Μέντορας τεύχος 08

ÓÕÍÔÁÊÔÉÊÇ ÅÐÉÔÑÏÐÇ
ÌÉ×ÁËÇÓ ÁÃ. ÐÁÐÁÄÏÐÏÕËÏÓ, Ðñüåäñïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ

ÄÇÌÇÔÑÉÏÓ ÂËÁ×ÏÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Ðïéüôçôáò ôçò Åêðáßäåõóçò
ÓÙÔÇÑÉÏÓ ÃÊËÁÂÁÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Åñåõíþí, Ôåêìçñßùóçò
êáé ÅêðáéäåõôéêÞò Ôå÷íïëïãßáò
ÃÅÙÑÃÉÏÓ ÊÁËÊÁÍÇÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò ÐñùôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò
ÍÁÐÏËÅÙÍ ÌÇÔÓÇÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò
ÅÕÇ ÌÐÏÔÓÁÑÇ-ÌÁÊÑÇ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Åðéìüñöùóçò êáé Áîéïëüãçóçò
ÓÔÅÖÁÍÏÓ ÔÆÅÐÏÃËÏÕ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Ôå÷íéêÞò êáé ÅðáããåëìáôéêÞò Åêðáßäåõóçò
ÌÁÑÉÁ ÔÆÏÕÑÉÁÄÏÕ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò ÅéäéêÞò ÁãùãÞò
×ÑÉÓÔÉÍÁ ÁÑÃÕÑÏÐÏÕËÏÕ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
×ÑÉÓÔÉÍÁ ÂÅÚÊÏÕ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
ÂÁÓÉËÉÊÇ ÃÊÉÆÅËÇ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
ÍÉÊÏËÁÏÓ ÇËÉÁÄÇÓ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
×ÑÇÓÔÏÓ ÐÁÐÁÑÉÆÏÓ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
ÅÊÔÅËÅÓÔÉÊÇ ÃÑÁÌÌÁÔÅÉÁ
ÓÙÔÇÑÉÏÓ ÃÊËÁÂÁÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Åñåõíþí, Ôåêìçñßùóçò

êáé ÅêðáéäåõôéêÞò Ôå÷íïëïãßáò
ÍÁÐÏËÅÙÍ ÌÇÔÓÇÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò
×ÑÉÓÔÉÍÁ ÂÅÚÊÏÕ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
ÂÁÓÉËÉÊÇ ÃÊÉÆÅËÇ, Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
ÌÁÑÉÁ ÊÁËÏÃÇÑÏÕ, Öéëüëïãïò, Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï
ÌÅÍÔÏÑÁÓ
Ðåñéïäéêü Åðéóôçìïíéêþí êáé Åêðáéäåõôéêþí Åñåõíþí ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
O ÌÅÍÔÏÑÁÓ åêäßäåôáé äýï öïñÝò ôï ÷ñüíï ìå ôçí åõèýíç ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
(Ð.É.), åéäéêüôåñá ôïõ ÐñïÝäñïõ êáé ôïõ Óõíôïíéóôéêïý Óõìâïõëßïõ ôïõ Ð.É. Ôçí åðïðôåßá
ôçò Ýêäïóçò Ý÷åé ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ êáé ôç öñïíôßäá ôçò ç ÅêôåëåóôéêÞ Ãñáììáôåßá.
Óôï ðåñéïäéêü öéëïîåíïýíôáé ìüíï ðñùôüôõðåò åðéóôçìïíéêÝò åñãáóßåò ãéá åêðáéäåõôéêÜ
èÝìáôá ðïõ ðñïÜãïõí ôç ãíþóç êáé äåí Ý÷ïõí õðïâëçèåß ãéá äçìïóßåõóç óå Üëëï Ýíôõðï.
Ïé åñãáóßåò ìðïñåß íá åßíáé:
á) ÅñåõíçôéêÜ Üñèñá ðïõ áíáöÝñïíôáé óå âáóéêÞ, åöáñìïóìÝíç Þ êëéíéêÞ Ýñåõíá.
â) Ðñùôüôõðá èåùñçôéêÜ Üñèñá ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óå êñéôéêÞ åðéóêüðçóç.
Äéåýèõíóç åðéêïéíùíßáò:
ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ, Ðåñéïäéêü ÌÅÍÔÏÑÁÓ
Ëåùö. Ìåóïãåßùí 396, Áã. ÐáñáóêåõÞ 153 41, ôçë. & fax 210-6016371
E-mail: mentor@pi-schools.gr http//www.pi-schools.gr
Copyright © 2005 ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ôïõ ÕÐÅÐÈ, ÁèÞíá

ÅÉÄÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ ÃÉÁ ÔÉÓ ÍÅÅÓ ÔÅ×ÍÏËÏÃÉÅÓ
ÅÐÉ×ÅÉÑÇÓÉÁÊÏ ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ
«ÊÏÉÍÙÍÉÁ ÔÇÓ ÐËÇÑÏÖÏÑÉÁÓ»
ÐÑÁÎÇ: ÅÐÉÌÏÑÖÙÓÇ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÉÊÙÍ

ÓÔÇÍ ÁÎÉÏÐÏÉÇÓÇ ÔÙÍ ÔÅ×ÍÏËÏÃÉÙÍ ÐËÇÑÏÖÏÑÉÁÓ
& ÅÐÉÊÏÉÍÙÍÉÙÍ ÓÔÇÍ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ
ÌÅÔÑÏ 1.2
ÖÏÑÅÁÓ ÕËÏÐÏÉÇÓÇÓ:
ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ & ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ
ÅÕÑÙÐÁÚÊÏ
ÊÏÉÍÙÍÉÊÏ ÔÁÌÅÉÏ
ÅÑÃÏ ÓÕÃ×ÑÇÌÁÔÏÄÏÔÏÕÌÅÍÏ
ÊÁÔÁ 75% ÁÐÏ ÔÏ ÅÕÑÙÐÁÚÊÏ ÊÏÉÍÙÍÉÊÏ ÔÁÌÅÉÏ
ÊÁÉ ÊÁÔÁ 25% ÁÐÏ ÅÈÍÉÊÏÕÓ ÐÏÑÏÕÓ
ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò: ÌÁÑÉÁ ÊÁËÏÃÇÑÏÕ

ÁôåëéÝ-Åêôýðùóç: ÐÁÐÁÍÉÊÏËÁÏÕ Á.Â.Å.Å. Aóêëçðéïý 80, Ôçë. 210 3624728
ÌÝíôïñáò/Mentor
ÔÅÕ×ÏÓ 8
¢íïéîç - Êáëïêáßñé 2005
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
ÐÁÍÁÃÉÙÔÇÓ ÐÁÍÁÃÉÙÔÉÄÇÓ 3 ÍÝá ðåñéâÜëëïíôá ìÜèçóçò

êáé ãëùóóéêÞ åêðáßäåõóç óôçí Åõñþðç
ÃÅÙÑÃÉÁ ÊÁÔÓÏÕÄÁ 18 Ï ìåôáðëáóìüò èçëõêþí ïíïìÜôùí

êáé ç äõíáìéêÞ {á}
×ÑÕÓÁ ÓÏÖÉÁÍÏÐÏÕËÏÕ 27 ÌåëÝôç ôçò åðßäïóçò ôùí ìáèçôþí óôá

ÌáèçìáôéêÜ, ÷ùñéêÜ êáé êáôÜ öýëï
ÁÃÃÅËÉÊÇ ÁËÌÐÁÍÏÐÏÕËÏÕ ê.Ü. 41 Ç áîéïðïßçóç ôùí ôå÷íïëïãéþí

ôçò ðëçñïöïñßáò êáé ôùí åðéêïéíùíéþí
óôçí åêðáßäåõóç
ÂÁÓÉËÅÉÏÓ ÐÁÍÔÁÆÇÓ 65 Áíèñþðéíá äéêáéþìáôá,

ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá êáé
åêðáßäåõóç
ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ ÐÁÃÙÍÇÓ 79 Ç ìåôáâëçôüôçôá ôïõ SO2 óôçí ÁèÞíá

(1984-1996) êáé ç åðßäñáóç ôùí
áíåìïëïãéêþí óõíèçêþí
EYAÃÃÅËÉÁ ÁÃÃÅËÉÄÏÕ 93 ¸íá óåíÜñéï äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò

ìå áíôéêåßìåíï ôçí Ýííïéá ôùí
âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí
ÐÁÍÁÃÉÙÔÇÓ ÐÅÔÑÁÊÇÓ ê.Ü. 113 Ç äéäáêôéêÞ ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
ÌÁÑÉÁ ×ÉÏÍÉÄÏÕ-ÌÏÓÊÏÖÏÃËÏÕ ê.Ü. 131 ÌáèçôÝò êáé Ó÷ïëéêÝò ÂéâëéïèÞêåò

Âéâëéïêñéóßåò
×ÑÉÓÔÉÍÁ ÂÅÚÊÏÕ 151 Ìå ìïëýâé êáé ÷áñôß –

ÓôéãìÝò áíáóêüðçóçò
ÁÍÄÑÅÁÓ ÊË. ÓÏÖÏÊËÅÏÕÓ 153 Ç Áíþôáôç Åêðáßäåõóç óôïí 21ï áéþíá
ÁÍÔÙÍÉÁ ÄÇÌÇÔÑÁÓÊÏÕ 155 Ç ÄéáðïëéôéóìéêÞ Åêðáßäåõóç

óôéò âáëêáíéêÝò ÷þñåò
ÈÅÏÄÙÑÏÓ ÉÙÓÇÖÉÄÇÓ 162 Áíèñùðïëïãßá, êïõëôïýñá

êáé ðïëéôéêÞ
Áíáêïéíþóåéò-ÓõíÝäñéá
165
Âéâëßá ðïõ ëÜâáìå

170
NÝá ðåñéâÜëëïíôá ìÜèçóçò
êáé ãëùóóéêÞ åêðáßäåõóç óôçí Åõñþðç
Ðáíáãéþôçò Ðáíáãéùôßäçò
ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò
Ðåñßëçøç
Ïé ðñïóðÜèåéåò ðïõ Ýãéíáí ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãéá ôçí áîéïðïßçóç ôùí

Ôå÷íïëïãéþí ôçò Ðëçñïöüñçóçò êáé ôçò Åðéêïéíùíßáò (ÔÐÅ) óôç ãëùóóéêÞ
êáôÜñôéóç ïäÞãçóáí óôç äçìéïõñãßá ÍÝùí Ðåñéâáëëüíôùí ÌÜèçóçò (ÍÐÌ)
êáé óôçí áíÜðôõîç ìåèüäùí ÁíåîÜñôçôçò ÅêìÜèçóçò Ãëþóóáò (ÁÅÃ). Ïé
åîåëßîåéò áõôÝò áöåíüò äßíïõí íÝá þèçóç óôçí Ýñåõíá êáé óôç ãëùóóéêÞ êá-
ôÜñôéóç êáé áöåôÝñïõ ðñïóöÝñïõí Ýíá ìÝóï äéáôÞñçóçò êáé õðïóôÞñéîçò ôçò
ãëùóóéêÞò êáé ðïëéôéóìéêÞò ðïëõìïñößáò ôçò Åõñþðçò.
Óôï êåßìåíï ðïõ áêïëïõèåß åðé÷åéñåßôáé ìéá êñéôéêÞ èåþñçóç ôçò êáôÜ-
óôáóçò ðïõ äéáìïñöþíåôáé óôïí åõñùðáúêü ÷þñï óå ü,ôé áöïñÜ ôá ÍÐÌ êáé
ôéò ìåèüäïõò ÁÅÃ. ÐáñïõóéÜæïíôáé ðåñéðôþóåéò åðéôõ÷çìÝíçò åöáñìïãÞò
êáé åîåôÜæïíôáé ïé ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôçí áðïôåëåóìáôéêÞ åíóùìÜôùóÞ ôïõò
óôçí åêðáßäåõóç, åíþ ôáõôü÷ñïíá åðéóçìáßíïíôáé ôá áíáêýðôïíôá ðñïâëÞ-
ìáôá êáé ðñïôåßíïíôáé êáôåõèýíóåéò ôçò Ýñåõíáò ãéá ôçí åðßëõóÞ ôïõò.
Abstract
The efforts made over the last years for the use of Information and Commu-
nication Technologies (ICT) in language training have led to the creation of New
Learning Environments (NLE) and the development of methods for In-
dependent Language Learning (ILL). These developments boost language
training and research on the one hand, while, on the other, offer a medium of
conservation and support of the linguistic and cultural pluralism of Europe.
O ê. Ðáíáãéþôçò Ðáíáãéùôßäçò åßíáé ëÝêôïñáò ôïõ ÔìÞìáôïò ÃáëëéêÞò Ãëþóóáò êáé Öéëïëï-
ãßáò ôïõ ÁñéóôïôÝëåéïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíßêçò
3
MÝíôïñáò
In the article that follows a critical consideration of the situation that is

being shaped in the European countries is undertaken, concerning NLEs and
the methods of ILL. Cases of successful application are presented and the con-
ditions for effective incorporation in university education are examined, while
the problems arising are highlighted and the directions of research for their
solution are suggested.
ÅéóáãùãÞ
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ç ãëùóóïäéäáêôéêÞ Ý÷åé óôñÝøåé ôï åíäéáöÝñïí ôçò

ðñïò ôéò ÔÐÅ åðé÷åéñþíôáò óïâáñÜ íá åêìåôáëëåõèåß ôá ðëåïíåêôÞìáôÜ ôïõò,
ãéá íá åðéëýóåé ðïéêßëá ðñïâëÞìáôá åêðáßäåõóçò êáé êáôÜñôéóçò. ÐñÜãìáôé,
ìåôÜ áðü Ýíá óôÜäéï åðéöõëáêôéêÞò óôÜóçò áðÝíáíôé óôçí åíóùìÜôùóç ôùí
õðïëïãéóôþí óôï åêðáéäåõôéêü ðåñéâÜëëïí, ïé ó÷åäéáóôÝò ãëùóóéêþí åöáñìï-
ãþí öáßíåôáé üôé áíôéëáìâÜíïíôáé ôï åýñïò ôùí äõíáôïôÞôùí ðïõ ðñïóöÝñïõí
ïé íÝåò ôå÷íïëïãßåò êáé ôçí áíÜãêç ãéá ôçí áîéïðïßçóÞ ôïõò óôç ãëùóóéêÞ
åêðáßäåõóç.
ÅéäéêÜ ìÜëéóôá óå ü,ôé áöïñÜ ôï åõñùðáúêü ðåñéâÜëëïí1, ç áîéïðïßçóç
ôùí ôå÷íïëïãéþí öáßíåôáé íá åðéâÜëëåôáé ùò ìüíç åöéêôÞ ëýóç ôùí ðñïâëç-
ìÜôùí åðéêïéíùíßáò ðïõ ãåííïýí ïé ìåôáêéíÞóåéò áëëüãëùóóùí ðëçèõóìþí
ãéá åñãáóéáêïýò, åêðáéäåõôéêïýò Þ ôïõñéóôéêïýò óêïðïýò, ïé óõíÝñãåéåò êáé
ïé åðé÷åéñçìáôéêÝò êáé åìðïñéêÝò áíôáëëáãÝò óôï ðëáßóéï ôïõ åíéáßïõ åõñù-
ðáúêïý ÷þñïõ, ç áíÜãêç óõíýðáñîçò êáé óõíåñãáóßáò ãéá êïéíÞ êáé éóüñ-
ñïðç áíÜðôõîç ÷ùñßò áðïêëåéóìïýò. AõôÜ ôá ðñïâëÞìáôá äåí ìðïñïýí íá
áíôéìåôùðéóôïýí ðáñÜ ìå ôçí áíÜðôõîç íÝùí äåîéïôÞôùí ðïõ èá äéåõêïëý-
íïõí ôçí åðéêïéíùíßá, ôç óõíåñãáóßá, ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, ôçí êéíçôéêü-
ôçôá åðáããåëìáôéþí êáé óðïõäáóôþí, ôç ìåôáöïñÜ ôå÷íïãíùóßáò, ôçí áíÜ-
ðôõîç åêðáéäåõôéêþí ðñïãñáììÜôùí êáé åêäüóåùí, áëëÜ êáé ôçí êáôáíüçóç
ôùí ðïëéôéóìéêþí äéáöïñþí ôùí ëáþí ôçò Eõñþðçò.
Ç áíÜðôõîç áõôþí ôùí äåîéïôÞôùí öáßíåôáé íá áðïôåëåß óôü÷ï ôçò åêðáé-
äåõôéêÞò ðïëéôéêÞò ôùí åõñùðáúêþí ïñãáíéóìþí êáé ôùí ðåñéóóüôåñùí åõñù-
ðáúêþí ÷ùñþí ðïõ, üëï êáé óõ÷íüôåñá, áíáðôýóóïõí äñÜóåéò Þ åêðáéäåõôéêÜ
ðñïãñÜììáôá, ôá ïðïßá óôï÷åýïõí óôçí êáëýôåñç ðñïåôïéìáóßá ôùí áðïöïß-
ôùí ôïõò ãéá ôï äéåèíïðïéçìÝíï áõôü êïéíùíéêü êáé åñãáóéáêü ðåñéâÜëëïí.
Óôü÷ï åðßóçò ôçò ßäéáò åêðáéäåõôéêÞò ðïëéôéêÞò öáßíåôáé íá áðïôåëåß êáé
ç áíÜðôõîç äåîéïôÞôùí ãéá áõôï-åêðáßäåõóç –óå äéÜöïñá ãíùóôéêÜ áíôé-
êåßìåíá êáé öõóéêÜ êáé– óôéò îÝíåò ãëþóóåò, ðñïêåéìÝíïõ íá êáëõöèïýí ü÷é
ìüíïí ïé áíÜãêåò âåëôßùóçò ôïõ åðéðÝäïõ êáôÜñôéóçò ôùí åñãáæüìåíùí,
4
ÍÝá ðåñéâÜëëïíôá ìÜèçóçò êáé ãëùóóéêÞ åêðáßäåõóç óôçí Åõñþðç
áëëÜ êáé ïé áíÜãêåò Ýíôáîçò áðïêëåéóìÝíùí ïìÜäùí, üðùò ïé ïéêïíïìéêïß

ìåôáíÜóôåò, ïé ãåùãñáöéêÜ áðïêëåéóìÝíïé, ôá ÁÌÅÁ ê.Ü.
ÓõíÝðåéá áõôþí ôùí íÝùí áíáãêþí öáßíåôáé íá åßíáé ç äçìéïõñãßá ôùí
ëåãüìåíùí ÍÝùí Ðåñéâáëëüíôùí ÌÜèçóçò (ÍÐÌ), ôá ïðïßá åðéäéþêåôáé íá
åßíáé óå èÝóç áöåíüò íá âïçèÞóïõí óôçí áíÜðôõîç ôùí äåîéïôÞôùí ðïõ
ðñïáíáöÝñèçêáí êáé áöåôÝñïõ íá áðïôåëÝóïõí Ýíá ìÝóï äéáôÞñçóçò êáé
õðïóôÞñéîçò ôçò ãëùóóéêÞò êáé ðïëéôéóìéêÞò ðïëõìïñößáò ôçò Åõñþðçò.
Óôï óõìðÝñáóìá áõôü ïäçãïýí ôüóï ôï ðëÞèïò êáé ç ðïéêéëßá ôùí åöáñ-
ìïãþí ðïõ äéáôßèåíôáé óôï äéáäßêôõï üóï êáé ï áñéèìüò ôùí íÝùí üñùí êáé
ôùí áñêôéêïëÝîùí ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôéò ôå÷íïëïãéêÝò åöáñìïãÝò óôçí åêðáß-
äåõóç ãåíéêÜ êáé óôç ãëùóóïäéäáêôéêÞ åéäéêüôåñá.
Óôç óõíÝ÷åéá èá ãßíåé áíáöïñÜ óôïõò íÝïõò áõôïýò üñïõò ìå óêïðü íá åðé-
÷åéñçèåß ìéá êñéôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò íÝáò ðñáãìáôéêüôçôáò, ôçí ïðïßá äéá-
ìïñöþíïõí óôï ÷þñï ôçò åêðáßäåõóçò êáé êáôÜñôéóçò ïé íÝåò ôå÷íïëïãßåò.
Ïñéóìüò ôïõ ðåäßïõ ôùí ÍÐÌ
Ðñïûðüèåóç ãéá ôçí áðïóáöÞíéóç ôïõ üñïõ «ÍÝï ÐåñéâÜëëïí ÌÜèçóçò»

åßíáé ï ïñéóìüò ôïõ ðåäßïõ áíáöïñÜò. Èá ìðïñïýóáìå, êáô' áñ÷Üò, íá ïíï-
ìÜóïõìå «ÐåñéâÜëëïí ÌÜèçóçò» êÜèå ïñãáíùìÝíï ìáèçóéáêü ðåñéâÜëëïí,
êáé ü÷é ìüíïí ôçò èåóìïèåôçìÝíçò ôÜîçò, óôï ïðïßï ï óðïõäáóôÞò Ýñ÷åôáé óå
åðáöÞ ìå ôï áíôéêåßìåíï ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõ êáé óôçí ðåñßðôùóÞ ìáò ìå ôç
ãëþóóá Þ êáé ôïõò öõóéêïýò ïìéëçôÝò ôçò. ¸ôóé, áíÜëïãá ìå ôçí ïðôéêÞ ãùíßá
áðü ôçí ïðïßá ðñïóåããßæåôáé ôï èÝìá, ÐåñéâÜëëïí ÌÜèçóçò ìðïñåß íá åßíáé
ôï ìáèçóéáêü ðåñéâÜëëïí ðïõ äçìéïõñãåßôáé áðü ôçí êéíçôéêüôçôá óðïõäá-
óôþí êáé åêðáéäåõôþí (Student and Staff Mobility - SSM) êáé áðü ôçí áîéï-
ðïßçóç ôçò ðáñïõóßáò ôùí îåíüãëùóóùí ïìéëçôþí ìÝóù ôçò óõíåñãáóßáò êáé
ôçò åðéêïéíùíßáò ìå áõôïýò2. Eßíáé ùóôüóï öáíåñÞ ç äõóêïëßá åîåýñåóçò
êÜðïéïõ ôñüðïõ ìÝôñçóçò ôùí áðïôåëåóìÜôùí ôçò ãëùóóéêÞò ôñéâÞò ðïõ
ðñïóöÝñåé ç êéíçôéêüôçôá êáé, êáôÜ óõíÝðåéá, äýóêïëï íá ïñéóôåß Ýíá ôÝôïéï
ðåñéâÜëëïí ùò ÐåñéâÜëëïí ÌÜèçóçò. Áíôßèåôá, åßíáé ðåñéóóüôåñï åöéêôÞ ç
åîåýñåóç ôñüðïõ áîéïëüãçóçò ôïõ áðïôåëÝóìáôïò ôçò ìÜèçóçò óå íÝïõò ÷þ-
ñïõò ðïõ äçìéïõñãïýí ïé ôå÷íïëïãßåò. Óå áõôü ôï åßäïò «÷þñùí» ìÜèçóçò èá
ìðïñïýóáí íá êáôáãñáöïýí åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò ìå ÷ñÞóç ôïõ çëå-
êôñïíéêïý ôá÷õäñïìåßïõ, ðïõ Þäç åöáñìüæïíôáé ãéá ãëùóóéêÞ åêðáßäåõóç
(tandem learning), êáèþò áðïêáèéóôïýí Ýíá äßáõëï åðéêïéíùíßáò ìå áë-
ëüãëùóóïõò ïìéëçôÝò 3. ¸ôóé, ìðïñïýìå íá ïñßóïõìå ùò «ÍÝï ÐåñéâÜëëïí ÌÜ-
èçóçò» (óôï åîÞò ÍÐÌ) ôï ìáèçóéáêü ðåñéâÜëëïí ðïõ äçìéïõñãåßôáé áðü ôç
5
MÝíôïñáò
÷ñÞóç ôùí ôå÷íïëïãéþí ôùí äéêôýùí êáé ôùí ðïëõìÝóùí êáé åðéôñÝðåé ôçí çëå-
êôñïíéêÞ åêìÜèçóç êáé äéäáóêáëßá ìéáò îÝíçò ãëþóóáò.
¸íá ÍÐÌ ìðïñåß íá áðïôåëåß áðëþò âåëôßùóç ôïõ õðÜñ÷ïíôïò óõìâáôé-
êïý åêðáéäåõôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ìå ôçí ðñïóèÞêç óôïé÷åßùí ðïõ ìðïñïýí
íá ðñïóöÝñïõí ïé ôå÷íïëïãßåò êáé íá ðñïïñßæåôáé ãéá ÷ñÞóç óå óõìâáôéêü
åêðáéäåõôéêü ðåñéâÜëëïí ìå ôçí ðáñïõóßá äáóêÜëïõ. Åßíáé åðßóçò äõíáôüí
Ýíá ÍÐÌ íá Ý÷åé äçìéïõñãçèåß ãéá ÷ñÞóç Ýîù áðü óõìâáôéêÞ ôÜîç, áðü áíå-
îÜñôçôïõò óðïõäáóôÝò, ðïõ èá ôï ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ìå ôï äéêü ôïõò ðñïóù-
ðéêü ôñüðï êáé ñõèìü. Óå êÜèå üìùò ðåñßðôùóç, Ýíá ÍÐÌ åßíáé Ýíá ðåñé-
âÜëëïí ðïõ áðáéôåß ôçí åíåñãÞ óõììåôï÷Þ ôùí óðïõäáóôþí, áããßæïíôáò óå
êÜðïéåò ðåñéðôþóåéò ôçí áõôï-åêðáßäåõóç Þ ôçí áõôüíïìç åêðáßäåõóç.
Ç áõôüíïìç åêðáßäåõóç óå ìéá îÝíç ãëþóóá Þ –üðùò êáôáãñÜöåôáé óôç
âéâëéïãñáößá– ç áíåîÜñôçôç åêìÜèçóç ãëþóóáò (Independent Language
Learning-ILL) åßíáé Ýíáò áðü ôïõò êýñéïõò ôïìåßò óôïõò ïðïßïõò áðåõèýíåôáé
Ýíá ÍÐÌ, êáèþò åßíáé éäáíéêü ãéá íá õðïóôçñßîåé ôçí áõôï-åêðáßäåõóç Ýîù
áðü ôç óõìâáôéêÞ ôÜîç, áëëÜ êáé ôç äéÜ âßïõ åêìÜèçóç ãëþóóáò. Ç Áíå-
îÜñôçôç ÅêìÜèçóç Ãëþóóáò (óôï åîÞò ÁÅÃ) ìðïñåß íá åßíáé êáèïäçãïýìåíç
áðü äÜóêáëï Þ ü÷é, íá ãßíåôáé óå êÜðïéï êÝíôñï áõôï-åêðáßäåõóçò Þ óôï
óðßôé êáé íá ÷ñçóéìïðïéåß äïìçìÝíá êáôáóêåõáóìÝíá Þ áõèåíôéêÜ äéäáêôéêÜ
õëéêÜ. Áðáéôåß ùóôüóï áðü ôï óðïõäáóôÞ, ðïõ èá ôçí åðéëÝîåé ùò ôñüðï
åêìÜèçóçò ìéáò îÝíçò ãëþóóáò, êáé ôéò áíÜëïãåò éêáíüôçôåò êñéôéêÞò óêÝ-
øçò, ïñéóìïý óôü÷ùí, åðéëïãÞò óôñáôçãéêÞò, åðéëïãÞò äéäáêôéêþí õëéêþí êáé
áõôï-áîéïëüãçóçò.
Ç ÷ñÞóç åíüò ÍÐÌ öáßíåôáé üôé óõíôåëåß óôçí áíÜðôõîç áõôþí ôùí äå-
îéïôÞôùí ðñïóöÝñïíôáò óôïõò óðïõäáóôÝò Ýíáí åý÷ñçóôï ôñüðï ðñïóÝã-
ãéóçò êáé åîïéêåßùóçò ìå áõèåíôéêü ãëùóóéêü êáé ðïëéôéóìéêü ðåñéå÷üìåíï,
êáé, ôáõôü÷ñïíá, ôç äõíáôüôçôá åðéêïéíùíßáò êáé óõíåñãáóßáò ìå Üëëïõò
óðïõäáóôÝò, áöÞíïíôÜò ôïõò ðáñÜëëçëá ôçí åëåõèåñßá äéá÷åßñéóçò áõôþí
ôùí äõíáôïôÞôùí. Åðßóçò, Ýíá ÍÐÌ áðïôåëåß Ýíá óôáèåñü ôå÷íïëïãéêÜ áëëÜ
êáé ïéêïíïìéêü óõã÷ñüíùò ôñüðï online åêðáßäåõóçò, ðïõ åéäéêÜ óå ü,ôé
áöïñÜ ôéò ëéãüôåñï ïìéëïýìåíåò êáé äéäáóêüìåíåò ãëþóóåò (Less Widely
Used and Taught Languages, óôï åîÞò LWUTL) ìðïñåß íá áðïäåé÷èåß éäéáß-
ôåñá ÷ñÞóéìï.
Óôéò åðüìåíåò ðáñáãñÜöïõò åðé÷åéñåßôáé ìéá êñéôéêÞ èåþñçóç ôçò êáôÜ-
óôáóçò ðïõ äéáìïñöþíåôáé óôïí åõñùðáúêü ÷þñï óå ü,ôé áöïñÜ ôá ÍÐÌ êáé
ôéò ìåèüäïõò ÁÅÃ. ÐáñïõóéÜæïíôáé ðåñéðôþóåéò åðéôõ÷çìÝíçò åöáñìïãÞò
êáé åîåôÜæïíôáé ïé ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôçí áðïôåëåóìáôéêÞ åíóùìÜôùóÞ ôïõò
óôçí åêðáßäåõóç, åíþ ôáõôü÷ñïíá åðéóçìáßíïíôáé ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíá-
êýðôïõí. TÝëïò, ðñïôåßíïíôáé êáôåõèýíóåéò ôçò Ýñåõíáò ãéá ôçí åðßëõóç áõ-
ôþí ôùí ðñïâëçìÜôùí.
6
ÍÐÌ êáé íÝåò äåîéüôçôåò
Ïé ôñüðïé ìå ôïõò ïðïßïõò åðé÷åéñåßôáé ç åíóùìÜôùóç ôùí ÍÐÌ óôçí

åêðáßäåõóç, ôüóï óôïõò áìéãþò ãëùóóéêïýò ôïìåßò (ð.÷. ÔìÞìáôá ÎÝíùí Ãëùó-
óþí ôùí AEI) üóï êáé óå ìç ãëùóóéêïýò ôïìåßò, èá ìðïñïýóáí íá ôáîéíïìç-
èïýí óå äýï êáôçãïñßåò.
Óôçí ðñþôç êáôçãïñßá áíÞêïõí ïé ðåñéðôþóåéò óôéò ïðïßåò Ýíá ÍÐÌ
åãêáèßóôáôáé êáé ëåéôïõñãåß åðéêïõñéêÜ, ùò óõìðëÞñùìá ôçò åêðáéäåõôéêÞò
äéáäéêáóßáò, ÷ùñßò íá åðéöÝñåé áëëáãÝò óôï õðÜñ÷ïí óýóôçìá. Ðñüêåéôáé åê
öýóåùò ãéá ðñïóðÜèåéåò ìåìïíùìÝíåò, ðïõ áíôéðñïóùðåýïõí ôçí åêðáéäåõ-
ôéêÞ Üðïøç ôïõ äçìéïõñãïý ôïõò. Óôçí êáôçãïñßá áõôÞ åããñÜöïíôáé ðïëëÝò
åöáñìïãÝò ðïõ áðïôåëïýí áðëÞ ìåôáöïñÜ óå çëåêôñïíéêü ðåñéâÜëëïí ìåèï-
äïëïãéêÜ ðáñáäïóéáêþí ìïíôÝëùí ãëùóóéêÞò åêðáßäåõóçò, ôá ïðïßá ÷ñçóéìï-
ðïéïýí ôçí ôå÷íïëïãßá ÷ùñßò íá åêìåôáëëåýïíôáé ôéò äõíáôüôçôÝò ôçò. Óôéò
ðåñéðôþóåéò áõôÝò êáôáãñÜöïíôáé êõñßùò ðáñáäïóéáêïý ôýðïõ áóêÞóåéò
ãñáììáôéêÞò Þ ëåîéëïãßïõ, ôåóô áîéïëüãçóçò åéóáãùãéêïý åðéðÝäïõ, ðáé÷íß-
äéá ê.Ü., ôá ïðïßá ìðïñïýí íá èåùñçèïýí äéäáêôéêÜ õëéêÜ, óðáíßùò üìùò á-
ðïôåëïýí ïëïêëçñùìÝíá ìáèÞìáôá ãëþóóáò (Fitzpatrick 2000: 12)4.
Óôçí ßäéá êáôçãïñßá ùóôüóï ìðïñïýí íá ôáîéíïìçèïýí êáé åöáñìïãÝò Þ
ëïãéóìéêÜ õøçëïý åðéðÝäïõ, ðïõ ó÷åäéÜóôçêáí ãéá íá ëåéôïõñãïýí óõìðëç-
ñùìáôéêÜ ìå ôá óõìâáôéêÜ ìáèÞìáôá óå ôÜîç Þ ðïõ öéëïäïîïýí íá áðïôå-
ëÝóïõí ÷ñÞóéìåò ðçãÝò ãéá ôç ãëùóóéêÞ äéäáóêáëßá. ÅíäåéêôéêÜ ðáñáäåßãìá-
ôá åöáñìïãþí êáé ðñïãñáììÜôùí áõôÞò ôçò êáôçãïñßáò åßíáé:
Ç åéêïíéêÞ ôÜîç NICENET (2003): Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá óýóôçìá online óõ-
íåñãáóßáò, åðéêïéíùíßáò êáé äéáìïéñáóìïý ðëçñïöïñßáò, ðïõ ó÷åäéÜóôçêå
ãéá íá ëåéôïõñãåß óõìðëçñùìáôéêÜ ðñïò ôï Þäç õðÜñ÷ïí óýóôçìá äéäá-
óêáëßáò ãëþóóáò. ×ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ãåíéêÞ ðñáêôéêÞ åîÜóêçóç óôç
ãëþóóá áëëÜ êáé ãéá ìáèÞìáôá áããëéêþí ãéá åéäéêïýò óêïðïýò (ESP).
Ôï ðñüãñáììá åéêïíéêÞò áíôáëëáãÞò óðïõäáóôþí MARCTICA (2003):
Ðñüãñáììá online óõíåñãáôéêÞò ìÜèçóçò ðïõ ëåéôïõñãåß ìå ìéêôü ôñüðï
(ìáèÞìáôá óå ôÜîç êáé çëåêôñïíéêü ðåñéâÜëëïí). ÓõììåôÝ÷ïõí åêðáéäåõüìå-
íïé áðü ôï ÂÝëãéï, ôç Ãáëëßá, ôç Óêïôßá êáé ôçí Éóðáíßá, áëëÜ êáé ôéò ÇÐÁ
êáé ôçí ÁñãåíôéíÞ, óôïõò ïðïßïõò áíáôßèåôáé ç áðü êïéíïý åêðüíçóç åíüò
êïéíïý project.
ÅöáñìïãÞ ôïõ European Language Portfolio ãéá åíÞëéêåò êáé åðáããåëìá-
ôßåò. Õâñéäéêü ðñüãñáììá ãëùóóéêÞò êáôÜñôéóçò âáóéóìÝíï óôï ELP ðïõ
áíáðôýóóåôáé áðü ôï Ó÷ïëåßï Zùíôáíþí Ãëùóóþí óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ
Southampton (UK). ×ñçóéìïðïéåß ìáèÞìáôá óå ôÜîç, áëëÜ êáé óå åéêïíéêü
7
MÝíôïñáò
ðåñéâÜëëïí ìÜèçóçò (VLE-Virtual Learning Environment, Âlackboard) ðá-

ñÜëëçëá ìå åéäéêÜ ó÷åäéáóìÝíï ëïãéóìéêü CALL (SMART classroom)5.
Lingu@net Europa Online (2003), Teacher Resource Exchange Online
(2003), Language Institute Online (2003): ÔñÜðåæåò äéäáêôéêþí õëéêþí óå
ðïëëÝò ãëþóóåò ðñïóâÜóéìåò ìÝóù äéáäéêôýïõ.
Óôç äåýôåñç êáôçãïñßá ìðïñïýí íá ôáîéíïìçèïýí ðåñéðôþóåéò óôéò ï-
ðïßåò Ýíá ÍÐÌ åíóùìáôþíåôáé ðëÞñùò óôï õðÜñ÷ïí óýóôçìá äéáöïñï-
ðïéþíôáò ôç äéÜñèñùóç êáé ôç ëåéôïõñãßá ôïõ êáé åéóÜãïíôáò ðáéäáãùãéêÝò
êáéíïôïìßåò. Ðñüêåéôáé åßôå ãéá ìåìïíùìÝíåò åöáñìïãÝò ôçò ðñïçãïýìåíçò
êáôçãïñßáò ðïõ åîåëß÷èçêáí êáôÜëëçëá –êÜôé ðïõ áðïôåëåß áñêåôÜ óõíç-
èéóìÝíç ðñáêôéêÞ óôá ðáíåðéóôÞìéá– åßôå ãéá åöáñìïãÝò åîáñ÷Þò ó÷åäéá-
óìÝíåò ãéá íá õëïðïéÞóïõí êáéíïôüìïõò, óõ÷íÜ óõëëïãéêÝò, äéäáêôéêÝò ðñï-
ôÜóåéò. Óôéò ðåñéóóüôåñåò áðü áõôÝò ôéò åöáñìïãÝò, ðïõ åê öýóåùò åßíáé ðéï
öéëüäïîåò áðü áõôÝò ôçò ðñïçãïýìåíçò êáôçãïñßáò, åßíáé åìöáíÞò ç óõíåñ-
ãáóßá åéäéêþí ðïëëþí ôïìÝùí, êáèþò åßíáé ãëùóóéêÜ ðëçñÝóôåñåò, áéóèç-
ôéêÜ ðéï åíäéáöÝñïõóåò, áëëÜ êáé ôå÷íïëïãéêÜ ðéï ðñïçãìÝíåò. ÅéäéêÜ óå
ü,ôé áöïñÜ ôï ôå÷íïëïãéêü ôïõò õðüâáèñï, óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ÷ñçóéìï-
ðïéïýí åéêïíéêÜ ðåñéâÜëëïíôá ìÜèçóçò, åßôå áõôüíïìá åßôå óå óõíäõáóìü ìå
åéäéêÜ ãñáììÝíï ëïãéóìéêü. ÅíäåéêôéêÜ ðáñáäåßãìáôá åöáñìïãþí êáé ðñï-
ãñáììÜôùí áõôÞò ôçò êáôçãïñßáò åßíáé:
Ôï Digitalenklas (2003) åßíáé Ýíá ðñüãñáììá ôåóóÜñùí ïëëáíäéêþí ðáíå-
ðéóôçìßùí (Utrecht, Leiden, Groningen, Tilburg) ãéá ôçí åíóùìÜôùóç ôùí
ÔÐÅ óôç äéäáóêáëßá îÝíùí ãëùóóþí. Ãéá ôï óêïðü áõôü ÷ñçóéìïðïéïýíôáé
VLEs (Blackboard êáé WebCT), êáèþò êáé åéäéêÜ ó÷åäéáóìÝíï ëïãéóìéêü
(Jager, 2002). Ïé ãëþóóåò ôéò ïðïßåò áöïñÜ åßíáé ôá áããëéêÜ, ôá éóðáíéêÜ, ôá
ïëëáíäéêÜ êáé ôá áñáâéêÜ. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ðñüãñáììá áíôáëëáãÞò
äéäáêôéêþí õëéêþí êáé åêìÜèçóçò ãëþóóáò âáóéóìÝíï óôï web, ôï ïðïßï
áíáðôý÷èçêå óå óõíåñãáóßá ìå ôï ÊÝíôñï Ãëùóóþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôçò
Ghent óôï ÂÝëãéï (Eurocall, 2003).
Ôï ðñüãñáììá SIMULAB (2000) åßíáé Ýíá ðñüãñáììá óôï ïðïßï óõììå-
ôÝ÷ïõí ðáíåðéóôÞìéá, êÝíôñá êáôÜñôéóçò êáé êÝíôñá îÝíùí ãëùóóþí áðü 8
åõñùðáúêÝò ÷þñåò (Hever, 2000). ÁöïñÜ ôç äçìéïõñãßá åíüò äéáðïëéôéóìé-
êïý ðñïãñÜììáôïò åêìÜèçóçò ãëþóóáò ìÝóá áðü ðñïóïìïéþóåéò ðïõ ëåé-
ôïõñãïýí online óôï äéáäßêôõï, áðü êïéíïý óõããñáöÞ éóôïñéþí êáé óõíåñãá-
ôéêÞ åðßëõóç ðñïâëçìÜôùí áëëÜ êáé ìÝóù ôçò åðéêïéíùíßáò ìå áëëüãëùó-
óïõò öïéôçôÝò (óõììåôåß÷áí öïéôçôÝò áðü Íïñâçãßá, Óïõçäßá Ðïñôïãáëßá,
Ãåñìáíßá êáé Äáíßá). Ìéá Ýêäïóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò áöïñÜ ôç óõíåñãáôéêÞ
ìÜèçóç åíçëßêùí.
8
Ôï ðñüãñáììá RAFLE (2003) ó÷åäéÜóôçêå áðü ôï Renfrewshire Council,

ôï Scottish Borders Council êáé ôï Reid Kerr College óôç Óêïôßá, ãéá íá ðñï-
óöÝñåé ïnline ìáèÞìáôá ãáëëéêþí âáóéóìÝíá óå Ýíá VLE ìå ÷ñÞóç video-
conference ãéá ôçí åðéêïéíùíßá.
Ôï ðñüãñáììá INGENIO (2003) ó÷åäéÜóôçêå áðü ôï Ðïëõôå÷íåßï ôçò Va-
lencia áöåíüò ùò Ýíá online ðåñéâÜëëïí óõããñáöÞò áóêÞóåùí êáé äéá÷åß-
ñéóçò ðåñéå÷ïìÝíïõ áðü ôïõò êáèçãçôÝò êáé áöåôÝñïõ ùò Ýíá online ðåñé-
âÜëëïí ãëùóóéêþí ìáèçìÜôùí. ÐáñÜëëçëá, áðïôåëåß êáé ìéá âÜóç äåäï-
ìÝíùí ðïëõìåóéêþí ãëùóóéêþí áóêÞóåùí.
Ôï ðñüãñáììá LINC (2002) åßíáé Ýíá äéáäñáóôéêü ðïëõìåóéêü ëïãéóìéêü
óå CD-ROM ãéá ôç äéäáóêáëßá îÝíçò ãëþóóáò, ôï ïðïßï óõíäõÜæåôáé ìå ôçí
«ðáñïõóßá» ôïõ ìáèçôÞ óå ìéá åéêïíéêÞ ôÜîç óôï äéáäßêôõï. Åßíáé äéáèÝóéìï
óå 18 ãëþóóåò, ïé ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò ïðïßåò åßíáé LWUTL.
Åäþ åðßóçò åíôÜóóïíôáé óõíåñãáôéêÝò ðñïóðÜèåéåò ðáíåðéóôçìßùí ãéá ôç äç-
ìéïõñãßá äéêôõùìÝíùí åéêïíéêþí ðáíåðéóôçìßùí (networked virtual campuses),
üðùò áõôÞ ôïõ Åéêïíéêïý Öéíëáíäéêïý Ðáíåðéóôçìßïõ (Finnish Virtual Uni-
versity) ðïõ åíþíåé óå Ýíáí åíéáßï çëåêôñïíéêü ÷þñï ôá öéíëáíäéêÜ ðáíåðé-
óôÞìéá. Ôï KIELIKOMPASSI (2003) (Language Compass) äçìéïõñãÞèçêå áðü
ôï ÊÝíôñï Ãëùóóþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôçò Jyvaskyla ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò
ðïëõãëùóóßáò êáé ôçò ÁÅÃ ãéá óðïõäáóôÝò ìç ãëùóóéêþí áíôéêåéìÝíùí. Åßíáé
ðñïïñéóìÝíï ãéá ôç äéäáóêáëßá/åêìÜèçóç îÝíùí ãëùóóþí, åíþ ðáñÜëëçëá
áðïôåëåß êáé ìéá âÜóç äéäáêôéêþí õëéêþí êáé ðïëéôéóôéêþí ðëçñïöïñéþí.
Áõôïý ôïõ åßäïõò ïé åöáñìïãÝò áðåõèýíïíôáé óõíÞèùò óå óðïõäáóôÝò
ðïõ Ý÷ïõí éêáíïðïéçôéêü âáèìü åîïéêåßùóçò ìå ôçí ôå÷íïëïãßá, þóôå íá ìðï-
ñïýí íá áíôéëçöèïýí ôéò äõíáôüôçôåò ðïõ ôïõò ðñïóöÝñïíôáé êáé íá åßíáé óå
èÝóç íá ôéò áîéïðïéÞóïõí äçìéïõñãéêÜ, ðáßñíïíôáò ìüíïé ôéò áðïöÜóåéò ðïõ
áöïñïýí ôçí åêðáßäåõóÞ ôïõò óå êÜèå ãíùóôéêü ðåäßï êáé öõóéêÜ êáé óôéò
îÝíåò ãëþóóåò. Áõôü öáßíåôáé íá áðïôåëåß ôçí åéäïðïéü äéáöïñÜ áíÜìåóá
óôéò äýï ðáñáðÜíù êáôçãïñßåò êáé, ôáõôü÷ñïíá, óçìåßï-êëåéäß ãéá ôçí åíóù-
ìÜôùóç ôùí ÍÐÌ åéäéêÜ óôçí áíþôáôç åêðáßäåõóç êáé óôçí åðáããåëìáôéêÞ
êáôÜñôéóç. Êáèþò ç äçìéïõñãéêÞ ÷ñÞóç åíüò ÍÐÌ åîáñôÜôáé óå ìåãÜëï
âáèìü áðü ôçí éêáíüôçôá ôïõ ìáèçôÞ íá ëåéôïõñãÞóåé áõôüíïìá êÜíïíôáò
åðéëïãÝò ïõóßáò óå ü,ôé áöïñÜ ôçí åêðáßäåõóÞ ôïõ, áðáéôåßôáé ç áíÜðôõîç
íÝùí äåîéïôÞôùí ëüãù ôçò áëëáãÞò ôïõ ñüëïõ ôïõ ìáèçôÞ êáé ôùí áõîçìÝíùí
åõèõíþí ôïõ óôï íÝï ðåñéâÜëëïí. Áíôßóôïé÷åò åßíáé ïé áëëáãÝò êáé óôï ñüëï
ôïõ êáèçãçôÞ, ðïõ åðßóçò èá ðñÝðåé íá ðñïóáñìüóåé óôéò íÝåò óõíèÞêåò ôçí
ðáéäáãùãéêÞ ôïõ ðñáêôéêÞ. ÄåäïìÝíïõ, ìÜëéóôá, üôé Ýíá ÍÐÌ åßíáé åî ïñé-
óìïý åðéêåíôñùìÝíï óôï ìáèçôÞ, ôüóï áõôüò üóï êáé ï êáèçãçôÞò èá ðñÝðåé
9
MÝíôïñáò
íá áíáðôýîïõí ðïëëáðëÝò éêáíüôçôåò, þóôå íá ôï ÷ñçóéìïðïéÞóïõí áðïôåëå-

óìáôéêÜ. ¸ôóé, åêôüò áðü ôçí ôå÷íïëïãéêÞ äåîéüôçôá ðïõ åî ïñéóìïý áðáéôåß
Ýíá ÍÐÌ áðü ôïõò ÷ñÞóôåò ôïõ, öáßíåôáé üôé åßíáé áðáñáßôçôåò íÝåò äåîéü-
ôçôåò êáé íÝåò óôÜóåéò, ðïõ Ý÷ïõí íá êÜíïõí áöåíüò ìå ôçí éêáíüôçôá áíá-
æÞôçóçò, áîéïëüãçóçò êáé äéá÷åßñéóçò ðëçñïöïñßáò, üðùò áõôÞ äéáôßèåôáé
óôï äéáäßêôõï Þ óôï Intranet óôï ïðïßï ëåéôïõñãåß ôï ÍÐÌ, êáé áöåôÝñïõ ìå
ôçí áíôéìåôþðéóç êáé ôçí åðåîåñãáóßá ôùí ðïëõìåóéêþí õëéêþí êáé ôùí
ðïëõôñïðéêþí êåéìÝíùí ðïõ áðáéôïýíôáé. Óå áõôÝò ôéò äåîéüôçôåò èá ðñÝðåé
íá ðñïóôåèåß êáé ç éêáíüôçôá åðéêïéíùíßáò êáé áíôáëëáãÞò ðëçñïöïñéþí êáé
äåäïìÝíùí ìÝóù õðïëïãéóôÞ êáé äéêôýùí – óôïé÷åéþäçò ðñïûðüèåóç ü÷é ìü-
íï ãéá ôçí åðéêïéíùíßá ôùí óõíôåëåóôþí åíüò ÍÐÌ ìåôáîý ôïõò, áëëÜ êáé ãéá
ôç äçìéïõñãßá êáé ôç ëåéôïõñãßá ôùí åéêïíéêþí ðáíåðéóôçìßùí êáé ôùí äé-
êôõùìÝíùí åêðáéäåõôéêþí êïéíïôÞôùí 6.
Ôï óçìåßï áõôü áðïôåëåß êñßóéìï èÝìá ãéá ôçí ÅÅ, êáèþò áðïôåëåß âáóéêü
óôü÷ï ôïõ ðñïãñÜììáôïò e-Learning, ðïõ Ý÷åé óêïðü ôçí áðïôåëåóìáôéêÞ åí-
óùìÜôùóç ôùí ÔÐÅ óôçí åêðáßäåõóç/êáôÜñôéóç7. ¼ðùò ðñïêýðôåé áðü ôï
óêåðôéêü ðïõ ðåñéãñÜöåôáé óôçí ðñïêÞñõîç, ç áðüêôçóç áðü ôïõò Åõñù-
ðáßïõò ðïëßôåò «øçöéáêïý ãñáììáôéóìïý» (Digital Literacy)8 èåùñåßôáé üñïò
èåìåëéþäïõò óçìáóßáò ãéá ôçí åðéôõ÷ßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò êáé êáô' åðÝêôáóç
ãéá ôçí ðñüïäï ôùí ßäéùí ôùí ðïëéôþí.
ÐñïûðïèÝóåéò ãéá åðéôõ÷Þ ÷ñÞóç ÍÐÌ/ÁÅÃ
O øçöéáêüò ãñáììáôéóìüò áðïôåëåß, üðùò ìüëéò áíáöÝñèçêå, âáóéêÞ ðñïû-

ðüèåóç ãéá ôçí åðéôõ÷çìÝíç åíóùìÜôùóç ôùí ÍÐÌ óôçí áíþôáôç åêðáß-
äåõóç. Ãéá ôï óêïðü áõôü õðÜñ÷ïõí áõôÞ ôç óôéãìÞ óå åîÝëéîç ðïëëÜ ðñï-
ãñÜììáôá ðïõ Ý÷ïõí óôü÷ï áöåíüò ôçí ðñïåôïéìáóßá ôùí åêðáéäåõïìÝíùí 9,
þóôå íá ìðïñÝóïõí íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ôá íÝá ðåñéâÜëëïíôá, êáé áöåôÝñïõ
ôçí ðñïåôïéìáóßá ôùí åêðáéäåõôéêþí, þóôå íá ìðïñÝóïõí íá ôá áîéïðïéÞ-
óïõí ðáéäáãùãéêÜ 10.
Ùóôüóï, áí èåëÞóåé êáíåßò íá åîåôÜóåé óõóôçìáôéêÜ ôïõò üñïõò ðïõ èá
ðñÝðåé íá ðëçñïýíôáé ðñïêåéìÝíïõ íá åéóáãÜãåé ôá NÐM óôçí åêðáßäåõóç,
èá äéáðéóôþóåé üôé äåí áñêåß ç åîáóöÜëéóç ôïõ øçöéáêïý ãñáììáôéóìïý. Åß-
íáé áðáñáßôçôç ç äéáóöÜëéóç ìéáò óåéñÜò ðñïûðïèÝóåùí, ìå óçìáíôéêüôåñç
áõôÞí ôïõ ðëáéóßïõ ëåéôïõñãßáò êáé ôùí êáôåõèýíóåùí óå üëá ôá åðßðåäá
ëÞøçò áðïöÜóåùí.
Áñ÷ßæïíôáò áðü ôçí åðßóçìç åõñùðáúêÞ ðïëéôéêÞ ðïõ áöïñÜ áõôü ôï æÞ-
ôçìá (CEF, 1997), ìðïñåß êáíåßò íá ðáñáôçñÞóåé üôé Ý÷ïõí Þäç äéáôõðùèåß
10
óáöåßò êáôåõèýíóåéò ôüóï ó÷åôéêÜ ìå ôçí åéóáãùãÞ íÝùí ôå÷íïëïãéþí êáé

ìåèüäùí åî áðïóôÜóåùò åêðáßäåõóçò/êáôÜñôéóçò óôçí åêðáßäåõóç üóï êáé
ó÷åôéêÜ ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôùí LWULT ãëùóóþí, êÜôé ðïõ áöïñÜ éäéáßôåñá
ôç ÷þñá ìáò11. ÐáñÜëëçëá ðñïùèïýíôáé äñÜóåéò ðïõ óôï ìÝëëïí èá åîáóöá-
ëßóïõí ôçí áíôéóôïß÷çóç (benchmarking) êáé ôçí ðéóôïðïßçóç ôïõ åðéðÝäïõ
ôçò ãëùóóïìÜèåéáò, êÜôé éäéáßôåñá óçìáíôéêü ãéá ôïí åíéáßï åõñùðáúêü ÷þ-
ñï12. Èá Þôáí ùóôüóï ðñïò ôç óùóôÞ êáôåýèõíóç ç äçìéïõñãßá åíüò êïéíïý
äéêôýïõ õðü ôç ìïñöÞ åíüò äéêôõáêïý ôüðïõ (portal) ãéá ôçí ðñïþèçóç ôùí
ÍÐÌ, ôçí ðëçñïöüñçóç, ôçí áíôáëëáãÞ ôå÷íïãíùóßáò, ôçí åíçìÝñùóç ãéá ôéò
ôå÷íïëïãéêÝò åîåëßîåéò êáé, åí ôÝëåé, ãéá ôç óõíåñãáóßá ôùí åéäéêþí ôïõ ðå-
äßïõ óå ðáíåõñùðáúêü åðßðåäï 13.
Áíôßóôïé÷åò ðñÝðåé íá åßíáé êáé ïé åîåëßîåéò óå åèíéêü åðßðåäï. Åßíáé éäé-
áßôåñá óçìáíôéêÞ ç õéïèÝôçóç ðïëéôéêþí ðïõ íá åîáóöáëßæïõí ôç ãëùóóéêÞ
åêðáßäåõóç óå üëåò ôéò âáèìßäåò êáé óå üëá ôá áíôéêåßìåíá óðïõäþí ôïõ
åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò, áëëÜ êáé äéÜ âßïõ, äßíïíôáò êáé ðéóôùôéêÝò ìï-
íÜäåò, üðùò ôï ðñïâëÝðåé ôï Portfolio ôïõ Óõìâïõëßïõ ôçò Eõñþðçò (ELP,
1997). Åðßóçò, ðáñ’ üôé êáôáãñÜöïíôáé äñÜóåéò ðïõ ðñïùèïýí ôçí åéóáãùãÞ
ôùí ÍÐÌ14, èá ðñÝðåé íá ãßíåé ìåãáëýôåñç ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí åöáñìïãÞ
ôùí åõñùðáúêþí ðïëéôéêþí óå ðñáêôéêü åðßðåäï êáé íá åîáóöáëéóôïýí ç á-
íáãêáßá ÷ñçìáôïäüôçóç êáé ç ôå÷íïëïãéêÞ õðïäïìÞ óôéò åêðáéäåõôéêÝò ìï-
íÜäåò.
ÅéäéêÜ óå ü,ôé áöïñÜ áõôÞ ôçí ôåëåõôáßá ðñïûðüèåóç, ïé äéáöïñÝò áíÜ-
ìåóá óôéò äéÜöïñåò åõñùðáúêÝò ÷þñåò åßíáé ôüóï ìåãÜëåò, ðïõ äåí åðéôñÝ-
ðïõí ôçí åîáãùãÞ êïéíþí óõìðåñáóìÜôùí 15. ¸ôóé, ìéëþíôáò ãéá ôéò ëéãüôåñï
ðñïçãìÝíåò ÷þñåò, üðùò ç ÅëëÜäá16, åßíáé áðáñáßôçôç ç áýîçóç ôçò ÷ñçìá-
ôïäüôçóçò ãéá ôçí åîáóöÜëéóç éó÷õñÞò åèíéêÞò ôçëåðéêïéíùíéáêÞò õðïäï-
ìÞò, óõíèÞêç ðïõ èá Ý÷åé ïýôùò Þ Üëëùò èåôéêÝò åðéðôþóåéò êáé óôçí åéóá-
ãùãÞ ôùí ÔÐÅ óôçí áíþôáôç åêðáßäåõóç17. ÓçìáíôéêÝò åðåíäýóåéò èá áðáé-
ôçèïýí åðßóçò ãéá ôç äçìéïõñãßá åãêáôáóôÜóåùí ðïõ ðñïùèïýí ôçí ÁÅÃ:
äéêôõùìÝíá ãëùóóéêÜ êÝíôñá/åñãáóôÞñéá ðïëõìÝóùí, ìå ìüíéìç óýíäåóç
óôï äéáäßêôõï êáé äõíáôüôçôåò ôçëåäéÜóêåøçò, ðáñáãùãÞò êáé åðåîåñãáóßáò
video, äïñõöïñéêÞ ëÞøç êáé, öõóéêÜ, ëïãéóìéêü ãéá ôçí ðáñáãùãÞ êáé äéá-
÷åßñéóç ÍÐÌ ìå online ìáèÞìáôá. Åðßóçò, èá ðñÝðåé íá óõíå÷éóèïýí êáé íá
åðåêôáèïýí ðñïãñÜììáôá üðùò ï åîïðëéóìüò ôùí ó÷ïëåßùí êáé ç åðéìüñöù-
óç ôùí åêðáéäåõôéêþí.
ÔÝëïò, óå åðßðåäï åêðáéäåõôéêþí éäñõìÜôùí, åßíáé áðáñáßôçôç ç åöáñ-
ìïãÞ ôùí åèíéêþí ðïëéôéêþí êáé ç åîáóöÜëéóç ôçò õðïäïìÞò, ôïõ ôå÷íéêïý
ðñïóùðéêïý, ôùí ìÝóùí êáé ôùí ÍÐÌ, þóôå ïé åêðáéäåõüìåíïé íá áíáðôýó-
óïõí ôéò äåîéüôçôåò ðïõ áðáéôïýíôáé. ÅéäéêÜ óå ü,ôé áöïñÜ ôéò LWULT ãëþó-
óåò, èá ðñÝðåé íá äïèåß éäéáßôåñç óçìáóßá óôá ðñïãñÜììáôá SSM êáé óôçí
11
MÝíôïñáò
ðñïþèçóç ôçò ìÜèçóçò êáé ôçò óõíåñãáóßáò ìÝóù äéêôýùí (ôçò åéêïíéêÞò
êéíçôéêüôçôáò ôùí óðïõäáóôþí)18.
Èá ðñÝðåé åäþ íá óçìåéùèåß üôé üóá áíáöÝñèçêáí óôéò ðñïçãïýìåíåò ðá-
ñáãñÜöïõò áðïôåëïýí êñßóéìïõò ðáñÜãïíôåò óôçí åéóáãùãÞ, åãêáôÜóôáóç
êáé ëåéôïõñãßá åíüò ÍÐÌ ãéá ôçí åêìÜèçóç/äéäáóêáëßá îÝíçò ãëþóóáò. Ç
áðïôåëåóìáôéêüôçôá, ùóôüóï, ïðïéïõäÞðïôå ðáñüìïéïõ ðåñéâÜëëïíôïò, ðñïçã-
ìÝíïõ ôå÷íïëïãéêÜ Þ ü÷é, åîáñôÜôáé áðïêëåéóôéêÜ áðü ôç ìåèïäïëïãßá êáé ôï
ðåñéå÷üìåíï ôçò äéäáóêáëßáò. ÁõôÞ åßíáé êáé ç ôåëåõôáßá ðñïûðüèåóç ãéá
åðéôõ÷çìÝíç ÷ñÞóç ôùí ÍÐÌ óôçí åêðáßäåõóç: ç ðáñáãùãÞ åõÝëéêôùí, áñ-
èñùôþí êáé áõôïôåëþí äéäáêôéêþí õëéêþí, åéäéêÜ ó÷åäéáóìÝíùí ãéá ôï ìÝóï
óôï ïðïßï ðñüêåéôáé íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí êáé ç õéïèÝôçóç ôùí êáôÜëëçëùí
ðáéäáãùãéêþí ðñïóåããßóåùí, þóôå íá åßíáé ëåéôïõñãéêÜ êáé áðïôåëåóìáôéêÜ
ãéá áõôï-åêðáßäåõóç.
Aíôß åðéëüãïõ: íÝåò åñåõíçôéêÝò ðñïïðôéêÝò
H ðáñïõóßáóç ôùí NÐM êáé ç ìåëÝôç ôùí ôñüðùí åöáñìïãÞò ôïõò ðïõ
ðñïçãÞèçêå, ðÝñáí ôïõ ðëçñïöïñéáêïý êáé áîéïëïãéêïý ÷áñáêôÞñá, ìðïñåß
íá èåùñçèåß ÷ñÞóéìç óôï âáèìü ðïõ åðéôñÝðåé óôïõò åñåõíçôÝò –ôüóï ôùí
ôå÷íïëïãéêþí åöáñìïãþí êáé ôçò ãëùóóïäéäáêôéêÞò üóï êáé ôïõ åêðáéäåõ-
ôéêïý ó÷åäéáóìïý– íá ðñïóáíáôïëßóïõí ôï åíäéáöÝñïí ôïõò óå ðåñéï÷Ýò ðïõ
åìöáíßæïõí ðñïâëÞìáôá êáé áðáéôïýí ëýóåéò. ¼ðùò ðñïêýðôåé áðü ôçí ðá-
ñáðÜíù êñéôéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí NÐM, ôÝôïéåò ðåñéï÷Ýò åßíáé:
H áíÜðôõîç ìÝóùí, åñãáëåßùí êáé óõóôçìÜôùí åéóáãùãÞò ôïõ øçöéáêïý
ãñáììáôéóìïý óå üëåò ôéò âáèìßäåò ôçò åêðáßäåõóçò, áñ÷ßæïíôáò áðü ôéò ðïëý
ìéêñÝò çëéêßåò, ìå óôü÷ï ôçí åîïéêåßùóç ôïõ íåáñïý ìáèçôÞ ìå ôá NÐM óôá
ïðïßá áñãüôåñá èá åêôåèåß êáé ìå ôá íÝá ôå÷íïëïãéêÜ ìÝóá ðïõ èá ìðïñåß
íá áîéïðïéÞóåé ðñïò üöåëüò ôïõ.
H áíÜðôõîç ìïíôÝëùí ðáñáãùãÞò áöåíüò íÝùí õëéêþí êáé áöåôÝñïõ ôñü-
ðùí ðñïþèçóÞò ôïõò (delivery), ðïõ íá ìðïñïýí íá ëåéôïõñãÞóïõí ãéá ôçí
ðáñáãùãÞ õëéêþí áõôï-åêðáßäåõóçò ïðïéïõäÞðïôå ãíùóôéêïý áíôéêåéìÝíïõ.
Áõôü èá âïçèïýóå óôçí åëá÷éóôïðïßçóç ôïõ êüóôïõò ðáñáãùãÞò ôùí äéÜ-
öïñùí «ðáêÝôùí», ôá ïðïßá áðáéôåßôáé íá åßíáé åðéêåíôñùìÝíá óôïí åêðáé-
äåõüìåíï, íá ðñïóáñìüæïíôáé äçëáäÞ óôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé óôá åíäéá-
öÝñïíôá ôïõ ìáèçôÞ.
H áíÜðôõîç íÝùí ìåèïäïëïãéþí áõôï-åêðáßäåõóçò ðïõ íá åßíáé ðñï-
óáñìüóéìåò óå äéÜöïñåò çëéêßåò êáé óôü÷ïõò êáé ðïõ íá áîéïðïéïýí ôüóï ôéò
12
äõíáôüôçôåò ôùí NÐM üóï êáé ôéò öõóéêÝò éêáíüôçôåò ôùí åêðáéäåõïìÝíùí,
ìå óêïðü ôç ìåãéóôïðïßçóç ôçò ùöÝëåéáò ðïõ ìðïñåß íá åîáóöáëßóåé ç
åðÝíäõóç óôá NÐM.
H áíÜðôõîç ìç÷áíéóìþí Üñèñùóçò ôùí óõìâáôéêþí åêðáéäåõôéêþí ðñï-
ãñáììÜôùí êáé ôùí NÐM, ìå óêïðü ôçí ïìáëÞ Ýíôáîç ôùí íÝùí ôå÷íïëïãéþí
óôçí êáèçìåñéíÞ ó÷ïëéêÞ ðñÜîç.
H áíÜðôõîç óõóôçìÜôùí êáé ìåèüäùí áíôéóôïß÷çóçò (benchmarking) ôùí
óõóôçìÜôùí áõôï-åêðáßäåõóçò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí ôá NÐM, þóôå íá äéåõ-
êïëõíèïýí ïé öïñåßò åêðáßäåõóçò óôçí åðéëïãÞ ôçò êáôÜëëçëçò ãéá ôçí êÜèå
ðåñßðôùóç åöáñìïãÞò.
H áíÜðôõîç åõÝëéêôùí êáé ïéêïíïìéêþí ìïíôÝëùí ôá÷ýññõèìçò åêðáßäåõ-
óçò ôùí åêðáéäåõôéêþí, êõñßùò ôçò ãåíéêÞò åêðáßäåõóçò, ìå óêïðü ôçí áëëáãÞ
óôÜóåùí êáé ôçí áíÜðôõîç íÝùí äåîéïôÞôùí ðïõ áðáéôïýí ôá NÐM19.
Ç ðñïþèçóç ôçò Ýñåõíáò ðñïò ôéò ðáñáðÜíù êáôåõèýíóåéò åßíáé âÝâáéï
üôé èá ïäçãÞóåé óôç äéáìüñöùóç åíüò ëåéôïõñãéêüôåñïõ åêðáéäåõôéêïý ðëáé-
óßïõ, óôçí ðáñï÷Þ õøçëüôåñïõ åðéðÝäïõ êáôÜñôéóçò óôïõò êáèçãçôÝò, óôçí
åìöÜíéóç ðëçñÝóôåñùí êáé áðïôåëåóìáôéêüôåñùí åöáñìïãþí ÍÐÌ êáé, åí
ôÝëåé, óôçí ðñïåôïéìáóßá ðëçñÝóôåñá êáôáñôéóìÝíùí áðïöïßôùí, êáôÜëëçëá
ðñïåôïéìáóìÝíùí ðïëéôþí, þóôå íá ìðïñïýí íá áíôáðïêñéèïýí óôéò ôå÷íïëï-
ãéêÝò, ãëùóóéêÝò êáé åðéêïéíùíéáêÝò áðáéôÞóåéò ôïõ ðïëõðïëéôéóìéêïý åíéáßïõ
åõñùðáúêïý ÷þñïõ.
Óçìåéþóåéò
1. ÐïëëÜ áðü ôá óôïé÷åßá ðïõ áíáöÝñïíôáé óôï êåßìåíï ðñïÝêõøáí áðü ôçí Ýñåõíá óôï
ðëáßóéï ôïõ åõñùðáúêïý ðñïãñÜììáôïò Thematic Network Project II/ Languages, Subgroup:
New Learning Environments (óôçí åðéóôçìïíéêÞ åðéôñïðÞ ôïõ ïðïßïõ óõììåôÝ÷åé ï õðïãñÜ-
öùí) áëëÜ êáé áðü ðñïóùðéêÞ Ýñåõíá (TNP II, 2003).
2. Ùóôüóï, ãéá ïñéóìÝíïõò åñåõíçôÝò êáé áõôü èåùñåßôáé NÝï ÐåñéâÜëëïí MÜèçóçò, ëüãù ôïõ
íÝïõ ðåñéâÜëëïíôïò óôï ïðïßï âñßóêåôáé ï óðïõäáóôÞò.
3. Ôï äßêôõï eTandem Europa (2001), ðïõ áíáðôý÷èçêå óôï ðëáßóéï ôïõ Åõñùðáúêïý ¸ôïõò
Ãëùóóþí, áðïôåëåß Ýíá ðáñÜäåéãìá ôÝôïéáò åöáñìïãÞò.
4. Âë. ó÷. Linguascope www.linguascope.com/francais/index.htm.
Åðßóçò, Channel 4 http://www.ltscotland.org.uk/5to14/c4modernlanguages/#
5. Âë. ó÷. School of Modern Languages University of Southampton: http://www.lang.soton.ac.uk
6. ¼ðùò ç Virtual Community of Practice in Switzerland, ðïõ áðïôåëåß Ýíá åéêïíéêü campus,
ãéá ôçí áíôáëëáãÞ ãíþóçò êáé ôçí ðñïþèçóç ôùí ÍÐÌ. Âë.ó÷. http://www.fnl.ch
7. Ïé ôÝóóåñéò Üîïíåò äñÜóçò ôïõ ðñïãñÜììáôïò åßíáé: ç ðñïþèçóç ôçò åîïéêåßùóçò ìå ôá
øçöéáêÜ ìÝóá, ç äçìéïõñãßá åéêïíéêþí åêðáéäåõôéêþí ÷þñùí, ç çëåêôñïíéêÞ áäåëöïðïßçóç
ó÷ïëåßùí óôçí Åõñþðç êáé ç ðñïþèçóç ôçò êáôÜñôéóçò ôùí åêðáéäåõôéêþí, êáèþò êáé ç äéÜ-
13
MÝíôïñáò
äïóç ïñèþí êáé êáéíïôüìùí ðñáêôéêþí êáé áðïôåëåóìÜôùí åöáñìïãþí ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò
óõíåñãáóßáò ôùí äéÜöïñùí öïñÝùí. Âë. ó÷. áðüöáóç áñéè. 2318/2003/ÅÊ ôïõ Åõñùðáúêïý Êïé-
íïâïõëßïõ êáé ôïõ Óõìâïõëßïõ. 5/12/2003 óôçí Åðßóçìç Åöçìåñßäá ôçò ÅÅ (L345/31-12-2003).
8. Âë. ó÷. (EC COM (2000) 318 final).
9. Ç ðñïåôïéìáóßá áöïñÜ óõíÞèùò ôçí áíÜðôõîç ôå÷íïëïãéêþí êáé ãëùóóéêþí äåîéïôÞôùí.
Ðáñüìïéá ðñïãñÜììáôá åßíáé ôï EUROMOBIL (2003), Ýíá ðïëõìåóéêü ðñüãñáììá óå CD-ROM
ãéá ôç ãëùóóéêÞ ðñïåôïéìáóßá ôùí öïéôçôþí ãéá óðïõäÝò óå Ãåñìáíßá, Áããëßá, Ïõããáñßá êáé
Öéíëáíäßá êáé ôï Welcome (2002), Ýíá ðñüãñáììá ãëùóóéêÞò ðñïåôïéìáóßáò öïéôçôþí ãéá
óðïõäÝò óå Üëëç ÷þñá, ìå online ìáèÞìáôá óå Ýîé ãëþóóåò (ÃáëëéêÜ, ÉóðáíéêÜ, ÖéíëáíäéêÜ,
ÏëëáíäéêÜ, ÐïñôïãáëéêÜ êáé ÅóèïíéêÜ). ÕðÜñ÷ïõí ùóôüóï êáé ðñïãñÜììáôá ðïõ óôï÷åýïõí
óôçí áýîçóç ôçò ðéèáíüôçôáò áðáó÷üëçóçò ôùí öïéôçôþí óôçí áãïñÜ åñãáóßáò, üðùò ôï JOB-
LINE LMU (2004). ÁöïñÜ online ìáèÞìáôá áíÜðôõîçò äåîéïôÞôùí óôçí åðéêïéíùíßá óå îÝíç
ãëþóóá êáé ÷åéñéóìïý áõèåíôéêþí êåéìÝíùí üðùò áõôÜ ðïõ óõíáíôþíôáé óôçí áãïñÜ åñãáóßáò.
10. ÔÝôïéïõ åßäïõò ðñüãñáììá åßíáé ôï Online Postgraduate Certificate in Advising for
Language Learning (2003) ôïõ Éíóôéôïýôïõ Ãëùóóþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôïõ Hull (UK), ãéá ôçí
åêðáßäåõóç åêðáéäåõôþí óôá íÝá ôå÷íïëïãéêÜ ðåñéâÜëëïíôá. Óôü÷ïò ç äçìéïõñãßá åéäéêþí
«language advisors». ÁíÜëïãç ðñïóðÜèåéá áðïôåëåß ôï äßêôõï ICT4LT (2004), ðïõ Ý÷åé óôü÷ï
ôçí ðáñáãùãÞ ìáèçìÜôùí ÔÐÅ óôï Web ãéá äáóêÜëïõò îÝíùí ãëùóóþí.
11. Óôï ELP ðñïôåßíåôáé ç åíóùìÜôùóç ôå÷íïëïãéêþí êáé ãëùóóéêþí äåîéïôÞôùí ùò áíáðü-
óðáóôï ôìÞìá üëùí ôùí åðáããåëìáôéêþí ôßôëùí óðïõäþí ôçò ôñéôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò.
12. Ðáñüìïéåò ðñïóðÜèåéåò áðïôåëïýí ôï ðñüãñáììá WELL/WELTS (2001) ãéá ôçí ðáñáãùãÞ
ïnline ôåóô ãëùóóïìÜèåéáò âáóéóìÝíùí óå âÜóç ãëùóóéêþí áóêÞóåùí, ôï ðñüãñáììá DIALANG
(2003), ðïõ áöïñÜ ïnline ôåóô ãëùóóïìÜèåéáò óôéò âáóéêÝò äåîéüôçôåò ãéá 14 åõñùðáúêÝò ãëþó-
óåò, êáé ôï ðñüãñáììá CERTEL (2003) ãéá ôçí åíáñìüíéóç ôùí óõóôçìÜôùí ðéóôïðïßçóçò ôçò
ãëùóóïìÜèåéáò ôçò Ãáëëßáò, ôçò Éóðáíßáò êáé ôçò Ðïñôïãáëßáò. Áíôßóôïé÷á ðñïãñÜììáôá áöï-
ñïýí ôçí ðéóôïðïßçóç ôå÷íïëïãéêþí ãíþóåùí, üðùò ôï ðñüãñáììá ECDL (2004).
13. Áõôü ðñïôåßíåôáé êáé áðü ôï ðüñéóìá ôïõ Åõñùððáúêïý Èåìáôéêïý Äéêôýïõ ãéá ôéò Ãëþó-
óåò (TNP II, 2003).
14. ÐáñÜäåéãìá áðïôåëåß ôï ðñüãñáììá TALLENT (2000) ðïõ áíáðôý÷èçêå áðü 11 åõñù-
ðáúêÜ ðáíåðéóôÞìéá óôï ðëáßóéï ôïõ SOCRATES, ìå óôü÷ïõò, ìåôáîý Üëëùí, ôçí åîïéêåßùóç
ôùí óõììåôå÷üíôùí ìå ôéò ÔÐÅ, ôç âïÞèåéá óôçí åíóùìÜôùóç ÍÐÌ óôç äéäáóêáëßá ãëùóóþí.
15. Áò áíáöåñèåß åíäåéêôéêÜ üôé ç áíáëïãßá PC áíÜ 100 êáôïßêïõò êõìáßíåôáé áðü 7,1 (ÅëëÜäá)
ìÝ÷ñé 50,7 (Óïõçäßá). Áíôßóôïé÷á, ïé õðïëïãéóôÝò ðïõ Ý÷ïõí óýíäåóç ìå ôï äéáäßêôõï êõìáßíïíôáé
áðü 5,9% (Ðïñôïãáëßá) ìÝ÷ñé 25,8% (Öéíëáíäßá êáé Ïëëáíäßá) (Joscelyne, 2003: 77).
16. Ôç óôéãìÞ áõôÞ ïé åðåíäýóåéò óôéò ÔÐÅ äåí îåðåñíïýí ôï 6,1% ôïõ êáôÜ êåöáëÞí
åéóïäÞìáôïò, ðïóïóôü ðïõ õðïëåßðåôáé ôïõ åõñùðáúêïý ìÝóïõ üñïõ. Âë. ü.ð.
17. ÓçìáíôéêÞ âåëôßùóç óôá ôçëåðéêïéíùíéáêÜ ðñÜãìáôá ôçò åëëçíéêÞò åêðáéäåõôéêÞò êïé-
íüôçôáò ðñüêåéôáé íá öÝñåé ôï äßêôõï ÅÄÅÔ2, ðïõ õëïðïéåßôáé ìå óõã÷ñçìáôïäüôçóç ôïõ åðé-
÷åéñçóéáêïý ðñïãñÜììáôïò «Êïéíùíßá ôçò Ðëçñïöïñßáò» êáé êïéíïôéêþí ðñïãñáììÜôùí. Ìå
ôï ÅÄÅÔ2 õëïðïéåßôáé ç åíéáßá åõñõæùíéêÞ ðñüóâáóç ôùí ÁÅÉ, ÁÔÅÉ êáé Åñåõíçôéêþí ÊÝí-
ôñùí ôçò ÷þñáò ìÝóá áðü ôá ôïðéêÜ äßêôõá ôùí éäñõìÜôùí ôïõò (ôá÷ýôçôáò 10 - 100 Mbps), ìå
åõñõæùíéêÞ ðñüóâáóç (1 - 2.5 Gbps) óôï åèíéêü äßêôõï êïñìïý (2.5 - 5 Gbps), êáèþò êáé óôï
äéåèíÝò åñåõíçôéêü äßêôõï íÝáò ãåíéÜò GTRN -Global Terabit Research Networking- (1.2
Gbps) ìÝóù ôïõ ðáíåõñùðáúêïý äéêôýïõ GEANT. Âë. ó÷. (ÅÄÅÔ, 2004) êáé (ÊÏÉÍÙÍÉÁ ÔÇÓ
ÐËÇÑÏÖÏÑÉÁÓ, 2002).
18. ÐáñÜäåéãìá áðïôåëåß ôï ðñüãñáììá VDML (Hughes-King, 2002) ðïõ áíáðôý÷èçêå áðü ôï
JISC (Joint Information Systems Committee) ãéá ôç äçìéïõñãßá åíüò åéêïíéêïý óõíåñãáôéêïý
ðëáéóßïõ (îåíüãëùóóïõ ðáíåðéóôçìéáêïý ôìÞìáôïò) ãéá õðïóôÞñéîç LWUT ãëùóóþí. Åðßóçò
14
ôï ðñüãñáììá Best Practice - Best Language Teaching Methods ðïõ áíáðôý÷èçêå

áðü ïêôþ åõñùðáúêÝò ÷þñåò óôï ðëáßóéï ôïõ LEONARDO II, ãéá ôç äçìéïõñãßá êáé ôçí ðñïþ-
èçóç äùñåÜí online ðïëõìåóéêþí äéäáêôéêþí õëéêþí ãéá ôéò LWUT ãëþóóåò. Âë. ó÷.
http://www.languages.dk/methods
19. Âë. ó÷. êáé Ðáíáãéùôßäçò (2001).
Âéâëéïãñáößá
CEF - Common European Framework of Reference for Languages. (1997). ÄéáèÝóéìï

on line: http://www.coe.int/T/E/Cultural_Cooperation/education/ Languages/
Language_Policy/ Common_Framework_of_Reference/default.asp, ðñïóðåëÜóôçêå
óôéò 30/4/2004.
CERTEL. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.3el.org/rubriqueFR.php3?id_
rubrique=14, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
DIALANG. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.dialang.org/english/index.htm,
ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
DIGITALENKLAS. (2003). ÄéáèÝóéìï on line (óôá ïëëáíäéêÜ): http://www.let.uu.nl/
digitalenklas, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
EC COM(2000) 318 final: e-Learning- Designing tomorrow's education. Brussels:
Official EC Publication.
ECDL-European Computer Driving Licence. (2004). ÄéáèÝóéìï on line: http://
www.ecdl.com/main/about.php, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
ÅÄÅÔ - Åèíéêü Äßêôõï ¸ñåõíáò êáé Ôå÷íïëïãßáò. (2004). ÅôÞóéá Ýêèåóç ðáñå÷ü-
ìåíùí õðçñåóéþí. ÄéáèÝóéìï on line: http://www.edet.gr/index.php?op=modload
&modname=Sitemap&action=sitemapviewpage&pageid=50&language=el,
ELLIPS. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.eurocall-languages.org/ newsletter/
2.htm, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
ELP - European Language Portfolio. (1997). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.fu-berlin.de/
elc/portfolio/index.html êáé http://culture.coe.int/portfolio, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò
30/4/2004.
eTandem Europa. (2001). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.shef.ac.uk/mirrors/tandem/
etandem/etindex-en.html, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
EUROCALL Newsletter, Issue No.2, March 2003. ÄéáèÝóéìï on line: http://
www.eurocall- languages.org/newsletter/2.htm, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
EUROMOBIL. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.euro-mobil.org/english/
index.htm, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
Fitzpatrick, T. (2000). European Language Learning Materials Survey. Consolidated
Report. ÄéáèÝóéìï on line: http://europa.eu.int/comm/education/policies/lang/
languages/download/ ellreport_en.pdf, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
Hever B., Nielsen G. (2000). SIMULAB: WWW-based interactive simulations for
language learning. ÄéáèÝóéìï on line: http://greco.dit.upm.es/~leverage/conf1/
nielsen.htm, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
15
MÝíôïñáò
Hughes J., King T. (2002). Virtual Departments for Minority Languages. VINE Journal,
vol.126, issue 1, p. 17-23.
ICT4LT. (2004). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.ict4lt.org/en/en_home.htm, ðñïóðå-
ëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
INGENIO. (2003). Online Authoring shell, Content manager & Learning environment
(2003): ÄéáèÝóéìï on line (óôá ÉóðáíéêÜ): http://www.upv.es/camille, ðñï-
óðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
Jager S., (2002). Digitalenklas - New Opportunities for Language Learning on the
Web. ÄéáèÝóéìï on line: http://dms.let.uu.nl/docs/wp4/Eurocall_2002.doc, ðñï-
JOBLINE LMU. (2004). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.jobline.lmu.de, ðñïóðåëÜóôçêå
óôéò 30/4/2004.
Joscelyne A., Lockwood R. (2003). The Euromap Study, Benchmarking HLT progress in
Europe. Copenhagen: Euromap Language Technologies.
KIELIKOMPASSI. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://kielikompassi.jyu.fi/indexeng.htm
êáé http://www.jyu.fi/kielikeskus/, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
ÊÏÉÍÙÍÉÁ ÔÇÓ ÐËÇÑÏÖÏÑÉÁÓ. (2002). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.infosociety.gr/
index.php?op=modload&modname=Sitemap&action=sitemapviewcategory&pa
geid=22, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
Language Institute Online. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://language.hull.ac.uk/li/
catalogue, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
LINC. (2002). An Interactive Approach to Language and Culture. ÄéáèÝóéìï on line:
http://www.uia.ac.be/linc/, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
Lingu@net Europa Online. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.linguanet-europa.org,
MARCTICA -Virtual Student Exchange for Internationalisation at Home. (2003): Äéá-
èÝóéìï on line: http://etna.hogent.be/marctica/, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004
NICENET. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.nicenet.org, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò
30/4/2004.
Online Postgraduate Certificate in Advising for Language Learning. (2003). Äéá-
èÝóéìï on line: http://www.hull.ac.uk/languages/prospective/courses/pg/langlearn/,
Ðáíáãéùôßäçò, Ð. (2001). Ôå÷íïëïãßåò ôçò Ðëçñïöüñçóçò êáé ôçò Åðéêïéíùíßáò:
ÐñïïðôéêÝò óôç ÃëùóóéêÞ Åêðáßäåõóç. In Â. Äåíäñéíïý, Â. Ìçôóéêïðïýëïõ
(Eds), ÐïëéôéêÝò Ãëùóóéêïý Ðëïõñáëéóìïý êáé Îåíüãëùóóç Åêðáßäåõóç óôçí Åõ-
ñþðç. ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï.
RAFLE Renfrewshire Advance Foreign Languages Electronically - ADVANCED
HIGHER FRENCH. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.ltscotland.org.uk/
connected/connected8/ictacrossthecurriculum/modernlanguages.asp, ðñïóðåëÜ-
óôçêå óôéò 30/4/2004.
SIMULAB. (2000). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.ecotec.com/sharedtetriss/projects/
files/simulab.html, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
16
TALLENT. (2000). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.solki.jyu.fi/tallent/english.htm, ðñï-

Teacher Resource Exchange Online. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://tre.ngfl.gov.uk,
TNP ÉÉ. (2003). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.taalnet.rug.ac.be/tnp/, ðñïóðåëÜóôçêå
óôéò 30/4/2004.
Welcome. (2002). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.taalnet.ugent.be/ Description_of_
Welcome.pdf, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
WELL/Web-Enhanced Language Testing System. (2001). ÄéáèÝóéìï on line:
http://www.well.ac.uk/languageexercises/, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 30/4/2004.
Ôï Üñèñï õðïâëÞèçêå óôéò 29/4/2004 ¸ãéíå áðïäåêôü óôéò 26/10/2004
17
O ìåôáðëáóìüò èçëõêþí ïíïìÜôùí
êáé ç äõíáìéêÞ {á}
Ãåùñãßá Êáôóïýäá
27ï Ëýêåéï Áèçíþí
Ðåñßëçøç
Óôï ðáñüí Üñèñï åîåôÜæïõìå êáé åñìçíåýïõìå ôç äõíáìéêÞ {á} ðïõ

åðéêñÜôçóå êáôÜ ôïí ìåôáðëáóìü èçëõêþí ïõóéáóôéêþí óå -ïò (ð.÷. _ êÜ-
ìçëïò> ç êáìÞëá), ìå ðáñÜëëçëç ìåôáêßíçóç ôïõ ôüíïõ óôçí ðáñáëÞãïõóá,
êáé èçëõêþí ïõóéáóôéêþí óå -ç (_ êáëýâç> ç êáëýâá), ùò áðïôÝëåóìá åíüò
åõñýôåñïõ ðëáéóßïõ óõììåôáâïëþí (ð.÷. áíáäüìçóç ôçò áñ÷áéïåëëçíéêÞò ã´
êëßóçò, ðáñáãùãéêÞ äýíáìç óõãêåêñéìÝíùí åðéèçìÜôùí ê.Ü.), ïé ïðïßåò ìå ôç
óåéñÜ ôïõò äçìéïýñãçóáí êáéíïýñãéåò ó÷Ýóåéò êáé éóïññïðßåò ó’ ïëüêëçñï ôï
ïíïìáôéêü óýóôçìá. Õðü áõôü ôï ðñßóìá èá åñìçíåýóïõìå êáé ôïí ìåôáðëá-
óìü (ð.÷. ç äßêáéç), ôç äéáôÞñçóç (ð.÷. ç äßêéá) êáé ôçí áíáëïãéêÞ äçìéïõñãßá
(ð.÷. ç ðáíïýñãá) åðéèåôéêþí ôýðùí èçëõêïý ãÝíïõò.
Abstract
In this article we attempt to explain the dynamic {á} which characterizes

transformations of feminine nouns in -ïò, with parallel change in accent’s po-
sition (i.e. _ êÜìçëïò> ç êáìÞëá), and in nouns ending in -ç (i.e. _ êáëýâç>
ç êáëýâá), as result in a frame of ancient Greek noun system’s total recon-
struction which created new relationships and balances among its members
(i.e. the reconstruction of ancient Greek third declination, productivity of certain
suffixes etc.). From this point of view we would explain the transformation (i.e.
ç äßêáéç), the lack of change (i.e. ç äßêéá) and the analogical creation (i.e. ç
ðáíïýñãá) of feminine adjectives.
Ç ê. Ãåùñãßá Êáôóïýäá åßíáé äñ Öéëïëïãßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí êáé êáèçãÞôñéá

äåõôåñïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò
18
Ï ìåôáðëáóìüò èçëõêþí ïíïìÜôùí êáé ç äõíáìéêÞ {á}
1. Ðñïâëçìáôéóìïß - ÌÝèïäïò
Ç áñ÷áéïåëëçíéêÞ â´ êëßóç ïõóéáóôéêþí ïíïìÜôùí ðïõ ðåñéåëÜìâáíå,

üðùò áêñéâþò êáé ç éíäïåõñùðáúêÞ1, ôñßá ãÝíç, åê ôùí ïðïßùí ôï áñóåíéêü
êáé ôï èçëõêü åß÷áí êïéíÞ êëßóç, áðïôåëåß êëßóç ðïõ ü÷é áðëþò åðéâéþíåé
ìÝ÷ñé óÞìåñá, áëëÜ áðïôåëåß ìßá áðü ôéò êëßóåéò ðïõ õðÝóôç ôéò ëéãüôåñåò
áëëáãÝò óôï ðÝñáóìá ôüóùí áéþíùí 2. ¼óïí áöïñÜ üìùò ôá ïõóéáóôéêÜ èç-
ëõêïý ãÝíïõò, ç óýìðôùóç ôùí åðéèçìÜôùí ôïõò ìå ôá áíôßóôïé÷á åðéèÞìáôá
ôùí áñóåíéêþí åß÷å ùò áðïôÝëåóìá íá áðïôåëïýí ôá èçëõêÜ óå -ïò ìéá áðï-
ìïíùìÝíç êáôçãïñßá ðïõ èá ðñïêáëïýóå óýã÷õóç. Ç óýã÷õóç áõôÞ áðåéêï-
íßæåôáé ìå ôç ìïñöÞ ôáëÜíôåõóçò ùò ðñïò ôï ãÝíïò, ðïõ ãßíåôáé Ýíôïíá åìöá-
íÞò óå ðáðýñïõò ôçò ñùìáúêÞò ðåñéüäïõ3 êáé ðïõ åîáêïëïõèåß íá õößóôáôáé
êáé óôéò çìÝñåò ìáò, áñêåß íá óêåöôïýìå üôé áñêåôïß öõóéêïß ïìéëçôÝò
åêöÝñïõí ôç èçëõêïý ãÝíïõò ëÝîç øÞöïò ìå Üñèñï áñóåíéêïý (ï øÞöïò áíôß
ç øÞöïò).
Ç «Ýîïäïò» ôùí èçëõêþí ïíïìÜôùí óå -ïò áðü ôçí áðïìüíùóÞ ôïõò Ýãéíå
ðïéêéëïôñüðùò 4:
á) ìå åðéêñÜôçóç ôïõ áñóåíéêïý ãÝíïõò:
(1) ï âÜôïò
(2) ï ðëÜôáíïò
â) ìå áíôéêáôÜóôáóç áðü Üëëï ïõóéáóôéêü ôïõ ïðïßïõ ç êáôÜëçîç Þôáí
óõìâáôÞ ìå ôï Üñèñï ôïõ:
(3) _ ‚äüò > ï äñüìïò
ã) ìå õðïêïñéóìü, ðïõ ïäÞãçóå óôç äçìéïõñãßá ïõäÝôåñùí ïõóéáóôéêþí:
(4) _ Cìðåëïò > ôü AìðÝëéïí> ôü AìðÝëéí> ôï áìðÝëé
(5) _ í\óïò> ôü íçóßïí> ôü íçóßí > ôï íçóß
ä) ìå ôç óõììüñöùóÞ ôïõò óôï äïìéêü ó÷Þìá ðïõ ÷áñáêôçñßæåé ôá èçëõêÜ
ïíüìáôá: ïíïìáóôéêÞ/ áéôéáôéêÞ åíéêïý= áðïõóßá êáôÜëçîçò: ãåíéêÞ åíéêïý=
ðáñïõóßá êáôÜëçîçò5:
(6) ç ÜììïØ/ôçí ÜììïØ (üðùò ç èÜëáóóá): ôçò Üììï-ò (üðùò ôçò èÜëáóóá-ò)
(ðñâë. Ä. Óïëùìüò, Ç ãõíáßêá ôçò ÆÜêõèïò)
å) ìå ôçí áíáëïãéêÞ åðÝêôáóç (analogical extension) 6 åðéèçìÜôùí èçëõêïý
ãÝíïõò:
(7) _ ðëÜôáíïò> _ ðëáôáíÝá> ç ðëáôáíéÜ
(8) _ äéäÜóêáëïò> ç äéäáóêÜëéóóá
(9) _ Óýñïò> ç Óýñá
(10) _ ðáñèÝíïò>ç ðáñèÝíá
(11) _ êÜìçëïò> ç êáìÞëá
(12) _ äéäÜóêáëïò> ç äáóêÜëá
19
MÝíôïñáò
ÅîåôÜæïíôáò ôá ðáñáäåßãìáôá (9)-(12) åíôýðùóç ìÜò Ýêáíáí äýï óôïé-

÷åßá. ÊáôÜ ðñþôïí, ãéáôß åðéêñÜôçóå ôï åðßèçìá -á êáé ü÷é ôï -ç; Ç áðïñßá
ìáò ãßíåôáé åýëïãç, áí áíáëïãéóôïýìå üôé åß÷áìå êáé ìåôáðëáóìïýò èçëõêþí
ïíïìÜôùí -ïò óå -ç (ð.÷. _ Cóâïëïò< ç áóâüëç), ðïõ óõíÞèùò äåí åðéêñÜ-
ôçóáí, üðùò ç ðáñèÝíç7, ç êáìßíç8 ê.Ü. ÊáôÜ äåýôåñïí, ìÜò ðñïâëçìÜôéóå ç
ìåôáêßíçóç ôïõ ôüíïõ óôï õðïôåìÜ÷éï ôçò ïíïìáôéêÞò âÜóçò, üðùò öáßíåôáé
óôá ðáñáäåßãìáôá (11)-(12). Ç áíáëïãéêÞ Ýêôáóç ôïõ åðéèÞìáôïò -á ãéáôß
Ýðñåðå íá óõíïäåõôåß êáé áðü ìåôáêßíçóç ôïõ ôüíïõ, áöïý Þäç õðÞñ÷å ôï
ðñüôõðï êëçñïíïìçìÝíùí ðñïðáñïîýôïíùí èçëõêþí ïõóéáóôéêþí óå -á (ð.÷.
ç ôñÜðåæá, ç èÜëáóóá, ç Áßãéíá ê.Ü.);
Áõôïß ïé ðñïâëçìáôéóìïß ìÜò ïäÞãçóáí óôç óêÝøç íá óõó÷åôßóïõìå ôïõò
ðáñáðÜíù ìåôáðëáóìïýò ìå ôïõò áíôßóôïé÷ïõò êëçñïíïìçìÝíùí èçëõêþí á´
êëßóçò óå -ç, ôá ïðïßá ìå ôç óåéñÜ ôïõò ôñÜðçêáí óå -á (ð.÷. êáëýâç> êá-
ëýâá). ÅîåôÜóáìå ôéò ìåôáâïëÝò ðïõ óõíÝâçóáí ó’ üëï ôï ïíïìáôéêü óýóôçìá
ðñéí áðü áõôïýò ôïõò ìåôáðëáóìïýò Þ ôçí ßäéá ðåñßðïõ ÷ñïíïëïãéêÞ ðåñßïäï
ìå áõôïýò êáé ðáñáôçñÞóáìå ôá äïìéêÜ ó÷Þìáôá ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí êáé
Ýôåéíáí íá åäñáéùèïýí. KÜèå áëëáãÞ äçìéïýñãçóå íÝï ðëÝãìá ó÷Ýóåùí êáé
áíôéèÝóåùí ôùí óôïé÷åßùí ðïõ óõíáíÞêïõí óôï ßäéï óýóôçìá9. Óõíåðþò êáé
ïé õðü åîÝôáóç ìåôáðëáóìïß äåí áðïôÝëåóáí ìéá áëëáãÞ ðïõ óçìåéþèçêå
áðëþò âÜóåé ïñéóìÝíïõ áíáëïãéêïý ðñïôýðïõ óå óõãêåêñéìÝíç åîåëéêôéêÞ
öÜóç ôçò íåïåëëçíéêÞò ãëþóóáò, áëëÜ ôï ìÝóï ãéá ôçí áíáäéïñãÜíùóç ôïõ
óõóôÞìáôïò êáé ôçí Ýíôáîç ôùí ìåôáðëáóìÝíùí ðëÝïí ôýðùí óôá íÝá äïìéêÜ
ó÷Þìáôá ðïõ ôåßíïõí íá åðéâëçèïýí óôç ãëþóóá ìå ôç ìïñöÞ äõíáìéêþí
(dynamics)10.
Ï üñïò äõíáìéêÝò, ïé ïðïßåò óôçí ðñáãìáôéêüôçôá áðïôåëïýí ôéò ôÜóåéò
áíáäüìçóçò ìéáò ðåñéï÷Þò ôïõ óõóôÞìáôïò, äåß÷íåé ôüóï üôé áõôÝò äåí Ý÷ïõí
ôç ìïñöÞ íüìïõ áëëÜ ôç ìïñöÞ ôÜóçò-ñïðÞò, ãéáôß äåí ìåôáâëÞèçêáí õðü ôçí
åðßäñáóÞ ôïõò üëá ôá ìÝëç ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ïíïìáôéêïý õðïóõóôÞìáôïò
(ð.÷. èçëõêÜ óå -ïò: ç öéëüëïãïò, ç ïäüò, ç ìÝèïäïò ê.Ü., ðáñïîýôïíá èçëõêÜ
óå -ç: ç óåëÞíç, ç öéÜëç, ç ìáó÷Üëç êôë.), üóï êáé üôé Ý÷ïõí Ýíá «äõíáìéêü
÷áñáêôÞñá» ðïõ óõíå÷ßæåé íá áóêåß åðßäñáóç êáé ó’ Üëëá ìÝëç ôïõ óõóôÞ-
ìáôïò. ¼ðùò èá äïýìå, áêüìç êáé óÞìåñá ðïëëÜ ïíüìáôá –ïõóéáóôéêÜ êáé
åðßèåôá– «óõììïñöþíïíôáé» õðü ôç äïìéêÞ ðßåóç áõôþí ôùí äõíáìéêþí (ð.÷.
ç êáêïýñãá, ç áñéóôïý÷á ê.Ü.).
2. Ðáëáéüôåñåò èåùñßåò
Ãéá íá åîçãçèåß ï ìåôáðëáóìüò ôùí èçëõêþí ïõóéáóôéêþí -ïò óå -á, õðï-

óôçñß÷èçêå ç Üðïøç üôé åðñüêåéôï ãéá äùñéóìü, åðåéäÞ ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò
20
äùñéêÞò äéáëÝêôïõ åßíáé ç åðéêñÜôçóç ôïõ -á áíôß ôïõ -ç. Ï ×áôæéäÜêéò

(1905-1907: Á, 70) ðñþôïò åêöñÜæåé ôçí Üðïøç üôé äåí ðñÝðåé íá ðñüêåéôáé
ãéá äùñéóìü, áí êáé ðáñáäÝ÷åôáé üôé ôï óõãêåêñéìÝíï èÝìá äåí Ý÷åé åîáíôëç-
èåß. Óõìöùíïýìå ìå ôçí Üðïøç üôé äåí Ý÷ïõìå ðåñßðôùóç äùñéóìïý: ïé ìåôá-
ðëáóìïß óçìåéþèçêáí, óýìöùíá ìå ôïí Browning (1991: 84), êáôÜ ôïõò ðñþé-
ìïõò áéþíåò ôïõ Ìåóáßùíá, óå ìéá åðï÷Þ äçëáäÞ, ðïõ äåí èá ìðïñïýóáí
ðëÝïí íá áóêÞóïõí åðßäñáóç áñ÷áéïåëëçíéêÝò äéÜëåêôïé. Ðþò èá ìðïñïýóå
ëïéðüí íá Ý÷åé äýíáìç ðñïôýðïõ ìéá äéÜëåêôïò, áö’ çò óôéãìÞò êáé ç ßäéá åß÷å
áéþíåò ðñéí ðáñáìåñéóôåß áðü ôçí åëëçíéóôéêÞ êïéíÞ;
Åðßóçò, äåí èá ìðïñïýóáìå íá éó÷õñéóôïýìå üôé áíáëïãéêü ðñüôõðï Þôáí
ôá êëçñïíïìçìÝíá èçëõêÜ óå -á ðïõ ó÷çìÜôéæáí ôç ãåíéêÞ êáé ôç äïôéêÞ åíé-
êïý óå -ç. ÁõôÜ ôá êëçñïíïìçìÝíá ïõóéáóôéêÜ ôïíßæïíôáí óôçí ðáñáëÞãïõóá
åîáéôßáò ôçò âñá÷ýôçôáò ôïõ åðéèÞìáôïò -á (ð.÷. èÜëáóóá, ìÝëéóóá, ôñÜðåæá,
Áßãéíá, ãëþóóá ê.Ü.) êáé åðïìÝíùò äåí èá ìðïñïýóáí íá áðïôåëÝóïõí ðñü-
ôõðï, ãéáôß ïé ïíïìáôéêïß ôýðïé óå -ïò êáé -ç ðïõ ìåôáðëÜóôçêáí óå -á
ôïíßæïíôáé Üðáíôåò, ìåôÜ ôïí ìåôáðëáóìü, óôçí ðáñáëÞãïõóá, åßôå ìåôáêé-
íþíôáò ôïí ôüíï ôçò ïíïìáôéêÞò âÜóçò (ð.÷. êÜìçë-ïò ÚUU >êáìÞë-á UÚU)
åßôå äéáôçñþíôáò ôïí ôüíï óôç èÝóç ðïõ ôïíéæüôáí ç ïíïìáôéêÞ âÜóç ðñï ôïõ
ìåôáðëáóìïý (ð.÷. êáëýâ-ç UÚU > êáëýâ-á UÚU, áíåìþí-ç UÚU > áíåìþí-
á UÚU ê.Ü.).
3. Ðñüôáóç åñìçíåßáò ôïõ ìåôáðëáóìïý âÜóåé ôïõ äïìéóìïý
3.1. Ï äïìéóìüò äÝ÷åôáé üôé êáìßá ãëùóóéêÞ áëëáãÞ äåí áðïôåëåß ìåìï-
íùìÝíï öáéíüìåíï. ÁíôéèÝôùò, ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßæïõìå óå óõã÷ñïíéêü
åðßðåäï ôéò áëëáãÝò ùò åêöÜíóåéò/ðëåõñÝò ôçò ìåôáäüìçóçò ïëüêëçñïõ ôïõ
ãëùóóéêïý óõóôÞìáôïò Þ åíüò õðïóõóôÞìáôïò áõôïý. ¼ðùò ðñïåßðáìå, ç
áíáäüìçóç åíüò óõóôÞìáôïò Þ õðïóõóôÞìáôïò åêöñÜæåôáé ìå ôç ìïñöÞ ìéáò
Þ ðåñéóóüôåñùí äõíáìéêþí. Õðü áõôü ôï ðñßóìá, åîåôÜóáìå ôïõò ðáñáðÜíù
ìåôáðëáóìïýò ôüóï êëçñïíïìçìÝíùí èçëõêþí ïíïìÜôùí óå -ïò üóï êáé êëç-
ñïíïìçìÝíùí ðáñïîýôïíùí èçëõêþí ïíïìÜôùí óå -ç.
Óçìáíôéêüôáôåò áëëáãÝò ôïõ ãëùóóéêïý óõóôÞìáôïò êáé åéäéêüôåñá ôïõ
ïíïìáôéêïý óçìåéþèçêáí êáôÜ ôçí ÁëåîáíäñéíÞ ÊïéíÞ êáé ôïõò ðñþéìïõò
áéþíåò ôïõ Ìåóáßùíá. ÓõãêåêñéìÝíá, óõíÝâçóáí ôá åîÞò:
Á) ¹äç áðü ôçí ÁëåîáíäñéíÞ ÊïéíÞ Ý÷ïõìå ôá ðñþôá äåßãìáôá õðï÷þ-
ñçóçò ôùí ïíïìÜôùí ã´ êëßóçò 11. Êáô’ áõôü ôïí ôñüðï ðïëëÜ ïîýôïíá ôñéôü-
êëéôá èçëõêÜ ïíüìáôá ìåôáðëÜóôçêáí óå ðáñïîýôïíá èçëõêÜ óå -á, ð.÷. ìç-
ôÝñá (< ìÞôçñ), ëáìðÜäá (< ëáìðÜò), áêôßíá (< Aêôßò), ðáôñßäá (< ðáôñßò),
åëðßäá (< Tëðqò) ê.Ü.
21
MÝíôïñáò
Â) Ôçí ßäéá åðï÷Þ ó÷çìáôßæïíôáé ðÜñá ðïëëÜ ïõäÝôåñá õðïêïñéóôéêÜ ìå

åðéèÞìáôá -éïí, -ßäéïí, -Üñéïí (ëáôéíéêÞò ðñïÝëåõóçò) 12, ôá ïðïßá åîõðçñå-
ôïýí äýï ôÜóåéò: á) íá ìåéùèïýí ïé ðåñéðôþóåéò èçëõêþí óå -ïò, êáèþò ç
êáôÜëçîç áõôÞ åßíáé ðñùôïôõðéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôùí áñóåíéêþí ïíïìÜôùí
êáé â) íá õðÜñ÷åé äéÜäñáóç ìïñöÞò êáé óçìáóßáò, äçëáäÞ íá áðïäßäåôáé ôï
ïõäÝôåñï ãÝíïò óå ïíüìáôá ìå ÷áñáêôçñéóôéêü [-Ýìøõ÷ï] ðïõ ìïñöïëïãéêÜ
áíÞêáí óôéò ôÜîåéò áñóåíéêþí Þ èçëõêþí ïíïìÜôùí13. Ðñéí áðü ôïí 7ï áé.
óçìåéþèçêå êáé ôï öáéíüìåíï ôçò óõãêïðÞò ôïõ Üôïíïõ -ï, ãéá íá áðïöåõ÷èåß
ç ÷áóìùäßá ðïõ ðñïêáëïýóå ç åðáëëçëßá ôùí äýï öùíçÝíôùí ôïõ åðéèÞ-
ìáôïò. ¸ôóé, åß÷áìå: AìðÝëéïí> áìðÝëéí, íçóßïí> íçóßí, êáëýâéïí> êáëýâéí,
÷ïñôÜñéïí> ÷ïñôÜñéí, ôñáðÝæéïí> ôñáðÝæéí êôë.14
Ã) ¸íá Üêñùò ðáñáãùãéêü åðßèçìá ðïõ äéáäüèçêå áíáëïãéêÜ êáôÜ ôïõò
åëëçíéóôéêïýò êáé ñùìáúêïýò ÷ñüíïõò êáé ó÷çìÜôéóå ðëÞèïò ïõäÝôåñùí ïíï-
ìÜôùí Þôáí ôï åðßèçìá óå -ìá15. Ìéá ìáôéÜ óôï Áíôßóôñïöï Ëåîéêü ôïõ Êïõñ-
ìïýëç (1967) êáé óôï ðñüóöáôï Áíôßóôñïöï Ëåîéêü ôçò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò ôçò
ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåùíßäïõ (2002) áñêåß, ãéá íá ðåéóôïýìå ãéá ôçí åîáéñåôéêÜ
ìåãÜëç ðáñáãùãéêÞ äýíáìç áõôïý ôïõ åðéèÞìáôïò, ôï ïðïßï ìÜëéóôá äçìé-
ïýñãçóå ðñïðáñïîýôïíá ïíüìáôá óå ðåñßðôùóç õðåñäéóýëëáâùí ïõäÝôåñùí
ïíïìÜôùí16.
Ä) Ôçí ßäéá åðï÷Þ, êáèþò êáé êáôÜ ôç âõæáíôéíÞ, ç åëëçíéêÞ ãëþóóá å-
ìðëïõôßóôçêå, ìÝóù ôïõ äáíåéóìïý, ìå íÝåò ëÝîåéò êáé íÝá ðáñáãùãéêÜ åðé-
èÞìáôá. ÐçãÞ äáíåéóìïý õðÞñîå ç ËáôéíéêÞ. ËÝîåéò, üðùò óêÜëá, ðüñôá,
óôñÜôá, êïõóôùäßá, óáãßôôá, óêïýðá, êáíôÞëá, êáìðÜíá, êïõâÝíôá, êáé ðëÞ-
èïò ëÝîåùí óå -ßíá äéåßóäõóáí ôüôå17. ÔÝôïéåò äÜíåéåò ëÝîåéò Þ åðéèÞìáôá Ý-
ëçãáí óå -á êáé ôïíßæïíôáí óôçí ðáñáëÞãïõóá.
Å) Ôá êëçñïíïìçìÝíá èçëõêÜ ôñéôüêëéôá ïíüìáôá óå -éò áíôéóôÜèçêáí. Óôá
ìÝóá ôïõ 16ïõ áé. âñßóêïõìå óôçí ÐåíôÜôåõ÷ï êáé óôç ÃñáììáôéêÞ ôïõ Íéêü-
ëáïõ Óïöéáíïý ôýðïõò óå -ç (ìå ðëçè. óå -åò) ðïõ ìáñôõñïýí ôÜóç áöïìïßùóçò
áðü ôçí á´ êëßóç18. Ïöåßëïõìå íá ôïíßóïõìå üôé ìéá áëëáãÞ óôïí ãñáðôü ëüãï
áðïôåëåß áðïôÝëåóìá ìáêñï÷ñüíéùí æõìþóåùí. Ç åìöÜíéóç ôýðùí óôïí
ãñáðôü ëüãï äåí óõíåðÜãåôáé ôçí ôáõôü÷ñïíç åìöÜíéóÞ ôïõò êáé óôïí ðñï-
öïñéêü. ÁíôéèÝôùò, äåäïìÝíïõ üôé ï ðñïöïñéêüò ëüãïò ðñïçãåßôáé ôïõ ãñáðôïý,
èá ëÝãáìå üôé ïé ìåôáðëáóìÝíïé ôýðïé óå -ç áíôß -éò ßóùò íá ëÝãïíôáí áéþíåò
ðñéí. Ç áðïññüöçóç áõôþí ôùí èçëõêþí áðü ôá ðñùôüêëéôá óå -ç éêáíïðïßçóå
ôçí ôÜóç ôùí èçëõêþí íá ó÷çìáôßæïõí áêáôÜëçêôç ôçí ïíïìáóôéêÞ êáé Ýíóéãìç
ôç ãåíéêÞ ôïõò [ðñâë. (ç) èÜëáóóáØ≠ (ôçò) èÜëáóóá-ò, (ç) ðáôñßäáØ≠ (ôçò) ðá-
ôñßäá-ò, (ç) Üììï≠ (ôçò) Üììï-ò] äçìéïõñãþíôáò ðñïðáñïîýôïíá õðåñäéóýë-
ëáâá ïíïìáôéêÜ ðñïúüíôá óå -ç, ð.÷. ðïßçóç, äýíáìç, ãÝííçóç êôë.
Ìå üëåò ôéò ðáñáðÜíù ìåôáâïëÝò ðïõ óõíÝâçóáí óå ìïñöïëïãéêü êáé ðá-
ñáãùãéêü åðßðåäï äçìéïõñãÞèçêå ôï ðáñáêÜôù äïìéêü ó÷Þìá áíôéèÝóåùí:
22
ÈÇËÕÊÁ UÚ -a ≠ ÚU -i (ìçôÝñá: äýíáìç)

ÏÕÄÅÔÅÑÁ UÚ -i ≠ ÚU -a (áìðÝëé: ðïßçìá)
Ðáñáôçñïýìå äçëáäÞ üôé ìåôÜ áðü üëåò ôéò ðáñáðÜíù ãëùóóéêÝò äéåñãá-
óßåò ç äõíáìéêÞ {á} óõíäÝèçêå ôüóï ìå èçëõêÜ üóï êáé ìå ïõäÝôåñá ïíüìá-
ôá. Åéäïðïéüò äéáöïñÜ åßíáé üôé ôá èçëõêÜ Þôáí ðáñïîýôïíá, åíþ ôá ïõäÝ-
ôåñá ðñïðáñïîýôïíá.
¸ôóé ãåííÞèçêå ç äõíáìéêÞ {á} ðïõ åöáñìüóôçêå êáôÜ ôç óõììüñöùóç
ôùí èçëõêþí óå -ïò óôá ìïñöïëïãéêÜ óõíÞèç èçëõêÜ ðñüôõðá (ð.÷. êÜìç-
ëïò> êáìÞëá). Óõíïäåýôçêå ìÜëéóôá êáé áðü ìåôáêßíçóç ôïõ ôüíïõ óôçí ðá-
ñáëÞãïõóá, üôáí ôï áìåôÜðëáóôï èçëõêü ôïíéæüôáí óôçí ðñïðáñáëÞãïõóá.
Êáô’ áõôü ôïí ôñüðï èá ìðïñïýóå, ëïéðüí, íá äéêáéïëïãçèåß ç ìç åðéêñÜôçóç
ôýðùí üðùò ç ðáñèÝíç. Ç äõíáìéêÞ {á} äéáäüèçêå êáé óå ðÜñá ðïëëÜ
ðáñïîýôïíá èçëõêÜ óå -ç. Äåßãìáôá ôÝôïéùí ìåôáðëáóìþí âñßóêïõìå óôïõò
ðñþéìïõò áéþíåò ôïõ Ìåóáßùíá19. Êáô’ áõôü ôïí ôñüðï ìðïñïýí íá åñìç-
íåõôïýí ìåôáðëáóìïß üðùò 20:
áíåìþíç> áíåìþíá, äïýëç> äïýëá, èñýìâç> èñïýìðá, êïëþíç> êïëþíá,
ìïëü÷ç> ìïëü÷á, ìõñóßíç> ìõñóßíá, âåëüíç> âåëüíá, ÅéñÞíç> ÑÞíá
(¹ðåéñïò), êáëýâç> êáëýâá, êß÷ëç> ôóß÷ëá, êïñþíç> êïõñïýíá, ïìß÷ëç>
ìïý÷ëá, óöåíäüíç> óöåíôüíá, ÷åëþíá> ÷åëþíç, öýóêç> öïýóêá
3.2. Ï óõó÷åôéóìüò ôçò äõíáìéêÞò {á} ìå ôç èÝóç ôïõ ôüíïõ öáßíåôáé êáé
áðü ôïí ìåôáðëáóìü ðïõ õðÝóôç êáé ôï èçëõêü ôùí äåõôåñüêëéôùí åðéèÝôùí:
ôï èçëõêü åðßèåôï ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ó÷çìáôéæüôáí ìå åðßèçìá -á ìåôÜ
áðü ðåñéâÜëëïí ñ Þ öùíÞåí, ð.÷. _ ìéêñÜ, _ âåâáßá, óå áíôßèåóç ìå ôá åðßèåôá
ôï èÝìá ôùí ïðïßùí Ýëçãå óå óýìöùíï, åêôüò áðü ñ, ôá ïðïßá ó÷çìÜôéæáí ôá
èçëõêÜ ôïõò óå -ç, ð.÷. _ Aíèñùðßíç, _ êáëÞ ê.Ü. Ôá óýíèåôá êáé ìåñéêÜ áðëÜ
ó÷çìÜôéæáí ìå êïéíÜ åðéèÞìáôá ôï áñóåíéêü êáé ôï èçëõêü, ð.÷. ‚/_ AèÜíáôïò,
‚/_ äüêéìïò ê.Ü.
ÄçëáäÞ:
-ç / èÝìá ëÞãïí óå -Óýìöùíï (≠ ñ)

Äåõôåñüêëéôá åðßèåôá ôçò ÁÅ -á / èÝìá ëÞãïí óå -ñ, -é, -å
-ïò / óýíèåôï èÝìá- Þ

/ áðëü èÝìá: auèñéïò, asöíßäéïò,
âÜíáõóïò, âÜñâáñïò, cóõ÷ïò,
añåìïò ê.Ü. 21
Ôï óýóôçìá èçëõêþí åðéèÝôùí ìåôáäïìÞèçêå óôï ðÝñáóìá ôùí áéþíùí,

áëëÜ ç ìåôáâïëÞ ôïõ ó÷åôßæåôáé Üìåóá ìå ôïí ôïíéóìü. Ç ìåôáêßíçóç ôïõ
23
MÝíôïñáò
ôüíïõ êáôÜ ôçí êëßóç ôùí åðéèÝôùí Þñèç, ìå áðïôÝëåóìá ï óôçëïåéäÞò ôï-
íéóìüò22 íá åßíáé Ýíá áðü ôá âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ åðéèÝôïõ, ð.÷. ï äß-
êáéïò Üíèñùðïò-ôïõ äßêáéïõ áíèñþðïõ, ç ëßèéíç êáé ü÷é ç ëéèßíç êôë. Ðáñáôç-
ñÞóáìå ëïéðüí üôé ôï åðßèçìá -ç äéáäüèçêå, üôáí ôï åðßèåôï ìåôÜ ôïí ìåôáðëá-
óìü ôïíéæüôáí óôç ëÞãïõóá êáé óôçí ðñïðáñáëÞãïõóá, ð.÷. _ ìéêñ?> ç ìéêñÞ,
_ äéêáßá> ç äßêáéç, _ äåõôÝñá> ç äåýôåñç, _ Aíèñùðßíç> ç áíèñþðéíç, _
cñåìïò> ç Þñåìç, _ âÜñâáñïò> ç âÜñâáñç, _ AèÜíáôïò> ç áèÜíáôç êôë.23
ÁíôéèÝôùò, ç äõíáìéêÞ {á} ðïõ åßäáìå ðáñáðÜíù üôé óõíäÝåôáé ìå ôçí
ðáñïîõôïíßá, ÷áñáêôçñßæåé ôá ðáñïîýôïíá èçëõêÜ åðßèåôá. ¼÷é ìüíï äåí
ìåôáðëÜóôçêáí êëçñïíïìçìÝíá ðáñïîýôïíá èçëõêÜ åðßèåôá óå -á, ð.÷. ç
íÝá, ç ùñáßá24, áëëÜ ðáñáôçñÞóáìå üôé Ýíá ðñïðáñïîýôïíï ìåôáðëáóìÝíï Þ
ìç èçëõêü åðßèåôï óå -ç åìöáíßæåé ðáñÜëëçëï ðáñïîýôïíï ôýðï óå -á:
ð.÷. óôÝñåç áëëÜ óôÝñéá
äßêáéç áëëÜ äßêéá
âÝâáéç áëëÜ âåâáßá
Áð’ üóá åßðáìå ðáñáôçñïýìå üôé êáé ôá ìåôáðëáóìÝíá äåõôåñüêëéôá
èçëõêÜ ïíüìáôá óõììïñöþèçêáí óôï äïìéêü ó÷Þìá ðïõ Þäç ðåñéãñÜøáìå
ìéëþíôáò ãéá ôá ïõóéáóôéêÜ:
ÈÇËÕÊÁ UÚ -a ≠ ÚU -i (âåâáßá áëëÜ âÝâáéç)
3.3. Ç äõíáìéêÞ {á}ìå ðáñïîõôïíßá óõíå÷ßæåé íá äéáäßäåôáé óôç óõã÷ñï-
íßá ôçò ÊïéíÞò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò, áí êñßíïõìå áðü ëáúêüôåñïõò Þ áäüêéìïõò
áêüìç ôýðïõò èçëõêïý, üðùò _ Añéóôïˆ÷ïò>ç áñéóôïý÷á (ðñïöïñ.), _ êåñäï-
öüñïò>ç êåñäïöüñá (ðñïöïñ.) (áëëÜ _ äéÜöïñïò >ç äéÜöïñç), _ ñáäéïˆñ-
ãïò>ç ñáäéïýñãá, ç ãëùóóïëüãá (áäüêéìï-åéñùíéêü) (áëëÜ ç áîéüëïãç) êôë. 25
Åí êáôáêëåßäé, èá èÝëáìå íá ôïíßóïõìå üôé ç äõíáìéêÞ {á} åðÝäñáóå óå áñ-
êåôÜ ìåãÜëï áñéèìü èçëõêþí ïíïìÜôùí. Óå êáìßá ðåñßðôùóç äåí èá ðñÝðåé íá
ôçò ðñïóäþóïõìå ôçí Ýííïéá íüìïõ, áöïý áíôéóôÝêåôáé óôç ìïñöïëïãéêÞ ìåôá-
âïëÞ ðëÞèïò Üëëùí ïõóéáóôéêþí êáé åðéèÝôùí. Áðïôåëåß Ýíá äïìéêü ó÷Þìá ìå
ôï ïðïßï ü÷é ìüíï åñìçíåýïõìå ôïõò óõãêåêñéìÝíïõò ìåôáðëáóìïýò, áëëÜ,
åðåéäÞ, üðùò áðïäåßîáìå åßíáé ôüóï äõíáìéêü, ìáò åðéôñÝðåé íá ðñïâëÝøïõìå
ôçí ðéèáíÞ êáôåýèõíóç ôçò ìïñöïëïãéêÞò ìåôáâïëÞò èçëõêþí ïíïìÜôùí.
1. Âë. Chantraine: 1990, 55.

2. Ç ìüíç áëëáãÞ ðïõ õðÝóôç óôï êëéôéêü ôçò óýóôçìá åßíáé ç óßãçóç ôïõ ôåëéêïý -í óôçí
áéôéáôéêÞ åíéêïý ôùí áñóåíéêþí, óôçí ïíïìáóôéêÞ, áéôéáôéêÞ êáé êëçôéêÞ åíéêïý ôùí ïõäåôÝñùí
êáé ç äõíáìéêÞ ó÷çìáôéóìïý ôçò êëçôéêÞò åíéêïý óå {ï} ðïõ ÷áñáêôçñßæåé ôá êýñéá âáðôéóôéêÜ
êáé ôá åðþíõìá (ð.÷. ÌÜñêï, Ðáýëï, ê. ËõêïõñÝæï ê.Ü.) êáé åëÜ÷éóôá ðñïóçãïñéêÜ ïíüìáôá
24
(ð.÷. ãÝñï, äñÜêï, ÷Üñï). Êáé áõôÞ üìùò ç ìïñöïëïãéêÞ ìåôáâïëÞ áðïôåëåß ôÜóç, êáèþò
õðÜñ÷åé ìåãÜëïò áñéèìüò êýñéùí ïíïìÜôùí óå -ïò ðïõ áíôéóôÝêåôáé óôçí ðáñáðÜíù äõíáìéêÞ
(ð.÷. Êùíóôáíôßíå, ê. Ðáðáäüðïõëå, ÌÜñéå ê.Ü.) (âë. Êáôóïýäá: 2000, 268-274).
3. Âë. Gignac: 1981, 39-41.
4. Âë. ×áôæéäÜêé: 1905-1907, Á, 67, 69· ÔóïðáíÜêç: 224 (§ 334)· Browning: 1991, 84.
5. Ï Ìðáìðéíéþôçò (2000: 160-163) ôïíßæåé üôé ôá éóïóýëëáâá ðëÝïí íåïåëëçíéêÜ ïíüìáôá
ôåßíïõí íá äéáêñßíïíôáé âÜóåé ôçò áíôßèåóçò ðáñïõóßá -ò≠ áðïõóßá -ò êáôÜ ôï äïìéêü ó÷Þìá
ïíïìáóôéêÞ åíéêïý: ðáñïõóßá -ò≠ ãåíéêÞ/ áéôéáôéêÞ åíéêïý: áðïõóßá -ò, ãéá ôá áñóåíéêÜ ïíü-
ìáôá óå -áò/-çò (ð.÷. ï ðáôÝñá-ò≠ ôïõ/ ôïí ðáôÝñáØ) êáé áíôéóôñüöùò êáôÜ ôï äïìéêü ó÷Þìá
ïíïìáóôéêÞ/ áéôéáôéêÞ åíéêïý≠ áðïõóßá -ò≠ ãåíéêÞ åíéêïý: ðáñïõóßá -ò ãéá ôá èçëõêÜ óå -á/-ç
(ð.÷. ç/ ôç ìçôÝñáØ≠ ôçò ìçôÝñá-ò).
6. Ãéá ôïí üñï âë. Bynon: 1977, 38-39.
7. Âë. ÄçìçôñÜêï: 1953, ëÞììá ðáñèÝíç· ×áôæéäÜêé: 1905-1907 Â, 96, õðïóçìåßùóç 1, ï ïðïßïò
èåùñåß ôïí ôýðï ôçò ÁëåîáíäñéíÞò ÊïéíÞò áíáëïãéêü ó÷çìáôéóìü êáôÜ ôï üíïìá êüñç,
Browning: 1991, 84.
8. Âë. ÄçìçôñÜêï: 1953, ëÞììá êáìßíç.
9. ÃåíéêÜ ðåñß äïìéóìïý âë. Ìðáìðéíéþôç: 1998, 176-177.
10. Ãéá ôïí üñï âë. Ìðáìðéíéþôç: 1972, 93.
11. Âë. Tonnet: 1995, 46· Browning: 1991, 83.
12. Âë. Browning: 1991, 58.
13. Åéäéêüôåñá ãéá ôï èÝìá ôçò ñåõóôüôçôáò óôç äÞëùóç ôïõ ãñáììáôéêïý ãÝíïõò êáé ôùí
äõíáìéêþí ðïõ áõôÞ õðïäçëþíåé âë. ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåíùíßäç & ×åéëÜ-Ìáñêïðïýëïõ: 2002,
39-42. Âë. åðßóçò ×áñáëáìðÜêç 2001: ÊñçôïëïãéêÜ ÌåëåôÞìáôá, 96-97, üðïõ åíôÜóóïíôáé óå
åðôÜ êáôçãïñßåò ôá ðéèáíÜ áßôéá áëëáãÞò Þ äéáöïñïðïßçóçò ôïõ ãÝíïõò.
14. Âë. Ìðáìðéíéþôç: 2000, 157-159· Tonnet: 1995, 46· Browning: 1991, 82.
15. Âë Browning: 1991, 58.
16. Âë. Êïõñìïýëç: 1967, 72-101· ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåùíßäç: 2002, 58-83.
17. Âë. Tonnet: 1995, 67, Browning: 1991, 59-60.
18. Âë. Tonnet: 1995, 116, 124.
19. Âë. Browning: 1991, 84.
20. Âë. ×áôæéäÜêé: 1905-1907, Á, 71-72.
21. Âë. ÃéÜííáñç: 1897, 138 (§ 441)· Chantraine: 1990, 133.
22. Ãéá ôïí üñï âë. Mackridge: 1990, 224.
23. Åíþ ìåôáðëÜóôçêáí ôá èçëõêÜ åðßèåôá ôùí ïðïßùí ôï èÝìá Ýëçãå óå å Þ ñ, äåí
ìåôáðëÜóôçêáí åêåßíá ìå ëÞãïí èÝìá óå -i, ð.÷. ç Üîéá, ç Üãéá, ç áñìüäéá, ç áëëçëÝããõá ê.Ü.
24. Âë. ÔóïðáíÜêç: 1994, 255-256 (§ 394).
25. Ãéá ôïí ó÷çìáôéóìü èçëõêþí ìå ðáñáãùãéêÜ åðéèÞìáôá -ïýñãïò, -öüñïò, -ïý÷ïò êôë. âë.
ÔóïðáíÜêç: 1994, 256-257· Holton-Mackridge-ÖéëéððÜêç: 1999: 78.
ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåùíßäç, ¢. & ×åéëÜ Ìáñêïðïýëïõ, Ä. (2002). Óõã÷ñïíéêÝò êáé äéá-

÷ñïíéêÝò ôÜóåéò ôçò ÅëëçíéêÞò. Óôï Christos Clairis (Ed.). Recherches en lingui-
stique grecque (Actes du Colloque de linguistique grecque Sorbonne, 13-15 septembre
2001) (Université René Descartes Laboratoire Théorie et description linguistique
THEDEL: L’ Harmattan), 39-42.
25
MÝíôïñáò
ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåùíßäç, ¢. (2002). Áíôßóôñïöï Ëåîéêü ôçò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò. Èåóóá-

ëïíßêç: ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò, Éíóôéôïýôï Íåïåëëçíéêþí
Óðïõäþí [ºäñõìá Ìáíüëç Ôñéáíôáöõëëßäç].
Bynon, T. (1977). Historical linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
ÃéÜííáñçò, A. (1897). An Historical Greek Grammar. Hildesheim- Zürich-New York:
Georg Olms.
Chantraine, P. (1990). IóôïñéêÞ Mïñöïëïãßá ôçò EëëçíéêÞò Ãëþóóáò (ìôöñ. Í. Aãêá-
âáíÜêç). ÁèÞíá: Káñäáìßôóá.
ÄçìçôñÜêïò, Ä. (1953). ÌÝãá Ëåîéêüí ôçò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóçò. ÁèÞíáé: Áñ÷áßïò Åêäï-
ôéêüò Ïßêïò Äçìçôñßïõ ÄçìçôñÜêïõ Á.Å..
Gignac, F.T. (1981). A Grammar of the Greek Papyri of the Roman and Byzantine
Periods II: Morphology. Milano
Holton, P., Mackridge, P. & ÖéëéððÜêç-Warburton, E. (1999). ÃñáììáôéêÞ ôçò
ÅëëçíéêÞò Ãëþóóáò (ìôöñ. Â. Óðõñüðïõëïõ). ÁèÞíá: ÐáôÜêçò.
Êáôóïýäá, Ã. (2001). Ï ó÷çìáôéóìüò ôçò êëçôéêÞò ðôþóçò åíéêïý ôùí êýñéùí ïíï-
ìÜôùí óå -ïò. ÌåëÝôåò ãéá ôçí ÅëëçíéêÞ Ãëþóóá (12-14 ÌáÀïõ). Èåóóáëïíßêç,
268-274.
Êïõñìïýëçò, Ã. (1967). ’Aíôßóôñïöïí Ëåîéêüí ô\ò ‘Åëëçíéê\ò Ãëþóóçò. ’Áè\íáé.
KñéáñÜò, Åìì. (1969-1997). Ëåîéêü ôçò MåóáéùíéêÞò EëëçíéêÞò Äçìþäïõò Ãñáììá-
ôåßáò, A-IÄ. Èåóóáëïíßêç.
Mackridge, P. (1990). Ç ÍåïåëëçíéêÞ Ãëþóóá (ìôöñ. Ê.Í. Ðåôñüðïõëïò). ÁèÞíá:
ÐáôÜêçò.
Ìðáìðéíéþôçò, Ã. (1972). Ôü ñ\ìá ô\ò ‘Åëëçíéê\ò. ’Áè\íáé: ÂéâëéïèÞêç Óïößáò Í.
Óáñéðüëïõ.
Ìðáìðéíéþôçò, Ã. (1998). ÈåùñçôéêÞ Ãëùóóïëïãßá (ÅéóáãùãÞ óôç Óýã÷ñïíç Ãëùó-
óïëïãßá). AèÞíá.
Ìðáìðéíéþôçò, Ã. (2000Ä). ÓõíïðôéêÞ éóôïñßá ôçò ÅëëçíéêÞò ãëþóóáò (ìå åéóáãùãÞ
óôçí éóôïñéêïóõãêñéôéêÞ ãëùóóïëïãßá). AèÞíá.
Ìðáìðéíéþôçò, Ã. (2002Â). Ëåîéêü ôçò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóáò. ÁèÞíá: ÊÝíôñï Ëå-
îéêïëïãßáò.
Tonnet, H. (1995). Éóôïñßá ôçò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóáò (ìôöñ. Ì. ÊáñáìÜíïõ, Ð.
ËéáëéÜôóçò). ÁèÞíá: ÐáðáäÞìáò.
ÔóïðáíÜêçò, Áã. (1994). ÍåïåëëçíéêÞ ÃñáììáôéêÞ. Èåóóáëïíßêç: Áöïß Êõñéáêßäç,
ÁèÞíá: Åóôßá É.Ä. ÊïëÜñïõ.
×áñáëáìðÜêçò, ×ñ. (2001). Áðïêëßóåéò êáé äéáêõìÜíóåéò ôïõ ãñáììáôéêïý ãÝíïõò
óôçí êñçôéêÞ äéÜëåêôï. ÊñçôïëïãéêÜ ìåëåôÞìáôá. Ãëþóóá-Ëïãïôå÷íßá-Ðïëéôé-
óìüò. ÇñÜêëåéï: ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò, 87-96.
×áôæéäÜêéò, Ã. (1905-1907). ÌåóáéùíéêÜ êáß ÍÝá, 2. ô., ’Áè\íáé.
26
ÌåëÝôç ôçò åðßäïóçò ôùí ìáèçôþí óôá
ÌáèçìáôéêÜ, ÷ùñéêÜ êáé êáôÜ öýëï
×ñýóá Óïöéáíïðïýëïõ
Xañïêüðåéï ÐáíåðéóôÞìéï
Ðåñßëçøç
Ôá äåäïìÝíá ôçò ðáñïýóáò åñãáóßáò áíáöÝñïíôáé óôçí Ýñåõíá TIMSS

(Third International Mathematics and Sciences Study) ôçò IEA (International
Association for the Evaluation of student Achievement) óôçí ÅëëÜäá êáé
óõãêåêñéìÝíá óôï ìáèçôéêü ðëçèõóìü ôçò Â´ Ãõìíáóßïõ. Ç åñãáóßá áõôÞ
ìåëåôÜ ôçí åðßäïóç ôùí ìáèçôþí óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìá-
èçìáôéêþí êáé ôï ðþò ç åðßäïóç áõôÞ ó÷åôßæåôáé ìå ôï öýëï êáé ôçí ïéêéóôéêÞ
ðåñéï÷Þ óôçí ïðïßá ïé ìáèçôÝò êáôïéêïýí. ÓõììåôÝ÷ïõí ðåñßðïõ 4.300 ìá-
èçôÝò äçìüóéùí ó÷ïëåßùí áðü üëåò ôéò ãåùãñáöéêÝò ðåñéï÷Ýò ôçò ÷þñáò. Éäé-
áßôåñç âáñýôçôá äßíåôáé óôçí ðñïóÝããéóç ôçò åðßäïóçò ìÝóá áðü ôéò ãåù-
ãñáöéêÝò éäéáéôåñüôçôåò ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï óýíïëï ôïõ äåßãìáôïò.
Abstract
The present work’s data refers to the data for Greece of the TIMSS study
(Third International Mathematics and Sciences Study), conducted by IEA
(International Association for the Evaluation of student Achievement) and
more specifically to the student population of the 8th grade.
About 4300 public school students of all Greek regions participated in this
project where their achievement in Mathematics content areas is examined, as
well as the relation of the students' achievement with their sex and the type of
community they live in. Achievement in relation with the geographical di-
versity of the total sample is particularly stressed.
Ç ê. ×ñýóá Óïöéáíïðïýëïõ åßíáé ëÝêôïñáò óôï ÔìÞìá Ãåùãñáößáò ôïõ ×áñïêüðåéïõ Ðáíåðé-
óôçìßïõ
27
MÝíôïñáò
1. ÅéóáãùãÞ
Ç ðáñïýóá åñãáóßá åóôéÜæåôáé óå ôñßá óçìåßá åíäéáöÝñïíôïò ãéá ôçí

åêðáßäåõóç: á) óôçí åðßäïóç ôùí ìáèçôþí óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò
ôùí Ìáèçìáôéêþí, â) óôéò äéáöïñÝò ôçò åðßäïóçò áõôÞò êáôÜ ïéêéóôéêÞ ðå-
ñéï÷Þ êáé ã) óôéò äéáöïñÝò ôçò åðßäïóçò êáôÜ öýëï (êáé óôï óõíäõáóìü ôùí
â êáé ã).
Ç ýëç ôùí Ìáèçìáôéêþí, Ýôóé üðùò ìåëåôÞèçêå êáé áíáëýèçêå óôçí åñ-
ãáóßá, áêïëïõèåß ôéò åðéóôçìïíéêÝò êáé ãíùóôéêÝò ðåñéï÷Ýò ôùí Ìáèçìá-
ôéêþí ðïõ êáèéåñþèçêáí óôçí Ôñßôç ÄéåèíÞ ¸ñåõíá ãéá ôá ÌáèçìáôéêÜ êáé
ôéò ÖõóéêÝò ÅðéóôÞìåò (âë. ÐáñÜñôçìá 1, êáé Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäù-
ñßäç, Óïëïìþí, ÓôáìÝëïò 2000 ó. 97-99). Ïé ðåñéï÷Ýò áõôÝò åêöñÜæïíôáé ìå
ôéò äïêéìáóßåò ðïõ äüèçêáí óôïõò ìáèçôÝò ãéá ôç ìÝôñçóç ôçò åðßäïóçò êáé
êáèïñßóèçêáí ìå âÜóç ôç óõíåñãáóßá ôùí óõíôïíéóôþí ôùí ÷ùñþí ðïõ óõì-
ìåôåß÷áí óôçí Ýñåõíá, Ýôóé þóôå íá õðÜñ÷åé ç üóï ôï äõíáôüí êáëýôåñç óý-
ãêëéóç óå ó÷Ýóç ìå ôá äéáöïñåôéêÜ áíáëõôéêÜ ðñïãñÜììáôá. Ïé ðåñéï÷Ýò áõ-
ôÝò áíáöÝñïíôáé óå Ýîé åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò: ôïõò Áñéèìïýò (êëÜ-
óìáôá, äåêáäéêïß êëð.), ôçí ¢ëãåâñá (áëãåâñéêÝò ðáñáóôÜóåéò, åîéóþóåéò
êëð.), ôçí ÁíÜëõóç êáé ôéò Ðéèáíüôçôåò (áíÜãíùóç äåäïìÝíùí áðü ðßíáêá Þ
äéÜãñáììá, ðéèáíüôçôá ñßøçò êýâïõ êëð.), ôéò Áíáëïãßåò, ôç ÌÝôñçóç (ìÞ-
êïò, âÜñïò, êëßìáêåò êëð.) êáé ôç Ãåùìåôñßá (ïìïéüôçôá, óõììåôñßá, åìâáäÜ
êëð.). ËåðôïìåñÞò êáôáãñáöÞ êáé ôåêìçñßùóç ôùí ôïìÝùí ôçò ìáèçìáôéêÞò
ãíþóçò ðïõ ðåñéëáìâÜíåôáé óôéò äïêéìáóßåò êáé ôéò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ðá-
ñïõóéÜæåôáé óôï Kelly, Mullis, Martin, 2000.
Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá èá ìåëåôÞóïõìå ôç äéáöïñÜ ôçò åðßäïóçò ôùí
ìáèçôþí ðïõ öïéôïýí óå ó÷ïëåßá ðïõ áíÞêïõí óå äéÜöïñá åßäç ïéêéóìþí êáé
ðåñéï÷þí ôçò ÷þñáò êáé ôç äéáöïñÜ ôçò åðßäïóçò ôùí ìáèçôþí êáôÜ öýëï. Ç
óõãêñéôéêÜ ðåñéïñéóìÝíç óõììåôï÷Þ êáé ç ÷áìçëÞ åðßäïóç ôùí êïñéôóéþí óå
ó÷Ýóç ìå ôá áãüñéá óôéò ÈåôéêÝò ÅðéóôÞìåò Ý÷ïõí ðñïêáëÝóåé ôéò ôåëåõôáßåò
äåêáåôßåò ôï åíäéáöÝñïí ôùí åñåõíçôþí êáé ôùí åêðáéäåõôéêþí (Êïíôïãéáí-
íïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, Óïëïìþí, ÓôáìÝëïò 2000). ÐáñÜëëçëá ç ×éïíßäïõ
(1996) ðñïóåããßæïíôáò ôï èÝìá ìå ðïéïôéêÞ êáé ðïóïôéêÞ Ýñåõíá ó÷ïëéÜæåé
üôé öáßíåôáé «ïé áôïìéêÝò êëßóåéò íá êáèïñßæïíôáé êõñßùò áðü ôéò êïéíùíéêÝò
åðéäñÜóåéò – óôåñåüôõðá ôùí ñüëùí ôùí äýï öýëùí – êáé ü÷é áðü ôá Ýìöõôá
ãïíßäéá» (×éïíßäïõ, 1996, ó. 205-206). Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá áíé÷íåýèçêáí
äéáöïñÝò êáôÜ öýëï ôüóï óôï óýíïëï ôùí äïêéìáóéþí óôá ÌáèçìáôéêÜ üóï
êáé óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò.
28
ÌåëÝôç ôçò åðßäïóçò ôùí ìáèçôþí óôá ÌáèçìáôéêÜ, ÷ùñéêÜ êáé êáôÜ öýëï
2. Åðéóêüðçóç ôçò âéâëéïãñáößáò
Óôç ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá äåí ðáñáôçñïýìå óçìáíôéêÝò áíáöïñÝò óôá ðéï

åîåéäéêåõìÝíá óçìåßá ðïõ ìáò áðáó÷ïëïýí åäþ – ãåùãñáöéêÝò éäéáéôåñüôç-
ôåò, öýëï, èåìáôéêÝò åíüôçôåò Ìáèçìáôéêþí – áëëÜ ðéï ãåíéêÝò áíáöïñÝò ãéá
ôéò ãåùãñáöéêÝò éäéáéôåñüôçôåò. Ç åðßäïóç êáé ç öïßôçóç ôùí ìáèçôþí áðü
äéáöïñåôéêÝò ãåùãñáöéêÝò ðåñéï÷Ýò Ý÷ïõí áðïôåëÝóåé áñêåôÜ óõ÷íÜ áíôé-
êåßìåíï åñåõíçôéêïý åíäéáöÝñïíôïò. ÓõãêåêñéìÝíá:
Ï ÔóïõêáëÜò (1977), ìåëåôþíôáò ôçí åîÜðëùóç ôïõ ó÷ïëéêïý äéêôýïõ óå
üëåò ôéò ãåùãñáöéêÝò ðåñéï÷Ýò ôçò ÷þñáò ôï äÝêáôï Ýíáôï áéþíá, ðáñáôçñåß
ãñÞãïñç êáé ìáæéêÞ ðñüóâáóç óôï ðñùôïâÜèìéï êáé ôï äåõôåñïâÜèìéï ó÷ï-
ëåßï. «Ç äéåßóäõóç ôùí ó÷ïëéêþí ìç÷áíéóìþí êáé ôçò åêðáßäåõóçò óôéò å-
ðáñ÷ßåò åìöáíßæåôáé ùò äéáäéêáóßá ó÷åôéêÜ áíåîÜñôçôç áðü ôç äéáäéêáóßá
ôçò áóôéêÞò óõãêÝíôñùóçò êáé ãßíåôáé ìáæéêÞ ðñéí íá ÷Üóïõí ïé äéÜöïñåò
åðáñ÷ßåò ôïí âáóéêÜ áãñïôéêü ôïõò ÷áñáêôÞñá». Óçìåéþíåé, áêüìç, üôé ç
äéáöïñïðïßçóç ôçò öïßôçóçò êáôÜ ãåùãñáöéêÞ ðåñéï÷Þ åßíáé ó÷åôéêÜ ìéêñÞ
ãéá ôçí ÐñùôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç, åíþ åßíáé óçìáíôéêÞ ãéá ôç Äåõôåñï-
âÜèìéá Åêðáßäåõóç (ÔóïõêáëÜò, 1977, ó. 413-14).
Ôï óõó÷åôéóìü ìåôáîý ôïõ ôüðïõ äéáìïíÞò-ôáîéêÞò ôáõôüôçôáò êáé ó÷ï-
ëéêÞò åðßäïóçò ìåëÝôçóå ç êïéíùíéïëüãïò Viviane Isambert-Zamati (üðùò
áíáöÝñåôáé óôï ÖñáãêïõäÜêç, 1985, ó. 493-515). Ç Zamati åîåôÜæåé ôéò
äõóëåéôïõñãßåò ôïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò, óå ü,ôé áöïñÜ ôçí êáôáíïìÞ
ôùí õëéêþí åöïäßùí, óå áóôéêÝò êáé áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò êáé ôï ñüëï ôùí åêðáé-
äåõôéêþí óôçí «ôáîéíüìçóç» ôùí ìáèçôþí êáé åíôïðßæåé ôçí ôáîéêÞ-êïé-
íùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç. Ç êõñßáñ÷ç Üðïøç ôçò Zamati óõíïøßæåôáé óôçí
ðñüôáóç: «Áí ðáñáôçñÞóïõìå ôá åîùôåñéêÜ ÷áñßóìáôá ôçò åêðáßäåõóçò
äéáðéóôþíïõìå êáé ðÜëé üôé ç åíüôçôá ôïõ äçìüóéïõ ó÷ïëåßïõ åßíáé ìýèïò»
(ÖñáãêïõäÜêç, 1985, ó. 503).
Ç Çëéïý (1988) ìåëÝôçóå ôç ãåùãñáöéêÞ äéÜóôáóç ôùí áíéóïôÞôùí óôéò
åêðáéäåõôéêÝò åõêáéñßåò êáé åðéóçìáßíåé üôé «ïé ïéêïíïìéêÝò êáé êïéíùíéêÝò
ó÷Ýóåéò, ï ñüëïò ôùí åèíéêþí êáé ãëùóóéêþí ìåéïíïôÞôùí, ï âáèìüò ðïëé-
ôéóìéêÞò áíÜðôõîçò ïìÜäùí êáé óôñùìÜôùí åêöñÜæïíôáé óôï ÷þñï êáé ìÝóá
áðü ôç ãåùãñáöéêÞ êáôáíïìÞ ôùí åêðáéäåõôéêþí åõêáéñéþí» (Çëéïý, 1988,
ó. 30).
O Êõñßäçò (1996) áíáöÝñåé ìéá åêäï÷Þ ôçò åêðáéäåõôéêÞò áíéóüôçôáò êáé
äéáôõðþíåé ôçí Üðïøç üôé ç ôÜóç ðïõ ðáñáôçñåßôáé åßíáé üôé ïé êÜôïéêïé
çìéáóôéêþí êáé áãñïôéêþí ðåñéï÷þí ðáñïõóéÜæïõí ÷áìçëÞ ó÷ïëéêÞ åðßäïóç
29
MÝíôïñáò
óå ó÷Ýóç ìå ôïõò êáôïßêïõò ôùí áóôéêþí êÝíôñùí. Åðéóçìáßíåé üôé «ç ôáîéêÞ

äéáóôñùìÜôùóç åíüò êïéíùíéêïý ó÷çìáôéóìïý áêïëïõèåß êáé Ýíá ÷ùñïôá-
îéêü äéá÷ùñéóìü» (Êõñßäçò, 1996, ó. 120).
Óå Ýñåõíá ðïõ Ýãéíå óôïõò ìáèçôÝò ôçò Á´ Ãõìíáóßïõ äéáðéóôþèçêå üôé ïé
ìáèçôÝò ôçò åðáñ÷ßáò Ý÷ïõí óõíïëéêÜ õøçëüôåñç åðßäïóç óôá ÌáèçìáôéêÜ
Ýíáíôé ôùí ìáèçôþí ôçò ÁôôéêÞò óôï «ôõðéêü ðñüâëçìá» êáé ÷áìçëüôåñç óôï
«ìç ôõðéêü ðñüâëçìá» (Êáñáãåþñãïò, ÊáóéìÜôç, ÃéáëáìÜò, 1996). Ôï ãå-
ãïíüò áõôü åñìçíåýèçêå áðü ôïõò åñåõíçôÝò/óõããñáöåßò ìÝóù ôùí äéáöï-
ñåôéêþí åìðåéñéþí ðïõ Ý÷ïõí ïé ìáèçôÝò ôçò åðáñ÷ßáò êáé ôçò ÁôôéêÞò üðùò,
ãéá ðáñÜäåéãìá, åîïéêåßùóç ãéá óõíáëëáãÝò ðñïúüíôùí (ìáèçôÝò åðáñ÷ßáò)
- ðëïýóéåò ðáñáóôÜóåéò êáé Üñá ÷ñÞóç öáíôáóßáò, äéáéóèçôéêÞ åêôßìçóç ôçò
ëýóçò ðñïâëÞìáôïò (ìáèçôÝò ÁôôéêÞò).
Åðßóçò, ï ÓáÀôçò (2000) áíáöÝñåé üôé «ôá ðáéäéÜ ôùí ìéêñþí êáé áðïìá-
êñõóìÝíùí ÷ùñéþí êáé ïéêéóìþí îåêéíïýí ôç æùÞ ôïõò ìå Üíéóåò åêðáéäåõ-
ôéêÝò åõêáéñßåò óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìáèçôÝò ôùí áóôéêþí êáé çìéáóôéêþí êÝ-
íôñùí».
Ç Massey (2001), åðé÷åéñþíôáò ìéá ãåíéêüôåñç ðñïóÝããéóç ôçò ó÷Ýóçò
(÷ùñéêü, êïéíùíéêü), äéáôõðþíåé ôçí Üðïøç üôé «ïé ÷ùñéêÝò êáôáíïìÝò êáé ç
ãåùãñáöéêÞ äéáöïñïðïßçóç ìðïñåß íá åßíáé áðïôÝëåóìá ôùí êïéíùíéêþí
äéáäéêáóéþí, áëëÜ åðçñåÜæïõí åðßóçò ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï áõôÝò ïé äéá-
äéêáóßåò ëåéôïõñãïýí» (Massey, 2001, ó. 16). Êáé óõíïøßæåé ìå ôç èÝóç üôé äåí
åßíáé áðëþò üôé ï ÷þñïò êáôáóêåõÜæåôáé êïéíùíéêÜ, áëëÜ ôï êïéíùíéêü åðß-
óçò åßíáé ÷ùñéêÜ êáôáóêåõáóìÝíï.
Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá, åðé÷åéñþíôáò Ýíá âÞìá áêüìç, ìåëåôÜôáé ç åíäå-
÷üìåíç äéáöïñïðïßçóç ôçò åðßäïóçò óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ðáñÜãïíôåò: ïéêéóôéêÞ
ðåñéï÷Þ êáé öýëï êáé ç áíß÷íåõóç ôçò ðéèáíÞò óõó÷Ýôéóçò ìåôáîý ôùí ðáñá-
ãüíôùí áõôþí. Ôï ðñáãìáôïëïãéêü õëéêü áðü ôï ïðïßï Üíôëçóå äåäïìÝíá ç
åñãáóßá åßíáé ç Ôñßôç ÄéåèíÞò ¸ñåõíá ãéá ôá ÌáèçìáôéêÜ êáé ôéò ÖõóéêÝò
ÅðéóôÞìåò (Third International Mathematics and Science Study, TIMSS) ðïõ
äéåîÞ÷èç óå ðåñéóóüôåñåò áðü 40 ÷þñåò êáé äéÞñêåóå áðü ôï 1990 Ýùò ôï
1998 (âë. ÐáñÜñôçìá 1). Ç ðáñïýóá åñãáóßá åðåîåñãÜæåôáé êáé åñìçíåýåé
ðñáãìáôïëïãéêÜ äåäïìÝíá ôùí ìáèçôþí ôçò Â´ Ãõìíáóßïõ ðïõ öïéôïýí óå
äçìüóéá ó÷ïëåßá üëçò ôçò ÷þñáò (ðåñßðïõ 4.300 ìáèçôÝò). Áðü ôçí Ýñåõíá
TIMSS, ÷ñçóéìïðïéïýìå ôá ðáñáêÜôù óõãêåêñéìÝíá äåäïìÝíá: i) öýëï ôïõ
ìáèçôÞ, ii) ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ ðïõ âñßóêåôáé ôï ó÷ïëåßï ôïõ ìáèçôÞ êáé iii)
åðßäïóç, äçëáäÞ ôï áðïôÝëåóìá ôçò óõììåôï÷Þò ôùí ìáèçôþí, ðïõ ðÞñáí
ìÝñïò óôçí Ýñåõíá, óå äïêéìáóßåò ãíþóåùí êáé äåîéïôÞôùí óôá ÌáèçìáôéêÜ.
30
3. Ç åðßäïóç óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìáèçìáôéêþí êáé

ç ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ ôïõ ó÷ïëåßïõ
Ðñéí ðñï÷ùñÞóïõìå óôç ìåëÝôç ôùí óçìåßùí óôá ïðïßá åóôéÜæåôáé ç åñ-
ãáóßá, èá ðñÝðåé íá áðïóáöçíéóèåß ç Ýííïéá ôçò ïéêéóôéêÞò ðåñéï÷Þò üðùò
÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ðáñïýóá åñãáóßá. Ùò ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò ïñßæïíôáé ôá
äÝêá åßäç ïéêéóìïý ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí êáôÜ ôç ìåëÝôç ôçò Ýñåõíáò
TIMSS áðü ôïõò åñåõíçôÝò óôçí ÅëëÜäá (Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç,
Óïëïìþí, ÓôáìÝëïò, 2000, ó.54). Ôï êõñéüôåñï êñéôÞñéï ãéá ôçí ôáîéíüìçóç
ôùí ïéêéóìþí åßíáé ôï óýíïëï ôïõ ìáèçôéêïý ðëçèõóìïý óå êÜèå ðåñéï÷Þ óå
ó÷Ýóç ìå ôçí áóôéêüôçôá (áñéèìüò êáôïßêùí) ôïõ êÜèå ïéêéóìïý êáé Üëëá
êñéôÞñéá, óýìöùíá ìå ðáëáéüôåñç Ýñåõíá ãéá ôéò ÅéóáãùãéêÝò ÅîåôÜóåéò
(Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, 1995). Óýìöùíá ìå ôçí ðáñáðÜíù Ý-
ñåõíá ç ôáîéíüìçóç Ýãéíå óå 10 ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò: ÁèÞíá-êÝíôñï, ÁèÞíá-
ÂïñåéïáíáôïëéêÜ ðñïÜóôéá, ÁèÞíá-ÄõôéêÜ ðñïÜóôéá, Èåóóáëïíßêç, ÁóôéêÜ
êÝíôñá, ÌåãÜëåò ðüëåéò, Ðüëåéò, ÌåãÜëá ÷ùñéÜ, ÌéêñÜ ÷ùñéÜ êáé ×ùñéÜ
íçóéþí. Ãéá ôçí áíÜëõóç ôùí äåäïìÝíùí, óôçí ðáñïýóá åñãáóßá, åðéëÝîáìå
ôçí ïìáäïðïßçóç ðïõ ðñïôåßíåôáé óôçí Ýñåõíá ôùí Åéóáãùãéêþí ÅîåôÜóåùí
ùò åîÞò: 1) ÁèÞíá ÊÝíôñï êáé ÂïñåéïáíáôïëéêÜ ðñïÜóôéá 2) ÄõôéêÜ ðñïÜ-
óôéá 3) ÁóôéêÜ êÝíôñá 4) Ðüëåéò êáé 5) ×ùñéÜ (Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõ-
äùñßäç, 1996, ó.202, 214-215).
Óôç óõíÝ÷åéá ìåëåôÜôáé ç åðßäïóç ôùí ìáèçôþí óå êÜèå åðéìÝñïõò èå-
ìáôéêÞ åíüôçôá ôùí Ìáèçìáôéêþí óôéò ðÝíôå ðáñáðÜíù ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò.
Ðßíáêáò 1: ÐïóïóôÜ óùóôþí áðáíôÞóåùí óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò

ôùí Ìáèçìáôéêþí êáôÜ ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ
Áñéèìïß ¢ëãåâñá ÁíÜëõóç Áíáëïãßåò ÌÝôñçóç Ãåùìåôñßá
(êëÜóìáôá, (áëãåâñéêÝò êáé (ìÞêïõò, (áðåéêüíéóç
äåêáäéêïß êëð.) åêöñÜóåéò, ðéèáíüôçôåò âÜñïõò, ãåùìåôñéêþí
åîéóþóåéò êëð.) êëßìáêåò êëð.) ó÷çìÜôùí,
óõììåôñßá,
ïìïéüôçôá êëð.)
ÁèÞíá Ê-ÂÁ 62,26% 54,22% 67,81% 46,47% 58,23% 61,99%

ÁèÞíá Ä 52,04% 44,68% 60,73% 38,93% 45,90% 50,75%
ÁóôéêÜ êÝíôñá 58,84% 51,12% 65,05% 46,77% 55,46% 57,44%
Ðüëåéò 54,54% 46,84% 63,03% 43,00% 50,33% 54,44%
×ùñéÜ 48,21% 42,57% 57,49% 38,19% 45,84% 49,02%
Óýíïëï 54,59% 47,34% 62,51% 42,54% 50,73% 54,33%
ÐçãÞ: Ôñßôç ÄéåèíÞò ¸ñåõíá ãéá ôá ÌáèçìáôéêÜ êáé ôéò ÖõóéêÝò ÅðéóôÞìåò (TIMSS), Åëëçíéêü Óõíôï-
íéóôéêü ÊÝíôñï ôçò ÉÅÁ, ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí.
31
MÝíôïñáò
Óôïí ðßíáêá 1 ðáñïõóéÜæåôáé ùò åðßäïóç ôùí ìáèçôþí, ôá ðïóïóôÜ óù-

óôþí áðáíôÞóåùí óôéò äïêéìáóßåò.
Ðáñáôçñïýìå üôé ïé ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôïõ ÊÝíôñïõ ôçò ÁèÞíáò êáé
ôùí Âïñåéï-Áíáôïëéêþí Ðñïáóôßùí (ÁèÞíá Ê-ÂÁ) Ý÷ïõí êáëýôåñç åðßäïóç
óôéò Ýîé åíüôçôåò. Áêïëïõèïýí ïé ìáèçôÝò ôùí Áóôéêþí ÊÝíôñùí, óôç
óõíÝ÷åéá Ýñ÷ïíôáé ïé ìáèçôÝò ôùí Ðüëåùí êáé ìåôÜ åêåßíïé ôùí Äõôéêþí
Ðñïáóôßùí ôçò ÁèÞíáò (ÁèÞíá Ä) êáé ôùí ×ùñéþí.
Óôï óçìåßï áõôü äéåõêñéíßæåôáé üôé (á) Ý÷åé ðñïçãçèåß ï êáôÜëëçëïò óôá-
ôéóôéêüò Ýëåã÷ïò (x2-test, t-test, anova) êáé üëåò ïé óõãêñßóåéò ðïõ èá áíá-
öÝñïíôáé óôç óõíÝ÷åéá åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÝò êáé (â) ïé áíáöïñÝò åßíáé
óå êÜèå ðåñßðôùóç óôïõò ìáèçôÝò ôïõ äåßãìáôïò.
Óôçí áíÜëõóç êáôÜ ãåùãñáöéêÞ ðåñéï÷Þ (åßäïò ïéêéóìïý) ðïõ áêïëïõèåß
åðéóçìáßíïíôáé:
(á) ç åðßäïóç ôùí ìáèçôþí óôéò äéáöïñåôéêÝò åíüôçôåò, óå ó÷Ýóç ìå ôçí åðß-
äïóç ôùí ìáèçôþí óôéò Üëëåò ðåñéï÷Ýò
(â) åîåôÜæåôáé ç éåñÜñ÷çóç ôçò åðßäïóçò ôùí ìáèçôþí êáôÜ åíüôçôá ìÝóá
óôçí ßäéá ðåñéï÷Þ.
ÓõãêåêñéìÝíá, ãéá ôá äéáöïñåôéêÜ åßäç ïéêéóìïý ðáñáôçñïýìå ôá åîÞò:
ÁèÞíá Ê-ÂÁ: Ïé ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôïõ ÊÝíôñïõ ôçò ÁèÞíáò êáé ôùí
Âïñåéï-Áíáôïëéêþí Ðñïáóôßùí Ý÷ïõí ìåãáëýôåñï ðïóïóôü óùóôþí áðáíôÞ-
óåùí óôçí èåìáôéêÞ åíüôçôá ÁíÜëõóç êáé Ðéèáíüôçôåò, áêïëïõèïýí ç
åíüôçôá Áñéèìïß êáé ç åíüôçôá Ãåùìåôñßá êáé ìéêñüôåñï áíôßóôïé÷ï ðïóïóôü
óôéò Áíáëïãßåò. Óå üëåò ôéò èåìáôéêÝò åíüôçôåò, ç åðßäïóç áõôþí ôùí ìáèç-
ôþí âñßóêåôáé áñêåôÜ øçëüôåñá áðü ôï ìÝóï üñï ôùí ðïóïóôþí óùóôþí
áðáíôÞóåùí ôùí ìáèçôþí óå üëç ôç ÷þñá.
ÁèÞíá Ä: Ïé ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Äõôéêþí Ðñïáóôßùí Ý÷ïõí ìåãá-
ëýôåñï ðïóïóôü óùóôþí áðáíôÞóåùí óôçí ÁíÜëõóç êáé Ðéèáíüôçôåò, áêï-
ëïõèåß ç åíüôçôá Áñéèìïß êáé ëßãï ðéï êÜôù ç Ãåùìåôñßá êáé ìéêñüôåñï áíôß-
óôïé÷ï ðïóïóôü óôéò Áíáëïãßåò. Ïé åðéäüóåéò ôùí ìáèçôþí ôùí ó÷ïëåßùí ôùí
Äõôéêþí Ðñïáóôßùí, óå êÜèå èåìáôéêÞ åíüôçôá, åßíáé êÜôù ôïõ ìÝóïõ üñïõ
ôùí ðïóïóôþí óùóôþí áðáíôÞóåùí üëùí ôùí ìáèçôþí (ôïõ äåßãìáôïò) ôçò
÷þñáò. Åðßóçò, ðáñáôçñïýìå ðÜëé (üðùò óå ðñïçãïýìåíåò Ýñåõíåò ôçò ÉÅÁ,
Âë. Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, 1995) ôï öáéíüìåíï ôá ÄõôéêÜ ÐñïÜ-
óôéá ôçò ÁèÞíáò íá Ý÷ïõí ðáñüìïéá åðßäïóç ìå ôá ×ùñéÜ.
ÁóôéêÜ ÊÝíôñá: Ïé ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Áóôéêþí ÊÝíôñùí Ý÷ïõí
êáëýôåñç åðßäïóç óôçí ÁíÜëõóç êáé Ðéèáíüôçôåò, áêïëïõèåß ç åíüôçôá Á-
ñéèìïß êáé ç Ãåùìåôñßá êáé ìéêñüôåñï ðïóïóôü óùóôþí áðáíôÞóåùí óôéò
Áíáëïãßåò.
32
Ðüëåéò: Ïé ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Ðüëåùí Ý÷ïõí êáëýôåñç åðßäïóç –

êáé ìå äéáöïñÜ áðü ôéò Üëëåò èåìáôéêÝò åíüôçôåò – óôçí ÁíÜëõóç êáé Ðéèá-
íüôçôåò êáé áêïëïõèåß ç åíüôçôá Áñéèìïß êáé êáôüðéí ç Ãåùìåôñßá. ×åéñü-
ôåñç åðßäïóç ðáñïõóéÜæïõí óôéò Áíáëïãßåò. Ïé åðéäüóåéò áõôþí ôùí ìá-
èçôþí óå êÜèå èåìáôéêÞ åíüôçôá, ó÷åäüí ôáõôßæïíôáé ìå ôï ìÝóï üñï ôùí ðï-
óïóôþí óùóôþí áðáíôÞóåùí ôùí ìáèçôþí óå üëç ôç ÷þñá.
×ùñéÜ: Ïé ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí ×ùñéþí Ý÷ïõí êáëýôåñç åðßäïóç
óôçí ÁíÜëõóç êáé Ðéèáíüôçôåò, áêïëïõèåß ç åíüôçôá Áñéèìïß êáé ç Ãåù-
ìåôñßá êáé ÷åéñüôåñç åðßäïóç óôéò Áíáëïãßåò. Ôá ðïóïóôÜ óùóôþí áðá-
íôÞóåùí óå êÜèå èåìáôéêÞ åíüôçôá áõôþí ôùí ìáèçôþí åßíáé 4-5% êÜôù ôïõ
ìÝóïõ üñïõ ôùí ðïóïóôþí óùóôþí áðáíôÞóåùí ôùí ìáèçôþí óå üëç ôç ÷þñá.
Ðáñáôçñïýìå üôé ç äéáöïñïðïßçóç äåí áíáäåéêíýåôáé áíÜìåóá óôéò åðé-
ìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò áëëÜ êõñßùò áíÜìåóá óôéò ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò.
ºóùò, óå áõôÞ ôç âÜóç, èá ìðïñïýóå íá åñìçíåõèåß ç äéáìüñöùóç ôçò åðß-
äïóçò óôá ÌáèçìáôéêÜ. ÄçëáäÞ, ç åéêüíá ðïõ ðåñéãñÜöåé ôï ìÝóï üñï ôçò
åðßäïóçò óôçí TIMSS êáôÜ ôüðï êáôïéêßáò (âë. Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõ-
äùñßäç, Óïëïìþí, ÓôáìÝëïò 2000) áíáäåéêíýåôáé êáé óôçí ðáñïýóá åñãáóßá.
Ïé èåùñçôéêïß éó÷õñéóìïß ôçò Massey (2001) ãéá ôéò ãåùãñáöéêÝò éäéáé-
ôåñüôçôåò, ðáñÝ÷ïõí åíäéáöÝñïõóá ïðôéêÞ ãéá ôçí åñìçíåßá ôùí ðáñáðÜíù
åõñçìÜôùí. Ç Massey, óôï ðëáßóéï ôïõ éó÷õñéóìïý ôçò üôé ïé êïéíùíéêÝò
äéáäéêáóßåò êáé ôá öáéíüìåíá óõãêñïôïýíôáé óå ãåùãñáöéêü åðßðåäï, äéåõ-
êñéíßæåé: «ïëüêëçñï ôï ìùóáúêü ôùí ðåñéöåñåéáêþí éäéáßôåñùí ÷áñáêôçñé-
óôéêþí, ôï ãåãïíüò ôçò ßäéáò ôçò ãåùãñáöéêÞò ðïéêéëßáò – óôéò åñãáóéáêÝò ìå-
ôáêéíÞóåéò, óôá ðïóïóôÜ ôçò áíåñãßáò, óôéò ðïëéôéêÝò ðáñáäüóåéò – ìðïñåß íá
Ý÷åé ôåñÜóôéá åðßäñáóç óôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ç êïéíùíßá “ùò óýíïëï”
áíáðáñÜãåôáé êáé áëëÜæåé».
Ìßá åíäå÷üìåíç åñìçíåßá ãéá ôç äéáöïñïðïßçóç ôçò åðßäïóçò óôéò ïéêé-
óôéêÝò ðåñéï÷Ýò èá ìðïñïýóå íá äïèåß ìÝóá áðü ôçí áóôéêüôçôá êÜèå ðå-
ñéï÷Þò, êáé üóá áõôÞ óõíåðÜãåôáé ãéá ôçí êïéíùíéêÞ äïìÞ, êáé ôç ó÷Ýóç ôçò
ìå ôçí åðßäïóç.
4. Ç åðßäïóç óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìáèçìáôéêþí

êáôÜ öýëï
Óôï óçìåßï áõôü ìåëåôÜôáé ç åðßäïóç ôùí ìáèçôþí óå êÜèå åðéìÝñïõò

èåìáôéêÞ åíüôçôá ôùí Ìáèçìáôéêþí êáôÜ ôï öýëï.
Óôïí ðßíáêá 2 áíé÷íåýåôáé ç äéáöïñÜ åðßäïóçò áíÜìåóá óôá êïñßôóéá êáé
ôá áãüñéá óå êÜèå ìéá áðü ôéò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìáèçìáôéêþí. Ðá-
ñáôçñåßôáé üôé ôá áãüñéá Ý÷ïõí õøçëüôåñç åðßäïóç êõñßùò óôéò Áíáëïãßåò.
33
MÝíôïñáò
Ðßíáêáò 2: ÐïóïóôÜ óùóôþí áðáíôÞóåùí óå êÜèå åðéìÝñïõò èåìáôéêÞ åíüôçôá

ôùí Ìáèçìáôéêþí êáôÜ öýëï
êïñßôóé áãüñé óýíïëï

Áñéèìïß 52,48% 56,26% 54,59%
¢ëãåâñá 47,06% 47,61% 47,34%
ÁíÜëõóç êáé ðéèáíüôçôåò 61,10% 63,54% 62,51%
Áíáëïãßåò 39,67% 44,49% 42,54%
ÌÝôñçóç 48,91% 51,66% 50,73%
Ãåùìåôñßá 52,84% 55,61% 54,33%
Ïé Maccoby êáé Jacklin (1974) èåùñïýí üôé ôá áãüñéá êáé ôá êïñßôóéá óôçí
çëéêßá ôùí 11 ÷ñüíùí Ý÷ïõí ðáñüìïéåò ëåêôéêÝò éêáíüôçôåò, åíþ ïðïéáäÞ-
ðïôå äéáöïñïðïßçóç óôçí áíôßëçøç ôïõ ÷þñïõ êáé óôéò áñéèìçôéêÝò äåîéü-
ôçôåò áñ÷ßæåé íá åìöáíßæåôáé óôá 12 Þ 13 ÷ñüíéá (Êïíôïãéáííïðïýëïõ-
Ðïëõäùñßäç, 1995). Ôá êïéíùíéêÜ õðïêåßìåíá ôçò Ýñåõíáò, áðü ôçí ïðïßá
áíôëïýìå ôá äåäïìÝíá ãéá ôçí áíÜëõóç áõôÞ, åßíáé ìáèçôÝò 13 Þ 14 åôþí, êáé
åðïìÝíùò óýìöùíá ìå ôçí ðñïçãïýìåíç èåþñçóç, ðáñïõóéÜæïõí áíáìåíü-
ìåíåò äéáöïñïðïéÞóåéò óôçí åðßäïóç. Áêüìç, ç ×éïíßäïõ (1996) ó÷ïëéÜæåé
üôé ç äéáöïñÜ óôçí åðßäïóç óôá ÌáèçìáôéêÜ, óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíü-
ôçôåò, äåí ðáñïõóéÜæåôáé ðñéí áðü ôï ôÝëïò ôïõ Äçìïôéêïý ó÷ïëåßïõ êáé üôé
«ôï èÝìá óå ðïéïõò ôïìåßò ôùí Ìáèçìáôéêþí ðáñïõóéÜæïíôáé ïé äéáöïñÝò
åßíáé ðåñßðëïêï (…) áöïý åîáñôÜôáé áðü êïéíùíéêïýò ðáñÜãïíôåò» (×éï-
íßäïõ, 1996, ó.15).
5. ÄéáöïñÝò åðßäïóçò óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí

Ìáèçìáôéêþí êáôÜ öýëï êáé ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ
Óôç óõíÝ÷åéá ìåëåôÜôáé ôï áí êáé ðþò äéáöïñïðïéåßôáé ç åðßäïóç áíÜ-

ìåóá óôá öýëá óå êÜðïéåò ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò. Áöåôçñßá ãéá ôïí ðñïâëçìá-
ôéóìü áõôü, áðïôÝëåóå ôï óõìðÝñáóìá ôùí Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç
êáé Áäáìïðïýëïõ (1996) üôé ïé ìáèçôÝò ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü äéáöïñåôéêÜ
ðïëéôéóìéêÜ ðëáßóéá áðáíôïýí óôéò äïêéìáóßåò ìå âÜóç ôéò åìðåéñßåò ôïõò.
Êáé áêüìç, üôé ïé åìðåéñßåò áõôÝò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá êïéíùíéêÜ, ðïëéôé-
óìéêÜ, ðïëéôéêÜ êáé éäåïëïãéêÜ åíäéáöÝñïíôá êáé ðñáêôéêÝò ðïõ óõíÞèùò
äéáöïñïðïéïýíôáé ìå ôï öýëï.
34
Ðßíáêáò 3: ÐïóïóôÜ óùóôþí áðáíôÞóåùí óå êÜèå åðéìÝñïõò èåìáôéêÞ åíüôçôá

ôùí Ìáèçìáôéêþí êáôÜ ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ êáé öýëï
ÏéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ
ÈåìáôéêÝò
ÁèÞíá Ê-ÂÁ ÁèÞíá Ä ÁóôéêÜ êÝíôñá Ðüëåéò ×ùñéÜ
åíüôçôåò Óýíïëï
êïñßôóé áãüñé êïñßôóé áãüñé êïñßôóé áãüñé êïñßôóé áãüñé êïñßôóé áãüñé
Áñéèìïß 59,97% 64,58% 47,88% 56,04% 56,77% 60,79% 52,97% 56,01% 46,74% 49,47% 54,59%
¢ëãåâñá 53,98% 54,46% 42,18% 47,09% 51,52% 50,74% 46,89% 46,80% 41,91% 43,13% 47,34%
ÁíÜëõóç êáé
65,69% 69,95% 59,65% 61,76% 61,45% 68,45% 61,80% 64,18% 57,11% 57,82% 62,51%
ðéèáíüôçôåò
Áíáëïãßåò 43,24% 49,72% 33,83% 43,84% 44,57% 48,84% 40,77% 45,11% 35,88% 40,15% 42,54%
ÌÝôñçóç 56,82% 59,65% 44,05% 47,68% 53,75% 57,07% 49,04% 51,55% 44,46% 47,03% 50,73%
Ãåùìåôñßá 60,44% 63,55% 48,24% 53,17% 55,65% 59,13% 53,19% 55,62% 48,03% 49,87% 54,33%
Óôïí ðßíáêá 3 ðáñïõóéÜæåôáé ç åðßäïóç ôùí ìáèçôþí, ùò ðïóïóôü óù-

óôþí áðáíôÞóåùí êáôÜ öýëï êáé ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ. Ðáñáôçñïýìå üôé:
(á) ôá áãüñéá Ý÷ïõí õøçëüôåñç åðßäïóç óôïõò Áñéèìïýò (óôçí ÁèÞíá Ê-ÂÁ
êáé ÁèÞíá Ä), óôçí ÁíÜëõóç êáé Ðéèáíüôçôåò (óôá ÁóôéêÜ ÊÝíôñá) êáé óôéò
Áíáëïãßåò (ÁèÞíá Ä). Óå ìßá ðåñßðôùóç õðåñôåñïýí ôá êïñßôóéá ìå ðïëý
ìéêñÞ äéáöïñÜ, ðïõ üìùò äåí åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ: óôçí ¢ëãåâñá óôá
ÁóôéêÜ êÝíôñá.
(â) ïé ìåãáëýôåñåò äéáöïñÝò ìåôáîý ôùí äýï öýëùí ðáñáôçñïýíôáé óôïõò
ìáèçôÝò ôùí Äõôéêþí Ðñïáóôßùí.
(ã) óå üëåò ôéò ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò ç ìåãáëýôåñç äéáöïñÜ ðáñáôçñåßôáé óôéò
Áíáëïãßåò êáé êáôüðéí óôïõò Áñéèìïýò. Ìüíï óôá ÁóôéêÜ ÊÝíôñá ç
ìåãáëýôåñç äéáöïñÜ ðáñáôçñåßôáé óôçí ÁíÜëõóç êáé Ðéèáíüôçôåò.
ÓõãêåêñéìÝíá ãéá ôéò äéáöïñåôéêÝò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ðáñáôçñïýìå ôá
åîÞò (ïé äéáöïñÝò ðïõ áêïëïõèïýí äåí åßíáé üëåò óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÝò,
üìùò áíáöÝñïíôáé ùò åíäéáöÝñïõóåò):
Áñéèìïß
Ç ìåãáëýôåñç äéáöïñÜ, õðÝñ ôùí áãïñéþí, ðáñáôçñåßôáé óôïõò ìáèçôÝò

ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Äõôéêþí Ðñïáóôßùí êáé ìÜëéóôá åßíáé ó÷åäüí äéðëÜóéá
áðü ôçí äéáöïñÜ ðïõ åìöáíßæåôáé óôçí áìÝóùò åðüìåíç ðåñéï÷Þ, ôá ÁóôéêÜ
ÊÝíôñá. Ç ìéêñüôåñç äéáöïñÜ ðáñáôçñåßôáé óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí
35
MÝíôïñáò
ôùí ×ùñéþí. Óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò ï ìÝóïò üñïò ôçò åðßäïóçò åßíáé ðïëý
÷áìçëüò êáé åßíáé ðéèáíüí ôï ãåãïíüò áõôü áðü ìüíï ôïõ íá ìçí åðéôñÝðåé
äéáöïñïðïéÞóåéò.
¢ëãåâñá
Óôçí èåìáôéêÞ åíüôçôá áõôÞ, ç äéáöïñÜ åðßäïóçò åßíáé ðïëý ìéêñÞ (ìé-
êñüôåñç áðü 1%) åêôüò áðü ôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Äõôéêþí Ðñïá-
óôßùí ðïõ ðáñáôçñåßôáé äéáöïñÜ ó÷åäüí 5% êáé áêïëïõèïýí ïé ìáèçôÝò ôùí
×ùñéþí ìå äéáöïñÜ 1,22%. Åðßóçò, óôçí ¢ëãåâñá áíé÷íåýåôáé êáé ç ìï-
íáäéêÞ ðåñßðôùóç üðïõ Ý÷ïõí ôá êïñßôóéá õøçëüôåñç åðßäïóç (êáôÜ ðïëý
ìéêñü ðïóïóôü): óôá ÁóôéêÜ ÊÝíôñá êáé óôéò Ðüëåéò.
ÁíÜëõóç êáé ðéèáíüôçôåò

ÌåãÜëç äéáöïñÜ åðßäïóçò ðáñáôçñåßôáé óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí
Áóôéêþí ÊÝíôñùí (7%) êáé áìÝóùò ìåôÜ óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôïõ
ÊÝíôñïõ ôçò ÁèÞíáò êáé ôùí Âïñåéï-Áíáôïëéêþí Ðñïáóôßùí. Ç ìéêñüôåñç
äéáöïñÜ ìåôáîý ôùí äýï öýëùí ðáñáôçñåßôáé óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí
ôùí ×ùñéþí.
Áíáëïãßåò
Ç åíüôçôá áõôÞ, üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, ðáñïõóéÜæåé ôç ìåãáëýôåñç äéá-
öïñÜ åðßäïóçò ìåôáîý ôùí äýï öýëùí. Óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Äõ-
ôéêþí Ðñïáóôßùí ç äéáöïñÜ åßíáé ôçò ôÜîçò ôïõ 10% êáé Ýðïíôáé ïé ìáèçôÝò
ôùí ó÷ïëåßùí ôïõ ÊÝíôñïõ ôçò ÁèÞíáò êáé ôùí Âïñåéï-Áíáôïëéêþí Ðñïá-
óôßùí ìå äéáöïñÜ 6,48%. Ç ìéêñüôåñç äéáöïñÜ ðáñáôçñåßôáé óôá ÁóôéêÜ
ÊÝíôñá êáé óôá ×ùñéÜ (4,27%).
ÌÝôñçóç
Ç ìåãáëýôåñç äéáöïñÜ åðßäïóçò ìåôáîý ôùí äýï öýëùí ðáñáôçñåßôáé
óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Äõôéêþí Ðñïáóôßùí (3,63%) êáé ç ìéêñü-
ôåñç óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Ðüëåùí (2,51%).
Ãåùìåôñßá
Ç ìåãáëýôåñç äéáöïñÜ åðßäïóçò ìåôáîý ôùí äýï öýëùí ðáñáôçñåßôáé

óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí Äõôéêþí Ðñïáóôßùí (5%) êáé ç ìéêñüôåñç
óôïõò ìáèçôÝò ôùí ó÷ïëåßùí ôùí ×ùñéþí (1,84%).
36
6. ÓõæÞôçóç
Óõíïøßæïíôáò ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò áíÜëõóçò ôïõ õëéêïý ôçò åìðåéñéêÞò

Ýñåõíáò óçìåéþíåôáé üôé:
Óå üëåò ôéò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìáèçìáôéêþí, ðïõ ìåëåôÞèçêáí, ç
åðßäïóç ôùí ìáèçôþí ôùí ó÷ïëåßùí ôçò ÁèÞíáò-ÊÝíôñï êáé Âïñåéïáíáôï-
ëéêÜ ÐñïÜóôéá âñßóêåôáé áñêåôÜ øçëüôåñá áðü ôï ìÝóï üñï ôùí ðïóïóôþí
óùóôþí áðáíôÞóåùí ôùí ìáèçôþí óå üëç ôç ÷þñá. Ïé ìáèçôÝò óå êÜèå
ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ Ý÷ïõí êáëýôåñç åðßäïóç óôç èåìáôéêÞ åíüôçôá ÁíÜëõóç
êáé Ðéèáíüôçôåò.
Ðáñáôçñïýìå üôé äåí åìöáíßæïíôáé éäéáéôåñüôçôåò ïéêéóôéêþí ðåñéï÷þí
óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìáèçìáôéêþí, áëëÜ éäéáéôåñüôçôåò
ìåôáîý ôùí ïéêéóôéêþí ðåñéï÷þí.
¸íôïíï åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé ç åðßäïóç ôùí ìáèçôþí óôá ÄõôéêÜ
ÐñïÜóôéá ôçò ÁèÞíáò (ÁèÞíá Ä). Åêôüò áðü ôï ãåãïíüò üôé ç åðßäïóç áõôþí
ôùí ìáèçôþí ðëçóéÜæåé ôçí åðßäïóç ôùí ìáèçôþí ôùí ó÷ïëåßùí ôùí ×ùñéþí,
ðáñáôçñåßôáé ìßá ìåãÜëç äéáöïñÜ ìåôáîý ôùí äýï öýëùí.
ºóùò ç äéáöïñÜ áõôÞ èá ìðïñïýóå íá åñìçíåõèåß óôç âÜóç êáôáñ÷Þí ðï-
ëéôéóìéêþí êáé êáôüðéí ÷ùñéêþí éäéáéôåñïôÞôùí. Ïé êÜôïéêïé ôùí Äõôéêþí Ðñïá-
óôßùí ôçò ÁèÞíáò åßíáé, åíäå÷ïìÝíùò, äåýôåñç ãåíéÜ åêåßíùí ðïõ Þñèáí áðü ôçí
åðáñ÷ßá ðñïò áíáæÞôçóç êáëýôåñùí óõíèçêþí äéáâßùóçò. ¸÷ïõí ìåôáöÝñåé ôéò
ðáñáäüóåéò ôïðéêÞò, ðïëéôéêÞò êáé ïéêïãåíåéáêÞò æùÞò. Ìå ôçí Ýííïéá áõôÞ,
ßóùò åîçãåßôáé ç êáëýôåñç åðßäïóç ôùí áãïñéþí óôá ÌáèçìáôéêÜ. Åíäå÷ïìÝíùò
ôá áãüñéá ðñïåôïéìÜæïíôáé ãéá ðéï ðñáêôéêÜ èÝìáôá áð' ü,ôé ôá êïñßôóéá, ôá
ïðïßá åßôå äåí êáôåõèýíïíôáé ðñïò áíþôåñåò óðïõäÝò åßôå, óôçí ðåñßðôùóç ðïõ
ãßíåôáé áõôü, ðñïóáíáôïëßæïíôáé óå ðéï èåùñçôéêÝò êáôåõèýíóåéò.
Ç õðåñï÷Þ ôùí áãïñéþí óå êÜèå ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ óõìöùíåß ìå ôçí åõ-
ñÝùò éó÷ýïõóá áíôßëçøç üôé ôá êïñßôóéá õóôåñïýí ôùí áãïñéþí óôá Ìáèç-
ìáôéêÜ. ¢ëëùóôå, ðñïçãïýìåíåò Ýñåõíåò êáôáäåéêíýïõí ðÜíôá ôï ßäéï. Äéá-
öïñåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ðáñáôçñÞèçêáí ìüíï óôïõò ìáèçôÝò Á´ ÄÝóìçò, ü-
ðïõ ôá êïñßôóéá åß÷áí åîßóïõ õøçëÞ Þ êáé õøçëüôåñç åðßäïóç áðü ôá áãüñéá
(Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, 1995 êáé áäçìïóßåõôá áðïôåëÝóìáôá ôçò
TIMSS óôçí ÅëëÜäá).
Ç áíÜëõóç ôïõ ðñáãìáôïëïãéêïý õëéêïý ôçò Ôñßôçò Äéåèíïýò ¸ñåõíáò
ãéá ôá ÌáèçìáôéêÜ êáé ôéò ÖõóéêÝò ÅðéóôÞìåò, ìÝóá áðü ôçí ðáñïýóá åñãá-
óßá ìÜò ïäçãåß óå åñìçíåßåò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí åêðáéäåõôéêÞ åðßäïóç
êáé ôçí áíéóüôçôá óôçí åêðáßäåõóç. Ç ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ êáé ôï öýëï áíá-
äåéêíýïíôáé óå ðáñÜãïíôåò äéáöïñïðïßçóçò ôçò åðßäïóçò ðïõ óõó÷åôßæïíôáé
37
MÝíôïñáò
ìåôáîý ôïõò. Èá óõìöùíÞóïõìå ìå ôïí Clarke (2001) üôáí áíáöÝñåé üôé ï

ôüðïò – ç ðåñéöÝñåéá, ç ðüëç êáé ç ãåéôïíéÜ – óõíïøßæåé ìéá ïëüêëçñç óýí-
èåôç éóôïñßá ïéêïíïìéêþí, êïéíùíéêþí êáé ðïëéôéêþí äéáäéêáóéþí óå ìéá
áðëÞ ðïëéôéóôéêÞ åéêüíá. Ç äéåñåýíçóç ôùí äéáöïñþí ôçò åðßäïóçò ðïõ åðé-
÷åéñÞèçêå óôçí ðáñïýóá åñãáóßá öþôéóå åíäéáöÝñïõóåò ðôõ÷Ýò ôçò ó÷ïëé-
êÞò ìÜèçóçò êáé ôçò ãåùãñáöéêÞò éäéáéôåñüôçôáò. ÐáñÜëëçëá ìðïñïýìå íá
èåùñÞóïõìå üôé ç ó÷ïëéêÞ ìÜèçóç åßíáé åããåíþò ðïëéôéóìéêÞ äéáäéêáóßá
(Stingler êáé Baranes, 1988-89), áöïý åíäå÷ïìÝíùò ôï ðïëéôéóìéêü ðëáßóéï
ó÷åôßæåôáé ìå ôï åõñýôåñï ãåùãñáöéêü.
Ôï óçìáíôéêüôåñï åýñçìá ôçò ìåëÝôçò èåùñïýìå üôé åßíáé ç äéáöïñÜ ôçò
åðßäïóçò óôá ÌáèçìáôéêÜ ìåôáîý ôùí äýï öýëùí óôá ÄõôéêÜ ÐñïÜóôéá ôçò
ÁèÞíáò.
Ï Clarke (1979), üôáí ó÷ïëéÜæåé ôçí ìåôáâïëÞ ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò óôç
ÌåãÜëç Âñåôáíßá, áíáöÝñåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ üôé ç ðáñáêïëïýèçóç ôçò ôç-
ëåüñáóçò, ç ðñáãìáôïðïßçóç ïñãáíùìÝíùí åêäñïìþí óôï åîùôåñéêü, ç êá-
ôï÷Þ åíüò áõôïêéíÞôïõ ìåôÝâáëáí ôïí åêðïëéôéóìü ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò, áëëÜ
äåí óçìÜäåøáí ôï ôÝëïò ôçò ùò ïéêïíïìéêÞò êáé êïéíùíéêÞò ïìÜäáò. ºóùò, ç
«óõìðåñéöïñÜ» ôùí ìáèçôþí óå êÜðïéåò ïéêéóôéêÝò ðåñéï÷Ýò, üðùò ç ÁèÞíá
Ä, èá ìðïñïýóå íá åñìçíåõèåß êáé ìÝóù áõôÞò ôçò ðñïóÝããéóçò.
Ôá ðáñáðÜíù áðïôåëÝóìáôá äåß÷íïõí üôé ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ÷ñÞóéìï
èåùñçôéêü ðëáßóéï ç áíôßëçøç üôé «ï ôüðïò – óå åèíéêü, ðåñéöåñåéáêü êáé
ôïðéêü åðßðåäï – äéáäñáìáôßæåé óçìáíôéêü ñüëï óôçí äéáìüñöùóç ôùí ðï-
ëéôéóìéêþí äéáöïñþí êáé åßíáé Ýíá ïõóéáóôéêü óýìâïëï ãéá ôïí åíôïðéóìü
ôçò äéáöïñÜò» (Clarke, 2001).
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ 1
Ç ôáõôüôçôá ôçò Ýñåõíáò
Ç Ôñßôç ÄéåèíÞò ¸ñåõíá ãéá ôá ÌáèçìáôéêÜ êáé ôéò ÖõóéêÝò ÅðéóôÞìåò

(TIMSS) åßíáé ç ðëÝïí åêôåôáìÝíç êáé ðïëýðëåõñç Ýñåõíá ôçò Äéåèíïýò
¸íùóçò ãéá ôçí Áîéïëüãçóç ôçò ÅêðáéäåõôéêÞò Åðßäïóçò (International
Association for the Evaluation of Educational Achievement, IEA). ÁöïñÜ
óôïõò ìáèçôÝò ôïõ Äçìïôéêïý (Ã´ êáé Ä´ ôÜîç), óôïõò ìáèçôÝò ôïõ Ãõìíáóßïõ
(Á´, Â´ êáé Ã´ ôÜîç) êáé óôïõò ìáèçôÝò Ã´ Ëõêåßïõ (1çò äÝóìçò). Óôçí ÅëëÜäá
ìåëåôÞèçêáí ôõ÷áßá äåßãìáôá áðü 7000 ìáèçôÝò ôïõ Äçìïôéêïý, 8400 ìá-
èçôÝò ôïõ Ãõìíáóßïõ êáé 2000 ìáèçôÝò ôïõ Ëõêåßïõ. Ç äéåèíÞò Ýñåõíá óõìðå-
ñéëáìâÜíåé ðÜíù áðü ìéóü åêáôïììýñéï ìáèçôÝò, åñãÜóôçêáí óå áõôÞ 41
åñåõíçôéêÝò ïìÜäåò óå äéáöïñåôéêÝò ÷þñåò êáé Ýíá äéåèíÝò óõíôïíéóôéêü
38
êÝíôñï (1990-1993 óôï ÐáíåðéóôÞìéï British Columbia ôïõ ÊáíáäÜ êáé 1994-
1997 óôï Boston College ôùí ÇÐÁ). ÓõíôïíéóôÝò êáé êýñéïé åñåõíçôÝò óôçí
ÅëëÜäá Þôáí ç Ã. Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, êáèçãÞôñéá ôïõ Ðáíåðé-
óôçìßïõ Áèçíþí êáé ï É. Óïëïìþí. Ï Ã. ÓôáìÝëïò, åðßêïõñïò êáèçãçôÞò ôïõ
Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí, Þôáí êýñéïò åñåõíçôÞò ôïõ Ýñãïõ. Ç Ýñåõíá
ðñáãìáôïðïéÞèçêå ôï 1990-96 óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò ÐÜôñáò êáé áðü ôï 1996
êáé åîÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò ÁèÞíáò. Óôç ÓõìâïõëåõôéêÞ ÅðéôñïðÞ óõì-
ìåôåß÷áí ïé: Ë. Áäáìüðïõëïò, Ã. ÄÜóéïò, Á. ÄçìáñÜò, Ð. Êáôóþñçò, Áë.
Êïóìüðïõëïò, Â. ÊïõëáúäÞò, Ä. ÌåëÜò, Óô. Ðáðáóôáõñßäçò, Ô. Ðáôñþíçò, Ä.
Ðüôáñç, Ã. ÓôáìáôÜêçò. Ç åñåõíçôéêÞ ïìÜäá óôï ÐáíåðéóôÞìéï Ðáôñþí
óõãêñïôÞèçêå áðü ôïõò: Á. Áäáìïðïýëïõ, Â. Áëåîáíäñïðïýëïõ, Ã. Âáóéëá-
êüðïõëï, Ö. ÂëÜ÷ï, Ó. ÃåùñãáêÜêï, Á. ÆáâïõäÜêç, È. ÊáñáëÞ, Ã. Êïõ-
ôóïäÞìá, Ð. ÔóåñÝìïãëïõ, Ð. Óêáñôóßëá, ×. Áëåîüðïõëï, Ð. ÌïõóôáÀñá, Ã.
ÊáôóéãéÜííç, Ô. ØáññÜ. Ç åñåõíçôéêÞ ïìÜäá óôï ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí
óõãêñïôÞèçêå áðü ôïõò: Ô. ÊáñáãÜíç, Ä. ÌðïõëáìÜôóç, Ê. ÌðÜóìðá, ×.
Óïöéáíïðïýëïõ, Í. Øáñéáíïý, Ì. Íôåëßêïõ
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ 2
Ôá åßäç ïéêéóìïý
ÅíäåéêôéêÜ áíáöÝñïõìå üôé:

Ç ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ «ÁóôéêÜ ÊÝíôñá» ðåñéëáìâÜíåé ôéò: ÐÜôñá, Âüëï, ËÜ-
ñéóá êáé ÇñÜêëåéï.
Ç ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ «ÌåãÜëåò Ðüëåéò» ðåñéëáìâÜíåé ôéò: ÊáëáìÜôá, Áãñß-
íéï, ×áëêßäá, Ôñßêáëá, Êáñäßôóá, ÉùÜííéíá, ÊÝñêõñá, ÊïæÜíç, ÂÝñïéá,
Êáôåñßíç, ÓÝññåò, ÊáâÜëá, ÄñÜìá, ÎÜíèç, Áëåîáíäñïýðïëç, ×áíéÜ, Ñüäï.
Ç ïéêéóôéêÞ ðåñéï÷Þ «Ðüëåéò» ðåñéëáìâÜíåé ôéò: Êïñùðß, Êüñéíèï, Íå-
ìÝá, Íáýðëéï, Ôñßðïëç, ÓðÜñôç, ÊÜôù Á÷áÀá, ÁìáëéÜäá, Áìöéëï÷ßá, Ëåõ-
êÜäá, ÈÞâá, Ëáìßá, ÊáñðåíÞóé, ÊáëáìðÜêá, ¢ñôá, ÐñÝâåæá, ÓéÜôéóôá, ¸äåó-
óá, ÊïñõöÞ Çìáèßáò, Êéëêßò, ÍÝá ÌïõäáíéÜ, Åëåõèåñïýðïëç, ÏñåóôéÜäá,
¢ãéï Íéêüëáï, ÑÝèõìíï, ÌõôéëÞíç, ÊÜìðï ×ßïõ, ÊÜëõìíï.
Allen, J. (2001). ÁíÜëõóç: áðüøåéò ôçò êïéíùíéêÞò ãåùãñáößáò. Óôï D. Massey êáé J.
Allen (åðéì.) Ç Ãåùãñáößá ¸÷åé Óçìáóßá! ÐÜôñá: Åëëçíéêü Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï.
Clarke, J. et al. (1979). Working Class Culture: studies in history and theory. London:
Hutchinson.
39
MÝíôïñáò
(2001). «Äåí õðÜñ÷åé êáíÝíá ìÝñïò óáí...»: Ðïëéôéóìïß ôçò äéáöïñÜò. Óôï D. Massey
êáé J. Allen (åðéì.) Ç Ãåùãñáößá ¸÷åé Óçìáóßá! ÐÜôñá: Åëëçíéêü Áíïéêôü
ÐáíåðéóôÞìéï.
Foy, P., Rust, K., Schleicher, A. (1996). Sample Design. Óôï M. O. Martin and D. L.
Kelly (Eds), TIMSS technical report, volume I: Design and development. Chestnut
Hill, MA: Boston College.
Foy, P. (1997). Implementation of the TIMSS Sample Design. Óôï M. O. Martin and
D. L. Kelly (Eds), TIMSS technical report, volume II: Implementation and Analysis.
Chestnut Hill, MA: Boston College.
ÖñáãêïõäÜêç, Á. (1985) Êïéíùíéïëïãßá ôçò Åêðáßäåõóçò. ÁèÞíá: åêäüóåéò ÐáðáæÞóç
Çëéïý, Ì. (1988) ÅêðáéäåõôéêÞ êáé êïéíùíéêÞ äõíáìéêÞ. ÁèÞíá: Ðïñåßá.
Êáñáãåþñãïò, Ä., ÊáóéìÜôç, Á., ÃéáëáìÜò, Â. (1999). Ç åðßäïóç ôùí ìáèçôþí Á´
Ãõìíáóßïõ óôá ÌáèçìáôéêÜ êáé ç óôÜóç ôïõò áðÝíáíôé ó' áõôÜ. Åðéèåþñçóç
Åêðáéäåõôéêþí ÈåìÜôùí (ôåý÷ïò 1). ÁèÞíá: Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï.
Kelly, D., Mullis, I., Martin, M. (2000). Profiles of student achievement in Mathematics
at the TIMSS. USA: Boston College.
Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, Ã. (1995) ÊïéíùíéïëïãéêÞ áíÜëõóç ôçò åëëçíéêÞò
åêðáßäåõóçò. ÁèÞíá: Gutenberg.
Êïíôïãéáííïðïýëïõ-Ðïëõäùñßäç, Ã., Óïëïìþí, É., ÓôáìÝëïò, Ã. (2000). Áíé÷íåýïíôáò
ôçí åðßäïóç óôçí åëëçíéêÞ åêðáßäåõóç. ÁèÞíá: Ìåôáß÷ìéï.
Kontogiannopoulou-Polydorides, G. êáé Adamopoulou, A. (1996). The influence of
Culture, Society and Educational Systems. Óôï H. Wagemaker et al (ed), Are girls
better readers? Amsterdam: IEA
Êõñßäçò, Á. (1996) ÅêðáéäåõôéêÞ Áíéóüôçôá. Èåóóáëïíßêç: åê. Êõñéáêßäç.
Maccoby, E., Jacklin, C. (1974). The Psychology of Sex Differences. Stanford: Stanford
University.
Massey, D. B. (1984). «New directions in space». Óôï Urry, J. êáé Gregory, D. (åðéì.)
Social Relations and Spatial Structures. London: Macmillan.
(2001). «Ç Ãåùãñáößá Ý÷åé óçìáóßá». Óôï D. Massey êáé J. Allen (åðéì.) Ç Ãåùãñá-
ößá ¸÷åé Óçìáóßá! ÐÜôñá: Åëëçíéêü Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï.
Sack, R. D. (1980). Consceptions of Space in Social Thought: A Geographic Perspective.
London: Macmillan.
Óáúôçò, ×. (2000). ËåéôïõñãéêÜ ÐñïâëÞìáôá ôùí ÏëéãïèÝóéùí Ó÷ïëåßùí ôçò ÷þñáò ìå
âÜóç ôá äåäïìÝíá óôï íïìü Áéôùëßáò êáé Áêáñíáíßáò. ÁèÞíá: Áôñáðüò.
Stingler, J.W. êáé Baranes, R. (1988-89). Culture and Mathematics Learning. Óôï
Ernst Z. Rotjhkopf, Review of Research in Education, 254. Washington D.C.:
American Educational Research Association.
Willis, S. (1989). Real girls don't do maths: Gender and the construction of privilege.
Geelong: Deakin University Press.
×éïíßäïõ-Ìïóêïöüãëïõ, Ì. (1996). Ç äéÜêñéóç ôùí äýï öýëùí óôá ÌáèçìáôéêÜ. Ðá-
íåðéóôÞìéï Áèçíþí, ÖéëïóïöéêÞ Ó÷ïëÞ, ÔìÞìá Ö.Ð.Ø., ÄéäáêôïñéêÞ ÄéáôñéâÞ.
40
Ç áîéïðïßçóç ôùí ôå÷íïëïãéþí ôçò
ðëçñïöïñßáò êáé ôùí åðéêïéíùíéþí
óôçí åêðáßäåõóç
ÁããåëéêÞ Áëìðáíïðïýëïõ
Áêñßôáò Âåíôïýñçò
Ãåþñãéïò ÌÜíèïò
Áíáóôáóßá Öñáãêïðïýëïõ
Ðåñßëçøç
Ç ðáñïýóá åñãáóßá áöïñÜ óôçí ðáñïõóßáóç åíüò ðñïãñÜììáôïò åðéìüñ-

öùóçò ôùí åêðáéäåõôéêþí ôçò ÐñùôïâÜèìéáò êáé ÄåõôåñïâÜèìéáò åêðáß-
äåõóçò óôéò Ôå÷íïëïãßåò Ðëçñïöïñßáò êáé Åðéêïéíùíéþí óôçí Åêðáßäåõóç,
ðïõ õëïðïßçóå ôï ÕÐÅÐÈ óôï ðëáßóéï ôïõ Åðé÷åéñçóéáêïý ÐñïãñÜììáôïò
«Êïéíùíßá ôçò Ðëçñïöïñßáò».
Ôï ðñüãñáììá õëïðïéÞèçêå ôç äéåôßá 2002-2003 óå ôñåéò ÷ñïíéêÝò ðåñéü-
äïõò.
Óôï ðñþôï ìÝñïò ôçò åñãáóßáò ðåñéãñÜöåôáé ç ïñãáíùôéêÞ äïìÞ êáé ï
ôñüðïò õëïðïßçóçò ôïõ ðñïãñÜììáôïò.
Óôï äåýôåñï ìÝñïò ãßíåôáé óôáôéóôéêÞ ðåñéãñáöÞ êáé ó÷ïëéáóìüò ôùí óôïé-
÷åßùí ôá ïðïßá ðñïÝêõøáí áðü Ýñåõíá åñùôçìáôïëïãßùí ðïõ óõìðëÞñùóáí
ïé åðéìïñöïýìåíïé ôçò äåýôåñçò åðéìïñöùôéêÞò ðåñéüäïõ, óôéò ðåñéï÷Ýò
åõèýíçò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ.
ÔÝëïò, óôï ôñßôï ìÝñïò ðáñïõóéÜæïíôáé ó÷üëéá êáé óõìðåñÜóìáôá.
Ç ê. ÁããåëéêÞ Áëìðáíïðïýëïõ åßíáé êáèçãÞôñéá ÃáëëéêÞò Öéëïëïãßáò óôï 3ï ÃõìíÜóéï Êáìá-

ôåñïý. Ï ê. Áêñßôáò Âåíôïýñçò åßíáé öõóéêüò óôï 8ï ÃõìíÜóéï ÐåéñáéÜ. Ï ê. Ãåþñãéïò ÌÜíèïò
åßíáé êáèçãçôÞò ÐëçñïöïñéêÞò óôï 3ï Åóðåñéíü ÔÅÅ Í. ÖéëáäÝëöåéáò êáé ç ê. Áíáóôáóßá
Öñáãêïðïýëïõ åßíáé êáèçãÞôñéá ÃáëëéêÞò Öéëïëïãßáò óôï 8ï ÃõìíÜóéï ÐåéñáéÜ
41
MÝíôïñáò
Abstract
The paper aims at presenting upon an in service training project for 76000
Primary and Secondary School teachers in the use of information and commu-
nication technology (ICT) in education, implemented by the Hellenic Ministry
of Education supported by the Operational Program «Information Society»,
during the years 2002-2003.
In the first part of this paper we describe the basic structure and the
implementation of the project.
In the second part we present results and statistical description from a survey
that was conducted among the trainees.
Finally the third part contains comments and conclusions.
ÅéóáãùãÞ
Ç äéáñêÞò åðéìüñöùóç ôùí åêðáéäåõôéêþí áíáãíùñßæåôáé ðëÝïí ùò áíá-

ðüóðáóôï ìÝñïò ôçò åðáããåëìáôéêÞò ôïõò óôáäéïäñïìßáò. ÐñïâÜëëåé ùò á-
ðüëõôç ðñïôåñáéüôçôá ãéá ôá åêðáéäåõôéêÜ óõóôÞìáôá üëùí ôùí ÷ùñþí, åéäé-
êÜ óå ìßá åðï÷Þ ôá÷ýôáôùí åîåëßîåùí óôçí ðáñáãùãÞ êáé áðüêôçóç ôçò ãíþ-
óçò. Ç êáéíïôïìßá êáé ç âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò ôçò åêðáßäåõóçò óõíéóôïýí
ðñüêëçóç ãéá ôéò åðüìåíåò äåêáåôßåò.
Åßíáé áðáßôçóç êáé ôáõôü÷ñïíá õðï÷ñÝùóç ôïõ åêðáéäåõôéêïý óÞìåñá íá
åíçìåñþíåôáé ãéá ôéò åîåëßîåéò ôçò åðéóôÞìçò êáé ôéò íÝåò ìåèüäïõò äéäáóêá-
ëßáò êáé áîéïëüãçóçò, íá áíáíåþíåé ôç äéäáêôéêÞ êáé åêðáéäåõôéêÞ ôïõ ðñÜ-
îç ðñïêåéìÝíïõ íá êÜíåé ôç äéáäéêáóßá ìÜèçóçò ðéï åíäéáöÝñïõóá êáé áðï-
ôåëåóìáôéêÞ. Ïé ôå÷íïëïãßåò ôçò ðëçñïöïñßáò, ÷ùñßò íá áðïôåëïýí ðáíÜ-
êåéá, êáëïýíôáé íá åõíïÞóïõí ôçí åöáñìïãÞ íÝùí ðáéäáãùãéêþí ìåèüäùí,
íá Üñïõí õðÜñ÷ïõóåò äõóêïëßåò ôçò ìÜèçóçò åíéó÷ýïíôáò ôçí åíåñãçôéêÞ-
âéùìáôéêÞ ìÜèçóç, êáé ôÝëïò íá áíáäåßîïõí êßíçôñá ãéá ãíþóç ðïõ âáóß-
æåôáé óôçí áíáêÜëõøç êáé ôïí ðåéñáìáôéóìü.
Ç åðéìüñöùóç ôùí åêðáéäåõôéêþí óôéò íÝåò ôå÷íïëïãßåò áðïôåëåß åðéäßù-
îç ôïõ åèíéêïý ó÷åäéáóìïý ãéá ôçí ðáéäåßá êáé åíôÜóóåôáé óôç ãåíéêüôåñç
óôñáôçãéêÞ ôçò áíáâÜèìéóçò ôçò ðïéüôçôáò ôçò åêðáßäåõóçò óôç óýã÷ñïíç
êïéíùíßá ôçò ãíþóçò.
42
Ç áîéïðïßçóç ôùí ôå÷íïëïãéþí ôçò ðëçñïöïñßáò êáé ôùí åðéêïéíùíéþí óôçí åêðáßäåõóç
Á. Ðáñïõóßáóç ôïõ Ýñãïõ
Á.1. Õëïðïßçóç ðñïãñáììÜôùí
Ôï Ýñãï «Åðéìüñöùóç Åêðáéäåõôéêþí óôçí Áîéïðïßçóç ôùí Ôå÷íïëïãéþí

ôçò Ðëçñïöïñßáò êáé ôùí Åðéêïéíùíéþí ( ÔÐÅ) óôçí Åêðáßäåõóç», åíôáãìÝíï
óôï Ã´ Êïéíïôéêü Ðëáßóéï ÓôÞñéîçò êáé ôï Åðé÷åéñçóéáêü Ðñüãñáììá «Êïé-
íùíßá ôçò Ðëçñïöïñßáò» (ÌÝôñï 1.2 ôïõ ¢îïíá «Ðáéäåßá êáé Ðïëéôéóìüò»),
÷ñçìáôïäïôÞèçêå êáôÜ 75% áðü ôï Åõñùðáúêü Êïéíùíéêü Ôáìåßï êáé êáôÜ
25% áðü Åèíéêïýò Ðüñïõò.
Ùò êýñéï óôü÷ï åß÷å íá åîïéêåéùèïýí ïé åêðáéäåõôéêïß êáé íá áðïêôÞóïõí
âáóéêÝò äåîéüôçôåò óôéò ÔÐÅ.
ÐåñéåëÜìâáíå äýï öÜóåéò áðü ôéò ïðïßåò ç ðñþôç óôü÷åõå óôçí åðéìüñ-
öùóç 76.000 åêðáéäåõôéêþí. Ç öÜóç áõôÞ ðñáãìáôïðïéÞèçêå óå ôñåéò åðé-
ìïñöùôéêÝò ðåñéüäïõò êáé ìÜëéóôá ó÷åäéÜæåôáé ç óõíÝ÷éóÞ ôçò. Ç äåýôåñç
áöïñÜ óôçí ðéóôïðïßçóç ôùí ãíþóåùí êáé äåîéïôÞôùí ðïõ áðÝêôçóáí ïé åðé-
ìïñöùìÝíïé, êáé Þäç Ý÷åé îåêéíÞóåé.
Áðü ôçí çìåñïìçíßá Ýíáñîçò õëïðïßçóçò ôïõ Ýñãïõ (28/1/2002), ìÝ÷ñé ôéò
áñ÷Ýò ÌáÀïõ 2003, åðéìïñöþèçêáí óå üëç ôçí åðéêñÜôåéá óõíïëéêÜ 76.000 äç-
ìüóéïé êáé éäéùôéêïß åêðáéäåõôéêïß üëùí ôùí åéäéêïôÞôùí, ÐñùôïâÜèìéáò, Äåõôå-
ñïâÜèìéáò êáé Ôå÷íéêÞò Åêðáßäåõóçò óôç ÷ñÞóç ôùí Ôå÷íïëïãéþí ôçò Ðëç-
ñïöïñßáò êáé Åðéêïéíùíßáò (ÔÐÅ), ìå áðþôåñï óêïðü ôçí ìåôÝðåéôá äé-
äáêôéêÞ ôïõò áîéïðïßçóç óôçí ôÜîç.
Ï âáèýôåñïò óôü÷ïò ôçò åðéìüñöùóçò Þôáí, ü÷é ìüíï íá êáôáóôÞóåé ôïõò
åêðáéäåõôéêïýò øçöéáêÜ åíáëöÜâçôïõò, áëëÜ êáé éêáíïýò íá áíôéëáìâÜíï-
íôáé, íá áîéïëïãïýí êáé íá ÷ñçóéìïðïéïýí áðïäïôéêÜ ôéò äõíáôüôçôåò ðïõ ðñï-
óöÝñïõí ïé ÔÐÅ, þóôå íá óõíôåëÝóåé óôçí áëëáãÞ ôçò äéäáêôéêÞò ðñáêôéêÞò
ôïõò, óôç âåëôßùóç ôçò äéáäéêáóßáò äéäáóêáëßáò êáé ìÜèçóçò, óôçí åíåñãü
óõììåôï÷Þ ôïõò óå êïéíüôçôåò ìÜèçóçò êáé ôÝëïò óôçí åðáããåëìáôéêÞ ôïõò
åîÝëéîç êáé óôç âåëôßùóç ôçò áðüäïóÞò ôïõò.
Ç ðïëõðëïêüôçôá áõôïý ôïõ Ýñãïõ, äåäïìÝíïõ üôé õëïðïéÞèçêå óå üëç
ôçí åðéêñÜôåéá, áðáéôïýóå ðñïóåêôéêü ó÷åäéáóìü, þóôå ôåëéêÜ íá åðéôåõ÷èåß
ï ðñïáíáöåñüìåíïò óôü÷ïò. Ç åðéôõ÷ßá ôïõ âáóßóôçêå óå ìåãÜëï âáèìü óôç
èåñìÞ áðïäï÷Þ ôïõ åê ìÝñïõò ôçò åêðáéäåõôéêÞò êïéíüôçôáò, ëüãù ôçò äõíá-
ôüôçôáò óõììåôï÷Þò ðïëëþí åêðáéäåõôéêþí, ÷ùñßò ãåùãñáöéêïýò Þ Üëëïõò
ðåñéïñéóìïýò, ðïõ óõíÞèùò ðáñáôçñïýíôáé óå åðéìïñöùôéêÜ ðñïãñÜììáôá
ôçò ÅëëÜäáò Þ êáé Üëëùí ÷ùñþí.
Âáóéêü êáé éäéáßôåñá êáéíïôüìï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ Ýñãïõ õðÞñîå ç áðï-
êåíôñùìÝíç äéïßêçóç, êáèþò êáé ç óõíåñãáóßá êáé ïé ðñùôïâïõëßåò ôùí åêðáé-
äåõôéêþí êáé ôùí ôïðéêþí ðáñáãüíôùí ôçò äçìüóéáò åêðáßäåõóçò.
43
MÝíôïñáò
¸íá áêüìá óçìáíôéêü óôïé÷åßï õðÞñîå ç ÷ñÞóç áõôïìáôïðïéçìÝíùí õðï-

äïìþí ãéá ôç äéåîáãùãÞ ôùí äéáäéêáóéþí ðïõ äéåíåñãïýíôáí óôï ðëáßóéï õëï-
ðïßçóçò ôïõ Ýñãïõ. ¸íá ïëïêëçñùìÝíï óýóôçìá äéá÷åßñéóçò ôçò ðëçñïöï-
ñßáò (M.I.S), åîáóöÜëéóå ôç ìç÷áíïãñáöéêÞ õðïóôÞñéîç óå üëá ôá åðßðåäá
ïñãÜíùóçò.
ÔÝëïò, ç ðáñï÷Þ êéíÞôñùí óôïõò åêðáéäåõôéêïýò ãéá ôç óõììåôï÷Þ ôïõò óôçí
åðéìüñöùóç, êáèþò êáé ç äéáóöÜëéóç äéáöÜíåéáò êáé åãêõñüôçôáò óôçí êáôá-
íïìÞ ôïõò óôá ðñïãñÜììáôá âÜóåé ôùí ðñïôéìÞóåþí ôïõò ìÝóù çëåêôñïíéêÞò
êëÞñùóçò óõíåôÝëåóáí óôçí åõñýôåñç äõíáôÞ óõììåôï÷Þ ôïõò óôï Ýñãï.
Á.2. ÏñãáíùôéêÞ äïìÞ
Á.2.1. Ìç÷áíéóìïß äéá÷åßñéóçò
Ôï ðñüãñáììá ïñãáíþèçêå êáé óõíôïíßóôçêå óå åèíéêÞ êëßìáêá áðü ôçí

ÊåíôñéêÞ ÅðéôñïðÞ Åðéìüñöùóçò óôéò Ôå÷íïëïãßåò ôçò Åðéêïéíùíßáò
(Ê.Å.Å.Ô.Ð.Å). ÁõôÞ áðïôåëïýíôáí áðü 4 ìÝëç ðïõ áíÝëáâáí ôç óõíïëéêÞ
åðïðôåßá ôïõ Ýñãïõ êáé ôç ãåíéêÞ åõèýíç õëïðïßçóçò ôïõ (ó÷Þìá Á1).
Ëüãù ôïõ ìåãÝèïõò êáé ôçò ðïëõðëïêüôçôáò ôïõ Ýñãïõ ôåëéêüò äéêáéïý÷ïò
ïñßóôçêå ôï ÕÐÅÐÈ, ìå Ôå÷íéêïýò Óõìâïýëïõò ôï Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï
(Ð.É.) êáé ôï Åñåõíçôéêü Áêáäçìáúêü Éíóôéôïýôï Ôå÷íïëïãßáò Õðïëïãéóôþí
Õðïëïãéóôþí (Å.Á.É.Ô.Õ.), ïé ïðïßïé áíÝëáâáí ôçí ôå÷íéêÞ óôÞñéîç ôïõ ìç÷á-
íéóìïý õëïðïßçóçò, äéá÷åßñéóçò, ðáñáêïëïýèçóçò êáé áîéïëüãçóçò ôïõ Ýñ-
ãïõ, óôéò áíôßóôïé÷åò ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõò1.
MåôÜ áðü äçìüóéá ðñüóêëçóç åêäÞëùóçò åíäéáöÝñïíôïò ïñßóôçêáí ìå
ÕðïõñãéêÞ Áðüöáóç 58 ôïðéêÝò ÅðéôñïðÝò Åðéìüñöùóçò (Å.Å. ) óå üëç ôçí
åðéêñÜôåéá ìå Ýäñá ôçí ðñùôåýïõóá ôïõ êÜèå Íïìïý, ðïõ Þôáí äéïéêçôéêÜ
êáé ëåéôïõñãéêÜ áõôïäýíáìåò. Ïé Å.Å. Þôáí õðåýèõíåò ãéá ôç äéáäéêáóßá åðé-
ìüñöùóçò óôéò ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõò (áíôéóôïé÷ïýóå ôïõëÜ÷éóôïí ìßá óå
êÜèå Äéåýèõíóç Åêðáßäåõóçò). Ç óýíèåóÞ ôïõò Þôáí ðåíôáìåëÞò êáé, üðïõ
áðáéôåßôï, áíÜëïãá ìå ôï ðëÞèïò ôùí ó÷ïëåßùí ôçò Äéåýèõíóçò Åêðáßäåõóçò,
ï áñéèìüò ôùí ìåëþí Þôáí äõíáôü íá áõîïìåéþíåôáé. Ï ñüëïò ôïõò Þôáí íá
åíçìåñþíïõí ôïõò åêðáéäåõôéêïýò, íá óõíôïíßæïõí, íá åëÝã÷ïõí êáé íá åðé-
ëýïõí ðñïâëÞìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôá ðñïãñÜììáôá åðéìüñöùóçò êáé ãåíéêÜ íá
áðïôåëïýí ôï óõíäåôéêü êñßêï ôïõ ÕÐ.Å.Ð.È. ìå ôïõò åêðáéäåõôéêïýò.
Ïé ÄéåõèõíôÝò ôùí 16.010 ó÷ïëéêþí ìïíÜäùí, óôï ðëáßóéï ôùí áñìïäéï-
ôÞôùí ôïõò, êëÞèçêáí íá óõíåñãáóôïýí ìå ôéò Å.Å., þóôå íá äéåêðåñáéþíåôáé
Ýãêáéñá ôüóï ç äéáäéêáóßá óõìðëÞñùóçò ôùí áéôÞóåùí óõììåôï÷Þò ôùí åêðáé-
äåõôéêþí óôï åðéìïñöùôéêü ðñüãñáììá, üóï êáé êÜèå áðáéôïýìåíç äéáäé-
êáóßá åíçìÝñùóçò.
44
Ó÷Þìá Á1
Á2.2. Ìç÷áíéóìïß õëïðïßçóçò
Êáôáñôßóôçêå Ìçôñþï 2.341 ðéóôïðïéçìÝíùí «ÊÝíôñùí ÓôÞñéîçò Åðé-

ìüñöùóçò» (Ê.Ó.Å.), ðïõ áðïôåëïýóáí åêðáéäåõôéêÜ éäñýìáôá, äçìüóéá êáé
éäéùôéêÜ, åðéóôçìïíéêÝò åíþóåéò, åñåõíçôéêÜ éíóôéôïýôá ê.á. Ôá ÊÝíôñá áõôÜ
Þôáí åîïõóéïäïôçìÝíá ãéá ôçí õëïðïßçóç ôçò åðéìüñöùóçò, ìå ôïí êáôÜëëç-
ëï õðïëïãéóôéêü êáé äéêôõáêü åîïðëéóìü (ó÷Þìá Á2).
Ôá Ê.Ó.Å. ðïõ åß÷áí Þäç åíôá÷èåß óôï ðñïêáôáñêôéêü Ìçôñþï, óýìöùíá ìå
ó÷åôéêÞ ðñüóêëçóç åêäÞëùóçò åíäéáöÝñïíôïò, ðéóôïðïéÞèçêáí ïñéóôéêÜ ìåôÜ
áðü åðßóêåøç ìåëþí ôùí Å.Å., þóôå íá äéáðéóôùèåß áí ðëçñïýóáí ôéò áðáé-
ôïýìåíåò ðñïûðïèÝóåéò ôçò Ðñüóêëçóçò ÅêäÞëùóçò ÅíäéáöÝñïíôïò.
Êáôáñôßóôçêå åðßóçò êáé Ìçôñþï 5.548 ðéóôïðïéçìÝíùí åðéìïñöùôþí
ìåôÜ áðü ðñüóêëçóç åêäÞëùóçò åíäéáöÝñïíôïò ìå êñéôÞñéá áîéïëüãçóçò
ôùí õðïøçößùí ðïõ äéáóöÜëéæáí ôçí ðïéüôçôá ôçò åðéìïñöùôéêÞò äéáäéêá-
óßáò. Ç êáôáíïìÞ ôïõò, áíÜ åéäéêüôçôá, öáßíåôáé óôï ó÷Þìá Á3.
ÊÜèå Ê.Ó.Å. åðÝëåãå áðü ôï Ìçôñþï ðéóôïðïéçìÝíùí åðéìïñöùôþí ôïõò
åðéìïñöùôÝò ìå ôïõò ïðïßïõò åðéèõìïýóå íá óõíåñãáóôåß. Ôá ôìÞìáôá áðï-
ôåëïýíôáí áðü 10-15 åêðáéäåõôéêïýò, áíÜëïãá ìå ôçí ðéóôïðïéçìÝíç äõíá-
ìéêüôçôá ôùí Ê.Ó.Å.
Á.3. Ðñüãñáììá óðïõäþí-äéäáêôéêü õëéêü
Áêïëïýèçóå ç öÜóç ôïõ ó÷åäéáóìïý ôùí áíôßóôïé÷ùí ðñïãñáììÜôùí åðé-

ìüñöùóçò óå 48ùñá óåìéíÜñéá óõíïëéêÞò äéÜñêåéáò äõï ìçíþí.
45
MÝíôïñáò
Ó÷Þìá Á2: ÊáôáíïìÞ K.Ó.Å. Ó÷Þìá Á3: ÊáôáíïìÞ åðéìïñöùôþí
Ôï ðñüãñáììá ðñáãìáôïðïéåßôï 2 öïñÝò ôçí åâäïìÜäá, óå óôáèåñÝò çìÝñåò

êáé þñåò ìå äéÜñêåéá 3 ùñþí, åêôüò ùñáñßïõ åñãáóßáò ôùí äéäáóêüíôùí.
To Áíáëõôéêü ðñüãñáììá óðïõäþí ðåñéåëÜìâáíå:
ÅéóáãùãéêÝò Ýííïéåò, áñ÷åßá, 9 þñåò
Åðåîåñãáóßá êåéìÝíïõ, 9 þñåò
ÕðïëïãéóôéêÜ öýëëá, 9 þñåò
Ëïãéóìéêü ðáñïõóßáóçò, 3 þñåò
Äéáäßêôõï êáé åðéêïéíùíßåò, 9 þñåò
Åêðáéäåõôéêü ëïãéóìéêü, 6 þñåò
Ãéá ôç óõããñáöÞ âéâëßïõ, óýìöùíá ìå ôï ðñüãñáììá óðïõäþí, Ýãéíå á-
íïé÷ôüò äéáãùíéóìüò, êáé ôá äýï åãêåêñéìÝíá âéâëßá äéáíåìÞèçêáí óôïõò åðé-
ìïñöïýìåíïõò óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ (CD). Åðßóçò äéáíåìÞèçêå Ýíá äåý-
ôåñï (CD), ìå õëéêü ðïõ áöïñïýóå óôï Åêðáéäåõôéêü Ëïãéóìéêü.
Ãéá ôçí ïõóéáóôéêÞ ÷ñÞóç êáé åìðÝäùóç ôùí ãíþóåùí ôùí åðéìïñöùìÝ-
íùí åêðáéäåõôéêþí, èåùñÞèçêå óêüðéìç ç êáôï÷Þ ðñïóùðéêïý õðïëïãéóôÞ
ìå óýíäåóç óôï äéáäßêôõï, þóôå íá åðéôåõ÷èïýí âéþóéìá áðïôåëÝóìáôá. Ãéá
ôïí óêïðü áõôü, ìå ôï ôÝëïò ôçò á´ öÜóçò, ïé åðéìïñöùìÝíïé åêðáéäåõôéêïß
åðéäïôÞèçêáí ìå ôï ðïóü ôùí 295 åõñþ (ãéá áãïñÜ / áíáâÜèìéóç Ç/Õ êáé
ðåñéöåñåéáêþí), êáé ðñïâëÝðåôáé íá åðéäïôçèïýí ìå éóüðïóç äüóç ìåôÜ ôçí
åðéôõ÷Þ ôïõò ðéóôïðïßçóç óôç äåýôåñç öÜóç.
Á.4. Yëïðïßçóç ôùí åðéìïñöùôéêþí äéáäéêáóéþí óôéò ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ Ð.É.
Á´ ðåñßïäïò: Ôïí ÌÜñôéï ôïõ 2002 Ýãéíå ìéá ðéëïôéêÞ åöáñìïãÞ ôïõ ðñïãñÜì-
ìáôïò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Âïéùôßáò. Áêïëïýèçóå ç Á´ åðéìïñöùôéêÞ ðåñßïäïò ìå
46
ôçí åðÝêôáóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò óå 9 áêüìç ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ Ð.É., ç ïðïßá
ïëïêëçñþèçêå ôïí Éïýíéï ôïõ 2002. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðåñéüäïõ áõôÞò äéå-
íåñãÞèçêáí 572 ðñïãñÜììáôá óå 230 Ê.Ó.Å. Áðáó÷ïëÞèçêáí 421 åðéìïñöùôÝò
êáé åðéìïñöþèçêáí 6.156 åêðáéäåõôéêïß, ðïóïóôü 41% åðß ôùí áéôÞóåþí ôïõò.
Â´ ðåñßïäïò: Ôïí ÓåðôÝìâñéï ôïõ 2002 Üñ÷éóå ç Â´ åðéìïñöùôéêÞ ðåñßïäïò
óôçí ïðïßá óõììåôåß÷áí 31 ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ Ð.É. ÌÝ÷ñé ôï ÍïÝìâñéï ôïõ
2002 õëïðïéÞèçêáí 2.174 ðñïãñÜììáôá, óôá ïðïßá åðéìïñöþèçêáí 23.316
åêðáéäåõôéêïß, ðïóïóôü 61% åðß ôùí áéôÞóåþí ôïõò.
Ã´ ðåñßïäïò: Ç Ã´ åðéìïñöùôéêÞ ðåñßïäïò îåêßíçóå ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ 2003
êáé ïëïêëçñþèçêå ôïí ÌÜéï ôïõ éäßïõ Ýôïõò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá áõôÞò ôçò ðåñéü-
äïõ õëïðïéÞèçêáí 932 ðñïãñÜììáôá óå 23 ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ Ð.É. óôá ïðïßá
åðéìïñöþèçêáí 10.317 åêðáéäåõôéêïß, ðïóïóôü 49% åðß ôùí áéôÞóåþí ôïõò.
Iäéùôéêïß Åêðáéäåõôéêïß: Ôïí ÌÜñôéï ôïõ 2003 óôï ðëáßóéï ôçò Ã´ åðéìïñ-
öùôéêÞò ðåñéüäïõ õëïðïéÞèçêáí 45 ðñïãñÜììáôá óå 11 ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ
Ð.É., óôá ïðïßá åðéìïñöþèçêáí 487 éäéùôéêïß åêðáéäåõôéêïß, ðïóïóôü 66% åðß
ôùí áéôÞóåþí ôïõò. Ôá ðñïãñÜììáôá áõôÜ ïëïêëçñþèçêáí ôïí ÌÜéï ôïõ 2003.
Óå üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ Ð.É. åðéìïñöþèçêáí –êáé óôéò ôñåéò ðå-
ñéüäïõò– óå 3.677 ðñïãñÜììáôá, 39.802 åêðáéäåõôéêïß óå óýíïëï 86.684 õðç-
ñåôïýíôùí (ðïóïóôü 45,92%). Óôï ó÷Þìá (Á4) ðáñáèÝôïõìå ôçí êáôáíïìÞ
ôïõò áíÜ íïìü.
(Óôá óôïé÷åßá áõôÜ äåí óõìðåñéëáìâÜíïíôáé ôá ðïóïóôÜ ôùí éäéùôéêþí
åêðáéäåõôéêþí). Óôïí ðßíáêá ðïõ áêïëïõèåß (Á1) äßíåôáé ìéá ðëÞñçò åéêüíá
áíÜ íïìü.
Ó÷Þìá Á4
47
MÝíôïñáò
Ðßíáêáò Á1
Á´ ÁÈÇÍÁÓ 4.782 6.008 10.790 5.262 48,77% 493

Á´ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇÓ 3.506 4.656 8.162 4.570 55,99% 397
Â´ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇÓ 3.485 3.698 7.183 3.236 45,05% 281
ÂÏÉÙÔÉÁÓ 1.170 1.310 2.480 1.295 52,22% 127
ÃÑÅÂÅÍÙÍ 201 300 501 189 37,72% 18
ÄÑÁÌÁÓ 740 884 1.624 768 47,29% 69
ÄÙÄÅÊÁÍÇÓÏÕ 1.600 1.800 3.400 1.134 33,35% 98
ÅÂÑÏÕ 956 1.023 1.979 1.062 53,66% 102
ÅÕÂÏÉÁÓ 1.337 1.377 2.714 1.354 49,89% 129
ÇÌÁÈÉÁÓ 1.262 1.259 2.521 1.025 40,66% 96
ÇÑÁÊËÅÉÏÕ 2.248 2.448 4.696 1.672 35,60% 156
ÊÁÂÁËÁÓ 978 1.174 2.152 953 44,28% 89
ÊÁÑÄÉÔÓÁÓ 1.070 1.096 2.166 886 40,90% 87
ÊÁÓÔÏÑÉÁÓ 454 523 977 615 62,95% 58
ÊÉËÊÉÓ 578 659 1.237 504 40,74% 44
ÊÏÆÁÍÇÓ 1.043 1.747 2.790 1.464 52,47% 123
ËÁÑÉÓÁÓ 1.430 2.386 3.816 1.858 48,69% 170
ËÁÓÉÈÉÏÕ 575 610 1.185 570 48,10% 57
ËÅÓÂÏÕ 1.110 1.009 2.119 1.093 51,58% 102
ÌÁÃÍÇÓÉÁÓ 1.560 1.879 3.439 1.467 42,66% 147
ÎÁÍÈÇÓ 577 738 1.315 743 56,50% 74
ÐÅËËÁÓ 1.195 1.228 2.423 907 37,43% 80
ÐÉÅÑÉÁÓ 950 1.050 2.000 840 42,00% 78
ÑÅÈÕÌÍÇÓ 620 655 1.275 602 47,22% 57
ÑÏÄÏÐÇÓ 780 500 1.280 565 44,14% 52
ÓÁÌÏÕ 397 504 901 345 38,29% 34
ÓÅÑÑÙÍ 1.450 1.425 2.875 1.309 45,53% 121
ÔÑÉÊÁËÙÍ 1.104 1.379 2.483 924 37,21% 91
ÖËÙÑÉÍÁÓ 482 513 995 518 52,06% 47
×ÁËÊÉÄÉÊÇÓ 899 745 1.644 662 40,27% 63
×ÁÍÉÙÍ 1.326 1.282 2.608 951 36,46% 91
×ÉÏÕ 422 532 954 459 48,11% 46
ÓÕÍÏËÁ Ð.É. 40.287 46.397 86.684 39.802 45,92% 3.677
48
Â. ÅóùôåñéêÞ áîéïëüãçóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò
Ç åóùôåñéêÞ áîéïëüãçóç ðïõ ðñïãñÜììáôïò ðñáãìáôïðïéÞèçêå ìÝóù ìéáò

Ýñåõíáò ìå âÜóç ôá åñùôçìáôïëüãéá ðïõ óõìðëÞñùóáí ïé åðéìïñöùìÝíïé
åêðáéäåõôéêïß ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Óôü÷ïò ôçò Ýñåõíáò áõôÞò Þ-
ôáí ç êáôáãñáöÞ ôùí áðüøåùí ôïõò üóïí áöïñÜ ôï åðéìïñöùôéêü ðñüãñáì-
ìá ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí, ç ðñïçãïýìåíç ãíþóç ôïõò óå èÝìáôá Ô.Ð.Å. êáé ç
äéåñåýíçóç - êáôáãñáöÞ ôùí óôÜóåùí ôïõò áðÝíáíôé óôç ÷ñÞóç ôùí Ô.Ð.Å.
óôçí åêðáéäåõôéêÞ ðñÜîç.
Â.1. ÐåñéãñáöÞ ôçò Ýñåõíáò
Â.1.1. Ìåèïäïëïãßá
Ôá åñùôçìáôïëüãéá ìïéñÜóôçêáí áðü ôïõò õðåýèõíïõò Ê.Ó.Å. óå üóïõò

óõììåôåß÷áí óôá ðñïãñÜììáôá åðéìüñöùóçò ìåôÜ ôï ðÝñáò êÜèå ðñïãñÜì-
ìáôïò. Óýìöùíá ìå ôéò ïäçãßåò ðïõ äüèçêáí, ïé åêðáéäåõôéêïß åß÷áí ôç äõíá-
ôüôçôá íá óõìðëçñþóïõí ôá åñùôçìáôïëüãéá áíáãñÜöïíôáò ðñïáéñåôéêÜ ôï
ïíïìáôåðþíõìï êáé ôïí áñéèìü ìçôñþïõ ôïõò Ç óõëëïãÞ ôùí åñùôçìáôï-
ëïãßùí Ýãéíå áðü ôïõò õðåýèõíïõò ôùí Ê.Ó.Å. êáé óôç óõíÝ÷åéá äüèçêáí óå
êëåéóôü öÜêåëï óôçí ïéêåßá Å.Å., þóôå íá äéáóöáëéóôåß ç åãêõñüôçôá ôùí á-
ðáíôÞóåùí.
Â.1.2. Åñùôçìáôïëüãéá
ÓõíïëéêÜ õðÞñ÷áí 24 ïìÜäåò åñùôÞóåùí êëåéóôïý ôýðïõ ðïõ óôçí ðëåéï-

øçößá ôïõò áêïëïõèïýóáí ðåíôáâÜèìéá êëßìáêá. ¸íáò ìéêñüò áñéèìüò åñù-
ôÞóåùí Þôáí ôçò ìïñöÞò ÓÙÓÔÏ-ËÁÈÏÓ. ÔÝëïò õðÞñ÷å êáé åëåýèåñï ðåäßï
ãéá ðáñáôçñÞóåéò. Ç åðåîåñãáóßá Ýãéíå ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ óôáôéóôéêïý ðáêÝ-
ôïõ ëïãéóìéêïý SPSS for Windows ver.11.
Â.1.3. Äåéãìáôïëçøßá
Ç åðéëïãÞ ôïõ äåßãìáôïò Ýãéíå ìå ôç ìÝèïäï ôçò ïìáäéêÞò äåéãìáôïëçøßáò

(cluster sampling) åðéëÝãïíôáò üëá ôá åñùôçìáôïëüãéá åíüò ðñïãñÜììáôïò
êáé ü÷é ìåìïíùìÝíá.
Ç Ýñåõíá, ëïéðüí, âáóßóôçêå óôçí åðåîåñãáóßá 1449 åñùôçìáôïëïãßùí
áðü 128 ðñïãñÜììáôá ðïõ õëïðïéÞèçêáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò äåýôåñçò åðé-
ìïñöùôéêÞò ðåñéüäïõ óå üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò åõèýíçò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôé-
ôïýôïõ.
49
MÝíôïñáò
Ç ðåñßïäïò áõôÞ åðéëÝ÷èçêå ãéáôß Þôáí ç ìåãáëýôåñç óå áñéèìü ðñïãñáì-

ìÜôùí, åðïìÝíùò êáé óå áñéèìü åðéìïñöïýìåíùí. ¹ôáí åðßóçò ç ðåñßïäïò êáôÜ
ôçí ïðïßá åíåñãïðïéÞèçêáí üëåò ïé ðåñéï÷Ýò åðéìüñöùóçò, ìå åîáßñåóç ôçí
ðåñéï÷Þ ôçò Âïéùôßáò. Ôï äåßãìá ìáò áíôéóôïé÷åß óôï 6,2% ôùí åðéìïñöïýìåíùí
åêðáéäåõôéêþí ôçò Â´ Ðåñéüäïõ êáé óôï 3,2% ôïõ óõíüëïõ ôçò åðéìüñöùóçò.
Â.2. XáñáêôçñéóôéêÜ ôïõ äåßãìáôïò, áðïôåëÝóìáôá êáé ó÷üëéá
Â.2.1. Öýëï
Áðü ôçí åðåîåñãáóßá ôùí åñùôçìáôïëïãßùí ðñïÝêõøå üôé ïé ãõíáßêåò

åêðáéäåõôéêïß (802 åêðáéäåõôéêïß - ðïóïóôü 57%) ðïõ óõììåôåß÷áí óôá óõãêå-
êñéìÝíá åðéìïñöùôéêÜ ðñïãñÜììáôá Þôáí ðåñéóóüôåñåò áðü ôïõò Üíôñåò (605
åêðáéäåõôéêïß - ðïóïóôü 43%).
Â.2.2. Çëéêßá
Ïé çëéêßåò ÷ùñßóôçêáí óå åííÝá êáôçãïñßåò:

<25, 25-30, 31-35, 36-40, 41-45, 46-50, 51-55, 56-60, >60
Ç äéáóôñùìÜôùóç ôùí åêðáéäåõôéêþí êáé ôùí äýï öýëùí êáôÜ çëéêßá êá-
ôáãñÜöåôáé óôïí áíôßóôïé÷ï ðßíáêá (Â2) êáé ó÷Þìá (Â2). Ôï 45,6% ôïõ äåßãìá-
ôïò Þôáí çëéêßáò ìÝ÷ñé 40 åôþí, åíþ ôï õðüëïéðï 54,45% , 41 åôþí êáé Üíù.
Ç ðïëõðëçèÝóôåñç çëéêéáêÞ ïìÜäá Þôáí áõôÞ ôùí 36 ìå 40 åôþí (431
åêðáéäåõôéêïß, ðïóïóôü 30,8%)
Ðßíáêáò Â2: Çëéêßá åêðáéäåõôéêþí

Valid Cumulative
Frequency Percent Percent Percent
Valid <25 2 .1 .1 .1
25 - 30 34 2.3 2.4 2.6
31 - 35 172 11.9 12.3 14.8
36 - 40 431 29.7 30.8 45.6
41 - 45 289 19.9 20.6 66.2
46 - 50 266 18.4 19.0 85.2
51 - 55 179 12.4 12.8 98.0
56 - 60 27 1.9 1.9 99.9
>60 1 .1 .1 100.0
Total 1401 96.7 100.0
Missing 0 48 3.3
Total 1449 100.0
50
Ó÷Þìá Â2: Çëéêßá åêðáéäåõôéêþí
Â.2.3. Åéäéêüôçôá
Ï óõíïëéêüò áñéèìüò åéäéêïôÞôùí ôùí åêðáéäåõôéêþí åßíáé 144. ÁõôÝò

ïìáäïðïéÞèçêáí óå 8 êáôçãïñßåò:
1. ÄÜóêáëïé - Íçðéáãùãïß (39,9%)
2. Èåùñçôéêþí Åðéóôçìþí (16,0%)
3. Èåôéêþí Åðéóôçìþí (16,8%)
4. Îåíüãëùóóùí ìáèçìÜôùí (6,6%)
5. Ôå÷íïëüãïé - Ôå÷íéêïß (8,6%)
6. Ïéêïíïìéêþí - Êïéíùíéêþí Åðéóôçìþí (2,8%)
7. ÁéóèçôéêÞò ÁãùãÞò (3,3%)
8. Öõóéêþí Åðéóôçìþí (5,9%)
Ç ðïëõðëçèÝóôåñç ïìÜäá Þôáí áõôÞ ôùí åêðáéäåõôéêþí ôçò ÐñùôïâÜè-
ìéáò, óõíïëéêÜ: 456, ðïóïóôü 39,9%. Óçìåéþíåôáé üôé 306 åêðáéäåõôéêïß (21,1%)
äåí Ýäùóáí óôïé÷åßá ãéá ôçí åéäéêüôçôÜ ôïõò. (Ó÷Þìá Â3)
Â.2.4. Ðñïçãïýìåíç ãíþóç
Ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðñïûðÜñ÷ïõóá ãíþóç õðÞñ÷áí ôÝóóåñéò äéáâáèìßóåéò: «ÊÁ-

ÌÉÁ », «ÌÉÊÑÇ », «ÌÅÔÑÉÁ», «ÊÁËÇ ».
Óýìöùíá ìå ôéò äçëþóåéò ôùí åêðáéäåõôéêþí, üðùò äéáöáßíåôáé êáé óôïí ðß-
íáêá Â4 êáé Ó÷Þìá Â4 ç äéáâÜèìéóç «ÊÁÌÉÁ» óõãêÝíôñùóå ôïí ìåãáëýôåñï
áñéèìü áðáíôÞóåùí (624 - 44,3%). ÓõíïëéêÜ ìüíï 318 åêðáéäåõôéêïß ôïõ
äåßãìáôïò (22,5%) äÞëùóáí üôé åß÷áí «ÌÅÔÑÉÁ » Þ «ÊÁËÇ» ãíþóç, åíþ ïé
õðüëïéðïé 1081 (76,8%) äÞëùóáí «ÊÁÌÉÁ » Þ «ÌÉÊÑÇ» ãíþóç. (Ðßíáêáò
Â4), (Ó÷Þìá Â4)
51
MÝíôïñáò
Ó÷Þìá Â3: Åéäéêüôçôá
Ðßíáêáò Â4: Ðñïçãïýìåíç ãíþóç Ç/Õ

Valid Cumulative
Valid Êáìßá 624 43.1 44.3 44.3
ÌéêñÞ 457 31.5 32.5 76.8
ÌÝôñéá 218 15.0 15.5 92.3
ÊáëÞ 108 7.5 7.7 100.0
Total 1407 97.1 100.0
Missing 0 42 2.9
Total 1449 100.0
Ó÷Þìá Â4: Ðñïçãïýìåíç ãíþóç Ç/Õ
52
Â.2.5. Ó÷Ýóç ðñïçãïýìåíçò ãíþóçò - öýëïõ
Ïé ãõíáßêåò åß÷áí ìéêñüôåñç áñ÷éêÞ ãíþóç áðü ôïõò Üíôñåò. Ðéï óõãêå-
êñéìÝíá 654 ãõíáßêåò (83,3%) åß÷áí êáìßá Þ ìéêñÞ ãíþóç óå ó÷Ýóç ìå 408
Üíôñåò (68,1%). Åðßóçò 131 ãõíáßêåò (16,7%) åß÷áí ìÝôñéá Þ êáëÞ ãíþóç óå
ó÷Ýóç ìå 191 Üíôñåò (31,9%). (Ðßíáêáò Â5), (Ó÷Þìá Â5)
Ðßíáêáò Â5: Ðñïçãïýìåíç ãíþóç Ç/Õ* Öýëï Åêðáéäåõôéêþí Crosstabulation

Count
Öýëï åêðáéäåõôéêþí
¢íäñáò Ãõíáßêá Ôotal
Ðñïçãïýìåíç Êáìßá 203 411 614
ãíþóç Ç/Õ ÌéêñÞ 205 243 448
ÌÝôñéá 115 99 214
ÊáëÞ 76 32 108
Total 599 785 1384
Ó÷Þìá Â5: Ðñïçãïýìåíç ãíþóç Ç/Õ
Â.2.6. Éêáíïðïßçóç áðü ôç äéáäéêáóßá åíçìÝñùóçò
Ìå ìßá óåéñÜ åñùôÞóåùí Ýãéíå ðñïóðÜèåéá íá äéåñåõíçèåß êáôÜ ðüóï ïé

åêðáéäåõôéêïß Ýìåéíáí éêáíïðïéçìÝíïé áðü ôç äéáäéêáóßá åíçìÝñùóÞò ôïõò
óå ü,ôé áöïñïýóå ôç óõììåôï÷Þ ôïõò óôá åðéìïñöùôéêÜ ðñïãñÜììáôá (ôéò
äéáäéêáóßåò äéåîáãùãÞò ôïõ ðñïãñÜììáôïò, ôéò õðï÷ñåþóåéò êáé ôá äéêáéþ-
53
MÝíôïñáò
ìáôÜ ôïõò, ôá ïéêïíïìéêÜ èÝìáôá êáé ôÝëïò ôç äéáäéêáóßá ðéóôïðïßçóçò ôùí

ãíþóåùí ðïõ áðÝêôçóáí). Ðáñáôçñïýìå üôé óå ìåãÜëï ðïóïóôü (896 åêðáé-
äåõôéêïß - 62,3%) Ýìåéíáí ðïëý Þ ðÜñá ðïëý éêáíïðïéçìÝíïé áðü ôç äéáäé-
êáóßá åíçìÝñùóçò. (Ðßíáêáò Â6), (Ó÷Þìá Â6)
Ðßíáêáò Â6: Iêáíïðïßçóç áðü ôç äéáäéêáóßá åíçìÝñùóçò

Valid Cumulative
Valid Káèüëïõ 18 1.2 1.3 1.3
Ëßãï 118 8.1 8.2 9.5
ÌÝôñéá 407 28.1 28.3 37.7
Ðïëý 545 37.6 37.9 75.6
ÐÜñá ðïëý 351 24.2 24.4 100.0
Total 1439 99.3 100.0
Missing System 10 .7
Total 1449 100.0
Ó÷Þìá Â6: Iêáíïðïßçóç áðü ôç äéáäéêáóßá åíçìÝñùóçò
Â.2.7. Éêáíïðïßçóç áðü ôéò õðïäïìÝò êáé ôçí ïñãÜíùóç ôùí Ê.Ó.Å.
Ðáñáôçñïýìå üôé óå ðïëý ìåãÜëï ðïóïóôü 1375 åðéìïñöïýìåíïé óå óý-

íïëï 1449 (ðïóïóôü 95,6%), äÞëùóáí ðïëý Þ ðÜñá ðïëý éêáíïðïéçìÝíïé áðü
ôéò êôéñéáêÝò åãêáôáóôÜóåéò, ôïí ôå÷íïëïãéêü åîïðëéóìü êáé ôçí ïñãÜíùóç
ôùí Ê.Ó.Å. (Ðßíáêáò. Â7), (Ó÷Þìá Â7)
54
Ðßíáêáò Â7: Iêáíïðïßçóç áðü ôéò õðïäïìÝò êáé ôçí ïñãÜíùóç ôùí Ê.Ó.Å.
Valid Cumulative
Valid Káèüëïõ 11 .8 .8 .8
Ëßãï 9 .6 .6 1.4
ÌÝôñéá 44 3.0 3.0 4.4
Ðïëý 366 25.3 25.3 29.7
ÐÜñá ðïëý 1019 70.3 70.3 100.0
Total 1449 100.0 100.0
Ó÷Þìá Â7: Iêáíïðïßçóç áðü ôéò õðïäïìÝò êáé ôçí ïñãÜíùóç ôùí Ê.Ó.Å.
Â.2.8. Éêáíïðïßçóç áðü ôïõò åðéìïñöùôÝò
Óýìöùíá ìå ôéò áðáíôÞóåéò ôùí åñùôçèÝíôùí, âëÝðïõìå üôé 1400 åðéìïñ-

öùèÝíôåò åêðáéäåõôéêïß (97,7%) Ýìåéíáí ðïëý Þ ðÜñá ðïëý éêáíïðïéçìÝíïé
áðü ôïõò åðéìïñöùôÝò. ÌÜëéóôá 1254 åêðáéäåõôéêïß (87%) äÞëùóáí ðÜñá
ðïëý éêáíïðïéçìÝíïé.
Ôï ðïóïóôü áõôü, ðáñüôé îåöåýãåé áðü ôá üñéá ôçò óôáôéóôéêÞò áîéï-
ðéóôßáò, åîçãåßôáé åí ìÝñåé áðü ôï ãåãïíüò üôé ç åëåýèåñç åðéëïãÞ åðéìïñ-
öùôÞ êáé Ê.Ó.Å. ðïõ áðïôåëïýóå Ýíá áðü ôá âáóéêÜ óôïé÷åßá óôç ó÷åäéáóôéêÞ
öéëïóïößá ôïõ ðñïãñÜììáôïò åðÝôñåøå óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò óôïõò åðéìïñ-
öïýìåíïõò íá åðéëÝîïõí Ê.Ó.Å. êáé åðéìïñöùôÞ
ÐñÝðåé üìùò åäþ íá ðáñáôçñÞóïõìå üôé óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò äåí áêï-
ëïõèÞèçêå ç äéáäéêáóßá ðïõ ðñïâëåðüôáí áðü ôï óýóôçìá ìå áðïôÝëåóìá ïé
áðáíôÞóåéò ôùí åêðáéäåõôéêþí íá åßíáé ðéèáíüí åðçñåáóìÝíåò áðü ôçí ðá-
55
MÝíôïñáò
ñïõóßá ôùí åðéìïñöùôþí ìÝóá óôéò áßèïõóåò êáé ôçí ìåôÝðåéôá óõëëïãÞ ôùí
åñùôçìáôïëïãßùí áðü áõôïýò. (Ðßíáêáò Â8), (Ó÷Þìá Â8)
Ðßíáêáò Â8: Iêáíïðïßçóç áðü ôïõò åðéìïñöùôÝò

Valid Cumulative
Valid Káèüëïõ 10 .7 .7 .7
Ëßãï 4 .3 .3 1.0
ÌÝôñéá 19 1.3 1.3 2.3
Ðïëý 154 10.6 10.7 13.0
ÐÜñá ðïëý 1254 86.5 87.0 100.0
Total 1441 99.4 100.0
Ìissing System 8 .6
Total 1449 100.0
Ó÷Þìá Â8: Iêáíïðïßçóç áðü ôïõò åðéìïñöùôÝò
Â.2.9. Éêáíïðïßçóç áðü ôï åðéìïñöùôéêü õëéêü
ÓõíïëéêÜ 1152 åêðáéäåõôéêïß (80,7%) Ýìåéíáí ðïëý Þ ðÜñá ðïëý éêá-

íïðïéçìÝíïé áðü ôï åðéìïñöùôéêü õëéêü (ùò ðñïò ôçí åðÜñêåéá ôùí ðëç-
ñïöïñéþí ðïõ ðåñéåëÜìâáíå, ôçí ïñãÜíùóç ôçò ðáñïõóéáæüìåíçò ýëçò, ôïí
ôñüðï ðáñïõóßáóçò êáé ôçí åõ÷Ýñåéá ÷ñÞóçò ôïõ). Áõôü ïöåßëåôáé åí ìÝñåé
êáé óôçí Ýãêáéñç äéáíïìÞ ôïõ áðü ôçí ðëåéïøçößá ôùí Ê.Ó.Å. (Ðßíáêáò Â9),
(Ó÷Þìá Â9)
56
Ðßíáêáò Â9: Iêáíïðïßçóç áðü ôï åðéìïñöùôéêü õëéêü

Valid Cumulative
Ëßãï 18 1.9 2.0 2.9
ÌÝôñéá 234 16.1 16.4 19.3
Ðïëý 585 40.4 41.0 60.3
ÐÜñá ðïëý 567 39.1 39.7 100.0
Total 1428 98.6 100.0
Ìissing System 21 1.4
Total 1449 100.0
Ó÷Þìá Â9: Iêáíïðïßçóç áðü ôï åðéìïñöùôéêü õëéêü
Â.2.10. Âåëôßùóç ôïõ åðéðÝäïõ ãíþóåùí

¸íá ìéêñü ìüíï ðïóïóôü (74 åêðáéäåõôéêïß, 6,6%) äÞëùóå üôé ïé ãíþóåéò
ôïõò âåëôéþèçêáí êáèüëïõ Þ ëßãï. Áíôßèåôá, ðïëý õøçëü ðïóïóôü (1010 åêðáé-
äåõôéêïß - 70,1%) äÞëùóå üôé ïé ãíþóåéò ôïõò âåëôéþèçêáí ðïëý Þ ðÜñá ðïëý.
Áõôü âÝâáéá ó÷åôßæåôáé ìå ôï ãåãïíüò üôé ôï 76,8 % ôùí åðéìïñöïýìåíùí åêðáé-
äåõôéêþí êáôåß÷áí êáìßá Þ ìéêñÞ áñ÷éêÞ ãíþóç óå èÝìáôá õðïëïãéóôþí. (Ðß-
íáêáò Â10), (Ó÷Þìá Â10).
Â.2.11. Ðáñïõóßáóç ôïõ åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý
Óå ü,ôé áöïñÜ óôçí ðáñïõóßáóç ôïõ åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý õðÞñ÷áí
äýï åñùôÞóåéò: ç ðñþôç åñþôçóç Þôáí «¸ãéíå ðáñïõóßáóç Åêðáéäåõôéêïý
Ëïãéóìéêïý (ôåëåõôáßï åîÜùñï);», åíþ ç äåýôåñç «Áí íáé, ðüóï äéÞñêåóå;».
57
MÝíôïñáò
Ðßíáêáò Â10: Âåëôßùóç åðéðÝäïõ ãíþóåùí

Valid Cumulative
Ëßãï 74 5.1 5.1 6.6
ÌÝôñéá 334 23.1 23.2 29.8
Ðïëý 595 41.1 41.3 71.2
ÐÜñá ðïëý 415 28.6 28.8 100.0
Total 1439 99.3 100.0
Ìissing 0 10 .7
Total 1449 100.0
Ó÷Þìá Â10: Âåëôßùóç åðéðÝäïõ ãíþóåùí
Áðü ôïõò áíôßóôïé÷ïõò ðßíáêåò (Â11), (Â11á) êáé ó÷Þìáôá (Â11), (Â11á)
âëÝðïõìå üôé, ðáñüôé Þôáí ìÝñïò ôïõ áíáëõôéêïý ðñïãñÜììáôïò, ôï
åêðáéäåõôéêü ëïãéóìéêü äåí äéäÜ÷ôçêå óå ðïóïóôü 26,5 %. Áðü ôç äåýôåñç
åñþôçóç âëÝðïõìå áêüìá üôé ðåñßðïõ óôéò ìéóÝò (49,1%) áðü ôéò ðåñéðôþ-
óåéò ðïõ äéäÜ÷ôçêå, äéÞñêåóå ìüíï Ýíá ôñßùñï áíôß ôùí ðñïâëåðüìåíùí
äýï. Ðáñáôçñïýìå áêüìá üôé óôçí ðñþôç åñþôçóç äåí áðÜíôçóå ôï 7,2 %
ôùí åðéìïñöïýìåíùí åíþ óôç äåýôåñç, ôï õðåñâïëéêÜ ìåãÜëï ðïóïóôü ôïõ
35,7%.
Áðü ôá ðáñáðÜíù óõìðåñáßíïõìå üôé ôï åêðáéäåõôéêü ëïãéóìéêü Þ äåí
äéäÜ÷ôçêå Þ, üðïõ äéäÜ÷ôçêå, Ýãéíå ìÜëëïí ðñü÷åéñá êáé ôåëéêÜ ðñïêÜëåóå
óýã÷õóç óôïõò åêðáéäåõôéêïýò. ¢ñá, áõôü ôï èÝìá ðñÝðåé íá áíôéìåôùðéóôåß
ìå éäéáßôåñç âáñýôçôá êáé óå ìåãáëýôåñç Ýêôáóç
58
Ðßíáêáò Â11: Ðáñïõóßáóç åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý

Valid Cumulative
Valid Íáé 988 68.2 73.5 73.5
¼÷é 356 24.6 26.5 100.0
Total 1344 92.8 100.0
Missing 0 104 7.2
System 1 .1
Total 105 7.2
Total 1449 100.0
Ó÷Þìá Â11: Ðáñïõóßáóç åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý
Ðßíáêáò Â11á: ÄéÜñêåéá ðáñïõóßáóçò åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý

Valid Cumulative
Frequency
Percent Percent Percent
Valid 1 Ôñßùñï 457 31.5 49.1 49.1
2 Ôñßùñá 474 32.7 50.9 100.0
Total 931 64.3 100.0
Missing 0 518 35.7
Total 1449 100.0
59
MÝíôïñáò
Ó÷Þìá Â11á: ÄéÜñêåéá ðáñïõóßáóçò åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý
Â.2.12. ×ñÞóç Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý óôçí åêðáéäåõôéêÞ ðñÜîç
Áðü ôéò áðáíôÞóåéò ôùí åêðáéäåõôéêþí óå áõôÞ ôçí åñþôçóç, âëÝðïõìå üôé
ç óôÜóç ôïõò Þôáí éäéáßôåñá èåôéêÞ üóïí áöïñÜ óôç ÷ñÞóç ôùí Ô.Ð.Å. êáé ôïõ
åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý óôç äéäáêôéêÞ ðñÜîç. ÓõãêåêñéìÝíá 1196 åêðáé-
äåõôéêïß ( 83,0%) áðÜíôçóáí ðïëý Þ ðÜñá ðïëý. (Ðßíáêáò Â12), (Ó÷Þìá Â12)
Â.2.13. Ó÷Ýóç ðñïçãïýìåíçò ãíþóçò - ÷ñÞóçò Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý

ëïãéóìéêïý óôçí åêðáéäåõôéêÞ ðñÜîç
¼óï êáëýôåñç Þôáí ç áñ÷éêÞ ãíþóç ôùí åêðáéäåõôéêþí óôéò Ô.Ð.Å. ôüóï
èåôéêüôåñç Þôáí êáé ç óôÜóç ôïõò ãéá ôç ÷ñÞóç ôïõò óôçí åêðáéäåõôéêÞ äéá-
äéêáóßá. (Ðßíáêáò Â13), (Ó÷Þìá Â13)
Ðßíáêáò Â12: Íá ãßíåé ÷ñÞóç Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý

Valid Cumulative
Ëßãï 51 3.5 3.5 4.7
ÌÝôñéá 177 12.2 12.3 16.9
Ðïëý 555 38.3 38.5 55.5
ÐÜñá ðïëý 641 44.2 44.5 100.0
Total 1440 99.4 100.0
Ìissing System 9 .6
Total 1449 100.0
60
Ó÷Þìá Â12: Íá ãßíåé ÷ñÞóç Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý
Ðßíáêáò Â13: Ãíþóç Ç/Õ* Íá ãßíåé ÷ñÞóç Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý

ëïãéóìéêïý Crosstabulation
Count
Ná ãßíåé ÷ñÞóç Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý
ëïãéóìéêïý
Káèüëïõ Ëßãï ÌÝôñéá Ðïëý ÐÜñá ðïëý Total
Ðñïçãïýìåíç Êáìßá 10 36 97 248 230 621
Ãíþóç Ç/Õ ÌéêñÞ 3 12 53 182 205 455
ÌÝôñéá 2 1 13 82 120 218
ÊáëÞ 1 1 7 29 70 108
Total 16 50 170 541 625 1402
Ó÷Þìá Â13: Ãíþóç Ç/Õ* Íá ãßíåé ÷ñÞóç Ô.Ð.Å. êáé åêðáéäåõôéêïý

ëïãéóìéêïý Crosstabulation
61
MÝíôïñáò
Â.2.14. ÐáñáôçñÞóåéò
Ôï åëåýèåñï ðåäßï ôùí ðáñáôçñÞóåùí óõìðëçñþèçêå ìüíï áðü 168 åêðáé-
äåõôéêïýò.
Áîéïóçìåßùôï åßíáé ôï üôé ïé 147 áðü áõôÝò ôéò ðáñáôçñÞóåéò åðéêåíôñþ-
íïíôáí óôï ãåãïíüò üôé ç Ýêôáóç ôçò ýëçò Þôáí õðåñâïëéêÜ ìåãÜëç ãéá ôéò 48
äéäáêôéêÝò þñåò ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Áêüìá, ìéêñüò áñéèìüò åêðáéäåõôéêþí
óçìåßùóå ôçí Ýëëåéøç ðñáêôéêÞò åîÜóêçóçò.
Ã. ÓõìðåñÜóìáôá - ÐñïïðôéêÝò
Óõíïøßæïíôáò, ç ìáæéêÞ óõììåôï÷Þ ôùí åêðáéäåõôéêþí êáé ôá áðïôåëÝ-
óìáôá ôçò Ýñåõíáò êáôÝäåéîáí üôé óõíïëéêÜ ôï üëï åã÷åßñçìá êñßèçêå èåôéêü
áðü ôïõò åðéìïñöïýìåíïõò. ÄåäïìÝíïõ ìÜëéóôá ôïõ åýñïõò ôçò åöáñìïãÞò
ôïõ, ç éêáíïðïßçóç ôçò ðëåéïøçößáò ôùí åðéìïñöùìÝíùí áðïêôÜ éäéáßôåñç óç-
ìáóßá. Óôá êáéíïôüìá êáé åðéôõ÷çìÝíá óôïé÷åßá ôïõ Ýñãïõ óõãêáôáëÝãïíôáé:
Ç áðïêåíôñùìÝíç äïìÞ ôïõ, ç ïðïßá, áí êáé ðïëýðëïêç, áðïäåß÷èçêå éäé-
áßôåñá ëåéôïõñãéêÞ ãéá Ýíá Ýñãï ðïõ åöáñìüóôçêå óå ðáíåëëáäéêÞ êëßìáêá.
Ç åëåýèåñç åðéëïãÞ Ê.Ó.Å. êáé åðéìïñöùôþí áðü ôïõò åðéìïñöïýìåíïõò
ðïõ, üðùò öÜíçêå êáé áðü ôéò áíáëýóåéò ôùí åñùôçìáôïëïãßùí, éêáíïðïßçóå
éäéáßôåñá ôïõò åêðáéäåõôéêïýò.
Ç çëåêôñïíéêÞ äéáäéêáóßá êëÞñùóçò ðïõ èåùñÞèçêå Ýíáò áîéüðéóôïò êáé
áäéÜâëçôïò ôñüðïò åðéëïãÞò.
Ç áíïé÷ôÞ äéáäéêáóßá åðéëïãÞò åðéìïñöùôþí êáé Ê.Ó.Å. Ç ìüíç ðáñÝì-
âáóç áðü ðëåõñÜò ïñãáíùôéêþí öïñÝùí áöïñïýóå óôçí ðéóôïðïßçóÞ ôïõò
âÜóåé åðéóôçìïíéêþí êáé ðáéäáãùãéêþí êñéôçñßùí ìå óêïðü ôç äéáóöÜëéóç
ôçò ðïéüôçôáò. Áõôü åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí éóüôéìç áíôéìåôþðéóç êáé óõíåñ-
ãáóßá üëùí ôùí åìðëåêïìÝíùí, äçìüóéùí Þ éäéùôéêþí.
Ôï ðëçñïöïñéáêü óýóôçìá äéá÷åßñéóçò (ÐÓÄ-MIS) ðïõ åðÝôñåøå ôçí çëå-
êôñïíéêÞ êáé óå ðñáãìáôéêü ÷ñüíï (on-line) ðáñáêïëïýèçóç ôïõ Ýñãïõ. Óõã÷ñü-
íùò êáôÝóôçóå äõíáôÞ ôçí äçìéïõñãßá åíüò çëåêôñïíéêïý áñ÷åßïõ ôùí åðéìïñ-
öùìÝíùí êáé óôç óõíÝ÷åéá ôùí ðéóôïðïéçìÝíùí åêðáéäåõôéêþí óôéò Ô.Ð.Å.
Ç ðáñïõóßá ôïõ âïçèïý åðéìïñöùôÞ óôçí áßèïõóá, ï ïðïßïò äéåõêüëõíå
óå ìåãÜëï âáèìü ôï ðñüâëçìá ôçò ôå÷íéêÞò õðïóôÞñéîçò êáé ðáñåß÷å âïÞèåéá
óå åðéìïñöùôÞ êáé åðéìïñöïýìåíïõò.
ÔÝëïò, ç åðéäüôçóç ôùí åêðáéäåõôéêþí ãéá ôïí çëåêôñïíéêü åîïðëéóìü ôïõò
áðïôÝëåóå Ýíá åðéðëÝïí êßíçôñï.
Ùóôüóï, ðñÝðåé íá óõíåêôéìçèïýí êáé ôá áñíçôéêÜ ó÷üëéá êáé äéáðéóôþ-
óåéò ôùí åêðáéäåõôéêþí ó÷åôéêÜ ìå ôï Ýñãï:
62
ÊïéíÞ äéáðßóôùóç áðïôåëåß ç ðõêíüôçôá ôçò ýëçò êáé óõã÷ñüíùò ç äéäá-

óêáëßá ðïëëþí ãíùóôéêþí áíôéêåéìÝíùí óå ëßãï ÷ñüíï. Ãé’ áõôü ôïí ëüãï äåí
õðÞñîå áñêåôüò ÷ñüíïò ãéá ôç äéäáóêáëßá ôïõ åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý ðïõ
ðåñéïñßóôçêå ìüíï óôçí åðßäåéîç.
Ç ðñïâëåðüìåíç ðéóôïðïßçóç óå óõíäõáóìü ìå ôçí Ýëëåéøç åðáñêïýò
åíçìÝñùóçò ãé' áõôÞí äçìéïýñãçóå Ýíá êëßìá Üã÷ïõò óôïõò åêðáéäåõôéêïýò,
ôï ïðïßï Üìâëõíå ôï åíäéáöÝñïí êáé åðçñÝáóå áñíçôéêÜ ôç äéáäñáóôéêÞ,
ãíùóéáêÞ äéáäéêáóßá ðïõ åßíáé êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ìÜèçóçò/ äéäá-
óêáëßáò ìå/ êáé ãéá ôéò Ô.Ð.Å. Áõôü åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ðïëëïß åêðáéäåõôéêïß
íá ðáñáêïëïõèïýí ôï ðñüãñáììá ìå íïïôñïðßá åîåôáæïìÝíïõ êáé ü÷é ïõ-
óéáóôéêïý áðïäÝêôç ãíþóçò.
Ôï ãåãïíüò üôé äåí ðñïâëÝðïíôáí áðü ôï ßäéï ôï Ýñãï åðéðñüóèåôåò þñåò ãéá
åîÜóêçóç êáé åíáó÷üëçóç ôùí åðéìïñöùìÝíùí åêðáéäåõôéêþí ìå ôéò ÍÝåò Ôå-
÷íïëïãßåò, óå óõíäõáóìü ìå ôï ìåãÜëï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ðïõ ìåóïëÜâçóå áðü
ôçí ðñþôç öÜóç ôïõ Ýñãïõ ìÝ÷ñé ôçí äåýôåñç öÜóç ôçò ðéóôïðïßçóçò, äåí åðÝ-
ôñåøå ôçí áöïìïßùóç êáé ôçí åìðÝäùóç ôùí íÝùí ãíþóåùí ðïõ áðïêôÞèçêáí.
1. Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï: Á´ ÁèÞíáò, Í. Âïéùôßáò, Í. Åõâïßáò, Í. ËÜñéóáò, Í. Ìáãíçóßáò, Í.

Êáñäßôóáò, Í. ÔñéêÜëùí, Í. Çìáèßáò, Í. Ðéåñßáò, Á´ Èåóóáëïíßêçò, Â´ Èåóóáëïíßêçò, Í.
×áëêéäéêÞò, Í. Öëþñéíáò, Í. Ãñåâåíþí, Í. ÄñÜìáò, Í. ÊáóôïñéÜò, Í. Êéëêßò, Í. ÊïæÜíçò, Í.
ÐÝëëáò, Í. Óåññþí, Í. ÊáâÜëáò, Í. ÎÜíèçò, Í. Ñïäüðçò, Í. ¸âñïõ, Í. ÄùäåêÜíçóïõ, Í.
ÓÜìïõ, Í. ×ßïõ, Í. ËÝóâïõ, Í. Çñáêëåßïõ, Í. Ëáóéèßïõ, Í. Ñåèýìíïõ êáé Í. ×áíßùí.
Åñåõíçôéêü Áêáäçìáúêü Éíóôéôïýôï Ôå÷íïëïãßáò Õðïëïãéóôþí: Í. Á÷áÀáò, Í. Çëåßáò, Í.
Ìåóóçíßáò, Í. Áñêáäßáò, Í. Ëáêùíßáò, Í. Áñãïëßäïò, Í. Êïñéíèßáò, Â´ Áèçíþí, Ã´ Áèçíþí,
Ä´ Áèçíþí, ÁíáôïëéêÞò ÁôôéêÞò, ÄõôéêÞò ÁôôéêÞò, Ðåéñáéþò, Í. ÊõêëÜäùí, Í. Öèéþôéäïò, Í.
Öùêßäïò, Í. Åõñõôáíßáò, Í. Áéôùëïáêáñíáíßáò, Í. ¢ñôáò, Í. ÐñåâÝæçò, Í. Éùáííßíùí, Í.
Èåóðñùôßáò, Í. ÊÝñêõñáò, Í. ËåõêÜäïò, Í. Êåöáëëçíßáò êáé Í. Æáêýíèïõ.
ÌçíáÀäç Á. (2004). Ôá ðáéäáãùãéêÜ åìðüäéá óôçí åðéìüñöùóç ôùí åêðáéäåõôéêþí

óôéò ôå÷íïëïãßåò Åðéêïéíùíßáò êáé Ðëçñïöïñßáò (ÔÐÅ). ÅðéóôÞìåò ÁãùãÞò, Èå-
ìáôéêü Ôåý÷ïò 2004, 151-164
ÂïóíéÜäïõ Ó. (2001). Ðùò ìáèáßíïõí ïé ìáèçôÝò. ÄéåèíÞò Áêáäçìßá ôçò Åêðáß-
äåõóçò. ÄéåèíÝò Ãñáöåßï Åêðáßäåõóçò ôçò UNESCO.
Norusis M. SPSS (2002). 11.0 Guide to Data Analysis, Prentice Hall.
ÕÐÅÐÈ. Ðñüóêëçóç åêäÞëùóçò åíäéáöÝñïíôïò ãéá óõììåôï÷Þ óôéò ÅðéôñïðÝò Åðé-
ìüñöùóçò ðïõ èá óõãêñïôçèïýí áðü ôï ÕÐÅÐÈ óå üëïõò ôïõò íïìïýò ôçò ÷þñáò
(5571/28-11-2000)
63
MÝíôïñáò
ÕÐÅÐÈ. Ðñüóêëçóç åêäÞëùóçò åíäéáöÝñïíôïò ãéá ôçí åðéëïãÞ ãñáììáôÝùí óôéò

ÅðéôñïðÝò Åðéìüñöùóçò ðïõ èá óõãêñïôçèïýí áðü ôï ÕÐÅÐÈ óå üëïõò ôïõò
íïìïýò ôçò ÷þñáò (5573/28-11-2000)
ÕÐÅÐÈ. Ðñüóêëçóç åêäÞëùóçò åíäéáöÝñïíôïò ãéá ôçí äéåîáãùãÞ ðñïãñáììÜôùí
åðéìüñöùóçò (5572/28-11-2000)
ÕÐÅÐÈ. Åãêýêëéïò åíçìÝñùóçò Åêðáéäåõôéêþí ãéá Ýíáñîç ðñïãñÜììáôïò åðéìüñ-
öùóçò (1579/ÊÃ/14-2-2002)
Öá÷áíôßäçò Í., ×ñéóôïöüñïõ Â. , Ðíåõìáôéêüò Á. (2004). ÁíôéëÞøåéò Åêðáéäåõôéêþí
ìåôÜ ôç âáóéêÞ ôå÷íïëïãéêÞ åðéìüñöùóç. ÐñáêôéêÜ 4ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ
ôùí Åêðáéäåõôéêþí ãéá ôéò ÔÐÅ , Ôüìïò Á' 327-335
ÊïôæáìðáóÜêç Å., Éùáííßäçò ×. Åðéìüñöùóç åêðáéäåõôéêþí óå ÔÐÅ: Êßíçôñá, óôÜ-
óåéò êáé äõóêïëßåò óôçí åêðáßäåõóç. ÐñáêôéêÜ 4ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ ôùí
Åêðáéäåõôéêþí ãéá ôéò ÔÐÅ, ÁèÞíá 2004, Ôüìïò Á´ 308-316
Ðïëßôçò Ð., ÊáñáìÜíçò Ì., Ñïýóóïò Ð., Ôóáïýóçò Ã. (2000) Áîéïëüãçóç ôçò Åðé-
ìüñöùóçò ôùí Åêðáéäåõôéêþí óôá ðëáßóéá ôïõ ¸ñãïõ ÏÄÕÓÓÅÁÓ , 2ï ÐáíåëëÞíéï
ÓõíÝäñéï: Ïé ÔÐÅ óôçí åêðáßäåõóç, ÐÜôñá.
Óïëïìùíßäïõ ×., Óôáõñßäïõ Å. (1994) Óýã÷ñïíç ÅêðáéäåõôéêÞ Ôå÷íïëïãßá: Äõíá-
ôüôçôåò êáé ðñïïðôéêÝò ãéá ôçí åðßëõóç ðñïâëçìÜôùí ôçò åêðáßäåõóçò, Ðáéäá-
ãùãéêÞ Åðéèåþñçóç, ô.20-21, 69-91
Ðáðáäüðïõëïò Ã., Ãüãïõëïõ Á., ÃïõëÞ Å., ÉùÜííïõ Â., Ôñéáíôïðïýëïõ È., ×ïýóïõ
Å., ÊáóéìÜôçò Í., (1999) Ðëáßóéï ðñïãñÜììáôïò åðéìüñöùóçò åêðáéäåõôéêþí ãéá
ôçí áîéïðïßçóç ôùí ÔÐÅ óôç äéáäéêáóßá ôçò äéäáóêáëßáò êáé ôçò ìÜèçóçò, Ðá-
íåëëÞíéï ÓõíÝäñéï êáèçãçôþí ÐëçñïöïñéêÞò Çðåßñïõ, 357-369
N. Guy, Ïé åêðáéäåõôéêïß: ÐñïïðôéêÝò ãéá ôï åêðáéäåõôéêü åðÜããåëìá óôçí Åõñþðç,
ìåôöñ. Ì. ÄåëçãéÜííç, Åêä. ¸êöñáóç, ÁèÞíá 1998
O.E.C.D. , The teacher today, O.E.C.D. , Paris 1990
Ð. Îù÷Ýëçò-Æ. Ðáðáíáïýì Ãéá ôçí ÅëëçíéêÞ ðåñßðôùóç, Ç åíäïó÷ïëéêÞ åðéìüñöùóç ôùí
åêðáéäåõôéêþí. ÅëëçíéêÝò åìðåéñßåò 1977-2000, ÕÐÅÐÈ-ÅÐÅÁÅÊ, Èåóóáëïíßêç 2000.
Áð. ÁíäñÝïõ-óõíåñãáóßá Ð. Ìáíôæïýöáò, ÈÝìáôá ïñãÜíùóçò êáé äéïßêçóçò ôçò
åêðáßäåõóçò êáé ôçò ó÷ïëéêÞò ìïíÜäáò, «ÍÝá óýíïñá»- Á.Á. ËéâÜíç, ÁèÞíá 1999
Ìáôèáßïõ et.al ÈåóìïèåôçìÝíåò ÌïñöÝò Åðéìüñöùóçò, Åðéèåþñçóç Åðéóôçìïíéêþí
êáé åêðáéäåõôéêþí èåìÜôùí, ô(1), óåë. 7 - 30.
Áðü 23/4\3/2005 Ýùò 17/07/2005 ðñáãìáôïðïéÞèçêå ç Ä´ åðéìïñöùôéêÞ ðåñßïäïò ãéá 9115

åêðáéäåõôéêïýò, åíþ ðáñÜëëçëá äéåîÞ÷èçóáí ôñåéò ðåñßïäïé ðéóôïðïßçóçò.
Ôï Ýñãï õëïðïéÞèçêå áðü ôçí ðáñáêÜôù ïìÜäá ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ:
Õðåýèõíïò: Íéêüëáïò ÓðõñÝëëçò, ÊáèçãçôÞò Ðïëõôå÷íåßïõ
ÌÝëç: ÁããåëéêÞ Áããåëïðïýëïõ, ÁããåëéêÞ Áëìðáíïðïýëïõ, Áêñßôáò Âåíôïýñçò, ÂáóéëéêÞ
Ãåùñãáêïðïýëïõ, Áíáóôáóßá ÃåùñãéÜäïõ, Ìáñßá ÃêëåæÜêïõ, Êùí/íïò ÆáìÜíçò, ÉùÜííçò
ÊáñâÝëçò, Ìáñßá ÊáóêáíôÜìç, Êùí/íïò Êáöåôæüðïõëïò, Çëßáò Êïýôóéêïò, Áíáóôáóßá ÌáìÜç,
Ãåþñãéïò ÌÜíèïò, Ëïõêßá ÌáñíÝëç, ÌáñéÜííá Ìß÷ïõ, Ìáñßá ÌðáìðÜ, Íéêüëáïò ÍéêïëáÀäçò,
¢ããåëïò Ðáðáóáêåëëáñßïõ, Íéêüëáïò Ñüíôïò, Çëßáò ÓêáëôóÜò, Åëðéíßêç Ôóéêëåßäç, Áíáóôáóßá
Öñáãêïðïýëïõ, ¢íèéìïò ×áëêßäçò, ¢ííá Øéìïðïýëïõ
64
Aíèñþðéíá äéêáéþìáôá, ðïëõðïëéôéóìéêÞ
êïéíùíßá êáé åêðáßäåõóç
Âáóßëåéïò Á. ÐáíôáæÞò
ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëßáò
Ðåñßëçøç
Óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ðïëëþí ðñïêëÞóåùí ðïõ ðáñïõóéÜæåé ç ðïëõðïëé-

ôéóìéêÞ êïéíùíßá, ï ïéêïõìåíéêüò ðñïóáíáôïëéóìüò ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áí-
èñþðïõ äåí áðïôåëåß áðåéëÞ êáôÜ ôçò ðïëéôéóìéêÞò éäéáéôåñüôçôáò êáé ôçò
ôáõôüôçôáò áôüìùí, åèíïôéêþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí êáé åèíþí. ÁíôéèÝôùò,
ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ôç âÜóç, ðÜíù óôçí ïðïßá ôá Üôïìá, ïé åèíïôéêÝò-ðï-
ëéôéóìéêÝò ïìÜäåò êáé ôá Ýèíç ìðïñïýí íá áíáðôýóóïõí ôçí éäéáéôåñüôçôÜ
ôïõò êáé ôçí ðïëéôéóìéêÞ ôïõò ôáõôüôçôá. Ç áíèñùðüôçôá âëÝðåé óôçí åêðáß-
äåõóç Ýíá áíåêôßìçôï åöüäéï óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôçò íá êáôáêôÞóåé ôá éäáíéêÜ
ôçò åéñÞíçò, ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéêáéïóýíçò. Ôá äéêáéþìáôá
ôïõ áíèñþðïõ ìðïñïýí íá áðïôåëÝóïõí êåíôñéêü óçìåßï áíáöïñÜò ôçò äéá-
ðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò.
Abstract
Confronting the many challenges that a multicultural society brings about,

the universal orientation of the rights of human beings isn´t a threat to the
cultural idiosyncrasy and identity of people, ethnic groups and nations. On the
contrary, it may provide the basis on which people, ethnic groups and nations
can develop their idiosycrasy and cultural identity. Humanity considers edu-
cation as a valuable tool in its effort to attain the ideals of peace, freedom and
social justice. Human rights can be the central point of reference in inter-
cultural education.
O ê. Âáóßëåéïò ÐáíôáæÞò åßíáé ëÝêôïñáò óôç Ó÷ïëÞ Åðéóôçìþí ôïõ Áíèñþðïõ óôï Ðáéäáãùãéêü
ÔìÞìá Ðñïó÷ïëéêÞò Åêðáßäåõóçò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëßáò
65
MÝíôïñáò
ÅéóáãùãÞ
ÊáèçìåñéíÜ ãßíåôáé óõíåéäçôü üôé ç êáôáíüçóç ìåôáîý ôùí åèíþí, ôùí

õðáñ÷ïõóþí åèíïôéêþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí êáé áôüìùí åíôüò ôùí óõíüñùí
åíüò åèíéêïý êñÜôïõò, åßíáé Ýíá ðïëý äýóêïëï ðñüâëçìá êáé åðåßãïí æÞôçìá
ôçò åðï÷Þò ìáò. Ôï ìÝëëïí ôçò áíèñùðüôçôáò óõíáñôÜôáé åõèÝùò ðñïò ôçí
éêáíüôçôá êáôáíüçóçò ìåôáîý ôïõò. Ðñüêåéôáé ãéá äéáöïñåôéêÜ êáé ðåñßðëï-
êá ãåãïíüôá êáé óõãêñïýóåéò, ðïõ èÝôïõí åñùôÞìáôá êáé ðñïûðïèÝóåéò üðùò
êáé ôéò äõíáôüôçôåò óõíåííüçóçò ìåôáîý ôùí åèíþí, ôùí åèíïôéêþí-ðïëéôé-
óìéêþí ïìÜäùí êáé ôùí áôüìùí. ¼ôé ôá ðñïâëÞìáôá åßíáé äõíáôüí íá ëõèïýí
ðïëéôéêÜ, ôï âéþíïõìå êáèçìåñéíÜ. ¸÷ïíôáò õðüøç áõôü ôï ãåãïíüò ðñÝðåé
íá åðáíåîåôáóèïýí ïé äõíáôüôçôåò êáôáíüçóçò ôïõ «îÝíïõ». Êõñßùò äå, Ý-
÷ïõìå ÷ñÝïò íá ôçñÞóïõìå èåìåëéþäåéò, ïéêïõìåíéêïýò, êïéíùíéêïýò êáíüíåò
êáé áîßåò üðùò äéêáéïóýíç, åéñÞíç, éóüôçôá êáé áíåêôéêüôçôá.
Óôü÷ïò ôïõ ðáñüíôïò Üñèñïõ åßíáé ç ðáñïõóßáóç ôçò ó÷Ýóçò áíÜìåóá óôá
áíèñþðéíá äéêáéþìáôá, ôçí ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá êáé ôçí åêðáßäåõóç.
Åéäéêüôåñá, êáôáâÜëëåôáé ðñïóðÜèåéá:
íá äéåõêñéíéóôïýí ïé üñïé êáé íá åíôïðéóôïýí ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ ó÷åôß-
æïíôáé ìå ôçí áíáãíþñéóç ôùí äéêáéùìÜôùí ôùí õðáñ÷ïõóþí åèíïôéêþí-ðï-
ëéôéóìéêþí ïìÜäùí åíôüò åíüò åèíéêïý êñÜôïõò êáé
íá ãßíåé êáôáíïçôÞ ç ó÷Ýóç ôùí áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí êáé ôçò äéáðï-
ëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò ãéá éóüôéìç ìÜèçóç êáé åêðáßäåõóç, õðü ôçí ðñïûðü-
èåóç ôçò áíáãíþñéóçò ôïõ ðëïõñáëéóìïý, ôüóï ôïõ ôñüðïõ æùÞò, üóï êáé ôùí
áîéáêþí óõóôçìÜôùí.
1. Áíèñþðéíá äéêáéþìáôá
á) ÅííïéïëïãéêÞ ïñéïèÝôçóç
Ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ, áðïôåëïýí âáóéêü óôïé÷åßï ôçò ìåôáðïëå-

ìéêÞò äéåèíïýò Ýííïìçò ôÜîçò. ¸ôóé, óýìöùíá ìå ôçí UNESCO – Üðïøç
åêöñáóìÝíç ôç äåêáåôßá ôïõ 1970: «Ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ äåí åßíáé
ïýôå ìéá íÝá çèéêÞ, ïýôå ìéá ëáúêÞ èñçóêåßá. Åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñï áðü
ìéá êïéíÞ ó' üëïõò ôïõò áíèñþðïõò ãëþóóá. Åßíáé ïé áðáéôÞóåéò ðïõ ï Üí-
èñùðïò ôçò äéáíüçóçò Þ ôçò åðéóôÞìçò ïöåßëåé íá ìåëåôÞóåé êáé íá åí-
óùìáôþóåé óôéò ãíþóåéò ôïõ, ìå ôïõò äéêïýò ôïõ êáíüíåò êáé ìåèüäïõò, åßôå
áó÷ïëåßôáé ìå ôç öéëïóïößá, ôéò áíèñùðéóôéêÝò åðéóôÞìåò [...] åßôå åßíáé êïé-
íùíéïëüãïò Þ íïìéêüò, éóôïñéêüò Þ ãåùãñÜöïò. Åßíáé ôåëéêÜ ìéá ðñáãìáôéêÞ
66
Áíèñþðéíá äéêáéþìáôá, ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá êáé åêðáßäåõóç
åðéóôçìïíéêÞ åðåîåñãáóßá [...] ðïõ óôáäéáêÜ ðñüêåéôáé íá ïéêïäïìçèåß Þ íá

ðñïùèçèåß» ( UNESCO, 1974 óôï: ÐåññÜêçò, 1997, ó. 13). Ôá äéêáéþìáôá ôïõ
áíèñþðïõ ôïðïèåôïýíôáé óôï ðëÝãìá ôùí èåìåëéùäþí ó÷Ýóåùí ôïõ áôüìïõ
ìå ôï êñÜôïò ùò öïñÝá ôçò åîïõóßáò. ÄéáñêÞò õðÝñôáôïò óêïðüò ôïõò
ðáñáìÝíåé ç ðñïóôáóßá ôïõ áíèñþðïõ, ôçò áîßáò ôïõ êáé ôçò ðñïóùðéêüôç-
ôÜò ôïõ (âë. ÄåëçêùíóôáíôÞò, 1995, ó. 29).
Ç Ýííïéá «Äéêáéþìáôá ôïõ Áíèñþðïõ» ãåííÞèçêå óôç ÄõôéêÞ Åõñþðç.
Ùóôüóï, ðÝñá áðü èåùñçôéêÝò áðüøåéò Þ êáé íïìïèåôéêÝò ñõèìßóåéò, áíåõñß-
óêåôáé óôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ öéëïóïößá (âë. ü.ð., ó. 32). Äýï ìåãÜëá éóôï-
ñéêÜ ãåãïíüôá êáôÜ ôï 18° áéþíá óôç Âüñåéá ÁìåñéêÞ êáé ôçí Åõñþðç èá
óçìáäÝøïõí ôçí åîÝëéîÞ ôïõò. Óôçí áìåñéêáíéêÞ Þðåéñï, áñ÷éêÜ ìå ôç ÄéáêÞ-
ñõîç ôïõ Óõíåäñßïõ ôçò ÖéëáäÝëöåéáò, ôçò 14çò Ïêôùâñßïõ 1774, êáôüðéí, ìå
ôç ÄéáêÞñõîç ôçò Virginia ôçò 11çò Éïõíßïõ 1776 êáé óôç óõíÝ÷åéá ìå ôç Äéá-
êÞñõîç ôçò áìåñéêáíéêÞò áíåîáñôçóßáò, ôçò 4çò Éïõëßïõ 1776. Óôçí Åõñþðç,
ç ãáëëéêÞ åðáíÜóôáóç ôïõ 1789 ãÝííçóå ôç ÄéáêÞñõîç ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ
áíèñþðïõ êáé ôïõ ðïëßôç. Óôï åðáíáóôáôéêü êåßìåíï ôïõ 1789 äéáêçñýóóï-
íôáé, ùò áíáöáßñåôá öõóéêÜ äéêáéþìáôá, ç ðñïóùðéêÞ åëåõèåñßá êáé áóöÜ-
ëåéá, ç áíôßóôáóç óôçí êáôáðßåóç, ç éäéïêôçóßá, åíþ áðáñéèìïýíôáé ìéá óåé-
ñÜ áðü èåìåëéþäåéò áñ÷Ýò êáé äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ (âë. ü.ð., ó. 37).
Ôï ðñþôï ôÝôáñôï ôïõ 20ïý áéþíá åêäçëþèçêáí ïé ðñþôåò ðñïóðÜèåéåò äéå-
èíïðïßçóçò ôçò ðñïóôáóßáò ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ, êõñßùò óôï ðëáß-
óéï ôùí Äéåèíþí Ïñãáíéóìþí ôçò åðï÷Þò: ôçò Êïéíùíßáò ôùí Åèíþí êáé ôçò
Äéåèíïýò Ïñãáíþóåùò Åñãáóßáò. ÌåôÜ ôï Äåýôåñï Ðáãêüóìéï ðüëåìï ùñß-
ìáóå ç äéåèíÞò äéÜóôáóç ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ (×Üñôçò ÏÇÅ) êáé
ó÷çìáôïðïéÞèçêå ç ðñþôç êùäéêïðïßçóÞ ôïõò óå ïéêïõìåíéêü åðßðåäï (Ïé-
êïõìåíéêÞ ÄéáêÞñõîç ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ, 10 Äåêåìâñßïõ 1948).
â) Äéáêñßóåéò ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ.

Áðü ôá áôïìéêÜ óôá óõëëïãéêÜ äéêáéþìáôá - Ïé ôñåéò «ãåíéÝò»
Ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ äåí åßíáé êÜôé ôï óôáôéêü, áëëÜ ìéá äõíáìéêÞ
ðñáãìáôéêüôçôá êáé ìéá Ýííïéá, ðïõ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí äýï ôåëåõôáßùí áéþ-
íùí äéåõñýíèçêå, åìâáèýíèçêå, áëëÜ êáé áìöéóâçôÞèçêå êáé ðáñáíïÞèçêå
(ü.ð., ó. 147). ¸ôóé, ãßíåôáé ëüãïò ãéá «ãåíéÝò» äéêáéùìÜôùí ðïõ ÷áñáêôçñßæï-
íôáé ãéá ôç ÷ñïíéêÞ åìöÜíéóç êáé áíáãíþñéóÞ ôïõò (âë. ÐåññÜêçò, 1997, ó. 18).
Ç ðñþôç ãåíéÜ ðåñéëáìâÜíåé ôá áôïìéêÜ êáé ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá (ð.÷. ôï
äéêáßùìá óôç æùÞ, ôï äéêáßùìá óôçí ðñïóùðéêÞ åëåõèåñßá êáé áóöÜëåéá, ôçí
åëåõèåñßá ôçò óêÝøçò, ôçò èñçóêåßáò, ôçò óõíåßäçóçò, ôçí åëåõèåñßá ôçò Ýê-
öñáóçò, ôï äéêáßùìá óåâáóìïý ôïõ éäéùôéêïý êáé ïéêïãåíåéáêïý âßïõ ê.ëð.).
67
MÝíôïñáò
Ç äåýôåñç ãåíéÜ áöïñÜ ôá ïéêïíïìéêÜ, êïéíùíéêÜ êáé ðïëéôéóôéêÜ äéêáéþìáôá

(ð.÷. ôï äéêáßùìá óôçí åñãáóßá, ôï äéêáßùìá óôçí êïéíùíéêÞ áóöÜëéóç ê.ëð.).
Ôçí ôñßôç ãåíéÜ óõãêñïôïýí ôá äéêáéþìáôá áëëçëåããýçò. Ôá äéêáéþìáôá
áëëçëåããýçò Ý÷ïõí áôïìéêÞ êáé óõëëïãéêÞ äéÜóôáóç. Óôá äéêáéþìáôá ôñßôçò
ãåíéÜò åíôÜóóïíôáé ôï äéêáßùìá óôçí áíÜðôõîç, ôï äéêáßùìá óôçí åéñÞíç ê.ëð..
Ç ðáãêüóìéá óõíäéÜóêåøç ôïõ Ï.Ç.Å. ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ
óôç ÂéÝííç ôïí Éïýíéï ôïõ 1993, åðéâåâáßùóå ôïí ïéêïõìåíéêü êáé áäéáßñåôï
÷áñáêôÞñá üëùí ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ: «¼ëá ôá äéêáéþìáôá ôïõ
áíèñþðïõ åßíáé ïéêïõìåíéêÜ, áäéáßñåôá, áëëçëïåîáñôþìåíá êáé áëëçëÝíäå-
ôá» (Ðáãêüóìéá ÄéÜóêåøç ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ, ÂéÝííç, 1993
óôï: Lenhart, 1997, ó. 5). Åðß ôç åõêáéñßá ôçò ðåíôçêïóôÞò åðåôåßïõ áðü ôçí
õéïèÝôçóç ôçò ÏéêïõìåíéêÞò ÄéáêÞñõîçò ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ, ç
ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç êÜëåóå óôéò 10 Äåêåìâñßïõ ôïõ 1998, üóåò ÷þñåò äåí ôï
Ý÷ïõí áêüìç ðñÜîåé, íá äçëþóïõí ôçí õðáãùãÞ ôïõò óôéò êõñéüôåñåò óõíèÞ-
êåò ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ (Åõñùðáúêü Óõìâïýëéï, ÂéÝííç, 1998
óôï: Lenhart, 2003, ó. 39).
Ôá äéêáéþìáôá ôùí ëáþí
Óýìöùíá ìå ôçí ðáãêüóìéá óõíäéÜóêåøç ôïõ Ï.Ç.Å. ãéá ôá äéêáéþìáôá

ôïõ áíèñþðïõ óôç ÂéÝííç ôïí Éïýíéï ôïõ 1993, üëïé ïé ëáïß Ý÷ïõí ôï äéêáßùìá
ôçò áõôïäéÜèåóçò. Ïé ëáïß åßíáé åëåýèåñïé íá êáèïñßæïõí ôï ðïëéôéêü êáèå-
óôþò ôïõò, ôçí ïéêïíïìéêÞ, êïéíùíéêÞ êáé ôçí ðïëéôéóôéêÞ ôïõò áíÜðôõîç (Ðá-
ãêüóìéá ÄéÜóêåøç ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ, ÂéÝííç, 1993 óôï: Len-
hart, 1997, ó. 5).
Ôá äéêáéþìáôá ôùí ìåéïíïôÞôùí
Ç óçìáóßá ôçò ðñïáãùãÞò êáé ðñïóôáóßáò ôùí äéêáéùìÜôùí ôùí áôüìùí ðïõ
áíÞêïõí óå ìåéïíüôçôåò åèíéêÝò, ðïëéôéóìéêÝò, èñçóêåõôéêÝò, ãëùóóéêÝò, áðï-
ôåëåß óÞìåñá ìéá ïéêïõìåíéêÞ ðáñáäï÷Þ. Ôá êñÜôç õðï÷ñåïýíôáé íá åããõþíôáé
óå Üôïìá áíÞêïíôá óå ìåéïíüôçôá ôçí Üíåõ äéáêñßóåùí Üóêçóç ôùí äéêáéù-
ìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ. ÏñéóìÝíá áðü áõôÜ, ùóôüóï, åßíáé äõíáôüí íá áóêçèïýí
áðü êïéíïý (ð.÷. äéêáßùìá èñçóêåõôéêÞò ëáôñåßáò) (âë. Lenhart, 2003, ó. 12).
2. ÐïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá
Ï üñïò «ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá» åìöáíßóèçêå óôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò

ôïõ 1920 óôéò Ç.Ð.Á. ùò áðïôÝëåóìá ôçò ðáãêüóìéáò ïéêïíïìéêÞò êñßóçò êáé
68
ôïõ áõîáíüìåíïõ áñéèìïý ìåôáíáóôþí, üðïõ äåí ìðïñïýóå íá åöáñìïóèåß ç

ðáñáäïóéáêÞ ðïëéôéêÞ ãéá ôçí Ýíôáîç Þ óõãêåêñéìÝíá ãéá ôçí áöïìïßùóç
ôùí áëëïäáðþí. Åðßóçò, ÷ñåéÜóôçêå ôï åèíïôéêü äßêôõï áõôïâïÞèåéáò êáé
õðïóôÞñéîçò ãéá íá åìðïäéóôåß ìéá ïëïêëçñùôéêÞ åîáèëßùóç ôùí åèíïôéêþí-
ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí, ïé ïðïßåò æïýóáí óôéò Ç.Ð.Á. Óôç Ãåñìáíßá, ï üñïò
«ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá» åìöáíßóôçêå óôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ ’80 óôïí
êýêëï ôùí äéáíïïõìÝíùí êáé ôçò åêêëçóßáò, áöïý áõîÞèçêå ï áñéèìüò ôùí
ìåôáíáóôþí êé Ýãéíáí öáíåñÜ ôá ðñïâëÞìáôá ÝíôáîÞò ôïõò (âë. Pantazis,
2002, ó. 31).
Ùò ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá íïåßôáé:
«Óå åðßðåäï ðåñéãñáöÞò ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò ç ýðáñîç ìéáò åèíïôéêÞò,
ðïëéôéóìéêÞò ðïëëáðëüôçôáò êáé áíïìïéïãÝíåéáò.
Óå êáíïíéóôéêü ðñïóáíáôïëéóôéêü åðßðåäï, ç éóüôéìç óõíýðáñîç áôüìùí êáé
ïìÜäùí ðñïåñ÷ïìÝíùí áðü äéáöïñåôéêÝò êïõëôïýñåò êáé åèíüôçôåò.
Óå åðßðåäï êñéôéêÞò, ç Ýííïéá «ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá» óôñÝöåôáé êáôÜ
ôùí öñáãìþí, ôçò å÷èñüôçôáò, ôùí ðñïêáôáëÞøåùí, ôçò äéÜêñéóçò êáé ôïõ
ñáôóéóìïý» (ü.ð., ó. 32).
Óýìöùíá ìå ôïõò õðïóôçñéêôÝò ôçò ðïëõðïëéôéóìéêÞò êïéíùíßáò, ç áíôßëç-
øç åíüò åèíéêÜ ïìïéïãåíïýò åèíéêïý êñÜôïõò åìöáíßæåôáé ëüãù ôïõ öáéíïìÝ-
íïõ ôçò ìåôáíÜóôåõóçò ùò ìç ðñáãìáôéêÞ. Áíôßðáëïé áõôÞò ôçò êïéíùíéêÞò
ìïñöÞò ðáñáðÝìðïõí óôçí ðñþçí ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç êáé óôçí ðñþçí Ãéïõã-
êïóëáâßá. Ìåñéêïß áíôßðáëïé – áëëÜ åðßóçò êáé ìåñéêïß ïðáäïß – óõã÷Ýïõí
ôçí ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá, óõíåéäçôÜ Þ ìç, ìå Ýíá ïìïóðïíäéáêü, ðïëõå-
èíéêü êñÜôïò. Ç ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá äéáöÝñåé áðü Ýíá ïìïóðïíäéáêü,
ðïëõåèíéêü êñÜôïò. Óå Ýíá ôÝôïéï êñÜôïò åìöáíßæïíôáé ðñïâëÞìáôá ïìï-
óðïíäßáò, áõôïíïìßáò, äéá÷ùñéóìïý ìéáò ïëüêëçñçò ðåñéï÷Þò óôïí ïéêïíï-
ìéêü, êïéíùíéêü, ðïëéôéêü Þ ðïëéôéóìéêü ôïìÝá.
Ôï âáóéêü äßëçììá ôùí ðïëõðïëéôéóìéêþí êïéíùíéþí ìðïñåß íá äéáôõðù-
èåß ùò åîÞò: Áöåíüò üëá ôá ìÝëç ìéáò êïéíùíßáò Ý÷ïõí – ùò áñ÷Þ áí ü÷é å-
ìðñÜêôùò – ôï äéêáßùìá íá áóêïýí ôá ßäéá äéêáéþìáôá êáé íá Ý÷ïõí ôéò ßäéåò
åõêáéñßåò. ÁöåôÝñïõ Ý÷ïõí ôï äéêáßùìá íá åßíáé äéáöïñåôéêïß. ÅðéðëÝïí,
ðáñáôçñåßôáé åê ìÝñïõò ôùí ìåéïíïôÞôùí Ýíá åßäïò Üóêçóçò ðßåóçò ãéá äéá-
ôÞñçóç êáé ðñïþèçóç ôùí ðïëéôéóìéêþí éäéáéôåñïôÞôùí ôïõò, þóôå íá ãßíï-
íôáé áõôÝò ãíùóôÝò ðÝñá áðü ôá üñéá ôçò äéêÞò ôïõò êïéíüôçôáò, óôá ÌÌÅ,
óôç äéäáêôÝá ýëç ôùí ó÷ïëåßùí ê.ëð. Ìéá êñßóéìç ðñüêëçóç ãéá ðïëõðïëéôé-
óìéêÝò êïéíùíßåò åßíáé åðïìÝíùò ôï íá áðïäÝ÷ïíôáé ôéò ðïëéôéóìéêÝò äéáöï-
ñÝò ÷ùñßò íá ðáñáâéÜæïõí ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá. Ìå Üëëá ëüãéá, ç ðñü-
êëçóç åßíáé ç åöåýñåóç êÜðïéïõ ëåéôïõñãéêïý óõìâéâáóìïý, ãéá ôï åèíéêü
69
MÝíôïñáò
êñÜôïò üóï êáé ãéá ôïõò ðïëßôåò, áíÜìåóá óôá ßóá äéêáéþìáôá êáé óôï äé-
êáßùìá óôç äéáöïñåôéêüôçôá.
Ç áíôßöáóç áíÜìåóá óôéò áðáéôÞóåéò ãéá ßóá äéêáéþìáôá êáé óôï äéêáßùìá
óôç äéáöïñåôéêüôçôá ôïíßæåôáé ðñïò ôï ðáñüí áðü äýï êõñßùò ôÜóåéò: Êáô’
áñ÷Þí, Ý÷åé ãßíåé êáôáíïçôü óôéò äçìüóéåò óõæçôÞóåéò, ó÷åäüí 80 ÷ñüíéá ìåôÜ ôç
ÄéáêÞñõîç ôçò áõôïäéÜèåóçò ôùí ëáþí, üôé ôá åèíéêÜ êñÜôç åßíáé ðïëõðïëéôé-
óìéêÜ êáé êÜèå éäåïëïãßá ðïõ äéáêçñýôôåé ðùò ìüíï Üíèñùðïé «êïéíÞò êáôá-
ãùãÞò» èá Ýðñåðå íá æïõí óå Ýíá åèíéêü êñÜôïò, åßíáé äõíçôéêÜ åðéêßíäõíç.
Ïé ðïëõðïëéôéóìéêÝò êïéíùíßåò, ðïõ âñßóêïíôáé õðü «ìåôáíáóôåõôéêÞ ðßå-
óç» êáé óôéò ïðïßåò æïõí äéÜöïñåò åèíïôéêÝò-ðïëéôéóìéêÝò ïìÜäåò, ðñÝðåé íá
ðáñáéôçèïýí áðü ôçí «éäÝá» ìéáò åèíéêÜ ïìïéïãåíïýò êïéíùíßáò êáé íá áíá-
ãíùñßóïõí ôçí åèíïôéêÞ-ðïëéôéóìéêÞ ðïëëáðëüôçôá.
Ç áíáãíþñéóç ìðïñåß íá âáóßæåôáé óôá ðáñáêÜôù:
ÅèíïôéêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ ðïëëáðëüôçôá ðñÝðåé íá áíáãíùñéóèåß óå áôï-
ìéêü, óõëëïãéêü êáé êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêü åðßðåäï.
Ç åèíïôéêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ ðïëëáðëüôçôá áðïôåëåß ôç âÜóç ãéá åìðëïõôé-
óìü êáé óõíï÷Þ. Ïé áñ÷Ýò ðÜíù óôéò ïðïßåò ðñÝðåé íá âáóßæïíôáé ïé óêÝøåéò
áõôÝò, äåí ðñÝðåé íá åðéäéþêïõí ìüíï áíáãíþñéóç êáé óåâáóìü ôçò åèíïôéêÞò
êáé ðïëéôéóìéêÞò ðïëëáðëüôçôáò, áëëÜ åðßóçò íá äçìéïõñãÞóïõí äéáðïëéôé-
óìéêÝò óõíäÝóåéò, åðáöÝò ìåôáîý ôùí åèíïôéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí.
Óå üëá ôá ìÝëç ôùí åèíïôéêþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí ðñÝðåé íá ðáñÝ÷ï-
íôáé ïé ßäéåò åõêáéñßåò. Ç áíáãíþñéóç êáé ï óåâáóìüò ôùí åèíïôéêþí-ðïëéôé-
óìéêþí ïìÜäùí áðáéôåß íïìéêÞ ñýèìéóç ãéá ïéêïíïìéêÜ, ðïëéôéêÜ, åêðáéäåõ-
ôéêÜ êáé ðïëéôéóìéêÜ èÝìáôá.
Ç åèíïôéêÞ-ðïëéôéóìéêÞ ôáýôéóç ðñÝðåé íá åßíáé ïéêåéïèåëÞò. Ç åèíïôéêü-
ôçôá äåí ðñÝðåé íá äéáôçñåßôáé ôå÷íçôÜ. ÅóðåõóìÝíç áðüäïóç éäéïôÞôùí ðñÝðåé
íá áðïöåýãåôáé. Óå ìéá äçìïêñáôéêÞ êïéíùíßá ôï Üôïìï åßíáé åëåýèåñï íá åðé-
ëÝîåé óå ðïéï êïéíùíéêü-ðïëéôéóìéêü óýíïëï èá áíÞêåé (âë. Banks, 1994, ó. 289).
Óåâáóìüò êáé áíáãíþñéóç ôùí ðïëéôéóìéêþí óôïé÷åßùí ìéáò Üëëçò êïõë-
ôïýñáò äåí óçìáßíåé âåâáßùò áðïäï÷Þ, ÷ùñßò êñéôéêÞ, üëùí ôùí êáíüíùí
áõôÞò ôçò êïõëôïýñáò: «Óå ðïëõðïëéôéóìéêÝò êïéíùíßåò ìðïñåß ôï óýíôáãìá
ôïõ êñÜôïõò äéêáßïõ íá áíå÷èåß ìüíï ìïñöÝò æùÞò, ïé ïðïßåò óõíäÝïíôáé ìå
ôÝôïéåò ìç öïíôáìåíôáëéóôéêÝò ðáñáäüóåéò, äéüôé ç íïìéêÜ éóüôéìç óõíýðáñ-
îç áõôþí ôùí ìïñöþí æùÞò åðéèõìåß ôçí áìïéâáßá áíáãíþñéóç ôùí äéáöï-
ñåôéêþí ðïëéôéóìéêþí éäéïôÞôùí ôùí ìåëþí» (Habermas, 1993, ó. 177). Êá-
ôüðéí ôïýôïõ, ç áíáæÞôçóç êïéíþí êñéôçñßùí åêôßìçóçò êáé áîéïëüãçóçò èåù-
ñåßôáé áíáãêáßá. Ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá ðáñÝ÷ïõí ôÝôïéá êñéôÞñéá.
70
Ç Ýíôáîç óå Ýíá óýã÷ñïíï êñÜôïò ìå äçìïêñáôéêü êáèåóôþò ìðïñåß íá

äçìéïõñãÞóåé ìéá äéáëïãéêÞ êáôÜóôáóç, üðïõ ïé áñ÷Ýò ôùí áíèñùðßíùí äé-
êáéùìÜôùí ãßíïíôáé êïéíüò ðáñïíïìáóôÞò ãéá üëåò ôéò ïìÜäåò êáé ôá Üôïìá
ðïõ óõíèÝôïõí ôï êñÜôïò. Ãéá íá åßíáé óõìðáãÞò Ýóôù êáé ëßãï áõôïý ôïõ åß-
äïõò ç êïéíùíßá, åßíáé áðáñáßôçôïé êïéíïß ðáñïíïìáóôÝò. Ç áíáãíþñéóç ôçò
ðïëéôéóìéêÞò ðïëëáðëüôçôçôáò ðïõ äåí óõãêñïýåôáé ìå ôéò áñ÷Ýò ôùí ïéêïõ-
ìåíéêþí áôïìéêþí áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí ìðïñåß íá äçìéïõñãÞóåé Ýíá
ðñüôõðï êñÜìá. Ç «ïëïêëçñùôéêÞ» ìç áíáãíþñéóç ôùí ðïëéôéóìéêþí óôïé-
÷åßùí ôçò êÜèå êïõëôïýñáò åßíáé ðïõ ïäçãåß óôçí åèíéêéóôéêÞ Ýîáñóç êáé ôï
öïíôáìåíôáëéóìü êáé ü÷é ç áíáãíþñéóç ôùí óôïé÷åßùí áõôþí ðïõ êáèéóôïýí
ôá Üôïìá éêáíÜ íá óõììåôÝ÷ïõí åíåñãÜ óôï óýã÷ñïíï êñÜôïò.
2.1. Ðïëéôéóìüò - Êïõëôïýñá
Åßíáé ßóùò ÷ñÞóéìï íá õðåíèõìßóïõìå ôç äéÜêñéóç ìåôáîý ôïõ õëéêïý ðï-

ëéôéóìïý (civilisation), ùò êïéíùíéêÞò êëçñïíïìéÜò ðïõ áíáöÝñåôáé êõñßùò
óôéò åðéóôçìïíéêÝò ãíþóåéò êáé ôá ôå÷íïëïãéêÜ åðéôåýãìáôá êáé ôïõ ðíåõìá-
ôéêïý ðïëéôéóìïý (culture), ùò êïéíùíéêÞò êëçñïíïìéÜò ðïõ áíáöÝñåôáé êõ-
ñßùò óôéò áîßåò, óôéò ðåðïéèÞóåéò, óôéò óôÜóåéò, óôïõò ôñüðïõò æùÞò (âë. Ìïõ-
óïýñïõ, 1993, ó. 58).
Óýìöùíá ìå ôïí ïñéóìü ôçò UNESCO ðïëéôéóìüò åßíáé «ôï óýíïëï ôùí ìï-
íáäéêþí ðíåõìáôéêþí, õëéêþí, äéáíïçôéêþí êáé óõíáéóèçìáôéêþí ðôõ÷þí
ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí ìéá êïéíùíßá Þ ìéá êïéíùíéêÞ ïìÜäá. Áõôü äåí ðåñéëáì-
âÜíåé ìüíïí ôçí ôÝ÷íç êáé ôç ëïãïôå÷íßá, áëëÜ åðßóçò êáé ìïñöÝò æùÞò, ôá èå-
ìåëéþäç äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ, óõóôÞìáôá áîéþí, ðáñáäüóåéò êáé ìïñöÝò
ðßóôçò» (Deutsche UNESCO-Kommision, Menschenrechte, ô. 5,4 óôï: Äå-
ëçêùíóôáíôÞò, 1995, ó. 112). Ï ðïëõðïëéôéóìéêüò ðáéäáãùãüò J. Banks ïñßæåé
ôçí êïõëôïýñá ùò åîÞò: «êïõëôïýñá åßíáé ïé áîßåò, ôá óýìâïëá, ïé åñìçíåßåò
êáé ïé ðñïoðôéêÝò ðïõ äéáêñßíïõí ìßá ïìÜäá áíèñþðùí áðü ôçí Üëëç óôéò
óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò êáé ü÷é ôá ôå÷íïëïãéêÜ åðéôåýãìáôá, ôá õëéêÜ áãáèÜ ôçò
áíèñþðéíçò êïéíùíßáò» (Banks, 1994, ó. 83). Ç õðüóôáóç ìßáò êïõëôïýñáò
óôç óýã÷ñïíç êïéíùíßá áðïôåëåßôáé, ëïéðüí, áðü ôéò áîßåò, ôïõò êáíüíåò, ôïõò
ôñüðïõò åðéêïéíùíßáò êáé óõìðåñéöïñÜò êáé ôéò ðñïïðôéêÝò ðïõ Ý÷åé ìßá
åèíïôéêÞ ïìÜäá êáé ü÷é áðü ôçí ýëç, ôá õëéêÜ áãáèÜ üðùò ôï öáãçôü, ôá åí-
äýìáôá, ôï áõôïêßíçôï ê.ëð. Ôüóï ïé ÉÜðùíåò üóï êáé ïé Ãåñìáíïß êáôá-
óêåõÜæïõí êáé Ý÷ïõí áõôïêßíçôá, áëëÜ ï ôñüðïò ðïõ ïñãáíþíåôáé ç ðáñáãù-
ãÞ ìðïñåß íá åßíáé äéáöïñåôéêüò êáé áðïôåëåß Ýôóé Ýíá óçìáíôéêü óôïé÷åßï
ôçò êïõëôïýñáò ôïõò (ü.ð., ó. 286). Ï ïñéóìüò áõôüò ôçò êïõëôïýñáò äåí
õðïäçëþíåé áðïäï÷Þ ôïõ ðïëéôéóìéêïý ó÷åôéêéóìïý, ãéá ðáñÜäåéãìá óå ìßá
ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá ïé åèíïôéêÝò-ðïëéôéóìéêÝò ïìÜäåò íá æïõí êáé íá
71
MÝíôïñáò
êéíïýíôáé ç ìßá äßðëá óôçí Üëëç, üðïõ ç êÜèå ïìÜäá åììÝíåé óôá äéêÜ ôçò
ðñüôõðá êáé óõìâéþíïõí óôï ðíåýìá ôçò óõíýðáñîçò êáôüðéí áíáãêáéüôçôáò
Þ ç êÜèå åèíïôéêÞ-ðïëéôéóìéêÞ ïìÜäá íá äéáôçñåß äéêÜ ôçò ó÷ïëåßá. Åíôåëþò
áíôßèåôá ìå áõôü èÝôåé ôéò âÜóåéò, þóôå íá êáôáíïÞóïõìå êáëýôåñá ôï «Üë-
ëï», ôï «äéáöïñåôéêü» êáé íá åîåôÜóïõìå ôï «äéêü ìáò» êñéôéêÜ.
Åðßóçò, ðñÝðåé íá áíáöåñèåß üôé ìÝóá óå êÜèå «Ýèíïò» Þ «ïìÜäá» õðÜñ-
÷ïõí ðïéêßëïé ôñüðïé æùÞò êáé áðüøåéò: ïé ðëïýóéïé äéáöÝñïõí áðü ôïõò öôù-
÷ïýò, ïé Üíäñåò áðü ôéò ãõíáßêåò, ïé ìïñöùìÝíïé áðü ôïõò áíáëöÜâçôïõò, ïé
áóôïß áðü ôïõò åðáñ÷éþôåò ê.ëð.. ¸ðéðëÝïí, ðïëý óõ÷íÜ åßíáé áñêåôÜ äýóêï-
ëï íá ÷áñÜîïõìå óýíïñá áíÜìåóá óôéò êïõëôïýñåò. Áí êÜðïéïò éó÷õñéóôåß
üôé ð. ÷. ç ÍïñâçãéêÞ êïõëôïýñá õðÜñ÷åé êáé åßíáé äéáöïñåôéêÞ áðü ôç Äá-
íÝæéêç êïõëôïýñá, áõôüò èá ðñÝðåé íá áðïäåßîåé ôé åßíáé áõôü ðïõ ìïé-
ñÜæïíôáé ìåôáîý ôïõò üëïé ïé Íïñâçãïß áëëÜ ìå êáíÝíáí Äáíü. Áõôü äåí
ãßíåôáé åýêïëá. ÔåëéêÜ, ç êïõëôïýñá áðü ôç öýóç ôçò äåí Ý÷åé óõìðáãÞ õðü-
óôáóç. Åßíáé êÜôé ôï ïðïßï óõìâáßíåé, ü÷é êÜôé ðïõ áðëþò õðÜñ÷åé, åîåëßóóå-
ôáé ëüãù ôùí êïéíùíéêþí-ðïëéôéóìéêþí áëëçëåðéäñÜóåùí êáé áëëÜæåé äïìÞ.
3. Áíèñþðéíá äéêáéþìáôá êáé åêðáßäåõóç
Ç ó÷Ýóç ìåôáîý áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí êáé åêðáßäåõóçò äéáìïñöþèçêå

óå óýíäåóç ìå ôç ÃáëëéêÞ ÅðáíÜóôáóç êáé åíôïíüôåñá ìå ôçí ÏéêïõìåíéêÞ
ÄéáêÞñõîç ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ ôï 1948 (âë. Bohm, 1995, ó. 7). Ç
óõíåßäçóç óôï ìåìïíùìÝíï ðïëßôç êáé êáôÜ êýñéï ëüãï óôï óýíïëï ôùí ðïëéôþí
ãéá ôçí éó÷ý, óçìáóßá êáé ôéò óõíÝðåéåò ôùí áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí åßíáé
áðïôÝëåóìá ìéáò äéáöùôéóôéêÞò êáé ìáèçóéáêÞò äéáäéêáóßáò. Äåí åêðëÞôôåé ôï
ãåãïíüò üôé Þäç, áìÝóùò ìåôÜ ôçí ÃáëëéêÞ ÅðáíÜóôáóç, åìöáíßóèçêáí åêôåíÞ
åêðáéäåõôéêÜ êáé ó÷ïëéêÜ ðñïãñÜììáôá. Ôá ðéï óçìáíôéêÜ Þôáí óôç Ãáëëßá
áðü ôïí Condorcet, Lepeletier êáé Mirabeau êáé óôç Ãåñìáíßá áðü ôïí Hum-
boldt êáé Suvern. Ôá ðñïãñÜììáôá áõôÜ ó÷åäéÜóèçêáí íá åöáñìïóèïýí óôçí
åêðáßäåõóç ìå óôü÷ï áöåíüò íá åðéäñÜóïõí âáèéÜ óôç óêÝøç, óôï óõíáßóèçìá
êáé óôçí ðñÜîç ôùí áíèñþðùí, áöåôÝñïõ íá áðïêôÞóïõí ïé ðïëßôåò åêåßíç ôç
óôïé÷åéþäç åêðáßäåõóç, ç ïðïßá èá ôïõò åðÝôñåðå íá ìðïñïýí íá åöáñìüæïõí
åìðñÜêôùò ôá ðáñå÷üìåíá óå áõôïýò äéêáéþìáôá (âë. ü.ð.).
ÐÝñá áðü áõôÞ ôçí «åñãáëåéáêÞ» èåþñçóç ôçò åêðáßäåõóçò ãéá ôç äéÜäï-
óç êáé åöáñìïãÞ ôùí áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí ìðïñåß íá ãßíåé áíôéëçðôÞ ç
ó÷Ýóç ôïõò êáé ùò áìïéâáßá áíáöïñÜ.
¹äç óôéò Ýíôïíåò áíôéðáñáèÝóåéò, ðïõ åêåßíç ôçí åðï÷Þ ðñïêÜëåóáí ôá
ðñïáíáöåñèÝíôá ó÷ïëéêÜ ðñïãñÜììáôá (âë. ü.ð.), áëëÜ ðñïðÜíôùí óôçí
72
ðñïóðÜèåéá ðñáãìáôïðïßçóçò ôçò åêðáéäåõôéêÞò ðïëéôéêÞò, Ýãéíå óáöÝò üôé

ïé áðü ôçí ÃáëëéêÞ ÅðáíÜóôáóç äéáêçñõ÷èåßóåò âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò åëåõèå-
ñßáò êáé éóüôçôáò, äåí Þôáí äõíáôüí íá óõíôåëÝóïõí óôç äéáìüñöùóç åíüò
äçìïêñáôéêïý åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò, ç õëïðïßçóç êáé äéÜäïóÞ ôïõò
åðßóçò äåí Þôáí ÷ùñßò äõóêïëßåò äõíáôÞ, êáé åêôüò ôïýôïõ, ç ðñïóðÜèåéá áõ-
ôÞ ïäçãïýóå óõ÷íÜ óå óõãêñïýóåéò (âë. ü.ð.). Ïé êáôåõèõíôÞñéåò áõôÝò éäÝåò
áíáäåß÷èçêáí óå Ýíá âáóéêü ðñüâëçìá ôïõ óýã÷ñïíïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞ-
ìáôïò êáé ôçò ïñãÜíùóÞò ôïõ, ôï ïðïßï äõóôõ÷þò ðáñáìÝíåé ìÝ÷ñé óÞìåñá.
Ç ó÷Ýóç ìåôáîý åêðáßäåõóçò êáé áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí ðñÝðåé íá å-
îåôÜæåôáé åðßóçò êáé ðñïò ìßá Üëëç êáôåýèõíóç, Ýôóé þóôå ç åêðáßäåõóç íá
ðáñïõóéÜæåôáé ü÷é ìüíï ùò ìéá åêðáßäåõóç ðïõ ëáìâÜíåé õðüøç ôçò «áðëþò»
ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá áëëÜ ðïõ óôçñßæåôáé óå áõôÜ. ÌåôÜ ôï Äåýôåñï
Ðáãêüóìéï ðüëåìï äçìïóßåõóå ç UNESCO ìéá óåéñÜ ìåëåôþí ó÷åôéêÜ ìå ôçí
åêðáßäåõóç êáé ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá. Ç ÃåíéêÞ ÄéÜóêåøç ôïõ Ïñ-
ãáíéóìïý ôùí ÇíùìÝíùí Åèíþí ãéá ôçí Åêðáßäåõóç, ôçí ÅðéóôÞìç êáé ôïí
Ðïëéôéóìü, ðïõ Ýãéíå óôï Ðáñßóé ôï 1974 (UNESCO , 1974 óôï: Äåëçêùíóôá-
íôÞò, 1995, ó. 131), åðéâåâáéþíåé ôçí åõèýíç ðïõ Ý÷åé ç UNESCO íá áíáäåß-
îåé êáé íá õðïóôçñßîåé êÜèå äñáóôçñéüôçôá ìå óôü÷ï ôçí åîáóöÜëéóç ôçò åê-
ðáßäåõóçò üëùí ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò äéêáéïóýíçò, ôçò åëåõèåñßáò, ôùí äé-
êáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ êáé ôçò åéñÞíçò (âë. ü.ð., ó. 131). Ç ðáãêüóìéá óõí-
äéÜóêåøç ôïõ Ï.Ç.Å. ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ óôç ÂéÝííç, ôïí Éïýíéï
ôïõ 1993, áíáãíþñéóå êáé âåâáßùóå üôé üëá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ
ðçãÜæïõí áðü ôçí áîéïðñÝðåéá êáé ôçí áîßá ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôï ðñüóùðï
åíüò áíèñþðïõ, êáé üôé áõôü áðïôåëåß ôï êåíôñéêü èÝìá ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ
êáé ôùí èåìåëéùäþí åëåõèåñéþí, êáé óõíåðþò èá ðñÝðåé íá åßíáé êýñéïò äé-
êáéïý÷ïò êáé íá óõììåôÝ÷åé åíåñãÜ óôçí õëïðïßçóç áõôþí ôùí äéêáéùìÜôùí
êáé åëåõèåñéþí (Ðáãêüóìéá ÄéÜóêåøç ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ,
ÂéÝííç, 1993 óôï: ÐåññÜêçò, 1999, ó. 880). Ç ÄéáêÞñõîç ôçò ÂéÝííçò ðñü-
ôåéíå ãéá ìßá «Åêðáßäåõóç ãéá ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá» êáé ðñïÝôñåøå ôá
êñÜôç ìÝëç «íá ìï÷èÞóïõí ãéá íá îåñéæþóïõí ôïí áíáëöáâçôéóìü êáé [...] íá
êáôåõèýíïõí ôçí ðáéäåßá ðñïò ôçí ðëÞñç áíÜðôõîç ôçò áíèñþðéíçò ðñïóùðé-
êüôçôáò êáé ðñïò åíßó÷õóç ôïõ óåâáóìïý ãéá ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá êáé
ôéò èåìåëéþäåéò åëåõèåñßåò» (Ðáãêüóìéá ÄéÜóêåøç ãéá ôá äéêáéþìáôá ôïõ
áíèñþðïõ, ÂéÝííç, 1993 óôï: ÐåññÜêçò, 1999, ó. 913). Ì' áõôüí ôïí ôñüðï
÷Üíåé ç åêðáßäåõóç ôüóï ôïí «åñãáëåéáêü» üóï êáé ôï «äéóôáêôéêü» ôçò ÷á-
ñáêôÞñá êáé áíïéêïäïìåßôáé óå åêåßíï ôï èåìÝëéï, ðïõ åðßóçò áðïôåëåß ôç
âÜóç óôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá: ôï áíèñþðéíï ðñüóùðï.
Áí êÜðïéïò, üðùò åßíáé áðáñáßôçôï êáé óêüðéìï ÷Üñç åííïéïëïãéêÞò äéá-
óÜöçóçò, äéáêñßíåé ôçí åêðáßäåõóç óáöþò ùò ìßá äéáäéêáóßá ôçò Ðáéäáãùãé-
êÞò, ùò Ýíá óõëëïãéóìü ðÝñá áðü áõôÞ ôç äéáäéêáóßá, ôüôå åìöáíßæåôáé ìßá
73
MÝíôïñáò
«ÐáéäáãùãéêÞ ôùí Áíèñùðßíùí ÄéêáéùìÜôùí» (Lenhart, 2003) Þ ìßá «Åêðáß-

äåõóç ãéá ôá Áíèñþðéíá Äéêáéþìáôá» (Bohm, 1995), ç ïðïßá îåêéíÜ áêñéâþò
áðü ôï áíèñþðéíï ðñüóùðï êáé áíôéëáìâÜíåôáé êáé ó÷åäéÜæåé ôçí åêðáßäåõóç
ñéæïóðáóôéêÜ, óýìöùíá ìå ôéò áîßåò êáé áñ÷Ýò ôïõ áíèñþðéíïõ ðñïóþðïõ.
Óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ðïëëþí ðñïêëÞóåùí ðïõ ðáñïõóéÜæåé ôï ìÝëëïí,
ç áíèñùðüôçôá âëÝðåé óôçí åêðáßäåõóç Ýíá áíåêôßìçôï åöüäéï óôçí ðñï-
óðÜèåéÜ ôçò íá êáôáêôÞóåé ôá éäáíéêÜ ôçò åéñÞíçò, ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò
êïéíùíéêÞò äéêáéïóýíçò. H áäéÜóðáóôç ó÷Ýóç áíÜìåóá óôá áíèñþðéíá äé-
êáéþìáôá êáé óôçí åéñÞíç (âë. Ðáðáäïðïýëïõ, 1990/Ðáðáäïðïýëïõ, 1994)
äéáôõðþíåôáé óôçí ðñþôç ðñüôáóç ôïõ ðñïïéìßïõ ôçò ÏéêïõìåíéêÞò ÄéáêÞñõ-
îçò ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ (1948): «[...] ç áíáãíþñéóç ôçò áîéïðñÝ-
ðåéáò ðïõ åßíáé óýìöõôç óå üëá ôá ìÝëç ôçò áíèñþðéíçò ïéêïãÝíåéáò, êáèþò
êáé ôùí ßóùí êáé áíáðáëëïôñßùôùí äéêáéùìÜôùí ôïõò, áðïôåëåß ôï èåìÝëéï
ôçò åëåõèåñßáò, ôçò äéêáéïóýíçò êáé ôçò åéñÞíçò óôïí êüóìï» (ÏéêïõìåíéêÞ
ÄéáêÞñõîç ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ, 1948 óôï: ÐåññÜêçò, 1999, ó.
841). ÌÝóù ôçò åêðáßäåõóçò ìðïñïýí íá åðéôåõ÷èïýí üëá áõôÜ êáé áêüìá
ðåñéóóüôåñá. Ç åêðáßäåõóç ìðïñåß íá óõìâÜëåé óôçí ðñïþèçóç ôçò äéå-
èíïýò óõíåñãáóßáò ìå ôçí êáëëéÝñãåéá ôïõ ðíåýìáôïò ôçò åéñÞíçò, ôçò áíá-
ãíþñéóçò ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ áíèñþðïõ, ôçò êáôáíüçóçò ôïõ «Üëëïõ», ôçò
áëëçëåããýçò êáé ôçò áíåêôéêüôçôáò. Ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå êáôáíüçóç ôéò äéá-
öïñåôéêÝò êïõëôïýñåò ìå ôï íá ðñïùèåß ôï óåâáóìü ãéá ôá áíèñþðéíá äé-
êáéþìáôá ãéá üëïõò, ôç äéáöïñåôéêüôçôá êáé ôçí åðßëõóç ôùí ðñïâëçìÜôùí
ìÝóù åéñçíéêþí äéáäéêáóéþí.
Ôï ó÷ïëåßï ïöåßëåé íá ðñïóöÝñåé ðáéäåßá ðïõ åðéêåíôñþíåôáé óå ïéêïõ-
ìåíéêÝò áîßåò, üðùò åéñÞíç, éóüôçôá, åëåõèåñßá, äéêáéïóýíç êáé íá âëÝðåé ìå
ðñïóï÷Þ êáé åíäéáöÝñïí ôï áíáðôõóóüìåíï Üôïìï áíôß íá åßíáé ðñïóáíáôï-
ëéóìÝíï ìüíï óôçí åðéóôÞìç êáé ôçí ôå÷íïëïãßá. Ç ðñïóöåñüìåíç ðáéäåßá
ïöåßëåé åðßóçò íá áðïóêïðåß óôï ðþò ìðïñïýí íá óõìâéþíïõí áñìïíéêÜ Üôï-
ìá êáé ïìÜäåò äéáöïñåôéêÞò ðïëéôéóìéêÞò êáôáãùãÞò ìÝóá óå Ýíá åèíéêü êñÜôïò.
3.1. ÄéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç êáé áíèñþðéíá äéêáéþìáôá
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá åìöáíßóèçêå ôï èÝìá ðïëõðïëéôéóìéêüôçôá êáé äéá-

ðïëéôéóìéêüôçôá óôï ðñïóêÞíéï ôùí êïéíùíéêïðïëéôéêþí, öéëïóïöéêþí êáé
ðáéäáãùãéêþí óõæçôÞóåùí. Ïé üñïé «ðïëõðïëéôéóìéêüôçôá» êáé «äéáðïëéôéóìé-
êüôçôá» äåí åßíáé ôáõôüóçìïé. Ç «ðïëõðïëéôéóìéêüôçôá» åßíáé ôï äåäïìÝíï
êáé ç «äéáðïëéôéóìéêüôçôá» ôï æçôïýìåíï. Ç «äéáðïëéôéóìéêüôçôá» ðñïû-
ðïèÝôåé ôçí «ðïëõðïëéôéóìéêüôçôá», áëëÜ äåí áðïññÝåé áõôüìáôá áð’ áõôÞ.
Ï üñïò «ðïëõðïëéôéóìéêüôçôá» åßíáé êõñßùò áíáëõôéêüò üñïò, åíþ ï üñïò «äéá-
ðïëéôéóìéêüôçôá» åßíáé ðåñéóóüôåñï êáíïíéóôéêüò (âë. Aurnheimer, 1990, ó.
74
1-3/ÄáìáíÜêçò, 2002, ó. 39). Ãéá ôïõò Ðáéäáãùãïýò Ýãéíå ðñïðÜíôùí áíáìöé-

âüëùò åêðáéäåõôéêü êáèÞêïí íá êÜíïõí óêÝøåéò ãýñù áðü ðñïãñÜììáôá êáé
ìåèüäïõò ìéáò äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò. Ïé óõæçôÞóåéò áõôÝò îåêéíïýí
áðü äýï ðñïûðïèÝóåéò: ðñþôïí üôé ïé äéáöïñåôéêÝò êáé ïñéïèåôçìÝíåò êïõë-
ôïýñåò åßíáé éóüôéìåò êáé äåýôåñïí üôé åßíáé áíáãêáßï áõôÝò ïé äéáöïñåôéêÝò
êïõëôïýñåò óôï ðáñüí êáé óôï ìÝëëïí íá «óõìöéëéùèïýí», áìïéâáßá íá óõì-
ðëçñþíïíôáé, íá êáôáíïïýíôáé êáé íá áíáãíùñßæïíôáé.
Ç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç åíôÜóóåôáé óå Ýíá åõñýôåñï åéñçíéóôéêü êß-
íçìá, õðçñåôåß ôçí åéñÞíç ìåôáîý ôùí ðïëéôéóìþí êáé ôçí áìïéâáßá êáôáíüçóç.
ÓôñÝöåôáé êáôÜ ôçò áðïëõôïðïßçóçò ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ôùí ðïëéôéóìþí (âë.
ÄåëçêùíóôáíôÞò, 1995, ó. 125). Ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ ïäçãïýí óÞìåñá ïé
ðñïóðÜèåéåò ôçò «Äéåèíïýò Åêðáßäåõóçò», ïé äýï êõñéüôåñïé Üîïíåò ôçò ïðïßáò
åßíáé ç åéñÞíç êáé ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ (âë. Ðáðáäïðïýëïõ, 1990).
Ç Ýííïéá ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò ìÜèçóçò Ý÷åé óôç óýã÷ñïíç ðáéäáãùãéêÞ
óõæÞôçóç ìéá óôáèåñÞ èÝóç. Ùò äéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç íïåßôáé «ç êïéíÞ ìÜ-
èçóç áíèñþðùí äéáöïñåôéêÞò åèíéêÞò Þ åèíïôéêÞò êáôáãùãÞò» (Kiper, 1992,
ó. 161). Óêïðüò ôçò åßíáé, íá ïäçãÞóåé óå áìïéâáßï óåâáóìü ôéò äéáöïñåôéêÝò
ðïëéôéóìéêÝò åìðåéñßåò êáé ôéò áðü áõôÝò ðáñáãüìåíåò åêôéìÞóåéò êáé ðáñá-
óôÜóåéò êáé íá áíáðôõ÷èåß áìïéâáßá êáôáíüçóç. ÐñÝðåé íá åíôïðßæïíôáé ï-
ìïéüôçôåò, ôá ðïëéôéóìéêÜ óôïé÷åßá ôçò êÜèå êïõëôïýñáò ìðïñïýí íá åìðëïõ-
ôßæïõí ôç äéêÞ ìáò êïõëôïýñá êáé íá ôçí áíáæùïãïíïýí.
Ç äéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç óôçí õðçñåóßá ôùí áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí Ý÷åé
ôïõò ðåñéïñéóìïýò êáé ôá üñéá ôçò. Éäéáßôåñá üóïí áöïñÜ óôçí Üóêçóç åðéññïÞò
óå ðïëéôéêÝò äïìÝò, ïé ïðïßåò ñõèìßæïõí ìå íüìïõò êáé äéáôÜîåéò ôç óõìâßùóç
ôùí äéáöïñåôéêþí åèíïôéêþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí óå Ýíá åèíéêü êñÜôïò. Ôá üñéá
áõôÜ ôçò ðïëéôéêÞò åðéññïÞò äåí ôïðïèåôïýíôáé óôï íá áíáôñÝ÷ïõìå ìå ðñï-
óäïêßá êáé êáñôåñßá óôïõò «åéäéêïýò» êáé íá äéáìáñôõñüìáóôå ãéá ôçí å÷èñüôç-
ôá, ôç äéÜêñéóç êáé ôï ìßóïò êáôÜ ôïõ «îÝíïõ». Áíáãêáßá åßíáé ç åðßôåõîç åíüò
èåìåëéþäïõò óêïðïý ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò ìÜèçóçò. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí êáôáíüç-
óç ôïõ «îÝíïõ» ùò ãíùóôéêÞò êáé çèéêÞò êáôçãïñßáò, ãéá íá ðñïåôïéìÜóåé ðáéäéÜ
êáé åöÞâïõò, þóôå íá áðïäÝ÷ïíôáé ôïõò «Üëëïõò», ôï «îÝíï». Ìüíï áí ôßèåôáé
ùò èÝìá, ôé óêÝðôïíôáé ôá ìÝëç ôçò ðëåéïíüôçôáò ãéá ôá ìÝëç ôùí ìåéïíïôÞôùí êáé
áíôéóôñüöùò, ìðïñïýìå íá ïäçãçèïýìå óå ìáèçóéáêÞ äéáäéêáóßá, ç ïðïßá «åðå-
îåñãÜæåôáé êñéôéêÜ êïéíÝò äïìÝò, ðñüôõðá áíôßëçøçò êáé óêÝøçò êáé ðñïêáëåß
áõôïóôï÷áóìü» (Kiper, 1996, ó. 202). Êáôüðéí ôïýôïõ ìðïñïýí äéáöïñÝò íá áíá-
êáëýðôïíôáé, Üìåóá íá âéþíïíôáé êáé íá åìðëïõôßæïõí ôç äéêÞ ìáò áíôßëçøç, ôï
äéêü ìáò ôñüðï óêÝøçò êáé åñìçíåßáò ôùí äéáöüñùí ãåãïíüôùí.
Ôï äéáðïëéôéóìéêü ðñüãñáììá, ôï ïðïßï áíáöÝñåôáé óôçí åããýçóç ôùí
áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí, óôç äéáôÞñçóç «ôïõ ðïëõäéÜóôáôïõ» (Äåëçêùí-
óôáíôÞò, 1995, ó. 26) ôçò áíèñþðéíçò ýðáñîçò êáé óõíýðáñîçò ìÝóá óôçí ðï-
75
MÝíôïñáò
ëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá, óôçí ðñáãìÜôùóç ôçò åëåõèåñßáò óå üëïõò ôïõò ôï-

ìåßò ôçò æùÞò êáé óå üëåò ôéò åèíïôéêÝò-ðïëéôéóìéêÝò ïìÜäåò, ðñÝðåé íá ÷ñç-
óéìïðïéåßôáé óôá åêðáéäåõôéêÜ éäñýìáôá êáé óôçí ðñÜîç êáôÜ ôÝôïéïí ôñüðï,
þóôå íá ìðïñïýí íá åêöñÜæïíôáé ôá äéáöïñåôéêÜ ðïëéôéóìéêÜ óôïé÷åßá êáé ïé
äéáöïñåôéêïß âéüêïóìïé. Ïé ðñïóðÜèåéåò ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò
ìÝíïõí ðáéäáãùãéêÜ Üêáñðåò, áí óõã÷ñüíùò äå ëçöèïýí Üìåóá êáé áðïôå-
ëåóìáôéêÜ ìÝôñá êáôÜ ôçò ðåñéèùñéïðïßçóçò ôùí ìáèçôþí äéáöüñùí åèíïôé-
êþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí, ðñÜãìá ðïõ óõìâáßíåé óÞìåñá óôçí ÅëëÜäá óôá
Ó÷ïëåßá ôùí Ðáëéííïóôïýíôùí (âë. ÄáìáíÜêçò, 2002, ó. 97) êáé óôá ëå-
ãüìåíá «ÄéáðïëéôéóìéêÜ Ó÷ïëåßá» ôïõ íüìïõ 2413/96.
Ìéá äçìïêñáôéêÞ, ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá ðñÝðåé íá ïéêïäïìåß ðÜíù
óå ïéêïõìåíéêÝò êáé äçìïêñáôéêÝò áîßåò, üðùò åßíáé ôá áíèñþðéíá äéêáéþ-
ìáôá. Óå áíôßèåôç ðåñßðôùóç äåí ìðïñïýí êñÜôç, ôá ïðïßá ïéêïäïìïýí ôçí
«áõôï-êáôáíüçóç» ôïõò ðÜíù óôçí «åèíéêÞ ôáõôüôçôá» íá äéáêçñýóóïõí ìå
Ýíôïíï êáé éäéáßôåñá åíôõðùóéáêü ôñüðï üôé åöáñìüæïõí ãéá üëïõò ôá áí-
èñþðéíá äéêáéþìáôá. Ç äéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç – üðùò åííïåßôáé åäþ – ðñï-
óðáèåß íá óõìâÜëåé óôç äéáìüñöùóç ôçò ôáõôüôçôáò ìÝóù ôùí áíèñùðßíùí
äéêáéùìÜôùí êáé åßíáé áóõìâßâáóôç ìå «åèíéêéóìïýò» êÜèå åßäïõò. Ïöåßëåé
íá ìåôáäßäåé ïéêïõìåíéêÝò áîßåò. Áîßåò, ïé ïðïßåò äåí áðïêôïýí ôçí åãêõñü-
ôçôÜ ôïõò ìå ôç «öëïãåñÞ ðßóôç» óå Ýíá Ýèíïò Þ óå ìéá êïéíüôçôá.
Ðßóù áðü ôá ðïëéôéêÜ êáé åêðáéäåõôéêÜ ðñïãñÜììáôá, ôá ïðïßá èÝôïõí
óôï åðßêåíôñï ôç äéáìüñöùóç ôçò åèíéêÞò ôáõôüôçôáò, êñýâåôáé ôï åðéíüçìá
ôçò «êáèáñÞò» êáé åíéáßáò êïõëôïýñáò. Ãé' áõôü èåùñïýí ðïëëïß, ðñïðÜíôùí
åêåßíïé, ðïõ áãùíßæïíôáé ãéá ïìïéïãåíÞ êïéíùíßá êáé ãéá åäñáßùóç åèíéêþí
áíôéëÞøåùí, ôç äéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç ùò áðåéëÞ ôçò «åèíéêÞò åíüôçôáò». Å-
äñáßùóç ôùí äéáðïëéôéóìéêþí áñ÷þí óçìáßíåé üôé êÝíôñá ëÞøçò áðïöÜóåùí
ðñÝðåé íá åãêáôáëåßøïõí åíÝñãåéåò, óêÝøåéò, ðñïãñÜììáôá ê.ëð. ðïõ åðé-
äéþêïõí ôçí ôáýôéóç ôïõ áôüìïõ ìå Ýíá «åíéáßï åèíéêü êñÜôïò», ìå ôçí ðëåéï-
íüôçôá. Ãéá íá ðáñÝ÷ïíôáé óôï Üôïìï äéêáéþìáôá äåí ðñÝðåé íá ëáìâÜíïíôáé
ùò êñéôÞñéá, ç åèíéêÞ õðçêïüôçôá, ôï èñÞóêåõìá êáé ç áöïìïßùóç ôïõ áðü
ôéò áîßåò, êáíüíåò êáé éäåïëïãßá ôïõ åèíéêïý êñÜôïõò. Ôá êñéôÞñéá, óôá ï-
ðïßá ðñÝðåé íá ðñïóáíáôïëßæåôáé ç äéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç, åßíáé ôá áí-
èñþðéíá äéêáéþìáôá êáé ç áíèñþðéíç ýðáñîç êáé óõíýðáñîç.
Ç äéáðïëéôéóìéêÞ ìÜèçóç áíáæçôÜ ôéò áéôßåò áíéóüôçôáò, äéÜêñéóçò êáé
ðáñáâßáóçò äéêáéùìÜôùí. Ç áðüäïóç ìåéùìÝíçò óçìáóßáò êáé áîßáò óôá
áíèñþðéíá äéêáéþìáôá ìðïñåß íá áíôéìåôùðéóèåß áðïôåëåóìáôéêÜ, áí ðá-
ñïõóéÜæïíôáé êáé èåìáôïðïéïýíôáé áôïìéêÝò Þ óõëëïãéêÝò ðïëéôéóìéêÝò êáé
êïéíùíéêÝò áíéóüôçôåò.
Ãéá íá ìðïñÝóïõí íá åöáñìïóèïýí óôçí ðñÜîç ïé âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò äéá-
ðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò êáé ìÜèçóçò ðñÝðåé êáôáñ÷Üò ôï ó÷ïëåßï íá åãêá-
76
ôáëåßøåé ôïí ìïíïðïëéôéóìéêü ôïõ ðñïóáíáôïëéóìü (ãéá ôçí ÅëëÜäá âë. Äá-
ìáíÜêçò, 2002) êáé ôéò åèíïêñáôéêÝò ôïõ ðñïïðôéêÝò. ¸ðåéôá íá ãßíïõí áðï-
äåêôÝò ç Éóôïñßá êáé êïõëôïýñá üëùí ôùí ìáèçôþí, áíåîáñôÞôùò êïéíùíéêÞò-
ðïëéôéóìéêÞò êáôáãùãÞò, êáèþò êáé ïé áôïìéêïß ôñüðïé æùÞò ìå ôéò ðïëéôéóìé-
êÝò éäéáéôåñüôçôåò. Ìéá ôÝôïéá áðïäï÷Þ, åßíáé áöåíüò âáóéêÞ ðñïûðüèåóç
ãéá ôç äéáìüñöùóç ôçò ôáõôüôçôáò ôùí ìáèçôþí, áöåôÝñïõ ìðïñåß íá ôá ðá-
ñáêéíÞóåé óå åõáéóèçôïðïßçóç ãéá Üëëá Ýèíç êáé êïõëôïýñåò êáèþò êáé óå
áõôïóôï÷áóìü.
Aíôß åðéëüãïõ
Ìéá óýã÷ñïíç åêðáéäåõôéêÞ ðïëéôéêÞ, ç ïðïßá ôßèåôáé óôçí õðçñåóßá ôùí

áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí êáé ðñïåôïéìÜæåé ôá Üôïìá íá æÞóïõí óôçí ðïëõ-
ðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá, äåí ðñÝðåé íá áãíïåß ôéò íÝåò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôé-
óìéêÝò åîåëßîåéò. ÓÞìåñá äåí ìðïñïýí ðëÝïí íá èåùñïýíôáé ùò «åõñùðáúêÜ
þñéìá» áõôÜ ôá Curricula, ôá ïðïßá åßíáé ìïíïðïëéôéóìéêÜ êáé ìïíïãëùó-
óéêÜ. Äåí áðïôåëïýí åããýçóç ãéá ìéá åêðáßäåõóç ðïõ Ý÷åé ùò óôü÷ïõò ôçí
áíåêôéêüôçôá, áëëçëåããýç êáé êáôáíüçóç ìåôáîý ôùí äéáöüñùí åèíþí, åèíï-
ôéêþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí êáé áôüìùí.
ÄéáðïëéôéóìéêÜ ðñïãñÜììáôá ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôçí ðñÜîç
êáôÜ ôÝôïéïí ôñüðï, þóôå íá ìðïñïýí íá åêöñÜæïíôáé ôá äéáöïñåôéêÜ ðïëé-
ôéóìéêÜ óôïé÷åßá êáé ïé äéáöïñåôéêïß ôñüðïé æùÞò. Ïé ðñïóðÜèåéåò ôçò äéáðï-
ëéôéóìéêÞò ìÜèçóçò ìÝíïõí ðïëéôéêÜ êáé ðáéäáãùãéêÜ Üêáñðåò, áí óõã÷ñü-
íùò äå ëçöèïýí Üìåóá êáé áðïôåëåóìáôéêÜ ìÝôñá êáôÜ ôçò ðåñéèùñéïðïßç-
óçò ôùí åèíïôéêþí-ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí. Ï åèíïôéêüò äéá÷ùñéóìüò êáé ç
ãëùóóéêÞ ôáîéíüìçóç ôùí ðáéäéþí óå ó÷ïëåßá óýìöùíá ìå ôçí åèíïôéêÞ êáé
ãëùóóéêÞ êáôáãùãÞ ôïõò äå óõìâéâÜæåôáé ìå ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá. Ôá
äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ ðñïóöÝñïíôáé ùò ôï èåìÝëéï ôçò éóüôçôáò, ôçò äéêáéï-
óýíçò, ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò åéñÞíçò óå åèíéêü êáé ïéêïõìåíéêü åðßðåäï.
ÅêðáéäåõôéêÞ ðïëéôéêÞ êáé åêðáßäåõóç ïöåßëïõí íá óõìâÜëïõí, þóôå íá
ìåéùèåß ï êïéíùíéêüò áðïêëåéóìüò áôüìùí Þ ïìÜäùí. Ôï ó÷ïëåßï åêðëçñïß
ôïí êïéíùíéêü ôïõ ñüëï, ìüíï áí áõôü óôçñßæåé õðçêüïõò ìåéïíïôÞôùí êáé
ôïõò âïçèÜ íá æïõí åõ÷Üñéóôá óôï êïéíùíéêü ôïõò ðåñéâÜëëïí. Åêðáßäåõóç
ãéá ôç Äçìïêñáôßá ðñÝðåé íá åöáñìüæåôáé óôï ó÷ïëåßï. Óå áõôü áóêïýíôáé
êáé áíáðôýóóïíôáé êñéôéêÞ óêÝøç, äçìïêñáôéêÞ óõììåôï÷Þ óõìðåñéëáìâáíï-
ìÝíùí ôùí éêáíïôÞôùí êáé äåîéïôÞôùí ãéá êáôáíüçóç ôïõ «Üëëïõ».
77
MÝíôïñáò
Auernheimer, G. (1990). Einfuhrung in die interkulturelle Erziehung. Darmstadt. Wisse-

nschaftliche Buchgesellschaft.
Banks, A. J. (1994). Multiethnic Education. Theory and Practice. 3rd ed. Boston, Lon-
don, Toronto, Sydney, Tokyo. Allyn and Bacon.
Bielefeldt, H. (1998). Philosophie der Menschenrechte: Grundlagen eines weltweiten Frei-
heitsethos. Darmstadt. Primus-Verlag.
Bohm, W. (1995). Erziehung und Menschenrechte. Wurzburg. Ergon Verlag.
ÄáìáíÜêçò, Ì. (2002). Ç Åêðáßäåõóç ôùí Ðáëéííïóôïýíôùí êáé Áëëïäáðþí Ìáèç-
ôþí óôçí ÅëëÜäá. ÁèÞíá. Gutenberg.
ÄåëçêùíóôáíôÞò, Ê. (1995). Ôá äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ. Äõôéêü éäåïëüãçìá Þ ïé-
êïõìåíéêü Þèïò; Èåóóáëïíßêç. Êõñéáêßäç.
Habermas, J. (1993). Anerkennungskampfe im demokratischen Rechtsstaat. Óôï: Tay-
lor, C. (Hg.): Multikulturalismus und die Politik der Anerkennung. Frankfurt am
Main, 147 - 196.
Hamburger, F. (1990). Der Kulturkonflikt und seine padagogische Kompensation. Óôï:
Dittrich, E. (Hrsg.): Ethnizitat, Wissenschaft und Minderheiten. Opladen, 311 - 325.
Kiper, H. (1992). Interkulturelle Padagogik zwischen Pathos und Institutionalisierung
- kritische Anmerkungen zu Facetten ihrer Geschichte. Óôï: Borelli, M. (Hrsg.):
Zur Didaktik interkultureller Padagogik. Goppingen, 156 - 181.
Kiper, H. (1996). Interkulturelles und antirassistisches Lernen in der Grundschule.
Óôï: Siegfried, G./Prote, I. (Hrsg.): Handbuch zur politischen Bildung in der Grun-
dschule. Schwallbach, 196-210.
Lenhart, V. (1997). Menschenrechtspadogogik interkulturell. Óôï: Wiss. Z. Techn. U-
niver. Dresden, Heft 5, 46, 4 - 8.
Lenhart, V. (2003). Padagogik den Menschenrechte.Opladen. Leske und Budrich.
Ìïõóïýñïõ, Ì. Ë. (1993). Áðü ôïõò ÃêáóôáñìðáúôÝñ óôï ðíåýìá ôïõ ÓÝíãêåí. ÁèÞ-
íá. Gutenberg.
Pantazis, V. (2002). Der Geschichtsunterricht in der multikulturellen Gesellschaft.
Frankfurt am Main. Peter Lang.
Ðáðáäïðïýëïõ, Ä. (1990). Åêðáßäåõóç ãéá ôçí ÅéñÞíç êáé ôá Äéêáéþìáôá ôïõ áí-
èñþðïõ. Èåóóáëïíßêç. Åêä. Åñãáóôçñßïõ Åêðáßäåõóçò ãéá ôçí ÅéñÞíç.
Ðáðáäïðïýëïõ, Ä. (1994). Óýã÷ñïíá ðáãêüóìéá ðñïâëÞìáôá êáé ç åõèýíç ôïõ åðé-
óôÞìïíá. Èåóóáëïíßêç. Åêä. Éíóôéôïýôïõ Åêðáßäåõóçò ãéá ôçí ÅéñÞíç.
ÐåññÜêçò, Ó. (1997). ÄéáóôÜóåéò ôçò Äéåèíïýò Ðñïóôáóßáò ôùí ÄéêáéùìÜôùí ôïõ Áí-
èñþðïõ. ÁèÞíá-ÊïìïôçíÞ. ÓÜêêïõëá.
ÐåññÜêçò, Ó. (1999). ÄéåèíÞò Ðñïóôáóßá ôùí ÄéêáéùìÜôùí ôïõ Áíèñþðïõ. ÁèÞíá.
ÓÜêêïõëá.
78
Ç ìåôáâëçôüôçôá ôïõ SO2 óôçí ÁèÞíá
(1984-1996) êáé ç åðßäñáóç
ôùí áíåìïëïãéêþí óõíèçêþí
Êùíóôáíôßíïò Ðáãþíçò
3ï ÔÅÅ ÁéãÜëåù
Ðåñßëçøç
Áðü ôçí åðåîåñãáóßá ôùí ìåôñÞóåùí áôìïóöáéñéêÞò ñýðáíóçò (ÐÅÑÐÁ-

óôáèìüò ÃåùðïíéêÞò Ó÷ïëÞò) äéáðéóôþèçêå üôé ç åôÞóéá êáôáíïìÞ ôùí åðåé-
óïäßùí ñýðáíóçò äéïîåéäßïõ ôïõ èåßïõ, ([SO2] >200ìgr/m3), ðáñ' üôé åìöáíßæåé
ôá áíáìåíüìåíá ìÝãéóôá ôï ÷åéìþíá (ÄåêÝìâñéïò), åí ôïýôïéò êáôáãñÜöåôáé Ýíá
éó÷õñü äåõôåñåýïí ìÝãéóôï êáôÜ ôç èåñéíÞ ðåñßïäï (Éïýëéïò), ãåãïíüò ôï ïðïßï
äåí åßíáé óå óõìöùíßá ìå ôïí ðñùôïãåíÞ ÷áñáêôÞñá ôïõ SO2 ùò ñýðïõ. Óôçí
ðáñïýóá ìåëÝôç åðé÷åéñåßôáé ìéá ðñïóðÜèåéá åñìçíåßáò ôïõ öáéíïìÝíïõ áõôïý
êáé ôáõôü÷ñïíá äéåñåõíÜôáé ç ìåôáâëçôüôçôá ôçò óõãêÝíôñùóçò ôïõ SO2 êáôÜ
ôïõò ìÞíåò ôçò èåñìÞò ðåñéüäïõ (ÌÜéïò-ÓåðôÝìâñéïò) ôùí åôþí 1984-1996. Åîå-
ôÜóôçêå åðßóçò ç õöéóôÜìåíç ó÷Ýóç ìåôáîý ôçò óõ÷íüôçôáò ôùí åðåéóïäßùí ñý-
ðáíóçò ìå ôá áíåìïëïãéêÜ óôïé÷åßá (äéåýèõíóç êáé ôá÷ýôçôá áíÝìïõ) êáèþò êáé
ï âáèìüò åðßäñáóçò ôçò óõãêÝíôñùóçò SO2, óôï áßóèçìá ôçò âéïêëéìáôéêÞò äõ-
óöïñßáò, üðùò áõôü åêöñÜæåôáé áðü ôï Äåßêôç Äõóöïñßáò ôïõ Thom. Ôï ðñù-
ôïãåíÝò õëéêü áðïôåëåßôáé áðü ôá óôïé÷åßá ôçò êïéíÞò ðåñéüäïõ ôùí ðáñáôçñÞ-
óåùí (1984-1996) èåñìïêñáóßáò îçñïý (Ôd) êáé õãñïý (Tw) èåñìïìÝôñïõ êáèþò
êáé áðü ôéò ùñéáßåò ôéìÝò ôá÷ýôçôáò êáé äéåýèõíóçò áíÝìïõ ôïõ Åèíéêïý Áóôåñï-
óêïðåßïõ Áèçíþí. Ôï õëéêü ðáñáôçñÞóåùí áôìïóöáéñéêÞò ñýðáíóçò ôçò áõôÞò
÷ñïíéêÞò ðåñéüäïõ, áöïñÜ ìåôñÞóåéò [SO2], [CO], [NO] êáé [NO2], ôïõ ÐÅÑÐÁ
áðü ôï óôáèìü ñýðáíóçò ôçò ÃåùðïíéêÞò Ó÷ïëÞò (ï åããýôåñïò ðñïò ôï Åèíéêü Á-
óôåñïóêïðåßï). Ç óôáôéóôéêÞ åðåîåñãáóßá ôùí ùò Üíù ìåôñÞóåùí Ýãéíå åðß ôùí
çìåñçóßùí ôéìþí ôùí ðáñáìÝôñùí ãéá ôçí êáëýôåñç áîéïðéóôßá ôïõ äåßãìáôïò.
O ê. Êùí/íïò Ðáãþíçò åßíáé äñ ÖõóéêÞò óôï 3ï ÔÅÅ ÁéãÜëåù ÁôôéêÞò
79
MÝíôïñáò
Abstract
Common period (1984-1996) data observations, from the meteorological

station of the National Observatory of Athens (Ôd, Tw) and from the records
of the Atmospheric Pollution and Noise Control Division, Ministry of Envi-
ronment, [SO2], were analyzed. The relationship between the high concentra-
tion values of SO2 (episodes number) and the wind direction and velocity
during the thermal annual period were investigated. The influence of the air
pollution in the magnitude of the bioclimatic discomfort were also examined.
For the statistical treatment daily data observations (for reliable sample) were
used and the daily mean concentration and the episodes number were analyzed.
ÅéóáãùãÞ
Åßíáé ãíùóôü üôé ï âáèìüò åðßäñáóçò ôçò áôìïóöáéñéêÞò ñýðáíóçò óôïí

Üíèñùðï åîáñôÜôáé ü÷é ìüíï áðü ôï ìÝóï åðßðåäï ôùí óõãêåíôñþóåùí ôùí
äéáöüñùí ñýðùí áëëÜ êáé áðü ôçí óõ÷íüôçôá õðÝñâáóçò ôùí ïñßùí (åðåéóü-
äéá ñýðáíóçò), ôá ïðïßá Ý÷ïõí èåóðéóôåß áðü ôçí Ðáãêüóìéá ÏñãÜíùóç Õãåßáò
(Ð.Ï.Õ., 1975), ãéá ôéò óõãêåíôñþóåéò áõôþí.
Ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÁôôéêÞò ôï ÐÅÑÐÁ , óå óõíåñãáóßá ìå ôçí Ð.Ï.Õ., Ý÷åé
èåóðßóåé üñéá åðéöõëáêÞò êáé óõíáãåñìïý ó÷åôéêÜ ìå ôéò óõãêåíôñþóåéò ôùí
áåñßùí ñýðùí. Óôïí ðßíáêá 1 áíáãñÜöïíôáé ôá üñéá ãéá êÜðïéïõò åê ôùí
ñýðùí áõôþí.
(Óôïõò ðßíáêåò Á, Â êáé Ã ôïõ ðáñáñôÞìáôïò áíáãñÜöïíôáé ôá åðéêáéñï-
ðïéçìÝíá êáèþò êáé ôá ìåëëïíôéêÜ üñéá óýìöùíá ìå ôéò ÊïéíïôéêÝò Ïäçãßåò)
Ðßíáêáò É: ÄéáâÜèìéóç ìÝôñùí ó÷åôéêÜ ìå ôç ñýðáíóç ôçò áôìüóöáéñáò

ãéá ôçí ÁôôéêÞ
ÄéáâÜèìéóç ÊÁÐÍÏÓ (ìg/m3) [SO2] (ìg/m3) [ÍO2] (ìg/m3) [CO] (ìg/m3)

ìÝôñùí ÌÝóç ôéìÞ ÌÝóç ôéìÞ ÌÝóç ôéìÞ ÌÝóç ôéìÞ
24þñïõ 24þñïõ 24þñïõ 8þñïõ
¼ñéï
250 200 200 15
åðéöõëáêÞò
¼ñéï
600 500 700 35
óõíáãåñìïý
Óçìåéþíåôáé üôé ôá áíþôáôá åðéôñåðôÜ üñéá 24þñïõ ãéá [SO2] (ìg/m3) óôéò
ÇÐÁ åßíáé 365, óôïí ÊáíáäÜ 300 êáé óôçí Å.Å. 200.
80
Ç ìåôáâëçôüôçôá ôïõ SO2 óôçí ÁèÞíá (1984-1996)
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ìåôÜ ôçí åöáñìïãÞ ðñïóôáôåõôéêþí ìÝôñùí üðùò ç

âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò ôùí êáõóßìùí (áðïèåßùóç) êáé ç áíôéêáôÜóôáóç ôïõ
ìåãáëýôåñïõ ìÝñïõò áõôïêéíÞôùí ðáëáéÜò ôå÷íïëïãßáò ìå êáôáëõôéêÜ, Ý÷åé óç-
ìåéùèåß ìßá ôÜóç ìåßùóçò óôç ìÝóç óõãêÝíôñùóç áñêåôþí ñýðùí (Êá-
íåëëïðïýëïõ, 1990 êáé 1998). Åßíáé åðïìÝíùò åíäéáöÝñïí íá åîåôáóôåß, áö’
åíüò áí óçìåéþíåôáé áíôßóôïé÷á ôÜóç ìåßùóçò ôùí åðåéóïäßùí áôìïóöáéñé-
êÞò ñýðáíóçò, áö’ åôÝñïõ ï âáèìüò åðßäñáóçò áõôþí óôï áßóèçìá âéïêëéìá-
ôéêÞò äõóöïñßáò êáé, ôÝëïò, áí êáé ðþò åðéäñÜ ï êëéìáôéêüò ðáñÜãïíôáò. Åðé-
ðëÝïí, üðùò ðñïêýðôåé áðü ôçí åðåîåñãáóßá ôùí ìåôñÞóåùí áôìïóöáéñéêÞò
ñýðáíóçò ãéá ôçí ðåñßïäï 1984-1996 (ó÷Þìáôá 1-4), ìüíï ôï SO2 ðáñïõóéÜæåé
äåõôåñåýïí ìÝãéóôï åðåéóïäßùí ôïõò êáëïêáéñéíïýò ìÞíåò, ðáñÜ ôï ãåãïíüò
üôé ïé êåíôñéêÝò èåñìÜíóåéò äåí ëåéôïõñãïýí êáé ç êõêëïöïñßá ôùí ï÷çìÜôùí
óôçí ÁèÞíá åßíáé ìåéùìÝíç. Êñßèçêå åðïìÝíùò óêüðéìï íá ìåëåôçèåß ç äéá-
êýìáíóç ôïõ SO2 êõñßùò êáôÜ ôç èåñìÞ ðåñßïäï ôùí åôþí 1984-1996.
Ó÷Þìá 1: ÌÝóç ìçíéáßá êáôáíïìÞ Ó÷Þìá 2: ÌÝóç ìçíéáßá êáôáíïìÞ

ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò CO ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò ÍO
160
14 140
12 120
10 100
8 80
6 60
4 40
2 20
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ÌÇÍÅÓ ÌÇÍÅÓ
Ó÷Þìá 3: ÌÝóç ìçíéáßá êáôáíïìÞ Ó÷Þìá 4: ÌÝóç ìçíéáßá êáôáíïìÞ

ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò ÍO 2 ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò SO2
35 18
30 16
14
25 12
20 10
15 8
6
10 4
5 2
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ÌÇÍÅÓ ÌÇÍÅÓ
81
MÝíôïñáò
Äéïîåßäéï ôïõ èåßïõ (SO2 )
Ïé êõñéüôåñåò ðçãÝò ðáñáãùãÞò SO2 åßíáé ç êáýóç óôåñåþí êáõóßìùí

(ãáéÜíèñáêåò, ëéãíßôçò) ìå óõììåôï÷Þ ðåñßðïõ 60% êáé ç êáýóç õãñþí êáõ-
óßìùí (20%) óôéò âéïìç÷áíßåò êáé óôéò êåíôñéêÝò èåñìÜíóåéò, åíþ ç óõììå-
ôï÷Þ ôçò áõôïêßíçóçò åßíáé ó÷åôéêÜ ìéêñÞ, ðåñßðïõ 4%. Ôï SO2 ðÝñáí ôçò
äéêÞò ôïõ ôïîéêüôçôáò, åìðëÝêåôáé óå ðåñßðëïêåò öõóéêï÷çìéêÝò äéåñãáóßåò
ðïõ ïäçãïýí óôïí ó÷çìáôéóìü üîéíçò âñï÷Þò ìå ôéò ãíùóôÝò êáôáóôñåðôéêÝò
óõíÝðåéåò óôï ðåñéâÜëëïí (ÄéêáéÜêïò, 1987). Ç ïîåßäùóç ôïõ SO2 óå SO3
ïöåßëåôáé óå ïîåéäùôéêÜ óþìáôá, üðùò ôï üæïí. Ôï üæïí åßíáé äåõôåñïãåíÞò
ñýðïò ðáñáãüìåíïò êáôÜ ôïí öùôïëõôéêü êýêëï ôïõ ÍÏ2. Óå êáèáñÞ áôìü-
óöáéñá ç öùôïäéÝãåñóç êáé öùôüëõóç ôïõ ÍÏ2 áðü ôçí õðåñéþäç áêôéíï-
âïëßá äåí ïäçãåß óå ðáñáãùãÞ ðåñßóóåéáò Ï3. Ç ðáñïõóßá üìùò õäñïãï-
íáíèñÜêùí «óðÜæåé» ôïí öùôïëõôéêü êýêëï ìå áðïôÝëåóìá ôçí ðáñáãùãÞ
éó÷õñÜ ïîåéäùôéêþí óùìÜôùí üðùò Ï3, [Ï], Ï* (Óßóêïò, 1990).
Ç äñÜóç áõôþí ôùí ïîåéäùôéêþí åðß ôùí õäñïãïíáíèñÜêùí êáé ôùí ïñ-
ãáíéêþí ñéæþí ôçò áôìüóöáéñáò ðáñÜãåé ôç öùôï÷çìéêÞ áéèáëïìß÷ëç, åíþ
ôáõôü÷ñïíá ïîåéäþíåé ôï SO2 óå SO3 ôï ïðïßï ðñïêáëåß áýîçóç ôçò ïîýôçôáò
ôùí õäñïóôáãüíùí ôçò âñï÷Þò ìå óõíÝðåéá ôï öáéíüìåíï ôçò üîéíçò âñï÷Þò.
Óôç ÷þñá ìáò ïé åðéðôþóåéò ôçò üîéíçò âñï÷Þò åßíáé äñáìáôéêÝò, äéüôé åêôüò
ôùí Üëëùí, ó÷åôßæïíôáé ìå ôç âáèìéáßá äéÜâñùóç ôùí ìáñìÜñéíùí ìíçìåßùí
ôçò áñ÷áéüôçôáò (Skoulikidis, 1983).
ÁðïôåëÝóìáôá ôçò åðåîåñãáóßáò ôùí ìåôñÞóåùí
Óôï ó÷Þìá 5 êáôáãñÜöåôáé ç ìÝóç ìçíéáßá êáôáíïìÞ ôùí óõãêåíôñþóåùí

ôïõ SO2 êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1984-1996 êáèþò êáé ïé õðåñâÜóåéò ôïõ ïñßïõ ôùí
200ìgr/m3 (åðåéóüäéá ñýðáíóçò).
Ç çìåñÞóéá êáôáíïìÞ ôùí åðåéóïäßùí SO2 (ó÷. 6) ðáñïõóéÜæåé êýñéï
ìÝãéóôï óôéò 9 ð.ì. (31%) êáé áóèåíÞ äåõôåñåýïíôá ìÝãéóôá óôéò 3 ì.ì (6%),
óôéò 8 ì.ì. (6%) êáé óôéò 12 ì.ì.(5%).
Ç åôÞóéá êáôáíïìÞ (ó÷. 4) ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò, üðùò ðñïáíáöÝñ-
èçêå, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé åìöáíßæåé ôá áíáìåíüìåíá ìÝãéóôá êáôÜ ôïí ÷åé-
ìþíá (ÄåêÝìâñéïò, 16%), åí ôïýôïéò åìöáíßæåé Ýíá éó÷õñü äåõôåñåýïí ìÝãé-
óôï êáôÜ ôçí èåñéíÞ ðåñßïäï (Éïýëéïò, 12%), ãåãïíüò ôï ïðïßï äåí åßíáé óå
óõìöùíßá ìå ôïí ðñùôïãåíÞ ÷áñáêôÞñá ôïõ SO2 ùò ñýðïõ. Óôçí ðáñïýóá ìå-
ëÝôç åðé÷åéñåßôáé ìéá ðñïóðÜèåéá åñìçíåßáò ôïõ öáéíïìÝíïõ.
¼óïí áöïñÜ ôçí áðü Ýôïõò óå Ýôïò êáôáíïìÞ ôùí åðåéóïäßùí (ó÷. 7), äåí
êáôáãñÜöåôáé ìßá óáöÞò åéêüíá ìåôáâïëÞò, åíþ èá ðñÝðåé íá åðéóçìáíèåß ç
82
áðïõóßá ðáñáôçñÞóåùí êáôÜ ôá Ýôç 1986 êáé 1992 (ëüãù âëÜâçò ôùí ìå-
ôñçôþí).
Ï Ýëåã÷ïò ôçò ôÜóçò ìå ôï êñéôÞñéï Mann-Kendall äåí Ýäåéîå óôáôéóôéêÜ
óçìáíôéêÞ ìåôáâïëÞ. Èá ðñÝðåé üìùò íá ôïíéóèåß ôï ãåãïíüò ôçò ðëÞñïõò
áðïõóßáò åðåéóïäßùí êáôÜ ôï 1996 ìå ðáñáôçñÞóåéò êáè’ üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ
Ýôïõò.
Ïìïßùò ç äéá÷ñïíéêÞ ôÜóç ìåôáâïëÞò ôçò ìÝóçò óõãêÝíôñùóçò äåí âñÝ-
èçêå óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ (ó÷. 8, óõíå÷Þò ãñáììÞ), áëëÜ êáôáãñÜöåôáé áðü
ôï 1992 êáé ìåôÜ óáöÝóôáôç ðôùôéêÞ ôÜóç ôçò ôÜîåùò ôïõ 50%, (ó÷. 8, äéá-
êåêïììÝíç ãñáììÞ ðïëõùíõìéêÞò åîïìÜëõíóçò).
Ó÷Þìá 5: ÌÝóç ìçíéáßá êáôáíïìÞ Ó÷Þìá 6: ÌÝóç êáôáíïìÞ ôùí åðåéóïäßùí

[SO2] êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1984-1996 SO 2 êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ 24þñïõ
30
500 25
20
400
15
300 10
5
200 0
0:00 4:00 8:00 12:00 16:00 20:00
100
Ó÷Þìá 7: Äéá÷ñïíéêÞ ôÜóç ìåôáâïëÞò Ó÷Þìá 8: Äéá÷ñïíéêÞ ôÜóç ìåôáâïëÞò

ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò SO 2 ôçò ôçò ìÝóçò åôÞóéáò óõãêÝíôñùóçò [SO2]
ðåñéüäïõ 1984-96 óôçí ÁèÞíá ôçò ðåñéüäïõ 1984-96 óôçí ÁèÞíá
110
24
100
20
90
16
80
12
70
8
4 60
0 50
1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 40
1985 1987 1989 1991 1993 1995 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996
1985 1987 1989 1991 1993 1995
83
MÝíôïñáò
Ç åðßäñáóç ôïõ áíÝìïõ
ÅîåôÜóôçêå ç åðßäñáóç ôçò ôá÷ýôçôáò ôïõ áíÝìïõ óôéò ôéìÝò ôùí óõãêåí-
ôñþóåùí ôïõ SO2 êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò. ÂñÝèçêå üôé ïé
ìÝãéóôåò ôéìÝò óõãêåíôñþóåùí óçìåéþíïíôáé ãéá ôéìÝò ôá÷ýôçôáò ìåôáîý
2m/s-3m/s, åíþ ãéá ôéìÝò ôá÷ýôçôáò ìåãáëýôåñåò ôùí 4m/s êáôáãñÜöåôáé óç-
ìáíôéêÞ ìåßùóç (ó÷. 9). Ç êáìðýëç êáëýôåñçò ðñïóáñìïãÞò õðáêïýåé óôçí
åîßóùóç y=1/a+bx+cx2, åíþ ôá óôáôéóôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò «best fit
analysis» áíáãñÜöïíôáé óôïí ðßíáêá ÉÉ.
Ðßíáêáò ÉÉ: ÁðïôåëÝóìáôá ôçò «best fit analysis»
Reciprocal Quadratic: Coefficient Data: Std Error: 50.96

y=1/(a+bx+cx 2) a = 0.0050, b = -0.0009, c = 0.0002 Corr. Coeff.: 0.36
Ó÷Þìá 9: H åðßäñáóç ôçò ôá÷ýôçôáò áíÝìïõ V óôá åðåéóüäéá ñýðáíóçò

550
500
450
400
350
300
250
200
150
0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0
V(m/s)
ÅîåôÜóôçêå åðßóçò ç åðßäñáóç ôçò ôá÷ýôçôáò ôïõ áíÝìïõ óôéò ôéìÝò ôùí
óõãêåíôñþóåùí ôïõ SO2 êáè’ üëç ôç äéÜñêåéá ôçò èåñìÞò ðåñéüäïõ ôùí åôþí
1984-1996. ÂñÝèçêå üôé ç óõãêÝíôñùóç ìåéþíåôáé ìå ôçí áýîçóç ôçò ôá÷ýôç-
ôáò ôïõ áíÝìïõ (ó÷. 10), åíþ ç åöáñìïãÞ ôïõ áðëïý ãñáììéêïý ìïíôÝëïõ óõ-
ó÷Ýôéóçò (SPIEGEL, 1975), Ýäùóå ôá åîÞò áðïôåëÝóìáôá: óõíôåëåóôÞò óõó÷Ý-
ôéóçò r=-0,35 êáé åîßóùóç ôçò åõèåßáò ðáëéíäñüìçóçò [SO 2] =102,8-11,8V.
Ç åðßäñáóç ôçò äéåýèõíóçò ôïõ áíÝìïõ óôá åðåéóüäéá ñýðáíóçò ôçò èåñ-
ìÞò ðåñéüäïõ åßíáé êáèïñéóôéêÞ. Ïé åðéêñáôïýíôåò Üíåìïé êáôÜ ôïõò ìÞíåò
ôçò èåñìÞò ðåñéüäïõ ôùí åôþí 1984-1996 (ðßí. ÉÉÉ) åßíáé íïôéïíïôéïäõôéêïß
(SSW) ìå óõ÷íüôçôá 376 (20%) êáé âïñåéïäõôéêïß (ÍÅ) ìå óõ÷íüôçôá 347
(18%).
84
Ó÷Þìá 10: H åðßäñáóç ôçò ôá÷ýôçôáò áíÝìïõ óôç óõãêÝíôñùóç ôïõ SO2
500
400
Regression
300 95% confid.
200
100
0 2 4 6 8 10 12 14
V(m/s)
Ó÷Þìá 11: KáôáíïìÞ ôùí äéåõèýíóåùí ôïõ áíÝìïõ êáôÜ ôïõò ìÞíåò ôçò èåñìÞò
ðåñéüäïõ ôùí åôþí 1984-1996
400 376
347
350
300
250 230 233 235

202
200
150
100 91
64 63
50 35 29
18 19
8 1 0
0
ENE NNE NNW WNW WSW SSW SSE ESE
NE N NW W SW S SE E
Äéåýèõíóç áíÝìïõ
¼ðùò ðñïêýðôåé áðü ôçí åðåîåñãáóßá ôùí ìåôñÞóåùí (ðßí. ÉÉÉ, ó÷. 13-14)
ïé Üíåìïé ôïõ äõôéêïý ôïìÝá Ý÷ïõí ôçí ìåãáëýôåñç óõíåéóöïñÜ óôá åðåé-
óüäéá ñýðáíóçò. ÓõãêåêñéìÝíá, ï ìÝãéóôïò áñéèìüò åðåéóïäßùí óõíäÝåôáé ìå
íïôéïäõôéêïýò áíÝìïõò (SW) áëëÜ ç ó÷åôéêÞ óõíåéóöïñÜ óôá åðåéóüäéá
ñýðáíóçò ó÷åôßæåôáé ìå äõôéêïýò (ðßí. ÉÉÉ). ÃåíéêÜ, (SMIRNIOUDI, 1992) ïé
Üíåìïé ôïõ íïôéïäõôéêïý ôïìÝá ëüãù ôïõ ãåãïíüôïò üôé ðíÝïõí õðåñÜíù ôçò
âéïìç÷áíéêÞò æþíçò ôïõ Êåñáôóéíßïõ - ÐåñÜìáôïò - ÐåéñáéÜ- Åëåõóßíáò óõì-
âÜëëïõí óôçí áýîçóç ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò.
85
MÝíôïñáò
Ó÷Þìá 12: Ó÷åôéêÝò äéåõèýíóåéò ðíåüíôùí áíÝìùí êáôÜ ôïõò ìÞíåò ôçò èåñìÞò
ðåñéüäïõ ôùí åôþí 1984-1996
N
NNE
NNW
NW NE
WNW ENE
W E
0 5 10 15 20 25
WSW ESE
SW SE
SSE
SSW
S
Ó÷Þìá 13: Áñéèìüò åðåéóïäßùí ñýðáíóçò áíÜ äéåýèõíóç áíÝìïõ

10 9
Áñéèìüò ðåñéðôþóåùí
8 7
6
6 5
4 3 3
2 2 2
2
0 0 0 0 0 0
0
E ENE NE NNE N NNW NW WNW W WSW SW SSW S SSE SE ESE
Ó÷Þìá 14: Ó÷åôéêÞ óõíåéóöïñÜ ôçò äéåýèõíóçò áíÝìïõ óôá åðåéóüäéá ñýðáíóçò
86
Ðßíáêáò ÉÉÉ
ÐÍÏÇ ÁÍÅÌÏÕ ÅÐÅÉÓÏÄÉÁ ÑÕÐÁÍÓÇÓ

Äéåýèõíóç Áðüëõôç Ó÷åôéêÞ Óõ÷íüôçôá Ó÷åôéêÞ óõ÷íüôçôá Ó÷åôéêÞ óõíåéóöïñÜ
áíÝìïõ óõ÷íüôçôá óõ÷íüôçôá åðåéóïäßùí åðåéóïäßùí ôùí ðíåüíôùí
f F=f/Ófi (%) ñýðáíóçò ñýðáíóçò áíÝìùí óôá
ç Í= ç/Óçi (%) åðåéóüäéá ñýðáíóçò
r=n/f (%)
ENE 91 4,7% 3 7,0% 3,3%
NE 347 17,8% 4 9,3% 1,2%
NNE 230 11,8% 2 4,7% 0,9%
N 233 11,9% 8 18,6% 3,4%
NNW 35 1,8% 0 0,0% 0,0%
NW 29 1,5% 0 0,0% 0,0%
WNW 18 0,9% 0 0,0% 0,0%
W 64 3,3% 3 7,0% 4,7%
WSW 63 3,2% 2 4,7% 3,2%
SW 235 12,0% 9 20,9% 3,8%
SSW 376 19,3% 7 16,3% 1,9%
S 202 10,4% 5 11,6% 2,5%
SSE 8 0,4% 0 0,0% 0,0%
SE 1 0,1% 0 0,0% 0,0%
ESE 0 0,0% 0 0,0% 0,0%
E 19 1,0% 0 0,0% 0,0%
Ï âéïêëéìáôéêüò ðáñÜãïíôáò
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò óõìâïëÞò ôïõ SO2 óôï áßóèçìá ôçò âéïêëéìá-
ôéêÞò äõóöïñßáò, åîåôÜóôçêå ç óõó÷Ýôéóç ôùí óõãêåíôñþóåùí [SO2], óå
çìåñÞóéá âÜóç, êáôÜ ôïõò ìÞíåò ôçò èåñìÞò ðåñéüäïõ ôùí åôþí 1984-1996 ìå
ôéò áíôßóôïé÷åò çìåñÞóéåò ôéìÝò ôïõ äåßêôç äõóöïñßáò DI=0,4(Td+Tw)+4,8
(THOM, 1959), ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ áðëïý ãñáììéêïý ìïíôÝëïõ óõó÷Ýôéóçò (ó÷.
15). Äåí äéáðéóôþèçêå (óå åð. åìð. 95%) ïõäåìßá åðßäñáóç åö’ üóïí ï óõ-
íôåëåóôÞò óõó÷Ýôéóçò âñÝèçêå r=0,034, ç äå åîßóùóç ôçò åõèåßáò ðáëéíäñü-
ìçóçò åßíáé DI=22,07+0,0004[SO2].
ÅîåôÜóèçêå, åðßóçò, ç óõó÷Ýôéóç ôçò ôá÷ýôçôáò ôïõ áíÝìïõ óå çìåñÞóéá
âÜóç, êáôÜ ôïõò ìÞíåò ôçò èåñìÞò ðåñéüäïõ ôùí åôþí 1984-1996 ìå ôéò áíôß-
óôïé÷åò çìåñÞóéåò ôéìÝò ôïõ äåßêôç äõóöïñßáò DI (ó÷.16). Ïìïßùò, ïõäåìßá
óçìáíôéêÞ åðßäñáóç âñÝèçêå (óå åð. åìð. 95%). Ï óõíôåëåóôÞò óõó÷Ýôéóçò
åßíáé r=0,02 êáé ç åîßóùóç ôçò åõèåßáò ðáëéíäñüìçóçò DI=22,1+0,03V.
87
MÝíôïñáò
Ó÷Þìá 15: Åðßäñáóç ôçò [ SO2] óôï áßóèçìá äõóöïñßáò

30
26
22
18
Regression
95% confid.
14
10
0 100 200 300 400 500
[SO2]
Ó÷Þìá 16: Åðßäñáóç ôçò ôá÷ýôçôáò V ôïõ áíÝìïõ óôï áßóèçìá äõóöïñßáò
30
25
20
Regression
95% confid.
15
0 2 4 6 8 10 12 14
V(m/s)
ÓõæÞôçóç - ÓõìðåñÜóìáôá
ÁíáöïñéêÜ ìå ôçí ðåñßïäï ôùí åôþí 1984-96 ðïõ åîåôÜóôçêå:

Äéáðéóôþèçêå ìåßùóç ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò SO2 áðü Ýôïò óå Ýôïò (ìç
óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ) êáé åðéóçìáßíåôáé ôï ãåãïíüò ôçò ðëÞñïõò áðïõóßáò
åðåéóïäßùí êáôÜ ôï 1996. Ç ìÝóç åôÞóéá óõãêÝíôñùóç ôïõ SO2 åìöáíßæåé
ðôùôéêÞ ôÜóç (åðßóçò, ìç óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ), éäéáßôåñá ìåôÜ ôï 1992 êáé
êáôÜ ôçí ðåñßïäï 93-96 õðïäéðëáóéÜæåôáé.
Ç çìåñÞóéá êáôáíïìÞ ôùí åðåéóïäßùí SO2, ðáñïõóéÜæåé êýñéï ìÝãéóôï
óôéò 9 ð.ì. (31%).
88
Ç åôÞóéá êáôáíïìÞ ôùí åðåéóïäßùí åìöáíßæåé ôá áíáìåíüìåíá ìÝãéóôá

êáôÜ ôïí ÷åéìþíá (ÄåêÝìâñéïò, 16%), êáé Ýíá éó÷õñü äåõôåñåýïí ìÝãéóôï êáôÜ
ôç èåñéíÞ ðåñßïäï (Éïýëéïò, 12%). Ôï öáéíüìåíï áõôü åíäå÷ïìÝíùò íá ïöåßëå-
ôáé óå áíÝìïõò ôïõ äõôéêïý ôïìÝá, ïé ïðïßïé êáèþò ðíÝïõí õðåñÜíù ôçò âéïìç-
÷áíéêÞò æþíçò ôïõ Êåñáôóéíßïõ - ÐåñÜìáôïò - ÐåéñáéÜ - Åëåõóßíáò, óõìâÜë-
ëïõí óôçí áýîçóç ôùí åðåéóïäßùí ñýðáíóçò êáôÜ ôïõò èåñéíïýò ìÞíåò.
ÂñÝèçêå üôé ïé ìÝãéóôåò ôéìÝò óõãêåíôñþóåùí SO 2 êáôÜ ôá åðåéóüäéá ñý-
ðáíóçò óçìåéþíïíôáé ãéá ôéìÝò ôá÷ýôçôáò áíÝìïõ ìåôáîý 2m/s-3m/s.
Ç óõãêÝíôñùóç SO2 ìåéþíåôáé ìå ôçí áýîçóç ôçò ôá÷ýôçôáò åíþ ç åöáñ-
ìïãÞ ôïõ áðëïý ãñáììéêïý ìïíôÝëïõ óõó÷Ýôéóçò Ýäùóå ôá åîÞò áðïôåëÝ-
óìáôá: óõíôåëåóôÞò óõó÷Ýôéóçò r=-0,35 êáé åîßóùóç ôçò åõèåßáò ðáëéíäñü-
ìçóçò [SO2] =102,8-11,8V.
Ïé Üíåìïé ôïõ äõôéêïý - íïôéïäõôéêïý ôïìÝá Ý÷ïõí ôç ìåãáëýôåñç óõíåé-
óöïñÜ óôá åðåéóüäéá ñýðáíóçò ëüãù ôïõ ãåãïíüôïò üôé ðíÝïõí õðåñÜíù ôçò
âéïìç÷áíéêÞò æþíçò ôïõ Êåñáôóéíßïõ - ÐåñÜìáôïò - ÐåéñáéÜ - Åëåõóßíáò.
O ìÝãéóôïò áñéèìüò åðåéóïäßùí óõíäÝåôáé ìå íïôéïäõôéêïýò áíÝìïõò (SW)
áëëÜ ç ó÷åôéêÞ óõíåéóöïñÜ óôá åðåéóüäéá ñýðáíóçò ó÷åôßæåôáé ìå äõôéêïýò
áíÝìïõò (W).
ÅîåôÜóôçêå ç óõó÷Ýôéóç ôïõ äåßêôç äõóöïñßáò DI=0,4(T d+Tw)+4,8 óå
çìåñÞóéá âÜóç, êáôÜ ôïõò ìÞíåò ôçò èåñìÞò ðåñéüäïõ ôùí åôþí 1984-1996 ìå
ôéò áíôßóôïé÷åò çìåñÞóéåò ôéìÝò ôùí óõãêåíôñþóåùí [SO2], êáé ôçò ôá÷ýôçôáò
ôïõ áíÝìïõ V(m/s). Äåí âñÝèçêå ïõäåìßá óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ óõó÷Ýôéóç. Ç
Ýëëåéøç óõó÷Ýôéóçò ìåôáîý [SO 2] êáé DI ïõóéáóôéêÜ åêöñÜæåé üôé êáôÜ ôïõò
èåñéíïýò ìÞíåò ç óõãêÝíôñùóç ôïõ äéïîåéäßïõ ôïõ èåßïõ äåí åîáñôÜôáé áðü
ôç èåñìïêñáóßá êáé ôçí õãñáóßá, ãåãïíüò ôï ïðïßï åßíáé óå óõìöùíßá ìå ôï
÷áñáêôÞñá ôïõ SO 2 ùò ðñùôïãåíïýò ñýðïõ êáé âéïìç÷áíéêÞò êõñßùò ðñïÝ-
ëåõóçò êáôÜ ôïõò èåñéíïýò ìÞíåò. (Åðéóçìáßíåôáé áêüìç, üôé äåí åßíáé äõ-
íáôü íá åîá÷èåß êÜðïéï óõìðÝñáóìá ãéá ôç ó÷Ýóç ôïõ SO2, êáé ðïëý ðåñéó-
óüôåñï ôçò ñýðáíóçò ãåíéêüôåñá, ìå ôï áßóèçìá ôçò âéïêëéìáôéêÞò äõóöï-
ñßáò, üðùò áõôü ïñßæåôáé ìå ôïí ùò Üíù äåßêôç ôïõ Thom).
89
MÝíôïñáò
ÐáñÜñôçìá
Ðßíáêáò Á: Ñýðïé, üñéá êáé Ýôïò åöáñìïãÞò óýìöùíá ìå ôéò Ïäçãßåò ôçò Å.Å.
Ñýðïò ÏñéáêÞ ôéìÞ ¸ôïò ÅíäåéêôéêÞ ïñéáêÞ ôéìÞ

éó÷ýïò ãéá ðñïåôïéìáóßá
2002 2003 2004 2005
10 mg/m3 16 14 12 10
CO 2005
ÌÝãéóôç çìåñÞóéá ôéìÞ 8þñïõ mg/m3 mg/m3 mg/m 3 mg/m3
5 ìg/m3 10 10 10 10
C 6H 6 2010
ÌÝóç åôÞóéá ôéìÞ mg/m3 mg/m3 mg/m 3 mg/m3
350 ìg/m3 ÌÝóç ùñéáßá ôéìÞ. 440 410 380 350
2005
ÅðéôñåðôÞ õðÝñâáóç ≤ 24 öïñÝò/Ýôïò mg/m3 mg/m3 mg/m 3 mg/m3
SO2
125 ìg/m3 ÌÝóç çìåñÞóéá ôéìÞ. 125 125 125 125
2005
200 ìg/m3 ÌÝóç ùñéáßá ôéìÞ. 280 270 260 250
2010
ÍÏ2
40 ìg/m3 56 54 52 50
2010
ÌÝóç åôÞóéá ôéìÞ mg/m mg/m mg/m mg/m3
3 3 3
50 ìg/m3 ÌÝóç çìåñÞóéá ôéìÞ. 65 60 55 50

2005
Áéùñïýìåíá ÅðéôñåðôÞ õðÝñâáóç ≤ 35 öïñÝò/Ýôïò mg/m3 mg/m3 mg/m 3 mg/m3
óùìáôßäéá
40 ìg/m3 44,8 43,2 41,6 40
ÁÓ10 2005
3 3 3
0,5 ìg/m3 0,8 0,7 0,6 0,5

Pb 2005
3 3 3
Ðßíáêáò Â: ¼ñéá ôïõ üæïíôïò óýìöùíá ìå ôçí Ïäçãßá 2002/3/ÅÅ
¼æïí O3 ÐáñÜìåôñïò ¼ñéï

¼ñéï åíçìÝñùóçò ÌÝóç ùñéáßá ôéìÞ 180 ìg/m3
¼ñéï óõíáãåñìïý ÌÝóç ùñéáßá ôéìÞ ãéá ôñåéò óõíå÷üìåíåò þñåò 240 ìg/m3
ÔéìÞ - óôü÷ïò ÌÝãéóôç çìåñÞóéá ìÝóç ôéìÞ 8ùñïõ,
120 ìg/m3
¸ôïò éó÷ýïò 2010 ÅðéôñåðôÞ õðÝñâáóç ≤ 25 öïñÝò ãéá äéÜóôçìá 3 åôþí
90
Ðßíáêáò Ã: ÅðéêáéñïðïéçìÝíá üñéá ëÞøçò Ýêôáêôùí ìÝôñùí
ÑÕÐÏÓ ×ÑÏÍÉÊÇ ÏÑÉÏ ÓÕÍÁÃÅÑÌÏÕ ÏÄÇÃÉÁ

ÂÁÓÇ
400 ìg/m3
ÍÏ2 1h 1999/30/ÅÊ
õðÝñâáóç ãéá 3 óõíå÷üìåíåò þñåò
500 ìg/m3
SO2 1h 1999/30/ÅÊ
240 ìg/m3
Ï3 1h 2002/3/ÅÊ
250 ìg/m3 300 ìg/m3 400 ìg/m3
Êáðíüò 24 h ÓôÜäéï ðñïåéäïðïßçóçò Á´ Âáèìßäá Â´ Âáèìßäá
(ÊÕÁ11824/93) (ÊÕÁ11824/93) (ÊÕÁ11824/93)
ÐÇÃÇ:
Õ.ÐÅ.×Ù.Ä.Å. Ãåí. Ä/íóç ÐåñéâÜëëïíôïò. Ä/íóç ÅëÝã÷ïõ ÁôìïóöáéñéêÞò Ñýðáíóçò êáé Èïñýâïõ (2003)
Áóçìáêüðïõëïò, Ä. (1982). Óçìåéþóåéò ÅöáñìïóìÝíçò ÓôáôéóôéêÞò. Ìåôáðôõ÷éáêü

Åíäåéêôéêü Ìåôåùñïëïãßáò. ÁèÞíá.
ÄéêáéÜêïò, É.Ã. (1987). Äåéãìáôïëçøßá êáé ÷çìéêÞ áíÜëõóç ôçò âñï÷Þò óôçí ÁèÞíá.
Äçìïóéåýìáôá Åñãáóôçñßïõ Êëéìáôïëïãßáò, Íï 23. ÁèÞíá.
ÊáíäÞëçò, Ö., Ðáãþíçò, Ê., ÍÜóôïò, Ð. (1998). ÌÝèïäïò õðïëïãéóìïý ôçò èåñìï-
êñáóßáò õãñïý èåñìüìåôñïõ & åöáñìïãÞ ôçò óôïí õðïëïãéóìü ôçò ùñéáßáò ôéìÞò
ôïõ Äåßêôç «Di» êáôÜ ôïí Éïýíéï 1987. 4ï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï Ìåôåùñïëïãßáò-
Êëéìáôïëïãßáò & ÖõóéêÞò ôçò Áôìüóöáéñáò- Å.Ì.Õ. 23/9-26/9/98).
Êáíåëëïðïýëïõ, Å.Á. (1990). ÔÜóç ìåôáâïëÞò ôùí áôìïóöáéñéêþí óõãêåíôñþóåùí
SO 2 óôçí ÁèÞíá. ÅðéóôçìïíéêÜ Äçìïóéåýìáôá åéò ìíÞìçí Ë. ÊáñáðéðÝñç, óåë.
133-134. ÁèÞíá.
Êáíåëëïðïýëïõ, Å.Á. (1998). Ñýðáíóç ôïõ ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Óôïé÷åßá Åöáñìï-
óìÝíçò Êëéìáôïëïãßáò. Åêäüóåéò ÐáðáäÜìç, óåë. 191. ÁèÞíá.
Kalkstein. L. S. (1982). The weather stress index. NOAA Technical Procedures Bulletin,
324, 1-16
Masterson, J. & Richardson F. A. (1979). Humidex, A Method of Quantifying Human
Discomfort Due to Excessive Heat and Humidity. Environment Canada, Downsview,
Ontario, 45 pp.
Ðáãþíçò Ê.Á. (2000). Ôï Âéïêëéìáôéêü êáèåóôþò ôçò ÅëëÜäïò êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôïõ
Éïõíßïõ. ÌÅÍÔÏÑÁÓ , 2, ÁèÞíá
91
MÝíôïñáò
Ð.Ï.Õ. , (1975). Ðñüãñáììá åëÝã÷ïõ ñõðÜíóåùò ðåñéâÜëëïíôïò ôçò Ðáãê. ÏñãÜíùóçò

Õãåßáò (Ð.Ï.Õ. ). Åêäüóåéò Õðïõñãåßïõ Êïéíùíéêþí Õðçñåóéþí, Ôüìïò É. ÁèÞíá
Óßóêïò, Ð.Á. (1990). ÐåñéâáëëïíôéêÞ ×çìåßá. Ôüìïò É, óåë., 118-120. ÁèÞíá.
Skoulikidis, T.N. , (1983). Effects of primary and secondary air pollutants and acid
deposition on (ancient and modern) buildings and monuments. In Proc. EEC
Symp.Acid Deposition a Challenge for Europe, Karlsruhe, F.R.G., pp 193-226.
Smirnioudi, V.N., SISKOS, P.A.,(1992). Chemical composition of wet and dust depo-
sition in Athens, Greece. Atmospheric Environment. Vol. 26B No 4, pp 483-490.
Spiegel, M.R., (1975). Ðéèáíüôçôåò êáé ÓôáôéóôéêÞ. óåë. 258-263. ÁèÞíá.
Thom, E.C., (1959). The Discomfort Index. Weatherwise, Vol.12, Íï 2, pp 57-60
National Observatory of Athens. Climatological Bulletin. Years 1984-1996.
Õ.ÐÅ.×Ù.ÄÅ. Ä/íóç ÅëÝã÷ïõ ÁôìïóöáéñéêÞò Ñýðáíóçò & Èïñýâïõ (ÐÅÑÐÁ).
ÌåôñÞóåéò ÁôìïóöáéñéêÞò Ñýðáíóçò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÁèÞíáò, Eôþí 1984-96.
Õ.ÐÅ.×Ù.ÄÅ. Ãåí. Ä/íóç ÐåñéâÜëëïíôïò. Ä/íóç ÅëÝã÷ïõ ÁôìïóöáéñéêÞò Ñýðáíóçò
êáé Èïñýâïõ (ÅÁÑÈ). ÁôìïóöáéñéêÞ Ñýðáíóç óôçí ÁèÞíá. ¸êèåóç 2003.
Weiss, M. H., (1983). Quantifying summer discomfort. Bulletin American Meteorolo-
gical. Society. No 64, pp 654-655.
92
¸íá óåíÜñéï äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò
ìå áíôéêåßìåíï ôçí Ýííïéá
ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí
Eõáããåëßá Áããåëßäïõ
Äéåýèõíóç ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò ÁíáôïëéêÞò ÁôôéêÞò
Ðåñßëçøç
Óôçí åñãáóßá áõôÞ ðñïôåßíåôáé ìßá äéäáêôéêÞ ðáñÝìâáóç ìå áíôéêåßìåíï

ôçí Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí. Ç Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí
óõíäÝåôáé ôáõôü÷ñïíá ìå ôç æùÞ êáé ôç ãíþóç êáé åßíáé ðñüóöáôá äïìçìÝíç
óôçí áíèñþðéíç óêÝøç. Åßíáé ìßá âáóéêÞ Ýííïéá äéüôé ç óôáäéáêÞ óýëëçøÞ ôçò,
èá âïçèÞóåé ôïõò ìáèçôÝò íá áíôéëçöèïýí, åñìçíåýóïõí, óõó÷åôßóïõí, óõíäÝ-
óïõí êáé êáôáíïÞóïõí, ðïëëÝò äéáöïñåôéêÝò äïìÝò êáé öáéíüìåíá ü÷é ìüíï
âéïëïãéêÜ, áëëÜ êáé ãíùóôéêÜ, êïéíùíéêÜ, ê.Ü. êáé èá óõìâÜëåé óôçí áíÜðôõîç
ôçò óöáéñéêÞò áíôßëçøçò, ôçò óõóôçìéêÞò èåþñçóçò êáé ôçò óýíèåôçò óêÝøçò.
Óôï ðñïôåéíüìåíï óåíÜñéï äéäáóêáëßáò õéïèåôïýíôáé äéäáêôéêÝò åíÝñãåéåò,
åñãáëåßá êáé ôå÷íéêÝò (üðùò ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí, ÷ñÞóç ìç÷áíéêþí áíá-
ëüãùí, ó÷çìÜôùí ê.Ü.) ðïõ áíôëïýíôáé áðü ôá ðñüóöáôá äåäïìÝíá ôçò äéäá-
êôéêÞò ôçò Âéïëïãßáò êáé ôùí Öõóéêþí Åðéóôçìþí ãåíéêüôåñá.
Summary
This study is dealing with the teaching of the concept of biological systems.
The concept of biological systems is linked both with life and knowledge and
has been recently developed in human thought. It is á basic concept because
as this is gradually understood, students will be helped to conceive, interpret,
combine, link and understand, several structures, phenomena not only biolo-
Ç ê. Åõáããåëßá Áããåëßäïõ åßíáé âéïëüãïò, äñ ÄéäáêôéêÞò ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò óôç

Äéåýèõíóç ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò ÁíáôïëéêÞò ÁôôéêÞò
93
MÝíôïñáò
gical but cognitive and social as well, and it will contribute to the development of
a global conception, systemic consideration and of a more complex thought. In
the proposed teaching scenario we adopt teaching practices, tools and techniques
(such as concept - mapping, use of mechanical analogs, schemes etc) that are
taken from the recent data of the teachning and learning theory of Biology and
of the Sciences in general.
ÅéóáãùãÞ - ÊñéôÞñéá åðéëïãÞò èÝìáôïò
Ôï óåíÜñéï äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò ðïõ ðåñéãñÜöåôáé ðáñáêÜôù, åßíáé

åíäåéêôéêü êáé óå êáìßá ðåñßðôùóç äåí èåùñïýìå üôé ìÝóá áðü áõôü åîáí-
ôëåßôáé ç äéäáóêáëßá åííïéþí üðùò áõôÞ ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí. Ç Ýí-
íïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí åßíáé ìßá äýóêïëç, áöçñçìÝíç êáé ôáõôü-
÷ñïíá âáóéêÞ Ýííïéá, ðñüóöáôá äïìçìÝíç óôçí áíèñþðéíç óêÝøç.
Ïé ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò åðéëÝ÷ôçêå ï ó÷åäéáóìüò êáé ç ïñãÜíùóç ìéáò
äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò ìå áíôéêåßìåíï ôçí Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôç-
ìÜôùí åßíáé ïé åîÞò:
1. Ç Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí åßíáé óõíäåäåìÝíç åî ïñéóìïý ìå
ôçí Ýííïéá ôïõ óõóôÞìáôïò êáé ç óôáäéáêÞ äüìçóÞ ôçò èá âïçèÞóåé ôïõò
ìáèçôÝò íá áíôéëçöèïýí, åñìçíåýóïõí, óõó÷åôßóïõí, óõíäÝóïõí êáé êáôá-
íïÞóïõí ðïëëÝò äéáöïñåôéêÝò äïìÝò êáé öáéíüìåíá ü÷é ìüíï âéïëïãéêÜ, áëëÜ
êáé ãíùóôéêÜ, êïéíùíéêÜ, ê.Ü.
2. Ç óõíäñïìÞ ôçò åðéóôÞìçò ôçò Âéïëïãßáò êáé ç ìåëÝôç ôùí âéïëïãéêþí
öáéíïìÝíùí, Þôáí êáèïñéóôéêÞ óôçí ðïñåßá ãÝííçóçò êáé äéáìüñöùóçò ôçò
Ýííïéáò ôïõ óõóôÞìáôïò äéÜ ìÝóïõ ôùí åðï÷þí êáé ôùí åðéóôçìþí (Ãêõãéùìþ,
1975· ÄåêëåñÞò, 1986· Morin, 1990· Maturana & Varela, 1992).
3. Ïé ìáèçôÝò åßíáé Þäç åîïéêåéùìÝíïé ìå äïìÝò êáé öáéíüìåíá ôïõ âéï-
ëïãéêïý êüóìïõ, áëëÜ áõôÝò ïé ãíþóåéò ðáñÝ÷ïíôáé óõíÞèùò îåêïììÝíåò. Óõ-
íåðþò ìáò äßíåôáé ç äõíáôüôçôá íá âáóéóôïýìå óå áõôÝò ôéò Þäç õðÜñ÷ïõóåò
ãíþóåéò êáé íá ôéò ìåôáó÷çìáôßóïõìå ðñïò ìßá ðéï óöáéñéêÞ êáé óýíèåôç êá-
ôåýèõíóç, á) ìÝóá áðü êáôÜëëçëç áíáäéïñãÜíùóç ôçò ýëçò êáé â) ìÝóá áðü
êáôÜëëçëåò äéäáêôéêÝò ðñïóåããßóåéò êáé óôñáôçãéêÝò.
4. Ôá âéïëïãéêÜ óõóôÞìáôá åßíáé ðïëýðëïêá êáé óõíåðþò ç ìåëÝôç ôïõò
áíáäåéêíýåé, áðïêáëýðôåé ôçí ðïëõðëïêüôçôá êáé âïçèÜ ðáñáðÝñá óôï íá
êáôáíïçèåß.
5. ÊáôÜ ôçí åîÝôáóç ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí äßíåôáé ç äõíáôüôçôá íá
õéïèåôçèåß ç óõóôçìéêÞ êáé äéåðéóôçìïíéêÞ ðñïóÝããéóç· äçëáäÞ:
94
á) íá ðñïóåããéóôïýí äéáöïñåôéêÜ ìåôáîý ôïõò óõóôÞìáôá (ð.÷. êýôôáñï,

ïñãáíéóìüò, ïéêïóýóôçìá) êáé íá åîåôáóôïýí äïìÝò êáé öáéíüìåíá ðïõ óõìâáß-
íïõí óå äéáöïñåôéêÜ åðßðåäá (ìéêñï, ìáêñï êáé õðåñ-ìáêñïóêïðéêü åðßðåäï).
â) íá ðñïóäéïñéóôïýí óôïé÷åßá êáé ðáñÜãïíôåò êáé íá åíôïðéóôïýí áíÜëïãåò
ëåéôïõñãßåò êáé öáéíüìåíá
ã) íá äéåñåõíçèïýí êáé íá åíôïðéóôïýí ó÷Ýóåéò áëëçëåðßäñáóçò ìåôáîý ôùí
äéáöïñåôéêþí ðáñáãüíôùí áëëÜ êáé ìåôáîý ôïõ üëïõ êáé ôùí ìåñþí (Gior-
dan & Souchon, 1991· Gagliardi, 1991).
Ç õéïèÝôçóç ôçò óõóôçìéêÞò êáé äéåðéóôçìïíéêÞò ðñïóÝããéóçò (Maguer,
1980· Portela, 1992· Mayor, 1992· Giolitto, 1997), åðéôñÝðåé ôç óýíäåóç äéá-
öïñåôéêþí ìåôáîý ôïõò äåäïìÝíùí, áðïêáëýðôåé ôçí åíüôçôá êáé óõìâÜëëåé
óôçí áíÜðôõîç á) åíüò åííïéïëïãéêïý äéêôýïõ, áðáñáßôçôïõ ãéá ôçí êáôá-
íüçóç êáé Üëëùí ðïëýðëïêùí äïìþí êáé öáéíïìÝíùí êáé â) ôçò óýíèåôçò
óêÝøçò. Ç áíÜðôõîç ôçò óýíèåôçò óêÝøçò èåùñåßôáé áðáñáßôçôï åñãáëåßï
ãéá ôç óýëëçøç, ôç óôáäéáêÞ êáôáíüçóç êáé ôåëéêÜ ôçí áíôéìåôþðéóç ôçò
óýíèåôçò êáé ðïëýðëïêçò ðñáãìáôéêüôçôáò (Morin, 1990 êáé 1999).
Ó÷åäéáóìüò ôçò äéäáóêáëßáò
ÊáôÜ ôï ó÷åäéáóìü ôçò äéäáóêáëßáò ôïõ ðáñüíôïò áíôéêåéìÝíïõ, ëÜâáìå

õðüøç ìáò:
á) ôá âáóéêüôåñá åðéóôçìïëïãéêÜ äåäïìÝíá (ð.÷. ôïí áöçñçìÝíï êáé óýíèåôï
÷áñáêôÞñá ôçò Ýííïéáò, ôéò åðéìÝñïõò óõóôáôéêÝò Ýííïéåò, ôç ìç åìðåéñéêÞ
äüìçóç ôçò Ýííïéáò) (ÄåêëåñÞò, 1986· Maturana & Varela, 1992· Dupouey,
1997· Giolitto, 1997)
â) ôçí çëéêßá ôùí ìáèçôþí
ã) ôéò ó÷åôéêÝò ìå ôï ðáñüí áíôéêåßìåíï Þäç áðïêôçìÝíåò ãíþóåéò áðü ôï
ó÷ïëåßï
ä) ôá ðñüóöáôá èåùñçôéêÜ êáé åñåõíçôéêÜ äåäïìÝíá áðü ôï ÷þñï ôùí ãíù-
óéáêþí åðéóôçìþí (Varela, 1996· Wolf & Brandt, 1998· ÂïóíéÜäïõ, 1998; La
Borderie et al., 2000) êáé ôçò äéäáêôéêÞò ôçò Âéïëïãßáò êáé ôùí Öõóéêþí åðé-
óôçìþí ãåíéêüôåñá (Driver et al., 1985· Martinand, 1986· Astolfi & Develay,
1989· ÊïõëáúäÞò, 1994· Giordan, 1999, ê.Ü.).
Ìå ãíþìïíá ôá ðáñáðÜíù, êáèïñßóôçêáí ïé éäÝåò-êëåéäéÜ ôïõ ìáèÞìáôïò
êáé ôá ðéèáíÜ åìðüäéá ðïõ óõíáíôïýí ïé ìáèçôÝò êáôÜ ôç äüìçóç ôçò óõãêå-
êñéìÝíçò Ýííïéáò. ÕéïèåôÞèçêáí åðßóçò ïé êáôÜëëçëåò ðñïóåããßóåéò êáé
Ýãéíå ç åðéëïãÞ ôùí êáôÜëëçëùí äéäáêôéêþí åñãáëåßùí êáé ôå÷íéêþí.
95
MÝíôïñáò
ÊáôÜ ôï ó÷åäéáóìü ôçò äéäáóêáëßáò èåùñÞèçêå üôé ïé ìáèçôÝò Ý÷ïõí Þäç

äéäá÷èåß âáóéêÝò Ýííïéåò ôçò Âéïëïãßáò (ôÝëïò Ã~ ôÜîçò Ãõìíáóßïõ) êáé Ý÷ïõí
äïìÞóåé Ýíá ðñùôáñ÷éêü åííïéïëïãéêü äßêôõï ãéá Ýííïéåò, üðùò êýôôáñï, ïñ-
ãáíéóìüò, ñýèìéóç èåñìïêñáóßáò. Ïé Ýííïéåò áõôÝò åîåôÜæïíôáé áðü äéáöï-
ñåôéêÜ ìáèÞìáôá (ð.÷. Âéïëïãßá, Áíèñùðïëïãßá, ÖõóéêÞ). ÌÝóù ôïõ ðá-
ñüíôïò ìáèÞìáôïò åðéäéþêïõìå íá óõíäÝóïõìå ôéò Ýííïéåò áõôÝò êáé íá ôéò
áíáäéïñãáíþóïõìå ãýñù áðü ôçí Ýííïéá ôïõ óõóôÞìáôïò êáé ôïõ âéïëïãéêïý
óõóôÞìáôïò. ÅðåéäÞ ç Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí åßíáé éäéáßôåñá
óýíèåôç êáé åìðëÝêåé ðïëëÝò Üëëåò âáóéêÝò êáé äýóêïëåò Ýííïéåò, óôçí ðá-
ñïýóá åñãáóßá èá ðñïóåããßóïõìå ìüíï ôéò Ýííïéåò ôçò äïìÞò, ôçò ëåéôïõñ-
ãßáò, ôçò áëëçëåðßäñáóçò êáé ôçò áõôïññýèìéóçò.
Ðáñüôé èá Þôáí óêüðéìï êáôÜ ôï ó÷åäéáóìü ôçò äéäáóêáëßáò íá ëçöèïýí
õðüøç ïé ðñüôåñåò áíôéëÞøåéò ôùí ìáèçôþí ãéá ôçí Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí
óõóôçìÜôùí ùóôüóï áõôü äåí Ýãéíå, äéüôé óôçí ôñÝ÷ïõóá âéâëéïãñáößá äåí
åíôïðßóôçêáí óõãêåêñéìÝíåò Ýñåõíåò äéåñåýíçóçò ôùí áíôéëÞøåùí ôùí ìá-
èçôþí ãéá ôï âéïëïãéêü óýóôçìá, åíþ åíôïðßóôçêáí åëÜ÷éóôåò Ýñåõíåò ó÷å-
ôéêÝò ìå ôç äéåñåýíçóç ôçò Ýííïéáò ôïõ óõóôÞìáôïò êáé ôçò óõóôçìéêÞò èåþ-
ñçóçò (Maguer, 1980· Gagliardi, 1991· Rojero, 1991). ÂÝâáéá áõôü åßíáé ùò
Ýíá âáèìü áíáìåíüìåíï áöïý ç Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí åßíáé
ðñüóöáôá äïìçìÝíç êáé óõíÞèùò äåí äéäÜóêåôáé óôï ó÷ïëåßï. Óõíåðþò èá
åß÷å éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ï ó÷åäéáóìüò êáé ç ðñáãìáôïðïßçóç åñåõíþí, ìå
áíôéêåßìåíï ôç äéåñåýíçóç ôùí ó÷åôéêþí ðñüôåñùí áíôéëÞøåùí ôùí ìáèçôþí.
Ìå äåäïìÝíï üôé ç ðáñïýóá äéäáóêáëßá åßíáé ìüíï Ýíá ðéèáíü óåíÜñéï
äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò êáé ü÷é ìßá Þäç åöáñìïóìÝíç äéäáóêáëßá, ðñïôåß-
íåôáé íá åöáñìïóôåß óôçí ðñÜîç êáé íá áîéïëïãçèåß ðñïêåéìÝíïõ íá åíôïðé-
óôïýí ôõ÷üí áäõíáìßåò êáé íá âåëôéùèåß. Åðßóçò ðñïôåßíåôáé ï ó÷åäéáóìüò, ç
åöáñìïãÞ êáé ç áîéïëüãçóç êáé Üëëùí äéäáêôéêþí ðáñåìâÜóåùí ìå ðáñü-
ìïéï åííïéïëïãéêü ðåñéå÷üìåíï. ÔÝëïò, ëáìâÜíïíôáò õðüøç üôé ç Ýííïéá ôïõ
âéïëïãéêïý óõóôÞìáôïò åßíáé éäéáßôåñá óýíèåôç, èá åß÷å éäéáßôåñï åíäéá-
öÝñïí íá ðñïóåããéóôåß ìÝóá áðü äéåðéóôçìïíéêÝò èåùñÞóåéò äéáöïñåôéêþí
ãíùóôéêþí áíôéêåéìÝíùí, üðùò ð.÷. Âéïëïãßáò, ÖõóéêÞò, ×çìåßáò êáé íá
åíôá÷ôåß óôçí åõÝëéêôç æþíç.
ÓåíÜñéï äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò - ÅíäåéêôéêÞ äéäáêôéêÞ ðñïóÝããéóç
Åííïéïëïãéêü ðëáßóéï ôïõ ìáèÞìáôïò
Ôï óýóôçìá (óõí + ßóôçìé) åßíáé Ýíá üëï ðïõ áðïôåëåßôáé áðü áëëçëÝíäå-
ôá / óõíäåüìåíá / ïñãáíùìÝíá ìåôáîý ôïõò ìÝñç, óôïé÷åßá.
96
Ôá ïñãáíùìÝíá áõôÜ ìÝñç óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò êáé ó÷çìáôßæïõí ôç

äïìÞ ôïõ óõóôÞìáôïò.
Ôá ìÝñç êÜèå óõóôÞìáôïò óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò ìå ó÷Ýóåéò áëëçëåðß-
äñáóçò êáé áëëçëåîÜñôçóçò. ÏôéäÞðïôå óõìâáßíåé óå Ýíá áðü ôá ìÝñç ôïõ
óõóôÞìáôïò åðçñåÜæåé ôá õðüëïéðá êáé ïëüêëçñï ôï óýóôçìá.
¼ôáí ÷áëÜåé ç äïìÞ åíüò óõóôÞìáôïò óôáìáôïýí êáé ïé ëåéôïõñãßåò êáé ôï
áíôßóôñïöï.
Ôá ôõ÷áßá óýíïëá (áèñïßóìáôá) äåí åßíáé óõóôÞìáôá äéüôé äåí áðïôå-
ëïýíôáé áðü ôáêôïðïéçìÝíá, áëëçëÝíäåôá ìÝñç ðïõ åðçñåÜæåé ôï Ýíá ôï Üëëï.
Ôï óýóôçìá Ý÷åé üñéá, ìßá íïçôÞ ãñáììÞ ðïõ ôï äéá÷ùñßæåé áðü ôï ðåñé-
âÜëëïí ôïõò ð.÷. ôï üñéï ôïõ êõôôÜñïõ åßíáé ç ìåìâñÜíç ôïõ.
Óýóôçìá åßíáé ôï êýôôáñï êáé ï ïñãáíéóìüò áëëÜ ùò óýóôçìá ìðïñåß íá
èåùñçèåß êáé ìßá ðüëç Þ ôï ó÷ïëåßï.
Ç æùÞ ïñãáíþíåôáé óå óõóôÞìáôá (êýôôáñï - éóôüò - üñãáíï - óýóôçìá ïñ-
ãÜíùí - ïñãáíéóìüò).
Ïé öõôéêïß êáé æùéêïß ïñãáíéóìïß åßíáé âéïëïãéêÜ áõôïåëåã÷üìåíá êáé
áõôïññõèìéæüìåíá óõóôÞìáôá ðïõ ëåéôïõñãïýí ìå áñíçôéêÝò áíáäñÜóåéò.
Ôá âéïëïãéêÜ óõóôÞìáôá Ý÷ïõí ôçí éêáíüôçôá, äçëáäÞ, íá ñõèìßæïõí ôï
åóùôåñéêü ôïõò ðåñéâÜëëïí äéáôçñþíôáò êÜðïéåò óõíèÞêåò ìÝóá óå áíåêôÜ
üñéá ðñïêåéìÝíïõ íá åîáóöáëßóïõí ôï âÝëôéóôï áðïôÝëåóìá ãéá ôïõò ßäéïõò
(ôç öõóéïëïãéêÞ ôïõò ëåéôïõñãßá=õãåßá).
Ç ñýèìéóç åßíáé óôåíÜ óõíäåìÝíç ìå ôçí éóïññïðßá (ç ñýèìéóç áðïóêïðåß
óå éóïññïðßá).
Ìå ôïí üñï ïìïéüóôáóç (üìïéá óôÜóç), ïõóéáóôéêÜ áíáöåñüìáóôå ìå ðéï
áðëü ôñüðï óôçí Ýííïéá ôçò éóïññïðßáò êáé åííïïýìå ôçí éêáíüôçôá äéáôÞñçóçò
åíüò óôáèåñïý åóùôåñéêïý ðåñéâÜëëïíôïò åê ìÝñïõò ôïõ ïñãáíéóìïý.
Ç ïìïéüóôáóç, åðéôõã÷Üíåôáé ìÝóù ìéáò äéáäéêáóßáò ðïõ åßíáé ãíùóôÞ ùò
Ýëåã÷ïò áñíçôéêÞò áíÜäñáóçò (negative feedback control) óýìöùíá ìå ôçí
ïðïßá, ðïéêßëïé ðáñÜãïíôåò (ïõóßåò, üðùò ïñìüíåò, äïìÝò, üðùò õðïäï÷åßò
êáé üñãáíá) óõììåôÝ÷ïíôáò êáé áëëçëåðéäñþíôáò, ðñïêáëïýí ôåëéêÜ äéïñ-
èùôéêÞ áðÜíôçóç ðñïêåéìÝíïõ íá åîáóöáëßóïõí ôéò åõíïúêüôåñåò óõíèÞêåò
ãéá ôïí ïñãáíéóìü.
ÁñíçôéêÞ áíÜäñáóç ëÝãåôáé ç åðéâñÜäõíóç, ôï óôáìÜôçìá ôçò ïñìÞò Þ êáé
ç áíôéóôñïöÞ ìéáò ðïñåßáò. Ç áñíçôéêÞ áíÜäñáóç óôáìáôÜåé äçëáäÞ ôçí
97
MÝíôïñáò
åðßäñáóç åêåßíç ç ïðïßá ôåßíåé íá áðïìáêñýíåé ôï óýóôçìá áðü ìßá êáôÜ-

óôáóç óôáèåñÞ, áðü ìßá êáôÜóôáóç éóïññïðßáò, áðü Ýíá ðñïêáèïñéóìÝíï Þ
áðü ôï éäáíéêü óçìåßï.
Êáèïñéóìüò ðéèáíþí åìðïäßùí
Åìðüäéï 1: Åìðåéñéóìüò êáé óêÝøç êõñéáñ÷ïýìåíç áðü ôçí áéóèçôçñéáêÞ

áíôßëçøç
Ðïñßóìáôá äéáöïñåôéêþí åñåõíþí ôçò äéäáêôéêÞò ìÜò ëÝíå üôé ïé ìáèçôÝò

äõóêïëåýïíôáé íá êáôáíïÞóïõí ïôéäÞðïôå äåí ãßíåôáé Üìåóá áíôéëçðôü ìÝóù
ôùí áéóèÞóåþí ôïõò, äéüôé Ý÷ïõí ôçí ôÜóç íá âáóßæïõí ôïõò óõëëïãéóìïýò
ôïõò óå ðáñáôçñÞóéìá ÷áñáêôçñéóôéêÜ üôáí Ýñ÷ïíôáé áíôéìÝôùðïé ì' Ýíá
ðñüâëçìá (Driver, et al., 1985· Astolfi & Drouin, 1987· Solomonidou, 1991,
ê.Ü.). ËáìâÜíïíôáò õðüøç üôé ç äüìçóç ôçò Ýííïéáò ôùí âéïëïãéêþí óõ-
óôçìÜôùí äåí âáóßæåôáé óå åìðåéñéêÜ äåäïìÝíá, áíáìÝíåôáé íá õðÜñ÷åé äõ-
óêïëßá áíôßëçøçò êáé êáôáíüçóçò öáéíïìÝíùí ðïõ ëáìâÜíïõí ÷þñá óôï ìç
ïñáôü åðßðåäï (ð.÷. äõóêïëßá áíôßëçøçò äïìþí, ëåéôïõñãéþí êáé öáéíïìÝíùí
óå êõôôáñéêü åðßðåäï êáé óå åðßðåäï ïéêïóõóôÞìáôïò). Ðñïò áíôéìåôþðéóç
áõôïý ôïõ åìðïäßïõ åðéëÝãïíôáé êáôÜëëçëåò äéäáêôéêÝò åíÝñãåéåò, åñãáëåßá
êáé ôå÷íéêÝò, üðùò ó÷Þìáôá êáé ìç÷áíéêÜ áíÜëïãá.
Åìðüäéï 2: Ãñáììéêüò áéôéáêüò óõëëïãéóìüò - ìç áíáðôõãìÝíç éêáíüôçôá

äüìçóçò óýíèåôùí ó÷Ýóåùí – áðïõóßá óõóôçìéêÞò èåþñçóçò
¼ôáí ôá ðáéäéÜ åîçãïýí ôéò áëëáãÝò, ôåßíïõí íá áêïëïõèïýí ìßá ãñáì-

ìéêÞ áéôéáêÞ áêïëïõèßá áðïöåýãïíôáò ôç óõíèåôüôçôá. Ðñüóöáôåò Ýñåõíåò
óôçí Éóðáíßá êáé ôçí Éôáëßá Ýäåéîáí üôé ïé ìáèçôÝò äåí Ý÷ïõí áíáðôýîåé ôçí
éêáíüôçôá íá äïìïýí óôç óêÝøç ôïõò äßêôõá ôçò áéôéüôçôáò (Gagliardi, 1991)
êáé ïé áëëçëåðéäñÜóåéò, ïé áíáäñÜóåéò êáé ïé ó÷Ýóåéò äéáöïñåôéêþí åðé-
ðÝäùí óõíÞèùò äéáöåýãïõí (Astolfi & Drouin, 1987· Gagliardi, 1991· Áããåëß-
äïõ, 1996· Agelidou, 2001). Ùóôüóï ïé áíáäñÜóåéò, ïé áëëçëåðéäñÜóåéò êáé ïé
ó÷Ýóåéò ìåôáîý äéáöïñåôéêþí åðéðÝäùí åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí óõóôçìÜ-
ôùí êáé áðïêáëýðôïíôáé ìÝóá áðü óõóôçìéêÝò êáé äéåðéóôçìïíéêÝò èåùñÞ-
óåéò. ËáìâÜíïíôáò õðüøç ôá ðáñáðÜíù êáèþò åðßóçò êáé ôïí ôñüðï ðñïóÝã-
ãéóçò ôçò ãíþóçò ìÝóá áðü ôá äéáöïñåôéêÜ ìáèÞìáôá áðü ôï óçìåñéíü ó÷ï-
ëåßï, áíáìÝíïõìå ôçí áðïõóßá ôçò óõóôçìéêÞò èåþñçóçò. Ðñïò áíôéìåôþðéóç
áõôïý ôïõ åìðïäßïõ, õéïèåôïýìå ôç óõóôçìéêÞ êáé äéåðéóôçìïíéêÞ ðñïóÝããé-
óç êáé äßíïõìå Ýìöáóç óôéò áëëçëåðéäñÜóåéò êáé áíáäñÜóåéò ìå ôç ÷ñÞóç
êáôÜëëçëùí ó÷çìÜôùí.
98
×ñüíïò: 4 - 6 äéäáêôéêÝò þñåò

Åðßðåäï ìáèçôþí: Ã~ ôÜîç Ãõìíáóßïõ êáé Ëýêåéï
ÐñïóÝããéóç áíôéêåéìÝíïõ: äéåðéóôçìïíéêÞ, óõóôçìéêÞ
Ìåèïäïëïãßá (ÄéäáêôéêÜ åñãáëåßá êáé ôå÷íéêÝò):
ÐñïâëçìáôïêåíôñéêÞ, äéåñåõíçôéêÞ äéäáóêáëßá ìå óõæÞôçóç oñãáíùìÝíç
ãýñù áðü êáôÜëëçëåò åñùôÞóåéò (Bigge, 1990· Giordan, 1999).
Êáôáéãéóìüò éäåþí (brain storming).
Ìýçóç óôç ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí (Stewart et al. 1979· Novak & Gowin
1984· Febvre & Giordan, 1990 & 1991· Áããåëßäïõ, 1996· Âáóéëïðïýëïõ, 1998).
×ñÞóç áíáëüãùí êáé ðáñáäåéãìÜôùí (Rumelhart & Norman, 1981).
ÁôïìéêÞ åñãáóßá óõíäõáóìÝíç ìå åñãáóßá óå ïìÜäåò
ÕëéêÜ/ìÝóá ãéá ôçí õðïóôÞñéîç ôïõ ìáèÞìáôïò:
H/Y: ÷ñÞóç word ãéá äüìçóç ÷Üñôç åííïéþí.
×Üñôåò åííïéþí êáé Ó÷Þìáôá: ×Üñôçò åííïéþí ãéá ôï ïéêïóýóôçìá, «Åßóïäïé
êáé Ýîïäïé óôï óýóôçìá», «Áõôïññýèìéóç ãëõêüæçò óôï áßìá», «Ç Áõôïñ-
ñýèìéóç óôïí ïñãáíéóìü».
ÃñáðôÜ êåßìåíá: «Áõôïññýèìéóç ôçò èåñìïêñáóßáò óôïí ïñãáíéóìü óïõ» êáé
«Áõôïññýèìéóç óõãêÝíôñùóçò íåñïý óôï áßìá».
ÖÜóåéò åîÝëéîçò ôçò åêðáéäåõôéêÞò äéáäéêáóßáò
ÖÜóç 1ç: ÅéóáãùãÞ óôçí Ýííïéá ôïõ óõóôÞìáôïò
Óôç öÜóç áõôÞ åðéäéþêåôáé ïé ìáèçôÝò:

– íá áíôéëçöèïýí ôá ìÝñç ôïõ óõóôÞìáôïò, ôá üñéá ôïõ, ôçí Ýííïéá ôçò äïìÞò,
ôçò ïñãÜíùóçò êáé ôçò ëåéôïõñãßáò
– íá áíáêáëÝóïõí ðñïçãïýìåíåò ãíþóåéò êáé íá ôéò èÝóïõí óå Ýíá ðéï äéåõ-
ñõìÝíï åííïéïëïãéêü ðëáßóéï, áõôü ôïõ óõóôÞìáôïò
Åêêßíçóç
Õéïèåôïýìå ôçí ôå÷íéêÞ ôïõ êáôáéãéóìïý éäåþí (brain storming): Ðïéåò

ëÝîåéò, óýíôïìåò åêöñÜóåéò Þ óêÝøåéò óáò Ýñ÷ïíôáé áìÝóùò óôï íïõ, áêïý-
ãïíôáò ôç ëÝîç «óýóôçìá»;
99
MÝíôïñáò
Ïé ëÝîåéò êáé ïé óýíôïìåò öñÜóåéò ðïõ áíáöÝñïõí ïé ìáèçôÝò ãñÜöïíôáé

óôïí ðßíáêá êáé óôç óõíÝ÷åéá êáôçãïñéïðïéïýíôáé. ÌÝóù ôçò ôå÷íéêÞò áõôÞò
áíáìÝíåôáé íá áíáöáíïýí ïé áñ÷éêÝò éäÝåò ôùí ìáèçôþí ãéá ôçí êåíôñéêÞ Ýí-
íïéá «óýóôçìá» êáé íá áðïêáëõöèïýí ïé ó÷åôéêÝò êñõììÝíåò äéáóôÜóåéò ôçò
Ýííïéáò êáé ïé óõíäÝóåéò ìåôáîý ôùí ó÷åôéêþí åííïéþí.
Ìå ãíþìïíá ôéò áñ÷éêÝò éäÝåò ôùí ìáèçôþí ãéá ôï óýóôçìá, ï äéäÜóêùí
åðéäéþêåé íá åêìáéåýóåé áðü ôïõò ìáèçôÝò áðáíôÞóåéò êáé íá ôïõò ïäçãÞóåé
óå áðïóáöçíßóåéò ìå ôç ÷ñÞóç äéáöïñåôéêþí ðáñáäåéãìÜôùí áðü ôçí êá-
èçìåñéíÞ æùÞ Þ ìç÷áíéêþí áíáëüãùí êáé ôçí õðïâïëÞ äéáäï÷éêþí åñùôÞ-
óåùí ôïõ ôýðïõ:
Áò õðïèÝóïõìå üôé ôåìá÷ßæïõìå Ýíá öõôü óôá åõäéÜêñéôá ìÝñç ôïõ (ñßæá,
âëáóôü, öýëëá).
Ðáñüôé äéáèÝôïõìå üëá ôá ìÝñç ôïõ öõôïý, áõôÜ ôá ìÝñç óõãêñïôïýí öõôü;
Ôé ÷áëÜóáìå åìåßò; ÌÞðùò ôçí ïñãÜíùóç; Ôé ëåßðåé; ÌÞðùò ïé óõíäÝóåéò;
Ôé èá óõìâåß ìÝóá óôçí áßèïõóá åÜí áíáêáôÝøïõìå ôá èñáíßá, ñßîïõìå êÜôù
ôéò ôóÜíôåò êáé óçêùèïýìå üëïé üñèéïé êáé öùíÜæïõìå; Èá åîáêïëïõèåß íá
ëåéôïõñãåß ùò áßèïõóá ìáèÞìáôïò; Èá ìðïñåß íá ãßíåé ìÜèçìá; ¸íá äéáëõ-
ìÝíï áõôïêßíçôï ãéáôß äåí êéíåßôáé; ¸íá öõôü ÷ùñßò ñßæá ìðïñåß íá áðïññï-
öÞóåé íåñü; Ôé ÷Üëáóå óôï öõôü, ôé óôçí áßèïõóá, ôé óôï áõôïêßíçôï;
Ïé ìáèçôÝò óôáäéáêÜ ïäçãïýíôáé óôç ëåêôéêÞ äéáôýðùóç ôùí ðñþôùí åí-
íïéïëïãéêþí óõëëÞøåùí ôùí ó÷åôéêþí ìå ôçí Ýííïéá ôïõ óõóôÞìáôïò.
Åðéäéþêïíôáò ïé ìáèçôÝò íá åìðåäþóïõí ôéò ðáñáðÜíù ãíþóåéò êáé íá ôéò
äéåõñýíïõí, ôïõò êáëïýìå íá ðñáãìáôïðïéÞóïõí ôç äñáóôçñéüôçôá 1 (âëÝðå
ðáñÜñôçìá). ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá åîÝëéîçò ôçò äñáóôçñéüôçôáò, ðáñåìâáßíïõìå
êáé ôïíßæïõìå ôá äéáöïñåôéêÜ åðßðåäá ïñãÜíùóçò ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜ-
ôùí (áðü ôï êýôôáñï óôïí ïñãáíéóìü, áðü ôïí ïñãáíéóìü óôç âéüóöáéñá). Èá
ìðïñïýóáìå íá èßîïõìå åðßóçò êáé ôçí Ýííïéá ôçò åéóüäïõ êáé åîüäïõ óôï
óýóôçìá äåß÷íïíôáò óå äéáöÜíåéá ôï áíôßóôïé÷ï ó÷Þìá (âëÝðå ðáñÜñôçìá,
ó÷Þìá 1).
ÖÜóç 2ç: ÅöáñìïãÞ: ôï ïéêïóýóôçìá ùò ðáñÜäåéãìá óõóôÞìáôïò.

ÁëëçëåðéäñÜóåéò óôï ïéêïóýóôçìá - áëëçëåðéäñÜóåéò ðáíôïý
Óôç öÜóç áõôÞ åéäéêüôåñá åðéäéþêåôáé ïé ìáèçôÝò:

íá åîåôÜóïõí ôï ïéêïóýóôçìá ùò Ýíá óýóôçìá, áíáêáëþíôáò Þäç áðïêôç-
ìÝíåò ãíþóåéò êáé åöáñìüæïíôáò ôéò ãíþóåéò ðïõ áðÝêôçóáí áðü ôçí ðñïç-
ãïýìåíç öÜóç
100
íá åéóá÷èïýí óôçí Ýííïéá ôùí áëëçëåðéäñÜóåùí

íá åéóá÷èïýí óôç ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí (ìåôáãíùóôéêüò óôü÷ïò) êáé íá
áóêçèïýí óôçí ïñãÜíùóç êáé éåñÜñ÷çóç ôùí åííïéþí
íá áóêçèïýí óôïí êåéìåíïãñÜöï word Þ åÜí õðÜñ÷åé Ýíá Üëëï áðëü ó÷å-
äéáóôéêü ðñüãñáììá ìå text box, âÝëç ê.Ü.
Åêêßíçóç
ÕðïâïëÞ äéáäï÷éêþí åñùôÞóåùí ôïõ ôýðïõ:

Ôé ðåñéëáìâÜíåé ìßá ëßìíç; Ôé åßíáé ç ëßìíç; Áöïý ç ëßìíç åßíáé Ýíá ïéêïóý-
óôçìá êáé ôï ïéêïóýóôçìá (ïßêïò + óýóôçìá) åßíáé Ýíá óýóôçìá, ðïéá åßíáé
ôá ìÝñç, ç äïìÞ, ïé ëåéôïõñãßåò êáé ôá üñéÜ ôïõ;
Ìå áöïñìÞ ôéò áðáíôÞóåéò êáé ìÝóù ôçò äñáóôçñéüôçôáò 2 (âëÝðå ðáñÜñ-
ôçìá), åðéäéþêïõìå ïé ìáèçôÝò íá óõíäÝóïõí ôç ëßìíç (ïéêïóýóôçìá) ìå ôçí
Ýííïéá ôïõ óõóôÞìáôïò.
Ïëïêëçñþíïíôáò ôçí åñãáóßá áõôÞ, ïé ìáèçôÝò èá Ý÷ïõí äïìÞóåé Ýíá ÷Üñ-
ôç áðü ôïí ïðïßï áíáìÝíåôáé íá áðïõóéÜæïõí ïé áëëçëåðéäñÜóåéò. Óôç óõíÝ-
÷åéá åéóÜãïõìå ôïõò ìáèçôÝò óôçí Ýííïéá ôçò áëëçëåðßäñáóçò.
ÁëëçëåðéäñÜóåéò óôï ïéêïóýóôçìá - áëëçëåðéäñÜóåéò óôï óýóôçìá -

áëëçëåðéäñÜóåéò ðáíôïý
ÕðïâÜëëïõìå ðïéêßëåò åñùôÞóåéò äéåñåýíçóçò ó÷Ýóåùí: á) ìåôáîý ôùí

ïñãáíéóìþí â) ìüíï ìåôáîý áâéïôéêþí ðáñáãüíôùí ã) ìåôáîý áâéïôéêþí êáé
âéïôéêþí ðáñáãüíôùí.
Ãéá ôçí êáëýôåñç êáôáíüçóç ôùí áëëçëåðéäñÜóåùí óôï ïéêïóýóôçìá ìðï-
ñïýìå íá êáëÝóïõìå ôïõò ìáèçôÝò íá åñãáóôïýí ïëïêëçñþíïíôáò ôç äñáóôç-
ñéüôçôá 3 (âëÝðå ðáñÜñôçìá).
ÌåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò äñáóôçñéüôçôáò 3, ãåíéêåýïõìå, èåùñþíôáò ôéò
áëëçëåðéäñÜóåéò ùò ÷áñáêôçñéóôéêü üëùí ôùí óõóôçìÜôùí. Ãéá ôï óêïðü áõ-
ôü ìå ôç âïÞèåéá êáôÜëëçëùí åñùôÞóåùí, êáëïýìå ôïõò ìáèçôÝò íá äéåñåõ-
íÞóïõí ó÷Ýóåéò âéïëïãéêþí êáé ìç âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí (ðáñáäåßãìáôá
áëëçëïåðéäñÜóåùí ìÝóá áðü ïñãáíéóìïýò, ìÝóá áðü ôçí ôÜîç ìåôáîý ôùí ìá-
èçôþí, ìÝóá áðü ôçí ðüëç ìáò, ê.Ü.).
Óôç óõíÝ÷åéá êáëïýìå ôïõò ìáèçôÝò íá äïìÞóïõí ôï äéêü ôïõò ãåíéêü ÷Üñ-
ôç åííïéþí ãéá ôï «ïéêïóýóôçìá» Þ åíáëëáêôéêÜ, ãéá ëüãïõò ïéêïíïìßáò ÷ñü-
íïõ, èá ìðïñïýóå ï ÷Üñôçò áõôüò íá ðáñïõóéáóôåß óôçí ôÜîç ùò äéáöÜíåéá:
«×Üñôçò åííïéþí ãéá ôï ïéêïóýóôçìá» (âë. ðáñÜñôçìá). Ìå ãíþìïíá ôï
101
MÝíôïñáò
÷Üñôç åííïéþí ãéá ôï ïéêïóýóôçìá, ïäçãïýìå ôïõò ìáèçôÝò óå ãåíéêåýóåéò

êáé åîáãùãÞ óõìðåñáóìÜôùí, ðåñíþíôáò åíáëëÜî áðü ôï ìåñéêü óôï ãåíéêü
êáé áðü ôï ãåíéêü óôï ìåñéêü, áðü ôï ïéêïóýóôçìá, óôï óýóôçìá êáé áíôß-
óôñïöá.
ÖÜóç 3: ÅéóáãùãÞ óôçí Ýííïéá ôçò áõôïññýèìéóçò óôá âéïëïãéêÜ óõóôÞìáôá
Óôç öÜóç áõôÞ åðéäéþêåôáé ïé ìáèçôÝò: íá åéóá÷èïýí óôçí Ýííïéá ôçò

áõôïññýèìéóçò êáé íá ôç óõó÷åôßóïõí ìå ôçí ïìïéüóôáóç, ôçí éóïññïðßá êáé
ôçí áíÜäñáóç.
Åêêßíçóç
×ñçóéìïðïéþíôáò ðáñáäåßãìáôá áõôïññýèìéóçò áðü ôïí áíèñþðéíï ïñãá-

íéóìü, öÝñíïõìå ôïõò ìáèçôÝò áíôéìÝôùðïõò ìå ôçí Ýííïéá ôçò áõôïññýèìéóçò.
ðáñÜäåéãìá 1ï
Ìßá ìÝñá ìðïñåß íá öáò ðïëëÜ ãëõêÜ (ð.÷. óïêïëÜôåò) êáé ôçí Üëëç êá-
èüëïõ. Ðáñüëá áõôÜ ïé åîåôÜóåéò áßìáôïò èá äåß÷íïõí êÜèå öïñÜ ðåñßðïõ
ôá ßäéá ðïóïóôÜ óáê÷Üñïõ óôï áßìá óïõ.
¼ôáí ãõìíÜæåóáé ðïëý Ýíôïíá êáôáíáëþíåéò ðïëý ðåñéóóüôåñï ïîõãüíï.
Ðáñüëá áõôÜ ôá åðßðåäá ôïõ ïîõãüíïõ êáé ôïõ äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñáêá óôï
áßìá óïõ ðáñáìÝíïõí ó÷åäüí óôáèåñÜ.
Ç èåñìïêñáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé äõíáôüí íá ìåôáâëçèåß ðïëý,
ùóôüóï åóý èá åîáêïëïõèåßò íá Ý÷åéò ôçí ßäéá èåñìïêñáóßá ôùí 36,6 âáèìþí.
Äéáôýðùóç åñùôçìÜôùí:
Ðáñüôé æïýìå óå Ýíá ðåñéâÜëëïí ðïõ áëëÜæåé äéáñêþò, ðþò ôåëéêÜ åðéôõã÷Ü-
íïõìå íá äéáôçñïýìå Ýíá éóïññïðçìÝíï êáé óôáèåñü åóùôåñéêü ðåñéâÜëëïí;
Ðïéïò ñõèìßæåé åìÜò êáé ôïõò ïñãáíéóìïýò; ÕðÜñ÷åé Ýëåã÷ïò êáé êáèïäÞãçóç
áðü êÜðïéï áüñáôï ïäçãü; ¹ ìÞðùò ñõèìéæüìáóôå áõôüìáôá; Ãéáôß, üôáí
êñõþíïõìå, ÷ëïìéÜæïõìå; Ãéáôß, üôáí æåóôáéíüìáóôå éäñþíïõìå; Ãéáôß, üôáí
êñõþíïõìå ôñÝìïõìå;
Ïé ìáèçôÝò ðéèáíüí åßíáé áìÞ÷áíïé êáé äõóêïëåýïíôáé íá áðáíôÞóïõí.
Óôç óõíÝ÷åéá ôïõò êáëïýìå íá åñãáóôïýí óå ïìÜäåò, ïëïêëçñþíïíôáò ôç äñá-
óôçñéüôçôá 4 (âëÝðå ðáñÜñôçìá).
102
ÌåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò äñáóôçñéüôçôáò 4, êáé ìå âÜóç ôéò áðáíôÞóåéò

ôùí ïìÜäùí ôùí ìáèçôþí, áêïëïõèåß óõæÞôçóç óôçí ôÜîç, ç ïðïßá áðïóêïðåß
óôçí áðïóáöÞíéóç ôùí ó÷åôéêþí åííïéþí, ó’ Ýíá áñ÷éêü åðßðåäï.
Å÷ïíôáò ùò ãíþìïíá ôá ó÷Þìáôá «Ç Áõôïññýèìéóç ôçò ãëõêüæçò óôï áßìá»
êáé «Ç Áõôïññýèìéóç óôïí ïñãáíéóìü» (âë. ðáñÜñôçìá, ó÷Þìáôá 2 êáé 3),
åðéäéþêoõìå ôçí ðåñáéôÝñù åðåîÞãçóç ôçò Ýííïéáò ôçò áíÜäñáóçò, ôç óõó÷Ý-
ôéóç/óýíäåóç ôùí åííïéþí ôçò áõôïññýèìéóçò, ôçò éóïññïðßáò, ôçò ïìïéüóôá-
óçò êáé ôçò áíÜäñáóçò êáé ôç ãåíßêåõóç ôïõ ìç÷áíéóìïý ôçò áõôïññýèìéóçò.
Óôï óçìåßï áõôü èá ìðïñïýóáìå íá áíáöåñèïýìå êáé óå ðéï áðëÜ óõóôÞìá-
ôá êáé íá åðåîçãÞóïõìå áðëïýò ìç÷áíéóìïýò ñýèìéóçò êáé áõôïìáôéóìïý
(Ìç÷áíéêÜ áíÜëïãá: ÁíÜëïãï 1: êáæáíÜêé, Ýíáò ðïëý ðáëéüò áõôüìáôïò ìç-
÷áíéóìüò, ÁíÜëïãï 2: ÈåñìïóôÜôçò - Øõãåßï).
Åðéäéþêïíôáò ïé ìáèçôÝò íá åöáñìüóïõí ôéò ðáñáðÜíù ãíþóåéò, íá ôéò åìðå-
äþóïõí êáé íá ôéò äéåõñýíïõí, ôïõò êáëïýìå íá ðñáãìáôïðïéÞóïõí ôç äñá-
óôçñéüôçôá 5 (âëÝðå ðáñÜñôçìá).
Óôç öÜóç áõôÞ, êñßíåôáé áðáñáßôçôç ç åîïéêåßùóç ôïõ äéäÜóêïíôá ìå ôéò
Ýííïéåò ðïõ äéá÷åéñéæüìáóôå, åðåéäÞ ðñüêåéôáé ãéá Ýííïéåò éäéáßôåñá óýíèå-
ôåò. Ðñïôåßíåôáé åðßóçò, ç ðñïóáñìïãÞ ôùí äñáóôçñéïôÞôùí 4 êáé 5 êÜèå
öïñÜ áíÜëïãá ìå ôï åðßðåäï êáé ôçí çëéêßá ôùí ìáèçôþí.
ÖÜóç 4: ÅìðÝäùóç êáé áîéïëüãçóç
ÕðïâÜëëïíôáò êáôÜëëçëåò åñùôÞóåéò, âïçèïýìå ôïõò ìáèçôÝò íá óõíïøß-

óïõí áíáöÝñïíôáò ôá êõñéüôåñá óçìåßá ôïõ ìáèÞìáôïò. Ôïõò óõìâïõëåýïõ-
ìå íá åêöñÜæïíôáé óýíôïìá, äßíïíôáò üóï ôï äõíáôüí ðåñéåêôéêüôåñåò áðá-
íôÞóåéò. Óôï ôÝëïò ôçò äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò ðñïôåßíåôáé ïé ìáèçôÝò íá åñ-
ãáóôïýí áôïìéêÜ óõìðëçñþíïíôáò ôï öýëëï áîéïëüãçóçò (âë. ðáñÜñôçìá).
103
MÝíôïñáò
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ
Ó÷Þìá 1: Åßóïäïé êáé Ýîïäïé óôï óýóôçìá
Ó÷Þìá 2: Ç áõôïññýèìéóç ôçò ãëõêüæçò óôï áßìá
Ó÷Þìá 3: Ç áõôïññýèìéóç óôïí ïñãáíéóìü (ãåíéêü ó÷Þìá)
104
×Üñôçò åííïéþí ãéá ôï ïéêïóýóôçìá (äéáöÜíåéá)
105
MÝíôïñáò
Äñáóôçñéüôçôá 1
á) ÐñïóðáèÞóôå íá ïëïêëçñþóåôå ôïí ðßíáêá, óõìðëçñþíïíôáò óôá êåíÜ

ðëáßóéá: óõóôÞìáôá, äïìÝò êáé ëåéôïõñãßåò.
ÄïìÝò êáé ëåéôïõñãßåò óõóôçìÜôùí óå äéáöïñåôéêÜ åðßðåäá

Óýóôçìá ÄïìÝò Ëåéôïõñãßåò
…………………. 1. DNA 1. …………………..
2. ÊõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç 2.…………………..
3. ……………………. 3. öùôïóýíèåóç
4. ………………………… 4. êõôôáñéêÞ áíáðíïÞ
5. Åíäïðëáóìáôéêü äßêôõï 5. ……………………
Ïñãáíéóìüò:
- Éóôüò 1. Éóôüò: Íåõñéêüò éóôüò 1.…………………….
- ¼ñãáíï 2. Ïñãáíï: ìÜôé 2. ……………………
- Óýóôçìá ïñãÜíùí
3. ……………… 3. ðÝøç
1. ……………… 1. äéáìïíÞ, ðñïöýëáîç
2. áãïñÜ 2…………………..
3. ………………. 3. ðáñáãùãÞ áãáèþí
äßêôõá:
………………. 1.
- ëåùöüñùí êáé äñüìùí 1. ………………………….
- áóôéêþí óõãêïéíùíéþí
(ëåùöïñåßá, ôáîß, ê.Ü.).
2.
- ÏÔÅ (ÔçëåöùíéêÜ êÝíôñá,
ôçëåöùíéêÝò ãñáììÝò, ôçëÝöùíá) - 2. …………………………...
Ôá÷õäñïìåßá- Ôýðïò (åöçìåñßäåò -
ðåñéïäéêÜ - ñáäéüöùíï - ôçëåüñáóç)
êáæáíÜêé …………. ……………. …………….. äéáôÞñçóç ôçò óôÜèìçò
ôïõ íåñïý óå óôáèåñÜ
åðßðåäá
â) Äßíïíôáé ôá åîÞò: óÜêïò ìå ðáôÜôåò, áìïéâÜäá, øõãåßï, Ýíá óáêïõëÜêé ñýæé,

õðïëïãéóôÞò, âÜôñá÷ïò, çëåêôñéêü äßêôõï, ïéêïãÝíåéá, ç Ìáñßá, Ýíá åíõäñåßï.
ÓõæçôÞóôå óôçí ôÜîç:
Ðïéá áðü ôá ðáñáðÜíù åßíáé ôõ÷áßá óýíïëá êáé ðïéá óõóôÞìáôá; Ôé äéá-
öÝñåé ôï óýíïëï áðü ôï óýóôçìá;
ÐñïóðáèÞóåôå íá äéáêñßíåôå ôá óõóôÞìáôá óå: ôå÷íïëïãéêÜ êáé âéïëïãéêÜ
óõóôÞìáôá êáé óôç óõíÝ÷åéá óõìðëçñþóôå ôï ðáñáêÜôù ó÷Þìá:
106
(ÁôïìéêÞ Þ óå ÏìÜäåò)
(Óôïí çëåêôñïíéêü õðïëïãéóôÞ, åÜí åðéäéþêåôáé ïé ìáèçôÝò íá áóêçèïýí óôç
äüìçóç áðëþí ó÷çìÜôùí ìå ôç ÷ñÞóç Ç/Õ, Þ óå ëåõêü ÷áñôß)
Äßíïíôáé ïé ëÝîåéò: «ïéêïóýóôçìá, áâéïôéêïß ðáñÜãïíôåò, âäÝëëá, âÜôñá÷ïò,
èåñìïêñáóßá, øÜñéá, öýêéá, æþá, êáëÜìéá, âéïôéêïß ðáñÜãïíôåò, ðÜðéá, êëßìá,
öõôÜ, Ýäáöïò, æùíôáíïß ïñãáíéóìïß, íïýöáñá, ëßìíç». ÐñïóðáèÞóôå íá ïñãá-
íþóåôå ôéò ðáñáðÜíù Ýííïéåò (äçëáäÞ íá ôéò ôïðïèåôÞóåôå óôçí êáôÜëëçëç èÝ-
óç êáé íá ôéò óõíäÝóåôå êáôÜëëçëá ìå âÝëç êáé óõíäåôéêÝò ëÝîåéò) äïìþíôáò
Ýíá ïëïêëçñùìÝíï ó÷Þìá ðïõ èá áíáöÝñåôáé óôï ïéêïóýóôçìá ëßìíç.
* Ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôçò ðáñáðÜíù äñáóôçñéüôçôáò, êñßíåôáé áðáñáßôçôç
ç åîïéêåßùóç ôïõ äéäÜóêïíôá ìå ôçí ôå÷íéêÞ ôçò ÷áñôïãñÜöçóçò åííïéþí êáé ç ìýçóç
ôùí ìáèçôþí óôç ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí.
Õðïóôçñéêôéêü õëéêü ãéá ôïí äéäÜóêïíôá

Ìýçóç ôùí ìáèçôþí óôç ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí
Ç ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí åßíáé ìßá äéäáêôéêÞ óôñáôçãéêÞ, ç ïðïßá åíôÜó-
óåôáé óôçí åõñýôåñç êáôçãïñßá ôùí óôñáôçãéêþí ðïõ «ìáèáßíïõí ôï ìáèçôÞ
ðþò íá ìáèáßíåé» êáé åíäåßêíõôáé óå ðåñéðôþóåéò ðïõ ï ìáèçôÞò êáëåßôáé íá
åðåîåñãáóôåß êáé íá êáôáíïÞóåé óýíèåôá äåäïìÝíá. Ï ìáèçôÞò, äçëáäÞ, êá-
ëåßôáé íá äïìÞóåé ìå óôáäéáêÜ âÞìáôá Ýíá ïëïêëçñùìÝíï ó÷Þìá óôï ïðïßï
áðåéêïíßæïíôáé ïé êýñéåò Ýííïéåò ðïõ åìðëÝêïíôáé óå Ýíá èÝìá êáé ïé ìåôáîý
ôïõò ó÷Ýóåéò.
Óôç ÷áñôïãñÜöçóç åííïéþí ïé ìáèçôÝò áêïëïõèïýí ôçí åîÞò ðïñåßá:
á. Åíôïðßæïõí ôéò êýñéåò Ýííïéåò ôïõ èÝìáôïò
â. Éåñáñ÷ïýí ôéò Ýííïéåò ðñïóäéïñßæïíôáò ôçí ðéï ãåíéêÞ êáé ðåñéåêôéêÞ Ýí-
íïéá, ôéò ëéãüôåñï ãåíéêÝò êáé åðéìÝñïõò Ýííïéåò, ôéò ðéï åéäéêÝò Ýííïéåò.
ã. Ó÷åäéÜæïõí ôï ÷Üñôç:
107
MÝíôïñáò
ÈÝôïõí êÜèå Ýííïéá óå Ýíá êýêëï.

Ôïðïèåôïýí óôçí êïñõöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò ôçí ðéï ãåíéêÞ Ýííïéá.
ÊÜôù áð' áõôÞí ôïðïèåôïýí ôéò åíäéÜìåóåò Ýííïéåò.
Óôï êÜôù ìÝñïò ôïõ ó÷Þìáôïò ôïðïèåôïýí ôéò ðéï åéäéêÝò Ýííïéåò
Ó÷åäéÜæïõí «ãñáììÝò óýíäåóçò» ìåôáîý ôùí åííïéþí ïé ïðïßåò êáôÜ ôç
ãíþìç ôïõò ó÷åôßæïíôáé.
ÃñÜöïõí óôçí êÜèå ãñáììÞ óýíäåóçò êáôÜëëçëåò «óõíäåôéêÝò ëÝîåéò», ïé ï-
ðïßåò ðñïóäéïñßæïõí ðùò óõíäÝïíôáé ïé Ýííïéåò ìåôáîý ôïõò, öñïíôßæïíôáò þóôå
ïé Ýííïéåò ìáæß ìå ôéò óõíäåôéêÝò ôïõò ëÝîåéò íá ó÷çìáôßæïõí ëïãéêÝò ðñïôÜóåéò.
Ïëïêëçñþíïõí ôï ÷Üñôç, äïìþíôáò íÝåò ó÷Ýóåéò ìåôáîý åííïéþí ôéò ïðïßåò
áñ÷éêÜ ìðïñåß íá ìçí åß÷áí åíôïðßóåé.
Ùò ãíùóôüí ôá øÜñéá æïõí ÷ñçóéìïðïéþíôáò ãéá ôçí áíáðíïÞ ôïõò ôï ïîõ-

ãüíï ôïõ íåñïý. Ç ðïóüôçôá ôïõ äéáëõìÝíïõ óôï íåñü ïîõãüíïõ äåí åßíáé
ðÜíôá ç ßäéá, áëëÜ åîáñôÜôáé áðü ôç èåñìïêñáóßá ôïõ íåñïý. ¸íá åñãï-
óôÜóéï ðåôÜåé èåñìéêÜ áðüâëçôá èåñìïêñáóßáò 60ï C (âáèìþí Êåëóßïõ) óå
Ýíá ðïôÜìé óôï ïðïßï æïõí ðÝóôñïöåò. Ç ðÝóôñïöá åßíáé Ýíá øÜñé ðïõ æåé óå
êñýá êáé ïîõãïíùìÝíá íåñÜ. Óôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé ðþò ìåôáâÜë-
ëåôáé ç äéáëõôüôçôá ôïõ ïîõãüíïõ óôï íåñü óå ó÷Ýóç ìå ôç èåñìïêñáóßá.
Èåñìïêñáóßá (óå âáèìïýò C) Äéáëõôüôçôá ïîõãüíïõ óå ppm

(ðüóá ìÝñç âÜñïõò Þ üãêïõ ôçò ïõóßáò ïîõãüíï
âñßóêïíôáé óå 1.000.000 ìÝñç âÜñïõò Þ üãêïõ íåñïý
0 14,6
5 12,7
10 11,3
15 10,1
20 9,1
25 8,3
30 6,5
ÌåëåôÞóôå ðñïóåêôéêÜ ôïí ðßíáêá. Ôé ðáñáôçñåßôå;

ÐñïóðáèÞóôå íá êáôáãñÜøåôå üëùí ôùí åéäþí ôéò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ïîõãüíïõ,
èåñìïêñáóßáò, áíèñþðïõ, øáñéþí.
Ôé êßíäõíïò õðÜñ÷åé áðü ôá èåñìéêÜ áðüâëçôá ôïõ åñãïóôáóßïõ;
ÅêöñÜóôå ôá óõìðåñÜóìáôÜ óáò üóï ôï äõíáôüí ðåñéëçðôéêüôåñá.
108
Äñáóôçñéüôçôá 4 (Åñãáóßá óå ïìÜäåò)
ÌåëåôÞóôå, ï êáèÝíáò ìüíïò ôïõ, ôï êåßìåíï Á êáé óôç óõíÝ÷åéá óõæçôÞóôå

óôçí ïìÜäá óáò:
Ãéáôß, üôáí êñõþíïõìå, ÷ëïìéÜæïõìå;
ËáìâÜíïíôáò õðüøç üôé:
¼ôáí áõîÜíåôáé ï ñõèìüò ôïõ ìåôáâïëéóìïý (êáýóåùí), ôüôå áðáéôåßôáé ðå-
ñéóóüôåñï ïîõãüíï êáé ôáõôü÷ñïíá áðåëåõèåñþíåôáé ðåñéóóüôåñç åíÝñãåéá
ëüãù ôùí áõîçìÝíùí êáýóåùí,
¼ôáí áõîÜíåôáé ç óùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ôüôå áõîÜíåôáé êáé ï ñõèìüò ìå-
ôáâïëéóìïý,
Íá áéôéïëïãÞóåôå ìå äéáäï÷éêÝò ëïãéêÝò ðñïôÜóåéò, ãéáôß, üôáí êñõþíïõìå,
ôñÝìïõìå êáé ÷ñçóéìïðïéïýìå ðåñéóóüôåñï ïîõãüíï·
Íá óõíäÝóåôå ôï ôñÝìïõëï ìå ôçí áõôïññýèìéóç.
Êåßìåíï Á
Áõôïññýèìéóç ôçò èåñìïêñáóßáò óôïí ïñãáíéóìü óïõ - Äéïñèùôéêïß ìç÷áíéóìïß

¼ôáí ç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôüò óïõ áíåâáßíåé, ôüôå éäñþíåéò ðåñéóóüôåñï. Ç áý-
îçóç ôçò åößäñùóçò åßíáé ìßá äéïñèùôéêÞ áðÜíôçóç ðïõ áðïóêïðåß óôç ìåßùóç ôçò
èåñìïêñáóßáò: Ç åðéöÜíåéá ôïõ óþìáôïò øý÷åôáé êáèþò ôï íåñü åîáôìßæåôáé, Üñá
Ý÷ïõìå ðôþóç ôçò èåñìïêñáóßáò.
¼ôáí ç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôüò óïõ êáôåâáßíåé, ôüôå óõìâáßíåé áããåéïóõóôïëÞ. Ôá
áéìïöüñá áããåßá ðïõ êáôáëÞãïõí óôï äÝñìá óõóôÝëëïíôáé êáé Ýôóé óõìâáßíåé ìéêñÞ
áðþëåéá èåñìüôçôáò áðü ôï áßìá ðñïò ôï åîùôåñéêü ðåñéâÜëëïí, åíþ ôáõôü÷ñïíá
ëéãüôåñï áßìá ñÝåé óôçí åðéöÜíåéá ôïõ óþìáôïò.
¼ôáí ç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôüò óïõ áíåâáßíåé, ôüôå ðñïêáëåßôáé åëÜôôùóç ôçò
ìåôáâïëéêÞò äñáóôçñéüôçôáò (ôùí êáýóåùí).
¼ôáí êñõþíïõìå, ôñÝìïõìå
Ç åößäñùóç, ç áããåéïóõóôïëÞ, ôï ôñÝìïõëï êáé ç åëÜôôùóç ôçò ìåôáâïëéêÞò äñá-
óôçñéüôçôáò åßíáé ìåñéêïß ìüíï áõôüìáôïé äéïñèùôéêïß ìç÷áíéóìïß (áíáäñÜóåéò)
ìÝóù ôùí ïðïßùí êáôáöÝñíåé ï ïñãáíéóìüò óïõ íá äéáôçñåß óôáèåñÞ èåñìïêñáóßá.
Äñáóôçñéüôçôá 5 (Åñãáóßá óå ïìÜäåò)
ÌåëåôÞóôå ôï ãñáðôü êåßìåíï Â êáé Ý÷ïíôáò ùò ïäçãü ôï ãåíéêü ó÷Þìá 3,

«Ç áõôïññýèìéóç óôïí ïñãáíéóìü», ðñïóðáèÞóôå íá áðïäþóåôå ó÷çìáôéêÜ
ôçí ðåñßðôùóç ôçò áõôïññýèìéóçò ôïõ íåñïý óôï áßìá.
109
MÝíôïñáò
Êåßìåíï Â
Áõôïññýèìéóç óõãêÝíôñùóçò íåñïý óôï áßìá - Äéïñèùôéêïß ìç÷áíéóìïß
Áí ç óõãêÝíôñùóç ôïõ íåñïý óôï áßìá ìáò åßíáé ìéêñÞ, ôüôå åéäïðïéåßôáé ï åãêÝöáëïò
(ôï ëßãï íåñü áíé÷íåýåôáé áðü ôïõò õðïäï÷åßò ôïõ õðïèáëÜìïõ). Ï õðïèÜëáìïò
åéäïðïéåß ôçí õðüöõóç. Ç õðüöõóç ìå ôç óåéñÜ ôçò áñ÷ßæåé íá åêêñßíåé ðïëý ïñìüíç
(áíôéäéïõñçôéêÞ), ç ïðïßá ðåñíÜ óôçí êõêëïöïñßá ôïõ áßìáôïò êáé öôÜíåé óôïõò
íåöñïýò. Ç áíôéäéïõñçôéêÞ ïñìüíç üôáí öôÜíåé óôïõò íåöñïýò äßíåé ôçí åíôïëÞ ãéá íá
áñ÷ßóåé ï äéïñèùôéêüò ìç÷áíéóìüò: åðéóôñÝöåé íåñü áðü ôïõò íåöñïýò óôï áßìá, Üñá ç
óõãêÝíôñùóç ôïõ íåñïý óôï áßìá ìåãáëþíåé.
Áí ç óõãêÝíôñùóç ôïõ íåñïý óôï áßìá ìáò åßíáé ìåãÜëç, ôüôå åéäïðïéåßôáé êáé ðÜëé ï
åãêÝöáëïò (õðïèÜëáìïò, õðüöõóç) êáé óôÝëíåé ÷çìéêü ìÞíõìá óôïõò íåöñïýò ãéá íá
áñ÷ßóåé ï äéïñèùôéêüò ìç÷áíéóìüò: áõôÞ ôç öïñÜ ïé íåöñïß áðïññïöïýí ðïëý íåñü
áðü ôï áßìá, Üñá ç óõãêÝíôñùóç ôïõ íåñïý óôï áßìá ãßíåôáé ìéêñüôåñç.
ÖÕËËÏ ÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ
ÌAÈÇÌÁ: «ÅéóáãùãÞ óôçí Ýííïéá ôùí âéïëïãéêþí óõóôçìÜôùí»
Ïíïìáôåðþíõìï: .............................................. Ó÷ïëåßï: ..............................

ÔìÞìá: .............................................. Çìåñïìçíßá: .............................
Áò äïýìå …. Ôé ìÜèáìå;
u Èåùñþíôáò ôïí ïñãáíéóìü ìïõ ùò óýóôçìá, ãñÜöù äýï ðáñáäåßãìáôá áõ-
ôïññýèìéóçò
ðáñÜäåéãìá áõôïññýèìéóçò 1ï: ............................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
ðáñÜäåéãìá áõôïññýèìéóçò 2ï: ............................................................................
...................................................................................................................................
u Óõìðëçñþíù ôï ðáñáêÜôù ó÷Þìá þóôå íá äåß÷íù ôïí äéïñèùôéêü ìç÷á-
íéóìü óôçí ðåñßðôùóç áýîçóçò ôïõ íåñïý óôï áßìá
110
u Óçìåéþíù ìå 3 ôéò óùóôÝò áðáíôÞóåéò

¼ôáí ç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôïò áíåâáßíåé ôüôå ðñïêáëåßôáé:
£ Áýîçóç ôçò åößäñùóçò
£ Ìåßùóç ôçò åößäñùóçò
£ Áýîçóç ôçò ìåôáâïëéêÞò äñáóôçñéüôçôáò
£ Ìåßùóç ôçò ìåôáâïëéêÞò äñáóôçñéüôçôáò
£ ÁããåéïäéáóôïëÞ
£ ÁããåéïóõóôïëÞ
£ ÔñÝìïõëï
Áããåëßäïõ, Å. (1996). Ó÷çìáôïðïßçóç ôùí åííïéþí, Ìßá äéäáêôéêÞ óôñáôçãéêÞ óôç

äéÜèåóç ôçò ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò, ÅöáñìïãÞ óå äéäáêôéêÞ åíüôçôá ôïõ
Íåñïý, Ã´ ÔÜîç Ãõìíáóßïõ. ÄéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ, ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞìéï
Èåóóáëïíßêçò, ÔìÞìá Ðïëéôéêþí Ìç÷áíéêþí, ÔïìÝáò ÕäñáõëéêÞò êáé Ôå÷íéêÞò
ÐåñéâÜëëïíôïò.
Agelidou, E., Balafoutas, G. & Gialamas, V. (2001). «Interpreting how third grade ju-
nior high school students represent water». International Journal of Environmental
Education & Information, 20(1), 19 - 36.
Astolfi, J.-P. & Drouin, A.-L. (1987). Milieu. In Explorons l’ écosystème. Paris: ASTER
No 3., I.N.R.P.
Astolfi, J.P. et Develay, M. (1989). La didactique des sciences. Presses Universitaires de
France PUF.
Âáóéëïðïýëïõ, Ì. (1998). Äéåñåýíçóç êáé äéäáêôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôùí ðñüôåñùí
áíôéëÞøåùí ôùí ìáèçôþí ôïõ Ãõìíáóßïõ ãéá ôç âéïðïéêéëüôçôá. ÄéäáêôïñéêÞ Äéá-
ôñéâÞ, Åèíéêü êáé Êáðïäéóôñéáêü ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí - ÖéëïóïöéêÞ Ó÷ïëÞ -
ÔìÞìá Öéëïóïößáò, ÐáéäáãùãéêÞò êáé Øõ÷ïëïãßáò.
Bigge, M. (1990). Èåùñßåò ÌÜèçóçò. Åêäüóåéò ÐáôÜêç.
ÂïóíéÜäïõ, Ó. (1998). ÃíùóéáêÞ Øõ÷ïëïãßá. Åêäüóåéò Gutenberg.
ÄåêëåñÞò, Ì. (1986). ÓõóôçìéêÞ èåùñßá. Åêäüóåéò ÓÜêêïõëá.
Driver, R., Guesne E. & Tiberghien, A. (1985). Children’s ideas in science. England:
Open University Press, Milton Keynes,
Dupouey, P. (1997). Épistémologie de la Biologie. Paris: Éditions Nathan.
Febvre, M. & Giordan, A. (1990). Maîtriser l’ information scientifique et médicale. Paris:
Delachaux et Niestlé.
Febvre, M. & Giordan, A. (1991). Schéma organisateur et Environmement. In A.
Giordan, J.-L. Martinand & C. Souchon (Eds), Actes des 13e Journées Internationa-
les, Ecole et Médias face aux défis de l’Environement, Chamonix.
111
MÝíôïñáò
Gagliardi, R. (1991). Ne respirez plus. In Gagliardi, R., Martinand, J.-L. & Souchon,
C. (eds), Concepts majeurs et concepts structurants pour l’ éducation à l’environne-
ment in A. Giordan, J.-L. Martinand & C. Souchon (Eds), Actes des 13e Journées
Internationales, Ecole et Médias face aux défis de l’Environement, Chamonix.
Giolitto, P. (1997). Environmental Education in the European Union. Brussels: ECSC-
EC-EAEC .
Giordan, A. & Souchon, C. (1991). Quels utils pour une éducation pour l’environe-
ment? In A. Giordan, J.-L. Martinand & C. Souchon (Eds), Actes des 13e Journées
Internationales, Ecole et Médias face aux défis de l’Environement, Chamonix.
Giordan, A. (1999). Une didactique pour les sciences expérimentales. Paris: Belin.
Ãêõãéùìþ, Æ. (1975). ÊõâåñíçôéêÞ êáé äéáëåêôéêüò õëéóìüò. Åêäüóåéò ÈåìÝëéï.
ÊïõëáúäÞò, Â. (1994). ÁíáðáñáóôÜóåéò ôïõ Öõóéêïý êüóìïõ. Åêäüóåéò Gutenberg.
La Borderie, R., Paty, J. & Sembel, N. (2000). Les sciences cognitives en Éducation.
Paris: Nathan.
Maguer, R., (1980). Le changement dans la conduite de la classe. In Initiation au
monde contemporain. Paris: INRP.
Martinand, J.- L. (1986). Connaître et transformer la matière: des objectifs pour l’ initia-
tion aux sciences et techniques. Berne: Peter Lang.
Maturana H. & Varela F. (1992). Ôï äÝíôñï ôçò ãíþóçò. Åêäüóåéò ÊÜôïðôñï.
Mayor, F. (1992). Entre savoirs, l’ interdisciplinarité en acte: enjeux, obstacles, résultats.
Publié avec les concours de l’ UNESCO. Toulouse: Editions Erès.
Morin, E. (1990). Introduction à la pensée complexe. Paris: ESF éditeur.
Morin, E. (1999). La tête bien faite. Éditions du Seuil.
Novak, J.D. & Gowin, D.B. (1984). Learning how to learn. Cambridge University Press.
Portela, E. (1992). La reconstitution de la discipline. In Entre savoirs, l’ interdiscipli-
narité en acte: enjeux, obstacles, résultats, Publiéavec les concours de l’ UNESCO.
Toulouse: Editions Erès.
Rojero, F. (1991). Au delà de l’ éducation à l’environement. In Giordan, A., Marti-
nand, J.-L. et Souchon, C. (Eds), Actes des 13e Journées Internationales, Ecole et
Médias face aux défis de l’Environnement, Chamonix.
Rumelhart, D. E. & Norman, D. A. (1981). Analogical prosesses in learning. In J.R.
Anderson (Ed), Cognitive Skills and their Acquisition. New York: Lawrence Erlbaum
Associates.
Solomonidou, Chr. (1991). Comment se représenter les substances et leurs intera-
ctions? Etude chez de jeunes élèves du collège. Thèse de doctorat, U.F.R. Di-
dactique des disciplines, Université Paris 7.
Stewart, J., Van Kirk, J. & Rowell, R. (1979). Concept maps: A tool for use in biology
teaching. The American Biology Teacher, 41 (3), 171-175.
Varela, F. (1996). Invitation aux sciences cognitives. Éditions du Seuil.
Wolf, P. & Brandt, R. (1998). What do we know from brain research? Educational
Leadership, 56 (3), 8-13.
112
Ç äéäáêôéêÞ ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
Ðáíáãéþôçò ÐåôñÜêçò
Êùíóôáíôßíïò Ìðïõñëåôßäçò
Ðåñßëçøç
Óôç äéáäéêáóßá äéáìüñöùóçò ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ êáé ôïõ åêðáéäåõôéêïý

õëéêïý åíüò ìáèÞìáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò, óå üëåò ôéò âáèìßäåò åêðáßäåõ-
óçò, ðáñïõóéÜæïíôáé ìéá óåéñÜ «äéëÞììáôá» óôá ïðïßá èá ðñÝðåé íá äïèïýí
áðáíôÞóåéò ðñïêåéìÝíïõ íá åðéôåõ÷èïýí ïé áðáéôïýìåíïé åêðáéäåõôéêïß óôü-
÷ïé. Ïé áðáíôÞóåéò óå áõôÜ ôá äéëÞììáôá ðñïóäéïñßæïõí ôüóï ôï ðåñéå÷üìåíï
ôùí ìáèçìÜôùí åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò üóï êáé ôçí ìåèïäïëïãßá åêðáßäåõóçò
ðïõ èá ðñÝðåé íá áêïëïõèçèåß.
Abstract
There is a series of dilemmas concerning the formation of an educational

material and a complete entrepreneurship curriculum that need to be an-
swered in order for the required educational aims to be fulfilled. The answers
to these dilemmas determine both the content of the lessons for entrepre-
neurship and the educational methodology that needs to be followed.
1. ÅéóáãùãÞ
Ç áíÜðôõîç ôçò äéäáóêáëßáò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò áðïôåëåß ðñù-

ôáñ÷éêÞò óðïõäáéüôçôáò ðñïôåñáéüôçôá ãéá ôï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá óå üëåò
ôéò âáèìßäåò ôïõ ëüãù ôçò óõìâïëÞò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò:
O ê. Ðáíáãéþôçò ÐåôñÜêçò åßíáé áíáðëçñùôÞò êáèçãçôÞò óôï Åèíéêü êáé Êáðïäéóôñéáêü

ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí, ÔìÞìá Ïéêïíïìéêþí Óðïõäþí, ÔïìÝáò ÏéêïíïìéêÞò ÁíÜðôõîçò.
O ê. Êùíóôáíôßíïò Ìðïõñëåôßäçò åßíáé åéäéêüò åðéóôÞìïíáò óôï Åèíéêü êáé Êáðïäéóôñéáêü
ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí, ÔìÞìá Ïéêïíïìéêþí Óðïõäþí, ÔïìÝáò ÏéêïíïìéêÞò ÁíÜðôõîçò
113
MÝíôïñáò
á) óôçí ïéêïíïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ áíÜðôõîç êáé

â) óôç äéáìüñöùóç ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ áôüìïõ.
Ç åðé÷åéñçìáôéêüôçôá Ý÷åé åéóá÷èåß ïõóéáóôéêÜ óôï åêðáéäåõôéêü óýóôç-
ìá ôùí ÇÐÁ áðü ôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ ’70, (Vesper 1979), óôçí ôñéôï-
âÜèìéá åêðáßäåõóç (Vesper & Gartner 1997), óôçí äåõôåñïâÜèìéá åêðáßäåõóç
(National Center of Education Statistics 1999), óôçí ðñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç
(U.S Department of Education Elementary and Secondary Education Eva-
luation 2000), óôç äéÜ âßïõ åêðáßäåõóç (Kourilsky 1995, Hill 2003).
Ôá ôåëåõôáßá äåêáðÝíôå ÷ñüíéá ãßíåôáé ìéá óïâáñÞ ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí
åéóáãùãÞ ôïõ ìáèÞìáôïò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò óå üëåò ôéò âáèìßäåò åêðáß-
äåõóçò êáé óå ÷þñåò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò. (FREG, European Commi-
ssion 2002)1. Ôï ðëÝïí óçìáíôéêü æÞôçìá ðïõ ðñïêýðôåé ó÷åôéêÜ ìå ôç äç-
ìéïõñãßá åíüò ìáèÞìáôïò ãéá ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá ôüóï óôç äåõôåñï-
âÜèìéá üóï êáé óôçí ôñéôïâÜèìéá åêðáßäåõóç åßíáé ï êáèïñéóìüò ôùí äéäá-
êôéêþí åíïôÞôùí, äçëáäÞ ôùí ðåñéå÷ïìÝíùí (curriculum) ôïõ ìáèÞìáôïò. Ç
äçìéïõñãßá ôïõ åêðáéäåõôéêïý õëéêïý, ïé óôü÷ïé ðïõ ôßèåíôáé êáé ç ìåèï-
äïëïãßá áðïôåëïýí åðüìåíåò öÜóåéò êáé óôÜäéá ðïõ Ýðïíôáé áðü ôçí óôéãìÞ
ðïõ èá êáèïñéóôåß ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ ìáèÞìáôïò.
Óêïðüò ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ Üñèñïõ åßíáé ï êáèïñéóìüò ôïõ èåìáôéêïý
ðåñéå÷ïìÝíïõ åíüò ìáèÞìáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò þóôå áõôü íá ìðïñåß íá
äéäá÷èåß áðïôåëåóìáôéêÜ ìÝóá óôï ðëáßóéï ôçò äåõôåñïâÜèìéáò êáé ôñé-
ôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò. ÌÝóá áðü ôçí åíäåëå÷Þ âéâëéïãñáöéêÞ áíáóêüðçóç
äéáöáßíåôáé üôé óôçí åðéëïãÞ ôùí èåìáôéêþí åíïôÞôùí åìöáíßæïíôáé ðïëëÝò
äéáöïñåôéêÝò áðüøåéò êáé ðñïóåããßóåéò. ÁõôÝò ïé äéáöïñåôéêÝò áðüøåéò êáé
áíôéëÞøåéò óõíèÝôïõí Ýíá ðëáßóéï «äéëçììÜôùí» ðïõ ðñÝðåé íá áðáíôçèïýí
ðñïêåéìÝíïõ íá åðéëå÷èïýí ïé áíôßóôïé÷åò èåìáôéêÝò åíüôçôåò
2. Ç ìåèïäïëïãßá ôïõ Üñèñïõ: ôá äéëÞììáôá ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôç

äçìéïõñãßá ôïõ ðñïãñÜììáôïò åêðáßäåõóçò óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá
Ç ìåèïäïëïãßá ðïõ áêïëïõèÞóáìå âáóßæåôáé óôç óå âÜèïò âéâëéïãñáöéêÞ

áíáóêüðçóç, ôçí êáôáãñáöÞ ôùí äéëçììÜôùí üðùò ôá Ý÷ïõí Þäç áíáöÝñåé
êáé áíáëýóåé Üëëïé åñåõíçôÝò ìå óôü÷ï ôçí áíÜðôõîç êáé ðåñéãñáöÞ ôçò
õðÜñ÷ïõóáò èåùñßáò. Óôï ðëáßóéï ôçò âéâëéïãñáöéêÞò ôåêìçñßùóçò áíá-
öåñüìáóôå óå îÝíåò åìðåéñßåò äéüôé äåí õðÜñ÷ïõí óçìáíôéêÝò åëëçíéêÝò. Êáé
üôáí ëÝìå åìðåéñßåò, äåí áíáöåñüìáóôå óå áðïóðáóìáôéêÝò ðéëïôéêÝò ðñùôï-
âïõëßåò, áëëÜ óå ïñãáíùìÝíåò Ýñåõíåò ìå äçìïóéåõìÝíá åìðåéñéêÜ áðïôåëÝ-
óìáôá. Óôïí ôïìÝá ôçò áíÜëõóçò ðñïãñáììÜôùí (Curriculum Development),
114
ïé ðåñéóóüôåñåò åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôéò ÇÐÁ. ÌÜëéóôá

óýìöùíá ìå ôïõò Whitehead & Makridou-Boussiou óå êÜèå 50 äçìïóéåõìÝíá
Üñèñá óôéò ÇÐÁ ó÷åôéêÜ ìå ôç äéäáêôéêÞ ôùí Ïéêïíïìéêþí êáé ôçò Åðé÷åéñç-
ìáôéêüôçôáò áíôéóôïé÷åß Ýíá ðïõ äçìïóéåýôçêå óôïí õðüëïéðï êüóìï. ¸ôóé
åîçãåßôáé ç óõíå÷Þò áíáöïñÜ ìáò óå Üñèñá êáé Ýñåõíåò ðïõ Ý÷ïõí äçìï-
óéåõèåß óôéò ÇÐÁ .
Óôá ðëáßóéá ôçò ìåèïäïëïãßáò ôïõ ðáñüíôïò Üñèñïõ áêïëïõèÞóáìå ôá
åîÞò âÞìáôá:
1. Åíôïðßóáìå êáé ìåëåôÞóáìå ôïõëÜ÷éóôïí 200 åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò ðÜíù
óôçí ÄéäáêôéêÞ ôùí Ïéêïíïìéêþí
2. Áðü áõôÝò îå÷ùñßóáìå åêåßíåò ðïõ áíáöÝñïíôáé óõãêåêñéìÝíá óôç Äéäá-
êôéêÞ ôçò Åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
3. Åíôïðßóôçêå ôï êïéíü ðëáßóéï èåìáôéêÞò äéäáêôéêÞò ãéá ôçí åðé÷åéñçìá-
ôéêüôçôá óôçí äåõôåñïâÜèìéá êáé ôñéôïâÜèìéá åêðáßäåõóç
4. Åíôïðßóôçêå ôï ðëáßóéï ôùí «äéëçììÜôùí» êáé Ýãéíå ðñïóðÜèåéá íá äï-
èïýí áðáíôÞóåéò óôá äéëÞììáôá ðïõ åíôïðßóôçêáí
Ôá âáóéêÜ äéëÞììáôá ðïõ áíáäåéêíýïíôáé êáôÜ ôçí ðñïóðÜèåéá äéáìüñ-
öùóçò ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ óðïõäþí óôç äéäáóêáëßá ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
óôçí åêðáßäåõóç, áíáöÝñïõí ôçí öýóç êáé ôïí ÷áñáêôÞñá ôçò åðé÷åéñçìáôé-
êüôçôáò ùò äéáêñéôÞò åðéóôçìïíéêÞò ðåñéï÷Þò óå áíôéäéáóôïëÞ ìå ôá èÝìáôá
äéïßêçóçò êáé ôá ìáèÞìáôá êáôáíüçóçò ôùí ïéêïíïìéþí êáé ôçò ëåéôïõñãßáò
ôùí áãïñþí. Ôï äåýôåñï äßëçììá áöïñÜ ôïí ðñïóáíáôïëéóìü ôïõ äéäáêôéêïý
ðñïãñÜììáôïò: Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðñïóðÜèåéá êáëëéÝñãåéáò ôïõ ðíåýìáôïò
ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò óôçí êïéíùíßá Þ ãéá ôçí Üìåóç ðáñáãùãÞ åðé÷åé-
ñçìáôéêþí ðñïóðáèåéþí. Ôï ôñßôï ó÷åôßæåôáé ìå ôï æÞôçìá, åÜí êáé êáôÜ
ðüóï ç åðé÷åéñçìáôéêüôçôá ìðïñåß íá äéäá÷èåß Þ åÜí ïé åðé÷åéñçìáôßåò ãåí-
íéïýíôáé öÝñïíôáò óõãêåêñéìÝíá ðñïóùðéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ. Ôï ôÝôáñôï
áöïñÜ ôïí ñüëï ôçò êáéíïôïìßáò óå ó÷Ýóç ìå ôï õðÜñ÷ïí ðáñáãùãéêü ðñü-
ôõðï. ÔÝëïò, ôï ðÝìðôï ìÝñïò áöïñÜ ôï æÞôçìá ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò çèéêÞò
êáé åí ãÝíåé ôï æÞôçìá ôçò êïéíùíéêÞò õðåõèõíüôçôáò óå ó÷Ýóç ìå ôïí óôü÷ï
ôçò ìåãéóôïðïßçóçò ôùí êåñäþí.
2.1 ÅðéêÝíôñùóç óôç äéáäéêáóßá áíáæÞôçóçò åðé÷åéñçìáôéêþí åõêáéñéþí,

óôç äéäáóêáëßá èåìÜôùí äéïßêçóçò åðé÷åéñÞóåùí Þ óôçí êáôáíüçóç ôïõ
ðþò ëåéôïõñãåß ç ïéêïíïìßá
Ôï ðñþôï ìåãÜëï äßëçììá ðïõ óõíáíôÜôáé óôç âéâëéïãñáößá åßíáé ôï êáôÜ

ðüóï ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ ìáèÞìáôïò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò èá ðñÝðåé íá
115
MÝíôïñáò
ðñïóáíáôïëßæåôáé ðñïò ôçí êáôáíüçóç ôçò äéáäéêáóßáò åýñåóçò, áîéïëüãç-

óçò, áîéïðïßçóçò åõêáéñéþí Þ åÜí èá ðñÝðåé íá åóôéÜæåé óå èÝìáôá äéïßêçóçò
åðé÷åéñÞóåùí, åðé÷åéñçìáôéêïý ó÷åäéáóìïý êáé äéáäéêáóßáò Ýíáñîçò åðé÷åé-
ñÞóåùí (Charney & Liebecap 1999). ÕðÜñ÷åé êáé ìéá ôñßôç åêäï÷Þ óýìöùíá
ìå ôçí ïðïßá ðñïôåßíåôáé Ýíá ðñüãñáììá êáôáíüçóçò ôçò åëåýèåñçò áãïñÜò
(free market understanding). (Dale 1997).
Ç åðé÷åéñçìáôéêÞ åõêáéñßá ìðïñåß íá ðñïÝëèåé áðü ôç äõíáôüôçôá íá
éêáíïðïéÞóïõìå ìßá áíÜãêç ôçò áãïñÜò ìå Ýíá íÝï ðñïúüí, Þ áðü ôç äõíá-
ôüôçôá äçìéïõñãéêïý óõíäõáóìïý õðïáðáó÷ïëïýìåíùí ðüñùí, þóôå íá
ðáñá÷èåß Ýíá êáëýôåñï ðñïúüí, ôï ïðïßï êáé áõôü êáëýðôåé ìßá áíÜãêç ôçò
áãïñÜò [Ardichvili, Cardoso êáé Ray 2003)]. Ç äéäáóêáëßá ôïõ åíôïðéóìïý
ôùí åðé÷åéñçìáôéêþí åõêáéñéþí ìÝóá áðü ôçí íïçôéêÞ äéáäéêáóßá áíáãíþñé-
óçò ôçò åõêáéñßáò, ôç äéåõêñßíçóç ôïõ ñüëïõ ôùí åðé÷åéñçìáôéêþí äéêôýùí,
ôçí áîéïðïßçóç ôçò ðñïçãïýìåíçò ãíþóçò ôïõ åðé÷åéñçìáôßá êáé ôç äõíá-
ôüôçôá åðßôåõîçò êÝñäïõò ìðïñåß íá ïäçãÞóåé ôïí åêðáéäåõüìåíï óôïí áðá-
ñáßôçôï ðñïâëçìáôéóìü ó÷åôéêÜ ìå ôï ðþò èá äçìéïõñãÞóåé ôçí äéêÞ ôïõ åðé-
÷åéñçìáôéêÞ åõêáéñßá (Christensen, Madsen êáé Peterson 1989).
Ç åðéëïãÞ ôçò äéäáóêáëßáò èåìÜôùí äéïßêçóçò åðé÷åéñÞóåùí êáé ãåíé-
êüôåñá ç äçìéïõñãßá åíüò ó÷ïëéêïý ðñïãñÜììáôïò åêðáßäåõóçò ãéá ôçí Åðé-
÷åéñçìáôéêüôçôá âáóéóìÝíïõ óå ïñãáíùôéêÝò äåîéüôçôåò êáé äéáäéêáóßåò Ýíáñ-
îçò íÝùí åðé÷åéñçìáôéêþí ó÷çìÜôùí (startup) ðñïûðïèÝôåé êÜôé ðïëý áðëü:
üôé õðÜñ÷ïõí åðé÷åéñçìáôéêÝò åõêáéñßåò, Ý÷ïõí áíáëõèåß, Ý÷åé åíôïðéóôåß ç
ðñïóöïñüôåñç áðü áõôÝò. Óõíåðþò ç åðéëïãÞ èåìáôéêþí åíïôÞôùí ìüíï áðü
ôïí ÷þñï ôçò Äéïßêçóçò Åðé÷åéñÞóåùí êáèßóôáôáé áíáðïôåëåóìáôéêÞ åöüóïí
äåí áðïôåëåß óõíÝ÷åéá ôçò êáôáíüçóçò ôçò äéáäéêáóßáò åíôïðéóìïý áîéï-
ëüãçóçò êáé áîéïðïßçóçò åõêáéñéþí (Sahlman & Stevenson 1992). ÕðÜñ÷ïõí
ðáñáäåßãìáôá (Charney & Liebecap 2000) ðñïãñáììÜôùí åðé÷åéñçìáôéêü-
ôçôáò ðïõ äåß÷íïõí üôé ç äéäáóêáëßá èåìÜôùí äéïßêçóçò åðé÷åéñÞóåùí ÷ùñßò
Ýìöáóç óôçí áíáæÞôçóç åðé÷åéñçìáôéêþí åõêáéñéþí, äåí ïäçãåß óôç âåëôßùóç
ôçò åéêüíáò ðïõ Ý÷ïõí ïé ìáèçôÝò-öïéôçôÝò ãéá ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá êáèþò
êáé ôçí ôüíùóç ôçò åðéèõìßáò íá îåêéíÞóïõí êáé äéêÞ ôïõò åðé÷åßñçóç, áêñéâþò
ãéáôß ëåßðåé ç «éäÝá» ðïõ ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ôç âÜóç ôçò åõêáéñßáò.
ÅîÜëëïõ áðü ôçí áíÜëõóç ôçò èåùñßáò ôùí ðïëéôéóôéêþí åðé÷åéñçìáôéêþí
÷áñáêôçñéóôéêþí 2 (Bauhn C. & Neupert K., 2003) êáé ôùí åðé÷åéñçìáôéêþí
êéíÞôñùí 3 (Shane, Locke and Collins 2003), ôåêìáßñåôáé üôé ôá êßíçôñá áíÜ-
ëçøçò ìéáò åðé÷åéñçìáôéêÞò ðñùôïâïõëßáò åßíáé ìßá óýíèåôç åéêüíá ðïõ ðå-
ñéëáìâÜíåé æçôÞìáôá áíÜëçøçò êéíäýíùí, äçìéïõñãéêüôçôáò, þèçóçò áôïìé-
êÞò áðïäïôéêüôçôáò êôë. Óõíåðþò ôá æçôÞìáôá áõôÜ åßíáé ðñïöáíþò Üó÷åôá
ìå Ýíá ó÷ïëéêü ìÜèçìá äéïßêçóçò åðé÷åéñÞóåùí (business management
curriculum). ¼ôáí Ý÷ïõí ëõèåß êáé ôá âáóéêÜ æçôÞìáôá áíÜðôõîçò åðé÷åéñç-
116
ìáôéêüôçôáò, ôüôå ìðïñïýìå íá Ý÷ïõìå ôçí ðïëõôÝëåéá åíáó÷üëçóçò ìå æçôÞ-

ìáôá äéïßêçóçò åðé÷åéñÞóåùí. ÅîÜëëïõ ôá ôåëåõôáßá áõôÜ èÝìáôá äéäÜóêï-
íôáé Þäç óå ðïëý ìåãÜëç åõñýôçôá óå üëåò ó÷åäüí ôéò âáèìßäåò åêðáßäåõóçò,
Ýôóé þóôå íá Ý÷ïõí åðéëõèåß êáé ôá ðåñéóóüôåñá áðü ôá âáóéêÜ æçôÞìáôá ðïõ
óõíïäåýïõí ôç äéäáóêáëßá ôïõò.
2.2 Åíßó÷õóç ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò êïõëôïýñáò Þ åíèÜññõíóç äçìéïõñãßáò

íÝùí åðé÷åéñÞóåùí
Ìå ôçí áíÜðôõîç ôïõ åêðáéäåõôéêïý ðñïãñÜììáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò

ìáò åíäéáöÝñåé ç âåëôßùóç ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò êïõëôïýñáò ôçò êïéíùíßáò Þ
ç áýîçóç ôïõ ñõèìïý äçìéïõñãßáò íÝùí åðé÷åéñÞóåùí (startups) êáé ôçò Üìå-
óçò óôñïöÞò ôùí íÝùí ðñïò ôçí áõôïáðáó÷üëçóç.
Ïé ðïëéôéóôéêÝò áîßåò êÜèå êïéíùíßáò ðñïóäéïñßæïõí êáé ôïí âáèìü óôïí
ïðïßï ç åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, ç åðé÷åéñçìáôéêÞ óõìðåñéöïñÜ êáé ïé åêöÜíóåéò
ôçò åßíáé áðïäåêôÝò êáé åðéèõìçôÝò áðü ôç óõãêåêñéìÝíç êïéíùíßá. ÅÜí ïé
áîßåò êáé ç êïõëôïýñá ôçò óõãêåêñéìÝíçò êïéíùíßáò áðïäÝ÷ïíôáé êáé ôïðï-
èåôïýí øçëÜ ôçí åðé÷åéñçìáôéêÞ óõìðåñéöïñÜ êáé ôá óõóôáôéêÜ ôçò, üðùò ç
áíÜëçøç êéíäýíïõ êáé áíåîáñôçóßá, ôï êÝñäïò êôë., ôüôå ðñïùèåßôáé ç áíÜ-
ðôõîç êáé ç åéóáãùãÞ êáéíïôïìéþí óôçí åðé÷åéñçìáôéêÞ äñÜóç. Áíôßèåôá
ìðïñåß íá åðéêñáôïýí êïéíùíéêÝò áîßåò, ïé ïðïßåò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü óõ-
ãêåíôñùôéóìü Þ áðïöõãÞ ôçò áâåâáéüôçôáò (uncertainty avoidance) (Hayton,
George, Zahra 2002, Herbig & Miller 1992), ïé ïðïßåò âÝâáéá äåí ðñïùèïýí
ôçí áíÜðôõîç ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò. 4
Óå êïéíùíßåò üðïõ ïé ðïëéôéóôéêÝò áîßåò êáé ç êïõëôïýñá åßíáé èåôéêÝò
áðÝíáíôé óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, õðÜñ÷åé ç áðáßôçóç áðü ôï åêðáéäåõôéêü
óýóôçìá íá ðñïùèÞóåé ðñïãñÜììáôá óðïõäþí óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá ðïõ
íá ðáñÝ÷ïõí óôïõò íÝïõò ôéò êáôÜëëçëåò ãíþóåéò (Shane, Locke, Collins
2003). Ç ìåëÝôç ôùí Solomon, Sally, Tarabishy (2002) êáôáãñÜöåé ìßá ìéêñÞ
áýîçóç ôùí ðñïãñáììÜôùí åêðáßäåõóçò óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá ùò áðï-
ôÝëåóìá ôùí ðéÝóåùí ðïõ áóêåß ç áìåñéêáíéêÞ êïéíùíßá ç ïðïßá ÷áñáêôç-
ñßæåôáé áðü åðé÷åéñçìáôéêÞ êïõëôïýñá.
Ïé ðáñåìâÜóåéò óôï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá äåí ðåñéïñßæïíôáé ìüíï óôçí
åéóáãùãÞ ìáèçìÜôùí åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò, áëëÜ êáé óôçí õéïèÝôçóç ìéáò óåé-
ñÜò êáëþí ðñáêôéêþí ðïõ åíéó÷ýïõí êáé ôïíþíïõí ôçí åéêüíá ðïõ Ý÷åé ìéá
êïéíùíßá ãéá ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá. (Baughn & Neupert 2003). Óýìöùíá ìå
ôçí Ýêèåóç êáëþí ðñáêôéêþí ãéá ôç äéäáóêáëßá ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
óôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç (FREG 2002), ÷þñåò, üðùò ç Éóðáíßá, ç Ãáëëßá, ç
Äáíßá êáé ç Éñëáíäßá, åéóÞãáãáí ìáèÞìáôá åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò óå üëåò ôéò
âáèìßäåò åêðáßäåõóçò, åíèÜññõíáí ôçí óõììåôï÷Þ ôùí åêðáéäåõïìÝíùí óå
117
MÝíôïñáò
äéáãùíéóìïýò âñÜâåõóçò åðé÷åéñçìáôéêþí ó÷åäßùí, áíÝðôõîáí óõíåñãáóßåò

óå ðåñéöåñåéáêü åðßðåäï ìå åðé÷åéñÞóåéò þóôå ïé ìáèçôÝò íá êÜíïõí ðñá-
êôéêÞ Üóêçóç êáé íá åîïéêåéþíïíôáé ìå ôçí Ýííïéá ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò.
Åíéó÷ýèçêáí ïé õðïäïìÝò þóôå íá åíèáññýíïíôáé êáé íá õðïóôçñßæïíôáé ïé
êáëÝò éäÝåò ôùí ìáèçôþí êáé íá ìåôáôñÝðïíôáé óå åðé÷åéñçìáôéêÜ ó÷Ýäéá êáé
íÝåò åðé÷åéñÞóåéò. Åðßóçò äçìéïõñãÞèçêáí êÝíôñá óõìâïõëåõôéêÞò õðïóôÞ-
ñéîçò ãéá ôïõò íÝïõò åðé÷åéñçìáôßåò, ïé ïðïßïé ïëïêëçñþíïíôáò ôéò óðïõäÝò
ôïõò óôï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá åðéæçôïýí íá áíáðôýîïõí åðé÷åéñçìáôéêÞ
äñÜóç. ¼ëåò áõôÝò ïé êéíÞóåéò óôü÷ï Ý÷ïõí íá áëëÜîïõí ôçí ïðôéêÞ, ôçí
áíôßëçøç ðïõ Ý÷åé ìßá êïéíùíßá ãéá ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá äçìéïõñãþíôáò
áõôü ðïõ èá ìðïñïýóáìå íá ïíïìÜóïõìå «åðé÷åéñçìáôéêÞ êïõëôïýñá» (Pe-
terman & Kennedy 2003)
Óå áíôßèåóç ìå ôçí ðñüèåóç áíÜðôõîçò ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò êïõëôïýñáò
ðïõ ðñÝðåé íá åêôåßíåôáé ìÜëéóôá óå üëï ôï öÜóìá ôùí êïéíùíéêþí äñá-
óôçñéïôÞôùí, õðÜñ÷åé ôï ðñüôõðï ôçò äçìéïõñãßáò Üìåóùí ðñïûðïèÝóåùí
ãéá ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, êõñßùò ôùí íÝùí. ×áñáêôçñéóôéêÜ åßíáé ôá ðá-
ñáäåßãìáôá äéáìüñöùóçò ðñïãñáììÜôùí åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò ãéá ìáèçôÝò
ìÝ÷ñé 12 åôþí, Þ ïé ðñïóïìïéþóåéò åðé÷åéñçìáôéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ôùí
ìáèçôþí ìÝ÷ñé 16-17 åôþí Þ ôÝëïò ç ðáñï÷Þ áêüìç êáé Üìåóùí ÷ñçìáôï-
äïôéêþí êéíÞôñùí ãéá ôçí åíåñãïðïßçóç ôùí íÝùí. (Ðñüãñáììá íåáíéêÞò
åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò FREG 2002). Ç õðåñâïëÞ
óôçí åíßó÷õóç ôùí ðñïãñáììÜôùí áõôþí áãíïåß ôñßá ãåãïíüôá: (á) õðÜñ÷åé
ï êßíäõíïò ôçò áðïãïÞôåõóçò ðáñÜ ôçò åíèÜññõíóçò. Ï êßíäõíïò ìðïñåß íá
ðñïÝñ÷åôáé áðü êáôáóôÜóåéò ðïõ äåí Ý÷ïõí êáìßá ó÷Ýóç ìå ôï õðü áíÜðôõîç
áíôéêåßìåíï (öüñôïò ìáèçìÜôùí, éóôïñéêü ïéêïãÝíåéáò êëð.), (â) õðÜñ÷åé ï
êßíäõíïò ôçò åîéäáíßêåõóçò ëüãù ôïõ üôé óôéò íåáñüôåñåò çëéêßåò áíá-
ãêáóôéêÜ áãíïïýíôáé ðñáãìáôéêÜ æçôÞìáôá ðïõ åßíáé äýóêïëá êáôáíïçôÜ
(êßíäõíïò, áâåâáéüôçôá êôë), (ã) åÜí äåí ðñïçãçèåß ç êáëëéÝñãåéá ôçò åðé-
÷åéñçìáôéêÞò êïõëôïýñáò óå üëç ôçò ôçí Ýêôáóç (ð.÷. ï ñüëïò ôçò êáéíïôïìßáò
êôë), ôï ðéï ðéèáíü åßíáé üôé ïé åðé÷åéñçìáôéêÝò ðñùôïâïõëßåò ôùí íÝùí èá
âñßóêïíôáé óå ìéá ðñïÝêôáóç ôïõ õðÜñ÷ïíôïò ðáñáãùãéêïý ðñïôýðïõ, áöïý
üëåò ïé åðéíïÞóåéò èá Ý÷ïõí óõíçèéóìÝíï ÷áñáêôÞñá êáé èá áðïôåëïýí ìéá
«ðñïò ôá ðßóù» åñìçíåßá ôùí õðáñ÷ïõóþí åõêáéñéþí (Yu 2001).
2.3 Ï åðé÷åéñçìáôßáò ãåííéÝôáé Þ ìðïñåß íá åßíáé áðïôÝëåóìá åêðáßäåõóçò
Ç åðéèõìßá, ç «ôÜóç» íá îåêéíÞóåé êáíåßò ôç äéêÞ ôïõ åðé÷åßñçóç êáèþò

êáé ç áíáêÜëõøç üëùí ôùí áðáñáßôçôùí åíåñãåéþí ãéá ôç äçìéïõñãßá ôçò
áðïôåëåß Ýíáí áîéüðéóôï äåßêôç ðñüâëåøçò ãéá ôï åÜí ôåëéêÜ èá ôçí äçìéïõñ-
ãÞóåé Þ ü÷é (Ajzen 1991). Óýìöùíá ìå ôï ìïíôÝëï ôïõ Åðé÷åéñçìáôéêïý Ãå-
118
ãïíüôïò (Shapero & Sokol 1982), ç ðñüèåóç åíüò áíèñþðïõ íá îåêéíÞóåé ìéá
äéêÞ ôïõ åðé÷åßñçóç åßíáé óõíÜñôçóç ôïõ êáôÜ ðüóï ãïçôåõôéêÞ-åðéèõìçôÞ
êáé åöéêôÞ ôïõ öáßíåôáé ç éäÝá ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò. ÅÜí üìùò ï åðé-
÷åéñçìáôßáò «ãåííéÝôáé», äåí ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé «ðñïúüí åêðáßäåõóçò» ìå
áðïôÝëåóìá üëá ôá ðñïãñÜììáôá åêðáßäåõóçò, óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá íá
ìçí Ý÷ïõí ôïí ÷áñáêôÞñá ôçò äçìéïõñãéêÞò õðïêßíçóçò ôïõ ìáèçôÞ, áëëÜ íá
ðáßæïõí ôïí ñüëï óõìðëçñùìáôéêïý åñãáëåßïõ ìÜèçóçò ãéá åê ãåíåôÞò åðé-
÷åéñçìáôéêÜ ôáëÝíôá.
Óôçí åðéóôçìïíéêÞ âéâëéïãñáößá Ý÷ïõí áíáðôõ÷èåß áðüøåéò ðïõ åðéêåíôñþ-
íïíôáé óå óõãêåêñéìÝíá ðñïóùðéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ åðé÷åéñçìáôßá.
(McClelland 1961, Rotter 1966). Åíôïðßæïíôáé ðÝíôå âáóéêÜ ãíùñßóìáôá: ç
áíÜãêç ãéá ôçí åðßôåõîç õøçëþí óôü÷ùí, ç éêáíüôçôá áõôïåëÝã÷ïõ, ç äç-
ìéïõñãéêüôçôá, ôï áßóèçìá ôçò áíåîáñôçóßáò, êáé ç ôÜóç ãéá áíÜëçøç êéíäý-
íùí. ¸ôóé ç êëßóç ðñïò ôçí Åðé÷åéñçìáôéêüôçôá åßíáé ðéèáíü íá åíôïðßæåôáé
óå áíèñþðïõò ðïõ èÝëïõí íá åðéôý÷ïõí õøçëïýò óôü÷ïõò, ðïõ ðéóôåýïõí üôé
åëÝã÷ïõí ôï ðåðñùìÝíï ôïõò, ðïõ ðñïôéìïýí íá åßíáé áíåîÜñôçôïé êáé õðåý-
èõíïé ãéá ôéò ðñÜîåéò ôïõò, ðïõ íéþèïõí üôé ìðïñïýí íá äçìéïõñãÞóïõí êáé
íá áíôáðïêñéèïýí óôéò êáéíïôïìéêÝò ðñïêëÞóåéò êáé ðïõ Ý÷ïõí åìðéóôïóýíç
óôç äéá÷åßñéóç ôïõ êéíäýíïõ.
Ç ðñïóðÜèåéá íá áðïäåé÷èåß üôé ï åðé÷åéñçìáôßáò ãåííéÝôáé êáé äåí áðï-
ôåëåß áðïôÝëåóìá åêðáßäåõóçò, äåí óôÝöèçêå áðü åðéôõ÷ßá. Ðáñ' üëï ðïõ
êÜðïéá áðü áõôÜ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ åñìçíåýïõí Ýíá ìÝñïò ôçò åðé÷åéñçìá-
ôéêÞò óõìðåñéöïñÜò, ïé èåùñçôéêÝò áñ÷Ýò óôéò ïðïßåò âáóßæïíôáé åßíáé éäéáß-
ôåñá ðñïâëçìáôéêÝò. Ç êõñéáñ÷ßá ôùí èåùñéþí áõôþí êëïíßóôçêå êáé áðü ðñï-
óðÜèåéåò ðïõ Ýãéíáí íá åëåã÷èåß óå ðñáêôéêü åðßðåäï ç éó÷ýò ôïõò: ôá ôåóô ðïõ
åß÷áí åêðïíçèåß, äïêéìÜóôçêáí óå áëçèéíïýò åðé÷åéñçìáôßåò ÷ùñßò üìùò íá
Ý÷ïõí ôá ðñïóäïêþìåíá áðïôåëÝóìáôá, åéäéêÜ óå ÷þñåò åêôüò ôùí Ç.Ð.Á. Ïé
âáóéêÝò êñéôéêÝò, åðéêåíôñþíïõí êõñßùò óôï ãåãïíüò üôé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ
áðïäßäïíôáé óôïí åðé÷åéñçìáôßá, üðùò áíÜãêç ãéá åðßôåõîç õøçëþí óôü÷ùí,
ìðïñåß íá åíôïðéóôïýí êáé óå áíèñþðïõò áðü üëåò ôéò ìç åðé÷åéñçìáôéêÝò
åðáããåëìáôéêÝò ïìÜäåò (üðùò ð.÷. äéåõèõíôÝò åôáéñåéþí, äéêçãüñïõò ê.ëð.) êáé
óôï üôé ï Üíèñùðïò äåí åßíáé ìïíïäéÜóôáôï ïí. (Chell 1985).
Ïé èåìáôéêÝò åíüôçôåò åíüò ìáèÞìáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò èá ðñÝðåé íá
ðåñéëáìâÜíïõí ôçí êáëëéÝñãåéá ôùí üðïéùí ðñïóùðéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí
áëëÜ äåí ðñÝðåé íá ôïíßæïõí ôçí áðïêëåéóôéêÞ ôïõò óçìáóßá ãéá ôçí áíÜ-
ðôõîç åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò. Ãé’ áõôü åîÜëëïõ óôï åêðáéäåõôéêü õëéêü äåí èá
ðñÝðåé íá õðÜñ÷ïõí ïýôå ìå ôç ìïñöÞ åêðáéäåõôéêþí ðáé÷íéäéþí áóêÞóåéò Þ
ðáé÷íßäéá áíß÷íåõóçò ôïõ «áëçèéíïý åðé÷åéñçìáôßá», ôïõ ôýðïõ “áíáêáëýøôå
ôïí áëçèéíü åðé÷åéñçìáôßá ìÝóá óáò”.
119
MÝíôïñáò
2.4 Êáéíïôïìßá Þ áíáðáñáãùãÞ ôïõ õðÜñ÷ïíôïò ðáñáãùãéêïý ìïíôÝëïõ
¸íá áðü ôá óçìáíôéêüôåñá ðñïâëÞìáôá ðïõ ðñÝðåé íá åðéëõèåß êáôÜ ôç

äéáäéêáóßá äéáìüñöùóçò ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôïõ ìáèÞìáôïò Åðé÷åéñçìáôé-
êüôçôá ó÷åôßæåôáé ìå ôçí ôÜóç ãéá áíáðáñáãùãÞ ôçò õðÜñ÷ïõóáò ïéêïíï-
ìéêÞò äéÜñèñùóçò êáé ðñáãìáôéêüôçôáò óå áíôßèåóç ìå ôçí ðñïôñïðÞ ãéá ôçí
åéóáãùãÞ êáéíïôïìéþí êáé íÝùí ðñïúüíôùí. Ç êáéíïôïìßá üìùò, óýìöùíá ìå
ôï Schumpeter (1934), ìðïñåß íá Ý÷åé ôç ìïñöÞ åßôå ìßáò âåëôßùóçò óå Ýíá
õðÜñ÷ïí ðñïúüí Þ óå ìßá õðÜñ÷ïõóá ðáñáãùãéêÞ äéáäéêáóßá åßôå ôçò äçìéïõñ-
ãßáò åíüò ïëïêëçñùôéêÜ íÝïõ ðñïúüíôïò Þ äéáäéêáóßáò ðáñáãùãÞò. Óõíåðþò ôï
ìÜèçìá ôçò Åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò äåí ðñÝðåé íá äßíåé ôçí åíôýðùóç üôé
ðåñéïñéæüìáóôå óôïí üñï êáéíïôïìßá. áíáöåñüìåíïé óôéò åöåõñÝóåéò. Éäéáßôåñç
Ýìöáóç èá ðñÝðåé íá äïèåß óôï ðþò ìÝóá áðü ôçí êáèçìåñéíÞ ëåéôïõñãßá ìéáò
åðé÷åßñçóçò ï åðé÷åéñçìáôßáò ðáñáôçñåß, áíáëýåé êáé ôåëéêÜ áíáêáëýðôåé åßôå
íÝá ðñïúüíôá åßôå âåëôßùóç õðáñ÷üíôùí ðñïúüíôùí êáé õðçñåóéþí ðïõ äßíïõí
ôçí áßóèçóç üôé ðñïóöÝñåé êÜôé êáéíïýñãéï. Ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ ìáèÞìáôïò èá
ðñÝðåé íá óõìöéëéþóåé ôïõò åêðáéäåõüìåíïõò ìå ôçí áíáæÞôçóç ôïõ êáéíïýñ-
ãéïõ. Èá ðñÝðåé íá ãßíåé êáôáíïçôü üôé ç áíáæÞôçóç êáéíïôïìéþí áðïôåëåß
óôñáôçãéêÞò óçìáóßáò åðéëïãÞ ãéá ôçí åðéâßùóç ìéáò åðé÷åßñçóçò þóôå íá áíôÝ-
îåé óôïí áíôáãùíéóìü êáé óôéò áëëáãÝò ôïõ åðé÷åéñçìáôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò.
(Jacobson 1992, Kirzner 1985 & Schumpeter 1936).
Óôï ðëáßóéï ôïõ ìáèÞìáôïò èá ðñÝðåé íá ðáñïõóéáóôåß áíáëõôéêÜ ôï ðþò
ìéêñÝò åðé÷åéñÞóåéò ðïõ áíáðôýóóïíôáé óå êáéíïôüìïõò ðñùôáãùíéóôÝò, êáé
áíáæçôþíôáò êáéíïôüìåò ôå÷íéêÝò, åðéôõã÷Üíïõí ôá÷ýôáôïõò ñõèìïýò áíÜ-
ðôõîçò êáé óõìâÜëëïõí óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò êïéíùíßáò óôçí ïðïßá
åíôÜóóïíôáé.
Éäéáßôåñïò åßíáé ï ñüëïò ôïõ åðé÷åéñçìáôßá êáé èá ðñÝðåé íá áíáäåé-
êíýåôáé ìÝóá áðü ôï õëéêü ç ïðôéêÞ ôïõ Schumpeter (1934). ÏõóéáóôéêÜ ï
åðé÷åéñçìáôßáò åßíáé ï «öïñÝáò ôùí áëëáãþí», ï «êáôáëýôçò» ðïõ åéóÜãåé
ôéò êáéíïôïìßåò, ôá íÝá ðñïúüíôá, íÝåò ìåèüäïõò ðáñáãùãÞò, íÝåò ôå÷íéêÝò
ðùëÞóåùí, íÝïõò ôýðïõò åîïðëéóìïý. Ó÷åäüí êÜèå íÝá åðé÷åéñçìáôéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá åßíáé áðïôÝëåóìá ìéáò «äçìéïõñãéêÞò êáôáóôñïöÞò», ôçò «êáôá-
óôñïöÞò» êÜðïéáò åðé÷åéñçìáôéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ðïõ ðñïûðÜñ÷åé, êáé
Ýôóé äçìéïõñãåßôáé êÜôé êáéíïýñãéï, ôï ïðïßï ìå åðéôõ÷ßá áíôéêáèéóôÜ ôï ðá-
ëáéüôåñï. Óõíåðþò åßíáé áðáñáßôçôï óôï ðëáßóéï áíÜðôõîçò ôïõ åêðáéäåõ-
ôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ íá óõíäåèåß ç áíáæÞôçóç åðé÷åéñçìáôéêþí åõêáéñéþí ìå
ôçí áíÜðôõîç êáéíïôïìéþí óôçí ðáñáãùãÞ ðñïúüíôùí êáé õðçñåóéþí. Ï
åêðáéäåõôéêüò óôü÷ïò äåí åßíáé «ç êáéíïôïìßá ãéá ôçí êáéíïôïìßá», áëëÜ «ç
êáéíïôïìßá ùò êáèçìåñéíÞ åíáó÷üëçóç êáé ðñáêôéêÞ ðïõ ïäçãåß óå åðé÷åé-
ñçìáôéêÞ åõêáéñßá.».
120
2.5 ÊïéíùíéêÞ åõèýíç Þ ìåãéóôïðïßçóç êåñäþí
Ç êïéíùíéêÞ åõèýíç ôïõ åðé÷åéñçìáôßá, åßíáé áðáñáßôçôç üðùò êáé ç

åõáéóèçóßá ôïõ óå èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôï êïéíùíéêü óýíïëï (Azjen, 1991).
Óôü÷ïò åíüò åêðáéäåõôéêïý ðñïãñÜììáôïò óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá èá ðñÝ-
ðåé íá åßíáé ç áíÜäåéîç áõôÞò ôçò åõèýíçò ÷ùñßò íá áðïèáññýíåôáé ï åðß-
äïîïò åðé÷åéñçìáôßáò ìÝóù ôçò åðéâïëÞò óôü÷ùí ðïõ åßíáé Üó÷åôïé ìå ôçí
åðé÷åéñçìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá. ÌÝóá áðü áõôÞ ôçí ðñïóÝããéóç èá áðï-
öåõ÷èåß ç äçìéïõñãßá ôçò åéêüíáò åíüò åðé÷åéñçìáôßá, ï ïðïßïò óôï ðëáßóéï
ôçò óôñáôçãéêÞò ìåãéóôïðïßçóçò ôïõ êÝñäïõò êáé åëá÷éóôïðïßçóçò ôïõ êü-
óôïõò ëáìâÜíåé áðïöÜóåéò ðïõ óå ðñþôç öÜóç âëÜðôïõí ôï êïéíùíéêü óý-
íïëï êáé óå äåýôåñç ôïí ßäéï ôïí åðé÷åéñçìáôßá ìÝóá áðü ôéò íïìéêÝò êáé
çèéêÝò ðñïåêôÜóåéò ôïõò. (Brennan 1995).
¸ôóé ëïéðüí ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ ìáèÞìáôïò: á) èá ðñïóäéïñßæåé ìéá óåéñÜ
áíôéêåéìÝíùí, ôá ïðïßá áðïôåëïýí áíôéêåßìåíï êïéíùíéêÞò åõèýíçò áëëÜ êáé
âÜóç ãéá åðé÷åéñçìáôéêÝò åõêáéñßåò êáé â) Ýíáí êþäéêá äåïíôïëïãßáò ðïõ èá
ðñÝðåé íá áêïëïõèåß ï åðßäïîïò åðé÷åéñçìáôßáò ãéá íá ìçí Ýñèåé óå óýãêñïõ-
óç ìå ôï êïéíùíéêü óýíïëï ìå åðéæÞìéá ãé’ áõôüí áðïôåëÝóìáôá.
3. Ôï èåùñçôéêü ðëáßóéï ôçò äéäáêôéêÞò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
Ç Ýñåõíá óôïí ÷þñï ôçò äéäáóêáëßáò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò ìáò Ýöåñå

ìðñïóôÜ óå Ýíá óçìáíôéêü ðñüâëçìá. Ðïëëïß åñåõíçôÝò êáé óõããñáöåßò
áó÷ïëïýíôáé ðåñéãñáöéêÜ ìå ôï öáéíüìåíï ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò êáé
áãíïïýí ôç äéáôýðùóç óõóôáôéêþí èåùñéþí ãéá ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, ïé
ïðïßåò åñìçíåýïõí ôçí óõìðåñéöïñÜ ôïõ åðé÷åéñçìáôßá êáé ôçí åöáñìïãÞ
áõôþí ôùí èåùñéþí óôç äéáäéêáóßá ìå ôçí ïðïßá ïé åðé÷åéñçìáôßåò êÜíïõí
ðñïâëÝøåéò. Ç ïðôéêÞ áõôÞ Ý÷åé åðçñåÜóåé êáôÜ ðïëý ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï
ãñÜöïíôáé ôá ðåñéóóüôåñá åã÷åéñßäéá, ôá ïðïßá åðéìåëþò áðïöåýãïõí ôçí
ïðïéáäÞðïôå áíáöïñÜ óå èåùñçôéêü ðëáßóéï åîÞãçóçò ôçò åðé÷åéñçìáôé-
êüôçôáò (Phan 1998, Fiet 2001).
¸ôóé, ïõóéáóôéêÜ Ý÷ïõí áíáðôõ÷èåß äýï äéáöïñåôéêÝò áðüøåéò: Óýìöùíá
ìå ôçí ðñþôç ç äéäáóêáëßá ôùí åðéìÝñïõò ôìçìÜôùí ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôç-
ôáò, üðùò åßíáé ç êáôÜñôéóç åðé÷åéñçìáôéêïý ó÷åäßïõ, ôï ôé ÷ñåéÜæåôáé ãéá íá
îåêéíÞóïõìå ìéá åðé÷åßñçóç êáé ôï ìÜñêåôéíãê, áðü ìüíç ôçò ïäçãåß ôïõò ìá-
èçôÝò óôï íá êáôáíïÞóïõí ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, êáé íá áðïöáóßóïõí ôçí
Ýíáñîç åðé÷åéñçìáôéêÞò äñÜóçò. Ìå Üëëá ëüãéá ç äéäáóêáëßá ôùí Ïñãá-
íùôéêþí / Åðé÷åéñçìáôéêþí äåîéïôÞôùí (Business Skills) áõîÜíåé ôç ñïðÞ ôùí
ìáèçôþí ðñïò ôï åðé÷åéñåßí (Fisher-Freud & Crouch 1997, Roy and Elango
121
MÝíôïñáò
2000). ¸ôóé õéïèåôåßôáé Ýíáò ðñáêôéêüò ðñïóáíáôïëéóìüò, ìå óõíÝðåéá ôï

ðñüãñáììá íá óõíôßèåôáé áðü ôçí ðáñïõóßáóç ðñáêôéêþí ôå÷íéêþí åðé÷åéñç-
ìáôéêïý ó÷åäéáóìïý (business plan, marketing etc.) êáé áíÜëõóç ìåëåôþí ðå-
ñéðôþóåùò åðéôõ÷çìÝíùí åðé÷åéñçìáôéþí. Óýìöùíá åîÜëëïõ ìå ôïí Bygrave
(1993), ç äåýôåñç Üðïøç èá ìðïñïýóå íá ïíïìáóôåß «áðüëõôç èåùñßá» êáé
óýìöùíá ìå áõôÞí èá äéäáóêüôáí óôïõò ìáèçôÝò ìüíï ôï èåùñçôéêü ðëáßóéï
ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò, åíþ èá Þôáí óôç äéáêñéôéêÞ åõ÷Ýñåéá ôùí ìáèçôþí
íá åðéëÝîïõí ôá êïììÜôéá åêåßíá, ôá ïðïßá èá ÷ñåéÜæïíôáí áñãüôåñá óå
ðéèáíÝò åðé÷åéñçìáôéêÝò ôïõò åðéëïãÝò.
Ç ðñþôç ðñïóÝããéóç áðïäåéêíýåôáé ðëÝïí ëáíèáóìÝíç ãéá ôïõò åîÞò ëüãïõò:
á) Áãíïåß ðáíôåëþò ôéò óõóôáôéêÝò èåùñßåò ðïõ óõãêñïôïýí Ýíá åíéáßï óþìá
åñìçíåßáò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò.
â) Äåí ðñïóäéïñßæåé ôéò áðáñáßôçôåò åêðáéäåõôéêÝò-ðáéäáãùãéêÝò ðñáêôéêÝò
ìå ôéò ïðïßåò èá êåñäßóïõìå ôï åíäéáöÝñïí ôùí ìáèçôþí êáôÜ ôç äéäáóêáëßá
ôùí ìáèçìÜôùí åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò.
ã) Áãíïåß ôï ñüëï ôïõ äáóêÜëïõ óôçí ôÜîç ùò ôïõ áôüìïõ ðïõ èá õðïêéíÞóåé
êáé èá åìøõ÷þóåé äçìéïõñãéêÜ ôïõò ìáèçôÝò óôï ðëáßóéï ôïõ ìáèÞìáôïò ôçò
åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
ä) Äåí ðñïóäéïñßæåé ôï âáèìü óõììåôï÷Þò ôïõ ìáèçôÞ óôç äéáäéêáóßá åêðáß-
äåõóçò êáé ôç ÷ñçóéìïðïßçóç åíáëëáêôéêþí ìïñöþí ðáñïõóßáóçò õëéêïý êáé
å) Ï áðüëõôá ðñáêôéêüò ðñïóáíáôïëéóìüò áöáéñåß áðü ôïõò ìáèçôÝò ôç
äõíáôüôçôá íá óêåöôïýí ìüíïé ôïõò, íá äñÜóïõí ìå ôï äéêü ôïõò ôñüðï êáé
íá ëÜâïõí ôéò äéêÝò ôïõò áðïöÜóåéò êáèþò ôïõò êáôåõèýíåé óå «Ýôïéìåò» ëý-
óåéò «åðéôõ÷çìÝíùí ðáñáäåéãìÜôùí».
Èá ìðïñïýóå âÝâáéá íá éó÷õñéóôåß êÜðïéïò üôé ç ðñáêôéêÞ äéÜóôáóç ôçò
åêðáßäåõóçò óôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá öáßíåôáé ðéï áðëÞ, ðéï áðïôåëåóìá-
ôéêÞ êáé Ý÷åé ìéá ó÷åôéêÞ ïìïéïìïñößá. ¼ìùò ðïëëÜ ðñïãñÜììáôá äéäáóêá-
ëßáò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò ôçò ðñþôçò ðñïóÝããéóçò, áí êáé Ý÷ïõí ðñáêôé-
êü ðñïóáíáôïëéóìü, äéáöÝñïõí êáôÜ ðïëý ìåôáîý ôïõò ùò ðñïò ôï ðåñéå-
÷üìåíï êáé ôïõò óôü÷ïõò ôïõò. (Fiet 2001).
4. Ôï ðñïôåéíüìåíï ðåñéå÷üìåíï åíüò ìáèÞìáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò

ðïõ èá ìðïñåß íá åéóá÷èåß óôï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá
Ç ðïéêéëïìïñößá ôùí äéáöüñùí ðñïãñáììÜôùí äçìéïõñãåß ìßá äéáöïñÜ

áðüøåùí ìåôáîý ôùí áêáäçìáúêþí ãéá ôï ôé åßíáé Ýíá ó÷ïëéêü ðñüãñáììá
122
åêðáßäåõóçò ãéá ôçí Åðé÷åéñçìáôéêüôçôá (Gartner 1990). Êïéíüò ôüðïò óôç

âéâëéïãñáößá, ç ïðïßá áíáöÝñåôáé óôç äçìéïõñãßá åíüò ó÷ïëéêïý ðñïãñÜì-
ìáôïò åêðáßäåõóçò ãéá ôçí Åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, åßíáé üôé ôüóï ç ðáñáãùãÞ
ôïõ õëéêïý üóï êáé ç åðéëïãÞ ôùí èåìáôéêþí åíïôÞôùí âáóßæïíôáé óå ìéá
èåùñçôéêÞ ðñïóÝããéóç, ìå Üëëá ëüãéá, óå Ýíá èåùñçôéêü ñåýìá (Plaschka &
Welsh 1990, Lumpkin & Dess 1996).
Óýìöùíá ìå ôïí Fiet (2001), ïé ðëÝïí óçìáíôéêïß ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò
ïé ìáèçôÝò ðñÝðåé íá äéäÜóêïíôáé ìÝóá áðü ôï õëéêü ôïõò ôï èåùñçôéêü õðü-
âáèñï ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò êáé ü÷é áðëÜ ðñáêôéêÜ èÝìáôá åðé÷åéñçìá-
ôéêïý ó÷åäßïõ êáé ìåëÝôåò ðåñßðôùóçò åßíáé ïé åîÞò:
á) Ïé ìáèçôÝò åßíáé áðßèáíï íá óõíáíôÞóïõí óôç æùÞ ôïõò üëåò ôéò êáôáóôÜ-
óåéò ðïõ ðåñéãñÜöïíôáé óôá ìáèÞìáôá åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò. Óõíåðþò èá
ðñÝðåé íá åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñï ðñïåôïéìáóìÝíïé áðü ôçí ðñáãìáôéêüôçôá
ðïõ èá óõíáíôÞóïõí
â) Ç ýðáñîç ìéáò äéáäéêáóßáò åêðáßäåõóçò, ç ïðïßá áíôéóôïé÷åß óå Ýíá
èåùñçôéêü ðëáßóéï ðñïóäéïñßæåé ðïëý åõêïëüôåñá ôïõò åêðáéäåõôéêïýò óôü-
÷ïõò êáé ôçí êáôåýèõíóç åíüò ðñïãñÜììáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò
ã) Ç äéäáóêáëßá áõôïôåëþí éäáíéêþí êáôáóôÜóåùí óôïõò ìáèçôÝò ÷ùñßò ôçí
áíáöïñÜ óå êÜðïéï ìïíôÝëï Þ èåùñßá, ìðïñåß íá ôïõò áðïèáññýíåé, äéüôé
áíáäåéêíýåé áöåíüò ôï «ôõ÷áßï» óôéò åðéëïãÝò ôïõ åðé÷åéñçìáôßá Þ ôï ôáëÝíôï
ðïõ ôïí äéáêñßíåé.
ä) Ìåëåôþíôáò óõíå÷þò ìåëÝôåò ðåñéðôþóåùí óõíçèéóìÝíùí åðé÷åéñÞóåùí
ðïõ «ðÝôõ÷áí», èá âãÜëïõìå áðü ôï åêðáéäåõôéêü óýóôçìá ðñïâëÝøéìïõò
åðé÷åéñçìáôßåò, ïé ïðïßïé èá åðéôý÷ïõí ìÝôñéá êïíôÜ óôï ìÝóï üñï áðï-
ôåëÝóìáôá.
å) Ôï ìåãÜëï ðïóïóôü áðïôõ÷ßáò ðïõ åìöáíßæïõí ïé íÝåò åðé÷åéñÞóåéò èá
ðñÝðåé íá áíáãêÜóåé ôïõò ìáèçôÝò íá ìåëåôÞóïõí üëá ôá èåùñçôéêÜ ñåýìáôá
ðïõ åðåîçãïýí ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá, þóôå üôáí êÜðïéá óôéãìÞ èá ðñÝðåé
íá ëÜâïõí áðïöÜóåéò óå äýóêïëåò êáôáóôÜóåéò Þ íá êÜíïõí ðñïâëÝøåéò, íá
ìçí íïéþèïõí üôé ðÜó÷ïõí áðü ãíùóôéêü Ýëëåéììá.
Óõíåðþò, ãéá íá ìðïñÝóïõìå íá äéáìïñöþóïõìå ôï ðåñéå÷üìåíï åíüò ìá-
èÞìáôïò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò, åßíáé óêüðéìï ïé ìáèçôÝò íá êáôáíïïýí üôé
õðÜñ÷ïõí äéáöïñåôéêÝò èåùñçôéêÝò åðåîçãÞóåéò ãýñù áðü ïðïéïäÞðïôå æÞ-
ôçìá ðñáêôéêÞò öýóçò, ðïõ áíáöÝñåôáé óôï ÷þñï ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò.
Ôá âáóéêüôåñá óõóôáôéêÜ èåùñçôéêÜ ìÝñç ôçò áíÜðôõîçò åðé÷åéñçìáôéêü-
ôçôáò åßíáé ôá ðáñáêÜôù: H agency theory (Eisenhardt 1989, Fama 1980,
Jensen 1994) âïçèÜ íá êáôáíïÞóïõìå ðþò åðé÷åéñçìáôßåò ìå óôåíüôçôá ðü-
123
MÝíôïñáò
ñùí ìðïñïýí íá ïñãáíþóïõí ôïõò ðüñïõò ðïõ äéáèÝôïõí óôï ðëáßóéï ôçò
óýãêñïõóçò ôùí óõìöåñüíôùí ìåôáîý éäéïêôçôþí êáé äéá÷åßñéóçò. H èåùñßá
ôùí Ïéêïíïìéêþí ôçò Ðëçñïöïñßáò, (Gifford 1992 and Hayek 1945), óõìâÜë-
ëåé, óôçí êáôáíüçóç ôïõ ðþò ïñéóìÝíïé åðé÷åéñçìáôßåò áîéïðïéïýí åðé÷åéñç-
ìáôéêÝò åõêáéñßåò, ðïõ ïé Üëëïé äåí åíôïðßæïõí, ìÝóù ôçò áîéïðïßçóçò ôùí
ðëçñïöïñéþí. Óôï ðëáßóéï ôçò Èåùñßáò ôùí áðïöÜóåùí, ïé Busenitz & Burney
(1997) äéáôõðþíïõí ôçí Üðïøç üôé ïé åðé÷åéñçìáôßåò ëáìâÜíïõí ðëÝïí áñêå-
ôÜ óõ÷íÜ áðïöÜóåéò ó÷åôéêÜ ìå åðåíäýóåéò, åðé÷åéñçìáôéêÝò åðéëïãÝò êáé
êáôáíïìÞ ðüñùí, ü÷é ìå âÜóç ôçí åìðåéñßá êáé ôï Ýíóôéêôï, áëëÜ ìå áíôéêåé-
ìåíéêÜ êñéôÞñéá áíÜëõóçò þóôå íá óõëëÝîïõí ðëçñïöïñßåò ðïõ ìåéþíïõí ôïí
êßíäõíï.
ÓçìáíôéêÞ åßíáé ç åðßäñáóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ M.Porter (1985) Èåùñßá Âéï-
ìç÷áíéêÞò ÏñãÜíùóçò, óôï íá ãßíåé êáôáíïçôü, ãéáôß ïñéóìÝíïé êëÜäïé, åßíáé
ðåñéóóüôåñï åëêõóôéêïß áðü Üëëïõò êáé ðñïóöÝñïõí åõêáéñßåò ãéá åðé÷åéñç-
ìáôéêÞ äñÜóç óôï ðëáßóéï ôùí áíôáãùíéóôéêþí ïéêïíïìéêþí äõíÜìåùí. Ç
Èåùñßá Äéá÷åßñéóçò Ðüñùí (Burney 1987 and Wernerfeldt 1984) âïçèÜ íá
ãßíåé êáôáíïçôü ðþò ìÝóá áðü ôç óùóôÞ äéá÷åßñéóç ðüñùí ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé
áðü äéáöïñåôéêÝò åôåñïãåíåßò ðçãÝò, ìðïñåß íá äéáôçñçèåß Ýíá áíôáãùíéóôé-
êü ðëåïíÝêôçìá. Óôï ðëáßóéï ôçò èåþñçóçò ôïõ Õðåñáíôáãùíéóìïý, üëá ôá
óõãêñéôéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá Ý÷ïõí ðñïóùñéíÞ éó÷ý ëüãù ôçò óõíå÷ïýò áý-
îçóçò ôçò Ýíôáóçò ôïõ áíôáãùíéóìïý. Óõíåðþò ï åðé÷åéñçìáôßáò äåí ðñÝðåé
áðëÜ íá ðñïóôáôåýåé ôï áíôáãùíéóôéêü ðëåïíÝêôçìá ôçò åðé÷åßñçóçò, áëëÜ
íá êáôáóôñÝøåé ôï ðëåïíÝêôçìá ôïõ áíôáãùíéóôÞ áðáîéþíïíôÜò ôï. (D/
Aveni 1994). Ç ÁõóôñéáêÞ ó÷ïëÞ (Jacobson 1992, Kirzner 1985 & Schumpeter
1936) âïçèÜ íá êáôáíïÞóïõìå ôç óõíå÷Þ áíÜãêç áíÜðôõîçò êáé åéóáãùãÞò
êáéíïôïìéþí, þóôå ç åðé÷åßñçóç íá áíôÝîåé ôïí áíôáãùíéóìü êáé ôéò áëëáãÝò
óôï äéåèíÝò áíôáãùíéóôéêü ðåñéâÜëëïí. Ïé èåùñßåò ôùí ðñïóùðéêþí ÷áñá-
êôçñéóôéêþí ôïõ åðé÷åéñçìáôßá èåùñïýí üôé üðùò üëïé ïé Üíèñùðïé, Ýôóé êáé
ïé åðé÷åéñçìáôßåò, äéáèÝôïõí ïñéóìÝíá åããåíÞ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ôá ïðïßá äéá-
ìïñöþíïõí óõãêåêñéìÝíåò óõìðåñéöïñÝò. (McClelland 1961, Rotter 1966).
ÔÝëïò, õðÜñ÷åé ìßá óåéñÜ èåùñéþí, ïé ïðïßåò åëÝã÷ïõí ôçí åðßäñáóç ìéáò
óåéñÜò êïéíùíéêþí ðáñáãüíôùí óôçí åîÝëéîç ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò. Ïé
ðáñÜãïíôåò áõôïß åßíáé ôï ïéêïãåíåéáêü ðåñéâÜëëïí, ïé éäéáßôåñåò éóôïñéêÝò,
ïéêïíïìéêÝò êáé ðïëéôéêÝò óõíèÞêåò, ôï åðßðåäï ôïõ ðïëéôéóìïý, ç åèíéêüôçôá
áêüìç êáé ãåùãñáöéêïß ðáñÜãïíôåò (Katz 1992, Weber 1930, de Vries, &
Manfred F. R. 1977).
Ãéá íá åðéôåõ÷èåß ï åêðáéäåõôéêüò óôü÷ïò, ðïõ åßíáé áöåíüò ç åõáéóèçôï-
ðïßçóç ôùí åêðáéäåõïìÝíùí óå èÝìáôá åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò êáé áöåôÝñïõ ç
ðáñï÷Þ ãíþóåùí ðïõ èá âïçèÞóïõí óôï íá äçìéïõñãçèåß êáé íá ïñãáíùèåß
ìéá åðé÷åßñçóç, ìðïñåß íá äçìéïõñãçèåß Ýíá âáóéêü ìÜèçìá ãéá ôïí ìáèçôÞ,
124
ôï ïðïßï íá áðïôåëåßôáé áðü 16 äéäáêôéêÝò åíüôçôåò óõíõöáóìÝíåò ìå áíôß-

óôïé÷åò èåùñçôéêÝò ðñïóåããßóåéò (âëÝðå ðßíáêá 1 óôï ðáñÜñôçìá)
5. ÓõìðåñÜóìáôá
Ç áðïôåëåóìáôéêÞ äéäáóêáëßá ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò óôçñßæåôáé óôç

äçìéïõñãßá åíüò ðáéäáãùãéêÜ êáé åðéóôçìïíéêÜ áðïäåêôïý ìáèÞìáôïò åê-
ðáßäåõóçò óôçí Åðé÷åéñçìáôéêüôçôá. Ãéá íá äçìéïõñãçèåß Ýíá ôÝôïéï ìÜèçìá
èá ðñÝðåé íá áðáíôçèåß ìßá óåéñÜ èåìÜôùí ðïõ ðñïâÜëëïõí ùò «äéëÞììáôá»,
ôüóï óôï ðåñéå÷üìåíï üóï êáé óôçí ðáéäáãùãéêÞ ìåèïäïëïãßá. Ôï ìÜèçìá
åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò èá ðñÝðåé íá åóôéÜæåé óôçí áíß÷íåõóç, áîéïðïßçóç êáé
áîéïëüãçóç åðé÷åéñçìáôéêþí åõêáéñéþí êáé ü÷é ìüíï óôç äéäáóêáëßá åðé÷åé-
ñçìáôéêþí äåîéïôÞôùí. Éäéáßôåñç Ýìöáóç èá ðñÝðåé íá äïèåß óôçí êáëëéÝñ-
ãåéá åðé÷åéñçìáôéêÞò êïõëôïýñáò, ç ïðïßá èá ðñïçãåßôáé ôçò äéÜèåóçò ãéá
äçìéïõñãßá íÝáò åðé÷åßñçóçò (startup intention). Ç ïðôéêÞ áõôÞ âáóßæåôáé
óôç èåþñçóç üôé ï åðé÷åéñçìáôßáò ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ðñïúüí åêðáéäåõôé-
êÞò äéáäéêáóßáò· óõíåðþò «ãßíåôáé» äåí «ãåííéÝôáé».
125
MÝíôïñáò
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ
Ðßíáêáò 1: Ïé äéäáêôéêÝò åíüôçôåò ôïõ ðñïãñÜììáôïò êáé ïé èåùñßåò óôéò

ïðïßåò áíôéóôïé÷ïýí
ENTREPRENEURSHIP THEORY EDUCATIONAL UNITS

Èåùñßá ôùí áðïöÜóåùí 1. Ç åðé÷åéñçìáôéêüôçôá
ÊïéíùíéêÝò ðñïóåããßóåéò ôçò
Èåùñßá ôùí áðïöÜóåùí 2. Áâåâáéüôçôá, êßíäõíïò êáé áðüäïóç
ÁõóôñéáêÞ oéêïíïìßá 3. Êáéíïôïìßá êáé åðé÷åéñçìáôéêüôçôá
Õðåñáíôáãùíéóìüò
Âéïìç÷áíéêÞ oéêïíïìéêÞ oñãÜíùóç
ÏéêïíïìéêÜ ôçò ðëçñïöïñéêÞò 4. Ï åíôïðéóìüò ôùí åðé÷åéñçìáôéêþí
åõêáéñéþí
ÁõóôñéáêÞ ïéêïíïìßá 5. Ôï åðé÷åéñçìáôéêü ðëåïíÝêôçìá
Õðåñáíôáãùíéóìüò
Âéïìç÷áíéêÞ ïéêïíïìéêÞ ïñãÜíùóç
Èåùñßá ðñïóùðéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí 6. Ôá ðñïóùðéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ
ôïõ åðé÷åéñçìáôßá åðé÷åéñçìáôßá
ÊïéíùíéêÝò ðñïóåããßóåéò ôçò 7. Êïéíùíßá êáé åðé÷åéñçìáôéêüôçôá
Âéïìç÷áíéêÞ ïéêïíïìéêÞ ïñãÜíùóç 8. Ôï åðé÷åéñçìáôéêü êáé ïéêïíïìéêü
ðåñéâÜëëïí
Åðé÷åéñçìáôéêÝò äåîéüôçôåò 9. Åðé÷åéñçìáôéêÞ âéùóéìüôçôá êáé
Agency theory ï åðé÷åéñçìáôéêüò ó÷åäéáóìüò
Èåùñßá äéá÷åßñéóçò ôùí ðüñùí 10. Ôá ðñþôá âÞìáôá ìéáò
åðé÷åéñçìáôéêÞò ðñùôïâïõëßáò
11. Ïé åðé÷åéñçìáôéêÝò äõóêïëßåò
ÏéêïíïìéêÜ ôçò ðëçñïöïñéêÞò 12. Ç åðéôõ÷çìÝíç åðé÷åéñçìáôéêüôçôá
Âéïìç÷áíéêÞ ïéêïíïìéêÞ ïñãÜíùóç
Agency theory 13. Äéïßêçóç êáé äéá÷åßñéóç ôùí ðüñùí
Èåùñßá ôçò äéá÷åßñéóçò ôùí ðüñùí ôçò åðé÷åßñçóçò
14. ËïãéóôéêÞ êáé êïóôïëüãçóç
Åðé÷åéñçìáôéêÝò äåîéüôçôåò 15. Ðñïþèçóç ðùëÞóåùí êáé
ôéìïëüãçóç
16. Ðïéüôçôá ðñïúüíôïò
126
1. Final Report of Expert Group, FREG (2002). Best Procedure on Education and Training for
Entrepreneurship Europe. European Commission.
2. Cultural entrepreneurial characteristics.
3. Entrepreneurial motives.
4. ÓçìáíôéêÝò åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò ïé ïðïßåò óõíäÝïõí ôçí åðßäñáóç ôçò åèíéêÞò êïõëôïýñáò
ìå ôçí åðé÷åéñçìáôéêüôçôá (Davidsson & Wiklund 1997, Shane 1993) êáé ôçí ó÷Ýóç ôçò
êïõëôïýñáò ìéáò êïéíùíßáò êáé ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò óõìðåñéöïñÜò (Thomas & Mueller 2000,
Mitchell, Smith, Seawright & Morse 2000, Sheinberg & Macmillan 1988).
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behaviour. Organisational Behaviour and Hu-
man Decision Processes, 50, 179-211.
Aldrich, H.E and Zimmer C. (1986). Entrepreneurship through Social Networks. In D.L.
Sexton and R.W. Smilor (eds), The art and science of Entrepreneurship: 3-23,
Cambridge, MA: Balinger Publishing.
Ardchvily, A, Cardozo, R and Ray (2003). A theory of entrepreneurial opportunity
identification and development. Journal of Business Venturing, 18(1): 105-123.
Baughn, C.C. and Neupert, K.E. (2003). Culture and National Conditions Facilitating
Entrepreneurial Start-ups. Journal of International Entrepreneurship 1:313-330.
Brennan, A. (1995). Ethics, Ecology and Economics. Biodiversity and Conservation
4:798-811.
Burney, J.B. (1987). Strategic Factor Markets: Expectations, luck and Business Strategy.
Management Science, 32(10):1231-1241.
Busenitz L.W and Burney J.B (1997). Biases and Heuristics in strategic Decision making:
Differences between entrepreneurs and managers in large organisations. Journal of
Business Venturing, 12(1): 9-30.
Bygrave W. D. (1993). Personal Conversation. In Fiet, J.O. (2001), “The pedagogical
side of entrepreneurship theory”, Journal of Business Venturing 16 (2): 101-117.
Charney A., Libecap G.D (1999). Impact of Entrepreneurship Education. Insights A
Kauffman Research Series, The Kauffman Center for Entrepreneurial Leadership: 1-7.
Charney A., Libecap G.D (2000). The economic Contributional Entrepreneurship Edu-
cation: An Evaluation with an Established Program. Elsevier Science, 12.
Chell, E. (1985). Participation and Organisation. A Social Psychological ApproachMacMillan,
London.
Christensen, P. S., Madsen, O. & Peterson, R. (1989). Opportunity Identification: The
Contribution of Entrepreneurship to Strategic Management. Denmark: Aarhus Uni-
versity Institute of Management.
D`Aveni, R.A (1994). Hypercompetition. New York. The Free Press.
127
MÝíôïñáò
Dale, R. (1997). Using free enterprise themes to promote learning: The Parkin Experience.
Journal of Entrepreneurship Education, 1(1): 26-32.
Davidson, P. and Wiklund, J. (1997). Values, beliefs, and regional variations in new firms’
formation rates. Journal of Economic Psychology, 18:179-199.
De Vries, K. and Manfred F. R. (1977). The Entrepreneurial Personality: A Person at the
Crossroads. Journal of Management Studies, 14(1).
Eisenhardt, K. (1989). Agency Theory: An assessment and review. Academy of Mana-
gement Review, 14: 57-74.
Fama, E.F (1980). Agency problems and the theory of the firm. Journal of Political Eco-
nomy, 88:288-307.
Fiet, J.O. (2001). The pedagogical side of entrepreneurship theory. Journal of Business
Venturing 16 (2): 101-117.
Fiet, J.O. (2001). The theoretical side of teaching entrepreneurship. Journal of Business
Venturing, 16(1): 1-24.
Fisher, A. and Freund, J. and Crouch, J., (1997). Developing the entrepreneurial spirit.
Journal of Entrepreneurship Education, 1(1): 18-25.
Final Report of Expert Group, FREG (2002). Best Procedure on Education and
Training for Entrepreneurship Europe. European Commission.
Gartner, W.B. (1990). What are we talking about when we talk about Entrepreneurship?
Journal of Business Venturing, 5:15-28.
Gartner, W.B. and Shane, S.A (1995). Measuring Entrepreneurship over time. Journal of
Business Venturing, 10:283-301.
Gifford, S. (1992). Innovation, Firm size and growth in a centralized organization. RAND
Journal of Economics, 23(2):284-298.
Hayek, F.A (1945). The use of Knowledge in Society. American Economic Review,
35:519-530.
Hayton, J.C, George, G. and Zahra S.A (2002). National Culture and Entrepreneurship:
A Review of Behavioral Research, Entrepreneurship Theory and Practice. 26(4):33-52.
Herbig, P. and Miller, J.C (1992). Culture and Technology: Does the traffic move in both
directions? Journal of Global Marketing, 6:75-104.
Hill, P.T (2003). Entrepreneurship in K-12 Public Education”, Presentation of Paper in
Institute for the study of educational entrepreneurship. It will be published in Inter-
national Journal of Entrepreneurship Education, special issue on social entre-
preneurship, 2(1), www.isee.gseis.ucla.edu/paul.html
Jacobson, R. (1992). The Austrian School of Strategy. Academy of Management Review,
17:782-807.
Jensen, M.C. (1994). Self - interest altruism and agency theory. Journal of Applied Corpo-
rate Finance, 7(2):40-45.
Katz, J. (1992). A Psychosocial Cognitive Model of Employment Status Choice. Entre-
preneurship Theory and Practice, 17(1):29-37.
Kirzner, I.M (1985). Discovery and the Capitalist Process. The University of Chicago
Press.
128
Kourilsky, M. (1995). Entrepreneurship Education: Opportunity in Search of Curriculum.

Business education Forum, 50(10): 11-15.
Lumpkin, G.T. and Dess, G.G (1996). Clarifying the entrepreneurial orientation construct
and linking it to performance. Academy of Management Review, 21:135-172.
McClelland, D. (1961). The Achieving Society. D. van Nostrand Comp Ed.
National Center for Education Statistics (1999). Chapter 2. Elementary & Secondary
Education. Digest of Education Statistics,
http://nces.ed.gov/ pubs2000/digest99/chapter2.html
Peterman, N.E. & Kennedy, J. (2003). Enterprise Education: Influencing Students Perce-
ption of Entrepreneurship. Entrepreneurship Theory and Practice, 27(1):129-144.
Phan, P.H (1998). Learning and knowledge creation as the bases for a paradigmatic
approach to entrepreneurship. Working paper series 98-11, National University of
Singapore.
Plaschka G., Welsch H. (1990). Emerging Structures in Entrepreneurship Education:
Curricular Designs and Strategies. Entrepreneurship Theory and practice, Spring.
Porter, M. (1985). The Competitive Advantage of Nations. New York: Free Press.
Rotter, J.B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of
reinforcement. Psychological Monographs: General and Applies, 80,609.
Roy, H. M and Elango, B. (2000). The Influence of Cognitive Make –Up on New Venture
Success. Academy of Entrepreneurship Journal, 6(1): 64-83.
Sahlman, W.A and Stevenson, H.H (1992). The Entrepreneurial Venture. Readings,
Boston, MA: Harvard Business School Publications.
Schumpeter, J.A. (1934). The Theory of Economic Development. Cambridge, MA:
Harvard University Press.
Schumpeter, J.A. (1936). The theory of economic development: An inquiry into profits,
capital, credit, interest and the business cycle. Harvard University Press, Cambridge.
Shane, S. (1993), “Cultural influences on national rates of innovation”, Journal of
Business Venturing, 8:59-73.
Shane, S., Locke, E.A, and Collins, C.J (2003). Entrepreneurial Motivation. Human
Resource Management Review, 13:257-279.
Shapero, A. and Sokol, L. (1982). The social dimensions of Entrepreneurship. In Kent,
Sexton, & Vesper (Eds). The Encyclopedia of Entrepreneurship, Englewood Cliffs:
Prentice-Hall: 72-90.
Solomon G., Duffy S., Tarabishy A., (2002). The State of Entrepreneurship Education in
the United States: A Nationwide Survey and Analysis. International Journal of
Entrepreneurship Education, 1(1):1-22.
Stevenson, H.H and Jarillo-Mossi J.C. (1990). A Paradigm of Entrepreneurship: En-
trepreneurial Management. Strategic Management Journal, 11: 17-27.
Strom, R. (2000). K-14 Entrepreneurship Education Market Analysis. Kauffman Center
Staff, www.entreworld.org/
Thomas, A.S., and Mueller, S.L., (2000). A case of comparative entrepreneurship: Assessing
the relevance of culture. Journal of International Business Studies, 31:287-301.
129
MÝíôïñáò
U.S. Department of Education (2000). Elementary and Secondary Education Eva-

luation. http://www.ed.gov/offices/ OUS/eval/elem.htmal
Vesper, K.H. (1979). Entrepreneurship Education-1979. Milwaukee, WI: Center for
Venture Management.
Vesper, K.H. and Gartner W.B. (1997). Measuring Progress in Entrepreneurship
Education. Journal of Business Venturing, 12(5): 403-421.
Weber, M. (1930). The Protestant Ethic and the spirit of Capitalism. Unwin Hyman,
London.
Wernerfeldt, B. (1984). A resource based view of the firm. Strategic Management
Journal, 5: 171-180.
Yu, Fu-Lai T. (2001). Entrepreneurial Alertness and Discovery. The review of Australian
Economics, 14(1): 47-63.
130
ÌáèçôÝò êáé Ó÷ïëéêÝò ÂéâëéïèÞêåò
Ìáñßá ×éïíßäïõ-Ìïóêïöüãëïõ
ÐáíåðéóôÞìéï Áéãáßïõ
Êùíóôáíôßíïò Ðáðáôñéáíôáöýëëïõ
Äçìüóéá ÉÅÊ
Ðåñßëçøç
Óôç ìåëÝôç áõôÞ åñåõíÞóáìå ôïõò ðáñÜãïíôåò ðïõ åðçñåÜæïõí ôç óõ-

÷íüôçôá äáíåéóìïý âéâëßùí áðü ôïõò ìáèçôÝò êáé ìáèÞôñéåò. Ôá åñåõíçôéêÜ
áðïôåëÝóìáôá ðñïÞëèáí áðü ôç óýæåõîç ôïõ Íáôïõñáëéóôéêïý êáé Ïñèïëï-
ãéóôéêïý ìåèïäïëïãéêïý Ðáñáäåßãìáôïò ìå ôñéãùíïðïßçóç ðïóïôéêþí êáé
ðïéïôéêþí ìåèüäùí Ýñåõíáò (åñùôçìáôïëüãéá, óõììåôï÷éêÞ ðáñáôÞñçóç êáé
óõíåíôåýîåéò. Ìå ôç ÷ñÞóç ðïóïôéêþí êáé ðïéïôéêþí ìåèüäùí äéáðéóôþèçêå
üôé: á) ïé ìáèçôÝò ôùí ôÜîåùí Á´, Â´ Ãõìíáóßïõ êáé Á´ Ëõêåßïõ äáíåßæïíôáé
ðåñéóóüôåñï áðü ôïõò ìáèçôÝò ôçò Ã´ Ãõìíáóßïõ êáé Â´ êáé Ã´ Ëõêåßïõ, â) ïé
ìáèÞôñéåò äáíåßæïíôáé ðåñéóóüôåñï áðü ôïõò ìáèçôÝò, ã) ï äáíåéóìüò åðé-
êåíôñþíåôáé óå âéâëßá ¢ããëùí óõããñáöÝùí ìå ìéêñÝò éóôïñßåò êáé îÝíá ìõ-
èéóôïñÞìáôá, óôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá, ä) ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ìå õøçëÞ åðßäïóç
äáíåßæïíôáé ðåñéóóüôåñï áðü ôïõò ìáèçôÝò/ôñéåò ìå ÷áìçëÞ åðßäïóç, å) óôç
óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý åðéäñÜ êõñßùò ç êáôçãïñßá ôïõ âéâëßïõ êáé ç ôÜîç, óô)
ïé ìáèçôÝò/ôñéåò èåùñïýí üôé ëåßðïõí áñêåôÝò êáôçãïñßåò âéâëßùí áðü ôç
ó÷ïëéêÞ âéâëéïèÞêç, üðùò ó÷ïëéêÜ âïçèÞìáôá, âéâëßá ìå éóôïñßåò ôñüìïõ,
ìõóôçñßïõ, ìáãåßáò êáé âéâëßá óåîïõáëéêÞò áãùãÞò êáé ôÝëïò, æ) ïé ìáèç-
ôÝò/ôñéåò èåùñïýí üôé ðïëëÜ ìÝóá åíçìÝñùóçò ìðïñïýí íá áíôéêáôáóôÞóïõí
ôï âéâëßï óôç ìüñöùóÞ ôïõò, åíþ ðéóôåýïõí üôé ôá âéâëßá, ó÷ïëéêÜ Þ ìç, åßíáé
êïõñáóôéêÜ êáé äýóêïëá.
Ç ê. Ì. ×éïíßäïõ-Ìïóêïöüãëïõ åßíáé åðßêïõñç êáèçãÞôñéá ÐÔÄÅ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áéãáßïõ.

Ï ê. Êùí/íïò Ðáðáôñéáíôáöýëëïõ åßíáé êáèçãçôÞò ÐëçñïöïñéêÞò óôá äçìüóéá ÉÅÊ
131
MÝíôïñáò
Abstract
In this study we research the factors which are related to the frequency of
book lending by 7th , 8th, 9th,10th , 11th and 12th grade students from the school
library. The results of this research came from the combination of Naturalistic
and Rationalistic methodological Paradigm, with triangulation of quantitative
and qualitative methods of research (questionnaires, participant observation
and interviews). The following results are noticeable for school policy makers
and educators: a) 7th, 8th and 10th grade students borrow more books than the
other ones b) Girls borrow books more times than the boys. c) English novels
and foreign literature in Greek language are the favorite books for lending. d)
The high performance students borrow more books than low performance
ones. e) There is a strong correlation between the category of books, the
students grade and the frequency of book lending f) Most of the students think
that a lot of book categories are missing from the school library such as school
companions, mystery and horror books, books with stories of witchcraft and
sexual education and g) Many students believe that some kind of mass media
could substitute books, and also they believe that the school and library books
are boring and difficult.
ÅéóáãùãÞ
Ïé ó÷ïëéêÝò âéâëéïèÞêåò åßíáé Ýíáò íÝïò èåóìüò (ÕÐÅÐÈ-ÖÅÊ1190/ô.Â´/

27.9.2000) óôá ÃõìíÜóéá êáé Ëýêåéá ôçò ÷þñáò ìáò, ðïõ ó÷åäéÜóôçêå ìå
óôü÷ï íá êáëýøåé ôüóï ôéò áíÜãêåò ôïõ ðïëëáðëïý âéâëßïõ óôï ó÷ïëåßï, ôçí
ðïëýðëåõñç ìÜèçóç ðïõ áðáéôåß ç åðï÷Þ ìáò êáé íá õðïóôçñßîåé ôéò óõíèå-
ôéêÝò åñãáóßåò ôùí ìáèçôþí/ôñéþí êáé óýã÷ñïíá ðñïãñÜììáôá ôïõ Ð.É., üðùò
«ç êïéíùíßá ôçò ðëçñïöïñßáò» êáé «ç åõÝëéêôç æþíç êáéíïôüìùí äñÜóåùí»
(Ð.É 2000:-ÅõÝëéêôç Æþíç Êáéíïôüìùí ÄñÜóåùí, Ôüìïò Ã´, óåë. 15). Ïé ó÷ï-
ëéêÝò âéâëéïèÞêåò, ùò èåóìüò, õðïóôçñß÷èçêáí áðü ðïëëïýò öïñåßò êáé óÞ-
ìåñá ëåéôïõñãïýí ðåñßðïõ 500 âéâëéïèÞêåò óå üëç ôçí ÅëëÜäá ðïõ óôåëå÷þ-
èçêáí áðü êáèçãçôÝò ìå ó÷åôéêÜ áõîçìÝíá åðáããåëìáôéêÜ ðñïóüíôá. Ïé åê-
ðáéäåõôéêïß áõôïß åêðáéäåýôçêáí óôçí ÷ñÞóç ðñïãñáììÜôùí âéâëéïèçêïíï-
ìßáò ðñïêåéìÝíïõ íá äáíåßæïõí âéâëßá óôïõò ìáèçôÝò, áëëÜ êáé íá ôïõò âïç-
èïýí óôçí áíáæÞôçóç ôïõ êáôÜëëçëïõ âéâëßïõ. ÅðåéäÞ ï èåóìüò ôùí ó÷ï-
ëéêþí âéâëéïèçêþí åßíáé êáéíïýñãéïò, ðñÝðåé íá ìåëåôçèåß äéåîïäéêÜ, þóôå
íá ÷áñá÷èïýí óôñáôçãéêÝò ãéá ôéò êáéíïýñãéåò áëëÜ êáé ôéò õðÜñ÷ïõóåò
132
ó÷ïëéêÝò âéâëéïèÞêåò. ¸ôóé óôç ðáñïýóá ìåëÝôç ðåñßðôùóçò åñåõíÞóáìå óôçí

ðåñéöÝñåéá Èåóóáëßáò Ýíá ÃõìíÜóéï êáé Ýíá Ëýêåéï ðïõ óõóôåãÜæïíôáé êáé
äéáèÝôïõí ìßá ó÷ïëéêÞ âéâëéïèÞêç. Êýñéïò óôü÷ïò Þôáí íá äéáðéóôþóïõìå
ðïéåò êáôçãïñßåò âéâëßùí åíäéáöÝñïõí ôïõò ìáèçôÝò/ôñéåò êáé áí ç âéâëéï-
èÞêç êáëýðôåé ôéò áíÜãêåò ôïõò. Áêüìç ôÝèçêáí ôá ðáñáêÜôù åñùôÞìáôá:
1. Ìðïñåß ôï âéâëßï íá áíôéêáôáóôáèåß áðü Üëëá ìÝóá ìüñöùóçò;
2. Ðïéïé åßíáé ïé ëüãïé ðïõ ðñïôñÝðïõí ôïõò ìáèçôÝò íá äáíåßæïíôáé âéâëßá;
3. Ïé ìáèçôÝò/ôñéåò äéáâÜæïõí åî ïëïêëÞñïõ ôá âéâëßá ðïõ äáíåßæïíôáé;
4. ÔÝëïò, ç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý óõó÷åôßæåôáé ìå ôï öýëï, ôçí ôÜîç, ôï ó÷ï-
ëåßï, ôï âáèìü åðßäïóçò êáé ôçí êáôçãïñßá ôïõ âéâëßïõ;
Ìåèïäïëïãßá-ÌÝèïäïé
Ôá åñåõíçôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ðñïÞëèáí áðü óýæåõîç ôïõ Ïñèïëïãéêïý

(Ìç÷áíéêü) êáé Íáôïõñáëéóôéêïý (Äéáöùôéóôéêü) (Keats, 1988) ìåèïäïëï-
ãéêïý Ðáñáäåßãìáôïò ìå ôñéãùíïðïßçóç ðïóïôéêþí êáé ðïéïôéêþí ìåèüäùí
(Ì.Å.Å.1, ó.326) (óôáôéóôéêÜ óôïé÷åßá äáíåéóìïý, åñùôçìáôïëüãéá, óõììåôï-
÷éêÞ ðáñáôÞñçóç êáé óõíåíôåýîåéò). Ôï ìåí ðñþôï ìáò âïÞèçóå óôçí áîéï-
ðïßçóç ôùí óôáôéóôéêþí óôïé÷åßùí äáíåéóìïý (áðü 1/9/2001 Ýùò 28/2/2002) ìå
ôç ÷ñÞóç óôáôéóôéêþí ìåèüäùí, ôï äå äåýôåñï óôç äéåñåýíçóç óå âÜèïò ôùí
áéôéþí ôùí óôáôéóôéêþí óõìâÜíôùí, áëëÜ êáé óôçí êáôáãñáöÞ ôùí áðüøåùí
ôùí ìáèçôþí ìå ôçí óõìðëÞñùóç åñùôçìáôïëïãßïõ ìå áíïéêôÝò êáé êëåéóôÝò
åñùôÞóåéò. (Å.Å.Ð, Å.Ì. , ó 40-41, 46-47). Áêüìç, ÷ñçóéìïðïéÞóáìå óõíåíôåý-
îåéò «áêñáßùí» ðåñéðôþóåùí ìáèçôþí êáé ìáèçôñéþí ðïõ åßôå äáíåßæïíôáí
ðïëëÜ âéâëßá åßôå êáèüëïõ êáé â) áðü ôï çìåñïëüãéï üðïõ êáôáãñÜöïíôáí ïé
ðáñáôçñÞóåéò, ôïõ äåýôåñïõ åñåõíçôÞ, ãéá ôï ôé åßäïõò âéâëßá æçôïýóáí ïé
ìáèçôÝò êáé óõíÞèùò äåí õðÞñ÷áí Þ Þôáí åëÜ÷éóôá óôç âéâëéïèÞêç. ÓõíèÝ-
ôïíôáò ðïóïôéêÜ êáé ðïéïôéêÜ óôïé÷åßá ðåñéïñßóáìå ôá ìåéïíåêôÞìáôá êÜèå
åñåõíçôéêïý ðñïôýðïõ, áõîÜíïíôáò ôçí åãêõñüôçôá ìÝóù ôçò ôñéãùíïðïßç-
óçò (Ì.Å.Å., ó. 322).
Ç ìÝèïäïò ðïõ áêïëïõèÞóáìå åßíáé ç ìåëÝôç ðåñßðôùóçò, ç ïðïßá Ý÷åé ôï
ðëåïíÝêôçìá üôé áíáöÝñåôáé óå ìéêñü áñéèìü ðåñéðôþóåùí áëëÜ óå ðñá-
ãìáôéêÞ âÜóç, ãé' áõôü áöÞíåé ðåñéèþñéá ãéá ðïéïôéêÞ äéåñåýíçóç ôïõ èÝ-
ìáôïò óå âÜèïò. Ç ìåëÝôç ðåñßðôùóçò äå äßíåé ôç äõíáôüôçôá ãéá ãåíßêåõóç,
áëëÜ ãéá äéáìüñöùóç ìéáò ðïëéôéêÞò Þ ðñáêôéêÞò óå óõãêåêñéìÝíç ðåñéï÷Þ.
¼ìùò ôï ìåãáëýôåñï ðëåïíÝêôçìá ôçò ìåëÝôçò ðåñßðôùóçò, áðü ðñáêôéêÞ
133
MÝíôïñáò
Üðïøç, åßíáé üôé áðïôåëåß ðçãÞ ãéá ôïõò ìç÷áíéóìïýò áßôéïõ-áéôéáôïý êáé
ðéëüôï ãéá åõñåßáò êëßìáêáò ìåëÝôåò. (Å.Å.Ð., Å.Ì., ó.108-110,316). Åðßóçò,
Ý÷åé áñêåôÜ óôïé÷åßá «åêðáéäåõôéêÞò Ýñåõíáò äñÜóçò», åðåéäÞ ï äåýôåñïò
åñåõíçôÞò åßíáé «ìÜ÷éìïò» åêðáéäåõôéêüò ôçò ðñÜîçò êáé êýñéïò óõììåôï÷é-
êüò ðáñáôçñçôÞò. Ç ìåëÝôç ðåñßðôùóçò óôï ðëáßóéï ôçò åêðáéäåõôéêÞò Ý-
ñåõíáò äñÜóçò ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá âñßóêåôáé óôï åðßêåíôñï ôçò åêðáßäåõ-
óçò, áöïý ï åêðáéäåõôéêüò åíäéáöÝñåôáé ãéá Üìåóåò ëýóåéò êáé ðñáêôéêÝò
óôçí äïõëåéÜ ôïõ êáé ü÷é ãéá èåùñßåò êáé ãåíéêÝò óõóôÜóåéò ðïõ åßíáé äýóêïëï
íá åöáñìïóôïýí óôçí ðñÜîç (Å.Å.Ð., Å.Ì., ó. 51-52, Ì.Å.Å., ó. 153).
¼ðùò åéðþèçêå óôç ìåëÝôç áõôÞ ôï äåßãìá åßíáé üëïò ïé 58 ìáèçôÝò êáé
75 ìáèÞôñéåò åíüò Ãõìíáóßïõ êáé Ëõêåßïõ (âëÝðå Ðßíáêá É) ðïõ óõóôå-
ãÜæïíôáé óôç ðåñéöÝñåéá Èåóóáëßáò êáé äéáèÝôïõí ó÷ïëéêÞ âéâëéïèÞêç. Ç
ðåñéï÷Þ åßíáé çìéáóôéêÞ, êïíôÜ óå áóôéêü êÝíôñï êáé Ý÷åé ôçí éäéáéôåñüôçôá
üôé áñêåôïß êÜôïéêïé åßíáé äçìüóéïé õðÜëëçëïé ðïõ ðçãáéíïÝñ÷ïíôáé óôï êï-
íôéíü áóôéêü êÝíôñï.
Ãéá ôçí ðáñáêïëïýèçóç ôïõ äáíåéóìïý Ýðñåðå íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ôï åé-
äéêü ðñüãñáììá ÁÂÅÊÔ óå õðïëïãéóôÞ, ôï ïðïßï äüèçêå ìáæß ìå ôïí åîïðëé-
óìü ôçò ó÷ïëéêÞò âéâëéïèÞêçò. ÅðåéäÞ õðÞñ÷áí éó÷õñéóìïß üôé ôï ðñüãñáììá
ÁÂÅÊÔ (ABEKT 5.0, ÓôáôéóôéêÜ, ó.28) Ý÷åé ðñïâëÞìáôá óôçí ðáñáãùãÞ
óôáôéóôéêþí, öôéÜ÷ôçêå ðñüãñáììá ãéá óôáôéóôéêÜ óôçí âÜóç äåäïìÝíùí
ACCESS ôçò Microsoft, þóôå íá åîáóöáëéóôåß ìåãáëýôåñç åãêõñüôçôá êáé
áíÜëõóç óôá äåäïìÝíá.ÔåëéêÜ, üðùò äéáðéóôþóáìå, ôï ðñüãñáììá ÁÂÅÊÔ
äåí ðáñïõóßáæå ðñïâëÞìáôá óôá óôáôéóôéêÜ, áöïý ðáñÞãå ôá ßäéá áðïôåëÝ-
óìáôá ìå ôçí ACCESS, áëëÜ áðëÜ äåí ðáñåß÷å ðëçèþñá óôáôéóôéêþí óôïé-
÷åßùí. ¸ôóé åðéôåý÷èçêå áîéïðéóôßá óôéò ìåôñÞóåéò ìáò (Å.Å.Ô.È. Ôüìïò Á~,
ó. 156) êáé ç óõìöùíßá ôçò ìéáò ìÝôñçóçò ìå ôçí Üëëç ïäÞãçóáí óå «óõãêëß-
íïõóá åãêõñüôçôá» (Ì.Å.Å., ó. 387-388).
Óôïõò ðáñáêÜôù ðßíáêåò É, ÉÉ öáßíåôáé áñéóôåñÜ ç äýíáìç ìáèçôþí êáôÜ
ôÜîç, ó÷ïëåßï (ÃõìíÜóéï Þ Ëýêåéï) êáé öýëï (ìáèçôÝò-ìáèÞôñéåò) êáé äåîéÜ ïé
ôáîéèåôéêÝò êáôçãïñßåò âéâëßùí ðïõ áðïäÝ÷åôáé ç âéâëéïèçêïíïìßá áíÜëïãá ìå
ôï ðåñéå÷üìåíï, áëëÜ êáé ôï ðþò ôáîéèåôïýíôáé óôá ñÜöéá. Ïé âáèìïß åðßäïóçò
Þôáí ãéá êÜèå ìáèçôÞ/ôñéá ôïõ Ãõìíáóßïõ ï ìÝóïò üñïò ôùí äýï ðñþôùí
ôñéìÞíùí, ãéá äå ôï Ëýêåéï ï ìÝóïò üñïò ôïõ ðñþôïõ ôåôñáìÞíïõ. Ôá óôïé÷åßá
áõôÜ Þôáí äéáèÝóéìá ìå ôçí Üäåéá ôïõ äéåõèõíôÞ áðü ôéò êáñôÝëåò ìáèçôþí.
134
Ðßíáêáò 1 Ðßíáêáò 2
ÃÅÍÉÊÅÓ ÊÁÔÇÃÏÑÉÅÓ ÄÕÍÁÌÇ ÔÁÎÉÈÅÔÉÊÇ ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ
ÌÅËÙÍ ÊÁÔÇÃÏÑÉÁÓ ÎÌ ÎÅÍÏ ÌÕÈÉÓÔÏÑÇÌÁ
ÌÁÈÇÔÅÓ 58 E ÁÃÃËÉÊÁ (ÌÉÊÑÅÓ ÉÓÔÏÑÉÅÓ)
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ 75
300 ÊÏÉÍÙÍÉÊÅÓ ÅÐÉÓÔÇÌÅÓ
ÓÕÍÏËÁ 133
700 ÊÁËÅÓ ÔÅ×ÍÅÓ
ÁÍÁËÕÔÉÊÅÓ ÊÁÔÇÃÏÑÉÅÓ ÄÕÍÁÌÇ
900 ÉÓÔÏÑÉÁ-ÃÅÙÃÑÁÖÉÁ
ÌÅËÙÍ ÊÁÔÇÃÏÑÉÁÓ
ÅÌ ÅËËÇÍ. ÌÕÈÉÓÔÏÑÇÌÁ
ÌÁÈÇÔÅÓ Á´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 9
ÌÁÈÇÔÅÓ Â´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 15 500 ÖÕÓÉÊÅÓ ÅÐÉÓÔÇÌÅÓ
ÌÁÈÇÔÅÓ Ã´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 15 000 ÃÅÍÉÊÁ-ÐËÇÑÏÖÏÑÉÊÇ
ÓÕÍÏËÏ ÌÁÈÇÔÙÍ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 39 200 ÈÑÇÓÊÅÉÁ
ÌÁÈÇÔÅÓ Á´ ËÕÊÅÉÏÕ 10 600 ÅÖÁÑÌÏÓÌÅÍÅÓ ÅÐÉÓÔÇÌÅÓ
ÌÁÈÇÔÅÓ Â´ ËÕÊÅÉÏÕ 7
ÅÄ ÅËËÇÍÉÊÏ ÄÉÇÃÇÌÁ
ÌÁÈÇÔÅÓ Ã´ ËÕÊÅÉÏÕ 2
ÓÕÍÏËÏ ÌÁÈÇÔÙÍ ËÕÊÅÉÏÕ 19 100 ÖÉËÏÓÏÖÉÁ-ØÕ×ÏËÏÃÉÁ
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ Á´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 15 800 ËÏÃÏÔÅ×ÍÉÁ
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ Â´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 8 ÅÐ ÅËËÇÍÉÊÇ ÐÏÉÇÓÇ
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ Ã´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 9 AU Ç×ÏÓ-ÂÉÍÔÅÏ
ÓÕÍÏËÏ ÌÁÈÇÔÑÉÙÍ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ 32
ÎÐ ÎÅÍÇ ÐÏÉÇÓÇ
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ Á´ ËÕÊÅÉÏÕ 18
ÎÄ ÎÅÍÏ ÄÉÇÃÇÌÁ
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ Â´ ËÕÊÅÉÏÕ 14
ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ Ã´ ËÕÊÅÉÏÕ 11 400 ÃËÙÓÓÁ
ÓÕÍÏËÏ ÌÁÈÇÔÑÉÙÍ ËÕÊÅÉÏÕ 43 F ÃÁËËÉÊÁ
Ìå âÜóç ëïéðüí ôïõò ðáñáðÜíù ðßíáêåò óõãêåíôñþèçêáí óôïé÷åßá ãéá

ôçí ðåñßïäï áðü 1/9/2001-28/2/2002 ãéá ôéò ðáñáêÜôù ìåôáâëçôÝò:
1) Ôç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ ôáîéèåôéêÞ êáôçãïñßá âéâëßùí
2) Ôç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ öýëï
3) Ôç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ ôÜîç êáé ó÷ïëéêÞ âáèìßäá (ÃõìíÜóéï Þ
Ëýêåéï)
4) Ôç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ åðßäïóç ôïõ ìáèçôÞ/ôñéáò.
¢ëëá äåäïìÝíá ðïõ óõãêåíôñþèçêáí áöïñïýóáí ôéò áðüøåéò ôùí ìáèç-
ôþí/ôñéùí ãéá ôç ÷ñçóéìüôçôá ôùí âéâëßùí êáèþò êáé ôéò ðéèáíÝò åëëåßøåéò
êÜðïéùí êáôçãïñéþí âéâëßùí. ¸ôóé ïé ìáèçôÝò/ôñéåò Ãõìíáóßïõ êáé Ëõêåßïõ
áðÜíôçóáí ãñáðôÜ óå Ýíá åñùôçìáôïëüãéï 9 åñùôÞóåùí áíïéêôþí êáé êëåé-
135
MÝíôïñáò
óôþí êáôÜ ôïí ìÞíá ÌÜñôéï 2002. Áêüìç, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ôï çìåñïëüãéï

âéâëéïèÞêçò óôï ïðïßï ãñÜöïíôáí ôá âéâëßá ðïõ äåí õðÞñ÷áí óôçí âéâëéï-
èÞêç Þ Þôáí åëÜ÷éóôá óôçí êáôçãïñßá ôïõò êáé ôá æçôïýóáí ôá ðáéäéÜ. Êñß-
èçêå óêüðéìï ïé ìáèçôÝò íá ìçí ãíùñßæïõí üôé õðÜñ÷åé ôÝôïéï åßäïò ðáñá-
ôÞñçóçò êáé Ýôóé áõôü åîáóöÜëéóå áíôéêåéìåíéêüôçôá êáé åãêõñüôçôá óôá
êáôáãñáöÝíôá, áöïý áðïôñÜðçêå ôï öáéíüìåíï ôçò áíÜäñáóçò (Å.Å.Ð. ,
Å.Ì., ó.86). Ïé ðáñáôçñÞóåéò áõôÝò êáôáãñÜöïíôáí ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ äéá-
ëåßììáôïò, üôáí ïé ìáèçôÝò/ôñéåò áðï÷ùñïýóáí áðü ôç âéâëéïèÞêç ãéá ôï
ìÜèçìá ôïõò.
ÔÝëïò, äüèçêáí Ýîé óõíåíôåýîåéò áðü ìáèçôÝò Ãõìíáóßïõ êáé Ëõêåßïõ
ðïõ ðáñïõóßáæáí éäéáéôåñüôçôåò óôïí äáíåéóìü. ¸ôóé, Ýãéíå ìßá óõíÝíôåõîç
óå Üñéóôç ìáèÞôñéá ôçò Á~ Ëõêåßïõ, ðñþôç óôï äáíåéóìü üëùí, óå ìßá Üñéóôç
ìáèÞôñéá ôçò Â~ Ãõìíáóßïõ äåýôåñç óôï äáíåéóìü üëùí êáé óå ìßá ìåóáßáò
åðßäïóçò ìáèÞôñéá ôçò Á~ Ëõêåßïõ ðïõ äåí åß÷å äáíåéóôåß êáèüëïõ âéâëßá.
Áêüìç, óå Ýíá Üñéóôï ìáèçôÞ ôçò Â~ Ãõìíáóßïõ, ðñþôï óôï äáíåéóìü ôùí á-
ãïñéþí, óå Ýíá ÷áìçëÞò åðßäïóçò ìáèçôÞ ôçò Â~ Ãõìíáóßïõ, ðïõ äåí åß÷å äá-
íåéóôåß êáèüëïõ êáé óå Ýíá ìÝôñéï ìáèçôÞ ôçò Á~ Ëõêåßïõ ðïõ äåí åß÷å äá-
íåéóôåß êáèüëïõ. ÐïëëÝò áðü ôéò åñùôÞóåéò ôçò óõíÝíôåõîçò õðïâëÞèçêáí ìå
óêïðü íá ãßíåé óõæÞôçóç êáé ï ìáèçôÞò íá áéóèÜíåôáé Üíåôá êáé íá áðáíôÜ
óå ãåíéêÜ èÝìáôá. Óå ìåñéêÝò áðü ôéò åñùôÞóåéò ôçò óõíÝíôåõîçò åðé÷åé-
ñÞèçêå ç «ðñïïäåõôéêÞ åðéêÝíôñùóç», äçëáäÞ ïé åñùôÞóåéò êáé åðïìÝíùò
êáé ôá äåäïìÝíá ðïõ ðñïêýðôïõí, íá ïäçãïýí óå üëï êáé ðéï óáöÞ óõìðåñÜ-
óìáôá áðü ôï ãåíéêü óôï ìåñéêü (Å.Å.Ð., Å.Ì., ó.190).
Ôüóï ïé ðáñáôçñÞóåéò ôïõ çìåñïëïãßïõ üóï êáé ïé óõíåíôåýîåéò âïÞ-
èçóáí óôçí åãêõñüôçôá ôùí åõñçìÜôùí áëëÜ êáé óôçí äéåñåýíçóç óå âÜèïò
ôùí áíôéëÞøåùí ôùí ìáèçôþí/ôñéþí ãéá èÝìáôá ôá ïðïßá áöïñïýí óôç âé-
âëéïèÞêç.
ÁíÜëõóç äåäïìÝíùí
Á. ÄåäïìÝíá áðü ôçí êáôáãñáöÞ ôçò óõ÷íüôçôáò ôïõ äáíåéóìïý
Ãéá ôïõò óõíäõáóìïýò ôùí ìåôáâëçôþí [óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý: êáôÜ á)

ôáîéèåôéêÞ êáôçãïñßá âéâëßùí, â) êáôÜ öýëï, ã) êáôÜ ôÜîç êáé êáôÜ ó÷ïëéêÞ
âáèìßäá (ÃõìíÜóéï Þ Ëýêåéï), ä) êáôÜ åðßäïóç ôïõ ìáèçôÞ/ôñéáò, Ýãéíáí
Ýëåã÷ïé × 2 êáé åîåôÜóôçêáí ïé ðéèáíÝò óõó÷åôßóåéò ôïõ äáíåéóìïý âéâëßùí ìå
ôéò Üëëåò ìåôáâëçôÝò ìå ÷ñÞóç ôïõ óõíôåëåóôÞ Ö êáé ôïõ C (Ðáñáóêåõü-
ðïõëïò, 1984, ó. 89-92, ÊÜôïò 1986, ó. 609). ¸ôóé, åß÷áìå ôá åîÞò áðïôåëÝ-
óìáôá:
136
1) Ôé åßäïõò âéâëßá äáíåßæïíôáé ïé ìáèçôÝò/ôñéåò
Áðü ôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá IÉÉ öáßíåôáé üôé ïé ìáèçôÝò/ôñéåò óõãêåíôñþ-

íïõí ôéò ðñïôéìÞóåéò ôïõò óå äýï êáôçãïñßåò âéâëßùí: óôï ÎÝíï Ìõèéóôüñçìá
(87) óôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá êáé óôá ÁããëéêÜ âéâëßá ìéêñþí éóôïñéþí (63).
Ðßíáêáò ÉÉÉ: Óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ «ôáîéèåôéêÞ» êáôçãïñßá âéâëßùí

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ
ÂÉÂËÉÙÍ (âë. ðßí ÉÉ) ÎÌ E 300 600 700 ÅÌ 900 000 500 200 100 ÅÄ 800 ÅÐ ÎÄ ÎÐ ÓÕÍ
ÓÕ×Í. ÄÁÍÅÉÓÌÏÕ 87 63 27 22 21 21 20 19 14 12 11 10 7 6 6 4 350
ÁÑÉÈÌÏÓ ÂÉÂËÉÙÍ 220 120 622 350 503 363 276 143 146 197 167 156 678 88 81 258 4368
df=15 ×2 =658,656 > 30,58 óå åðßðåäï 1% C = 0,808
2) Ó÷Ýóç óõ÷íüôçôáò äáíåéóìïý âéâëßùí ìå ôï öýëï ôùí ìáèçôþí/ôñéþí
Ðßíáêáò IV: Óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ öýëï

ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ ÌÁÈÇÔÅÓ ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ ÓÕÍÏËA
ÓÕ×Í. ÄÁÍÅÉÓÌÏÕ 116 234 350
ÁÑÉÈÌÏÓ ÌÁÈÇÔÙÍ 58 75 133 df =1 ×2 = 15,59 > 6.64 Óå åðßðåäï 1%
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÌÁÈÇÔÅÓ ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ ÓÕÍÏËA

ÁÑÉÈÌÏÓ ÌÁÈÇÔÙÍ 39 32 71 df =1 ×2= 32,59 > 6.64 Óå åðßðåäï 1%
ËÕÊÅÉÏ ÌÁÈÇÔÅÓ ÌÁÈÇÔÑÉÅÓ ÓÕÍÏËA
ÁÑÉÈÌÏÓ ÌÁÈÇÔÙÍ 19 43 62 df =1 ×2= 1,01 < 6.64 Óå åðßðåäï 1%
Åäþ, óôïí ðßíáêá IV, ôüóï óôï óýíïëï ìáèçôþí/ôñéþí Ãõìíáóßïõ êáé
Ëõêåßïõ, üóï êáé óôï ÃõìíÜóéï, öáßíåôáé üôé ôá êïñßôóéá äáíåßæïíôáé âéâëßá
ðåñéóóüôåñï áðü ü,ôé ôá áãüñéá êáé éäéáßôåñá óôï ÃõìíÜóéï.
3) Ó÷Ýóç óõ÷íüôçôáò äáíåéóìïý âéâëßùí ìå ôçí ôÜîç (çëéêßá)

ôùí ìáèçôþí/ôñéþí êáé ôç ó÷ïëéêÞ âáèìßäá
Áðü ôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá V öáßíåôáé üôé ïé ìáèçôÝò ôùí ôÜîåùí Á´, Â´
Ãõìíáóßïõ êáé Á´ Ëõêåßïõ, äáíåßæïíôáé ðåñéóóüôåñá âéâëßá áðü ôïõò ìáèçôÝò
ôùí ôÜîåùí Ã´ Ãõìíáóßïõ êáé Á´, Â´ Ëõêåßïõ. Ç äéáöïñÜ áõôÞ óôç óõ÷íüôçôá
äáíåéóìïý åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, áí óõãêñßíåé êáíåßò ôéò ôÜîåéò Ãõìíá-
137
MÝíôïñáò
óßïõ, êáèþò êáé ôéò ôÜîåéò Ëõêåßïõ. ÔÝëïò óõãêñßíïíôáò ÃõìíÜóéï êáé Ëýêåéï
óôç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý äéáðéóôþíïõìå üôé õðÜñ÷åé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ
äéáöïñÜ ìåôáîý ôïõò.
Ðßíáêáò V: Óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ ôÜîç
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ Á ÃÕÌ Â ÃÕÌ Ã ÃÕÌ Á ËÕÊ Â ËÕÊ Ã ËÕÊ ÓÕÍÏËA
ÓÕ×Í. ÄÁÍÅÉÓÌÏÕ 96 110 30 84 16 14 350
ÁÑÉÈÌÏÓ ÌÁÈÇÔÙÍ 24 23 24 28 21 13 133
ÔÁÎÅÉÓ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ
ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏÕ df =5 ×2 = 116,2 > 15,09 Óå åðßðåäï 1% C = 0,499
ÔÁÎÅÉÓ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ df =2 ×2= 49,08 > 9,21 Óå åðßðåäï 1% C = 0,414
ÔÁÎÅÉÓ ËÕÊÅÉÏÕ df =2 ×2= 37,88 > 9,21 Óå åðßðåäï 1% C = 0,499
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÌÅ ËÕÊÅÉÏ df =1 ×2= 27,74 > 6,64 Óå åðßðåäï 1% C = 0,271
Áðü ôïí ðßíáêá VI öáßíåôáé ðùò õðÜñ÷åé ÷áìçëÞ óõó÷Ýôéóç ìåôáîý ôùí
ìåôáâëçôþí ðïõ óçìáßíåé üôé ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ôïõ Ãõìíáóßïõ äáíåßæïíôáé
âéâëßá ðåñéóóüôåñï óõ÷íÜ áðü ôïõò ìáèçôÝò ôïõ Ëõêåßïõ.
Ðßíáêáò VI: Óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ ó÷ïëéêÞ âáèìßäá

ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ df =1 ×2 = 27,74 > 6,64 Óå åðßðåäï 1% C = 0,271
4) Ó÷Ýóç óõ÷íüôçôáò äáíåéóìïý âéâëßùí ìå ôçí åðßäïóç ôùí ìáèçôþí/ôñéþí
Ðßíáêáò VIÉ: Óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý êáôÜ åðßäïóç

ÄÉÁÓÔÇÌÁÔÁ ÅÐÉÄÏÓÇÓ 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18 18-19 19-20 ÓÕÍÏËÁ
ÓÕ×Í. ÄÁÍÅÉÓÌÏÕ
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ 13 19 30 12 21 26 71 56 33 69 350
ÁÑÉÈÌÏÓ ÐÁÉÄÉÙÍ
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ 5 13 14 12 11 19 15 16 13 15 133
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ df =9 ×2 = 85,77 > 21,67 Óå åðßðåäï 1% C = 0,443
Åäþ öáßíåôáé ðùò õðÜñ÷åé ìÝôñéá óõó÷Ýôéóç, ðïõ óçìáßíåé üôé ïé ìáèç-
ôÝò/ôñéåò ìå õøçëÞ åðßäïóç äáíåßæïíôáé ðåñéóóüôåñï áðü ôïõò ìáèçôÝò/ôñéåò
÷áìçëÞò åðßäïóçò (Ôï ×2 =85,77 > 21,67).
ÐñïêåéìÝíïõ íá åîåôáóôåß óõíïëéêÜ ç åîÜñôçóç ôçò óõ÷íüôçôáò äáíåé-
óìïý áðü ôï öýëï, ôçí åðßäïóç, ôçí ôÜîç, ôï ó÷ïëåßï êáé ôçí êáôçãïñßá âé-
âëßïõ ÷ñçóéìïðïéÞóáìå ôçí áíÜëõóç ðïëëáðëÞò ãñáììéêÞò ðáëéíäñüìçóçò.
138
(Å.Å.Ð., Å.Ì. , ó. 313-314). (ÌáêñÜêçò, 2001, óåë 196) êáé ôç «âçìáôéêÞ» ìÝ-
èïäï (stepwise) (Howitt, 2001, ó. 263-273). ¸ôóé äéáðéóôþèçêáí áíÜëïãá
áðïôåëÝóìáôá (äåí áíáöÝñïíôáé ëüãù åëëåßøåùò ÷þñïõ), üðùò ðåñéãñÜ-
öçêáí ðáñáðÜíù êáé ìå ôïõò åëÝã÷ïõò ×2. TÝëïò ÷ñçóéìïðïéÞèçêå êáé ç
ìÝèïäïò ôçò ëïãáñéèìéêÞò ãñáììéêÞò áíÜëõóçò ãéá ïíïìáóôéêÝò ìåôáâëçôÝò
(Howitt, 2001, ó. 263-273) áðü ôçí ïðïßá ðñïÝêõøå óýìöùíá ìå ôïí ðßíáêá
VIII ç ðïëëÞ éó÷õñÞ áëëçëåðßäñáóç ôÜîçò êáé óõ÷íüôçôáò äáíåéóìïý
(×2=149,527) êáé ôçò êáôçãïñßáò âéâëßïõ êáé óõ÷íüôçôáò äáíåéóìïý (× 2
=313,478). Ôï óçìáíôéêüôåñï üìùò åýñçìá åßíáé ç ôáõôü÷ñïíç åðßäñáóç óôç
óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý ôçò åðßäïóçò ìå ôç ó÷ïëéêÞ âáèìßäá (×2 =72,97) êáèþò
êáé ôçò åðßäïóçò ìå ôï öýëï (× 2 =63,152). Ç ìç óôáôéóôéêÞ óçìáíôéêüôçôá
ôïõ ìïíôÝëïõ (× 2 =509,01 p=1,00) óçìáßíåé üôé õðÜñ÷åé ôÝëåéá ðñïóáñìïãÞ
ôùí ðáñáôçñïýìåíùí óõ÷íïôÞôùí áðü ôïõò õðÜñ÷ïíôåò óõíäõáóìïýò ôùí 9
ðáñáêÜôù åðéäñÜóåùí (Howitt, 2001, ó. 271).
Ðßíáêáò VIÉI
ÔÏ ÊÁËÕÔÅÑÏ ÌÏÍÔÅËÏ ÅÉÍÁÉ DF L.R. Chisq Change Prob Iter
ÓÕ×Í. ÄÁÍ*Ó×ÏË. ÂÁÈÌÉÄÁ*ÅÐÉÄÏÓÇ 44 72,970 ,0039 20
ÓÕ×Í. ÄÁÍ*ÖÕËÏ*ÅÐÉÄÏÓÇ 44 63,152 ,0306 20
ÔÁÎÇ*ÖÕËÏ*ÅÐÉÄÏÓÇ 20 53,574 ,0001 20
Ó×ÏË. ÂÁÈÌÉÄÁ*ÊÁÔÇÃ. ÂÉÂËÉÏÕ*ÖÕËÏ 15 32,699 ,0052 20
ÓÕ×Í. ÄÁÍ*ÔÁÎÇ 55 149,527 ,0000 20
ÓÕ×Í. ÄÁÍ*ÊÁÔÇÃ. ÂÉÂËÉÏÕ 165 313,478 ,0000 20
ÔÁÎÇ*Ó×ÏËÅÉÏ 5 243,966 ,0000 20
ÔÁÎÇ*ÊÁÔÇÃ. ÂÉÂËÉÏÕ 75 154,096 ,0000 12
ÊÁÔÇÃ. ÂÉÂËÉÏÕ*ÅÐÉÄÏÓÇ 60 149,701 ,0000 16
Likelihood ratio chi square = 509,01076 DF = 22389 P = 1,000
Â. ÄåäïìÝíá áðü ôï åñùôçìáôïëüãéï êáé ôï çìåñïëüãéï âéâëéïèÞêçò
Ôá óçìáíôéêüôåñá óõìðåñÜóìáôá áðü ôá äåäïìÝíá ôùí áðáíôÞóåùí óôá

åñùôçìáôïëüãéá ôùí ìáèçôþí/ôñéþí åßíáé ôá ðáñáêÜôù:
1. Ëüãïé ïé ïðïßïé áðïôñÝðïõí ôïõò ìáèçôÝò/ôñéåò íá äáíåßæïíôáé âéâëßá
Áðü ôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé üôé: á) ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ðïõ äáíåßæïíôáé

âéâëßá áëëÜ êáé áõôïß ðïõ äå äáíåßæïíôáé, Ý÷ïõí ôïõò ßäéïõò ëüãïõò, ïé ïðïßïé
ôïõò áðïôñÝðïõí íá äáíåßæïíôáé, áëëÜ ìå äéáöïñåôéêÜ ðïóïóôÜ, â) áîéïóçìåßù-
ôï åßíáé üôé óå áõôïýò ðïõ äå äáíåßæïíôáé ç ðáñáêïëïýèçóç ôçëåüñáóçò ìå
139
MÝíôïñáò
20,54% Ýñ÷åôáé ðñþôç, åíþ åðéðñüóèåôá ïé ìç äáíåéæüìåíïé èåùñïýí üôé äåí

Ý÷ïõí åíçìåñùèåß óùóôÜ ãéá ôá âéâëßá ðïõ õðÜñ÷ïõí, óå ðïóïóôü 11,89%.
ÄÁÍÅÉÆÏÌÅÍÏÉ ÌÇ ÄÁÍÅÉÆÏÌÅÍÏÉ
ÐÏËÕ ÄÉÁÂÁÓÌÁ 26,94% ÔÇËÅÏÑÁÓÇ 20,54%

ÄÉÁÓÊÅÄÁÓÇ-ÂÏËÔÁ 26,48% ÄÉÁÓÊÅÄÁÓÇ-ÂÏËÔÁ 17,30%
ÔÇËÅÏÑÁÓÇ 10,96% ÐÏËÕ ÄÉÁÂÁÓÌÁ 15,14%
ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ 10,05% ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ 14,05%
ÄÅÍ Å×Ù ÅÍÇÌÅÑÙÈÅÉ ÓÙÓÔÁ ÃÉÁ ÔÁ ÂÉÂËÉÁ ÐÏÕ ÕÐÁÑ×ÏÕÍ 11,89%
Áêüìç, óôçí åñþôçóç «áí äåí Ý÷åôå äáíåéóôåß áõôÞ ôç ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ
êÜðïéï âéâëßï-á, åîçãÞóôå ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò äåí äáíåéóôÞêáôå»,
áðü ôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé üôé ïé óçìáíôéêüôåñïé ëüãïé ãé’ áõôïýò
ðïõ äå äáíåßæïíôáé âéâëßá åßíáé ãéá ìåí ôï ÃõìíÜóéï ôï ðáé÷íßäé êáé ç Ýëëåéøç
÷ñüíïõ, åíþ ãéá ôï Ëýêåéï ðñþôá ç Ýëëåéøç ÷ñüíïõ êáé ìåôÜ ôï äéÜâáóìá.
ÃÕÌÍÁÓÉÏ ÊÁÉ ËÕÊÅÉÏ ËÕÊÅÉÏ ÃÕÌÍÁÓÉÏ

ÅËËÅÉØÇ ×ÑÏÍÏÕ 31,58% ÅËËÅÉØÇ ×ÑÏÍÏÕ 34,62% ÐÁÉ×ÍÉÄÉ 25,93%
ÄÉÁÂÁÓÌÁ 19,74% ÄÉÁÂÁÓÌÁ 25,00% ÅËËÅÉØÇ ×ÑÏÍÏÕ 22,22%
ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ 18,42% ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ 21,15% ÄÅÍ ÌÏÕ ÁÑÅÓÅÉ ÔÏ ÄÉÁÂÁÓÌÁ 22,22%
ÄÅÍ ÌÏÕ ÁÑÅÓÅÉ
ÔÏ ÄÉÁÂÁÓÌÁ 13,16% ÄÉÁÓÊÅÄÁÓÇ 7,69% ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ 11,11%
2. Êáôçãïñßåò âéâëßùí ïé ïðïßåò åíäéÝöåñáí êáé ôéò ïðïßåò äå âñÞêáí ïé

ìáèçôÝò/ôñéåò óôç âéâëéïèÞêç (ôéò Ýãñáøáí êáôÜ óåéñÜ ðñïôåñáéüôçôáò
åíäéáöÝñïíôïò)
Óôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé üôé ôá óçìáíôéêüôåñá ðïóïóôÜ áðü âéâëßá

ðïõ äå âñÞêáí ïé ìáèçôÝò êáé ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óôéò êáôçãïñßåò Ìõóôçñßïõ
êáé Ôñüìïõ, Ó÷ïëéêþí âïçèçìÜôùí, Íáñêùôéêþí/ Êáðíßóìáôïò êáé ÁèëçìÜôùí.
ÄÁÍÅÉÆÏÌÅÍÏÉ ÌÇ ÄÁÍÅÉÆÏÌÅÍÏÉ
ÌÕÓÔÇÑÉÏÕ ÊÁÉ ÔÑÏÌÏÕ 12,61% Ó×ÏËÉÊÁ ÂÏÇÈÇÌÁÔÁ 18,87%
ÍÁÑÊÙÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁÐÍÉÓÌÁ 11,71% ÌÕÓÔÇÑÉÏÕ ÊÁÉ ÔÑÏÌÏÕ 16,98%
Ó×ÏË. ÂÏÇÈÇÌÁÔÁ 9,01% ÁÈËÇÌÁÔÁ 15,09%
ËÁÏÃÑÁÖÉÊÁ 8,11% ÐÅÑÉÐÅÔÅÉÅÓ 11,32%
ÁÈËÇÌÁÔÁ 6,31% ÍÁÑÊÙÔÉÊÁ-ÊÁÐÍÉÓÌÁ 9,43%
×ÏÕËÉÃÊÁÍ 5,41% ËÁÏÃÑÁÖÉÊÁ 9,43%
140
Åðßóçò åßíáé öáíåñü üôé äáíåéæüìåíïé êáé ìç äå âñÞêáí óôç âéâëéïèÞêç

ðåñßðïõ ôéò ßäéåò êáôçãïñßåò âéâëßùí, áëëÜ ïé ìç äáíåéæüìåíïé èåùñïýí
óçìáíôéêüôåñç ôçí Ýëëåéøç ó÷ïëéêþí âïçèçìÜôùí (18,87%) êáé âéâëßùí ãéá
ôá áèëÞìáôá (15,09%). Ôï çìåñïëüãéï âéâëéïèÞêçò, üðùò öáßíåôáé ðá-
ñáêÜôù, äåß÷íåé üôé ëåßðïõí ðåñßðïõ ïé ßäéåò âáóéêÝò êáôçãïñßåò ìå ôéò ðá-
ñáðÜíù (âéâëßá ôñüìïõ êáé ìõóôçñßïõ êáé âéâëßá ó÷ïëéêþí âïçèçìÜôùí),
áëëÜ åðéðñüóèåôá êáé ôá âéâëßá ìáãåßáò êáé óåîïõáëéêÞò áãùãÞò.
ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ ÐÏÓÏÓÔÏ
ÔÑÏÌÏÕ ÊÁÉ ÌÕÓÔÇÑÉÏÕ 14,89%
ÂÏÇÈÇÌÁÔÁ ÌÁÈÇÌÁÔÙÍ 12,77%
ÌÁÃÅÉÁ 10,64%
ÓÅÎÏÕÁËÉÊÇ ÁÃÙÃÇ 8,51%
ÁÍÅÊÄÏÔÁ 6,38%
ÈÑÇÓÊÅÕÔÉÊÁ 6,38%
ØÕ×ÏËÏÃÉÁ 6,38%
ÁÈËÇÌÁÔÁ 6,38%
ÊÁÔÁÓÊÅÕÅÓ-ÔÅ×ÍÏËÏÃÉÁ 6,38%
ÁÓÔÑÏËÏÃÉÁ 4,26%
ÐÏÉÇÓÇ 4,26%
ÍÁÑÊÙÔÉÊÁ-ÅÎÁÑÔÇÓ. ÏÕÓÉÅÓ 4,26%
ÐÏËÉÔÉÊÁ 4,26%
ÉÁÔÑÉÊÁ ÈÅÌÁÔÁ 2,13%
ËÁÏÃÑÁÖÉÊÁ-ÔÏÐÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ 2,13%
100,00%
3. Ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò åðéëÝãïõí ïñéóìÝíåò êáôçãïñßåò âéâëßùí
Óôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá, óôéò äýï ðñþôåò óôÞëåò, öáßíïíôáé ïé êáôçãïñßåò

ôùí âéâëßùí -êáé ôá áíôßóôïé÷á ðïóïóôÜ ôïõò- ðïõ äáíåßæïíôáé ïé ìáèçôÝò
(óõìðßðôïõí ìå áõôÝò ðïõ ðñïÝêõøáí áðü ôçí áíÜëõóç äåäïìÝíùí ôïõ ÁÂÅÊÔ
óôïí ðßíáêá óõ÷íüôçôáò äáíåéóìïý êáôÜ ôáîéèåôéêÞ êáôçãïñßá âéâëßùí). Óôéò
äýï ôåëåõôáßåò óôÞëåò öáßíïíôáé ïé ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò ïé ìáèçôÝò åðé-
ëÝãïõí óõãêåêñéìÝíåò êáôçãïñßåò âéâëßùí. Ïé âáóéêüôåñïé åßíáé ãéá íá âåë-
ôéùèïýí óôçí Ýêèåóç/Ýêöñáóç, ç ìÜèçóç îÝíçò ãëþóóáò (ÁããëéêÜ) êáé ç
âåëôßùóÞ ôïõò óôçí êñéôéêÞ êáé ôç óêÝøç.
ÐÅÑÉÐÅÔÅÉÅÓ 19,47% ÅÊÖÑÁÓÇ/ÅÊÈÅÓÇ 25%

ÌÕÈÉÓÔÏÑÇÌÁÔÁ 15,93% ÌÁÈÇÓÇ ÎÅÍÇÓ ÃËÙÓÓÁÓ 23%
ÌÕÓÔÇÑÉÏÕ-ÔÑÏÌÏÕ 11,50% ÊÑÉÔÉÊÇ-ÓÊÅØÇ 18%
ÁÃÃËÉÊÁ 10,62% ÖÁÍÔÁÓÉÁ 14%
ÐÑÏÖÏÑÉÊÏÓ ËÏÃÏÓ 13%
ÁÍÁÃÍÙÓÇ 7%
141
MÝíôïñáò
Ôï ðáñáðÜíù åðáëçèåýèçêå ìåñéêÜ, óôçí åðüìåíç åñþôçóç ðïõ ôÝèçêå

óôïõò ìáèçôÝò/ôñéåò: «Óå ôé íïìßæåôå üôé óáò âïÞèçóå ç ìåëÝôç ôùí âéâëßùí
ðïõ äáíåéóôÞêáôå;». ¸ôóé öÜíçêå üôé ïé ðåñéóóüôåñïé âïçèÞèçêáí óôçí ¸ê-
èåóç, åíþ ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ôïõ Ëõêåßïõ ðñïôÜóóïõí ôçí áðüêôçóç ãíþóåùí
êáé ôçí êáëëéÝñãåéá êñéôéêÞò óêÝøçò, üðùò öáßíåôáé óôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá:

ÅÊÖÑÁÓÇ-ÅÊÈÅÓÇ 24,22% ÃÍÙÓÅÉÓ 39,34% ÅÊÖÑÁÓÇ-ÅÊÈÅÓÇ 26,74%
ÃÍÙÓÅÉÓ 22,98% ÊÑÉÔÉÊÇ-ÓÊÅØÇ 24,59% ÃÍÙÓÅÉÓ 19,77%
ÊÑÉÔÉÊÇ-ÓÊÅØÇ 13,66% ÅÊÖÑÁÓÇ-ÅÊÈÅÓÇ 22,95% ÖÁÍÔÁÓÉÁ 16,28%
ÖÁÍÔÁÓÉÁ 8,70%
ÐÑÏÖÏÑÉÊÏÓ ËÏÃÏÓ 8,07%
ÁÍÁÃÍÙÓÇ 8,07%
4. ÏëïêëÞñùóç Þ ü÷é ôçò ìåëÝôçò ôùí äáíåéóìÝíùí âéâëßùí
Áðü ôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé üôé ôüóï óôï ÃõìíÜóéï üóï êáé óôï
Ëýêåéï ïé ìéóïß ìáèçôÝò/ôñéåò ïëïêëçñþíïõí ôç ìåëÝôç ôùí âéâëßùí, áëëÜ
Ýíá ìéêñü ìüíï ðïóïóôü 8,54% ôùí ìáèçôþí êáé ìáèçôñéþí óðÜíéá
ïëïêëçñþíåé ôçí áíÜãíùóç ôùí âéâëßùí ðïõ äáíåßæåôáé.
ÏëïêëÞñùóç ìåëÝôçò âéâëßùí:
ÐÁÍÔÏÔÅ 50,00%
ÐÏËÕ ÓÕ×ÍÁ 31,71%
ÓÕ×ÍÁ 9,76%
ÓÐÁÍÉÁ 8,54%
ÊÁÈÏËÏÕ 0,00%
Ïé ëüãïé ãéá ôç ìç ïëïêëÞñùóç ôçò ìåëÝôçò ôùí âéâëßùí, ìå âÜóç ôïí

ðáñáêÜôù ðßíáêá, öáßíåôáé üôé åßíáé ç Ýëëåéøç ÷ñüíïõ, ôï ü÷é êáé ôüóï
åíäéáöÝñïí âéâëßï êáé ç ìåëÝôç ôïõò ãéá ôá «öñïíôéóôÞñéá».
ÅËËÅÉØÇ ×ÑÏÍÏÕ 57,89%
OXI ÔÏÓÏ ÅÍÄÉÁÖÅÑÏÍ ÂÉÂËÉÏ 26,32%
ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ 15,79%
5. ÕðïêáôÜóôáôá ôùí âéâëßùí
Áðü ôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé üôé: 1) ïé ìáèçôÝò/ôñéåò ðéóôåýïõí

–ôüóï óôï ÃõìíÜóéï üóï êáé óôï Ëýêåéï– üôé õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ õðïêáôÜóôáôá
ôïõ âéâëßïõ óôçí ìüñöùóÞ ôïõò, 2) óôï ÃõìíÜóéï êáé óôï óýíïëï Ãõìíáóßïõ
142
êáé Ëõêåßïõ, ôï internet áðïôåëåß ôï ðñþôï õðïêáôÜóôáôï ôïõ âéâëßïõ ìå ôéò

åöçìåñßäåò óôçí äåýôåñç èÝóç 3) ç óõæÞôçóç áðïôåëåß ãéá ôï Ëýêåéï ôï
ðñþôï õðïêáôÜóôáôï ôïõ âéâëßïõ.

INTERNET 33,99% ÓÕÆÇÔÇÓÇ 21,86% INTERNET 20,09%
ÅÖÇÌÅÑÉÄÅÓ 30,07% ÅÖÇÌÅÑÉÄÅÓ 20,22% ÅÖÇÌÅÑÉÄÅÓ 19,64%
ÓÕÆÇÔÇÓÇ 28,76% INTERNET 20,22% ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ 19,20%
ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ 25,49% ÔÇËÅÏÑÁÓÇ 14,21% ÔÇËÅÏÑÁÓÇ 16,07%
ÏÐÔÉÊÏ-ÁÊÏÕÓÔÉÊÁ ÏÐÔÉÊÏ-ÁÊÏÕÓÔÉÊÁ
ÌÅÓÁ 22,22% ÌÅÓÁ 10,38% ÓÕÆÇÔÇÓÇ 12,50%
ÔÇËÅÏÑÁÓÇ 20,92% ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ 9,84% ÏÐÔÉÊÏ-ÁÊÏÕÓÔÉÊÁ ÌÅÓÁ 12,05%
ÄåäïìÝíá óõíåíôåýîåùí
Ïé óõíåíôåýîåéò Þôáí ðñïó÷åäéáóìÝíåò (äïìçìÝíåò), áëëÜ üôáí äéáðé-

óôùíüôáí üôé ïé áðáíôÞóåéò ôùí åñùôçèÝíôùí Þôáí êÜðùò áüñéóôåò æçôÞ-
èçêáí äéåõêñéíÞóåéò (Å.Å.Ð., Å.Ì. , ó.3 26). Ç áíÜëõóç ðïõ åðé÷åéñÞóáìå
Þôáí èåìáôéêÞ, ìå èÝìáôá üóåò êáé ïé åñùôÞóåéò ôçò óõíÝíôåõîçò ðïõ Þôáí
êïéíÝò êáé óôï åñùôçìáôïëüãéï (Å.Å.Ð., Å.Ì., ó. 332-333). Óôç óõíÝ÷åéá ïé
áðáíôÞóåéò êáôçãïñéïðïéÞèçêáí ãéá êÜèå èÝìá, ìå âÜóç áí åß÷áí ðá-
ñáðëÞóéï íüçìá êáé ü÷é ìå âÜóç ôçí áíÜëõóç ëüãïõ. ¸ôóé ïõóéáóôéêÜ ðñá-
ãìáôïðïéÞèçêå ðñïêáôáñêôéêÞ êáé óôïé÷åéþäçò áíÜëõóç (Å.Å.Ð., Å.Ì.,
ó.190-200). Ïé 3 ðñþôåò åñùôÞóåéò (èÝìáôá) ðïõ äéåñåõíÞèçêáí Þôáí ïé ðá-
ñáêÜôù:
1) Áíôéìåôùðßæåéò êáíÝíá ðñüâëçìá óå êÜðïéï ìÜèçìá;
2) ÄéáâÜæåéò êÜðïéá âéâëßá áðü ôç âéâëéïèÞêç ãéá íá âåëôéùèåßò ó' áõôü ôï
ìÜèçìá;
3) Ôé ùöåëÞèçêåò áðü ôüôå ðïõ äáíåßæåóáé âéâëßá;
Åäþ ïé ëÝîåéò-êëåéäéÜ ðïõ åðáíáëáìâÜíïíôáé óôéò áðáíôÞóåéò åßíáé áíôß-
óôïé÷á:
1) ¸êèåóç.
2) Ëïãïôå÷íéêÜ âéâëßá.
3) ¸êèåóç, ëåîéëüãéï, ãíþóåéò.
Ôá âáóéêüôåñá óõìðåñÜóìáôá ôùí áðáíôÞóåùí óôéò ðáñáðÜíù åñù-
ôÞóåéò åßíáé:
143
MÝíôïñáò
Óôçí åñþôçóç, «Áíôéìåôùðßæåéò êáíÝíá ðñüâëçìá óå êÜðïéï ìÜèçìá;», ïé

ìáèÞôñéåò/ôåò ðïõ åß÷áí äáíåéóôåß ôá ðåñéóóüôåñá âéâëßá áðÜíôçóáí üôé
Ý÷ïõí ðñüâëçìá óôçí Ýêèåóç. Óôçí áìÝóùò åðüìåíç åñþôçóç, «ÄéáâÜæåéò
êÜðïéá âéâëßá áðü ôç âéâëéïèÞêç ãéá íá âåëôéùèåßò ó' áõôü ôï ìÜèçìá;»,
áðÜíôçóáí ëïãïôå÷íéêÜ âéâëßá. Ïé áðáíôÞóåéò áõôÝò ïõóéáóôéêÜ öáßíåôáé üôé
åðéâåâáéþíïõí ôçí Üðïøç üôé ôá ëïãïôå÷íéêÜ âéâëßá äéáâÜæïíôáé êõñßùò ãéá
íá âåëôéùèïýí ïé ìáèçôÝò óôçí ¸êèåóç. ¢ëëùóôå áõôü öáßíåôáé êáé áðü ôéò
áðáíôÞóåéò óôçí åñþôçóç: «Ôé ùöåëÞèçêåò áðü ôüôå ðïõ äáíåßæåóáé âé-
âëßá;». ¼ëïé áðÜíôçóáí üôé ùöåëÞèçêáí óôçí ¸êèåóç êáé óôï ëåîéëüãéï
(óôçí ÅëëçíéêÞ êáé ÁããëéêÞ ãëþóóá). Ôá ðáñáðÜíù óõìðåñÜóìáôá óõìöù-
íïýí ìå áõôÜ ôïõ åñùôçìáôïëïãßïõ óõìâÜëëïíôáò ïõóéáóôéêÜ óôç «ìåèïäï-
ëïãéêÞ ôñéãùíïðïßçóç» (Ì.Å.Å., ó. 323-324).
Ïé 4 åðüìåíåò åñùôÞóåéò (èÝìáôá ) ðïõ äéåñåõíÞèçêáí Þôáí ïé ðáñáêÜôù:
1) ÄéáâÜæåéò êÜðïéá Üëëá Ýíôõðá Þ âëÝðåéò ôçëåüñáóç-âßíôåï;
2) Ìðïñåß óÞìåñá íá áíôéêáôáóôÞóåé ôï âéâëßï Ýíá ìÝóï ìáæéêÞò åíçìÝñùóçò
Þ êÜôé Üëëï åîßóïõ åðéìïñöùôéêü;
3) Ãéáôß åðéëÝãåéò áõôÜ (ð.÷. ôçëåüñáóç) êáé ü÷é íá äáíåßæåóáé âéâëßá;
4) Ãéá ðïéï ëüãï íïìßæåéò üôé äåí äáíåßæïíôáé êÜðïéïé óõììáèçôÝò óïõ;
Åäþ ïé ëÝîåéò-öñÜóåéò êëåéäéÜ ðïõ åðáíáëáìâÜíïíôáé óôéò áðáíôÞóåéò
åßíáé áíôßóôïé÷á:
1) Åöçìåñßäåò, ðåñéïäéêÜ, åíçìåñùôéêÝò åêðïìðÝò.
2) Ïé ìéóïß áðïäÝ÷ïíôáé ôçí ôçëåüñáóç êáé ïé Üëëïé ìéóïß, ü÷é.
3) Ç ôçëåüñáóç åßíáé åõ÷Üñéóôç êáé øõ÷áãùãéêÞ, åíþ ôï äéÜâáóìá äýóêïëï
êáé êïõñáóôéêü
4) ÂáñéÝìáé íá äéáâÜæù, ôá âéâëßá åßíáé äýóêïëá, äåí ìïõ áñÝóåé ôï äéÜ-
âáóìá.
Ôá âáóéêüôåñá óõìðåñÜóìáôá ôùí áðáíôÞóåùí óôéò ðáñáðÜíù åñùôÞ-
óåéò åßíáé:
Óôçí åñþôçóç, «ÄéáâÜæåéò êÜðïéá Üëëá Ýíôõðá Þ âëÝðåéò ôçëåüñáóç-âß-
íôåï;», üëïé áðÜíôçóáí üôé äéáâÜæïõí êõñßùò åöçìåñßäåò êáé ðåñéïäéêÜ êáé
âëÝðïõí óôçí ôçëåüñáóç áñêåôÝò åíçìåñùôéêÝò åêðïìðÝò. Åðßóçò óôçí åñþ-
ôçóç, «ìðïñåß óÞìåñá íá áíôéêáôáóôÞóåé ôï âéâëßï Ýíá ìÝóï ìáæéêÞò åíç-
ìÝñùóçò Þ êÜôé Üëëï åîßóïõ åðéìïñöùôéêü;», ïé êáëïß ìáèçôÝò ðïõ äáíåß-
æïíôáí áñêåôÜ âéâëßá áðÜíôçóáí üôé «ìðïñåß ìå ôá ìÝóá ìáæéêÞò åíçìÝñù-
óçò íá ìïñöþíåóáé, áëëÜ äåí Ý÷åéò ðñáãìáôéêÞ åðáöÞ ìå ôç ãëþóóá, äéüôé ï
144
ëüãïò åßíáé ðñïöïñéêüò, åíþ óôï âéâëßï ãñáðôüò, ìå ôï âéâëßï áíáðôýóóåôáé

ç öáíôáóßá, äÝíåóáé ìáæß ôïõ, îå÷íéÝóáé êáé ÷áëáñþíåéò». Áíôßèåôá ïé ìá-
èçôÝò ðïõ äåí äáíåßæïíôáí éó÷õñßóôçêáí üôé «ôá ìÝóá ìáæéêÞò åíçìÝñùóçò
ðñïóöÝñïõí Ýôïéìç, ãñÞãïñç êáé îåêïýñáóôç ãíþóç ìå ðïëëÝò ðáñáóôÜóåéò
êáé åéêüíåò ÷ùñßò íá øÜ÷íåéò óå âéâëßá ôá ïðïßá åßíáé êïõñáóôéêÜ, äýóêïëá
êáé ðïëëÝò öïñÝò áêáôáíüçôá áí êáé ìðïñåßò íá ôá îáíáäéáâÜóåéò Þ íá âñåéò
ìéá ëÝîç, ðïõ äåí îÝñåéò, óôï ëåîéêü». Ôï ßäéï ðñïÝêõøå êáé óôçí åñþôçóç,
«ãéáôß åðéëÝãåéò áõôÜ (ð.÷. ôçëåüñáóç) êáé ü÷é íá äáíåßæåóáé âéâëßá;», ïé
ìáèçôÝò áðÜíôçóáí üôé «ç ôçëåüñáóç åßíáé åõ÷Üñéóôç êáé øõ÷áãùãéêÞ, åíþ
ôï äéÜâáóìá äýóêïëï êáé êïõñáóôéêü». ¢ëëùóôå, óôçí åñþôçóç, «Ãéá ðïéï
ëüãï íïìßæåéò üôé äå äáíåßæïíôáé âéâëßá êÜðïéïé óõììáèçôÝò óïõ;», üëïé
áðÜíôçóáí üôé «âáñéïýíôáé, ôá âéâëßá èÝëïõí êüðï óôï äéÜâáóìá êáé åßíáé
äýóêïëá, äåí ôïõò áñÝóåé ôï äéÜâáóìá, ðáßæïõí êáé ôïõò Ý÷ïõí åðçñåÜóåé ç
ôçëåüñáóç êáé ôï internet».
Ïé äýï ôåëåõôáßåò åñùôÞóåéò (èÝìáôá) ðïõ äéåñåõíÞèçêáí Þôáí ïé ðáñá-
êÜôù:
1) Ôé ó' áñÝóåé íá äéáâÜæåéò ðåñéóóüôåñï;
2) Ôé ëåßðåé ãåíéêÜ áðü ôç âéâëéïèÞêç (óå âéâëßá, åîïðëéóìü);
Åäþ ïé ëÝîåéò-öñÜóåéò êëåéäéÜ ðïõ åðáíáëáìâÜíïíôáé óôéò áðáíôÞóåéò
åßíáé áíôßóôïé÷á:
1) ÁããëéêÜ âéâëßá, ëïãïôå÷íéêÜ-ðåñéðÝôåéåò.
2) ÁèëÞìáôá, Áõôïêßíçôá.
Ôá âáóéêüôåñá óõìðåñÜóìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôéò áðáíôÞóåéò óôéò
ðáñáðÜíù åñùôÞóåéò åßíáé:
Óôçí åñþôçóç, «Ôé ó' áñÝóåé íá äéáâÜæåéò ðåñéóóüôåñï;», öáßíåôáé ðùò ïé
ìáèçôÝò ðñïôéìïýí ôá ÁããëéêÜ âéâëßá ãéá ôçí åîÜóêçóç ôçò ãëþóóáò êáé
ëïãïôå÷íéêÜ/ðåñéðÝôåéåò, ðñÜãìá ðïõ óõìöùíåß ìå ôéò áðáíôÞóåéò óôï åñù-
ôçìáôïëüãéï. Åäþ ðñÝðåé íá äéåõêñéíéóôåß üôé ëÝãïíôáò ëïãïôå÷íéêÜ êáé ðå-
ñéðÝôåéåò ïé ìáèçôÝò åííïïýí ôá ìõèéóôïñÞìáôá êáé ôá äéçãÞìáôá, åëëçíéêÜ
êáé îÝíá.
Óôçí åñþôçóç, «Ôé ëåßðåé ãåíéêÜ áðü ôç âéâëéïèÞêç (óå âéâëßá, åîï-
ðëéóìü);», üóïé äáíåßæïíôáí áðÜíôçóáí üôé äåí ëåßðåé ôßðïôá, åíþ üóïé äåí
äáíåßæïíôáí åßðáí ðùò ëåßðïõí êÜðïéåò êáôçãïñßåò âéâëßùí (ìå áèëÞìáôá
êáé áõôïêßíçôá). Áõôü åðáëçèåýåé ôá óõìðåñÜóìáôá ôçò åñþôçóçò 3, üôé üóïé
äáíåßæïíôáé, äåí èåùñïýí ðùò õðÜñ÷ïõí ìåãÜëåò åëëåßøåéò óå âéâëßá.
ÔÝëïò, èá èÝëáìå íá åðéóçìÜíïõìå êáé êÜðïéá èÝìáôá ðïõ ðáñïõóéÜóôç-
êáí óôç óõëëïãÞ êáé åðåîåñãáóßá äåäïìÝíùí: 1) ¸íáò ìéêñüò áñéèìüò ìá-
145
MÝíôïñáò
èçôþí (8,54%) äåí ïëïêëçñþíåé ôï äéÜâáóìá ôùí âéâëßùí ðïõ äáíåßæåôáé.

¸ôóé õðÜñ÷åé ìéêñÞ áðüêëéóç óôçí óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý. 2) ÌåñéêÜ âéâëßá
ôá äáíåßæïíôáé ïé ìáèçôÝò ãéá ëïãáñéáóìü ôùí ãïíÝùí ôïõò Þ Üëëùí áôüìùí.
Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ áöáéñÝèçêáí ôá âéâëßá áõôÜ áðü ôç óõ÷íüôçôá äá-
íåéóìïý. Äåí åßíáé üìùò ðÜíôá åýêïëï ïé ìáèçôÝò íá ëÝíå ãéá ðïéïí äáíåß-
æïíôáé ôá âéâëßá. ÌåñéêÝò öïñÝò èÝëïõí íá äåßîïõí üôé äéáâÜæïõí âéâëßá, ôá
ïðïßá üìùò óôçí ðñáãìáôéêüôçôá áðëÜ îåöõëëßæïõí.
ÓõæÞôçóç áðïôåëåóìÜôùí
Óôçí ðáñïýóá Ýñåõíá öáßíåôáé ðùò ôüóï ôá ðïóïôéêÜ äåäïìÝíá ôïõ åñù-
ôçìáôïëïãßïõ, üóï êáé ôá ðïéïôéêÜ äåäïìÝíá ôïõ çìåñïëïãßïõ âéâëéïèÞêçò
êáé ôùí óõíåíôåýîåùí, ïäçãïýí óôá ßäéá óõìðåñÜóìáôá, üôé äçëáäÞ ëåßðïõí
óõãêåêñéìÝíåò êáôçãïñßåò âéâëßùí áðü ôç âéâëéïèÞêç (ð.÷. âïçèÞìáôá ìáèç-
ìÜôùí, âéâëßá ìõóôçñßïõ) êáé üôé ìáèçôÝò êáé ìáèÞôñéåò ðïõ äéáâÜæïõí âé-
âëßá èåùñïýí üôé âåëôéþèçêáí óôçí ¸êèåóç êáé üôé áðÝêôçóáí ãíþóåéò.
Áêüìç äéáðéóôþèçêå üôé ïé ìáèçôÝò/ôñéåò äéáâÜæïõí êõñßùò ìõèéóôïñÞìáôá
êáé áããëéêÜ âéâëßá êáé üôé åêåßíïé ðïõ äáíåßæïíôáé áñêåôÜ âéâëßá èåùñïýí ôï
âéâëßï áíáíôéêáôÜóôáôï, åíþ áõôïß ðïõ äå äáíåßæïíôáé èåùñïýí ôï âéâëßï
êïõñáóôéêü êáé äýóêïëï. Áîéïóçìåßùôï åßíáé üôé üóïé äå äáíåßæïíôáé èåù-
ñïýí üôé õðÜñ÷ïõí ðåñéóóüôåñåò åëëåßøåéò âéâëßùí óôç âéâëéïèÞêç êáé üôé ç
ôçëåüñáóç åßíáé åíçìåñùôéêÞ êáé ôïõò äßíåé ðïëëÝò ðáñáóôÜóåéò.
ÔÝëïò, ôá ìÝóá ìáæéêÞò åíçìÝñùóçò öáßíåôáé ðùò ãéá ðïëëïýò ìáèç-
ôÝò/ôñéåò óõíôåëïýí þóôå ôï ìÝëëïí ôïõ âéâëßïõ íá åßíáé äõóïßùíï, ðñÜãìá
ðïõ èá ðñÝðåé íá äéåñåõíçèåß óå íÝá Ýñåõíá.
Ìå âÜóç üëá ôá ðáñáðÜíù öáßíåôáé üôé óå áñêåôÜ óõìðåñÜóìáôá åðéôåý-
÷èçêå «ìåèïäïëïãéêÞ ôñéãùíïðïßçóç» êáé åöüóïí ðïëëÜ áðïôåëÝóìáôá óõì-
öùíïýí ôüóï óôï åñùôçìáôïëüãéï, üóï êáé óôï çìåñïëüãéï êáé óôç óõíÝíôåõîç,
Ý÷åé åðéôåõ÷èåß «óõãêëßíïõóá åãêõñüôçôá» (Ì.Å.Å., ó. 323-324,387-388). Åðé-
ðñüóèåôá ç ëïãáñéèìéêÞ ãñáììéêÞ áíÜëõóç Ýäùóå Ýíá ìïíôÝëï óõíäõáóìïý
ðáñáãüíôùí ðïõ åðéäñïýí óôç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý ìç óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêü,
ðñÜãìá ôï ïðïßï äçëþíåé üôé ßóùò ðñÝðåé íá äéåñåõíçèïýí êáé Üëëïé ðáñÜ-
ãïíôåò, üðùò ôï åðÜããåëìá ôùí ãïíÝùí Þ ôï ìïñöùôéêü êáé êïéíùíéêü ôïõò
åðßðåäï êáèþò êáé ôï óýóôçìá áîéïëüãçóçò ôùí ìáèçôþí/ ôñéþí.
ÐñÝðåé, ôÝëïò, íá ôïíéóôåß üôé ôá ðïéïôéêÜ äåäïìÝíá ôùí óõíåíôåýîåùí êáé
ôïõ çìåñïëïãßïõ âéâëéïèÞêçò öáßíåôáé ðùò Ýäùóáí «âÜèïò» êáé äéåõêñé-
íßóåéò óôéò áðüøåéò ôùí ìáèçôþí/ôñéþí ãéá ôç ìåëÝôç âéâëßùí. Áðü ôçí Üëëç
ðëåõñÜ, ôá ðïóïôéêÜ äåäïìÝíá ìå ôéò óôáôéóôéêÝò ìåèüäïõò åðáëÞèåõóáí ôçí
146
ýðáñîç äéáöïñþí óôï äáíåéóìü êáé óõó÷åôßóåùí ôùí ìåôáâëçôþí ìåôáîý

ôïõò. ¸ôóé ôüóï ôï ðïóïôéêü üóï êáé ôï ðïéïôéêü ðñüôõðï ìåèïäïëïãßáò óõ-
íÝâáëáí ãéá ôçí Üíôëçóç åãêõñüôåñùí óõìðåñáóìÜôùí.
Óôçí ðáñïýóá ìåëÝôç èåùñïýìå üôé ðñïÝêõøå ãíþóç ðïõ èá ìðïñïýóå íá
áðïäåé÷èåß ÷ñÞóéìç:
Óôïí åêÜóôïôå õðåýèõíï/ç âéâëéïèÞêçò êáé óôïõò êáèçãçôÝò ôïõ ó÷ïëåßïõ
þóôå íá åíéó÷ýïõí ôï äáíåéóìü âéâëßùí ãéá åìðëïõôéóìü ôùí ãíþóåùí ôùí
ìáèçôþí, áëëÜ êáé ãéá ôéò äéáèåìáôéêÝò ðñïóåããßóåéò ôùí óýã÷ñïíùí äéäá-
êôéêþí êáé ìáèçóéáêþí äéáäéêáóéþí.
Óôçí åíßó÷õóç äáíåéóìïý âéâëßùí áðü êáôçãïñßåò âéâëßùí ðïõ äåí Ý÷ïõí
ìåãÜëç óõ÷íüôçôá äáíåéóìïý Þ ãéá ôéò ïðïßåò ïé ìáèçôÝò äåí Ý÷ïõí åíçìåñùèåß
óùóôÜ.
Óôç ðñáãìáôïðïßçóç ìåëåôþí-åñåõíþí ðïõ óôü÷ï èá Ý÷ïõí ü÷é ìüíï íá
ãåíéêåýóïõí ôéò ðéèáíÝò äéáöïñÝò óôï äáíåéóìü êáé ôá áßôéÜ ôïõò, áëëÜ êáé íá
ìåëåôÞóïõí óå âÜèïò ôéò áðüøåéò ôùí ìáèçôþí ãéá ôç ìåëÝôç âéâëßùí êáé íá
áðïôñÝøïõí ôçí åíßó÷õóç ôùí âéâëéïèçêþí ìå âéâëßá ðïõ äåí äáíåßæïíôáé Þ
äåí åíäéáöÝñïõí ôïõò ìáèçôÝò.
¸ôóé ôï ÕÐÅÐÈ èá ìðïñåß íá óõíôÜîåé ìéá íÝá ëßóôá âéâëßùí, ðïõ ðñÝ-
ðåé íá õðÜñ÷ïõí óôéò õðü ßäñõóç âéâëéïèÞêåò êáé íá åìðëïõôßóåé ôéò Þäç
õðÜñ÷ïõóåò ìå íÝá âéâëßá ðïõ ÷ñåéÜæïíôáé êáé åíäéáöÝñïõí ôïõò ìáèç-
ôÝò/ôñéåò, áðïóêïðþíôáò óôç ìåãáëýôåñç êáôÜ ôï äõíáôüí åðáöÞ ôïõ ìáèçôÞ
ìå ôï åîùó÷ïëéêü âéâëßï.
147
MÝíôïñáò
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ
ÅÑÙÔÇÌÁÔÏËÏÃÉÏ
ÔÁÎÇ:…………..............................................................................…… (ð.÷ Á´ËÕÊÅÉÏÕ)

ÖÕËÏ: ...................................................................................................................................
Ó×ÏËÉÊÏ ÅÔÏÓ: ...............................................................................................................
1) ¸÷åôå äáíåéóôåß áõôÞ ôç ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ, áðü 1/9/2001, ìÝ÷ñé óÞìåñá êÜðïéï âéâëßï;
ÍÁÉ Ï×É
(óçìåéþóôå Ýíá 3 äåîéÜ áðü ôï íáé Þ ôï ü÷é)
2) ÕðÜñ÷åé êÜðïéïò ëüãïò ðïõ óáò áðïôñÝðåé íá äáíåßæåóôå âéâëßá (óçìåéþóôå ìå 3

óôï áíôßóôïé÷ï êïõôÜêé)
á) Ôï ðïëý äéÜâáóìá â) Ðáñáêïëïýèçóç ôçëåüñáóçò
ã) Ôá öñïíôéóôÞñéá ä) ÄéáóêÝäáóç-âüëôá
å) Ôï ðáé÷íßäé óô) Äåí õðÜñ÷ïõí åíäéáöÝñïíôá âéâëßá
æ) Äåí ìïõ áñÝóåé ôï äéÜâáóìá ç) ¸÷ù âéâëéïèÞêç óôï óðßôé
åîùó÷ïëéêþí âéâëßùí
è) Äåí Ý÷ù åíçìåñùèåß óùóôÜ é) ¢ëëïò ëüãïò
ãéá ôá âéâëßá ðïõ õðÜñ÷ïõí
3) ÕðÜñ÷åé êÜðïéá êáôçãïñßá-åò âéâëßùí ðïõ äå âñÞêáôå óôç âéâëéïèÞêç êáé óáò
åíäéáöÝñåé/ïõí (ãñÜøôå ôéò êáôÜ óåéñÜ åíäéáöÝñïíôïò);
á)…………………............................……… ä)…………………............................………
â)…………………............................……… å)…………………............................………
ã)…………………............................……… óô)…………………............................………
4) Áí Ý÷åôå äáíåéóôåß áñêåôÜ âéâëßá êáé åðéëÝãåôå óõãêåêñéìÝíç êáôçãïñßá-åò
âéâëßùí, ãéáôß åðéëÝãåôå áõôÞ-åò ôéò êáôçãïñßåò; (áðáíôÞóôå óå 5 ãñáììÝò)
.................................................................................................................................................
5) Áí Ý÷åôå äáíåéóôåß âéâëßá, óå ôé íïìßæåôå üôé óáò âïÞèçóå ç ìåëÝôç ôïõò;
(áðáíôÞóôå óå 5 ãñáììÝò)
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
148
6) Áí äåí Ý÷åôå äáíåéóôåß áõôÞ ôç ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ, áðü 1/9/2001 ìÝ÷ñé óÞìåñá, êÜ-
ðïéï âéâëßï-á, åîçãÞóôå ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò äåí äáíåéóôÞêáôå; (áðáíôÞóôå
óå 5 ãñáììÝò)
.................................................................................................................................................
7) Ïëïêëçñþíåôå ôçí ìåëÝôç ôùí âéâëßùí ðïõ äáíåßæåóôå;

ÐÜíôïôå Ðïëý óõ÷íÜ Óõ÷íÜ ÓðÜíéá Êáèüëïõ
8) Áí ç áðÜíôçóÞ óáò óôçí ðñïçãïýìåíç åñþôçóç åßíáé, Óõ÷íÜ Þ ÓðÜíéá Þ Êáèüëïõ,

åîçãÞóôå ôïõò ëüãïõò ðïõ óõìâáßíåé áõôü (áðáíôÞóôå óå 5 ãñáììÝò);
.................................................................................................................................................
9) Ðïéï Þ ðïéá áðü ôá ðáñáêÜôù íïìßæåôå üôé áíôéêáèéóôÜ ôï âéâëßï åîßóïõ áðïôåëå-
óìáôéêÜ óôç ìüñöùóÞ óáò; (óçìåéþóôå áðü 1 ìÝ÷ñé 7 3 äåîéÜ óôá êïõôÜêéá)
á) ôçëåüñáóç â) åöçìåñßäåò
ã) internet ä) óõæÞôçóç
å) ðåñéïäéêÜ óô) ïðôéêï-áêïõóôéêÜ ìÝóá (video, cd roms)
æ) Üëëï ç) êáíÝíá
ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ ÓÕÍÅÍÔÅÕÎÇÓ ÓÕÍÁÖÅÉÓ ÌÅ ÔÏ ÅÑÙÔÇÌÁÔÏËÏÃÉÏ

ÏÉ ÏÐÏÉÅÓ ÁÍÁËÕÈÇÊÁÍ
ÊáèçãçôÞò: Áíôéìåôùðßæåéò êáíÝíá ðñüâëçìá óå êÜðïéï ìÜèçìá;

ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: ÄéáâÜæåéò êÜðïéá âéâëßá áðü ôç âéâëéïèÞêç ãéá íá âåëôéùèåßò ó' áõôü;
ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: ÄéáâÜæåéò êÜðïéá Üëëá Ýíôõðá Þ âëÝðåéò ôçëåüñáóç-âßíôåï;
ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: Ãéáôß åðéëÝãåéò áõôÜ (ð.÷. ôçëåüñáóç) êáé ü÷é íá äáíåßæåóáé âéâëßá;
ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: Ôé ó' áñÝóåé íá äéáâÜæåéò ðåñéóóüôåñï; Ãéáôß;
ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: Ôé ùöåëÞèçêåò áðü ôüôå ðïõ äáíåßæåóáé âéâëßá;
ÌáèçôÞò:
149
MÝíôïñáò
ÊáèçãçôÞò: Ôé ëåßðåé ãåíéêÜ áðü ôç âéâëéïèÞêç (óå âéâëßá, åîïðëéóìü);

ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: Ãéá ðïéï ëüãï ðéóôåýåéò üôé äåí äáíåßæïíôáé êÜðïéïé óõììáèçôÝò óïõ;
ÌáèçôÞò:
ÊáèçãçôÞò: Ìðïñåß óÞìåñá íá áíôéêáôáóôÞóåé ôï âéâëßï Ýíá ìÝóï ìáæéêÞò åíç-
ìÝñùóçò Þ êÜôé Üëëï åîßóïõ åðéìïñöùôéêü;
ÌáèçôÞò:
1. ¼ðïõ (Å.Å.Ð.) èá åííïåßôáé óå óõíôïìßá ôï âéâëßï «ÅêðáéäåõôéêÞ ¸ñåõíá óôçí ÐñÜîç»

¼ðïõ (Å.Ì) èá åííïåßôáé óå óõíôïìßá ôï âéâëßï «Åã÷åéñßäéï ÌåëÝôçò».
¼ðïõ (Ì.Å.Å.) èá åííïåßôáé óå óõíôïìßá ôï âéâëßï «Ìåèïäïëïãßá ÅêðáéäåõôéêÞò ¸ñåõíáò»
¼ðïõ (Å.Å.Ô.È) èá åííïåßôáé óå óõíôïìßá ôï âéâëßï «ÅêðáéäåõôéêÞ Ýñåõíá ôñÝ÷ïíôá èÝìáôá»
Åèíéêü ÊÝíôñï Ôåêìçñßùóçò (2000). ÁÂÅÊÔ 5.0 (ÓôáôéóôéêÜ), ÁèÞíá: Åèíéêü ÊÝí-
ôñï Ôåêìçñßùóçò.
Cohen L., Manion L.(1997). Ìåèïäïëïãßá ÅêðáéäåõôéêÞò ¸ñåõíáò, ÁèÞíá: Ìå-
ôáß÷ìéï-¸êöñáóç.
Dennis Howitt & Duncan Cramer (2001). ÓôáôéóôéêÞ ìå ôï SPSS 10 ãéá windows,
ÁèÞíá: ÊëåéäÜñéèìïò.
Åëëçíéêü Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï (1999). ÅêðáéäåõôéêÞ ¸ñåõíá óôç ÐñÜîç (Ôüìïò
Á'), ÐÜôñá: Åëëçíéêü Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï.
Åëëçíéêü Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï (1999). ÅêðáéäåõôéêÞ ¸ñåõíá óôç ÐñÜîç-Åã÷åé-
ñßäéï ÌåëÝôçò, ÐÜôñá: Åëëçíéêü Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï.
ÊÜôïò ÁíáóôÜóéïò Â. (1986). ÓôáôéóôéêÞ, Èåóóáëïíßêç: ÐáñáôçñçôÞò.
ÊEATS, J. (1988). Measurements in Educational Research. Óôï J., Keeves EDU-
CATIONAL RESEARCH, METHODOLOGY, AND MEASUREMENT. Pergamon
Press. óåë. 306-316.
Êßï÷ïò ÐÝôñïò Á. (1993). ÐåñéãñáöéêÞ ÓôáôéóôéêÞ, ÁèÞíá: Interbooks.
Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï (2000). ÅõÝëéêôç Æþíç Êáéíïôüìùí ÄñÜóåùí (Ôüìïò Ã'),
ÁèÞíá: Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï.
ÌáêñÜêçò Âáóßëåéïò Ã. (2001). ÁíÜëõóç äåäïìÝíùí óôçí ÅðéóôçìïíéêÞ ¸ñåõíá ìå
ôçí ÷ñÞóç ôïõ SPSS áðü ôçí èåùñßá óôçí ðñÜîç, ÁèÞíá: Gutenberg.
Ðáñáóêåõüðïõëïò É. Í. (1984). Óôïé÷åßá ðåñéãñáöéêÞò êáé åðáãùãéêÞò óôáôéóôéêÞò,
ÁèÞíá: ÌáõñïìÜôç ÄçìÞôñç.
150
ÂÉÂËÉÏÊÑÉÓÉÅÓ
Ìé÷Üëç Ðáðáäüðïõëïõ, Ìå ìïëýâé êáé ÷áñôß –

ÓôéãìÝò áíáóêüðçóçò
Éáíüò, Èåóóáëïíßêç 2004
«…ô' Üóðñï ÷áñôß ìéëÜ ìå ôç öùíÞ óïõ

ôç äéêÞ óïõ öùíÞ
ü÷é åêåßíç ðïõ ó' áñÝóåé».
Ãéþñãïò ÓåöÝñçò
¼ôáí áðïöáóßæåé êáíåßò íá åêèÝóåé êñéôéêü êáé äéïñáôéêü, ïé óõíáíôÞóåéò

ôéò óêÝøåéò ôïõ óôï ÷áñôß, áðïöáóßæåé ôïõ ìå áíèñþðïõò êáé ðñÜãìáôá óçìá-
ôáõôü÷ñïíá íá åêôåèåß êáé íá êñéèåß ï íôéêÜ ãéá ôïí ßäéï áëëÜ êáé ãéá ôïí äç-
ßäéïò ãéá ôéò óêÝøåéò êáé ôéò êñßóåéò ôïõ, ìüóéï âßï áõôïý ôïõ ôüðïõ.
ôüóï áõôÝò ðïõ áðïêáëýðôïíôáé üóï êé Áöåôçñßá áõôÞò ôçò áõôïâéïãñáöé-
áõôÝò ðïõ ðáñáìÝíïõí Üäçëåò Þ õðáéíé- êÞò ðåñéÞãçóçò öáßíåôáé ðþò åßíáé ôï
êôéêÝò – ìéá ðïõ ç ãñáöÞ äåí ëÝãåé ìü- åñþôçìá ðïõ äéáôõðþíåé áðü ôçí áñ÷Þ
íïí áëëÜ óçìáßíåé, üðùò ìáò Ý÷åé äéäÜ- êéüëáò ï óõããñáöÝáò (ó. 26): «ðïéá ìðï-
îåé ï óïöüò ÅöÝóéïò. ñåß íá åßíáé ç óôÜóç åíüò åíåñãïý ðïëßôç
Ï Ìé÷Üëçò Ðáðáäüðïõëïò áðïêá- ìðñïóôÜ óå ìßá ôüóï ðåñßðëïêç êáôÜ-
ëýðôåôáé ðñÜãìáôé, ìÝóá áð' áõôüí ôïí óôáóç êáé ìðñïóôÜ óå ìßá æïöåñÜ óêéá-
ìéêñü áëëÜ ðåñéåêôéêü ôüìï, ðïõ ðå- ãñáöïýìåíç ðñáãìáôéêüôçôá;» Ãéá íá
ñéãñÜöåé ôá èçóáõñßóìáôá ôçò ðëïýóéáò äþóåé áìÝóùò óôçí åðüìåíç óåëßäá (ó.
åìðåéñßáò ôïõ, ùò Ýíáò åõáßóèçôïò êáé 27) ôçí áðÜíôçóç: «ìÝñïò ôçò åõèýíçò
óôï÷áóôéêüò ó÷ïëéáóôÞò ôçò êáèçìåñé- ìáò áðÝíáíôé óôçí êïéíùíßá... áðïôåëåß
íÞò, åêðáéäåõôéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé ðï- áêüìç ç Ýêöñáóç ôçò åõáéóèçóßáò, ôçò
ëéôéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò ðïõ ôïí ðñï- áíçóõ÷ßáò êáé ôçò ðñïóäïêßáò, ìðñïóôÜ
âëçìáôßæåé, ôïí åõ÷áñéóôåß, ôïõ ãåííÜ åñù- óå üóá óõìâáßíïõí êáé åíüøåé üóùí ðñï-
ôÞìáôá êáé áìöéâïëßåò áëëÜ êáé óõ÷íÜ äéáãñÜöïíôáé». ÁõôÞ ç ðñïãñáììáôéêÞ
ôïí ðëçãþíåé. äÞëùóç äéáôñÝ÷åé ôï óýíïëï ôïõ âéâëßïõ
Óôéò 200 ðåñßðïõ óåëßäåò ôïõ âéâëßïõ ôïõ ãéá íá êáôáëÞîåé ó' áõôü ðïõ öáßíåôáé
ôïõ îåäéðëþíåôáé ç ðïñåßá åíüò áíèñþ- íá ôïí ðñïâëçìáôßæåé âáèéÜ, áí ìÜëéóôá
ðïõ, Ýíá ïäïéðïñéêü ôïõ âßïõ ôïõ, óå ëÜâïõìå õðüøç ôéò çãåôéêÝò èÝóåéò áðü
óôéãìÝò áðü ôçí ðñïóùðéêÞ êáé ôçí áêá- ôéò ïðïßåò õðçñÝôçóå ôá êïéíÜ - ðïéïò
äçìáúêÞ ôïõ æùÞ, êáé ðåñéãñÜöïíôáé, ì' ðñÝðåé íá åßíáé ï ñüëïò êáé ç óôÜóç åíüò
Ýíáí ëüãï Þðéï êáé ÷áìçëüöùíï áëëÜ õðåýèõíïõ êáé óõíåôïý çãÝôç áõôÞ ôçí
151
MÝíôïñáò
åðï÷Þ: «...êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ çãÝôç óõããñáöÝá, ôçí êñéôéêÞ ðïëéôéêÞ óêÝøç
ðñÝðåé íá åßíáé ç óýíåóç, ç ëåëïãéóìÝíç ôïõ êáé ìéáí åõáéóèçóßá ðïõ ôïí ïäçãåß
áíôßäñáóç êáé, åíôÝëåé, ç ðñïóðÜèåéá áðï- óå áõôïêñéôéêÞ, üðùò ôçí åêöñÜæåé ìå
öõãÞò ôçò äñÜóçò. Ôï æçôïýìåíï åðïìÝ- ôïõò óôß÷ïõò ôïõ ðïéçôÞ ðïõ åðéëÝãåé:
íùò åßíáé ï áíôé-çñùéêüò çãÝôçò» (ó. 28). «Áí èÝëåéò íá ëÝãåóáé Üíèñùðïò,
Áðü ìéá ôÝôïéá óêïðéÜ áíôéìåôùðßæåé äå èá ðÜøåéò ïýôå óôéãìÞ í' áãùíßæåóáé
êáßñéá æçôÞìáôá ôçò óýã÷ñïíçò æùÞò- ãéá ôçí åéñÞíç êáé ãéá ôï äßêéï.
ôçí ðáéäåßá, ôç èñçóêåßá, ôï äßêáéï, ôçí ......Äåí Ý÷åéò êáéñü,
éóôïñßá, ôïí ðüëåìï, ôçí ðñïóöõãéÜ, ôçí äåí Ý÷åéò êáéñü ãéá ôïí åáõôü óïõ
ðïëéôéóìéêÞ ðïéêéëßá, ôçí ðïëéôéêÞ, ìå áí èÝëåéò íá ëÝãåóáé Üíèñùðïò.» (ó. 62)
ôçí áãùíßá üôé óõ÷íÜ «... ëåéôïõñãïýìå Ôï âéâëßï áõôü åßíáé ðñïúüí ôçò «åõ-
÷ùñßò ìåëÝôç, âéáóôéêÜ, áðïóðáóìáôéêÜ ãåíïýò ïñãÞò» ðïõ êáôÝ÷åé ôïí óõããñáöÝá
êáé ôåëéêÜ áíáðïôåëåóìáôéêÜ» (ó. 31). ìðñïóôÜ óôá áäéÝîïäá ôïõ óýã÷ñïíïõ êü-
Êõñßáñ÷ç åßíáé åäþ ç áãùíßá ôïõ äá- óìïõ: ôçí áëáæïíåßá ôçò äýíáìçò, ôç óõ-
óêÜëïõ, «ìå êáñäéÜ ðáôÝñá êáé ïñÜìá- íáëëáãÞ, ôçí Ýëëåéøç åðéêïéíùíßáò, ôçí
ôá ðïéçôïý», üðùò áíáöÝñåôáé (ó. 36), õðïôáãÞ. «¼óïé áíôáëëÜóóïõí ôçí åëåõèå-
íá ðñïóöÝñåé ôç èçóáõñéóìÝíç ðåßñá ñßá ìå ôçí áóöÜëåéá äå äéêáéïýíôáé êáìßá
ôïõ óôïõò íÝïõò áíèñþðïõò: «ôá ðáéäéÜ áðü ôéò äýï» åðáíáëáìâÜíåé åìöáôéêÜ (ó.
ðñÝðåé íá êáôáëÜâïõí. Åßíáé ç ìïíáäéêÞ 56). Êáé áãùíßæåôáé íá ìáò ðåßóåé, ìå ôç
ìáò åëðßäá ãéá íá æÞóïõí êáëýôåñåò íïïôñïðßá êáé ôï ðÜèïò åíüò ÄéáöùôéóôÞ,
ìÝñåò ó' Ýíá ðéï äßêáéï êüóìï» (ó. 38). ãéá ðñÜãìáôá áõôïíüçôá ðïõ åîáêïëïõ-
Ï Ìé÷Üëçò Ðáðáäüðïõëïò ðéóôåýåé èïýí, ùóôüóï, íá ðáñáìÝíïõí áìöéóâç-
ôïýìåíá -ôéò ßóåò åõêáéñßåò óôç ìüñöùóç,
óôç äýíáìç ôçò ãíþóçò êáé óôç äýíáìç ôùí
ôçí ðñüïäï êáé ôçí áíÜðôõîç, ôçí äéÜ âßïõ
ìïñöùìÝíùí åíåñãþí ðïëéôþí ãéá í' áëëÜ-
ìÜèçóç, ôéò áíèñùðéóôéêÝò áîßåò, ôïí óåâá-
îïõí ôïí êüóìï, ãéá «... íá äçìéïõñãÞóïõìå
óìü ôçò åôåñüôçôáò, ôçí åðáöÞ êáé ôçí êïé-
ìéá ðáëéããåíåóßá ìå Üñìáôá ôç ãíþóç, ôç
íùíéêüôçôá ôùí áíèñþðùí (ó. 158, 181).
äïõëåéÜ, ôç óõëëïãéêüôçôá, ôçí åíåñãü óõì-
Ðáñ' üëïí ôïí äéäáêôéêü ôüíï ðïõ
ìåôï÷Þ üëùí ìáò óôá êïéíÜ, ôçí áìåôáêß-
öáßíåôáé íá õðïêñýðôåé ï ëüãïò ôïõ, ìå
íçôç áðïöáóéóôéêüôçôá. ×ñåéáæüìáóôå ôçí
ôï âéâëßï ôïõ áõôü ï óõããñáöÝáò äåí èÝ-
ðñùôïðïñßá ôùí íÝùí ìáò, ðïõ îåðåñíþ-
ëåé íá äéäÜîåé Þ íá íïõèåôÞóåé: «Äå óõ-
íôáò ôçí áäéáöïñßá ôçò åðï÷Þò, ìå åëåýèå-
íçèßæù íá íïõèåôþ. Ðéóôåýù üôé åìåßò ïé
ñç óêÝøç, ìå ðñïâëçìáôéóìü, ìå êñéôéêÞ
ìåãáëýôåñïé ðñÝðåé íá ìç íïõèåôïýìå áë-
áìöéóâÞôçóç êáé êõñßùò ìå äïõëåéÜ êáé
ëÜ íá åìðíÝïõìå ôïõò íÝïõò áíèñþðïõò
ãíþóç èá ðáñáóýñïõí êé åìÜò...» (ó. 50).
ìå ôïí ôñüðï ôçò æùÞò ìáò» ãñÜöåé (ó. 35)
Ðáñüôé ôï âéâëßï ðñïäßäåé óôéãìÝò
êáé íïìßæù üôé áõôü áêñéâþò ðåôõ÷áßíåé,
óõíáéóèçìáôéêÞò Ýíôáóçò, ìáñôõñåß åðß-
íá ëåéôïõñãåß äçëáäÞ ùò ïäïäåßêôçò ðñïò
óçò ìßá íçöÜëéá ïñèïëïãéêüôçôá ìå ôçí
ôïí äñüìï ôçò áñåôÞò áêïëïõèþíôáò êé ï
åðáãùãéêÞ êëéìÜêùóç ôïõ óôï÷áóìïý
ßäéïò ôçí ðáôñïãïíéêÞ åíôïëÞ: Ôßìá êé
êáé ôçí éåñÜñ÷çóç ôùí ðñïâëçìÜôùí
Ýðáñ', ôßìá êé Üöóïí...
ðïõ åîåôÜæåé. Áðïêáëýðôåé áêüìç ôï
áíïé÷ôü ðíåýìá êáé ôçí åõñõìÜèåéá ôïõ ×ÑÉÓÔÉÍÁ ÂÅÚÊÏÕ
H ê. ×ñéóôßíá ÂÝúêïõ åßíáé Óýìâïõëïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ
152
Ç Áíþôáôç Åêðáßäåõóç óôïí 21ï áéþíá
ÅðéìÝëåéá: Ã. ÌáõñåéäÞò - Á. ÐÝôñïõ
Åêäüóåéò Intercollege, Ëåõêùóßá 2003
Ôï âéâëßï Ç áíþôáôç åêðáßäåõóç ðáíåðéóôçìßùí, üðùò ðñïÝêõøáí ìÝóá

óôïí 21ï áéþíá Þñèå ôçí ðéï êáôÜëëçëç áðü ôéò ðñüóöáôåò äéáóêÝøåéò ôïõ Ðáñé-
óôéãìÞ, ôçí þñá ðïõ ç êõðñéáêÞ ðïëéôåßá óéïý (1998), ôçò Ìðïëüíéá (1999) êáé ôçò
ìåëåôÜ óïâáñÜ ôï èÝìá ôçò åêðáéäåõ- ÐñÜãáò (2001). ×áñáêôçñéóôéêÜ ãñÜöåé:
ôéêÞò ìåôáññýèìéóçò êáé ôçí áíáâÜèìé- «Ç ãíùñéìßá ìå ôá êåßìåíá áõôÜ èá ìðï-
óç ôçò ôñéôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò. Åë- ñïýóå íá êáëýøåé êåíÜ ðïõ ðéèáíüí íá
ðßæïõìå üôé ôï âéâëßï áõôü èá âïçèÞóåé, õðÜñ÷ïõí óôï èåùñçôéêü ìáò ðñïâëçìá-
áí äéáâáóèåß, ðñïò ôçí ïñèÞ êáôåýèõí- ôéóìü êáé åîïðëéóìü, áëëÜ êáé íá óõì-
óç. ÐñÝðåé éäéáßôåñá íá åõ÷áñéóôÞóïõìå âÜëåé óôç óôáäéáêÞ äéáìüñöùóç åíüò
êáé íá óõã÷áñïýìå ôïí ÊïóìÞôïñá ôçò ðëáéóßïõ âáóéêþí áñ÷þí ðïõ èá ìáò ðá-
Ó÷ïëÞò Åðéóôçìþí ÁãùãÞò ôïõ êïëåãßïõ ñÜó÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá ïñãáíþóïõìå
ìáò, äñá Ãåþñãéï ÌáõñïåéäÞ, ãéá ôçí êáëýôåñá ôéò óêÝøåéò ìáò áíáöïñéêÜ ìå
ðñùôïâïõëßá ôïõ íá åêäïèåß ôï âéâëßï ôá ðéï ðÜíù æçôÞìáôá».
êáèþò êáé ãéá ôçí åîáßñåôç åéóáãùãÞ ôïõ, Óôçí åìðåñéóôáôùìÝíç åéóáãùãÞ ôïõ
ôïí áãáðçôü óõíÜäåëöï ÁëÝîç ÐÝôñïõ ìå ôßôëï «Ôï ðáñüí êáé ôï ìÝëëïí ôçò á-
ãéá ôç öéëïëïãéêÞ åðéìÝëåéá ôùí êåéìÝ- íþôáôçò åêðáßäåõóçò», ï Ãéþñãïò Ìáõ-
íùí êáé íá áðïäþóïõìå ôç äÝïõóá ôéìÞ ñïåéäÞò áíáöÝñåé üôé «ç êéíçôéêüôçôá
óôïí áåßìíçóôï ÁíäñÝá ×ñéóôïäïõëßäç ðïõ ðáñáôçñåßôáé óôéò ìÝñåò ìáò ãýñù
ãéá ôï êïðéþäåò Ýñãï ôçò ìåôÜöñáóçò áðü ôçí áíþôáôç åêðáßäåõóç êáôáäåé-
ôùí êáíïíéóôéêþí êåéìÝíùí ðïõ áðïôå- êíýåé ôç óïâáñüôçôá ôïõ ðñïâëÞìáôïò
ëïýí ôï óêåëåôü ôïõ âéâëßïõ. Ç áðëÞ, êáé ôçí áãùíßá üëùí ãéá ôç äçìéïõñãßá
áðÝñéôôç, áëëÜ åîáéñåôéêÜ åðéêïéíùíéá- åíüò ðáíåðéóôçìßïõ ðåñéóóüôåñï äçìï-
êÞ åðéìÝëåéá ôïõ åîùöýëëïõ áíÞêåé óôç êñáôéêïý, åõÝëéêôïõ êáé áðïôåëåóìáôé-
óõíÜäåëöï ôïõ ÔìÞìáôïò Ãñáöéêþí Ôå- êïý, éêáíïý íá áíôéìåôùðßóåé ôéò ðñï-
÷íþí êáé ÅóùôåñéêÞò Äéáêüóìçóçò, Ìá- êëÞóåéò ôïõ 21ïõ áéþíá».
ñéÜííá Êáöáñßäïõ. Óôï ðñþôï ìÝñïò ôçò ðñáãìáôéêÜ åì-
Óôïí ðñüëïãü ôïõ âéâëßïõ ï äñáò âñéèïýò êáé áíáëõôéêÞò åéóáãùãÞò ôïõ,
ÅõÜããåëïò ÊïõöïõäÜêçò, Ðñýôáíçò ôïõ ï ê. ÌáõñïåéäÞò áíáëýåé âáóéêÝò Ýí-
Intercollege, ôïíßæåé ôç ìåãÜëç óçìáóßá íïéåò ãéá ôçí áíáæÞôçóç åíüò íÝïõ ðáíå-
ôçò Ýêäïóçò êáé ìáò åíçìåñþíåé ãéá ôá ðéóôçìéáêïý óõìöþíïõ, ìå óõãêåêñéìÝ-
êáíïíéóôéêÜ êåßìåíá êáé ôéò äéáêçñýîåéò íåò áíáöïñÝò óå ðáíåðéóôçìéáêïýò, áêá-
ó÷åôéêÜ ìå ôï ìÝëëïí ôçò Áíþôáôçò Åê- äçìáúêïýò óõããñáöåßò Þ åéäéêïýò ãéá
ðáßäåõóçò êáé ôç äçìéïõñãßá óýã÷ñïíùí èÝìáôá Áíþôáôçò Åêðáßäåõóçò, ïé ïðïßïé
153
MÝíôïñáò
÷áñÜóóïõí ôï ãåíéêü ðëáßóéï áíáöïñÜò ÔñéôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò óôç Åõñþ-

ãéá ôç äïìÞ êáé ôïõò óôü÷ïõò ôïõ ðáíåðé- ðç: ÅêôåëåóôéêÞ Ðåñßëçøç.
óôçìßïõ ôïõ ìÝëëïíôïò. Óôï äåýôåñï ìÝ- Â´. H êïéíÞ ÄéáêÞñõîç ôùí Åõñùðáßùí
ñïò ðáñïõóéÜæïíôáé ôá êåíôñéêÜ óçìåßá Õðïõñãþí Ðáéäåßáò, (Ìðïëüíéá, Éïýíéïò
ôùí êáíïíéóôéêþí êåéìÝíùí ðïõ ðñïÝêõ- 1999).
øáí áðü äéáóêÝøåéò äéåèíþí ïñãáíé- Ï ×þñïò ôçò ÅõñùðáúêÞò ÔñéôïâÜè-
óìþí, ðïõ äßäïõí áðáíôÞóåéò óå êáèïñé- ìéáò Åêðáßäåõóçò, ÄéåèíÝò ÓåìéíÜñéï,
óôéêÜ åñùôÞìáôá ãéá ôç äïìÞ êáé ôç ëåé- (Ëåßñéá, 24-25 Íïåìâñßïõ 2000): ÓõóôÞ-
ôïõñãßá ôïõ áõñéáíïý ðáíåðéóôçìßïõ, ìáôá Óõóóþñåõóçò êáé ÌåôáöïñÜò Äé-
åíþ óôï ôåëåõôáßï ó÷ïëéÜæïíôáé áðïöÜ- äáêôéêþí ÌïíÜäùí êáé ÄéáêÞñõîç ôùí
óåéò åõñùðáúêþí óõíáíôÞóåùí ãéá ôï ß- Öïéôçôþí (Ãêáßôåìðïñê, 25 Ìáñôßïõ
äéï èÝìá êáé åðéóçìáßíåôáé ç áíáãêáéü- 2001).
ôçôá äçìéïõñãßáò åíüò «Åõñùðáúêïý ×þ- Ã´. Ç Áíáêïßíùóç ãéá ôç ÓõíÜíôçóç ôùí
ñïõ Áíþôáôçò Åêðáßäåõóçò» ìå åíéáßï Åõñùðáßùí Õðïõñãþí Ðáéäåßáò (ÐñÜãá,
óýóôçìá äéäáêôéêþí ìïíÜäùí êáé ôßôëùí ÌÜéïò, 1988), üðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé êáé
óðïõäþí êáé ìéáò êïéíÞò åõñùðáúêÞò óõ- ó÷ïëéÜæïíôáé áðïöÜóåéò äéåèíþí óõ-
íåñãáóßáò óå üëá ôá åðßðåäá. íáíôÞóåùí ãéá ôç Äçìéïõñãßá «Åõñù-
Ôï Äåýôåñï ÌÝñïò ôïõ âéâëßïõ, ðïõ ðáúêïý ×þñïõ Áíþôáôçò Åêðáßäåõóçò».
öÝñåé ôïí ôßôëï «ÊáíïíéóôéêÜ êåßìåíá Óôï ôÝëïò ôïõ âéâëßïõ ðåñéëáìâÜíï-
ãéá Ýíá óýã÷ñïíï ðáíåðéóôÞìéï» ðåñé- íôáé, ùò ðáñáñôÞìáôá, ôá ðéï ðÜíù Êá-
ëáìâÜíåé ôá åîÞò êåöÜëáéá: íïíéóôéêÜ Êåßìåíá óôçí ÁããëéêÞ Ãëþó-
Á´. Ç Ðáãêüóìéá ÄéÜóêåøç ãéá ôçí Áíþ- óá, êáèþò êáé ç Magna Charta ôçò Åõ-
ôáôç Åêðáßäåõóç óôïí 21ï Áéþíá, (Ðá- ñùðáúêÞò Åêðáßäåõóçò (Ìðïëüíéá, Óå-
ñßóé, Ïêôþâñéïò 1998). ðôÝìâñéïò 1988).
Óôï êåöÜëáéï áõôü ðåñéëáìâÜíïíôáé ÃåíéêÜ ôï âéâëßï áðïôåëåß Ýíá ðïëý
ç ÏéêïõìåíéêÞ ÄéáêÞñõîç ãéá ôçí Áíþ- ÷ñÞóéìï ïäçãü ãéá üëïõò åêåßíïõò ðïõ åí-
ôáôç Åêðáßäåõóç óôïí 21ï Áéþíá: ¼ñá- äéáöÝñïíôáé ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ôñéôï-
ìá êáé ÐñÜîç, ç ÁðïóôïëÞ êáé Ëåéôïõñ- âÜèìéáò åêðáßäåõóçò, ëáìâÜíïíôáò õðüøç
ãßá ôçò Áíþôáôçò Åêðáßäåõóçò, ç Äéá- êáé ôéò äéåèíåßò áíôéëÞøåéò êáé áðïöÜóåéò
ìüñöùóç ôïõ ÏñÜìáôïò ãéá ôçí Ôñéôï- áñìüäéùí óùìÜôùí, äéåèíþí äéáóêÝøåùí
âÜèìéá Åêðáßäåõóç, Áðü ôï ¼ñáìá êáé äéåèíþí Ïñãáíéóìþí. Åõ÷Þ êáé ðñï-
óôçí ÐñÜîç, ôï Ðëáßóéï ¢ìåóçò ÄñÜóçò óäïêßá üëùí ìáò åßíáé åêåßíïé ðïõ ëáìâÜ-
ãéá ôçí áëëáãÞ êáé áíÜðôõîç óôçí Á- íïõí ôéò ðïëéôéêÝò áðïöÜóåéò ãéá ôï ìÝëëïí
íþôáôç Åêðáßäåõóç, Äñáóôçñéüôçôåò ôçò ôñéôïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò íá ìðïõí
Ðñïôåñáéüôçôáò óå Åèíéêü Åðßðåäï,
óôïí êüðï íá ìåëåôÞóïõí êáé ëÜâïõí õðü-
Ðñïôåñáéüôçôåò óå åðßðåäï óõóôçìÜôùí
øç ôïõò ôï ðïëýôéìï áõôü âïÞèçìá.
êáé éäñõìÜôùí, ÅíÝñãåéåò ðïõ ðñÝðåé íá
Ôåëåéþíïíôáò, åðéèõìïýìå íá åêöñÜ-
áíáëçöèïýí óå äéåèíÝò åðßðåäï ìå ðñù-
óïõìå êáé ðÜëé ôéò åõ÷áñéóôßåò êáé ôá
ôïâïõëßá ôçò ÏÕÍÅÓÊÏ, Ðåñßëçøç ôçò
óõã÷áñçôÞñéÜ ìáò óå üëïõò ôïõò óõíôå-
ÏéêïõìåíéêÞò ÄéáêÞñõîçò ãéá ôçí Áíþ-
ëåóôÝò ôçò åîáéñåôéêÞò áõôÞò äïõëåéÜò.
ôáôç Åêðáßäåõóç êáé ÔÜóåéò êáé Ðñï-
âëçìáôéóìïß óôéò ÌáèçóéáêÝò ÄïìÝò ôçò ÁÍÄÑÅÁÓ ÊË. ÓÏÖÏÊËÅÏÕÓ
Ï ê. ÁíäñÝáò Êë. ÓïöïêëÝïõò åßíáé äñ êáèçãçôÞò Åðéêïéíùíßáò êáé ÌÌÅ óôï Intercollege
Ëåõêùóßáò Êýðñïõ
154
Ç ÄéáðïëéôéóìéêÞ Åêðáßäåõóç óôéò âáëêáíéêÝò ÷þñåò
Balkan Society for Pedagogy and Education 4
N.P.Terzis (ed.), Intercultural Education in the Balkan Countries
Kyriakidis Bros.s.a., Thessaloniki 2004
«Ðéóôåýù óôçí áñ÷Þ üôé ï áãþíáò åíáíôßïí ôïõ ñáôóéóìïý áñ÷ßæåé ìå ôçí åêðáßäåõóç.
Ìðïñåß êáíåßò íá åêðáéäåýóåé ôá ðáéäéÜ ü÷é ôïõò ìåãÜëïõò».
Tahar Ben Jelloun
Åêäüèçêå ðñüóöáôá, ìå åðéìÝëåéá ôçí åëëçíéêÞ åêðáéäåõôéêÞ ðñáãìáôéêü-

ôïõ êáèçãçôÞ ôçò ÐáéäáãùãéêÞò ôïõ Áñé- ôçôá, êáèþò ôá åëëçíéêÜ ó÷ïëåßá õðïäÝ-
óôïôåëåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíß- ÷ïíôáé ìå óõíå÷Þ áõîáíüìåíï ñõèìü îÝ-
êçò, ê. Í.Ð. ÔåñæÞ ï 4ïò ôüìïò ôçò óåé- íïõò ìáèçôÝò áðü ðïéêßëåò ÷þñåò ôïõ
ñÜò Balkan Society for Pedagogy and êüóìïõ, ïé ïðïßïé äåí ìéëïýí ôçí åëëç-
Education ìå ôßôëï Intercultural Edu- íéêÞ ãëþóóá êáé äåí ìðïñïýí åýêïëá íá
cation in the Balkan Countries ôùí Åêäü- åíôá÷èïýí ôüóï óôç ó÷ïëéêÞ üóï êáé ôçí
óåùí Publishing House Kyriakides Bro- êïéíùíéêÞ æùÞ ôçò ÅëëÜäáò.
thers S.A. Ï ôüìïò áõôüò ðáñïõóéÜæåé ¼ðùò öáßíåôáé ðïëý åýãëùôá êáé
éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ëüãù ôçò åðéêáé- óôïí ðáñüíôá ôüìï ôï èÝìá áõôü áðá-
ñüôçôáò ôùí èåìÜôùí ðïõ áíÝðôõîáí ïé ó÷ïëåß ìå åîßóïõ åðåßãïíôá ÷áñáêôÞñá
åéóçãçôÝò óôç äéçìåñßäá ðïõ ïñãáíþ- üëåò ôéò üìïñåò âáëêáíéêÝò ÷þñåò. Ïé
èçêå óôçí Ï÷ñßäá óôéò 9-10 Ìáúïõ 2003 ðïëëÝò êáé åîáéñåôéêÜ åíäéáöÝñïõóåò
áðü ôç Balkan Society for Pedagogy and áðü èåìáôïëïãéêÞ êáé ðáéäáãùãéêÞ Ü-
Education, óå óõíåñãáóßá ìå ôï ÔìÞìá ðïøç åéóçãÞóåéò êáèéóôïýí öáíåñü ôï
Öéëïóïößáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ôùí «Á- ó÷åôéêü ðñïâëçìáôéóìü ãéá ôçí áíôéìå-
ãßùí Êõñßëëïõ êáé Ìåèïäßïõ» ôùí Óêï- ôþðéóç ôùí ðïéêßëùí ìïñöùôéêþí, ãëùó-
ðßùí. Ìå ôçí Ýêäïóç ôùí ðñáêôéêþí ôçò óéêþí áëëÜ êáé åõñýôåñá ðïëéôéóìéêþí
äéçìåñßäáò áõôÞò ãéíüìáóôå êïéíùíïß æçôçìÜôùí ðïõ èÝôåé ç áíáãêáéüôçôá
ôïõ ïõóéáóôéêïý ðñïâëçìáôéóìïý ðïõ ìéáò óýã÷ñïíçò ðïëõðïëéôéóìéêÞò êáé
áíáðôý÷èçêå ãéá ôçí êáôáíüçóç ôùí èå- äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò.
ìÜôùí ðïõ áöïñïýí ôéò ÂáëêáíéêÝò áëëÜ ÓõãêåêñéìÝíá, ïé åéóçãçôÝò åóôßáóáí
êáé ãåíéêüôåñá ôéò óýã÷ñïíåò ðïëõðïëé- ôï åíäéáöÝñïí ôïõò óôç äéáðïëéôéóìéêÞ
ôéóìéêÝò êïéíùíßåò êáé åéäéêÜ ôï æÞôçìá áãùãÞ, ç ïðïßá ùò äéáäéêáóßá äçëþíåé
ôçò äéáðïëéôéìéêÞò åêðáßäåõóçò. ìéá óõíå÷Þ êáé äõíáìéêÞ áëëçëåðßäñáóç
Ôï æÞôçìá ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò åê- êáé óõíåñãáóßá áíÜìåóá óå Üôïìá äéá-
ðáßäåõóçò åßíáé êáßñéï êáé åðåßãïí ãéá öïñåôéêþí åèíïôéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí
155
MÝíôïñáò
êïéíùíéêþí ïìÜäùí ìå óêïðü ôç äçìéïõñ- óçò ôùí åêðáéäåõôéêþí ðïõ èá åðéìïñ-

ãßá áíïéêôþí êïéíùíéþí ðïõ èá ÷áñá- öþíïíôáé ðñïêåéìÝíïõ íá äéäÜîïõí óå
êôçñßæïíôáé áðü éóïíïìßá, áëëçëïêáôá- ó÷ïëåßá ìå äéáðïëéôéóìéêü ðñüãñáììá.
íüçóç, áëëçëïáðïäï÷Þ êáé áëëçëåããýç. ¼ëåò ó÷åäüí ïé åéóçãÞóåéò óôçñßæï-
Ïé åéóçãçôÝò êáôÝèåóáí ôéò áðüøåéò íôáí óôçí Ýííïéá ôçò áðïäï÷Þò êáé ôïõ
ôïõò ó÷åôéêÜ ìå ôçí åöáñìïãÞ ôçò äéá- áóðáóìïý ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò äéáöïñå-
ðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò óôéò ÷þñåò ôéêüôçôáò, ç ïðïßá ïäçãåß óôç äéáäéêá-
ôïõò, ôç äéäáóêáëßá ôçò ìçôñéêÞò ãëþ- óßá ôçò êïéíùíéêÞò Ýíôáîçò. Ç ðïëéôéêÞ
óóáò ôùí ìåôáíáóôþí óôéò ÷þñåò õðïäï- ôçò Ýíôáîçò åßíáé, âÝâáéá, êÜôé ðåñéóóü-
÷Þò, ôç ìåßùóç ôùí ðñïêáôáëÞøåùí óôï ôåñï áðü ôçí áðëÞ ðñïóöïñÜ ìáèçìÜ-
ó÷ïëåßï äßíïíôáò Ýìöáóç óå ïñéóìÝíïõò ôùí Ýíôáîçò, äéüôé óôï÷åýåé óôçí åíåñãü
ðáñÜãïíôåò ôïõ ó÷ïëéêïý ðåñéâÜëëï- óõììåôï÷Þ ôùí ìåëþí ôùí åèíéêþí ìåéï-
íôïò üðùò ôï äéäáêôéêü õëéêü, ôá ðñï- íïôÞôùí.
ãñÜììáôá åðéìüñöùóçò ê.Ü. Ôüíéóáí, Óôçí åéóÞãçóÞ ôçò ç Nelly Boiadjieva,
åðßóçò, üôé ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí êáèçãÞôñéá óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Óü-
äéáêñßóåùí óôçí åêðáßäåõóç áðáéôåßôáé öéáò, åðåóÞìáíå ìåôáîý Üëëùí êáé ôá
ìéá ðïëõèåóìéêÞ ðñïóÝããéóç· ôï ó÷ïëåßï åîÞò:
áðü ìüíï ôïõ äåí ìðïñåß íá áíôéìåôù-
ðßóåé áõôÜ ôá æçôÞìáôá, Ý÷åé ùóôüóï ôç á) ôá ðñþôá äåßãìáôá äéáðïëéôéóìéêÞò
äõíáôüôçôá êáé ôçí õðï÷ñÝùóç íá óõì- åêðáßäåõóçò óôá ó÷ïëåßá ôçò Âïõëãá-
âÜëåé óôç äçìéïõñãßá ìéáò ðéï äßêáéçò ñßáò åìöáíßæïíôáé ôï 1993, ÷ñïíéÜ êáôÜ
êïéíùíßáò ìå ôçí Üìâëõíóç ôùí êïéíù- ôçí ïðïßá ôï Õðïõñãåßï Ðáéäåßáò åóôßá-
íéêþí äéáêñßóåùí êáé áíéóïôÞôùí. óå ôï åíäéáöÝñïí ôïõ óôç äéáðïëéôéóìéêÞ
Ôá èÝìáôá ôùí åéóçãÞóåùí áöïñïý- ðñïóÝããéóç, ÷ùñßò üìùò óõãêåêñéìÝíç
óáí ôçí êáôÜóôáóç ôçò åëëéðïýò äéáðï- äéäáêôéêÞ ìåèïäïëïãßá ãéá ôá áëëïäáðÜ
ëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò óôéò äéÜöïñåò ðáéäéÜ ðïõ öïéôïýóáí óôï ó÷ïëåßï
âáëêáíéêÝò ÷þñåò (ÅëëÜäá, Âïõëãáñßá, â) 30 äéáöïñåôéêÝò åèíéêÝò ìåéïíüôçôåò
Óåñâßá, Fyrom, Ôïõñêßá) ôá ðñïâëÞìá- æïõí óÞìåñá óôç Âïõëãáñßá, ïé ïðïßåò
ôá ôçò ó÷ïëéêÞò åêðáßäåõóçò ôùí ìåéï- óýìöùíá ìå ôï Óýíôáãìá ôïõ 1991 Ý÷ïõí
íïôéêþí ïìÜäùí óôéò ÷þñåò ðïõ õðÜñ-
äéêáßùìá íá äéäÜóêïíôáé ôç ìçôñéêÞ
÷ïõí, æçôÞìáôá äéäáêôéêÞò ìåèïäïëï-
ôïõò ãëþóóá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò õðï-
ãßáò, éäéáßôåñá üóïí áöïñÜ ôïõò äßãëùó-
÷ñåùôéêÞò åêðáßäåõóÞò ôïõò óôç Âïõë-
óïõò ìáèçôÝò. ¢ëëá óçìáíôéêÜ èÝìáôá
ãáñéêÞ ãëþóóá
Þôáí ó÷åôéêÜ ìå ôïõò êïéíùíéêïøõ÷ïëï-
ãéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïõ åðçñåÜæïõí ôïõò ã) ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1997 õðïãñÜöôçêå
îÝíïõò ìáèçôÝò óôéò ÷þñåò õðïäï÷Þò. ï íüìïò - ðëáßóéï ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôùí
ÔÝëïò, åîåôÜóôçêáí ïé äõíáôüôçôåò êáé åèíéêþí ìåéïíïôÞôùí ðïõ æïõí óôç Âïõë-
ïé åõêáéñßåò äéáâáëêáíéêÞò óôíåñãáóßáò ãáñßá, ÷ùñßò üìùò íá åßíáé îåêÜèáñï ôï
óôïí ôïìÝá ôçò åêðáßäåõóçò êáèþò êáé ôïðßï ó÷åôéêÜ ìå ôï ìïíôÝëï ôçò åíóùìÜ-
ôá ðñïóüíôá êáé ôá êñéôÞñéá áîéïëüãç- ôùóçò ôùí ìåéïíïôÞôùí óôç Âïõëãáñßá
156
ä) áðü ôï 1995 ôï Õðïõñãåßï Ðáéäåßáò ðñüãñáììá áõôü ÷ñçóéìïðïéåß ùò ðëáß-
êáé ÅðéóôÞìçò ôçò Âïõëãáñßáò åãêñßíåé óéï áíáöïñÜò ôç äéáðïëéôéóìéêÞ ðñï-
ðñïãñÜììáôá åñåõíçôéêþí ïìÜäùí ãéá óÝããéóç, Ý÷åé ðáñåìâáôéêü ÷áñáêôÞñá
ôç ìåëÝôç ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò ðñïóÝããé- êáé ãåíéêü óêïðü ôç äçìéïõñãßá ôùí
óçò óôçí åêðáßäåõóç ðñïûðïèÝóåùí åêåßíùí ðïõ äéáóöáëß-
æïõí óå üëïõò ôïõò ìáèçôÝò ßóåò åõêáé-
å) ôá Ýôç 1998-2000 åêðïíÞèçêáí ðñï-
ñßåò ðñüóâáóçò óôçí åêðáßäåõóç.
ãñÜììáôá óå óõíåñãáóßá ôùí Ðáíåðéóôç-
Ï Gurcan Ultamir, Abant Izzet Ba-
ìßùí ôçò Óüöéáò, ôçò Shoumen, ôïõ Ëïíäß-
ysal, êáèçãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï Bolu
íïõ êáé ôçò Âáñêåëþíçò ìå èÝìá ôçí åéäé-
ôçò Ôïõñêßáò, óôçí åéóÞãçóÞ ôïõ ôüíéóå
êÞ åðéìüñöùóç ôùí åêðáéäåõôéêþí óå
üôé ç ìåôáíÜóôåõóç åßíáé ôüóï ðáëéÜ üóï
èÝìáôá äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò.
ç áíèñùðüôçôá êáé üôé ìåôÜ ôïí Á´ êáé
ÔÝëïò, ôüíéóå ôçí éäéáßôåñç âáñýôçôá ôïí Â´ Ðáãêüóìéï ðüëåìï ï åêâéïìç÷áíé-
ðïõ Ý÷åé äïèåß óôçí êïéíùíéêïðïßçóç óìüò åîïìÜëõíå ôéò ó÷Ýóåéò ôùí áíôßðá-
ôùí ìç ðñïíïìéïý÷ùí ðáéäéþí ôùí ÑïìÜ, ëùí êïéíùíéþí êáé äçìéïýñãçóå Ýíá
êáèþò ç ó÷ïëéêÞ äéáññïÞ ôüóï ôùí ÑïìÜ åêðáéäåõôéêü ðåñéâÜëëïí ðïõ åäñÜæåôáé
üóï êáé ôùí ðáéäéþí ôçò ÔïõñêéêÞò ìåéï- óôéò áñ÷Ýò ôçò åíèÜññõíóçò ôçò áíï÷Þò,
íüôçôáò äéáñêþò áõîÜíåôáé, ÷ùñßò üìùò ôçò áðïäï÷Þò ôçò ýðáñîçò äéáöïñåôéêþí
íá Ý÷åé óçìåéùèåß éäéáßôåñç ðñüïäïò ðïëéôéóìþí êáé ôçò áðïöõãÞò ôçò ÷ñÞóçò
óôïí ôïìÝá áõôü. ôïõ «åìåßò» óôï ðëáßóéï ôçò ðáãêïóìéï-
Óôçí åéóÞãçóÞ ôïõ ï Ãåþñãéïò ÌÜñ- ðïßçóçò. Åðßóçò, áíáöÝñèçêå óôéò íÝåò
êïõ, êáèçãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôùí íïìéêÝò äéáôÜîåéò ðïõ èåóðßóôçêáí, ðñï-
Áèçíþí, áíáöÝñèçêå óôçí õðÜñ÷ïõóá êåéìÝíïõ íá ðñïóåããßóåé ç Ôïõñêßá ôéò
íïìïèåóßá (Í. 2413/96), ðïõ êáëýðôåé ðñïäéáãñáöÝò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò.
ðëÞñùò ôçí ïñãÜíùóç êáé ëåéôïõñãßá Ïé äéáôÜîåéò áõôÝò áöïñïýí ôéò îå-
ôùí ó÷ïëåßùí äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõ- íüãëùóóåò åêäüóåéò êáé ôçí åêìÜèçóç îÝ-
óçò ìå ôñüðï ðïõ íá åîáóöáëßæïíôáé ôá íùí ãëùóóþí óôï ó÷ïëåßï. Óçìáíôéêü
åêðáéäåõôéêÜ äéêáéþìáôá ðïëéôéóìéêþí óôïé÷åßï ôçò åéóÞãçóÞò ôïõ Þôáí ç ðëçñÝ-
ïìÜäùí ìå éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ. Åðß- óôáôç áíáöïñÜ óôá áíáëõôéêÜ ðñïãñÜì-
óçò, åðåóÞìáíå ôïí éäéáßôåñï ñüëï ôïõ Éí- ìáôá óôá ÅëëçíéêÜ Ó÷ïëåßá, óôá Áñìåíé-
óôéôïýôïõ Ðáéäåßáò Ïìïãåíþí êáé Äéáðï- êÜ êáé óôá ÅâñáúêÜ ó÷ïëåßá ðïõ ëåéôïõñ-
ëéôéóìéêÞò Åêðáßäåõóçò (É.Ð.Ï.Ä.Å.) ãéá ãïýí óÞìåñá óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, êá-
ôçí áðïôåëåóìáôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôçò èþò êáé óôá ðïóïóôÜ ôçò ó÷ïëéêÞò äéáñ-
ðïëõðïëéôéóìéêÞò ðñüêëçóçò. ñïÞò ðïõ ðáñáôçñåßôáé ó´ áõôÜ ôá ó÷ïëåßá.
Åðßóçò, áíáöÝñèçêå óôï Ðñüãñáì- ¼óïí áöïñÜ ôç äéáðïëéôéóìéêÞ åê-
ìá ãéá ôç Ó÷ïëéêÞ êáé ÊïéíùíéêÞ ¸íôá- ðáßäåõóç óôï ðëáßóéï ôïõ Áíáëõôéêïý
îç Ðáëëéíïóôïýíôùí êáé Áëëïäáðþí ÐñïãñÜììáôïò áîßæåé íá ìíçìïíåýóïõ-
ìáèçôþí, ðïõ áíáðôýóóåôáé êáé åöáñ- ìå ôçí åéóÞãçóç ôçò: Áíáóôáóßáò Êåóß-
ìüæåôáé áðü ôï ÊÝíôñï ÄéáðïëéôéóìéêÞò äïõ, êáèçãÞôñéáò óôï ÁñéóôïôÝëåéï Ðá-
ÁãùãÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí. Ôï íåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò, ç ïðïßá Ýäù-
157
MÝíôïñáò
óå ìåãÜëç âáñýôçôá óôïí ïñéóìü êáé óôïõò ôþí (ãçãåíþí êáé áëëïäáðþí) óå èÝìá-
óôü÷ïõò ôçò ÄéáðïëéôéóìéêÞò Åêðáßäåõ- ôá éóôïñßáò, ëïãïôå÷íßáò, ìïõóéêÞò êôë.
óçò. ÅíäåéêôéêÜ áíÝöåñå ôéò âáóéêÝò áñ-
å) ôçí åéäéêÞ åðéìüñöùóç ôùí åêðáéäåõ-
÷Ýò ðïõ ðñÝðåé íá äéÝðïõí ôç Äéáðïëéôé-
ôéêþí óå èÝìáôá äéáðïëéôéóìéêÞò åê-
óìéêÞ Åêðáßäåõóç: ôçí åíóõíáßóèçóç,
ðáßäåõóçò.
ôçí áëëçëåããýç, ôï óåâáóìü êáé ôçí á-
íôßäñáóç óôïí åèíéêéóôéêü ôñüðï óêÝ- Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí åß÷å ç åéóÞãç-
øçò. Ç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç, ôü- óç ôçò ×ñéóôßíáò ÂÝéêïõ, Óõìâïýëïõ ôïõ
íéóå, ðñÝðåé íá áíôéìåôùðßæåôáé ùò êïé- Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ, ìå ôßôëï: «Ðï-
íùíéêÞ ìÜèçóç, íá åíéó÷ýåé ôï Üôïìï ìå ëéôéóìéêÝò äéáöïñÝò óôçí ÅëëçíéêÞ Åê-
ôç äõíáôüôçôá íá óõíäéáëÝãåôáé ìåôáîý ðáßäåõóç. Äéá÷åßñéóç ôáõôïôÞôùí». ÈÝìá
ôùí ðïëéôéóìþí, íá êáëëéåñãåß ôçí áãùãÞ ôçò åéóÞãçóçò Þôáí ç åèíïãñáöéêÞ ðñï-
ôïõ ðïëßôç êáé ôçí áíôéñáôóéóôéêÞ åêðáß- óÝããéóç ìéáò ìåëÝôçò-ðåñßðôùóçò íåá-
äåõóç êáé íá åíèáññýíåé ôç äßãëùóóç ñþí ìáèçôþí ÐïíôéáêÞò-ÅëëçíéêÞò êá-
åêðáßäåõóç. ÊáôÜ ôçí ÜðïøÞ ôçò åßíáé ôáãùãÞò ðïõ æïýóáí óå ðåñéï÷Ýò ôçò ðñþçí
ðñùôáñ÷éêÞò óçìáóßáò æÞôçìá ïé ìáèç- ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò êáé åðáíáðáôñßóôç-
ôÝò ôùí ìåéïíïôÞôùí íá äéäÜóêïíôáé ôç êáí óôçí ÅëëÜäá ôçí ðåñßïäï 1989-1994
ìçôñéêÞ ôïõò ãëþóóá óôï ó÷ïëåßï êáé íá (ëßãï ðñéí êáé áìÝóùò ìåôÜ ôçí êáôÜñ-
õðÜñ÷åé äéäáêôéêü áíôéêåßìåíï óôç ìç- ñåõóç ôçò ðñþçí ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò).
Ç ê. ÂÝéêïõ äéåñåýíçóå ôï æÞôçìá ôçò
ôñéêÞ ôïõò ãëþóóá åíóùìáôùìÝíï óôï á-
äéáìüñöùóçò ôçò ôáõôüôçôáò óôá Üôïìá
íáëõôéêü ðñüãñáììá. ÊÜôù áðü áõôü ôï
ðïõ ðáëéííïóôïýí. ×áñáêôçñéóôéêÜ åðå-
ðñßóìá ç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç äåí
óÞìáíå üôé ôá Üôïìá áõôÜ, ôùí ïðïßùí ïé
áöïñÜ ìüíï ôïõò ìáèçôÝò ôùí ìåéïíïôÞ-
ðáððïýäåò Þôáí êÜôïéêïé ôïõ Ðüíôïõ,
ôùí áëëÜ êáé ôïõò ìáèçôÝò ôçò êõñßáñ÷çò
ïñßæïõí ôïõò åáõôïýò ôïõò ùò ¸ëëçíåò
ïìÜäáò. ¼óïí áöïñÜ ôéò ðñáêôéêÝò ôçò
ëüãù ôùí ðñïãüíùí ôïõò, ùò Ðüíôéïõò
äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò ôüíéóå:
ëüãù ôçò êáôáãùãÞò ôïõò êáé ùò Ñþóïõò
á) ôç óçìáóßá ôçò öïßôçóçò üëùí ôùí ëüãù ôçò ãÝííçóÞò ôïõò óå ðåñéï÷Ýò ôçò
ìáèçôþí (ãçãåíþí êáé áëëïäáðþí) óôï ðñþçí ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò. Õðåñôïíß-
ßäéï ó÷ïëåßï æïõí üìùò ôçí åëëçíéêüôçôÜ ôïõò, äéüôé
ëüãù ôùí óõíèçêþí ôïõ åðáíáðáôñé-
â) ôç äéáðïëéôéóìéêÞ äéÜóôáóç ðïõ èá óìïý ôïõò ç ôáõôüôçôá áõôÞ ôïõò âïÞ-
ðñÝðåé íá äéáðåñíÜ üëá ôá ìáèÞìáôá èçóå íá õðåñíéêÞóïõí ôéò êïéíùíéêÝò á-
ôïõ áíáëõôéêïý ðñïãñÜììáôïò íôéîïüôçôåò, ðñïêåéìÝíïõ íá åíóùìáôù-
ã) ôçí áðïìÜêñõíóç ôùí äéáêñßóåùí, èïýí óôçí åëëçíéêÞ êïéíùíßá. Ïé Åëëç-
íïðüíôéïé äçìéïýñãçóáí áõôÞ ôçí éäá-
ôùí óôåñåïôýðùí êáé ôùí åéêüíùí ôïõ
íéêÞ ôáõôüôçôá, ðñïêåéìÝíïõ íá äéåêäé-
Üëëïõ ùò å÷èñïý áðü ôá ó÷ïëéêÜ âéâëßá
êÞóïõí ôï äéêáßùìÜ ôïõò íá æÞóïõí, íá
ä) ôç äçìéïõñãßá ó÷åäßùí åñãáóßáò (pro- åêðáéäåõôïýí êáé íá åñãáóôïýí üðùò ïé
jects) ìå ôç óõììåôï÷Þ üëùí ôùí ìáèç- ãçãåíåßò óôçí åëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá êáé
158
íá åíóùìáôùèïýí óôçí åëëçíéêÞ êïé- ñßáñ÷ïõ ðïëéôéóìïý êáé Ýíôïíç áßóèçóç
íùíßá. ôçò äéêÞò ôïõò äéáöïñåôéêÞò ðïëéôéóìé-
Ôá ðáéäéÜ, üìùò, ôùí åðáíáðáôñé- êÞò/êïéíùíéêÞò ôáõôüôçôáò áíÜëïãá ìå
óèÝíôùí áõôþí Åëëçíïðïíôßùí çëéêßáò ôçí çëéêßá åéóüäïõ ôïõò êáé ôç óõíáéóèç-
12-17 åôþí áíÝðôõîáí ìéá åíôåëþò äéá- ìáôéêÞ ðñïåôïéìáóßá ôïõò ãéá ôçí Ýíôá-
öïñåôéêÞ áíôßëçøç ãéá ôçí ôáõôüôçôÜ îç óôç ÷þñá õðïäï÷Þò. Èåùñïýóáí ôïõò
ôïõò. Ôá ðáéäéÜ áõôÜ ìéëïýóáí ÑùóéêÜ åáõôïýò ôïõò üôé âñßóêïíôáí óå ÷åéñüôå-
ùò ðñþôç ãëþóóá, ÐïíôéáêÜ ùò ìçôñéêÞ ñç ìïßñá, åðåéäÞ áíÞêáí óå ìßá äéáöï-
ãëþóóá, åíþ äåí åß÷áí åðÜñêåéá óôçí ñåôéêÞ êïéíùíéêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ ïìÜ-
åëëçíéêÞ ãëþóóá. Óçìåéþíåôáé üôé óôá äá. Ïé ðïëéôéóìéêÝò êáé ïé ãëùóóéêÝò
ðñþôá ÷ñüíéá ôçò æùÞò ôïõò ôá ðáéäéÜ äéáöïñÝò ìåãÜëùíáí ôï ÷Üóìá ìåôáîý
áõôÜ Ýæçóáí óå Ýíá åíôåëþò äéáöïñå- áõôþí êáé ôùí ãçãåíþí ìáèçôþí. Ðïëý
ôéêü êïéíùíéêü, ðïëéôéóìéêü êáé åêðáé- åðéôõ÷çìÝíá óçìåéþíåôáé áðü ôçí ê. ÂÝé-
äåõôéêü ðåñéâÜëëïí áðü áõôü ôçò ÷þñáò êïõ, üôé ôá ðáéäéÜ áõôÜ âßùóáí Ýíôïíá
õðïäï÷Þò ôïõò, äçëáäÞ ôçò ÅëëÜäáò. Ïé ôéò ðïëéôéóìéêÝò äéáöïñÝò óôï ó÷ïëéêü
ðáëéííïóôïýíôåò áíáãêÜóôçêáí íá åã- ðåñéâÜëëïí êáé Ýíéùóáí üôé áõôÝò ïé
êáôáóôáèïýí óå óõãêåêñéìÝíåò ðåñéï- äéáöïñÝò ëåéôïýñãçóáí ùò Ýíáò ìç÷áíé-
÷Ýò êáé ïé ìáèçôÝò íá öïéôÞóïõí óôéò ôÜ- óìüò åðéâïëÞò óõíüñùí áíÜìåóá óå áõ-
îåéò õðïäï÷Þò, üðïõ äßãëùóóïé åêðáé- ôÜ êáé ôá ãçãåíÞ ðáéäéÜ êáé ãé´ áõôü èåù-
äåõôéêïß ôïýò äßäáóêáí ôçí åëëçíéêÞ ãëþó- ñïýóáí ôéò äéáöïñÝò áõôÝò ùò óýìâïëï
óá, ôçí åëëçíéêÞ éóôïñßá êáé ôïí åëëçíé- ôçò äéáöïñåôéêÞò ôïõò ôáõôüôçôáò ðïõ
êü ðïëéôéóìü óôá ÅëëçíéêÜ êáé ôá Ñù- üöåéëáí íá äéáôçñÞóïõí, ðñïêåéìÝíïõ
óéêÜ. Ôá ðáéäéÜ áõôÜ, üðùò Þôáí áíáìå- íá äéáðñáãìáôåõôïýí ôéò äéáêñßóåéò ðïõ
íüìåíï, «êïõâáëþíôáò» ôéò äéêÝò ôïõò õößóôáíôï. ×áñáêôçñéóôéêÜ äÞëùíáí
ðñïóùðéêÝò áíáìíÞóåéò êáé åíäéáöÝñï- ìéá ðåñßåñãç ôáõôüôçôá, ëÝãïíôáò «äåí
íôá Ýíéùèáí ìåôÝùñá óôç ÷þñá õðïäï- åßìáóôå óáí ôïõò ¸ëëçíåò, åîÜëëïõ áõ-
÷Þò (ôçí ÅëëÜäá) ìå ôéò äéáöïñåôéêÝò ðï- ôïß ìáò áðïêáëïýí «âñùìïñþóïõò», áëëÜ
ëéôéóìéêÝò áðáéôÞóåéò. Åýóôï÷á, ëïéðüí, åìåßò åßìáóôå ãíÞóéïé ¸ëëçíåò, êáé óõã-
÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ôçí åéóçãÞôñéá ùò êåêñéìÝíá Åëëçíïðüíôéïé, êáé Þñèáìå
«ìåôáíÜóôåò ðáñÜ ôç èÝëçóÞ ôïõò» óå åäþ ãéá ìéá êáëýôåñç æùÞ». Ïé öñÜóåéò
áíôßèåóç ìå ôïõò ãïíåßò ôïõò ïé ïðïßïé ôïõò áõôÝò õðïäÞëùíáí ôïí ôñüðï äéá-
ìå ôç èÝëçóÞ ôïõò åðÝëåîáí íá åðéóôñÝ- ðñáãìÜôåõóçò ôçò åãêáôÜóôáóÞò ôïõò
øïõí óôç ÷þñá ôçò êáôáãùãÞò ôùí ðñï- óôï íÝï êïéíùíéêü êáé ðïëéôéóìéêü ðåñé-
ãüíùí ôïõò, ðñïêåéìÝíïõ íá åîåëé÷èïýí âÜëëïí. Ôï äßëçììá ìå ôï ïðïßï Þñèáí
ïéêïíïìéêÜ êáé íá äéåêäéêÞóïõí ìéá êá- áíôéìÝôùðá áöïñïýóå ôç äéáôÞñçóç ôçò
ëýôåñç æùÞ. äéêÞò ôïõò ðïëéôéóìéêÞò ôáõôüôçôáò, ðïõ
¸ôóé. ôá ðáéäéÜ áõôÜ, üðùò êáé ôá èá óõíåðáãüôáí ôçí êïéíùíéêÞ ôïõò
ðáéäéÜ ðïéêßëùí ìåéïíïôéêþí ïìÜäùí, áðïìüíùóç, Þ ôçí õéïèÝôçóç ðñïôýðùí
óôéò äéÜöïñåò ÷þñåò ôïõ êüóìïõ, áíÝ- óõìðåñéöïñÜò ôçò êõñßáñ÷çò ïìÜäáò
ðôõîáí éó÷õñÞ áíôßóôáóç Ýíáíôé ôïõ êõ- ôçò ÷þñáò õðïäï÷Þò ðïõ èá ôïõò åîá-
159
MÝíôïñáò
óöÜëéæå ôç ó÷ïëéêÞ êáé ôçí êïéíùíéêÞ å- Óôçí åéóÞãçóÞ ôçò ãéá ôç óçìáóßá ôçò
ðéôõ÷ßá ôïõò. Âßùóáí, ëïéðüí, ìéá óêëç- äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáßäåõóçò óôçí ðñï-
ñÞ êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, äéüôé á- ó÷ïëéêÞ áãùãÞ ç Yordana Fakirska êáèç-
íôéìåôþðéóáí ôçí ðåñéèùñéïðïßçóç ìå ãÞôñéáò óôï Åèíéêü Éíóôéôïýôï Åêðáßäåõ-
üëá ôá óõíåðáêüëïõèÜ ôçò, ç ïðïßá üìùò óçò ôçò Óüöéáò (Âïõëãáñßá), Ýäùóå Ýìöá-
ôïõò ïäÞãçóå íá áíáðôýîïõí óôñáôçãé- óç ìåôáîý Üëëùí óôá ðáñáêÜôù óçìåßá:
êÝò åðéâßùóçò. Ãéá ôïí ëüãï áõôü åãêá-
á) ç Âïõëãáñßá áðïôåëåß Ýíá êáëü ðá-
ôáëåßðïõí ôï ó÷ïëåßï ãéá íá äïõëÝøïõí
ñÜäåéãìá åéñçíéêÞò êáé öéëéêÞò óõíý-
êáé âñßóêïíôáé äéáñêþò ìðñïóôÜ óå êá-
ðáñîçò ðïëëþí åèíéêïôÞôùí êáé ðïëéôé-
ôáóôÜóåéò åðßëõóçò óõãêñïýóåùí. Ôïõò
óìþí, áí êáé Ý÷åé äéáðéóôùèåß üôé åðç-
áðáó÷ïëïýí åñùôÞìáôá üðùò: «ðïéïé åß-
ñåÜæåôáé áðü ôéò ãåíéêüôåñåò áíáêáôáô-
ìáóôå, óýìöùíá ìå ôçí ÅëëçíéêÞ Ðïëé-
Üîåéò óôá ÂáëêÜíéá áëëÜ êáé óôçí åõ-
ôåßá», «ðïéïé áéóèáíüìáóôå ïé ßäéïé üôé
ñýôåñç ðåñéï÷Þ
åßìáóôå, óýìöùíá ìå ôï éóôïñéêü êáé
ãåùãñáöéêü ìáò ðáñåëèüí» êáé «ðïéïé â) éäéáßôåñá ïé ÔóéããÜíïé êáé ïé Ôïýñêïé
èá èÝëáìå íá ãßíïõìå, óýìöùíá ìå ôéò ìáèçôÝò Ýñ÷ïíôáé óôï íçðéáãùãåßï ìå
äéêÝò ìáò åðéèõìßåò». Ôç óýã÷õóç áõôÞ áñíçôéêÝò óôÜóåéò ãéá ôïõò ìáèçôÝò ôïõò
ðïõ áíôéìåôþðéóáí ïé Åëëçíïðüíôéïé Üëëùí åèíïðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí, ãåãï-
ìáèçôÝò äçëþíïõí ôüóï ôá ëüãéá ìéáò íüò ðïõ äõó÷åñáßíåé ôüóï ôçí ðñïóáñ-
Åëëçíïðüíôéáò ìáèÞôñéáò 13 åôþí «èá ìïãÞ ôïõò üóï êáé ôç äéáäéêáóßá êïéíù-
Þèåëá íá æù óôçí ÅëëÜäá, áëëÜ íá ðç- íéêïðïßçóÞò ôïõò
ãáßíù áñêåôÝò öïñÝò óôç Ñùóßá», üóï
ã) ãéá ôï ëüãï áõôü ïé äñáóôçñéüôçôåò ðïõ
êáé ôï óýíèçìá «ôï óðßôé ôïõ ðüíïõ»,
åöáñìüæïíôáé óôï Íçðéáãùãåßï Ý÷ïõí
ðïõ Þôáí ãñáììÝíï óôçí êåíôñéêÞ ðýëç
óôü÷ï ôç äçìéïõñãßá êáé ôçí áíÜðôõîç
ôïõ ó÷ïëåßïõ ðïõ öïéôïýóáí Åëëçíïðü-
ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò åðéêïéíùíßáò óôéò
íôéïé ìáèçôÝò.
ðïëéôéóìéêÜ áíïìïéïãåíåßò ôÜîåéò, þóôå
Áðü ôçí áíùôÝñù åéóÞãçóç êáèßóôá-
íá ìðïñÝóïõí ôá ðáéäéÜ íá íéþóïõí á-
ôáé óáöÝò üôé ôï ó÷ïëéêü ðåñéâÜëëïí ðïõ
óöÜëåéá óôï ðåñéâÜëëïí ðïõ æïõí, íá á-
âéþíåé ôç íÝá ðïëõðïëéôéóìéêÞ ðñáãìá-
íáðôýîïõí ìéá èåôéêÞ áõôü-åéêüíá êáé
ôéêüôçôá áíáäåéêíýåôáé óå ÷þñï óôñáôç-
ìéá áëôñïõéóôéêÞ óõìðåñéöïñÜ êáé óå-
ãéêÞò óçìáóßáò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç
âáóìü ðñïò ôïõò Üëëïõò.
ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí ôüóï óå åðß-
ðåäï éäåïëïãéêü üóï êáé óå åðßðåäï Åðßóçò, ç åêìÜèçóç ôçò ÂïõëãáñéêÞò
ðñáêôéêÞò. ÊÜôù áðü áõôü ôï ðñßóìá ùò ãëþóóáò åßíáé Ýíá ðñïáðáéôïýìåíï ãéá
áñ÷Þ ç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç äç- ôçí ïìáëÞ êïéíùíéêïðïßçóç ôùí ìéêñþí
ëþíåé üôé ôüóï ôï ó÷ïëåßï üóï êáé ç êïé- ìáèçôþí, êáé ç äéäáóêáëßá ôçò áñ÷ßæåé
íùíßá ðñÝðåé íá äéáóöáëßæïõí óå üëá ôá áðü ôçí ðñïó÷ïëéêÞ áãùãÞ ìå ôç ìïñöÞ
Üôïìá ßóåò åõêáéñßåò áíåîÜñôçôá áðü äñáóôçñéïôÞôùí êáé ðáé÷íéäéþí.
ôçí åèíéêÞ, öõëåôéêÞ, ðïëéôéóìéêÞ êáé ÅðéðëÝïí, êñßíåôáé áðáñáßôçôç ç
êïéíùíéêÞ ôïõò ðñïÝëåõóç. åíçìÝñùóç áëëÜ êáé ç óõíåñãáóßá ìå
160
ôïõò ãïíåßò ôùí ìáèçôþí ãéá ôçí õëï- åõêáéñßá óôïõò åñåõíçôÝò íá óêéáãñá-
ðïßçóç äñáóôçñéïôÞôùí ðñïò ôçí ðáñá- öÞóïõí ôï ðïñôñáßôï ôùí íçðéáãùãþí,
ðÜíù êáôåýèõíóç. íá ðáñïõóéÜóïõí ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ
Áðáñáßôçôç êñßíåôáé êáé ç åéäéêÞ áíôéìåôùðßæïõí êáé íá êáôáãñÜøïõí ôéò
åðéìüñöùóç ôùí íçðéáãùãþí, ïé ïðïßïé áíÜãêåò ôïõò. Âáóéêü óõìðÝñáóìá ôçò
èá ðñÝðåé íá åßíáé êÜôï÷ïé äýï ãëùó- Ýñåõíáò Þôáí ç äéáðßóôùóç ôçò áíá-
óþí, ôüóï ôçò ÂïõëãáñéêÞò üóï êáé ôçò ãêáéüôçôáò åéäéêÞò åðéìüñöùóçò ôùí
ìçôñéêÞò ãëþóóáò ôùí áëëïåèíþí ìáèç- íçðéáãùãþí óå èÝìáôá äéáðïëéôéóìéêÞò
ôþí. Ç óõìðåñéöïñÜ êáé ïé óôÜóåéò ôïõò åêðáßäåõóçò äéüôé áðü áõôïýò åîáñôÜôáé
ðáßæïõí óçìáíôéêü ñüëï óôç äéáìüñöù- ç äéáìüñöùóç áôìüóöáéñáò åìðéóôïóý-
óç èåôéêþí áðüøåùí, áíôéëÞøåùí ôùí íçò êáé äéáëëáêôéêüôçôáò ðïõ èá âïç-
ìáèçôþí áðÝíáíôé óôïõò Üëëïõò ìáèçôÝò èÞóåé ôç óùóôÞ êáé õðåýèõíç äéáðáéäá-
ôïõ ó÷ïëåßïõ. ãþãçóç ôùí ìéêñþí ìáèçôþí. ÂÝâáéá
Óçìåéþíïõìå üôé óôçí åéóÞãçóÞ ôïõò, ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ óõìâÜëëïõí ç
ç Åýá Ëáëïýìç-ÂéäÜëç, êáèçãÞôñéá ôïõ ãíþóç ôçò íçðéáãùãïý ãéá ôï êïéíùíéêï-
Ôå÷íïëïãéêïý Åêðáéäåõôéêïý Éíóôéôïý- ðïëéôéóìéêü õðüâáèñï ôùí ìáèçôþí êá-
ôïõ ôçò Èåóóáëïíßêçò êáé ï Ðáíáãéþôçò èþò êáé ï âáèìüò óõíåñãáóßáò ôçò ìå
Ãéáãêïõíßäçò, êáèçãçôÞò ôïõ Ðáíåðé- ôïõò ãïíåßò ôùí ìáèçôþí.
óôçìßïõ ôçò ÈñÜêçò, ìå èÝìá: «Ðïëõðï- ÃåíéêÜ, üëåò ïé åéóçãÞóåéò ðáñïõ-
ëéôéóìéêÝò ðñïïðôéêÝò óôçí Ðñïó÷ïëéêÞ óßáóáí éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí äéüôé ðñï-
åêðáßäåõóç: ìéá ìåëÝôç ãéá ôçí ïðôéêÞ óäéüñéóáí áíÜãëõöá ôç öõóéïãíùìßá
ôùí íçðéáãùãþí êáé ôùí ðñïâëçìÜôùí áëëÜ êáé ôéò éäéáéôåñüôçôåò ôùí ìåôáíá-
ôïõò óôçí ÅëëÜäá», ðáñïõóßáóáí åêôå- óôþí óôéò ÂáëêáíéêÝò ÷þñåò. ¸ôóé êá-
íþò èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôçí ðñïó÷ï- èßóôáôáé ñåáëéóôéêÞ ç äéáôýðùóç ðñï-
ëéêÞ áãùãÞ óôçí ÅëëÜäá. ÓõãêåêñéìÝíá,
ôÜóåùí ãéá ôçí üóï ôï äõíáôüí êáëýôåñç
ðáñïõóßáóáí ôá ðïñßóìáôá ìéáò åíäéá-
äéáðïëéôéóìéêÞ åðéêïéíùíßá ç ïðïßá èá
öÝñïõóáò Ýñåõíáò ãéá ôá ðáéäéÜ ðïõ
óôçñßæåôáé óôçí áðïäï÷Þ ôïõ Üëëïõ,
öïéôïýóáí óôá íçðéáãùãåßá 7 íïìþí ôçò
óôçí áîéïðïßçóç ôçò äéáöïñÜò êáé óôçí
Âïñåßïõ ÅëëÜäáò. Áðü áõôÜ ôï 33,3%
êáôáíüçóç ôïõ áíèñþðïõ êáé ôçò éäéáé-
Þôáí áëëïäáðïß ìáèçôÝò, ôï 50% åðáíá-
ôåñüôçôÜò ôïõ ìÝóá óå Ýíá ðåñéâÜëëïí
ðáôñéóèÝíôåò êáé ôï 16,7% ãçãåíåßò ìá-
ìå Ýíôïíç êéíçôéêüôçôá.
èçôÝò. ÌÝóá áðü ôï åñùôçìáôïëüãéá ðïõ
ìïéñÜóôçêáí óôéò íçðéáãùãïýò äüèçêå ç ÁÍÔÙÍÉÁ ÄÇÌÇÔÑÁÓÊÏÕ
Ç ê. Áíôùíßá ÄçìçôñÜóêïõ åßíáé öéëüëïãïò óôï 4ï Ëýêåéï Áèçíþí
161
MÝíôïñáò
Áíèñùðïëïãßá, êïõëôïýñá êáé ðïëéôéêÞ

ÅðéìÝëåéá: ×ñÞóôïò Äåñìåíôæüðïõëïò - ÌÜíïò ÓðõñéäÜêçò
Åêäüóåéò Ìåôáß÷ìéï, ÁèÞíá 2004
Ï óõëëïãéêüò ôüìïò ìå ôßôëï «Áíèñù- êïõëôïýñá. Áñ÷ßæïíôáò áðü ôï ðñþôï

ðïëïãßá, Êïõëôïýñá êáé ÐïëéôéêÞ» ðïõ ìÝñïò, ç Marilyn Strathern (Äéåðéóôç-
åðéìåëÞèçêáí ïé ×ñÞóôïò Äåñìåíôæü- ìïíéêüôçôá êáé ëïãïäïóßá) áó÷ïëåßôáé
ðïõëïò êáé ÌÜíïò ÓðõñéäÜêçò, ðåñé- ìå ôï æÞôçìá ôçò áíÜäõóçò êáé ôçò åðÝ-
ëáìâÜíåé äåêáôÝóóåñá êåöÜëáéá áðü êôáóçò ôùí ðñáêôéêþí ôçò äéåðéóôçìï-
áîéüëïãïõò ¸ëëçíåò êáé îÝíïõò êïéíù- íéêüôçôáò óå ðåäßá ôüóï ôùí êïéíùíéêþí
íéêïýò åðéóôÞìïíåò êáé ìéá éäéáßôåñá üóï êáé ôùí öõóéêþí åðéóôçìþí óå ó÷Ý-
äéáöùôéóôéêÞ êáé êáôáôïðéóôéêÞ åéóá- óç ìå ôï ðñüâëçìá ôùí âÝëôéóôùí óôñá-
ãùãÞ áðü ôïõò åðéìåëçôÝò. Ï ãåíéêüò ôçãéêþí ëïãïäïóßáò, ïé ïðïßåò ìÝ÷ñé óÞ-
óôü÷ïò ôïõ ôüìïõ åßíáé ç óýíäåóç ôùí ìåñá åß÷áí áíáðôõ÷èåß óôá ðëáßóéá ôùí
ðïëéôéóìéêþí ðñïôýðùí êáé ðñáêôéêþí îå÷ùñéóôþí åðéóôçìïíéêþí êëÜäùí. Ï
õðü ôçí åõñåßá Ýííïéá, ìå ôçí ðïëéôéêÞ ÃéÜííçò ÊõñéáêÜêçò óôï åîáéñåôéêÜ
êáé êïéíùíéêÞ ðñÜîç ìÝóá áðü ìéá åíäéáöÝñïí êåßìåíï ôïõ (Ç åèíïãñáöéêÞ
éäéáßôåñç êñéôéêÞ êáé áíáóôï÷áóôéêÞ åìðåéñßá êáé ç êñéôéêÞ ôçò êïõëôïýñáò,
áíèñùðïëïãéêÞ ïðôéêÞ. Ôá êåöÜëáéá ôïõ ðñïóðÜèåéá óêéáãñÜöçóçò ôçò «áíèñù-
ôüìïõ êáëýðôïõí ìéá óåéñÜ áðü åîáé- ðïëïãéêÞò ïðôéêÞò» ùò åñìçíåõôéêÞò ôçò
ñåôéêÜ óçìáíôéêÜ æçôÞìáôá, ôá ïðïßá áíèñþðéíçò óõíèÞêçò) óõíïøßæåé ôéò åèíï-
ðáñÜ ôçí öáéíïìåíéêÞ ôïõò åôåñïãÝíåéá, ãñáöéêÝò ôïõ åìðåéñßåò óôçí Áããëßá êáé
áðïôåëïýí êñßêïõò ìéáò åíéáßáò ðñïâëç- óôçí ÁöñéêÞ, áíáäåéêíýïíôáò ìéá «áí-
ìáôéêÞò ãéá ôïí ñüëï êáé ôéò ðñïïðôéêÝò èñùðïëïãéêÞ ïðôéêÞ» ç ïðïßá ó÷åôßæåôáé
ôïõ êñéôéêïý áíèñùðïëïãéêïý ëüãïõ óôçí ìå ìéá åèíïãñáöéêÞ ðñáêôéêÞ ñÞîçò ìå
óçìåñéíÞ ðïëýðëïêç êïéíùíéêÞ ðñáãìáôé- ôçí êïõëôïýñá áðü ôçí ïðïßá ðñïÝñ-
êüôçôá êáé ãéá ôçí óõìâïëÞ ôçò äéåðé- ÷åôáé. Ç Susan Wright (Ç ðïëéôéêï-
óôçìïíéêüôçôáò êáé ôïõ êñéôéêïý äéáëü- ðïßçóç ôçò «êïõëôïýñáò») åðé÷åéñåß íá
ãïõ óôéò ðñïóðÜèåéåò îåðåñÜóìáôïò ôùí ðñïóäéïñßóåé ìå éóôïñéêïýò êáé ðïëé-
áäéåîüäùí ôùí êïéíùíéêþí åðéóôçìþí. ôéêïýò üñïõò ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ç
Ï ôüìïò ÷ùñßæåôáé óå äõï ìÝñç. Ôï Ýííïéá ôçò «êïõëôïýñáò» Ý÷åé ãßíåé åñ-
ðñþôï ìÝñïò áöïñÜ óôçí êñéôéêÞ ôçò ãáëåßï ñçôïñéêÞò êáé äéá÷åßñéóçò óå ìéá
êïõëôïýñáò êáé óôéò ó÷Ýóåéò ôçò ìå ôçí óåéñÜ ðåäßùí Üóêçóçò êáé åðéâïëÞò
ðïëéôéêÞ åíþ ôï äåýôåñï ðåñéëáìâÜíåé äýíáìçò üðùò åßíáé ç ðïëéôéêÞ, ïé éäåï-
êåöÜëáéá ãéá ôçí ôÝ÷íç êáé ôçí ëáúêÞ ëïãéêÝò äéáìÜ÷åò, ï åðé÷åéñçìáôéêüò
162
êüóìïò, ï ñáôóéóôéêüò ëüãïò êáé ïé ìå- óõíéóôáìÝíåò ôùí ðñïóåããßóåùí ìéêñï-
ôáìïñöþóåéò ôïõ ê.á. Ï ÌÜíïò Óðõ- åðéðÝäïõ, Ç åðáíáöïñÜ ôïõ áôüìïõ ùò
ñéäÜêçò (Ç Ýííïéá ôïõ ðåäßïõ óôçí áí- ìåèïäïëïãéêÞò áñ÷Þò) äéáóõíäÝåé ìå
èñùðïëïãßá ôçò ðüëçò) áíáäåéêíýåé ìå åîáéñåôéêÜ åýóôï÷ï ôñüðï ôçí áõîçìÝíç
êáéíïôüìï ôñüðï ôéò Ýíôïíåò ÷ùñéêÝò êáé åðéññïÞ åðéóôçìïëïãéêþí êáé èåùñç-
êïéíùíéêÝò äéáóôÜóåéò ôïõ åñåõíçôéêïý ôéêþí ñåõìÜôùí üðùò åßíáé ï ìåèïäïëï-
ðåäßïõ ðáßñíïíôáò óáí áöïñìÞ ôéò áí- ãéêüò áôïìéêéóìüò êáé ï ìåôáìïíôåñíé-
èñùðïëïãéêÝò åñåõíçôéêÝò ðñáêôéêÝò óìüò ìå ôïí çãåìïíéêü ñüëï ôùí íÝùí
óôá ðëáßóéá ôïõ áóôéêïý ÷þñïõ. Ï ìåóáßùí óôñùìÜôùí óôçí êïéíùíéêÞ äï-
Edward W. Said óôï êåßìåíï ôïõ (Óýã- ìÞ êáé ôùí áîéþí ôïõò. ÔÝëïò, ï ÌÜíïò
êñïõóç ëüãù Üãíïéáò) áíôéêñïýåé êñé- Ôóáêßñçò (Óþìá êáé ðñÜîç: ìåôáîý öáé-
ôéêÜ ôéò áðüøåéò ôïõ Huntington ðåñß íïìåíïëïãßáò êáé íåõñïåðéóôçìþí) áíá-
óýãêñïõóçò ôùí ðïëéôéóìþí áíáäåé- ëýåé ôçí áíáãêáéüôçôá óýæåõîçò ìåôáîý
êíýïíôáò ôéò áéôßåò êáé ôéò óõíÝðåéåò ôïõ öáéíïìåíïëïãßáò êáé ãíùóôéêþí íåõñïå-
ó÷çìáôéêïý êáé ðñïêëçôéêïý ðïëéôéêïý ðéóôçìþí ãéá ôçí ðëçñÝóôåñç êáôáíüç-
êáé ðïëéôéóìéêïý äéá÷ùñéóìïý Äýóçò óç ôïõ äñþíôïò õðïêåéìÝíïõ.
êáé ÉóëÜì. Ïé Maurice Godelier êáé Ôï äåýôåñï ìÝñïò ôïõ ôüìïõ áíïßãåé
Hosham Dawod (Ïé áíèñùðéóôéêÝò êáé ìå Ýíá êåßìåíï ôïõ áåßìíçóôïõ ÓôÜèç
êïéíùíéêÝò åðéóôÞìåò áðÝíáíôé óôïí ÄáìéáíÜêïõ (Fado êáé ñåìðÝôéêï, âßïé
ïõá÷áìðéóìü êáé óôá ãåãïíüôá ôçò 11çò ðáñÜëëçëïé) ôï ïðïßï áíáäåéêíýåé ôéò
Óåðôåìâñßïõ ôïõ 2001) åðé÷åéñïýí íá êïéíÝò óõíéóôáìÝíåò ôùí ëáúêüôñïðùí,
êáôáäåßîïõí ôçí áíÜãêç ôçò óå âÜèïò ðåñéèùñéáêþí êáëëéôå÷íéêþí åêöñÜ-
äéåðéóôçìïíéêÞò áíÜëõóçò ôçò ðïëéôéêÞò óåùí óôïõò óýã÷ñïíïõò áóôéêïýò ó÷çìá-
äéÜóôáóçò ôçò èñçóêåßáò óôïí óýã÷ñïíï ôéóìïýò. Ï ×ñÞóôïò Äåñìåíôæüðïõëïò
êüóìï ìå óôü÷ï ôçí êáôáíüçóç ôçò (ÑåìðÝôéêï ôñáãïýäé êáé åëëçíéêüò êéíç-
ðïëõäéÜóôáôçò óýã÷ñïíçò êïéíùíéêÞò ìáôïãñÜöïò ôùí åéäþí (1951-1974), ÓêÝ-
ðñáãìáôéêüôçôáò êáé ôçò áðïöõãÞò èÝá- øåéò ãýñù áðü ôçí áíáæÞôçóç ìéáò åí
óçò ôùí èñçóêåõôéêþí æçôçìÜôùí óáí äõíÜìåé ëáúêÞò áíôßóôáóçò óôá áíôé-
ðåäßùí äéáìÜ÷çò. O Robert Layton êåßìåíá ôïõ áóôéêïý ëáúêïý ðïëéôéóìïý)
(Å÷èñïðñáîßåò, âéïëïãßá êáé êïõëôïýñá) åðé÷åéñåß ìéá éäéáßôåñá åíäéáöÝñïõóá
áíáìåôñÜôáé ìå ôïõò ìýèïõò ðåñß âéï- êáé ôåêìçñéùìÝíç óõó÷Ýôéóç ôùí áîéþí,
ëïãéêþí êáôáâïëþí ôùí ðïëéôéóìéêþí ôùí óôåñåïôýðùí êáé ôùí ðáñáóôÜóåùí
êáé êïéíùíéêþí óõìðåñéöïñþí, üðùò ôùí ñåìðåôþí ìå ôçí ëáúêüôñïðç Ýêöñá-
áõôïß äéáäßäïíôáé áðü êëÜäïõò üðùò ç óç êáé êïõëôïýñá ôïõ åìðïñéêïý êéíç-
êïéíùíéïâéïëïãßá, ìýèïé ðïõ ðáßæïõí ìáôïãñÜöïõ ôçò ðåñéüäïõ 1950-1974. Ï
Ýíáí éäéáßôåñá óçìáíôéêü ðïëéôéêü ñüëï Charles Stewart (Ïé ðåäéÜäåò ôùí ïíåß-
óôçí óçìåñéíÞ åðï÷Þ ôçò ñáãäáßáò áíü- ñùí: ç óôåíï÷þñéá, ç åìðåéñßá êáé ôá üñéá
äïõ ôçò åðéññïÞò ôçò ëïãéêÞò ôïõ «êïé- ôïõ êïéíùíéêïý êïíóôñïõêôéâéóìïý óôéò
íùíéêïý äáñâéíéóìïý». Ï ÈáíÜóçò Áëå- íåïåëëçíéêÝò áöçãÞóåéò ïíåßñùí) äéåñåõ-
îßïõ (ÊïéíùíéêÝò êáé åðéóôçìïëïãéêÝò íÜ ôçí ó÷Ýóç ôçò áôïìéêÞò åìðåéñßáò êáé
163
MÝíôïñáò
ôçò êïõëôïýñáò áìöéóâçôþíôáò ôçí ìï- ôüìïò óõãêåíôñþíåé åîáéñåôéêÜ åíäéá-

íáäéêüôçôá ôçò ðñþôçò Þ áêüìç êáé ôçí öÝñïõóåò åñãáóßåò êáé èßãåé êáßñéá
ßäéá ôçí Ýííïéá ôçò åìðåéñßáò ùò îÝ- èÝìáôá ôùí óýã÷ñïíùí êïéíùíéêþí åðé-
÷ùñçò áíáðáñÜóôáóçò áðü ôçí êïõë- óôçìþí. Ç èåìáôïëïãßá, ç åðéëïãÞ ôùí
ôïýñá êáé ôéò áöçãÞóåéò ôçò. Ï Îåíïöþí åðéóôçìüíùí ðïõ óõíÝâáëáí óôçí óõã-
Ìðßóôéêáò (ÌåãÜëç áöáßñåóç - ìåãÜëïò ãñáöÞ ôïõ ôüìïõ êáé ç áðïóáöÞíéóç ôùí
ñåáëéóìüò) åîåôÜæåé ôç óçìáóßá ôïõ êåíôñéêþí êïéíþí áîüíùí ôçò óõíïëéêÞò
äßðïëïõ «áöáßñåóç - ñåáëéóìüò» óôçí ôïõ ðñïâëçìáôéêÞò óôçí åéóáãùãÞ,
íåüôåñç ôÝ÷íç áíáöïñéêÜ ü÷é ìüíï ìå äåß÷íåé ôçí ðïéüôçôá ôçò åðéìÝëåéáò êáé
ôçí åñìçíåßá êáé áíáðáñÜóôáóç ôçò ôïí åðéóôçìïíéêü ìü÷èï ðïõ êáôáâëÞ-
öüñìáò áëëÜ êáé ìå ôçí óõíèÞêç ôïõ èçêå ãéá ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò Ýêäïóçò
èåáôÞ óå ó÷Ýóç ìå áõôÞí. Ï óõëëïãéêüò áõôÞò. Ðéóôåýù üôé ôï âéâëßï áõôü èá
áõôüò ôüìïò êëåßíåé ìå ôï êåßìåíï ôçò áðïôåëÝóåé óçìåßï áíáöïñÜò ãéá êÜèå
Tonia Raquejo Grado («Ðñïôïý óå óêï- êñéôéêü êïéíùíéêü åðéóôÞìïíá êáé èá
ôþóù»: óõíáßóèçìá êáé ëïãéêÞ óôç âßá, óõìâÜëëåé áðïöáóéóôéêÜ óôçí óõæÞôçóç
óôï Ýñãï ôùí David Lynch êáé Lars von ãéá ôïí åí äõíÜìåé áðåëåõèåñùôéêü êáé
Trier) óôï ïðïßï äéåñåõíþíôáé ïé ðïëéôé- ÷åéñáöåôçôéêü ñüëï ôùí êïéíùíéêþí åðé-
óìéêïß êáé øõ÷ïëïãéêïß ìç÷áíéóìïß óôçìþí óôçí óýã÷ñïíç åðï÷Þ.
ðáñáãùãÞò êáé äéêáéïëüãçóçò ôçò âßáò.
ÓõìðåñáóìáôéêÜ ï óõëëïãéêüò áõôüò ÈÅÜÄÙÑÏÒ ÉÙÓÇÖßÄÇÒ
Ï ê. Èåüäùñïò Éùóçößäçò åßíáé êáèçãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Áéãáßïõ, ÌõôéëÞíç
164
ÁÍÁÊÏÉÍÙÓÅÉÓ - ÓÕÍÅÄÑÉÁ
ÅêðáéäåõôéêÜ ÓõíÝäñéá ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå ôï Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï

ôï 2004-2005
1) Óôçí áßèïõóá Ôåëåôþí ôïõ Áñéóôïôåëåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíßêçò ðñá-
ãìáôïðïéÞèçêå ôï óõíÝäñéï «Äéäáêôéêü âéâëßï êáé åêðáéäåõôéêü õëéêü: ðñïâëçìá-
ôéóìïß - äõíáôüôçôåò - ðñïïðôéêÝò», ôï ïðïßï óõíäéïñãáíþèçêå áðü ôï Ðáéäáãùãéêü
Éíóôéôïýôï êáé ôï ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò. Ïé êýñéïé èåìáôéêïß
Üîïíåò ôïõ óõíåäñßïõ Þôáí:
ÁíáëõôéêÜ ðñïãñÜììáôá êáé ó÷ïëéêÜ âéâëßá,

ÓõããñáöÞ ó÷ïëéêþí âéâëßùí êáé ðáñáãùãÞ åêðáéäåõôéêïý õëéêïý: åëëçíéêÞ êáé
äéåèíÞò åìðåéñßá,
Ðáñáãùãïß êáé ÷ñÞóôåò ó÷ïëéêþí âéâëßùí êáé åêðáéäåõôéêïý õëéêïý: Åêäüôåò -

åêðáéäåõôéêïß - ìáèçôÝò - ãïíåßò.
Ïé åéóçãçôÝò ôùí åðß ìÝñïõò èåìÜôùí Þôáí ÊáèçãçôÝò Ðáíåðéóôçìßùí, Óýìâïõëïé

êáé ÐÜñåäñïé ôïõ Ð.É., Åêðáéäåõôéêïß. Ôï óõíÝäñéï ðáñáêïëïýèçóáí åêðñüóùðïé
áðü üëïõò ôïõò öïñåßò ôçò Åêðáßäåõóçò.
Óôá óçìáíôéêüôåñá óõìðåñÜóìáôá ôïõ óõíåäñßïõ ãéá ôïõò êïéíÜ áðïäåêôïýò äåßêôåò
ðïéüôçôáò ôùí ó÷ïëéêþí âéâëßùí óõìðåñéëáìâÜíïíôáé:
ùò ðñïò ôç ãñáöÞ êáé ôçí ðáñïõóßáóç:

åðéóôçìïíéêÞ åãêõñüôçôá
ðáéäáãùãéêÞ êáé äéäáêôéêÞ êáôáëëçëüôçôá
ìåèïäéêÞ êáé åðáãùãéêÞ óõãêñüôçóç
åõóýíïðôï ðåñéå÷üìåíï êáé ìÝãåèïò
ãëùóóéêü êáé áéóèçôéêü ðëïýôï
ôå÷íéêÞ áñôéüôçôá
åõñýôçôá ðíåýìáôïò
äõíáôüôçôá óõíå÷ïýò áíáíÝùóçò
ôñüðï ïñãÜíùóçò ðïõ íá åíéó÷ýåé ôç óõììåôï÷éêÞ / áíáêáëõðôéêÞ ìÜèçóç.
165
MÝíôïñáò
ùò ðñïò ôïõò äçìéïõñãïýò:

íá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôç óôåíÞ óõíåñãáóßá åéäéêþí åðéóôçìüíùí, äáóêÜëùí, ðáéäá-
ãùãþí êáé åéäéêþí ôå÷íéêþí·
íá óõíäõÜæïíôáé åýêïëá ìå üëá ôá Üëëá Ýíôõðá êáé çëåêôñïíéêÜ äéäáêôéêÜ åñãáëåßá.
íá ðñïêýðôïõí áðü äéáäéêáóßåò êñéôéêÞò êáé êñéíüìåíçò åëåõèåñßáò, áðáëëáãìÝíåò
áðü óêïðéìüôçôåò·
ùò ðñïò ôï ðåñéå÷üìåíï:
íá åßíáé óýã÷ñïíá êáé íá óõíäÝïíôáé ìå êáôáóôÜóåéò ôçò êáèçìåñéíÞò ìïñöùôéêÞò,
êïéíùíéêÞò êáé ðïëéôéóìéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò·
íá ðñïÜãïõí ôçí êñéôéêÞ ãíþóç êáé óõíåßäçóç, ôï äçìïêñáôéêü êáé áíèñùðéóôéêü
Þèïò, ôïí äéÜëïãï êáé ôçí áðïäï÷Þ üëùí ôùí Üëëùí áíèñþðùí, ôùí êïéíùíéêþí
ïìÜäùí êáé ôùí ðïëéôéóìþí·
íá êáëëéåñãïýí äåîéüôçôåò êáé óõíáéóèÞìáôá ìå èåôéêÞ êáé áéóéüäïîç óôÜóç
áðÝíáíôé óôç æùÞ êáé ôçí áíèñþðéíç äçìéïõñãßá.
Ãéá íá åðéôåëÝóïõí üëïõò áõôïýò ôïõò óôü÷ïõò, ôá ó÷ïëéêÜ âéâëßá ðñÝðåé, ðñþôá áð'
üëá, íá áíôáðïêñßíïíôáé óôá åíäéáöÝñïíôá, ôéò éêáíüôçôåò êáé ôéò äõíáôüôçôåò ôùí
ìáèçôþí, íá åßíáé üìïñöá, ðëïýóéá, ÷ñçóôéêÜ, ðïëëáðëÜ ßóùò – íá åßíáé, ì' Üëëá ëüãéá,
áíïé÷ôÜ óôéò íÝåò ãíþóåéò, óôéò íÝåò éäÝåò, óôïõò ìÝëëïíôåò êáéñïýò.... Êáé, áêüìç, íá
ìçí åßíáé ãñáììÝíá ìå ôåëåéùôéêü êáé ôåëåóßäéêï ôñüðï áëëÜ íá óõíå÷ßæïõí íá ãñÜ-
öïíôáé, áðü äáóêÜëïõò êáé ìáèçôÝò, êáôÜ ôç äéáäéêáóßá êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò
äéäáêôéêÞò ðñÜîçò.
Ôá ðñáêôéêÜ ôïõ óõíåäñßïõ åßíáé õðü Ýêäïóç.
2) Óôï áìöéèÝáôñï «ÃéÜííçò ÊïñäÜôïò» ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëßáò ðñáãìáôï-

ðïéÞèçêå óôéò 18, 19 êáé 20 Ìáñôßïõ óôïí Âüëï ôï óõíÝäñéï ìå ôßôëï «Óýíäåóç Äåõ-
ôåñïâÜèìéáò êáé ÔñéôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò-ÅéóáãùãéêÝò ÅîåôÜóåéò óôçí Ôñéôï-
âÜèìéá Åêðáßäåõóç», ôï ïðïßï óõíäéïñãáíþèçêå áðü ôï Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï
êáé ôï ÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëßáò. Ïé êýñéïé èåìáôéêïß Üîïíåò ôïõ óõíåäñßïõ Þôáí:
Ôï Ëýêåéï ùò ó÷ïëåßï ðáñï÷Þò ÃåíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ü÷é áðïêëåéóôéêÜ ùò ÷þñïò
ðñïåôïéìáóßáò ãéá ôéò åéóáãùãéêÝò åîåôÜóåéò óôçí ÔñéôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç,
Óýíäåóç ÄåõôåñïâÜèìéáò êáé ÔñéôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò êáé
Ôñüðïò ðñüóâáóçò óôçí ÔñéôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç.
Ïé åéóçãçôÝò ôùí åðß ìÝñïõò èåìÜôùí Þôáí ÊáèçãçôÝò Ðáíåðéóôçìßùí, Óýìâïõëïé
êáé ÐÜñåäñïé ôïõ Ð.É, Åêðáéäåõôéêïß. Ôï óõíÝäñéï ðáñáêïëïýèçóáí Ó÷ïëéêïß Óýì-
166
âïõëïé üëùí ôùí åéäéêïôÞôùí êáé åêðñüóùðïé áðü üëïõò ôïõò öïñåßò ôçò Åêðáß-
äåõóçò.
Ôá óçìáíôéêüôåñá óõìðåñÜóìáôá ôïõ óõíåäñßïõ Þôáí ôá åîÞò:
ÄïìÞ ôïõ Ëõêåßïõ

Ç åêðáéäåõôéêÞ êáé ìïñöùôéêÞ áõôïôÝëåéá ôïõ Ëõêåßïõ óõíéóôÜ ðëÝïí áíáãêáéüôçôá.
Ôï Ëýêåéï ðñÝðåé íá áðïêôÞóåé õøçëÞ ðïéüôçôá óðïõäþí óå âáèìü ðïõ íá ðñïóåë-
êýåé ôïõò ìáèçôÝò êáé íá äéáìïñöþíåé Üôïìá ìå ðáéäåßá êáé êñéôéêÞ óêÝøç.
Ìå áõôÜ ùò ðñïûðïèÝóåéò ðñÝðåé, üðùò ôïíßóôçêå éäéáßôåñá êáôÜ ôç äåýôåñç ìÝñá
ôïõ óõíåäñßïõ, íá åðáíåîåôÜóïõìå ôï üëï ðñüãñáììá -áíáëõôéêü êáé ùñïëüãéï-ü÷é
ìüíï ôïõ Ëõêåßïõ áëëÜ êáé üëçò ôçò õðï÷ñåùôéêÞò åêðáßäåõóçò.
Óçìåéþíïõìå üôé ç ðïóïôéêÞ áýîçóç ôùí äéäáêôéêþí ùñþí (ðïõ áðïôåëåß ðÜãéï
áßôçìá üëùí ôùí êëÜäùí) äåí ìðïñåß íá áíôéìåôùðéóèåß áðïóðáóìáôéêÜ êáé êáôÜ
ðåñßðôùóç áëëÜ óôï ðëáßóéï ìéáò ïëéêÞò èåþñçóçò ôïõ ÐñïãñÜììáôïò Óðïõäþí.
Óôï ðëáßóéï áõôü åßíáé áíÜãêç íá åðáíåîåôÜóïõìå ôç èÝóç êáé ôï ñüëï ôçò Ôå÷íéêÞò/
ÅðáããåëìáôéêÞò åêðáßäåõóçò åðé÷åéñþíôáò êáôÜëëçëåò ôïìÝò óôï ðñüãñáììÜ ôçò ìå óôü-
÷ï ôçí ðïéïôéêÞ áíáâÜèìéóÞ ôçò êáé åí ôÝëåé ôçí êáôáîßùóÞ ôçò óôçí åëëçíéêÞ êïéíùíßá.
Áõôïíüçôç áñ÷Þ ãéá ôï äçìüóéï ó÷ïëåßï óôç âáèìßäá ôïõ Ëõêåßïõ ðñÝðåé íá åßíáé ç
éóüôçôá åõêáéñéþí êáé äõíáôïôÞôùí ãéá üëïõò ôïõò ìáèçôÝò. Áíáãêáßá åßíáé ç öñï-
íôßäá ãéá ôç âåëôßùóç ôçò åêðáßäåõóçò ðïõ ðñïóöÝñåôáé óôá Üôïìá ìå åéäéêÝò áíÜ-
ãêåò. Åðßóçò, êáé ç éóüôçôá åõêáéñéþí êáé äõíáôïôÞôùí ðïõ ðñÝðåé íá óõíéóôÜ áõôï-
íüçôç áñ÷Þ ãéá ôï äçìüóéï ó÷ïëåßï.
Óýíäåóç ÄåõôåñïâÜèìéáò êáé ÔñéôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò

Ó÷åôéêÜ ìå ôç óýíäåóç ÄåõôåñïâÜèìéáò-ÔñéôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò, ðáñüëï ðïõ
ðñïôåßíåôáé ç õéïèÝôçóç, ùò ðñïôýðùí, äéáöüñùí åêðáéäåõôéêþí ìïíôÝëùí ôïõ
åîùôåñéêïý, äåí åíäåßêíõôáé ùóôüóï ç Üêñéôç åöáñìïãÞ ôïõò óôçí åëëçíéêÞ ðñáãìá-
ôéêüôçôá, åðåéäÞ ç áðëÞ ìßìçóç îÝíùí óõóôçìÜôùí ðïõ õðáãïñåýïíôáé áðü äéáöï-
ñåôéêÝò êïõëôïýñåò êáé íïïôñïðßåò, äåí áíôáðïêñßíïíôáé ðÜíôá óôéò äéêÝò ìáò áíÜ-
ãêåò êáé ôá äåäïìÝíá.
ÖõóéêÜ äåí ìðïñïýìå íá áãíïÞóïõìå ôçí åõñùðáúêÞ ðñáãìáôéêüôçôá êáé ç óõíåñ-
ãáóßá ìå ôéò Üëëåò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò åßíáé äõíáôüí íá ðñïôåßíåé äéåîüäïõò êáé íá
äþóåé ëýóåéò óôï ðëáßóéï ìéáò êïéíÞò åêðáéäåõôéêÞò ðïëéôéêÞò.
ÐñÝðåé, âåâáßùò, íá ëÜâïõìå õðüøç üôé ôï æÞôçìá ôçò ìåôÜâáóçò áðü ôç Äåõôå-
ñïâÜèìéá óôçí ÔñéôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç äåí åßíáé èÝìá ìüíïí åêðáéäåõôéêü áëëÜ
åõñÝùò êïéíùíéêü êáé ãé' áõôü åîáñôÜôáé áðü ðïëëïýò ðáñÜãïíôåò (ìåôáîý Üëëùí
ïéêïíïìéêïýò, ïéêïãåíåéáêïýò êáé ðïëéôéêïýò).
Åßíáé áíÜãêç ç óõæÞôçóç ôùí èåìÜôùí ðïõ áöïñïýí ôç óýíäåóç ÄåõôåñïâÜèìéáò êáé
ÔñéôïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò íá ãßíåé Üìåóá, ìåôáîý üëùí ôùí åìðëåêïìÝíùí öïñÝùí,
ýóôåñá áðü ôçí åõñýôáôç äõíáôÞ åíçìÝñùóç.
167
MÝíôïñáò
ÅéóáãùãéêÝò ÅîåôÜóåéò óôçí ÔñéôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç

Åßíáé öáíåñÞ ç áíáãêáéüôçôá ôçò óõíåñãáóßáò/óõíôïíéóìïý ìåôáîý ÄåõôåñïâÜèìéáò
êáé ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò, óå èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôïí ôñüðï åéóáãùãÞò ôùí
õðïøçößùí öïéôçôþí êáé ôïí êáèïñéóìü åðáããåëìáôéêÞò åîåéäßêåõóçò ôùí ðôõ-
÷éïý÷ùí.
Ï ôñüðïò áðïöïßôçóçò áðü ôç ÄåõôåñïâÜèìéá Åêðáßäåõóç êáé ôï óýóôçìá åéóá-
ãùãÞò óôçí ÔñéôïâÜèìéá ðñÝðåé íá åðáíåîåôáóôïýí êáé íá ãßíïõí ïé áðáéôïýìåíåò
ôñïðïðïéÞóåéò ëáìâÜíïíôáò õðüøç ôá óõìðåñÜóìáôá áõôïý ôïõ óõíåäñßïõ.
ÔÝëïò, ðñïêåéìÝíïõ íá åíéó÷õèåß ï ãíùóôéêüò, ðáéäáãùãéêüò êáé êïéíùíéêüò ñüëïò
ôïõ Ëõêåßïõ, åßíáé áðáñáßôçôï íá óõíõðïëïãßæåôáé (óå êÜðïéï ðïóïóôü) ç ôåëéêÞ
âáèìïëïãßá üëùí ôùí ôÜîåùí ôïõ Ëõêåßïõ ìåôáîý ôùí êñéôçñßùí ãéá ôçí åéóáãùãÞ
ôùí õðïøçößùí óôï ÐáíåðéóôÞìéï. ÐñÝðåé, áêüìç, íá åîåôáóôåß ç äõíáôüôçôá óõì-
ìåôï÷Þò ôùí Ðáíåðéóôçìéáêþí ôìçìÜôùí óôïí êáèïñéóìü ôçò åîåôáóôÝáò ýëçò êáé
óôçí åðéëïãÞ ôùí èåìÜôùí óôéò åîåôÜóåéò ãéá ôçí åéóáãùãÞ ôùí ìáèçôþí óôçí Ôñé-
ôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç.
Áðü ôéò åéóçãÞóåéò ôùí óõíÝäñùí ðñïÝêõøå üôé åßíáé åðéôáêôéêÞ áíÜãêç ç áíáèåþ-
ñçóç ôïõ ôñüðïõ åéóáãùãÞò óôá ÐáíåðéóôÞìéá êáé ç êáèéÝñùóç åíüò íÝïõ óõóôÞ-
ìáôïò, ôï ïðïßï íá åßíáé åîßóïõ áäéÜâëçôï ìå ôï éó÷ýïí áëëÜ ðåñéóóüôåñï ëåéôïõñãé-
êü, áîéüðéóôï êáé åõÝëéêôï.
Ôá ðñáêôéêÜ ôïõ óõíåäñßïõ åßíáé õðü Ýêäïóç.
H äéäáóêáëßá ôïõ áõôïìáôéóìïý óôïí Çëåêôñïëïãéêü ÔïìÝá ôùí Ô.Å.Å.

Åêðáéäåõôéêü ôñéÞìåñï, ÁèÞíá 19, 20, 21 Ìáñôßïõ 2004
óôï 1ï êáé 2ï ÔÅÅ ÁèÞíáò
Óêïðüò ôïõ ôñéçìÝñïõ Þôáí ç èåþñçóç ôçò ðïñåßáò åöáñìïãÞò ôùí íÝùí áíáëõôéêþí
ðñïãñáììÜôùí êáé âéâëßùí ó÷åôéêÜ ìå ôïí Áõôïìáôéóìü, ðïõ åéóÞ÷èçóáí ôá
ôåëåõôáßá ÷ñüíéá óôá ðñïãñÜììáôá óðïõäþí ôïõ Çëåêôñïëïãéêïý ÔïìÝá ôùí ÔÅÅ,
óôçí åðéóÞìáíóç ðñïâëçìÜôùí êáé åëëåßøåùí, óôçí ðáñï÷Þ âÞìáôïò óôïõò åêðáé-
äåõôéêïýò êáé ôå÷íéêïýò ôçò ðñÜîçò ãéá íá ðáñïõóéÜóïõí êáéíïôüìåò äñÜóåéò êáé
áðüøåéò, óôç äéáôýðùóç âåëôéùôéêþí ðñïôÜóåùí êáé óôçí ïìïãåíïðïßçóç ôçò äé-
äáêôéêÞò ðñáêôéêÞò áðü ó÷ïëåßï óå ó÷ïëåßï. ×áñáêôçñéóôéêü ôçò Þôáí êáé ç ìåãÜëç
óõììåôï÷Þ ôùí êáèçãçôþí ðïõ äéäÜóêïõí çëåêôñïëïãéêÜ ìáèÞìáôá óôá Ôå÷íéêÜ-
ÅðáããåëìáôéêÜ ÅêðáéäåõôÞñéá (ÔÅÅ) áðü üëç ôçí ÅëëÜäá. ÇðñïóÝëåõóç îåðÝ-
ñáóå êÜèå ðñïóäïêßá (êáôáãñÜöçêáí ðÜíù áðü 350 Üôïìá), ðáñÜ ôï åîåéäéêåõìÝíï
èÝìá ôçò åêäÞëùóçò.
ÄéïñãáíùôÝò: ïé ó÷ïëéêïß óýìâïõëïé ôùí çëåêôñïëüãùí ìå Ýäñá ôçí ÁôôéêÞ.
168
ÌíÞìç Ìáíüëç ÁíáãíùóôÜêç êáé Ìßëôïõ Óá÷ôïýñç
… ôï èÝìá äåí åßíáé ôüóï íá îåóçêþíåéò ôïõò áíèñþðïõò, üóï íá ôïõò êõñéåýåéò…
Ð. Âáëåñý
Äýï ðïëý óçìáíôéêïß ðïéçôÝò ìáò, ï Ìßëôïò Óá÷ôïýñçò êáé ï Ìáíüëçò Áíáãíù-
óôÜêçò, Ýöõãáí ôïõò ôåëåõôáßïõò ìÞíåò áðü ôç æùÞ, ï Óá÷ôïýñçò ôï ÌÜñôéï êáé ï
ÁíáãíùóôÜêçò ôïí Éïýíéï.
Áðü ÷ñüíéá ôï Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï Ý÷åé óõìðåñéëÜâåé, üðùò üöåéëå, óôá ó÷ï-
ëéêÜ âéâëßá Êåßìåíá ÍåïåëëçíéêÞò Ëïãïôå÷íßáò ãéá ôï ÃõìíÜóéï êáé ôï Ëýêåéï ðïéÞ-
ìáôá ôùí äýï áõôþí óçìáíôéêþí ðïéçôþí. ÓõãêåêñéìÝíá, óôá Êåßìåíá ÍåïåëëçíéêÞò
Ëïãïôå÷íßáò ôçò Ã´ ôÜîçò Ãõìíáóßïõ (óåë. 311) õðÜñ÷ïõí ôï ðïßçìá ôïõ Óá÷ôïýñç
«Ôï øùìß» êáé ôï ðïßçìá ôïõ ÁíáãíùóôÜêç «ÐïéÞìáôá ðïõ ìáò äéÜâáóå Ýíá âñÜäõ
ï ëï÷ßáò Otto V...». Åðßóçò, óôá Êåßìåíá ÍåïåëëçíéêÞò Ëïãïôå÷íßáò ôçò Ã´ ôÜîçò Åíé-
áßïõ Ëõêåßïõ õðÜñ÷ïõí ôá ðïéÞìáôá ôïõ Óá÷ôïýñç «Ç ÁðïêñéÜ» (óåë. 22) êáé «Ï
óôñáôéþôçò ðïéçôÞò» (óåë. 23), êáèþò êáé ôá ðïéÞìáôá ôïõ ÁíáãíùóôÜêç «Èåóóáëï-
íßêç», «ÌÝñåò ôïõ 1969 ì.×.», «Åðéôýìâéï» êáé «ÍÝïé ôçò Óéäþíïò, 1970» (óåë. 54-
56). Óôç ÍåïåëëçíéêÞ Ëïãïôå÷íßá ôçò Ã´ ôÜîçò Åíéáßïõ Ëõêåßïõ - ÈåùñçôéêÞ Êáôåý-
èõíóç / ÈåôéêÞ Êáôåýèõíóç (åðéëïãÞò) õðÜñ÷ïõí ôá ðïéÞìáôá ôïõ Óá÷ôïýñç «Ï
ÅëåãêôÞò» (óåë. 78) êáé «Ï ÓõëëÝêôçò» (óåë. 79), êáèþò êáé ôá ðïéÞìáôá ôïõ Áíá-
ãíùóôÜêç «Åðßëïãïò» (óåë. 81) êáé «Óôïí Íßêï Å… 1949» (óåë. 85). ÅðéðëÝïí óôá
ÍÝá ÅëëçíéêÜ ôçò Â´ ôÜîçò 1ïõ êýêëïõ ôùí ÔÅÅ õðÜñ÷ïõí ôá ðïéÞìáôá ôïõ Áíá-
ãíùóôÜêç «Áðïëïãßá íïìïôáãïýò» (óåë. 185) êáé «Ôï óêÜêé» (óåë. 187).
Óôá íÝá ó÷ïëéêÜ âéâëßá ðïõ åãêñßèçêáí áðü ôï Ðáéäáãùãéêü Éíóôéôïýôï êáé ôá
ïðïßá èá åéóá÷èïýí óôçí åêðáßäåõóç áðü ôï ó÷ïëéêü Ýôïò 2006 ðåñéëáìâÜíåôáé êáé
ôï âéâëßï Êåßìåíá ÍåïåëëçíéêÞò Ëïãïôå÷íßáò ôçò Ã´ Ãõìíáóßïõ. Óå áõôü, êáôÜ óýì-
ðôùóç óå óõíå÷üìåíåò óåëßäåò, õðÜñ÷ïõí ôï ðïßçìá «Ôá äþñá» ôïõ Ìßëôïõ Óá-
÷ôïýñç áðü ôçí ðïéçôéêÞ óõëëïãÞ Ðáñáëïãáßò (1948), êáèþò êáé ôï ðïßçìá ôïõ Áíá-
ãíùóôÜêç «Óôï ðáéäß ìïõ» áðü ôç óõëëïãÞ Ï óôü÷ïò.
ºíá Áíáãíùóôïðïýëïõ
Ç ê. ºíá Áíáãíùóôïðïýëïõ åßíáé öéëüëïãïò óôï 2ï ÃõìíÜóéï Åëåõóßíáò
169
ÂÉÂËÉÁ ÐÏÕ ËÁÂÁÌÅ
¸íôáîç ôùí ìåôáíáóôþí ËïõôóéÜíï ÊÜìöïñá

Åëëçíï-Ïëëáíäéêü ÓåìéíÜñéï, Åìåßò êáé ïé áñ÷áßïé
Éíóôéôïýôï Ðáéäåßáò Ïìïãåíþí êáé ÌÅÔÁÉ×ÌÉÏ, ÁèÞíá 2003
ÄéáðïëéôéóìéêÞò Åêðáßäåõóçò,
(É.Ð.Ï.Ä.Å.), ÁèÞíá 2001 Éóôïñßá êáé öéëïóïößá ôùí
åðéóôçìþí óôïí åëëçíéêü ÷þñï
(17ïò - 19ïò áé.)
Eñáóìßá Âáóìáíüëç
ÅðéìÝëåéá: Ã. ÊáñÜò
Ïé áíôéäÜíåéåò ëÝîåéò óôç ÍÝá
ÌÅÔÁÉ×ÌÉÏ-Åèíéêü ºäñõìá
ÅëëçíéêÞ, Åêäüóåéò Ðáíåðéóôçìßïõ
Åñåõíþí, ÁèÞíá 2003
Áèçíþí, ÁèÞíá 2001
ÄÞìçôñá Óãïõñïýäç
ÓùôÞñéïò É. ÃêëáâÜò Ç ìåôáöïñÜ êáé ç óõìâïëÞ ôçò
Ç Ôå÷íéêÞ êáé ÅðáããåëìáôéêÞ óôç ãëþóóá, Åêäüóåéò ÊñéôéêÞ,
Åêðáßäåõóç óôçí ÅëëÜäá (1830-1930) ÁèÞíá 2003
Ç Óåâáóôïðïýëåéïò ÅñãáôéêÞ
Ó÷ïëÞ, Óýëëïãïò ðñïò ÄéÜäïóéí Åñåõíçôéêü Ðñüãñáììá, ÄéåèíÞ
Ùöåëßìùí Âéâëßùí, ÁèÞíá 2002 Óõìðüóéá, ÄéáñêÝò ÓåìéíÜñéï,
Äçìïóéåýìáôá
1983-1989, 1994-2003
ÄçìÞôñçò Ôæéüâáò
Éóôïñéêü Áñ÷åßï ÅëëçíéêÞò
Êïóìïðïëßôåò êáé áðïóõíÜãùãïé
Íåïëáßáò ÃåíéêÞò Ãñáììáôåßáò
ÌåëÝôåò ãéá ôçí åëëçíéêÞ
ÍÝáò ÃåíéÜò, ÁèÞíá 2003
ðåæïãñáößá êáé êñéôéêÞ (1830-1930)
ÌÅÔÁÉ×ÌÉÏ, ÁèÞíá 2003
Åõáããåëßá ÖñõäÜêç
Ç èåùñßá ôçò ëïãïôå÷íßáò óôçí
Raymond Geuss ðñÜîç ôçò äéäáóêáëßáò
Éóôïñßá êáé øåõäáßóèçóç Åêäüóåéò ÊñéôéêÞ, ÁèÞíá 2003
óôçí ðïëéôéêÞ.
ÌÅÔÁÉ×ÌÉÏ, ÁèÞíá 2003 ¢ôïìá ìå áíáðçñßá óôçí
ÔñéôïâÜèìéá Åêðáßäåõóç
Peter Burke ÅðéìÝëåéá: ÌáñéÜííá Øýëëá,
Áõôïøßá: Ïé ÷ñÞóåéò ôùí åéêüíùí Êáôåñßíá ÌáõñéãéáííÜêç, Áýñá
ùò éóôïñéêþí ìáñôõñéþí Âáæáßïõ, ¼ëãá Óôáóéíïðïýëïõ
ÌÅÔÁÉ×ÌÉÏ, ÁèÞíá 2003 Åêäüóåéò ÊñéôéêÞ, ÁèÞíá 2003
170
Ãêüôïâïò ÁèáíÜóéïò ×ñßóôïò Ðáðáñßæïò
Åêðáßäåõóç êáé åôåñüôçôá: ÃëùóóéêÞ ðïëéôéêÞ êáé ÃëùóóéêÞ
æçôÞìáôá äéáðïëéôéóìéêÞò ðáéäåßá. Gutenberg, ÓåéñÜ:
ðáéäáãùãéêÞò ÃëùóóïëïãéêÞ ÂéâëéïèÞêç 12,
ÌÅÔÁÉ×ÌÉÏ, ÁèÞíá 2003 ÁèÞíá 2004
Ðçíåëüðç ÐáðáúùÜííïõ- Ïé ðñïçãìÝíåò ôå÷íïëïãßåò

Áíáóôáóßá Ðáôïýíá. Ç ðåñßëçøç äéáäéêôýïõ óôçí õðçñåóßá
ùò êåßìåíï êáé áíôéêåßìåíï ôçò ìÜèçóçò
äéäáóêáëßáò. ÅðéìÝëåéá: Óõìåþí ÑåôÜëçò
ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá, ÁèÞíá 2003 ÊÁÓÔÁÍÉÞÔÇÒ, ÁèÞíá 2005
171
ÌÝíôïñáò
Ðåñéïäéêü Åðéóôçìïíéêþí êáé Åêðáéäåõôéêþí Åñåõíþí
ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôï
ÏÄÇÃÉÅÓ ÐÑÏÓ ÔÏÕÓ ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ
O ÌÅÍÔÏÑÁÓ, Ðåñéïäéêü Åðéóôçìïíéêþí êáé Åêðáéäåõôéêþí Åñåõíþí, åêäßäåôáé äýï
öïñÝò ôï ÷ñüíï ìå ôçí åõèýíç ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ, åéäéêüôåñá ôïõ ÐñïÝäñïõ
êáé ôïõ Óõíôïíéóôéêïý Óõìâïõëßïõ ôïõ. Ôçí åðïðôåßá ôçò Ýêäïóçò Ý÷åé ç ÓõíôáêôéêÞ Åðé-
ôñïðÞ êáé ôç öñïíôßäá ôçò ç ÅêôåëåóôéêÞ Ãñáììáôåßá.
Ïé åñãáóßåò õðüêåéíôáé áíþíõìá óôçí êñßóç äýï åéäéêþí êñéôþí ÁðïóôÝëëïíôáé óôç Óõ-
íôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ ôïõ ðåñéïäéêïý óå ôñßá áíôßãñáöá êáé óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ. Ôï
ãñáðôü êåßìåíï ðñÝðåé íá åßíáé ôõðùìÝíï óå ÷áñôß Á4 –ìå ü÷é ðåñéóóüôåñåò áðü 30
óåéñÝò êÜèå óåëßäá, ìå ìåãÜëá ðåñéèþñéá– êáé íá Ý÷åé Ýêôáóç Ýùò 15 óåëßäåò (4.500
ëÝîåéò). Ç ãëþóóá ôùí åñãáóéþí èá åßíáé ç ÅëëçíéêÞ, ìå óýíôïìç ðåñßëçøç (100-150
ëÝîåéò) ôüóï óôçí ÅëëçíéêÞ üóï êáé óå ìßá áðü ôéò ãëþóóåò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò Ï
ôßôëïò êÜèå åñãáóßáò èá ðñÝðåé íá åßíáé óýíôïìïò. Ôï üíïìá ôïõ óõããñáöÝá, ç éäéüôçôá,
ç ôá÷õäñïìéêÞ êáé çëåêôñïíéêÞ ôïõ äéåýèõíóÞ èá áíáãñÜöïíôáé ìüíï óôï Ýíá áðü ôá
ôñßá áíôßãñáöá, ìáæß ìå óýíôïìï âéïãñáöéêü óçìåßùìá (100 ëÝîåéò). ÅÜí óôï êåßìåíï
÷ñçóéìïðïéïýíôáé åéäéêïß üñïé, èá ðñÝðåé íá åîçãïýíôáé óå åéäéêü ãëùóóÜñéï ìåôÜ ôéò
ðåñéëÞøåéò. ¼ëåò ïé óåëßäåò èá ðñÝðåé íá åßíáé áñéèìçìÝíåò. ÓõíéóôÜôáé óôïõò óõããñá-
öåßò, ôüóï ãéá ôç âéâëéïãñáößá üóï êáé ãéá ôç óõããñáöÞ ôïõ Üñèñïõ ôïõò ãåíéêüôåñá, íá
áêïëïõèïýí ôéò ïäçãßåò óõããñáöÞò åðéóôçìïíéêþí åñãáóéþí Á.Ñ.Á. (Publication Manual
of the American Psychological Association).
Ç âéâëéïãñáößá ðåñéëáìâÜíåé ôéò ðáñáðïìðÝò ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí êáé ðáñáôßèåôáé
áëöáâçôéêÜ, åëëçíüãëùóç êáé îåíüãëùóóç, óôï ôÝëïò êÜèå åñãáóßáò, üðùò óôá ðáñá-
êÜôù ðáñáäåßãìáôá:
ÃÉÁ ÂÉÂËÉÁ
Herrnstein, R. J. & Murray, C. (1994). The bell curve: Éntelligence and class structure in
American life. New York: Free Press.
ÃÉÁ ÐÅÑÉÏÄÉÊÁ:
Burstein, L.(1980). The analysis of multi-level data in educational research and evaluation.
Review of Research in Education, 8, 158-233.
ÃÉÁ ÊÅÖÁËÁÉÁ ÅÍÔÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ

Morris, J. (1990). Progress with humanity? The experience of a disabled lecturer. In R.
Rieser & M. Mason (Eds), Disability, equality in the classroom: A human rights issue.
London: ILEA.
ÃÉÁ ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÅÓ ÐÁÑÁÐÏÌÐÅÓ

Alastair, G.S. (1997). Testing the Surf: Chiteria for Evaluating Internet Information
Resources. The Public Access Computer Systems Review, 8, 3, 5-23 (äéáèÝóéìï on
line:http://info.lib.uh.edu./pacsrev.html, ðñïóðåëÜóôçêå óôéò 7/6/2002).
Ïé óçìåéþóåéò áíáãñÜöïíôáé óôï ôÝëïò ôïõ Üñèñïõ ðñéí áðü ôç âéâëéïãñáößá. Ôá

ó÷Þìáôá, ôá äéáãñÜììáôá Þ ïé ðßíáêåò, ðïõ åíäå÷ïìÝíùò åðéèõìåß íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ï
óõããñáöÝáò, èá ðñÝðåé íá åßíáé ðåñéïñéóìÝíá êáé ó÷åäéáóìÝíá ìå åõêñßíåéá. Óôï Üñèñï
èá ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé óçìåßùóç óôï óçìåßï üðïõ èá óõìðåñéëçöèåß ï ðßíáêáò Þ ôá
ó÷Þìáôá. Ïé óõíåñãÜôåò èá åîáóöáëßæïõí ó÷åôéêÞ Üäåéá áðü ôïí åêäüôç ðñïêåéìÝíïõ íá
áíáôõðþóïõí äçìïóéåõìÝíï õëéêü.
Copyright © 2005 ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ

Μέντορας τεύχος 08

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Μέντορας τεύχος 08

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÓÕÍÔÁÊÔÉÊÇ ÅÐÉÔÑÏÐÇ

ÌÉ×ÁËÇÓ ÁÃ. ÐÁÐÁÄÏÐÏÕËÏÓ, Ðñüåäñïò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ

ÓÙÔÇÑÉÏÓ ÃÊËÁÂÁÓ, Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Åñåõíþí, Ôåêìçñßùóçò

Copyright © 2005 ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ôïõ ÕÐÅÐÈ, ÁèÞíá

ÐÑÁÎÇ: ÅÐÉÌÏÑÖÙÓÇ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÉÊÙÍ

ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò: ÌÁÑÉÁ ÊÁËÏÃÇÑÏÕ

ÐÁÍÁÃÉÙÔÇÓ ÐÁÍÁÃÉÙÔÉÄÇÓ 3 ÍÝá ðåñéâÜëëïíôá ìÜèçóçò

ÃÅÙÑÃÉÁ ÊÁÔÓÏÕÄÁ 18 Ï ìåôáðëáóìüò èçëõêþí ïíïìÜôùí

×ÑÕÓÁ ÓÏÖÉÁÍÏÐÏÕËÏÕ 27 ÌåëÝôç ôçò åðßäïóçò ôùí ìáèçôþí óôá

ÁÃÃÅËÉÊÇ ÁËÌÐÁÍÏÐÏÕËÏÕ ê.Ü. 41 Ç áîéïðïßçóç ôùí ôå÷íïëïãéþí

ÂÁÓÉËÅÉÏÓ ÐÁÍÔÁÆÇÓ 65 Áíèñþðéíá äéêáéþìáôá,

ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ ÐÁÃÙÍÇÓ 79 Ç ìåôáâëçôüôçôá ôïõ SO2 óôçí ÁèÞíá

EYAÃÃÅËÉÁ ÁÃÃÅËÉÄÏÕ 93 ¸íá óåíÜñéï äéäáêôéêÞò ðáñÝìâáóçò

ÐÁÍÁÃÉÙÔÇÓ ÐÅÔÑÁÊÇÓ ê.Ü. 113 Ç äéäáêôéêÞ ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò

ÌÁÑÉÁ ×ÉÏÍÉÄÏÕ-ÌÏÓÊÏÖÏÃËÏÕ ê.Ü. 131 ÌáèçôÝò êáé Ó÷ïëéêÝò ÂéâëéïèÞêåò

×ÑÉÓÔÉÍÁ ÂÅÚÊÏÕ 151 Ìå ìïëýâé êáé ÷áñôß –

ÁÍÄÑÅÁÓ ÊË. ÓÏÖÏÊËÅÏÕÓ 153 Ç Áíþôáôç Åêðáßäåõóç óôïí 21ï áéþíá

ÁÍÔÙÍÉÁ ÄÇÌÇÔÑÁÓÊÏÕ 155 Ç ÄéáðïëéôéóìéêÞ Åêðáßäåõóç

ÈÅÏÄÙÑÏÓ ÉÙÓÇÖÉÄÇÓ 162 Áíèñùðïëïãßá, êïõëôïýñá

Âéâëßá ðïõ ëÜâáìå

Ïé ðñïóðÜèåéåò ðïõ Ýãéíáí ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãéá ôçí áîéïðïßçóç ôùí

In the article that follows a critical consideration of the situation that is

Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ç ãëùóóïäéäáêôéêÞ Ý÷åé óôñÝøåé ôï åíäéáöÝñïí ôçò

áëëÜ êáé ïé áíÜãêåò Ýíôáîçò áðïêëåéóìÝíùí ïìÜäùí, üðùò ïé ïéêïíïìéêïß

Ïñéóìüò ôïõ ðåäßïõ ôùí ÍÐÌ

Ðñïûðüèåóç ãéá ôçí áðïóáöÞíéóç ôïõ üñïõ «ÍÝï ÐåñéâÜëëïí ÌÜèçóçò»

ÍÐÌ êáé íÝåò äåîéüôçôåò

Ïé ôñüðïé ìå ôïõò ïðïßïõò åðé÷åéñåßôáé ç åíóùìÜôùóç ôùí ÍÐÌ óôçí

ðåñéâÜëëïí ìÜèçóçò (VLE-Virtual Learning Environment, Âlackboard) ðá-

Ôï ðñüãñáììá RAFLE (2003) ó÷åäéÜóôçêå áðü ôï Renfrewshire Council,

íá áíáðôýîïõí ðïëëáðëÝò éêáíüôçôåò, þóôå íá ôï ÷ñçóéìïðïéÞóïõí áðïôåëå-

ÐñïûðïèÝóåéò ãéá åðéôõ÷Þ ÷ñÞóç ÍÐÌ/ÁÅÃ

O øçöéáêüò ãñáììáôéóìüò áðïôåëåß, üðùò ìüëéò áíáöÝñèçêå, âáóéêÞ ðñïû-

óáöåßò êáôåõèýíóåéò ôüóï ó÷åôéêÜ ìå ôçí åéóáãùãÞ íÝùí ôå÷íïëïãéþí êáé

Aíôß åðéëüãïõ: íÝåò åñåõíçôéêÝò ðñïïðôéêÝò

ôï ðñüãñáììá Best Practice - Best Language Teaching Methods ðïõ áíáðôý÷èçêå

CEF - Common European Framework of Reference for Languages. (1997). ÄéáèÝóéìï

TALLENT. (2000). ÄéáèÝóéìï on line: http://www.solki.jyu.fi/tallent/english.htm, ðñï-

Ôï Üñèñï õðïâëÞèçêå óôéò 29/4/2004 ¸ãéíå áðïäåêôü óôéò 26/10/2004

Óôï ðáñüí Üñèñï åîåôÜæïõìå êáé åñìçíåýïõìå ôç äõíáìéêÞ {á} ðïõ

In this article we attempt to explain the dynamic {á} which characterizes

Ç ê. Ãåùñãßá Êáôóïýäá åßíáé äñ Öéëïëïãßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí êáé êáèçãÞôñéá

Ç áñ÷áéïåëëçíéêÞ â´ êëßóç ïõóéáóôéêþí ïíïìÜôùí ðïõ ðåñéåëÜìâáíå,

ÅîåôÜæïíôáò ôá ðáñáäåßãìáôá (9)-(12) åíôýðùóç ìÜò Ýêáíáí äýï óôïé-

Ãéá íá åîçãçèåß ï ìåôáðëáóìüò ôùí èçëõêþí ïõóéáóôéêþí -ïò óå -á, õðï-

äùñéêÞò äéáëÝêôïõ åßíáé ç åðéêñÜôçóç ôïõ -á áíôß ôïõ -ç. Ï ×áôæéäÜêéò

3. Ðñüôáóç åñìçíåßáò ôïõ ìåôáðëáóìïý âÜóåé ôïõ äïìéóìïý

Â) Ôçí ßäéá åðï÷Þ ó÷çìáôßæïíôáé ðÜñá ðïëëÜ ïõäÝôåñá õðïêïñéóôéêÜ ìå

ÈÇËÕÊÁ UÚ -a ≠ ÚU -i (ìçôÝñá: äýíáìç)

-ç / èÝìá ëÞãïí óå -Óýìöùíï (≠ ñ)

-ïò / óýíèåôï èÝìá- Þ

Ôï óýóôçìá èçëõêþí åðéèÝôùí ìåôáäïìÞèçêå óôï ðÝñáóìá ôùí áéþíùí,

1. Âë. Chantraine: 1990, 55.

ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåùíßäç, ¢. & ×åéëÜ Ìáñêïðïýëïõ, Ä. (2002). Óõã÷ñïíéêÝò êáé äéá-

ÁíáóôáóéÜäç-Óõìåùíßäç, ¢. (2002). Áíôßóôñïöï Ëåîéêü ôçò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò. Èåóóá-

Ôï Üñèñï õðïâëÞèçêå óôéò 27/9/2002 ¸ãéíå áðïäåêôü óôéò 15/3/2004

Ôá äåäïìÝíá ôçò ðáñïýóáò åñãáóßáò áíáöÝñïíôáé óôçí Ýñåõíá TIMSS

Ç ðáñïýóá åñãáóßá åóôéÜæåôáé óå ôñßá óçìåßá åíäéáöÝñïíôïò ãéá ôçí

2. Åðéóêüðçóç ôçò âéâëéïãñáößáò

Óôç ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá äåí ðáñáôçñïýìå óçìáíôéêÝò áíáöïñÝò óôá ðéï

óå ó÷Ýóç ìå ôïõò êáôïßêïõò ôùí áóôéêþí êÝíôñùí. Åðéóçìáßíåé üôé «ç ôáîéêÞ

3. Ç åðßäïóç óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò ôùí Ìáèçìáôéêþí êáé

Ðßíáêáò 1: ÐïóïóôÜ óùóôþí áðáíôÞóåùí óôéò åðéìÝñïõò èåìáôéêÝò åíüôçôåò