηκε για να καλυφθεί
χαρακτηριστικά η ταυτόχρονη εκτέλεση πολλών έργων μπορεί πιθανόν να βοηθήσουν στη
συγκάλυψη της πραγματικής φύσης του πειράματος.
Εικονική
θεραπεία
8.5.6 Λιοντάρι εναντίον βοοειδών

Το εμπειρικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Nature Communications (Radford et al., 2020) και εν συνεχεία στο
The Conversation περιγράφει ένα πείραμα πεδίου.
Σε αυτή τη μελέτη οι συγγραφείς συνεργάστηκαν με κτηνοτρόφους στην Μποτσουάνα, οι οποίοι προσπαθούσαν

να μειώσουν τον αριθμό των λιονταριών και λεοπαρδάλεων που επιτίθονταν στα κοπάδια τους. Τα εισαγωγικά
σχόλια του άρθρου υπογραμμίζουν τη θεωρία που ήθελαν να εξετάσουν οι ερευνητές:
Many big cats – including lions, leopards, and tigers – are ambush predators. This means that
they rely on stalking their prey and retaining the element of surprise. In some cases, being seen
by their prey can lead them to abandon the hunt. We tested whether we could hack into this
response to reduce livestock losses to lions and leopards in Botswana’s Okavango delta region.
Παρακάτω ακολουθούν ορισμένες λεπτομέρειες για τη μεθοδολογία που ακολούθησε η συγκεκριμένη μελέτη.
Φαίνεται σαν να είναι πείραμα. Μπορείτε να δείτε το γιατί;
Working with Botswana Predator Conservation and local herders, we painted cattle from 14
herds that had recently suffered lion attacks. Over four years, a total of 2,061 cattle were
involved in the study.
Before release from their overnight enclosure, we painted about one-third of each herd with an
artificial eye-spot design on the rump, one-third with simple cross-marks, and left the remaining
third of the herd unmarked. We carried out 49 painting sessions and each of these lasted
for 24 days.

The cattle were also collared and all foraged in the same area and moved similarly, suggesting
they were ex-posed to similar risk. However the individuals painted with artificial eye-spots
were significantly more likely to survive than unpainted or cross-painted control cattle within
the same herd.
In fact, none of the 683 painted “eye-cows” were killed by ambush predators during the four-
year study, while 15 (of 835) unpainted, and 4 (of 543) cross-painted cattle were killed.
Ποιες ήταν οι ΑΜ και οι ΕΜ σε αυτή τη μελέτη; Ποια ήταν τα επίπεδα της κάθε μεταβλητής;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τι είδος πειράματος ήταν το συγκεκριμένο; Προελέγχου/μετελέγχου, μόνο μετελέγχου, συγχρονικών ή

επαναλαμβανόμενων μετρήσεων; Πώς θα άλλαζε η απάντησή σας εάν το βλέπατε από τη σκοπιά του θηρευτή σε
σχέση με το να το βλέπατε από τη σκοπιά του θηράματος;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα με τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης.
Οι συγγραφείς δεν φαίνεται να διευκρινίζουν εδώ εάν χρησιμοποίησαν –ή όχι– τυχαία ανάθεση στις τρεις
συνθήκες ζωγραφικής. Γιατί θα ήταν σημαντική η τυχαία ανάθεση σε αυτό το παράδειγμα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κάντε μια ερώτηση σχετικά με την εξωτερική εγκυρότητα της μελέτης (Ποιον όρο θα περιλαμβάνει η απάντησή
σας: τυχαία ανάθεση ή τυχαία δειγματοληψία;).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Στο τέλος της σύνοψής τους στα μέσα, οι συγγραφείς θέτουν δύο σημαντικούς περιορισμούς:
First, it is important to realize that, in our experimental design, there were always unmarked
cattle in the herd. Consequently, it is unclear whether painting would still be effective if these
proverbial “sacrificial lambs” were not still on the menu. Further research could uncover this,
but in the meantime applying artificial marks to the highest-value individuals within the herd
may be most pragmatic.
Second, it is important to consider habituation, meaning that predators may get used to and
eventually ignore the deterrent. This is a fundamental issue for nearly all non-lethal approaches.
Whether the technique remains effective in the longer term is not yet known in this case.
Πώς θα μπορούσατε να σχεδιάσετε μια μελέτη ώστε να ελέγξετε τον πρώτο περιορισμό; Πώς θα χειριζόσασταν
δηλαδή τη μεταβλητή των ζωγραφισμένων ματιών, ώστε να εξετάζατε εάν αυτή η παρέμβαση θα λειτουργούσε
ακόμα και αν δεν υπήρχαν καθόλου «άτυχα» ζώα (δηλαδή μη ζωγραφισμένα) στο κοπάδι; Με τι θα έμοιαζαν οι
διαφορετικές πειραματικές σας συνθήκες;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς μπορούν οι συγγραφείς να εξετάσουν τον δεύτερο περιορισμό; Τι σχετικό μπορούν να αλλάξουν –ή να
προσθέσουν– στη μελέτη τους για να παρατηρήσουν εάν η τεχνική αυτή παραμένει επιδραστική και
μακροπρόθεσμα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Bargh, J. A., & Shalev, I. (2012). The substitutability of physical and social warmth in daily life. Emotion, 12(1),
154-162.
Bryan, C. J., Yeager, D. S., Hinojosa, C. P., Chabot, A., Bergen, H., Kawamura, M., & Steubing, F. (2016).
Harnessing adolescent values to motivate healthier eating. PNAS Proceedings of the National Academy of
Sciences of the United States of America, 113(39), 10830-10835.
Eisenberger, N. I., Lieberman, M. D., & Williams, K. D. (2003). Does rejection hurt? An fMRI study of social
exclusion. Science, 302, 290-292.
Feddersen, F., Metcalfe, R., & Wooden, M. (2012). Subjective well-being: Weather matters; climate doesn’t.
Melbourne Institute Working Paper Series. Working paper No. 25/12. Retrieved from
http://bit.ly/2ueGrvb
Hughes, M. E., Waite, L. J., Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2004). A short scale for measuring loneliness in
large surveys: Results from two population-based studies. Research on Aging, 26(6), 655-672.
Pashler, H., McDaniel, M., Rohrer, D., & Bjork, R. (2008). Learning styles: Concepts and evidence. Psychological
Science in the Public Interest, 9, 105-119.
Pressman, S. D., Acevedo, A. M., Hammond, K. V., & Kraft-Feil, T. L. (2021). Smile (or grimace) through the
pain? The effects of experimentally manipulated facial expressions on needle-injection responses.
Emotion, 21(6), 1188-1203.
Radford, C., McNutt, J.W., Rogers, T. et al. (2020). Artificial eyespots on cattle reduce predation by large
carnivores. Commun Biol, 3, 430.
Rind, B., & Strohmetz, D. (1999). Effect on restaurant tipping of a helpful message written on the back of
customers’ checks. Journal of Applied Psychology, 29, 139-144.
Smith, G. E., Chouinard, P. A., & Byosiere, S.-E. (2021). If I fits I sits: A citizen science investigation into illusory
contour susceptibility in domestic cats (Felis silvestris catus). Applied Animal Behaviour Science, 240,
105338.
Thomas, A. J., Woo, B., Nettle, D., Spelke, E., & Saxe, R. (2022). Early concepts of intimacy: Young humans use
saliva sharing to infer close relationships. Science, 375, 311-315.
Williams, L. E., & Bargh, J. A. (2008). Experiencing physical warmth promotes interpersonal warmth. Science,
322, 606-607.
Zhong, C-B., & Leonardelli, G. J. (2008). Cold and lonely: Does social exclusion literally feel cold? Psychological
Science, 19(9), 838-842.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

Πειράματα με περισσότερες από μία ανεξάρτητες μεταβλητές
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 9 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για την εξάσκηση στην έννοια του παραγοντικού
σχεδιασμού, ο οποίος αποτελεί ένα από τα πιο απαιτητικά κομμάτια ενός μαθήματος μεθοδολογίας στην έρευνα. Οι
δραστηριότητες θα εκπαιδεύσουν τους/τις φοιτητές/τριες στην κατηγοριοποίηση των σχεδιασμών, στον σχεδιασμό
γραφημάτων για τα εξαγόμενα αποτελέσματα, καθώς και στον εντοπισμό και περιγραφή των κύριων επιδράσεων και
αλληλεπιδράσεων. Η διαδικασία της μάθησης εξασκεί ενεργητικά, και γι’ αυτό οι δραστηριότητες θα σχεδιαστούν
για να περιλαμβάνουν διαφορετικούς παραγοντικούς σχεδιασμούς, κυρίως της μορφής 2 x 2. Οι δραστηριότητες θα
προσεγγίζουν τους παραγοντικούς σχεδιασμούς κομμάτι κομμάτι, χρησιμοποιώντας δύο παραδείγματα: ένα πρώτο
απλό μονοπαραγοντικό πείραμα, και ένα δεύτερο πιο πολύπλοκο διπαραγοντικό πείραμα με ή χωρίς αλληλεπίδραση,
αντίστοιχα. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.

• την εισαγωγή της έννοιας του παραγοντικού σχεδιασμού. Οι ασκήσεις θα αποτελέσουν μια ελκυστική
εισαγωγή για την κατανόηση αυτής της έννοιας, ξεκινώντας με απλούστερους πειραματικούς σχεδιασμούς,
οι οποίοι όσο προχωρά το κεφάλαιο θα γίνονται όλο και πιο απαιτητικοί.
• την εκμάθηση της έννοιας της αλληλεπίδρασης. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές/τριες θα εξασκηθούν στη χρήση
τριών λέξεων-κλειδιά που χαρακτηρίζουν μια αλληλεπίδραση: της κοινής γλωσσικής έκφρασης «εξαρτάται»,
της μαθηματικής έκφρασης «διαφορά μεταξύ διαφορών» και της πιο στατιστικά προσανατολισμένης φράσης
«ρυθμιστική μεταβλητή». Οι αναγνώστες/τριες θα εξασκηθούν επίσης στον εντοπισμό και στην αναγνώριση
των παραγοντικών σχεδιασμών και των αλληλεπιδράσεών τους μέσα από δημοφιλή άρθρα στον Τύπο. Τέλος,
θα εξασκηθούν στον εντοπισμό των κύριων επιδράσεων –σε συνδυασμό με την αναγνώριση της κατεύθυνσης
για κάθε κύρια επίδραση– και αλληλεπιδράσεων μέσω της σωστής «ανάγνωσης» των διαγραμμάτων.
• την εξάσκηση –και– με πολυπαραγοντικά παραδείγματα. Οι δραστηριότητες θα περιλαμβάνουν επίσης
ασκήσεις με τριπαραγοντικούς πειραματικούς σχεδιασμούς μαζί με τη διαδικασία αναγνώρισης των κύριων
επιδράσεων, διπαραγοντικών και τριπαραγοντικών αλληλεπιδράσεων που δημιουργούνται σε ένα τέτοιο
περιβάλλον.
•
Προσοχή! Κύριες δυσκολίες αυτού του κεφαλαίου:
Η κατανόηση και ο διαχωρισμός μεταξύ κύριων επιδράσεων και αλληλεπιδράσεων

αποτελούν μια πρόκληση. Το ίδιο δύσκολη είναι και η προσπάθεια να περιγραφούν με
λέξεις αυτές οι έννοιες στο πλαίσιο μιας μελέτης.

9.1 Μια εισαγωγή στον παραγοντικό σχεδιασμό
Οι παραγοντικοί σχεδιασμοί μπορούν να αποτελέσουν ένα από τα πιο απαιτητικά κομμάτια σε ένα μάθημα
μεθοδολογίας στην έρευνα. Είναι δύσκολο να γίνουν κατανοητές όλες οι μικρές λεπτομέρειες που απαρτίζουν
αυτού του είδους τον σχεδιασμό, όπως η κατηγοριοποίηση του εκάστοτε σχεδιασμού, η «διαγραμματοποίηση»
των αποτελεσμάτων μαζί με τον εντοπισμό και την επακόλουθη περιγραφή των κύριων επιδράσεων και των
αλληλεπιδράσεών τους.
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα δούμε τους παραγοντικούς σχεδιασμούς κομμάτι κομμάτι μέσω δύο
παραδειγμάτων. Ένα επίσης βοηθητικό παράδειγμα θα δοθεί μέσω της επιστημονικής, ψυχαγωγικής τηλεοπτικής
εκπομπής Mythbusters (επεισόδιο 33), όπου οι παρουσιαστές πραγματοποιούν μια αναπαράσταση οδήγησης που
συγκρίνει οδηγούς που μιλούν στο τηλέφωνο με οδηγούς που οδηγούν μεθυσμένοι (Burkley & Burkley, 2009).
Το συγκεκριμένο παράδειγμα δεν περιλαμβάνει per se έναν παραγοντικό σχεδιασμό, βοηθά όμως να γίνει η έννοια
λίγο ευκολότερα αντιληπτή μέσω μιας πιο ζωντανής περιγραφής.
Δραστηριότητα 9.1. Μπορεί το επιθετικό περιεχόμενο των τηλεοπτικών εκπομπών τύπου «reality» να οδηγήσει
τους ανθρώπους στην υιοθέτηση αρνητικών συμπεριφορών; Μια μελέτη στις ΗΠΑ η οποία εξέτασε αυτή την
υπόθεση χρησιμοποίησε τις εκπομπές Real Housewives (ένα reality με επιθετικό περιεχόμενο) και Little People,
Big World (ένα reality χωρίς επιθετικό περιεχόμενο). Μελέτησαν 60 ανθρώπους, στους οποίους ανατέθηκε τυχαία
να δουν ένα επεισόδιο για μία από τις δύο προαναφερθείσες εκπομπές. Στη συνέχεια, ένας ερευνητής ήταν
επιφορτισμένος με το να τους προσβάλει («Η εργασία σου είναι φρικτή!») ή να τους μιλήσει ουδέτερα («Μου
αρέσει η εργασία σου»). Τέλος, μέτρησαν το πώς αποκρίθηκε κάθε πρόσωπο στον ερευνητή (έκρηξη θορύβου
κατά την απάντησή τους, σε μια κλίμακα έντασης φωνής από το 0 έως το 10). Το επίπεδο της έντασης –έκρηξη
θορύβου– αποτελούσε τον λειτουργικό ορισμό της επιθετικότητας.
Ποιες είναι οι ΑΜ για αυτή τη μελέτη;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ορίστε τον σχεδιασμό σε μορφή ____ × ____.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι η ΕΜ;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παρακάτω σας δείχνουμε μερικά πιθανά αποτελέσματα. Χρησιμοποιήστε τους πίνακες για να σχεδιάσετε και να
τιτλοφορήσετε ένα γράφημα για κάθε σετ αποτελεσμάτων. Στη συνέχεια απαντήστε στις ερωτήσεις.

Σετ αποτελεσμάτων 1
Real Little People,

Housewives Big World
Προσβολή 5 5
Μη προσβολή 5 5
ΕΜ: Επίπεδο επιθετικότητας (θόρυβος) σε μια κλίμακα 0-10.

Μέσος όρος ομάδας Real Housewives =
Μέσος όρος ομάδας Little People, Big World =
Υπάρχει κύρια επίδραση της τηλεοπτικής εκπομπής στην επιθετικότητα; Ναι ή όχι; Περιγράψτε χρησιμοποιώντας
το παρακάτω πρότυπο:
«Υπάρχει (ή Δεν υπάρχει) μια κύρια επίδραση της τηλεοπτικής εκπομπής, τέτοια που η ________ είναι πιο επιθετική
από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μέσος όρος ομάδων προσβολής =
Μέσος όρος ομάδων μη προσβολής =
Υπάρχει κύρια επίδραση της προσβολής στην επιθετικότητα; Ναι ή όχι; Περιγράψτε χρησιμοποιώντας το
παρακάτω πρότυπο:
«Υπάρχει (ή Δεν υπάρχει) μια κύρια επίδραση για την προσβολή, τέτοια που η __________ είναι πιο προσβλητική
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχει αλληλεπίδραση για αυτό το σετ αποτελεσμάτων; Εάν ναι, περιγράψτε την:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Real Little People,


από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Real Little People,


από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Real Little People,

Μη προσβολή 6

από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Real Little People,


από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Real Little People,


από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Real Little People,


από τη(ν) __________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
από τη(ν) ___________».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 9.2. Εδώ θα εξασκηθείτε λίγο ακόμα στον παραγοντικό σχεδιασμό πραγματοποιώντας μια
δραστηριότητα που σχεδιάστηκε από τον Δρ. Moriarty.
2 × 2 παραγοντικός σχεδιασμός: Παιδιά με αυτισμό
Οι ερευνητές ενδιαφέρονταν να κατανοήσουν καλύτερα πώς τα παιδιά με αυτισμό βλέπουν και καταλαβαίνουν
τον κόσμο. Οι συμμετέχοντες συμπεριέλαβαν στη μελέτη τους τυπικά αναπτυγμένα παιδιά και παιδιά που είχαν
διαγνωστεί με αυτισμό (όλα τους είχαν την ίδια περίπου ηλικία). Σε όλα τα παιδιά παρουσιάστηκε μια σειρά από
διαφορετικά ερεθίσματα τα οποία εμφανίζονταν στο κέντρο μιας μεγάλης οθόνης για 1 λεπτό. Τα ερεθίσματα
είχαν τόσο κοινωνικό (ανθρώπινα πρόσωπα) όσο και μη κοινωνικό χαρακτήρα (άψυχα αντικείμενα). Οι ερευνητές
κατέγραψαν το ποσοστό του χρόνου που αφιέρωναν τα παιδιά να κοιτάζουν τους δύο τύπους ερεθισμάτων (σε
ένα εύρος από 0 εως 100). Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί:
Μεταβλητή 2: Τύπος ερεθίσματος
Κοινωνικός Μη κοινωνικός
Με αυτισμό 50 83
Μεταβλητή 1:
Διάγνωση
Τυπική ανάπτυξη 80 50
Ποιος τύπος παραγοντικού σχεδιασμού ακολουθείται εδώ (ανεξάρτητων ομάδων, επαναλαμβανόμενων

μετρήσεων ή μεικτός);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Με βάση την προηγούμενη απάντησή σας, πόσους τουλάχιστον συμμετέχοντες θα πρέπει να συλλέξουν οι
ερευνητές εάν θέλουν να έχουν 30 παρατηρήσεις ανά κελί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσες υποθέσεις ή ερευνητικά ερωτήματα έχουν απευθύνει οι ερευνητές, δεδομένου του παραγοντικού
σχεδιασμού της μελέτης; Ποια είναι τα ερωτήματα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχει κύρια επίδραση για τη μεταβλητή 1: Διάγνωση; Εάν ναι, περιγράψτε την:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχει κύρια επίδραση για τη μεταβλητή 2: Τύπος ερεθίσματος; Εάν ναι, περιγράψτε την:

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ της διάγνωσης και του τύπου ερεθίσματος; Εάν ναι, περιγράψτε την:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.3. Γιατί δεν νιώθουμε ποτέ τα μέλη της οικογένειάς μας να μυρίζουν άσχημα. Σύμφωνα με μια
ιστορία σε μια ειδησεογραφική ιστοσελίδα «Μια νέα έρευνα βρήκε ότι θεωρούμε τη μυρωδιά του σώματος
λιγότερο αηδιαστική εάν έχουμε κάποια σχέση με το άτομο το οποίο μυρίζει άσχημα». Η είδηση αυτή αλιεύτηκε
από μια πραγματική έρευνα που δημοσίευσε το 2016 ο Reicher με τους συνεργάτες του. Η έρευνα βασίζεται σε
έναν παραγοντικό σχεδιασμό. Η εισαγωγή στην έρευνα επικεντρώνεται στην «αφοσίωση στη φυλή» (tribalism)
και στην «ομαδική ταυτότητα» (group identity). Οι ομαδικές ταυτότητες μπορούν να περιλαμβάνουν τα μέλη μιας
οικογένειας, τις ομάδες στις οποίες ανήκουμε ή το σύνηθες κοινωνικό περιβάλλον μας (όπως τα πανεπιστήμια στα
οποία φοιτούμε).
Εντοπίστε και περιγράψτε τις μεταβλητές της μελέτης:
Μεταβλητή – Επίπεδα της ΑΜ; ΕΜ; Μετρήσιμες ή Για τις ΑΜ και τις
ορισμός σε μεταβλητής Μεταβλητές μεταβλητές μεταβλητές
εννοιολογικό συμμετεχόντων; χειρισμού; συμμετεχόντων:
επίπεδο είναι ανεξάρτητων
ομάδων ή εντός
ομάδων;
Ποιο είδος σχεδιασμού έχουμε σε αυτή την περίπτωση; Η απάντησή σας θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα «x» μέσα
σε αυτήν, όπως επίσης και κάποιες λέξεις!
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στη μελέτη συμμετείχαν 90 φοιτητές/τριες συνολικά. Πόσα από αυτά τα άτομα προβλέπετε –στο περίπου– ότι
ανήκουν σε καθένα από τα κελιά του σχεδιασμού;

Χρόνος για να περπατήσει μέχρι Μπλουζάκι St. Μπλουζάκι Dundee Απλό μπλουζάκι
τον σταθμό πλυσίματος Andrews (αντίπαλο
(δευτερόλεπτα) πανεπιστήμιο)
Χαρακτηριστική ιδιότητα -
6 4,2 4,1
φοιτητής/τρια στο St. Andrews
Χαρακτηριστική ιδιότητα –
6,2 5,2 4,0
«Φοιτητής/τρια»
Χρησιμοποιώντας τον παραπάνω πίνακα, δημιουργήστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματα.
Αν υποθέσουμε ότι οι διαφορές μεγαλύτερες του 1,5 δευτερολέπτου είναι στατιστικά σημαντικές, εκτιμήστε και
περιγράψτε τις κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις της μελέτης.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχολιάστε ή αναπτύξτε ερωτήματα σχετικά με τις εγκυρότητες (εννοιολογικής κατασκευής, εξωτερική και
εσωτερική) της παρούσας μελέτης.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.4. Απειλές για την εγκυρότητα: επανάληψη και επιπλέον εξάσκηση.
Εντοπίστε την πιθανή απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα.
Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να συγκρίνει δύο διαφορετικές μεθόδους διδασκαλίας. Η πρώτη μέθοδος
χρησιμοποιείται στο σχολείο Α και η δεύτερη μέθοδος στο σχολείο Β. Κατά τη διάρκεια της μελέτης, η διευθύντρια
του σχολείου Β απολύεται και αντικαθίσταται από μια νέα διευθύντρια.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Τα παιδιά που γράφτηκαν πρόσφατα σε ένα νηπιαγωγείο έχουν πρόβλημα προσαρμογής όσον αφορά τον δάσκαλο
και τις προγραμματισμένες δραστηριότητες. Ο διευθυντής σχεδιάζει ένα πρόγραμμα αφήγησης ιστοριών το οποίο
στοχεύει να βοηθήσει στην προσαρμογή των παιδιών. Τέσσερις εβδομάδες αργότερα και αφού έγιναν οι
κατάλληλες παρατηρήσεις, τα παιδιά είναι καλύτερα προσαρμοσμένα σε σχέση με το πώς ήταν όταν ξεκινούσε
το πρόγραμμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια ερευνήτρια θέλει να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα ενός πανεπιστημιακού προγράμματος

εξοικονόμησης ενέργειας. Αυτό το πρόγραμμα περιλαμβάνει μια εκστρατεία εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς
επίσης και μια βελτιωμένη μέθοδο παρακολούθησης της ενεργειακής χρήσης του πανεπιστημίου. Η ερευνήτρια
κατέγραψε το ποσοστό ενεργειακής χρήσης που βασίζεται στις αρχειακές πηγές για τα δύο χρόνια που
προηγούνταν της έναρξης του προγράμματος και για τα δύο χρόνια που ακολούθησαν τη λήξη του προγράμματος.
Η ερευνήτρια βρήκε μια μείωση στην ενεργειακή χρήση περίπου τη χρονική περίοδο που ξεκινούσε το πείραμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια εκπαιδευτική ψυχολόγος σχεδιάζει ένα απαιτητικό αλλά δίκαιο τεστ ορθογραφίας, το οποίο μπορεί να
χορηγηθεί σε παιδιά δημοτικού. Το τεστ έχει βρεθεί ότι είναι έγκυρο και αξιόπιστο. Η ερευνήτρια επιλέγει το τεστ
για να τη βοηθήσει να αξιολογήσει μια «γνωσιακή» προσέγγιση γύρω από τη διδασκαλία της ορθογραφίας. Μια
τάξη Ε΄ δημοτικού εξετάζεται προτού εκπαιδευτεί με τη νέα μέθοδο και στη συνέχεια εξετάζεται ξανά αφού έχει
διδαχτεί τη νέα μέθοδο. Τα παιδιά παρουσιάζουν βελτίωση στις βαθμολογίες ορθογραφίας στο δεύτερο χρονικά
τεστ που τους χορηγήθηκε, αποτελώντας μια πρώτη ένδειξη ότι το πρόγραμμα ήταν αποτελεσματικό στο να
βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν ορθογραφία.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Όλοι οι φοιτητές που στοχεύουν να εγγραφούν σε ένα συγκεκριμένο κολέγιο της Καλιφόρνια πρέπει
προηγουμένως να αξιολογηθούν σε ένα τεστ μαθηματικής επάρκειας. Οι φοιτητές που σημείωσαν τους
χαμηλότερους βαθμούς τοποθετήθηκαν σε ένα πρόγραμμα ενισχυτικής διδασκαλίας (διάρκειας μιας εβδομάδας)
προτού ξαναδοκιμαστούν στο τεστ μαθηματικής επάρκειας. Οι τελικές βαθμολογίες (δηλαδή μετά το ενισχυτικό
πρόγραμμα) δείχνουν ότι οι συμμετέχοντες βελτιώθηκαν. Τα εύσημα για αυτή την αλλαγή δίνονται στο
πρόγραμμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένας ερευνητής ενδιαφέρεται να ανακαλύψει την επίδραση που έχει ένα νέο επιστημονικό πρόγραμμα σπουδών
στο μακροπρόθεσμο ενδιαφέρον που δείχνουν τα αγόρια και τα κορίτσια για την επιστήμη. Αντιστοίχισε αγόρια
και κορίτσια της Δ΄ δημοτικού με βάση το γενικό ενδιαφέρον τους για την επιστήμη και τους παρακολούθησε
μέχρι την Γ΄ λυκείου. Ο ερευνητής παρατήρησε ότι μέχρι την Γ΄ λυκείου, τα αγόρια είχαν αναπτύξει ένα
σημαντικά μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την επιστήμη σε σχέση με τα κορίτσια. Ο ερευνητής συμπέρανε ότι το νέο
επιστημονικό πρόγραμμα σπουδών ήταν αποτελεσματικό σε μακροπρόθεσμο επίπεδο μόνο για τα αγόρια.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένας ψυχολόγος προσπαθεί να ανακαλύψει εάν παίζει ρόλο το φύλο στις γνώσεις για πολιτικά ζητήματα. Ο
ψυχολόγος σταματά ανθρώπους στον δρόμο και τους ζητά να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που ασχολείται
με πολιτικά ζητήματα. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του έδειξαν ότι οι άνδρες γνώριζαν περισσότερα για την
πολιτική σε σχέση με τα ζητήματα που γνώριζαν οι γυναίκες.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μια κοινωνική ερευνήτρια προσλαμβάνεται από μια μεγάλη εταιρεία για να αξιολογήσει την επίδραση που έχει
ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης εργαζομένων. Η ερευνήτρια έψαχνε εθελοντές μέσα από το σύνολο των

εργαζομένων και γι’ αυτόν τον λόγο έδινε ένα μικρό μπόνους συμμετοχής. Τριάντα έξι εργαζόμενοι συμφώνησαν
να συμμετάσχουν και ανατέθηκαν τυχαία είτε στη συνθήκη «προγράμματος» (n = 18) είτε στην ομάδα ελέγχου
«λίστα αναμονής» (n = 18). Οι υπάλληλοι στη λίστα αναμονής είχαν προγραμματιστεί για να λάβουν την
εκπαίδευση μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης της πρώτης ομάδας. Την ίδια στιγμή οι υπάλληλοι αυτοί
λειτουργούσαν και ως ομάδα ελέγχου για τους εργαζομένους που λάμβαναν την εκπαίδευση πρώτοι. Η
εκπαίδευση απαιτούσε από τους εργαζομένους να παρακολουθούν συνεδρίες μετά τις εργάσιμες ώρες και να
συμπληρώνουν διάφορες γραπτές αναφορές στο σπίτι τους. Δώδεκα από τους συμμετέχοντες κατάφεραν να
ολοκληρώσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με την ανάλυση των μετρήσεων για την εργασιακή τους απόδοση να
αποκαλύπτει ότι οι βαθμολογίες τους ήταν καλύτερες από τις αντίστοιχες των εργαζομένων που ανήκαν στην
ομάδα ελέγχου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.5. Εντοπισμός μεταβλητών σε πολυπαραγοντικές μελέτες μέσα από τίτλους ερευνητικών
άρθρων. Σε αυτή τη δραστηριότητα, θα εξασκηθείτε στην πρόβλεψη του περιεχομένου ενός πειράματος με βάση
τον τίτλο του. Οι σχεδιασμοί εδώ είναι περισσότερο πολύπλοκοι σε σχέση με τις αντίστοιχες δραστηριότητες των
προηγούμενων κεφαλαίων. Πρώτα, θα εξασκηθείτε στον εντοπισμό των ανεξάρτητων και εξαρτημένων
μεταβλητών. Στη συνέχεια, θα διαβάσετε τις περιλήψεις της εκάστοτε έρευνας για να εντοπίσετε περισσότερες
λεπτομέρειες. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε αυτές τις μελέτες, λόγω της πολυπλοκότητάς τους, ο εντοπισμός των
ΑΜ και ΕΜ θα είναι αρκετά πιο δύσκολος σε σχέση με τις μονοπαραγοντικές μελέτες.
Strohmetz, D. B., & Moore, M. P. (2003). Impact of a tattoo on a helping request. Αναρτημένη
ανακοίνωση που παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της Eastern Psychological Association,
Baltimore, MD.
A psychologist wondered how people would respond to people with tattoos, so he studied how long people helped
a tattooed stranger who was dressed in jeans and a sweatshirt or in a shirt, tie, and dress slacks. In each dress
condition, half of the time the tattoo was not visible, and half of the time the tattoo was visible. The confederate
asked for help in reading a map, claiming that he had forgotten his glasses. The results showed that people spent
the same amount of time with the person when the tattoo was not visible, regardless of attire. When the tattoo was
visible, however, people spent more time with the person in sweatshirt and jeans than with the person with shirt,
tie, and dress slacks.
Ανεξάρτητες μεταβλητές:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εξαρτημένες μεταβλητές:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Brunstrom. J. M., Burn, J. F., Sell, N. R., Collingwood, J. M., Rogers. P. J., Wilkinson, L. L., . . . &
Ferriday, D. (2012). Episodic Memory and Appetite Regulation in Humans. PLoS ONE, 7, e50707.
Researchers investigated the role of memory for what people had eaten in affecting their feelings of hunger. Before
they had eaten lunch, participants saw either a bowl with 300 ml or 500 ml of soup in it. Then half of the participants
who saw 300 ml actually ate 300 ml and half ate 500 ml meanwhile, half of the participants who saw 500 ml
actually ate 300 ml and half ate 500 ml. So half of the participants ate the amount of soup they saw in the bowl
and half ate a different amount. They then ate the soup in the bowl. In reality, the researchers used a pump either
to add soup or remove soup from the bowl in a way that the participants didn’t notice. Right after eating,
participants’ self-reports on a 100-point scale of how hungry they were reflected how much they had actually
eaten; those who ate more were less hungry. The amount that they thought they had eaten had no effect on hunger.
However, a few hours after the meal, the effect was reversed; participants’ hunger was affected by how much they
thought they had eaten and not how much they had actually eaten. That is, when soup was secretly removed from
the 500 ml bowl and the participants ate only 300 ml, the participants said they were less hungry because they
thought they had eaten more. On the other hand, participants who thought they had eaten 300 ml but had actually

eaten 500 ml because soup was secretly pumped into their bowl were hungrier. The researchers concluded that a
person’s memory contributes significantly to a person’s feeling of hunger.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Manucia, G. K., Baumann, D. J., & Cialdini, R. B. (1984). Mood influences on helping: Direct effects or
side effects? Journal of Personality and Social Psychology, 46, 357-364.
Research has revealed that engaging in helpful behavior improves one's mood. These researchers put participants
in a negative mood by asking them to generate distressing memories; participants in a neutral mood condition
recalled the path they had taken to get to the research study. All students then drank a cup of "memory drug" called
Mnemoxine. (No such drug actually exists; it was merely flat tonic water.) The researchers then informed some
people that the drug would have no effect on mood; others learned that the drug would "fix" their mood for a short
period and that their mood would not change during the course of the experiment. At one point, a confederate of
the experimenter asked the participants to make phone calls to help with a blood drive. The researchers measured
the percentage of students in each group who agreed to make the phone calls. The results revealed that participants
in a negative mood state who thought that their mood might change were far more likely to agree to make phone
calls. Those in the neutral mood condition who thought their mood would change were least likely to help. Those
who thought that their moods would not change were equally likely to help, regardless of their mood state.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Wells, G. L., Olson, E. A., & Charman, S. D. (2003). Distorted Retrospective Eyewitness Reports as
Functions of Feedback and Delay, Journal of Experimental Psychology: Applied, 9, 42-52.
The credibility and accuracy of eyewitnesses in legal proceedings is a problem. A group of psychologists presented
a videotape of a staged crime and asked them to identify the culprit in a subsequent photo lineup. In reality, the
culprit’s picture was not in the lineup. On a random basis, the participants received feedback that they were correct
or that they were incorrect, or they received no feedback on whether they were correct. Half of the participants
were given immediate feedback and half received feedback 48 hours later. The participants identified their
confidence level by expressing a percentage of confidence (e.g., “I’m 60% confident in my judgment”). When
participants received confirmatory feedback (i.e., “Good, you identified the actual suspect”), their confidence in
their judgment increased, regardless of whether the feedback was immediate or delayed. They had no idea that
their confidence level had been affected by the feedback they had received.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.6. Εντοπισμός μεταβλητών. Αυτή η δραστηριότητα συνεχίζει από εκεί όπου μείναμε πριν, από
τον εντοπισμό δηλαδή των μεταβλητών μέσα από το διάβασμα σύντομων περιλήψεων, προσπαθώντας επιπλέον
να ενισχύσει τη γνώση γύρω από το τι είναι και τι αφορούν τα ερευνητικά προγράμματα. Για τα ακόλουθα

ερευνητικά προγράμματα, α) εντοπίστε τις ΑΜ και ΕΜ και β) αναγνωρίστε εάν πρόκειται περί μεταβλητών
χειρισμού ή μετρήσιμων μεταβλητών. Τέλος, γ) πείτε μας πώς υπολογίζεται στην πραγματικότητα η εκάστοτε
ΕΜ.
Ferguson, Y. L., & Sheldon, K. M. (2013). Trying to be happier really can work: Two experimental
studies. Journal of Positive Psychology, 8, 23-33.
A research team investigated the effect of music and of trying to be happy on subsequent levels of happiness. The
researchers brought participants into a lab five times over a two-week period to listen to music that was deemed
to be either positive or not positive in nature. Half of the participants received instructions to try to be happier; half
received no instructions regarding being happy. At the end of the study, participants who had listened to happy
music and who actively tried to be happier showed the highest subjective ratings on their happiness levels.
Ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές:
Μεταβλητές χειρισμού / Μετρήσιμες μεταβλητές:
Πώς μετριέται η ΕΜ:
Briñol, P., Gascó, M., Petty, R. E., & Horcajo, J. (2013). Treating thoughts as material objects can
increase or decrease their impact on evaluation. Psychological Science, 24, 41-47.
Researchers tested 284 high school students regarding their attitudes toward the so-called Mediterranean diet that
is high in consumption of vegetables, fruits, nuts, and cereals, with olive oil being the primary source of fat. The
participants were randomly assigned to a condition in which the individual wrote down either positive or negative
aspects of this diet. After the participants had written down their positive or negative thoughts, the investigators
randomly assigned the participants in the positive and the negative conditions either to (a) throw away the paper
on which they had written their positive or negative statements, (b) simply to fold the paper on which they had
written [the control condition], or (c) to protect the paper containing their thoughts by putting it safely in their
pocket, purse, or wallet. Then the participants rated the Mediterranean diet. The results showed that participants in
the positive thought condition rated the diet more positively. In addition, when the participants had protected their
thoughts by putting them in their pocket, purse, or wallet, they were more influenced by the negative or positive
thoughts they had generated.
Strohmetz, D. B., & Moore, M. P. (2003). Impact of a tattoo on a helping request. Poster presented at the
annual convention of the Eastern Psychological Association, Baltimore, MD.

A psychologist wondered how people would respond to people with tattoos, so he studied how long people helped
a tattooed stranger who was dressed in jeans and a sweatshirt or in a shirt, tie, and dress slacks. In each dress
condition, half of the time the tattoo was not visible, and half of the time the tattoo was visible. The confederate
asked for help in reading a map, claiming that he had forgotten his glasses. The results showed that people spent
the same amount of time with the person when the tattoo was not visible, regardless of attire. When the tattoo was
visible, however, people spent more time with the person in sweatshirt and jeans than with the person with shirt,
tie, and dress slacks.
van der Wal, R. C., & van Dillen, L. F. (2013). Leaving a flat taste in your mouth: Task load reduces taste
perception. Psychological Science, 24, 1277-1284.
Researchers were interested in whether the difficulty of a memory task would affect the taste of a drink. So they
recruited 18 students who drank a highly sweet solution, a weakly sweet solution, and a neutral (unsweetened)
solution. They had a sip of plain water between trials to get the previous taste out of their mouths. All participants
drank each type of solution while engaged in a task of remembering a list of seven consonants on one trial and
while remembering just one consonant on a different trial. So each participant drank all three solutions paired with
both memory tasks. The investigators measured how sweet the participants rated the sweetness of each solution
they drank on a scale of 1 (not at all) to 7 (very much). The results revealed that when the memory task was more
difficult, participants found the sweet solution less sweet than when the task was easy. (3 pts)
9.2 Μαθαίνοντας τις αλληλεπιδράσεις

Για να περιγράψουμε τις αλληλεπιδράσεις, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε εκφράσεις όπως «εξαρτάται», τη μαθη-
ματική έκφραση «διαφορά μεταξύ διαφορών» και την πιο στατιστικά προσανατολισμένη φράση «ρυθμιστική
μεταβλητή». Η χρήση αυτής της γλώσσας βοηθά στην αναγνώριση των παραγοντικών σχεδιασμών και των
αλληλεπιδράσεων όταν μελετάμε άρθρα σε δημοφιλή περιοδικά. Εκτός από τη γλώσσα, ιδιαίτερα βοηθητική είναι
και η χρήση γραφημάτων και/ή πινάκων για τον εντοπισμό των κύριων επιδράσεων και των αλληλεπιδράσεων.
Εξασκηθείτε στην περιγραφή των αλληλεπιδράσεων και των κύριων επιδράσεων και, όσον αφορά τις δεύτερες,
μην παραλείπετε να αναφέρετε πάντα και την κατεύθυνση της εκάστοτε επίδρασης (π.χ. υπάρχει μια κύρια
επίδραση για το φύλο, τέτοια που οι γυναίκες είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία σε σχέση με τους άνδρες).

Σε αυτόν τον πίνακα μπορείτε να δείτε τον αριθμό των πιθανών κύριων επιδράσεων και αλληλεπιδράσεων σε
σχεδιασμούς με 2, 3 και 4 ανεξάρτητες μεταβλητές.
Αριθμός ΑΜ Αλληλεπιδράσεις Αλληλεπιδράσεις Αλληλεπιδράσεις

δύο κατευθύνσεων τριών κατευθύνσεων τεσσάρων κατευθύνσεων
2 (A, B) 1
- -
A× B
3 (A, B, Γ) 3 1
A× B A× B × Γ
-
A× Γ
B×Γ
4 (A, B, Γ, Δ) 6 4 1
A× B A× B × Γ A× B × Γ ×Δ
A× Γ A× B × Δ
A× Δ A× Γ ×Δ
B×Γ B× Γ×Δ
B×Δ
Γ×Δ
Δραστηριότητα 9.7. Εξάσκηση με αλληλεπιδράσεις και κύριες επιδράσεις.
Τι υποδεικνύει η σημειολογία (π.χ. 2 × 2, 3 × 4, 2 × 2 × 3) σχετικά με τον αριθμό των ανεξάρτητων μεταβλητών

σε μια μελέτη; Πώς μεταβάλλεται ο αριθμός των κελιών;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε έναν σχεδιασμό 2 × 2 × 2, ποιος είναι ο αριθμός των κύριων επιδράσεων και αλληλεπιδράσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε πώς μπορείτε να καταλάβετε εάν μια έρευνα περιέχει μια αλληλεπίδραση τριπλής κατεύθυνσης.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε ένα εμπειρικό επιστημονικό άρθρο, σε ποια ενότητα θα βρείτε τον σχεδιασμό της μελέτης όσον αφορά τις ΑΜ
και τις ΕΜ; Σε ποια ενότητα θα βρείτε εάν οι κύριες επιδράσεις και οι αλληλεπιδράσεις ήταν στατιστικώς
σημαντικές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε τουλάχιστον δύο ενδείξεις που φανερώνουν ότι μια δημοφιλής ιστορία στα μέσα ενημέρωσης
πιθανότατα περιγράφει έναν παραγοντικό σχεδιασμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.8. Λίγη ακόμα εξάσκηση στον παραγοντικό σχεδιασμό.

Διαβάστε την έρευνα του Elliot και των συνεργατών του (2007) για το κόκκινο χρώμα και την απόδοση σε
ακαδημαϊκά έργα. Σχεδιάστε μια εναλλακτική εκδοχή αυτής της μελέτης, προσθέτοντας μια νέα ανεξάρτητη
μεταβλητή για να δημιουργήσετε έναν παραγοντικό σχεδιασμό. Υποδείξτε τον κατάλληλο συμβολισμό για τον
σχεδιασμό (δηλαδή χρησιμοποιώντας τη μορφή «__× __») και φτιάξτε ένα γράφημα με τα αποτελέσματα που
προβλέπετε. Τέλος, με βάση το γράφημα που σχεδιάσατε, υποδείξτε ποιες κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις
είναι πιθανότερο να είναι σημαντικές.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Για τους ακόλουθους παραγοντικούς σχεδιασμούς, σχολιάστε πόσα κελιά θα έπρεπε να δημιουργηθούν και στη
συνέχεια υποδείξτε για πόσες κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις θα έπρεπε να ψάξετε.
σχεδιασμός 3 × 2:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
σχεδιασμός 3 × 4 × 2:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
σχεδιασμός 2 × 2 × 2 × 2:
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι Dovidio και Gaertner (2000) ζήτησαν από τους μαθητές να προτείνουν ανθρώπους για πιθανές θέσεις εργασίας.
Οι φοιτητές διάβαζαν μια αίτηση εργασίας από έναν ψεύτικο υποψήφιο και τον πρότειναν - ή όχι - για μια
συγκεκριμένη δουλειά. Ο υποψήφιος μπορούσε να διαθέτει τα απαιτούμενα προσόντα, να έχει ασαφή προσόντα
ή να μη διαθέτει τα επαρκή προσόντα. Ο υποψήφιος επίσης θα μπορούσε να είναι λευκός ή μαύρος. Ποιες είναι
οι ΑΜ και ΕΜ; Ποιος είναι ο σχεδιασμός; Εντοπίστε και περιγράψτε τις κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις.
Ποσοστό που πρότεινε Μη επαρκή προσόντα Αμφισβητούμενα Ισχυρά προσόντα

την πρόσληψη του προσόντα
συμμετέχοντος
Μαύρος 13% 45% 91%
Λευκός 6% 76% 85%

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Φανταστείτε έναν σχεδιασμό με δύο ανεξάρτητες μεταβλητές, Α και Β. Η Α έχει δύο επίπεδα και η Β έχει τρία
επίπεδα. Υπάρχει δηλαδή ένας σχεδιασμός 2 × 3 με τα εξής επίπεδα: A1, A2 και B1, B2, και B3.
Σχεδιάστε ένα γράφημα στο οποίο έχουμε κύρια επίδραση του Α, κύρια επίδραση του Β, αλλά καμία
αλληλεπίδραση.
Σχεδιάστε ένα γράφημα στο οποίο δεν υπάρχει κύρια επίδραση για το Α αλλά υπάρχει για το Β, ενώ παρατηρούμε
να υπάρχει και μεταξύ τους αλληλεπίδραση.

Σχεδιάστε ένα γράφημα στο οποίο έχουμε κύρια επίδραση του Α, αλλά καμία επίδραση για το Β και καμία
αλληλεπίδραση.
Ως περαιτέρω εξάσκηση, υπολογίστε τους οριακούς μέσους όρους για τις δύο μελέτες που σας παρουσιάζονται
στον παρακάτω πίνακα. Υποθέστε ότι κάθε κελί έχει έναν ίσο αριθμό συμμετεχόντων. Για να είστε σίγουρες για
τις επιδράσεις, θα χρειαζόσασταν τα κατάλληλα τεστ σημαντικότητας. Παρ’ όλα αυτά, σας φαίνεται, μόνο από
την παρατήρηση των πινάκων, να υπάρχουν σημαντικές κύριες επιδράσεις τόσο για τη συνθήκη κινητού
τηλεφώνου όσο και για την ηλικία του οδηγού; Γιατί ναι ή γιατί όχι; Σας φαίνεται ότι υπάρχουν κύριες επιδράσεις
για τον τύπο συμμετεχόντων και το είδος αντικειμένων που έπρεπε να θυμούνται; Γιατί ναι ή γιατί όχι;
ΕΜ: Χρόνος έναρξης φρεναρίσματος (ms) ΑΜ1: Συνθήκη κινητού τηλεφώνου

Κινητό Όχι στο κινητό Κύρια επίδραση για την
τηλέφωνο ΑΜ2: Συνθήκη ηλικίας
οδηγού
Νέοι οδηγοί 912 780

ΑΜ2: Ηλικία του
οδηγού
Παλιοί οδηγοί 1086 912
Κύρια επίδραση για την ΑΜ1: συνθήκη

κινητού τηλεφώνου
ΕΜ: Αριθμός ανάκλησης αντικειμένων ΑΜ1: Τύπος συμμετέχοντος

Παιδί με εμπειρία Αρχάριοι Κύρια επίδραση για την
στο σκάκι ενήλικες ΑΜ2: Είδος αντικειμένου
ΑΜ2: Είδος Πιόνια στο σκάκι 9.3 5.9

αντικειμένου
Ψηφία 6.1 7.8
Κύρια επίδραση για την ΑΜ1: Τύπος
συμμετέχοντος
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

Σε μια από τις μελέτες του, ο Strayer με τους φοιτητές του εξέτασαν αν οι άνθρωποι είναι ικανοί να βελτιωθούν
στην οδήγηση ενώ μιλούν σε ένα κινητό τηλέφωνο, στην περίπτωση που εξασκούνταν στη συγκεκριμένη
διαδικασία (Cooper & Strayer, 2008). Οι πειραματιστές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να μιλούν στο κινητό
μέσω συσκευής hands-free ή να μη μιλούν καθόλου, ενώ ταυτόχρονα οδηγούν σε έναν προσομοιωτή. Αυτοί οι
συμμετέχοντες επαναλάμβαναν τη διαδικασία για πολλές ημέρες, ούτως ώστε να έχουν τη δυνατότητα να
εξασκηθούν στην ταυτόχρονη εκτέλεση των πολλαπλών διεργασιών. Την πρώτη ημέρα είχαν τον μικρότερο
βαθμό εξοικείωσης, ενώ την τελευταία ημέρα θεωρούνταν ότι είχαν εξοικειωθεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Την
τελευταία ημέρα, εξασκήθηκαν τόσο σε ένα οικείο όσο και σε ένα ελαφρώς διαφορετικό περιβάλλον για να δουν
εάν οι πρώτες ημέρες εξάσκησης θα είχαν την ικανότητα μεταφοράς σε ένα νέο πλαίσιο. Οι ερευνητές συνέλεξαν
δεδομένα για τον αριθμό των συγκρούσεων στον οποίο υπέπεσαν οι οδηγοί κατά την εξάσκησή τους στη συνθήκη
«πόλης» του προσομοιωτή. Ακολουθούν τα δεδομένα για τον αριθμό των συγκρούσεων:
Μέρα 1η Μέρα 4η (οδήγηση σε Μέρα 4η (οδήγηση σε

οικείο περιβάλλον) νέο περιβάλλον
Μονό έργο
15 6 10
(μη χρήση κινητού)
Διπλό έργο
20 7.5 24
(χρήση κινητού)
Ποιο είδος σχεδιασμού έχουμε εδώ; (Γράψτε την απάντησή σας στη μορφή «__ × __ ».)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες είναι ΑΜ και οι ΕΜ;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υποδείξτε εάν ο χειρισμός για κάθε ΑΜ ήταν ανεξάρτητων ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα διάγραμμα γραμμής που να απεικονίζει τα προηγούμενα αποτελέσματα.

Εκτιμήστε και περιγράψτε τις κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις αυτής της μελέτης. (Φυσικά, θα
χρειαζόσασταν τη βοήθεια της στατιστικής για να καθορίσετε εάν οι παρατηρούμενες επιδράσεις είναι στατιστικά
σημαντικές.)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τι θα συμπεραίνατε με βάση τα αποτελέσματα της μελέτης; H εξοικείωση με τη χρήση κινητού τηλεφώνου κατά
την οδήγηση είναι δυνατόν να επηρεάσει την ίδια την οδηγική εμπειρία;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς θα χαρακτηρίζατε τις μεταβλητές συμμετεχόντων: μεταβλητές ανεξάρτητων ομάδων ή μεταβλητές εντός
ομάδων; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.9. Αλληλεπιδράσεις. Συμπληρώστε τις λεπτομέρειες που ακολουθούν προκειμένου να

εξασκηθείτε στη διαδικασία ορισμού των κύριων επιδράσεων και αλληλεπιδράσεων.
Η ερευνητική ερώτηση ήταν εάν οι συμμετέχοντες θα έδειχναν διαφορετικά επίπεδα δυστροπίας πριν και μετά τη
χειραγώγηση του Εγώ. Μισοί από τους συμμετέχοντες ανατέθηκαν στη συνθήκη «τόνωση του Εγώ», στην οποία
είχαν μια αρκετά καλή απόδοση σε ένα έργο που νόμιζαν ότι ήταν ιδιαίτερα δύσκολο. Οι άλλοι μισοί
συμμετέχοντες ανατέθηκαν στη συνθήκη «απειλή του Εγώ», στην οποία είχαν μια αρκετά κακή απόδοση σε ένα
έργο το οποίο νόμιζαν ότι ήταν ιδιαίτερα εύκολο. Τα επίπεδα δυστροπίας του κάθε συμμετέχοντος μετρήθηκαν
αρχικά πριν από τις συνθήκες τόνωσης ή απειλής του Εγώ, και τέλος ξαναμετρήθηκαν μετά τη συμμετοχή τους
στις προαναφερθείσες συνθήκες. Τα δεδομένα εμφανίζονται στον πίνακα που ακολουθεί:
Βαθμολογία πριν από τη Βαθμολογία μετά τη Μέσοι όροι

χειραγώγηση του Εγώ χειραγώγηση του Εγώ ομάδων
Τόνωση του Εγώ 1,6 1,2
1,4 1,0
1,2 0,8
Απειλή του Εγώ 1,6 2,6

1,4 2,4
1,2 2,2
Μέσοι όροι ομάδων
Κύριες επιδράσεις
Πόσες και ποιες είναι οι ΑΜ που υπάρχουν; Καταγράψτε τες στον κενό χώρο που ακολουθεί:
Πόσες συνθήκες υπάρχουν για κάθε ΑΜ;
Υπολογίστε τον συνολικό μέσο όρο για κάθε συνθήκη για την πρώτη ΑΜ και συμπληρώστε τον
στον κενό χώρο που ακολουθεί:
Φαίνεται να υπάρχει μια κύρια επίδραση για την ΑΜ 1; Εάν ναι, περιγράψτε με λέξεις τι σας
αποκαλύπτουν τα δεδομένα.
Υπολογίστε τον συνολικό μέσο όρο για κάθε συνθήκη για τη δεύτερη ΑΜ και συμπληρώστε τον
στον κενό χώρο που ακολουθεί:
Φαίνεται να υπάρχει κύρια επίδραση για την ΑΜ 2; Εάν ναι, περιγράψτε με λέξεις τι σας
αποκαλύπτουν τα δεδομένα.

Αλληλεπιδράσεις
Φαίνεται να υπάρχει κάποια αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο μεταβλητών;

Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
Σχεδιάστε ένα ραβδόγραμμα για να απεικονίσετε τους μέσους όρους των συνθηκών.
Δείχνουν τα επίπεδα δυστροπίας ένα διαφορετικό μοτίβο ανάλογα με το αν οι άνθρωποι

βρίσκονταν στη συνθήκη «τόνωσης του Εγώ» ή στη συνθήκη «απειλής του Εγώ»;
Δραστηριότητα 9.10. Κατανοώντας τις αλληλεπιδράσεις. Σε αυτή τη δραστηριότητα θα εξασκηθείτε στο να

εντοπίζετε αλληλεπιδράσεις και να διαπιστώνετε πως αυτές μπορούν να επηρεάζουν τις κύριες επιδράσεις.
Διαβάστε το πρώτο σενάριο και κάντε εικασίες σχετικά με το αν υπάρχουν κύριες επιδράσεις για τις ΑΜ. Στη
συνέχεια σχεδιάστε ένα γράφημα για όλα τα κελιά και αξιολογήστε εάν φαίνεται να υπάρχει μια αλληλεπίδραση
μεταξύ των μεταβλητών.
Η έρευνα των Levitt και Beins (1997) ζήτησε από μια ομάδα φοιτητών να βαθμολογήσουν μια σειρά ανεκδότων
με βάση το πόσο αστεία τούς φάνηκαν. Μια βαθμολογία της τάξης του 1 σημαίνει «όχι αστείο», ενώ μια
βαθμολογία του 7 ισοδυναμούσε με «πολύ αστείο». Τα ανέκδοτα θεωρούνταν κάπως επιθετικά ή αιχμηρά και
συνήθως είχαν ως «στόχο-θύμα» τους έναν άνδρα ή μια γυναίκα. Αυτό σήμαινε ότι οι γυναίκες και οι άνδρες των
ανεκδότων αντικειμενοποιούνταν ή γίνονταν το επίκεντρο του αστείου –με μια υποτιμητική χροιά– εξαιτίας του
φύλου τους. Τα αποτελέσματα παρατίθενται στον ακόλουθο πίνακα:

Φύλο των συμμετεχόντων/ουσών
Άνδρας Γυναίκα
Θύμα αστείου Άνδρας 2,9 3,5 (3,2)
Γυναίκα 3,2 3,2 (3,2)
(3,05) (3,35)
Εντοπίστε όλες τις ΑΜ:

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Διάγραμμα με τα αποτελέσματα:
Φαίνεται να υπάρχει κάποια κύρια επίδραση για τις ΑΜ;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι οι μέσοι όροι για το κάθε επίπεδο της ΑΜ; Σας φαίνονται να είναι διαφορετικοί; Επαναλάβετε αυτή
τη διαδικασία για κάθε μεταβλητή.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Το μοτίβο που εμφανίζεται για κάθε επίπεδο της πρώτης ΑΜ φαίνεται να είναι το ίδιο και για τα διαφορετικά
επίπεδα των υπόλοιπων ΑΜ;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.11. Δεν τελειώσαμε ακόμα με τις κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις. Στη φανταστική
μελέτη που περιγράφεται εδώ, οι ερευνήτριες ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν αν η στρατηγική που χρησιμοποιεί
ένα άτομο το οποίο μαθαίνει το λεξιλόγιο μιας ξένης γλώσσας επηρεάζει το επίπεδο της μάθησης. Στη συνθήκη
«ΛΕΞΗ-ΚΛΕΙΔΙ» οι συμμετέχουσες μαθαίνουν να ταιριάζουν την ξένη λέξη με ένα άκουσμα που σχετίζεται με
την αντίστοιχη ελληνική λέξη. Επομένως, ένα άτομο που θέλει να μάθει πώς λέγεται στα γαλλικά το γραφείο –
δηλαδή το bureau–, σκέφτεται ότι το γαλλικό bureau του ακούγεται σαν το ελληνικό μπορώ, και έτσι προσπαθεί

να συνδέσει το bureau με το μπορώ και κατά συνέπεια με το γραφείο. Στη συνθήκη «ΠΛΑΙΣΙΟ», οι
συμμετέχουσες μαθαίνουν τη λέξη εντός του πλαισίου στο οποίο θα χρησιμοποιούνταν κανονικά. Οι
συμμετέχουσες μάθαιναν μόνο μία από τις δύο στρατηγικές, εξετάζονταν έπειτα από μια καθυστέρηση και αφού
είχαν εξασκηθεί μία, τρεις και πέντε φορές.
Μία φορά Τρεις φορές Πέντε φορές Οριακός μέσος όρος

Λέξη-
Στρατηγική 0,4 6,6 8.,2
κλειδί
Μάθησης
Πλαίσιο 3,6 4,4 10,0
Οριακός
μέσος όρος
Υπάρχει κάποια κύρια επίδραση για τις ΑΜ; Φυσιολογικά θα χρησιμοποιούσατε ένα στατιστικό τεστ για να το
ανακαλύψετε. Εδώ θα αρκεστούμε σε ανεπίσημες και διαισθητικές κρίσεις.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιος είναι ο μέσος όρος για κάθε επίπεδο της πρώτης ΑΜ (Στρατηγική Μάθησης); Απαντήστε το ίδιο και για τη
δεύτερη ΑΜ (Φορές που εκτέθηκαν). Αποφασίστε, για κάθε ΑΜ ξεχωριστά, εάν οι μέσοι όροι φαίνεται να είναι
διαφορετικοί.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πιστεύετε ότι το μοτίβο που ακολουθείται για κάθε επίπεδο της πρώτης ΑΜ είναι το ίδιο για τα διαφορετικά
επίπεδα της δεύτερης ΑΜ; Επαναλάβετε αυτό το ερώτημα για κάθε συνδυασμό μεταξύ των ΑΜ. Με άλλα λόγια,
υπήρξε κάποια αλληλεπίδραση;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.12. Επισκόπηση και εξάσκηση. Συμπληρώστε τα παραδείγματα στα παρακάτω κενά για να
εξασκηθείτε στις διάφορες έννοιες με τις οποίες έχουμε καταπιαστεί μέχρι στιγμής.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ
Είδος επίδρασης Περί τίνος πρόκειται Παράδειγμα
Κύρια επίδραση Η επίδραση περιλαμβάνει μία

μόνο ΑΜ.
Αλληλεπίδραση Η επίδραση περιλαμβάνει έναν

συνδυασμό ΑΜ.
Αλληλεπίδραση Η επίδραση περιλαμβάνει έναν

υψηλότερης τάξης συνδυασμό περισσοτέρων από
δύο ΑΜ.

ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΩΝ
Είδος Τι περιλαμβάνει Παράδειγμα
Σχεδιασμός Μια δεδομένη συμμετέχουσα

επαναλαμβανόμεν μετριέται περισσότερες της
ων μετρήσεων μίας φορές ως προς μια
συγκεκριμένη ΑΜ.
Σχεδιασμός A × B Ένας σχεδιασμός περιλαμβάνει
δύο ΑΜ όπου η πρώτη έχει
έναν αριθμό Α επιπέδων και
η δεύτερη έχει έναν αριθμό Β
επιπέδων. Ο συνολικός αριθμός
των συνθηκών ισούται με
A × B.
Δραστηριότητα 9.12. Λίγη ακόμα δουλειά στις αλληλεπιδράσεις. Στην παρούσα δραστηριότητα θα εμβαθύνουμε
λίγο περισσότερο στην κατανόηση και στην ερμηνεία των αλληλεπιδράσεων. Οι αλληλεπιδράσεις προκύπτουν σε
παραγοντικά πειράματα (δηλαδή σε πειράματα με περισσότερες από δύο μεταβλητές) όταν οι συμπεριφορές
αλλάζουν διαφορετικά στην παρουσία περισσότερων της μίας ΑΜ, με τρόπους που δεν είναι προβλέψιμοι
χρησιμοποιώντας μόνο τη μία ΑΜ. Παρακαλούμε απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.
Sherry, S., LeFebvre, J., Johnson, B., Albowicz, C., & Beins, B. C. (2012, March). Taking offense:
Personality and gender-based jokes. Poster session at the annual convention of the Eastern
Psychological Association, Pittsburgh, PA.
Οι ερευνητές ήθελαν να μάθουν εάν οι γυναίκες και οι άνδρες θα βαθμολογούσαν διαφορετικά τα ανέκδοτα
ανάλογα με το αν η στόχευση ήταν μια γυναίκα ή ένας άνδρας. Παρουσίασαν μια σειρά ανεκδότων όπου οι
συμμετέχοντες είχαν μια 7βάθμια κλίμακα για να αξιολογήσουν το αστείο (το 1 σήμαινε όχι αστείο, ενώ το 7 πολύ
αστείο). Το αστείο θα μπορούσε να περιέχει ως στόχο είτε τον άνδρα είτε τη γυναίκα. Οι συμμετέχοντες
βαθμολογούσαν αστεία που περιείχαν και τους δύο τύπους στόχων. Τα αποτελέσματα εμφανίζονται στην εικόνα
που ακολουθεί (δείτε Εικόνα 9.1).
Εικόνα 9.1 Διάγραμμα με τους μέσους όρους στη βαθμολόγηση των ανεκδότων ως αστείων ως συνάρτηση του φύλου των
συμμετεχόντων/ουσών και του φύλου-στόχου των ανεκδότων.

Αναγνωρίστε τον σχεδιασμό (π.χ. ένας 3 x 4 παραγοντικός σχεδιασμός)
Σχεδιασμός
Αναγνωρίστε ποιες μεταβλητές (εάν υπάρχουν) λογίζονται ως μεταβλητές χειρισμού, ποιες (εάν υπάρχουν) ως
μετρήσιμες μεταβλητές (π.χ. μεταβλητές υποκειμένων) και ποιες (εάν υπάρχουν) ως μεταβλητές επαναλαμβαν-
όμενων μετρήσεων.
Μεταβλητή Όνομα Αληθινή μεταβλητή χειρισμού (Ναι ή Όχι)
ΑΜ 1
ΑΜ 2
Αναγνωρίστε την ΕΜ (μπορεί να υπάρχουν και περισσότερες από μία).
ΕΜ
Για κάθε ΑΜ ξεχωριστά, δώστε μια κατά προσέγγιση τιμή για τον μέσο όρο κάθε επιπέδου. Επαναλάβετε τη
διαδικασία για κάθε επίπεδο και κάθε ΑΜ.
Μέσοι όροι – Πρώτο επίπεδο της ΑΜ Δεύτερο επίπεδο της ΑΜ
ΑΜ 1
ΑΜ 2
Η αλληλεπίδραση είναι στατιστικώς σημαντική. Ερμηνεύστε αναλόγως τα δεδομένα. Τι δείχνουν αυτά τα

αποτελέσματα;
Τι μας φανερώνουν
τα αποτελέσματα;
Οι ερευνητές θέλησαν να μάθουν εάν οι άνθρωποι που έχουν βιώσει κοινωνική απόρριψη θα εκδικηθούν το
πρόσωπο που τους απέρριψε, προσθέτοντάς του περισσότερη καυτερή σάλτσα στο φαγητό σε σύγκριση με τα
άτομα που δεν έχουν βιώσει την ίδια απόρριψη. Οι ερευνητές υποπτεύονται ότι θα εντοπίσουν μια σημαντική
διαφορά αν ένα άτομο είναι ευαίσθητο στην απόρριψη, και γι’ αυτόν τον λόγο μέτρησαν την ευαισθησία των
συμμετεχόντων. Με βάση αυτή τη μέτρηση έφτιαξαν δύο ομάδες συμμετεχόντων, την ομάδα «Υψηλής
Ευαισθησίας» και την ομάδα «Χαμηλής Ευαισθησίας». Οι συμμετέχοντες μπορούσαν να απορριφθούν κοινωνικά
από έναν πιθανό σύντροφο σε ένα προσομοιωμένο chat room (πειραματική ομάδα) ή να μην απορριφθούν (ομάδα
μη απόρριψης). Σε ένα δεύτερο στάδιο της διαδικασίας οι συμμετέχοντες καλούνταν να χορηγήσουν μια καυτερή
σάλτσα στο φαγητό του πιθανού συντρόφου, με τους ερευνητές να κοιτάζουν για το ποσό που τελικά χορήγησε
το κάθε άτομο. Παρατηρήστε τα αποτελέσματα που προέκυψαν (δείτε Εικόνα 9.2).

Εικόνα 9.2 Διάγραμμα με τους μέσους όρους στην ποσότητα της καυτερής σάλτσας που προσέθεσαν οι συμμετέχοντες
ως συνάρτηση του επιπέδου απόρριψής τους και του βαθμού ευαισθησίας των συμμετεχόντων/ουσών
και του φύλου-στόχου των ανεκδότων.
Αναγνωρίστε τον σχεδιασμό (π.χ. ένας 3 x 4 παραγοντικός σχεδιασμός)
Αναγνωρίστε ποιες μεταβλητές (εάν υπάρχουν) λογίζονται ως μεταβλητές χειρισμού, ποιες (εάν υπάρχουν) ως
μετρήσιμες μεταβλητές (π.χ. μεταβλητές υποκειμένων) και ποιες (εάν υπάρχουν) ως μεταβλητές επαναλαμβανό-
μενων μετρήσεων.
Αναγνωρίστε την ΕΜ.
Για την κάθε ΑΜ ξεχωριστά, δώστε μια κατά προσέγγιση τιμή για τον μέσο όρο κάθε επιπέδου. Επαναλάβετε τη
διαδικασία για κάθε επίπεδο και κάθε ΑΜ, αγνοώντας προσωρινά τους ατομικούς μέσους όρους για τις υπόλοιπες
ΑΜ.
Ομάδα χαμηλής ευαισθησίας
Ομάδα υψηλής ευαισθησίας
Μη απόρριψη
Απόρριψη

Η αλληλεπίδραση είναι σημαντική. Ερμηνεύστε τα δεδομένα. Τι συμπεραίνετε με βάση αυτά τα αποτελέσματα;
Δραστηριότητα 9.13. Μελέτη υπόδειγμα: Παραγοντικός σχεδιασμός (εμφάνιση και ικανότητα)
Παρακαλούμε διαβάστε το εξής άρθρο:Wookey, M. L., Graves, N. A. & Butler, J. C. (2009). Effects of a
sexy appearance on perceived competence of women. The Journal of Social Psychology, 149, 116-118.
Αυτή η μελέτη στοχεύει να προσδιορίσει εάν η εμφάνιση μιας γυναίκας επηρεάζει τις αντιλήψεις για την
ικανότητά της να κάνει μια συγκεκριμένη εργασία. Προπτυχιακοί φοιτητές αξιολόγησαν φωτογραφίες γυναικών
ως μέρος ενός 2 × 2 σχεδιασμού. Το πρώτο 2 αντιστοιχεί στο είδος εργασίας (γραμματέας και διευθύνουσα
σύμβουλος), ενώ το δεύτερο 2 αφορά την εμφάνιση (επαγγελματική και πιο σεξουαλική ενδυμασία).
Οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τις φωτογραφίες βαθμολογώντας ένα εύρος πτυχών: τελικό βαθμό πτυχίου,
οργανωτικές και ηγετικές δεξιότητες, αξιοπιστία και ευφυΐα. Τα ευρήματα έδειξαν ότι μια σεξουαλικά ντυμένη
διευθύνουσα σύμβουλος χαρακτηρίζεται συνήθως πιο αρνητικά, αναπαράγοντας μια παλαιότερη μελέτη.
Ποιες είναι οι ΑΜ και ΕΜ του σχεδιασμού και ποιοι οι λειτουργικοί τους ορισμοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες είναι οι πιθανές συγχυτικές μεταβλητές;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα δυνατά σημεία και οι αδυναμίες αυτού του σχεδιασμού;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πιστεύετε ότι τα ευρήματα θα γενικεύονταν και σε άλλες θέσεις εργασίας; Δώστε παραδείγματα για να
υποστηρίξετε την άποψή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Θα μπορούσαν άλλοι τύποι ένδυσης να προκαλέσουν αρνητικές εντυπώσεις; Δώστε παραδείγματα για να
υποστηρίξετε την άποψή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Πώς θα μπορούσαν οι ερευνητές να μετρήσουν τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων χωρίς να χρησιμοποιήσουν
αυτοαναφορά; Γιατί η δημιουργία νέων μετρήσεων θα ήταν μια καλή ιδέα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε ποιο πλαίσιο μπορεί να είναι η εμφάνιση αρνητική για τους άνδρες; Δώστε παραδείγματα για να υποστηρίξετε
την άποψή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς θα μελετούσατε παρόμοιες μεταβλητές χρησιμοποιώντας συνεργούς (άτομα δηλαδή που συνεργάζονται με
τον ερευνητή προσποιούμενα ότι παίρνουν μέρος στη μελέτη ως συμμετέχοντες); Σε ποιο πλαίσιο θα
λειτουργούσε; Πώς θα έπρεπε να υποκριθούν οι συνεργοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι άλλοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τις αντιλήψεις ενός ατόμου; Δημιουργήστε μια εφαρμόσιμη και
ηθική μελέτη για να εξετάσετε τις ιδέες σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.14. Μελέτη υπόδειγμα: Παραγοντικός σχεδιασμός (εξοστρακισμός και μηνύματα στο κινητό).
Παρακαλούμε διαβάστε το εξής άρθρο: Smith, A., & Williams, K. D. (2004). R U there? Ostracism by
cell phone text messages. Group Dynamics: Theory, Research, and Practice, 8, 291-301.
Σε αυτή την έρευνα, ο σκοπός ήταν να αξιολογηθεί εάν ένας φανταστικός εξοστρακισμός μπορεί να βιωθεί ως
επίπονη εμπειρία για τους ανθρώπους. Οι ερευνητές έδωσαν οδηγίες στους συμμετέχοντες να αλληλεπιδράσουν
με δύο συνεργούς μέσω μηνυμάτων. Για τους μισούς συμμετέχοντες, οι συνεργοί σταμάτησαν απότομα να κάνουν
διάλογο μεταξύ τους μέσω μηνυμάτων λίγο καιρό μετά την έναρξη της συνομιλίας τους. Αυτοί οι συμμετέχοντες
ανέφεραν χειρότερη διάθεση, μια μικρότερη αίσθηση ανήκειν και ελέγχου, καθώς και χαμηλότερα επίπεδα
αυτοεκτίμησης σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που τα μηνύματά τους έβρισκαν ανταπόκριση από τους
συνεργούς καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν φάνηκε καμία διαφορά ως
προς την επίδραση του εξοστρακισμού, είτε οι συμμετέχοντες παρέμεναν μέλη της ομάδας είτε παραγκωνίζονταν.
Ποιες είναι οι ΑΜ και ΕΜ του σχεδιασμού και ποιοι οι λειτουργικοί τους ορισμοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα δυνατά σημεία και οι αδυναμίες αυτού του σχεδιασμού;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Οι συγγραφείς ερμήνευσαν τη χρήση μηνυμάτων ως ένα “more conservative test of the impact of ostracism” (σελ.
294). Τι εννοούσαν με τον όρο «πιο συντηρητικό», και γιατί ένας πειραματιστής επιθυμεί να στοχεύει σε ένα πιο
συντηρητικό τεστ του εκάστοτε φαινομένου που μελετάται;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι συγγραφείς θέλησαν να ψάξουν για πιθανούς ρυθμιστικούς παράγοντες που μπορεί να επηρέασαν το μέγεθος
του εξοστρακισμού. Τι εννοούμε με τον όρο ρυθμιστικός παράγοντας (ή μεταβλητή); Σε τι διαφέρει από έναν
ενδιάμεσο παράγοντα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη στατιστική ισχύ σε μια μελέτη; Οι συγγραφείς δηλώνουν ότι απέρριψαν τα
δεδομένα από τρεις συμμετέχοντες, επειδή αυτοί κατάλαβαν τον πραγματικό σκοπό του πειράματος. Ήταν αυτό
πραγματικά απαραίτητο, ειδικά από τη στιγμή που αυτός ο αποκλεισμός μειώνει τη στατιστική ισχύ της μελέτης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί ήταν σημαντικό για τους βαθμολογητές που ανέλυσαν το περιεχόμενο των μηνυμάτων να είναι «τυφλοί» ως
προς τις πειραματικές συνθήκες στις οποίες άνηκε το κάθε άτομο (δηλαδή να μη γνωρίζουν την κατανομή των
ατόμων στις δύο ομάδες); Πώς θα μπορούσε να τους επηρεάσει στη διαδικασία κωδικοποίησης των μηνυμάτων
το γεγονός ότι θα ήξεραν σε ποια συνθήκη ανήκει το κάθε άτομο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί οι συγγραφείς συμπεριέλαβαν και ελέγχους χειρισμού; Τι ρόλο διαδραματίζουν οι έλεγχοι χειρισμού όταν
κάποιος αξιολογεί την εσωτερική εγκυρότητα μιας μελέτης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί ήταν σημαντικό για τους συγγραφείς να αξιολογήσουν την αξιοπιστία των ατομικών στοιχείων του
ερωτηματολογίου προτού να δημιουργήσουν βαθμολογίες δεικτών για κάθε εξαρτημένη μεταβλητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι συγγραφείς ανέφεραν ότι πολύ λίγοι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν τις ερωτήσεις ανοιχτού τύπου κατά τον
μετέλεγχο. Πώς θα μπορούσαν οι συγγραφείς να ενθαρρύνουν τους συμμετέχοντες να απαντούν περισσότερο σε
αυτές τις ερωτήσεις;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι συγγραφείς περιέγραψαν τις κατηγορίες κωδικοποίησης που χρησιμοποίησαν για να αναλύσουν τα γραπτά
μηνύματα των συμμετεχόντων. Αναπτύξτε κατηγορίες κωδικοποίησης προκειμένου να αναλύετε το περιεχόμενο
των μηνυμάτων που στέλνουν οι φοιτητές πανεπιστημίου. Ελέγξτε τα μηνύματά σας και προσπαθήστε να τα
ταξινομήσετε χρησιμοποιώντας τις κατηγορίες που αναπτύξατε. Τι μας λέει αυτό για τον ρόλο της αξιοπιστίας και
της εγκυρότητας στην ανάλυση περιεχομένου;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι συγγραφείς χειρίστηκαν τα παραγκωνισμένα μέλη και τα μέλη που παρέμεναν στο επίκεντρο, κατευθύνοντάς
τα να πιστεύουν ότι βρίσκονται σε παρεμφερή ή διαφορετική κατάσταση με τους συνεργούς ως προς τις
καπνιστικές τους συνήθειες. Προτείνετε κάποιον εναλλακτικό τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να χειριστούν
αυτές τις δύο ομάδες, ο οποίος θα είχε νόημα για φοιτητές πανεπιστήμιου. Συγκρίνετε τις προτεινόμενες
στρατηγικές σας με όρους ισχύος του χειρισμού.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν οι συγγραφείς να χειριστούν τα αισθήματα

εξοστρακισμού των συμμετεχόντων.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

1. Ένα πλεονέκτημα της χρήσης πολλαπλών επιπέδων για μια ανεξάρτητη μεταβλητή περιλαμβάνει το γεγονός ότι:
α. γενικά μπορείτε να συλλέξετε περισσότερα δεδομένα από λιγότερους συμμετέχοντες.
β. μπορείτε να εντοπίσετε ευκολότερα ποσοτικές διαφορές μεταξύ των συμπεριφορών.
γ. μπορείτε να χειριστείτε μια ποιοτική μεταβλητή σαν να ήταν ποσοτική μεταβλητή.
δ. μπορείτε να εντοπίσετε αλλαγές στα μοτίβα των αποκρίσεων μεταξύ διαφορετικών ποσοτήτων μιας
ανεξάρτητης μεταβλητής.
2. Μια ερευνήτρια αναφέρει ότι υπήρχε μια σημαντική διαφορά μεταξύ ομάδων για την πρώτη μεταβλητή αλλά
όχι για τη δεύτερη. Αυτή η ερευνήτρια μιλά για:
α. κύριες επιδράσεις
β. αλληλεπιδράσεις
γ. μετρήσιμες επιδράσεις
δ. εξαρτημένες μετρήσεις
3. Σε ένα πείραμα που περιλαμβάνει τρεις ανεξάρτητες μεταβλητές, είναι πιθανό τα αποτελέσματα να δείχνουν:
α. περισσότερες από τρεις κύριες επιδράσεις
β. έναν παραγοντικό σχεδιασμό
γ. αλληλεπιδράσεις υψηλότερης τάξης
δ. εξωγενείς μεταβλητές
4. Υποθέστε ότι πραγματοποιείτε μια μελέτη χρησιμοποιώντας παραγοντικό σχεδιασμό και κάποιος σας ρωτά για
τα αποτελέσματα σχετικά με τη Μεταβλητή Α. Εάν τους πείτε ότι για να απαντήσετε στην ερώτησή τους θα πρέπει
να γνωρίζετε ποιο επίπεδο της Μεταβλητής Β συμμετείχε, τότε το πείραμά σας περιλαμβάνει:

α. κύριες επιδράσεις
β. λογιστική ανάλυση
γ. μετρήσιμες μεταβλητές
δ. μια αλληλεπίδραση
5. Οι Budson και συνεργάτες (2001) συνέκριναν υγιείς ενήλικες και ασθενείς με Alzheimer ως προς τη νοητική
διεργασία της μνήμης. Τα άτομα σε αυτή τη μελέτη εξετάστηκαν στη μνήμη τους για τριών ειδών σχήματα με
αφηρημένο νόημα: σχήματα που είχαν δει, σχήματα που δεν είχαν δει και σχήματα που ήταν παρόμοια με αυτά
που είχαν δει. Αυτός ο σχεδιασμός περιλάμβανε:
α. σχεδιασμένες συγκρίσεις
β. ποσοτικές μεταβλητές
γ. επαναλαμβανόμενες μετρήσεις
δ. καταστασιακές μεταβλητές
6. Οι Strayer και Johnston (2001) δημιούργησαν μια έρευνα στην οποία οι συμμετέχοντες ασχολήθηκαν με ένα
εύκολο ή ένα δύσκολο έργο, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσαν να εντοπίσουν ένα οπτικό ερέθισμα στην οθόνη.
Επιπλέον, υπήρχαν τρία είδη έργων διάσπασης. Οι ερευνητές μέτρησαν πόσα λάθη έκαναν οι συμμετέχοντες στον
εντοπισμό των οπτικών ερεθισμάτων. Αυτή η έρευνα:
α. δεν μπορούσε να συμπεριλάβει έναν σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων.
β. περιλάμβανε πέντε διαφορετικές συνθήκες.
γ. περιλάμβανε μόνο μετρήσιμες μεταβλητές.
δ. χρησιμοποίησε έναν σχεδιασμό 2 × 3.
7. Οι Strayer, Drews και Johnston (2003) έκαναν ερωτήσεις στους συμμετέχοντες που βρίσκονταν σε έναν
προσομοιωτή οδήγησης και είτε μιλούσαν στο κινητό τους τηλέφωνο είτε όχι. Έπειτα, οι συμμετέχοντες έλαβαν
ένα απρόσμενο τεστ για τη μνήμη, το οποίο αφορούσε κάποιες πινακίδες που εμφανίζονταν στον δρόμο όσο
οδηγούσαν. Ο σχεδιασμός αυτής της μελέτης:
α. ήταν συσχετιστικός.
β. ήταν 2 × 1.
γ. ήταν παραγοντικός.
δ. μπορούσε να αναλυθεί μέσω ενός t-test.
8. Οι Recarte και Nunes (2003) εξέτασαν τους συμμετέχοντες που οδήγησαν περίπου τέσσερις ώρες σε έναν
αυτοκινητόδρομο. Στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, οι συμμετέχοντες έπρεπε είτε i) να μάθουν αφηρημένες και
συγκεκριμένες πληροφορίες είτε ii) να αναπτύξουν αφηρημένες και συγκεκριμένες πληροφορίες, καθώς
οδηγούσαν με ή χωρίς περισπασμούς. Σε αυτή τη μελέτη είχαμε:
α. επαναλαμβανόμενες μετρήσεις για όλους τους παράγοντες
β. έναν συσχετιστικό σχεδιασμό
γ. έναν μερικώς παραγοντικό σχεδιασμό
δ. έναν σχεδιασμό κύριας επίδρασης αλλά όχι έναν σχεδιασμό αλληλεπίδρασης
9. Η κύρια επίδραση:
α. είναι η πιο σημαντική επίδραση.
β. εμφανίζεται μόνο σε μελέτες με μία ανεξάρτητη μεταβλητή.
γ. είναι η συνολική επίδραση μίας ανεξάρτητης μεταβλητής κάθε φορά.

10. Μια αλληλεπίδραση μπορεί να εμφανιστεί σε ένα πείραμα με:
α. μία ανεξάρτητη μεταβλητή
β. δύο ανεξάρτητες μεταβλητές
γ. δύο εξαρτημένες μεταβλητές
11. Σε έναν παραγοντικό σχεδιασμό, μια μεταβλητή συμμετέχοντος αντιμετωπίζεται ως:

α. ανεξάρτητη μεταβλητή
β. εξαρτημένη μεταβλητή
γ. συγχυτικός παράγοντας
12. Ένας παραγοντικός σχεδιασμός με δύο ανεξάρτητες μεταβλητές, όπου η μία έχει δύο επίπεδα και η άλλη τρία,
περιγράφεται ως:
α. 2 × 3
β. 2 × 2 × 3
γ. 2 × 2 × 2
δ. 2 × 2
13. Ποια από τις ακόλουθες φράσεις που συναντάμε συχνά στο άρθρο ενός περιοδικού αποτελεί στοιχείο
παραγοντικού σχεδιασμού;
α. «Ελέγχεται για»
β. «Λαμβάνοντας υπόψη»
γ. «Εξαρτάται»
14. Διακρίνετε στο επόμενο γράφημα αν υπάρχει κύρια επίδραση της εξάσκησης λεξιλογίου;
α. Ναι
β. Όχι
γ. Δεν μπορώ να πω
15. Διακρίνετε στο επόμενο γράφημα αν υπάρχει κύρια επίδραση του Είδους Έργου (λεκτικό σε σχέση με
μαθηματικό έργο);

α. Ναι
β. Όχι
16. Φαίνεται να υπάρχει στο επόμενο γράφημα αλληλεπίδραση μεταξύ της συνθήκης εκπαίδευσης και του έργου
εξέτασης;
α. Ναι
β. Όχι

9.4.1 Κατηγορώντας το θύμα

Στην παρούσα δραστηριότητα θα εξασκηθούμε στους παραγοντικούς σχεδιασμούς μέσω της άσκησης
«Κατηγορώντας το θύμα». Το υλικό για αυτή την άσκηση είχε αρχικά δημιουργηθεί από τον Δρ. Beins στο Ithaca
College. Υπάρχουν τέσσερις εκδοχές αυτής της ιστορίας, στις οποίες γίνεται ένας παραγοντικός χειρισμός του
φύλου του θύματος μιας δολοφονίας και της δραστηριότητας που έκανε το θύμα (εθελοντισμός σε ένα νοσοκομείο
ή είχε μια σχέση). Θα αναθέσετε τις «ευθύνες στο θύμα» ως την εξαρτημένη μεταβλητή.
Υπάρχουν τέσσερις παραλλαγές αυτής της ιστορίας που μπορούν να συμπληρωθούν από διαφορετικά άτομα στη
λογική ενός σχεδιασμού μεταξύ ομάδων. Κάθε άτομο διαβάζει την ιστορία και απαντά στην ΕΜ, πιστεύοντας ότι
όλος ο υπόλοιπος κόσμος διαβάζει την ίδια ιστορία. Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες ανταλλάσσουν με μερικούς
άλλους τα φυλλάδια που είχαν συμπληρώσει και προσπαθούν να καταλάβουν τον σχεδιασμό της μελέτης. Κατόπιν
θα προσπαθήσουμε να σχεδιάσουμε τoν πίνακα 2 x 2 που προκύπτει, καθώς και να συζητήσουμε σχετικά με τις

ΑΜ, τις ΕΜ και τον σχεδιασμό σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Επιπλέον, θα δούμε τις υποθέσεις και τα δεδομένα
καταγραφής για την τάξη σε έναν πίνακα 2 x 2, θα υπολογίσουμε τους οριακούς μέσους όρους και θα
αποτυπώσουμε τα αποτελέσματα σε γραφήματα.
Ας αρχίσουμε!
Σε αυτή τη δραστηριότητα θα μελετήσετε το φαινόμενο της «απόδοσης ευθυνών στο θύμα» (victim blaming),
όταν δηλαδή το θύμα μιας κακουργηματικής πράξης ή ενός ατυχούς γεγονότος κατηγορείται για κάτι που ένα
άλλο άτομο του έχει προκαλέσει. Τα αποτελέσματα θα σας επιτρέψουν να αξιολογήσετε τις κύριες επιδράσεις και
αλληλεπιδράσεις, καθώς και να εξασκηθείτε στη μεταφορά των αποτελεσμάτων σε ένα γράφημα.
Υπάρχουν τέσσερις εκδοχές μιας ιστορίας που στρέφεται γύρω από ένα συζυγικό ζευγάρι. Ανάλογα με την
εκδοχή, ο άντρας ή η γυναίκα σκοτώνονται από έναν ληστή. Το θύμα κυκλοφορούσε έξω αργά τη νύχτα είτε
επειδή παρείχε εθελοντική εργασία σε ένα νοσοκομείο είτε επειδή απατούσε τον/τη σύντροφό της/του.
Η ιστορία ξετυλίγεται ως εξής: Στον δρόμο της επιστροφής για το σπίτι, το θύμα δεν είχε καθόλου χρήματα
για να πληρώσει για την ασφαλή επιστροφή από την πόλη στο σπίτι με τα μέσα και γι’ αυτό επέλεξε να γυρίσει
με τα πόδια. Το θύμα δεν μπόρεσε να ζητήσει χρήματα από ανθρώπους που ήξερε (π.χ. από την παράνομη σχέση
του ή από συναδέλφους του), ενώ και ο οδηγός του λεωφορείου αρνήθηκε να το μεταφέρει αφού δεν είχε
εισιτήριο, παρόλο που ήταν βράδυ και ερημιά, και ενώ αναγνώρισε ότι το θύμα ήταν τακτικός επιβάτης του
δρομολογίου του. Στο τέλος της ιστορίας και αφού το θύμα έχει σκοτωθεί, ποιος θεωρείται τελικά ο υπαίτιος για
αυτή την πράξη; Σε έναν λογικό κόσμο θα μπορούσαμε να πούμε με σιγουριά ότι ο εγκληματίας είναι ο μόνος
υπεύθυνος, αλλά η κοινή λογική δεν είναι τόσο δεδομένη όσο νομίζουμε.
Σε αυτή τη δραστηριότητα πρέπει να καταλογίσετε «βαθμούς ευθύνης» στους διάφορους χαρακτήρες που
αναμείχθηκαν στην ιστορία. Έχετε ένα σύνολο 25 πόντων για να αποδώσετε. Τα ερευνητικά ερωτήματα είναι: i)
αν θα επιρρίψετε περισσότερες ευθύνες στη γυναίκα απ’ ό,τι στον άνδρα και ii) αν θα επιρρίψετε περισσότερες
ευθύνες στο θύμα αν πριν από το έγκλημα περνούσε ένα ερωτικό βράδυ απατώντας τον/τη σύντροφό του/της σε
σχέση με το να έκανε εθελοντική εργασία στο νοσοκομείο.
Υλικά που χρειάζονται για αυτή τη δραστηριότητα: Τα τέσσερα σενάρια, τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω (όπως
προσαρμόστηκαν από τις έρευνες των: Bloyd, 1990∙ Dolgoff & Feldstein, 1984). Σε κάθε φυλλάδιο υπάρχει ο
κατάλληλος χώρος για να καταλογίσετε τους βαθμούς ευθύνης στους χαρακτήρες της ιστορίας. Οι συνθήκες
υποδεικνύονται στην κάτω δεξιά γωνία του φυλλαδίου δεδομένων (γυν = γυναίκα, ανδ = άνδρας, εθ =
εθελοντής/τρια, σχ = εξωσυζυγική σχέση).
Θα πρέπει να είστε ικανοί/ές να ορίσετε ποιες είναι οι ανεξάρτητες μεταβλητές. Να απαντήσετε εάν η απόδοση
ευθυνών διαφέρει ανάλογα με το φύλο και τον τύπο δραστηριότητας στον οποίο είχε εμπλακεί το θύμα πριν από
τη δολοφονία του. Να εντοπίσετε την εξαρτημένη μεταβλητή. Να απαντήσετε για το ποιος έχει πάρει τις
μεγαλύτερες ευθύνες. Σημειώστε τις υποθέσεις σας σχετικά με το πώς θα έπρεπε να καταλογιστούν οι ευθύνες.
Συζητήστε αν τα αποτελέσματα που προέκυψαν ταιριάζουν με τις υποθέσεις σας.
Ορίστε τον σχεδιασμό και τους μέσους όρους εδώ:

Ευθύνη που αποδίδεται στο
θύμα

Σενάριο 1
Διαβάστε την παρακάτω ιστορία και στη συνέχεια ακολουθήστε τις οδηγίες που τη συνοδεύουν.
Ένας άνδρας ζει με τη γυναίκα του σε ένα μικρό προάστιο μακριά από την εργασία τους, την αγορά και τους
χώρους διασκέδασης. Ο σύζυγος εργάζεται τα βράδια και γι’ αυτό παίρνει το αμάξι τους, το οποίο επιστρέφει τα
επόμενα πρωινά. Κάθε βράδυ, η γυναίκα παίρνει το λεωφορείο για να κατέβει στην πόλη και να εργαστεί
εθελοντικά σε ένα τοπικό νοσοκομείο. Γυρνάει πάντα στο σπίτι πριν από τον σύζυγό της. Η εθελοντική εργασία
της ήταν συνήθως για μικρά χρονικά διαστήματα και υπήρχαν φορές που έφευγε πολύ νωρίς εκνευρίζοντας τους
εργαζομένους του νοσοκομείου.
Μια νύχτα, ενημέρωσε τη νοσοκόμα Smith ότι δεν θα επιστρέψει. Η νοσοκόμα Smith τής ζήτησε να φύγει
αμέσως, και έτσι η γυναίκα έτρεξε να προλάβει το λεωφορείο της επιστροφής. Δυστυχώς, η γυναίκα είχε ξεχάσει
τα χρήματά της στο σπίτι και γι’ αυτόν τον λόγο ζήτησε με μεγάλη απροθυμία από τη νοσοκόμα Smith να της
δανείσει κάποια χρήματα ώστε να μπορέσει να επιστρέψει σπίτι.
Η νοσοκόμα Smith, εμφανώς εκνευρισμένη, της έκλεισε την πόρτα με δύναμη, αρνούμενη να της δώσει το
οτιδήποτε. Η γυναίκα τότε σκέφτηκε ότι στο νοσοκομείο εργαζόταν και ο νοσοκόμος Jones εκείνο το βράδυ.
Αμέσως όμως θυμήθηκε ότι ο νοσοκόμος Jones ήταν θυμωμένος από ένα προηγούμενο περιστατικό κι έτσι
απέφυγε να ζητήσει κι από αυτόν χρήματα, ξέροντας ότι θα αρνούνταν και εκείνος τελικά.
Ο χρόνος τελείωνε, οπότε έπρεπε να τρέξει στον σταθμό λεωφορείων για να ζητήσει από τον οδηγό, ο
οποίος την αναγνώριζε φυσιογνωμικά ως τακτική επιβάτρια, να την αφήσει να ταξιδέψει δωρεάν μόνο για εκείνο
το βράδυ. Υποσχέθηκε να τον ξεπληρώσει την επόμενη νύχτα. Αλλά ο οδηγός λεωφορείου επέμεινε ότι οι κανόνες
είναι κανόνες, και έτσι απέρριψε το αίτημά της.
Μη έχοντας κάποια άλλη εναλλακτική και παρόλο που θα της έπαιρνε ώρες για να φτάσει σπίτι, η γυναίκα
πήρε την απόφαση να γυρίσει στο σπίτι με τα πόδια. Δυστυχώς, η διαδρομή που επέλεξε ήταν επικίνδυνη, με
πολλά περιστατικά κλοπών και φόνων να είναι καταγεγραμμένα στις αστυνομικές αναφορές. Παρ’ όλα αυτά, πήρε
τη ριψοκίνδυνη απόφαση να γυρίσει σπίτι.
Στα μισά περίπου της επιστροφής, ένας ληστής πετάχτηκε από τους θάμνους και κρατώντας ένα μαχαίρι
την απείλησε για να του δώσει όλα τα χρήματά της. Η γυναίκα τού εξήγησε ότι δεν είχε καθόλου χρήματα, αλλά
ο εγκληματίας δεν πείστηκε και όρμησε καταπάνω της. Η γυναίκα προσπάθησε να αντισταθεί, αλλά τελικά ο
εγκληματίας τη μαχαίρωσε θανάσιμα πάνω στη μάχη.
Υπήρχαν έξι κύριοι χαρακτήρες στην ιστορία:
• Άνδρας
• Γυναίκα
• Νοσοκόμα Smith
• Νοσοκόμος Jones
• Οδηγός Λεωφορείου
• Εγκληματίας
Υποθέστε ότι μπορείτε να καταλογίσετε πόντους ευθύνης στους χαρακτήρες. Ποιον θεωρείτε τον κύριο υπεύθυνο
για τη δολοφονία της γυναίκας;
Έχετε 25 πόντους συνολικά. Εάν δώσετε και τους 25 πόντους σε ένα πρόσωπο, δεν σας περισσεύει κανένας. Εάν
δώστε 15 πόντους σε ένα πρόσωπο, τότε μπορείτε, για παράδειγμα, να δώσετε 7 σε ένα δεύτερο και 3 σε ένα τρίτο
πρόσωπο. Γενικά δεν υπάρχει περιορισμός σε πόσους χαρακτήρες μπορείτε να δώσετε πόντους ευθύνης, αρκεί να
μην ξεπερνιέται το όριο των 25 πόντων.
Πόντοι Ευθύνης:
_____ Άνδρας
_____ Γυναίκα
_____ Νοσοκόμα Smith
_____ Νοσοκόμος Jones
_____ Οδηγός λεωφορείου
_____ Εγκληματίας Γυν-Εθ

Σενάριο 2
Διαβάστε την ακόλουθη ιστορία και στη συνέχεια ακολουθήστε τις οδηγίες που τη συνοδεύουν.
Ένας άνδρας ζει με τη γυναίκα του σε ένα μικρό προάστιο μακριά από την εργασία τους, την αγορά και τους
χώρους διασκέδασης. Ο σύζυγος εργάζεται τα βράδια και γι’ αυτό παίρνει το αμάξι τους, το οποίο επιστρέφει τα
επόμενα πρωινά. Κάθε βράδυ, η γυναίκα παίρνει το λεωφορείο για την πόλη και κατευθύνεται σε κάποιο νυχτερινό
μαγαζί για να συναντήσει τον άντρα με τον οποίο διατηρούν ερωτική επαφή. Γυρνάει πάντα στο σπίτι πριν από
τον σύζυγό της. Η γυναίκα έχει αλλάξει πολλούς εραστές κατά τη διάρκεια των χρόνων, με τις εξωσυζυγικές
σχέσεις της να είναι πάντα σύντομες και συνήθως να τις τελειώνει εκείνη απότομα και χωρίς πολλές εξηγήσεις,
κάτι που προκαλεί αισθήματα οργής στους εραστές της.
Ένα βράδυ, ενημέρωσε τον νυν εραστή της ότι δεν θα συνέχιζαν τη σχέση τους. Αυτός, εμφανώς
εκνευρισμένος, της ζήτησε να φύγει αμέσως από το σπίτι του, οπότε η γυναίκα έτρεξε να προλάβει το λεωφορείο
της επιστροφής. Δυστυχώς, η γυναίκα είχε ξεχάσει τα χρήματά της στο σπίτι, και γι’ αυτόν τον λόγο ζήτησε με
μεγάλη απροθυμία από τον νυν εραστή της να της δανείσει κάποια λεφτά ώστε να μπορέσει να επιστρέψει σπίτι.
Ο εραστής, εμφανώς εκνευρισμένος, την έδιωξε κλείνοντας με δύναμη την πόρτα, χωρίς να της δώσει τα
χρήματα που ζήτησε. Η γυναίκα τότε θυμήθηκε ότι ο πρώην εραστής της ζούσε σε πολύ κοντινή απόσταση.
Σκέφτηκε όμως πως θα ήταν και αυτός ιδιαίτερα θυμωμένος λόγω του άσχημου τρόπου με τον οποίον είχαν
χωρίσει, κι έτσι απέφυγε να ζητήσει κι από αυτόν χρήματα, ξέροντας ότι θα της αρνούνταν τελικά.
οποίος την αναγνώριζε φυσιογνωμικά ως τακτική επιβάτρια, να ταξιδέψει δωρεάν μόνο για εκείνο το βράδυ.
Υποσχέθηκε να τον ξεπληρώσει την επόμενη νύχτα. Αλλά ο οδηγός λεωφορείου επέμεινε ότι οι κανόνες είναι
κανόνες, και έτσι απέρριψε το αίτημά της.
Μη έχοντας κάποια άλλη εναλλακτική και παρόλο που θα της έπαιρνε ώρες για να φτάσει σπίτι, η γυναίκα
τη ριψοκίνδυνη απόφαση να γυρίσει σπίτι. Στα μισά περίπου της επιστροφής, ένας ληστής πετάχτηκε από τους
θάμνους και κρατώντας ένα μαχαίρι την απείλησε για να του δώσει όλα τα χρήματά της. Η γυναίκα τού εξήγησε
ότι δεν είχε καθόλου χρήματα πάνω της αλλά ο εγκληματίας δεν πείστηκε και όρμησε καταπάνω της. Η γυναίκα
προσπάθησε να αντισταθεί, αλλά τελικά ο εγκληματίας τη μαχαίρωσε θανάσιμα πάνω στη μάχη.
• Άνδρας
• Γυναίκα
• Νυν εραστής
• Πρώην εραστής
• Οδηγός λεωφορείου
για τη δολοφονία της γυναίκας;
Πόντοι Ευθύνης:
_____ Άνδρας
_____ Νυν εραστής
_____ Πρώην εραστής
_____ Εγκληματίας Γυν-Σχ

Σενάριο 3
Διαβάστε την ακόλουθη ιστορία και στη συνέχεια ακολουθήστε τις οδηγίες που τη συνοδεύουν.
Ένας άνδρας ζει με τη γυναίκα του σε ένα μικρό προάστιο μακριά από την εργασία τους, την αγορά και
τους χώρους διασκέδασης. Η σύζυγος εργάζεται τα βράδια και γι’ αυτό παίρνει το αμάξι τους, το οποίο επιστρέφει
τα επόμενα πρωινά. Κάθε βράδυ, ο άνδρας παίρνει το λεωφορείο για να κατέβει στην πόλη και να εργαστεί
εθελοντικά σε ένα τοπικό νοσοκομείο. Γυρνάει πάντα στο σπίτι πριν από τη σύζυγό του. Η εθελοντική εργασία
του ήταν συνήθως για μικρά χρονικά διαστήματα και υπήρχαν φορές που έφευγε πολύ νωρίς εκνευρίζοντας τους
εργαζομένους του νοσοκομείου.
Μια νύχτα, ενημέρωσε τη νοσοκόμα Smith ότι δεν θα επιστρέψει. Η νοσοκόμα Smith τού ζήτησε να φύγει
αμέσως, και έτσι ο άνδρας έτρεξε να προλάβει το λεωφορείο της επιστροφής. Δυστυχώς, ο άνδρας είχε ξεχάσει
τα χρήματά του στο σπίτι και γι’ αυτόν τον λόγο ζήτησε με μεγάλη απροθυμία από τη νοσοκόμα Smith να του
δανείσει κάποια χρήματα ώστε να μπορέσει να επιστρέψει σπίτι.
Η νοσοκόμα Smith, εμφανώς εκνευρισμένη, του έκλεισε την πόρτα με δύναμη, αρνούμενη να του δώσει το
οτιδήποτε. Ο άνδρας τότε σκέφτηκε ότι στο νοσοκομείο εργαζόταν και ο νοσοκόμος Jones εκείνο το βράδυ.
Αμέσως όμως θυμήθηκε ότι ο νοσοκόμος Jones ήταν θυμωμένος από ένα προηγούμενο περιστατικό κι έτσι
απέφυγε να ζητήσει κι από αυτόν χρήματα, ξέροντας ότι θα αρνούνταν και εκείνος τελικά.
οποίος τον αναγνώριζε φυσιογνωμικά ως τακτικό επιβάτη, να τον αφήσει να ταξιδέψει δωρεάν μόνο για εκείνο
είναι κανόνες, και έτσι απέρριψε το αίτημά του.
Μη έχοντας κάποια άλλη εναλλακτική και παρόλο που θα του έπαιρνε ώρες για να φτάσει σπίτι, ο άνδρας
τη ριψοκίνδυνη απόφαση να γυρίσει σπίτι.
Στα μισά περίπου της επιστροφής, ένας ληστής πετάχτηκε από τους θάμνους και, κρατώντας ένα μαχαίρι,
τον απείλησε, ζητώντας όλα τα χρήματά του. Ο άνδρας τού εξήγησε ότι δεν είχε καθόλου χρήματα, αλλά ο
εγκληματίας δεν πείστηκε και όρμησε καταπάνω του. Ο άνδρας προσπάθησε να αντισταθεί, αλλά τελικά ο
εγκληματίας τον μαχαίρωσε θανάσιμα πάνω στη μάχη.
• Άνδρας
• Γυναίκα
• Νοσοκόμα Smith
• Νοσοκόμος Jones
• Οδηγός λεωφορείου
για τη δολοφονία του άνδρα;
Πόντοι ευθύνης:
_____ Άνδρας
_____ Νοσοκόμα Smith
_____ Νοσοκόμος Jones
_____ Εγκληματίας Ανδ-Εθ

Σενάριο 4
Διαβάστε την ακόλουθη ιστορία και στη συνέχεια ακολουθήστε σας οδηγίες που τη συνοδεύουν.σαςνας άνδρας
ζει με τη γυναίκα του σε ένα μικρό προάστιο μακριά από την εσαςία τους, τηνσαςρά και τους χώρους διασκέδασης.
Η σύζυγος δουλεύει τα βράδια και γι’ αυτό πασαςι το αμάξι τους, το οποίο επιστρέφει τα επόμενα πρωινά. Κάθε
βράδυ, ο άνδρας παίρνει το λεωφορείο για την πόλη και κατευθύνεται σε κάποιο νυχτερινό μαγαζί για να
συναντήσει τη γυναίκα με την οποία διατηρούν ερωτική επαφή. Γυρνάει πάντα στο σπίτι πριν από τη σύζυγό του.
Ο άσαςέχει αλλάξει πολλές ερωμένες κατά τησαςάρκεια των χρόνων, με τις εξωσυζυγικές σχέσεις του να είναι
πάσας σύντομες και συνήθως να τις τελεισαςκείνος απότομα και χωρίς πολλές εξηγήσεισαςάτι που προκαλεί
αισθήματα οργής στις ερωμένες του.
Ένα βράδυ, ενημέρωσε τη νυν εσαςνη του ότι δεν θα συνέχιζαν τη σχέση τους. Αυτή, εμφανώς εκνευρι-
σμσας, του ζήτησε να φύγει αμέσως από το σπίτι της,σαςότε ο άνδρας έτρεξε να προλάβει το λεωφορείο της
επιστροφής. Δυστυχώς, ο άνδρας είχε ξεχάσει τα χρήματά του στο σπίτι και γι’ αυτόν τον λόγο ζήτησε με μεγάλη
απροθυμία από τη νυν ερωμένη του να του δανείσει κάποια χρήματα ώστε να μπορέσει να επιστρέψει σπίτι.
Η ερωμένη, εμφανώς εκνευρισμένη, τον έδιωξε κλείνοντας με δύναμη την πόρτα, χωρίς να του δώσει τα
χρήματα που ζήτησε. Ο άνδρας τότε θυμήθηκε ότι η πρώην ερσαςη του ζούσε σε πολύ κοντινή απόσταση.
Σκέφτηκε όμως πως θα ήταν και αυτή ιδιαίτερα θυμωμένη λόγω του άσχημου τρόπου με τον οποίον είχαν χωρίσει,
κι έτσι απέφυγε να ζητήσει κι από αυτή χρήματα, ξέροντας ότι θα του αρνούνταν τελικά.
οποίος τον αναγνώριζε φυσιογνωμικά ως τακτικό επιβάτη, να τον αφήσει να ταξιδέψει δωρεάν μόνο για εκείνο
είναι κανόνες, και έτσι απέρριψε το αίτημά του.
Μη έχοντας κάποια άλλη εναλλακτική και παρόλο που θα του έπαιρνε ώρες για να φτάσει σπίτι, ο άνδρας
πολλσαςριστατικά κλοπών και φόνων να είναι καταγεγραμμένα στις αστυνομικές αναφορές. Παρ’ όλα αυτά,
πήρεσας ριψοκίνδυσαςπόφαση να γυρίσει σαςι.
Στα μισά περίπου της επιστροφής, ένας ληστής πετάχτηκε από τους θάμνους και, κρατώντας ένα μαχαίρι,
τον απείλησε για να του δώσει όλα τα χρήματά του. Ο άνδρας εξήγησε ότι δεν είχε καθόλου χρήματα πάνω του,
αλλά ο εγκληματίας δεν πείστηκε και όρμησε καταπάνω του. Ο άνδρας προσπάθησε να αντισταθεί, αλλά τελικά
ο εγκληματίας τον μαχαίρωσε θανάσιμα πάνω στη μάχη.
• Άνδρας
• Γυναίκα
• Νυν ερωμένη
• Πρώην ερωμένη
• Οδηγός λεωφορείουσαςκληματίας
Υποθέστε ότι μπορείτε να καταλογίσετε πόντους ευθύνης στους χαρακτήρες. Ποιον θεωρείτε τον κύριο
υπεύθσαςγια τη δολοφονία του άνδρα;
σαςετε 25 πόντους συνολικά. Εάν δώσετε και τους 25 πόντους σε ένα πρόσωπο, δεν σας περισσεύει κανένας. Εάν
Πόντοι ευθύνης:
_____ Άνδρας
_____ Νυν ερωμένη
_____ Πρώην ερωμένη
_____ Εγκληματίας Ανδ-Σχ

9.4.2 Από το επιστημονικό περιοδικό στη δημοσιογραφία
Αυτή η εργασία σάς δίνει μια ευκαιρία να αναπτύξετε τις δεξιότητές σας ως καταναλώτριας/τή ερευνητικών
πληροφοριών. Θα αξιολογήσετε κριτικά τόσο ένα εμπειρικό επιστημονικό άρθρο όσο και μια δημοσιογραφική
κάλυψη αυτού του άρθρου. Υπάρχουν τέσσερα βήματα, που εξηγούνται παρακάτω.
Μπορείτε να κάνετε αυτό το έργο μόνοι/ες ή να φτιάξετε ζευγάρια των δύο ατόμων. Μπορείτε να επιλέξετε
με ποιον/α θα συνεργαστείτε.
Βήμα 1. Επιλέξτε το άρθρο και τη δημοσιογραφική του κάλυψη.

Ψάξτε διαδικτυακά για δύο διαφορετικές ιστορίες στα μέσα σχετικά με ένα εμπειρικό επιστημονικό άρθρο. Το
δημοσιογραφικό άρθρο θα πρέπει να αναφέρει τον συγγραφέα, το περιοδικό κ.λπ., ώστε να γνωρίζετε το
πρωτότυπο ερευνητικό άρθρο στο οποίο στηρίχτηκε το δημοσιογραφικό άρθρο. Στη συνέχεια χρησιμοποιήστε το
Scopus ή το Google Scholar ώστε να αποκτήσετε πρόσβαση στο πρωτότυπο άρθρο.
Βήμα 2. Συνοψίστε το εμπειρικό επιστημονικό άρθρο

Γράψτε μια περίληψη του πρωτότυπου επιστημονικού άρθρου. Εάν ένα άρθρο έχει περισσότερες από μία μελέτες,
πρέπει να διαλέξετε τη μελέτη στην οποία επικέντρωσε ο δημοσιογράφος και να εστιάσετε αποκλειστικά εκεί την
περίληψή σας. Εάν ο δημοσιογράφος μίλησε για περισσότερες από μία μελέτες από το άρθρο, τότε μπορείτε να
επιλέξετε μία από αυτές. Προσεγγίστε την περίληψη με δικές σας λέξεις, γράφοντας κατά σειρά: μια εξήγηση της
θεωρίας που εξετάζει η μελέτη, τη μέθοδο που χρησιμοποίησε, αλλά κυρίως τα αποτελέσματα και τα κύρια σημεία
της συζήτησης. Μην ξεχάσετε να συμπεριλάβετε στο τέλος της περίληψής σας και μια ενότητα για τις αναφορές,
η οποία θα είναι γραμμένη με την APA μορφή.
Ακολουθήστε αυτή τη δομή για την περίληψή σας:

• Μια περιγραφή για τον σκοπό του άρθρου και τις κύριες υποθέσεις.
• Μια σαφή περιγραφή του σχεδιασμού της μελέτης: Ποιες είναι οι κύριες μεταβλητές; Ο σχεδιασμός ήταν
πειραματικός ή συσχετιστικός; Ποιοι συμμετείχαν; Εάν ήταν πείραμα, ποιες ήταν οι ΑΜ και οι
μεταβλητές συμμετεχόντων; Ποιες ήταν οι ΕΜ; Εάν χρησιμοποιούν παραγοντικό σχεδιασμό, περιγράψτε
τον στη μορφή «__ x__». Εάν ο σχεδιασμός είναι συσχετιστικός, ποιες ήταν οι μετρήσιμες μεταβλητές;
Εάν νομίζετε ότι χρησιμοποιείται ένας άλλος τύπος σχεδιασμού, αναφέρετε ποιος είναι.
• Μια παράγραφο για τη μεθοδολογία στην οποία θα αναφέρετε κάθε βασική μεταβλητή με τη σειρά,
ακολουθούμενη από τον τρόπο με τον οποίο τη χειρίστηκαν λειτουργικά.
• Μια παράγραφο στην οποία θα περιγράφετε τα κύρια αποτελέσματα. Αυτό συνήθως σημαίνει ότι θα
περιγράφετε μια εικόνα ή έναν πίνακα που έχουν εμφανιστεί στο άρθρο. Εάν η μελέτη χρησιμοποιούσε
παλινδρόμηση, πρέπει να περιγράψετε την κύρια σχέση μαζί με το τι έλεγχε. Εάν ήταν παραγοντικός
σχεδιασμός, περιγράψτε τις κύριες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις.
• Μια μικρή παράγραφο σχετικά με τα συμπεράσματα των ερευνητών.
Βήμα 3: Κρίνοντας το εμπειρικό άρθρο

Με βάση τις μέχρι σήμερα διαλέξεις μας, κρίνετε το άρθρο επιλογής σας αξιοποιώντας τις τέσσερις μεγάλες
εγκυρότητες. Δουλέψτε με αυτές τις εγκυρότητες κατά σειρά, υποδεικνύοντας αν το άρθρο κάνει καλή ή κακή
δουλεία σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Καθώς γράφετε, έχετε στο μυαλό σας ότι επιδεικνύετε τo υψηλό επίπεδο
τεχνογνωσίας σας στο συγκεκριμένο υλικό! Δείξτε μας ότι ξέρετε πώς να κάνετε τις κατάλληλες ερωτήσεις για
την καθεμία από τις εγκυρότητες, δείξτε μας ότι γνωρίζετε τι φανερώνουν οι απαντήσεις για αυτά τα ερωτήματα.
Τέλος, δείξτε μας ότι κατανοείτε τι σημαίνει να βάζετε προτεραιότητα στις εγκυρότητες καθώς κρίνετε μια έρευνα.
Πράγματα που πρέπει να θυμάστε:

Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής: Αξιολογήστε τις μετρήσεις και τους χειρισμούς.
Εν συντομία, χωρίς να επαναλαμβάνετε υπερβολικά τον εαυτό σας με βάση αυτά που αναφέρατε στο 2ο βήμα,
επαναδιατυπώστε κάθε μεταβλητή και πώς αυτή ορίστηκε λειτουργικά. Μόλις περιγράψετε κάθε μέτρηση ή
χειρισμό, υποδείξτε οποιαδήποτε ένδειξη αξιοπιστίας και εγκυρότητας εντοπίσατε μέσα στο άρθρο. Μας
ενημερώνουν για τους δείκτες α του Cronbach; Eαν ναι, αξιολογήστε αν σας φαίνονται ικανοποιητικοί ή όχι.
Δίνουν τη διαβαθμολογική αξιοπιστία (ή αλλιώς αξιοπιστία μεταξύ εκτιμητών) και τι φανερώνει αυτή; Θα έπρεπε
να δίνουν μια τέτοια πληροφορία; Δίνουν οποιαδήποτε ένδειξη προβλεπτικής ή συγχρονικής εγκυρότητας, ίσως
για να αναφερθούν στον τρόπο με τον οποίο είχε χρησιμοποιηθεί η μέτρηση σε προηγούμενες έρευνες;
Εκμεταλλευόμενοι το σύνολο αυτών των πληροφοριών, δώστε την τελική σας εκτίμηση ως προς την αξιοπιστία
και την εγκυρότητα αυτής της μελέτης. Εάν δεν σας αρκούν οι υπάρχουσες πληροφορίες για τις μετρήσιμες
μεταβλητές, αξιολογήστε τι επιπλέον θα θέλατε να δείτε και γιατί. Γιατί αυτό είναι σημαντικό για τις
συγκεκριμένες μεταβλητές;
Όσον αφορά τις μεταβλητές χειρισμού, είναι κατά τη γνώμη σας έγκυροι οι χειρισμοί της εννοιολογικής
κατασκευής; Επιβεβαιώνουν οι έλεγχοι χειρισμού ότι ο χειρισμός της μεταβλητής έκανε αυτό για το οποίο είχε
δημιουργηθεί να κάνει; Διαθέτει ο χειρισμός φαινομενική εγκυρότητα; Φροντίστε να στηρίξετε όλα τα
συμπεράσματά σας (σχετικά με την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής) αποκλειστικά και μόνο στην
ερμηνεία των πληροφοριών που είναι παρούσες στο άρθρο.
Στατιστική εγκυρότητα: Αξιολογήστε τον βαθμό στον οποίο ο ισχυρισμός τους στηρίζεται από τα αποτελέσματα;
Καθώς αξιολογείτε τη στατιστική εγκυρότητα, συζητήστε για την ισχύ των αποτελεσμάτων και κατά πόσο τα
μοτίβα που εμφανίστηκαν πλησιάζουν τις αρχικές υποθέσεις των συγγραφέων. Μην κάνετε αναφορά σε
αποτελέσματα που δεν καταλαβαίνετε, καταγράψτε όμως τις τιμές p εάν παρατηρήσετε κάποιο μοτίβο να είναι
στατιστικώς σημαντικό. Για κάθε κύριο εύρημα, αξιολογήστε το μέγεθος επίδρασης όσο καλύτερα μπορείτε.
Αναφέρετε το μέγεθος επίδρασης αν δίνεται σε όρους που κατανοείτε. Είναι οι κύριες επιδράσεις στατιστικώς
σημαντικές; Τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Επιπλέον, έχετε καμία πρακτική ένδειξη για τα ευρήματα ή, αλλιώς, για το
μέγεθος επίδρασης στον «πραγματικό κόσμο»;
Εσωτερική εγκυρότητα: Μπορεί η έρευνα να στηρίξει έναν αιτιακό ισχυρισμό; Είναι η πρόθεσή της αυτή;
Αρχικά, σημειώστε ποιον συγκεκριμένο αιτιακό ισχυρισμό επιθυμούν να κάνουν οι ερευνητές (αν πρόκειται για
πείραμα) ή ελπίζουν να κάνουν ακόμα και αν δεν μπορούν (εάν πρόκειται για συσχετιστική μελέτη). Εάν πρόκειται
περί πειραματικής μελέτης, τότε εφαρμόστε τους αιτιακούς κανόνες συμπεριλαμβάνοντας τις απειλές για την
εσωτερική εγκυρότητα. Παρατηρείτε να εμφανίζεται καμία από αυτές στο συγκεκριμένο άρθρο; Εάν όχι, ποια
είναι η συνολική αξιολόγησή σας; Μπορούν να προχωρήσουν σε μια αιτιακή δήλωση; Στην περίπτωση που
σχεδίασαν μια συσχετιστική μελέτη ή μια μελέτη πολλαπλής παλινδρόμησης, εφαρμόστε τους αιτιακούς κανόνες
και για την εσωτερική εγκυρότητα, και εξετάστε τι ελέγχαν οι μεταβλητές στον σχεδιασμό. Μπορείτε να σκεφτείτε
αν υπήρχαν τρίτες μεταβλητές; Θυμηθείτε ότι η συγχυτική επίδραση είναι ένα πρόβλημα συστηματικής (ύπαρξη
ενός πραγματικού συγχυτικού παράγοντα) και όχι μη συστηματικής μεταβλητότητας (ύπαρξη ενός
συγκαλυμμένου παράγοντα). Επομένως, αναλογιστείτε ότι αν κάποιοι από τους συμμετέχοντες είχαν πεσμένη
διάθεση όταν πραγματοποιούσαν τα πειράματα, αυτό δεν θα αρκούσε από μόνο του για θεωρηθεί συγχυτικός
παράγοντας, εκτός και αν είχαν αυτή τη διάθεση ΜΟΝΟ τα άτομα της μίας ομάδας (ενώ των άλλων ομάδων όχι).
Εξωτερική εγκυρότητα: Σε ποιους ή σε ποια άλλα πλαίσια θα μπορούσαν να γενικευτούν αυτά τα αποτελέσματα;
Η εξωτερική εγκυρότητα προσεγγίζει δύο ζητήματα. 1) Σε ποιον πληθυσμό ενδιαφέροντος μπορούν να

γενικευτούν τα αποτελέσματα, υποδηλώνοντας έτσι μια καλή εξωτερική εγκυρότητα. Αν δεν διακρίνεται κάτι
τέτοιο, τότε η εξωτερική εγκυρότητα είναι άγνωστη. 2) Σε ποιες άλλες καταστάσεις και περιβάλλοντα θα
μπορούσαν να γενικευτούν τα αποτελέσματα. Έχετε υπόψη ότι αυτό που καθορίζει την εξωτερική εγκυρότητα
είναι το πώς ένα δείγμα σχεδιάζεται, και όχι το πόσοι άνθρωποι είναι μέσα σε αυτό. Επίσης, θυμηθείτε ότι σε
πολλές μελέτες η εξωτερική εγκυρότητα δεν είναι η πρώτη προτεραιότητα. Η εκτίμησή σας θα πρέπει να
συνυπολογίζει αυτή τη γνώση και να εξηγεί γιατί συμβαίνει αυτό.

Βήμα 4: Ξαναγράψτε πώς κάλυψε το άρθρο ο δημοσιογράφος.
Σε αυτή την ενότητα θα ξαναγράψετε την ιστορία που δημοσιεύτηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κάνοντάς
την όμως πιο ακριβή. Πλέον έχετε διαβάσει και το πρωτότυπο άρθρο και την κάλυψή του, και έχετε αξιολογήσει
το υλικό και των δύο. Πώς θα μπορούσε να αλλάξει την ιστορία ο δημοσιογράφος;
Πρώτα αντιγράψτε και επικολλήστε την ιστορία του δημοσιογράφου σε ένα έγγραφο του Word και εν συνεχεία
μορφοποιήστε το ώστε να έχει επίσημη εμφάνιση. Ως δεύτερο βήμα, ενεργοποιήστε την εντολή «Παρακολούθηση
Αλλαγών». Τρίτον, ξαναγράψτε στοιχεία της ιστορίας που πιστεύετε ότι πρέπει να αλλαχτούν (η Παρακολούθηση
Αλλαγών θα δείξει τι έχετε αλλάξει). Εάν αποφασίσετε να ΚΡΑΤΗΣΕΤΕ μέρη από την ιστορία του
δημοσιογράφου, τότε πρέπει να χρησιμοποιήσετε την εντολή «Νέο Σχόλιο» για να σχολιάσετε αυτά τα σημεία.
Ειδικότερα, θα πρέπει να υπογραμμίσετε τα συγκεκριμένα σημεία του κειμένου που νομίζετε ότι είναι καλά, και
μέσα στο κουτάκι για τα σχόλια να αναφέρετε γιατί θεωρείτε αυτά τα σημεία καλογραμμένα. Αυτά τα σχόλια θα
πρέπει να πάρουν τη μορφή μικρών παραγράφων. Προσπαθήστε να κάνετε τρία τουλάχιστον θετικά σχόλια και
να αλλάξετε τρία τουλάχιστον σημαντικά σημεία στο κείμενο.
9.5.1 Δημιουργικότητα στους παραγοντικούς σχεδιασμούς

Αυτή η δραστηριότητα θα λάβει χώρα σε δύο διαφορετικές ημέρες μαθήματος.
Μάθημα 1: Θα υποκριθείτε ότι είστε ερευνητές στον χώρο των παιχνιδιών και στόχος σας είναι να εντοπίσετε
ποιες μεταβλητές επηρεάζουν την απόδοση των παιδιών σε ένα συγκεκριμένο παιχνίδι. Έχετε επιλέξει ένα παιχνίδι
που προσελκύει το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Αφού επιλέξατε το παιχνίδι ενδιαφέροντός σας, πρέπει να
δημιουργήσετε έναν μεικτό παραγοντικό σχεδιασμό 2 x 2, μέσω του οποίου ξεκινάτε να μελετάτε δύο μεταβλητές
που θα μπορούσαν δυνητικά να επηρεάσουν την απόδοση των παικτών (π.χ. επηρεάζει την απόδοση ο φωτισμός
ή το να παρακολουθεί κάποιο άλλο άτομο τον παίκτη την ώρα που παίζει;).
Συνολικά πρέπει να ολοκληρώστε τους παρακάτω στόχους:
1. Επιλέξτε το παιχνίδι σας ____________________________________________________________________
2. Σκεφτείτε το κύριο ερευνητικό σας ερώτημα ____________________________________________________
3. Δημιουργήστε ένα παραγοντικό σχεδιασμό 2 × 2_________________________________________________
4. Ορίστε τις ΑΜ και τα επίπεδά τους. Αποφασίστε για την ΕΜ και ορίστε τη λειτουργικά.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Περιγράψτε τις ερευνητικές υποθέσεις για τις κύριες επιδράσεις και τις αλληλεπιδράσεις.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6. Συζητήστε πώς θα ελέγξετε για πιθανούς συγχυτικούς παράγοντες και θα αναθέσετε τυχαία τους συμμετέχοντες
στις διαφορετικές συνθήκες.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

7. Επιλέξτε δύο ερευνητές ανάμεσά σας οι οποίοι θα κατευθύνουν την πειραματική διαδικασία.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
8. Ορίστε ένα άτομο το οποίο θα καταγράφει τα δεδομένα.

________________________________________________________________________________________
Μάθημα 2: Κατά τη διάρκεια αυτής της διάλεξης, η ερευνητική ομάδα διεξάγει το πείραμα το οποίο σχεδίασε. Οι
φοιτητές γίνονται συμμετέχοντες, με τους ερευνητές να τους κατευθύνουν και τον καταγραφέα των δεδομένων να
παρακολουθεί τη βαθμολογία των συμμετεχόντων και να κρατά τα στοιχεία τους.
Δώστε ιδιαίτερη προσοχή: α) στο πώς θα καταγράψετε τα εντός των ομάδων και μεταξύ των ομάδων δεδομένα
στο πρόγραμμα SPSS και β) στο να κατανοήσετε την έννοια της αντιστάθμισης καθώς «τρέχετε» τους
συμμετέχοντές σας.
Οι συμμετέχοντες παίζουν το παιχνίδι μέχρι να καταγραφούν όλα τα δεδομένα. Μόλις τα δεδομένα έχουν
συλλεχθεί, θα επικεντρωθούμε στην ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων.
Δραστηριότητα 9.15. Παρακαλούμε διαβάστε το επιστημονικό άρθρο του Twenge και των συνεργατών του
(2007). Αυτό το άρθρο υπέδειξε ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός οδηγούσε στη μείωση της προκοινωνικής
συμπεριφοράς. Οι συμμετέχοντες είτε δεν λαμβάνουν καμία ανατροφοδότηση όταν πραγματοποιούν ένα τεστ
προσωπικότητας είτε λαμβάνουν τρεις τύπους λανθασμένης ανατροφοδότησης, η οποία τους πληροφορεί για ένα
μέλλον γεμάτο συντροφικές σχέσεις, μοναξιά ή ατυχή γεγονότα. Οι συμμετέχοντες που δέχονταν μια
ανατροφοδότηση κοινωνικού αποκλεισμού ήταν απρόθυμοι να συμμετάσχουν ως εθελοντές σε μια σειρά επιπλέον
πειραμάτων στο εργαστήριο, και επίσης, αφού έλαβαν την αμοιβή για τη συμμετοχή τους στα πειράματα, δώρισαν
λιγότερα χρήματα σε ένα φοιτητικό ταμείο εκτάκτου ανάγκης. Επιπλέον, αυτοί που δέχονταν ανατροφοδότηση
μελλοντικού αποκλεισμού ήταν λιγότερο πιθανό να βοηθήσουν όταν ήταν μάρτυρες σε ένα ξαφνικό περιστατικό
(όταν μια θήκη με μολύβια έπεφτε κατά λάθος στο πάτωμα) και συνεργάζονταν λιγότερο σε ένα ομαδικό παιχνίδι.
Ποια είναι τα στοιχεία του σχεδιασμού (ΑΜ και ΕΜ) και οι λειτουργικοί τους ορισμοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι οι δυνητικοί συγχυτικοί παράγοντες;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία αυτού του σχεδιασμού;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσο διαφορετική πιστεύετε ότι θα ήταν η προκοινωνική συμπεριφορά μετά τον κοινωνικό αποκλεισμό αν η
μελέτη γινόταν στον πραγματικό κόσμο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Τα αποτελέσματα στο εργαστήριο συλλέχθηκαν έπειτα από μια συνεδρία στην οποία χρησιμοποιήθηκε η
ανατροφοδότηση με τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ποιο είδος αποκρίσεων θα μπορούσε να επαναλάβει την επαγωγή
του καθημερινού κοινωνικού αποκλεισμού;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες άλλες συμπεριφορές θα μπορούσαν να αλλάξουν αν οι συμμετέχοντες λάμβαναν μια ανατροφοδότηση που
θα έλεγε ότι θα μείνουν μελλοντικά μόνοι στη ζωή τους; Πώς θα μπορούσαν να αξιολογήσουν οι ερευνητές αυτές
τις συμπεριφορές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Είναι ηθικό να δίνουν στους ανθρώπους εσφαλμένα αρνητική ανατροφοδότηση κατά τη διάρκεια ψυχολογικών
πειραμάτων; Σε ποια περίπτωση μπορούν να δικαιολογηθούν και να κριθούν απαραίτητες τέτοιες μεθοδολογίες
και σε ποιες περιπτώσεις κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ισχύσει;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε κάποιες περιπτώσεις, οι αυτοαναφορές και οι συμπεριφορικές μετρήσεις μπορούν να είναι ασταθείς. Πιστεύετε
ότι οι αυτοαναφορές για την προκοινωνική συμπεριφορά θα μπορούσαν να αποτυπώσουν την πραγματική
συμπεριφορά; Με άλλα λόγια, θα μπορούσαν οι συμμετέχοντες να έχουν προβλέψει την πτώση της προκοινωνικής
συμπεριφοράς τους, αφού είχαν λάβει την ανατροφοδότηση του κοινωνικού αποκλεισμού;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αυτή η μελέτη χρησιμοποίησε εσφαλμένη ανατροφοδότηση σε ένα τεστ προσωπικότητας για να χειριστεί τον
κοινωνικό αποκλεισμό (μόνος στο μέλλον, συντροφικό μέλλον, μελλοντική ατυχία και καμία ανατροφοδότηση).
Με ποιους άλλους τρόπους θα μπορούσατε να χειριστείτε τα συναισθήματα συντροφικότητας και αποκλεισμού
των συμμετεχόντων; Δημιουργήστε και αναπτύξτε έναν νέο χειρισμό ο οποίος περιλαμβάνει τον αποκλεισμό, την
αίσθηση του ανήκειν και τουλάχιστον μία ομάδα ελέγχου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 9.16. Παρακαλούμε διαβάστε το επιστημονικό άρθρο των Scherer και Sagarin (2006). Αυτό το
πείραμα πολλαπλών ομάδων εξέτασε αν η χρήση της χυδαιολογίας μπορεί να επηρεάσει τη δύναμη της πειθούς
που έχει ένας επίσημος λόγος και την αντίληψη που έχουμε για τον εκφωνητή αυτού του λόγου. Οι συμμετέχοντες
είδαν μία από τις τρεις παραλλαγές ενός βίντεο στο οποίο ο αφηγητής υποστήριζε τη μείωση των διδάκτρων σε
ένα άλλο πανεπιστήμιο. Στην πρώτη παραλλαγή, ο αφηγητής χρησιμοποίησε τη λέξη «γαμώτο» στην αρχή του
μηνύματος. Στη δεύτερη παραλλαγή, η ίδια λέξη χρησιμοποιήθηκε στο τέλος του μηνύματος. Στη συνθήκη
ελέγχου, ο αφηγητής δεν χρησιμοποίησε καθόλου τη λέξη «γαμώτο». Η χρήση χυδαιολογίας, ανεξαρτήτως της

θέσης που έχει στον λόγο, έκανε το μήνυμα πιο επιδραστικό. Η χυδαιολογία, παρ’ όλα αυτά, δεν επηρέασε τις
αντιλήψεις για το κύρος του ομιλητή.
Ποια είναι τα στοιχεία του σχεδιασμού (ΑΜ και ΕΜ) και οι λειτουργικοί τους ορισμοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιοι είναι οι δυνητικοί συγχυτικοί παράγοντες;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία αυτού του σχεδιασμού;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια ήπια βρισιά για να χειριστούν τη μεταβλητή ενδιαφέροντος; Γιατί δεν
χρησιμοποίησαν μια πιο ισχυρή βρισιά για να ελέγξουν τις υποθέσεις τους; Μήπως η χρήση μιας εντονότερης
χυδαιολογίας θα έγειρε ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας για τη συγκεκριμένη έρευνα; Δικαιολογήστε την
απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αυτή η μελέτη βρήκε ότι η χρήση ήπιας χυδαιολογίας μπορούσε να επιδράσει στην πειστικότητα του μηνύματος,
αλλά όχι στην αντίληψη για το κύρος του ομιλητή. Θα ήταν παρόμοια τα αποτελέσματα εάν ο ομιλητής είχε
χρησιμοποιήσει ακατάσχετα τη χυδαιολογία καθ’ όλη τη διάρκεια της προσπάθειας πειθούς; Γιατί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε αυτή τη μελέτη το μήνυμα διαβάστηκε από έναν άνδρα ομιλητή. Θα μπορούσαν αυτά τα ευρήματα να
γενικευτούν σε μια κατάσταση όπου η ομιλήτρια θα ήταν γυναίκα; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Στην παρούσα μελέτη, οι ερευνητές βρήκαν ότι η χυδαιολογία μπορούσε να επιδράσει θετικά στην πειθώ ενός
βιντεοσκοπημένου λόγου. Πώς θα μπορούσαν να διαφέρουν αυτά τα αποτελέσματα εάν οι συμμετέχοντες
διάβαζαν τον λόγο αντί να ακούν και να βλέπουν τον ομιλητή να παραδίδει αυτός το μήνυμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αρχικά, οι ερευνητές στόχευαν να έχουν τέσσερις συνθήκες: χυδαιολογία στην αρχή του μηνύματος, χυδαιολογία
στη μέση, χυδαιολογία στο τέλος και καθόλου χυδαιολογία ως ομάδα ελέγχου. Παρ’ όλα αυτά, όπως εξηγούν σε
μια υποσημείωσή τους, παρέλειψαν τη συνθήκη με τη χυδαιολογία στη μέση γιατί συνειδητοποίησαν ότι δεν ήταν
ξεκάθαρο σε τι απευθυνόταν η βρισιά. Επομένως, η χυδαιολογία αντανακλούσε την άποψη του ομιλητή για τη
στόχευση του μηνύματος (π.χ. «γαμώτο σχολείο»), την έντασή του ή την αξιοπιστία του; Οι ερευνητές
συμπέραναν ότι το πρόβλημα αντιπροσώπευε έναν συγχυτικό παράγοντα και γι’ αυτό «πέταξαν» στη συνέχεια
αυτή τη συνθήκη από τη μελέτη. Προσπαθήστε να ξανασχεδιάσετε τη μελέτη για να εξαλείψετε αυτόν τον πιθανό

συγχυτικό παράγοντα και εξετάστε αν η χρήση χυδαιολογίας στη μέση της πρότασης θα μπορούσε να επηρεάσει
το ακροατήριο.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους με τους οποίους ένα άτομο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα για
να ενισχύσει είτε την αξιοπιστία του ομιλητή είτε την πειθώ ενός μηνύματος. Σχεδιάστε μια μελέτη για να ελέγξετε
την αποτελεσματικότητα των προτάσεών σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
9.5.2 Περνάς χρόνο μόνος/η παρέα με τις σκέψεις σου;

Φανταστείτε να κάθεστε μόνοι/ες με τις σκέψεις σας για 20 λεπτά. Πόσο πολύ πιστεύετε ότι θα το απολαμβάνατε;
Όταν έγινε αυτή η ερώτηση σε άτομα που συμμετείχαν σε μια σειρά μελετών, τα περισσότερα απάντησαν ότι δεν
θα περνούσαν και πολύ καλά. Η μελέτη όμως αυτή εξέτασε επίσης πόσο καλά ταίριαξαν οι προβλέψεις τους με
την πραγματική τους εμπειρία. Η εμπειρική έρευνα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Experimental
Psychology: General, και μια περίληψή της μπορείτε να βρείτε στον σύνδεσμο εδώ. Σύμφωνα με τον συγγραφέα:
...study lead author Aya Hatano, PhD, of Kyoto University in Japan, [said] “Our research
suggests that individuals have difficulty appreciating just how engaging thinking can be. That
could explain why people prefer keeping themselves busy with devices and other distractions,
rather than taking a moment for reflection and imagination in daily life.”
Η ερευνητική ομάδα διεξήγαγε έξι μελέτες. Εδώ παρουσιάζεται μια σύνοψη για κάποιες από αυτές:
In a series of six experiments with a total of 259 participants, the researchers compared people’s
predictions of how much they would enjoy simply sitting and thinking with their actual
experience of doing so. In the first experiment, they asked people to predict how much they
would enjoy sitting alone with their thoughts for 20 minutes, without being allowed to do
anything distracting such as reading, walking around or looking at a smartphone. Afterward,
participants reported how much they had enjoyed it.
The researchers found that people enjoyed spending time with their thoughts significantly more
than they had predicted. This held true across variations of the experiment in which participants
sat in a bare conference room or in a small, dark tented area with no visual stimulation;
variations in which the thinking period lasted for three minutes or for 20 minutes; and one
variation in which the researchers asked people to report on their enjoyment midway through
the task instead of after it was over. In every case, participants enjoyed thinking more than they
had expected to.
Οι ερευνητές διεξήγαγαν έξι διαφορετικές μελέτες. Μήπως κάποιες από αυτές μοιάζουν με άμεσες αναπαραγωγές;
Αναπαραγωγή με επεκτάσεις; Εννοιολογικές αναπαραστάσεις;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Ο δημοσιογράφος αναγνωρίζει αυτές τις μελέτες ως «πειράματα», οπότε ας υποθέσουμε ότι κάθε μελέτη περιέχει
μία μεταβλητή χειρισμού. Πάρτε αυτή τη μελέτη όπως περιγράφεται από τον δημοσιογράφο:
The researchers found that people enjoyed spending time with their thoughts significantly more
than they had predicted [in a variation of] the experiment in which participants sat in a bare
conference room or in a small, dark tented area with no visual stimulation.
Σε αυτή τη μελέτη, μία από τις ΑΜ είχε τα εξής επίπεδα: «προβλεπόμενη εναντίον πραγματική». Ποια είναι η
άλλη κύρια ΑΜ; Ποια είναι ή ΕΜ;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κάντε το ίδιο για αυτή τη μελέτη:
variations in which the thinking period lasted for three minutes or for 20 minutes;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Και τέλος, κάντε το ίδιο και για αυτήν:
In another experiment, the researchers compared one group of participants’ predictions of how
much they would enjoy thinking with another group’s predictions of how much they would enjoy
checking the news on the internet. Again, the researchers found that people underestimated their
enjoyment of thinking. The thinking group expected to enjoy the task significantly less than the
news-checking group, but afterward, the two groups reported similar enjoyment levels.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Bloyd, J. R. (1990). Blaming the victim. Presented at the Mid-America Conference for Teachers of Psychology,
Evansville, IN.
Budson, A. E., Desikan, R., Daffner, K. R., & Schacter, D. L. (2001). Perceptual false recognition in Alzheimer's
disease. Neuropsychology, 15(2), 230-243. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0894-4105.15.2.230
Burkley, E., & Burkley, M. (2009). Mythbusters: A tool for teaching research methods in psychology. Teaching of
Psychology, 36, 179-184.
Cooper, J., & Strayer, D. L. (2008). Effects of simulator practice and real world experience on cell phone-related
driver distraction. Human Factors, 50, 893-902.
Dolgoff, R., & Feldstein, D. (1984). Understanding social welfare (2nd ed.). Longman.
Dovidio, J. F., & Gaertner, S. L. (2000). Aversive racism in selection decisions: 1989 and 1999. Psychological
Science, 11, 315-319.
Elliot, A. J., Maier, M. A., Moller, A. C., Friedman, R., & Meinhardt, J. (2007). Color and psychological
functioning: The effect of red on performance in achievement contexts. Journal of Experimental
Psychology: General, 136, 154-168.
Levitt, J., & Beins, B. C. (1997). Hostility or good-natured humor: can we laugh at ourselves? Presented at the
University of Scranton Psychology Conference, Scranton, PA.
Recarte, M. A., & Nunes, L. M. (2003). Mental workload while driving: Effects on visual search, discrimination,
and decision making. Journal of Experimental Psychology: Applied, 9(2), 119-137.
https://doi.org/10.1037/1076-898X.9.2.119
Reicher, S. D., Templeton, A., Neville, F., Ferrari, L., & Drury, J. (2016). Core disgust is attenuated by ingroup
relations. PNAS Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America,
113(10), 2631-2635.
Scherer, C. R., & Sagarin, B. J. (2006). Indecent influence: The positive effects of obscenity on persuasion. Social
Influence, 1, 138-146.
Twenge, J. M., Baumeister, R. F., DeWall, C. N., Ciarocco, N. J., & Bartels, J. M. (2007). Social exclusion
decreases pro-social behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 92, 55-66.

KΕΦΑΛΑΙΟ 10
Σταθμίζοντας ερευνητικές προτεραιότητες:

Οιονεί-πειραματισμοί και σχεδιασμοί με μικρό δείγμα
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 10 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για την εξάσκηση στον οιονεί-πειραματισμό και στους
σχεδιασμούς μικρού δείγματος, καθώς και στη σύνδεση αυτής της νέας γνώσης με τη γνώση που έχει ήδη αποκτηθεί
από τα προηγούμενα κεφάλαια Οι δραστηριότητες θα δώσουν έμφαση στη σημασία τού να λαμβάνονται υπόψη τόσο
ο σχεδιασμός όσο και τα αποτελέσματα μιας μελέτης, όταν πρέπει να αξιολογηθούν με ακρίβεια οι απειλές για την
εσωτερική εγκυρότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο σχεδιασμός μιας μελέτης, ακόμη και αν είναι ευάλωτος σε κάποια πιθανή
απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα, διατηρεί την ικανότητα να περιγράψει μια αιτιακή σχέση αν τα αποτελέσματα
εξαχθούν με τον κατάλληλο τρόπο. Σημειώστε ότι μπορείτε να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.

• την εκπαίδευση στον οιονεί-πειραματισμό. Οι ασκήσεις θα επικεντρωθούν σε οιονεί-πειραματικά μοτίβα
ζητώντας από τους/τις φοιτητές/τριες να σχεδιάσουν και στη συνέχεια να φτιάξουν γραφήματα για
παραδείγματα μελετών (π.χ. η πρωινή ώρα προσέλευσης στο δημοτικό).
• την εκπαίδευση σε σχεδιασμούς με μικρά δείγματα συμμετεχόντων. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες θα
προσφέρουν στους/στις φοιτητές/τριες μια επιπλέον αφορμή για εξάσκηση στη δημιουργία ενός μικρού-Ν
σχεδιασμού σε ένα κλινικό δείγμα ανθρώπων ή ζώων. Οι πρακτικές εφαρμογές του κεφαλαίου θα ζητήσουν
επίσης από τους/τις φοιτητές/τριες να συγκρίνουν οιονεί-πειραματικούς σχεδιασμούς με μικρούς-Ν
σχεδιασμούς, παρέχοντας έτσι μια γέφυρα μεταξύ αυτών των δύο τύπων σχεδιασμού. Τέλος, οι εκπαιδευτικές
δραστηριότητες θα προσφέρουν προτάσεις και κατευθυντήριες γραμμές για το πώς μπορούν οι φοιτητές/τριες
να χρησιμοποιήσουν έναν μικρό-Ν σχεδιασμό προκειμένου να εξετάσουν, μεταξύ άλλων ερευνητικών ιδεών,
την επίδραση που έχουν οι συνήθειες των ανθρώπων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη συμπεριφορά και
στη διάθεσή τους.
Οι φοιτητές/τριες είναι πιθανό να δυσκολευτούν στον διαχωρισμό του οιονεί-πειραματισμού

από τις συσχετιστικές μελέτες. Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι να προσφέρει τα κατάλληλα
εργαλεία ώστε να αντιμετωπιστεί και αυτή η πιθανή σύγχυση.

10.1 Κατανοώντας τον οιονεί-πειραματισμό
Σε αυτό το κεφάλαιο θα επικεντρωθούμε στις οιονεί-πειραματικές μελέτες και στους σχεδιασμούς μικρών-Ν
δειγμάτων. Θα είναι χρήσιμο να ανασύρουμε τις γνώσεις μας από το κεφάλαιο της ηθικής (Κεφάλαιο 4), δίνοντας
ιδιαίτερη έμφαση στη δεοντολογία που πρέπει να ακολουθείται στον οιονεί-πειραματισμό και στους σχεδιασμούς
μικρών-Ν δειγμάτων. Μέσα από το παρόν και το επόμενο κεφάλαιο θα γίνει σαφές ότι η έρευνα σπάνια είναι
απλή ή κατά κάποιον τρόπο περιορισμένη. Οι ερευνητές καλούνται κάθε φορά να σταθμίσουν και να
ισορροπήσουν μεταξύ προτεραιοτήτων για την εσωτερική εγκυρότητα, την εξωτερική εγκυρότητα, τη
δεοντολογία και άλλες πιθανές ανησυχίες που μπορεί να προκύψουν στο πλαίσιο του πραγματικού κόσμου. Αυτή
η προσπάθεια στάθμισης όλων των προαναφερθέντων παραγόντων είναι που επιτρέπει στις μελέτες ψυχολογίας
να θέσουν και να αντιμετωπίσουν (σχεδόν) όλα τα είδη ερευνητικών ερωτήσεων.
Σε αυτό το κεφάλαιο θα δούμε αρκετό νέο υλικό (π.χ. τις κατηγορίες των διαφορετικών οιονεί-πειραμάτων
και των σχεδιασμών μικρών-Ν δειγμάτων), αλλά κυρίως θα προχωρήσουμε σε μια επισκόπηση και ενοποίηση
του προηγούμενου υλικού, δεδομένου ότι πολλές από τις πληροφορίες που καλύφθηκαν μέχρι σήμερα στο μάθημα
είναι σχετικές με τα οιονεί πειράματα και τον σχεδιασμό μικρών-Ν δειγμάτων. Η εκμάθηση του νέου υλικού μαζί
με την επισκόπηση των παλαιότερων πληροφοριών θα επιτρέψουν την κάλυψη όλων των πιθανών περιπτώσεων
με τις οποίες μπορεί να βρεθούμε αντιμέτωποι στην έρευνα, ενώ παράλληλα θα ενισχύσουν και την ικανότητά
μας να την αντιμετωπίζουμε με μια πιο εμπεριστατωμένη και κριτική ματιά.
Το τελευταίο κομμάτι θα επιτευχθεί κυρίως μέσω της διαδικασίας εξέτασης τόσο του σχεδιασμού όσο και
των αποτελεσμάτων μιας μελέτης, ώστε να αξιολογούνται κατάλληλα οι απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα.
Αυτό σημαίνει ότι μια έρευνα, ακόμα και αν ο σχεδιασμός της είναι ευάλωτος σε μερικές δυνητικές απειλές για
την εσωτερική εγκυρότητα, μπορεί να είναι σε θέση να στηρίξει αιτιακούς ισχυρισμούς εάν τα αποτελέσματα
εξαχθούν με τον κατάλληλο τρόπο. Αυτό το ζήτημα «σχεδιασμού και αποτελεσμάτων» θα επανέρχεται συχνά
πυκνά στην πορεία του κεφαλαίου.
Ας ξεκινήσουμε να εξοικειωνόμαστε με τον οιονεί-πειραματισμό μέσω των δραστηριοτήτων που
ακολουθούν και στοχεύουν τόσο στο φρεσκάρισμα του παλαιότερου υλικού όσο και στην εισαγωγή των νέων
εννοιών που θα μας απασχολήσουν σε αυτό το κεφάλαιο. Ας ξεκινήσουμε με μια μικρή σύνοψη:
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΟΙΟΝΕΙ-ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥΣ
Ζήτημα Με τι σχετίζεται το ζήτημα
Προσδιορισμός Μια οιονεί-πειραματική μεταβλητή είναι στην πραγματικότητα μια

της αιτιακής συσχετιστική μεταβλητή, επομένως η εκτίμηση μιας αιτιακής σχέσης είναι
σχέσης δύσκολη.
Απειλές για την Υπάρχουν διαφορετικά προβλήματα τα οποία μπορούν να ανακύψουν στους
εσωτερική οιονεί-πειραματικούς σχεδιασμούς και να οδηγήσουν σε σφάλματα στην
εγκυρότητα ερμηνεία των δεδομένων. Δείτε μια πιο λεπτομερή περιγραφή αυτών των
προβλημάτων στον επόμενο πίνακα.

ΚΥΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΟΙΟΝΕΙ-ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟ
Απειλή Περιγραφή
Μεροληψία Όταν οι συμμετέχοντες δεν ανατίθενται τυχαία στις συνθήκες, οι ομάδες που
επιλογής πρόκειται να συγκριθούν είναι πιθανό να διαφέρουν πριν καν εφαρμοστεί η
πειραματική αγωγή. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε διαφορά μεταξύ των
ομάδων μπορεί να μην οφείλεται στην πειραματική αγωγή, αλλά να είναι
αποτέλεσμα αρχικών διαφορών μεταξύ των ομάδων.
Ωρίμανση Έπειτα από ένα χρονικό διάστημα, οι άνθρωποι μπορεί να κουράζονται, να
βαριούνται ή να αποδίδουν καλύτερα λόγω εξάσκησης σε ένα έργο, με
αποτέλεσμα οι συμπεριφορές τους να διαφέρουν εξαιτίας αλλαγών στην
ψυχολογική τους κατάσταση. Μακροπρόθεσμα, οι άνθρωποι αλλάζουν φυσικά
και ψυχολογικά, με τις συγκεκριμένες αλλαγές να είναι αυτές που επηρεάζουν
τη συμπεριφορά και όχι η ίδια η πειραματική αγωγή.
Απώλεια Σε μελέτες όπου οι ερευνήτριες παρακολουθούν τις συμμετέχουσες στο

πέρασμα του χρόνου, κάποιες από αυτές μπορεί να αποχωρήσουν σε κάποιο
σημείο. Εάν συμμετέχουσες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά εγκαταλείψουν
τη διαδικασία, μπορεί να παρουσιαστεί μια μεροληψία επίδρασης τέτοια ώστε
το υπόλοιπο δείγμα που έχει παραμείνει να περιέχει άτομα που είναι πολύ
διαφορετικά από το αρχικό δείγμα. Σε μια τέτοια περίπτωση οι διαφορές στις
συμπεριφορές δεν θα μπορούν να «χρεωθούν» στις ερευνητικές μεταβλητές.
Ιστορικό Ένα γεγονός που μπορεί να προκύψει εκτός των πλαισίων της μελέτης κατά τη
διάρκεια ενός ερευνητικού έργου μπορεί να οδηγήσει σε μια αλλαγή στη
συμπεριφορά. Εάν μια ομάδα εμφανίζει διαφορές στην απόδοσή της, μπορεί να
θεωρηθεί εσφαλμένα η πειραματική αγωγή υπεύθυνη, ενώ στην
πραγματικότητα ήταν το συγκεκριμένο γεγονός που επηρέασε τη μία από τις
ομάδες.
Εργαλεία Εάν ο τρόπος με τον οποίο μια ερευνήτρια μετρά τις ΕΜ διαφοροποιείται με το
μέτρησης πέρασμα του χρόνου εξαιτίας αλλαγών στον εξοπλισμό ή στις υποκειμενικές
κρίσεις της, τότε οι διαφορές στις μετρήσεις δεν σχετίζονται με τις ερευνητικές
μεταβλητές.
Εξέταση Όταν οι συμμετέχοντες ακολουθούν ξανά και ξανά το ίδιο πρωτόκολλο, οι
συμπεριφορές τους μπορεί να αλλάζουν επειδή γίνονται περισσότερο
ευαίσθητοι στην ίδια τη συνθήκη εξέτασης.
Στατιστική Όταν οι άνθρωποι παρουσιάζουν ακραίες τιμές σε μια αρχική εξέταση, ένας
παλινδρόμηση από τους πιθανούς λόγους μπορεί να είναι ένα τυχαίο σφάλμα. Σε μια ύστερη
εξέταση, αυτός ο τυχαίος παράγοντας που προκάλεσε την ακραία τιμή μπορεί
να μην είναι πλέον παρών, με αποτέλεσμα το σκορ του συμμετέχοντος να
επιστρέψει πιο κοντά στους μέσους όρους τιμών που εμφανίζει η ομάδα.

ΑΠΕΙΛΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ
Απειλή Πιθανά προβλήματα με την απειλή
Όργανα Η φύση της μέτρησης μπορεί να αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου είτε
μέτρησης εξαιτίας μηχανικών αλλαγών στις συσκευές μέτρησης είτε λόγω κάποιας
μεροληψίας του παρατηρητή (δηλαδή εκούσιες αλλαγές με το πέρασμα του
χρόνου στα κριτήρια που εφαρμόζει ο πειραματιστής για την καταγραφή ή τη
μέτρηση των παρατηρήσεων).
Εξέταση Η αρχική εξέταση μπορεί να επηρεάσει τις αποκρίσεις μιας ύστερης εξέτασης.
Στατιστική Ένα μοτίβο που εμφανίζεται σε μια ομάδα και οφείλεται σε σφάλμα μέτρησης
παλινδρόμηση θα εξαφανιστεί στην επαναληπτική μέτρηση δίνοντας την εσφαλμένη
εντύπωση ότι υπάρχει κάποια επίδραση στο δείγμα.
ΤΥΠΟΙ ΟΙΟΝΕΙ-ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΩΝ ΚΑΙ Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥΣ

Τύπος Περιγραφή Περιορισμοί του
σχεδιασμού
Προέλεγχος- Μία μόνο ομάδα εξετάζεται πριν και έπειτα από μια Ιστορικό,
μετέλεγχος μίας πειραματική αγωγή. Εξέταση,
ομάδας Όργανα μέτρησης
Σύγκριση Δύο (ή περισσότερες) ομάδες συγκρίνονται χωρίς να έχει Μεροληψία

στατικών ομάδων ακολουθηθεί ο σχεδιασμός τυχαίας ανάθεσης. Η έλλειψη επιλογής
τυχαιοποίησης αποτελεί σήμα κατατεθέν των οιονεί-
πειραμάτων. Το αποτέλεσμα ενδιαφέροντος μετριέται
μόνο μία φορά για την ομάδα που δέχτηκε τον χειρισμό
και συγκρίνεται με μια ομάδα ελέγχου που δεν δέχτηκε
τον αντίστοιχο χειρισμό.
Μη ισοδύναμη Δύο (ή περισσότερες) ομάδες ανθρώπων, συνήθως μία Μεροληψία
ομάδα ελέγχου ομάδα σύγκρισης και μία χειρισμού, συγκρίνονται βάσει επιλογής,
μετρήσεων σε έναν σχεδιασμό πριν και μετά την αγωγή. Ιστορικό
Απλό σχέδιο Μια ομάδα υπόκειται σε πολλαπλές μετρήσεις στο Ιστορικό
διακοπτόμενης πέρασμα του χρόνου, με την εισαγωγή του χειρισμού
χρονοσειράς (πειραματική αγωγή) να τοποθετείται κάπου μεταξύ των
μετρήσεων.
Σχέδιο Γίνονται πολλαπλές μετρήσεις στο πέρασμα του χρόνου
διακοπτόμενης για τις δύο ομάδες και πιθανόν και μία ομάδα ελέγχου,
χρονοσειράς με με την εισαγωγή του χειρισμού (πειραματική αγωγή) να
μη ισοδύναμη τοποθετείται κάπου μεταξύ των μετρήσεων σε
ομάδα ελέγχου διαφορετικές χρονικές στιγμές.

Σχηματική απεικόνιση ενός σχεδιασμού: Προελέγχου-μετελέγχου μίας ομάδας
Μονή ομάδα συμμετεχόντων → Παρατήρηση → Πειραματική αγωγή → Παρατήρηση
Σχηματική απεικόνιση ενός σχεδιασμού: Μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
Μη τυχαία τοποθέτηση στην Ομάδα 1→ Παρατήρηση → Πειραματική αγωγή → Παρατήρηση

Μη τυχαία τοποθέτηση στην Ομάδα 2 → Παρατήρηση → Καμία αγωγή → Παρατήρηση
Σχηματική απεικόνιση ενός σχεδιασμού: Απλό σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς
Ομάδα ή Συμμετέχοντες –→ Παρατήρηση → Παρατήρηση → Παρατήρηση → Πειραματική αγωγή →

Παρατήρηση → Παρατήρηση → Παρατήρηση
Σχηματική απεικόνιση ενός σχεδιασμού: Σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη

ομάδα
ελέγχου
Ομάδα 1 → Παρατήρηση → Παρατήρηση → Παρατήρηση → Πειραματική αγωγή → Παρατήρηση →
Παρατήρηση → Παρατήρηση
Ομάδα 2 → Παρατήρηση → Παρατήρηση → Πειραματική αγωγή → Παρατήρηση → Παρατήρηση →
Ομάδα ελέγχου → Παρατήρηση → Παρατήρηση → Παρατήρηση → Καμία αγωγή → Παρατήρηση →
Δραστηριότητα 10.1. Σχεδιάζοντας οιονεί-πειράματα. Το έργο σας είναι να σχεδιάσετε τέσσερα οιονεί-
πειράματα που θα εξετάζουν τη δήλωση «Η συμμετοχή των φοιτητών σε κάποια ομάδα ή αδελφότητα τους κάνει
να ενδιαφέρονται περισσότερο για την εξωτερική τους εμφάνιση» και θα χρησιμοποιούν τους εξής σχεδιασμούς:
i) μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου, ii) μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου με σχέδιο προελέγχου-μετελέγχου, iii) απλό
σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς και iv) σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου.
Περιγράψτε πώς θα σχεδιάζατε την κάθε μελέτη.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δημιουργήστε ένα υποθετικό γράφημα με τα αποτελέσματα κάθε μελέτης:
Δικαιολογήστε αν η κάθε μελέτη μπορεί (ή όχι) να υποστηρίξει την αρχική αιτιακή δήλωση.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.2. Σχεδιασμοί διαδοχικών κοορτών. Σχεδιάστε μια μελέτη στην οποία θα ερευνήσετε αν
οι φοιτητές προετοιμάζονται περισσότερο ή λιγότερο για τις εξετάσεις τους ή εάν δεν υπάρχει καμία αλλαγή
στο πέρασμα των χρόνων. Φυσιολογικά, δεν θα μπορέσετε να πραγματοποιήσετε τη μελέτη, επειδή ένας
τέτοιος σχεδιασμός απαιτεί ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον όσον αφορά το πλαίσιο ενός
ακαδημαϊκού εξαμήνου. Δημιουργήστε μια σειρά από ερωτήσεις που θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε
για να εκτιμήσετε την προετοιμασία των φοιτητών. Μετά δημιουργήστε ένα πλάνο δειγματοληψίας. Από

πού θα επιλέγατε τους συμμετέχοντες και πώς θα τους συλλέγατε; Για πόσο διάστημα πιστεύετε ότι θα ήταν
επιθυμητό να συνεχίσετε μια τέτοια μελέτη, εάν θέλατε πραγματικά να τη φέρετε εις πέρας;
Κανένα ερευνητικό πρόγραμμα δεν είναι χωρίς περιορισμούς. Εντοπίστε τα πλεονεκτήματα και τις
αδυναμίες του σχεδιασμού σας. Ποιοι παράγοντες που σχετίζονται με τους συμμετέχοντες, τα ερευνητικά
ερωτήματα, τη μέθοδο συλλογής του δείγματος κ.λπ. θα περιόριζαν τα συμπεράσματα και την ικανότητα
γενίκευσης των αποτελεσμάτων σας;
1. Στην πρωτεύουσα του Καναδά, Οτάβα, πέρασε πρόσφατα ένας νόμος απαγόρευσης του καπνίσματος στα
μπαρ και στα εστιατόρια. Μια ομάδα ερευνητών, ύστερα από την παρότρυνση των ιδιοκτητών στον χώρο
της εστίασης, διερεύνησε αν ο αντικαπνιστικός νόμος είχε αρνητικό αντίκτυπο στις εισπράξεις αυτών των
μαγαζιών (Luk, Ferrence, & Gmel, 2006). Παρακολούθησαν τις μηνιαίες πωλήσεις των μπαρ και των
εστιατορίων, αρχίζοντας δύο χρόνια πριν από την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, και συνέχισαν μέχρι 10
μήνες μετά την επιβολή του. Παρατήρησαν ότι, παρόλο που οι πωλήσεις αυξομειώνονταν από μήνα σε μήνα,
δεν υπήρξε κάποια συνολική αλλαγή από τη στιγμή που επιβλήθηκε ο αντικαπνιστικός νόμος.
Προσδιορίστε αν η μελέτη ακολουθεί σχεδιασμό μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου, απλό σχέδιο διακοπτόμενης
χρονοσειράς ή σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δημιουργήστε ένα υποθετικό γράφημα για τη μελέτη σύμφωνα με τα αποτελέσματα στην περιγραφή. (Παρόλο
που δεν σας δίνονται οι ακριβείς τιμές για να σχεδιάσετε, μπορείτε να υποδείξετε ποιες ομάδες θα ήταν
υψηλότερα ή χαμηλότερα.)
Ποια αιτιακή δήλωση προσπαθούν να κάνουν οι ερευνητές (αν προσπαθούν να κάνουν κάποια); Είναι σωστή;
Εάν οι ερευνητές κάνουν κάποια αιτιακή δήλωση, χρησιμοποιήστε τα αποτελέσματα και τον σχεδιασμό της
μελέτης για να κρίνετε την εσωτερική εγκυρότητά της. Εάν παρατηρήσετε κάποιο σφάλμα εσωτερικής
εγκυρότητας, πώς θα επανασχεδιάζατε τη μελέτη ώστε να το απομακρύνετε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν οι ερευνητές έχουν μια μηδενική επίδραση, σημειώστε τα κατάλληλα ερωτήματα για να εντοπίσετε τους

λόγους που ευθύνονται για αυτό το μηδενικό αποτέλεσμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κάντε μία ερώτηση που θα διερευνά την εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής και μία που θα αφορά την
εξωτερική εγκυρότητα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε τι μοιάζουν και σε τι διαφέρουν τα απλά σχέδια διακοπτόμενης χρονοσειράς με ένα σχέδιο βασικού επιπέδου;
Πώς τα σχέδια διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου είναι παρόμοια με τα σχέδια
πολλαπλού-βασικού επιπέδου; Εκτός από άλλους παράγοντες που είναι πιθανό να αναφέρετε, μην παραλείψετε
να ασχοληθείτε με το πώς ο καθένας από αυτούς τους σχεδιασμούς θεμελιώνει την εσωτερική εγκυρότητα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Οι ερευνητές Langer και Rodin (1976) στόχευαν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ωφελουμένων ενός
γηροκομείου. Υποστήριξαν ότι οι ωφελούμενοι στα περισσότερα γηροκομεία δεν έχουν λόγο στο πώς θα περνούν
τις μέρες τους. Οι ερευνητές υποψιάστηκαν ότι το να έχει κάποιος περισσότερο έλεγχο στο καθημερινό του
πρόγραμμα θα βελτίωνε την ποιότητα ζωής του. Για τη μελέτη τους χρησιμοποίησαν δύο ορόφους από ένα
γηροκομείο: τους ορόφους 3 και 6. Οι υπεύθυνοι του γηροκομείου διαβεβαίωσαν τους ερευνητές ότι οι άνθρωποι
σε αυτούς τους δύο ορόφους είχαν παρόμοιες ηλικίες και επίπεδα ιατρικών προβλημάτων.
Για μια βασική περίοδο, Οι Langer και Rodin ζήτησαν από τις νοσοκόμες και τους γιατρούς να
καταγράψουν τα επίπεδα υγείας και τις δραστηριότητες των κατοίκων των δύο ορόφων. Στη συνέχεια εισήγαγαν
μια παρέμβαση: οι κάτοικοι του 6ου ορόφου άκουγαν έναν εμψυχωτικό λόγο σχετικά με όλες τις δραστηριότητες
και τις υπηρεσίες από τις οποίες θα μπορούσαν να επωφεληθούν εάν το επέλεγαν. Επιπλέον, στους κατοίκους
αυτού του ορόφου προσφέρθηκε ένα φυτό σε μια γλάστρα το οποίο θα μπορούσαν να το προσέχουν ή γενικά να
το χειριστούν όπως αυτοί επιθυμούσαν. Μια άλλη επιλογή που τους προσφέρθηκε ήταν η κινηματογραφική
βραδιά, με τους ίδιους να μπορούν να επιλέξουν όποιο βράδυ προτιμούσαν για να δουν ταινία μεταξύ Τρίτης και
Πέμπτης (ή και να μη δουν, αν δεν είχαν όρεξη). Αντίθετα, οι κάτοικοι του 3ου ορόφου άκουσαν και αυτοί έναν
λόγο ο οποίος ήταν μεν θετικός αλλά δεν έδινε έμφαση στην ανάληψη προσωπικού ελέγχου/πρωτοβουλιών.
Δόθηκε και στους κατοίκους του 3ου ορόφου η γλάστρα με το φυτό, αλλά τους γνωστοποιήθηκε ότι οι νοσοκόμες
θα είναι υπεύθυνες για τη φροντίδα του. Επίσης, η κινηματογραφική βραδιά θα πραγματοποιούνταν και στον 3ο
όροφο, με τη διαφορά ότι είχε προαποφασιστεί (όχι από τους κατοίκους) ποια θα ήταν η ημέρα προβολής.
Δεκαοκτώ μήνες αργότερα, οι γιατροί και οι νοσοκόμες επαναξιολόγησαν την υγεία των ωφελουμένων.
Παρόλο που οι κάτοικοι των δύο ορόφων ήταν ισοδύναμοι στη βασική μέτρηση, οι κάτοικοι του 3ου ορόφου
σημείωσαν δραματικές μειώσεις κατά την επανεξέταση τόσο στα επίπεδα υγείας όσο και στα επίπεδα
δραστηριότητας. Επιπλέον, οι κάτοικοι του 6ου ορόφου έδειξαν μια βελτίωση στα επίπεδα νοητικής εγρήγορσης
και δραστηριότητας. Τέλος, διπλάσιοι κάτοικοι του 3ου ορόφου (σε σχέση με τους κατοίκους του 6ου ορόφου)
είχαν πεθάνει μετά το πέρας των 18 μηνών.
Προσδιορίστε αν η μελέτη ακολουθεί σχεδιασμό μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου, απλό σχέδιο διακοπτόμενης

χρονοσειράς ή σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δημιουργήστε ένα υποθετικό γράφημα για τη μελέτη, σύμφωνα με τα αποτελέσματα στην περιγραφή. (Παρόλο
που δεν σας δίνονται οι ακριβείς τιμές για να σχεδιάσετε, μπορείτε να υποδείξετε ποιες ομάδες θα ήταν υψηλότερα
ή χαμηλότερα.)
Εάν ο ερευνητής κάνει κάποια αιτιακή δήλωση, χρησιμοποιήστε τα αποτελέσματα και τον σχεδιασμό της μελέτης
για να κρίνετε την εσωτερική εγκυρότητά της.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν παρατηρήσατε κάποιο σφάλμα εσωτερικής εγκυρότητας, πώς θα επανασχεδιάζατε τη μελέτη ώστε να το
απομακρύνετε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

3. Οι ερευνητές Owens, Belon και Moss (2010) ήθελαν να διερευνήσουν τον αντίκτυπο που έχει η ώρα
προσέλευσης στο σχολείο στα μοτίβα ύπνου των εφήβων. Μελέτησαν εφήβους που είχαν εγγραφεί σε ένα
αμερικανικό λύκειο, τόσο πριν (χειμερινό εξάμηνο) όσο και μετά (εαρινό εξάμηνο) τη στιγμή που ολόκληρο το
σχολείο αποφάσισε να μετατοπίσει την ώρα έναρξής του από τις 8:00 π.μ. στις 8:30 π.μ. Οι μαθητές συμπλήρωσαν
μια δειγματοληπτική έρευνα, η οποία τους ρωτούσε τι ώρα κοιμήθηκαν την προηγούμενη νύχτα και για πόσες
ώρες, τα επίπεδα υπνηλίας τους κατά τη διάρκεια της ημέρας και το επίπεδο της καταθλιπτικής τους διάθεσης. Οι
ερευνητές βρήκαν ότι μετά τη μετατόπιση της ώρας έναρξης στις 8.30 π.μ. οι μαθητές ανέφεραν ότι κοιμούνταν
45 λεπτά περισσότερο κάθε βράδυ. Επίσης, το ποσοστό των μαθητών που ανέφερε ότι κοιμόταν περισσότερες
από 8 ώρες την ημέρα εκτινάχθηκε από το 16,4% στο 54,7%, με μια αντίστοιχη μείωση να παρατηρείται στα
επίπεδα υπνηλίας τους κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Προσδιορίστε αν η μελέτη ακολουθεί σχεδιασμό μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου, απλό σχέδιο
διακοπτόμενης χρονοσειράς ή σχέδιο διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δημιουργήστε ένα υποθετικό γράφημα για τη μελέτη, σύμφωνα με τα αποτελέσματα στην περιγραφή. (Παρόλο
που δεν σας δίνονται οι ακριβείς τιμές για να σχεδιάσετε, μπορείτε να υποδείξετε ποιες ομάδες θα ήταν υψηλότερα
ή χαμηλότερα.)
Εάν ο ερευνητής κάνει κάποια αιτιακή δήλωση, χρησιμοποιήστε τα αποτελέσματα και τον σχεδιασμό της μελέτης
για να κρίνετε την εσωτερική εγκυρότητά της.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν παρατηρήσατε κάποιο σφάλμα εσωτερικής εγκυρότητας, πώς θα επανασχεδιάζατε τη μελέτη ώστε να το
απομακρύνετε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.3. Ερωτήσεις για την ενίσχυση της κατανόησης των οιονεί-πειραμάτων.
Σε τι διαφέρει ένας σχεδιασμός μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου από ένα πραγματικό πείραμα ανεξαρτήτων
ομάδων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε τι διαφέρουν οι οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί απλής διακοπτόμενης χρονοσειράς και διακοπτόμενης

χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου από έναν σχεδιασμό πραγματικού πειράματος εντός ομάδων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε γιατί τόσο ο σχεδιασμός όσο και τα αποτελέσματα μιας μελέτης είναι σημαντικά για την εκτίμηση
της εσωτερικής εγκυρότητας ενός οιονεί-πειράματος.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε τρεις λόγους για τους οποίους μια ερευνήτρια προτιμά να διεξαγάγει ένα οιονεί-πείραμα για να
μελετήσει ένα ερευνητικό ερώτημα αντί για ένα πραγματικό πείραμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.4. Λίγη ακόμα εξάσκηση στην κατανόηση των οιονεί-πειραμάτων. Διαβάστε τα επόμενα τρία
σενάρια και εντοπίστε τα ζητήματα που τίθενται στο καθένα.
1. Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να εστιάσει στον ρόλο των διαγραμμάτων στην εκπαίδευση. Στοχεύει,
συγκεκριμένα, να διερευνήσει αν η χρήση διαγραμμάτων αντί κειμένων θα διευκολύνει στην κατανόηση των
αρχών και εννοιών που διδάχτηκαν οι μαθητές. Για να εξετάσει κάτι τέτοιο, δημιούργησε ένα σχέδιο μαθήματος
το οποίο βασίζεται στη διδασκαλία των εννοιών μέσω διαγραμμάτων και απευθύνεται στο μάθημα της Φυσικής

σε μαθητές Γ΄ λυκείου. Το πλάνο της είναι να συγκρίνει τις γνώσεις των μαθητών στη φυσική πριν και μετά τη
χορήγηση των διαγραμμάτων. Θα διδάξει τη μία από τις τάξεις της με βάση το σχέδιο μαθήματος για τα
διαγράμματα και την άλλη με βάση το σχέδιο μαθήματος μόνο για κείμενο.
Αναγνωρίστε τις ΑΜ. Για καθεμία, αναφέρετε αν πρόκειται για ενεργητική μεταβλητή ή μεταβλητή γνωρισμάτων
(παθητική μεταβλητή).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε τις ΕΜ.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε ποιος σχεδιασμός θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί (π.χ. σχεδιασμός ομάδας ελέγχου με μετέλεγχο
μόνο). Εάν ο σχεδιασμός που επιλέξατε ανήκει στην κατηγορία των οιονεί-πειραματικών σχεδιασμών, εκτιμήστε
την ισχύ του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Ο σκοπός αυτής της μελέτης ήταν να προσδιορίσει ποιος τύπος τάξης θα μπορούσε να αλλάξει τη στάση του
απέναντι σε άτομα με αναπηρία. Για της ανάγκες αυτής της έρευνας μελετήθηκαν δύο τμήματα ενός μεγάλου
πανεπιστημίου. Το πρώτο τμήμα ονομάστηκε «Ερωτηματολόγιο για τις Ανθρώπινες Ασθένειες» και εστίασε σε
συγκεκριμένες ασθένειες και στις συνθήκες αναπηρίας που προκαλούν. Η έμφαση δόθηκε στο πώς διαφέρουν
αυτές οι συνθήκες μεταξύ τους. Η δεύτερη τάξη ονομάστηκε «Άτομα με Αναπηρία στην Κοινωνία» και εστίασε
στις ικανότητες που αναπτύσσουν οι άνθρωποι με αναπηρία, χωρίς να ασχολείται με τις διαφορετικές συνθήκες
αναπηρίας. Ένα σύνολο 20 εθελοντών από κάθε τάξη συμμετείχαν σε αυτή τη μελέτη. Στο τέλος του πρώτου
εξαμήνου όλοι οι εθελοντές εξετάστηκαν στο «Ερωτηματολόγιο Στάσεων Απέναντι στα Άτομα με Ειδικές
Ανάγκες».
Αναγνωρίστε τις ΑΜ. Για καθεμία, αναφέρετε αν πρόκειται για ενεργητική μεταβλητή ή μεταβλητή γνωρισμάτων.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Ένας ερευνητής θέλει να μελετήσει την επίδραση που έχει η ανάμειξη των κοινωνικών λειτουργών στην εύρεση
εργασίας σε αστέγους. Ένας κοινωνικός λειτουργός περνά έναν μήνα σε μια κοινωνική δομή που έχει
δημιουργηθεί για ανθρώπους χωρίς στέγη. Υπάρχει ακόμα μια παρόμοια κοινωνική δομή, την οποία δεν
επισκέπτεται ο συγκεκριμένος λειτουργός. Οι άνθρωποι που ζουν στις δύο κοινωνικές δομές έχουν παρόμοια
ηλικία, φύλο και μορφωτικό επίπεδο. Στο τέλος της περιόδου του ενός μήνα, ο κοινωνικός λειτουργός συλλέγει

τα ακόλουθα δεδομένα από τα αρχεία του οργανισμού για την εργασιακή απασχόληση: τα μηνιαία σύνολα για τον
αριθμό των ημερών που εργάζονταν οι ωφελούμενοι από τις δύο δομές για τα τελευταία δύο χρόνια.
Αναγνωρίστε τις ΑΜ. Για καθεμία, αναφέρετε αν πρόκειται για ενεργητική μεταβλητή ή μεταβλητή γνωρισμάτων.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.5. Εξάσκηση και επανάληψη.

Εξηγήστε τη συλλογιστική για έναν τυχαιοποιημένο πειραματικό σχεδιασμό με συνταίριασμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Κάποιοι εκπαιδευτές υγείας που διαχειρίζονται ένα μεγάλο πρόγραμμα ευεξίας ενδιαφέρονται να μελετήσουν
ποιος από τους δύο τρόπους εκπαίδευσης (σε δομημένες τάξεις ή μέσω ομάδων υποστήριξης) φαίνεται να έχει τη
μεγαλύτερη επίδραση στην υιοθέτηση «υγιών» διατροφικών συνηθειών. Τα άτομα εγγράφονται εθελοντικά στο
πρόγραμμα είτε για το τμήμα των τάξεων είτε για τις ομάδες υποστήριξης. Το σχέδιο των εκπαιδευτών ήταν να
επιλέξουν τυχαία 30 άτομα για κάθε ομάδα (αφού είχαν εξασφαλίσει τη συγκατάθεσή τους) και να
χρησιμοποιήσουν ένα εργαλείο μέτρησης των διατροφικών συνηθειών, πρώτα ως προέλεγχο και στη συνέχεια ως
μετέλεγχο, ώστε να εντοπίσουν πιθανές διαφορές στις συνήθειες στο πέρασμα του χρόνου. Ένας από τους
εκπαιδευτές υγείας εξέφρασε τον εξής προβληματισμό: η πραγματοποίηση της εξέτασης πριν από το μάθημα θα
μπορούσε να προκαλέσει μια επίδραση στις βαθμολογίες κατά τον μετέλεγχο επειδή οι συμμετέχοντες θα ήταν
ήδη εξοικειωμένοι με το όργανο μέτρησης. Το αποτέλεσμα αυτής της εξοικείωσης θα ήταν να δίνονται πιο
«κοινωνικά αποδεκτές» απαντήσεις. Η επίδραση εξοικείωσης αποτελεί λοιπόν ένα ζήτημα στη συγκεκριμένη
μελέτη. Πώς θα μπορούσαν οι εκπαιδευτές να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Περιγράψτε πώς ένας ερευνητής θα μπορούσε να εξερευνήσει τον αντίκτυπο ενός νέου προγράμματος σπουδών
στα άτομα που θα εγγραφούν στο συγκεκριμένο τμήμα. Χρησιμοποιήστε έναν σχεδιασμό διακοπτόμενης
χρονοσειράς μίας ομάδας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Φτιάξτε ένα διάγραμμα για τον σχεδιασμό και δώστε του ένα συγκεκριμένο όνομα σχεδιασμού.
Γιατί ένας σχεδιασμός διακοπτόμενης χρονοσειράς είναι ισχυρότερος από έναν παρόμοιο σχεδιασμό ο οποίος δεν
περιέχει το στοιχείο της χρονοσειράς;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τα υποκείμενα είναι ταιριασμένα σε ζευγάρια με βάση τις μεταβλητές γνωρισμάτων, δηλαδή ως προς τα σκορ
που σημείωσαν στα τεστ και την ηλικία τους. Έπειτα, τα άτομα σε κάθε συνταιριασμένο ζεύγος κατανέμονται
τυχαία σε μία από τις δύο ομάδες αφού δεχτούν τη συγκεκριμένη παρέμβαση (ή όχι, αν βρίσκονται στην αντίθετη
ομάδα). Ποιος τύπος σχεδιασμού ακολουθείται στο συγκεκριμένο παράδειγμα; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.6. Αναγνωρίζοντας τον σχεδιασμό. Σε αυτή τη δραστηριότητα θα εξασκηθείτε στην

αναγνώριση των ανεξάρτητων και εξαρτημένων μεταβλητών μέσω μιας σύντομης περιγραφής της εκάστοτε
μελέτης. Πρώτα διαβάστε την περιγραφή και στη συνέχεια απαντήστε στις έξι ερωτήσεις που ακολουθούν.
1. Strayer, D. L., & Johnston, W. A. (2001). Driven to distraction: Dual-task studies of simulated driving and
conversing on a cellular phone. Psychological Science, 12, 462-466.
Οι δύο ψυχολόγοι ήθελαν να μάθουν αν η χρήση ενός κινητού τηλεφώνου μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα
του ατόμου να οδηγεί ένα αυτοκίνητο. Ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να χρησιμοποιήσουν ένα
τηλεχειριστήριο και μέσω αυτού να κινούν έναν κέρσορα σε μια οθόνη σύμφωνα με την προβαλλόμενη διαδρομή.

Επιπλέον, έπρεπε να πατούν ένα κουμπί οποτεδήποτε έβλεπαν ένα κόκκινο φανάρι να εμφανίζεται στην οθόνη.
Αυτό το έργο προσομοίωνε ουσιαστικά τις δράσεις των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της οδήγησης.
Οι συμμετέχοντες ανατέθηκαν τυχαία στη συνθήκη που άκουγαν έναν ραδιοφωνικό σταθμό (δικής τους
επιλογής), στη συνθήκη που μιλούσαν με έναν συνεργό κρατώντας το κινητό ή στη συνθήκη που μιλούσαν στον
συνεργό μέσω συσκευής hands-free. Οι συμμετέχοντες εκτελούσαν το έργο ιχνηλάτησης για 7,5 λεπτά και στη
συνέχεια περνούσαν στο διπλό έργο όπου έκαναν το έργο ιχνηλάτησης μαζί με τη δράση στην οποία είχαν
ανατεθεί προηγουμένως (ανοιχτό ράδιο, συζήτηση μέσω κινητού, συζήτηση μέσω hands-free).
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες εντόπισαν όλα τα κόκκινα φανάρια, με το
χρονικό διάστημα εντοπισμού να είναι πολύ μικρό. Οι συμμετέχοντες που χρησιμοποίησαν κινητά τηλέφωνα ήταν
σημαντικά πιο αργοί στις αποκρίσεις σήματος όταν κουβέντιαζαν (σε σχέση με την αντίδρασή τους στο μονό
έργο). Αυτό δεν ίσχυε για την περίπτωση των συμμετεχόντων που άκουγαν ραδιόφωνο, οι οποίοι εκτελούσαν με
την ίδια ταχύτητα το έργο εντοπισμού του κόκκινου φαναριού ανεξάρτητα από το αν άκουγαν (ή όχι) το
ραδιόφωνο.
Βασισμένοι σε αυτή τη μελέτη και σε ακόμα ένα σχετικό πείραμα που πραγματοποίησαν, οι ερευνητές
κατέληξαν ότι η χρήση ενός κινητού τηλεφώνου κατά τη διάρκεια της οδήγησης μπορεί να μειώσει τις οδηγικές
ικανότητες του ατόμου. Επίσης, συμπέραναν ότι δεν παίζει κανέναν ρόλο αν το άτομο κρατά το κινητό όσο μιλά
ή αν χρησιμοποιεί συσκευή hands-free. Αντίθετα, το να ακούει κάποιος ραδιόφωνο ενώ οδηγεί δεν επιδρά στις
οδηγικές του ικανότητες.
Πόσες ΑΜ εμφανίζονται στην έρευνα και πόσα επίπεδα έχει η καθεμία από αυτές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε τον τύπο σχεδιασμού και τον συνολικό αριθμό συνθηκών που υπάρχουν στη μελέτη.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίζετε καμία μετρήσιμη μεταβλητή (ή μεταβλητή συμμετεχόντων);

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Έχουμε να κάνουμε με έναν σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων; Εάν ναι, αναγνωρίστε την
επαναλαμβανόμενη μεταβλητή (μπορεί να υπάρχει μία ή περισσότερες).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε την ΕΜ (μπορεί να υπάρχει μία ή περισσότερες).

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Bigler, R. S., Averhart, C. J. & Liben, L. S. (2003). Race and the workforce: Occupational status, aspirations,
and stereotyping among African-American children. Developmental Psychology, 39, 572-580.
Μια ομάδα ψυχολόγων μελέτησε τις αντιλήψεις που έχουν τα παιδιά με αφροαμερικανικές ρίζες όσον αφορά
διάφορα επαγγέλματα. Οι ερευνητές παρουσίασαν στα παιδιά μια σειρά από επαγγέλματα, τα οποία οι ερευνητές
είχαν προηγουμένως διαχωρίσει σε επαγγέλματα χαμηλής, μέτριας ή υψηλής κοινωνικής υπόληψης, και ζήτησαν
από τα παιδιά να τα βαθμολογήσουν ανάλογα με τη σημαντικότητά τους. Επιπλέον, ενδιαφέρονταν να μάθουν αν

οι βαθμολογίες των παιδιών ως συνάρτηση της κοινωνικής υπόληψης διέφεραν ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα
στην οποία ανήκαν τα παιδιά (νεότερα 6-7 χρόνων, μεγαλύτερα 11-12 χρόνων). Επιπλέον, οι συμμετέχοντες
ήθελαν να μάθουν αν οι απαντήσεις των παιδιών διέφεραν ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική τους προέλευση
(χαμηλό ή υψηλό κοινωνικοοικονομικό προφίλ).
Οι ερευνητές παρουσίασαν 39 διαφορετικά επαγγέλματα στα παιδιά και στη συνέχεια εξήγαγαν τον μέσο
όρο των βαθμολογιών για κάθε συνθήκη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα παιδιά είχαν χαμηλότερες αντιλήψεις
για τα επαγγέλματα που ήταν συνδεδεμένα με Αφροαμερικανούς εργάτες σε σχέση με εκείνα που είχαν ευρωπαϊκή
προέλευση.
Πόσες ΑΜ εμφανίζονται στην έρευνα και πόσα επίπεδα έχει η καθεμία από αυτές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε τον τύπο σχεδιασμού και τον συνολικό αριθμό συνθηκών που υπάρχουν στη μελέτη.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίζετε καμία μετρήσιμη μεταβλητή (ή μεταβλητή συμμετεχόντων);

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Έχουμε να κάνουμε με έναν σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων; Εάν ναι, αναγνωρίστε την
επαναλαμβανόμενη μεταβλητή (μπορεί να υπάρχει μία ή περισσότερες).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εντοπίστε την ΕΜ (μπορεί να υπάρχει μία ή περισσότερες).

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.7. Απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα. Εντοπίστε και αναγνωρίστε στα παρακάτω
παραδείγματα τις απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα.
1. Φροντιστήρια που ασχολούνται με προπαρασκευαστικά μαθήματα για εξετάσεις τύπου SAT, ACT, GRE κ.λπ.
ενδιαφέρονται να ελέγξουν την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών τους. Αυτό θα το πετύχουν βλέποντας αν
διατηρούνται οι υψηλές βαθμολογίες στα τεστ πριν και μετά τη συμμετοχή των μαθητών στα προπαρασκευαστικά
μαθήματα. Υποθέστε ότι οι ερευνητές μέτρησαν το επίπεδο των μαθητών μέσω τεστ μόλις εγγράφηκαν στα
προπαρασκευαστικά μαθήματα και στη συνέχεια, αφού ολοκληρώθηκαν τα μαθήματα, εφάρμοσαν ξανά τα
αρχικά τεστ. Οι ερευνητές είναι πολύ πιθανό να βρουν ανεβασμένα σκορ για τους μαθητές όταν εξετάστηκαν κατά
τον επανέλεγχο.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

2. Οι ερευνήτριες που ήθελαν να μελετήσουν εάν οι στάσεις των συμμετεχουσών αλλάζουν κατά τη διάρκεια ενός
τυχαιοποιημένου πειράματος χορήγησαν αρκετές φορές μια δημοσκόπηση στάσεων στο ξεκίνημα της μελέτης.
Στη συνέχεια οι ερευνήτριες εφάρμοσαν τους κατάλληλους πειραματικούς χειρισμούς στις διαφορετικές ομάδες.
Έπειτα, με το που τελείωσε η μελέτη, οι συμμετέχουσες συμπλήρωσαν ξανά μια δημοσκόπηση στάσεων. Δεν θα
ήταν έκπληξη αν οι ερευνήτριες παρατηρούσαν τις συμπεριφορές των συμμετεχουσών να αλλάζουν στο πέρασμα
του χρόνου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Οι ερευνήτριες παρατηρούν τα επίπεδα κατάθλιψης στις φοιτήτριες και προσπαθούν να βελτιώσουν τη

συναισθηματική τους κατάσταση. Έπειτα από μια τυχαία ανάθεση των συμμετεχουσών στις αντίστοιχες
συνθήκες, οι ερευνήτριες χορήγησαν την πειραματική αγωγή ή την ψευδή θεραπεία (placebo). Για να αποφύγουν
την εγρήγορση των φοιτητριών ως προς τη φύση και τους σκοπούς της μελέτης, οι ερευνήτριες αρχικά μετρούν
την κατάθλιψη ενσωματώνοντας ερωτήσεις από την Κλίμακα Κατάθλιψης του Beck (BDI) σε ένα άλλο
ερωτηματολόγιο. Στο τέλος της μελέτης δίνουν στις συμμετέχουσες το BDI στην πρωτότυπη μορφή του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4. Οι ερευνήτριες θέλουν να συγκρίνουν τις συμπεριφορές των ανθρώπων που υποφέρουν από βουλιμικά
επεισόδια σε σχέση με μη βουλιμικούς ανθρώπους. Για τον λόγο αυτόν προσπαθούν να συλλέξουν τους
κατάλληλους ανθρώπους που ταιριάζουν στην κάθε κατηγορία και να τους ακολουθήσουν για έναν χρόνο, ώστε
να παρατηρήσουν πώς εξελίσσονται οι συμπεριφορές τους στο πέρασμα του χρόνου. Υποθέστε ότι οι ερευνητές
συνέκριναν βουλιμικούς ασθενείς που βρίσκονται στο νοσοκομείο με κλινικούς ασθενείς που υποφέρουν από
άλλα προβλήματα τα οποία δεν σχετίζονται με κάποια διατροφική διαταραχή. Οι ασθενείς και των δύο ομάδων
είναι συνταιριασμένοι ως προς την ηλικία και το φύλο. Οι ερευνήτριες μπόρεσαν να αποκτήσουν μια εικόνα για
το μοτίβο των συμπεριφορών και τις διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων στο πέρασμα του χρόνου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Δύο ψυχολόγοι ερεύνησαν τη σχέση μεταξύ της ενασχόλησης με βιντεοπαιχνίδια δράσης και της ικανότητας
παρακολούθησης του οπτικού περιβάλλοντος. Για τις ανάγκες της έρευνας επέλεξαν μια ομάδα προπτυχιακών
φοιτητών (όλοι αγόρια) οι οποίοι ασχολούνται με τα βιντεοπαιχνίδια δράσης για τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα,
τέσσερις ημέρες την εβδομάδα για τους προηγούμενους έξι μήνες. Μια ομάδα ελέγχου που δεν περιείχε παίκτες
βιντεοπαιχνιδιών συμμετείχε επίσης στην έρευνα. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι παίκτες βιντεοπαιχνιδιών ήταν
καλύτεροι στο να αναγνωρίζουν τα άσχετα (ως προς το βιντεοπαιχνίδι) οπτικά στοιχεία που βρίσκονταν στον χώρο
ενώ έπαιζαν με το βιντεοπαιχνίδι. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι το να παίζει κάποιος βιντεοπαιχνίδια βελτιώνει
την οπτική προσοχή του.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6. Η Κλίμακα Νοημοσύνης Ενηλίκων Wechsler-III (WAIS-III) μαζί με την Κλίμακα Μνήμης του Wechsler
(WMS) έχουν πολλά συστατικά στοιχεία. Υποθέστε ότι οι ερευνητές ήθελαν να συγκρίνουν την απόδοση των
ανθρώπων με ήπια διάσειση με ανθρώπους που δεν είχαν πάθει κάποια αντίστοιχη διάσειση. Το πρώτο βήμα ήταν
να συνταιριαστούν τα δείγματα έτσι ώστε να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερα κοινά μεταξύ τους. Υπάρχει μια
πληθώρα από υποτέστ, με αποτέλεσμα οι ερευνητές να είναι σε θέση να χορηγούν τα διάφορα υποτέστ με τη σειρά
που επιλέγουν μεταξύ πολλαπλών συνεδριών, ούτως ώστε οι άνθρωποι που εξετάζονται να μην κουράζονται με
υπερβολικά μεγάλες συνεδρίες.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

7. Οι Francis και Pennebaker (1992) μίλησαν για τα πλεονεκτήματα της συγγραφής ως θεραπευτικής διαδικασίας.
Οι Earnhardt, Martz, Ballard και Curtin (2002) χρησιμοποίησαν τη μεθοδολογία της προαναφερθείσας έρευνας
για να δουν αν αυτή η τεχνική γραψίματος θα μπορούσε να επηρεάσει την εικόνα σώματος που έχουν οι
φοιτήτριες. Οι φοιτήτριες αξιολογήθηκαν για την αρνητική εικόνα σώματος και στη συνέχεια ανατέθηκαν τυχαία
είτε στην ομάδα που έγραφε για το σώμα της (πειραματική συνθήκη) είτε στην ομάδα που έγραφε για το δωμάτιό
της (ομάδα ελέγχου), σε ένα χρονικό εύρος τεσσάρων ημερών. Η εικόνα σώματος, η συμπεριφορά διατροφικής
διαταραχής και η διάθεση εκτιμήθηκαν κατά το αρχικό στάδιο, μετά την 4η ημέρα γραψίματος και ύστερα από 1
μήνα. Οι ερευνητές ήθελαν να συγκρίνουν τις ομάδες για να εξετάσουν εάν το πρόγραμμα συγγραφής είχε το
αναμενόμενο αποτέλεσμα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
10.2 Μαθαίνοντας μικρού-Ν σχεδιασμούς

Στις δραστηριότητες που ακολουθούν, θα εξασκηθείτε στον σχεδιασμό μελετών με μικρού-Ν σχεδιασμούς, καθώς
και στην κατανόηση των διαφορών μεταξύ οιονεί-πειραματικών και μικρών-Ν σχεδιασμών.
Συμπληρώστε τους παρακάτω πίνακες:
ΕΙΔΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ
Είδος Τι περιλαμβάνει
Σχέδιο απόσυρσης
(ή Σχέδιο ΑΒΑ)
Σχέδιο αντιστροφής
(ή Σχέδιο ΑΒΑΒ)
Σχέδιο πολλαπλού
βασικού επιπέδου
Ατομικές περιπτώσεις
τυχαιοποιημένων
ελεγχόμενων δοκιμών

ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ KAI ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ
Δυνατά σημεία
1.
2.
3.
Αδυναμίες
1.
2.
3.
Δραστηριότητα 10.8. Μικροί-Ν σχεδιασμοί.
1. Φανταστείτε ότι θέλετε να χρησιμοποιήσετε έναν μικρό-Ν σχεδιασμό για να εξετάσετε τον αντίκτυπο που
μπορεί να έχει η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη συμπεριφορά σας. Αλλάξτε μια από τις συνήθειές
σας στα κοινωνικά μέσα (π.χ. σταματήστε για λίγο καιρό να μπαίνετε στο Facebook ή το Instagram) και μετρήστε
τη διάθεση, τη ρουτίνα διαβάσματος ή την κοινωνική σας ζωή. Επιλέξτε μία ερώτηση που σας ενδιαφέρει και
σκεφτείτε την προσέγγιση ενός μικρού-Ν σχεδιασμού. Δημιουργήστε μια μελέτη μικρού-Ν σχεδιασμού η οποία
θα εξετάσει αν μια στοχευμένη αλλαγή στον τρόπο χρήσης των κοινωνικών μέσων θα μπορούσε να επηρεάσει τη
συμπεριφορά στην οποία έχετε επικεντρώσει. Οι σχεδιασμοί είναι: βασικού επιπέδου, πολλαπλού βασικού
επιπέδου, σχέδιο αντιστροφής.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα διάγραμμα για να δείξετε ότι η παρέμβαση δούλεψε.

2. Υποθέστε ότι είστε κηδεμόνας ενός τρίχρονου Λαμπραντόρ, της Φρίλας. Όταν βγάζετε τη Φρίλα βόλτα, αυτή
γρυλίζει έντονα στους σκύλους που περνάνε από δίπλα της. Σε μια προσπάθεια να μειώσετε την επιθετική της
συμπεριφορά, αποφασίζετε να δοκιμάσετε μια τεχνική που είδατε στην τηλεόραση: Μόλις η σκυλίτσα σας πάει
να γρυλίσει στους περαστικούς σκύλους, εσείς την κοιτάζετε έντονα στα μάτια και ταυτόχρονα της φωνάζετε ένα
δυνατό και γρήγορο «Σσσσσου!». Αποφασίζετε να εφαρμόσετε έναν μικρό-Ν σχεδιασμό για να ερευνήσετε την
αποτελεσματικότητα του προγράμματος εξάσκησης που ακολουθήσατε.
Ποιος μικρός-Ν σχεδιασμός θα ήταν κατάλληλος για αυτή την περίπτωση;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Διαλέξτε έναν μικρό-Ν σχεδιασμό και περιγράψτε πώς θα διεξαγάγετε τη μελέτη σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματα που θα προβλέπατε με βάση τον σχεδιασμό σας (υποθέτοντας ότι η
πειραματική αγωγή σας λειτούργησε).

Εξηγήστε αν θα ήταν δυνατό να συμπεράνετε από τα αποτελέσματα της μελέτης σας ότι η αγωγή που επιλέχθηκε
θα μπορούσε να μειώσει την επιθετική συμπεριφορά του σκύλου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.9. Μικροί-Ν σχεδιασμοί: Μελετώντας έναν μικρό αριθμό υποκειμένων.

Αναφέρετε τρεις μικρούς-Ν σχεδιασμούς που χρησιμοποιούνται σε εφαρμοσμένα περιβάλλοντα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Με ποιον τρόπο θεωρείται ένα σχέδιο πολλαπλού βασικού επιπέδου παρόμοιο με ένα σχέδιο διακοπτόμενης
χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πώς οι μικροί-Ν σχεδιασμοί προσεγγίζουν το ερώτημα για την εξωτερική εγκυρότητα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
1. Μια κλινική ψυχολόγος έχει μελετήσει συμπεριφορικές τεχνικές που μπορούν να της φανούν ιδιαίτερα
βοηθητικές στην αντιμετώπιση των μικρών παιδιών. Της έχουν αναφερθεί περιπτώσεις παιδιών (4-5 ετών) που
εμφανίζουν έντονες συμπεριφορές δαγκώματος. Στόχος της είναι να διεξαγάγει μια μελέτη ατομικής περίπτωσης
για να εξετάσει την αποτελεσματικότητα μιας νέας συμπεριφορικής θεραπείας που άπτεται του συγκεκριμένου
ζητήματος. Πώς θα μπορούσε να εφαρμόσει κάτι τέτοιο ακολουθώντας:
έναν σχεδιασμό αντιστροφής (ABAB);

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
έναν σχεδιασμό πολλαπλού βασικού επιπέδου;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
έναν σχεδιασμό εναλλακτικής αγωγής;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Η καθηγήτρια Χ έχει έναν πολύ άτακτο μαθητή στην τάξη της, ο οποίος συνεχώς διακόπτει το μάθημα. Οι
γονείς του παιδιού έχουν αναφέρει ότι αυτή η συμπεριφορά συνεχίζεται τόσο στο σπίτι όσο και στο κέντρο
δημιουργικής απασχόλησης στο οποίο πηγαίνει το παιδί μετά το τέλος του σχολείου. Η σχολική σύμβουλος, για
να ελέγξει την παρέμβασή της, ακολουθεί έναν σχεδιασμό πολλαπλού βασικού επιπέδου μεταξύ διαφορετικών
περιβαλλόντων. Η καθηγήτρια Χ, οι γονείς και ο δάσκαλος στη δημιουργική απασχόληση εφαρμόζουν την
παρέμβαση και λειτουργούν ως παρατηρητές της συμπεριφοράς. Συζητήστε τα διάφορα προβλήματα που
ανακύπτουν από αυτόν τον σχεδιασμό. Πώς μπορεί η σύμβουλος να βελτιώσει τον σχεδιασμό της ώστε να
αντιμετωπίσει τα προαναφερθέντα προβλήματα;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Συγκρίνετε τους σχεδιασμούς πολλαπλού βασικού επιπέδου (μεταξύ υποκειμένων, μεταξύ συμπεριφορών και
μεταξύ περιβαλλόντων). Πώς αποκλείστηκαν οι εξωγενείς μεταβλητές για καθένα από τα τρία σχέδια;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Μια διαιτολόγος που εργάζεται σε μια κλινική ευεξίας επιστρέφει από ένα συνέδριο με μια νέα παρέμβαση
μέσω της οποίας δίνονται περισσότερα κίνητρα στους πελάτες για να ακολουθήσουν πιο υγιεινή διατροφή. Η
διαιτολόγος θέλει να εξετάσει τη νέα σε σύγκριση με την υπάρχουσα παρέμβαση που χρησιμοποιούσαν όσον
αφορά την αποτελεσματικότητα. Επιθυμεί επίσης να ελέγξει και τις δύο παρεμβάσεις σε ανθρώπους που είναι στα
κανονικά επίπεδα βάρους (και παλεύουν να διατηρηθούν σε αυτά τα κιλά) και σε ανθρώπους που είναι υπέρβαροι
(και προσπαθούν να χάσουν τα παραπανίσια κιλά). Ουσιαστικά θέλει να δει ποια παρέμβαση είναι πιο
αποτελεσματική και σε ποια ομάδα.
Πώς θα μπορούσε η διαιτολόγος να σχεδιάσει αυτή τη μελέτη ως σχέδιο ατομικής περίπτωσης;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναφέρετε ορισμένα ζητήματα που προκύπτουν λόγω της ύπαρξης εξωγενών μεταβλητών;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσο μακρές σε διάρκεια θα έπρεπε να κάνει τις περιόδους μετρήσεων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα σχέδιο αντιστροφής ΑΒΑΒ θεωρείται γενικά ότι είναι πιο ευέλικτο από ένα σχέδιο πολλαπλού βασικού
επιπέδου. Γιατί πιστεύετε ότι ισχύει κάτι τέτοιο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του να επιλέγουμε έναν σχεδιασμό πολλαπλού βασικού επιπέδου αντί για έναν
σχεδιασμό αντιστροφής;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4. Ένας ερευνητής πραγματοποιεί έναν σχεδιασμό πολλαπλού βασικού επιπέδου μεταξύ υποκειμένων. Έχει τρεις
συμμετέχοντες στη μελέτη του, τους οποίους ονομάζει Α, Β και Γ. Όλοι οι συμμετέχοντες θα λάβουν την ίδια
πειραματική αγωγή. Αφού παρατηρήσει τους συμμετέχοντες για πέντε ημέρες, ο ερευνητής αποφασίζει να αρχίσει
τη αγωγή με τον Β από τη στιγμή που το βασικό του επίπεδο ήταν το πιο σταθερό. Έπειτα από άλλες τρεις ημέρες,
στη λήψη της αγωγής μπήκε και ο Γ, αφού κατέγραψε ένα πιο σταθερό βασικό επίπεδο από τον Α. Έπειτα από
επιπλέον έξι ημέρες άρχισε την αγωγή και ο Α. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα αδύναμα σημεία αυτής της
μεθόδου απόφασης σειράς για την αγωγή;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Διεξάγετε μια μελέτη χρησιμοποιώντας σχεδιασμό ατομικής περίπτωσης για να προσδιορίσετε την επίδραση
μιας συγκεκριμένης θεραπείας. Αποφασίζετε να χρησιμοποιήσετε ένα σχέδιο αντιστροφής (ΑΒΑΒ). Το βασικό
επίπεδο (φάση Α) ορίζεται μετά το πέρας πέντε συνεδριών. Η εισαγωγή της πειραματικής αγωγής γίνεται κατά τη
φάση Β και έπειτα από οκτώ συνεδρίες παρατηρείται ότι δεν υπάρχει καμία αύξηση στη μέτρηση. Αποφασίζετε
να τροποποιήσετε την αγωγή και να εισαγάγετε μια νέα εκδοχή της ως φάση Γ. Έπειτα από πέντε συνεδρίες
παρατηρείτε μια μεγάλη αύξηση που γίνεται εύκολα εμφανής από την οπτικοποίηση στο γράφημά σας. Ποια θα
πρέπει να είναι τα επόμενα βήματά σας (φάσεις) προκειμένου να αποκλείσετε την επιρροή εξωγενών μεταβλητών;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6. Η ακόλουθη μελέτη ατομικής περίπτωσης χρησιμοποιεί ένα σχέδιο απόσυρσης (ΑΒΑ). Η Λίζα περνούσε
δύσκολα προσπαθώντας να ταξινομήσει με επιτυχία την αλληλογραφία που της είχε ανατεθεί. Η προϊστάμενη της
προσπάθησε να δοκιμάσει ένα νέο σύστημα ενδείξεων, το οποίο περιείχε προφορικές εντολές που κρατούσαν τη
Λίζα σε εγρήγορση όταν πήγαινε να αφαιρεθεί. Στο πλαίσιο της περιόδου βασικού επιπέδου η προϊστάμενη
μέτρησε πόσα γράμματα μπορούσε η Λίζα να ταξινομήσει σε ένα χρονικό διάστημα 15 λεπτών. Έπειτα από οκτώ
περιόδους μέτρησης, η Λίζα βρίσκεται σε ένα σταθερό βασικό επίπεδο. Η προϊστάμενη της τότε έθεσε σε
εφαρμογή τις προφορικές ενδείξεις και μέτρησε την απόδοση της Λίζα για άλλες οκτώ περιόδους. Μετά το τέλος
αυτής της περιόδου, η προϊστάμενη σταμάτησε να δίνει τις προφορικές ενδείξεις και μέτρησε τη Λίζα για άλλες
οκτώ τελευταίες περιόδους. Οι μετρήσεις για κάθε επίπεδο παρατίθενται εδώ:
Δοκιμή A B A Φτιάξτε ένα γράφημα με τις μετρήσεις.
1 50 65 60
2 60 70 65
3 35 70 65
4 45 75 70
5 50 80 65
6 45 80 65
7 50 85 60
8 50 90 65
Περιγράψτε πώς η μεταβλητότητα, τα επίπεδα και η κλίση σχετίζονται με το γράφημα.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε ένα συμπέρασμα που προκύπτει από αυτή τη μελέτη.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7. Η ακόλουθη μελέτη ατομικής περίπτωσης χρησιμοποιεί ένα σχέδιο αντιστροφής (ΑΒΑΒ). Ο Σωτήρης είναι
ένας νεαρός άνδρας με νοητική υστέρηση. Ένας βοηθός ειδικής αγωγής έχει ανατεθεί στον Σωτήρη προκειμένου
να τον βοηθήσει να γίνει καλύτερος στη δουλειά του. Ο Σωτήρης διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να χάσει τη δουλειά
του επειδή ξεχνά να κάνει κάποια συγκεκριμένα έργα σε σταθερή βάση. Ο βοηθός ειδικής αγωγής προσπαθεί να
δοκιμάσει μια λίστα αυτοελέγχου, την οποία έχει δομήσει μαζί με τον Σωτήρη προκειμένου να τον βοηθά να
κρατά ένα αρχείο με τα καθήκοντά του. Για δύο εβδομάδες ο βοηθός παρακολουθεί τη δουλειά του Σωτήρη και
μετρά πόσα έργα ολοκληρώνει από αυτά που του έχουν ανατεθεί χωρίς τη βοήθεια ενδείξεων. Στο τέλος των δύο
εβδομάδων, αποφασίζει να ξεκινήσει τη λίστα αυτοελέγχου με τον Σωτήρη, μετρώντας πόσα έργα ολοκληρώνει.
Ακολουθεί μια περίοδος χωρίς τη λίστα ελέγχου για να την επαναφέρει και πάλι στο τέλος ο βοηθός. Οι μετρήσεις
για κάθε περίοδο παρατίθενται εδώ:
Δοκιμή A B A B Φτιάξτε ένα γράφημα με τις μετρήσεις.

1 11 17 14 19
2 12 18 13 20
3 13 16 14 22
4 11 18 15 21
5 12 17 13 23
6 9 18 13 22
7 10 18 14 21
8 11 17 13 22
9 12 12 23
10 9 13 23
Περιγράψτε πώς η μεταβλητότητα, τα επίπεδα και η κλίση σχετίζονται με το γράφημα.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε ένα συμπέρασμα που προκύπτει από αυτή τη μελέτη.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.10. Η χρήση των μελετών περίπτωσης στην ψυχολογία. Αυτή η δραστηριότητα απαιτεί κάποια
προετοιμασία. Πρέπει να μπείτε στο Scopus και να γράψετε τη φράση μελέτη περίπτωσης στη μηχανή, επιλέγοντας
ταυτόχρονα και την εντολή αντικείμενο έρευνας (και όχι να αναζητήσετε τη φράση ως απλή λέξη-κλειδί).
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι μελέτες περίπτωσης είναι μια επικρατούσα μεθοδολογία στις
προτιμήσεις των ψυχολόγων. Στην πραγματικότητα, οι μελέτες περιπτώσεις αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό

κομμάτι στη δημοσιευμένη έρευνα και ουσιαστικά περιορίζονται στον κλάδο της κλινικής ψυχολογίας. Ο σκοπός
αυτής της δραστηριότητας είναι να σας διδάξει ότι οι μελέτες περίπτωσης χρησιμοποιούνται για την περιγραφή
συγκεκριμένων ατόμων ή μικρών ομάδων που ασχολούνται συνήθως με ζητήματα θεραπειών/αγωγών. Σε αυτό
το πεδίο υπάρχει σχετικά μικρή ανάπτυξη της θεωρίας και ελάχιστη προσπάθεια για γενίκευση πέρα από το άτομο
το οποίο αφορά η εκάστοτε μελέτη.
Αφού εντοπίσετε κάποιες μελέτες περίπτωσης, μπορείτε να τις φέρετε στην τάξη ώστε να προσπαθήσουμε
να σχολιάσουμε τον σκοπό της μελέτης, τη μεθοδολογία και τους πληθυσμούς που συμπεριλήφθηκαν. Θα
παρατηρήσετε ότι αυτή η τεχνική είναι περιορισμένης χρησιμότητας, και συνήθως περιλαμβάνει ανθρώπους με
μια συγκεκριμένη διαταραχή. Έπειτα, θα πρέπει να αναφέρετε αν αυτή η προσέγγιση μπορεί να αποτελέσει
περίπτωση έρευνας η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα εσωτερικής και εξωτερικής εγκυρότητας.
Ποιος ήταν ο γενικός σκοπός των μελετών περίπτωσης που εντοπίσατε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσοι άνθρωποι ερευνήθηκαν στις μελέτες περίπτωσης που βρήκατε;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια ήταν τα δημογραφικά στοιχεία των ανθρώπων που περιγράφονται σε αυτές τις μελέτες;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια ήταν τα πεδία ψυχολογίας (κλινική, συμβουλευτική, γνωστική, νευροεπιστήμη κ.λπ.) που είχαν έντονη
παρουσία στις μελέτες που βρήκατε;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπήρχε κάποιος πειραματικός χειρισμός των μεταβλητών;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε ποιον πληθυσμό μπορούν να γενικευτούν τα αποτελέσματα;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Υπάρχει καμία ανάπτυξη θεωρίας σε αυτές τις μελέτες περίπτωσης;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

10.3 Επανάληψη και εδραίωση της γνώσης
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ
Πλεονέκτημα Γιατί θεωρείται πλεονέκτημα;

Αύξηση Χρειάζεστε λιγότερες συμμετέχουσες για να πάρετε περισσότερα
αποτελεσματικότητας δεδομένα, επειδή κάθε συμμετέχουσα εξετάζεται περισσότερες από
στη συλλογή μία φορές.
δεδομένων
Αύξηση εγκυρότητας Η χρήση επαναλαμβανόμενων μετρήσεων εξασφαλίζει ότι το ίδιο
των δεδομένων άτομο έχει τη δυνατότητα να αξιολογηθεί σε διαφορετικές
καταστάσεις, εξασφαλίζοντας ότι οι μετρήσεις κατανέμονται με τον
ίδιο τρόπο.
Εύρεση επαρκούς Αρκετές έρευνες έχουν δυσκολία στο να βρουν συμμετέχουσες με τα
αριθμού επιθυμητά χαρακτηριστικά, επομένως με τις επαναλαμβανόμενες
συμμετεχουσών μετρήσεις εξυπακούεται ότι χρειάζεστε λιγότερες από τις
συμμετέχουσες με τα ειδικά χαρακτηριστικά.
Μείωση των Οι συμμετέχουσες δρουν ως μονάδα ελέγχου για τον ίδιο τους τον
σφαλμάτων μέτρησης εαυτό (συμμετέχοντας και στις πειραματικές και στις συνθήκες
ελέγχου), κι έτσι το σφάλμα μέτρησης που αφορά την παρουσία
διαφορετικών ατόμων μειώνεται σημαντικά.
Δραστηριότητα 10.11. Δουλεύοντας με μεικτούς σχεδιασμούς.
1. Διαβάστε το ακόλουθο άρθρο: Stark, E., Kim, A., Miller, C., & Borgida, E. (2008). Effects of including a graphic
warning label in advertisements for reduced-exposure products: Implications for persuasion and policy. Journal of
Applied Social Psychology, 38, 281-293.
Αυτή η έρευνα εξέτασε την επίδραση που είχε η χρήση προειδοποιήσεων μέσω μηνυμάτων και γραφικών
(π.χ. εικόνες) στη μείωση της κατανάλωσης προϊόντων καπνού. Οι ερευνητές εξέθεσαν ομάδες καπνιστών και μη
καπνιστών σε συνδυασμούς μεγάλων και μικρών προειδοποιητικών σημάτων, τα οποία περιείχαν μηνύματα ή
εικόνες που αποτύπωναν τρία διαφορετικά προϊόντα καπνού. Για το κομμάτι του σχεδιασμού εντός ομάδων, κάθε
άτομο έβλεπε διαφημίσεις από τρία διαφορετικά προϊόντα (καπνός Skoal, τσίχλες νικοτίνης Commit και τσιγάρα
μειωμένης έκθεσης Omni). Για το κομμάτι του σχεδιασμού μεταξύ ομάδων, οι συμμετέχοντες είδαν είτε τα
προειδοποιητικά μηνύματα του Surgeon General είτε μια εικόνα. Σε αυτές τις ομάδες διέφερε επίσης το μέγεθος
της διαφήμισης. Οι εξαρτημένες μεταβλητές περιλάμβαναν τη βαθμολόγηση των προϊόντων ως προς την επιθυμία
των συμμετεχόντων να τα δοκιμάσουν, την αντίληψη που είχαν για το πόσο ασφαλές ήταν το προϊόν, την
εμπιστοσύνη τους ως προς αυτό και, τέλος, πόσο ελκυστικό τούς φάνηκε συνολικά. Η εικόνα αποτελούσε ένα
αποτελεσματικό αποτρεπτικό.
Ποια είναι τα στοιχεία σχεδιασμού (ΑΜ, ΕΜ) και ποιοι οι λειτουργικοί τους ορισμοί;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία του σχεδιασμού σε αυτή τη μελέτη;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχετικά με τον διαχωρισμό των καπνιστών από τους μη καπνιστές, σας φαίνεται προβληματικό ότι ο διαχωρισμός
γίνεται με βάση μόνο αν έχουν καπνίσει τις τελευταίες 30 μέρες; Σε ποιες βελτιστοποιήσεις θα μπορούσαν να
προχωρήσουν οι ερευνητές ώστε να βοηθήσουν στον καλύτερο έλεγχο των υποθέσεων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Περιγράψτε τους συμβιβασμούς που έγιναν με την επιλογή της παρουσίασης των διαφημίσεων στον υπολογιστή,
από την άποψη του ελέγχου εις βάρος του ρεαλισμού. Τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ήταν τα προϊόντα που επιλέχθηκαν ιδανικά για ένα δείγμα προπτυχιακών φοιτητών; Πώς θα μπορούσαν τα
αποτελέσματα της μελέτης να διαφέρουν αν χρησιμοποιούνταν άλλα προϊόντα καπνού;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιος είναι ένας εναλλακτικός τρόπος να οριστούν λειτουργικά οι ΕΜ; Με ποιους άλλους τρόπους θα μπορούσε
να μετρήσει κάποιος την επίδραση των διαφημίσεων στους καπνιστές (ειδικά με τρόπους που θα είναι λιγότερο
ευαίσθητοι προς μια κοινωνικά επιθυμητή απόκριση);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αυτή η μελέτη χρησιμοποίησε εικόνες με μη υγιή μέρη του σώματος. Προτείνετε και άλλα είδη εικόνων που θα
μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δείτε στον σύνδεσμο ορισμένα βίντεο από αντικαπνιστικές καμπάνιες. Ποια μηνύματα νομίζετε ότι είναι τα
περισσότερο (και τα λιγότερο) αποτελεσματικά;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Διαβάστε το άρθρο που ακολουθεί: Sherman, G. D., Haidt, J., & Coan, J. A. (2009). Viewing cute images
increases behavioral carefulness. Emotion, 9, 282-286.
Το άρθρο εξέτασε πώς η αντίληψη της γλυκύτητας επηρεάζει την προσεκτική συμπεριφορά των ενηλίκων,
ενισχύοντας την ικανότητα των ανθρώπων να προσέχουν τα βρέφη. Οι ερευνητές πήραν φυσιολογικές μετρήσεις
της καρδιακής δραστηριότητας και της αγωγιμότητας του δέρματος από τους συμμετέχοντες, την ώρα που αυτοί
έβλεπαν μια παρουσίαση φωτογραφιών που περιείχαν είτε μωρά ζώα (π.χ. κουτάβια) τα οποία είχαν κριθεί
προηγουμένως ως πολύ γλυκά είτε ενήλικα ζώα (π.χ. σκύλους) τα οποία είχαν αξιολογηθεί ως λιγότερο γλυκά.
Τόσο πριν όσο και μετά την παρουσίαση των φωτογραφιών, οι συμμετέχοντες έπαιξαν το παιχνίδι «Εγχείρηση»,
στο οποίο έπρεπε να χρησιμοποιούν λαβίδες για να μετακινήσουν με πολλή προσοχή διάφορα (πλαστικά) μέρη
του σώματος χωρίς να αγγίζουν τις γύρω επιφάνειες του σώματος. Το παιχνίδι λειτούργησε ως εργαλείο
αξιολόγησης της προσεκτικής συμπεριφοράς. Οι συμμετέχοντες που εκτέθηκαν στα γλυκά ζωάκια-βρέφη έδειξαν
μεγαλύτερη βελτίωση στον έλεγχο των λεπτών κινήσεών τους σε σχέση με την περίοδο πριν από τη φωτογραφική
παρουσίαση. Η έλλειψη σταθερών αλλαγών στις φυσιολογικές μετρήσεις απέκλεισαν τη γενικότερη φυσιολογική

διέγερση ως μια πιθανή εξήγηση. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η γλυκύτητα όχι μόνο παρακινεί τους ανθρώπους
να φροντίσουν κάποιον, αλλά ενισχύει κιόλας την ικανότητά τους να το κάνουν.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πόσο ισχυρή είναι η εξωτερική εγκυρότητα του παρόντος ερευνητικού σχεδιασμού; Πόσο αποτελεσματικός είναι
ο χειρισμός της «γλυκύτητας» (σχετικά με τη φροντίδα των βρεφών) που επιλέχθηκε σε αυτή τη μελέτη; Μπορεί
η απόδοση ενός συμμετέχοντος στο παιχνίδι «Εγχείρηση» να μεταφερθεί στην πραγματική ζωή για την πράξη της
φροντίδας; Γιατί ναι ή γιατί όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του σχεδιασμού ήταν η ύπαρξη μετρήσεων προελέγχου και μετελέγχου. Ποια
είναι τα πλεονεκτήματα αυτού του τύπου σχεδιασμού; Ήταν απαραίτητη η χρήση του σε αυτή τη μελέτη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους για τον χειρισμό της «γλυκύτητας». Σχεδιάστε και αναπτύξτε έναν τέτοιο
χειρισμό.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αυτή η μελέτη χρησιμοποίησε το παιχνίδι «Εγχείρηση» για να εκτιμήσει το μέγεθος της προσεκτικής
συμπεριφοράς των ατόμων μέσα από τον έλεγχο των λεπτών κινήσεών τους. Αναπτύξτε εναλλακτικούς τρόπους
για να μετρήστε την «προσεκτική συμπεριφορά».
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Διαβάστε το άρθρο που ακολουθεί: Place, S. S., Todd, P. M., Penke, L., & Asendorpf, J. B. (2009). The ability
to judge the romantic interest of others. Psychological Science, 20, 22-26.
Αυτή η μελέτη ήθελε να προσδιορίσει εάν ένας τρίτος παρατηρητής θα μπορούσε να διακρίνει το ρομαντικό
ενδιαφέρον μεταξύ δύο αγνώστων. Για να εξετάσει αυτή την υπόθεση, έβαλε άνδρες και γυναίκες παρατηρητές

να δουν βίντεο με αποσπάσματα από γρήγορα ραντεβού προκειμένου να προσδιορίζουν το επίπεδο ρομαντικού
ενδιαφέροντος μεταξύ των δύο συνομιλητών. Οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν βίντεο με διαφορετικές
διάρκειες (10 ή 30 δευτερόλεπτα) και από διαφορετικά μέρη του γρήγορου ραντεβού (αρχή, μέση, τέλος). Κάθε
άτομο βαθμολόγησε ένα μεγάλο και τρία μικρά βίντεο. Οι ερευνητές κωδικοποίησαν επίσης πληροφορίες για το
φύλο (άνδρας ή γυναίκα) και την προσωπική τους κατάσταση (ελεύθεροι ή σε σχέση). Τα αποτελέσματα έδειξαν
ότι οι συμμετέχοντες ήταν ικανοί να εντοπίσουν ένα ρομαντικό ενδιαφέρον σε επίπεδα >50%. Η διάρκεια των
βίντεο δεν επηρέασε την ακρίβεια των ατόμων, παρόλο που το κομμάτι του γρήγορου ραντεβού έκανε κάτι τέτοιο.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί οι ερευνητές επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν βιντεοκασέτες από γερμανικά γρήγορα ραντεβού όταν οι
παρατηρητές ήταν από τις ΗΠΑ;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εξηγήστε την υπόθεση συνταιριάσματος (matching hypothesis) στους φοιτητές. Η υπόθεση συνταιριάσματος
υποστηρίζει ότι τα άτομα που έχουν όμοια χαρακτηριστικά (π.χ. ηλικία, επίπεδο νοημοσύνης κ.λπ.) τείνουν να
έλκονται και να καταλήγουν μαζί (White, 1980). Πώς μπορεί αυτή η υπόθεση να επηρεάσει τις αντιλήψεις
του παρατηρητή;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε ποια άλλα πλαίσια θα μπορούσαν οι ερευνητές να μελετήσουν την ακρίβεια της ερμηνείας της μη λεκτικής
συμπεριφοράς;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια κομμάτια των πληροφοριών πιστεύετε ότι χρησιμοποίησαν οι παρατηρητές για να κάνουν τις κρίσεις τους
σχετικά με το «ρομαντικό ενδιαφέρον»;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.12. Σχεδιασμοί εντός ομάδων.
1. Διαβάστε το ακόλουθο άρθρο: Aron, A., Fisher, H., Mashek, D. J., Strong, G., Li, H., & Brown, L. L. (2005).
Reward, motivation, and emotional systems associated with early-stage intense romantic love. Journal of
Neurophysiology, 94, 327-337.

Η έρευνα επικεντρώθηκε στη λειτουργική απεικόνιση του εγκεφάλου όταν οι άνθρωποι ερωτεύονται. Οι
συμμετέχοντες που αξιολόγησαν τον εαυτό τους ως σφοδρά ερωτευμένους αρχικά είδαν μια φωτογραφία του
ανθρώπου που αγαπούν, στη συνέχεια έκαναν ένα έργο απόσπασης της προσοχής, κι έπειτα είδαν μια εικόνα με
ουδέτερο περιεχόμενο. Όλη αυτή την ώρα οι ερευνητές κατέγραφαν τις αντιδράσεις των συμμετεχόντων με την
τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI). Κάθε άτομο επανέλαβε τη διαδικασία έξι φορές. Όταν
οι συμμετέχοντες κοίταξαν τις φωτογραφίες των αγαπημένων τους, το fMRI υπέδειξε συστηματική ενεργοποίηση
συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών. Συγκεκριμένα, ένα έντονο ερωτικό αίσθημα σχετίστηκε με τις περιοχές
ανταμοιβής του εγκεφάλου, καθώς και με το σύστημα κινητοποίησης που απαιτείται για την απόκτηση
ανταμοιβών.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης fMRI στην ψυχολογική έρευνα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Είναι η μελέτη της λειτουργικότητας του εγκεφάλου απαραίτητη για την κατανόηση της ανθρώπινης
συμπεριφοράς;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες άλλες ανθρώπινες εμπειρίες θα ωφελούνταν από την έρευνα στη χρήση του fMRI;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Γιατί η χρήση έργων απόσπασης της προσοχής (μεταξύ των περιόδων που προβάλλονταν οι φωτογραφίες) μπορεί
να είναι ιδιαίτερα σημαντική; Είναι απαραίτητη;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές ορίζουν λειτουργικά τις μεταβλητές καθορίζει τα αποτελέσματα μιας μελέτης.
Προτείνετε άλλους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν οι ερευνητές να επάγουν τα ερωτικά αισθήματα των
συμμετεχόντων σε αυτή την έρευνα (δηλαδή βρείτε έναν εναλλακτικό τρόπο για να ορίσετε λειτουργικά το
«ερωτικό αίσθημα»).

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 10.13. Αλληλεπιδράσεις. Σε αυτή τη δραστηριότητα, θα δουλέψετε γύρω από την κατανόηση
των αλληλεπιδράσεων. Οι αλληλεπιδράσεις εμφανίζονται στα παραγοντικά πειράματα (δηλαδή σε αυτά που
περιέχουν περισσότερες από μία μεταβλητές) όταν οι συμπεριφορές αλλάζουν διαφορετικά στην παρουσία
περισσότερων από μία μεταβλητών με τρόπους που δεν θα ήταν προβλέψιμοι από τη χρήση μίας μόνο ΑΜ.
Η αποκαλούμενη και ως «Επίδραση Mozart» υποστηρίζει ότι οι χωροχρονικές ικανότητες των ανθρώπων
μπορούν να βελτιωθούν ύστερα από την ακρόαση μουσικής που έχει συνθέσει ο Mozart. Κατά τη διάρκεια της
μελέτης που περιγράφεται εδώ, τα άτομα συμφώνησαν να συμμετάσχουν σε δύο ξεχωριστές συνεδρίες στον χώρο
του εργαστηρίου. Στην πρώτη συνεδρία, οι συμμετέχοντες άκουσαν είτε μουσική που είχε συνθέσει ο Mozart είτε
μια ηχογραφημένη ιστορία. Στη συνέχεια έκαναν ένα τεστ το οποίο περιλάμβανε 17 ερωτήσεις. Οι συμμετέχοντες
επέστρεψαν στο εργαστήριο δύο εβδομάδες μετά για να εκτελέσουν τη δεύτερη συνεδρία. Εάν είχαν ακούσει
Mozart κατά την πρώτη συνεδρία, θα άκουγαν την ιστορία αυτή τη φορά (και το αντίστροφο). Οι ερευνητές
κατέγραψαν τις προτιμήσεις των συμμετεχόντων (ιστορία ή μουσική του Mozart). Όπως και στην πρώτη συνεδρία
έτσι και στη δεύτερη, οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν στο τέλος ένα δεύτερο τεστ με 17 ερωτήσεις.
ΕΡΓΟ
Μέγεθος Ακρόαση Ακρόαση
Προτίμηση Οριακοί μέσοι όροι
δείγματος Mozart ιστορίας
Mozart n = 13 14,62 13,23
Ιστορία n = 15 11,60 12,67
Οριακοί μέσοι όροι

Αναγνωρίστε τον σχεδιασμό (π.χ. ένας παραγοντικός σχεδιασμός 3 x 4) και τον συνολικό αριθμό των συνθηκών.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε ποιες μεταβλητές (εάν υπάρχουν) λογίζονται ως μεταβλητές χειρισμού, ποιες ως μετρήσιμες
μεταβλητές (π.χ. μεταβλητές υποκειμένων) και ποιες ως μεταβλητές επαναλαμβανόμενων μετρήσεων.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Αναγνωρίστε τις εξαρτημένες μεταβλητές (μπορεί να είναι μία ή περισσότερες).

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Για την κάθε ΑΜ ξεχωριστά, αναγνωρίστε τους μέσους όρους για το κάθε επίπεδό της. Επαναλάβετε τη διαδικασία
για όλες τις ΑΜ.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η αλληλεπίδραση είναι σημαντική. Ερμηνεύστε τα δεδομένα. Τι συμπεραίνετε με βάση αυτά τα αποτελέσματα;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 10.14. Εξάσκηση στον εντοπισμό μεταβλητών.
1. Οι μισοί φοιτητές ψυχολογίας που συμμετείχαν στη μελέτη πραγματοποιούσαν προσομοιώσεις σε έναν
υπολογιστή. Το υπόλοιπο μισό δείγμα συμμετεχόντων πέρασε τον ίδιο χρόνο κάνοντας μια επισκόπηση του
κειμένου και των σημειώσεων από τις διαλέξεις. Όλες οι ομάδες εξετάζονταν στη συνέχεια στις πληροφορίες που
είχαν συγκρατήσει από το μάθημα.
Ποια ήταν η υπόθεση; ________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ομάδα ελέγχου; ___________________________________________________________________
Ποια ήταν η πειραματική ομάδα;_______________________________________________________________
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
2. Τα μισά μέλη μιας αδελφότητας στο NC State παρακολούθησαν το τηλεοπτικό πρόγραμμα “The Day After”. Η
συγκεκριμένη εκπομπή είχε δραματικό περιεχόμενο και στο επιλεγμένο επεισόδιο παρουσιαζόταν το πυρηνικό
ολοκαύτωμα. Τα υπόλοιπα μέλη αυτής της αδελφότητας παρακολούθησαν για το ίδιο χρονικό διάστημα άλλα
τηλεοπτικά προγράμματα. Στο τέλος οι ερευνητές πήραν ατομική συνέντευξη από τα μέλη της αδελφότητας
σχετικά με τη στάση τους απέναντι στο πυρηνικό ολοκαύτωμα.

Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
3. Δύο ομάδες ποντικιών τρέχουν σε έναν λαβύρινθο, ο οποίος κρύβει μια ανταμοιβή φαγητού. Οι ερευνητές
καταγράφουν τον χρόνο που χρειάζεται κάθε ποντίκι για να φτάσει τον στόχο (δηλαδή το φαγητό). Η πρώτη ομάδα
στερείται οποιασδήποτε τροφής τις 24 ώρες που προηγούνται της εισόδου στον λαβύρινθο. Η άλλη ομάδα έφαγε
για τελευταία φορά 1 ώρα προτού ξεκινήσει τις δοκιμές στον λαβύρινθο. Όλες οι υπόλοιπες συνθήκες είναι ίδιες
μεταξύ των δύο ομάδων.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
4. Μια ομάδα επιστημόνων πιστεύει ότι οι γυναίκες βρίσκουν τους άνδρες χωρίς σκουλαρίκια πιο ελκυστικούς σε
σχέση με τους άνδρες που φορούν σκουλαρίκια.
Ποια ήταν η ΑΜ; ____________________________________________________________________________

Ποια ήταν η ΕΜ; ____________________________________________________________________________
Προτείνετε έναν λειτουργικό ορισμό για την ΕΜ; __________________________________________________

_________________________________________________________________________________________
5. Μια ομάδα επιστημόνων εξετάζει την υπόθεση εάν οι νεαρές γυναίκες κοιτάζονται περισσότερο στον καθρέφτη
σε σχέση με τις μεγαλύτερες σε ηλικία.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
Προτείνετε έναν λειτουργικό ορισμό για την ΕΜ; _________________________________________________

_________________________________________________________________________________________
Για κάθε σενάριο, εντοπίστε τον έναν σοβαρό συγχυτικό παράγοντα που απειλεί την εγκυρότητα του πειράματος.
Στη συνέχεια, προτείνετε πώς θα μπορούσατε να ελέγξετε τον συγχυτικό παράγοντα.
1. Ο Fred Rogers ήθελε να εξετάσει την επίδραση που μπορεί να έχει η νέα μέθοδος «τραγουδήστε-μαζί» στη
διδασκαλία των μαθηματικών σε μαθητές Δ΄ δημοτικού (π.χ. «Μου αρέσει να πολλαπλασιάζω» στους ρυθμούς
του “God Bless America”). Χρησιμοποίησε αυτή τη μέθοδο στο μάθημα της πρώτης ώρας. Οι μαθητές που είχε
στην έκτη ώρα συνέχισαν να επιλύουν μαθηματικά προβλήματα ακολουθώντας την παλιά μέθοδο διδασκαλίας.
Στο τέλος του εξαμήνου, ο κύριος Rogers βρήκε ότι η τάξη της πρώτης ώρας είχε σημαντικά χαμηλότερες
βαθμολογίες στα τεστ μαθηματικών σε σχέση με την τάξη της έκτης ώρας. Συμπέρανε ότι η μέθοδος
«τραγουδήστε-μαζί» ήταν μια ολοκληρωτική αποτυχία.
Ονομάστε τη συγχυτική μεταβλητή:

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια θα ήταν μια κατάλληλη μέθοδος για να αποκλείσουμε τη συγχυτική μεταβλητή από το πείραμα;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Ένας ερευνητής θέλει να προσδιορίσει πόσες εισερχόμενες πτήσεις μπορεί να διαχειριστεί ταυτόχρονα ένας
μέσος ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας. Κάθε τυχαία επιλεγμένος ελεγκτής εξετάστηκε σε ένα υπολογιστικό
πρόγραμμα γνωρίζοντας (ή όχι) ότι δοκιμάζεται εκείνη την ώρα, Το πρόγραμμα αυτό έδινε εσφαλμένες
πληροφορίες σχετικά με τις πτήσεις σε ένα υπολογιστικό τερματικό. Ο ελεγκτής πρώτα «δέχτηκε» πληροφορίες
από ένα μόνο αεροπλάνο και μέχρι το τέλος της ώρας έφτασε να συντονίζει ταυτόχρονα μέχρι και δέκα σχέδια
πτήσης αεροπλάνων. Ο ερευνητής ανάλυσε τα σφάλματα που είχε συλλέξει το υπολογιστικό πρόγραμμα. Η
ανάλυση αποκάλυψε ότι το 6 ήταν ο μέγιστος αριθμός αεροπλάνων που μπορούσε να συντονίσει ο ελεγκτής χωρίς
να κάνει πιθανά θανατηφόρα λάθη. Κανένα λάθος δεν παρουσιάστηκε όταν το εύρος των πτήσεων περιλάμβανε
1-3 εισερχόμενα αεροπλάνα. Συμπέρανε ότι ένας ελεγκτής δεν θα έπρεπε ποτέ να κληθεί να συντονίσει πάνω από
6 εισερχόμενες πτήσεις.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Μια φαρμακευτική εταιρεία ανέπτυξε ένα νέο φάρμακο για να ελέγξει τη φάση μανίας στη μανιοκαταθλιπτική
διαταραχή. Η εταιρεία προσέλαβε έναν ψυχίατρο για να εξετάσει την αποτελεσματικότητα του νέου φαρμάκου.
Ταυτοποίησε μια ομάδα ασθενών που βρίσκονταν στη φάση μανίας και τους ανέθεσε τυχαία στην ομάδα
φαρμάκου ή στην ομάδα placebo. Η νοσοκόμα Χ ήταν υπεύθυνη για τη χορήγηση του φαρμάκου στους ασθενείς,
ενώ ο νοσοκόμος Υ ήταν υπεύθυνος για τη χορήγηση του placebo. Και οι δύο υπεύθυνοι έκαναν καθημερινές
παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά των ασθενών κατά τη διάρκεια χορήγησης της αγωγής. Έναν μήνα αργότερα,
οι παρατηρήσεις και για τις δύο ομάδες άρχισαν να συγκρίνονται μεταξύ τους. Συνολικά, η ομάδα φαρμάκου
συμπεριφερόταν πιο «φυσιολογικά» σε σχέση με την ομάδα placebo. Η φαρμακευτική εταιρεία μίλησε δημόσια
για την αποτελεσματικότητα του προϊόντος και άρχισε να δέχεται εκατομμύρια παραγγελίες για το νέο φάρμακο
μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4. Μια καθηγήτρια ψυχολογίας επέτρεψε στην τάξη που είχε κατά την τρίτη ώρα να τρώει κατά τη διάρκεια μιας
γραπτής εξέτασης. Αντίθετα, δεν έκανε το ίδιο για το τμήμα της τέταρτης ώρας όταν έδινε και αυτό τη γραπτή
εξέτασή του. Συνέκρινε τους μέσους όρους των αποτελεσμάτων της εξέτασης και για τα δύο τμήματα. Πριν από
τον χειρισμό του φαγητού, οι δύο τάξεις είχαν παρόμοιους μέσους όρους στην εξέταση για το συγκεκριμένο
μάθημα.
Ποια ήταν η υπόθεση; _______________________________________________________________________
Ποια ήταν η ομάδα ελέγχου; __________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________

5. Τέσσερις ομάδες αρουραίων είχαν εκπαιδευτεί ώστε να προκαλέσουν μια απόκριση αποφυγής-απόδρασης. Οι
ομάδες 1, 2 και 3 δέχονταν ηλεκτροσόκ των 10, 15 και 20 volts, αντίστοιχα. Η τέταρτη ομάδα δεν δέχτηκε καθόλου
ηλεκτροσόκ. Όλες οι άλλες συνθήκες ήταν ίδιες για όλες τις ομάδες. Οι ερευνητές κατέγραψαν τον χρόνο που
χρειάστηκε ο κάθε αρουραίος για να προκαλέσει μια απόκριση αποφυγής-απόδρασης.

Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________

6. Η κορυφαία εταιρεία παραγωγής χαρτικών θέλει να αυξήσει τις πωλήσεις της στα χάρτινα ποτήρια. Για τον
λόγο αυτόν στήνουν ένα δοκιμαστικό πρόγραμμα στα τοπικά σουπερμάρκετ. Πανομοιότυπα χάρτινα ποτήρια
συσκευάζονται με δύο διαφορετικούς τρόπους. Το μισό εμπόρευμα είναι συσκευασμένο σε άσπρα κουτιά δώρου
χωρίς κανένα εξωτερικό χαρακτηριστικό, ενώ το άλλο μισό είναι μέσα σε κουτιά με ζωηρά και έντονα χρώματα.
Τα νούμερα πωλήσεων για κάθε τύπο πακέτου θα καταγραφούν για μια χρονική περίοδο έξι μηνών.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
7. Μια ομάδα επιστημόνων θέλει να εξετάσει την υπόθεση ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν περισσότερο όταν
διαβάζουν σε ένα ήσυχο σε σχέση με ένα πιο θορυβώδες μέρος.
Ποια ήταν η ΑΜ; ____________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ____________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________
8. Θέλετε να ελέγξετε την υπόθεση ότι η παρακολούθηση του αθλήματος της επαγγελματικής πάλης μειώνει τις
διαπροσωπικές δεξιότητες του ατόμου.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
Προτείνετε έναν λειτουργικό ορισμό για την ΕΜ; _________________________________________________

_________________________________________________________________________________________
9. Μπορούν να αλλάξουν οι αυτόνομες αποκρίσεις των βρεφών (αγωγιμότητα δέρματος) ανάλογα με το αν

τρέφονται μέσω του στήθους της μητέρας τους ή μέσω μπουκαλιού; Επιπλέον, επηρεάζει τις αποκρίσεις τους το
αν τους χαμογελά η μητέρα τους κατά τη διάρκεια του θηλασμού ή όχι; Είκοσι μητέρες καλούνται τη μισή ώρα
να θηλάσουν το παιδιά τους και την άλλη μισή να τους δώσουν γάλα από το μπουκάλι. Οι μητέρες, σε κάθε μέθοδο
σίτισης, τον μισό χρόνο χαμογελούν και τον άλλον μισό όχι.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________
10. Αντιδρούν διαφορετικά οι άνδρες με τις γυναίκες όταν βρίσκονται στο σκοτάδι; Μια ερευνήτρια μετρά στο
βασικό επίπεδο τον καρδιακό ρυθμό 15 ανδρών και 15 γυναικών ενώ διαβάζουν ένα κείμενο. Στη συνέχεια σβήνει
τα φώτα και καταγράφει ξανά τον καρδιακό τους ρυθμό. Έπειτα από 1 λεπτό ξανανοίγει τα φώτα και μετρά τον

καρδιακό ρυθμό για μια τελευταία φορά.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
11. Μπορούν τα μαγνητικά βραχιόλια να αυξήσουν την ευελιξία των ατόμων που τα φοράνε; Ένας ερευνητής
παρατηρεί την ευελιξία 40 ενηλίκων ηλικίας 18-30, βάζοντας τους ανθρώπους να καθίσουν κάτω με τεντωμένα
τα πόδια τους ώστε να μετρήσει την απόσταση (σε εκατοστά) που απέχουν τα χέρια τους από τα δάχτυλα των
ποδιών τους, όταν αυτοί τεντώνονται προκειμένου να τα φτάσουν. Αφού οι συμμετέχοντες φορέσουν τα
μαγνητικά βραχιόλια δύο εβδομάδες, επιστρέφουν στο εργαστήριο για να επανεκτιμηθεί ο βαθμός ευελιξίας τους.
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
12. Μπορεί το THC (το ενεργό συστατικό της μαριχουάνα) να επιδεινώσει τη χωρική μάθηση και τη μνήμη στα
ποντίκια; Μια ερευνήτρια κατέγραψε πόσο πολλές δοκιμές χρειάζεται ένα ποντίκι (n = 40) για να μάθει την
τοποθεσία μιας βυθισμένης πλατφόρμας σε μια δεξαμενή νερού. Στη συνέχεια αναθέτει τυχαία τα μισά ποντίκια
στην ομάδα placebo και τα άλλα μισά στην ομάδα THC. Τριάντα λεπτά αργότερα εξετάζει τη μνήμη των
ποντικιών στην πλατφόρμα, τοποθετώντας τα πίσω στη δεξαμενή του νερού.
Ποια ήταν η πειραματική ομάδα;________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΑΜ; ___________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ___________________________________________________________________________
13. Μπορούν οι τηλεοπτικές αντικαπνιστικές διαφημίσεις να επηρεάσουν τις αντιλήψεις των εφήβων για το
κάπνισμα; Για να διαπιστώσει κάτι τέτοιο, μια ερευνήτρια μετρά την «αποδοχή στο κάπνισμα» (σε μια 10βάθμια
κλίμακα Likert) σε 200 μαθητές μέσης εκπαίδευσης. Δέκα εβδομάδες αργότερα, οι μαθητές παρακολουθούν 5
μονόλεπτα διαφημιστικά κατά του καπνίσματος. Μια εβδομάδα αργότερα, η ερευνήτρια χορηγεί ξανά το
ερωτηματολόγιο αποδοχής στους μαθητές.

Ποια ήταν η πειραματική ομάδα;________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΑΜ; ____________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΕΜ; ____________________________________________________________________________

1. Μια μελέτη για τα ταλαντούχα παιδιά η οποία συνεχίζει να τα παρακολουθεί καθ’ όλη την ενήλικη ζωή μέχρι
τα γηρατειά αποτελεί μια:
α. έρευνα πολλαπλού βασικού επιπέδου
β. συγχρονική έρευνα
γ. έρευνα τάσης
2. Μια ερευνήτρια θέλει να μάθει εάν οι ηλικιωμένοι άνθρωποι ασχολούνται περισσότερο με την υγεία τους σε
σχέση με τους νεότερους ανθρώπους. Γι’ αυτόν τον λόγο μελετά μια ομάδα ηλικιωμένων και μια ομάδα νέων
προκειμένου να εντοπίσει και να αξιολογήσει τυχόν διαφορές. Μια τέτοια προσέγγιση αφορά έρευνες:
α. πολλαπλού βασικού επιπέδου
β. κοόρτης
γ. διαχρονικές
δ. συγχρονικές
3. Για να αποφύγουν επιδράσεις κοόρτης, οι ερευνητές μπορούν να διεξάγουν:

α. συγχρονικές μελέτες
β. μελέτες πολλαπλού βασικού επιπέδου
γ. μελέτες πάνελ
δ. αναδρομικές μελέτες
4. Μια ομάδα ερευνητών, προκειμένου να ανακαλύψει αν η χρήση νυχτερινών φώτων μπορεί να επηρεάσει την
αύξηση της μυωπίας, ρωτά τους γονείς αν τα παιδιά τους κοιμούνταν όταν ήταν μικρότερα με κάποιο βραδινό
φως ανοιχτό. Αυτή η έρευνα αντανακλά ένα:
α. αναδρομικό σχέδιο
β. σχέδιο κοόρτης
γ. συγχρονικό σχέδιο
δ. διαχρονικό σχέδιο
5. H μόνη και μεγαλύτερη μεθοδολογική ανησυχία στις διαχρονικές μελέτες είναι:

α. οι επιδράσεις κοόρτης
β. η απώλεια
γ. οι επιδράσεις τάσης
δ. τα αναδρομικά σφάλματα

6. Οι ερευνητές μελέτησαν τρόπους για να μειώσουν την απώλεια σε μια διαχρονική έρευνα για ανθρώπους που
πίνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ. Βρήκαν ότι η απώλεια μπορούσε να μειωθεί:
α. όταν υποσχέθηκαν στους συμμετέχοντες πλήρη εμπιστευτικότητα και ανωνυμία ως προς τη συμμετοχή
τους.
β. όταν αύξησαν τα εσωτερικά κίνητρα, αντί για κίνητρα στους συμμετέχοντες.
γ. διατηρώντας μια αυστηρή πολιτική συμμετοχής ώστε να καθιερώσουν μια ρουτίνα στη συμμετοχή των
συμμετεχόντων.
δ. διατηρώντας επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, με το να στέλνουν ευχετήριες κάρτες σε γιορτές και
τακτικά ενημερωτικά δελτία στις ηλεκτρονικές τους διευθύνσεις.
7. Οι έρευνες στην πειραματική ανάλυση της συμπεριφοράς βασίζονται σε μελέτες:

α. περίπτωσης
β. διαδοχικών κοορτών
γ. μελέτες τάσης
δ. μελέτες ατομικής περίπτωσης
8. Ένα σχέδιο ABA δεν θα ήταν χρήσιμο σε μια έρευνα αν:

α. η αγωγή είχε μια μόνιμη επίδραση.
β. ο ερευνητής περίμενε ένα υψηλό επίπεδο απώλειας.
γ. η έρευνα ήταν προδρομική.
δ. οι συμμετέχοντες σχημάτιζαν μια κοόρτη.
9. Μια έρευνα ατομικής περίπτωσης η οποία i) περιλαμβάνει μια σειρά μετρήσεων μιας εξαρτημένης μεταβλητής
σε περιόδους και ii) υπάρχει και εφαρμογή και μη εφαρμογή της πειραματικής αγωγής, μπορεί να ταξινομηθεί ως:
α. ένα N από 1 τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή
β. ένας σχεδιασμός πολλαπλού βασικού επιπέδου
γ. μια μελέτη τάσης
δ. μια μελέτη πάνελ
10. Η πιο αξιοσημείωτη αδυναμία των σχεδιασμών ατομικής περίπτωσης είναι ότι:
α. δεν είναι χρήσιμοι για τη δημιουργία υποθέσεων οι οποίες μπορούν να δοκιμαστούν σε μεγαλύτερα
δείγματα.
β. δεν είναι βοηθητικοί στη μελέτη σπάνιων φαινομένων.
γ. τα αποτελέσματα από τέτοιους σχεδιασμούς δεν είναι γενικεύσιμα σε άλλους.
δ. είναι ευάλωτα σε επιδράσεις κοόρτης.
11. Η πολιτεία του Βερμόντ προσπάθησε να προβλέψει τον βαθμό στον οποίο οι μαθητές γυμνασίου και λυκείου
έχουν σκεφτεί την αυτοκτονία. Η πολιτεία συγκέντρωσε δεδομένα από μαθητές τις χρονιές 1993, 1995 και 1997.
Αυτή η προσέγγιση αντανακλά μια:
α. μελέτη κοόρτης
β. μελέτη τάσης
γ. συγχρονική μελέτη
δ. αναδρομική μελέτη

12. Μια άλλη ονομασία για τον σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων είναι:
α. σχεδιασμός εντός ομάδων
β. σχεδιασμός μεταξύ ομάδων
γ. σχεδιασμός μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
δ. διαχρονικός σχεδιασμός
13. Εάν θέλατε να συλλέξετε δεδομένα από 50 συμμετέχουσες και είχατε τρεις συνθήκες, δεν θα χρειαζόταν να
μαζέψετε 150 ανθρώπους αν πραγματοποιούσατε έναν σχεδιασμό:
α. μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
β. διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου
γ. μεταξύ ομάδων
14. Εάν ενδιαφέρεστε να μελετήσετε πόσο γρήγορα μαθαίνουν οι νέοι ενήλικες σε σύγκριση με τους
ηλικιωμένους, ποιον σχεδιασμό θα ήταν το πιθανότερο να ακολουθήσετε;
α. Έναν σχεδιασμό εντός ομάδων
β. Έναν σχεδιασμό μεταξύ ομάδων
γ. Έναν σχεδιασμό διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου
δ. Έναν μερικώς αντισταθμισμένο σχεδιασμό
15. Μια έρευνα ανέφερε ότι, όταν οι συμμετέχουσες εμπλέκονταν σε δύο έργα ταυτόχρονα (χτύπημα δαχτύλου
και ανάγνωση), είχε διαφορά αν χτυπούσαν το δάχτυλο του αριστερού ή του δεξιού χεριού. Αυτό είναι παράδειγμα
ενός δυνητικού προβλήματος που σχετίζεται με την επίδραση:
α. σειράς
β. πλήρους αντιστάθμισης
γ. μερικής αντιστάθμισης
δ. συμμετρικής μεταφοράς
16. Όταν η επίδραση σειράς παρατηρείται εξίσου, ασχέτως εάν η σειρά ήταν A-B ή B-A, τότε βρισκόμαστε σε
μια περίπτωση:
α. ατελούς αντιστάθμισης
β. συμμετρικής μεταφοράς
γ. μεροληψίας επιλογής
δ. λανθάνουσας επίδρασης
17. Οι μελέτες που ακολουθούν σχεδιασμό εντός ομάδων μπορούν να αναλύσουν δεδομένα διαφορών στην
απόδοση μεταξύ αρχής και τέλους μιας συνεδρίας μέσω:
α. συσχετίσεων
β. περιγραφικής στατιστικής
γ. ανάλυσης βασικού επιπέδου
δ. αλλαγών στις βαθμολογίες

18. Μια μελέτη ανέφερε ότι τα πολύ νευρωτικά άτομα τείνουν να συνδέουν το σεξ με τον θάνατο. Όταν
συνέκριναν λίγο νευρωτικά με πολύ νευρωτικά άτομα, χρησιμοποίησαν:
α. έναν σχεδιασμό διακοπτόμενης χρονοσειράς
β. μια οιονεί-πειραματική μεταβλητή
γ. έναν σχεδιασμό εντός ομάδων
δ. μια ασύμμετρη μεταφορά
19. Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι άνθρωποι που έχουν καλύτερη φυσική κατάσταση υποφέρουν από λιγότερους
τραυματισμούς κατά την άθληση σε σχέση με ανθρώπους που είναι λιγότερο αθλητικοί. Η απειλή για την
εσωτερική εγκυρότητα η οποία μας εμποδίζει από το να συμπεράνουμε ότι η φυσική κατάσταση αποτελεί μια
αιτιακή μεταβλητή είναι:
α. η μεροληψία επιλογής
β. η ωρίμανση
γ. η στατιστική παλινδρόμηση
δ. το ιστορικό
20. Εάν οι συμμετέχοντες σε μια έρευνα έχουν αξιολογηθεί μέσω ενός συγκεκριμένου ερωτηματολογίου στην
αρχή της μελέτης και οι ερευνητές αλλάξουν τις ερωτήσεις για μια επόμενη αξιολόγηση ώστε να μην επαναλάβουν
οι συμμετέχοντες τις ίδιες ερωτήσεις, ποια απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα είναι πιθανό να εμφανιστεί;
α. Χρήση εργαλείων μέτρησης
β. Εξέταση
δ. Ιστορικό
21. Μια μελέτη η οποία παρατηρούσε τους βαθμούς σε ένα μάθημα ιστορίας πριν και αφού οι μαθητές έμαθαν
μια τεχνική μνήμης ήταν πιθανότερο να ακολουθούσε έναν σχεδιασμό:
α. σύγκρισης στατικών ομάδων
β. προελέγχου-μετελέγχου μιας ομάδας
γ. μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
δ. διακοπτόμενης χρονοσειράς
22. Εάν ο σχεδιασμός της έρευνάς σας αρχίσει με σύγκριση στατικών ομάδων και στη συνέχεια προσθέσετε έναν
προέλεγχο, τότε το νέο σας σχέδιο θα περιλαμβάνει έναν σχεδιασμό:
γ. σύγκρισης στατικών ομάδων
23. Εάν ο σχεδιασμός της έρευνάς σας περιλαμβάνει τη συλλογή δεδομένων σε διαφορετικές περιπτώσεις προτού
εφαρμόσετε την πειραματική αγωγή, η οποία θα ακολουθείται από μια σειρά επιπλέον μετρήσεων, τότε
χρησιμοποιείτε έναν σχεδιασμό:
α. σύγκρισης στατικών ομάδων
γ. διακοπτόμενης χρονοσειράς
δ. μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
24. Ο βαθμός στον οποίο ένα οιονεί-πείραμα υποστηρίζει μια αιτιακή δήλωση εξαρτάται από:

α. την τυχαία ανάθεση
β. την ποιότητα του σχεδιασμού
γ. τον αριθμό των συμμετεχόντων
δ. το μοτίβο των αποτελεσμάτων
25. Κατά τη διεξαγωγή οιονεί-πειραμάτων, οι ερευνητές αναγκάζονται να παραιτηθούν από:

α. τον πλήρη πειραματικό έλεγχο
β. την πραγματική εφαρμογή
γ. τα παραδοσιακά ηθικά πρότυπα
26. Οι γονείς τριών επιθετικών παιδιών είχαν οδηγίες να καταγράψουν τον αριθμό των επιθετικών συμπεριφορών
που είχε κάθε παιδί μέσα στην ημέρα. Κάποια στιγμή αποφασίστηκε να αρχίσουν να χρησιμοποιούν ένα θετικό
πρόγραμμα ενίσχυσης σε ένα από τα παιδιά. Μία εβδομάδα αργότερα, έπρεπε να ξεκινήσει και το δεύτερο παιδί.
Τέλος, μία εβδομάδα αργότερα, έπρεπε να ξεκινήσει και το τελευταίο παιδί. Οι επιθετικές πράξεις έπρεπε να
καταγράφονται καθημερινά. Τι είδους σχεδιασμός ακολουθείται;
α. Πολλαπλού βασικού επιπέδου
β. Διακοπτόμενων χρονοσειρών
γ. Σταθερός βασικός
δ. Αντιστροφής
Επιλέξτε τον κατάλληλο σχεδιασμό για καθεμία από τις παρακάτω περιπτώσεις:
1. Ο κύριος Χ πραγματοποιεί μια μελέτη στα βουνά του Καναδά. Ο κύριος Χ χορηγεί την πειραματική
αγωγή Polly Purebread σε μια ομάδα ανθρώπων που μένουν στα βουνά, η οποία ακολουθείται από μια
τελική αξιολόγηση.
α. Μόνο μετέλεγχος μίας ομάδας
β. Προέλεγχος-μετέλεγχος μίας ομάδας
γ. Μόνο μετέλεγχος με μη ισοδύναμες ομάδες
δ. Προέλεγχος-μετέλεγχος μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
ε. Χρονοσειράς μίας ομάδας με προσωρινή αγωγή
στ. Χρονοσειράς μίας ομάδας με συνεχή αγωγή
ζ. Μόνο μετέλεγχος ομάδας ελέγχου
η. Προέλεγχος-μετέλεγχος ομάδας ελέγχου
2. Ο Wile Coyote θέλει να αξιολογήσει ένα νέο προϊόν Acne πάνω στον Roadrunner. Έχει δύο ομάδες με
Roadrunners. Η πρώτη ομάδα λαμβάνει το νέο Acne προϊόν, ενώ η άλλη ομάδα παίρνει το παλιό Acne. Ο Coyote
μετρά την ταχύτητα απόδρασης των Roadrunners πριν και μετά τη χρήση των προϊόντων Acne.

3. Ο Fred Flintstone επιθυμεί να κάνει μια μελέτη μεταξύ Bedrock και Stonetown με την αξιολόγηση να γίνεται
στο τέλος. Το Bedrock θα λάβει την εκπαίδευση Rubble, ενώ η Stonetown δεν θα λάβει καμία εκπαίδευση.
4. Ο Scooby-Doo θέλει να μελετήσει την επίδραση που έχει η παρουσία (ή απουσία) φαντασμάτων στο αίσθημα
του φόβου. Αναθέτει τυχαία μια ομάδα φοιτητών είτε στην ομάδα «φαντασμάτων» είτε στην ομάδα «χωρίς
φαντάσματα». Η ομάδα φαντασμάτων θα επισκεφθεί ένα τρομακτικό και στοιχειωμένο σπίτι, ενώ η ομάδα χωρίς
φαντάσματα θα επισκεφθεί ένα τρομακτικό αλλά χωρίς φαντάσματα σπίτι. Και οι δύο ομάδες συμπληρώνουν
ερωτηματολόγια μέτρησης του φόβου πριν και μετά τη διεξαγωγή του πειράματος.
α. Mόνο μετέλεγχος μίας ομάδας
η. προέλεγχος-μετέλεγχος ομάδας ελέγχου
5. Μια θεραπεύτρια χρησιμοποιεί έναν νέο τύπο ύπνωσης σε πελάτες που φοβούνται τα ύψη. Μετρά τον υψοφοβία
των ατόμων σε διαστήματα της μίας εβδομάδας για έναν μήνα πριν από την έναρξη της θεραπείας. Οι πελάτες
υποβάλλονται σε θεραπεία ύπνωσης. Η θεραπεύτρια μετρά την υψοφοβία των πελατών ανά διαστήματα μίας
εβδομάδας για τον μήνα που διαδέχεται τη θεραπεία ύπνωσης που δέχτηκαν.
6. Ένα πανεπιστήμιο θεσπίζει ένα νέο πρόγραμμα πολιτιστικής διαφορετικότητας. Οι ετήσιοι δείκτες εισαγωγής
των μαθητών από μειονότητες εξετάζονται για τα τρία χρόνια πριν από την έναρξη του προγράμματος. Οι ετήσιοι
δείκτες εισαγωγής καταγράφονται για τα πρώτα τρία χρόνια του προγράμματος.

7. Μια ομάδα φαλακρών ασθενών ανατίθεται τυχαία στην ομάδα αγωγής ή στην ομάδα ελέγχου. Η ομάδα αγωγής
λαμβάνει μια φαρμακευτική αγωγή κατά της τριχόπτωσης για έναν μήνα, ενώ η ομάδα ελέγχου λαμβάνει ένα
φάρμακο placebo σε μορφή χαπιού για το ίδιο χρονικό διάστημα. Η ανάπτυξη νέων τριχών στο κεφάλι των
ασθενών μετριέται στο τέλος του μήνα.
8. Υπάρχουν δύο λύκεια σε μια περιοχή η οποία ενδιαφέρεται να εφαρμόσει ένα νέο πρόγραμμα κατά των
ναρκωτικών. Το πρώτο λύκειο συμμετέχει σε αυτό το νέο πρόγραμμα, ενώ το δεύτερο λύκειο προτιμά να περιμένει
έναν χρόνο προτού ξεκινήσει το ίδιο πρόγραμμα. Και τα δύο λύκεια συλλέγουν πληροφορίες γύρω από τη χρήση
ναρκωτικών από τους μαθητές τόσο στην έναρξη όσο και στη λήξη του σχολικού έτους.
9. Ο Mick Jagger επιθυμεί να διεξαγάγει μια μελέτη για την ακοή των ηλικιωμένων - πλέον - αστέρων της ροκ.
Ζήτησε από τους ηλικιωμένους τραγουδιστές να αναθέσουν τον εαυτό τους σε μία από τις δύο επόμενες ομάδες:
μία ομάδα που παίζει μουσική για επτά ημέρες συνεχόμενα και μία που δεν παίζει καθόλου για αυτό το διάστημα
των επτά ημερών. Θα πραγματοποιήσει έναν προέλεγχο και έναν μετέλεγχο για να εκτιμήσει την ακοή τους. Αυτή
η έρευνα χρησιμοποιεί έναν:
α. κακό πειραματικό σχεδιασμό
β. αδύναμο οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
γ. μέτριο οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
δ. ισχυρό οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό

10. Έχει επικοινωνήσει μαζί σας μια επιχειρηματίας, η οποία σας ζητά να αξιολογήστε το πρόγραμμα λήψης
αποφάσεων που εφαρμόζει η εταιρεία της. Θέλει να μάθει εάν υπάρχουν επιδράσεις προελέγχου στην αξιολόγηση
της λήψης αποφάσεων. Θέλει έναν ισχυρό σχεδιασμό. Ποιο είδος σχεδιασμού θα της προτείνατε;
α. Τον σχεδιασμό τεσσάρων ομάδων του Solomon
β. Έναν σχεδιασμό μετελέγχου μόνο για την ομάδα ελέγχου ή την ομάδα σύγκρισης
γ. Έναν σχεδιασμό προελέγχου-μετελέγχου
δ. Έναν σχεδιασμό μόνο μετελέγχου με μη ισοδύναμες ομάδες
11. Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να εξετάσει την επίδραση ενός μαθήματος ηθικής και δεοντολογίας στη λήψη
αποφάσεων από τα εταιρικά στελέχη. Η ερευνήτρια επικοινωνεί με τρεις παρεμφερείς εταιρίες. Αυτές οι τρεις
εταιρίες δέχονται ένα μάθημα ηθικής, ένα παραδοσιακό μάθημα ηγεσίας ή κανένα μάθημα (ομάδα ελέγχου). Η
εκπαίδευση που θα ακολουθήσει κάθε εταιρεία κατανέμεται τυχαία. Τα στελέχη που συμμετέχουν στο πρόγραμμα
αξιολογούνται πριν και μετά την εκπαίδευση. Αυτή η έρευνα χρησιμοποιεί έναν:
α. κακό πειραματικό σχεδιασμό
β. αδύναμο οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
γ. μέτριο οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
δ. ισχυρό οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
12. Στα πιθανά προβλήματα με τον σχεδιασμό προελέγχου-μετελέγχου μίας ομάδας περιλαμβάνεται:
α. η επίδραση ωρίμανσης
β. η επίδραση μεταφοράς
γ. η οικολογική εγκυρότητα
δ. το α και το β
13. Ποιο από τα παρακάτω προβλήματα είναι στοιχείο ενός αδύναμου οιονεί-πειραματικού σχεδιασμού
προελέγχου-μετελέγχου;
α. Η τυχαία ανάθεση των ομάδων σε αγωγές/συνθήκες.
β. Οι συμμετέχοντες αναθέτουν τον εαυτό τους σε ομάδες.
γ. Οι ερευνητές/τριες δεν έχουν έλεγχο στις ΑΜ.
δ. Το β και το γ.
14. Η ισχύς ενός οιονεί-πειραματικού σχεδιασμού προελέγχου-μετελέγχου επηρεάζεται από:

α. την ομοιότητα των χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων
β. την τυχαία δειγματοληψία στον προσβάσιμο πληθυσμό
γ. την τυχαία ανάθεση των αγωγών σε άθικτες ομάδες
δ. το α και το γ
15. Οι σχεδιασμοί διακοπτόμενης χρονοσειράς:

α. είναι χρήσιμοι όταν δεν υπάρχει μία ομάδα ελέγχου.
β. πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο όταν οι ομάδες μπορούν να ανατίθενται τυχαία σε αγωγές.
γ. απαιτούν τουλάχιστον μία μέτρηση πριν και μετά την παρέμβαση.
16. Υπάρχει μια αυξημένη πεποίθηση ότι η τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων σε ομάδες αντανακλά ισοδύναμες
ομάδες όταν:
α. υπάρχει ένα μικρό μέγεθος δείγματος.

β. οι ομάδες είναι αρκετά ομοιογενείς.
γ. υπάρχει ομάδα ελέγχου.
17. Ένας σχεδιασμός προελέγχου-μετελέγχου ομάδας ελέγχου μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν:

α. υπάρχει ένα μικρό μέγεθος δείγματος.
β. υπάρχει ένα μεγάλο μέγεθος δείγματος.
γ. οι ομάδες είναι ομοιογενείς.
Παρακαλούμε επιλέξτε Σωστό ή Λάθος για τις παρακάτω δηλώσεις

1. Ορισμένοι κακοί οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί έχουν μόνο ένα επίπεδο, οπότε δεν μπορούν να γίνουν
συγκρίσεις. _________
2. Οι κακοί οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί έχουν μία ΑΜ γνωρισμάτων με ένα μόνο επίπεδο. _________
3. Ο σχεδιασμός αποκλειστικά μετελέγχου μίας ομάδας μπορεί να παρέχει πιλοτικές πληροφορίες για μια
μελλοντική έρευνα. _________
4. Η εσωτερική εγκυρότητα απειλείται στις περιπτώσεις σχεδιασμού προελέγχου-μετελέγχου μίας ομάδας.
_________
5. Η προσθήκη περισσότερων ΕΜ θα αυξήσει την αξία του σχεδιασμού προελέγχου-μετελέγχου μίας ομάδας.
_________
6. Η μη ισοδυναμία μεταξύ των ομάδων δεν επηρεάζει την ισχύ ενός οιονεί-πειραματικού σχεδιασμού. _________
7. Σε έναν ισχυρό οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό, ο ερευνητής έχει έλεγχο στην ΑΜ. _________
8. Σε έναν σχεδιασμό χρονοσειράς, οι πολλοί προέλεγχοι βοηθούν στην καθιέρωση του βασικού επιπέδου.
_________
9. Η τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων σε ομάδες κάνει πάντα τις ομάδες ισοδύναμες. _________
10. Ο σχεδιασμός προελέγχου-μετελέγχου ομάδας ελέγχου είναι πάντα μια οιονεί-πειραματική προσέγγιση.
_________
11. Το σχέδιο τεσσάρων ομάδων του Solomon είναι μια οιονεί-πειραματική προσέγγιση. _________
12. Το σχέδιο τεσσάρων ομάδων του Solomon επιτρέπει στον ερευνητή να εξετάσει τις επιδράσεις προελέγχου.
_________
13. Όταν χρησιμοποιείται συνταίριασμα, το χαρακτηριστικό που συνταιριάζεται πρέπει να μη σχετίζεται με
την ΕΜ. _________
14. Το συνταίριασμα χρησιμοποιείται μόνο όταν η ΑΜ έχει ένα επίπεδο. _________
15. Όταν επιλέγεται το συνταίριασμα, οι συμμετέχοντες συνταιριάζονται σε ζευγάρια ως προς ένα χαρακτηριστικό
το οποίο μπορεί να επηρεάζει την ΕΜ και έπειτα ανατίθενται τυχαία στις ομάδες. _________
Λίγες ακόμα ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
1. Στα χαρακτηριστικά του σχεδιασμού ατομικής περίπτωσης περιλαμβάνεται (περιλαμβάνονται):

α. μια ενεργητική ανεξάρτητη μεταβλητή.
β. τέσσερα ή λιγότερα υποκείμενα.

γ. η ΑΜ να ενεργοποιείται και να αναστέλλεται πολλές φορές κατά τη διάρκεια της μελέτης.
2. Ο σχεδιασμός ατομικής περίπτωσης θεωρείται οιονεί-πειραματικός επειδή:

α. υπάρχει μία ΑΜ γνωρισμάτων.
β. υπάρχουν λίγα άτομα που περιλαμβάνονται στη μελέτη.
γ. δεν υπάρχει τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων στις ομάδες.
3. Ένα από τα χαρακτηριστικά ενός σχεδιασμού ΑΒΑΒ είναι:

α. να παρατηρείται η συμμετέχουσα μέχρι το βασικό επίπεδο να γίνει σχετικά σταθερό και αμετάβλητο.
β. ο χρόνος που κατανέμεται στις βασικές συνθήκες και τις συνθήκες αγωγής να έχει καθοριστεί πριν από
τη μελέτη.
γ. να ξεκινήσει η πειραματική αγωγή, αφού έχει σταθεροποιηθεί το βασικό επίπεδο.
4. Κάποια κοινά προβλήματα στους σχεδιασμούς αντιστροφής περιλαμβάνουν:

α. τη σταθεροποίηση, ή αλλιώς τον χρόνο που παίρνει για να «κατακτήσει» κάποιος το σταθερό βασικό επίπεδο.
β. τον βαθμό αντίδρασης του συμμετέχοντος στην παρουσία ενός παρατηρητή.
γ. να μην υπάρχει καμία αλλαγή στην απόδοση κατά την απόσυρση της αγωγής, εξαιτίας των μόνιμων
επιδράσεών της.
5. Στους σχεδιασμούς πολλαπλού βασικού επιπέδου, τα πολλαπλά βασικά επίπεδα μπορεί να περιλαμβάνουν:
α. αποκρίσεις από τρεις διαφορετικούς συμμετέχοντες.
β. αποκρίσεις από τρεις διαφορετικές συμπεριφορές από τρεις διαφορετικούς συμμετέχοντες.
γ. αποκρίσεις από μια συμπεριφορά από τρεις διαφορετικούς συμμετέχοντες σε τρία διαφορετικά
περιβάλλοντα.
6. Το «κλειδί» στους σχεδιασμούς πολλαπλού βασικού επιπέδου είναι ότι:

α. κάποιο εξωτερικό γεγονός επηρεάζει μόνο μία συμπεριφορά, έναν συμμετέχοντα ή ένα περιβάλλον.
β. μια ερευνήτρια παρατηρεί τα αποτελέσματα σε ένα βασικό επίπεδο, ενώ τα άλλα δύο βασικά επίπεδα
παραμένουν απαράλλακτα.
γ. ένα βασικό επίπεδο καταγράφεται τη φορά.
δ. ο ερευνητής μπορεί να εξαλείψει τα προβλήματα δεοντολογίας που είναι κοινά στους σχεδιασμούς
ΑΒΑΒ.
7. Η ανεξαρτησία των επιδράσεων αγωγής με ποιους από τους παρακάτω σχεδιασμούς πολλαπλού βασικού
επιπέδου μπορεί να παραβιάζεται;
α. Σχεδιασμό μεταξύ υποκειμένων
β. Σχεδιασμό μεταξύ συμπεριφορών
γ. Σχεδιασμό μεταξύ περιβαλλόντων
δ. Το β και το γ

8. Μεταξύ των ζητημάτων μέτρησης στον σχεδιασμό ατομικής περίπτωσης είναι:
α. ο αριθμός των αποκρίσεων ανά περίοδο/συνεδρία, ο οποίος πρέπει να είναι ίδιος.
β. ο αριθμός των περιόδων μέτρησης μεταξύ μίας φάσης και μίας άλλης πρέπει να είναι ο ίδιος.
γ. το όργανο μέτρησης πρέπει να ευνοεί έναν ικανό αριθμό αποκρίσεων ανά συνεδρία.
9. Η συμπεριφορική παρατήρηση δουλεύει καλύτερα με τους σχεδιασμούς ατομικής περίπτωσης όταν:

α. ο παρατηρητής είναι γνωστός του συμμετέχοντος.
β. ο παρατηρητής αλληλεπιδρά με τους συμμετέχοντες.
γ. οι κρίσιμες αποκρίσεις προσδιορίζονται καθώς λαμβάνουν χώρα στο φυσικό περιβάλλον.
δ. η αξιοπιστία μεταξύ εκτιμητών (ή διαβαθμολογική) είναι καθορισμένη.
10. Η οπτική ανάλυση ενός σχεδιασμού ατομικής περίπτωσης περιέχει:

α. το μέσο επίπεδο της αλλαγής
β. τις τάσεις
γ. τις γραμμές τάσης
11. Οι συμμετέχοντες κατανεμήθηκαν τυχαία σε μία από τις δύο συνθήκες ενός πειράματος. Στην πρώτη συνθήκη
ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να μάθουν μια λίστα 20 λέξεων, οι οποίες συνοδεύονταν από εικόνες. Στην
άλλη συνθήκη, οι συμμετέχοντες έπρεπε να μάθουν τις λέξεις χωρίς να υπάρχει συνοδεία εικόνων. Ποιος
σχεδιασμός ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση;
α. Ανεξάρτητων δειγμάτων
β. Επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
γ. Συνταιριασμένων ζευγών
12. O συνεργός ενός ερευνητή τραγουδούσε τα ίδια τραγούδια για δύο συνεχόμενες μέρες, με τη διαφορά ότι την
πρώτη ημέρα ήταν ατημέλητος ως προς το ντύσιμό του, ενώ τη δεύτερη ημέρα ντύθηκε αρκετά επίσημα. Ο
ερευνητής ζητούσε από τους περαστικούς να αξιολογήσουν την απόδοση του τραγουδιστή και τις δύο ημέρες.
Ποιος σχεδιασμός ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση;
13. Στα παιδιά δόθηκε ένα έργο αναγνωστικής ικανότητας. Από το παιδί που σημείωσε το μεγαλύτερο σκορ
ζητήθηκε να εκτελέσει και ένα τεστ λεξιλογίου κάτω από συνθήκες ανταμοιβής. Το παιδί που σημείωσε το δεύτερο
μεγαλύτερο σκορ έκανε το ίδιο τεστ αλλά χωρίς καμία επιβράβευση. Όλα τα παιδιά της ομάδας κατανεμήθηκαν
στις συνθήκες εξέτασης με τον ίδιο τρόπο. Ποιος σχεδιασμός ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση:

14. Ζητείται από τους μαθητές να επιλύσουν μια σειρά από μαθηματικά προβλήματα ενώ ταυτόχρονα ακούν
κλασική μουσική. Στη συνέχεια τους ζητείται να λύσουν ένα ισοδύναμο σετ μαθηματικών προβλημάτων,
ακούγοντας αυτή τη φορά ποπ μουσική. Ποιος σχεδιασμός ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση;
15. Μια ομάδα παιδιών παρακολούθησε μια ταινία στην οποία αρκετοί ενήλικες είχαν επιθετικές συμπεριφορές.
Μια δεύτερη ομάδα παιδιών είδε μια ταινία για τη φύση. Και οι δύο ομάδες μετρήθηκαν στη συνέχεια ως προς
την επιθετική τους συμπεριφορά. Ποιος σχεδιασμός ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση;
16. Οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν ως προς τη στάση τους στο ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού τόσο πριν
όσο και αφού είδαν μια σχετική ταινία. Η ταινία ενημέρωνε για το ποια είναι η παρούσα κατάσταση και οι
αρνητικές επιδράσεις του εκφοβισμού στα σχολεία. Ποιος σχεδιασμός ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση;
Επιλέξτε Σωστό ή Λάθος για λίγες ακόμα προτάσεις
1. Οι μελέτες περίπτωσης είναι παραδείγματα σχεδιασμού ατομικής περίπτωσης. _________
2. Ο σχεδιασμός ελάχιστης αντιστροφής έχει τρία βασικά επίπεδα (A) και τρεις αγωγές (B). _________
3. Επιπλέον A και B φάσεις σε έναν σχεδιασμό ατομικής περίπτωσης μειώνουν τις απειλές για την εσωτερική
εγκυρότητα. _________
4. Εξωγενείς επιρροές μπορούν να προκαλέσουν μια μη κανονική απόδοση σε έναν σχεδιασμό ατομικής
περίπτωσης. _________
5. Ο σχεδιασμός ΑΒΑΒ περιορίζει την ερευνήτρια σε δύο φάσεις, τις συνθήκες βασικού επιπέδου και
πειραματικής αγωγής. _________
6. Οι σχεδιασμοί πολλαπλού βασικού επιπέδου θα έπρεπε να εξαφανίσουν την απειλή του ιστορικού για την
εσωτερική εγκυρότητα. _________
7. Ο σχεδιασμός πολλαπλού βασικού επιπέδου για όλες τις συμπεριφορές είναι επιτυχημένος όταν οι αγωγές
επηρεάζουν ανεξάρτητα κάθε στοχευμένη συμπεριφορά. _________
8. Ο σχεδιασμός πολλαπλού βασικού επιπέδου για όλα τα περιβάλλοντα είναι επιτυχημένος όταν: οι αλλαγές στην
απόκριση για ένα περιβάλλον αλληλεπιδρούν με τις αλλαγές σε κάθε άλλο περιβάλλον. _________
9. Η ευελιξία είναι το δυνατό σημείο των σχεδιασμών πολλαπλού βασικού επιπέδου. _________
10. Η τυχαία ανάθεση της αγωγής σε έναν συγκεκριμένο συμμετέχοντα, περιβάλλον ή συμπεριφορά, όταν έχουμε
έναν σχεδιασμό πολλαπλού βασικού επιπέδου, μειώνει την ευελιξία του σχεδιασμού. _________

11. Οι γραμμές τάσης είναι το μόνο κριτήριο που χρειαζόμαστε όταν θέλουμε να κάνουμε μια οπτική ανάλυση
ενός σχεδιασμού ατομικής περίπτωσης. _________
12. Από τη στιγμή που χρησιμοποιούνται τόσο λίγα άτομα στους σχεδιασμούς ατομικής περίπτωσης, οι απειλές
για την εξωτερική εγκυρότητα είναι μειωμένες. _________

Δραστηριότητα 10.15. Οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί. Διαβάστε το άρθρο που ακολουθεί: ten Brummelhuis,
L. L., & Greenhaus, J. H. (2018). How role jugglers maintain relationships at home and at work: A gender
comparison. Journal of Applied Psychology, 103(12), 1265-1282.
Αυτή η ομάδα ερευνητών μελέτησε τον βαθμό στον οποίο οι γυναίκες και οι άνδρες ήταν δυνατό να αλλάζουν
ρόλους και να διεκπεραιώνουν τις αρμοδιότητές τους με επιτυχία. Τα αποτελέσματα ήταν πολύπλοκα, αλλά οι
ερευνητές βρήκαν ότι οι γυναίκες ήταν πιο επιτυχημένες από τους άνδρες όταν βρίσκονταν σε τέτοιες
καταστάσεις.
Απαντήστε τις επόμενες ερωτήσεις με βάση την περιγραφή της έρευνας.
1. Ποιον τύπο οιονεί-πειραματικού σχεδιασμού διακρίνετε σε αυτή την έρευνα;
2. Γιατί δεν μπορείτε να υποστηρίξετε έναν αιτιακό συμπερασμό όσον αφορά την ερώτηση για το αν οι
γυναίκες μπορούν να αλλάζουν ρόλους με μεγαλύτερη επιτυχία σε σχέση με τους άνδρες;
3. Ποιοι άλλοι παράγοντες (εκτός του βιολογικού φύλου) μπορεί να αναμειγνύονται στη διαφορά που
ανακάλυψαν οι ερευνητές;
4. Ποια είναι η πιο πιθανή απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα σε αυτή τη μελέτη;
5. Γιατί ένας σχεδιασμός επαναλαμβανόμενων μετρήσεων δεν θα ήταν δυνατός σε αυτή τη μελέτη;

10.6.1 Πανδημία και προσωπικότητα

Κατά τη διάρκεια της καραντίνας (λόγω της πανδημίας), πολλές ερευνήτριες ανέπτυξαν και εξέτασαν
ενδιαφέροντα ερευνητικά ερωτήματα. Μια έρευνα ασχολήθηκε με το αν η παρατεταμένη κοινωνική απομόνωση
κατά την περίοδο πανδημίας μπορεί να προκαλέσει αλλαγές σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας των ανθρώπων. Η συγκεκριμένη έρευνα είχε μεγάλη ανταπόκριση στα μέσα ενημέρωσης,
συμπεριλαμβανομένου του διαδικτυακού περιοδικού Fortune. Το πρωτότυπο εμπειρικό άρθρο είναι διαθέσιμο με
ελεύθερη πρόσβαση από το περιοδικό PLOS ONE.
Το ζήτημα του κατά πόσο αλλάζουν οι προσωπικότητες των ανθρώπων απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια τους
επιστήμονες. Έχουν αναρωτηθεί για παράδειγμα για τον βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι γίνονται πιο επιμελείς
όταν μεταπηδούν σε μια θέση εργασίας πλήρους ωραρίου ή για το πόσο πιο ευχάριστοι γίνονται καθώς
μεγαλώνουν. Η μελέτη που σας παρουσιάζουμε εδώ ακολουθεί το ίδιο πνεύμα.
Ο δημοσιογράφος του Fortune συνοψίζει τη συγκεκριμένη μελέτη ως εξής:
Past studies have found personalities are generally immune to environmental factors like
hurricanes and earthquakes, but a group of researchers found that the global COVID-19
pandemic may be an exception.
The researchers used data from the Understanding America Study of the University of Southern
California to examine results from over 7,000 U.S. adults ages 18 to 109 before and during the
pandemic. Personality was measured using a scale to assess five traits: neuroticism (is moody),
openness (has an active imagination), conscientiousness (is a reliable worker), agreeableness
(is generally trusting), and extraversion (is talkative).
The study echoed previous findings that neuroticism actually decreased from the period before
the pandemic started to the early spring months of 2020, which may in part be because the
beginning of the pandemic caused major outpourings of support with people rallying together
and could have im-proved individual emotional stability, Sutin says. It may also be because
people were able to point to a stressor as the reason for their overwhelm or anxiety versus
blaming themselves, she speculates.
However, as the pandemic wore on, personality traits changed more drastically. Measures of
extroversion, openness, agreeableness, and conscientiousness all declined compared to
participants’ pre-pandemic personalities. Experts say shifts like this usually take a decade.
Εδώ έχουμε έναν τύπο οιονεί-πειράματος. Ποια είναι η οιονεί-πειραματική μεταβλητή; Ποιες είναι οι
εξαρτημένες μεταβλητές;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Ποιος τύπος οιονεί-πειραματικού σχεδιασμού ταιριάζει καλύτερα σε αυτή τη μελέτη; Εδώ είναι οι σχεδιαστικές
επιλογές σας: μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου μόνο με μετέλεγχο, μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου με προέλεγχο-
μετέλεγχο, διακοπτόμενης χρονοσειράς, διακοπτόμενης χρονοσειράς με μη ισοδύναμη ομάδα ελέγχου.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
Επιλέξτε την εξαρτημένη μεταβλητή της εξωστρέφειας. Σχεδιάστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματα που
περιγράφονται από τον δημοσιογράφο.

Τώρα μπορείτε να δείτε πώς η εμπειρική μελέτη παρουσίασε τα αποτελέσματα, κοιτώντας την Εικόνα 1 που
υπάρχει στο εμπειρικό άρθρο. Το δημοσιευμένο γράφημα πιθανότατα δείχνει διαφορετικό από το δικό σας σε
πολλά επίπεδα. Πρώτον, δεν φαίνονται οι απόλυτες τιμές εξωστρέφειας. Αντίθετα, έχουν σχεδιαστεί μεταβολές
στην εξωστρέφεια (για το 2020 και το 2021) σε σύγκριση με ένα προ-πανδημικό βασικό επίπεδο. Συγκεκριμένα,
θα δείτε ένα ραβδόγραμμα στο οποίο η βαθμολόγηση για κάθε χαρακτηριστικό ήταν είτε μεγαλύτερη (θετικές
ράβδοι) είτε χαμηλότερη (αρνητικές ράβδοι) σε σχέση με το πώς ήταν πριν από την πανδημία. Θα δείτε επίσης
ότι αυτές οι αλλαγές σχεδιάστηκαν ξεχωριστά για τις διάφορες ηλικιακές ομάδες. Μελετήστε τα ραβδογράμματα
της Εικόνας 1 και αναγνωρίστε τα χαρακτηριστικά και τις υποομάδες που είχαν τις μεγαλύτερες αλλαγές.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ασχοληθείτε με την εξωτερική εγκυρότητα αυτής της μελέτης. Το δείγμα προήλθε από το “Understanding
America Survey”. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της δημοσκόπησης και δείτε εάν το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε
στη μελέτη συλλέχθηκε μέσω τεχνικών δειγματοληψίας με πιθανότητες ή όχι.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
10.6.2 Η Alexa και οι τάσεις ονοματοδοσίας

Ακολουθεί ένα άρθρο από την Washington Post, το οποίο έχει τίτλο “Amazon, can we have our name back?”. Η
δημοσιογράφος πήρε συνέντευξη από διάφορες γυναίκες που τις έλεγαν Alexa και προσπάθησε να μεταφέρει τις
εμπειρίες τους σχετικά με το να έχουν το ίδιο όνομα με τη διάσημη ψηφιακή βοηθό της Amazon. Για παράδειγμα:
Alexa Morales wore her name proudly. But after Amazon launched its voice service, also called
Alexa, in November 2014, people began speaking to Morales differently. She said they made
jokes about her name, giving her commands or asking her questions in a robotic tone. “When I
hear my name now, it’s not good thoughts, it’s like, tensing,” said Morales, 28, a pharmacy
technician and student in Bridgeport, Conn.
Το μεγαλύτερο μέρος του άρθρου αφιερώνεται στις αρνητικές εμπειρίες (συμπεριλαμβάνεται ακόμα και η
παρενόχληση) που έχουν βιώσει οι γυναίκες που ονομάζονται Alexa. Αρκετές κοπέλες με αυτό το όνομα στις
ΗΠΑ χρησιμοποιούν πλέον άλλα χαϊδευτικά. Μια ψυχολόγος σχολίασε:
“They’re sort of growing up with the communication that their name is associated with a servant
role,” Christopher Kearney, a professor of psychology at the University of Nevada at Las Vegas,
said in an interview. “If a teacher is saying something derogatory, even if it’s just as a joke, or

it’s to change their name, or… allows other kids to participate in that, it can create a lot of
psychological damage.”
Πέρα από αυτή τη λεπτομερή διήγηση των εμπειριών, ένα μέρος του άρθρου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως
παράδειγμα ενός σχεδιασμού διακοπτόμενης χρονοσειράς.
Nearly 130,000 people in the United States have the name Alexa. It gained popularity after
singer Billy Joel and model Christie Brinkley named their daughter Alexa in 1985. In 2015,
more than 6,000 baby girls in the United States were named Alexa, according to a Washington
Post analysis of Social Security Administration data.
After Amazon chose Alexa as the wake word of its voice service, the name’s popularity
plummeted. In 2020, only about 1,300 babies were given the name.
Είναι πολύ ευκολότερο να κατανοήσετε αυτό το αποτέλεσμα αν δείτε το σχετικό γράφημα. Γι’ αυτόν τον λόγο σάς
παραπέμπουμε στην ιστορία της Washington Post και σας προτείνουμε να πάτε προς το κάτω μέρος της σελίδας
για να δείτε τα διαγράμματα, προτού συνεχίσετε να διαβάζετε:
Σε αυτόν τον σχεδιασμό διακοπτόμενης χρονοσειράς, ποια είναι η οιονεί-πειραματική μεταβλητή; Ποια είναι η
ΕΜ;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σε ποιον βαθμό πιστεύετε ότι μπορούν τα δεδομένα που παρουσιάζονται για τα ονόματα των παιδιών να
υποστηρίξουν τον αιτιακό ισχυρισμό ότι οι συσκευές της Amazon οδήγησαν σε μια μείωση του ονόματος Alexa
(αφού οι γονείς δεν ήθελαν πλέον να δίνουν αυτό το όνομα στα παιδιά τους);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ειδικότερα, το γράφημα δείχνει συνδιακύμανση και χρονική διαδοχή, αφού η συσκευή Alexa της Amazon
συνδέεται με μια επακόλουθη, δραματική πτώση στον αριθμό των παιδιών που ονομάζονται Alexa. Τι συμβαίνει
όμως με την εσωτερική εγκυρότητα; Υπάρχουν εναλλακτικές εξηγήσεις τις οποίες μπορούμε να σκεφτούμε για
αυτή την πτώση του αριθμού των ονομάτων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες είναι οι σκέψεις σας, αφού διαβάσατε το άρθρο; Πιστεύετε ότι η Amazon πρέπει να αλλάξει την
προεπιλεγμένη λέξη αφύπνισης της συσκευής Echo;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
10.6.3 Η ανθρώπινη νοημοσύνη στον χρόνο

Ακολουθεί ένα άρθρο από την Αυστραλιανή εφημερίδα Sydney Morning Herald, που περιγράφει πώς η
νοημοσύνη μπορεί να αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Το άρθρο αυτό αποτελεί μια καλή ευκαιρία για να
εξασκηθείτε στην ταξινόμηση των ισχυρισμών και στην αναγνώριση των μελετών.
Ένα σημείο μέσα στο άρθρο τονίζει ως γενικό μοτίβο ότι οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο έξυπνοι.
Για παράδειγμα:

For the last century, we’ve been getting smarter - fast. The average IQ of the population has
been in-creasing by about three points per decade.
Even Mensa has noticed. “Our membership is growing at about 10 per cent a year,” says Teresa
Wong, the organisation’s recruitment officer. “And about a third of them are under 18.” [...]
The same increase in IQs over the last century has happened in nearly every other developed
nation. It’s known as the Flynn effect after James Flynn, the New Zealand researcher who
discovered it.
There are several theories for why this has happened: we’re better educated, modern education
systems mould our brain in ways IQ tests tend to like, and many of us will do cognitively-taxing
things like play video games during our leisure hours.
Ποιο είδος ισχυρισμού υποστηρίζει ότι «το μέσο IQ του πληθυσμού αυξάνεται περίπου κατά τρεις πόντους ανά
δεκαετία»; (συχνότητας, συσχέτισης ή αιτιακός;)
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τι είδους δεδομένα θα χρειαζόσασταν για να υποστηρίξετε αυτόν τον ισχυρισμό;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο δημοσιογράφος στη συνέχεια μετατοπίζει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος:

But something strange and troubling appears to be happening. In several countries – Norway,
Den-mark, Finland, Britain and France – IQ scores that rose for so long now seem to be
dropping, at a rate of about 2.4 points per decade in recent decades.
Εάν θέλατε να σχεδιάσετε τη μέση βαθμολογία IQ των τελευταίων δεκαετιών για τα κράτη που αναφέρονται, πώς
θα ήταν ένα τέτοιο γράφημα;
Ο δημοσιογράφος ρωτά:
Could it be that our smartphones are making us dumber? We can look up any fact in an instant.
We never need to remember facts or directions or friends’ phone numbers. Is that making us
more stupid?

Σε ποιο είδος ισχυρισμού προχωρά εδώ ο δημοσιογράφος;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Παρακάτω, ο δημοσιογράφος περιγράφει τρεις μελέτες. Οι δύο από αυτές είναι πιθανότατα συσχετιστικές και η
μία μάλλον πειραματική. Ποια είναι ποια; (Και ποιες είναι οι δύο μεταβλητές σε κάθε μελέτη;)
i. Studies have linked smartphone use with a decreased ability to exert high levels of focus and
poorer attention control – although video games seem linked to better multitasking abilities.
ii. In one influential study, volunteers were asked to type newly-learned trivia facts into a
computer. Those who were told the computer would remember the facts for them performed
much worse on a later memory-recall test. The researchers dubbed it the Google Effect.
iii. In another study, volunteers were given a series of questions that pushed the limits of their
brain. Those who said they were heavy smartphone users tended to perform worse and be less
analytical.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιο είδος δεδομένων θα σας έπειθε ότι το διαδίκτυο είναι όντως υπεύθυνο για τις πρόσφατες μειώσεις του δείκτη
IQ σε παγκόσμιο επίπεδο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
10.6.4 Άγχος και φαγητό

Ένας δημοσιογράφος της Washington Post συγκέντρωσε μια σειρά από μελέτες στην ψυχολογία της υγείας
προκειμένου να μιλήσει για τη σχέση μεταξύ άγχους και φαγητού. Για πολλούς ανθρώπους, το άγχος είναι στενά
συνδεδεμένο με την αύξηση του σωματικού βάρους. Ο δημοσιογράφος συγκέντρωσε αρκετά παραδείγματα τα
οποία υποστήριζαν αυτή τη σύνδεση. Διαβάστε τα και αναρωτηθείτε αν μιλάμε για πειραματικά ή οιονεί-
πειραματικά παραδείγματα.
Ακολουθεί η πρώτη μελέτη που περιγράφει ο δημοσιογράφος (την οποία ονομάζουμε «Μελέτη Α»):
In laboratory studies, scientists have found that administering synthetic versions of cortisol to
people causes them to eat substantially more calories than people who are given a placebo.
That’s in part be-cause cortisol reduces your brain’s sensitivity to leptin, also known as the
satiety hormone, which regulates your appetite and makes you feel full.
Υπάρχουν δύο μεταβλητές σε αυτή τη μελέτη. Ποιες είναι; Ποια είναι τα επίπεδά τους; Για κάθε μεταβλητή,
αποφασίστε αν είναι μετρήσιμη ή χειρισμού.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Πιστεύετε ότι είχαμε να κάνουμε με ένα πείραμα ή ένα οιονεί-πείραμα; Εξηγήστε τη συλλογιστική σας.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Ακολουθεί η δεύτερη μελέτη (την οποία ονομάζουμε «Μελέτη Β»):
In one study of department store workers, people ate more sugar, saturated fat and overall
calories when they had to work long, demanding shifts compared with when they worked less
stressful shifts with lighter workloads.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τέλος, ακολουθεί η τρίτη μελέτη (την οποία ονομάζουμε «Μελέτη Γ»):

Even stress from activities we enjoy can lead to overeating. In one study, researchers followed
ardent football fans in different cities. They found that fans whose NFL teams lost on Sunday
consumed more calories and saturated fat the next day. Fans whose teams won ate less food
and saturated fat the following day. The scientists found similar results when they looked at the
dietary patterns of French soccer fans.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Μέχρι στιγμής, οι ενδείξεις υποστηρίζουν ότι το άγχος μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στο να τρώνε
περισσότερα είδη ανθυγιεινών φαγητών. Παρακάτω ακολουθεί μια τελευταία έρευνα η οποία εξετάζει μια τεχνική
που έχει στόχο να αποτρέψει το άγχος από το να επηρεάζει τις διατροφικές μας συνήθειες. Θα ονομάσουμε αυτή
την έρευνα «μελέτη Δ»:
In a study published last year, [researcher Janet] Tomiyama and her colleagues recruited 100
adults with elevated stress levels and split them into two groups. Everyone was trained to do a
daily, six-minute stress reduction exercise called progressive muscle relaxation, which involves
tensing and relaxing your muscles from toes to head. You can find an example of it here. This
deep relaxation technique has been shown in studies to reduce stress and anxiety.
But members of one group were assigned to eat a serving of fresh fruit such as sliced pineapple,
honeydew and pears, about five minutes into each of their daily progressive muscle relaxation
sessions. After one week of this, the researchers found that eating just the fruit alone made the
participants feel less stressed and put them in a better mood. By pairing the fruit with a
relaxation exercise, their brains began to view the fruit as something that reduced their stress
levels — essentially turning the fruit into comfort food.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Earnhardt, J. L., Martz, D. M., Ballard, M. E., & Curtin, L. (2002). A writing intervention for negative body image:
Pennebaker fails to surpass the placebo. Journal of College Student Psychotherapy, 17, 19-35.
Francis, M. E., & Pennebaker, J. W. (1992). Putting stress into words: The impact of writing on physiological,
absentee, and self-reported emotional well-being measures. American Journal of Health Promotion, 6,
280-287.
Langer, E. J., & Rodin, J. (1976). The effects of choice and enhanced personal responsibility for the aged: A field
experiment in an institutional setting. Journal of Personality and Social Psychology, 34, 191-198.
Luk, R., Ferrence, R., & Gmel, G. (2006). The economic impact of a smoke-free bylaw on restaurant and bar sales
in Ottawa, Canada. Addiction, 101, 738-745.
Owens, J. A., Belon, K., & Moss, P. (2010). Impact of delaying school start time on adolescent sleep, mood, and
behavior. Archives of Pediatric Adolescent Medicine, 164, 608-614.
White, G. L. (1980). Physical attractiveness and courtship progress. Journal of Personality and Social Psychology,
39(4), 660-668. https://doi.org/10.1037/0022-3514.39.4.660

KΕΦΑΛΑΙΟ 11
Σταθμίζοντας ερευνητικές προτεραιότητες:

Αναπαραγωγή, γενίκευση και ο πραγματικός κόσμος
Σύνοψη
Το Κεφάλαιο 11 θα χρησιμοποιήσει πρακτικές δραστηριότητες για την εκπαίδευση των φοιτητών/τριών στο πώς να
αξιολογούν τη σημαντικότητα μιας μελέτης. Οι δραστηριότητες θα επικεντρωθούν σε συζητήσεις γύρω από την
αναπαραγωγή, την εξωτερική εγκυρότητα, τη μετα-ανάλυση και την πολιτισμική ψυχολογία. Σημειώστε ότι μπορείτε
να βρείτε όλο το σχετικό υλικό αυτού του κεφαλαίου εδώ.

• την εκπαίδευση στη μετα-ανάλυση. Οι ασκήσεις θα επικεντρωθούν στη μελέτη και την κατανόηση όλων των
πτυχών που απαρτίζουν τη μεθοδολογία της μετα-ανάλυσης (π.χ. πώς προσεγγίζονται θέματα όπως η
επίδραση της χρήσης κινητών στην οδηγική συμπεριφορά).
• την εξοικείωση με το ζήτημα της αναπαραγωγής στην έρευνα. Πρώτα θα προσεγγιστεί το φαινόμενο της
«κρίσης αναπαραγωγής», καθώς και της ύπαρξης αμφισβητούμενων ερευνητικών πρακτικών μέσω
δραστηριοτήτων και συζητήσεων με τους/τις φοιτητές/τριες. Θα χρειαστεί, επίσης, η περαιτέρω ενίσχυση
της κατανόησης των αλλαγών στην έρευνα μέσω της εξάσκησης στην πρακτική μιας δημοσίευσης, στην
επιλογή της προ-εγγραφής των μελετών, στην ανάγκη για περισσότερες μελέτες αναπαραγωγής, στην
απαίτηση για ανοιχτά δεδομένα με τις δημοσιεύσεις κ.λπ.
• την εκπαίδευση στην εξωτερική εγκυρότητα. Για την εξοικείωση με αυτή την έννοια, οι δραστηριότητες
θα ασχοληθούν λεπτομερώς με δύο μακροχρόνιες παρανοήσεις των φοιτητών/τριών - την πεποίθηση ότι
μια μελέτη είναι θεμελιωδώς προβληματική εάν δεν περιλαμβάνει ένα τυχαίο δείγμα και την πεποίθηση
ότι οι εργαστηριακές μελέτες δεν αντανακλούν τον «πραγματικό κόσμο». Οι ασκήσεις και συζητήσεις
θα επικεντρωθούν στην ιδέα ότι σε ορισμένες έρευνες «ελέγχου θεωριών» δεν χρειάζεται –και δεν θα
έπρεπε να χρειάζεται– να ασχολούνται με τα τυχαία δείγματα ή με το αν λαμβάνεται υπόψη το
πραγματικό περιβάλλον. Οι έρευνες «ελέγχου θεωριών» προσπαθούν να εξασφαλίσουν ότι θα γίνονται
ακριβείς και εσωτερικά έγκυροι πειραματικοί χειρισμοί. Προκειμένου να γίνουν σωστά αυτοί οι
χειρισμοί, οι ερευνητές ελέγχουν τα ερεθίσματα, μειώνουν τον θόρυβο και δημιουργούν τεχνητές
καταστάσεις. Η εξωτερική εγκυρότητα δεν αποτελεί συνήθως μια προτεραιότητα για τις έρευνες ελέγχου
θεωριών. Ο καλύτερος τρόπος για να εξοικειωθούν με αυτή την παρατήρηση θα είναι μέσω αναλύσεων
κάποιων σημαντικών ερευνητικών παραδειγμάτων. Οι δραστηριότητες έχουν επίσης στόχο να
υπενθυμίσουν στους/στις φοιτητές/τριες ότι, όταν έρχεται η ώρα της γενίκευσης σε πληθυσμούς, αυτό
που μετρά είναι το πώς και όχι το πόσο. Δηλαδή, είναι προτιμότερο να ακολουθείται ένας σχεδιασμός
τυχαίας δειγματοληψίας, παρά να υπάρχει ένα μεγάλο μέγεθος δείγματος.

Να έχετε την εσφαλμένη αντίληψη ότι μια μελέτη θεωρείται θεμελιωδώς προβληματική αν
δεν ακολουθεί σχεδιασμό τυχαίας δειγματοληψίας.
Να έχετε την εσφαλμένη αντίληψη ότι οι εργαστηριακές μελέτες δεν αφορούν την
«πραγματική ζωή» και τον «πραγματικό κόσμο».
11.1 Κατανοώντας τη μετα-ανάλυση

Σε αυτό το κεφάλαιο θα ανοίξουμε μια λεπτομερή συζήτηση γύρω από το πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε τη
σημαντικότητα μιας μελέτης. Κάτι τέτοιο υποδηλώνει ότι θα συζητήσουμε περί αναπαραγωγής, εξωτερικής
εγκυρότητας και πολιτισμικής ψυχολογίας.
Στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τη μετα-ανάλυση, μια πρώτη γεύση θα πάρουμε από την επόμενη δραστηριό-
τητα, καθώς και από τις ευανάγνωστες μετα-αναλύσεις στην επίδραση που έχει η χρήση κινητού τηλεφώνου στην
οδηγική συμπεριφορά (Caird, Willness, Steel, & Scialfa, 2008) ή στην επίδραση που έχουν τα βιντεοπαιχνίδια στη
βίαιη συμπεριφορά των ανθρώπων (Anderson et al., 2010· αλλά δείτε και Hilgard, Engelhardt, & Rouder, 2017).
Ο στόχος μας εδώ είναι να εξοικειωθούμε με τεχνική της μετα-ανάλυσης κατανοώντας τη σε ένα εισαγωγικό
επίπεδο. Προφανώς το να γίνει κάποιος ειδικός στο συγκεκριμένο αντικείμενο απαιτεί μια μακρά και εις βάθος
μελέτη της τεχνικής, κάτι που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο ενός κεφαλαίου με έναν συγκεκριμένο
αριθμό δραστηριοτήτων.
Δραστηριότητα 11.1. Διαβάζοντας μια μετα-ανάλυση. Το άρθρο που παρατίθεται εδώ είναι ένα παράδειγμα
μετα-ανάλυσης που είναι προσβάσιμο σε προπτυχιακούς φοιτητές. Μπορείτε πρώτα να διαβάσετε το άρθρο
και στη συνέχεια να δουλέψετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.
Το άρθρο προς μελέτη είναι των Cuijpers, P., van Straten, A., & Warmerdam, L. (2007). Behavioral activation
treatments of depression: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 27, 318-326.
Αναφέρετε πώς δικαιολογούν οι ερευνητές την ανάγκη δημιουργίας της συγκεκριμένης μετα-ανάλυσης.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Πώς οι ερευνητές εντόπισαν τις μελέτες που έπρεπε να συμπεριλάβουν στη μετα-ανάλυσή τους;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Ποιος ήταν ο λειτουργικός ορισμός του «προγραμματισμού δραστηριοτήτων» που χρησιμοποιήθηκε από
τους ερευνητές όταν προσδιόριζαν ποιες μελέτες θα έπρεπε να συμπεριληφθούν;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

Στην ενότητα «Αξιολόγηση ποιότητας», οι ερευνητές θέτουν τέσσερα κριτήρια για τη μεθοδολογική
ποιότητα. Ποια είναι αυτά τα τέσσερα κριτήρια και ποιες είναι οι τέσσερις απειλές για την εσωτερική
εγκυρότητα τις οποίες ελέγχουν
Ποιοτικό κριτήριο Απειλή την οποία ελέγχει
Αναφέρετε κάποια από τα προβλήματα που σχετίζονταν με την ποιότητα των μελετών που συμπεριλήφθηκαν στη
μετα-ανάλυση.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Πώς ο «προγραμματισμός δραστηριοτήτων» συγκρίθηκε με τις συνθήκες ελέγχου;

__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Όταν ο «προγραμματισμός δραστηριοτήτων» συγκρίθηκε με άλλες ψυχολογικές αγωγές, το μέγεθος επίδρασης

δεν ήταν σημαντικό. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
______________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Εάν ήσασταν μια κλινική ψυχολόγος που σκεφτόταν να ακολουθήσει αυτόν τον προγραμματισμό
δραστηριοτήτων, ποιοι από τους περιορισμούς αυτής της μετα-ανάλυσης θα σας έκαναν πιο προσεκτική ως προς
το να βασιστείτε στα αποτελέσματά της;
_______________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Πώς τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης σχετίζονται με τα προηγούμενα ερευνητικά αποτελέσματα που
υποδείκνυαν ότι οι «κοινοί παράγοντες» που παρουσιάζονται σε όλους τους τύπους ψυχολογικών θεραπειών είναι
αυτοί που κάνουν τις θεραπείες να λειτουργούν;
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

11.2 Κατανοώντας τη συζήτηση γύρω από την αναπαραγωγή
Οι συζητήσεις σχετικά με την «κρίση αναπαραγωγής» και τις αμφισβητούμενες ερευνητικές πρακτικές έχουν
κυριαρχήσει στον δημόσιο λόγο τα τελευταία χρόνια. Είναι μια έντονη και γεμάτη προκλήσεις περίοδος για να
είναι κάποιος ψυχολόγος, αφού λαμβάνουν χώρα ιστορικές αλλαγές στο πεδίο μας όσον αφορά την έρευνα και τις
πρακτικές δημοσιεύσεων. Τα περισσότερα μεγάλα περιοδικά του χώρου προσφέρουν την επιλογή για προεγγραφή
των μελετών, ενώ αρκετά από αυτά αφιερώνουν ολόκληρες ενότητες σε μελέτες αναπαραγωγής. Πολλά από τα
περιοδικά απαιτούν πλέον ανοιχτά δεδομένα με τη δημοσίευση. Υπάρχει ακόμα και ένα νέο συνέδριο που άπτεται
αποκλειστικά αυτών των θεμάτων, το οποίο έχει δημιουργηθεί από τη Society for the Improvement of
Psychological Science.
Στον σύνδεσμο που ακολουθεί, θα βρείτε ένα εικοσάλεπτο επεισόδιο της εκπομπής του John Oliver με
τίτλο «Επιστημονικές Μελέτες». Το συγκεκριμένο επεισόδιο αποτελεί μια εύθυμη και ανάλαφρη μεν, αλλά
συνολικά σημαντική εισαγωγή για πολλά από τα ζητήματα που απασχολούν την επιστημονική έρευνα. Ειδικά στο
χρονικό διάστημα από το 02:30 έως το 07:00, ο Oliver συζητά για τη λανθασμένη χρήση της ανάλυσης δεδομένων
(η οποία μπορεί να περιγράφεται από τις έννοιες «αλιεία δεδομένων», «βυθοκόρηση δεδομένων», ή «p-hacking»),
την αναπαραγωγή, το φαινόμενο της μεροληψίας δημοσίευσης, καθώς και τη δημοσιογραφική μεροληψία. Στη
συνέχεια, και συγκεκριμένα στο 12:05, μιλά για την αναγκαιότητα της επιστημονικής συναίνεσης.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΕΤΕΙ Η «ΚΡΙΣΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ» ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ
Πιθανό πρόβλημα Το πρόβλημα αυτό σημαίνει Προτεινόμενες αλλαγές

στην επιστημονική πρακτική
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Η αναπαραγωγή χρησιμοποίησε ότι η μελέτη αναπαραγωγής Να επιτραπούν εννοιολογικές

πανομοιότυπους λειτουργικούς αποτυγχάνει, αλλά μόνο και αναπαραγωγές, οι οποίες χειρίζονται
ορισμούς με αυτούς της μόνο επειδή δεν αποτελεί μία λειτουργικά τις μεταβλητές με τέτοιο
πρωτότυπης μελέτης, οι οποίοι πραγματική εξέταση της τρόπο ώστε αυτές να βγάζουν νόημα στα
όμως δεν ήταν σχετικοί με το πρωτότυπης επίδρασης. νέα περιβάλλοντα.
περιβάλλον της αναπαραγωγής.
Η αναπαραγωγή δε χρησιμο- ότι οι μελέτες αναπαραγωγής Να διεξάγονται μελέτες αναπαραγωγής
ποίησε ένα αρκετά μεγάλο συγκεντρώνουν ασαφή από- με το κατάλληλο μέγεθος δείγματος.
δείγμα για να εντοπίσει την τελέσματα.
πρωτότυπη επίδραση.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΜΕΛΕΤΗ
Το μέγεθος του δείγματος της ότι κάποιες λίγες τυχαίες τιμές Να χρησιμοποιούνται μεγάλα μεγέθη
πρωτότυπης μελέτης ήταν πολύ μπορεί να επηρέασαν το σετ δειγμάτων ούτως ώστε οι μη συνήθεις
μικρό. δεδομένων, με αποτέλεσμα τα περιπτώσεις να έχουν μικρότερη
εξαγόμενα συμπεράσματα της πιθανότητα να επηρεάσουν το μοτίβο
μελέτης να μην αντανακλούν μιας μελέτης.
την πραγματικότητα.

Η πρωτότυπη μελέτη ότι τα αναφερόμενα αποτε- Να έχετε όλα τα δεδομένα διαθέσιμα για
χρησιμοποίησε αμφισβητούμε- λέσματα είναι πιθανότερο να έλεγχο και ανάλυση από τους άλλους
νες ερευνητικές πρακτικές, όπως αντανακλούν ένα ψεύτικο, επιστήμονες (δηλαδή ανοιχτή επιστήμη).
το να δοκιμάζει πολλαπλές παρά ένα αληθινό, Να υπάρχει η απαίτηση στη ενότητα της
στατιστικές αναλύσεις μέχρι να επαναλήψιμο μοτίβο. μεθοδολογίας να αναφέρονται όλες οι
βρει μια επίδραση, να κάνει μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν στη
υποθέσεις αφού έχουν προκύψει μελέτη μαζί με τις στατιστικές πρακτικές
τα αποτελέσματα, ή να που ακολουθήθηκαν. Να γίνεται
παραλείπει την αναφορά των προεγγραφή των μελετών κάνοντας
μεταβλητών της μελέτης που δημόσια γνωστή (διαδικτυακά) την
δεν έδειξαν καμία επίδραση. υπόθεση και τον σχεδιασμό τους, πριν
από τη συλλογή δεδομένων και την
ανάλυση.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Τα επιστημονικά περιοδικά ότι οι ερευνητές δεν διεξάγουν Οι επισκοπήσεις της βιβλιογραφίας

προτιμούν να δημοσιεύουν νέα αρκετές μελέτες καταλήγουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα
ευρήματα αντί για μελέτες αναπαραγωγής. σχετικά με το βάρος της απόδειξης.
αναπαραγωγής. Γι’ αυτό πρέπει να αφιερώνονται σε
περιοδικά υψηλού επιστημονικού κύρους
ενότητες οι οποίες θα δημοσιεύουν
στοχευμένα προσπάθειες αναπαραγωγής.
Μεροληψία δημοσίευσης στην ότι υποθέσεις που είναι Τα περιοδικά να δίνουν προτεραιότητα
ψυχολογία: Τα επιστημονικά εύλογες αλλά δεν σε προεγγεγραμμένες μελέτες. Να
περιοδικά προτιμούν να υποστηρίζονται από τα εγγυώνται, επίσης, τη δημοσίευση των
δημοσιεύουν έρευνες με δεδομένα, δεν έχουν τη μελετών ανεξαρτήτως τελικών
σημαντικές διαφορές αντί για δυνατότητα να γίνουν γνωστές αποτελεσμάτων, και κριτές να αξιολογούν
έρευνες με μηδενικές μέσω της βιβλιογραφίας. τους προεγγεγραμμένους σχεδιασμούς.
επιδράσεις.
Δραστηριότητα 11.2. Συζητήσεις και ευ ζην. Διαβάστε και στη συνέχεια σχολιάστε την έρευνα του Mehl
και των συνεργατών του (2010), οι οποίοι κατέγραψαν τις ουσιώδεις συζητήσεις που έκαναν οι άνθρωποι
και πώς αυτές επηρέαζαν την ευημερία τους.
Πώς θα πραγματοποιούσατε μια άμεση αναπαραγωγή αυτής της μελέτης;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Μια εννοιολογική αναπαραγωγή;

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Μια αναπαραγωγή με επέκταση;

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 11.3. Έλεγχος θεωρίας ή γενίκευση; Για κάθε μικρή σύνοψη άρθρου που ακολουθεί,
υποδείξτε εάν πιστεύετε ότι θα έπρεπε να διεξαχθεί υπό τη μορφή ελέγχου θεωρίας, γενίκευσης ή αν θα
μπορούσε να γίνει και με τις δύο μορφές. Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Για ποιες από τις επόμενες
μελέτες το πιο σημαντικό ζήτημα θα ήταν η ύπαρξη ενός τυχαίου δείγματος συμμετεχόντων; Για ποιες από
τις επόμενες μελέτες η εξωτερική εγκυρότητα θα αποτελούσε το λιγότερο σημαντικό ζήτημα;
1. Μια έρευνα βρήκε ότι οι περισσότεροι επιζώντες του Ολοκαυτώματος υπέφεραν από κατάθλιψη,
διαταραχές ύπνου και συναισθηματική δυσφορία. Το συμπέρασμα βασίστηκε σε ένα σύνολο κυβερνητικών
δεδομένων που είχε καταφέρει να ιχνηλατήσει 220.000 επιζώντες του Ολοκαυτώματος (“Most Holocaust
Survivors Battle Depression”, 2010).
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
2. Μια ομάδα νευροψυχολόγων εξέτασε τη μνήμη των αρουραίων χρησιμοποιώντας έναν σχεδιασμό
προελέγχου/μετελέγχου. Τα κλουβιά των αρουραίων ήταν εκτεθειμένα στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίου ενός
τυπικού κινητού τηλεφώνου για 1 ώρα την ημέρα επί 9 μήνες. Στη συνέχεια, οι ερευνητές εξέτασαν τη
μνήμη κάθε αρουραίου και βρήκαν ότι τα ποντίκια είχαν καλύτερη μνήμη μετά την έκθεση στα
ηλεκτρομαγνητικά πεδία σε σχέση με προηγουμένως. Επιπλέον, είχαν καλύτερη μνήμη και σε σύγκριση με
την ομάδα (μη έκθεσης) ελέγχου (Hamzelou, 2010).
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 11.4. Παρατηρητές αναπαραγωγής. Μπορείτε να μαντέψετε ποια από τα παρακάτω

πειράματα αναπαράχθηκαν με επιτυχία και ποια όχι; Θα κρίνετε μόνο με βάση την ανάγνωση των σύντομων
περιγραφών των αποτελεσμάτων που ακολουθούν. Ουσιαστικά, αποστολή σας είναι να κάνετε εικασίες για
το αν η επανάληψη/αναπαραγωγή του ίδιου πειράματος με ένα μεγαλύτερο μέγεθος δείγματος θα επέφερε
τα ίδια αποτελέσματα (Camerer et al., 2015).
1. Οι άνθρωποι μπορούν να κρίνουν το πώς νιώθουν οι παίκτες του τένις κατά τη διάρκεια φάσεων με πολύ
υψηλή ένταση μέσα στο παιχνίδι, χωρίς να βλέπουν το πρόσωπό τους – απλώς κοιτώντας τα σώματά τους.
Ακολουθεί ένα απόσπασμα της μελέτης:
"...we first used peak expressive reactions to winning and losing points in professional high-
stakes tennis matches that typically evoke strong affective (emotional) reactions. Three groups
of 15 participants rated the affective valence and intensity of either the full image (face + body),
the body alone, or the face alone ... Consistent with our prediction ... they succeeded when
seeing the body alone or the body and the face together (F(2, 42) = 74.05, P < 0.0001))”
Εντόπισε η αναπαραγωγή κάποια στατιστικά σημαντική επίδραση προς την ίδια κατεύθυνση με αυτήν που είχε
εμφανιστεί στα πρωτότυπα αποτελέσματα; Δηλαδή, υπήρχε η ικανότητα να αναγνωριστούν τα συναισθήματα
των αθλητών τένις μόνο από τις εικόνες των σωμάτων τους χωρίς να χρειάζεται επιπλέον πληροφορία από τα
πρόσωπά τους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

2. Η ανάγνωση μιας σύντομης ιστορίας λογοτεχνικής φαντασίας βελτιώνει άμεσα την ικανότητα των ανθρώπων
να αξιολογούν το πώς οι άλλοι άνθρωποι αισθάνονται πραγματικά μέσω φωτογραφιών που απεικονίζουν τις
εκφράσεις των προσώπων τους.
"In experiment 1, 86 participants were randomly assigned to read one of six short texts (three
literary fiction and three nonfiction). Next, participants completed ... an advanced affective ToM
test, the Reading the Mind in the Eyes Test, in which they were asked to identify facially
expressed emotions. ... Scores were higher in the literary fiction than nonfiction condition (P =
0.05). Higher Author Recognition Test scores (indicating more familiarity with fiction) predicted
higher RMET scores. When entered as covariates; education, gender, age, transportation,
negative affect, self-reported sadness, and average time spent on RMET items did not
significantly alter the main effect of condition."
Εντόπισε η αναπαραγωγή κάποια στατιστικά σημαντική επίδραση προς την ίδια κατεύθυνση με αυτήν που
είχε εμφανιστεί στα πρωτότυπα αποτελέσματα; Δηλαδή, πώς η ικανότητα της ανάγνωσης κειμένων από τη
λογοτεχνία του φανταστικού μπορεί να σας κάνει να καταλαβαίνετε καλύτερα τα αισθήματα των άλλων
ανθρώπων.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
3. Οι άνθρωποι που κρατούν και γράφουν πάνω σε ένα πιο σκληρό ντοσιέ καθώς αξιολογούν υποψήφιους
εργαζόμενους είναι πιθανότερο να τους βαθμολογήσουν ως «καλύτερους συνολικά» και ότι «ενδιαφέρονται πιο
σοβαρά για τη θέση».
When holding and writing on a heavier clipboard, people assessing job applicants rate them as
'better overall', and 'more seriously interested in the position'. "In our first study, testing
influences of weight on impression formation, we had 54 passersby evaluate a job candidate by
reviewing resumes on either light (340.2 g) or heavy (2041.2 g) clipboards. Participants using
heavy clipboards rated the candidate as better overall (Table 1) (F(1, 52) = 4.08, P = 0.049)
and specifically as displaying more serious interest in the position (F(1, 52) = 4.40, P = 0.041).”
εμφανιστεί στα πρωτότυπα αποτελέσματα; Δηλαδή, πώς τα πιο σκληρά ντοσιέ βελτιώνουν την άποψη των
συνεντευξιαστών για τους συνεντευξιαζόμενους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
4. Οι άνθρωποι που φαντάστηκαν ότι έφαγαν 30 φορές M&Ms στο πλαίσιο μιας συνεδρίας, όταν τους
προσφέρθηκαν αμέσως μετά τη λήξη των δοκιμών πραγματικά M&Ms, έφαγαν λιγότερα από τους ανθρώπους
της ομάδας ελέγχου.
"Our first experiment (N = 51 participants) ... all participants imagined performing 33 repetitive
actions ... Controls imagined inserting 33 quarters into a laundry machine.... Participants in a
30-repetition condition imagined inserting 3 quarters into a laundry machine and then imagined
eating 30 M&M’s. Then all participants ate ad libitum from a bowl containing 40 g of M&M’s
as preparation for a “taste test” (19). The M&M’s were removed when participants indicated
they were finished eating. ...Planned comparisons revealed that participants in the 30- repetition
condition ate significantly fewer M&M’s than did participants in the three-repetition condition
and participants in the control condition, F(1, 46) = 5.81, P < 0.05 and F(1, 46) = 4.50, P <
0.05, respectively (Table 1).”

εμφανιστεί στα πρωτότυπα αποτελέσματα; Δηλαδή, πώς η εικονική σκέψη τού να τρώτε το ίδιο φαγητό πολλές
φορές σάς κάνει να τρώτε λιγότερο από αυτό το φαγητό όταν βρεθεί μπροστά σας αμέσως έπειτα από αυτή τη
σκέψη.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Οι φοιτητές που πέρασαν τα 10 τελευταία λεπτά προτού ξεκινήσει μια ιδιαίτερα αγχωτική εξέταση στα
μαθηματικά γράφοντας πώς ένιωθαν εκείνη την ώρα έγραψαν καλύτερα στην εξέταση σε σχέση με τους μαθητές
που απλώς κάθονταν ήσυχα στην αίθουσα.
"Expressive writing, in which people repeatedly write about a traumatic or emotional
experience over several weeks or months, has been shown to be an effective technique for
decreasing rumination in depressed individuals ... Students were informed that, if they
performed at a high level in the test they would receive a monetary reward ...students spent 10
min either sitting quietly (control group) or engaged in our writing intervention ... writing as
openly as possible about their thoughts and feelings regarding the math problems they
were about to perform. Problem-solving time did not differ ... [but] the expressive writing group
were significantly more accurate than the control group [t(18) = 5.55, P < 0.01, Cohen’s d =
2.48]. Control participants choked under pressure, showing a 12% accuracy drop from pretest
to posttest [t(9) = 4.87, P < 0.01, d = 1.14], whereas students who expressed their thoughts
before the high-pressure test showed a significant 5% math accuracy improvement from the
pretest to posttest [t(9) = 2.74, P < 0.03, d = 0.58] (16).”
είχε εμφανιστεί στα πρωτότυπα αποτελέσματα; Πώς δηλαδή το να γράφετε το τι νιώθετε σχετικά με μια
επικείμενη αγχωτική εξέταση μπορεί να βελτιώσει την απόδοσή σας στην ίδια την εξέταση.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
6. Όταν οι υποψήφιες εθελόντριες ενημερώνονται ότι θα έχουν προνομιακή μεταχείριση σε έναν διαγωνισμό
–αυτό σημαίνει ότι οι βαθμολογίες τους θα «πειραχτούν» προς τα πάνω– τότε οι περισσότερες από αυτές
αποφασίζουν να δηλώσουν συμμετοχή στον διαγωνισμό.
"...we evaluated, in a set of controlled laboratory experiments, four interventions ... including
two variants of preferential treatment, where a fixed increment is added to women’s
performance. Compared with no intervention, all interventions encourage women to enter
competitions more often (rather than complete tasks non-competitively for a fixed piece rate)...
We find that in the control treatment men choose to compete about twice as often as women,
which is consistent with the existing literature (13). However, the relative frequency of women
opting for competition increases from 30.6% in CTR to 58.3% in Preferential Treatment 1 [χ2(1)
= 5.62, P = 0.018], and 69.4% in Preferential Treatment 2 [χ2(1) = 10.89, P = 0.001]."
είχε εμφανιστεί στα πρωτότυπα αποτελέσματα; Πώς δηλαδή οι υποψήφιες εθελόντριες ήταν περισσότερο
πρόθυμες να διαγωνιστούν όταν ήξεραν πως θα έχουν ευνοϊκή μεταχείριση.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

11.3 Κατανοώντας την εξωτερική εγκυρότητα
Μέχρι αυτό το σημείο συζητήσαμε πολύ για τους διάφορους τύπους εγκυρότητας και τη σημασία που έχει ο
καθένας από αυτούς ανάλογα με τον εκάστοτε σχεδιασμό. Εδώ είναι απαραίτητο να συζητήσουμε λίγο
περισσότερο για την εξωτερική εγκυρότητα. Το κίνητρο εδώ είναι να αναφερθούμε με πλήρη λεπτομέρεια σε δύο
διαχρονικές παρανοήσεις –την πεποίθηση ότι μια μελέτη είναι θεμελιωδώς εσφαλμένη εάν δεν περιλαμβάνει ένα
τυχαίο δείγμα και την πεποίθηση ότι οι εργαστηριακές μελέτες δεν αντανακλούν τον «πραγματικό κόσμο»–
ξεκαθαρίζοντας το τι ισχύει πραγματικά.
Θα στηρίξουμε πολλή από τη συλλογιστική μας γύρω από το επιχείρημα του Mook (1989) ότι μια έρευνα
«ελέγχου θεωριών» δεν ασχολείται –και δεν θα έπρεπε να ασχολείται– με τυχαία δείγματα και με το αν οι
συνθήκες προσομοιάζουν τα πραγματικά περιβάλλοντα. Οι έρευνες ελέγχου θεωριών συχνά περιλαμβάνουν
ακριβείς και εσωτερικά έγκυρους πειραματικούς χειρισμούς. Για να γίνουν σωστά οι χειρισμοί, οι ερευνήτριες θα
πρέπει να ελέγχουν τα ερεθίσματα, να μειώνουν τον θόρυβο και να δημιουργούν τεχνητές συνθήκες.
Η συζήτηση περί εξωτερικής εγκυρότητας περιλαμβάνει την υπενθύμιση ότι δεν υπάρχει η έννοια «ο
πληθυσμός», πρέπει πάντα να προσδιορίζουμε σε ποιον από τους πολλούς πιθανούς πληθυσμούς επιθυμούμε να
γενικεύσουμε. Εδώ, πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι, όταν φτάνουμε στο ζήτημα της γενίκευσης σε πληθυσμούς,
αυτό που μετρά είναι το «πώς» και όχι το «πόσο». Είναι πολύ πιο σημαντικό δηλαδή ένα δείγμα να συλλέγεται
τυχαία, παρά να είναι μεγάλο σε μέγεθος.
Δραστηριότητα 11.5. Μια έρευνα που περιείχε ένα δείγμα 28 συμμετεχόντων ανά συνθήκη έδειξε ότι όταν οι
άνθρωποι ρωτήθηκαν για την ψυχική τους διάθεση μια βροχερή ημέρα, απάντησαν ότι ήταν λιγότερο
ικανοποιημένοι από τη ζωή τους σε σύγκριση με το τι θα απαντούσαν σε μια ηλιόλουστη ημέρα (Schwarz &
Clore, 1983). Αργότερα, μια μελέτη αναπαραγωγής χρησιμοποίησε δημοσκοπικά δεδομένα από 1 εκατομμύριο
ανθρώπους και δεν βρήκε σχεδόν καμία επίδραση του καιρού στην ψυχική τους διάθεση (Lucas & Lawless, 2013).
Σε ποιο/α από τα ζητήματα του πίνακα «Κρίσης αναπαραγωγής» που παρουσιάστηκε προηγουμένως θα μπορούσε
να οφείλεται αυτή η αποτυχία αναπαραγωγής;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
11.4 Επανάληψη και εδραίωση της γνώσης

Δραστηριότητα 11.6. Προσδιορισμός σχεδιασμού και στατιστική ανάλυση. Απαντήστε τις ερωτήσεις που
συνοδεύουν καθεμία από τις παρακάτω μελέτες.
1. Μια ομάδα γνωστικών ψυχολόγων διεξήγαγε μια μελέτη για την επίδραση που έχει η στέρηση ύπνου στη
μείωση της αποδοτικότητας της βραχύχρονης μνήμης. 48 άτομα έμειναν στο εργαστήριο για δύο ημέρες. 24 από
αυτά ανατέθηκαν τυχαία σε μια συνθήκη στην οποία δεν επιτρεπόταν να κοιμούνται κατά τη διάρκεια αυτής της
περιόδου. Στους άλλους 24 συμμετέχοντες είχε επιτραπεί να κοιμούνται όποτε αυτοί το θελήσουν. Στο τέλος των
δύο ημερών, όλα τα άτομα συμπλήρωσαν ένα έργο ανάκλησης, όπου, αφού διάβαζαν πρώτα μια λίστα με 20
λέξεις, στη συνέχεια προσπαθούσαν να ανακαλέσουν όσο περισσότερες μπορούσαν.
Αναγνωρίστε την ανεξάρτητη μεταβλητή. Ήταν μία ή υπάρχουν περισσότερες από μία ΑΜ; Αναφέρετε τα επίπεδά
της/τους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Οι ΑΜ ήταν πραγματικές (πειραματικές) ή οιονεί πειραματικές;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Ποια ήταν η εξαρτημένη μεταβλητή (για την περίπτωση συσχέτισης, καταγράψτε όλες τις μεταβλητές εδώ);
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ο χειρισμός των ΑΜ ήταν μεταξύ ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιο είδος σχεδιασμού χρησιμοποιήθηκε;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Ένας ερευνητής εξέτασε την επίδραση που έχουν τα διαφορετικά είδη μουσικής στις μαθηματικές δεξιότητες
των ανθρώπων. 48 συμμετέχοντες ανατέθηκαν τυχαία σε τρεις ομάδες για να κάνουν μια σειρά από μαθηματικά
έργα. Οι 16 πρώτοι, ενώ έλυναν τις ασκήσεις, άκουγαν μια απαλή ορχηστρική μουσική, οι επόμενοι 16 άκουγαν
έντονη ηλεκτρονική μουσική και οι τελευταίοι 16 έλυναν τις ασκήσεις σε σιωπηλό περιβάλλον. Τα μαθηματικά
έργα περιλάμβαναν αλγεβρικά, γεωμετρικά και λεκτικά προβλήματα. Υπήρχαν 25 θέματα που το καθένα
βαθμολογούνταν με 2 πόντους.
Αναγνωρίστε την ανεξάρτητη μεταβλητή. Ήταν μία ή υπάρχουν περισσότερες από μία ΑΜ; Αναφέρετε τα
επίπεδά της/τους.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
3. Μια ψυχολόγος υγείας διεξήγαγε μια μελέτη για το πώς ο αριθμός των ωρών που γυμνάζεται εβδομαδιαία
ένα άτομο σχετίζεται με τον αριθμό των ημερών που είναι άρρωστο ανά έτος. Οι συμμετέχουσες
επιλέχθηκαν τυχαία από την κοινότητα και συμπλήρωσαν κάποιες αυτοαναφορές μέσω μιας σειράς
ερωτήσεων για τα θέματα ενδιαφέροντος της συγκεκριμένης μελέτης.

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
4. Μια έρευνα σχεδιάστηκε για να εξετάσει την επίδραση που έχουν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας
στις πεποιθήσεις των συμμετεχόντων για την έννοια του υπερφυσικού. Ένα ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε
για να μετρήσει τον βαθμό στον οποίο ένα άτομο πιστεύει στο υπερφυσικό μέσω μιας 7βάθμιας κλίμακας
Likert (τα υψηλότερα σκορ υποδείκνυαν υψηλότερη πίστη στο υπερφυσικό). 57 συμμετέχοντες, οι οποίοι
επιλέχθηκαν από τυχαίες τηλεφωνικές κλήσεις, απάντησαν το ερωτηματολόγιο πριν και αφού είδαν την
Επιστροφή των Jedi, μια ιδιαίτερα δημοφιλή ταινία επιστημονικής φαντασίας.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
5. Ένας ερευνητής που εργαζόταν σε ένα κέντρο απεξάρτησης ήθελε να προσδιορίσει τον βέλτιστο
συνδυασμό θεραπειών, ο οποίος θα οδηγούσε στις περισσότερες δυνατές ημέρες χωρίς χρήση ουσιών. Ο
ερευνητής πίστευε ότι υπάρχουν δύο κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την απεξάρτηση: ο τύπος της
θεραπείας και το είδος συμβουλευτικής. Ο ερευνητής εστίασε i) σε προγράμματα θεραπείας εντός ή εκτός
κλινικής και ii) σε γνωσιακές-συμπεριφορικές, ψυχοδυναμικές ή προσωποκεντρικές θεραπευτικές
προσεγγίσεις. Κάθε νέος ωφελούμενος που εισερχόταν στη δομή κατανεμόταν τυχαία σε μία από τις έξι
πειραματικές ομάδες. Η συμπτωματολογία των ωφελουμένων μετρήθηκε ύστερα από τρεις μήνες θεραπείας.
της/τους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6. Μια οργανωσιακή ψυχολόγος προσλαμβάνεται ως σύμβουλος από ένα άτομο που θέλει να ανοίξει ένα κυλικείο
γύρω από τον χώρο του πανεπιστημίου. Ο ιδιοκτήτης του κυλικείου θέλει να μάθει εάν η κατανάλωση καφέ
επηρεάζεται ανάλογα με την ατμόσφαιρα του μαγαζιού. Για να εξετάσει αυτή την υπόθεση, η ψυχολόγος
οργανώνει τρία παρόμοια δωμάτια με το καθένα να έχει τη δική του θεματική (τροπικό δάσος, παλιά βιβλιοθήκη
ή νεοϋορκέζικης αισθητικής καφέ) και στη συνέχεια αφήνει 30 φοιτητές/τριες να περάσουν όλο τους το απόγευμα
εκεί (έπρεπε να περάσουν από όλα τα δωμάτια), πίνοντας όσο καφέ θέλουν. Η σειρά με την οποία κάθονται στα
διαφορετικά δωμάτια είναι αντισταθμισμένη. Η ψυχολόγος καταγράφει την ποσότητα καφέ που πίνει κάθε άτομο
ανά δωμάτιο.
της/τους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7. Ο διευθυντής μιας μικρής ψυχοθεραπευτικής κλινικής προσπαθεί να προσλάβει έκτακτο προσωπικό για να τον
βοηθήσει με τις εισαγωγές. Αναρωτιέται αν υπάρχει καμία σημαντική διαφορά στις ετήσιες εισαγωγές στην
κλινική του. Παρατήρησε ότι τον προηγούμενο χρόνο εισάχθηκαν 128 νέοι ασθενείς. Για να δει αν υπάρχει κάποια
διαφορά ανά έτος, παρατηρεί πόσοι νέοι ασθενείς είχαν εγγραφεί τις προηγούμενες χρονιές.
της/τους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

7. Η υπεύθυνη σε ένα κατάστημα λιανικής επιθυμεί να αυξήσει το κέρδος της επιχείρησης. Αυτό που την
ενδιαφέρει να δει είναι εάν η διάταξη του μαγαζιού (ένα κύριος κυκλικός διάδρομος ή ένα πλέγμα διαδρόμων)
επηρεάζει τον αριθμό των πωλήσεων ανάλογα με το αν υπάρχουν εκπτώσεις. Υποθέτει ότι όταν υπάρχουν
εκπτώσεις οι πελάτες προτιμούν ένα πλέγμα διαδρόμων, ενώ όταν δεν υπάρχουν εκπτώσεις προτιμούν έναν
κυκλικό διάδρομο. Σε μια περίοδο δύο ημερών η υπεύθυνη αλλάζει την όψη του μαγαζιού ενώ έχει την ίδια ομάδα
πελατών και για τις δύο ημέρες. Ακολουθώντας τυχαία δειγματοληψία, μισοί από τους πελάτες ενημερώνονται
ότι υπάρχει μια έκπτωση 20%, ενώ οι υπόλοιποι μισοί ενημερώνονται ότι δεν υπάρχει καμία έκπτωση. Στο τέλος
της κάθε ημέρας, η υπεύθυνη μετρά το χρηματικό κέρδος που αποκόμισε.
της/τους.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 11.7. Συνδέοντας τις υποθέσεις με τον σχεδιασμό. Ο σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι να
σας βοηθήσει να εξοικειωθείτε με τη σύνδεση μεταξύ υποθέσεων, επακόλουθων συγκρίσεων μεταξύ μέσων όρων
και συμπερασμάτων από πειράματα με παραγοντικούς σχεδιασμούς. Σας δίνεται ένα σενάριο από μια έρευνα
παραγοντικού σχεδιασμού και στη συνέχεια δύο εναλλακτικές μορφές ερευνητικών υποθέσεων (Pinel, 2009). Το
έργο σας είναι, χρησιμοποιώντας την εκάστοτε υπόθεση, να προσδιορίσετε ποιες επαναληπτικές συγκρίσεις θα
έπρεπε να γίνουν υποθέτοντας πάντα ότι βρέθηκε μια σημαντική αλληλεπίδραση. Δεν απαιτείται από εσάς
κανένας υπολογισμός. Για το δεύτερο μέρος της δραστηριότητας, σας δίνονται κελιά με φανταστικούς μέσους
όρους και εσείς καλείστε να εξαγάγετε τα τελικά συμπεράσματα – στηριζόμενοι/ες πάλι στις συγκεκριμένες
υποθέσεις και στις αντίστοιχες επαναληπτικές συγκρίσεις που θα διεξάγονταν.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μια ερευνήτρια μπορεί να προχωρήσει όταν της παρουσιάζεται
μια σημαντική επίδραση σε έναν παραγοντικό σχεδιασμό. Θέλετε να προσδιορίσετε στατιστικά γιατί η επίδραση
μιας ανεξάρτητης μεταβλητής εξαρτάται από το επίπεδο της άλλης ανεξάρτητης μεταβλητής (δηλαδή
περιγράφεται αυτό που ονομάζουμε αλληλεπίδραση). Για να κάνετε κάτι τέτοιο, θα πρέπει να διεξάγετε
επανελέγχους (συγκρίσεις), όπου διαφορετικά κελιά μέσων όρων θα πρέπει να συγκριθούν. Υπάρχει μια ποικιλία
διαφορετικών επανελέγχων (συγκρίσεων) που μπορούν να διεξαχθούν (τυπικά κάνετε ΕΙΤΕ κάθετες ΕΙΤΕ

οριζόντιες συγκρίσεις). Ένας τρόπος για να καθορίσετε ποιοι από τους επανελέγχους πρέπει να γίνουν είναι να
χρησιμοποιήσετε τις υποθέσεις των ερευνητών ως οδηγό. Συγκεκριμένα, το ποιοι επανέλεγχοι πραγματοποιούνται
καθορίζουν το ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν.
Φανταστείτε τον ακόλουθο ερευνητικό σχεδιασμό που γίνεται σε έναν πληθυσμό αρουραίων: Οι αρουραίοι
ανατίθενται τυχαία είτε σε μια ομάδα πρόωρου τοκετού είτε σε μια ομάδα πλήρους κύησης (αυτή η τυχαία
ανάθεση δεν θα μπορούσε να γίνει σε ανθρώπους λόγω ζητημάτων ηθικής και δεοντολογίας). Μετά τη γέννησή
τους τα μωρά ανατέθηκαν τυχαία σε μια ομάδα ελέγχου (κανονικό εργαστηριακό περιβάλλον), σε ένα
εμπλουτισμένο περιβάλλον ή, τέλος, σε ένα απομονωμένο περιβάλλον. Οι ερευνητές μετρούν τη νευρωνική
ανάπτυξη των μωρών αρουραίων έξι εβδομάδες μετά τη γέννησή τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι, παρόλο που ο
συγκεκριμένος ερευνητικός σχεδιασμός είναι φανταστικός, μέρος του βασίζεται σε μια πραγματική έρευνα που
έδειξε τα πλεονεκτήματα χρήσης ενός εμπλουτισμένου περιβάλλοντος (Pinel, 2009).
1η ανεξάρτητη μεταβλητή – Περιβάλλον: ελέγχου, εμπλουτισμένο, απομονωμένο.
2η ανεξάρτητη μεταβλητή – Είδος κύησης: πρόωρη, πλήρης.
Εξαρτημένη μεταβλητή – νευρωνική ανάπτυξη στις έξι εβδομάδες μετά τη γέννησή τους.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Ελέγχου Εμπλουτισμένο Απομονωμένο
Πλήρης
Γέννηση
Πρόωρη
Τα ακόλουθα σενάρια παίρνουν ως δεδομένη την παρουσία μια στατιστικά σημαντικής αλληλεπίδρασης. Τώρα,
υποθέτοντας ότι έχετε αυτή τη σημαντική αλληλεπίδραση, περιγράψτε ποιες συγκρίσεις επανελέγχου θα κάνατε
(δηλαδή θα επανελέγχατε τα αποτελέσματα οριζόντια ή κάθετα;) βασισμένοι/ες στα σενάρια που ακολουθούν.
α) Η ερευνήτρια υποθέτει ότι οι αρουραίοι που ανατρέφονται σε ένα εμπλουτισμένο περιβάλλον θα έχουν
μεγαλύτερη νευρωνική ανάπτυξη σε σχέση με τους αρουραίους που μεγαλώνουν στο απομονωμένο ή στο
κανονικό περιβάλλον. Υπέθεσε, επίσης, ότι αυτή η επίδραση θα είναι περισσότερο έντονη για τους πρόωρα
γεννημένους σε σχέση με τους κανονικά γεννημένους αρουραίους.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
β) Η ερευνήτρια υποθέτει ότι οι αρουραίοι που γεννήθηκαν πρόωρα θα παρουσιάσουν μικρότερη νευρωνική
ανάπτυξη όταν εξετάζονται στις έξι εβδομάδες σε σύγκριση με τους αρουραίους που γεννήθηκαν κανονικά.
Ωστόσο, υποθέτει επίσης ότι η παρουσία του εμπλουτισμένου ή του απομονωμένου περιβάλλοντος, αντίστοιχα,
θα εξαλείψει οποιαδήποτε τέτοια διαφορά.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

Ας υποθέσουμε τώρα ότι πραγματοποιήθηκε η έρευνα και συλλέχθηκαν τα δεδομένα, τα οποία
αναγράφονται στον πίνακα που ακολουθεί (όσο μεγαλύτερο το νούμερο, τόσο μεγαλύτερη η νευρωνική
ανάπτυξη). Δεδομένου ότι οι παρατηρούμενες διαφορές είναι στατιστικά σημαντικές, αναφέρετε τα
συμπεράσματα που προκύπτουν τόσο για το σενάριο (α) όσο και για το σενάριο (β), δίνοντας παράλληλα
και τις επανεξετάσεις που θα έπρεπε να πραγματοποιηθούν. Χρησιμοποιήστε την κρίση σας όσο καλύτερα
μπορείτε με βάση το πώς φαίνονται τα δεδομένα και τις απαντήσεις που δώσατε στο πρώτο σκέλος.
Υπενθυμίζουμε ότι δεν χρειάζεται να κάνετε κανέναν υπολογισμό.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Ελέγχου Εμπλουτισμένο Απομονωμένο
Πλήρης
Γέννηση
Πρόωρη
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 11.8. Εντοπισμός μεταβλητών και σχεδιασμού. Για καθένα από τα παρακάτω σενάρια, υποδείξτε
τις σχετικές μεταβλητές και περιγράψτε το σχεδιασμό που χρησιμοποιήθηκε.
1. Επηρεάζεται η αντίληψη του χρόνου από το κυρίαρχο χέρι των ανθρώπων και το φύλο τους; Ένας ερευνητής
εξετάζει 50 άνδρες και 50 γυναίκες. Εντός κάθε φύλου, τα μισά άτομα έγραφαν με το δεξί και τα άλλα μισά με το
αριστερό. Ο πειραματιστής χρονομετρά κάθε άτομο για 60 δευτερόλεπτα, λέγοντας «ΠΑΜΕ» κατά την έναρξη
και «ΣΤΟΠ» στο τέλος. Έπειτα, τους ζητά να εκτιμήσουν πόσα δευτερόλεπτα πιστεύουν ότι έχουν περάσει
(κανένα άτομο δεν ξέρει ότι ο πειραματιστής έχει ρυθμίσει το χρονόμετρο να είναι πάντα στα 60 δευτερόλεπτα
για όλους).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
2. Μπορεί η προσθήκη καυτερών μπαχαρικών στο φαγητό και η αύξηση της κατανάλωσης νερού να μειώσει το
σωματικό βάρος; Οι συμμετέχοντες ανατίθενται σε μια καυτερή και μια ουδέτερη δίαιτα. Για καθεμία από αυτές
τις ομάδες, το 1/3 των συμμετεχόντων ανατίθεται σε τρεις υποομάδες που χαρακτηρίζονται από χαμηλή, μέτρια ή
υψηλή κατανάλωση νερού. Έξι μήνες μετά καταγράφεται η ποσότητα βάρους που έχασαν ή πήραν οι
συμμετέχοντες.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
3. Μπορεί η επιλογή ενός αθλήματος να εξαρτάται από το φύλο; Η ερευνήτρια ρώτησε αγόρια και κορίτσια αν
προτιμούν να παίζουν ομαδικά ή ατομικά αθλήματα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

4. Ήταν δυνατό τα άτομα που φορούν κοσμήματα να πραγματοποιούν περισσότερες γνωριμίες κατά μέσο όρο σε
μια εκδήλωση «ταχύρρυθμων ραντεβού»; Μια ομάδα 20 ατόμων συμμετείχε σε 30 ατομικές συνεδρίες
«ταχύρρυθμων ραντεβού». Τη μισή ώρα φορούσαν κοσμήματα, ενώ την υπόλοιπη μισή τα αφαιρούσαν. Όλα τα
άλλα χαρακτηριστικά διατηρούνταν απαράλλακτα μεταξύ των δύο συνθηκών, ακόμα και τα λόγια και οι
συμπεριφορές τους προς τα άτομα που κάθονταν απέναντί τους. Οι ερευνητές κατέγραψαν τον αριθμό των
ραντεβού που έκλεισαν οι συμμετέχοντες/ουσες τόσο κατά τη συνθήκη κοσμήματος όσο και κατά τη συνθήκη μη
κοσμήματος.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
5. Εξαρτάται η προτίμηση για μια ράτσα σκύλων από το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των ιδιοκτητών του; Τρεις
διαφορετικές ράτσες σκύλων μελετήθηκαν στη συγκεκριμένη έρευνα: παιχνιδιάρικα, αθλητικά, εργατικά. Επίσης,
οι ιδιοκτήτες των οποίων οι αποκρίσεις καταγράφηκαν, χωρίστηκαν ανάλογα με το κοινωνικο-οικονομικό τους
επίπεδο σε τρεις κατηγορίες: χαμηλή, μεσαία και υψηλή.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
6. Μπορεί ένα ρόφημα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες να βελτιώσει την απόδοση των ατόμων σε ένα τεστ,
όταν αυτό καταναλώνεται λίγη ώρα πριν από την έναρξη της εξέτασης; Για να διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, οι
συμμετέχοντες κατανάλωσαν ένα ρόφημα χαμηλής, μέτριας ή υψηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες λίγη ώρα
προτού πάρουν μέρος σε ένα τεστ με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής στο πλαίσιο ενός μαθήματος στατιστικής.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
7. Αντιδρούν διαφορετικά οι εξωστρεφείς σε σχέση με τους εσωστρεφείς ανθρώπους όταν δέχονται δημόσιες
εκδηλώσεις τρυφερότητας; 110 άνθρωποι κατηγοριοποιήθηκαν ως εξωστρεφείς ή εσωστρεφείς. Κάθε
συμμετέχουσα έπρεπε να παρακολουθήσει 3 βίντεο των 20 δευτερολέπτων τα οποία έδειχναν ένα ζευγάρι μέσα
σε ένα πολυσύχναστο πάρκο να κάνει τρεις διαφορετικές δραστηριότητες: να κρατά τα χέρια του, να φιλιέται ή
να φιλιέται και να αγκαλιάζεται. Έπειτα από κάθε βίντεο καλούνταν να βαθμολογήσουν πόσο αποδεκτή
θεωρούσαν τη συμπεριφορά του ζευγαριού σε μια 5βάθμια κλίμακα (με το 1 να θεωρείται πλήρως απαράδεκτη
και το 5 πλήρως αποδεκτή).
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
8. Μπορεί η ποσότητα των υβριστικών λέξεων που ακούγονται σε μια δίωρη ταινία να επηρεάσει την αντίληψη
των θεατών σχετικά με το επίπεδο βίας που έχει η συγκεκριμένη ταινία; Οι συμμετέχουσες ανατέθηκαν τυχαία σε
ταινίες χωρίς υβριστικό λεξιλόγιο, με 20 υβριστικές λέξεις, ή με 300 υβριστικές λέξεις. Η αντίληψη περί βίας
αξιολογήθηκε μέσω μιας 10βάθμιας κλίμακας (1 καθόλου βίαιη έως 10 ακραία βίαιη).
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________

9. Παρατηρείται αύξηση ή μείωση στις ταχύτητες των αυτοκινήτων στους μεγάλους αυτοκινητοδρόμους ανάλογα
με τον αριθμό των αυτοκολλήτων που βρίσκονται πάνω σε κάθε αυτοκίνητο; Οι κάμερες στους
αυτοκινητοδρόμους, οι οποίες είναι εξοπλισμένες με ραντάρ, τραβούσαν φωτογραφίες των οχημάτων που
περνούσαν από ένα σημείο ελέγχου. Στη συνέχεια, η ερευνήτρια μέτρησε το πόσα αυτοκόλλητα είχε κάθε
αυτοκίνητο (σε ένα εύρος 0-22) και την ταχύτητα που είχε κάθε αυτοκίνητο σε χλμ./ώρα (σε ένα εύρος από
90-220).
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Δραστηριότητα 11.9 Λίγο πιο κοντά στο να γίνετε ειδικοί/ες στον σχεδιασμό. Για καθένα από τα επόμενα
παραδείγματα θα πρέπει να σχεδιάσετε ένα πείραμα. Όσον αφορά τον πειραματικό σχεδιασμό που θα
ακολουθήσετε, θα πρέπει να γίνεται μια λεπτομερής περιγραφή των:
1 υποθέσεών σας
2 πειραματικών συνθηκών και συμμετεχόντων
3 εξαρτημένων και ανεξάρτητων μεταβλητών
4 διαφορετικών πιθανών αποτελεσμάτων
5 των δυνητικών προβλημάτων του σχεδιασμού σας
Μελέτη 1: Σε αυτό το παράδειγμα το ερευνητικό μας ενδιαφέρον έχει να κάνει με το κατά πόσο η μουσική μπορεί
να επηρεάσει την ποιότητα της απόδοσης των φοιτητών στο πανεπιστήμιο.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Μελέτη 2: Σε αυτό το παράδειγμα το ερευνητικό μας ενδιαφέρον είναι εάν το φύλο επηρεάζει την ικανότητα των
ανθρώπων να διαμοιράσουν την προσοχή τους σε 2 ή περισσότερα ταυτόχρονα έργα.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 11.10 Σχεδιασμοί και προβλήματα. Στις παρακάτω μελέτες σας ζητάμε να περιγράψετε τον
σχεδιασμό της καθεμίας και να εντοπίσετε τα πιθανά τους προβλήματα.
Μελέτη 1: Η ερευνήτρια Χ διεξήγαγε μια μελέτη σχετικά με την επίδραση που έχει η μυρωδιά στο πόσο
ελκυστικά αντιλαμβανόμαστε τα φαγητά. Ζητήθηκε από τις συμμετέχουσες να βαθμολογήσουν πόσο ελκυστική
γεύση τούς φάνηκε ότι είχε ένα καρβέλι ψωμί με βάση μια σειρά κριτηρίων. Δημιούργησαν δύο ομάδες
φοιτητριών και ζήτησαν από αυτές να παρευρεθούν σε μια σειρά από πειραματικές συνεδρίες στο Πάντειο
Πανεπιστήμιο στις 9:00 π.μ. Οι πρώτες 20 συμμετέχουσες απλώς βαθμολόγησαν τη γεύση του ψωμιού. Οι
επόμενες 20 συμμετέχουσες έκαναν το ίδιο έργο, ενώ η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού γέμιζε την αίθουσα
μέσα από τον εξαερισμό του χώρου (όπως είχε ρυθμίσει η ερευνήτρια και χωρίς να το ξέρουν οι φοιτήτριες).
Η ερευνήτρια βρήκε ότι οι βαθμολογήσεις ήταν ψηλότερες κατά την παρουσία της έντονης μυρωδιάς στον χώρο,
επιβεβαιώνοντας ότι είχε ενισχυτική επίδραση στο να αντιλαμβανόμαστε ένα φαγητό ως πιο ελκυστικό.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Μελέτη 2: Οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια έρευνα για να εξετάσουν την υπόθεση ότι τα παιδιά θα είχαν
μεγαλύτερες δυσκολίες να θυμούνται αφηρημένες σε σχέση με πιο συγκεκριμένες λέξεις. Διάλεξαν 10
συγκεκριμένα και 10 πιο αφηρημένα ουσιαστικά και τα ανακάτεψαν μεταξύ τους ώστε να παρουσιάζονται με
τυχαία σειρά. Οι λέξεις παρουσιάζονταν σειριακά (μία ανά φορά) σε μια οθόνη για 3 δευτερόλεπτα η καθεμία, σε
ένα δείγμα οκτάχρονων παιδιών. Αμέσως μετά το τέλος της παρουσίασης των λέξεων καλούνταν να ανακαλέσουν
προφορικά τις λέξεις που είχαν δει. Οι ερευνητές κατέγραψαν πόσες λέξεις από την κάθε ομάδα μπορούσαν να
ανασύρουν από τη μνήμη τους με επιτυχία.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

Δραστηριότητα 11.11 Λίγη ακόμα εξάσκηση στις απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα. Αποφασίστε ποιες
συγκεκριμένες απειλές μειώνουν την εσωτερική εγκυρότητα για καθεμία από τις ακόλουθες μελέτες:
1. Οι ερευνητές υλοποιούν ένα πρόγραμμα αγωγής υγείας στα δημόσια σχολεία προκειμένου να
ευαισθητοποιήσουν τους μαθητές σχετικά με το ζήτημα της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης κατά την εφηβεία. Κατά
τη διάρκεια του προγράμματος, μία από τις μαθήτριες μένει έγκυος. Το γεγονός αυτό την αναγκάζει να σταματήσει
το σχολείο και έπειτα από λίγο καιρό προσπαθεί να αυτοκτονήσει. Στο τέλος του προγράμματος, οι ερευνητές
μέσω των μετρήσεών τους παρατηρούν μια σημαντική αύξηση στην ευαισθητοποίηση των μαθητών στο ζήτημα
της εφηβικής εγκυμοσύνης. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το πρόγραμμα ήταν επιτυχημένο;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
2. Ως μέρος ενός μαθήματος, ο καθηγητής ζητά από τους φοιτητές του να γράψουν ένα τεστ. Παρατηρεί ότι οι
φοιτητές δεν τα πήγαν καλά. Αποφασίζει τότε να τους προσφέρει μια συνεδρία διάρκειας μίας ώρας προκειμένου
να τους προετοιμάσει καλύτερα για την εξέταση. Έπειτα από αυτή την επιπλέον συνεδρία, βάζει ξανά στους
φοιτητές την αρχική εξέταση και παρατηρεί ότι ο βαθμός τους βελτιώθηκε. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το
ενισχυτικό μάθημα της μίας ώρας ήταν αποτελεσματικό;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
3. Οι ερευνήτριες θέλουν να αξιολογήσουν ένα προσχολικό πρόγραμμα ετοιμότητας για παιδιά 3-4 ετών. Για να
προσδιορίσουν την αποτελεσματικότητα του προγράμματος, οι ερευνήτριες ανέθεσαν τυχαία τα παιδιά να
συμμετάσχουν είτε στο πρόγραμμα ετοιμότητας είτε σε ένα συνηθισμένο πρόγραμμα του παιδικού σταθμού. Κατά
τη διάρκεια της μελέτης αρκετοί γονείς παρατήρησαν ότι τα παιδιά τους έχουν χαμηλές επιδόσεις στο πρόγραμμα
ετοιμότητας. Αυτοί οι γονείς συμπέραναν ότι τα παιδιά τους δεν ήταν αναπτυξιακά έτοιμα να συμμετάσχουν και
έτσι απέσυραν τη συμμετοχή τους από το πρόγραμμα. Μπορούν οι ερευνήτριες να συμπεράνουν ότι το πρόγραμμά
τους είναι αποτελεσματικό εάν βρουν περισσότερα θετικά αποτελέσματα μεταξύ των παιδιών αυτής της ομάδας
σε σύγκριση με τα παιδιά που βρίσκονταν στο συνηθισμένο πρόγραμμα του παιδικού σταθμού;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
4. Για μια περίοδο τριών περίπου χρόνων, 20 καθηγήτριες παρατηρούνται στενά από εξωτερικές αξιολογήτριες,
καθώς υποβάλλονται σε μια σειρά σεμιναρίων και εργαστηρίων με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της
διδασκαλίας τους. Στο τέλος της περιόδου των τριών χρόνων, οι αξιολογήτριες παρατηρούν συστηματικά την ίδια
ομάδα με τις 20 καθηγήτριες εν ώρα διδασκαλίας. Η ποιότητα της διδασκαλίας έχει βελτιωθεί σύμφωνα με τα
κριτήρια που έχουν ορίσει (συμφωνημένοι ορισμοί και συμπεριφορά). Μπορεί να ήταν οι οδηγίες αυτές που
προκάλεσαν τη βελτίωση, μπορεί όμως ένα μεγάλο μέρος της βελτίωσης να οφείλεται και σε τι άλλο;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

5. Οι ερευνήτριες ενδιαφέρονταν να μελετήσουν την αποτελεσματικότητα που μπορεί να έχει μια γνωσιακή-
συμπεριφορική θεραπεία στα επίπεδα στρες των φοιτητριών. Οι ερευνήτριες επικοινώνησαν με μια σειρά από
πανεπιστημιακά κέντρα συμβουλευτικής και διάλεξαν από εκεί τις φοιτήτριες που είχαν εξαιρετικά υψηλά επίπεδα
στρες. Οποιαδήποτε βελτίωση στο μετα-θεραπευτικό στάδιο θα μπορούσε μεν να αποδοθεί στην ίδια τη θεραπεία,
θα μπορούσε όμως να οφείλεται και σε κάτι άλλο. Ποια θα ήταν μια τέτοια περίπτωση;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
6. Οι ερευνήτριες ενδιαφέρονταν να εξετάσουν πώς η μουσική επηρεάζει την ικανότητα των ανθρώπων να
απομνημονεύουν πληροφορίες. Οι ερευνήτριες έδωσαν ένα επιπλέον κίνητρο στις φοιτήτριες που συμμετείχαν
στα πειράματά τους με το να ανεβάσουν τη γενική βαθμολογία τους στο συγκεκριμένο μάθημα κατά 1 βαθμό. Οι
πρώτες 20 φοιτήτριες που εμφανίστηκαν ανατέθηκαν στη συνθήκη «μουσικής». Οι υπόλοιπες 20 ανατέθηκαν στη
συνθήκη «μη μουσικής». Οι ερευνήτριες βρήκαν ότι τα άτομα που ανήκαν στη μη μουσική ομάδα είχαν χειρότερη
απόδοση στο έργο μνήμης σε σχέση με τα άτομα της μουσικής συνθήκης. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η
ακρόαση μουσικής βελτιώνει τη μνήμη;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
7. Οι ερευνήτριες ενδιαφέρονται να εξετάσουν πώς η προσέγγιση της ενσυνειδητότητας ενδέχεται να επηρεάζει

τη διάθεση των ανθρώπων για φυσική εξάσκηση. Οι φοιτητές ενός πανεπιστημίου ανατίθενται τυχαία στην ομάδα
πειραματικής αγωγής (εβδομαδιαίες διαλέξεις και ασκήσεις στην προσέγγιση της ενσυνειδητότητας) ή στην
ομάδα ελέγχου (καμία πληροφορία ή δραστηριότητες). Κάποιοι φοιτητές που ανατέθηκαν στην πειραματική
συνθήκη ξεκίνησαν να αισθάνονται υπερβολικά φορτωμένοι με τις υποχρεώσεις που είχαν τόσο για το
πανεπιστήμιο όσο και για τη συγκεκριμένη μελέτη. Πολλοί από αυτούς σταμάτησαν να πηγαίνουν στις διαλέξεις
και να κάνουν το διάβασμα που απαιτούνταν, για να καταλήξουν τελικά να εγκαταλείψουν τη μελέτη. Στο τέλος
της έρευνας, οι ερευνήτριες βρήκαν ότι τα άτομα που συμμετείχαν στην πειραματική συνθήκη είχαν σημαντικά
μεγαλύτερο κίνητρο για να αθληθούν σε σχέση με τα άτομα της ομάδας ελέγχου. Μπορούμε να συμπεράνουμε
ότι η συγκεκριμένη πειραματική αγωγή ήταν επιτυχημένη;
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

1. Ποια είδη ερευνητικών προσεγγίσεων εστιάζουν σε ομαδικές διαφορές;

α. Συσχετιστική
β. Τυχαιοποιημένη πειραματική
γ. Συγκριτική
δ. Οιονεί-πειραματική
ε. β, γ και δ

2. Ποια από τις ακόλουθες συνθήκες εφαρμόζεται στην τυχαιοποιημένη πειραματική προσέγγιση;
α. Τυχαία ανάθεση των αγωγών ή συνθηκών σε άθικτες ομάδες
β. Ενεργητική ΑΜ ή ΑΜ γνωρισμάτων
γ. Η ανεξάρτητη μεταβλητή ελέγχεται σε συνθήκες από την ερευνήτρια
δ. To α και το β
3. Η Μαρία μελετά διαφορές μεταξύ διαφορετικών στιλ τέχνης (κλασικό και μοντέρνο), φύλου και ηλικιακής
ομάδας (νέοι, μεσήλικες, ηλικιωμένοι). Το σχέδιό της θα μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί ως:
α. 2 × 2 × 3 παραγοντικός σχεδιασμός
β. 2 × 2 × 3 παραγοντικός σχεδιασμός με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις για έναν τρίτο παράγοντα
γ. 2 × 2 × 3 παραγοντικός σχεδιασμός με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις για όλους τους παράγοντες
δ. 2 × 3 παραγοντικός σχεδιασμός
ε. 2 × 3 × 4 παραγοντικός σχεδιασμός
4. Η Μάγδα διεξάγει μια μελέτη. Ενδιαφέρεται για την επίδραση του φύλου, της εθνικότητας και της δίαιτας στη
μείωση βάρους. Η εθνικότητα έχει πέντε κατηγορίες. Κάθε συμμετέχουσα λαμβάνει μια δίαιτα από 1.200
θερμίδες/ημέρα, πρώτα μέσω μιας διατροφής με χαμηλά λιπαρά για μία εβδομάδα και στη συνέχεια μέσω μιας
διατροφής χωρίς καθόλου λιπαρά για μία επιπλέον εβδομάδα. Τι τύπο σχεδιασμού έχουμε εδώ;
α. Μονοπαραγοντικός σχεδιασμός επαναλαμβανόμενων μετρήσεων με τρία επίπεδα
β. 2 × 5 × 2 παραγοντικός σχεδιασμός
γ. 2 × 5 × 2 παραγοντικός σχεδιασμός
δ. 2 × 5 × 2 παραγοντικός σχεδιασμός με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις για όλους τους παράγοντες
ε. 2 × 5 × 2 παραγοντικός σχεδιασμός με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις για έναν τρίτο παράγοντα
5. Ένας ερευνητής ενδιαφέρεται να μελετήσει τη συμμόρφωση προς τη φαρμακευτική αγωγή μέσα από τρεις
τύπους αντιβιοτικών. Εάν ο ερευνητής θέλει 10 συμμετέχοντες για κάθε συνθήκη, πόσοι συμμετέχοντες
απαιτούνται συνολικά για τις ανάγκες αυτής της μελέτης;
α. 30
β. 10
γ. 60
δ. Δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί
6. Για ποιον από τους παρακάτω λόγους είναι ελκυστικός ένας ερευνητικός σχεδιασμός εντός ομάδων;
α. Αυξημένη διακύμανση σφαλμάτων
β. Κάθε συμμετέχουσα λειτουργεί ως ομάδα ελέγχου του εαυτού της
γ. Μειώνονται οι επιδράσεις μεταφοράς
δ. To β και το γ
7. Για ποιο από τα παρακάτω προβλήματα είναι επίφοβος ένας ερευνητικός σχεδιασμός εντός ομάδων;
α. Επίδραση μεταφοράς
β. Επίδραση σειράς
γ. Μειωμένη διακύμανση σφάλματος
δ. Το α και το β

8. Μια ερευνήτρια μελετά την επίδραση της καφεΐνης στην αϋπνία (μετριέται ως ο χρόνος που παραμένει ξύπνιο
ένα άτομο μέσα στο χρονικό διάστημα 24 ωρών). Μια ομάδα συμμετεχουσών ανατίθεται τυχαία σε μία από τις
τρεις ομάδες που ακολουθούν: καθόλου καφεΐνη, μικρή ποσότητα καφεΐνης ή μεγάλη ποσότητα καφεΐνης. Ποιος
τύπος γενικού σχεδιασμού περιγράφεται εδώ;
α. Μεταξύ ομάδων
β. Εντός ομάδων
γ. Μεικτός σχεδιασμός
δ. Συσχετιστικός σχεδιασμός
9. Ένας ερευνητής μελετά την επίδραση που έχουν τα σαλικυλικά στην ακοή. Μια ομάδα συμμετεχόντων οι οποίοι
ακολουθούν την ίδια ακριβώς φαρμακευτική αγωγή με σαλικυλικά για την αρθρίτιδα παρακολουθούνται για έξι
μήνες. Τα τεστ ακοής διεξάγονται στην αρχή της μελέτης και ανά χρονικά διαστήματα των δύο μηνών μέχρι το
τέλος της μελέτης. Ποιος τύπος γενικού σχεδιασμού είναι αυτός;
10. Μια ερευνήτρια μελετά την επίδραση που έχουν τα κορεσμένα λιπαρά στα επίπεδα χοληστερόλης. Οι
συμμετέχουσες ανατίθενται τυχαία σε τέσσερις ομάδες (ακόρεστα λιπαρά, χαμηλά κορεσμένα, μέτριο επίπεδο
κορεσμένων και υψηλό επίπεδο κορεσμένων λιπαρών) και ακολουθούν την αντίστοιχη δίαιτα για μια περίοδο
ενός μήνα. Η ερευνήτρια μέτρησε τα επίπεδα χοληστερόλης στην έναρξη και τη λήξη της μελέτης. Ποιος τύπος
γενικού σχεδιασμού περιγράφεται εδώ;
11. Μια ερευνήτρια μελετά την επίδραση που έχουν τα κορεσμένα λιπαρά στα επίπεδα χοληστερόλης. Οι
συμμετέχουσες ανατίθενται τυχαία σε τέσσερις ομάδες (ακόρεστα λιπαρά, χαμηλά κορεσμένα, μέτριο επίπεδο
κορεσμένων και υψηλό επίπεδο κορεσμένων λιπαρών) και ακολουθούν την αντίστοιχη δίαιτα για μια περίοδο
ενός μήνα. Η ερευνήτρια μέτρησε τα επίπεδα χοληστερόλης στην έναρξη και τη λήξη της μελέτης. Αυτή η μελέτη
αποτελεί παράδειγμα ενός:
α. σχεδιασμού 4×2 με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις και για τους δύο παράγοντες
β. σχεδιασμού 4 × 2 με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις
γ. μονοπαραγοντικού σχεδιασμού με τέσσερα επίπεδα
δ. σχεδιασμού 2× 2 × 2 με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις για τους δύο τελευταίους παράγοντες
Παρακαλούμε επιλέξτε Σωστό ή Λάθος για τις παρακάτω δηλώσεις

1. Οι σχεδιασμοί μεταξύ ομάδων ορίζονται ως οι σχεδιασμοί στους οποίους κάθε συμμετέχουσα σε μια έρευνα
ανήκει σε μία και μόνο ομάδα ή συνθήκη. _________
2. Η τυχαία δειγματοληψία των συμμετεχόντων είναι απαραίτητη για να μπορούμε να συμπεράνουμε κάποια
αιτιακή σχέση. _________
3. Ο σχεδιασμός προελέγχου/μετελέγχου μιας ομάδας είναι ένα παράδειγμα μεικτού σχεδιασμού. _________

4. Μια σημαντική «κύρια επίδραση» σηματοδοτεί μια αιτιακή σχέση: Αυτό σημαίνει ότι η ΑΜ προκάλεσε την
ΕΜ. _________
5. Όταν αναμειγνύονται περισσότερες από μία ΑΜ σε έναν σχεδιασμό, τα δεδομένα θα πρέπει να σχεδιαστούν σε
διάγραμμα και να εξεταστούν. _________
6. Οι μεικτοί παραγοντικοί σχεδιασμοί εφαρμόζονται μόνο σε οιονεί-πειραματικές και τυχαιοποιημένες

πειραματικές προσεγγίσεις. _________
7. Ένα σημείο-κλειδί στην οιονεί πειραματική προσέγγιση είναι ότι χρησιμοποιεί τυχαία ανάθεση των
συμμετεχόντων στις ομάδες. _________
8. Οι συσχετιστικές προσεγγίσεις αξιολογούνται συνήθως χαμηλά στις μετρήσεις για την εσωτερική εγκυρότητα.
_________
9. Τα εργαστηριακά περιβάλλοντα θεωρούνται αρκετά τεχνητά όσον αφορά την οικολογική εγκυρότητά τους.
_________
Συνεχίζοντας με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
1. Μια ερευνήτρια πραγματοποιεί μια μελέτη γύρω από την επίδραση που έχει η τηλεόραση στην επιθετική
συμπεριφορά των εφήβων στην τάξη. Ποια από τις ακόλουθες κατηγορίες μπορεί να αποτελεί πηγή σφαλμάτων
διακύμανσης;
α. Τηλεόραση
β. Φύλο
γ. Επιθετική συμπεριφορά
δ. Το α και το β
2. Μια ερευνήτρια εξετάζει την επίδραση που έχει μια νέα φαρμακευτική αγωγή σε δύο ομάδες ανθρώπων με
άσθμα. Οι συμμετέχοντες ανατέθηκαν τυχαία είτε στην πειραματική είτε στην ομάδα ελέγχου. Η ερευνήτρια
ανησυχεί για την εθνικότητα των συμμετεχόντων και γι’ αυτό χειρίζεται την εθνικότητα ως δεύτερη ΑΜ. Η
συνολική ερευνητική προσέγγιση καλείται:
α. τυχαιοποιημένη πειραματική
β. οιονεί-πειραματική
γ. συγκριτική
3. Ένας ερευνητής εξετάζει την επίδραση που έχει μια νέα φαρμακευτική αγωγή στο πρόβλημα της τριχόπτωσης
των ανδρών. Δύο κλινικές που ασχολούνται με την εμφύτευση μαλλιών επιλέχθηκαν για τη συγκεκριμένη μελέτη.
Η πρώτη κλινική ομάδα λαμβάνει την πειραματική αγωγή, ενώ η δεύτερη τη θεραπεία placebo. Ο ερευνητής
ανησυχεί για την επίδραση της ηλικίας στα αποτελέσματα που θα προκύψουν, και γι’ αυτό τη συμπεριλαμβάνει
ως δεύτερη ΑΜ. Η συνολική ερευνητική προσέγγιση καλείται:
α. τυχαιοποιημένη πειραματική
β. οιονεί-πειραματική
γ. συγκριτική

4. Σε έναν παραγοντικό σχεδιασμό 4 × 2, μέχρι πόσες αλληλεπιδράσεις μπορούν να υπάρξουν;
α. 1
β. 2
γ. 4
δ. 6
ε. 8
5. Σε έναν παραγοντικό σχεδιασμό 4 × 2, μέχρι πόσες κύριες επιδράσεις μπορούν να υπάρξουν;

α. 1
β. 2
γ. 4
δ. 6
ε. 8
6. Ένας παραγοντικός σχεδιασμός 4 × 2 επάγει μια σημαντική αλληλεπίδραση. Πόσων μεμονωμένων κελιών οι
μέσοι όροι πρέπει να εξεταστούν;
α. 1
β. 2
γ. 6
δ. 8
ε. 16
7. Ποια από τις ακόλουθες περιπτώσεις αποτελεί ένα παράδειγμα μεικτού παραγοντικού σχεδιασμού;
α. Μία ΑΜ μεταξύ ομάδων και δύο ΑΜ εντός ομάδων
β. Μία ΑΜ μεταξύ ομάδων και μία ΑΜ εντός ομάδων
γ. Δύο ΑΜ μεταξύ ομάδων και μία ΑΜ εντός ομάδων
δ. Όλες οι προηγούμενες περιπτώσεις
8. Μια ερευνήτρια ανέθεσε τυχαία μια ομάδα παιδιών στη συνθήκη αγωγής ή στην ομάδα ελέγχου. Όλα τα παιδιά
συμπλήρωσαν ένα εργαλείο αξιολόγησης πριν και μετά την παρέμβαση. Εδώ έχουμε ένα παράδειγμα ποιας
ερευνητικής προσέγγισης;
α. Τυχαιοποιημένη πειραματική
β. Οιονεί-πειραματική
δ. Συσχετιστική
9. Μια ερευνήτρια διαθέτει δύο άθικτες ομάδες φοιτητών. Οι δύο ομάδες ανατέθηκαν τυχαία είτε στη συνθήκη
πειραματικής αγωγής είτε στη συνθήκη ελέγχου. Και οι δύο ομάδες φοιτητών μετρήθηκαν και κατά τον προέλεγχο
και κατά τον μετέλεγχο. Εδώ έχουμε ένα παράδειγμα ποιας ερευνητικής προσέγγισης;
α. Τυχαιοποιημένη πειραματική
β. Οιονεί-πειραματική
δ. Συσχετιστική

10 Ποια/ες από τις ακόλουθες προτάσεις αφορούν έναν σχεδιασμό προελέγχου/μετελέγχου;
α. Η ΑΜ μεταξύ ομάδων πρέπει να είναι ενεργητική.
β. Η ΑΜ μεταξύ ομάδων πρέπει να είναι μεταβλητή γνωρίσματος.
γ. Η ΑΜ εντός ομάδων πρέπει να είναι ενεργητική.
δ. Η ΑΜ εντός ομάδων πρέπει να αλλάζει στο πέρασμα του χρόνου.
11. Οι τυχαιοποιημένες πειραματικές μελέτες περιλαμβάνουν:

α. τυχαία επιλογή από τον πληθυσμό στο δείγμα
β. τυχαία σύγκριση μεταξύ μεταβλητών
γ. τη χρήση συσχετιστικής στατιστικής
δ. τη χρήση ανεξάρτητων μεταβλητών γνωρίσματος
ε. τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων σε ομάδες
12. Ποια ερώτηση απευθύνει η εγκυρότητα μέτρησης;

α. Μετράτε στην πραγματικότητα αυτό που νομίζετε ότι μετράτε μεταξύ πειραματικής ομάδας και ομάδας
ελέγχου;
β. Είναι δυνατό να γενικεύσετε τα αποτελέσματα από το στατιστικό δείγμα στον πληθυσμό;
γ. Οι βαθμολογίες που προκύπτουν από τα όργανα μέτρησης αντανακλούν με ακρίβεια την εννοιολογική
κατασκευή;
δ. Οι βαθμολογίες που προκύπτουν από το πρώτο μέρος της χρήσης των οργάνων μέτρησης είναι παρόμοιες
με τις βαθμολογίες που προκύπτουν κατά το τελευταίο μέρος της χρήσης των οργάνων μέτρησης;
ε. Το α και το β.
Χρησιμοποιήστε το ακόλουθο σενάριο που αφορά τη σχέση στρες-χιούμορ για να απαντήσετε τις ερωτήσεις
1 έως 3
Μια ερευνήτρια ενδιαφέρεται να μελετήσει αν το στρες σχετίζεται με την ακαδημαϊκή απόδοση στους
μαθηματικούς υπολογισμούς. Πιστεύει επίσης πως το χιούμορ μειώνει το άγχος, κάτι που πιθανότατα μπορεί να
οδηγήσει σε αύξηση της προαναφερθείσας ακαδημαϊκής απόδοσης. Έχει στη διάθεσή της δύο τάξεις τις οποίες
επισκέπτεται με δύο ώρες διαφορά (την πρώτη στις 8:00 π.μ. και τη δεύτερη στις 10:00 π.μ.) τις Δευτέρες, τις
Τετάρτες και τις Παρασκευές. Οι φοιτητές αυτοεπιλέγονται με βάση τις τάξεις στις οποίες βρίσκονται. Η
ερευνήτρια συγκεντρώνει τα δεδομένα βασικού επιπέδου για το στρες στην αρχή του εξαμήνου. Στην πρώτη τάξη
χρησιμοποιεί το χιούμορ σε καθημερινή βάση, κάτι που εξασφαλίζεται μέσω της καθημερινής παρουσίασης ενός
αστείου βίντεο ή μέσω ενός μικρού ανεκδότου που διαβάζει στους μαθητές. Στη δεύτερη τάξη, συμπεριφέρεται
στους μαθητές φυσιολογικά με ελάχιστη χρήση χιούμορ, χωρίς γραμμένα αστεία ή προβολή αστείων βίντεο. Την
ημέρα των ενδιάμεσων εξετάσεων, η ερευνήτρια μετρά τα επίπεδα άγχους των φοιτητών λίγη ώρα προτού δώσουν
μια εξέταση που στηρίζεται κυρίως σε μαθηματικούς υπολογισμούς. Δίνει το ίδιο ακριβώς τεστ και στις δύο τάξεις
και καταγράφει τη βαθμολογία τους. Το στρες υπολογίζεται μέσω ενός οργάνου μέτρησης που περιέχει 10
ερωτήσεις μιας 10βάθμιας κλίμακας και τις οποίες συνοψίζει σε μια ενιαία κατασκευή για το στρες. Το
συγκεκριμένο όργανο μέτρησης χρησιμοποιείται στον χώρο για δεκαετίες και χαρακτηρίζεται από υψηλή
αξιοπιστία και υψηλές μετρήσεις εγκυρότητας.
1. Για το σενάριο στρες/χιούμορ, ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι αληθής;
α. Το στρες είναι μια ενεργητική ανεξάρτητη μεταβλητή.
β. Η βαθμολογία στους μαθηματικούς υπολογισμούς είναι μια ανεξάρτητη μεταβλητή.
γ. Η αλλαγή με την πάροδο του χρόνου είναι μια ανεξάρτητη μεταβλητή.
δ. Τόσο η βαθμολογία στους μαθηματικούς υπολογισμούς όσο και το στρες είναι ανεξάρτητες μεταβλητές.

2. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις δεν αποτελεί ερευνητικό ερώτημα του συγκεκριμένου σεναρίου;
α. Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων στρες και της ικανότητας επίλυσης μαθηματικών υπολογισμών;
β. Υπάρχει διαφορά μεταξύ της τάξης που ακολούθησε την πειραματική αγωγή γέλιου και εκείνης που δεν
την ακολούθησε ως προς τα επίπεδα στρες;
γ. Υπάρχει διαφορά μεταξύ της τάξης που ακολούθησε την πειραματική αγωγή γέλιου και εκείνης που δεν
την ακολούθησε ως προς την απόδοση στους μαθηματικούς υπολογισμούς;
δ. Υπάρχει κάποια αλλαγή στα επίπεδα στρες από τις μετρήσεις στο βασικό επίπεδο μέχρι τις μετρήσεις στις
ενδιάμεσες εξετάσεις;
ε. Υπάρχει κάποιος συνδυασμός μεταξύ των παραγόντων στρες, συνηθειών διαβάσματος, χιούμορ και
φύλου που θα μπορούσε να προβλέψει τις επιδόσεις στις εξετάσεις των μαθηματικών υπολογισμών;
3. Για το σενάριο στρες-χιούμορ, ποιες είναι οι δύο ανεξάρτητες μεταβλητές;

α. Η βαθμολογία στους μαθηματικούς υπολογισμούς και το χιούμορ/μη χιούμορ.
β. Τα επίπεδα στρες και το χιούμορ/μη χιούμορ.
γ. Υπάρχει μόνο μία ανεξάρτητη μεταβλητή.
δ. Η βαθμολογία στους μαθηματικούς υπολογισμούς και το στρες.
ε. Η αλλαγή στο πέρασμα του χρόνου και η βαθμολογία στους μαθηματικούς υπολογισμούς.
Επιστροφή στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
1. Η Δρ. Χ πραγματοποίησε μια σειρά μελετών στις οποίες χειρίστηκε προσεκτικά τις προσδοκίες των καθηγητών
για τους μαθητές. Αυτό ήταν δυνατό με τον χαρακτηρισμό των παιδιών με διάφορους τρόπους. Η κύρια ανησυχία
σε μια μελέτη ελέγχου όπως και αυτή είναι:
α. η εξωτερική εγκυρότητα
β. η εσωτερική εγκυρότητα
γ. η αξιοπιστία
δ. τα μεγέθη επίδρασης
ε. το β και το γ
2. Ένας επιστήμονας αποφασίζει να επαναλάβει ένα πείραμα για να δει αν τα αποτελέσματα είναι τα ίδια. Για ποιο
χαρακτηριστικό της επιστημονικής γνώσης ενδιαφέρεται αυτός ο επιστήμονας;
α. Την αντικειμενικότητα
β. Να είναι καθοδηγούμενη από δεδομένα
γ. Την κοινή γνώμη
δ. Την επαληθευσιμότητα
3. Όταν λέμε ότι η επιστημονική γνώση είναι επαληθεύσιμη, ποιο κομμάτι της επιστημονικής διαδικασίας
προσπαθούμε να επαληθεύσουμε;
α. Τις υποθέσεις
β. Τα αποτελέσματα
γ. Τις περιγραφές
δ. Τις θεωρίες

4. Η αντικειμενικότητα σε μια επιστημονική μέτρηση σχετίζεται με:
α. την εξάλειψη των προηγούμενων πεποιθήσεων του ερευνητή
β. τον ορισμό των εννοιών με ξεκάθαρο και συνεπή τρόπο
γ. τις επαληθεύσιμες μετρήσεις
δ. τη δυνατότητα να διαψευστεί μια υπόθεση
5. Υποθέστε ότι ορίζετε την έννοια της ευτυχίας σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα ως τον αριθμό από τις φορές που
ένα άτομο χαμογελά σε ένα δεδομένο διάστημα πέντε λεπτών. Το χαρακτηριστικό της έρευνας που σχετίζεται με
τον ορισμό της μέτρησης της ευτυχίας είναι:
α. δημόσιο
β. ελεγχόμενο
γ. επιστημονικό
δ. αντικειμενικό
6. Όταν ένας ερευνητής επαναλαμβάνει ένα προηγούμενο πείραμα αλλά περιλαμβάνει και κάποια καινούρια
στοιχεία, μιλάμε για τη διαδικασία:
α. αξιολόγησης της εγκυρότητας
β. αναπαραγωγής με επέκταση
γ. εννοιολογικής αναπαραγωγής
δ. εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής
7. Όταν η ερευνήτρια χειρίζεται το περιβάλλον για να δει εάν οι αλλαγές επηρεάζουν τις συμπεριφορές των
συμμετεχουσών, οι συμπεριφορές που μετριούνται για την αλλαγή λογίζονται ως:
α. παραγοντικές μεταβλητές
β. εξαρτημένες μεταβλητές
γ. μεταβλητές χειρισμού
δ. μεταβλητές επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
8. Μια μεταβλητή της οποίας η τιμή αλλάζει εξαιτίας του χειρισμού κάποιας άλλης μεταβλητής καλείται:
α. παραγοντική
β. ανεξάρτητη
γ. εξαρτημένη
δ. ποσοτική
9. Οι ερευνητές έχουν βρει ότι οι άνθρωποι αποκρίνονται γρηγορότερα σε ερεθίσματα όταν έχει υπάρξει κάποια
προέγερση με σχετικές πληροφορίες σε σύγκριση με το να μην είχαν προεγερθεί. Ο χρόνος απόκρισης στα
ερεθίσματα σε μια τέτοια μελέτη αποτελεί μια:
α. παραγοντική μεταβλητή
β. εξωγενή μεταβλητή
γ. ποσοτική μεταβλητή
δ. εξαρτημένη μεταβλητή

10. Οι ερευνήτριες μελετούν αν οι άνθρωποι στην Ταϊβάν διαφέρουν από τους ανθρώπους στη Μεγάλη Βρετανία
όσον αφορά την απομνημόνευση αυτοβιογραφικών λεπτομερειών. Σε αυτή τη μελέτη ο τύπος υπηκοότητας
αντιπροσωπεύει μια:
α. μεταβλητή χειρισμού
β. εξαρτημένη μεταβλητή
γ. ανεξάρτητη μεταβλητή
δ. εξωγενή μεταβλητή
11. Η μεταβλητή που χειρίζεται ένας ερευνητής σε ένα πείραμα καλείται:

α. εξωγενής
β. ανεξάρτητη
γ. εξαρτημένη
δ. ποσοτική
12. Μια μεταβλητή η οποία δεν μπορεί να γίνει πραγματικά αντικείμενο χειρισμού από μια ερευνήτρια, όπως το
φύλο ή ηλικία των συμμετεχόντων, καλείται:
α. εξαρτημένη
β. ποιοτική
γ. μετρήσιμη
δ. καταστασιακή
13. Η ψυχολόγος Χ συνέκρινε συμμετέχοντες από ομάδες μειονοτήτων με συμμετέχοντες που δεν ανήκαν σε
κάποια μειονότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις βρήκε ότι η ομάδα μειονοτήτων είχε καλύτερη απόδοση, ενώ σε
άλλες περιπτώσεις όχι. Η μεταβλητή που δείχνει από ποια ομάδα προέρχεται το άτομο είναι η:
β. ποσοτική μεταβλητή
γ. παραγοντική μεταβλητή
δ. μετρήσιμη μεταβλητή
14. Μια αληθινή πειραματική ανεξάρτητη μεταβλητή πρέπει να είναι μια:

β. παραγοντική μεταβλητή
γ. μετρήσιμη μεταβλητή
δ. καταστασιακή μεταβλητή
15. Μια ερευνήτρια θέλει να μάθει εάν οι ελκυστικοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό να δεχτούν βοήθεια όταν είναι σε
ανάγκη, σε σύγκριση με μη ελκυστικούς ανθρώπους. Εάν η ερευνήτρια ανέθετε τυχαία τους συμμετέχοντες στις
ομάδες που περιλάμβαναν έναν ελκυστικό ή έναν μη ελκυστικό συνεργό, τότε η μελέτη θα περιλάμβανε μια:
α. μετρήσιμη μεταβλητή
β. μεταβλητή χειρισμού
γ. μεταβλητή έργου
δ. μεταβλητή υποκειμένου

16. Η ερώτηση για το αν τα επίπεδα φυσικής κατάστασης προβλέπουν καλύτερα τη συχνότητα τραυματισμού και
ανάλογα με το αν ένας αθλητής είναι άνδρας ή γυναίκα περιλαμβάνει μια:
α. μετρήσιμη μεταβλητή
γ. μεταβλητή έργου
δ. καταστασιακή μεταβλητή
17. Μια όχι και τόσο ένοχη απόλαυση: Η παρακολούθηση βίντεο που περιέχουν γάτες έχει βρεθεί ότι ενισχύει την
ενέργεια και τα θετικά συναισθήματα των ανθρώπων. Η μελέτη της Σ.Λ. ερεύνησε 7.000 άτομα σχετικά με την
επίδραση που έχουν τα βίντεο με γάτες στη διάθεση των ανθρώπων. Ο Μ.Λ. ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή των
ανθρώπων, αφού η διανομή της έρευνας έγινε μέσω των κοινωνικών του μέσων. Από το σύνολο των
συμμετεχόντων, περίπου το 36% χαρακτήρισε τον εαυτό του «γατόφιλο», ενώ περίπου το 60% είπε ότι του άρεσαν
«τόσο οι γάτες όσο και οι σκύλοι». Μπορείτε να υποθέσετε από τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης ότι περίπου
το 36% των ακόλουθων του M.Λ. είναι «γατόφιλοι»;
α. Αλήθεια
β. Ψέμα
γ. Δεν είμαι σίγουρος/η
18. Η έρευνα η οποία περιλαμβάνει μεταβλητές υποκειμένου θεωρείται:

α. παραγοντική
β. ποιοτική
γ. οιονεί-πειραματική
δ. επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
19. Εάν μια έρευνα είχε δομηθεί προκειμένου να εξετάσει αν τα πτυχία ψυχολογίας διαφέρουν από τα αντίστοιχα
πτυχία βιολογίας ως προς την πολιτική στάση των συμμετεχόντων, τότε δε θα μπορούσε να γίνει τυχαία ανάθεση
στις ομάδες, επειδή οι φοιτητές εμφανίστηκαν στη μελέτη ως φοιτητές ψυχολογίας ή βιολογίας εξαρχής. Ένας
τέτοιος ερευνητικός σχεδιασμός θα μπορούσε να είναι:
α. πειραματικός
β. εκ των υστέρων
γ. λειτουργικός
δ. οιονεί-πειραματικός
20. Μια ανεξάρτητη μεταβλητή:

α. έχει το πολύ δύο επίπεδα
β. μπορεί να έχει οποιονδήποτε αριθμό επιπέδων
γ. δεν είναι ποτέ μεταβλητή χειρισμού
δ. δεν μπορεί να είναι μια ποιοτική μεταβλητή
21. Όταν μια ανεξάρτητη μεταβλητή περιλαμβάνει προϋπάρχοντα χαρακτηριστικά του συμμετέχοντος, όπως η
ηλικία ή οι πολιτικές του προτιμήσεις, η ανεξάρτητη μεταβλητή είναι μια:
β. μεταβλητή υποκειμένου
γ. καθοδηγητική μεταβλητή
δ. μεταβλητή χειρισμού

22. Μια ανεξάρτητη μεταβλητή δεν μπορεί να είναι μια μεταβλητή χειρισμού, όταν αποτελεί μια:
β. καθοδηγητική μεταβλητή
γ. μεταβλητή υποκειμένου
δ. ποιοτική μεταβλητή
23. Μια σύγκριση στα ποσοστά τραυματισμών των αθλητριών σε σύγκριση με αυτά των ανδρών αθλητών
περιλαμβάνει μια ανεξάρτητη μεταβλητή η οποία είναι και:
α. μεταβλητή υποκειμένου
γ. καταστασιακή μεταβλητή
δ. μεταβλητή έργου
424. Οι ερευνητές παρατήρησαν πρόσφατα ότι, όταν συγκρίνεται η ικανότητα όσφρησης μεταξύ νεότερων και
γηραιότερων ενηλίκων, οι δεύτεροι μπορεί να χάνουν την οσφρητική τους ευαισθησία, όχι λόγω ηλικίας, αλλά
λόγω διαφόρων φαρμακευτικών αγωγών που λαμβάνουν. Σε αυτή την έρευνα, η σύγκριση νέων και ηλικιωμένων
ενηλίκων περιλαμβάνει μια ανεξάρτητη μεταβλητή, η οποία είναι και μια:
β. μεταβλητή συμμετέχοντος
γ. καταστασιακή μεταβλητή
δ. μεταβλητή έργου
25. Μια συμπεριφορά η οποία αλλάζει ως αποτέλεσμα διαφορετικών πειραματικών χειρισμών καλείται:
β. μεταβλητή υποκειμένου
γ. εξαρτημένη μεταβλητή
δ. ποιοτική μεταβλητή
26. Εάν οι συμμετέχοντες σε μια μελέτη έτρωγαν περισσότερο ποπ κορν κατά τη διάρκεια μιας συναρπαστικής
σκηνής σε μια ταινία σε σχέση με το τι έκαναν άλλοι συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια μιας βαρετής σκηνής, η
εξαρτημένη μεταβλητή σε αυτό το παράδειγμα θα περιλάμβανε:
α. την ένταση
β. τη συχνότητα
γ. το μέγεθος
δ. τη διάρκεια
27. Ένα πλεονέκτημα της χρήσης πολλαπλών επιπέδων μιας ανεξάρτητης μεταβλητής με διαφορετικούς
συμμετέχοντες σε κάθε ομάδα περιλαμβάνει το γεγονός ότι μπορείτε:
α. γενικά να αποκτήσετε περισσότερα δεδομένα από λιγότερους συμμετέχοντες.
β. να εντοπίσετε ευκολότερα ποσοτικές διαφορές στις συμπεριφορές.
γ. να χειριστείτε την ποιοτική μεταβλητή σαν να ήταν ποσοτική μεταβλητή.
δ. να εντοπίσετε αλλαγές στα μοτίβα των αποκρίσεων κατά μήκος των διαφορετικών μετρήσεων μιας
ανεξάρτητης μεταβλητής.

28. Οι ερευνήτριες θέλησαν να στήσουν κάποιες μελέτες για να παρατηρήσουν αν η κατάθλιψη επηρεάζει τη μνήμη
των ανθρώπων. Για να δουν αν οι άνθρωποι με κατάθλιψη διαφέρουν από αυτούς που δεν είναι καταθλιπτικοί:
α. προκάλεσαν ήπιες συνθήκες κατάθλιψης σε κάποιους μόνο από τους συμμετέχοντες και μετά εξέτασαν
τη μνήμη τους.
β. έδωσαν ήπια φάρμακα στους συμμετέχοντες για να προκαλέσουν προσωρινή κατάθλιψη.
γ. δεν μπόρεσαν να ανακαλύψουν έναν αποτελεσματικό τρόπο για να επαγάγουν και στη συνέχεια να
απομακρύνουν την κατάθλιψη από τους συμμετέχοντες.
δ. δεν μπορούσαν από ηθική σκοπιά να προκαλέσουν μια κατάσταση που να προσομοιάζει την κατάθλιψη.
29. Όταν ένας ερευνητικός σχεδιασμός περιλαμβάνει περισσότερες από μία ανεξάρτητες μεταβλητές, τότε
η μελέτη αυτή ακολουθεί έναν:
α. παραγοντικό σχεδιασμό
β. οιονεί-πειραματικό σχεδιασμό
γ. εκ των υστέρων σχεδιασμό
δ. σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
30. Στους παραγοντικούς σχεδιασμούς οι ερευνητές συμπεριλαμβάνουν περισσότερες από μία ανεξάρτητες
μεταβλητές, αλλά αξιολογούν την καθεμία ξεχωριστά κατά την ανάλυση των δεδομένων. Το να κοιτάζουμε
την καθεμία από τις ανεξάρτητες μεταβλητές ξεχωριστά σημαίνει ότι αναφερόμαστε στις:
α. αλληλεπιδράσεις
β. επιδράσεις χειρισμού
δ. ποιοτικές επιδράσεις
31. Μια κύρια επίδραση σε έναν παραγοντικό σχεδιασμό αναφέρεται:

α. στο αποτέλεσμα των σχεδιασμών επαναλαμβανόμενων μετρήσεων το οποίο αύξησε την ευαισθησία
του σχεδιασμού.
β. στις διαφορές μεταξύ πολλαπλών ΑΜ με συγκρίσεις των μεμονωμένων μέσων όρων πολλών ΑΜ με τη μία.
γ. στις σχεδιασμένες συγκρίσεις τις οποίες ο ερευνητής καθορίζει προτού ξεκινήσει να συλλέγει δεδομένα.
δ. σε μια διαφορά μεταξύ ομάδων σε μια μεμονωμένη ανεξάρτητη μεταβλητή, αγνοώντας προσωρινά όλες
τις άλλες μεταβλητές.
32. Σε έναν παραγοντικό σχεδιασμό με τρεις μεταβλητές χειρισμού:

α. δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξουν αλληλεπιδράσεις.
β. ο ερευνητής θα έψαχνε για τρεις πιθανές κύριες επιδράσεις.
γ. οποιεσδήποτε αλληλεπιδράσεις θα έπρεπε να περιλαμβάνουν και τις τρεις ΑΜ.
δ. ο ερευνητής θα ήταν καλύτερο να έχει χρησιμοποιήσει ποιοτικές μεταβλητές.
33. Όταν δύο ΑΜ σε μια μελέτη παράγουν επιδράσεις οι οποίες δεν θα ήταν εμφανείς αν η καθεμία ΑΜ γινόταν
αντικείμενο χειρισμού σε μια ξεχωριστή μελέτη, τότε λέμε ότι:
α. δεν υπάρχει καμία κύρια επίδραση.
β. υπάρχει μόνο μία μεταβλητή χειρισμού.
γ. υπάρχει μια αλληλεπίδραση.
δ. υπάρχει μια σχεδιασμένη σύγκριση.

34. Όταν χρειάζεται να ξέρετε για το επίπεδο μιας δεύτερης ΑΜ για να κατανοήσετε την επίδραση της πρώτης
ΑΜ, τότε έχετε μια:
β. μετρήσιμη μεταβλητή
γ. σχεδιασμένη σύγκριση
δ. αλληλεπίδραση
35. Εάν μια παραγοντική μελέτη περιλαμβάνει μια σημαντική αλληλεπίδραση, τότε:
α. δεν μπορούν να υπάρχουν κύριες επιδράσεις.
β. οποιεσδήποτε επιδράσεις μπορεί να έχουν καλυφθεί από την αλληλεπίδραση.
γ. όλες οι κύριες επιδράσεις πρέπει να εξεταστούν μαζί.
δ. το αποτέλεσμα είναι μια εκ των υστέρων μελέτη.
36. Όταν σχεδιάζετε ένα γράφημα που περιλαμβάνει τα πειραματικά αποτελέσματα από πολλές ΑΜ και οι
γραμμές τέμνονται, τότε είναι πιθανό να έχετε:
α. αλληλεπιδράσεις
β. μεταβλητές συμμετεχόντων
δ. μετρήσιμες μεταβλητές
37. Όταν σχεδιάζετε ένα γράφημα για τα πειραματικά αποτελέσματα, το οποίο περιλαμβάνει μια σημαντική
αλληλεπίδραση, τότε οι γραμμές στο γράφημα:
α. θα είναι παράλληλες.
β. θα τέμνονται πάντα.
γ. μπορούν να τέμνονται, αλλά δεν είναι αναγκαίο να συμβαίνει κάτι τέτοιο.
δ. θα ακολουθούν το ίδιο μοτίβο.
38. Ο Soto με τους συνεργάτες του (2010) βρήκαν ότι ο αριθμός των συμπτωμάτων κατάθλιψης σε ένα δείγμα
Αμερικανών αυξανόταν όσο οι άνθρωποι στη μελέτη έδειχναν μεγαλύτερη καταστολή των συναισθημάτων τους.
Αντίθετα, ένα δείγμα Κινέζων έδειξε ότι οι άνθρωποι αυτοί είχαν τον ίδιο περίπου αριθμό συμπτωμάτων
ανεξαρτήτως αν καταπίεζαν ή όχι τα συναισθήματά τους. Αυτά τα αποτελέσματα αντανακλούν:
α. μια κύρια επίδραση
β. μια αλληλεπίδραση μεταξύ μεταβλητών
γ. έναν σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
δ. μια έλλειψη παραγοντικού σχεδιασμού
39. Όταν οι συμμετέχοντες προσφέρουν δεδομένα για όλα τα επίπεδα μιας δοθείσας ΑΜ, η έρευνα ακολουθεί:
α. σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
β. διαχρονικό σχεδιασμό
γ. παραγοντικό σχεδιασμό
δ. διυποκειμενικό σχεδιασμό

40. Μια ερευνήτρια που χρησιμοποιεί σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων:
α. έχει δημιουργήσει έναν παραγοντικό σχεδιασμό πολλαπλών επιπέδων.
β. εξετάζει τους ίδιους συμμετέχοντες σε περισσότερες από μία συνθήκες.
γ. εξετάζει διαφορετικούς συμμετέχοντες σε ένα εύρος χρόνου.
δ. επιχειρεί να αναπαράγει την προηγούμενη έρευνα.
41. Μια ομάδα ψυχολόγων μελέτησε την απόδοση των οδηγών ενώ χρησιμοποιούσαν τα κινητά τους τηλέφωνα.
Οι μισοί από τους οδηγούς βρίσκονταν σε περιοχές υψηλής κυκλοφορίας, ενώ οι άλλοι μισοί οδηγούσαν σε
δρόμους χαμηλής κυκλοφορίας. Ανά περιόδους οι οδηγοί παρακολουθούνταν καθώς μίλαγαν στο τηλέφωνο, ενώ
κάποιες άλλες φορές παρακολουθούνταν χωρίς να μιλούν. Οι ερευνητές μέτρησαν πόσα σήματα έχασε το κάθε
άτομο. Ο σχεδιασμός της μελέτης:
α. χρησιμοποίησε μια μετρήσιμη μεταβλητή και μια μεταβλητή χειρισμού.
β. περιείχε μια μεταβλητή επαναλαμβανόμενων μετρήσεων.
γ. ήταν της μορφής 2 × 2 × 1.
δ. δεν μπορούσε να οδηγήσει σε αιτιακές συνδέσεις.
42. Μια έρευνα συνέκρινε τους αρχάριους με τους έμπειρους οδηγούς με βάση τον σχετικό αριθμό οδηγικών
λαθών που έκαναν ενώ μιλούσαν στο κινητό τους (ή όχι). Τα αποτελέσματα έδειξαν παρόμοια μείωση στην
οδηγική ικανότητα και για τις δύο ομάδες. Αυτός ο τύπος σχεδιασμού:
α. είναι κατάλληλος για ανάλυση με t-test.
β. περιλαμβάνει δύο μεταβλητές χειρισμού.
γ. χρησιμοποίησε σχεδιασμό μη ισοδύναμων ομάδων.
δ. χρησιμοποίησε έναν μειωμένο παραγοντικό σχεδιασμό.
43. Ένας ερευνητικός σχεδιασμός που περιλαμβάνει την εξέταση του ίδιου ατόμου σε περισσότερες από μία
συνθήκες καλείται σχεδιασμός:
α. μεταξύ ομάδων
β. αντιστάθμισης
γ. παλινδρόμησης
44. Μια εναλλακτική ονομασία για τον σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων είναι:
α. σχεδιασμός εντός ομάδων
β. σχεδιασμός μεταξύ ομάδων
γ. σχεδιασμός μη ισοδύναμης ομάδας ελέγχου
δ. διαχρονικός σχεδιασμός
45. Ένα από τα πλεονεκτήματα του σχεδιασμού επαναλαμβανόμενων μετρήσεων σε σχέση με έναν σχεδιασμό μη
επαναλαμβανόμενων μετρήσεων είναι ότι στην πρώτη περίπτωση:
α. οι συγκρίσεις μεταξύ ομάδων είναι στανταρισμένες ούτως ώστε τυχόν διαφορές μεταξύ ομάδων να
οφείλονται στην πειραματική αγωγή.
β. χρειάζεστε λιγότερους συμμετέχοντες για να φτάσετε τον επιθυμητό αριθμό σε κάθε ομάδα.
γ. αφαιρούνται τα όποια προβλήματα σχετίζονται με τη στατιστική παλινδρόμηση.
δ. δεν χρειάζεται να ανησυχείτε για την επίδραση σειράς και την αντιστάθμιση.

46. Εάν θέλετε να συλλέξετε δεδομένα από 50 συμμετέχοντες για κάθε συνθήκη (υπάρχουν τρεις συνθήκες), αλλά
χωρίς να χρειαστεί να συγκεντρώσετε 150 συμμετέχοντες, θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε έναν σχεδιασμό:
β. διακοπτόμενης χρονοσειράς
γ. εντός ομάδων
δ. μεταξύ ομάδων
47. Μερικές φορές τα άτομα που συμμετέχουν στις ομάδες πειραματικής αγωγής έχουν διαφορετικές αντιλήψεις
όταν προχωρούν σε υποκειμενικές αντιλήψεις, με αποτέλεσμα οι τυχόν διαφορές μεταξύ των ομάδων να είναι
προϊόν αυτής της υποκειμενικής αντίληψης και όχι της πειραματικής αγωγής. Μπορείτε να μειώσετε αυτό το
πρόβλημα χρησιμοποιώντας έναν σχεδιασμό:
α. πλήρους αντιστάθμισης
β. μεταξύ των ομάδων
48. Εάν προσπαθείτε να συγκεντρώσετε συμμετέχουσες από έναν ειδικό πληθυσμό που είναι ιδιαίτερα μικρός,
τότε μπορεί να έχετε πρόβλημα στην εύρεση ενός επαρκούς αριθμού εθελοντριών. Μια λύση σε αυτό το πρόβλημα
είναι να εφαρμόσετε έναν σχεδιασμό:
α. επαναλαμβανόμενων μετρήσεων
β. στατικών ομάδων
γ. μεταξύ ομάδων
δ. χρονοσειράς
49. Όταν χρησιμοποιείτε έναν σχεδιασμό επαναλαμβανόμενων μετρήσεων στην έρευνά σας, ένα πλεονέκτημα
είναι ότι τα ίδια άτομα μπορούν να συμμετέχουν και στην ομάδα πειραματικής αγωγής και στην ομάδα ελέγχου.
Αυτό το πλεονέκτημα:
α. είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, ειδικά όταν έχετε να κάνετε με μεγάλο πληθυσμό.
β. οδηγεί σε μειωμένο σφάλμα μέτρησης.
γ. μειώνεται εάν χρησιμοποιήσετε φυσικά ζευγάρια.
δ. μπορεί να ξεπεράσει προβλήματα στα συνταιριασμένα ζευγάρια.
50. Όταν ενδιαφέρεστε να μελετήσετε τις μεταβλητές υποκειμένου, πρέπει να επιλέξετε έναν σχεδιασμό:
α. μεταξύ ομάδων
β. εντός ομάδων
γ. συνταιριασμένων ομάδων
δ. πλήρως αντισταθμισμένο
51. Εάν ενδιαφέρεστε να μελετήσετε την ικανότητα μάθησης που έχουν οι νέοι ενήλικες σε σχέση με τους πιο
ηλικιωμένους, πιθανότατα θα επιλέξετε έναν σχεδιασμό:
β. μεταξύ ομάδων
γ. διακοπτόμενης χρονοσειράς
δ. μερικώς αντισταθμισμένο

52. Οι ανεξάρτητες μεταβλητές που είναι και μεταβλητές υποκειμένου (συμμετέχοντος) δεν μπορούν να
χρησιμοποιηθούν σε σχεδιασμούς:
β. ωρίμανσης
γ. στατικών ομάδων
δ. μεταξύ ομάδων
53. Ποιου σχεδιασμού αποτελεί συνήθως πρόβλημα η πιθανή επίδραση σειράς;

γ. Χρονοσειράς
δ. Στατικών ομάδων
54. Όταν οι αγωγές στους σχεδιασμούς επαναλαμβανόμενων μετρήσεων οδηγούν σε διαφορετικές επιδράσεις
ανάλογα με τη σειρά παρουσίασής τους, τότε θα πρέπει να ανησυχείτε για:
α. μη ισοδύναμες ομάδες ελέγχου
β. στατικές ομάδες
γ. επίδραση σειράς
δ. στατιστική παλινδρόμηση
55. Μια συμμετέχουσα δέχεται πρώτα τη θεραπεία Α και στη συνέχεια τη θεραπεία Β. Η απόδοσή της θα
μπορούσε να είναι καλύτερη στο Β επειδή έμαθε προηγουμένως κάτι στο Α, το οποίο τη βοήθησε να βελτιωθεί.
Όταν η θεραπεία Β προηγείται, δεν μπορεί να βελτιώσει την απόδοση στο Α. Όταν παρατηρείται αυτό το μοτίβο,
λέμε ότι υπάρχει ένα πρόβλημα λόγω επίδρασης:
α. στατιστικής παλινδρόμησης
β. βασικού επιπέδου
γ. λανθάνουσας περιόδου
δ. αλληλουχίας
56. Όταν προβλήματα που σχετίζονται με την κούραση ή τη βαρεμάρα προκύπτουν σε έναν σχεδιασμό
επαναλαμβανόμενων μετρήσεων, τότε λέμε ότι υπάρχει ένα πρόβλημα λόγω επίδρασης:
α. σειράς
β. αλληλουχίας
γ. βασικού επιπέδου
δ. λανθάνουσας περιόδου
57. Οι Green και Vaid (1986) ανέφεραν ότι όταν οι συμμετέχοντες εμπλέκονταν σε δύο ταυτόχρονα έργα, το
χτύπημα του δακτύλου και την ανάγνωση, έπαιζε ρόλο το αν θα ξεκινούσαν το χτύπημα με το αριστερό ή το δεξί
χέρι. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που σχετίζεται με πιθανά προβλήματα που προκαλεί η επίδραση:
α. σειράς
β. αντιστάθμισης
γ. ακολουθίας
δ. συμμετρικής μεταφοράς

58. Όταν η πρώιμη συμπεριφορά σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα επηρεάζει την ύστερη συμπεριφορά, τότε λέμε
ότι υπάρχει ένα πρόβλημα λόγω επίδρασης:
α. αντιστάθμισης
β. βασικού επιπέδου
γ. συνταιριασμού
δ. μεταφοράς
59. Οι ερευνητές βρήκαν ότι στη σχετική με το μάρκετιγκ μελέτη τους έπρεπε να δώσουν στους συμμετέχοντες
μία εβδομάδα κενό μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης εξέτασης, γιατί παρατήρησαν ότι η πρώτη ΑΜ επηρέαζε
τη συμπεριφορά στη δεύτερη φάση. Υπήρχε δηλαδή μια ευαισθησία στην πιθανότητα:
α. επίδρασης ωρίμανσης
β. ασύμμετρης μεταφοράς
γ. επίδρασης μεταξύ ομάδων
δ. επίδρασης αλληλουχίας
60. Στους σχεδιασμούς επαναλαμβανόμενων μετρήσεων, όταν οι ερευνητές χρησιμοποιούν όλες τις πιθανές
σειρές μεταξύ των πειραματικών αγωγών προκειμένου να αποφύγουν τυχόν επιδράσεις σειρά ή αλληλουχίας,
τότε:
α. χρησιμοποιούν πλήρη αντιστάθμιση.
β. αποφεύγουν επιδράσεις βασικού επιπέδου.
γ. ευνοούν τη συμμετρική μεταφορά και εξαλείφουν την ασύμμετρη μεταφορά.
δ. χρησιμοποιούν έναν σχεδιασμό προελέγχου/μετελέγχου μίας ομάδας.
61. Το να αλλάζει η σειρά των αγωγών από τον έναν συμμετέχοντα στον άλλον σε έναν σχεδιασμό
επαναλαμβανόμενων μετρήσεων περιγράφει:
α. την αντιστάθμιση
β. τη συλλογή δεδομένων βασικού επιπέδου
γ. μια σύγκριση στατικών ομάδων
δ. έναν σχεδιασμό προελέγχου/μετελέγχου
62. Όταν μια ερευνήτρια δεν μπορεί να αναθέσει τυχαία τις συμμετέχουσες στις συνθήκες, ο σχεδιασμός είναι:
α. οιονεί-πειραματικός
β. επαγωγικός
δ. σύγκρισης στατικών ομάδων
63. Όταν μια ερευνήτρια αναθέτει τυχαία τους συμμετέχοντες στις συνθήκες, ο σχεδιασμός καλείται:
α. οιονεί-πειραματικός
β. πειραματικός
γ. αντισταθμιστικός
δ. στατικών ομάδων ελέγχου

64. Μια διαφορά μεταξύ πειραματικών και οιονεί-πειραματικών σχεδιασμών είναι ότι:
α. οι πειραματικοί σχεδιασμοί απαιτούν περισσότερους συμμετέχοντες.
β. οι οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί περιλαμβάνουν τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων στις συνθήκες.
γ. οι οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί δεν μπορούν να οδηγήσουν σε αιτιακά συμπεράσματα, σε αντίθεση με
τους πειραματικούς σχεδιασμούς.
δ. οι μεταβλητές στους πειραματικούς σχεδιασμούς είναι μετρήσιμες μεταβλητές, σε αντίθεση με τις
αντίστοιχες μεταβλητές στις οιονεί-πειραματικές περιπτώσεις.
65. Οι οιονεί-πειραματικοί σχεδιασμοί δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξαχθούν αιτιακά συμπεράσματα
επειδή:
α. τα οιονεί πειράματα δεν χρησιμοποιούν μετρήσιμες μεταβλητές.
β. οι μετρήσεις στα οιονεί-πειράματα δεν είναι αρκετά ακριβείς.
γ. τα οιονεί-πειράματα χρησιμοποιούν μόνο μερική αντιστάθμιση.
δ. οι προϋπάρχουσες διαφορές μεταξύ ομάδων μπορεί να είναι η αιτία για την εμφάνιση διαφορών
μεταξύ ομάδων.
66. Τα οιονεί-πειράματα δεν εμπλέκονται σε αιτιακές σχέσεις επειδή μπορεί να έχουν δυνητικά προβλήματα με:
α. απειλές για την εσωτερική εγκυρότητα
β. την υψηλή πιθανότητα για εμφάνιση ασύμμετρης μεταφοράς
γ. επιδράσεις σειράς και ακολουθίας
δ. με συγκρίσεις στατικών ομάδων
67. Όταν μια ερευνήτρια δημιουργεί μια μελέτη η οποία δεν περιλαμβάνει τυχαία ανάθεση των συμμετεχόντων
σε ομάδες, σε ποια απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα μπορούν να οφείλονται οποιεσδήποτε διαφορές στην
απόδοση των ομάδων;
α. Ιστορικό
δ. Στατιστική παλινδρόμηση
68. Η απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα η οποία συνδέεται με τις διαφορές μεταξύ προϋπαρχουσών ομάδων
όταν οι συμμετέχοντες δεν έχουν ακολουθήσει τυχαία ανάθεση αποκαλείται:
α. ιστορικό
β. ωρίμανση
γ. μεροληψία επιλογής
δ. στατιστική παλινδρόμηση
69. Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι άνθρωποι που έχουν καλύτερη φυσική κατάσταση υποφέρουν από λιγότερους
αθλητικούς τραυματισμούς σε σχέση με ανθρώπους που είναι λιγότερο αθλητικοί. Ποια απειλή για την εσωτερική
εγκυρότητα μας εμποδίζει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η φυσική κατάσταση είναι μια αιτιακή
μεταβλητή;

70. Το πρόβλημα με την απειλή της μεροληψίας επιλογής είναι ότι:
α. οι άνθρωποι ενδέχεται να αλλάζουν κατά τη διάρκεια της μελέτης.
β. οι άνθρωποι από διαφορετικές ομάδες μπορεί να διαφέρουν ήδη κατά την έναρξη της μελέτης.
γ. οι άνθρωποι από διαφορετικές ομάδες μπορεί να εκτίθενται σε διαφορετικές εξωγενείς μεταβλητές κατά
τη διάρκεια της μελέτης.
δ. οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων τείνουν να μετακινούνται προς τον μέσο όρο με τις
επαναλαμβανόμενες μετρήσεις.
71. Οι αλλαγές στους ανθρώπους στο πέρασμα του χρόνου, όχι λόγω επίδρασης της ΑΜ, μπορεί να προκαλέσουν
τις διαφορετικές αποκρίσεις τους σε διαφορετικά σημεία ενός πειράματος.
72. Ποια απειλή είναι πιθανό να εμπλέκεται όταν η συμπεριφορά των ανθρώπων αλλάζει μέσα σε ένα μικρό
χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια μιας μελέτης;
73. Όταν οι άνθρωποι ξεκινούν μια μελέτη αλλά στην πορεία την εγκαταλείπουν, οι διαφορές μεταξύ των ομάδων
μπορεί να οφείλονται στη φύση των ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη μία ομάδα. Για ποια απειλή για την
εσωτερική εγκυρότητα συζητάμε εδώ;
α. Στατιστική παλινδρόμηση
β. Ιστορικό
γ. Ωρίμανση
δ. Απώλεια
74. Ένας ερευνητής μελέτησε την επίδραση (για περισσότερο από έναν χρόνο) που είχε στα παιδιά το βίωμα ενός
πολύ δυνατού τυφώνα. Κατά τη διάρκεια της μελέτης ορισμένα παιδιά έφυγαν από την πόλη, οπότε δεν
μπορούσαν να μελετηθούν περισσότερο. Η μέτρηση των αλλαγών στις μετατραυματικές αποκρίσεις των παιδιών
μπορούσε να επηρεαστεί από:
α. την απώλεια
β. το ιστορικό
γ. την ωρίμανση
δ. τη μεροληψία επιλογής
75. Δύο ομάδες μελετώνται σε διαφορετικά εργατικά περιβάλλοντα προκειμένου να φανεί εάν οι εργασιακές
συνθήκες επηρεάζουν την απόδοση των εργατών. Οι εργάτες στην πρώτη δουλειά βιώνουν εξωγενή γεγονότα που
δεν σχετίζονται με την ΑΜ αλλά επηρεάζουν την ΕΜ. Ποια απειλή περιγράφει το συγκεκριμένο παράδειγμα;
α. Τη στατιστική παλινδρόμηση
β. Το ιστορικό

γ. Την ωρίμανση
δ. Τη μεροληψία επιλογής
76. Ο απλούστερος των οιονεί-πειραματικών σχεδιασμών είναι ο σχεδιασμός:

α. προελέγχου/μετελέγχου μίας ομάδας
β. σύγκρισης στατικών ομάδων
77. Μια μελέτη που ασχολήθηκε με τους βαθμούς σε ένα μάθημα ιστορίας πριν και αφότου οι μαθητές έμαθαν
μια τεχνική απομνημόνευσης ακολουθεί έναν σχεδιασμό:
78. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα που συγκρίνει τη μνήμη των έμπειρων παικτών σε σχέση με τη μνήμη των
αρχάριων παικτών στο σκάκι ακολουθεί έναν σχεδιασμό:
79. Οι ερευνητές συνέκριναν την απόδοση των έμπειρων παικτών τένις με αυτήν των αρχάριων ως προς το πόσο
καλά προετοιμασμένοι ήταν στην υποδοχή του σερβίς. Μια τέτοια σύγκριση ακολουθεί έναν σχεδιασμό:
80. Εάν το ερευνητικό σας πλάνο ξεκινούσε με μια σύγκριση στατικών ομάδων και στη συνέχεια προσθέτατε έναν
προέλεγχο στον σχεδιασμό, τότε το πλάνο σας θα ακολουθούσε έναν σχεδιασμό:
81. Οι ερευνητές εξέτασαν την επίδραση των εκπαιδευτικών συμβούλων σε δύο διαφορετικές φυλετικές ομάδες
στη Γουατεμάλα. Μέτρησαν την ποιότητα φροντίδας πριν και μετά την εκπαίδευση σε Μάγια και Λάτιν
πληθυσμούς. Αυτή η μελέτη ακολουθεί έναν σχεδιασμό:

82. Εάν σκοπεύετε να σχεδιάσετε μια μελέτη η οποία θα συγκρίνει Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικάνους φοιτητές
ανάλογα με το πόσο στηρίζουν μια εξωτερική στρατιωτική επιχείρηση των ΗΠΑ –ύστερα από την έκθεσή τους
σε κάποιες πολιτικές διαφημίσεις–, θα μπορούσατε να μετρήσετε τη στήριξή τους πριν και μετά την έκθεσή τους
σε αυτά τα πολιτικά μηνύματα. Αυτή η μελέτη θα ακολουθεί έναν σχεδιασμό:
83. Εάν θέλετε να παρατηρήσετε συμπεριφορικές αλλαγές στο πέρασμα του χρόνου, θα μπορούσατε να κάνετε
πολλαπλές μετρήσεις σε μια ομάδα συμμετεχόντων κάθε μήνα για έναν χρόνο, εισάγοντας τον χειρισμό έπειτα
από τρεις μήνες (ή οποιαδήποτε στιγμή εσείς επιθυμείτε) και να παρατηρείτε αν θα εμφανιστεί κάποια αλλαγή.
Μιλάμε, λοιπόν, για μια περίπτωση:
84. Ένα πλεονέκτημα των σχεδιασμών διακοπτόμενης χρονοσειράς είναι ότι επιτρέπουν:
α. στην ερευνήτρια να κάνει μετρήσεις βασικού επιπέδου.
β. στην ερευνήτρια να συλλέξει δεδομένα χωρίς να χρειάζεται ο ενεργητικός χειρισμός μίας ΑΜ.
γ. να εξαλειφθεί η απειλή του ιστορικού για την εσωτερική εγκυρότητα λόγω των πολλαπλών μετρήσεων.
δ. έναν σχεδιασμό που συνδυάζει την αντιστάθμιση με την εξισορρόπηση της πιθανότητας για ασύμμετρη
μεταφορά.
85. Οι ερευνητές θέλουν να δουν εάν τα υποσυνείδητα μηνύματα (τα οποία γενικά δεν έχουν καμία επίδραση σε
οποιαδήποτε συμπεριφορά) μπορούν να μειώσουν τις μικροκλοπές στα μαγαζιά. Παρακολούθησαν λοιπόν τον
βαθμό στον οποίο έκλεβαν οι πελάτες σε ένα εύρος τριών εβδομάδων αρχικά, στη συνέχεια άρχιζαν να τους
παρουσιάζουν τα υποσυνείδητα μηνύματα και έπειτα παρακολουθούσαν ξανά το μαγαζί για τρεις επιπλέον
εβδομάδες. Αυτή η μελέτη θα ακολουθεί έναν σχεδιασμό:
86. Εάν ο ερευνητικός σχεδιασμός περιλαμβάνει συλλογή δεδομένων σε κάμποσες διαφορετικές στιγμές προτού
αρχίσει η πειραματική αγωγή και ακολουθηθεί από μια σειρά επιπλέον μετρήσεων, τότε χρησιμοποιείται
ένας σχεδιασμός:

87. Μια μελέτη επαλήθευσης δεν θα βοηθήσει γενικά στην υποστήριξη εξωτερικής εγκυρότητας όταν είναι:
α. εννοιολογική αναπαραγωγή
β. αναπαραγωγή με επέκταση
γ. άμεση αναπαραγωγή
88. Ποιος ισχυρισμός είναι πιο πιθανό να εξεταστεί για το αν έχει ικανότητα γενίκευσης;
α. Ισχυρισμός συχνότητας
β. Ισχυρισμός συσχέτισης
γ. Αιτιακός ισχυρισμός
89. Ποια μέθοδο ακολουθεί μια ερευνήτρια για να συνοψίσει ποσοτικά μια επιστημονική βιβλιογραφία;
α. Άρθρο ανασκόπησης
β. Επισκόπηση βιβλιογραφίας
γ. Μετα-ανάλυση
90. Όταν ένας ερευνητής βρίσκεται σε κατάσταση ελέγχου μιας θεωρίας, _____ είναι βασική προτεραιότητα.
α. η εσωτερική ισχύς
β. η εξωτερική ισχύς
γ. οι βιολογικές μετρήσεις
91. Η Νάντια επέκρινε τη μελέτη σας επειδή δεν χρησιμοποιήσατε τυχαία ανάθεση. Ποια απάντηση είναι η πιο
κατάλληλη;
α. «Όλα καλά, Νάντια, δεν χρειάζομαι τυχαία ανάθεση γιατί δίνω προτεραιότητα στην εσωτερική
εγκυρότητα».
β. «Όλα καλά, Νάντια, η τυχαία ανάθεση δεν παίζει ρόλο αν υπάρχει αρκετά μεγάλο δείγμα, όπως στην
περίπτωσή μου».
γ. «Όλα καλά, Νάντια, δεν χρειάζομαι τυχαία ανάθεση επειδή χρησιμοποίησα σχεδιασμό ανεξάρτητων
ομάδων».
δ. «Όλα καλά, Νάντια, προσπαθώ μόνο να υποστηρίξω έναν ισχυρισμό συσχέτισης».
92. Η Κωνσταντίνα επέκρινε τη μελέτη σας επειδή δεν χρησιμοποιήσατε τυχαία δειγματοληψία. Ποια απάντηση
είναι η πιο κατάλληλη;
α. «Όλα καλά, Κωνσταντίνα, δεν χρειάζομαι τυχαία δειγματοληψία γιατί δίνω προτεραιότητα στην
εσωτερική εγκυρότητα».
β. «Όλα καλά, Κωνσταντίνα, η τυχαία δειγματοληψία δεν παίζει ρόλο αν υπάρχει αρκετά μεγάλο δείγμα,
όπως στην περίπτωσή μου».
γ. «Όλα καλά, Κωνσταντίνα, δεν χρειάζομαι τυχαία δειγματοληψία γιατί με ενδιαφέρει κυρίως η
γενίκευση».
δ. «Όλα καλά, Κωνσταντίνα, προσπαθώ μόνο να υποστηρίξω έναν ισχυρισμό συχνότητας».

93. Η εξωτερική εγκυρότητα περιλαμβάνει γενίκευση:
α. στον πληθυσμό
β. σε έναν πληθυσμό
94. Η εξωτερική ισχύς περιλαμβάνει το:

α. πώς πήρατε το δείγμα σας.
β. πόσοι είναι στο δείγμα σας.
95. Μια όχι και τόσο ένοχη απόλαυση: Η παρακολούθηση βίντεο που περιέχουν γάτες έχει βρεθεί ότι ενισχύει την
ενέργεια και τα θετικά συναισθήματα των ανθρώπων. Η μελέτη της Σ.Λ. ερεύνησε 7.000 άτομα σχετικά με την
επίδραση που έχουν τα βίντεο με γάτες στη διάθεση των ανθρώπων. Ο Μ.Λ. ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή των
ανθρώπων, αφού η διανομή της έρευνας έγινε μέσω των κοινωνικών του μέσων. Από το σύνολο των
συμμετεχόντων, περίπου το 36% χαρακτήρισε τον εαυτό του ως «γατόφιλο», ενώ περίπου το 60% είπε ότι του
άρεσαν «τόσο οι γάτες όσο και οι σκύλοι». Μπορείτε να υποθέσετε από τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης ότι
περίπου το 36% των Ελλήνων είναι «γατόφιλοι»;
α. Αλήθεια
β. Ψέμα
γ. Δεν είμαι σίγουρος/η

11.6.1 Επιλογή συντρόφου

Τι είναι αυτό που κάνει τους άνδρες και τις γυναίκες να προσεγγίζουν τους/τις συντρόφους τους με τον τρόπο που
το κάνουν; Θέλουν στην πραγματικότητα οι άνδρες περισσότερους/ες συντρόφους από όσους θέλουν οι γυναίκες;
Επιλέγουν οι γυναίκες με διαφορετικά κριτήρια όταν είναι στις γόνιμες μέρες τους; Η έρευνα που ακολουθεί
υποστήριξε ότι οι γυναίκες που βρίσκονταν στις γόνιμες μέρες τους: i) έβρισκαν τους «μάτσο» άνδρες πιο
ελκυστικούς και ii) ήταν πιθανότερο να φορούν κόκκινα ρούχα.
Με βάση τα προηγούμενα αναγνώσματα, βγάζουν νόημα τα ευρήματά τους; Προσπαθήστε να σχεδιάσετε

καλύτερα τις συγκεκριμένες μελέτες. Μπορείτε να σκεφτείτε κάποιες εναλλακτικές εξηγήσεις (σε σχέση με αυτά
που γράφουν οι ερευνητές) για τα συγκεκριμένα αποτελέσματα;

O Schmitt (2003) μαζί με μια πληθώρα άλλων ερευνητών ρώτησαν πάνω από 16.000 άτομα για τους επιθυμητούς
σεξουαλικούς τους συντρόφους. Οι άνδρες υποστήριξαν ότι επιθυμούσαν περισσότερες/ους συντρόφους σε σχέση
με τις γυναίκες. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν φαίνεται να δικαιολογούνται από την έρευνα;
Πιστεύετε τα δεδομένα που δείχνουν ότι οι άνθρωποι επιλέγουν, εν μέρει, συντρόφους με βάση παράγοντες που
δεν είναι συνειδητοί; Δικαιολογήστε την απάντησή σας τόσο με βάση την έρευνα του Schmitt (την οποία θα βρείτε
στις βιβλιογραφικές αναφορές του κεφαλαίου) όσο και με βάση οποιαδήποτε άλλη γνώση μπορεί να έχετε επί του
θέματος.
11.6.2 Σεξουαλική βία

Αυτή η δραστηριότητα θα σας επιτρέψει να διερευνήσετε ζητήματα που σχετίζονται με το πώς: i) ένα φαινόμενο
μπορεί να επεκταθεί και πέρα από τις αρχικές εντυπώσεις, ii) η φύση του ερευνητικού δείγματος μπορεί να
επηρεάσει ένα αποτέλεσμα και iii) ένα φαινόμενο μπορεί να συμπεριλάβει και άλλους παράγοντες πέρα από
αυτούς που μελετήθηκαν άμεσα.
Ένα πανεπιστήμιο ανακοίνωσε ότι 1 στις 5 γυναίκες δήλωσαν ότι έχουν υπάρξει θύματα σεξουαλικής επίθεσης.
Σε αυτή την εποχή της θαρραλέας στάσης των ατόμων –τα οποία έχουν δεχτεί ανάρμοστες και παραβιαστικές
συμπεριφορές– που τολμούν να καταγγείλουν τους θύτες τους, οφείλουμε να εξασφαλίζουμε την προστασία τους
οποτεδήποτε το έχουν ανάγκη. Ο τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές συλλέγουν δεδομένα είναι πολύ σημαντικός,
αφού για να αποτρέψουμε τα προβλήματα πρέπει να γνωρίζουμε εξαρχής το εύρος τους. Ορισμένοι ερευνητές
αμφισβήτησαν τα δεδομένα από την έρευνα του πανεπιστημίου Rutgers, η οποία επισυνάπτεται στον σύνδεσμο.
Μια σημαντική πτυχή στις περιπτώσεις της σεξουαλικής επίθεσης αφορούσε τη χρήση αλκοόλ. Παρατηρήθηκαν
ομοιότητες και διαφορές στις περιπτώσεις που αφορούσαν σεξουαλικές επιθέσεις και περιλάμβαναν αλκοόλ και
στις αντίστοιχες περιπτώσεις που δεν υπήρχε κατανάλωση αλκοόλ.

Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές ως προς τη συχνότητα των σεξουαλικών επιθέσεων σε άνδρες και
γυναίκες;
Ποιος τύπος δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε στις μελέτες που αναφέρονται παραπάνω;
Τι υποδηλώνει η ασυμφωνία μεταξύ των μελετών του Rutgers και του Kentucky όσον αφορά τη δημιουργία ενός
δείγματος;
Εκτός από τη γνώση για τον ρόλο του αλκοόλ στο ζήτημα της σεξουαλικής βίας, ποιους άλλους παράγοντες θα
μελετούσατε για να έχετε πιο πλήρη εικόνα για τον αριθμό των μεταβλητών που θα μπορούσαν να προβλέψουν
τη σεξουαλική επίθεση; Γιατί είναι αναγκαίο να μελετήσετε αυτούς τους παράγοντες;

11.7.1 Χαμογελαστά έμβρυα

Μια νέα έρευνα (Ustun et al., 2022) έδειξε ότι ακόμα και από την περίοδο που βρίσκονται στην κοιλιά της μητέρας
τους τα έμβρυα φαίνεται να είναι ικανά να ξεχωρίσουν τα καρότα από τα λάχανα, με τα πρώτα μάλιστα να τους
φαίνονται και καλύτερα! Όπως μπορείτε να φανταστείτε, αυτή η έρευνα «αγαπήθηκε» ιδιαίτερα από τα μέσα
ενημέρωσης. Στη συνέχεια, ακολουθούν κάποια αποσπάσματα από τον τρόπο με τον οποίο κάλυψε το CNN αυτή
την είδηση. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τις εκφράσεις προσώπου των εμβρύων μέσα από τη μήτρα για να
συμπεράνουν πώς ένιωθαν τα μωρά ανάλογα με το τι έτρωγαν οι γονείς τους:
Fetuses create more of a “laughter-face” in the womb when exposed to the flavor of carrots
consumed by their mother and create more of a “cry-face” response when exposed to kale [...]
The study looked at the healthy fetuses of 100 women between the ages of 18 and 40 years who
were between 32 and 36 weeks pregnant in northeast England.
From this, 35 women were [assigned at random] into an experimental group that consumed an
organic kale capsule, 35 were put into a group that took a carrot capsule, and 30 were put into
a control group that was not exposed to either flavor.
After a waiting period of 20 minutes post-consumption, the women underwent 4D ultrasound
scans, which were compared to 2D images of the fetuses.
Lip corner pulling, suggestive of a smile or laughter, was significantly higher in the carrot group
com-pared to the kale and control group. Whereas ... casting down of the lower lip...– suggestive
of a crying face – [was] much more common in the kale group than the other groups.
Χρησιμοποιώντας τον πίνακα που ακολουθεί παρακάτω, ταξινομήστε τις τρεις κύριες μεταβλητές που
αναφέρονται στη μελέτη:
Όνομα
Πώς ορίστηκε Ήταν μετρήσιμη
μεταβλητής Ποια ήταν τα επίπεδα Αυτή ήταν μια
λειτουργικά η μεταβλητή ή μεταβλητή
(εννοιολογική των μεταβλητών; ΑΜ ή μια ΕΜ;
μεταβλητή; χειρισμού;
μεταβλητή)

O χειρισμός της ανεξάρτητης μεταβλητής ήταν ανεξάρτητων ομάδων ή εντός ομάδων;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιος από τους τέσσερις βασικούς πειραματικούς σχεδιασμούς εφαρμόστηκε; Μόνο μετέλεγχος, προέλεγχος/
μετέλεγχος, επαναλαμβανόμενες ή συγχρονικές μετρήσεις;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Σχεδιάστε ένα μικρό ραβδόγραμμα των αποτελεσμάτων ως προς το «τράβηγμα χειλιών».
Μπορεί αυτή η μελέτη να υποστηρίξει τον αιτιακό ισχυρισμό ότι το «να τρώτε ένα χάπι καρότου μπορεί να φέρει
το χαμόγελο στα πρόσωπα των εμβρύων»; Εφαρμόστε τα τρία αιτιακά κριτήρια.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Η περιγραφή του CNN έκανε το ακόλουθο σχόλιο στην αναφορά της:
Participants were asked not to consume any food or flavored drinks one hour before their scans.
The mothers also did not eat or drink anything containing carrot or kale on the day of their
scans to make sure it would not influence the results.
Σε ποια από τις τέσσερις μεγάλες εγκυρότητες απευθύνονται με αυτό το σχόλιό τους;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Τα 100 έμβρυα αυτής της μελέτης δεν αποτελούσαν ένα τυχαίο δείγμα οποιουδήποτε πληθυσμού. Αποτελούσαν
ένα δείγμα ευκολίας. Γιατί πιστεύετε ότι οι ερευνητές δεν έδωσαν προτεραιότητα στην εξωτερική εγκυρότητα
αυτής της μελέτης; Πιστεύετε ότι αυτό είναι σημαντικό πρόβλημα ή όχι;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Χρησιμοποιήστε το διαδίκτυο για να βρείτε μια άλλη ιστοσελίδα που κάλυψε την ίδια μελέτη. Σημειώστε τυχόν
ομοιότητες και διαφορές στο πώς αντιμετώπισε αυτή η ιστορία τα ευρήματα.
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
11.7.2 Δημιουργικές ιδέες

Αρκετά πρόσφατα, οι ερευνητές βρήκαν ότι το Zoom μπορεί να «καταστείλει» τη δημιουργικότητα των ανθρώπων
(Brucks & Levav, 2022). Στον παρακάτω σύνδεσμο φαίνεται πως η συγκεκριμένη μελέτη αναπαράχθηκε από τους
δημοσιογράφους του Guardian.
While the benefits of Zoom and other videoconferencing tools made them indispensable in
the pandemic, the research suggests that heavy reliance on the technology comes at a cost to
creative thinking.
Προτού συνεχίσετε, πώς θα σχεδιάζατε ένα πείραμα για να εξετάσετε ποιο είδος συναντήσεων θα ήταν καλύτερο
ως προς τη δημιουργικότητα των ατόμων; Ποια θα ήταν η ΑΜ και ποια η ΕΜ της μελέτης σας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ας δούμε τώρα πώς το έκαναν οι ερευνητές. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο:
... the researchers recruited more than 600 volunteers who were paired up to tackle a creativity
task either together in the same room, or virtually over Zoom.
The pairs had five minutes to come up with creative uses for a Frisbee or bubble wrap and a
minute to select their best idea. Independent judges ruled that turning a Frisbee into a plate was
less creative than using it to knock fruit from a tree, while using bubble wrap to send morse code
messages was more creative than using it to protect a baby. Overall, those who worked over
Zoom had 20% fewer ideas than those who met face to face.
Ποια ήταν η ΑΜ και ποια τα επίπεδά της στη συγκεκριμένη μελέτη;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
O χειρισμός της ΑΜ ήταν μεταξύ ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Ποια ήταν η ΕΜ και ποια τα πιθανά επίπεδά της;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιον τύπο απλού πειράματος είχαμε στη συγκεκριμένη περίπτωση; Μόνο μετέλεγχος, προέλεγχος/μετέλεγχος,
επαναλαμβανόμενες ή συγχρονικές μετρήσεις;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Τώρα ακολουθεί ένα δεύτερο πείραμα:
The same effect was apparent in the real world. In a field study, the researchers analysed ideas
for new products generated by 1,490 engineers for a multinational company. The engineers,
who were in Finland, Hungary, India, Israel and Portugal, were randomly paired up and given
an hour or so to brainstorm products either in person or over Webex videoconferencing. They
then selected their best idea.
...the researchers report that the engineers produced more ideas, and more innovative ideas,
when working face to face. “They are not only generating a larger number of creative ideas,
but their best idea is better,”
Το συγκεκριμένο πείραμα χαρακτηρίστηκε ως «μελέτη πεδίου». Τι σημαίνει αυτό;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποια ήταν η ΑΜ και ποια τα επίπεδά της στη συγκεκριμένη μελέτη;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
O χειρισμός της ΑΜ ήταν μεταξύ ή εντός ομάδων;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες ήταν οι δύο ΕΜ σε αυτή τη μελέτη;

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιον τύπο απλού πειράματος είχαμε στη συγκεκριμένη περίπτωση; Μόνο μετέλεγχος, προέλεγχος/μετέλεγχος,
επαναλαμβανόμενες ή συγχρονικές μετρήσεις;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Η δεύτερη μελέτη αποτελεί μια αναπαραγωγή της πρώτης. Ποιον ρόλο διαδραματίζει η αναπαραγωγή στην
επιστημονική διαδικασία; Αναγνωρίστε αν αυτή η μελέτη ήταν μια άμεση αναπαραγωγή, μια αναπαραγωγή με
επέκταση ή μια εννοιολογική αναπαραγωγή.
Ο δημοσιογράφος κάνει ένα πολύ ενδιαφέρον σχόλιο, "it is unclear whether the impact on creativity holds for
larger teams". Αυτή η δήλωση είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς η εξωτερική εγκυρότητα μπορεί να
εφαρμοστεί σε συγκεκριμένες καταστάσεις (αντί για τη συνήθη εστίαση στην εξωτερική εγκυρότητα, η οποία
αφορά την ικανότητα γενίκευσης της μελέτης στους συμμετέχοντες).
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
Ποιες άλλες καταστάσεις θα μπορούσαν να μας απασχολήσουν όσο εξετάζουμε την εξωτερική εγκυρότητα της
έρευνας;
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Anderson, C. A., Shibuya, A., Ihori, N., Swing, E. L., Bushman, B. J., Sakamoto, A., . . . Barlett, C. P. (2010).
Violent video game effects on aggression, empathy, and prosocial behavior in Eastern and Western
countries: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 136, 151-173.
Brucks, M. S., & Levav, J. (2022). Virtual communication curbs creative idea generation. Nature, 605, 108-112.
Caird, J. K., Willness, C. R., Steel, P., & Scialfa, C. (2008). A meta-analysis of the effects of cell phones on driver
performance. Accident Analysis and Prevention, 40, 1282-1293.
Camerer, C. F., Dreber, A., Holzmeister, F., Ho, T. H., Huber, J., Johannesson, M., ... & Altmejd, A. (2018).
Evaluating the replicability of social science experiments in Nature and Science between 2010 and 2015.
Nature Human Behaviour, 2(9), 637.
Hilgard, J., Engelhardt, C. R., & Rouder, J. N. (2017). Overstated evidence for short-term effects of violent games
on affect and behavior: A reanalysis of Anderson et al. (2010). Psychological Bulletin, 7, 757-774.
Mook, D. (1989). The myth of external validity. In L. W. Poon, D. C. Rubin, & B. A. Wilson (Eds.), Everyday
cognition in adulthood and late life (pp. 25-43). Cambridge University Press.
Hamzelou, J. (2010). Cell phone radiation is good for Alzheimer’s mice. New Scientist Health.
Lucas, R. E., & Lawless, N. M. (2013). Does life seem better on a sunny day? Examining the association between
daily weather conditions and life satisfaction judgments. Journal of Personality and Social
Psychology, 104, 872-884.
Mehl, M. R., Vazire, S., Holleran, S. E., & Clark, C. S. (2010). Eavesdropping on happiness: Well-being is related
to having less small talk and more substantive conversations. Psychological Science, 21, 539-541.
Ostrovsky, Y., Meyers, E., Ganesh, S., Mathur, U., & Sinha, P. (2009). Visual parsing after recovery from blindness.
Psychological Science, 20, 1484-1491.
Pinel, J. P. (2009). Biopsychology, 7th Edition. Pearson Education Inc.
Schmitt, D. P. (2003). Universal sex differences in the desire for sexual variety: Tests from 52 nations, 6 continents,
and 13 islands. Journal of Personality and Social Psychology, 85, 85-104.
Schwarz, N., & Clore, G. L. (1983). Mood, misattribution, and judgments of well-being: Informative and directive
functions of affective states. Journal of Personality and Social Psychology, 45, 513.
Soto, J. A., Perez, C. R., Kim, Y.-H., Lee, E. A., & Minnick, M. R. (2011). Is expressive suppression always
associated with poorer psychological functioning? A cross-cultural comparison between European
Americans and Hong Kong Chinese. Emotion, 11(6), 1450–1455. https://doi.org/10.1037/a0023340
Ustun, B., Reissland, N., Covey, J., Schaal, B., & Blissett, J. (2022). Flavor sensing in utero and emerging
discriminative behaviors in the human fetus. Psychological Science, 33(10), 1651-1663.

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
εγκυρότητας κριτηρίου, 125, 131

:
εμπειρικός συλλογισμός, 36
: Σχέδιο Διακοπτόμενης Χρονοσειράς με Μη Ισοδύναμη εξαπάτησης, 92, 105
Ομάδα Ελέγχου, 325 εξάσκησης του εγκεφάλου, 13, 19
εξέτασης-επανεξέτασης, 117, 124, 126, 127, 130, 133
M εξωτερική εγκυρότητα, 76, 143, 149, 150, 153
Mozart effect, 13, 18, 22, 33 Επαναλαμβανόμενων μετρήσεων, 183, 197, 208
επίδραση σειράς, 183, 184, 194, 196, 199
P επίπεδο μιας μεταβλητής, 71
p-hacking, 382 εσωτερική εγκυρότητα, 70, 76, 144, 184
ευρετική προσέγγιση, 36
Α
Η
αιτιακό, 70, 72, 73, 77, 78, 79, 88, 178, 183, 209, 215
ανάθεση, 71, 74, 146, 149, 150, 157, 159, 161, 177, 183, ηθικά ζητήματα, 92, 94, 108, 111, 113
196, 198, 209, 211 Θ
Αναλογικές, 118
αναπαραγωγή, 117, 124, 143 θεωρία εκλογίκευσης, 25, 26
αντιστάθμισης, 200 θεωρία οφέλους-ζημίας, 25, 26
αξιοπιστία, 44, 65, 117, 122, 123, 124, 125, 126, 127, θεωρίας-δεδομένων, 13, 17, 23, 66, 117, 124
128, 129, 133, 165 Ι
Απλό Σχέδιο Διακοπτόμενης Χρονοσειράς, 325
Ατομικές Περιπτώσεις Τυχαιοποιημένων, 338 Ιεραρχικές, 118
Ίσων Διαστημάτων, 118
Β
Κ
βάρους της απόδειξης, 124
Κατηγορικές, 118
Δ κλίμακες μέτρησης, 117, 118, 138
δείγμα, 24, 29, 76, 82, 83, 102, 124, 125, 130, 143, 144, κρίση αναπαραγωγής, 382
149, 150, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 163, κρίσης αναπαραγωγής, 217, 245
164, 165, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, Λ
177, 178, 179, 190, 199, 208
δειγματοληψία, 71, 81, 134, 149, 150, 154, 155, 156, Λειτουργικός ορισμός, 71, 188, 189
157, 159, 161, 163, 164, 165, 167, 169, 170, 171, 172,
Μ
173, 174, 175, 198, 209
δεοντολογία στην έρευνα, 92 μέγεθος επίδρασης, 176, 208
δημοσιογραφική μεροληψία, 382 μεροληψία επιλογής, 183, 184, 194, 198, 209
διαισθητικός συλλογισμός, 36 μεροληψίας δημοσίευσης, 382
διακρίνουσας εγκυρότητας, 125, 131 μεταβλητές, 23, 24, 27, 57, 70, 71, 72, 73, 74, 77, 78, 80,
διαμεσολαβητικές μεταβλητές, 184 82, 83, 84, 85, 86, 87, 118, 119, 122, 123, 124, 125,
Διευκολυνόμενη Επικοινωνία, 14 129, 131, 134, 135, 136, 137, 138, 141, 145, 153, 157,
διπλά τυφλή, 192 160, 162, 164, 178, 183, 184, 185, 188, 189, 190, 191,
192, 194, 195, 200, 202, 203, 206, 207, 212, 214
Ε
μεταβλητή, 37, 70, 71, 72, 73, 78, 80, 81, 88, 121, 128,
εγκυρότητα, 57, 58, 67, 70, 76, 78, 79, 80, 81, 82, 117, 129, 133, 136, 141, 142, 143, 145, 162, 163, 176, 178,
120, 122, 123, 124, 125, 128, 129, 133, 137, 143, 144, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 195, 197, 200, 201,
149, 150, 153, 161, 164, 165, 166, 170, 171, 178, 180, 202, 203, 204, 206, 207, 210, 214
183, 184, 194, 204, 208, 209 μεταξύ των ομάδων, 163, 172, 183, 194, 208
εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής, 76, 78, 80, 81, μετέλεγχος, 197
117, 120, 122, 123, 124, 129, 137, 150, 153, 164, 166, Μη Ισοδύναμης Ομάδας Ελέγχου, 325
178, 208 μη συστηματική, 198
εγκυρότητα μέτρησης, 122 μηδενικής επίδρασης, 245
μικρούς-Ν σχεδιασμούς, 321, 338, 341 συστηματική διακύμανση, 183, 184, 198
συσχέτισης, 70, 72, 73, 76, 78, 82, 130, 138, 178
Ν
συχνότητας, 70, 72, 73, 76, 80, 82, 143, 144, 150, 178
νόμο των μεγάλων αριθμών, 183, 198 σφάλμα τύπου I, 192
σφάλμα τύπου II, 192
Ο Σχεδιασμοί διαδοχικών κοορτών, 326
οιονεί-πειράματα, 325 σχεδιασμούς εντός των ομάδων, 194
οιονεί-πειραματικές μελέτες, 322 σχεδιασμούς μικρών-Ν δειγμάτων, 322
Οιονεί-Πειραματικούς Σχεδιασμούς, 322 Σχέδιο Αντιστροφής, 338
Σχέδιο Απόσυρσης, 338
Π Σχέδιο Διακοπτόμενης Χρονοσειράς με Μη Ισοδύναμη
παραβίαση της ιδιωτικότητας, 92, 112 Ομάδα Ελέγχου, 324, 325
πληθυσμό, 100, 143, 144, 149, 150, 157, 158, 159, 160, Σχέδιο Πολλαπλού, 338
163, 164, 165, 166, 167, 169, 170, 172, 173, 174, 179, σχέση «κινδύνου/οφέλους», 111
192, 213 σχέση κινδύνου/οφέλους, 95
προέλεγχος, 197 σχέση χρονικής ακολουθίας, 184
Προελέγχου-Μετελέγχου Μιας Ομάδας, 325 Τ
Σ τυχαίας ανάθεσης, 150, 162, 184
συγκατάθεσης κατόπιν ενημέρωσης, 98, 108 τυχαίας δειγματοληψίας, 150, 156, 157, 167, 178, 184,
συγκλίνουσας, 80, 81, 125, 131 210
Συγχρονικών μετρήσεων, 197 τυχαίο δείγμα, 76, 138, 150, 154, 155, 161, 162, 165,
συγχυτικούς παράγοντες, 183, 184 170, 173, 179, 180, 209
συνδιακύμανση, 70, 184 Ψ
συνταιριασμένων δειγμάτων, 198, 208
συντηρητικό, 301 ψυχολογικής βλάβης, 92
Η καθημερινή ενασχόληση με την ανθρώπινη συμπεριφορά μάς κάνει να νομίζουμε ότι γνωρίζουμε ήδη
ψυχολογία. Πολύ συχνά, μπαίνουμε στον πειρασμό να πιστέψουμε κοινές -αλλά όχι επιστημονικές-
πεποιθήσεις. Ωστόσο, συχνά αυτές οι πεποιθήσεις αποδεικνύονται λανθασμένες. Επειδή η κοινή λογική είναι
προβληματική, οι ψυχολόγοι επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην επιστημονική παρατήρηση, η οποία
βασίζεται στη συγκέντρωση εμπειρικών στοιχείων. Σε αντίθεση όμως με τις καθημερινές εμπειρίες μας, η
επιστημονική παρατήρηση είναι συστηματική και προσεκτικά σχεδιασμένη.
Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Ψυχολογίας είναι ότι χρησιμοποιεί την επιστημονική παρατήρηση για να
απαντά συστηματικά σε ερωτήσεις σχετικά με τη συμπεριφορά. Η προσεκτική καταγραφή πληροφοριών
αποτελεί τον πυρήνα όλων των επιστημών. Η επιστημονική μέθοδος είναι μια μορφή κριτικής σκέψης που
βασίζεται σε προσεκτική συλλογή στοιχείων, ακριβή μέτρηση, αναλυτικό ορισμό, ελεγχόμενη παρατήρηση
και επαναληψιμότητα ευρημάτων.
Ένα μάθημα πάνω στην επιστημονική μέθοδο και στον πειραματικό σχεδιασμό στην Ψυχολογία είναι ικανό
να εμπλουτίσει τις δεξιότητες κριτικής σκέψης· η πρακτική εφαρμογή της γνώσης, όμως, είναι αυτή που θα
οδηγήσει στην παγίωση των δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν στο αμφιθέατρο. Ο στόχος αυτού του
συγγράμματος είναι να αναδείξει τη γνώση που αποκτήθηκε και να προσφέρει πρακτικές ασκήσεις εκμάθησης
-εντός και εκτός αμφιθεάτρου- για συνεχή ενίσχυση της επιστημονικής σκέψης και του πειραματικού
σχεδιασμού στην Ψυχολογία. Αυτό το βιβλίο θα ενθαρρύνει τον φοιτητή να ασχοληθεί με ποικίλες
δραστηριότητες κριτικής σκέψης, κάνοντας έτσι τη μάθηση πιο ενεργητική. Θα αποτελέσει επίσης ένα
χρήσιμο εργαλείο για τον διδάσκοντα, ενισχύοντας τη διαδικασία της εκπαίδευσης. Ένα τέτοιο εργαστηριακό
εγχειρίδιο δεν είναι επί του παρόντος διαθέσιμο στην ελληνική αγορά και, ως εκ τούτου, κρίνεται χρήσιμο να
είναι προσβάσιμο σε όλους τους φοιτητές που ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν την επιστημονική μέθοδο.
Το παρόν σύγγραμμα δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Έργου ΚΑΛΛΙΠΟΣ+

Χρηματοδότης Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων,
Προγράμματα ΠΔΕ, ΕΠΑ 2020-2025
Φορέας υλοποίησης ΕΛΚΕ ΕΜΠ
Φορέας λειτουργίας ΣΕΑΒ/Παράρτημα ΕΜΠ/Μονάδα Εκδόσεων
Διάρκεια 2ης Φάσης 2020-2023
Σκοπός Η δημιουργία ακαδημαϊκών ψηφιακών συγγραμμάτων
ανοικτής πρόσβασης (περισσότερων από 700)
• Προπτυχιακών και μεταπτυχιακών εγχειριδίων
• Μονογραφιών
• Μεταφράσεων ανοικτών textbooks
• Βιβλιογραφικών Οδηγών
Επιστημονικά Υπεύθυνος Νικόλαος Μήτρου, Καθηγητής ΣΗΜΜΥ ΕΜΠ
ISBN: 978-618-228-149-9 DOI: http://dx.doi.org/10.57713/kallipos-383

516 VATAKIS Laboratory Workbook in Experimental Design For Psychology Students

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

516 VATAKIS Laboratory Workbook in Experimental Design For Psychology Students

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Βατάκη Αργυρώ - Θανόπουλος Βασίλης

στον Πειραματικό Σχεδιασμό

Αν τυχόν κάποιο τμήμα του έργου διατίθεται με διαφορετικό καθεστώς αδειοδότησης,

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 7

8 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 9

10 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 11

Εισαγωγή στον Επιστημονικό Συλλογισμό:

Προαπαιτούμενη γνώση: Δεν απαιτείται.

Οι πρακτικές πτυχές αυτού του κεφαλαίου θα επιτρέψουν:

Προσοχή! Παρανοήσεις σχετικά με το υλικό αυτού του κεφαλαίου:

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 13

1.1.1 Παραδείγματα προς αποφυγή

1.1.2 Διευκολυνόμενη επικοινωνία

14 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Ποιος είναι ο τίτλος του άρθρου;

Ποιο είναι το κύριο θέμα με το οποίο καταπιάνεται το άρθρο;

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 15

16 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

τα οποία οδηγούν σε ένα ηψ

Εικόνα 1.1 Ο κύκλος της θεωρίας-δεδομένων.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 17

1.3 Ο κύκλος επιστημονικό περιοδικό-δημοσιογραφία

18 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 19

20 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 21

Η πρόεδρος σας ζητά να είστε καταναλωτής ή παραγωγός της έρευνας;

3. Το παράδειγμα «Mozart effect» απεικονίζει το πώς:

4. Για να θεωρείται κάποιος εμπειριστής, θα πρέπει:

22 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

10. Γιατί η δημοσίευση είναι σημαντικό μέρος των εμπειρικών μεθόδων;

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 23

Βασική, εφαρμοσμένη, ή και τα δύο

α. Βασική, εφαρμοσμένη, ή και τα δύο

Βασική, εφαρμοσμένη, ή και τα δύο

24 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 25

Η θεωρία εκλογίκευσης του Ariely Η ορθολογική θεωρία οφέλους-

Αν η θεωρία του Ariely είναι Αν αυτή η θεωρία είναι σωστή,

Είναι εύκολο ή δύσκολο

26 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Βρέθηκε ότι ο Πάνος

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 27

1.6.1 Κατανάλωση ζάχαρης

28 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 29

1.6.3 Τεκμηριωμένες (και μη) θεραπείες

30 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

1.6.4 Τεστ προσωπικότητας

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 31

32 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Harlow, H. (1958). The nature of love. American Psychologist, 13, 673-685.

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 33

Εισαγωγή στον Επιστημονικό Συλλογισμό:

Προαπαιτούμενη γνώση: Προηγούμενο κεφάλαιο.

Οι πρακτικές πτυχές αυτού του κεφαλαίου θα επιτρέψουν:

Εργαστηριακό Εγχειρίδιο στον Πειραματικό Σχεδιασμό για Φοιτητές Ψυχολογίας 35

2.1 Τρόποι προσέγγισης της γνώσης

2.1.1 Ελέγχοντας κοινές πεποιθήσεις

36 Βατάκη Α. & Θανόπουλος Β.

Μειωμένη ζάχαρη στη δίαιτα Καμιά αλλαγή στη δίαιτα