$ §1 Η

ί& Ι^' Μ

1 , Η^ΐΐ I Β 1
 Ή π αρουσ ία το ύ Θ άνο υ Μ ικ ρ ο ύ τσ ικ ο υ
■στό χώρο τ ή ς Ε λ λ η ν ικ ή ς μ ο υ σ ικ ή ς γ ίν ε ­
τ α ι δσ ο π ερ ν ά ει ό κα ιρ ό ς ό λ ο κ α ί πιό έ ν ­
το ν η . Ό ίδ ιο ς κ ε ρ δ ίζ ε ι σ υ νεχώ ς έδ α φ ο ς
σ τή σ υ νείδ η σ η το ύ κ ο ιν ο ύ , β α δ ίζο ν τα ς
ά π τό η το ς μέσ α άπό τ ίς δ ιά φ ο ρ ε ς «κρί­
σεις» πού κα τά κ α ιρ ο ύ ς έ π ικ α λ ο ϋ ν τα ι
σ υ ν ά δ ε λ φ ο ί το υ γ ιά ν ά δ ικ α ιο λ ο γ ή σ ο υ ν
τ ή ν μ ε ρ ικ ή ή χ ρ ό ν ια κα θίζησ ή το υ ς , ά νε-
πηρέαστος άπό τ ά τ ε ρ τ ίπ ια τώ ν καιρώ ν
κ α ί τώ ν γούσ τω ν, ά π η λ λ α γ μ έν ο ς άπό
« φ όβ ο υς» , « έρ ω τη μ α τικά » κα ί «προαι­
σ θήμ α τα » έ ν τ α γ μ έ ν ο ς μ ιά κ ι’ έξω σ τις
μ ο υ σ ικ ο -ίδ ε ο λ ο γ ικ έ ς Ιδ έ ε ς το υ , τ ίς
ό π ο ιες όμω ς δ έ ν π α ύ ει π ο τέ ν ά έπ α ν ε ξε -
τ ά ζ ε ι μ έ ή ρ ε μ ία κα ί ν η φ α λ ιό τη τα .
Ή μ ο υ σ ική Ισ το ρ ία το υ ε ίν α ι μ ό λις
τεσ σ ά ρω ν έτώ ν - πέρα άπό τ ίς σ π ουδές
κ α ί τ ίς μ ε λ έ τ ε ς πού τό ν κυ ν η γ ο ύ σ α ν κ α ί
τ ίς κ υ ν η γ ο ύ σ ε άπό μ ικ ρ ό π αιδί. Ό μ ω ς
σ τά π ερ ισ σ ό τερ α α ύ τά χ ρ ό ν ια ■ άπό τ ό
1974 κ α ί μ ε τ ά - έ κ δ ό β η κ α ν σ έ δ ίσ κ ο υ ς
έ ξ η έ ρ γ α το υ , ά κ ο ύ σ τη κ ε ή μ ο υ σ ική το υ
σ έ θ έα τρ α , γή π εδ α , δ έ ν τρ α κ.λ.π. κ α ί ή
δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα το υ ά ρ χ ισ ε νά έ χ ε ι τή ν
άπήχηση πού τ ή ς π ρέπ ει. Ή σ ύ ντο μ η
σ χ ε τικ ά κα θ ιέρ ω σ ή τ ο υ - πού κ α τά τή
γνώ μη μου το ύ ά ξιζε π έρ α γ ιά π έρ α -
έδ ω σ ε ά φ ο ρ μ ή γ ιά π ο ικίλα σ χό λια . Τά
όπ οια σ τη ρ ίχ τη κ α ν ό χ ι τό σ ο σ τις Ικ α ν ό ­
τη τά ς το υ ώς κ α λ λ ιτέ χ ν η - πού μ ά λλο ν
κ α ν ε ίς δ έ ν τ ίς ά μ φ ισ β ή τη σ ε - δσο σ το ν
τρ όπ ο μ έ τ ό ν όπ οιο ξε κ α θ ά ρ ισ ε τ ή ν ιδ ε ­
ο λ ο γ ικ ή το υ το π ο θ έ τη σ η . Ή σ α φ ή ν ε ια
τ ή ς το π ο θ έ τη σ ή ς το υ α ύ τή ς , ή τ α ν άνα-
π ό φ ε υ κ το νά π ρ ο κ α λ έ σ ε ι ά ν τιδ ρ ά σ ε ις
τύπ ου « π ρ ο ω θ είτα ι άπ’ τ ό κόμμα» κλπ.
Α ές κ α ί τ ό ό π ο ιο δ ή π ο τε κόμ μ α θά μπο­
ρ ο ύ σ ε ν ά έ π ιβ ά λ ε ι μ έ τ ό « έ τ σ ι θέλω »,
έ ν α ν κ α λ λ ιτέ χ ν η ή ν ά τό ν «πλασσάρει»
μ έ τ ό ν τρ όπ ο πού ό Μ ικ ρ ο ύ τσ ικ ο ς είσ -
έ β α λ ε σ τις κ α ρ δ ιέ ς το ύ κο ινο ύ , έ ν α ν
τρ όπ ο πού πάνω άπ' δ λ α ά π α ιτο ϋ σ ε α ύ τό
πού λ έ μ ε τ α λ έ ν τ ο κα ί ά κόμ η π ερ ισ σ ό τε­
ρο, κ ά τ ι πού λ ε ίπ ε ι άπό π ο λλο ύ ς σ υ ν θ έ ­
τ ε ς μ α ς: Μ ο υ σ ική π α ιδεία . Σ π ο υδές.
Μ ο υ σ ικ έ ς γνώ σ εις. Α ύ τά , λ ο ιπ ό ν ,- γ ιά νά
ξ ε κ α θ α ρ ίσ ο υ μ ε τ ά π ρ ά γ μ α τα - ε ίν α ι πού
μ ε τρ ά ν ε. Καί ε ίν α ι π ρ ά γμ α τα πού - δυσ ­
τυ χ ώ ς - έ ν α ς π ο λ ιτικ ό ς φ ο ρ έ α ς δ έ ν μπο­
ρ ε ί νά τά π ρ ο σ φ έρ ει, σ το ύ ς άνθρώ πους
τή ς π ρ ο τιμ ή σ εώ ς το υ , ά ν δ έ ν τ ά έ χ ο υ ν ο ί
’ίδ ιο ι. Γ ιά π ολύ κ α ιρ ό ένιω θ α τ ή ν ά νάγκη
ν ά μιλήσ ω μ έ τ ό ν Θ άνο Μ ικ ρ ο ύ τσ ικ ο ή
γ ιά ν ά πώ τ ή ν ά λ ή θ εια , άπό τ ή σ τιγ μ ή πού
ά κο υ σ α τ ό ν πρώ το το υ δίσ κο . Κ ά θε δ ί­
σ κο ς μοϋ μ εγά λω νε α ύ τή τή ν ά ν ά γ κ η κι
α ύ τ ό γ ια τ ί: Τά « π ο λ ιτικ ά τρ α γ ο ύ δ ια » μ'
έ φ ε ρ α ν σ ’ έπ α φ ή μ’ έ ν α ν κ α λ λ ιτέ χ ν η πού
ή τε χ ν ο τρ ο π ία τ ο υ π α ρ ουσ ία ζε, γ ιά μένα ,
μ ε γ ά λ ο έ ν δ ια φ έ ρ ο ν . Ή « Κ α ντά δ α γ ιά τή ν
Μ α κρόνησ ο» κα ί ή «Σπουδή σ τό ν Μ αγι-
α κόφ σ κυ» μοϋ έδω σ αν ν ά κα τα λά β ω πώς
ό άνθρω π ος α ύ τ ό ς δ έ ν έ γ ρ α φ ε μ ό νο έν-
δ ια φ έ ρ ο ν τ α τρ α γ ο ύ δ ια (έστω κ α ί π ο λ ιτι­
κά) ά λλά ή τ α ν ίκ α ν ό ς γ ιά π ολλά π ερ ισ σ ό­
τε ρ α . Σ τή « Φ ο υ έν τε Ό β ε χ ο ύ ν α » μ έ συν-
ήρπ ασ ε μ έ τ ή ν μ ελω δ ική το υ φ λέβ α . Σ τά
«τροπ ά ρια γ ιά φ ο ν ιά δ ες» μ έ γ ο ή τ ε ψ ε μέ
τ ή ν π ο ικ ιλ ία το ύ ήχ ο υ κ α ί τ ή ν έ κ π λ η κ τικ ή
ό μ ο ρ φ ιά ό ρ ισ μ ένω ν κομ μ α τιώ ν. Ή «μ ου­
σ ική πράξη πάνω σ τό ν Μ π ρέχτ» μού
γνώ ρ ισ ε μιά μ έ α γ ρ α φ ή σ ύ γχ ρ ο νο υ τρ α ­
γ ο υ δ ιο ύ πού π ρίν, σ τό ν 'Ε λ λ η ν ικ ό χώρο,
δ έ ν ε ίχ α σ υ ν α ν τή σ ει.
Κ α ί νά σ κ ε φ τ ε ί κ α ν ε ίς , δ τ ι α ύ τό ή τα ν
μόνο τ ό έ ν α έ κ τ ο τ ή ς σ υ ν ο λ ικ ή ς δ η μ ι­
ο υ ρ γ ία ς τ ο ύ Μ ικ ρ ο ύ τσ ικ ο υ . 'Υ π ά ρ χουν
ά κό μ η δ έ κ α έ ρ γ α σ ύ γχ ρ ο νη ς π ε ιρ α μ α τι­
κ ή ς μ ο υ σ ική ς, 16 μ ο υ σ ικ έ ς γ ιά θ έ α τρ ο
καθώ ς κα ί δ ιά φ ο ρ ο ι κ ύ κ λ ο ι τρ α γο υ δ ιώ ν.
Ό λ α β ρ ίσ κ ο ν τα ι σ τό σ υ ρ τά ρ ι π ε ρ ιμ έ ν ο ν -
τα ς τ ή ν κ α τά λ λ η λ η ε ύ κ α ιρ ία γ ιά ν ά β γο ϋ ν
στό φώς.
Πέρα δμως άπό όσα μπορεί νά σοϋ μετα­
φέρει τό έργο ένός καλλιτέχνη ύπάρχει
καί αύτή ή άνάγκη πού είπα πριν - νά
κουβεντιάσεις μαζί του. Νά σοϋ μιλήσει
μιά φορά όχι μέ έργα άλλά μέ λόγια!
Σέ τ ί πιστεύει, τί ψάχνει, τί δέχεται, τί
άπορρίπτει. Ό λ α αύτά τά «τί» μ’ έφεραν
ένα άπόγευμα τού περασμένου μήνα στό
σπίτι τού Μικρούτσικου στό Νέο Χαλάν­
δρι. Τόν βρήκα άρκετά πιό παχύ άπό τήν
τελευταία φορά πού είχαμε είδωθεϊ -
πρίν δυό χρόνια - άλλά κατά τά άλλα μο-
νίμως πάνω άπό παρτιτούρες...
Μοϋ είπε πώς έψαχνε νά βρεϊ δυό «μέ­
τρα» γιά νά κλείσει τή μουσική γιά τίς
«Τρωαδίτισσες» πού θά κάνει τό καλο­
καίρι. (Τελικά τίς βρήκε μετά δυό ώρες
ψάξιμο).
Στούς τοίχους τού δωματίου, φωτο­
γραφίες φιλικών προσώπων καί φυσικά
τά έξώφυλλα τών δίσκων γιά τούς όποι­
ους ό συνθέτης, δικαιολογημένα, αισθά­
νεται μιά κάποια υπερηφάνεια... Ακόμη
τό πιάνο καί μιά χ ά ϊ- φάϊ έγκατάσταση, μ’
ένα δίσκο τού Ζάππα στό πλατώ τού πι-
κάπ (τό One Size Fits All)
«Τώρα τελευταία - μοϋ είπε - άκούω
πολύ Φράνκ Ζάππα καί Ία ν “Αντερσον.
Τούς θεωρώ καί τούς δύο μεγάλους
μουσικούς. Ή μουσική τους - είδικά τού
Ζάππα - κρύβει πολλά. Δέν μπορείς νά
τούς χαρακτηρίσεις νέτους - σκέτους
ροκίστες. Είναι κάτι περισσότερο, κάτι
πιό πλατύ καί πολυμήχανο».
- Μίλησέ μας λίγο γιά τή δική σου μου­
σική
- Ή «Καντάτα γιά τή Μακρόνησο», ή
«Σπουδή στόν Μαγιακόφσκυ» καί ή
«Μουσική πράξη πάνω στόν Μπρέχτ»
άποτελοϋν γιά μένα έργα πού τά δια-,
περνά ένας νέος τρόπος έκφρασης."
Προσπαθώ μέσα άπ’ αύτά νά πετύχω τήν
συνύπαρξη.τού σύγχρονου καί τού λαϊ­
κού μουσικού στοιχείου. Νά δημιουρ­
γήσω ένα καινούργιο άκουσμα πού θά
στηρίζεται σέ μιά πολύπλευρη έπεξερ-
γασία, άλλά καί θά διατηρεί άκέραιη τήν
άμεσότητα του. Τά «τροπάρια γιά φονι­
άδες» είναι μιά άπλή σειρά τραγουδιών,
πού τά άγαπώ σάν τραγούδια, άλλά νο­
μίζω πώς δέν τά διακρίνει αύτό πού λέμε
«'Ενότητα γραφής». Υπάρχουν σ’ αύτά
στοιχεία λαϊκής μουσικής, τζά ζ-ρ ό κ , καί
σύγχρονης, πού άλα μαζί συνθέτουν ένα
πανόραμα, τό όποιο όμως δέν διαπνέεται
άπό μιά ένιαία γραμμή ή κεντρική Ιδέα.
- Ποιά ήταν ή άπήχηση τής «Μουσικής
πράξης στόν Μπρέχτ» καί γιά ποιό λόγο
κυκλοφόρησες* άμέσως μετά, τά «Τρα­
γούδια τής Ελευθερίας»;
- Πρός μεγάλη μου έκπληξη ή «Μουσική
πράξη» είχε μεγάλη άπήχηση στόν κό­
σμο. Καί έκπλήσσομαι δχι φυσικά γιατί
δέν άξιζε τό έργο, άλλά γιατί στέκεται σ’
ένα έπίπεδο προσιτό μέ εύκολία μόνο
ίσως άπό τούς διανοούμενους. Τουλάχι­
στον έτσι πίστευα. Φαίνεται δμως πώς τά
στοιχεία τής άμεσότητας μέ τά όποια
ένωσα τό έργο μίλησαν στό πλατύ κοινό.
Τά «τραγούδια τής έλευθερίας» δέν
μπορούν νά θεωρηθούν σάν δική μου
προσωπική δουλειά. Είναι τής Μαρίας
Δημητριάδη. Αύτή έπέλεξε τό ύλικό γιά
τόν προσωπικό της δίσκο, τό όποιο κατέ­
ληξε - χωρίς νά ύπάρχει τέτοια πρόθεση
- νά είναι όλόκληρο δικό μου. Αύτά τής
«πήγαιναν» τής Μαρίας, αύτά πήρε. Δέν
έπρόκειτο δηλαδή νά γίνει ένας δίσκος
τού Θ. Μικρούτσικου μέ τή Μαρία Δημη­
τριάδη, ά λλά ένας δίσκος τής Μαρίας
Δημητριάδη μέ διάφορα τραγούδια, τά
όποια τελικά βγήκαν δλα άπό τό δικό μου
συρτάρι.
- Υ π ά ρ χ ε ι δ ια φ ο ρ ά μ ε τ α ξ ύ το ύ Μ ικρ ο ΰ -
τσ ικ ο υ το ύ 1974 κ α ί το ύ σ η μ ερ ιν ο ύ ;
- Νομίζω να ί. Α ίσ θ ά ν ο μ α ι άπό κα ιρ ό δ τ ι
περνάω σ ’ έ ν α σ τά δ ιο μ ια ς π λ η ρ έσ τερ η ς
πνευματικής ή ά λ λ η ς ώ ρίμα νσ η ς. Ν οι­
ώθω ν ά κ α τα σ τα λά ζω σ έ κ ά τι ν έο . Βλέπω
τά πράγματα σ χ ε τικ ά κ α ί δ χ ι ά π ό λυτα
δπως τά έβ λεπ α κά π ο τε. Τό 1975 θ ε ­
ωρούσα τό π ο λ ιτισ τικ ό κ ίν η μ α έ ν α όρ μη-
τ ικ ό ρεύμα πού θά μπ ορ ούσ ε ν ά ό δ η γή -
σει ά κόμ η κ α ί σ τή ν ά λλα γή τ ή ς έ ξο υ σ ία ς.
Ή δλη ύπ όθεση δμω ς ά π ο δ ε ίχ τη κ ε μ ύ ­
θος. "Ενας μύθος πού είχε σάν πρότυπό
του τήν π ο λ ιτισ τικ ή έπ ανάστασ η τ ή ς Κί­
νας. Ό μ ύ θ ο ς δμω ς δ ια λ ύ θ η κ ε . Ή δ ική
μου πολιτική θέσ η δ ια φ ο ρ ο π ο ιή θ η κ ε. Κ α ί
δχι μόνο α ύ τό , ά λλά ο ί δ ιά φ ο ρ ε ς δ υ σ κο ­
λίες τών σ ο σ ια λισ τικώ ν προτύπω ν πι­
σ τεύω τώρα δ τ ι ε ίν α ι ύ π α ρ κτές, δ τ ι σ τη ­
ρίζονται κάπου κ α ί δ τ ι δ έ ν ε ίν α ι πιά προ­
φ ά σ εις. Μ ουσ ικά , θεω ρ ούσ α τ ό τ ε τή ν
«άβάν γκάρντ» Ιερ ή . Τώρα, κ ρ α τώ ντα ς
μόνο έλάχιστα σ τ ο ιχ ε ία άπό τ ίς φ ό ρ μ ε ς
τη ς , τήν άπορρίπτω. _ ....
- Πώς β λ έπ εις τ ή σ χέσ η το ύ κ ο ιν ο ύ μ έ
τούς δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ς το ύ σ η μ ε ρ ιν ο ύ ’ Ε λλη­
ν ικ ο ύ τρ α γ ο υ δ ιο ύ ; Τ ί π ρ έπ ει ν ά γ ίν ε ι γ ιά
νά κ α λ υ τε ρ ε ύ σ ε ι;
- Π ρ έπ ει νά π α λα ίψ ο υ μ ε έ ν α ν τ ίο ν έ κ ε ί-
νων πού μ ά θ α ν ε τ ό ν κ ό σ μ ο ν ά ά κ ο ύ ε ι μ ιά
ζωή 3λεπ τα τρ α γ ο ύ δ ια , τυ λ ιγ μ έ ν α μ ’ έ ν α
χ ρ υ σ ό χ α ρ το π ρ ο ο δ ευ τισ μ ο ϋ .
’ Η μ ο υ σ ική - κ ά θ ε μ ο υ σ ική - ά φ ο ρ ά δ λ ο ν
Τ Ε Υ Χ Ο Σ 14 - Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ 1 9 7 9
τό ν κόσ μο. Κ αί έ μ ε ΐς δ έ ν μπ ορ ούμ ε νά
τού δ ίν ο υ μ ε μο νίμ ω ς τρ α γ ο υ δ ά κ ια . Τώ ρα
π ρ έπ ει π ιά ν ά το ύ γ ν ω ρ ίσ ο υ μ ε τ ό μ ο υ ­
σ ικό έρ γ ο . Κ α ί α ΰ τή ν τ ή ν π ροσ π άθεια ε ί­
μ α σ τε υ π ο χ ρ εω μ ένο ι ν ά τ ή ν ά ν α λ ά β ο υ μ ε
έ μ ε ΐς ο ί σ υ ν θ έ τε ς , ά φ ο ϋ δ έ ν τ ή ν άνα-
λ α μ β ά ν ε ι κ α ν ε ίς ά λλο ς.
- Νομίζεις πώς ή π ο λ ιτικ ή το π ο θ έ τη σ η
έ ν ό ς κ α λ λ ιτέ χ ν η μπ ορ εί, άπό μ ό νη τή ς ,
ν ά τ ρ α β ή ξ ε ι τ ό κο ιν ό ;
- Τό π ρ όβ λημα ε ίν α ι τ ί τ ο ύ ς δ ίν ε ις δ χ ι άν
είσαι π ο λ ιτικ ά « δ ικό ς το υ ς » , δπως λ έ ν ε .
Δ έ ν μ π ο ρ είς χ ρ ό ν ια ό λ ό κ λ η ρ α ν ά το ύ ς
τραγουδάς άπό τ ό μ ικρ ό φ ω νο τ ό « είμ α ­
στε δυό, ε ίμ α σ τε τρ ε ις » έ π ειδ ή σ ’ έ χ ο υ ν
μάθει έ τσ ι. Α ύ τό γ ιά μ έ ν α ε ίν α ι χ ρ εω κο-
πία.
- Πώς β λ έ π ε ις τήν δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τώ ν
πολιτικών κομ μ ά τω ν σ τό ν π ο λ ιτισ τικ ό
τομέα;
- Ή δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τώ ν κο μ μ ά τω ν σ τό ν
πολιτιστικό το μ έ α , σ κο π εύ ει, δπως κ α ί
στούς ά λ λ ο υ ς τ ο μ ε ίς , σ τό ν ά τ ρ α β ή ξ ε ι
κόσμο. Εδώ όπ ω σδήποτε έ χ ε ι π έ σ ε ι κά­
ποιος όπ π ο ρτο υνισ μ ό ς. Ό μ ω ς π ρ έπ ει
κάποια σ τιγ μ ή ν ά ά ν τιμ ε τω π ίσ ο υ μ ε σω­
στά τό π ο λ ιτισ τικ ό κ ίν η μ α κ α ί δ χ ι μ έ βάση
τά μ ικ ρ ο π ο λ ιτικ ά το υ ς σ υ μ φ έ ρ ο ν τα . Εί­
ναι ά δ ια ν ό η το έ ν α ς θ α υ μ ά σ ιο ς δ ίσ κο ς
δπως τ ά «’Α νεπ ίδ ο τα γ ρ ά μ μ α τα » το ύ Μ ι-
χάλη Γ ρ η γο ρ ίο υ , νά π ο υ λ ά ε ι μ ό νο 1100
άντίτυπα έ π ειδ ή κ α ν ε ίς δ έ ν σ κ έ φ τ η κ ε ν ά
ένημερώσει τό ν κόσ μο γ ιά τ ή ν ά ξία το υ ή
έ π ειδ ή ο ί σ τίχ ο ι ε ίν α ι τ ο ύ "Αρη Α λ ε ξ ά ν ­
δρου... Λ έ ν ε : Ή Τ ζάζ ά ν ή κ ε ι σ τή ν ά ν τί-
περα όχθη, ά ρα ε ίν α ι π α ρ ηκμα σ μένη.
Λάθος! Γ ιά μ έ ν α ή Τ ζά ζ ε ίν α ι μ ιά μ εγά λη
μουσική πού έ χ ε ι β α θ ιέ ς ρ ίζες σ τό λαό,
πού έπ ικ ο ιν ω ν εί ά μ εσ α μ α ζί το υ κ α ί πού
παράλληλα ά π ο τ ε λ ε ϊτ α ι άπό σ ο β α ρ ές κ α ί
άκρως έ ν δ ια φ έ ρ ο υ σ ε ς μ ο υ σ ικ έ ς φ ό ρ ­
μες. Δ έ ν μ π ο ρ εί κ α ν ε ίς νά ά π ο ρ ρ ίψ ει
αύτά τά π ρ ά γμα τα . Ά λ λ ά ίσ α - ίσ α , π ρέ­
πει νά π ρ οσ π α θήσ ει ν ά τά φ έ ρ ε ι κ ο ν τά
στόν κό σ μ ο κ α ί ν ά μ ή ν τ ό ν ά φ ή ν ε ι έ ρ μ α ιο
τού « ντίσ κο - σ ά ο υ ντ» κα ί τώ ν άλλω ν
έλαφρών ή χ η τικ ώ ν ύπ οπ ροϊόντω ν.
- Θά ή θ ε λ α τώ ρ α ν ά κάνω μ ιά π α ρ ατή­
ρηση σ χ ε τικ ά μ έ τ ή μ ο υ σ ική σου. Έχω
τ ή ν έντύπ ω ση δ τ ι χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίς συχνά,
δ ιά φ ο ρ α «κλισ έ» .
- Κ λ ισ έ ύπ ά ρ χο υ ν μ έσ α σ τή δ η μ ιο υ ρ γ ία
το ύ κ α θ έ ν α μ α ς. Δ έ ν μ π ο ρ εί ή έμπ νευσ η
νά μά ς κ υ ν η γ ά ε ι σ υνεχώ ς. Τ ό θ έμ α ε ίν α ι
ν ά δρ ά ς, κ α ί άν κάπ οια σ τιγ μ ή έπ αναλά-
θ ε ις κ ά τι, δ έ ν χ ά θ η κ ε ό κόσ μο ς. Α ρ κ ε ί νά
μή ν τ ό κ ά ν ε ις σ υ χ νά κ α ί ξε π έ σ ε ι σ τη ν
κ ο ιν ο τυ π ία . Τ ό θ έμ α , λοιπ ό ν, ε ίν α ι νά
δ ρ α ς σ υ νεχ ώ ς κ α ί πάνω σ ’ δλα. Προσω ­
π ικά α ισ θ ά ν ο μ α ι τή ν ά ν ά γ κ η ν ά γράψω
άπό σ τρ ιγ γ λ ιά μ έ χ ρ ι π α ιδικό τρ α γ ο ύ δ ι.
- Σ χ ε τ ικ ά μ έ τ ή ν π ο λ υ σ υ ζη τη μ έν η κρίση
το ύ τρ α γ ο υ δ ιο ύ . 'Υ π ά ρ χ ει; Κ α ί άν ύπάρ-
χ ε ι τ ί φ τ α ίε ι;
- 'Υ π ά ρ χει. Κ α ί φ τ α ίν ε πολλά. Τά μέσ α
μ α ζικ ή ς έ ν η μ έρ ω σ η ς (κα ί μ ή μου ζη τά ς
ν ά σ οϋ πώ γ ια τ ί, τό ξ έ ρ ο υ μ ε δλο ι...)
"Ενα π λή θ ο ς άπό χ ιλ ιά δ ε ς κ α κ ο φ τ ι­
α γ μ έ ν α ή χ η τικ ά κ α τα σ κ ευ ά σ μ α τα . Μ ιά
φ ο β ε ρ ή τά ο η πρός τ ή ν έμπ ορ ικοπ οίησ η,
πού Ισ ο π εδ ώ νει τ ά π άντα. 'Ο ρ ισ μ έ ν ο ι
άπό τ ο ύ ς "Ε λ λ η ν ες σ υ ν θ έ τ ε ς πού έπανα-
λ α μ β ά ν ο υ ν σ υ νεχ ώ ς τ ά ίδ ια , έ τ σ ι γ ιά νά
ξ ε μ π ε ρ δ ε ύ ο υ ν ε κ ά θ ε φ ο ρ ά πιό ε ύ κ ο λ α
μ έ τίς ύ π ο χ ρ ε ώ σ ε ις το υ ς . Τ εμ π έ λ η δ ε ς ,
π α ιδί μ ο υ ! Β α ρ ιο ύ ν τα ι νά γ ρ ά ψ ο υ ν μ ιά
π α ρ τιτο ύ ρ α . Τ ο ύ ς χ α ρ α κ τη ρ ίζ ε ι έν α ς
τσ α ρ λ α τα ν ισ μ ό ς πού ε ίν α ι ά π ο τέ-
λεσ μ α τ ή ς έ λ λ ε ίψ ε ω ς μ ο υ σ ικ ή ς π α ιδ εία ς.
Δ έ ν ξ έ ρ ο υ ν ν ά γ ρ ά φ ο υ ν μ ο υ σ ικ ή ! Κ α ί
σ υ νεχ ώ ς φ ω νά ζο υν π ερ ί « Ε λ λ η ν ικ ό τ η ­
τα ς» κα ί σ υ ν έχ ισ η ς τ ή ς π αράδοσ ης, κα ί
ά λλα δ ιά φ ο ρ α . Ό μ ω ς ά ν α γ κ ά ζο ν τα ι νά
σ τρ α φ ο ύ ν σ τή ν δ ύ σ μ ο ιρ η « Ε λ λ η ν ικ ό τ η ­
τα» - δ ια σ τρ ε β λ ώ ν ο ν τα ς τ ή ν π ρω ταρ­
χ ικ ή έ ν ν ο ια τ η ς - μ ό νο κ α ί μ ό νο έ π ε ιδ ή
δ έ ν ξ έ ρ ο υ ν νά κ ά ν ο υ ν τίπ ο τα ά λλο. Π ρ ός
θ ε ο ύ ! Δ έ ν σ τρ έ φ ο μ α ι κ α τά τ ο ύ δ η μ ο τι­
κού τρ α γ ο υ δ ιο ύ , ά λλά δ έ ν μ π ορ ούμ ε
φ υ σ ικ ά νά μ ε ίν ο υ μ ε έ κ ε ϊ. Σ τό χ ο ς μας
π ρ έπ ει νά ε ίν α ι ή έμ π έδ ο σ η μ ια ς ν έ α ς
κα τά σ τα σ η ς α τό μ ο υ σ ικό χώ ρο. Νά γνω ­
ρ ίσ ο υ μ ε σ τό ν κόσ μο τ ή ν κλα σ σ ική κ α ί
σ ύ γχρ ο νη μ ο υσ ική , τ ή τζ ά ζ κα ί ο τιδ ή π ο τε
ά λλο, π α ρ εξ η γ η μ έ ν ο άπό τ ό μ ε γ ά λ ο κ ο ι­
ν ό ,ε ίδ ο ς . Χω ρίς ν ά ά π α ρ νη θ ο ϋ μ ε τ ό τ ρ α ­
γ ο ύ δ ι.
- Γ ιά π οιό λ ό γ ο δ έ ν έπ ιχ ειρ ε'ίς ν ά κ υ κ λ ο ­
φ ο ρ ή σ ε ις τ ά δ ιά φ ο ρ α έ ρ γ α πού κ ρ α τά ς
σ τό σ υ ρ τά ρ ι σου;
- Δ έ ν νομίζω πώς ε ίν α ι ή κ α τά λ λ η λ η
έπ οχή γ ιά ν ά έκ δ ο θ ο ϋ ν . Κ α ί μ π ο ρ εί νά
κ α τα λ ά β ε ις ε ύ κ ο λ α τή ν κ α τα λ λ η λ ό τη τα
τ ή ς έπ οχής α ύ τή ς , άν ά ν α τ ρ έ ξ ε ις σ ’ α ύ τά
πού σ οϋ είπ α πριν. Ε ίνα ι δ ύ σ κο λα , π ειρ α ­
μ α τικ ά , πού α ύ τή τ ή σ τιγ μ ή λ ίγ ο ι ά νθρω ­
π οι μπ ορ ούν ν ά τ ά έ κ τιμ ή σ ο υ ν . Π ε ρ ιμ έ -
νων κ α λ ύ τε ρ ε ς μ έ ρ ες .
- Π ές μου, θά μπ ορ ούσ ες σ ή μ ερ α νά
γ ρ ά ψ ε ις μ ο υ σ ική γ ιά έ ν α τ ρ α γ ο ύ δ ι πού
θ ά έ λ ε γ ε « έ τ σ ι κ ι' ά λλοιώ ς ή γ ή θ ά γ ίν ε ι
κό κ κ ιν η ;»
- ... (σ κ έ φ τ ε τ α ι πολλή ώρα). Α ύ τή ε ίν α ι
δ ύ σ κο λη έρώ τησ η. Τ ί νά πώ; Μ ά λ λ ο ν θά
πώ όχι... Ναι, α ύ θ ό ρ μ η τα μπορώ ν ά πώ
όχι. Δ έ ν ξέρω , κ ά τ ι μ έ έ μ π ο δ ίζε ι σ ή μ ερ α
ν ά ξαναπιάσω έ ν α ν τ έ τ ο ιο σ τίχο. "Αν θ υ­
μ ά σ α ι ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς σ τίχ ο ς το ύ τρ α γ ο υ δ ιο ύ
α ύ το ϋ έ λ ε γ ε : « Ή κ ό κ κ ιν η άπό ζωή ή κ ό κ ­
κ ιν η άπό θ ά να το » . Α λλά πώς ν ά γ ίν ε ι
κ ό κ κ ιν η άπό θ ά να το δ τ α ν θ ά π ρ έπ ει νά
ύπ άρ ξουν το υ λ ά χ ισ το ν 200 έ κ α το μ μ ύ ρ ια
ν ε κ ρ ο ί; Κ ά τι τ έ τ ο ιο νομίζω πώς ο ύ τ ε ό
ίδ ιο ς ό Μ ά ρ ξ θά τδ θ ε λ ε ... "Αν, σ ή μ ερ α
ξ α ν α τρ α γ ο υ δ ο ύ σ α α ύ τή τή φράση, πού r
μ έ ρ ώ τησ ες, σ ίγ ο υ ρ α σ τό τ έ λ ο ς θά έ β α ζα
έ ν α έρ ω τη μ α τικ ό ...
Α ύ τά μοϋ ε ίπ ε ό Μ ικ ρ ο ύ τσ ικ ο ς κ α ί ξα-
νά π ιασ ε πάλι ν ά γ ρ ά φ ε ι μ έ τρ α κ α ί νά
σ υμ π λη ρ ώ νει π α ρ τιτο ύ ρ ε ς . Ο ί π ολυφ α-
σ μ α τικ έ ς το υ ά ν η σ υ χ ίε ς , όπως μού είπ ε,
τό ν έ κ α ν α ν νά δ ε χ τ ε ί π ο λλές κα ί π ο ικίλες
δ ο υ λ ε ιέ ς γ ιά τ ό κα λ ο κ α ίρ ι. Από μ ο υσ ική
γ ιά ά ρ χ α ίε ς τρ α γ ω δ ίε ς μ έ χ ρ ι τρ α γ ο ύ δ ια
γ ιά τη λ ε ο π τ ικ ό σ ή ρ ια λ. Τ ού ε ύ χ ό μ α σ τε
κ α λ έ ς δια κο π ές...
Ό Θ ά νο ς Μ ικ ρ ο ύ τσ ικ ο ς γ ε ν ν ή -
! θ η κ ε σ τή ν Π ά τρ α πρίν 31 χ ρ ό νια .
Από μ ικ ρ ό ς ίά φ ο σ ιώ θ η κ ε σ τή
σπ ουδή τ ή ς μ ο υ σ ικ ή ς. Ο κτώ χ ρ ό ­
νων έ γ ρ α ψ ε τ ή ν πρώτη το υ σ ο υ ίτα
γ ιά π ιά νο. Ο ί σ π ο υ δ ές το υ ή τα ν
σ υ νεχ ώ ς σ τό έ ξω τε ρ ικ ό . Π α ρά λ­
λ η λ α τ ό ν ά π α σ χο λοϋσ ε κα ί τό
τρ α γ ο ύ δ ι. Τ ό 1966 β ρ έ θ η κ ε σ έ μ ιά
μ π ο υά τ τ ή ς Π λά κα ς νά σ υ ν ο δ ε ύ ε ι
σ τό π ιά νο τή ν Κ α ίτη Χώ ματά. Θά
μπ ορ ούσ ε νά κ ά ν ε ι κ α ρ ρ ιέρ α ώς
σ ο λ ίσ τ π ιά νου. Ο ί κ α θ η γ η τέ ς τό ν
π ίεζα ν ν' ά σ χ ο λ η θ ε ί μ έ α ύ τ ό τό
δρ γα νο . Α ύ τό ς δμω ς π ρ ο τίμ η σ ε
τ ό γρ ά ψ ιμ ο . Μ ε τ ά τ ή ν μ ε τα π ο λ ί­
τε υ σ η ά ρ χ ισ α ν ν ά έ κ δ ίδ ο ν τ α ι τ ά
έ ρ γ α το υ άπό τ ή ν έ τ α ιρ ία «Λύρα».
Μ έ χ ρ ι σ τιγ μ ή ς ε ίν α ι τά έ ξ ή ς : 1975:
ΠΟΛΙΤΙΚΑ Τ ΡΑΓΟ ΥΔΙΑ 1977:
ΚΑΝΤΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ Μ ΑΚΡΟ Ν Η ΣΟ ­
ΣΠΟΥΔΗ ΣΤΟΝ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΥ,
ΦΟΥΕΝΤΕ ΟΒΕΡΧΟ ΥΝΑ. 1978:
ΤΡΟΠ ΑΡΙΑ ΓΙΑ ΦΟΝΙΑΔΕΣ, Μ Ο Υ­
ΣΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΠΑΝ Ω ΣΤΟΝ
ΜΠΡΕΧΤ. 1979: Τ ΡΑΓΟ ΥΔΙΑ ΤΗΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ.
Γ. ΝΟΤΑΡΑΣ
ΤΕΥΧΟΣ 28
ΙΟΥΝΙΟΣ 1980
ΘΑΝΟΣ
ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ
«Ό Σταυρός Τοϋ
Νότου»
Λύρα_____ ___________
Μ έ άπορία έχω μείνει κι ανα­
ρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν νά
παραστώ μάρτυς μιας τέτοιας
Ό βιδιακής μεταμόρφωσης.
Νάγινε άραγε ΝτόκτωρΤζέκυλ
ό κύριος Χάυντ ή τ' ανάποδο;
Καί γιατί όλα τά κακά μαζεμέ­
να νά πέσουν πάνω στό κε­
φάλι τής «Λύρας», τής μόνης
Ελληνικής εταιρείας, πού πα­
λεύει απέναντι σέ οικονομικά
μεγαθήρια μέ μόνο όπλο τήν
ποιότητα; Γιατί νά κουβαλήσει
ή εταιρεία αύτή τόσες μαζεμέ­
νες αποτυχίες; Εϊλικρινά, βρί­
σκομαι σέ πολύ δύσκολη θέση
νά γράψω καί πάλι κακά γιά
δίσκο τής «Λύρας» πού πιστεύ­
ω ότι εκφράζει τό πραγματικό
’ Ελληνικό τραγούδι.
Α λ λ ά δέν γίνεται διαφορε­
τικά. Γιά τό μεγάλο ταλέντο
τοϋ Θάνου Μικρούτσικου, δέν
ύπάρχει καμιά απολύτως δι­
καιολογία γιά τήν κατάντια
τών ποιημάτων τοϋ Καββαδία.
Που είναι ό Καββαδίας πού
μάθαμε, τόσο καί τόσα βρά­
δια, σέ μπουάτ τής δεκαετίας
τοϋ 1960; Ποϋ είναι ό Καβ­
βαδίας πού ζωντάνευε μέσα
άπό τό Βασίλη Μαυρομάτη
στήν «Παράγκα»; Ποϋ είναι ό
Καββαδίας πού μαζί του μεγά­
λωσε μιά γενιά, δυό γενιές,
πόσες γενιές; Μόνο ό Μ ικρού-
τσικος ξέρει πού τόν ξέχασε!
Κι είναι κρίμα πού*ό ποιητής
έχει πεθάνει. Γιατί γιά πρώτη
φορά μετά άπό πολλά χρόνια
«μελοποίησης ποιητών» θάθε-
λα νά πάρω τή γνώμη του γιά
τά τραγούδια τό Μικρούτσι-
κου, μπάς καί καταλάβω μή­
πως ύπάρχει κάποια μυστική
γλώσσα, κάποια κρυφή επικοι­
νωνία άνάμεσα στούς δημι­
ουργούς πού εγώ προσωπικά
δέν πιάνω. Μ ήτε ή ευαισθησία
τοϋ ποιητή, μήτε ό μυστικι­
στικός αισθησιασμός του, μή­
τε ή άτμόσφαιρά του ύπάρ-
χουν στά τραγούδια τοϋ δί­
σκου. Υπάρχει μόνο μιά θλι-
μένη μονοτονία, μιά κακότεχνη
αφαίρεση, μιά άνέμπνευστη ε­
πίπεδη αδιαφορία. Μέσα απ'
όλη αύτή τήν άσχήμια, μέ ά-
γαλίαση ακούει κανείς τή φω­
νή τής Αιμιλίας Σαρρή νά προ­
σπαθεί νά δώσει λίγη ζωή στών
«Ψαρρών τήν ολόμαυρη ρά­
χη». Τοϋ κάκου όμως! Κι αύτή
λέει μόνο ένα τραγούδι όλο κι
όλο.
Δημητρης Κωνστανταρας
ΟΙ ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ ΤΟΥ
ΣΤΟΝ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟ ΤΕΥΧΟΣ 32 - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1980
Τό νά πειραματίζεσαι τό νά προτείνεις, άκόμη
καί τό νά προσπαθείς, στήν Ελλάδα γίνεται
άφορμή νά εισπράξεις άρκετές φορές έντονες
κατηγορίες, πού ξεκινάνε τόσο άπό μιά βαθιά
ριζωμένη νοοτροπία δυσπιστίας, όσο καί άπό
άθεράπευτα ψυχικά συμπλέγματα πού ό βαθμός
τους ποικίλει κατά περίπτωση.
Δέν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες πού έχουν γίνει
θύματα μιας τέτοιας άντιμετώπισης. Είναι γνωστό
τό παράδειγμα τοϋ προικισμένου συνθέτη Θό­
δωρου Αντωνίου ό όποιος ένώ διαπρέπει στό
έξωτερικό, στήν Ελλάδα κατηγορήθηκε έπίσημα
άπό τόν Πανελλήνιο Μουσικό Σύλλογο, ώς πρά­
κτορας τής CIA, πού μ έ τή βοήθεια τού φο­
βερού καί άδίστακτου Μάνου Χατζιδάκι, έπιχειρει
νά διαβρωσει τήν έθνική μουσική μας φυσιο­
γνωμία.
Έτσι καί ό θάνος Μικρούτσικος. Μόνο πού
αύτός δέν κατηγορήθηκε ώς θρασύτατος νεο-
κόπος συνθέτης πού μέ τή βοήθεια τοϋ «κόμ­
ματος» προσπαθεί νά καπελλώσει τούς πάντες
καί νά έπιβάλλει τά ήχητικά του παιδιαρίσματα. Κι
άκόμη δτι παριστάνει τόν πολυπράγμωνα, άφοϋ
συνθέτει έργα πού άνήκουν σέ πολλά χωριστά
είδη μουσικής
Άφορμή γιά νά ζωντανέψουν οι κατηγορίες
α ύτές έδωσε ή σειρά συναυλιών τού συνθέπι
ατό θέατρο τοϋ Λυκαβηττού.
Πρίν μιλήσουμε γιά τίς συναυλίες αύτές πού
κατά τή γνώμη μας ήταν ένα άπό τά σημαντι­
κότερα μουσικά γεγονότα τού φετινού καλοκαι­ μελωδία πού ό συνθέτης φύλαξε γιά τό τέλος -
καί πού τραγουδήθηκε τόσο ώραϊα άπό τή σο­
ριού. θά πρέπει νά πούμε δτι ό "Ελληνας άκροα-
τής έχει τή δυνατότητα νά καταλάβει ποϋ βρί­ πράνο Μαρία Κελέκη - έκλεισε τό έργο μέ μιά
σκεται ή άλήθεια, άν ακούσει τά έργα τού συν­ έξαιρετική αίσθηση ευφορίας. Τό «Δ ελτίο Ειδή­
θέτη πού έχουν, ώς τώρα, έκδοθεϊ αέ δίσκους. σεων» μιά παραλλαγή πάνω στό ίδιο προηγού­
Οί δίσκοι αυτοί καλύπτουν μόνο τό 1/4 τής napc- μενο ποίημα τοϋ Ράσου, τραγουδισμένο άπό τή
Μαρία Δημητριάδη καί τό Σάκη Μπουλά, είχε
γωγής του (υπάρχουν άλλα 40 τουλάχιστον ά-
νέκδοτα έργα). Δίνουν όμως μιά ούσιαστική ε ι­ άξιόλογες στιγμές, άλλα δέν έφθααε στό ύψος
κόνα τών δυνατοτήτων καί τού πολύπλευρου τού «Κιγκλιδώματος». Οί αύτοσχεδιασμοί στό
ταλέντου του Ή «Φουέντι Οβεχούνα» μάς πιάνο άπό τόν θάνο Μικρούτσικο και τό Νικόλα
άποκαλύπτει έναν άξιο, γοητευτικό μελωδιστή Οικονόμου ήταν τό «κάτι άλλο» τής βραδιάς.
Μία άλΐ)θινή ήχητική πανδαισία πού ένθουσίασε
πού δέν έχει νά ζηλέψει τίποτα άπό τούς πιο
καταξιωμένους συναδέλφους του. Τά «Πολιτικά τό κοινό. Τό βαθύ, λυρικό παίξιμο τοϋ Μικρού-
Τραγούδια» καί τά «Τραγούδια τής 'Ελευθερίας» τσικου έδ ενε θαυμαστά μέ τά έκπληκτικά δεξιο-
μάς δίνουν τό στίγμα του ώς τραγουδοποιού τεχνικά κορυφώματα τού Οικονόμου Αποτέ­
'Ενός τραγουδοποιού πού οί φράσεις του έντυ- λεσμα Στιγμές έντυπωσιαατικής ήχητικής πλη­
πωσιάζουν γιά τή δύναμη, άμεοότητα καί πρωτο­ ρότητας άλλά καί χάρης καί διαβολιάς
τυπία τους Ή «Μουσική πράξη πάνω στον Τό δεύτερο μέρος τής συναυλίας περιελάμβανε
Μπρέ'χτ» μάς δίνει τήν ευκαιρία νά τόν κρίνουμε γνωστά καί άνέκδοτσ τραγούδια ‘ Εκεί (φάνηκαν
πάνω σέ πιύ πολύπλοκες φόρμες. Καί, έ κ ε ί τά οί έπιδράσεις πού έχει δεχτεί ό συνθέτης άπό
άποτελέσματα είναι τό ίδιο έντυπωσιακά. (Δέν τή μουσική ρόκ καί οί όποιες φαίνεται ότι τύν
όδηγούν σ' ένα νέο δρόμο Τό τραγούδι «Κα­
είναι τού παρόντος νά μιλήσουμε μέ περισσό­
τερ ες λεπτομέρειες). Τά «Τροπάρια γιά φονιά­ κοήθες Μελάνωμα» σέ στίχους Ά λ κ η Άλκπίου,
δες» μάς δείχνουν τή φυσική ευκολία πού έχει νά άφιερωμένο στό Νίκο Πουλατζά πράγμα πού
δημιουργεί πάνω σέ μιά σύγχρονη προχωρημένη έγινε άφορμή νά μήν παρευρεθβί στις συναυ­
μορφή τραγουδιού. Τέλος, ή «Καντάτα γιά τήν λίες κανείς άπό τήν ήγεσία τοϋ ΚΚΕ - ήταν ένα
Μακρόνησο» καί ή «Σπουδή στον Μαγιακόφσκι,» έξαίαιο κομμάτι, άρκετά έπηρεασμένο άπό κλα­
άποτελούν καθαρά και όλο κληρωμένα παραδεί­ σικές μορφές τού ρόκ πού τραγουδήθηκε μέ
γματα γιά τό πού μπορεί νά φτάσει ένας προι­ άληθινό πάθος άπό τόν συνθέτη Ο ίδιος τρα­
κισμένος συνθέτης πού διαθέτει ευρύτατο φάσμα γούδησε τά έξίοου όμορφα τραγούδια «Μπαλ-
μουσικής παιδείας λάντα Φραναουά Βιγιόν» καί «Ταπεινό ρέκβιεμ
Κανένα κόμμα δέν θά ήταν σέ θέση νά μάς κάνει γιά τό μέλλον» - τό τελευταίο σέ στίχους 'Αλ­
ν' άγαπήσουμε τό θάνο Μικρούτσικο άν δέν καίου Ο Σάχης Μπουλάς τραγούδησε απολαυ­
ύπήρχαν αύτά τά έργα. Καί καμία πολυπραγμω- στικά δύο άπό τά καλύτερα καινούργια κομμάτια
σύνι; δέν θά ήταν γιά μάς κατακριτέα, άν έκ- τού Μικρούτσικου Τό «Ίλιον» (σέ κείμενο Ευ­
φραζόταν μ ’ αύτόν τόν τρόπο ριπίδη) καί τήν «Μπαλλάντα τών άλητών» αέ
Στις συναυλίες τοϋ Λυκαβηττού ό Μικρούτσικος ποίηση Φρ Βιγιόν Ή Αιμιλία Σαρρή, ή Αφρο­
παρουσίασε δύο χωριστά προγράμματα. Όσοι, δίτη Μάνου καί ό Βασ Παπακωνσταντίνου άπέ-
παρακολούθησαν τό δεύτερο πρόγραμμα - μ ε­ δωοαν κυρίως γνωστά τραγούδια τού συνθέτη.
ταξύ τών όποιων καί γώ - έχασαν τύν «Ευριπίδη 4» Ειδικά τά κομμάτια άπό τόν κύκλο « Ο Σταυρός
καί τόν « Αδελφό», άπό τό πιύ πρόσφατα έργα τοϋ νότου» άκούστηκαν πολύ καλύτερα άπ δτι
τού συνθέτη. Καί τό δεύτερο πρόγραμμκδμως άκούγονται ατό δίσκο
Τό πρόγραμμα έκλεισε μέ τή Μαρία Δημητριάδη
ήταν άρκετό γιά νά μάς δείξει ποϋ βρίσκεται καί
πού βαδίζει Τό «Κιγκλίδωμα» αέ ποίηση τού νά τραγουδάει όλύκληρη τή «Σπουδή στόν Μα-
Γιάννη Ράσου ήταν μιά ένδιαφέρουσα ηλεκτρο­ γιακύφοκυ» Αύτή ή θαυμαστή έργαοία φάνηκε
νικέ, - πειραματική δουλειά άπ’ αύτές πού μπο­ στή συναυλία αέ δλες τις διαστάσεις της Ή
ρείς νά παρακολουθήσεις, χωρίς νά νιώσεις πλή­ πλούσια καί τολμηρή ένορχήστρωση τού έργου
άκούστηκε έντελώς φυσικά καί γοητευτικά άρ-
ξη ούτε μία στιγμή Κι αύτό γιατί ό συνθέτης
ξέρει πολύ καλά πού πρέπει νά σταματάει ή μονισμένη. Οί πυκνές και δαιδαλώδεις μελωδίες
άπύθμενη μαγνητοφωνολογία στήν όποια παρα- κρατούσαν τό αύτί σέ διαρκά έγρήγορση. Ή
σΰρεται ή πλειοψηφία τών συγχρόνων συνθετών έρμηνεία τής Δημητριάδη ήταν μιά άληθινή έμ-
πειρία γιά τις αισθήσεις
Ή ζωντανή ένα/λαγή υεταξύ μαγνητοταινίας
πιάνου τραγουδιού και άφήγησηςΰέν σ' άφηνε
νά χαλαρώσεις ούτε στιγμή, ένώ ή κορυφαία Γ Νοταράς
 Ηλέκτρας τήν διαπίστωση τής τραγικής

ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ στιγμής καί τήν πρόταση γιά λύση-κάθαρση

καί μέ μιά άφηγήτρια πού δέν περιόριζε
ται στό ν' άφηγηθεί. άλλά νά παίξει τόν

ναί στό καλό ρόκ! ρόλο τής Ηλέκτρας Ένα ρόλο που δέν
τόν βλέπω άπαλλαγμένο άπό ψυχοπαθή
τιές προεκτάσεις, άρκετά λεπτής ισορρο­
πίας όμως Από δω και ή διαφοροποίηση
τής άφήγησης
Έτσι λοιπόν συμπερασματικά ή έργασία
Μιά πολύ ενδιαφέρουσα έρμηνεία γιά τό τί είναι - καί τί δέν μου στόν Εύριπίδη δέν είναι ή μελοποί­
είναι - ή σημερινή ' Ελληνική μουσική καί γιά τό πόσο «κινδυ­ ηση μέ τήν παραδοσιακή έρμηνεία τής
νεύει» άπό τήν εισβολή τών ξένων μουσικών ρευμάτων, έδωσε λέξης Ό πως σάς είπα, ένδιαφέρομαι γιά
πρό καιρού ό Θάνος Μικρούτσικος, μέ τήν εϋκαιρία τής πα­ μία μουσική άνάγνωση τής τραγικής δο­
ρουσίασης τού νέου του έργου «Εϋριπίδης 4». μής. Δ έν μ ’ ένδιαφέρει ό μύθος Δέν
ύπάρχει τίποτα τέτοιο Περισσότερο έν-
Γιά τό έργο αύτό θά μιλήσουμε στό έπόμενο τεύχος άπό τή διαφέρομαι γιά τά ηχητικά συμβάντα και
στήλη τής κριτικής. λιγότερο γιά τις έννοιες τών λέξεων και
Πρός τό παρόν θά θέλαμε νά παραθέσουμε ένα μεγάλο άπό- τών φράσεων
σπασμα άπό τό κείμενο τού Θ. Μικρούτσικου - όπου περιλαμ­ ' Η φόρμα τής μουσικής μου στό έργο μου
αύτό έκτείνετα ι άπό τό άπλό τραγούδι ή
βάνεται ή έρμηνεία πού είπαμε πριν - γιατί πιστεύουμε ότι άρια τού βαρύτονου άν θέλετε, έως τό
μιλάει καθαρά, άληθινά άνιχνεύει μέ άκρίβεια καί θάρρος τό πρότυπο καθαρής άτονικής μουσικής.
αιώνιο πρόβλημα τής καλλιτεχνικής δημιουργίας στόν τόπο μας. Τήν άνάγνωση πού σάς είπα προηγουμέ­
νως. τήν έπιχειρώ μέσα άπό όλους τούς
μουσικούς χώρους ατούς όποιους κινού­
ΤΕΥΧΟΣ 34 - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1980 μαι. Πάντως στό έργο μου αύτό θά βρείτε
διατυπωμένες τις μουσικές άπόψεις μου
περισσότερο άπό τις άλλες έκδομένες μου
διοκογραφική μου παρουσία άλλά καί άπό δουλειές
δουλειά μου έκτείνεται άπό τόν έργα μου πού παίζονται ή πού άκούγονται Θά μπορούσε νά ρωτήσει κανένας. Αύτά

Η χώρο του άπλοϋ τραγουδιού μέχρι

καί τήν ηλεκτρονική μουσική. Γρά-
φω τραγούδια άπλά, μερικές φο­
ρ ές μάλιστα κατάλληλα γιά νά τραγουδη­
θούν άπό πολύ κόσμο. Περνώ μέσα άπό
τή θεατρική μουσική, άσχολοϋμαι μ έ χώ­
ρους συνθετότερης μουσικής μ έ βάση τό
τραγούδι, μ έ μουσική δωματίου, μέχρι καί
ηλεκτρονική μουσική. Υπάρχει δηλαδή έ-
δώ - καί αύτό δέν είναι άξιολογικό πού
λέω, άλλά όπωσδήποτε είναι ένα άντικει-
μενικό στοιχείο - ένα εύρύ φάσμα μουσι­
κής δραστηριότητας. ' Ορισμένοι άπό τούς
δίσκους μου είναι τραγούδια ή κύκλοι τρα-
γουδιών. Χωρίς νά υποτιμώ καθόλου αύτή
μου τή δουλειά (είναι γνωστό πιά, ότι δέν
συμφωνώ καί τό έχω πει έπανειλημμένα,
μ έ τόν διαχωρισμό σοβαρός καί έλαφρας
μουσικής). Πιστεύω ότι στήν καλύτερη πε­
ρίπτωση θά έχουμε νά κάνουμε μ έ μιά
σειρά άπό καλά τραγούδια. Τίποτα λιγό­
τερο, τίποτα περισσότερο Εκείνο πού
έχ ει σημασία γιά μένα καί τή δουλειά μου,
είναι έργααίες πού πρόθεσή τους (γιά τό
άποτέλεσμα είμαι ό πλέον άναρμόδιος νά
μιλήσω) είναι ένα βήμα παραπέρα. Ο στό­
χος τους είναι κάτι τό καινούργιο. Και
φυσικά πιστεύω πώς οι στόχοι τού «Εύρι
πίδη IV» έκ προθέαεως είναι τέτοιοι. Ο
Εύριπίδης IV άπ οτελεΐ μιά συνέχεια, ένα
τέλος καί μιά καινούργια άρχή γιά τή μου­
σική μου.
Πρίν αυνεχίσω γιά τόν Εύριπίδη θά κάνω
μιά παρένθεση Συνηθίζουν κριτικοί πού
γράφουν - ειδικά σέ μερικά νεολαίίστικα
περιοδικά πού άσχολοϋνται μ έ τή μουσική
- νά τ α υ τ ίζ ο υ ν τήν έξέλιξη τού συνθέτη
μ έ τήν διοκογραφική του πορεία. Και αύτό
μπορεί νά είναι σωστό όσον άφορά π.χ.
συνθέτες ή γκρούπ πού έκδίδουν όλα τά
έργα τους ή γιά συνθέτες πού γράφουν
μόνο τραγούδια Γιά μουσικούς όμως πού
κινούνται σέ ένα μεγαλύτερο φάσμα μου­
σικής ή ταύτιση αύτή είναι λαθεμένη.
Γιά νά πάρω μόνο τόν έαυτό μου σάν
παράδειγμα θά σάς πώ ότι έχω γράψει 42
έργα ποικίλης μουσικής καί έχουν έκ δ ο θ εί
8 δίσκοι. Καί βέβαια, σέ μιά άγορά μικρή
όπως είναι ή Ελληνική θά ήταν άστείο
νά είχα έκδόοει 30 δίσκους μου μέχρι
τώρα. Έτσι μιά καί γράφω όπως σάς είπα,
σέ άρκετά είδη μουσικής, ή όποια μου
έξέλιξη δέν μπορεί νά φανεί μόνο άπό τή
άπό τό ραδιόφωνο ή άπό θεατρικές μου
δουλειές.
Τό λέω αύτό γιατί όταν π.χ. γράφω άπλά
τραγούδια, τό ζητούμενο είναι γιά παρά­
δειγμα ή στρογγυλή μελωδία. "Οταν γρά­
φω ένα συνθετότερο έργο μπορεί τό ζη­
τούμενο νά είναι τό σπάσιμο τής μελωδίας.
Καί βέβαια ή έξέλιξή μου σάν συνθέτη,
προσδιορίζεται άπ όλη μου τήν έργασία,
άλλά όπωσδήποτε τή νέα φόρμα τήν κυ­
νηγώ καί τήν άναζητώ σέ συνθετότερες
δουλειές. Μέ αύτή τήν έννοια, ό Εύριπίδης
IV ά π οτελεΐ μιά συνέχεια τής μουσικής
μου, άποτελεΐ τό κλείσιμο μιας πρώτης
περιόδου καί τήν άρχή, πιστεύω, γιά μιά
νέα έξέλιξή μου
Γιά μένα ό «Εύριπίδης IV» είναι μιά καμπή
ατή μουσική άλλά καί διοκογραφική μου
παρουσία
Τί είναι μέ λίγα λόγια, ό «Εύριπίδης IV».
Κατ’ άρχήν είναι ή τέταρτη έργασία μου
σέ κείμενα Εύριπίδη. Ή πρώτη ήταν ή
μουσική γιά τις «Τρωαδίτισσες» του Γ.
Μιχαηλίδη μ έ τό 'Ανοιχτό θ έα τρ ο στό
Λυκαβηττό τό 1977.
Ή δεύτερη ήταν ή μουσική γιά τόν « Ι ­
ωνά» πού άνέβασε τό ‘ Εθνικό στήν 'Επί­
δαυρο πέρσι και ή τρίτη μουσική μου γιά
τόν « Ορέστη», παράσταση τού Λ.Π.Θ.
στόν Λυκαβηττό και στό Βουκουρέστι πέρ­
σι.
Στόν «Εύριπίδη IV» χρησιμοποίησα στοιχεία
τής μουσικής μου άπό τόν «Ίωνα» καί τόν
« Ορέστη » άλλά σέ μιά νέα έπεξεργαοια.
Στό έργο αύτό δέν έπιχειρώ μιά μελο­
ποίηση τού Εϋριπίδειου λόγου Χρησιμο­
ποιώ άποσπάσματα άπό τις δύο τραγωδίες,
άλλά σπάζοντα τόν όποιονδήποτε μύθο
Πολλές φορές μπλέκονται στίχοι άπό τις
δύο τελευταίες τραγωδίες άλλοτε τεμαχί­
ζονται γιά νά άπομεινει στό τέλος μία
πρόταση φράση ή και λέξη πού έπανα-
λαμβάνεται έπίμονα.
Τό βασικό πού μ ' ένδιαφέρει έδώ δέν είναι
μιά δπερα πάνω σέ κείμενα τού Εύριπίδη.
Προσπαθώ νά κάνω μιά μουσική άνάγνωση
τής τραγικής δομής Μύησις πάθος
κάθαρση μέσα άπό μια σύγχρονη όπτική
Ακόμα καί στό λόγο πού παρεμβάλλεται
δυό φορές μέσω τού άφηγητή, υπάρχει
μιά χρονική άσυνέχεια. Προσπαθώ πολύ
σύντομα νά τοποθετήσω τήν ίδια χρονική
στιγμή τήν άφήφηση τής καταγωγής τής
πού μάς λ ές μπορεί νά γίνουν κατανοητά
άπό τόν πολύ κόσμο ή έστω άπό κάποιο
κοινό , ώστε νά έχει κάποια έννοια τό ότι
βγάζεις τέτοιο δίσκο και άκόμα ότι γράφεις
τέτοια μουσική:
Έδώ θέλω νά σάς πώ ότι ή έρωτηση: «"Αν
ή μουσική είναι κατανοητή» και ή όπάν-
τηση «Δε μ ' ένδιαφέρει νά είναι kc τ-ινο-
πτή» είναι τό ίδιο άφελεις Αναμφισβή
τητα μεταξύ καλλιτέχνη καί κοινού πρέπει
νά ύπάρχει ένα διαλεκτικό πάρε-δώσε.
Αλλά ή έπαφή αύτή δέν μπορεί νά γίνει
- όταν θέλουμε νά μιλάμε γιά Τέχνη - μέ
μασημένα πράγματα ή μ έ τυποποιημένη και
συνεπώς άντιδραστική μουσική
Σ ’ αύτές τίς περιπτώσεις έχουμε ένα υπο­
βιβασμό τής Τέχνης και μια υποτίμηση τού
κοινού. Ό ταν άκοϋμε: ό λαός καταλαβαί­
νει αύτό ή έκεϊνο καί πρέπει νά γράψουμε
σ' αύτή τή γλώσσα, άμέσως πρέπει νά
καταλαβαίνουμε ότι κάτι ύποπτο συμβαίνει.
Ό λ α τά άδιέξοδα και τίς προσωπικές τους
άδυναμίες, πολλοί τίς φορτώνουν στό κοι­
νό. Ή τέχνη σάν μία μορφή έργασίας που
είναι καί επομένω ς σάν διαδικασία γνώσης,
μόνο άν παράγει καινούργιες φόρμες θά
συμβαδίσει μ έ τήν έποχή, θά κατακτήσει
τά καινούργια περιεχόμενα τής κοινωνίας
μας καί θά τά έκφράοει
Ή προηγούμενη άντίληψη πολλές φορές
όσο καί άν ντύνεται προοδευτικά ρούχα
δυστυχώς διαιωνίζει θ έλει δέ θέλει, τήν
κυρίαρχη ιδεολογία.
Βέβαια, κάθε άρχή είναι δύσκολη. Δ έν
μπορεί παρά ή κατασκευή μιας νέας φόρ­
μας νά είναι έργο μιας πρωτοπορίας. Καί
δέν μπορούμε νά ζητάμε α υ τό μ α τα ή
καινούργια φόρμα νά κατανοηθεί άπό πλα­
τύτερα στρώματα λαού Δύσκολο πολύ
στις όλλοτροιωμένες συνθήκες τής κοι­
νωνίας πού ζούμε. 'λ πό τήν άντίπερα ό­
χθη. στηρίζονται πάνω σ’ αύτή τήν άδυνα-
μια καί τήν έπίπονη διαδικασία πού χρειά­
ζεται γιά ν' άποκρυσταλλωθοϋν οι και­
νούργιες φόρμες, οί λαϊκιστές παραγωγοί
τυποποιημένης τέχνης Οί όποιοι ποζάρουν
σάν συνεχιστές τής παράδοσης ένώ δέν
είναι κάτι τέτοιο.
Τό ποιές ή ποιοι καλλιτέχνες σήμερα, ά-
ποτελοϋν κομμάτι τής σ υνέχεια ς τής πα­
ράδοσης είναι ένα πρόβλημα πού περισ­
σότερο θ' άπασχολήσει τίς έπόμενες γ ε­
νιές. Πάντως, σίγουρα δέν είναι αύτοι πού
μιμούμαι τό παρελθόν. Καί αυτό γιατί ένα
παραδοσιακό καλλιτεχνικό έργο περιέχει
τό χαρακτήρα και τό ήθος τής έποχής του
γι αύτό καί σήμερα τό απολαμβάνουμε
Ανταποκρίνεται στήν έποχή του. 'Ενώ τό
μιμητικό έργο έγκαταλείπει τις άνάγκες
τής έποχής μας καί έπιστρέφει ατό πα­
ρελθόν. Μ ' άλλα λόγια έχουμε νά κάνουμε
μέ μία μεταφυσική άντίληψη.
Και πιό πρακτικά, πέρα άπύ θεωρητικές
αναλύσεις, παράδοση δέν είναι νά φτιά­
χνεις μετά άπό TOO 000 ζεϊμπέκικο καί
χασάπικα τό 100.001 Ά λλ ο ή ζωντάνια
τού Βαμβακάρη στις συνθήκες του 1930,
άλλο πράγμα ό έντεχνος έπαναπροαδιο-
ρισμός τού είδους άπό τόν Χατζιδάκι τό
1948 καί τόν θεοδωράκη τού 1959 καί
άλλο οί μιμητισμοί καί πιθηκισμοι του 1970-
1980
Ειδικότερα, μετά τόν Χατζιδάκι καί τόν
θεοδωράκη που δημιούργησαν μέ τήν έμ-
φάνισή τους δτι καλύτερο έχει νά έπιδει
ξει ή μουσική μας μετά τόν πόλεμο, ξε-
πήδησε μιά νέα γενιά μουσικών μέ τα­
λέντο Ισως άλλά οί περισσότεροι μέ φο­
βερές έλλείψεις στόν τομέα τών γνώσεων.
Και βέβαια, οί γνωοεις και μόνο δέν κά­
νουν τό έργο, άλλά χωρίς γνώσεις είναι
άδύνατη ή ύπαρξη όλοκληρωμένου έργου
καί ή διεύρυνσή σου σέ νέους όριζαντες.
Μπήκαν λοιπόν στή μάχη λειψοί, έβαλαν
σημαία τόν Βαμβακάρη καί τόν Τσιτσάνη
και ή μηχανή άρχισε νά παράγει. Ομως
οί πραγματικά ιδιοφυείς Βαμβακάρης καί
Ταιτσάνης, έγραφαν σέ μιά άλλη έποχή,
μέ άλλα δεδομένα. Λειτούργησαν άλλιώς.
Μετά τόν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μπαί­
νουμε σέ μιά άλλη έποχή. Ειδικότερα τά
τελευταία 20 χρόνια πού ή τηλεόραση, τό
πικάπ, τό μαγνητόφωνο καί τό ραδιόφωνο
μάς φερνουν τίς κουλτούρες δλων τών
άιοκοι· koccctcs
• Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Ε Σ σέ κασέτες καί δίσκους ’ Ελλ. εγγραφής άπό 9 5
• Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Ε Σ σέ δίσκους εισαγωγής & κλασικής μουσικής άπό 1 9 5 δρχ.
• Ολοι οί δίσκοι Ελληνικής έγγραφης.
• Δίσκοι εισαγωγής Rock - Jazz-Rock
• Δίσκοι εισαγωγής κλασικής μουσικής
• Δίσκοι εισαγωγής Jazz
• Νέα παραλαβή δίσκων ECM (KEITH JARETT, CHIC COREA)
ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΤΗΣ
' Αποστέλλονται δίσκοι ταχυδρομικώς στήν έπαρχία επί αντικαταβολή
λαών Ο σύγχρονος άνθρωπος έρχεται
κοντά και πολλές φορές κάνει δικά του,
αυτόματα σχεδόν, στοιχεία κουλτούρας άλ­
λων λαών "Εχουμε νά κερδίσουμε άπ αύ­
τό. Ή ταυτότητα τοΰ σύγχρονου Ελληνα
δέν είναι ή φουστανέλλα τά σεβόμαστε
όλα αύτά, άλλά πώς νά τό κάνουμε, έ ­
χουμε καί τόν Beethoven/
Αυτή τήν έποχή ένας μουσικός πρέπει
πάνω άπ δλα νά είναι μορφωμένος μου­
σικός καί νά παρακολουθεί τήν έποχή του.
Πρέπει νά είναι μελετημένος καλά γιά νά
μπορεί νά συνεχίζει άλλιώς τό τραίνο χά­
νεται. Τρεις μήνες πριν τόν θάνατό του, ό
Σοϋμπερτ έγραφε σ' ένα φίλο του δτι ήταν
ευτυχισμένος πού βρήκε ένα έξαιρετικό
δάσκαλο άντιστίξεως!
Ά ν κάποιος δέν έχει γνώσεις τί θά κάνες
Θά κάνει ιδεολογία του τίς άδυναμίες του,
θά πει δτι έγώ γράφω ζεϊμπέκικο γιατί είμαι
λαϊκός βάρδος καί θά άπορρίψει τίς πρα­
γματικές αίνες γιά τήν στασιμότητά του.
Καί αύτό, άπ όλες τίς Ευρωπαϊκές χώρες,
συμβαίνει μόνο έδώ στήν 'Ελλάδα. Έξω,
άκόμα και οί πιό αυθόρμητοι μουσικοί παί­
ζουν τόσο καλά, π.χ. ένας κοντραμπααί-
οτας τής τζάζ ΚΑΤΕΧΕΙ τό όργανό του,
ένώ έδώ βλέπεις υποτιθέμενους συνθέτες
πού βάζουν τά χέρια τους στό πιάνο καί
δέν πιάνουν ούτε τό μαύρο ούτε τό άσπρο
πλήκτρο
Λείπει ή παράδοση καί ή μουσική παιδεία,
άλλά δυστυχώς λείπει καί ή ντροπή. Φαι­
νόμενο πού πρέπει νά χτυπηθεί, άλλιώς
μουσικά δέν πάμε μπροστά. Οπως έπίοης
δέν πάμε μπροστά μέ τό ύποπτο γιά μένα
σύνθημα ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΞΕΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ καί
ΟΧΙ ΣΤΟ ΞΕΝΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ. Ο,τι πιό άνό-
ητο καί άνηδρσστικό, υπάρχει σ’ αύτό τό
σύνθημα. Ενα σύνθημα δημαγωγικό - άν-
τιδιεθνιστικό σέ τελευταία ανάλυση, που
Σωκράτους 7 9 - 81 Α Θ Η Ν Α - τηλ. 5 2 2 4 .2 6 7 .
έγώ τό μεταφράζω: ΟΧΙ στόν BEETHO­
VEN, ΟΧ! στόν ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ,
ΟΧϊ στόν BELLA BARTOK όχι στόν ΣΟ-
ΣΤ ΑΚΟΒΙΤΣ.
ΟΧΙ στόν ΤΣΙΚ ΚΟΡΙΑ όχι στόν ΟΣΚΑΡ
ΠΗΤΕΡΣ
ΟΧΙ στόν ΖΑΠΠΑ όχι στους ΓΟΥΕΔΕΡ
ΡΕΠΟΡΤ
ΟΧΙ στούς ΤΖΕΘΡΟ ΤΑΛ και ΝΑΙ στή
Δούκισσα, τήν Πριγκίπησσα, τήν Βασίλισσα,
τήν Εκάβη καί όλες τις έστεμένες καί
τούς έστεμμένους τών λαϊκών μας άσμά-
των. Καί κρίμα πού ξιφούλκισε ή φίλη μου
ή Μελίνα μ έ αύτό τό σύνθημα μιά ηθο­
ποιός πού θριάμβευσε καί έκανε όνομα
στό έξωτερικό.
Πέρα άπό αντιδραστικό τό σύνθημα αύτό,
είναι κυρίως άνόητο Ε κείνο πού πρέπει
νά πούμε είναι ΟΧΙ ΣΤΑ ΥΠΟΠΡΟ Ι ΟΝΤΑ,
Ελληνικά και ξένα, άφοΰ πρώτα όρίσουμε
τί είναι ΥΠΟΠΡΟ ΙΌΝ.
Είμαι άρκετά «πολεμικός», άλλά θάθελα
νά κάνω σαφές δτι δέν έχω προσωπικό
Ανταγωνισμό μέ κανένα. Κι αύτό γιατί ή
έργασία μου, καλή ή κακή, κινείται σ’ ένα
χώρο διαφορετικό άπό τό χώρο τού λαϊ­
κισμού. Ά ν όρισμένοι συνθέτες αναγνω­
ρίζουν στόν έαυτό τους χαρακτηριστικά
τού λαϊκισμού, αύτό άφορά έκείνους και
όχι έμένα. Καί τό λέω αύτό γιατί δέν θέλω
νά παίρνει τό πράγμα χαρακτήρα ανταγω­
νιστικό.
Προσωπικά, θέλω νά μένω άπ' έξω άπό
ανταλλαγές ποικίλων χαρακτηρισμών μέσω
τοΰ Τύπου Πιστεύω δτι όλα αύτά πρέπει
νά σταματήσουν καί θά σάς παρακαλοϋσα
ιδιαιτέρως, νά δίνετε περισσότερη σημα­
σία ατά έργα καί νά τούς κάνετε κριτική,
παρά στό άν ό Σαββόπουλος μέ είπε Ρα-
φαέλα Καρρά 'ή έγώ τόν είπα Πατριάρχη
τής Κωνσταντινουπόλεως, ΓΜ
ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ
ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ
ΣΦΡΑΓΙΣΜΕΝΟΥ
ΔΙΣΚΟΥ
δρχ.
νκ η ελληνικώ ν δίσκω ν!
ΤΕΥΧΟΣ 35 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1981
γ ρ ά ψ ε ι 6 Γ. Ν ο τα ρ ά ς
ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ IV
Lyra
a v o »λ κ ρ ο π τ »«>
Ευριπίδης ιν
Μέ τή «Μουσική πράξη στόν
Μπρέχτ» ύ θ. Μικρούτακος
προσπάθησε νά διατηρήσει τήν
άμεαότητα τού λαϊκού στοιχείου,
μέσα άπό τις πολύπλοκες δια­
δικασίες μιας έντεχνης, σύγ­
χρονης φόρμας. Τώρα μέ τόν
«Ευριπίδη», προχωράει άκόμη
πάρα πέρα, έξαφανίζει τύ λαϊκό
στοιχείο καί στή θέση του το­
ποθετεί έναν κλασικό, θάλεγε
κανείς, τρόπο έρμηνείας τού
τραγουδιού, διατηρώντας καί
διευρύνοντας τίς έντεχνες φόρ­
μ ες του. Είναι ένα πείραμά πού
άπαιτεϊ θάρρος καί γνώση, κάτι
πού γίνεται γιά πρώτη φορά
στήν Ελληνική δισκογραφία εύ-
ρείας καταναλώαεως, άπό ένα
νέο συνθέτη, πού μέσα σέ λίγα
χρόνια καθιερώθηκε άπό τό
πλατύ κοινό καί έγινε ένα είδος
λαϊκού καλλιτέχνη, μέ τήν ου­
σιαστική πρωταρχική σημασία
τής λέξης «λαϊκός».
Ο ίδιος ό συνθέτης όταν πα­
ρουσίασε τό νέο έργο του είπε
ότι αυτό πού τόν ένδιέφερε
δέν ήταν νά κάνει ένα είδος
μελοποίησης κειμένων του Εύ-
ριπίδη, άλλά νά καταπιαστεί μέ
συγκεκριμένες φράσεις άπό τίς
τραγωδίες «' Ορέστης» καί
«Ίων», νά τίς έρμηνεύσει μου­
σικά καί νά Απελευθερώσει τή
σημασία αύτών καθ’ έαυτών
των λέξεων καί τών φράσεων
καί όχι τού μύθου πού συνθέ­
τουν. Νά βγάλει, δηλαδή, τό
τραγικό μέσα άπό μιά συγκε­
κριμένη στιγμή, που ένα συγκε­
κριμένο γεγονός καί δχι μέσα
άπό τό θεατρικό «στόρυ». Αύτό
θά τού έδινε τήν εύκαιρία νά
«παίξει» περισσότερο μέ τό
κείμενο, νά μήν υποταχτεί σ’
αύτό καί στό συγκεκριμένο μύθο
πού υπηρετεί
Πράγματι, αύτό πού άρχικά έν-
τυπωσιάζει είναι ή τολμηρή
έπεξεργασία του κειμένου. Οι
λέξεις γίνονται ποικίλα ήχητικό
σχήματα πού κινούνται πρός
διάφορες κατευθύνσεις, δυνα­
μώνουν, σβύνουν, έπιβάλλονται
συμπλέκονται, συνταξιδεύουν,
συγκρούονται, έναρμονίζονται,
συμμαχούν, άνττπθενται μεταξύ
τους μέσα σ' ένα αυστηρό
μουσικό περίγραμμα πού τίς
κατευθύνει, άλλοτε μέ έγκεφα-
λική μαεστρία καί άλλοτε μέ
αισθησιακή όρμή. Οί τέσσερις
φωνές, ή άφηγήτρια καί τά
τέσσερα όργανα, τό πιάνο, τό
φαγκότο, τό κόρνο καί ή τρο­
μπέτα, δημιουργούν, μέ τίς ά-
πόλυτα συγκεκριμένες προδια­
γραφές του συνθέτη - αρχι­
τέκτονα, ένα άρτιο οικοδόμημα,
τού όποιου τόσο ή πρώτη όσο
καί ή τελευταία νότα φαίνεται
σάν νά έχει βγει μέσα άπό
μαθηματικό ύπολογισμό. Οί μου­
σικοί σχηματισμοί παραμένουν,
ευτυχώς, μέσα στά πλαίσια τών
παραδοσιακών κανόνων άρμα­
νίας καί μπαίνουν στά χωράφια
τής άτονικής μουσικής, μόνο
γιά λίγες στιγμές ή γιά λίγες
φράσεις. Εκείνο πού «σπάει»
είναι κυρίως ή δομή ένός κομ­
ματιού, πράγμα πού δίνει μιά
πρώτη έντύπωση «πολύπλοκου».
Α ντίθ ετα τό περιεχόμενό του
σέ νότες, παραμένει τίς περισ­
σότερες φορές, «κλασικό». Στά
μεγαλύτερο μέρος τού έργου
του, ό συνθέτης κατάφερε νά
διατηρήσει μιά θαυμαστή ισορ­
ροπία μεταξύ πολύπλοκης δο­
μής καί κλασικού περιεχομένου.
Δέν μπόρεσε όμως νά άποφύ-
γει όρισμένες «κοιλιές». Τά
Αποτελέσματα θά ήταν, πιστεύω,
πολύ τπό σπουδαία άν ή όλη
δουλειά ήταν λίγο πιό σφιχτή
"Αν έλλειπαν, δηλαδή, δύο-τρία
λεπτά άπό τή «Μετάβαση» καί
άλλα δύο άπό τόν «Φόνο καί τό
θρήνο». Κατά τή' γνώμη μου, τά
ιντερμέτζα μέ τά πνευστά, άνά-
μεαα στήν, κατά τ' άλλα, θαυ­
μάσια άφήγηση τής Ειρήνης
Ίγγλέση, δέν χρειάζονταν. Αν­
τίθετα τό πιάνο, σ' αύτό τό
σημείο, έπρεπε ίσως ν' άπλω-
θεϊ περισσότερο.
Τό έργο άρχίζει δυναμικά μ έ τό
κορυφαίο κομμάτι τού « ’ Ενάντια
στούς άντρες». Μέσα στά τρία
λεπτά του περικλείεται όλη ή
νέα τεχνική πού εισάγει ό
συνθέτης, μέ τήν παράλληλη
άνάπτυξη τών μουσικών φρά­
σεων, δπως είπαμε καί πιό πριν.
Ή «Μετάβαση» κάνει τίς συγ­
κεκριμένες κοιλιές πού άναφέ-
ραμε, δίνει όμως τήν εύκαιρία
στή σοπράνο Μίσα Ίκέουτσι νά
άναπτύξει όρισμένους έντυπω-
σιακούς κελαίδιαμ οΰς Τό «Προ­
ανάκρουσμα» μάς έπαναφέρει
στή μαγεία τού πρώτου κομ­
ματιού, καί κλείνει τήν πρώτη
πλευρά. Ο «Φόνος καί ό
θρήνος» έχει όρισμένες πολύ
καλές στιγμές, ειδικά γιά τή
φωνή τού τενόρου Κ. Πολια-
τσάρα, ένώ τό τραγούδι πού
έρμηνεύει μέ τόση εύαισθησία ό
βαρύτονος ’ Αντ. Κοντογεωρ-
γίου, παραπέμπει άμεσα στόν
«Κύκλο τού CNS* τού Μ
Χατζιδάκι. ’Από τήν «Επιστρο­ ΒΑΣΙΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
φή στήν Αθήνα» μέχρι τό «Κόντρα Στόν Ά νεμ ο »
τέλος, τό έργο ξετυλίγεται πά­
νω σ’ ένα έκπληκτικό έπίπεδο
Polydor
τεχνικής καί έρμηνείας, πρω­
τάκουστο γιά τά Ελληνικά δ ε­
δομένα
Ο «Εύριπίδης IV» είναι ένα
σπουδαίο έργο καί ένα μεγάλο
βήμα μπροστά γιά τόν θ . Μι-
κρούτσικο. Περιμένουμε άπ’ αυ­
τόν νά μάς δώσει στό μέλλον
καί άλλες τέτο ιες ιδιοφυείς
έργασίες.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΟΝΤΗΣ
«Μαντζουράνα Στά
Κατώφλι...»
Philips
Μουσική άπό τό όμώνυμο τη­
λεοπτικό σήριαλ σέ κείμενα
Βαγ Γκούφα, μέ τραγούδια πού
έρμηνεύει ή Τζίνα Σπηλιωτο-
πούλου, ή Χρ. Διαβατή καί ό
Ήλ. Λογοθέτης. Μουσική άπλή,
ίσια, πού προσπαθεί νά δη­
μιουργήσει μιά συγκεκριμένη
Ατμόσφαιρα χωρίς πολλές φι­
λοδοξίες. Ο συνθέτης της;
έχει ατό ένεργητικό του άρκε-τά
καλά λαϊκά τραγούδια πού περι-
λήφθηκαν στό γνωστό μεγάλο
του δίσκο του 1974 «"Q τί
κόσμος μπαμπά». Τό νέο του
άλμπουμ άπευθύνεται κυρίως σ'
Τραγούδια άπό τό όμώνυμο
αυτούς πού παρακολουθούν τό
σήριαλ.
θεατρικό έργο τού Γ. Άρμένη,
πού άνέβηκε πέρσι άπό τό
θέατρο Τέχνης.
Ο δημιουργός τους Χρ. Λε-
οντής, έχει δώσει ώς τώρα
πολλά ένδιαφέροντα πράγματα
ατά 15 χρόνια που έργάζεται
στό μουσικό χώρο. Πιό γνωστά,
είναι τά έργα τού «Καταχνιά»
καί «Καπνισμένο Τσουκάλι», άλ­
λά προσωπικά νομίζω δπ ό κα­
λύτερος έαυτός του έκπροσω-
πήθηκε στή θαυμάσια συλλογή
«Άχ Έρωτα». Ο Χρ. Λε-
οντής φτιάχνει κυρίως λαϊκά
τραγούδια χρησιμοποιώντας μι­
κρό φάσμα όργάνων, τό όποιο
όμως γνωρίζει τέλεια. Στά κομ­
μάτια του κυριαρχεί ώ ήχος τής
Ακουστικής κιθάρας, τού μαν­
τολίνου, τού φλάουτου, τής
φυσαρμόνικας καί μετά τού
μπουζουκιού Έχει μιά ιδιαί­
τερη αίσθηση τής μελωδίας καί,
κατά κανόνα, συνθέτει άπλά,
όμορφα πλαστικά τραγούδια,
χωρίς νά ξεπέφτει στήν προ­
χειρότητα καί τήν εύκολία.
Ή «Ματζουράνα» δέν είναι
όπωαδήποτε τό καλύτερό του
έργο. Περιλαμβάνει όμως ύρι-
αμένα θαυμάσια τραγούδια πού
τήν καθιστούν άμέσως ζωντανή
καί ένδιαφέρουσα. ' Ιδιαίτερα
γοητευτικά είναι τό «Φορτηγό»
καί ό «Α φ έντης». Προσωπικά,
μ' Αρέσουν άκόμη τά «Σέ τούτη
τή γωνιά τής γης», «Έ μεινε
τ' όνειρο όρφανό», «Χαράματα
γεννήθηκε» καί « Ά ιν τ ε γειά
μας».

ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ -
ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΟΝΤΗΣ
«Συναυλίες 81»
CBS
Συλλογή άπό παλιά και καινούργια
τραγούδια πού οι δύο συνθέτες πα­
ρουσίασαν στήν κοινή μεγάλη πανελ­
λαδική σειρά συναυλιών τους, του
φετινού καλοκαιρού. ’Επειδή ή «ζων­
τανή» ήχογράφηαη κατέληξε νά είναι
τεχνικός άδύνατη, ή δλη δουλειά
έγινε στό στούντιο, μ' έναν ήχο δαο
γίνεται πιά πιστό σ' αυτόν πού άκού-
στηκε στις συναυλίες.
Ο δίσκος περιέχει έφτά τραγούδια
του κάθε συνθέτη Από δύο παλιά
καί πέντε άνέκδοτα. Ή πρώτη πλευ­
ρά καλύπτεται άπό τόν θ. Μικρού-
τσικα Τά δύο πρώτα τραγούδια «Πα­
νικός» καί « Ασανσέρ- σέ στίχους
Μιχ. Γκανά, παρουσιάζουν όπωσδή-
ποτε ένδιαφέρον, κυρίως άπό κα­
θαρής ήχητικής πλευράς, πού άκού-
γεται έξαιρετικά γεμάτη. Ή Μαρία
Δημητριάδη τραγουδάει δπως τήν ξέ­
ρουμε, δμως τόσο άπό τή μεριά τών
στίχων δαο καί άπό τή μεριά τών
μελωδικών γραμμών (κυρίως τοϋ
«Πανικού») βγαίνει κάτι τό τυπικό,
τό λιγάκι ρουτινιάρικο Τά τραγούδια,
χωρίς νά είναι κακά, δέν είναι καί
άπόλυτα ένδεικτικά τής τέχνης καί
τού ταλέντου τοϋ συνθέτη ,τους
Αντίθετα, τά δύο έπόμενα, ή
«Μπαλλάντα Βιγιόν» (σέ ποίηση
Φρανσουά Βιγιόν) καί ή «Μπαλλάντα
Του Έμπορα» σέ ποίηση Μπρέχτ)
είναι δύο στάνταρντ κομμάτια τού
Μικρούτσικου πού άκούγονται σχε­
δόν σ' άλες τις συναυλίες. Δύο ξερά,
κοφτά καί έμπνευσμένα τραγούδια
πού ό Σάκης Μπάλάς έρμηνεύει μέ
μοναδική τεχνική Έκπληξη π)ς
«πλευράς Μικρούτσικου» άποτελεί ή
όργανική σύνθεση «Βραδυνό Στή Ν.
Υόρκη» κυρίως γιά πιάνο καί συν­
θεσάιζερ Ένα κομμάτι πού θά μπο­
ρούσε νά τό είχε γράψει ύ Μπάρτ
Μπάκαρα, ό Τζών Μπάρρυ. ό Ρί-
τοαρντ Ρότζερς ή ύποιοαδήποτε
άλλος μεγάλος Αμερικανός «τυπί­
σιας». Ο θ Μ,ικρούτσικος έγραψε
ένα θαυμάσιο «άτμοσφαιρικύ» κομ­
μάτι πάνω στά πρότυπα τών προη­
γούμενων, τό όποιο προσωπικά μ'
άρέσει πάρα πολύ και δέν πιστεύω
δτι θά ένοχλήσει τό έντονα άμερι-
κανίζον ύφος του. Ή πλευρά συμ­
πληρώνεται μέ τό «Κούρο Σίβο» άπό
τό «Σταυρό Τού Νότου» καί τόν
«Χούλιαν Γκριμάου» άπό τά «Πολι­
τικά Τραγούδια» σέ δύο θαυμάσιες
έρμηνείες τής Μ Δημητριάδη καί
τού Γ. Μεράντζα Αντίστοιχα, καί σέ
πολύ καλές ένορχηστρώσεις τοϋ
Χρ. Λεοντη. Δυστυχώς, ή δική του
πλευρά δέν «πάει» καί τόσο καλα
Τά καθαρά λαϊκά «Πού Νά Χωρέσει
ΤΕΥΧΟ Σ 45 - Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1981
Τ’ Ό νειρο* «Χίλιοι Φυλάνε» καί
«Χρονιές Στο Σεργώνι» άκούγονται
σάν χίλια δυό άλλα ανάλογα κομμά­
τια χωρίς τήν παραμικρή πρωτότυπη
ιδέα. Τό ίδιο σχεδόν ισχύει καί γιά τό
«Νανούρισμα» σέ ποίηση τοϋ Νικ.
Βρεττάκου Ο « 'Οδηγητής» σέ
ποίηση του Κ. Βάρναλη διαθέτει μιά
δύναμη καί είναι τό καλύτερο ένώ
δλα τά άνέκδοτα. Ή έρμηνεία τής
Μαρίας Δημητριάδη και ή ένορχή-
στρωσπ τού θ Μικρούτσικου στό
«Τούτες Ης Μ έρες» (άπό τό «Κα­
πνισμένο Τσουκάλι») καί «Λούζεται
Ή ’ Αγάπη Μου» (άπό τό « Ά χ Έ ­
ρωτα») δέν φτύνουν τήν όμορφιά
τών αυθεντικών έκτελέσεων,
Αύτές όκριβώς οί άτυχίες τής
«πλευράς Λεοντή» (ένός συνθέτη
πού πάμπολλα καλά τραγούδια μάς
έχει μέχρι σήμερα προσφέρει) μει­
ώνουν, φυσικά, καί τήν άξια τού
δίσκου και τοϋ όλου έγχειρήματος.
Οί «Συναυλίες ’81» πιστεύω δτι
είναι μιά χρήσιμη ήχογράφηαη, άλλά
μόνο γιά τούς θαυμαστές τοϋ Μι-
κρούτσικου.
ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ
«Τό Ραντάρ»
Minos
Δεύτερος κύκλος τραγουδιών τού
συνθέτη πάνω σέ στίχους τού Κ.
Τριπολίτη, τρεις μήνες περίπου μετά
τόν πρώτο, πού είχε τόν τίτλο « Ο
Επιβάτης» Και ό νέος κύκλος έχει
τά ίδια βασικά χαρακτηριστικά: Τυ­
πικές, τυπικότατες συνθέσεις, άνιαοι.
στίχοι. Καί ό Γ Νταλάρας (δπως καί
ή Μαρία Φαραντούρη) χωρίς ύλικό
γιά νά άναπτύξει τις έρμηνευηκές
του ικανότητες.
Τώρα, τό όκτακάναλο στούντιό
μας, σάς προσφέρει καλό ήχο,
ευχάριστο περιβάλλον καί
δημιουργική συνεργασία
σ έ πολύ φιλικές τιμές.
Δ . Τ Ρ Ι Κ Η Σ - Χ .Π Ε Τ Ρ 1 Ν ΙΛ Τ Η Σ Ο.Ε.
ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ · ΔΙΑΦ Η Μ ΙΣΤΙΚΑ # ΔΟΚΙΜ ΑΣΤΙΚΑ a Μ ΟΝΤΑΖ
Δέν μπορώ νά έξηγήοω αύτύ τό
έγχείρημα τοϋ Μίκη και τήν ύπαρξη
αυτών τών 24 (σύνολο «Ραντάρ» καί
«Επιβάτη») τραγουδιών. Τϊ συνέβη
στόν συνθέτη-σύμβολο, στό «ιερό
τέρας» τής μουσικής μας: Πού πήγε
ή κορυφαία, άπλησίαστη μελωδική
δύναμη, ό λυρισμός, τό πάθος και
ή πνευματικότητα τού μεγάλου θεο-
δωρακικοΰ ταλέντου, /όσο ό «Επι­
βάτης» όσο καί τό «Ραντάρ» θά
μπορούσαν νά ήταν πολλά υποσχό­
μενες ηχογραφήσεις γιά ένα νέο
συνθέτη Γιά τό Μίκη θεοδωράκη,
υμως δέν είναι άπολύτως τίποτα.
Εκτός άπό τήν περίπτωση τού τρα­
γουδιού τού «Ραντάρ» «Αγάπη» και
ίσως τού «Ξημερώνει», τών μονα­
δικών πού μάς θυμίζουν τόν γίγαντα
:νός πολύ πρόσφατου παρελθόντος
μέ τούς περσινούς «Ιππείς» έ ­
δειχνε νά είναι σέ πολύ καλές
Φόρμες)
Δύο, περίπου, τραγούδια τού «Ραν­
τάρ» καί άλλα τόσα τού « Επιβάτη»
άποτελούν λοιπόν, τήν ουσιαστική
δισκογραφική προσφορά, γιά τό '81
ένός συνθέτη πού συνήθιζε νά μάς
προσφέρει τρία τουλάχιστον κορυ­
φαία έργα γιά κάθε χρονιά. Είναι
πράγματι, άνεξήγητο καί παραμένει
καίρια άγωνιώδες έρώτημα, γιά όλους
έμάς πού έχουμε λατρέψει τή
μουσική τού θεοδωράκη.
TANIA ΤΣΑΝΑΚΜΔΟΥ
PIAF
Polydor
Δέν θά ήταν άφύσικο άν ό δίσκος
ακολουθούσε τή μοίρα τής θεατρι­
κής παράστασης άφοϋ έχει καί τό
έπιπλέον μειονέκτημα νά είναι ένας
άπλός δίσκος, νά μήν έχει κάν τό
ένδιαφέρον μιάς θεατρικής παρά­
στασης πού, στό κάτω-κάτω, ζων­
τανεύει τήν ιστορία μιάς θρυλικής
καλλιτέχνιδας
Ο δίσκος περιέχει μιά σειρά άπό
τραγούδια πού όλοι μας μπορούμε
νά τά βρούμε ή νά τό άκούαουμε,
άνά πάσα στιγμή, στήν αύθεντική
τους έκτέλεση. Γιά ποιό λόγο λοιπόν,
νά στραφούμε στήν έρμηνεία τής
Τοανακλίδου Έστω καί άν δεχθούμε
ότι είναι καλή (καί είναι πράγματι),
έστω καί άν ξαφνικά μάς κυριεύσει
ή περιέργεια νά δούμε πώς άκού-
γεται στό έλληνικά ό « Ακκορντε-
ονίστας», άπό κει καί πέρα μετά ένα,
τό πολύ δύο άκούσματα, τι μάς
μένει: 'Α ν είμαστε θαυμαστές τής
Πιάφ, δέν θά τού δώσουμε καμιά
έπιπλέον σημασία Ά ν δέν είμαστε,
τό πολύ-πολύ νά γίνουμε! Καί στις
δύο περιπτώσεις ύ κόπος τής Τσα-
νακλίδου πάει - γι' αύτήν - χαμέ­
νος Είναι, πράγματι, πολύ καλή
έρμηνεύτρια. Η μετάφραση τού
Ά ρ η Δαβαράκη καταφέρνει, πρά­
γματι, νά μάς μεταδώσει καίριες ε ι­
κόνες Ο Τάσος Καρακατσάνης
έκανε, πράγματι, μιά άξιόλογη ένορ-
χηστρωτική δουλειά.
Δέν θά μπορούσαν νά καθήσουν οί
τρεις τους καί νά ήχογραφήοουν
έναν 100% δικό τους δίσκο: θά τόν
πλησιάζαμε μέ πολύ-πολύ περισσό­
τερο ένδιαφέρον
Η ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ
ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ
CBS
Η γνωστή και χαριτωμένη τηλεο­
πτική «παιδο-στάρ» σ' ένα δίσκο πού
άπευθύνεται μ έν στά παιδιά, ή τε ­
χνική, δμως όρισμένων τραγουδιών
του θά μπορούσαν άνετα νά τραβή­
ξουν τό ένδιαφέρον τών «μεγάλων»
Τό τραγούδια - του Γ. Ν. Ζουγα-
νέλη ■ παραμένουν βέβαια, παιδικά
τραγούδια, οί μελωδικές γραμμές
τους δμως συχνά αίφνιδιάζουν μέ
τύ κέφι καί τήν »ροκίστικη» έντασή
τους, πού άποκαλύπτουν χιούμορ,
γνώση καί πλήρη αίσθηση μουσικού
παιχνιδιού. Σ ' αύτό βοηθάει και ή
πλούσια ένορχήστρωση καί ή έξαι-
ρετική παραγωγή.
Τά τραγουδιστικά μέρη άκούγονται
γενικά καλά. Τά παραμύθια δμως
μάλλον δέν παρουσιάζουν κανένα
ενδιαφέρον ούτε καί γιά τούς φα­
νατικούς «μεγάλους» τού είδους
Γιύ τούς μικρούς κανείς - ούτε και
οί ίδιοι οί παραμυθάδες φαντάζομαι -
δέν μπορεί νά ξέρει
Γιώργος Νοταράς

ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΑΛΑΝΗ
«Καλά είναι κι έτοι»
Minos
Προσεγμένη δουλειά άπό μία αξιό­
λογη τραγουδίστρια καί ένα ένδια-
φέρον - καί ποικίλο - έπιτελείο συ­
νεργατών Τά τραγούδια κινούνται σ'
ένα πλαίσιο ευρωπαϊκής έλαφράς
μπαλλάντας μέ άρκετά συνθεσάιζερ,
ή^εκτρικά πιάνα καί βιολιά, πράγμα
πού έλαφρώς παραγεμίζει τήν άτμό-
σφαφα καί στιγμές έξαφανίζει τήν
τραγουδίστρια Ο ένορχηστρωτής
Κώστας Γανωσέλης θάπρεπε νά
προσέξει τά γλιστρήματα πρός τήν
κατεύθυνση μιας «νεοπλουτίστικης»
ηχητικής άντίληψης (Κάτι πού άπο-
τελεί χαρακτηριστικό τοϋ Γ. Χατζη-
νόσιου).
Κορυφαίο κομμάτι τού δίσκου είναι
ή τόσο καλή έλληνική άπόδοση,
τραγουδιστικά καί στιχουργικά (άπό
τή Λ Νικολακοπούλου), τής θαυμά­
σιας σύνθεσης τού Λέοναρντ Κοέν
Famous Blue Raincoat, πράγμα πού
άποδεικνύει τήν άξια τής Δήμητρας
Γαλάνη, στό είδος τής χαμηλόφω­
νης άληθινής μπαλλάντας Αύτό
δμως φαίνεται ύτι δέν γίνεται άντι-
ληπτό - ή άγνσεϊται. Καί στή συλ­
λογή τούτη ή έλαφριά εύρω-πύπ
κρατάει τά πρωτεία, μέσα άπό συν­
θέσεις του Γ Σπανού, τού Ν Λα
δράνου καί τοϋ Χρ. Γκόρτζου οί
όποιες δμως διατηρούν πάντα μιά
ποιότητα πού τίς κρατάει μακριά άπό
τά γνωστά άνάλογα έλληνικά συνο-
θυλεύματα τού είδους Ειδικά τό
κομμάτι τοϋ Χρ Γκόρτζου « '£
φιάλτης» διαθέτει μιά δύναμη καί
μιά εύλυγισία, παράλληλα μ' έναν
καυτό στίχο άπό τόν Γ Σκούρτη, πού
τό τοποθετεί ατό κέντρο τής συλ­
λογής Δύο άκόμη τραγούδια συμ­
πληρώνουν τό δίσκο καί είναι αύτό
πού τού προσθέτουν μία ξεχωριστή
γεύση. Οί συνθέσεις τού Δημ Λέκκα
αέ στίχους τού Γ Χρονά, «18 χρό­
νων» καί « Οδός Πειραιώς». Εύ­
θραυστες, λιτές οί άστικές εικό­
νες, δέν άντιμετωπίατηκαν, όμως,
όπως έπρεπε άπό τήν ένορχήστρω-
ση kq ι γι' αύτό σέ όρισμένα σημεία
είχες τήν έντύπωση ότι έλαφρώς
ισοπεδώθηκαν
Ποικίλα προτερήματα καί μειονε­
κτήματα δημιούργησαν μιά συλλογή
άξια προσοχής καί όπωσδήποτε κα­
λού γούστου.
82 ΠΟΠ καί ΡΟΚ
γράφει 6 Γιώργος Νοταράς
ΤΕΥΧΟΣ 47 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1982
ΤΑ ΑΝΤΑΡΤΙΚΑ
Lyra
Τ Α Α Ν Τ Α Ρ Τ ΙΚ Α
αμ &μτμ <···■ ■ ■ ■ ■ 1 άγορά 13 δίσκους γεμάτους αυθεν­
Δεκατέσσερις γνωστοί αντιστασιακοί
καί άλλοι ύμνοι άπό τή δεκαετία
1940-50, σέ ένορχήστρωαη Θάνου
Μικρούτσικου, τραγουδισμένοι άπό
τή Μαρία Δημητριάδη καί τήν Αφρο­
δίτη Μάνου Τά τραγούδια είναι
γνωστά καί έχουν πάρει τή θέση τους
τόσο στή μουσική δαο καί πολιτική
μας ιστορία. 'Αναφέρω μερικούς άπό
τούς βασικότερους τίτλους « Η-
ρωες» «Είμαστε 'Εμείς Ελλάδα
Τά Παιδιά Σου» «Στ' άρματα, στ’
άρματα» «Παιδιά Σηκωθείτε». «Πέ­
σατε Θύματα», «Μαύρα Κοράκια»
« Από κάμπους καί λαγκάδια» κ.ά.
' Ο ήχος είναι γεμάτος, πλούσιος και
εντυπωσιακός καί ή έρμηνεία μέ τό
γνωστό νεύρο και τήν έκφραατικό-
τητα τών δύο τραγουδιστριών. Παρ’
δλα αυτά ό άκροατής δέν μπορεί
εύκολα νά ξεπεράσει τήν άτμόσφαι
ρα τού «μουσείου» καί μάλιστα ένύς
μουσείου κατασκευασμένου, άφοϋ
οί ερμηνείες είναι σημερινές. Τή
στιγμή, πού πρωτότυπες ήχογρο
φήσεις δέν υπάρχουν, ίσως θάπρεπε
ή έρμηνεία νά ήταν κοντότερα στό
πνεύμα τής έποχής πού τά τραγού­
δια αύτό άντιπροσωπεύουν. Νά τρα­
γουδιόντουσαν δηλαδή μέ όσο γίνε­
ται πιό άπλή συνοδεία μία κιθάρα,
ένα τύμπανο καί όρισμένα χορωδια­
κά ίσως καί χωρίς καθόλου συνοδεία.
Ή δυνατή, άλλά κατασκευασμένη
έρμηνεία αυτού τού δίσκου, τοπο­
θ ετεί τά τραγούδια σ' ένα σημερινό
κλίμα πού δέν τούς ταιριάζει, πού
ουσιαστικά τά άπομυθοποιεϊ καί τονί­
ζει μόνο τή συνθηματική τους διά­
σταση.
ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΟΥ
ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ
Μάρκος Βαμβακάρης (No 6)
Στράτος Παγιουμτζής (Ν. 7)
Κώοτας Ρουκουνας (Ν. 8)
Αννα Χρυσάφη (Ν. 9)
M argophone
Χαράς ευαγγέλια γιά τούς φανα­ ΜΑΡΙΝΕΛΑ
τικούς φίλους τού ρεμπέτικου! Ο Philips
Κώστας Χατζηδούλης άποφάσισε νά
κοινολογήσει τό άρχείο του καί ή
Minos (μέ άλλη έτικέτα) έριξε στήν
τικές έκτελέσεις (δηλαδή μαγνητο­
φωνήσεις δίσκων 78 στροφών) άπό
τούς όποιους έμείς πρωτοπαρου-
σιάζουμε ςύτούς τούς τέσσερις
Ολοι ξέρουμε ότι τό ρεμπέτικο είναι
μιά μεγάλη υπόθεση. Καί άλλος λι­
γότερο. άλλος περισσότερο, τό άγα-
πάμε, τό άκούμε καί τό τραγουδάμε.
Είναι έπίσης χρήσιμο - κυρίως ιστο­
ρικά - νά υπάρχουν διαθέσιμες δαο
γίνεται περισσότερες ήχογραφήσεις,
γιά νά μήν έχουν οί λίγοι άρχειο-
θέτες τό προνόμιο τής άποκλεισπ- Με τις γνωοιες δυνατότητες τής
κής κατοχής φωνής της ίμιας φωνής πού δέν έχει
Απ’ αυτή τήν άποψη κάθε δίσκος άκόμα καταφέρει νά βρει αύτό πού
μέ αυθεντικές ήχογραφήσεις ρεμπέ­ πραγματικά τής άξίζει) ή Μαρινέλλα
τικων γίνεται μέ χαρά δεκτός Ύ ­ αποδίδει μιά συλλογή τραγουδιών
στερα όμως, άρχιζει ή έπιλογή, ή τού ’Αντ. Στεφανίδη σέ στίχους τής
τοποθέτηση μέ καθαρά μουσικά καί Σωτιας Τσώτου καί αέ ενορχήστρωσε
στιχουργικά κριτήρια γιά νά καταλή­ τοϋ Κ Κλάββα Ή μουσική. χωρίς
ξουμε άν - καί ποιά άπ' αυτά τά νά είναι ξεχωριστή, έχει ένδιαφέ
τραγούδια μάς έκφρύζουν σή­ ρουσες στιγμές (ατό είδος της) και
μερα. Συγκινούμαστε πραγματικά άν θά μπορούσε νά είχε άκόμη καλό
άκούαουμε ένα όποιοδήποτε άπό τά τέρα άποτελέσματα άν ή ενορχή­
500 κομμάτια πού έγραψε ό Βαμ­ στρωση δέν άκολουθούσε τούς πολύ
βακάρης Ή μήπως είναι μόνο ή τυπικούς δρόμους
άτμόσφαιρσ ή φωνή καί ή τόσο Μέγα μειονέκτημα τού διόλου (ό­
γνώριμη παραλλαγή στό ίδιο θέμα πως καί όλων τών άλλων δίσκων τού
πού μας γίνεται αυτομάτως οικεία; είδους) είναι οί στίχοι. Καί άπορούμε
Πρός τί αυτός ό υπερβολικός εορ­ πώς ή Σ Τσώτου πού μάς έχει δώσει
τασμός τού ρεμπέτικου; Τί είδους καλά πράγματα ατό παρελθόν, τό
κατάλοιπα ή άπωθημένα μάς ικανο­ γύρισε κι αύτή στήν λεγάμενη «κα­
ποιεί Τίποτα σημερινό δέν είναι άξιο ιμούρα»
όχι νά τά άντικαταστήσει άλλά νά Περιμένουμε άκόμα τήν πραγματική
σταθεί δίπλα τους. Ρεμπέτικο, όπως αναγέννηση τής Μαρινέλλας
είχε πει καί ό μεγάλος θαυμαστής
τους Μόνος Χατζιδάκις, είναι 90 μέ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΜΠΙΘΙΚΩΤΣΗΣ
100 τραγούδια Τραγούδια σπουδαία,
σημαδιακά, ιστορικά Ολα τ' άλλα
είναι μύθοι, αδεξιότητες, μόνιμες
τάσεις φυγής και κόμπλεξ όχι άπό τή
μεριά αυτών πού τά γράφανε, άλλά
άπό τή μεριά αύτών πού σήμερα τ'
άκοϋνε χωρίς νά δίνουνε σημασία
σέ τίποτα άλλο.
Η συλλογή τού Μ Βαμβακάρη
περιέχει άρκετά άξιόλογα κομμάτια
(« Ολοι Οί Ρεμπέτες Του Ντουνιά»
«Χρόνια Στον Περσία» «Μάνα Μου
Μέ Σκοτώσανε», «Μικρός Αρρα-
βωνιάστηκα», «Ταξίμ Ζεϊμπέκικο»
«Γρουσούζης»). Επίσης πολύ ένδια
φέρουσα ή συλλογή τού Κώστα Ρού
κουνά μέ τά θαυμάσια «Λεμονάδικα»
και «Μου Φαίνεται» τού Βαγγ Πα-
πάζολγου πού ό Ρούκουνας άποδίδει Ενας άλλος μεγάλος λαϊκός τρα-
μέ τή μοναδική άνατολίτικη φωνή νουδιστής συνεχίζει σταθερά τήν
του Ή συλλογή του Στράτου Πα- πορεία του μέσα στή σύγχρονη μ ε ­
γιουμτζή (τής πιό «μάγκικης» φωνής τριότητα, άν και αύτή ή συλλογή δέν
τοϋ ρεμπέτικου) περιέχει καλές στι­ είναι ή χειρότερη πού έκανε τά
γμές. ( Ό «Λουλάς», «Καλυβιώ- τελευταία χρόνια. Ά ν μή τι άλλο,
τισσα» «Κομπολογάκι», «Τό Παλιό έχει μιά σεμνότητα (προσόν πού δέν
σπιτο»), ένώ τό ίδιο ισχύει καί γιά διαθέτει ό «σέρ>> τοϋ λαϊκού μας
τή συλλογή τής Αννας Χρυσάφη τραγουδιού).
που τραγουδάει λιτά καί άντρίκια Ο συνθέτης Κ Νικολόπουλος καί ύ
κομμάτια όπως «Μάς Έπιααε Κα­ ατιχουργός Β. Μπστροκώστας διη­
κοκαιρία», «Φτωχόπαιδο Μέ Γνώ- γούνται άπλοίκές ιστορίες, ύχι όμως
ρισες». « Η Πρώτη Αγάπη», «Λίγα χυδαίες ή ψεύτικες Στό μέλλον
Ψίχουλα Αγάπης» κ.ά. είναι πιθανόν νά μάς δώσουν κάτι
πιό ένδιαφέρον.
Ο Γρ Μπιθικώταης προσαρμόζεται
στό κλίμα και καταφέρνει νά δώσει
στή φωνή του όρισμένα στοιχεία τής
παλιάς αίγλης
 Απόψεις, κρίσεις, προβληματισμοί
καί όνειρα γιά τήν πραγμάτωση
ΤΕΥΧΟΣ 50 - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1982
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ αυτή είναι ηδη αρκετά
μεγάλη καί δεν Bu ήθελα νά τήν κάνω
μεγαλύτερη βάζοντας κι εναν προλογο.
θάθελα μονά νά πώ ότι η συζητηαη που
ακολουθεί θετει ξανα επί ταπητος πολλά
κριυιμα θέματα τοϋ ελληνικού μουσικού
χώρου προσπαθώντας νά δώσει οριαμενες
απαντήσεις, τουλάχιοτον από την πλευρά τού
έρωτώμενου συνθέτη θάνου Μικρουτσικου.
Γιπ τό ταλέντο του καί τήν υψηλή
δημιουργική προαψορά του, έχω μιλήσει
αρκετες φορές, ατά παρελθόν, απ' αύτες τις
στήλες. Καί οί χαρακτήρισμοί αυτοί έρχονται
ξανα ατην επιφάνεια, εντονότεροι, με τήν
κυκλοφορία τού νέου μεγάλου διάκου του
αυνθετη, « Εμπάργκο» πού αποτελεί μία
δυναμική και έμπνευαμένη πρότασή του πάνω
υ έναν σύγχρονης, προσωπικής αντίληψης
έλληνικυ ρυκ ήχο.
Γιά τό « Εμπάργκο» όμως, θά μιλήσω από
τη στήλη τής «κριτικής έλλπνικων διοκων»
Πρυς τό παρόν σπεύδω άμεσως νά
παρουσιάσω τή συζήτηση που είχα με τό
θάνο Μικρούτσικο Γιά νά αωαω έστω καί
μερικές αράδες χώρου, άπο τον ογκο πού
καταχράατηκα...
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ
- Κατ αρχήν μία ερώτηση οπλής
π εριέργειας. Γιατί έφ υ γ ες άπό τή «Λύρα»
καί πήγες στη ΣΙ-ΜΠΙ-ΕΣ;
— Είναι πολύ άπλά. Οί προσφορές ήταν
καλύτερες σέ ολα τα επίπεδα. Γιά να
δουλέψει ένας καλλιτέχνης πρεπει να εχει
γύρω του τις καλύτερες δυνατές συνθήκες
Πρέπει να εχει οικονομική άνεση Πρεπει νυ
καλύπτεται άπο μια εταιρεία που δέν θυ
επεμβαίνει καθόλου στη δουλειά του, κι αύτά
όχι βέβαια, μυνο θεωρητικά. Ό υρος αύτος
πρεπει νά περιέχεται στο συμβόλαιο
Ανεξάρτητο αν ό καλλιτέχνης είχε η δεν
είχε ποτέ μιά έπεμβαση η πίεση άπο την
έταιρεία. Γιατί δέν μπορώ να πώ άτι ή
«Λύρα» έπενέβη ποτέ στη δουλειά μου
Αλλα υπως σοΰ είπα καί πριν, είχα
καλύτερες προσφορές. Οχι μόνο οικονομικές
Εγγυήσεις γιά καλύτερη διακίνηση των
διοκων όχι μόνο στό εσωτερικά άλλα καί ατό
εξωτερικά (όπου θα κυκλοφορήσει και τό
« Εμπάργκο»)
μιας όπερας...
Οί συναυλίες πού έκανα ατά εξωτερικυ
έδειξαν υτι ή μουσική μου είχε πιθανότητες
να κινηθεί κι εκεί, καί οχι σε επίπεδο
ταυριστο-φολκλορικοϋ ενδιαφέροντος
Έχουμε ένδείξεις ότι μπορεί νά ακουστεί σε
εύρύ φάσμα. Χρειαζόμουν λοιπίν καί μιά
εταιρεία με δυνατότητες προώθησης τοϋ
έργου στις ξένες χώρες. Η CBS μπορεί νά
κάνει αυτά τή δουλειά.
— Πως καί ποτέ μπορεί να επ έμβει
στή δουλειά σου μιά εταιρεία;
— Αν γιά ενα διαατημα πάψεις να εχεις
ικανοποιητικές πωληοεις. Μια εταιρεία μπορεί
νά έπεμβει τότε «συμβουλευτικά» στό
ρεπερτόριο σου και νά σοΰ ζητησει να
κάνεις κάτι άλλο άπ αυτό πού εου έχεις στο
μυαλό σου
— Πόσες ηχογραφήσεις είσαι
υποχρεωμένος νά παραδίδεις στή νέα
εταιρεία;
— Μου π έφ τει χονδρικά γύρω στον εναμιαη
δίσκο τό χρονπ. Αλλα βέβαια, εχω σκοπο
να δώσω περισσότερο Υστερο τό
συμβόλαιο μου δίνει τη δυνατότητα νυ βγάλω
καί δυο διάκους με κλασικού ή συγχρόνου
ιδιώματος, μουαική θαθελα όμως νά γυριαω
στό θέμα τοϋ εξωτερικού. Πριν άπό καιρό
έκανα μιά συναυλία ατπ Βιέννη τίς ίδιες
ακριβώς ημερομηνίες που εκανε και ό Φρανκ
Ζάππα. Ίσως αοΰ φανεί λίγο αστείο άλλα
είχα 25 εισιτήρια παραπανω. Λεν στυ λεω
γιά νά αου κονω τον σπουδαίο Αλλα για
νά αοΰ έπιστήσω την προσοχή σ' ένα
γεγονός. Εκανα μιά βόλτα στά δισκάδικά τής
περιοχής και βρήκα 30 τίτλους τού Ζαππα και
Σ υζήτηση μέ τ ό Γιώργο Νοταρά
φυσικά κανένα δικό μου. Βα μπορούσε να
υπάρξει έστω καί ένας τίτλος. Κι αυτό οχι
για τά 25 παραπανω εισιτήρια αλλα γιατί
ατις κριτικές των τοπικών εφημερίδων
έβλεπες φράσεις όπως: « Ο “ Ευριπίδης 4”
είναι μιά πρόκληση γιά τήν Ευρώπη». Πού
σημαίνει υτι πρέπει να υπάρχει καί μία
εταιρεία που νά μπορεί να αε καλύψει στο
Βεμα τής δισκογραφίας. Σου θυμίζω οτι η
επαφή μου με τό εξωτερική δέν γίνεται ατό
έπιπεδο τού φσλκλορ ή στο είδος τού
τών προγραμμάτων γιά τούς μετανάστες,
αλλά καθαρά αέ επίπεδο μουσικής συναυλίας
που απευθύνεται στό μουσικά κοινό τοϋ
εξωτερικού, καί μάλιστα στό προηγμένο κοινό
ταυ Βερολίνου ή τής Βιέννης. Οχι πως δέν
θά ήθελα νά προσφέρω τή μουσική μου
ατούς Έλληνες μετανάστες ϋλλά οί
συναυλίες αυτές έγιναν μέ άλλο σκοπο
Αλλος ήταν ό στόχος Ηταν ή διερευνηση
αποκλειστικά τοϋ ξένου κοινού.
— θαθελα τώρα νά γυρίσουμε σέ πιό
καθαρά μουσικά θέματα. Μίλησέ μου γιά
τη σχέση σοιι μέ τή σύγχρονη μουσική.
— Υπάρχει εδώ ενα ολόκληρο ζήτημα.
Πιστεύω άτι ή αβάν-γκαρντ όταν ξεκίνησε
γύρω στο 1950 προαφερε παρα πολλά και
μόνο γιατί εαπααε τούς πααης φυαεως
κανόνες τά ταμπού, απελευθέρωσε πολλές
άγνωστες δημιουργικές δυνάμεις εται πού τό
μέλλον διαγραφόταν φοβερό καί τρομερά
Όμως το κυνηγητό τοϋ καινούργιου εγινε
τελικά κι αυτό κανόνας. Εγινε το μοναδικό
ζητούμενο ξεπερνώντας ακόμη κι αύτά πού
υπάρχει πιαω άπό κάθε τέχνη. Το τι θέλουμε
να έκφρααουμε. Γιά ποιους γίνεται ολη αύτή
ή ιστορία. Πού βιιισκεται ή σχέση κοινού -
καλλιτέχνη. Ερωτήματα γιά τά οποία ή άβαν-
γκάρντ αδιαφόρησε εται πού, στο τέλος,
έγινε συντηρητικότερη ακόμη κι άπ αυτούς
που ήθελαν νά συνεχίσουν γράφοντας
μουαική αλο Μοτααρτ, τό ίδιο έγινε και στην
Ελλαδα - με καθυστέρηση 10 ή 15 χρόνων
— όπου ή κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη
λόγω τής νοοτροπίας τοϋ επαρχιωτισμού.
Τούτο δέν σημαίνει οτι ατό χώρο αύτο δέν
υπαρχουν Ελληνες σύνθετες με ταλέντο καί
γνώσεις.* Εχουν υμως τόσο καπελλωθεϊ άπό
τό «όραμα» τους πού δέν είναι σέ θέση νά
προσφέρουν τίποτα τό o ua m rm # Η μήνη
εξαίρεση ήταν ο Γ. Χρήστου, ό οποίος, αν
ζοϋσε είναι σίγουρο ότι θα ακολουθούσε
κάποια στιγμή άλλο δρόμο, απ' αυτόν τής
δήθεν «πρωτοπορίας». Μονοί τους, οι
σημερινοί, αύτοαποκαλούνται πρωτοπόροι.
Κανείς δεν τους δίνει αυτό τόν τίτλο.
Προσωπικά θεωρώ πολύ πιο πρωτοποριακούς
τους « Ορνιθες» η τον «Επιτάφιο» όπό μια
ηλεκτρονική σούπα των κυρίων αυτών.
— Σέ ορισμένα από τά πιό προχωρημένα
σου έργα, όπως τό «Κιγκλίδωμα» ή ο :
«Τρωαδίτισσες» - πού έτυχε νά ακούσω
σέ διάφ ορες συναυλίες - διακρίνω μιά
προσπάθεια σου νά κρατήσεις κλασικές
μελω δικές βάσεις, διανθίζοντάς τις μέ
ατονικά στοιχεία ή καί τό άντίθετο.
Δηλαδή μιά διαρκή πάλη ανάμεσα στή μιά
τεχνοτροπία καί τήν άλλη.
— Υπάρχει πράγματι αυτή ή πάλη. Ειδικά οτό
«Κιγκλίδωμα» Οταν τάγραψα τό 1973
Φοβόμουν να βάλω μια τονική πινελιά. Είχα
πάθει και γώ το ίδιο κόμπλεξ με τους
«πρωτοπορειακους» Τελικά καταιρερα να
ξεπεραοω ολη αύτή τήν καταπταση καί να
πώ πολύ όπλα: Μπορώ νά χρησιμοποιήσω
ό,τιδήποτε, 'από βήξιμο, άπο θόρυβο, μέχρι
το πιό όπλο τονικό ή μελωδικό πραγματακι.
Αιαθάνομαι ότι έχω αυτή τήν ελευθερία Τό
ίδιο τά έργο βέβαια, κάθε φορά θά
άποδεικνύει αν τήν άξιοποιησα οωστά ή όχι
Ό ίδιος κανόνας όμως, ιοχυει για όλα τά
έργα πού γράφονται μ ένα συγκεκριμένα
σύστημα η μέ κανένα ουστημα
— Εδώ θά ήθελα νά σοϋ μεταφέρω τίς
άπόψεις ορισμένων «μουσικών κύκλων»
γιά σένα, τίς οποίες έγώ προσωπικά δέν
υιοθετώ . Λένε ότι μ αύτές τίς
μεθόδους, προσπαθείς νά ικανοποιήσεις
καί τούς «μοντερνομανείς» πού θέλουν
πρωτοπορεία, αλλά καί τό λαό πού θ έλ ει
ν άκούει γνώριμα πράγματα. Προσπαθείς,
λ ένε, νά κρατήσεις καί τήν πίττα
ολόκληρη καί τό σκύλο χορτάτο...
— Πιστεύω ότι οί κύκλοι αυτοί δεν έχουν
ουσιαστική σχέση με τή μουοική. Για να
κρίνεις ενα ρούσικο έργο πρεπει να ειοαι
καλοπροαίρετος, νά καταλαβεις κατά ποοο οέ
πιάνει αυτό τό έργο στο μυαλό στήν καρδιά,
οπουδήποτε. Οι «κύκλοι» αύτοί πού ανεφερες,
ακοϋνε ενα έργο κρατώντας σημειώσεις για
νά δουν ποια στοιχεία θα μπορεσουν αύτοί
να χρησιμοποιήσουν αργότερα γιά μιά δίκη
τους δουλειά. Δεν ακοϋνε προσπαθώντας να
κερδίσουν άπο το έργο μιά ψυχική ευφορία.
Ή άποψή τους, λοιπόν, δέν μ ενδιαφέρει.
Τό θεωρώ άνούοιο νά καθεοαι νά μελετάς τά
έργα προσπαθώντας νά καταλάβεις άπο πού
έχει έρθει ή μια φρααη καί άπό πού ή άλλη.
Ή σοϋ «μιλάνε» ή δεν σοϋ μιλάνε. Πιστεύω
ότι ή κοινωνία η δίκια μας και οί χιλιάδες
πληροφορίες πού έρχονται άπο παντού, μάς
βαζουν μπροοτα οε πρωτοφανή, για ένα
μουσικά, προβλήματα. Σέ άλλες εποχές,
τέτοια προβλήματα δέν υπήρχαν. Υπήρχε μία
ενότητα πραγμάτων, σ; όλες τίς τεχνες,
συγκεκριμένες φόρμες, κανόνες κλπ. Σήμερα,
εμείς, πιάνουμε τόν εαυτό μας τη μία νά
μάς άρεοει ένα κομμάτι ρόκ, την άλλη ενα
κλασικό, υοτερα ένα τζάζ, ένας Χατζιδάκις
καί πάει λέγοντας. Αυτό σημαίνει ότι οι
ανάγκες τών καιρών είναι πολύμορφες και
ανάλογες και οί απαιτήσεις. Ό συνθέτης
διαλέγει το χώρο οπού θά κινηθεί Αν θελει
να γράφει μέ μια συγκεκριμένη γλώσσα,
μέ γειά του μέ χαρα του. Τό ίδιο ιοχυει αν
θελει νά γράψει ενοποιώντας τρεις
διαφορετικές γλώοοες. Εγώ προσωπικά
διαλέγω τι μέ εκφράζει άνά πάοα στιγμή.
Κι άφοΰ μπορεί νά μέ έκφραοει ταυτόχρονα
Ο Γ β υ ι κ ό ς ό ΐ € υ θ υ ν τ ή ς τ ή ς C B S So l R a b i n o v i t s μτ τ ο υ Θ
καί τό « Αννα Μην Κλαις» κι ένα ήλεκτρονικό
κομμάτι, τι νά κάνω; Σοϋ είπα καί πριν ότι ή
δικαίωση ενός έργου έρχεται άνεξαρτητα από
τή φόρμα του. Ενα έργο δικό μου που
κινείται άναμεοα οτυ χτύπημα ενός ξυλου καί
ο ’ ένα απλούοτατο λά-ντό-ρέ, μπορεί να είναι
επιτυχημένο ή άποτυχημένο, όοο επιτυχημένο
η αποτυχημένο μπορεί νά είναι ένα τονικό,
παραδοσιακής σχολής, έργο στη σειρά τών
τονικών έργων τοϋ αιώνα μας η ενα
ηλεκτρονικό έργο οτή σειρά τών χιλιάδων
άθλιων ηλεκτρονικών έργων τού αιώνα μας
Πιστεύω ότι στην Εύρώπη εχει αρχίσει τώρα
πιά να διαφαινεται μία άλλη γλωοοα που θα
κινείται εξω άπό τά μουσικά στρατόπεδα και
τις απόλυτες ίόεες για τό τί είναι μουσική
καί τι δεν είναι. Μιά τάση που θα έύλογαει
την ευτυχή συνύπαρξη τών αντίθετων
στοιχείων.
— θά ήθελα νά γυρίσουμε γιά λίγο στο
θέμα τής προώθησης ελληνικών δίσκων.
Τό μεγάλο πρόβλημα - πού ίσως
αποτελεί καί τό μόνιμό φραγμα - τής
ελληνικής γλώσσας, πώς θά ξεπεραστεί;
— Αύτό είναι ένα πρόβλημα πραγματικό
μεγάλο. Μοϋ έκαναν οί Γερμανοί μιά πρόταση
να γράψω ενα ορατοριο και με πορακάλεσαν
νά τό κάνω οτά γερμανικό Όταν έπρόκειτο
να παρουσιάσω τόν «Εύριπιδη» οτή Βιέννη, ή
συμφωνία προεβλεπε νά είναι μεταφρασμένος
στή γερμανική γλωοοα. Λόγω διαφόρων
πολλαπλών επαγγελματικών υποχρεώσεων δέν
πρόλαβα νά τόν μεταγράψω καί έστειλα τις
παρτιτούρες ατην ελληνική γλώοοα, αλλα μέ
λατινικούς χαρακτήρες, προκειμενου ή
χορωδία « Αρνολντ Σαϊνμπεργκ» να μπορέσει
νά τραγουδήσει το έργο. Μιά χορωδία άπό
τις καλύτερες τής Εύρώπης πού μοϋ δήλωσε
μετά τή συναυλία ότι άν τό έργο ήταν οτη
γερμανική γλωοοα, θά τό είχε μονιμως οτό
ρεπερτόριό της. Ιδού, λοιπόν, τί σημαίνει
«φραγμα τής γλωασας». 'Αλλά τι να κάνουμε,
πρέπει νά τό ύποστοΰμε.
- θά ήθελα νά μοϋ μιλήσεις τώρα γιά τά
έργα πού εχ εις στό συρτάρι σου.
Εχοντας ακούσει ορισμένα άπ αύτά σέ
συναυλίες - μιλάω κυρίως γιά τά πιό
Μ ικ ρ ο υ τ α ικ ο .
προχωρημένα - διερωτώμαι άν θά
μπορούσαν - καί πότε - νά
κυκλοφορήσουν σέ δίσκο. Τά έργα αύτά
πού, έκ προοιμίου, δέν θεωρούνται
έμπορικά...
— Κύτταξε, οτό συρτάρι μου βρίσκονται αυτή
τη στιγμή περίπου 30 έργα, Δέν ξέρω άν
αυτπ τήν έποχη θά ήταν σκόπιμο ν' άρχίοουν
να βγαίνουν οέ διάκους. Μιλάω βέβαια, γιά
τά προχωρημένα όπως είπες καί ού. Τί
νόημα θά είχε νά βγάλω οέ δίσκο τό
«Κιγκλίδωμα», όταν ό «Ευριπίδης» πούλησε,
ολα κι όλα, 3 000 αντίτυπα; Καί vu
φανταστείς οτι τό έργο αύτό άντιμετωπίοτηκε
υέ φοβερο ενθουσιασμό στις συναυλίες. Κι
όμως ό δίσκος δέν πούλησε. Πού σημαίνει
ότι σ' αύτή τήν ψυχρή περίοδο πού περνάμε,
με χαμηλές πωλησεις οέ όλα τά μουσικά
είδη, δέν βλέπω τά δικά μου πειραματικά
έργα νά φτάνουν ατό δίσκο Τά αγαπώ, τά
παίζω σέ κάθε συναυλία, αλλά δυστυχώς δέν
έχω τή δυνατότητα νά τα ηχογραφήαω.
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
— Είναι γεγονός ότι είσαι ένταγμένος σ'
ένα συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Είναι
κάτι πού τό ξέρουν ολοι καί δέν σ’
έν δ ια φ έρ ει νά τό κρατήσεις μυστικό.
Ηθελα νά σέ ρωτήσω άν ή ένταξή σου
αυτή, σοϋ δημιουργεί κανένα πρόβλημα,
προσωπικό πρόβλημα έννοώ, πάνω στή
δουλειά σου. "Αν σέ δεσ μεύει - ή άν
αύτοδεσμεύεσαι - πάνω στήν
καλλιτεχνική σου δημιουργία.
— Κανένα πρόβλημα δέν μοϋ δημιουργεί.
Ή ένταξή μου αυτή, έγινε αύθόρμητα,
εντελώς φυσικά, κάτω άπο προσωπικές
έμπειρίες καί παρορμήαεις. Δεν έχει συμβεϊ
ποτέ να έρθει τό κόμμα καί νά μοϋ πεϊ ότι
«ξερεις έσφαλες όταν εκανες αύτό τό
πράγμα» Αν έρχονταν θά τούς δεχόμουν
καί θα άκουγα τήν άποψή τους, θά τή
ουζητούοα. Αν μέ έπειθαν, έχει καλώς. Αν
όχι, όμως θά έκανα αυτό πού είχα οκοπό νά
κάνω άπό την άρχή.
— Υπο αυτή τήν έννοια, θά μπορούσες
νά δ ο υλέψ εις στή Σοβιετική Ένωση ώς
μουσικός; (μεγάλη παύση' συνεχίζω τήν
ερώτηση). Μέ τήν έννοια οτι, καί ό
μεγάλος σκηνοθέτης Αϊζενστάιν
αντιμετώπισε κάποιες δυσκολίες...
— Τότε, όμως, ήταν μιά άλλη εποχή. Τώρα τα
πραγματα είναι διαφορετικά. Δέ νομίζω οτι
τώρα, μπορούν vu προκυψουν τέτοιου είδους
δυσκολίες, ήν δέν θά μπορούσα νά δουλέψω
οτή Σοβιετική Ενωση, είναι γιατί στή χώρα
μου αιαθάνομαι ότι μπορώ νά δουλέψω πολύ
καλιι . Δέ νομίζω ότι υπαρχουν οί δυσκολίες
πού εννοείς Λογου χάρη στή Λαϊκή
Δημοκρατία τής Γερμανίας πού πήγα, είδα
πράγματα φανταστικά ατό θέμα τής μουσικής.
Και μάλιστα τής μουσικής ελευθερίας. Στό
«Μπερλίνερ Ανοάμπλ» έγινε μιά βραδιά μέ
πέντε έργα πού είχε εκλέξει ή
Κομμουνιστική Νεολαία Γερμανίας. Άνάμεαά
τους ύπήρχε ένα έργο πού είχε πάρει
φράσεις καί λέξεις άπό ενα κείμενο τού
Μαγιακόφσκυ. Κυρίως έπαιζε με μια λέξη. Τή
λέξη «γραφειοκρατία». Ό συνθέτης, δηλαδή,
είχε πάρει αυτή τή λέξη καί τής είχε αλλάξει
τά φώτα. Τό τί γέλιο έκανε ό κόσμος και τί
άνεοη ύπήρχε, δέν περιγράφεται. Νομίζω,
δηλαδή, ότι δέν ύπάρχει αύτός ο μπαμπούλας
πού φανταζόμαστε ότι ύπαρχει σέ μιά τέτοια
χωρά Βέβαια, προβλήματα ύπαρχουν και θά
ύπάρχουν. Δέν είμαι άπό τούς ανθρώπους που
πιστεύουν ότι τό μαύρο είναι άπό δώ καί τό
άσπρο άπό κεί. Αύτά είδα και αύτα σοϋ λέω.
Οσο αφορά τό ροκ και τήν τζαζ, άκόμη καί
ό δικός μας ό αριστερός χώρος είναι πολύ
πιοω συγκριτικά μ' αύτούς. Ή
αποχαιρετιστήρια δεξίωση πού μάς έδωσαν
έγινε ύπό τούς ήχους ρόκ έντ ρόλλ
— Ας περάσουμε σ ένα τελείω ς
διαφορετικό θέμα. Εχουν γίνει γ ι’ αύτο
πολλές συζητήσεις καί συνεχίζουν νά
γίνονται καί θά ήθελα, ίσως γιά μιά
άκόμη φορά τήν άποψή σου. Τί σημαίνει
γιά σένα παράδοση έλληνική ή ρίζα
έλληνική; Καί τί άντανάκλαση έχ ει στό
έργο σου;
— Δέν ξέρω αν πρέπει όλα αύτά νά σοϋ τά
ορίσω θετικά ή αρνητικά Σίγουρα, παράδοση
δέν είναι τό τσάμικο και το ζεϊμπέκικο Αυτό
δε σημαίνει ότι σήμερα δέν μπορεί να
γραφεί ένα συγκλονιστικό ζεϊμπέκικο ή άκόμα
καί τσάμικο. Αύτο πού με βρίσκει άντίθετο
είναι ή τυποποίηση. Ή μίμηση, ή διαρκής
παραγωγή. Τώρα, άν βρεθεί κάποιος πού μέ
βάση τή βυζαντινή μουσική, προτείνει ένα
σημερινό ήχο, τότε θά δεχτώ νά συζητήσω
μαζί του γιά τό πώς μπορεί κάνεις νά
κρατηθεί άπό τήν παράδοση. Δέν δέχομαι
όμως τήν καθημερινή χρήση καί μίμηση, δέν
μπορώ νά δεχτώ ότι αυτό είναι παράδοση.
Καί άν είναι, τότε είμαι αντιπαραδοσιακος.
— θά ήθελα όμως νά μοϋ πεις γιατί ΕΣΥ
δέν έχ ε ις ασχοληθεί μ ’ αύτά τό θέμα.
Γιατί ή μουσική σου μ έν ει έξω ατ αύτά.
Γιατί δέν έγρα ψ ες λόγου χάρη καί σύ
ένα ζεϊμπ έκικο, ανεξάρτητα άν γύρω σου
ύπάρχει ένας συρφετός άπό τέτοια.
Η δική σου, άποκλειστικά, σχέση ποιά
είνα ι; Υπάρχει μέσα σου ένα
ενδιαφέρον πρός αύτή τήν κατεύθυνση;
— Πρωτοδούλεψα μια εποχή τής οποίας είχε
προηγηθεί, άμεσα, ή τυποποίηση Αύτη ή
τυποποίηση μ' έκανε νά μήν ασχοληθώ μ
έναν συγκεκριμένο χώρο- Μ ' έσπρωξε αλλού.
Είχε προηγηθεί το «μπούχτισμα». Αν έβγαινα
τό 62, μπορεί καί γώ γιά ένα τουλάχιστον
δΐιιατημα νά ακολουθούσα τήν ίδια
κατεύθυνση.. Αυτό δέν σημαίνει οτι τώρα ό
κόσμος εκείνος είναι πεθαμένος γιά μένα.
Δεν μπορώ να μην περιέχω τό Χατζιδάκι και
τό θεοδωρακη, δέν μπορώ νά μήν περιεχω
άκομα καί τούς υμνους τής Μεγάλης
Εβδομάδας. Καί μερικες φορές αυτό τό
πράγμα βγαίνει στό έργο μου. Στήν ανέκδοτη
« Ιχνογραφία» ολόκληρο τό τελευταίο μέρος
κρατιέται από τό βυζαντινό στοιχείο.
Ολόκληρο, όμως, τό έργο δέν μπορεί νά μή
θεωρηθεί καινούργιο. Δέν είναι απλή μίμηση
ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΩΔΕΙΟ
ενός ύμνου. Αύτό θά μ' άφηνε αδιάφορο
Οπως θά μ’ άφηνε αδιάφορο ή άντιγραφή ΠΕΙΡΑΙΑ
μιάς ισπανικής παβάνας τού 1600.
— Μέ τήν εύκαιρία θάθελα νά σοϋ κάνω ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
μιά κοινότοπη ερώτηση. Πολύ κοινότοπη
Ποιά είνα ι ή γνώμη σου γιά τον ΣΠΥΡΟΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκι καί τόν θεοδωράκη;
— Πιστεύω ότι εξακολουθούν νά είναι οι
σημαντικότεροι συνθέτες τής μεταπολεμικής
μας έποχής καί γενικότερα τής ελληνικής
μουσικής. Πιστεύω ότι μπορούν νά μάς
δώσουν πολλά άκόμη. Κι αύτο, γιατί τά
*
μεγάλα τους έργα έρχονται τό ένα με μεγάλη
άποσταση άπο τό άλλο. Λόγου χάρη ή
« Αχιβάδα» απέχει άπό τούς «« Ορνιθες»' 12 ΣΠΟΥΔΕΣ
χρόνια.
— Γιά τά Σαββόπουλο τί π ιστεύεις;
— Είναι ένας καλλιτέχνης πού τό έργο του
φτάνει μερικές φορές τό όριο τού ιδιοφυούς.
ROCK
Είναι ίσως ό πιό πολιτικοποιημένος συνθέτης
άπ' όλους μας.
— Πώς έννοείς έσύ τήν πολιτικοποίηση
ένός συνθέτη; Τί π ιστεύεις γιά όλους
ΝΤΡΑΜΣ, ΚΙΘΑΡΑ
αύτούς τούς χαρακτηρισμούς,
«στρατευμένος» ή μή «στρατευμένος»
ΜΠΑΣΣΟ, ΑΡΜΟΝΙΟ
κλπ.
— Γιά νά σταθεί μιά πολιτική τέχνη, πρέπει
νά είναι σπουδαία. Στάθηκε στήν περίπτωση
ένός Μαγιακόφσκυ, ένος Αϊζενστάιν, ένός
Αίσλερ ένος Μπρέχτ. Οπως είναι νόμιμο ΣΠΟΥΔΕΣ
να έρεθιζει κάποιον η φύση, ό έρωτας ή ή
άνοιξη, άλλο τόσο νόμιμό είναι νά τόν
έρεθιζει ένα κοινωνικό συμβάν. Τά παντα JAZZ
είναι νόμιμα ώς έρεθίσματα. Αλλά γιά νά
νομιμοποιηθούν καί τά έργα, ύπάρχει μέχρι
έκεί μια μεγάλη απόσταση Η σημασία καί
ή άξια ένός έργου, νομιμοποιεί ή όχι τό
ΚΙΘΑΡΑ ΚΑΙ ΑΡΜΟΝΙΑ
έρεθισμά του. κατά Berklee,
— Πώς σοϋ φ αίνεται τό γεγονός ότι δέν
γράφ εις στίχους, αλλά άνατρέχεις σέ ΜΟΝΤΕΡΝΑ
κείμενα άλλων;
— Ή δουλειά υου είναι «συνθέτης». ΕΝΟΡΧΗΣΤΡΩΣΗ,
Μουσικός. Και ή δουλειά αύτή μοΰ αρκεί.
Αυτό έξ άλλου γίνεται άπό έκατοντάδων ΜΠΑΣΟ, ΠΙΑΝΟ,
χρόνων. "Ενας Ολόκληρός Μπετοβεν όταν
χρειάστηκε μιά ώδή στή χαρά δέν τήν ΝΤΡΑΜΣ, ΣΑΞΟΦΩΝΟ
έγραψε μονος του. Τήν πήρε άπό ένα ποιητή
— Μιά δεύτερη κοινότοπη έρώτηση.
ΦΛΑΟΥΤΟ
Πώς βλέπ εις τή μουσική ζωή τού τόπου;
— Οχι καί τόσο αισιόδοξα, θά πώ καί γώ
κάτι κοινοτοπο. Χρειάζεται ριζική αλλαγή
τώρα, γιά νά μπορέσουμε μετά από χρονιά,
νά πούμε ότι κάτι έγινε. Μιά κακή δουλειά
στό χώρο τής σύγχρονης ή προοδευτικής
ΣΠΟΥΔΕΣ
λαϊκής μουσικής είναι πολύ χειρότερη άπό
την παρουσία όποιουδήποτε ελαφρού
τραγουδιστή. Γιατί υπονομεύει τό χώρο της.
ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ
Καί χειροτερεύει τήν ηδη κακή κατάστασή
της, όποπροσανατολίζει καί διαιωνίζει τό
πρόβλημα. 0 προοδευτικός λαϊκισμός είναι ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ, ΠΙΑΝΟ
άπό τά χειρότερα πράγματα. Είναι κι αύτός
ύποπροϊόν, όπως υποπροϊόν είναι καί ή
ΚΙΘΑΡΑ, ΦΛΑΟΥΤΟ
μικροαστική λαϊκοελαφρότητα τών άλλων.
— Δέν φ έρ ν ει ψ ήφους ό προοδευτικός
ΜΟΝΩΔΙΑ
λαϊκισμός; Δέν βοηθάει τήν προπαγάνδα,
δέν δ ιαδίδει μέ εύκολία κάποιο
προοδευτικό σύνθημα;
— Ναι, φέρνει ψήφους. Αλλά ΑΛΚΙΒΙΑΔΟΥ 84 - ΠΕΙΡΑΙΑΣ
μακροπρόθεσμα κάνει κακό στήν ιδεολογία *
πού θέλει νά υπηρετήσει. Ό προοδευτικός
ΤΗΛ. 411.9109
λαϊκισμός είναι τό σύστημα πού έπικρατεϊ
στήν Ελλαδα άπό τό 1821 καί μετά, γιατί ή
άρχουσα τάξη δέν πρόλαβε νά κάνει τήν
πολιτιστική της επαναατααη. Και
χρησιμοποιείται αύτο τό εύληπτο,
λαϊκίοτικο ουοτημα. γιά να επικοινωνεί ή
άρχουσα τάξη μέ τις μάζες! Μέ τόν τρόπο
αιιτά η ιδεολογία της περνάει ατούς
προοδευτικούς, δημιουργεί αντίστοιχες
κατηγορίες δικών της άνθρωπων δημιουργεί
καλλιτέχνες με ελλείπεις γνώσεις και
ελαχιατο ταλέντο, οί οποίοι θεωρούν τον
εαυτό τους προοδευτικό, θεωρούν ότι
επικοινωνούν μέ τούς ανθρώπους πού
βρίσκονται οέ χαμηλό επίπεδο λόγω
έλλείψεως πολιτιστικής παιδείας Και έτοι τό
επίπεδο παραμένει χαμηλό ατό λαό, αφού οι
προοδευτικοί λαϊκιστές τού μιλάνε μια τέτοια
γλωασα. Δεν υπάρχει δηλαδή, κέρδος για το
λαό, αλλά συντήρηση μιας ανάπηρης και
απαίδευτης κοινωνίας. Κάποια ιρορά, βέβαια,
μπορεί νά υπάρξει ένα μικρό κέρδος. Αλλα
γενικότερα ή τακτική αύτη βολεύει τους
«προοδευτικούς» πού δέν θέλουν αποδοχή
μιάς ιδεολογίας μέοα άπο ύγειή και οτέρεη
κριτική, άλλά προτιμάνε το πονηρό, εύκολο
λαϊκίοτικο δρομο πρός τη μαζα μέ μασημένη,
ουνθηματολογικη ανούσια τροφή. Βέβαια έχει
αρχίσει καί δημιουργεϊται ένα κοινό
απαιτήσεων Σ ' αύτό ελπίζω. Αυτό πιστεύω
ότι μπορεί νά φερει καινούργια ταλέντα. Στό
κοινό πού θέλει κάτι περισσότερο από ένα
απλό δημαγωγικό έμβατήριο.
Μίλησε μου γιά τήν έννοια τής
αμφισβήτησης, τί σημαίνει γιά σένα;
Ολο αύτό τό κίνημα μέ τις τόσες
διαστάσεις, άπά τόν παρισινό Μάη τού
68 μέχρι τίς ομάδες Μπάαντερ -
Μάινχοιρ κλπ.
Π ισ τεύεις σέ μία διαρκή άμφισβήτηση
κατά τό «διαρκής επανάσταση»;
— Οπωσδήποτε τό νά αμφισβητείς καί νά
κρίνεις τά πράγματα είναι θετικό Ομως
υπάρχει αμφισβήτηση και αμφισβήτησή
Προσωπικά, άλλοτε συμφωνώ και άλλοτε
διαφωνώ μέ διάφορες αμφισβητήσεις Στην
Ελλάδα πώς εκφράζεται αύτή ή
άμφισβητηαπ Μήπως μ' αύτό το λεγόμενό
αναρχο-αυτονομο κίνημα; θά τήν δεχόμουνα
αύτή την αμφισβήτηση, άν έβλεπα τούς
φορείς της νά είναι παρόντες οτά γεγονότα.
Αν τούς έβλεπα κάποιο πρωί, 6 ή ώρα, νά
σηκώνονται καί νά πηγαίνουν γιά βοήθεια
ατούς απεργούς έργάτες τής Ελευσίνας.
Η στή Λάριμνα, όπου πήγα και έδωσα
συναυλία καί όπου ά μέσος ορος ζωής είναι
42 χρόνια. Δέν μπορώ να καταλάβω μιό
άμφισβητηση τής καφετερίας. Οσο και αν
υπάρχει, πράγματι πρόβλημα μοναξιάς καί οχι
μόνο πρόβλημα ιμπεριαλισμού Αλλά οί
άνθρωποι αυτοί, οσο καί άν έχουν τις
αγαθότερες προθέσεις, δέν μπορώ νά πώ
τελικά ότι παίζουν ρολο θετικό. Προβάλουν
τό προσωπικό τους πρόβλημα και δέν
βλέπουν τήν καταπίεση πού γίνεται σέ μαζική
κλίμακα Και δεν αποκλείεται νά
γιαουρτώσουν κάποιον πού θα. έχει
διαφορετικές, μ αύτούς, απόψεις θεωρώ
τραγικό αυτόν τόν πνιγμό τού εργάτη, πού
έπιβάλεται άπό τήν άρχουσα τάξη με πααης
φυσεως μέσα καί δέν μπορώ νά άδιαφορήσω
μπροστά σ' αυτή τήν κατάσταση,
αναλίσκοντας τό χρόνο μου στο γράψιμο
ψευτο-μηνυματων ατούς τοίχους τής Αθήνας.
— Ποιά είνα ι κατά τή γνώμη σου ή αιτία
ύπαρξης αυτών των αμάδων;
— Η ιδέα τού ατομικισμού πού
καλλιεργείται τά τελευταία χρόνια στις
πολιτισμένες κοινωνίες, παράλληλα με τά
λάθη πού ή Αριστερά έκανε τά τελευταία
χρονιά σε πολλές χώρες τού κόσμου Ή
Αριστερό όμως κρότησε τόν κύριο κορμό
τού όλου κινήματος καί οί υπολοιποι
συγκρότησαν αύτές τις μικρές ομάδες οί
όποιες ακριβώς λόγω τού μεγέθους τους,
άποκτησαν το χαρακτηρισμό τών
«περιθωριακών» Όρος καί ψυχολογία πού
αυτομάτως γεννάει καί κάποιο κόμπλεξ. Τό
κόμπλεξ τού απομονωμένου. Που δημιουργεί
ένα φοθεοο φανατισμό. Αυτός ό φανατισμός
υπονομεύει τελικά τόν ίδιο τό στόχο που
έχουν για άπολυτη έλευθερια. 0 φοβερος
ύποκειμενιαμός τους δεν τους επιτρέπει να
κρίνουν μέ, μιά μίνιμουμ αντικειμενικότητα τά
πραγματα. Εμένα λόγου χάρη, δέν θέλουν
ούτε νά μ' άκουσουν, μόνο καί μόνο έπειδη
άνηκω σ' ένα άντίθετο πρός τήν ιδεολογία
τους κομμά Αύτο τό κριτήριο έρχεται σέ
πληρη αντίθεση μ' αύτό πού θέλουν νά
πετυχουν1 Αύτό πού φωνάζουν «καμία
δέσμευση κλπ.» καταργεϊται άπό τους ίδιους
που αυτοδεσμευονται σ' ότι αφορά την κρίση
τους και τήν αντιμετώπιση προόώπων καί
πραγμάτων πού ανήκουν σέ διαφορετικό χώρο.
— Κατά πόσο ή δημιουργία ενός
καλλιτέχνη μπορεί νά είνα ι διαφ ορετική
άπό τήν πολιτική του ένταξη;
— Δεν γίνεται βέβαια. Τό ένα έπηρεάζει τό
άλλο. Πριν γίνεις καλλιτέχνης, έχεις ταχθεί
ύπερ οοισμένων πραγμάτων καί έναντιον
άλλων Ανάλογά, λοιπόν, είναι καί τά
ερεθίσματα πού δεχεσαι. Περνάνε μέσα άπό
τή ζωή σου τά βιώματα σου, τίς ιδ έε ς σου.
— Δηλαδή ή δημιουργία μέ τήν πολιτική
ιδέα είνα ι ΕΝΑ πράγμα; Ή δημιουργία,
ή προσωπική ανησυχία, μέ τήν πολιτική
τοποθέτηση;
— Είναι ένα πολύ δύσκολο έρώτημα. θετει
ενα πολύ δύσκολο πρόβλημα Υπάρχει παντα
αυτή ή σύγκρουση Υπάρχει πάντα μιά
ιδεολογική πάλη μέσα στον ίδιο σου τόν
εαυτό -επετάγονται πάντα αντιθέσεις. Καί
μερικές φορές μεταξύ αυτού πού θέλεις νά
κάνεις και αυτού πού θέλεις νά πιστεύεις.
ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΟΥ
— Πώς σου φ αίνετα ι τό γεγονός οτι λές
όλα αύτά ο ένα περιοδικό όπως τό
«ΠΟΠ καί ΡΟΚ» πού τό διαβάζουν
άνθρωποι - κυρίως νέοι - πού
πρωταρχικά τούς έν δ ια φ έρ ει αύτό τό
μουσικό είδος;
— Πιστεύω ότι ή νεολαία δέν ακούει άκριτα
τό ρόκ An τή στιγμή λοιπόν, πού άρχίζει
και διαμορφώνει μιά κριτική άποψη είναι
έτοιμη νά συνδιαλαγεϊ μαζί σου σέ πολλά
επίπεδο Στήν Άν, Γερμανία, κάθε βράδυ έπί
δέκα μερες ήμασταν σέ χοροεσπερίδες.
0 νεανικός κύαμος χορεύει συνεχώς'ντισκο.
Ομολογώ ότι αύτό, στήν άρχή, δέν μού είχε
κάνει πολύ καλή έντύπωση. Αλλά γρήγορα
κατάλαβα ότι ήταν απόλυτα φυσιολογικό. Μαζί
μέ τό χορο πάει και τό φλερτ τό αστείο καί
πολλά άλλα αναγκαία πράγματα. Τελικά, όλη
αύτή ή άταόσφαιρα μού άρεσε. Ας
σημειωθεί όμως πώς όταν ρώτησα μιά
κοπέλλα 15-16 χρόνων, μέ τήν όποια χόρευα,
ποιος είναι ό αγαπημένος της ποιητής, μού
είπε ό Εζρα Πάουντ καί βεβαίως έμεινα μ’
ανοικτό τό στόμα. Τυχαίνει νά τόν άγαπώ καί
γώ πάρα πολύ...
— Πώς σοϋ φ αίνετα ι ότι ό Πάουντ
υπηρέτησε τό Μουσολίνι;
— Καί ό Μπαλζάκ ήθελε ή αριστοκρατία να
ξαναγυρίοει στή Γαλλία, άλλά ό Μαρξ τόν
θεωρούσε τό μεγαλύτερο συγγραφέα τού
καιρού του. Γιατί ίσως άσυνείδητα, εξέφραζε
τό κίνημα τής κοινωνικής άλλαγής. Αύτό είναι
μιά απόδειξη πάσο μέσα στόν δημιουργό
μπαίνουν ποικίλες ιδέες καί εκφράζονται,
χωρίς νά ρωτήσουν τίς πολιτικές του
πεποιθήσεις Ή ίδια άκριβώς διαδικασία
μπορεί νά συμβεϊ άπο την αντίστροφη της
οψη, και μ έναν αριστερό πού γράφει
μπαλαφαμες. θαθελα όμως νά γυρίσω στο
θέμα τών άναγνωστων τού περιοδικού οας.
Προσωπικά, δέν έχω καμία αντίρρηση ν
ακοΰν ό,τιδήποτε νά χορεύουν βεβαίως, καί
νά φανατίζονται για τό ποιό γκρούπ είναι τό
καλύτερο Ά ν μιλάμε γιά τό καθαρα νεανικό
κοινο, πιστεύω ότι μέ τό πέρασμα τού καιρού
θά διαμορφώνεται και ή συνείδηση του, γιά
νά μπορέσει νά φτάσει στό σημείο νά
έπ ιλέγει τή μουσική του, νά έχει τά δικά
του κριτήρια, πού θά είναι πιο άπαιτητικά. Και
θα ζητάει, κάθε φορά, σημαντικότερα
πράγματα.
— Μ έ τήν εύκαιρία θά ήθελα νά σοϋ
κάνω μιά άλλη, άλλά κοντινή στήν
προηγούμενη, έρώτηση. Πώς έπικοινω νείς
μέ τό κοινό σου; Έ χεις καταλάβει ποιό
είνα ι; Τί τό άποτελεΐ; Τί ζητάει άπό
σένα; Ξέρεις σέ ποιούς άκριβώς
άπευθύνεσαι;
— Σέ μιά πρώτη φάση πήγα αντίθετα στό
ρεύμα. Ορισμένα έργα μου, καί τά πιό άπλά
ίσως, στέκονται αντίθετα στό ρεύμα πού
υπήρχε τότε. Πιστεύω λοιπον σήμερα, ότι
αύτό που μπορεί νά θεωρηθεί κοινό μου,
υπό τήν έννοια ότι μέ προτιμάει, έχει κι ένα
ώς ένα βαθμό διαμορφωθεί και από τη
δουλειά μου. Καί άπό τις κατά καιρούς
μουσικές μου προτάσεις. Γίνεται δηλαδή μια
χρησιμη ανταλλαγή όταν ό καλλιτέχνης δέν
τρέχει πίσω άπο τό κοινο του ίδρωμένος
πασχίζοντας νά τό ικανοποιήσει. 0
καλλιτέχνης πρέπει να δ είχ νει στο κοινό τό
όραμυ του χωρίς αύτό να σημαίνει ότι δεν
θά επηρεάζεται τό κοινό. Προσωπικά
επηρεάζομαι άπο τό κοινό μου άλλο προωθώ
και τό δικό μου όραμα, πέρα από τις όποιες
αποδοχές ή απορρίψεις.
— Πές μου μιά περίπτωση έπίδρασης τοϋ
κοινού στή δουλειά σου καί στίς άπόψεις
σου.
— Όταν παρουοιασα τήν «Κοντότα Γιά Τή
Μακρόνησό» στό Σπόρτιγκ, .καταλαβαινα ότι
είχα στά χέρια μου νά δώσω ένα δύσκολο
έργο, όσο καί άν μιλάει για μιά γνωστή σε
όλους καταστααη. 0 χώρος παρ' όλα αυτα
ήταν άσφυκτικα γεμάτος. Στό τέλος τής
συναυλίας έρχοταν ό κόσμος να μέ
χαιρετίσει. Βλέπω στήν πόρτα τών
αποδυτήριων ένα τύπο γύρω στά 70, ό
όποιος δέν έλεγε ούτε μέσα νά μπει ούτε
νό βγει έξω. Οταν στό τέλος έμεινα σχεδόν
μόνος μου, μέ πλησίασε και παράλληλα έκανε
κι ένα νεύμα καί εμφανίστηκαν δύο παιδιά
γύρω στα 30 «Νά σάς πώ κάτι - μού είπε
Είναι οι γιοι μου Εμείς θά περιμένουμε άπ
έξω, μη τυχόν σάς χτυπήσει κανένας
φασίστας». Δέν υπήρχε βέβαια, καμία ένδειξη
για κάτι τέτοιο, ούτε είχε γίνει ποτέ τίποτα
άνάλογο στό παρελθόν. Άπλούατατα, ήταν ή
καθαρή άντίδραση ένός άνθρώπου πού ακούσε
τό έργο. 0 άνθρωπος πιθανόν νά είχε
περάσει κι αυτός άπό τή Μακρόνησο Οταν
είδε τό έργο - πού παρουσιάζεται μ' έναν
άμεσο θεατρικό τρόπο - ξανάζησε, ίσως,
έκείνη τήν ατμόσφαιρα. Κι έκρινε σκόπιμο νά
προστατέψει τόν άνθρωπο πού τόν έκανε νά
τά ξαναζήσει.
— θεω ρ είς πιό θετική αύτή τήν
άντίδραση, άπό τήν άντίδραση ένός
άλλου πού θά σοϋ έλ εγ ε ότι «έγώ δέν
έχω ζήσ ει τή Μακρόνησο, άλλά τό έργο
σου μ άρεσε. Μ ' ά ρέσ ει γιατί έδωσε τή
σωστή μουσική στό ποίημα τοϋ Ρίτσου.
Καί πού ίσω ς, άν ή μουσική δέν ήταν
καλή, τό έργο νά μή μοϋ μιλούσε
καθόλου, άνεξάρτητα άν ά ναφ έρεται στή
Μακρόνησο ή όχι». (Ί σ ω ς τότε νά μήν
άρεσε καί στον 70ντάρη γέρο).
— Αν εξαιρέσεις δύο τρία έργα μέσα στά
όποια περιλαμβάνεται καί ή «Μακρόνησος»,
θά μ' ένδιέφερε περισσότερο ή συνειδητή,
πάνω στό μουσικό έπίπεδο, αντίδραση που
άνέφερες, Είναι όμως δυό-τρία πράγματα τά
οποία στέκονται σέ μία άλλη σφαίρα. Καί
ένα άπ αυτά είναι τό τί τράβηξαν οί
εξόριστοι έκεϊνα τά χρόνια.
— Αν κάποιος συνθέτης κάνει μιά
«Μακρόνησο» κακή;
— Τότε θά μάς έχει όλους άντιμέτωπους.
— Ναί, αλλά ό 70ντάρης γέρος ίσως πάει
καί σ αυτόν για νά τον προστατέψει;
— Πιθανόν Μπορεί ναί, μπορεί καί όχι.
Ξέροντας όμως έγώ ότι έχω κάνει μιά
«Μακρόνησο» καλή, θεωρώ, στή δική μου
περίπτωση, έντελώς θετική καί ουσιαστική τήν
άντίδρασή του. θα σοΰ πώ όμως καί μία
άλλη περίπτωση σχετική μέ τήν «Καντάτα
Τής Μακρονήσου». Μπήκα μια μέρα - τήν
έποχή τής «Καντάτας» - σ' ένα ταξί. Μοϋ
λέει ό ταξιτζής: «Είσαι καλλιτέχνης;». Λέω
ναί. « Ό θανος ό Μικρούτσικος;».
Αυτοπροσώπως τοΰ λέω. «Ά ... - μοϋ λέει -
χαίρω πολύ πού μπήκες ατό ταξί μου. Στό
σπίτι ό γιος μου μ έχει τρελάνει με τά
«πολιτικά τραγούδια». Τ' άκοϋμε καί οί δυο
σχεδόν κάθε μέρα. "Ομως τό καινούργιο σου
έργο, ή «Κπντάτα», είναι κάπως περίεργο.
Βέβαια καλα είναι τά τραγούδια, άλλά
υπάρχουν καί πράγματα πού δεν τά
καταλαβαίνει κανείς». Εγώ τότε τού είπα
κάτι παλυ άσχημο. (Είχα γενικά τά νεύρα μου
τότε...). Τού είπα, άλλος καταλαβαίνει καί
άλλος δέν καταλαβαίνει: «Δέν έχεις δίκιο»
μοϋ είπε. « Εγώ ήμουνα στό Α ' τάγμα τής
Μακρονήσου, όταν μπουκάρανε οί άλφαμίτες
και ήμουν άπό τούς 15 πού δέν
ύπογράψανε». Έπαθα αόκ. Τόν ρώτησα άπό
ποϋ άκουγε μουσική Από ένα μικρό
κασετοφωνο Εχεις ένα τεταρτάκι καιρό τοϋ
είπα μετά... Είχε.. "Εκλεισε τό ταξί και
άνεβήκαμε στό σπίτι μου. Τόν έβαλα άνάμεσα
στά δύο ηχεία κι άκουαε τή «Μακρόνησο».
Να μη στά πολυλογώ. Εμεινε στό· σπίτι
πέντε ώρες κι έφυγε ατή μία τό βράδυ.
Ακούσε τή «Μακρόνησο» τρεις φορές καί οί
άντιδράσεις του ξεκινούσαν άπό κλάμα μέχρι
άνατριχίλα. Μοϋ διηγήθηκε Ολόκληρη τήν
ιστορία του. Τις άλλες μέρες, μ' έπαιρνε
τηλέφωνο καί μοϋλεγε ότι ή βραδιά έκείνη
ήταν μιά άπό τις συγκινητικότερες μέρες τής
ζωής του άπό τήν έποχή τοϋ '50. θέλω νά
πώ, πόσο τά πράγματα έχουν μία δύναμη άπό
μόνα τους. Αλλά καί πώς ή μεσολάβηση
ορισμένων άλλων παραγόντων τά έμποδίζει νά
φτάσουν στον παραλήπτη τους όπως πρέπει,
ή νά φτάνουν διαστρεβλωμένα. Καί πώς
άποκαλύπτονται μετά, όταν οί παράγοντες·
αύτοί εξαφανιστούν...
— Ναί, άλλά αύτό μπορεί νά σημαίνει καί
άλλα πράγματα. Ό τ ι ή «Μακρόνησος»
επ ικοινω νεί κυρίως μ αυτούς πού τήν
έχουν ζήσει. Τί λές γι αύτό;
— Μπορεί, άλλα δέ νομίζω πώς συμβαίνει
κάτι τέτοιο. Ούτε και γώ έγραψα τό έργο
άποκλειστικά γι' αυτούς. Άν ήταν έτσι, δέν
θά έβαζα μέσα στό έργο κουαρτέτο
έγχορδων. Και κάτι άλλο Πρέπει νά σοΰ πώ
ότι ή «Καντάτα» άρεσε πολύ καί ατό
γερμανικό κοινό. Πού, βεβαίως, δέν έχει
καμιά σχέση μέ τά γεγονότα πού τήν
ένέπνευσαν.
— Τώρα έχ ε ις τελειώ σ ει μ όλη αύτή τήν
ιστορία. Δηλαδή μέ τά «άφιερωμένα»
έργα. Μέ τά «εις μνήμην»;
— θάταν μεγάλη κουβέντα νά πώ, ναί.
Αλλά σάν νά τραβάω τώρα πρός άλλη
κατεύθυνση, θέλω νά κυτταξω τό παρόν καί
τό μέλλον θέλω να κάνω μιά όπερα. Ψάχνω
άπεγνωσμενα νά βρώ τό λιμπρέτο, θέλω νά
κάνω ένα έργο πού θα περιέχει όλες μου
τις άπόψεις καί παράλληλα θά είναι
στραμμένο ατό μέλλον. "Ενα τέτοιο έργο
μπορεί, βέβαια, νά έχει μέσα του καί μνήμες.
Αλλα θά είναι καθαρές μνήμες καί όχι
αναπαράσταση γεγονότων. Αρκετά μέ τούς
καϋμούς πού ζήοαμε άς δούμε και λίγο τους
πόθους πού θέλουμε νά ζήσουμε.
— Τί σημαίνει γιά σένα ή έννοια τής
Αναθεώρησης;
— θά σοΰ άπαντήσω άφοϋ πρώτα σοΰ πώ
κάτι άλλο. Εχε γίνει κάποτε μιά διάλεξη καί
είχα πει ότι πρωτοποριακό καί
άναθεωρητικο έργο είναι οί «'Ορνιθες» τοΰ
Χ'ατζιδάκι. Τό έργο πού είσήγαγε έναν
έπαναπροσδιορισμά τών μουσικών μας
πραγμάτων. Συμφωνώ μ' αύτή τήν έννοια τής
αναθεώρησης πού δίνει ό Χατζιδάκις. Ό τι
δηλαδή, άλλο είναι τό τονικό στοιχείο τοϋ
1940 καί άλλο τό τονικό στοιχείο τών
« Ορνίθων». Εδώ γίνεται ένας
έπαναπροσδιαρισμος τής μελωδίας καί τοϋ
ρυθμού, μία άναβσπτιση τών πραγμάτων
0 Χατζιδάκις, τόν όποιο τοποθετώ πιο
μπροστά άπό τόν θεοδωρακη, είσήγαγε αύτή
τή θεωρία και έφτιαξε τό ύφος τής
νεοελληνικής μουσικής. Τό δικό του «λά
μινόρε» είναι πολύ διαφορετικό άπό το λά
μινόρε πού ξέρουμε. Ό Χατζιδάκις, λοιπόν,
είναι ό ούσιαστικός πρωτοποριακός
συνθέτης τής έλληνικής μουσικής, αύτός πού
είσήγαγε τούς νέους τρόπους. Που
ανακάλυψε καί διατύπωσε ένα σύστημά πού
μπορεί νά είναι τονικής μουσικής, άλλά
έπαναπροσδιορισμένη και γι' αύτό
πρωτοποριακής. Συμφωνώ λοιπόν μ’
αύτή τήν έννοια τής άναθεώρησης, μέ τή
διαφορά ότι έγώ βλέπω τό σημερινό
οι καλοί λογαριασμοί
κάνουν τούς καλούς φίλους
.καί σάν καλούς φ ίλους θεω ρ ούμ ε
όλο υς το ύ ς π ελ ά τες μας.
" Οσο καιρό κι άν έχ ο υ ν άγοράσει
προϊόντα Yam aha.
Θ εω ρούμ ε λοιπόν σκόπιμο νά πληρο­
φ ορήσ ουμε το ύ ς μ ελλο ντι­
κούς π ελ ά τες μας, ό τι τόν
τελευταίο καιρό, έχ ο υ ν
έμ φ α νισ θ εΐ ατήν άγορά
μηχανήματα Hi-Fi Yam aha,
άγνωστου π ροελεύσ εω ς.
\~
SYAMAHAR 3
έπαναπροσδιορισμά σάν μιά γενικότερη μίξη
στοιχείων καί μία άκομη, πιό πλατιά,
διεύρυνση άπό αύτή πού ό Χατζιδάκις
ίδιοφυώς Βεβαίως, πραγματοποίησε. Καί τό
ίδιο, βεβαίως, έκανε καί ό θεοδωράκης σέ
καποια διαφορετική, άλλά παράλληλη
κατεύθυνση. Αύτός είναι ό θεμελιωτής μιας
μεθόδου πού κάνει μαζικά άποδεκτή μιά
κουλτούρα. Εγώ, λοιπόν έπιχειρώ μιά άκόμη
μεγαλύτερη διεύρυνση τών στοιχείων. Αύτοί
είναι οί στόχοι μοι, Τώρα άν θά τόν πετύχω
ή όχι αύτό είναι μιά άλλη ιστορία...
— Τί δικαιώ νει, γιά σένα ένα μουσικό
έργο; Τί τό καθιστά κλασικό; Ή σπουδαίο
γιά τήν έποχή του;
— Τό έρώτημα είναι κάπως γενικό, θά
σοϋλεγα ότι τά μουσικό έργο γίνεται
σημαντικό όταν άποτυπώνει τήν έποχή του.
Όχι, βέβαια, περιγραφικά, ούτε σάν
άντανάκλαση. "Αν άποτυπώνει, άν π εριέχει
τά στοιχεία τής έποχής του. Τό χώρο καί τό
χρόνο του. Νά είναι άπαλλαγμένο άπό τή
μίμηση τοϋ παρελθόντος. Συνήθως όμως δέν
μπορούμε άπό τήν πρώτη στιγμή νά
καταλάβουμε όν ένα έργο έχει τό
αποτύπωμα τής έποχής του. Ή δικαίωση
έρχεται μετά. Ό συνθέτης όμως μπορεί νά
διαισθανθεί ορισμένα πραγματα. Όπως έγώ
διαισθάνομαι ότι δέν έχω κάνει τίποτα μέχρι
στιγμής... Νιώθω ότι μοϋ λείπει ένα μεγάλο
έργο, τό όποιο πιστεύω όμως ότι μπορώ
νά τό κάνω...
— Δηλαδή δέν έχ ε ις κάνει άκόμα τό δικό
σου « Αξιόν Έστί». Η τίς δικές σου
« Ό ρ ν ιθες » ;
— Ναι, άκριβώς. Μοΰ λείπει ό όγκος. Δέν
έχω δοκιμαστεί στή μεγάλη φόρμα.
Αισθάνομαι ότι έχω κάνει πολλά περίτεχνα
πράγματα, καί μοΰ λείπει τό μεγάλο, βαρύ
έργο. "Εχω καιρό, όμως...
Νομίζω ότι είναι ζήτημα χρόνου...
Μ ηχανήματα πού φυσικά δ έ ν φ έρ ο υ ν
τή ν έγγύησ η το ϋ μουσικού οίκου
«Φ. Ν Α Κ Α Σ ΑΕ» πού άποκλειστικά άντι-
προσωπβύει τή Y am a ha στόν
έλλη νικό χώρο.
Ζ η τε ίτ ε λοιπόν, γιά κά θε
ίγο ρά Yam aha, άπό οπου­
δήποτε κι άν ά γορ ά σ ετε,
τή ν έγγύηση τής
Φ. Ν Α Κ Α Σ ΑΕ»γιά δω ρεάν
Φυσικά, SERVICE.
Γ7 ΦΝΛΚΑΣΑΕ.
- ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ
ΑΘΗΝΑ: ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ 13, ΤΗΛ. 36.36.761
ΘΕΣ/ΝΙΚΗ: ΠΛΑΣΤΗΡΑ 19, ΤΗΛ.: 311.459

θ ' ος Μ ικρούταικος
« Ε μ π ά ρ γ κ ο ··
Ό θ. Μικρούταικος άνέκαθεν
φλερτάριζε μέ τό ρόκ, σέ μιά
προσπάθεια νά δημιουργήσει
μιά ουσιαστική σχέση μαζί
του, καί όχι άπλώς νά κινηθεί
σ' ένα χώρο πού τυγχάνει νά
έχει μεγάλη άπήχηση. Ό
ίδιος, ώς χαρακτήρας,
διαθέτει έναν ύφηλύ βαθμό
νεανικότητας, άνησυχίας καί
νεύρου, πού, κατά καιρούς,
ξεσπάει μέσα άπό έντονα καί
ρυθμικά ροκίστικα σχήματα.
Μέ τό « Εμπάργκο» τό
ξέσπασμα αύτό παίρνει τήν
ένιαία μορφή ένός κύκλου
τραγουδιών καί παράλληλα
άποδεικνύει δτι τό θέμα τού
ρόκ άπααχολεί τόν συνθέτη
πιύ πλατιά καί σέ μεγαλύτερη
διάρκεια Παρ' δλα αύτά, ή
ροκίστικη πλευρά τού δίσκου
έπιτυγχάνει κατά τό ήμισυ
Φέρνει εξαιρετικά
άποτελέαματα στό «Κακόηθες
Μελάνωμα» και στήν
«Σκάντζα» καί ήμιτελή, στό
«Χημείο τού Μαγιού» καί ώς
ένα σημείο στό «Ταπεινό
Ρέκβιεμ» Αντίθετα, πάλι, ή
καθαρή «τζαζίστικη» νότα τού
κομματιού « Υστερόγραφο·’
άποδεικνύεται πολύ
ένδιαφέρουαα καί δείχνει μιά
άλλη όψη τού συνθέτη, πού
είναι πιθανόν στό μέλλον νά
έχει άπροσδόκητες έξελίξεις
Ή βασική, κατά τή γνώμη
μου, άδυναμία τού
" ίμπάργκο» έντοπιζεται ατή
χρησιμοποίηση δύο
τραγουδιστών καί στό ύλικό
πού κλήθηκαν νά άποδώσουν
Τό ζεϊμπέκικο μέ τόν Μανώλη
Μητσιδ, είναι, κατά τή γνώμη
μου, έντελώς έξω άπό τήν
άτμόσφαιρα τού έργου, τόσο
οάν σύνθεση δσο καί στόν
τρόπο πού τραγουδήθηκε
Ένώ τά δύο τραγούδια τού
Κ. Καράλη, καί ιδιαίτερα ή
«Σερενάτα», μάς μεταφέρουν
ο' ένα κλίμα έλαφροϋ «πύπ»
τραγουδιού, πού δέν έχει
καμία σχέση μέ τό δυναμικό
ύφος τού συνθέτη
Κατά τ' άλλα τό « Εμπάργκο»
στέκεται στό ύψος τού
δημιουργού του καί
καθίσταται δπως οι
περισσότερες προηγούμενες
ήχογραφήαεις του, άναγκαίο
γιά μιά δισκοθήκη. Εκτός
άπό τό «Κακόηθες
Μελάνωμα», τήν «Σκάντζα»,
πού άποδίδει θαυμάσια ό Βλ.
Μπονάτοος. καί τό
« 'Υστερόγραφο», ύπάρχει καί
ή έξαίσια «Γαμμαγραφία»
Μιά πυκνή καί πολύμορφη
σύνθεση μέ τή Μαρία
Δημητρώδη, ά ιί αυτές πού
γιά νά πετύχουν άπαιτοϋν
ένα καίριο συνδυασμό γνώσης
καί πάθους πού είναι καί ένα
άπό τά κύρια χαρακτηριστικά
τού Μικρούτσικου. Τό
«Ταπεινό Ρέκβιεμ» λειτουργεί
κι αύτό παρά τήν κάποια
«κλισαρισμένη» μορφή του,
ένώ τό «Τραγούδι γιά τήν
Σύλβια Πλάθ», χωρίς νά είναι
έξαιρετικό. έχει τή δική του
θέση μέσα στόν κύκλο καί
άκούγεται σάν ένα περίεργο,
80 ΠΟΠ καί ΡΟΚ
μικρό πένθιμο έμβατήριο. Τό
τραγούδι γιά τόν Δ
Σαββύπουλο, χαρούμενο,
πονηρό καί πανηγυριτζίδικο,
θά μπορούσε νά ένταχθεί στό
θετικά τού διάκου, άν μέσα
ατούς στίχους του δέν
διακρινόταν μιά τσουχτερή και
άδικη έπίθεση κατά τού
Έλληνα τραγουδοποιού, ύ
όποιος όμως παλαιότερα είχε
έπιτεθεί κι αύτός κατά τού
δημιουργού τού * 1Εμπάργκο·>
Είναι καλύτερα οί άψιμαχίες
αύτές νά παραμένουν σέ
έπίπεδο δηλώσεων καί νά μή
μεταφέρονται σέ τραγούδια
Αποκαλυπτικοί ώς ένα
σημείο, στάθηκαν οί στίχοι
τού νέου ποιητή Άλκη
'Αλκαίου. Ακούατε τους καί
θά καταλάβετε γιατί
Στέλιος Καζαντζίδης
•15 Μεγάλες Επιτυχίες»
•Οί Μεγαλύτερες
Επιτυχίες του»
Τό ξεζούμισμα ένός μεγάλου
λαϊκού τραγουδιστή
συνεχίζεται Οί δύο
έταιρεϊες συγκρούονται γιά
μιά άκόμη φορά γιά τό ποιά
γ ρ ά φ ει ώ Γιώργος Ν οταρ άς
ΤΕΥΧΟΣ 51 ■ΜΑΙΟΣ 1982
άπό τις δύο θά πουλήσει τά
περισσότερα άντίτυπα τών
ίδιων τραγουδιών πού έχουν
έμφανιατεί δεκάδες φορές
ατό παρελθόν σέ δεκάδες
άλλους συνδυασμούς
Ίσως όμως δέν θάπρεπε νά
γκρινιάζουμε Από μία
άποψη, όσο περισσότερα
τραγούδια τού Καζαντζίδη
στήν άγορά, τόσο καλύτερα.
Καί στό κάτω-κάτω άν είναι
νά άπομυθοποιηθεί άπό τήν
πληθώρα τών δίσκων, τότε
πάει νά πει δτι τού άξιζε
ένα τέτοιο εύκολο φινάλε
Άπό μία άλλη άποψη οί
δίσκοι αυτοί θά μπορούσαν
νά είναι έξαιρετικό χρήσιμοι
γιά ένα νέο ακροατή, πού
έπιθυμεί νά γνωρίσει τώρα
τόν Καζαντζίδη Ή συλλογή
τής Columbia περιέχει
μεγάλες έπιτυχίες τής
πρώτης περιόδου δπως είναι
τά «Συννεφιασμένη Κυριακή»,
“ Θεσσαλονίκη Μου», « Ό .τι
Αγαπώ Εγώ Πεθαίνει»,
«Σήκω Χόρεψε Κουκλί Μου»,
«Ζιγκουάλα», «Τώρα Πού
Φεύγω Απ' Τή Ζωή» «Μιά
polyGram-
«Broadsword And The Beast»
JETHRO TULL
Ό Ian Anderson καί οί πρωτοπόροι
Jethro Tull στή νέα τους δουλειά!
Παλιά Ιστορία», «Βαρέθηκα
Τέτοια Ζωή», «Αυτή Ή
Νύχτα Μένει»,
«Μαντουμπάλα» κ.ά. Ένώ ή
συλλογή τής Minos, μερικά
ένδιαφέροντα κομμάτια τών
κατοπινών χρόνων πού δέν
έχουν άκουστεϊ τόσο δσο τά
προηγούμενα Άνάμεαά
τους, «Νυχτερίδες Καί
Αράχνες», «Ό ση Γλύκα
Έχουν Τά Χείλη Σου»,
« Ό τα ν Βλέπετε Νά Κλαίω»,
«Κάτω Ά π Τό Πουκάμισό
Μου», «Τά Χείλη Σου Όσα
Κι Ά ν Πούν», «Δέν Σέ
Πιστεύω», «Τό Ψωμί Τής
Ξενητειάς»
Αύτό πού ένοχλεϊ είναι, δπως
είπαμε καί πριν ή ιδέα τού
ξεζουμίαματος Ά ν οί
έταιρεϊες θεωρούν τόν
Καζαντζίδη τόοο σπουδαίο,
τότε καλύτερα νά τόν
βοηθήσουν νά βγει άπό τή
σιωπή του, πού συνεχίζεται
τόσα χρόνια τώρα...
Σταμάτης Σπανουδάκης
^Κύριε Τών Δυνάμεων»
Είναι άπαραίτητο γιά τόν
Σταμ. Σπανουδάκη νά
μελετήσει άκόμα περισσότερο
τήν τεχνική του καί τά μέσα
του, έτσι ώστε νά μπορέσει
στό μέλλον νά έντοπίσει ποιά
είναι τά βιώσιμα στοιχεία τής
δουλειάς του καί ν' άρχισει
μιά συστηματική προσπάθεια
άξιοποιήσεώς τους. Ό
δίσκος αυτός μάς δίνει τήν
έντύπωση ένός ψαξίματος
πού άλλοτε όδηγεϊ κάπου καί
άλλοτε - τίς περισσότερες
φορές - μένει μετέωρο καί
καταλήγει στις εύκολες
λύσεις
Οί μελωδικές γραμμές
προδίδουν έπιδράσεις άπό
πάμπολλα λαϊκά τραγούδια καί
δέν έκπέμπουν καμία
ξεχωριστή, προσωπική
«θέση», ένώ ή
ένορχηατρωηκή τεχνική
άποτελεί χλωμό αντίγραφο
τού Β. Παπαθανασίου. Παρ'
δλα αύτά ύ δίσκος φαίνεται
οό νά γλυτώνει τήν τελευταία
στιγμή, χάρη σ' όρισμένα
σημεία του πού έκπέμπουν
μιά δύναμη καί μιά εύστροφίσ
Όπως γίνεται στό κομμάτι
«Πού Είναι Ο Ουρανός»,
καθώς καί σέ «περάσματα»
τής «Εισαγωγής», τού
«Μίλαγες» καί τού φινάλε.
Κάτι είναι κι αύτό
Ά ς μήν άναφερθούμε,
καλύτερα, στούς στίχους
Όσο γιά τούς καλούς
τραγουδιστές Γ. Κούτρα καί
Ελίένη Βιτάλη, άπλώς
τραγούδησαν
Κώστας Χατζής
«Νταουλιέρικα·
Ο Κ Χατζής παραμένει
πάντα ένας σημαντικός
Έλληνας έρμηνευτής τού
τραγουδιού ’ Εχει γράψει ήδη
μιά δική του ιστορία,
άνεξάρτητα άπό τίς
διακυμάνσεις πού παρουσίαζε
πάντα ή ποιότητα τού ύλικού
του.
Απ’ αυτήν τήν άποψη τά
«Νταουλιέρικα» δέν φέρνουν
τήν άνοιξη Καί παραμένουν
ένας άκόμη κρίκος σέ μιά
άλυαίδα θαυμάσιων
έρμηνειών, πού άφορούν
όμως χαμηλότερης ποιότητας
ύλικό. Μέιτόν Κ. Χατζή
γίνεται κι αύτό...
Παρ' δλα αύτά ή πρώτη
πλευρά παρουσιάζει ένα
μουσικό καί ήχηπκό
ένδκκρέρον (στιγμές καί
στιχουργικύ) καί μάς
μεταφέρει σέ μιά άρχέγονη
«γύφτικη» άτμόσφαιρα,
παθιασμένη καί σοβαρή Τό
πρώτο κομμάτι, «Τό Λατομείο
Τού θανάτου», δπου
άκούγεται μόνο φωνή καί
νταούλι, φαντάζει σάν ένα
περίεργο μοιρολόι πού
τραβάει τήν προσοχή. Τό
«Σήμερα Πούναι Κυριακή»
είναι ένα καλό μέσο γιά νά
βγει ή θαυμάσια κραυγή τού
Χατζή (μ' ένα καλό στίχο τού
Φ Φιλέρη) ένώ τά «Ήλιε
Μου Άρχοντοταέλικα» καί
« Ό Γειά-χαράς» άπατελαύν
σωστά συμπληρώματα. Αύτή
πού πάσχει, είναι κυρίως ή
δεύτερη πλευρά πού μάς
παρουσιάζει τήν ρομαντική,
έλαφρή ύψη τού Κ. Χατζή,
Κατά τή γνώμη μου, δέν
έπρεπε νά είχε υπάρξει, γι’
αυτόν, ποτέ...