Stanistaw Fortuna WENTYLATORY PODSTAWY TEORETYCZNE, ZAGADNIENIA KONSTRUKCYJNO-EKSPLOATACYJNE | ZASTOSOWANIE TECHWENT Krakéw 1999Spis tresci Przedmowa : 11 Zestawienie wazniejszych oznaczeti 1B 1. Wprowadzenie escelecedncalaaobaalane: 15 LI. Wstep do maszy 1S 1.2. Podzial maszyn 15 1.2.1. Maszyny technologiczne 15 1.2.2, Maszyny transportowe 16 1.2.3. Maszyny energetyczne 16 L3. Rys historyezny rozwoju konstrukgi oraz badat wentylatoréw 22. 16 2. Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne 19 2.1L Réwnanie Eulera wzdiué linii pradu 19 2.2. Réwnanie Bernoulliego 20 2.3. Réwnanie ciagloéci strugi 21 2.4. Zasada zachowania kretu 22 2.5. Lepkosé gazéw LoS PE PR ecaates ae 22 2.6. Wspélezynnik scisliwosci przy spietrzaniu gazu 26 2.7. Wyplyw czynnika przez maly otwér 28 2.8. Pierwsza zasada termodynamiki 30 29. Druga zasada termodynamiki 32 2.10, Termiczne réwnanie stanu gazu 33 211. Przemiany gazowe . spars easeys eS sl tase 35 2.111. Izobara . Oana nelentin ced Wt en ee ead aaa se ee cele 36 2.11.2. Izochora 37 2.11.3. Izoterma 38 2.114. Adiabata 39 2.115. Politropa 42 2.12. Mieszaniny gazéw oe ‘ssi 1 42 2.13. Gazy wilgome ............ 44 3. Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukeyjne ..... 49 3.1. Definicja wentylatora 49 3.2. Ksztalt powierzchni pradu stosowany w wentylatorach 50 3.3. Podziat wentylatoréw wedlug kierunku preety przez wirnik 52 3.3.1. Wentylatory osiowe ewan: sisi 54. a tresei we& . Wentylatory diagonalne . Wentylatory promieniowe | Wentylatory osiowo-promieniowe Wentylatory peryferalne Wentylatory tarczowe Wentylatory poprzeczne : 3.4. Podziat wentylatoréw wedlug innych kryteri6w 3.5, Poréwnanie charakterystyk cisnienia wentylatoréw réznych typow ... 65 3.6. Schemat aerodynamiczny i giéwne wymiary wentylatora promieniowego 0.1.6.6 666 sec cece eee eee e eee eee 3.6.1. Rodzaje topatek w wirnikach promieniowych 3.6.2. Schemat konstrukeyjny wentylatora promieniowego . 70 3.7, Schemat i parametry geometryczne wentylatora osiowego 71 3.7.1. Schemat konstrukcyjny wentylatora osiowego 74 Teoria wentylatoréw 75 4.1, Podstawowe réwnanie maszyn przeplywowych 75 4.2. Wydajnosé wentylatora promieniowego 79 43. Opis przeplywu przez palisade osiowa ........... 81 4.4. Kinematyka i osiagi stopnia osiowego 83 45. Warunek rownowagi sil promieniowych 85 4.6, Okreglenie parametrow przeplywowych wentylatora osiowego 87 4.7. Poréwnanie kinematyki przeplywu osiowego i promieniowego 87 4.8. Udzial energii potencjalnej przekazanej do gazu w wirniku 88 4.8.1. Udziat wirnika promieniowego ....... 89 4.8.2. Stopieri reakcyjnosci wirnika osiowego 90: 4.9, Wplyw krzywizny lopatek na osiagi wentylatora 91 4.10. Liezba zmniejszenia mocy 95 4.10.1. Ujecie Stodoli * i 4.10.2. Rozwiazanie przeplywu weglednego wedlug Ecka 4.10.3. Inne wzory na licebe zmniejszenia mocy 4.10.4. Moment statyczny fopatki w przekroju wzdtuznym 4.11. Zwedzenie kanalu miedzylopatkowego przez grubosé topatki 4.12. Cyrkulacja wokét topatki wirnika 4.13. Réwnanie toru czastki wyplywajacej z wirnika . 105 107 do przestrzeni ograniczone| ..... 6... es Ee 109 4.13.1. Wyplyw gazu z wimika do dyfuzora réwnolegtotarczowego .... sree 4.13.2. Wyplyw gazu z wimika do dyfuzora atoakoweso: pie 112 4.13.3. Wyplyw gazu z wirnika do kolektora plaskiego.......++5 4 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagad konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanie4.13.4. Wyprowadzenie wzoru na kat wyplywu gazu w funkeji liceby wirnika oo... cece ceee cree eneeeeeee ee 5. Termodynamiczny i mechaniceny opis procesu spigtrzania WWENIALOIEE: caresccsnaionosnantuaaninewyawmein ade eA NRENS 5.1. Bilans masy i energii w wentylatorze 5.2. Praca wewnetrzna i uzytecena 5.3. Sprawnosé politrapowa i wewnetrana 5.4. Wspélezynnik korekcyjny scisliwosei wentylatoréw wysokocignieniowych 5.5, Mechanicany opis procesu spietrzania nia w wentylatorze 5.5.1. Moc uzyteczna i rodzaje strat 5.5.2. Straty cisnienia w przeplywie przez w’ mile i obudowe 5.5.2.1. Strata w leju wlotowym . o. 5.5.2.2. Strata zmiany kierunku preeplywu 5.5.2.3. Strata tarcia w wirniku re 5.5.2.4. Strata niestycznego naplywu do ‘vies es 5.5.2.5, Strata w obudowie spirale} .......... coe 5.5.3. Strata brodzenia 5.5.4. Strata wolumetryczna 55.5. Sprawnosci ukladu Sraaiwowvor mecha ‘anego wentylatora: sciwisiort suaneeoviniecoinananiineTies 6. Eksperymentalne i teoretyczne wyznaczanie charakterystyk aerodynamicznych 6.1, Oméwienie metod pomiarowych w badaniach wentylatoréw aaieieate 6.1.1. Pomiar strumienia gazu za pomoca zwezek : 6.1.2. Wyznaczanie Sredniej predkosci za pomoca rurki Prandtla .. 6.1.3. Pomiary cisnieri w instalacjach wentylatorowych 6.14. Pomiar mocy mechanicznej silnika : 6.2. Eksperymentalne wyznaczanie charakterystyk wentylatoroéw 6.2.1. Znormalizowane stanowiska pomiarowe 6.2.2. Wyznaczanie charakterystyki wentylatora na podstawie wynikéw pomiaru 6.2.2.1. Opis stanowiska i pomiaru 6.2.2.2, Zestawienie wzoréw do obliczania charakterystyki . 63. Teoretycene wyznaczanie charakterystyk ...............0..00 ee eee 6.3.1. OkreSlenie strat tarcia i niestyeznego naplywu oraz strat w obudowie eer 6.3.2. Wykreglenie teoretyeznej koywe Spits Spis tregci 141 . 145 145 . 150 . 156 157 - 161 164 - 165 167 171 + 172 1757. Padstawy projektowania wentylatorow «0.0.06... 0c e cece eee e eee 177, 7.1, Teoretyczne podstawy obliczania wymiaréw geometrycznych wirnika promieniowego i obudowy eee: . Obliczanie kata topatki u wlotu . 178 . Dobdér kata wylotowego «». 183 . Dobér stosunku Srednic ... -. 185 . Obliczanie szerokoSci wirnika u slob i i i weylots - 190 . Obliczanie ilosci topatek . 192 . Wyznaczanie ksztaltu lopatek . 194 7.1.6.1. Krzywizna tikowa .... -. 194 7.1.6.2. Krzywizna dwutukowa . 196 7.1.63. Metoda punktowa 196 7.1.64. Lopatki proste - 198 7.1.6.5. Sprawdzenie przekrojow kanalu miedzylopatkowego .........2.2.+2522520005 7.1.7. Geometria plaskiego kolektora spiralnego 7.2. Tok obliczen projektowych wentylatora promieniowego 7.2.1. Dane wyjsciowe do projektowania i okreslenic liczb bezwymiarowych .........cesecceeeeeeseeeeeeseeenes 7.2.2. Obliczanie srednic wirnika 7.2.3. Wyznaczanie szerokosci topatki 7.2.4. Wyznaczanie ksztattu krzywizny topatki orazdlodcldopatel ocsiesvcceerecsaes Weaver etaewerve ies i 207, 7.2.5, Obliczanie szerokosci i zarysu obudowy ‘spirale 7.2.6. Prayklad obliczeniowy wentylatora promieniowego . 216 7.3. Wielomiany Bommesa 7.4. Obliczenia wytrzymalosciowe 218 7.4.1. Przyblizone obliczenia naprezen w tarczach +219 7.4.2. Naprezenia w lopatce i okreSlanie dopuszezalnej predkosci obwodewej - 220 7.5. Projektowanie wentylatora osiowego . 223 8. Teoria podobieristwa w wentylatorach + 231 8.1. Podstawy teorii podobieristwa przeplywow 231 8.2, Podobieristwo przeplywéw plyndéw rzeczywistych 235 8.3. Podobieristwo geometryczne wentylatoréw 237 8.4. Liczby podobieristwa stosowane w wentylatorach 239 34.1. Liezba wydajnosci @ . 239 8.4.2. Liezba cisnienia w 240 8.4.3. Liczba mocy % . 240 Wentylatory. Padstawy tearetyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanie844. Licezby szybkobieznosci o i grednicy 8 . 241 8.5, Praeliczanie charakterystyki na inna wielkos¢ wentylatora i licebe-obrotOw: sic sinsiwanr wee ee » 245 8.6. Praeliczanie wydajnosci z uwzglednieniem sprawnosci wolumetrycznych oo... 0.0. cece ceeeeeeeeeee ener ents esse esse - 247 8.7. Przeliczanie spietrzenia z uwzgledr niem sprawnosci przeplywu .... 248 8.8. Przeliczanie mocy ie 8.9, Budowa typoszeregu 9. Naped elektryezny <2... 0.0. ceceeeeeeeee eevee este ee eeeerereneeeues _ 9.1, Charakterystyki momentu maszyn roboczych 9.2. Silniki indukcyjne =< . Praylaczanie . Rozruch silnikéw klatkowych 9.2.21. Rozruch bezposredni : 9.2.2.2. Rozruch za pomoca puebicenika pwiaada — trdjkat 258 9.2.3. Rozruch silnikéw pierscieniowych ...........00eceseeeee +. 258 9.2.4: Regulacja predkosci 259 9.24.1, Silniki wielobiegowe 5s 259. 9.24.2, Regulacja predkosci silnikéw pie - 259 9.2.5, Moc, sprawnos¢ i wspétezynnik mocy silnika 259 9.3. Réownanie ruchu ukladu napedowego . . 260 94. Nagrzewanie sig silnika - 261 94.1. Wyznaczanie czasu rozruchu . 262 9.5, Dobér silnika napedowego do wentylatora. ........... Saipan ROE 9.5.1. Dobér silnik6w w zaleznogci od warunkéw srodowiska ..... 267 9.5.2. Zabezpieczenie silnikéw o napieciu do 1000 V - 267 9.6. Pomiar mocy silnika sce + 268 9.7, Glognosé silnikéw 2271 10. Akustyka i drgamia 6... eee cece eee cece ee eee ence etre neers 273 10.1. Podstawowe zagadnienia akustyki 10.1.1. Acrodynamiczna teoria déwieku 10.1.2. Mechanizmy powstawania sil lopatkowych 10.1.2.1. Sity stacjonarne 10.1.2.2. Sily niestacjonarne 10.1.3. Rozprzestrzenianie déwieku w ofrodku. Cisnienie i moc akustyczna 10.1.4. Hatas kilku érédet 10.1.5. Analiza spektralna halasu 273 273 278 Spis tregciTi. 12. 10.1.6. Percepcja déwieku przez czlowieka 10.2. Halas emitowany przez wentylator ee 10.2.1. Przewidywanie poziomu mocy akustyczne] wentylatora ... 287 10.2.2. Rozprzestrzenianie halasu w przewodach i pomieszezeniu : 10.3. Empiryczne metody wyznaczania hatasu maszyn 10.3.1, Przyblizona charakterystyka akustyczna wentylatora, 10.3.2. Kryterium oceny halasu wentylatora 10.4. MoZliwosci obnizenia hatasu aerodynamicznego wentylatora 10.5. Prayczyny drgan wentylatoréw . 10.6. Istota reakeji dynamicznych 10.7. Wywazanie statyczne i dynamicane . 10.7.1. Klasy niewywagenia 10.8. Praca wentylatora w poblizu rezonansu 10.9. Dopuszczalne drgania wentylatoréw Wspélpraca wentylatora z siecia i regulacja parametrow pracy 111, Punkt pracy i dobér wentylatora 111.1. Rodzaje kraywych dtawienia i mocy 11.1.2. Rodzaje charakterystyk instalacji 11.2, Regulacja wydajnosci i prayrostu cisnienia 11.2.1. Regulacja przez zmiane obrotéw wirmika 11.2.2. Regulagja przez zmiane kata ustawienia topatek wirnika 11.2.3. Regulacja przez zmiane kretu na wlocie wirnika 11.24. Wspétpraca wentylatoréw 11.2.4.1. Wspélpraca szeregowa 11.2.4.2. Wspélpraca réwnolegta 11.2.5. Specjalne metody regulagi 11.2.6. Dlawienie przeplywu w instalacji 11.2.7. Regulacja obejsciowa — bajpas 113. Zjawiska pompazowe 11.3.1. Oderwanie wirujace Niezawodnosé i zasady instalowania wentylatoréw 12.1. Niezawodnosé mechanicana ‘ 12.2. Wplyw obciazent dynamicanych na niezawodnose 12.3, Odchylenia aerodynamiczne .......0:eser eres 12.4. Zasady prawidlowego instalowania wentylatoréw 12.5. Sposoby monitorowania stanu technicznego wentylatoréw 355 357 359 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanie13. Wentylatory specjalne i male wentylatory 361 13.1. Wentylatory przeciwwybuchowe i przeciwwybuchowe] . 364 13.2. Wentylatory transportowe . 367 13.3. Wentylatory do gaz6w goracych 13.4. Wentylatory gazoszczelne .... - 375 135. Wlasciwosci konstrukcyjno-przeptywowe maiych wentylatoréw ... 376 13.5.1. Pomiary przeplywowe malych wentylatoréw 13.5.2. Rodzaje matych wentylatoréw i ich zastosowanie 13.5.3. Wyznaczenie ilosci powietrza cyrkulujacego 13.5.4. Wymagania techniczne i akustyczne 13.5.5. Niezawodnoéé i bezpieczeristwo elektryczne Literatura +49, Skorowidz rzeczowy Reklamy ......... Wykaz sponsoréw Spis tresciPrzedmowa Monografia ,, Wentylatory. Podstawy teoretyezne, zagadnienia konstrukcyjno- -eksploatacyjne i zastosowanie” powstala na podstawie skryptéw wydanych w Akademii Gorniczo-Hutniczej w 1994 i 1999 roku, z uwzglednieniem nowych doswiadezert konstrukcyjno-eksploatacyjnych. Przeznaczona jest przede wszyst- kim dla projektantéw i uzytkownikéw instalacji transportu powietrza wentyla- cyjnego oraz gaz6w przemyslowych, pracownikéw cieplowni komunalnych i przemystowych, stuzb utrzymania ruchu urzadzeri klimatyzacyjno-wentylacyj- nych w budownictwie i przemysle oraz dla zaplecza naukowo-badawczego i pro- jektantow w zakladach produkeyjnych maszyn i urzadzert techniki powietrza. Studenci kierunkow energetycznych i ochrony srodowiska moga ja wykorzystaé jako pomec dydaktycznq do takich przedmiotéw jak: maszyny przeplywowe, eks- ploatacja, transport pneumatyczny. Ulatwi im ona opanowanie metod pomiaréw 1 obliczeni bilansu energetyczno-przeplywowego, poznanie budowy i eksploatacji maszyn, pozwoli wyjasni¢ nicktore zjawiska przeplywowe w wentylatorach oraz wykorzystac teorie przeplywu wymuszonego i teorig podobienstwa do praktyki inzynierskiej. Zakres opracowania obejmuje zagadnienia teorii maszyn przeplywowych, strat przeplywu, podstaw projektowania, napedu elektrycznego, wspélpracy wentyla- tora 2 siecia, regulacji parametrow pracy, metod pomiarowych stosowanych w wentylatorach, wyznaczania charakterystyk wentylatoréw réznych typow, eks- ploatacji takie jak akustyka, pompaz, transport mieszanin, drgania, wspolpraca ma- sayn cay dobér do instalacji, wykorzystania teorii przeplywu jednowymiarowego do obliczania osiagow maszyn oraz teorii podobieristwa do przeliczania charakte- rystyk typoszeregu. Szezegélnego znaczenia w eksploatacji duzych rurociagéw nabiera dzisiaj pra- widlowy dobér optymalne) maszyny do stale powigkszanych sieci, jak chociazby © instalacje chemicznego oczyszczania gazéw przemystowych. Dlatego zakres opracowania uzupelniaja problemy charakterystyk rurociagéw i przyktady obli- czen parametrow geometrycanych i przeplywowych. Optymalny sposéb eksplo- atacji duzych wentylatoréw pracujacych w licznych instalacjach we wszystkich ga- feziach gospodarki nabiera obecnie duzego znaczenia ekonomicznego. Pray pisaniu ksiqzki wykorzystano literature monograficzna i normalizacyjna, publikacje, sprawozdania z prac badawezych oraz katalogi, ktére umieszezone zo- staly w spisie literatury. Wykorzystano réwnied wieloletni naukowy i praktyczny dorobek wiasny z zakresu konstrukeji, eksploatacji, produkeji i badar wentylato- réw, awlaszcza promieniowych Przedmowa ii12 Serdecznie dziekuje wszystkim, ktérzy wniesli cenne i krytyczne uwagi do tresci opracowania, zwlaszcza Panom Recenzentom. Producentom sprzetu, ktérych reklamy znalazly si¢ w ksiazce, Komitetowi Badari Naukowych i sponsorom dzig- kuje za wsparcie finansowe, bez ktorego ksiazka nie mogtaby ukaza¢ sig drukiem. Slowa podzickowania naleza sie réwniez pracownikom i wspétpracownikom firmy ARBOR za przygotowanie skladu i korekte. Krakow, wrzesiert 1999 Autor Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieZestawienie wazniejszych oznaczen ' przyspieszenie; amplituda — predkosé déwieku - pole powierzchni; dlugogé ramki wylotowej — szerokosé wirnika — szerokesé obudowy; punkt pracy wentylatora predkose bezwzgledna cieplo wlagciwe powietrza prey p = const Giepto wlasciwe przy ¥ = const Srednica Srednica wirnika; rureciagu Srednica otworu wlotowego do wirnika sila — grubosé topatki; przyspieszenie ziemskie; udziat masowy wysokos = entalpia moment bezwladnose; prad; natezenie déwieku ~ kret dhugosé; praca jednastkowa diugosé topatki; praca; poziom cignienia akustyeznego masowy strumier przeplywu moment sity lub statyezny liczba Macha licaba obrotow; wykladnik politropy; ilogé kmol = moc ciSnienie statyczne cisnienie catkowite ciepto jednostkowe; wydajnosé, zwlaszcza zmierzona = ciepto promies; udzial objetosciowy stala gazowa; stopieri reakeyjnosei liceba Reynoldsa saczelina przywlotowa liczba wirnika podziatka wirnika; temperatura [°C] temperatura [K] predkosé obwodowa wimika lub w rurociagu; energia wewnetrzna objetosé whasciwa ebjetosé — strumien objetosci; wydajnog¢, zwlaszeza obliczona w - predkasé wzgledna x = skala podobieristwa; of uktadu 2 — wysokos¢ potogenia; ilosé topatek; of uktadu a — kat predkosci bezwzglednej; wspétezynnik kat predkosci wzglednej; preewezenie zwezki Srs~- ino se WP One Pn We ees rs f ' waa uz i yeu B feb cs Wea ose 1 = ' Zestawienie waznii jszych oznaczen 13Indeksy b € cu d ' kat ustawienia profilu w palisadzie prayrost danej wielkosei liceba Srednicy; rézniczka; blad pomiaru sprez; liczba ekspansji wspolezynnik strat sprawnosé wentylatora; wspétczynnik lepkosei dynamiczne} sprawnosé wewnetrana sprawnosé mechaniczna sprawnosé wewnetrena izentropowa kat promienia wodzacege toru czastki; stosunek danych wielkosci wyHadnik adiabaty wspotezynnik straty tarcia; liczba mocy wspotczynnik lepkosci kinematycanej; czestotliwosé; liezba Poissona; stosunek danych wielkosci wspéiczynnik oporu elementu sieci; wspélezynnik gestosc; promiert liczba szybkobieznosci; rzut grubosci topatki na obwéd wirnika stopiert zwiekszenia predkosci; czas; wypelnienie wierica; naprezenie wilgotnosé wzgledna liczba wydajnasei; kat promienia wodzacego topatki lub spirali licaba cignienia predkos¢ katowa; strata cignienia na zwezce brodzenia; barometryczne calkowite cieczy manometrycznej dynamiczne merydionalny nominalny; normalny: dotyezy ctworu © Ssrednicy Dp; odniesienia optymalny przeplywu promieniowy izentropawy; ssawny statycany dotyczy strat tlocany; teoretyezny kicrunek obwodowy wolumetryczna na wale, dotyczy obwodu wewnetrznego dotyczy obwodu zewnetrznego oznaczenie powierzchni kontralnych sredni nieskoriczona ilosé nieskoriczenie cienkich lopatek Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagad a konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanie1. Wprowadzenie 1.1. Wstep do maszyn Konstrukcje techniczne sa to materialne wytwory mysli ludzkiej zbudowane w celu ulatwienia pracy lub poprawy warunkéw zycia. Obejmuja maszyny i urzadzenia techniczne. Maszyna jest konstrukeja techniczna zawierajaca jeden albo kilka mechaniz- méw polaczonych ze soba, stuzaca do przetwarzania energii lub wykonywania pracy uzytkowej. Maszyna jest przetwornica energii. Jesli przetwarza rozmaite for- my energii na energie mechanicana nazywa sig silnikiem. Jesli przeksztalca energie mechaniczna na konkretna prace uzytkowa nazywa sie maszyna roboeza. Cecha maszyny jest ruch jej elementéw konstrukcyjnych. Maszyna zespotowa (kombajn) wykonuje kilka réznych czynnosci nastepujacych po sobie. Zespét ma- szynowy (agregat) jest to kilka maszyn wspéipracujacych ze soba w tym samym procesie pracy. W ujeciu blokowym mozemy zapisaé urzadzenia techniczne silniki maszyny robocze 1.2. Podziat maszyn Wediug przeznaczenia maszyny dzieli sig na maszyny technologiczne, transporto- we i energetyczne. 1.2.1, Maszyny technologiczne Maszyny technologiczne stuza do praetwarzania surowcéw na pélprodukty i pro- dukty poprzez zmiane ksztaltu, objetosei, wiasciwosci fizyeznych i chemicznych: a) obrabiarki, b) walcarki, ©) prasy, d) mioty, e) maszyny odlewnicze, géricze, widkiennicze, poligraficzne, inne. Rozdzial 1 15 Wprowadzenie16 1.2.2. Maszyny transportowe Maszyny transportowe stuza do przenoszenia cial stalych, cieczy, gaz6w: a) déwignice, b) przenosniki, ¢) kolej (lokomotywy), d) samochody, e) dmuchawy i wentylatory. f) pompy. 1.2.3. Maszyny energetyezne Maszyny energetyczne mozna podzieli¢ na: a) pradnice i silniki elektryczne, 'b) turbiny wodne, parowe, gazowe, wiatraki, c) sprezarki, pompy; do podnoszenia cisnienia gazéw lub cieczy na rézne wyso- kosci, d) ciepIne, kosztem ciepla uzyskuje sig energie mechaniczna lub odwrotnie, e) maszyny przeptywowe, maja wimik z lopatkami, miedzy ktorymi przeplywa plyn; ukad termodynamiczny otwarty, f) maszyny wyporowe, z zamkniete) objetosci plyn wypierany jest za pomoca elementu ruchomego maszyny, uklad termodynamiczny zamkniety, pracuja cyklicznie. Wentylatory sq maszynami roboczymi do transportowania gazéw w grupie maszyn 1.2.2. Sa bardze liczna grupa maszyn, o czym éwiadezy fakt, ze do napedu zuaywaja okolo 8+10%-energii elektryczne| produkowanej w Polsce i okoto 15% w bardziej rozwinigtych krajach swiata. 1.3. Rys historyezny rozwoju konstrukcji oraz badan wentylatorow Wentylatory powstaly stosunkowo pééno. W 1711 roku J. Justus Partels opracowat wentylator wtlaczajacy ¢wieze powietrze do zamknietych pomieszezeh kopalni w Zellerfeld i tym samym wypychajacy powietrze zuzyte. Dzi¢ki temu uwazany jest za wynalazce mechanicznej wentylacji pomieszezeri. Tray lata pézniej Francuz N. Gauger w pracy 0 ,mechanice ognia” wyjaSnit istote zagadnieni wentylacyjnych. W 1832 roku A.A. Sablukow skonstruowal promieniowy wentylator do prze- wietrzania kopalni i pomieszczeri fabrycznych oraz podal sposdb obliczania wy- miaréw geometrycanych. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieRozwéj maszyn odsrodkowych nastapit po opracowaniu przez L. Eulera w ro- ku 1754 podstawowego réwnania maszyn przeplywowych przedstawionego w pracy pt. ,,Peina teoria maszyn dzialajacych pod wplywem sily wody”. Prace teoretycane O. Reynoldsa, L. Prandtla, N. E. Zukowskiego o teorii sily nosnej na profilu topatki pozwolity rozwina¢ konstrukcje wentylatoréw osiowych, Klasycznymi dzielami bedacymi podstawa rozwoju wentylatoréw byly prace: K. Pfleiderera ,Maszyny wirnikowe do cieczy i gazéw” i A. J. Stiepanowa ,,Pro- mieniowe i osiowe sprezarki, dmuchawy, wentylatory” wydane w pierwszej po- towie koriczacego sig wieku. Z dyscyplina wentylatoréw zwiazane byly znane naz~ wiska uczonych M. J. Newelsona, K. A. Uszakowa, A. Stodoli, W. J. Polikowskiego. W ostatnich pie¢dziesieciu latach w zakresie teorii i badari oraz konstrukcji wen- tylatoréw dzialali: B. Eckert, B. Eck, L, Bommes, W. Bohl, Z. Proti¢, K. Klaes, 5. Ku- czewski, J. Sentek, T. $. Sotomachowa i wielu innych. Sposrdd ogrodkéw badawezo-naukowych prowadzacych szeroka dziatalnos¢ wentylatorowa ze wzgledu na znaczny dorobek nalezy wymienic: Instytut Maszyn. Przeplywowych Wyzszej Szkoty Technicznej w Diisseldorfie, Instytut Pfleiderera TU w Brunszwiku, Centralny Aerodynamiczny Instytut w Moskwie zatozony przez Zukowskiego w 1918 roku, Instytut Techniki Ciepinej w Lodzi, oraz katedry uczelniane w Polsce jak Instytut Maszyn i Urzadzeri Energetyeznych w Gliwicach, Katedra Techniki Cieplnej i Silnikéw Spalinowych w Poznaniu, Katedra Maszyn i Urzadzert Energetycznych AGH w Krakowie. W latach trzydziestych stosowane byly wentylatory o fopatkach zagietych do przodu i sprawnosci do 70%. W poczatkach lat pieédziesiqtych opracowano schematy aerodynamiczne z fopatkami zagietymi do tylu o sprawnosci okoto 80%. W latach szesédziesiatych rozw6j wentylator6w polegal na zastosowaniu profilo- wanych fopatek zagietych do tytu, co pozwolilo uzyskiwa¢ sprawnosé 85+88%. Wentylatory o takiej sprawnosci sq powszechnie stosowane. Osiagnigta sprawnosé produkowanych obecnie wentylatoréw jest bardzo wysoka. Dalszy rozw6j wenty- latoréw nie polega dzig na podnaszeniu sprawnoéci taw. wentylatoréw ogélnego stosowania, lecz wentylatoréw specjalnych, wéréd nich wysokocignieniowych. Aktualne tendencje rozwojowe dotycza zwiaszcza polepszenia wiasnosci eksplo- atacyjnych, niezawodnosci, zywotnosci oraz obnizenia gtognosei. Rozdzial I 7 Wprowadzenie2. Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne 2.1. Réwnanie Eulera wzdtuz linii pradu Na element ptynu nielepkiego w postaci prostopadioscianu ustawionego wzdtuz linii pradu s dziataja: sila masowa dmg oraz sity powierzchniowe od cignienia pd, jak pokazano na rysunku 2.1, Dluzsze Sciany prostopadioScianu dA’ sa réw- nolegte, dwie do linii pradu s i dwie do linii normalnej n. Sciany dA zamykajace pobocznice prostopadtoscianu sq prostopadie do linii s. 2 Rys. 2.1. Element ptynu na lini pradu s Prostopadtoscian jest nieskoriczenie malty, Znajduje sig w ruchu z predkogcia ¢ styezna do linii pradu w polu sit ciezkoSci. Wymiary jego scian wynosza: wysokosé ds, diugosé krawedzi kwadratu w podstawie dn. Po zrzutowaniu wszystkich sit dziatajacych w kierunku osi s otrzymamy wy- padkowa d= g:cos 0-9 -ds-dA (21) ktora jest w rownowadze z sita Newtona dra -a=dm 2. Biorac pod uwage, te mM au dm=p-ds-dA i cosa=— ae, Rozdzial II 19 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamicznepo podstawieniu do (2.1) otrzymamy wyrazenia: wp-ds-dA.g 922 ds. da ap-ds-dd as 35 at a wg 1 ede e2 $735 p as de Kat @ jest katem zawartym pomiedzy kierunkiem sily ciezkoSci a linia pradu s. Predkos¢ c jest funksja czasu i potozenia na lini pradu s. Pochodna mozna wyrazi¢ za pomoca zaleznosci de_ae ds ac dt as dt‘ or 2) Gdy Za at & podstawimy coH, to otrzymamy de “x oe dt 7°" as * at ee) oraz -g:S--- S45 (2.2a) ° Jest to réwnanie ruchu Eulera. Dia przeplywu ustalonego 5 =0, rwnanie powy?sze przybiera postac 1, ®_,.% p as Os ay lub a_1_ap_1 ac “Rep as 2 as uae Te postaci réwnari Eulera dotyeza ustalonego przeplywu jednowymiarowego w polu ciezkosei 2.2. Réwnanie Bernoulliego Mnozac réwnanie Eulera postaci (2.2c) przez ds, otrzymuje sie 3 des oe Peg-dz=0 (24) Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniea po scalkowaniu otrzymuje sie postac $+ [M rge=idem, Jest to tzw. réwnanie Bernoulliego. Jesli ptyn jest niescisliwy, to réwnanie ma postaé +k +gz=idem (2.5) 2 réwnania tego wynika, Ze suma energii wzdtuz linii pradu jest dla ptynu nie- lepkiego stata. Dla dwéch dowolnych punktéw na tej samej lini pradu moana wiee napisaé TP ap. yee =o +R 2 + 92 (2.5a) W przeplywie rzeczywistym wystepuje strata energii J, dlatego réwnanie przyjmuje postaci: ~ dla plynu niescisliwego (25b) - dla plynu Scisliwego 2 2 el q wy taeda [Sty 25) Jesli punkty 1 i 2 sq na jednej wysokosci to 2 =z. Strate energii Ip mozna, zastapi¢ strata cignienia Ap;_y = [,- p na drodze od przekroju 1 do przekroju 2. Gdy cisnienia zastapimy cisnieniami manometrycznymi to otrzymamy réwnanie Ber- noulliego o najczescie] spotykanym zapisie a 3 My Pon #5 7 Phy» Pew’ ate 2.4 liste Pom’ 8 (2.6) 2.3. Réwnanie ciagtosci strugi Rownanie ciaglosci dla plynu niescisliwego ptynacego w rurociagu ma postaé dm =p + Ay+cy-dt=p-Ay-cy-dt=const (27) Rozdziat II 21 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamicznelub m=p-A-c=p-V=const (27a) Réwnanie ciagtosci wykorzystywane jest do obliczania pél przekroju kanatéw przeplywowych wirnika lub instalacj. 2.4. Zasada zachowania kretu Zasada zachowania kretu jest rownaniem zachowania energii w ruchu obrotowym. Kretem elementu plynu w ruchu obrotowym nazywamy iloczyn pedu (m+ 2) przez ramig dziatania wektora pedu wzgledem osi. Zasada zachowania kretu méwi, ze suma momentéw wszystkich sit zewnetrznych dzialajacych na plyn obliczonych wzgledem osi obrotu jest réwna zmianie jego kretu w danym przedziale czasu. Mozemy to wyrazié wzorem (2.8) K=(m-@-! - kret plynu, M - moment sil zewnetrznych, = = predkosé liniowa ptynu, m — masa elementu plynu, I - ramie dziatania pedu, - kret, moment i predko$¢ sq wielkosciami wektorowymi. Zasada zachowania kretu jest wykorzystana do wyprowadzenia podstawowego réwnania maszyn przeplywowych. 2.5, Lepkosé gaz6w Oprécz Scisliwogci gazy rzeczywiste stawiaja zewnetrznym sifom Scinajacym opér zwany lepkoscia. Gdyby gaz byl nielepki, element plynu ABDC przemieszczajacy sig w Srodowisku tego samego gazu z predkoscia ¢, jak naszkicowano na rysunku 2.2, zachowalby podezas ruchu ksztalt ABDC. Na skutek lepkosci gazu dochodzi do odksztatcenia postaciowego elementu ABD'C’. W elemencie wystapia naprezenia styezne t wprost proporcjonalne do gradientu predkosei c wzgledem kierunku n prostapadiego do wektora predkosci t= se (29) Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniegdzie 7 jest to stata zwana wspélezynnikiem tarcia wewnetrznego lub wspélezyn- nikiem lepkosci dynamicanej, zalezna od rodzaju gazu i temperatury. Nie zalezy natomiast od predkosci. Rys. 2.2. Odksztatcenie clementu plynu lepkiego na skutek ruchu wzglednego Naprezenia stycane t sa stosunkiem sily dT przeciwdziatajace] odksztaiceniu postaciowemu elementu plynu do powierzchni stycznej dA, czyli at T=aA (2.10) Wspélezynnik lepkosei dynamicznej wyraza stosunek naprezeri stycznych + do gradientu_predkosci a ar" de dn Jednostka wspélczynnika lepkoSci dynamicznej w ukladzie SI jest (2.11) W zagadnieniach zwiazanych z ruchem gaz6w lepiej jest postugiwa¢ sie wspél- ezynnikiem lepkosci kinematycznej a v= 2.12) s (2.12) Jednostka wspétezynnika lepkoSci kinematycznej w ukladzie SI jest kg m w s nd Rozdzial II Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne24 Znamienne jest, ze lepkos¢ kinematyczna cieczy maleje ze wzrostem tempera- tury, przeciwnie niz jest to w gazach, W miare wzrostu temperatury gazu zwieksza sig ilos¢ zderzeri miedzyezasteczkowych, przez co na sasiadujace czastki przeno- szony jest wigkszy ped powodujacy wzrost tarcia wewnetrznego, czyli wzrost lep- kosci. W cieczach natomiast dzialaja sity prayciagania miedzyczasteczkowego — ze wzrostem temperatury cieczy wzrasta odleglosé pomiedzy je) czastkami, zmniejsza sig tym samym sia wzajemnego przyciagania molekul i zmniejsza sie lepkosé. Na rysunku 2.3 pokazano przykladowo dla wody i dla powietrza zaleznosé wspélezynnika lepkosci kinematycznej od temperatury, pod cignieniem atmosfe- rycanym. Lepkogé dynamiczna nie zalezy od cignienia, gdy jest ono mniejsze od 2,5 MPa, natomiast lepkos¢ kinematyczna (w2ér 2.12) zalezy w taki sam spos6b Jak gestos¢ gazu zalezy od cisnienia, zgodnie z rownaniem Clapeyrona. 18-10" arg ar 16 | 25 15 1 23 13 12 a 1 wode (e| 1.0 19 powietze [a] 08 ‘e 08 7 or 08 18 os o4 13 03. HOT 02 " 0 2 40 6 8 100 trey Rys.2.3, Zaleznos¢ wspétezynnika lepkosci kinematycznej wody i powietrza od temperatury Wspélezynnik lepkogci dynamicznej gazow i cieczy zalezy od temperatury. Dla powietrza dobra zgodnogé pomigdzy 1 i T uzyskuje sie z empirycznej zalez- nosci Rayleigha O75 1="No° (zs (2.13) Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanielub Sutherlanda (dla pozostalych gazéw) N=No° gdzie: no - dynamiczny wspétezynnik lepkosei przy temperaturze 0°C (dla warunk6w normalnych), T ~- temperatura w danych warunkach przeplywu [K], C, - stala Sutherlanda, dla powietrza C,= 113. Wartosé Ng i C, dla rozmaitych gaz6w najlepiej dobra¢ z zatacznika na stronie 27 normy [105]. Na rysunku 2.4 przedstawiono wykresy zaleznosci wspétezynnika lepkosei dy- namicznej } oraz wspéiczynnika lepkosci kinematycznej v dla powietrza od tem- peratury przy cisnieniu atmosferycenym p, = 101325 Pa. 25 0.025 24 024 2s|t 0023 Fd 0.022 a ‘0021 20 2a 0.020 . est * | 9 > ois fer. 1st] 18 <3 oo 7 0017 16 0016 48 0018 14 oot 13 oo13 © 10 20 90 40 50 60 70 80 90 100 t to) Rys. 24. Zaleznasé wspdtezynnikéw lepkagei dynamiczne i kinematyczne] powietrza od temperatury, przy cignieniu powietrza suchego Pt = 101 325 Pa Linie dotyczace obu wspélezynnikéw przecinaja sie w punkcie odpowiadaja- cym temperaturze t= 79°C, przy ktorej gestos¢ powietrza jest rowna 1 kg/m°. Lep- kosé kinematyczna podana jest w cSt (centistokesach), co odpowiada jednostce 0,01 St = 0,01 cm?/s. Rozdziat I 25 Padstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczneZaleznosci pomiedzy jednostkami lepkosci kinematycznej sq nastepujace: 2 210° St s oraz 1 stokes (1 St] =[cm?/s] (2.14) Lepkosé dynamiczna na wykresie jest podana w cP (centipoiseach), co odpo- wiada jednostce 0,01 P =0,01 = Uzywane sa nastepujace jednostki pochodzace z innych uktadéw: 1 poise = 1 P = —8— cms AS. 9p =1000ck (2.15) ms cP =0,001 S& ms Stokes i poise sa jednostkami w uktadzie c.g.s. 2.6. Wspétczynnik Scigliwosci przy spietrzaniu gazu Praca techniczna przemiany, jakiej podlega powietrze w wentylatorze, wyraza sie wzorem di,=v-dp (2.16) Rozwiazanie catki zalezy od rodzaju przemiany. Praemiane rzeczywista w wentylatorach polegajaca na przekazaniu pracy do gazu mozna traktowa¢ jako adiabatycana, gdyz przyrost ciepta czynnika w wirniku jest bardzo malty w poréwnaniu do przyrostu cignienia, co odpowiada warunkowi, ze (dQ <<< dNi) przyrost ciepta jest nieskoriczenie maly w poréwnaniu do dostar- czanej mocy wewnetrznej. Przemiana poréwnaweza procesu sprezania, wyrazone- go spietrzeniem cisnien statycaznych Ap w wentylatorze, jest adiabata. Praca techniczna tej przemiany wyraza sie wzorem SD Tn K P2 hear {2} ® | [zz] (2.7) 26 Wentylatory, Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowaniex-1 dy w wyrateniu (2) © 29: py podstawiamy p= py+dy; bo obaymamy Kel i Prace techniczna mozna wtedy rozwinaé w szereg 1-42 .f4-2.2.47 42.2.6 42) (avy , Ph ep eK ey) OO i ostatecznie zapisaé wzorem dla K=1,4 uaes (2.18) gdzie ‘ ee ee flag tas fa Bie (2.19) P1 ~ absolutne cignienie gazu przed procesem sprezania, Ap — przyrost cisnienia statycznego w procesie sprezania (spietrzenie statyczne). Wspélczynnik f moana obliczyé ze wzoru (2.19), majac dany przyrost cignienia statycznego Ap i bezwzgledne cisnienie gazu przed wentylatorem p, albo dobraé z wykresu na rysunku 2.5 badé z wykresu na rysunku 2.6, jesli uprzednio okresli sie sprez. wentylatora p; /p; 1,00 0.99] 1 098 og? 0.36! ap at PEt) | 0 002 0.04 0.08 008 O1 A Rys. 25, Zaleznosé wspéiczynnika f od stosunku Ap /p1 Wspélezynnik scisliwosei f nalezy uwzglednia¢ przy obliczaniu mocy uzytecz- nej wentylatora Ny= ly: tit Vy pe f= Ve- Ape f (2.20) Rozdziat I 27 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamicznegdy przyrost cisnienia catkowitego wynosi wigcej niz PoP Ap, = 0,036 lub ~=—>1,036. s fe Pi Ps 1,00 ¢ 095 0.90 10 iw 12 13 2/2, —> Rys.2.6. Zaleanosé wspétezynnika fod sprezu wentylatora 2.7. Wyplyw czynnika przez malty otwér W celu wyprowadzenia wzoru na predkos¢ czynnika wyplywajacego przez maly otwér naley przeanalizowaé rysunek 2.7. Stan ruchowy plynu rozpatrujemy w przekroju A odpowiadajacym grednicy naczynia i usytuowanym na wysokosci trod jego dna oraz w przekroju a odpowiadajacym Srednicy otworu wyciekowego d, usytuowanym na wysokosci k=0. Rys.2.7. Ustalony wyplyw czynnika przez maly obwér w dnie naczynia R6wnanie ciagtosci w tych przekrojach ma postaé Avtgna-e - eg=a-g (2.21) ‘Wentylatory. Podstawy teoretyezne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieBilansujac cignienie za przekrojem a z cignieniem przed przekrojem 4, otrzy- mamy réwnanie pp+05-p-c7=ppt05-p-cgth-p-g (2.22) Po uwzglednieniu (2.21) w (2.22) otraymuje sie 05-p:2=-05-p:(@/Ay?-c=pp—ppth-p-g (2.23) gdy @<< A to (a/A)’ +0. Najczesciej ir jest mate, wtedy pp =pt- Po uwzglednieniu ostatnich zaleznosci otrzymamy 05-p-c=h-p-g, skad ca¥2-g-h (2.24) Otrzymaligmy znany w26r Torricelliego na predkosé wyplywu czynnika przez maly otwér rozmaitego ksztaltu. Aby ten ksztait uwzgledni¢, wprowadza sie wspélezynnik & przyjmujacy rézne wartosci. Wtedy wydajnos¢ wyplywu przez otwér wyraza sie wzorem VEO: Agyy V2-g-h (2.25) gdzie: h = wysokoé¢ cignienia przed otworem wyrazona w metrach slupa ezynnika wyplywajacego przez otwor, Aor ~ pole przekroju otworu [n°], a- wspéiczynnik wydatku, V - wydajnosé wyplywu [m?/s] Wzér ten znajduje szerokie zastosowanie w praktyce, w tym réwnie2 do ob- liczania wyplywu gazow przez mate otworki. Wspélczynnik @ przyjmuje rozne wartosci, zaleznie od ksztattu otworu. Dla otworu w cienkiej blasze @ wynosi 0,65, dla szczeliny wlotowej wentylatora pro- mieniowego 0,57, dla dyszy 1,0. NajczeSciej miesci sie w przedziale wartosci od 06 do 0,7. Nalezy zauwazy¢, 2e rownanie Torricelliego jest pewna postacia réw- nania Bernoulliego. a Rozdziat II Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne30 Z réwnania (2.5a), po prayjeciu ze: =0, 2 =22, otrzymamy w2ér odpowiadajacy wyrazeniu (2.24), w ktérym PicPs ip PSRs 8 p 2.8. Pierwsza zasada termodynamiki Pierwsza zasada termodynamiki (IZT) jest prawem zachowania energii w proce- sach termodynamicznych. Wyraza sie rownaniem rézniczkowym dq =du + dl — pierwsza posta¢ [ZT (2.26) lub dq =di+dl, - druga posta¢ IZT (2.27) Energia wewnetrzna du i entalpia di sq funkejami stanu czynnika. Calka z r6z- niezki du ezy di nie zalezy od rodzaju przemiany, czyli drogi calkowania, zatem du i di sa résniczkami zupemymi. Dla 1 kg czynnika wyrazaja sie wzorami nie- zaleznie od tego jakiej przemianie byt poddany czynnik termodynamiczny Hy. = Cy: (T2- Ty) oraz hg=tp:(T2-T). gdzie: ¢» — ciepto wlasciwe przy stalej objetosci, ty — ciepto wiasciwe przy statym cisnieniu. Prace elementarne di i di, zaleza od drogi catkowania, czyli ksztattu krzywych opisujacyeh rodzaj przemiany. Rézniczka ciepla dq takze zalezy od rodzaju prze- Wentylatory. Podstawy teoretycane, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniemiany termodynamicznej. Praca dl, zwana praca bezwzgledna, jest iloczynem cis- nienia bezwzglednego p i przyrostu objetosci do di=p- do. W celu ustalenia wzoru na di zrééniczkujemy wz6r definicyjny na entalpic i=u+p-v, otrzymujac di=du+p:do+ou-dp (2.28) Po podstawieniu (2.28) do (2.27) otrzymujemy dq=du+p-du+v-dp+di, (2.29) Biorac pod uwage zaleznosé (2.26) w (2.29), otrzymujemy dl,=-v- dp (2.30) Rééniczka di, jest elementarna praca techniczna. Jezeli praca dl, jest dostarczana do czynnika bedacego w ruchu z predkosciq cto réwnanie (2.27) nalezy uzupeini¢ o skladnik energii kinetycznej c- dei sktadnik energii potencjalnej ¢-dz, doprowadzajac (2.27) do postaci dq=di+c:de+g-dz-w- dp lub po scalkowaniu do wzoru 4 ath -ht+y-gt8%2-8°4 +h. Uwzgledniajac, ze i+ 3 1eie= ip, otrzymujemy nazig-iath (2.27a) Ta Rozdziat I 31 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne32 Entalpie i, nazywamy catkowita lub entalpia stagnacji. Caton g - z nie odgrywa przy czynnikach gazowych istotnej roli dlatego bywa pominiety. Entalpia catko- wita wynosi iin (2.31) oraz temperatura calkowita wynosi 2 TeaTee (2.32) Cieplo wiasciwe jest to pewna ilosé ciepla potrzebnego do podniesienia tem- peratury jednostki ilosci substancji gazu o 1deg c=dq/dt. Ciepto to przyjmuje réane wartosci zaleznie od rodzaju przemiany. Dla izochory mamy c,, izobary cy politropy c=c, 2—*, n-1 Miedzy p ic, zachodza zaleznosci Mayera: p= ey=R Mey -Mcy=MR Gar gdzie: M — masa kilomola substancji, masa czasteczkowa, (MR) - kilomolowa stala gazowa (uniwersalna), R - indywidualna (kilogramowa) stata gazowa, 2.9. Druga zasada termodynamiki Pierwsza zasada termodynamiki stwierdza rownowaénoéé ciepta i pracy. Warunki, w jakich ta zamiana moze by¢ przeprowadzona, podaje druga zasada termodyna- miki, ktéra jako prawo wzrostu entropii definiuje sie nastepujaco: W przyrodzie zachodza procesy, dla ktérych summa prayrostéw entropit wszystkich cial biorgeych udziat w procesie wzrasta. Z zasady wzrostu entropii wynika, ze ciepto tarcia nie moze by¢ zamienione catkowicie na prace. Druga zasada termodynamiki ustala r6wniez mozliwosci samoczynnego prze- plywu ciepta wylacanie w kierunku nizszych temperatur. Jezeli dla przemiany suma przyrostéw entropii wszystkich cial, bioracych udziat w przemianie, jest rowna zeru, to przemiane taka nazywamy odwracalna. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieWarunki odwracalnosci przemian dyktuje druga zasada termodynamiki. W pier- wszym rzedzie przemiana musi przebiegaé bez tarcia. Jezeli miedzy gazem podlegajacym przemianie i innym ciatem zachodzi wy- muana ciepla, temperatury ich musza by¢ takie same. Ponadto uklad, w ktorym odbywa sig przemiana, powinien znajdowaé sie w takiej rownowadze, aby wysta- pienie dowolnie maiej sily o przeciwnym znaku powodowalo zmiane kierunku przemiany, Charakterystyezna cecha przemiany odwracalnej jest wigc zdolnosé po- wrotu ukladu do stanu poczatkowego, bez zaistnienia jakichkolwiek zmian w oto- ezeniu. W takim przypadku linia rozprezenia na wykresie p-v pokrywa sig przy zmianie kierunku przemiany z linia sprezania, W reeczywistosci spelnienie warunkéw odwracalnosci nie jest mozliwe. 2.10. Termiczne r6wnanie stanu gazu W celu uproszczenia rozwazan termodynamicznych stosujemy model gazu dosko- nalego i pétdoskonatego. W niektérych przypadkach gazy rzeczywiste mozemy traktowaé jak jeden z nich, co pociaga za soba prostote rownari opisujacych wia- Sciwosci oraz prostote termicenego réwnania stanu gazu. Idealizacja gazu rzeczy- wistego polega na pominieciu objetesci whasnej czasteczek gazu i sil oddzialywania pomiedzy czasteczkami. Czasteczki bedace punktami materialnymi sa w ciaglym beztadnym ruchu, przy czym czasteczki gazu doskonatego wykonuja wylacznie ruchy postepowe i obrotowe (wieloatomowe), natomiast czasteczki gazu pol doskonatego wykonuja ponadto ruchy drgajace. Gaz rzeczywisty mozna traktowad jak gaz doskonaly lub példoskonaty im muniejsze jest jego cisnienie i wyzsza temperatura, w stosunku do temperatur, przy kiérych zachodzi zmiana stanu skupienia. Operowanie modelem gazu doskonate- go jest mozliwe dla niezbyt wysokich temperatur. Gaz doskonaty ma stale ciepto wiasciwe. Cieplo wiasciwe gazu pétdoskonatego zalezy od temperatury. Gazy w przeplywach wentylatorowych moéna traktowaé jak doskonate. Termiczne réwnanie stanu gaz6w doskonalych zwane réwnaniem Clapeyrona ma nastepujaca postaé p-veR-T (2.34) gdaie: p ~ cignienie absolutne czynnika termodynamicznego (gazu), @ = objetos¢ wiasciwa czynnika termodynamicznego, T - temperatura termodynamiczna, R — indywidualna stata gazowa zaleéna od rodzaju gazu. Rozdzial II 33 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne34 Moga wystapié réine postaci tego rownania, jak na przyklad =p-R-T (2.35) gdzie zamiast objetosci wlasciwej wprowadzono v 5 gestose, Mnozac réwnanie (2.34) przez mase czasteczkowa M, parametrem termicznym staje sie objetosé molowa (Mv), a réwnanie przyjmuje postaé p- (Me) =(MR) -T (2.36) gdzie (MR) jest uniwersalna stala gazowa réwna (MR) = 8315 [ata Indywidualna stata gazowa, znajac mase czasteczkowa gazu, Mozemy wyzna~ ezyé z zaleznosci _ (MR) _8315[__ J Ro MM ler (237) JeSli objetosé wiasciwa v zastapimy przez stosunek objetosci do masy vk, otrzymuje sie nastepng postaé réwnania p-Vam-R-T (2.38) lub, gdy ilos¢ gazu wyrazona jest ilogcia n kilomoli, otrzymuje sie postac p- V=n-(MR)-T (2.39) Dla gazu bedacego w ruchu podezas przeplywu przez rurociagi parametrem jest objetosciowe V lub masowe tit natezenie przeptywu albo tez strumieri kilomo- lowy a, Réwnanie stanu gazu moze wtedy mieé postaé p-Vem-R-T (2.40) lub p-Ven-(MR)-T (241) Réwnanie stanu gazu moze byé wykorzystane wielokrotnie do opisu stan6w termicznych 1 i 2 tego samego czynnika termodynamicznego. Dzieki temu mozna zawsze wyznaczyé brakujacy trzeci parametr w punkcie 2 przy znajomoésci stanu Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniew punkcie 1 lub dwéch parametréw stanu w punkcie 2, jak to wynika ze zwiazkow miedzy parametrami ae a a8 (2.42) stad otraymujemy ane (2.430) V2= a : z (2.43b) ee qh (2.43¢) 2.11. Przemiany gazowe Przemianami rzqadza prawa zachowania energii, czyli pierwsza i druga zasada ter- modynamiki. Przemiany opisuje sie za pomoca relacji miedzy parametrami stanu gazu na poczatku i koricu przemiany oraz réwnaniami kalorycznymi do obliczania ciepla i pracy wytwarzanych przez gaz lub dostarezanych do gazu podlegajacego przemianie termodynamicznej w uktadzie zamknietym, otwartym albo w urzadze- niu przeplywowym. Szczegélnie przemiany termodynamicane w przeplywach be- da przedmiotem dalszej analizy. Przemiany sq przedstawione na wykresach stanu gazu, zwlaszeza na wykresie p-v lub wykresie p-V dla masy mr. Na wykresie p-V pola przedstawiaja prace (rys. 2.8). Rys. 2.8. Praca na wykresie p-V Pole pomiedzy linia przemian a osia V jest praca bezwzgledna przemiany po- wiekszona © prace tarcia. Pole pomiedzy linia przemiany a osiq p jest praca tech- niczna powiekszona 0 prace tarcia. Dla przemian beztarciowych L,=0 oraz pola te w calosei wyrazaja prace Ly» i Ly». Rozdzial IL 35 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczneWykresem stanu gazu jest tez wykres T-s lub wykres T-S dla masy mi przed- stawiony na rysunku 2.9. Pole pod linia przemiany na wykresie T-S przedstawia ciepto catkowite, bedace suma ciepla dostarczonego z zewnatrz i ciepla tarcia Sz Qna= rat Qe J T-ds (244) 8 Ciepto jest dodatnie, gdy przemiana przebiega w kierunku wzrostu entropii, a ujemne, gdy w kierunku spadku entropii. a) Rys. 2.9. Ciepto wlasciwe (a) i cieplo dostarczone na wykresie T-S (b) Dla przemian beztarciowych Qy=0 oraz cale pole pod linia przemiany przed- stawia ciepto dostarezone Qy_». Wéwczas podstyczna pod linia przemiany na wy- kresie T-s jest cieplem wiagciwym czynnika w danym punkcie przemiany. Wynika to z nastepujacego przeliczenia ds 2.11.1. Izobara Izobara jest przemiana, podczas ktérej cignienie czynnika nie zmienia sig, p=idem. Przy izobaryeznym przeptywie ciepto przemiany wynosi Qhg titi -) =the, (T2- TY (2.45) a praca techniczna —JVadp-ips=0 (2.46) y gdy# dp=0 i Ly=0. Przemiana musi by¢ beztarciowa, bowiem tarcie powoduje spadek cignienia. Lar ——— ______ 36. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnie! konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieZ réwnania stanu gazu wynika BR ey a a czyli %2 Tz Ss (2.4; % 1; (2.47) Dla przeplywu gazu gdy fir = idem zachodza zwiazki (2.48) Na wykazie p-V izobary sq rownolegie do osi V, na wykresie T-s sq krzywymi wykladniczymi. 2.11.2. Izochora Izechora jest przemiana, podezas ktérej objetosé wlasciwa jest niezmienna u=idem, co jest rawnoznaczne z niezmiennoscia gestosci p= idem. Praktycznie jedynym sposobem realizacji tej przemiany jest przemiana zamknieta m=idem w zbiorniku o stale] objetosci V = idem. Praca bezwzgledna przemiany izochorycznej wynosi L12=0 (2.49) co wynika z niezmiennosci objetosci dV = 0. Praca techniczna natomiast jest rowna Py Ps tna J Vedp=-¥ J dp yy Py 2.50) La-a=V-(pi—P2) oo Praca techniczna, jak wiadomo, ma sens w maszynie przeplywowej, w ktére] jest realizowana dana przemiana. Przemiana izochoryczna jest dobra aproksymacja przemiany cieczy lub gazu o niezmiennej gestosci, czyli medium niescisliwego, za Jaki mozna uznaé gaz w wentylatorze, zwlaszcza niskocisnieniowym. Dlatego moc napedowa wentylatora mozna obliczyé z rownania (2.50). Odpowiada ona stru- mieniowi pracy dostarczonej do gazu w wentylatorze, jak to przedstawia wz6r Ny=-Lya=V-(p.—py)=V- ap (2.51) Rozdzial 11 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne 3738 Ciepto przemiany izochorycanej wynosi Q)-2=M + Cy: (Tz- Ty). Na wykresie p-V izochora jest réwnolegta do osi cisnienia. Na wykresie ciepta jest ona bardziej stroma od izobary, gdyz c, > ¢,. Podstyczna c odpowiadajaca cie- piu c, na wykresie 2.9a jest zatem dla izochory krétsza. Zaleznos miedzy parametrami stanu gazu okregla sie z rwnania Clapeyrona P_R re idem, ezyli Po _Te == 2.52) a Th eH) 2.11.3. Izoterma Izoterma jest przemiana, podczas ktérej temperatura czynnika jest niezmienna, T=idem, zmienia sie natomiast cisnienie i objetosé wlasciwa. Ze statosci T wynika stalosé energii wewnetrane}. Zatem na mocy pierwszej zasady termodynamiki cie~ plo jest rowne pracy bezwzglednej i technicznej, czyli 2 Vz av Vo bya=bna= O28] paVea-V | Pep Vinge (2.53) yy Yy i Z réwnania stanu gazu wynika p-Vsidem (254) czyli py V1 =P2"'V2- Jezeli izoterma jest realizowana w maszynie przeplywowej, to wowezas p-V=idem, ezyli pi Vip V2 (255) Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanieMoe uzyskana lub dostarezona N;=[y,_9 jest rowna cieptu Q)_>, czyli Ni=Quarpr Vy in 256) 2 Na wykresie p-V izoterma jest hiperbola réwnoosiowa, za na wykresie ciepla jest réwnolegta do osi entropii. Réwnanie (2.55) jest réwnaniem Poissona, w ktérym wykladnik przy V jest réwny jeden. 2.11.4, Adiabata Z é Adiabata jest przemiana, podczas ktdrej czynnik zmienia sw6j stan bez wymiany ciepla, czyli dq =0. Przemiane rzeczywista mozna traktowa¢ jak adiabate, gdy dzieki szybkiemu przebiegowi przemiany, ilos¢ wymienianego ciepta jest znacznie mniejsza od zmia- ny energii czynnika. Prace przemiany dla robocze} maszyny przeplywowej oblicza sie ze wzoru eo Neigosi =i) tit-R- Ty ) Ky (257) = Pl Z drugiej zasady termodynamiki wynika, Ze ape a = Heo (2.58) gdyz cieplo tarcia jest nieujemne. Entropia podezas przemiany adiabatycznej nie maleje. Dla adiabaty odwracalnej dqr=0 i ds =0, a wiee s = idem, stad jej nazwa — izentropa. Odwraealne i nieodwraealne przemiany adiabatycane o tym samym sta- nie poczatkowym i wspéInym koricowym cisnieniu przedstawiono na wykresie T-s, na rysunku 2.10. ao 8 t, fp Rys. 2.10. Adiabata w wentylatorze rzecazywistym Q<< Nj Rozdzial IT Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne 39Wskutek nieodwracalnosci adiabaty przy sprezaniu adiabatycznym nieodwra- calnym zuéywa sig wiece] pracy niz w przypadku odwracalnym. Stopiert nieod- wracalnosei adiabaty w maszynie przeplywowej charakteryzuje sig za pomoca sprawnogei wewnetrzne] maszyny bedace| stosunkiem odpowiednich prac tech- nicnpeh Nis_ias~ 4 NP Bah ee Zalemosé miedzy parametrami termicznymi dla adiabaty odwracalnej (dq=0 i dgy=0) wyprowadza sig z rownania du+p-do=0, do ktérego wstawiamy kaloryczne rownanie stanu gazu doskonalego du=c,-dT oraz roéniczke zupeina dT obliczona z réwnania Clapeyrona ar=4 (p-dv+0- dp), otrzymujac z L(p:do-+o-dp)+p-do=0. Po przeksztalceniach otrzymamy Cy: 0+ dp +(e, + R)p-do=0. Uwagledniajac c, + R= cy oraz wyktadnik adiabaty K ~ (2.60) po rozdzieleniu zmiennych otrzymujemy réwnanie dp , dig (261) poo Calkowanie tego réwnania jest proste dla gazu doskonatego, dla ktérego x= idem. Po scatkowaniu mamy p-v*=idem. (2.62) eee 40 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniePodstawiajac za v= T/P, otrzymamy 1k ® .T=idem (2.63) oraz dex lex piX -Tp=p2% + To. Po przeksztalceniu olrzymuje sie Is ei P2 (2.64) W podobny sposéb z (2.62) mozna wyprowadzié zwiazki T- v1 sidem p: V*=idem (2.65) T-V*"l sidem a poslugujac sie strumieniami zaleznosci p-V¥sidem i T-V"1sidem (2.66) Wz6r na strumiefi pracy moéna wiec wyrazi¢ jako funkejg parametrow ter- micznych ee . T, Nj= Lyp= tity ea npaivg (Bat )oie aT |] 5 =| (267) Miedzy pracami zachodzi réwnanie Ly2=K-Lya (2.68) Kappa dla gazéw L-atomowych wynosi k= 1,66, 2-atomowych k= 1,4 i 3-ato- mowych = 1,33. Rozdzial II Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczne 41ord 2.11.5. Politropa Politrope definiujemy jako zamknieta przemiane przebiegajaca zgodnie z rowna- niem pV" =idem (2.69) w ktérym stala n nosi nazwe wykladnika politropy. Zajmijmy sie politropa beztarciowa. Politropowa prace sprezania oblicza sig ze wzoru n-1 =. p.t,.|[22) 9 - Ina=G—q RT [e) (2.70) Strumien pracy wynosi #1 Sp. geal gy P2) nm _ Nea bp games RT le) | (271) Ciepto wiasciwe politropy jest stale w kazdym punkcie przemiany i wynosi n-« cal (2.72) Waér na ciepto dostarczone ma postaé Qygem-c-(T2-T) (2.73) Zaleznosci miedzy parametrami stanu gazu sq takie same jak dla adiabaty, gdy w miejsce x podstawi sie wyktadnik m. Poprzednio oméwione przemiany sa szczegélnymi przypadkami politropy. Dla »=0 mamy izobare; n= 1 mamy izoterme; 2 == mamy izochore; n =x mamy adiabate. 2.12. Mieszaniny gazéw Przy transporcie gaz6w przemystowych mamy do czynienia z mieszankami pier- wiastkéw gazowych, dla ktorych konieczne jest okreslenie gestosci w celu doboru wentylatora, a zwtaszcza mocy silnika napedowego. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanieMieszaniny gazéw sq zawsze roztworami 0 nieograniczonej rozpuszczalnosci, a zatem nie ma éadnych ograniczeri co do proporeji poszczegélnych skiadnikéw. Skiad mieszaniny okreslamy za pomoca udzialéw, bedacych stosunkami ilosci sktadnikéw do ilogci mieszaniny. W zaleénoSci od miary ilosci sktadnika i miesza- niny otrzymujemy rézne udzialy: — objetosciowe Vy = V hp - molowe n w= a (2.74) - wagowe gdzie: m= — masa mieszaniny, n — ilogé kilomoli mieszaniny, V — objetosé mieszaniny, i = indeks, dotyczy sktadnika mieszaniny. Indeksy T, p oznaczaja, ze obie objetogci zredukowane sq do tego samego stanu gazu. Udziat molowy jest liczbowo réwny udziatowi objetosciowemu. Miedzy udzialami objetosciowymi, molowymi i wagowymi zachodza relacje nana Rae a (2.75) Cignienie czasteczkowe i-tego skladnika gazu mozna obliczy¢ ze wzoru pattie (2.76) Zastepeza mase dla mieszaniny gazow oblicza sig ze wzoru Mey My; @77) Molowe cieplo wyraza sig za pomoca zwiqzkow Mey=Erj+ (Me), i Mey = Er; (Mep)j (2.78) ee — Rozdzial IT 4B Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczneZastepeza indywidualna stala gazowa mieszaniny ujmuje zapis a R= 5G, Mp (2.79) R=Eg;-Re Parametry termiczne mieszaniny pozwalaja okreglié jej gestoSé na podstawie wzoru Clapeyrona. 2.13. Gazy wilgotne Bardzo duze znaczenie w transporcie powietrza wentylacyjnego odgrywa powie- trze wilgotne. Ogélnie gazem wilgotnym nazywamy mieszanine gaz6w, z ktorych jeden mo- ze podlegaé procesom zmiany stanu skupienia w danym przedziale amian tem- peratury i cisnienia. Najezescie] spotykanym w praktyce przykladem gazu wilgot- nego jest powietrze wilgotne nawilone para wodna, w zakresie parametrow oto- czenia. Podezas przemian, jakim podlega powietrze wilgotne, ilogé zawartej w nim. pary wodnej moze sie zwiekszaé w wyniku parowania kontaktujace) sie 2 nim cieezy lub tez pary tej moze ubywac w wyniku procesu odwrotnego. Sklad pozo- stale| czesci powietrza wilgotnego nie ulega zmianie. Czesé gazu wilgotnego nie zmieniajaca stanu skupienia nazywamy gazem SU- chym a jej wielkosci bedziemy oznaczaé indeksem g. Substance nawil?ajaca nazy- wamy wilgocia i oznaczamy indeksem p (para wodna). W odrégnieniu od skladnikéw zwykle] mieszaniny, wilgoé w stanie gazowym nie moze byé zawarta w gazie wilgotnym w dowolnej ilosci. Jej udlziat jest ogra- niczony taka iloscia, przy ktérej cignienie ezastkowe pary jest rowne ciSnieniu na- sycenia p, odpowiadajacemu temperaturze gazu wilgotnego. Cisnienie czastkowe pary wilgoci speinia zatem warunek Py SPs (2.80) Na przyklad dla powietrza o temperaturze 30°C, nawilzonego para wodna cignienie czastkowe pary wodnej wynosi 4240 Pa, a zatem pr2y cignieniu 1 bar eee 44 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadni konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniudzial abjetosciowy pary wodnej w powietrzu zgodnie ze wzorem (2.76) nie moze preekroczyé 4.2%. Gaz, dla ktérego p)=py jest gazem nasyconym wilgocia. Do- datkowa wilgoé ponad te, ktéra powoduje nasycenie, wystepuje w postaci ciektej. Jezeli sa to drobne kropelki cieczy zawieszone w gazie wilgotnym, to méwimy wowezas, Ze gaz jest zamglony. Powietrze wilgotne moze byé traktowane jak gaz doskonaly. Diatego znajduje zastosowanie prawo Daltona, ktére brzmi ciSnienie gazu wilgotnego jest sume cisnien czgsteczkowych gaz suchego i pary P=Pe+Pp (281) Dla okreslenia zawartosci wilgoci uzywamy tzw. wilgotnoéci wzglednej 9, Jest to stosunek masy pary zawartej w danej objetosci powietrza wilgotnego do tej masy pary, ktéra by to powietrze nasycila } (2.82) Lv Daielac licznik i mianownik przez objetosé powietrza wilgotnego V, otrzyma- my stosunek gestosci | Pr ca () (2.83) Oznaczenie bis dotyezy pary nasyconej suche} przy cisnieniu p, Za gestosci Pp i py do (2.83) mozemy podstawié relacje z réwnania stanu gazu, otrzymujac Pe Ry: T Py =—2—=|2 2.84) cy B () (2.84) Ry + Wilgotnos¢ wzgledna jest zatem stosunkiem cisnienia czastkowego pary wod- nej do cisnienia pary nasyconej. Stosowany jest réwniez stopiert zawilzenia gazu x zwany wilgotnoscia bez- wzgledna zdefiniowany wzorem _ Ty kg wilgoci hte kg gazu suchego (2.85) gdzie x nie jest udziaiem masowym wilgoci w powietrzu wilgotnym Przy pomiarach stanu termicznego gazu wilgotnego mierzymy jego cisnienie P, temperature f i wilgotnosé wzgledna 9) Rozdziat II Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczneDla temperatury # znajdujemy cisnienie nasycenia pary p, i z rownania (2.84) obliczamy cisnienie czastkowe pary wodne} Pp= Or Ps (2.86) Cignienie czastkowe gazu suchego wynika z prawa Daltona (2.81) Py=P- O° Ps 28”) Wyznaczajac mase pary i gazu suchego 2 réwnania Clapeyrona m= ev POR, T Vv te BT Re: i wstawiajac je do rownania (2.85), otrzymujemy Reb Ry Pg a po uweglednieniu (2.86) i (2.87) oraz odwrotnej proporcjonalnosci pomiedzy indywidualna stata gazowa a masq drobinowa z réwnania (2.37) otrzymamy My "Ps 99 Pp (288) x= My P-O8'Ps | POPP Na wykresach pary wodne} cignienie i gestos¢ pary nasyconej suche] sa ozna- czone znakiem bis, dlatego zostaly one wprowadzone do wzoru (2.88) Pray maksymalnej zawartosci pary w gazie wilgotmym 9; = 1, odpowiadajacy temu stanowi stopient zawilzenia wynosi Mp Ps x My P=Pe (2.89) Jezel x>x” gaz jest zamglony, wowezas zawartos¢ wilgoci x” odpowiada sta- nowi pary nasyconej suchej. Reszta tan. (x ~ x’) jest w postaci cieczy (mgly). Parametrem zwiazanym ze stanem termicznym gazu wilgotmego jest tzw. tem- peratura punktu rosy fy pokazana na rysunku 2.11. Jest to temperatura, do ktérej nalezy ochlodzié izobarycanie gaz wilgotny przy x= idem, by uzyskac gaz nasy- cony wilgocia @; =1, x=”. Pray takim ochlodzeniu nie zmienia sig cisnienie czast- kowe pary pp=idem. Natomiast ze spadkiem temperatury maleje cisnienie nasy- cenia i przy f=tp, cisnienie pp = ps(tR)- Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieZmierzenie temperatury ¢ gazu wilgotnego i temperatury punktu rosy fg umo- dliwia obliczenie wilgotnosci wzglednej ze stosunku pate) 1 (2.90) ° a a a te t Rys. 2.11, Punkt rosy na wykresie p-t Wilgotnosé wzgledna opréez metody punktu rosy (higrometréw) mozna zmie- rzyé za pomoca psychrometréw Augusta lub Assmana. Gaz wilgotny, traktowany jako mieszanina gazéw doskonalych, spelnia r6w- nanie Clapeyrona p-veR-T, pray czym indywidualng stata gazowa powietrza wilgotnego obliczamy z réw- nania My Sie Ro+xR, paket Re _ (MR) “My _ yo 240.622 ea l+x My l+x 1l+x Wiedy gestos¢ powietrza wilgotnego obliczamy ze wzoru a pale (2.92) lub z zaleznosci nt, +m, ™, m, ak Poi, ta saat tart Pe ktéra po uwzglednieniu rownania (2.83) przyjmuje postac P=Pet Op” (2.93) Rozdziat II 47 Podstawowe prawa przeplywowe i termodynamiczneGestogé gazu suchego obliczamy z réwnania Clapeyrona dla cignienia czastko- wego tego gazu Py _ P= Pp _P-O1-Ps PERT Re TR T Go4) a gestosé pary nasyconej suchej p” odczytujemy 2 tablic termodynamicznych. eee 48 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanie3. Podziat wentylatoréw | i schematy aérodynamiczno-konstrukcyjne 3.1. Definicja wentylatora Wentylatory sq maszynami przeplywowymi do transportowania powietrza 2 po- mieszczeri do otoczenia lub odwrotnie, a takze innych gazéw przez urzadzenia technologiczne za posrednictwem przewodow. Przekazanie energii potrzebnej do pokonania oporéw przeplywu odbywa sie w wimiku, podstawowej czegci sktadowej wentylatora. Drugim elementem skla- dowym wentylatora jest silnik, przewaznie elektryezny. Z tych dwéch czegci mon- tuje sig najprostsze wentylatory, stosowane do wydmuchiwania powietrza z obick- téw przez otwory Scienne lub do wymuszania obiegu powietrza w pemieszcze- niach czy komorach. W praypadku potrzeby transportowania caynnika rurocia- giem na dalsze odlegtosci, wirnik wentylatora musi zostaé wyposazony w obudo- we spiralng lub rurowa oraz krééce na ssaniu i Hoczeniu, ewentualnie aparat do regulacji wydajnosci, kierownice prostujace struge, zlaczki elastyczne, amortyzato- ry drgar, ulozyskowanie ze sprzegtem, przektadnie obrotéw i podstawe nosna, Wentylatory do technologii przemystowych uzupeinia sie, w zaleznosci od wla- éciwosci przettaczanego gazu, w odrzutniki ciepta, uklady chtodzenia tozysk, klapy wizyjne, siatki ochronne, uszczelnienia watu i naktadki antyerozyjne na topatkach. Ponadto w wentylatorach tych stosuje sie odpowiednie materialy odporne na tem- perature czynnika, na kwasy lub inne substancje Zrace, nieelektryzujace sig i nie- iskrzqce. We wszystkich galeziach przemystu, obok prostych wentylatoréw spelniaja- cych role maszyn dostarczajacych swieze powietrze do pomieszczerl, w ktérych przebywa czlowiek, coraz czescie] wykorzystuje sig wentylatory o znacznym sto- pniu skomplikowania konstrukeyjnego i duzych rozmiarach, spelniajace funkcje waznych maszyn technologicznych. Energia mechaniczna doprowadzona do wentylatora zamieniona zostaje na przyrost cisnienia statycanego (i dynamicznego) potrzebny do pokonania przepty- wowych strat cisnienia gaz: w urzadzeniach i preewodach. Strumieri energii jest ograniczony i najezeéciej do 1 kg czynnika przekazuje sig w wentylatorze w sposob clagty, za pomoca jednego lub kilku wirnik6w, prace !=9,94 Wh./Przekazywanie energii odbywa sie w przemianie otwartej, jak w kazdej maszynie przeplywowe] w odréznieniu od maszyny wyporowej 0 cyklicanym dziataniu. Wirnik powoduje przyrost kretu czynnika rownowazny momentowi obrotowemu dostarczonemu na wal. Dlatego wentylator nalezy do grupy maszyn kretnych. Jako synonimow uzy- ee — Rozdziat 111 9 Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamicano-konstrukeyjne50 wa sig nazw: maszyna wimikowa, rotodynamiczna lub turbomaszyna. Wszystkie ‘one oddaja istote jego dzialania. Nie ma wentylatoréw wyporowych. Czynniki transportowane przez wentylatory maja gestos¢ zblizona do gestosci powietrza. Umownie przyjmuje sig, ze gestog¢ p wynosi 1,2 kg/m, wowezas prace przekazana do gazu, o wartogci podanej w definicji wentylatora, réwng 1= 25000 J/kg moina przeliczyé sig na prayrost cignienia, ktére wynosi: Ap=!-p = 25000 Nm/kg : 1,2 kg/m? = 30000 N/m? = 3000 mm stupa wody. Wentylator, jak kazda maszyna przeplywowa, wytwarza przyrosty cignienia réznej wartosci zaleznie od przepustowosci dotaczonej do niego sieci oraz gestosci doplywajacego medium. Punkty przyrostéw cignienia uktadaja sig na wykresie w krzywa diawienia, bedaca funkcja strumienia objetosci. Krzywa diawienia na- zywana jest charakterystyka cisnienia lub spigtrzenia albo kraywa przyrostu cis- nienia. Ma ona ksztalt paraboli o wypuklogci skierowangj do géry i maksimum w poblizu osi cignieri. GataZ rosnaca jest znacznie krétsza od galezi opadajacej, zwanej robocza czescia krzywej diawienia. Na nie] znajduja sie: optymalny i no- minalny punkt pracy. Gdy wentylator pracuje bez rurociagéw gala opadajaca przecina of wydajnogci w punkcie maksymalnego wydatku. Lewa galad krzywej diawienia, rozpoczynajaca sig od punktu maksymalnego cignienia, nie posiada wiasnosci eksploatacyjnych, gdyZ na tym odcinku zachodza niestabilne procesy przeplywowe o charakterze pompazowym (patrz rozdziat 11.3). Charakterystyka spietrzenia podawana jest dla gestosci p = 1,2 kg/m’ i dla sta- tej liczby obrotéw wirnika n= const. Informuje o potencjalnych modliwosciach transportowania mediow przez instalacje w pewnym zakresie strumienia objetosci- Do instalacji nalezy tak dobraé wentylator, aby pracowal w punktcie optymalnym. Dobér taki nazywamy optymalnym doborem wentylatora. Jesli z oferty rynkowe| wybrano wentylator o najwy2szej dostepnej sprawnosci, w6wczas méwimy 0 op- tymalnym doborze optymalnego wentylatora. Peina charakterystyka, oprécz krzywej diawienia, obejmuje krzy we sprawnosci wewnetrznej i mocy potrzebnej do napedu oraz krzywe cisnienia i mocy akusty- cznej, a takze widmo. 3.2. Ksztalt powierzchni pradu stosowany w wentylatorach Powierzchnia pradu, po ktérej poruszaja sig czasteczki plynu w maszynach prze- plywowych, ma ksztalt leja. W ujeciu przestrzennym pokazano ja na rysunku 3.1 Powierzchnia pradu w postaci leja moze byé podstawa podzialu maszyn we- dlug kryteri6w zwiazanych z kierunkiem przeplywu, na ktorym zachodzi przeka- zywanie energii do czynnika. Na powierzchni leja wyodrebnié modna czes¢ wal- cowa AB i pierscieniowa EF, a pomiedzy nimi powierzchni¢ przejsciowa BE. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia Konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieW celu opisania mozliwych ruchéw czasteczki na powierzchni leja wprowadza sig prostokatny, przestrzenny uklad odniesienia, zlotony z osi wspéirzednych z, r, w. OS z poprowadzona jest przez Srodek powierzchni cylindryczne). Wokét niej lej jest obracany 2 predkoscia «9. Dlatego o§ ta wyznacza kierunek osiowy. Dwie pozostale osie leza w plaszezydénie pierscieniowej. OS r pokrywa sie z kierunkiem promieniowym pierscienia EF za$ o$ u okregla kierunek obwodowy. Dzi¢ki wpro- wadzonemu ukladowi mozna wyznaczyé wektory predkosci ezasteczki. Na walco- wej czeSci powierzchni leja czasteczka w punkcie A posiada predkosé bezwzgledna ¢, ktéra mozna rozlozyé na skladowa osiowa c, i obwodowa cy. Rys. 3.1. Powierzchnia pradu stosowana w wentylatorach jako kryterium podziatu maszyn Predkosé c jest wymuszona przez jedna z nieskosiczone} ilosci lopatek, jakie anajduja sie na wirujace| powierzchni pradu, posiadajacej w zwiazku z tym pred- kosé unoszenia w. Czasteczka na powierzchni moze przemieszcza€ sie rownied stycznie do ksztattu topatki z predkoscia w. Ztozony ruch czasteczki plynu sklada sie z ruchu wzglednego i unoszenia, dlatego T= 0 +0. Wegledem uktadu odniesienia z, r, u predkos¢ ta rozktada sie na skiadowa osiowa c, i sktadowa c, a c,=0. Ruch na powierzchni walcowej jest wiec dwuwy- miarowy. W czasie ruchu po powierzchni walcowej od A do B predkosé u jest Rozdziat Il Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne 51stala, zmienne sq natomiast predkosci: 7 oraz skladowe ¢; i G,. Skladowa c, decy- duje o przyroscie energii ezynnika na powierzchni pradu wskutek wzrostu kata Bnachylenia predkosci w lub zmniejszenia wartosci predkosci w. Na pierécieniowe} czesci EF powierzchni leja AF czasteczka w punkcie F posiada predkos¢ bez- wzgledna c, ktéra mozna roztozyé na sktadowa promieniowa c, i cbwodowa ¢,. Przeptyw jest tu réwnie# dwuwymiarowy, bo ¢, = 0. Przyrost sktadowej c, uzyskuje sie dzieki znacznemu wzrostowi predkoSci n wzdtut promienia r, wzrostowi kata 6 oraz zmniejszeniu wartosci w. Z powodu znacznego zwiekszenia sktadowej cy pomiedzy poczatkiem pierscienia a jego zewnetrzna Srednica, zwiaszcza na skutek wzrostu , przyrost energii gazu w czesci pierscieniowej jest wiekszy niz to ma miejsce na powierzchni walcowej. Na powierzchni przejsciowe} BE ezasteczka gazu ma trzy sktadowe C,, Cy, Cp jej tuch jest wiee przestrzenny (trojwymiarowy). Parametry kinetyczne sq posred- nie miedzy parametrami uzyskanymi na powierzchni walcowej i na powierzchni pierScieniowej. Skladowa osiowa predkoSci bezwzglednej c, i skiadowa c, nazy- wamy skladowymi merydionalnymi ¢,,. Sa uzyskane po zrzutowaniu na plaszczy2- ne poludnikowa (merydionalna, osiowa) predkosci bezwzglednych. Skladowe te decyduja o kierunku przeptywu gazu w wirniku i wydajnogci wentylatora. Jesli lej zostanie przecigty plaszczyzna rownoleznikowa (poprzeczna do asi), to rzuty predkosci bezwzglednej na te plaszczyzne sq skladowymi obwodowymi c, decy- dujacymi o spietrzeniu wentylatora. Tor styczny do predkogci bezwzglednej jest oznaczony przerywana linia dluga. Tor czasteczki w ruchu wzglednym, styezny do predkoéci tw, jest linia krotka. 3.3. Podziat wentylatoréw weditug kierunku przeptywu przez wirnik Analizujac przeplyw w przekroju merydionalnym przez wirniki wentylatoréw mozna wyodrebnié nastepujace kierunki przeplywu gazu: oe osiowe b) osiowy z przyspieszeniem merydionalnym, ¢) pétlosiowy, \ : d) pétpromieniowy, diagonalne 2) promieniowy odsrodkowy, f) promieniowy dosrodkowy, g) osiowo-promieniowy, h) peryferalny, i) promieniowy tarczowy, j) poprzecany. | promieniowe 52 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieNa rysunku 3,2 zestawiono schematy wieric6w wirnikowych i oznaczono wy- szezegélnione kierunki przeplywu gazu. Lopatki wirnikéw sa tak skonstruowane, aby podezas wirowania przekazaty do gazu energie poprzez. przyrost kretu. Jesli przy tym jest zachowany jeden z wymienionych kierunkéw, wéwezas jego nazwa przechodzi na maszyne. Na rysunku 3.2 sa wige zamieszczone schematy ideowe spotykanych wentylatoréw. a t % a a) halle 4 Rys.3.2. Kierunki przeplywu gazu przez wierice wentylatoréw [64] Rozdziat [IT Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne3.3.1. Wentylatory osiowe Przeptyw w wentylatorze osiowym, jak w kazdym innym, jest skutkiem dodania predkosci wzglednej w, do predkosci obwodowej 11; Dla naplywu niezawirowa- nego na krawedzi wlotowej lopatki wypadkowa predkosé bezwzgledna c; ma kie- runek osiowy. W obrebie wienica predkos¢ ta zmienia kierunek, odchyla sie od osiowego i wtedy mozna ja roztozyé na sktadowe: osiowa c, i obwodowa c,. Prze- plyw osiowy plynu odbywa sig po powierzchni cylindrycznej, dlatego predkos¢ obwodowa jest stala. Przyrost sktadowej c,, decydujacy o wielkosci energii prze- kazanej do gazu, zachodzacy tylko na skutek zmniejszenia predkosci v2 oraz po- wiekszenia jej kata nachylenia Bz, nie jest wiec zbyt duzy. Wentylatory osiowe wytwarzaja wiec male przyrosty cignienia przy stosunkowo duzej wydajnosci. Przeptyw osiowy jest dwuwymiarowy, podobnie jak przeptyw promieniowy. Wentylatory osiowe bez obudowy i kierownic nazywamy smiglami lub pro- pelerami. Znajduja zastosowanie w chtodnicach samochodowych oraz sq uzywane jako wentylatory stolowe, gabinetowe, sufitowe. Wentylatory_smiglowe o sredni- cach dochodzacych do 10m stosowane sq w chiodniach kominowych/ Spigcie to- patek na Srednicy zewnetrznej pierscieniem wirujacym oraz wykonanie topatek zwichrowanych o ksatalcie sierpowatym poprawia aerodynamike i obniza glos- nosé. Wytworzone przyrosty cisnienia sq i tak bardzo mate. Wentylatory osiowe z obudowa bez kierownic stosowane sa jako wentyla- tory Scienne i do chiodnic. W wielu przypadkach konieczne jest zastosowanie kierownic Rys. 3.3. Wentylator osiowy Rys. 3.4. Wentylator osiowy z kierownica za wirnikiem z kierownica w leju wlotewym Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanieWentylator przedstawiony na rysunku 3.3 jest wyposazony w kierownice za wirnikiem. Moze byé stosowany do transportu gazu przez rurociagi. Kierownica 3 likwiduje zawirowanie oraz urwnomiernia strumien opuszezajacy wirnik 2 z lo- patkami 1. Lopatki przekazuja energie do gazu w_przestrzeni_pierscieniowej [(D? - a?) n]/4, ktéra jest okolo 50% mniejsza od przekroju wlotowego. Predkosé gazu wzrasta tu dwukrotnie, a nastepnie w pelnym przekroju rury jest hamowana, zamieniajac si¢ na cignienie statycane. Wentylator z kierownica przed wirnikiem przedstawiono schematycznie na rysunku 3.4. Jest stosowany w takich ukladach, w ktérych potrzebny jest latwy dostep do silnika. Kierownica 2 usytuowana w leju wlotowym skraca konstrukeje. W poréwnaniu z wentylatorem z rysunku 3.3 jest on glosniejszy i mnie] sprawny. W grupie wentylator6w osiowych wyréznia sie bardzo wiele typoszeregow réaniacych sie stosunkiem Srednicy piasty do Srednicy zewnetrznej topatek D,,/D, lub rodzajem utopatkowania. Prawie wylacznie stosuje si¢ lopatki profilo- wane wykonane ze stali, stopéw aluminium lub tworzyw sztucznych. Istnieje pra- widiowos¢ ustalona na podstawie doswiadezen, ze dla tych samych obrotow i Srednicy wirnika ze wzrostem. D,,/D, rosnie przyrost cisnienia w wentylatorze. Wentylatory osiowe uchodza za maszyny glosniejsze od promieniowych. Maja wid- mo, ktére latwo jest jednak wyttumié za pomoca thumikéw absorpcyjnych. Wentylatory osiowe z merydionalnym prayspieszeniem strumienia wytwarzaja wyzsze przyrosty cignienia przy nizszej sprawnosci. Na rysunku 3.5 przedstawio- no schemat aerodynamicany takiego wen- tylatora. Posiada on ruchoma kierownice wlotowa 1 i stata kierownice wylotowa 2. Prayspieszenie uzyskuje sig na skutek Rys. 38, Schemat wentylatora zwezenia przekrojéw _piergcieniowych merydionalnego wirnika 3. Od nazwiska wynalazcy nazy- wany bywa wentylatorem Schichta [3]. Zmiana kierunku obrotéw wentylatoréw osiowych w przeciwieristwie do pro- mieniowych powoduje inwersje przeptywu. Jesli specjalnie dla tego celu skonstru- uje sig wirnik, to uzyskuje sie rowne wydatki w obu kierunkach, Takie wentylatory nazywa sie rewersyjnymi. Zmiane kierunku przeplywu uzyskuje sie dwoma me- todami. Jedna polega na zmianie katow na katy ujemne bez zmiany kierunku ob- rotéw. Drugi, lepszy sposéb uzyskania rewersji, wykorzystany jest w wentylatorze przeciwbieznym. Polega na zmianie katow topatek obu wirnikéw o kat 180° i jed- noczesnej zmianie obrotéw. Uzyskuje sig wowezas identyczne uklady wektoréw, Rozdziat 111 Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne 55jak w przeplywie pierwotnym, z tym ze przeptyw zachodzi_ przeciwnie. Nie- znaczne réinice w charakterystyce moga wynikaé z zamiany 161 pomiedzy dyfu- zorem i wlotem. Wentylatory rewersyjne znajduja zastesowanie w gérnictwie, gdzie w przypadku pozaru Zada sie szybkiego odwrécenia kierunku przepty- wu powietrza wentylacyjnego oraz we- ntylacji pomieszezeni okretowych i tuneli. AS Spotyka sie tez osiowe wentylatory u f, Ate dwustopniowe o zgodnym lub preeciw- \v vl bieznym kierunku wirowania, napedzane f dwoma silnikami, wytwarzajace duze spietrzenia przy niskim hatasie. Przyro- sty cignienia na wirnikach sumuja sie. Na rysunku 3.6 zamieszczono schemat ta- kiego wentylatora. Wentylatory przeciwbiezne maja mniejsze gabaryty od wspét- bieznych. Rys. 3.6. Wentylator przeciwbieany 3.3.2. Wentylatory diagonalne Wentylatory diagonalne wypelniaja luke pomiedzy osiowymi i promieniowymi. Na rysunku 3.7 [64] przedstawiono schemat réznych rozwiazan wentylatoréw pol osiowych napedzanych silnikiem 3. Wirniki 1 sq otwarte. Strumiexi z wirnika plynie na topatki kierownicy 2, zachowujac kierunek osiowy, lub wprowadzony jest do obudowy spiralnej 4, wyplywajac kré¢cem tlocznym. Rys. 3.7. Wentylatory pétosiowe z kierownica i obudowa spiralna 56 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowaniePélpromieniowy wirnik z multidyfuzorem wirujacym przedstawiony na ry- sunku 3.8 [64] posiada lopatki diagonalne 4 lub promieniowe 2 oraz wirujacy mul- tidyfuzor 5. Tareza nogna 1 jest zakrzywiona, co powig¢ksza komore wlotowa, w ktérej zachodzi zmiana kierunku przeplywu z osiowego na promieniowy. Wir- nik ma tarcze nakrywajaca. PKR RRR 5 4 Rys.3.8. Wimnik pétpromieniowy w komorze suszarnicze) 3.3.3. Wentylatory promieniowe W wentylatorach promieniowych energia do gazu jest przekazywana na promie- niowym kierunku przeptywu. Wezesniej naplyw do wentylatora i wirnika jest osio- wy. W komorze wlotowej wirnika zmienia sig na promieniowy. Gaz zwykle nie- zawirowany wplywa do odsrodkowego wirnika, w ktérym pomiedzy Srednica wlotowa D, i wylotowa D2 wystepuja rozne predkosci obwodowe. Pojawia si¢ efekt odsredkowy, dodatkowo zwiekszajacy przyrost cisnienia. Tego zjawiska nie ma w maszynach osiowych. Wentylatory promieniowe dzieki niemu wytwarzaja wy2sze preyrosty cisnienia. Zmiana kierunku wirowania na skutek falszywego praytaczenia do sieci faz silnika bardzo wyragnie obniza osiagi wentylatora i pro- wadzi do przeciazenia silnika. Istomy wplyw na osiagi przeplywowe ma starannie wykonana szczelina wlotowa, réwnomierny i symetryczny naplyw na wirnik bez opéénieri oraz zawirowari. Istnieje duza liczba rozmaitych rozwiazasi konstrukeyjnych posiadajacych sto- sunki grednic D,/ D2 od malych, w granicach 0,3, do duzych — 0,8, wimiki o réznej Rozdziat Il Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne 57szerokosci oraz réznym ksztatcie topatek. Wentylatory wysokocisnieniowe wytwa- rzajace spietrzenia do 15 kPa w jednym wirniku napedzanym silnikiem elektrycz- nym o obrotach 3000 1/min maja stosunek érednic okolo 0,3. Ze warostem tego stosunku oraz przy poszerzaniu wirnika wytworzone spietrzenie maleje, a wydaj- nogé rognie, Ksztalt topatki tez ma istotny wplyw na osiagi. Na rysunku 3.9 za- mieszczono schemat wentylatora promieniowego z wirnikiem o wycinkowo wy- kreglonym réznym stosunku Srednicy wewnetrane) wirnika Dy do zewnetrane| érednicy Dy oraz rétnych topatkach. Rys. 3.9. Wentylator promieniowy z réznymi rodzajami wirnikéw i topatek [64] Najezescie) stosowane sq topatki zagiete do tylu, ktérych kat fy < 90°, ozna- czone na rysunku liczba 4. Lopatki te, majac krzywizne w postaci tuku okregu lub spirali, gwarantuja wysoka sprawnos wentylatora. Oprécz lopatek zakrzywionych stosuje sie fopatki nachylone do tylu, wéwezas lopatka jest linia prosta, jak ozna- cone przez 2 i 3. Technologia ich wykonania jest tarisza a sprawnosé dostatecznie wysoka, Prawie nie stosuje sig topatek zagietych lub nachylonych do przodu, za wyjatkiem wentylator6w bebnowych, ktérych cechy konstrukcyjne przedstawia na rysunku 3.9 wieniec oznaczony liczba 1. Lopatki sa_krétkie, katy u wlotu §, = 90%, u wylotu okoto By ~ 140”, stosunek srednic ~0,8 oraz nigdzie nie spoty- kana ilosé topatek z= 42. W wirnikach tych przekazuje sie duza ilogé energii do gazu, jednak w postaci predkosci. Udziat cisnienia statyeznego do catkowitego przekazanego w wirniku jest maly, bliski zeru. Takie wirniki nazywa sie akeyjny- mi, Zamiana energii ruchu na przyrost cignienia zachodzi w obudowie. Wirmniki bebnowe nie moga pracowaé wirnjac w wolnej przestrzeni, a wspétpracujac z obu- dowami uzyskuja niskie sprawnosci, nie wigksze od 73+74%. Znajduja jednak za- stosowanie w urzadzeniach klimatyzacyjnych ze wzgledu na rownomierny szeroki strumient wyptywajacy z ramki wylotowej obudowy oraz niski hatas. W wirnikach promieniowych stosuje si¢ topatki o By =90", nie pokazane na rysunku 3.9, zwtaszcza w wirnikach bez tarczy nakrywajacej uzywanych do wen- Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanietylatoréw transportowych. Zakres stosowania jest stosunkowo waski, a sprawnos¢ nie przekracza 65%. Na rysunku 3.10 zamieszezono przyktad wentylatora promieniowego dosrod- kowego [64], mato stosowanego w praktyce. Jest konstrukeja, w ktérej topatki 1, wirujac na piascie, transportuja gaz przez kierownice 2 i kierownice koricowa 3 do tury pierscieniowej. Moze stuzy¢ jako stopier wentylatora odsradkowego. Uzyskuje niskie osiagi. Liczba cisnienia wynosi y= 0,24, a sprawnosé okoto 60%. VW Rys. 3.10. Schemat wentylatora dogrodkowego 3.3.4. Wentylatory osiowo-promieniowe W = wentylatorach osiowo-promienio- wych, ktérych przedstawiciela pokazano na rysunku 3.11 [47], przekazywanie energii do gazu nastepuje za pomoca sto- sunkowo dhugiej fopatki, ktéra w poczat- kowej czeéci dziala jak typowa lopatka osiowa, nastepna czes¢ jak lopatka pro- mieniowa. Lopatki otwarte wiruja w bli- skim sasiedztwie tarcay @ praystaniajacej wirnik. W wentylatorach ze wzgledu na y»strome” Jopatki nie obserwuje sie osa- dzania pytu, dzieki temu znajduja one za-—-Rys. 3.11. Schemat wentylatora osiowo- stosowanie miedzy innymi do transportu promieniowego Rozdzial Ti 59 Podzial wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjnepneumatycznego lekkich rozdrobnionych ciat statych o koncentracji fazy statej do 25%. Osiagi przeplywowe to: y= 1,1; @ =0,12; n) = 0,74. 3.3.5. Wentylatory peryferalne Wentylatory peryferalne wytwarzaja wy- sokie przyrosty ciSnienia w poréwnaniu do ich malych strumieni. Nazywane sq tez boczno-kanalowymi. Schemat takiego wentylatora jest pokazany na rysunku 3.12 [64]. Dziala on na zasadzie genero- wania ruchu w licznych kanatach pro- mieniowo-bocznych wzgledem tarczy nognej 2, usytuowanych na obwodzie piasty, w ktérych ptyn jest wielokrotnie promieniowo przyspieszany. Po opusz- czeniu jednej fopatki 5 poprzez kanal pierscieniowy 4 doptywa do nastepnej, plynac przez kolejne od wlotu 1 do wy- lotu 7 poprzez caty obwéd wirnika obra- cajacego sie w obudowie 3. Przeplyw obiegowy 8 ma charakter ruchu srubowe- go 9. Sprawnosé takich wentylatoraw wynosi ponize) 50%, a liczba cisnienia jest bardzo wysoka w=19. Maszyny te stosowane sq do wytwarzania poduszki powietrznej do transportu stos6w papie- ru, do transportu wstrzasowego réznych materialéw plaskich, odwadniania miaz- gi papierowej. Rys. 3.12, Wentylator boczno-kanalowy 3.3.6. Wentylatory tarczowe Wentylatory tarczowe skladaja sie z pakietu np. 20 tarcz adleglych od siebie 0 oko- to 2mm. Kanatem osiowym doplywa powietrze do kaddej tarczy i na zasadzie tarcia o powierzchnie wirujacych tarcz przeptywa na zewnatrz pakietu do obudo- wy spiralnej. Sq to niekonwencjonalne wentylatory, osiagajace liczby cisnienia y=06, przy bardzo malych wydajnosciach = 0,022 i sprawnosciach nj = 35%, Ze wzgledu na niski halas moga byé stosowane w praktyce. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieNa rysunku 3.13 przedstawiono bezwymiarowa charakterystyke takiego nie- typowego wentylatora badanego przez J. Radwariskiego. a Ooi 002 003 0,04 ® Rys. 3.13. Bezwymiarowa charakterystyka wentylatora tarczowego 3.3.7. Wentylatory poprzeczne W wentylatorze poprzecanym, schematycanie pokazanym na rysunku 3.14, prze- plyw dosrodkowy wykorzystany jest w kombinagji z przeplywem odérodkowym. Mi Rys. 3.14. Widok wentylatera poprzecznego i kierunek przeplywu gazu przez wimik przeciety plaszczyzna prostopadia do osi obrot6w Wimik typu bebnowego o wydluzonej szerokosci, dzi¢ki odpowiedniemu usy- tuowaniu otworé6w w obudowie, jest zasilany dosrodkowo gazem poprzez czesé obwodu wirnika, zaS druga potowa obwodu wyplywa na zewnatrz. Kierunek za- silania, jak i wyplywu z wirnika jest prostopadly, czyli zarazem poprzecany do Pa Rozdziat I 61 Podziat wentylator6w i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjneosi wirnika, stad wywodzi sie ich nazwa. Energia dostarczona na wal przekazy- wana jest do gazu w postaci cignienia dynamicznego, dlatego wentylatory te wspal- pracuja z kanalami opééniajacymi przeplyw (urzadzenia grzeweze) lub stosowane sq jako wentylatory stolowe, Osiagaja niskie sprawnosci do 50%, a liczby cignienia ye 2,2 sq podobne jak dla wentylatoréw bebnowych. 3.4. Podziat wentylatoréw wedtug innych kryteri6w Dalszymi kryteriami podziatu sa: ty Sposéb zabudowy wentylatora w instalacji. Wentylatory moga pracowat jako ssace, ssaco-ttoczace i tloczace. Przyktadem ‘wentylatora ssacego jest wentylator kopalniany gléwnego przewietrzania, kté- ry zainstalowany jest na koricu sieci z wydmuchem do atmosfery. Jako wen- tylator ssqco-tloczacy pracuje w sieci wentylacyjnej, w ktérej po stronie ssawne) znajduja sie filtr i nagrzewnica, za$ po stronie Hocznej przewody rozprowa- dzajace powietrze po budynku. W celu napowietrzenia wody w= zbiornikach stosuje sie wentylatory tloczace powietrze pod lustro wody; . Zastosowanie. Specyfika proceséw technicznych determinuje cechy konstrukeyjne na tyle, Ze rozwiazania wentylatoréw w sposéb istotny rézniq sie miedzy soba. Dlatego wyodrebniamy wentylatory: — ogélnego przeznaczenia, np. dachowe, bebnowe, — specjalnego przeznaczenia, np. energetyczne, — do transportu pneumatycznego, — morskie, — przeciwwybuchowe, — do transportu substancji chemicznie aktywnych wykonane z tworzyw sztu- cznych, — kopalniane, — inne. . Wielkosé wytwarzanego spietrzenia. Zaleanie od wielkosci wytwarzanego spietrzenia rozrézniamy wentylatory: — niskocisnieniowe AP. < 720 Pa, — Sredniocisnieniowe 720 Pa < AP, < 3600 Pa, — wysokocisnieniowe AP, > 3600 Pa. Rodzaj stosowanego napedu. W tabeli 3.1 zestawiono schematy réznych napedéw wentylatoréw osiowych oraz promieniowych. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieTabela 3.1. Rodzaje napedéw wentylatoréw Rodzaj napedu Wentylatory osiowe Wentylator; Jednostronnie ssace romieniowe Dwustronnie ssace Bezposredni eh ‘Sprzegtowy sprzegia sztywne lub podatne wae-f] aol Poprzez przektadnie mechanicane Poprzez przektadnie |pasowe eal. at. al eH lt} aaoFh. ett eptt Bezposredni z silnikiem wewnatra preeplywu -#- ih. oi ot fo] 5. Rodzaj regulagi wydajnosci. Wydajnosé wentylatora moze byé regulowana poprzez: — zmiane obrotéw silnika za pomoca falownikéw, przektadni mechanicznych lub silnikow wielobiegowych, — diawienie strumienia gazu klapa, przepustnica lub stozkiem, — zawirowanie gazu za pomoca kierownicy wlotowej. . Sposdb zasysania czynnika. Gaz do wimika moze byé zasysany jednostronnie lub dwustronnie. Na rysunku 3.15 przedstawiono schemat wentylatora dwustronnie ssacego. Wal wentylatora jest dwustronnie podparty. Wentylatory te charakteryzujq sie dua wydajnoscia. . Hosé wirnikéw w wentylatorze. W zaleznogci od ilogci wirnikéw rozrézniamy wentylatory: — jednostopniowe, — wielostopniowe. Na rysunku 3.16 narysowano schematycznie trzystopniowy wentylator osiowy, ktérego spigtrzenie jest réwne sumie spietrzen stopni. W konstrukejach promie- niowych stosuje sie rozwiazania wielostopniowe, takie jak pokazane na rysunku 3.17. Tloczenie pierwszego stopnia polaczone jest ze ssaniem stopnia drugiego. Zasilanie wlotu drugiego stopnia przez kolano jest rozwiazaniem niskospraw- nym, dlatego powiekszono promienie kolan przewoddéw laczacych oba stopnie. Rozdziat 11 Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne64 Rys. 3.17. Dwustopniowy wentylator promieniowy Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanie3.5. Poréwnanie charakterystyk cignienia wentylator6éw réznych typ6w Eksploatacyjne walory wentylatoréw mozna ocenié na podstawie przebiegu ich charakterystyk cignienia. Wentylatory promieniowe typu bebnowego na krzywej spietrzenia maja gte- bokie siodio niekorzystne z punktu widzenia wlasnosci przeplywowych. Mozliwa bowiem jest taka sytuacja, ze przy jednakowych oporach sieci sq dwa punkty pracy zatem bedzie to silnie niestabilny zakres charakterystyki zajmujacy okalo potowy zakresu wydatkéw. Krzywa taka przedstawiona jest na rysunku 3,18 jako linia 1. Powigkszanie stosunku srednic wirnika powoduje obnizenie krzywej liczby cisnie- nia oraz. splycenie siodia. 24 o—> be 0 02 04 O86 08 WO 4120 14 1.6 leu Rys.3.18. Poréwnanie krzywych spigtrzenia réznych wentylatoréw wybranych z rysunku 3.2 typu a i e prey zmianie katow i stosunku srednic [19] Zmniejszenie katow lopatkowych ponizej 90° korzystnie wplywa na ksztalt charakterystyki. Staje sie ona, na diuzszych odeinkach monotoniczna, a punkt ma- ksymalnego cignienia przesuwa sie bardziej ku zerowym wydajnosciom, jak to zachodzi na charakterystykach 3, 4, 5 na tym rysunku. iziat 111 jal wentylator6w i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjneWentylatory osiowe, jak to fatwo dostrzec z praebiegu krzywej 6, wytwarzaja mate spigtrzenia, ana krzywej dosy¢ czesto wystepuja uskoki, ktére w przypadku wentylatoréw osiowych z merydionalnym przyspieszeniem przechodza do postaci siodta. Charakterystyke wentylatora tego typu zestawiono z innymi krzywymi na rysunku 3.19 i oznaczono linia b. “TOO cL 18 oe 06 o4 {|__| 0 02 04 O68 OF 10 12 14 16 1,820 oh opt Rys. 3.19, Poréwnanie krzywych spigtrzenia wentylatoréw wybranych rysunku 3.2 = dotyczy typéw b, g, i, j Wirmiki tarczowe wytwarzaja przyrosty cisniefi monotoniczne w catym zakre- sie wydajnosci, co pokazano na rysunku 3,19 linig i. Zaleznos¢ jest prostoliniowa, nie spotykana w innego typu konstrukejach wentylatoréw. Wentylatory osiowo promieniowe maja charakterystyke cisnienia, taka jak oz- naczona litera g, podobna do krzywej 3 z rysunku 3.18. Obie konstrukcje maja promieniowe katy lopatkowe u wylotu. Gatad lewa na charakterystyce wentylatora osiowo-promieniowego opada Jagodniej i dla zerowej wydajnosci liczba ciSnienia jest wieksza, co dowodzi braku przeplywow powrotnych pray silnym zdlawieniu wentylatora w wirnikach typu g. Na charakterystykach wentylatoréw poprzecznych nie wystepuja siodta jak w wentylatorach bebnowych. Przyrosty cigniert w obydwu konstrukejach uzyskuja poréwnywalne wartosci, co potwierdzaja krzywa Ina rysunku 3.18 i krzywa j na rysunku 3.19. GalaZ rosnaca jest najdtuzsza ze wszystkich galezi na poréwnaw- czych charakterystykach cisnienia. Tym samym galaé opadajaca przydatna do wspétpracy z urzadzeniami jest w tych maszynach stosunkowo krétka. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadni konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanicNajlepsza charakterystyka spogréd krzywych poréwnanych w tym rozdziale jest krzywa 4 z rysunku 3.18 i krzywa i z rysunku 3.19, gdy2 sq monotoniczne w szerokim zakresie liczby wydajnosci. 3.6. Schemat aerodynamiczny i giéwne wymiary wentylatora promieniowego ‘Schemat aerodynamiczny jest cz¢sciq schematu konstrukcyjnego. Podaje geometrie czeSci przeplywowej, od ktérej zaleza osiagi wentylatora. Glownymi parametrami geometrycznymi sq wielkosci zwymiarowane na rysunku 3.20, ¢ oo Rys.3.20. Gldwne wymiary geometrycene wentylatora promieniowego Srednica zewnetrana wirnika oznaczona jest symbolem D3. Dalsze wymiary geometryczne oznaczone sq nastepujaco: D, — Srednica wewnetrzna wirnika, D, — Srednica otworu wlotowego, D, - Srednica rury (D, =D), by - szerokosé wirnika u wlotu, by — szerokos¢ wirnika u wylotu, B, — kat topatki u wlotu, fi — kat topatki u wylotu, — kat nachylenia tarezy przedniej, vj — promier jezyczka, 9; — kat jezyczka, fo — promieri wodzacy spirali, B — szerokosé obudowy, A = wysokosé okna wylotowega, Rozdziat 11 67 Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjnez = iloSé lopatek wirnika, G., — kat rezwiniecia spirali logarytmicznej, s = szezelina przywlotowa, x = zaglebienie leja wlotowego, & - grubosé topatki. Liniowe parametry geometryczne moga byé podane jako stosunek danego pa- rametru do Srednicy zewnetrznej. Stosunek taki nazywa sig wéwcezas parametrem wzglednym, zaznacza sie go daszkiem nad symbolem parametru, np. Dy = D;/Ds, by = b/Dy i inne. Optymalne parametry geometryczne pozwalaja uzyska¢ maksymalna spraw- nosé dla danego typu wentylatora. Sq ustalone na podstawie badas\ eksperymen- talnych, prowadzonych przez rozmaite zespoly badawcze metoda zmudnego eks- perymentu. Na podstawie literatury [1, 3, 6,25, 48, 54, 71, 72, 76, 77] wybrano nastepujace zakresy optymalnych parametréw geometrycznych: . OD D, = es =0,55+0,85, fp 3405, Easy By, 203405. y= 13+25°, By =8 +25, By =, +12+15°, Oy = 10° +30", 3.6.1. Rodzaje topatek w wimikach promieniowych Lopatki w wirnikach promieniowych moga by€ wykonane z blachy o stale), dosé znacznej grubosci lub uformowane na ksztalt profilu lotniczego. W obydwu ro- dzajach lopatek definiuje sie szkieletowa lopatki jako miejsce geometryczne srodkow 68 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieokregéw wpisanych w topatke. Ksztalt szkieletowej moze by¢ rozmaity, od tuku kola przez tuki spiral do odcinka prostego. W zaleznogci od sposobu usytuowania fopatki w stosunku do kierunku obwodowego i ksztaltu kraywizn fopatek rozréz- niamy Jopatki zakrzywione lub nachylone do tytu, do przodu lub promieniawe. Lopatki takie przedstawia rysunek 3.21 - litera a oznaczono topatke zakrzywiona do tytu o stale) grubosci, litera 6 topatke zakrzywiona do tytu, tzw. profilowa. Lopatka oznaczona litera c jest topatka o stalej grubogci nachylona do tytu. Rys. 3.21. Wirniki z lopatkami zagietymi @ i b oraz nachylona do tytu c Oprécz topatek zagigtych lub nachylonyeh do tylu konstruuje sie lopatki pro- mieniowe, pokazane na rysunku 3.22. Litera a oznaczono topatke promieniowa u wylotu, litera b promieniowa na calej swej dtugosci. Rys. 3.22, Wimiki z lopatkami promieniowymi u wyloty a i # oraz promieniowymi na calej dhugosci b oraz zagigtymi do preodu W wentylatorach bebnowych stosuje sig krétkie topatki zakrzywione do przo- du, ktére na rysunku 3.22 oznaczono litera c. Niezaleznie od ksztaltu szkieletowej lopatke opisuje si¢ za pomoca katéw B, i B). Lopatki nachylone lub zagiete do tyha maja By < 90°, fopatki promieniowe maja 62 =90°, a topatki nachylone lub zakrzywione do przodu maja fiz > 90°. Rozdziat II 69 Podziat wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne70 Wirniki 2 fopatkami zagietymi do tytu osiagaja wysokie sprawnosci, natomiast pray lopatkach zakrzywionych do przodu uzyskuje sie wysokie spigtrzenia prey niskiej sprawnosci. 3.6.2. Schemat konstrukcyjny wentylatora promieniowego Na rysunku 3.23 przedstawiono schemat konstrukcyjny wentylatora w najszerzej rozbudowanej odmianie. Rys. 3.23, Schemat konstrukeyjny wentylatora energetycznego do spalin Podstawowymi elementami konstrukeji sa: wimik, obudowa z lejem, silnik nape- dowy z podstawa. Elementy te stanowig najprostsza wersje wentylatora. W zaleznosci od zastosowania, konstrukeja moze byé poszerzona o nastepujace czeéi sktadowe: wlot kolanowy, kierownice wlotowg (aparat kierowniczy), ulozyskowanie ze sprze- stem, odrautnik ciepla, chtodzenie wodne lozysk Obudowa spiralna oraz wlot kola- nowy moga by¢ réznie usytuowane w stosunku do kierunku obrotow wirnika. Kie- runek obrotéw wimika okreglamy jako lewy lub prawy (rys. 3.24), patrzac na wenty- lator od strony silnika, czyli kierunku przeciwnego niz wlot strumienia V. Rys. 3.24. Sposéb okreslania kierunku obrotéw wentylatora: a) obroty tewe, wydmuch pod katem 270° do pionu, oznaczenie LG270; b) obroty prawe, wydmuch pod katem 90° do pionu, oznaczenie RD9O Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieWentylator na rysunku 3,24a ma obroty lewe oraz usytuowanie okna wyloto- wego wediug dawnej pozycji 6, co zapisujemy obecnie LG 270. Na rysunku 3.24b wentylator posiada obroty prawe, figura obudowy jest oznaczona dawna dwéjka (2), co zapisujemy dzis jako RD 90 wedtug normy [98]. Kompletny wentylator na rysunku 3.25 ma oznaczenie WWOax-56-24,5 LG 315 (A + KLG 45), silnik LG 0, wtaz LG 135. PoszezegélIne symbole oznaczaja: WWOax - typ wentylatora, 56 — wielkoS¢ Srednicy D,=56 cm, kt6ra jest takze rowna Srednicy Dj, 24,5 — obroty wentylatora 1/s, LG 315 = pozycja obudowy (ustawienie otworu wylotowego), A +KLG 45 — aparat kierowniczy A 2 wlotem kolanowym K ustawionym w pozycji LG 45. Rys. 3.25. Gznaczenie wentylatora oraz usytuowanie obudowy i wlotu kolanowego ~ WWOax-56-24,5 LG 315 (A + KLG 45) Potozenie otworu wylotowego okresla sie za pomoca symboli LG lub RD oraz kata w stopniach liczonego w kierunku obrotsw pomiedzy linia odniesienia 0°, a kierunkiem wyplywu strumienia V z otworu okna wylotowego. 3.7. Schemat i parametry geometryczne wentylatora osiowego Parametry geometryczne wentylatora osiowego przedstawiono na rysunku 3.26. Podstawowymi parametrami sa: Dy stosunek Srednic — B,* Rozdziat II 71 Podzial wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjne72 2 h wydiuzenie lopatki - 7-, ys P if wagledna wysokosé — # : 5, wzgledny luz promieniowy - ma 8. wgledna odleglos¢ migdzywiericowa - 7*, lip gdzie |, jest dlugoscia cieciwy topatki w palisadzie otrzymanej z przeciecia wierica wego powierzchnia cylindryczna o promieniu r potowiacym wydajnosé. Rys. 3.26, Parametry geometryczne wentylatora osiowego: w preekroju wedluznym Na rysunku 3.27 przedstawiono wielkoSci geometryczne palisady osiowej pro- fili. Profile moga mie¢ ksztait symetryezny, dwuwypuldy lub wklestowypukly (jak na rysunku 3.27). Czesto sa stosowane profile NACA. Profil topatki zmienia swa wielkosé, a nawet ksztatt wzdluz wysokosci, podobnie jak to przedstawiono w to- patce turbinowej na rysunku 3.28. Rys.3.27, Geometria palisady plasl Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieKat ustawienia lopatki w palisadzie jest zmienny wzdiuz wysokosci. Te skom- plikowane fopatki wykonuje sig w nielicanych wentylatorach. Najczesciej sa wy- konane w ksztalcie profilu podanym na rysunku 3.27, gdzie w kazdym przekroju ksztatt jest taki sam, a zmienne sa tylko katy §,, ustawienia profilu w palisadzie. Rys. 3.28, Prayklad zwichrowania topatki o zmieniajacym sig ksztatcie wadtuz wysokosci fopatki Geometria palisady jest okreslona przez: — ksztait profilu, — dhugoéé cieciwy profilu | — podziatke palisady 1, — kat ustawienia profilu w palisadzie B,,, — szerokos¢ palisady b. Szkieletowa wykonana moée byé w ksztatcie tuku kota. Wtedy promier kray- wizny R wynosi I Re + (3-1) sine sins Rozdzial III 73 Podzial wentylatoréw i schematy aerodynamiczno-konstrukcyjneoraz Bi+B2 Bu = (2) 8=B- By (3.3) Podziatka wirnika w przekroju m- D,, jest okreslona wedtug wzoru 1a Pe (3.4) a szerokos¢ fopatki w tym przekroju wedlug wzoru b=R- (cos B, — cos Bo) (3.5) 3.7.1. Schemat konstrukcyjny wentylatora osiowego Na rysunku 3.29 na schemacie konstrukcyjnym przedstawiono wymiary wentyla- tora osiowego WOx-40 [47]. W rurze usytuowany jest wirnik o 15 topatkach. Sred- nica zewnetrzna wirnika wynosi 400 mm, wewnetrzna 260 mm. Wirnik wykonany jest z tworzywa sztucznego. Za wirnikiem jest kierownica. Silnik elektryczny SKf 71-4 ma moc 0,37 kW i obroty znamionowe 1380 obr/min. Rys. 3.29. Schemat wentylatora WOx-40 74 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia Konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanie4, Teoria wentylatoré6w 4.1. Podstawowe réwnanie maszyn przeplywowych Leonard Euler jeszcze w osiemnastym wieku podat teoretyczne ujecie przeptywu przez kola wirnikowe. Rownanie Eulera opisuje bardzo uproszezony model prze- plywu, oparty na zalozeniach: — czynnik przeptywajacy jest nieScisliwy i nielepki, — wirnik ma nieskoriczona ilosé nieskoriczenie cienkich topatek, — w przeplywie przez wimik zachodzi symetria osiowa przeplywu, — caynnik jest wstepnie zawirowany. Korzystajac z zasady zachowania kretu (2.8), Euler dowiédl, Ze moment obro- towy przyloZony do wirnika idzie na przyrost kretu czynnika w czasie zgodnie z zasada mM==> (4.1) Po scalkowaniu otrzymujemy M= Ky —Ky = tity

0 tit = (ty 00> Coy — Fy = > Cay) = + (2 Cry = HT CL) (43) bowiem Up=rp OF uy ery: O- Moc jest tez iloczynem jednostkowej pracy /y.. i strumienia masy ri, Dlatego mozemy napisaé Nugteo = 1 Eyton =H (Bly = Cy = Wy Cay) z ezego wynika, Ze Vetoe = M2" Ce M1 Che (4.4) Jest to pierwsza postaé podstawowego réwnania maszyn przeplywowych zwa- nego tez réwnaniem Eulera dla maszyn przeptywowych. Méwi ono, ile energii a 76 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniejest przekazane do gazu w przeplywie przez wirnik Eulera (teoretyczny), speinia- jacym podane wezeSniej zatozenia Wykorzystujac twierdzenie kosinuséw w trdjkatach predkogci na rysunku 4.1, mozemy napisaé relacje: gage dy, dy cody, . wh 21d +8 — 20, cy cos en, ktére podstawione do (4.4) pozwalaja wyrazi¢ druga postaé podstawowego réw- nania maszyn przeplywowych 2 a 2 u3 = =¢ ea = (45) prey ezym: Fyteosiat (4.6) — czesé pracy catkowitej |... Zwiazana z przyrostem cisnienia statycznego, d-q uteodyn = (7) — czesé pracy zwiazana z przyrostem cignienia dynamicznego w wirniku. Obie postaci rwnania wimika sq stuszne dla maszyn osiowych i promieniowych. W wirmiku rzeczywistym wystepuje skoriczona ilos¢ lopatek, na skutek tego obniza sie ilos¢ energii przekazanej do czynnika. Fakt ten uwzglednia sie za po- moca liczby zmniejszenia mocy ul. Straty w przeplywie rzeczywistym ujmowane sa przez sprawnosé przeplywu wentylatora ny Rzeczywista praca przekazana do gazu wynosi Fy =H (ig - Cay — Hy Cay) T= Mo My (M2 Cau teh) (4.8) Rozdzial IV Teoria wentylatoréwPrzyrost cisnienia gazu w wirniku wentylatora wynosi pg =H My Pr (ily Coy = Hy“ Cy) 9) gdzie: = liczba zmniejszenia mocy, Np ~ sprawnosé przeplywu wentylatora, p — gestosé gazu, it, 4, = predkosci obwodowe u wylotu i wlotu wirnika, ty Cie — Sktadowe obwodowe predkosci bezwzglednych, Apy ~ spietrzenie (przyrost cisnienia) w wirniku obliczone z réwnania Eulera dla warunkéw rzeczywistych, Ite — praca jednostkowa przekazana do gazu w wirniku Eulera, APype — przyrost cisnienia gazu o gestosci p w wirniku Eulera, @ — predkogé katowa wirnika. Najezesciej wirnik zasilany jest bezposrednio z rurociagu bez udziatu kierow- nicy wlotowej. W takim przypadku skladowa c,,=0, a praca przekazana do czyn- nika wyraza sig wzorem Tatoo = Ha ° Cay (4.4a) oraz APuteo =P * #2 Cay dy = He My * Ho” Coy (4.8a) AP y= Ho Np P > Ma- Cou (4.9a) Spietrzenie Ap, mozna przedstawié w funkeji wydajnosci, wykorzystujac za- leznosci pomiedzy Czy i Ca, W tréjkacie wylotowym z rysunku 4.1 c. Cy = ty — ne (4.10) ai _ n'a etic Coe hs Poszukiwana funkeja ma postaé Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanie ¥, Ap, =H Tp Pte [oso saeObliczenia przeprowadzane sa w nominalnym punkcie pracy. Ze wzoru (4.11) mozna okreslié przebieg przyrostu cisnienia od wydajnosei dla innych punktéw pracy wentylatora. 4.2. Wydajnosé wentylatora promieniowego O wielkosci wytworzonego przyrostu cisnienia (spigtrzenia catkowitego) decyduja, jak wykazano powyzej, skladowa obwodowa predkosci bezwzglednej cp, i pred- kosé obwodowa 1 (4.9a). O wielkosci strumienia objetosci decyduje sktadowa me- rydionalna ¢>,- Z réwnania ciagtosci strugi zastosowanego do przekrojéw 1i 2 wirnika mozna wyliczyé skladowe merydionalne predkoéci bezwzglednej: Vat (4.12) Yen “1m =. Dy by pdzie wspétezynniki t) it, objasniono w rozdziale 4.11. Zakladajac, ze V,=V;, co odpowiada warunkowi stalej gestosci_ czynnika w wentylatorze, obliczyé mozna stosunek Sm Dr by fim Dz bp %" z ktérego otrzymamy predkos¢ Dy hy 2m = Stn Be a Z prostokatnego tréjkata predkosci u wlotu dla punktu nominalnego wyliczamy = 01° tg Bi = cum Predkogé cz_, mozemy zatem wyliczyé wedtug wzoru fom = 8 Bra Be a Zalezy ona od parametréw geometrycznych oraz obrotéw wirnika. Rozdzial IV Teoria wentylatoréw80 Wydajnosé wentylatora obliczymy wediug wzoru V=Ap- Com, gadzie: Ap=m-Dg-by:2 = praekrdj charakterystyczny u wylotu z kola wirnikowego "2 y uwzglednieniem grubosci fopatki, a po podstawieniu odpowiednich zwiazkéw otrzymuje sig ostatecznie wz6r 1 Vy=m Dy by mB (4.13) Obliczona wydajnos¢ jest wydajnoscia nominalna. Gdy kat strugi naplywajace] na topatke jest zgodny z katem geometryeznym jopatki, w6wczas mowimy, ze naplyw gazu na topatke jest styczny lub bezude- rzeniowy. Punkt pracy odpowiadajacy tym warunkom przeplywowym nazywamy nominalnym punktem pracy. W kazdym inaym punkcie pracy naplyw gazu jest niestyczny, Kat natarcia 88; przyjmuje wéwezas wartosci dodatnie lub ujemne, jak to widaé ze wzoru $81 = Bro - Bi (4.14) gdzie: By, — kat strugi u wlotu topatki, B, - geometryezny kat topatki u wlotu. Aby wyliczyé wtedy wydajnosé, nalezy do wzoru (4.13) zamiast B, wprowa- dzié wartosei katéw Pj, otrzymane z dodawania do geometrycznego kata lopatki katow natarcia 66,. Otrzymujemy wéwezas wzér 1 Ven-D,-by- m1 - tg (8, +58) ei (4.15) Ma on charakter bardziej ogdIny, gdyz pozwala obliczy¢ wydajnos¢ dla cate] cha- rakterystyki. Jezeli do wzoru (4.15) zamiast 5B, podstawimy wartosé AB, odezytana z wy- kresu na rysunku 4.2, otrzymamy wydajnosé, przy ktorej wentylator osiaga spraw- nosé maksymalng. Wydajnosé ta, zwana optymalna, wynosi Von => Dy by try - $8 (B1 + AB) = + (4.16) Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieAby odezytaé kat natarcia 4B, dla optymalnego punktu pracy, nalezy uprzed- nio obliczyé wyrazenie 's Ba wet (S= 1) ou} gdzie $ jest liczba wimika, kt6ra jest zdefiniowana wzorem D. 2 q s-(p] 2 oe z (4.18) a il 10°] aha ott apy ae} zt on} Ltt ““o 01 02 08 04 05 06 07 08 09 10 tg Be wes Rys. 4.2, Zaleznosé kata natareia AB) w punkcie optymalnym od wyrazenia tg Bop ta (S—1) [35] 43. Opis przeplywu przez palisade osiowa Stopiet osiowy sktada sie, podobnie jak stopien promieniowy, z wimika i kanalow nieruchomych. W elementach stopnia osiowego realizuje sig inna idee przeplywu niz w stopniu promieniowym, dlatego ksztalty wirnika, jak i kanaiéw nierucho- mych sq odmienne. Teoria przeplywu w stopniu osiowym opiera sie na zatozeniu przeplywu czynnika wzdiuz wspdtosiowych powierzchni cylindrycanych. Czaste- ezka ptynu posiada dwie sktadowe: skiadowa osiowa i obwodowa, Sktadowa pro- mieniowa jest réwna zeru, dlatego element plynu nie przemieszcza sig miedzy powierzchniami cylindrycenymi i speinia warunek réwnowagi sit promieniowych. Na powierzchni cylindrycznej w plaszczyénie wlotowej do wirnika, jak i wylotowe} z niego predkosé obwodowa jest taka sama. Nie ma wigc przyrostu predkosci obwodowej. Przyrost sktadowej obwodowej predkosci bezwzglednej uzyskuje sig dzieki zmianie predkosci wzglednej pomiedzy przekrojami ,.2” i ,,1". Osiaga sie Rozdzial IV Teoria wentylatoréw 8182 to dzieki odpowiedniemu ustawieniu lopatki i profilowi topatki majacej najczescie} postac skrzydla latniczego. Ksztalt topatki wirnika osiowego odgrywa bardzo istot- na role w przekazywaniu energii od wirnika do gazu, znacznie wieksza niz ksztalt fopatki w wirniku promieniowym, w ktérym spadek predkosci w i jej sktadowej obwodowej w, nie tyle zalezy od ksztaltu lopatki, co od przyrostu predkogci ob- wodowych pomiedzy przekrojami charakterystycznymi A, i Az (42 >>>) i wiel- kosci pola A; w stosunku do Aj. Z tego powodu maszyny osiowe wytwarzaja mniejsze spietrzenia niz maszyny promieniowe. Istnieje jeszeze jeden istotny powdd stosowania profili lotniczych: przyrost cis- nienia uzyskiwany jest pray duzych wartosciach predkosci wzglednych. Poniewaz straty w przeplywie przez Jopatki sq proporcjonalne do kwadratu predkosgci weglednej, wymaga to, aby przy oplywie profili fopatek nie dochodzito do oder- wania strumieni, 0 czym decyduja subtelnosci ksztattu. Na rysunku 4.3 przedstawiono schemat pelnego stopnia osiowego i palisade wimikowa oraz kierownicza otrzymane w wyniku przecigcia stopnia powierzchniq cylindryezna (2-m-r-&) i rozwinigcia przekroju na plaszczyZnie. Pelny stopiert skiada sie z kierownicy wstepnej, usytuowanej przed wirnikiem, wirnika i kierow- nicy koricowej za wirnikiem. W palisadach wykreslono po dwa kanaly miedzyto- patkowe oraz réwnolegtoboki predkosci w przekrojach charakterystycznych ,,1”, 2, 3", ol", prey caym predkogci bezwzgledne ¢; i cz rozlozono na sktadowa Gm (uzywa sie oznaczenia c,) 2godna z kierunkiem osiowym i skladowa obwedowa ¢,, oraz sktadowe wynikajace z rozlozenia ruchu bezwzglednego na ruch unosze- nia i wegledny. Rys. 4.3, Schemat stopnia osiowego i palisada wirnika oraz kierownicy kortcowe Wentylatory. Podstawy teoretycane, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanicLopatki w kierownicy wstepnej zawirowujq gaz c), # 0. Nie przedstawiono tej czeSci palisady, gdy% przekroju stopnia dokonano na odcinku k. W stopniu zwymiarowano szczeliny nadtopatkowa i miedzywiericowa, po- dziatki wirnika i kierownicy, szerokosci palisad, wysokosé topatki i promieri po- wierzchni cylindryeznej przecinajace| stopien. Dla przekroju wlotowego 1 i wylo- towego 2 obowiazuje réwnanie Eulera 4.4 lub 4.5. 44. Kinematyka i osiagi stopnia osiowego Zakladajac, ze gaz plynie stycznie do topatki, tréjkaty predkosci przedstawione na rysunku 4.4 pokazuja, jak pracuje topatka wzdluz swojej wysokosei. Pomijajac stra- ty na profilach, przy zachowaniu zalozeri do réwnania wirnika, topatki przekazuja do gazu energie w postaci spietrzenia catkowitego, ktére wynosi APite= PH (Cay Cry) = PFO Bey (4.19) gdzie: Pp = gestosé gazu, r — promieri usytuowania przekroju w stopniu (palisadzie), @ — predkosé katowa wirnika, Ac, — prayrost kretu w wirniku, podstawe ty Rys. 44. URlady wektoréw predkasci dla trzech preekrojéw wierica osiowego u podstawy fopatki, w polowie i u wierzchotka topatki Rozd: Iv Teoria wentylator6w 83Przyrost cignienia catkowitego na catej wysokosci topatek jest jednakowy, czyli APytoo = const (4.20) Gdyby spigtrzenie catkowite zmienito sig wzdtuz wysokosci topatki, to za- chwiana bylaby rownowaga promieniowa, a wiec pojawilyby si¢ skladowe pro- mieniowe ¢, i powierzchnia pradu nie bylaby cylindryczna, co jest sprzeczne 2 isto- tq przeplywu osiowego, Uwzgledniajac (4.19) w (4.20) i przyjmujac réwnoczesnie gestos¢ gazu oraz predkosé katowa wirnika za stale, w kazdym przekroju fopatki po wysokosci be- dzie speiniony warunek 1 Ae, = const (4.20a) Zgodnie z réwnaniem (4.20a) dla przekrojéw na rysunku 44 speinione sq wa- runki Py Bug STs Aly = Fey? ACaio (4.20b) gdzie: w = dotyczy przekroju u podstawy na srednicy Dy, z - dotyezy przekroju u wierzchotka na srednicy D,, - bez indeksu dotyeay przekroju potowiacego przeplyw. Aby w wirniku zachowaé warunek (4.20b) fopatki musza byé zwichrowane. Zwichrowanie jest prawidtowe tylko w jednym, zwykle obliczeniowym (znamio- nowym) punkcie pracy wentylatora. Z rysunku 4.4 mozna wywnioskowaé, ze gdy wydajnosé wentylatora sig zmniejszy, to warunek (4.20b) nie bedzie spetniony, bo przyrost obwodowej predkosci wzglednej bedzie wiekszy u wierzchotka nizu pod- stawy lopatki. Niedotrzymanie warunku ma miejsce réwniez przy zwigkszeniu wydajnosci, z tym Ze u podstawy nastapi wiekszy wzrost sktadowe} obwodowej predkosei wzglednej niz u wierzchotka. Powstajace wowezas skladowe c, sq na tyle mate, Ze nie powoduja istotniejszych bledéw oblicze przeplywu w stopniu. Na powierzchniach topatek wirujacych powstaja réznice cignient, ktore wywo- tuja przeplyw czynnika w kierunku osiowym, réwnoczesnie powodujac przyrost sktadowej obwodowej. Za wirnikiem umieszczona jest kierownica koricowa, kt6ra te skladowa obwodowa zamienia na osiowa, ezemu towarzyszy dalszy wzrost cis- nienia, Po wirniku i kierownicy zwykle usytuowany jest dyfuzor zmniejszajacy predkos¢ gazu do wartosci okolo 10+25 m/s, w zaleénogci od miejsca zainstalo- wania wentylatora. eee 84 Wentylatory. Podstawy teoretycane, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowanie4.5. Warunek réwnowagi sit promieniowych Element plynu doskonalego w ksztalcie plytki walcowej 0 grubosci nieskoriczenie maitej dr, przedstawiony na rysunku 4.5, znajduje sie w ruchu po powierzchni cylindryeznej o promieniu r. Jest to ruch dwuwymiarowy ze sktadowa osiowa c., obwodowa ¢y i bez sktadowe} promieniowej c,. Skladowa c, spowoduje oddzialy- wanie na element sily odgrodkowej F,, ktéra moana wyrazi¢ wzorem 2 Fp=dm ,, réwna sie podwéjnej predkosci obwodowej, czyli co, = 2. W tym przypadku stopieni reakcyjnosci jest réwny zero, a wirnik nazywa sie akcyj- nym. Rzeczywiste wimiki moga byé akcyjno-reakcyjne 2 przewaga wlasnosci re- akeyjnych, gdy ksztalt geometryczny wirnika zblizony jest do kola sprezarkowego lub © dominagji cech akcyjnych dla geometrii wirnika wentylatora bebnowego. Stopieri reakcyjnosci informuje, ile energii dostarczanej do wirnika w postaci energii kinetycznej zamienia sie w nim samym na cignienie. 4.8.2. Stopiert reakeyjnosci wirnika osiowego W stopniu osiowym 1 = 11, =u, zatem d-d, wiv jeg tS (45a) lub Faates =H (Coy C1) = Acy (44a) i Na ostat = a (46a) Stopien reakeyjnosci zgodnie z definicja, po podstawieniu odpowiednich zwiazkow wynosi ge Juteostat _ Gey — wp) oy +p) _ FW ie Dts Mey 2u- Acy Qu” Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieostatecznic pa ttn 2u (438) Z tréjkat6w predkosci na rysunku 4.4 (s. 83) wynikajq zaleznosci: ty 2 = Dey, Wy = Wy = Wyy— Wry = Ay , Wy + Wy = Wy + Wy, ktére pozwolily uzyskaé wa6r (4.38). 4.9. Wplyw krzywizny topatek na osiagi wentylatora Przyrost energii czynnika w wirniku przy tej samej predkoSci obrotowej n i tej samej predkosci merydionainej c,, uzalezniony jest od ksztaltu topatek, czyli katow By i Bp. Jesli przyjaé, Ze By =const a Bp jest zmienne, mozna rozréznié typy lopatek: a) zagiete do przodu By) > 90°, b) promieniowe u wylotu f= 90°, c) zagiete do tytu By < 90°. Aby przeanalizowa¢, jak due cignienie bedzie wytworzone w wimiku, w ktd- rym zmienia sie typ lopatki, na rysunku 4.7 narysowano ksztaity trzech topatek, ktére maja jednakowy kat B, oraz rézne wartosci katéw By wedlug ujecia przed- stawionego przez Grundmanna. Dla trzech typéw topatek tréjkat predkosci u wlotu jest taki sam, natomiast tréjkaty u wylotu dla poréwnywanych lopatek réénia sie ksztattem — od tr6jkata rozwartego B,>90", przez prostokatny z B,=90°, do tréjkata ostrokatnego B) < 90°. W wirniku zachowano réwnosé predkosci cy i coq, Oraz ¢),,=0. Dla przypadku, gdy kat predkosci bezwzglednej o=90°, kat By przyjmuje minimalna wartos¢, jaka mozna zastosowaé w wirnikach maszyn roboezych, gdyz skladowa cy, =0. Przyjecie w konstrukeji wirnika mniejszego kata fz Bamin- Kat Bmax okreslany jest dla warunku, zeby ¢o, = 2u. Przyrost energii w wirniku w zaleznosci tylko od kata fy, przy ustalonych pozostatych parametrach wirnika, jest liniowy, jak prezentuje to linia a na rysunku 4.8. Wykre- slono ja jako funkeje fy). od skladowej ¢2,, czyli posrednio od kata By dla umiesz- czonych u gory tréjkat6w predkosci o réznych katach Bp. Najwigkszy przyrost energii (cignienia) uzyskuje sie przy lopatkach pochylo- nych w przéd, najmniejszy przy lopatkach wygietych do tylu. Wigkszym warto- Sciom kata B odpowiada wiekszy przyrost, ale jednoczesnie wzrasta predkos¢ bez wzgledna c>. Zamiana energii kinetycznej na energie cisnienia odbywa sig poza wirnikiem w dyfuzorze, przy czym, jak wiadomo, z zamiana ta wiqza sie duze straty i dlatego sprawnosé maszyn z wimikiem o fopatkach wygigtych do przodu jest nizsza od sprawnosci, jaka otrzymuje sie przy topatkach wygietych do tytu. Wartosé kata By wplywa réwnied na ksztait kanalow miedzy topatkami. Przy katach B)<90° kanal jest diuzszy, lecz o lagodnej zmianie przekroju i kierunku. Warunki przeptywu sq wiec korzystniejsze, pomimo ze droga tarcia jest dtuzsza. Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniePaar 0 en,=U; Gay =2Up ou Ast ReO.5 Red Rys. 4.8. Prayrost energii caynnika w wirniku w zaleznosei od skladowej ca. czyli poSrednio od kata Bz Przy topatkach wygietych do przodu gwaltowna zmiana kierunku powoduje odrywanie sie strumienia od scian, z czym wiaza sie znaczne straty energii. Zatem wartosé kata Bj ma decydujacy wplyw na przyrost cignienia w wirniku i na spraw- nosé. Osiagniecie okreslonego przyrostu cisnienia mogna uzyska¢ dla fopatek wy- gietych do przodu przy mniejszej predkoSci obwodowe} niz dla topatek wygietych do tylu. Jezeli ponadto ilosci obrotéw sa te same, Srednica wirnika o topatkach wygietych do przodu bedzie muniejsza, a wige wentylator bedzie tartszy. Dla katéw wigkszych od Bomin i mniejszych od 90° przyrost energii odpowia- dajacy przyrostowi cisnienia statycznego (rzedna pomiedzy liniami b a osia odcig- tych ¢2,), jest wiekszy od przyrostu energii kinetyczngj. Stopieri reakcyjnogei wir- nika waha sig tu od 1,0 do 0,5. Dla kata B) réwnego 90° stopieri reakcyjnosci wynosi 0,5, gdyz ca, = Wa. Dalsze powiekszenie kata fy powoduje zmniejszenie stopnia reakcyjnogci od wartosci R=05do R=0. W zakresic katéw By > 90° przyrost energii kinetyczne] jest wiekszy od przyrostu energii odpowiadajacej cisnieniu statyeznemu. Dla kata Bomay gdy Rozdziat IV Teoria wentylatoréw 93y= 2 cata energia przekazana do gazu jest w postaci energii kinetyczne} rownej Iyteodyn =2 1B. Linia b ilustruje przyrost energii statycznej, zas linia a przyrost ener- gil catkowitej W wirnikach najezescie] stosuje sie lopatki wygiete do tyh. Dzigki mniejszym stratom wystepujacym przy zamianie cignienia dynamicznego na cignienie staty- czne oraz na skutek korzystnego uksztaltowania kanaléw miedzytopatkowych gwarantuja wysoka sprawnose. W wentylatorach, w przypadku gdy dazy sie do zmniejszenia wymiar6w ma- szyny ze wzgledu na je) przezmaczenie lub ceng, stosuje sig topatki pochylone w przéd lub promieniowe. Uzyskiwana w tym przypadku sprawnosé bedzie nizsza. Krzywizny lopatek pomiedzy Srednicami D, i Dz moga by¢ krzywizna loga- rytmiczna lub tukowa albo linia prosta. Praebieg zmian kata topatki dla trzech krzywizn o kacie wlotowym By, = 24° przedstawiono na rysunku 4.9. Dla kraywizny logarytmicznej kat fopatki na wszystkich promieniach posrednich jest staly, rowny katowi 8) f [mm Rys.49. Przebieg zmian kata topatki wzdluz promienia dla réénych rodzajow kezywizn Krzywizna tukowa, zwlaszeza 0 malym promieniu pozwala lagodnie zmieniat kat od fi, do By. Gdy promien krzywizny lukowej powieksza sie, lopatka staje si¢ coraz bardziej plaska. Przy promieniu krzywizny réwnym nieskoriczonosci topatka staje sie linia prosta. Przyrost kata By w odniesieniu do kata poczatkowego fopatki By wynosi wtedy nawet 200% przy stosunku grednic Dy/D,=0,68. Przebieg zmian kata f dla lopatki tukowej zapewnia tagodna zmiang przekroju kanalu miedzylopatkowego gwarantujaca dobra sprawnos¢ wentylatora. Znalazto Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieto potwierdzenie w licznych badaniach przeprowadzonych przez autora [32, 48, 65, 68, 72] na wirnikach 0 stosunkach Srednic od 05+0,7, w ktérych krzywieny jukowe 0 przyroscie kata By = By +10+15 pozwalaly osiagnaé maksymalne spraw- noéci wentylatoréw, Oprécz wymienionych krzywizn moga byé stosowane fopatki dwuhukowe bad wykreSlone metoda jednopunktowa o krzywiénie zwanej spirala Archimedesa. 4,10, Liczba zmniejszenia mocy W fikeyjnym wirniku Eulera bardzo cienkie strugi plynu doskonatego sa prowa- dzone przez nieskoriczona ilosé kanatow migdzytopatkowych. Kat wyptywu jak i wlotu gazu na lopatki jest rowny katom geometrycznym. W wirniku rzeczywistym istnieje skoriczona iloS¢ lopatek, kanaly staja sie sze- rokie, dlatego tak u wlotu, jak i u wylotu wystepuje zréznicowany profil predkosci weglednych i bezwzglednych. Powstaje on na skutek zlozenia dwéch rodzajéw przeplywu gazu. Jednego o ruchu postepowym w kierunku stycznym do topatek 0 profilu zlozonym z wektoréw predkosei w i drugiego ruchu wirowego o czestosci 2a, powstalego na skutek dzialania sil bezwladnosci ruchu obrotowego wirnika i sit Coriolisa. Kierunek ruchu wirowego jest przeciwny do predkosci obrotowej wirnika, Wywoluje na krawedzi splywu po stronie biernej lopatki przyrost pred- kosei wzglednej osiagajacej wartosé wax a Wax = 1 + 20-5 =w +a, zaé po stronie czynnej Win TOWN Win = Ww — 20 frw-0 a, gdzie a jest szerokoscia kanalu miedzylopatkowego w kierunku normalnym. Profile predkosci wymienionych ruchéw przedstawia rysunek 4.10. Rozktad predkosci wzglednych w kierunku normalnym do osi kanatu jest przebiegiem li- niowym. Przeplywowi postepowemu zachodzacemu przy nieskoriezonej ilosci to- patek odpowiada trojkat predkosci na rysunku 4.11 zbudowany z linii ciagtych, bedacy rezultatem dodania wektoréw predkosci 71 + U2,,=T,.. Dla skoriczonej ilosci topatek wir powstajacy w kanale miedzylopatkowym powoduje pochylenie wektora predkogci wzglednej w2.. w kierunku wiru 2m do pozycji wektora oznaczonego przez w . Trdjkat predkoSci zbudowany na jego pod- stawie przez dodanie predkosci #2 wyznacza wypadkowa predkosci bezwzgledna cy. Jest on wykreslany na tym rysunku za pomoca linii przerywanych. Rozdzial IV Teoria wentylatoréw 95Rys. 4.10. Ruch postepowy w i wirowy 2m w kanale rzeczywistym ae Aey=Awy, Rys. 4.11. Zmiana skladowych obwodowych na skutek wiru waglednego Z poréwnania obu tréjkatéw widaé, ze dla skoriczonej ilosci topatek skiadowa obwodowa ¢, predkosci bezwzglednej c, ulega zmniejszeniu w odniesieniu do skladowgj ¢,,.. dla nieskoriczonej ilosci topatek. Zmniejsza sig tym samym ilos¢ energii przekazanej do gazu. 96 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia | konstrukeyjno-elcsploatacyjne i zastosowanie |Mozna to mozna zapisa¢ tak Typ -sin By: @ Te sin By > Ng 4.43) 22° Con. 2: Coco Cay pe=i- Rozdzial IV Teoria wentylatoréw98 Gdy wydajnosé czynnika wynosi zero (Cy_, =0), predkoS¢ Coy.0, 2g0dnie ze wz0- rem _ Com eae PR By! réwna jest tH. Liczba zmniejszenia mocy dla wydajnosci zerowej wyraza sie wzorem 5 sinB, (4.44) Ho gdzie: z — liczba topatek w wirniku, B> - kat topatki u wylotu wirnika, Ho — liceba zmniejszenia mocy dla wydajnosci zerowej. 4.10.2. Rozwiazanie przeptywu wzglednego wedtug Ecka Eck przy rozpatrywaniu liczby zmniejszenia mocy uwzglednit dodatkowo wplyw sit bezwladnosci, dziatajacych w kierunku normalnym do toru elementu ptynu w ruchu weglednym, Wziat wiec pod uwage oddziatywanie krzywizny topatek i dtugosci kanatu miedzytopatkowego na liczbe p. Sily odsrodkowe wynikajqce z ruchu wzglednego po krzywidnie topatek zmniejszajq czestosé wiru u wylotu w stosunku do ezestosci wiru Stodoli. Srednia predkos¢ obwodowa wiru Ecka przedstawionego na rysunku 4.12 zmniejsza, po- dobnie jak w rozwazaniach Stodoli, sktadowa obwodowa predkosci cz... 0 wartosé Ac, Wynoszaca 4q= (4.45) gdzie Aw jest réznica pomiedzy predkogciami wzglednymi na tylnej i przednie} stronie topatki, Aw = wp; — Ww). Réénica cisnieri pomiedzy strona tylna i przednia topatki na promieniu r2 wynosi 1 2 Wa + Wop Ap =P (wh — 1) =P “(ay = 3p) 2 2p) 2 2p (446) Ap= pt, -Aw=p + ty -4Acy Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowaniePredkosé wy, na promieniu ry nie jest znana. Z réwnania predkosei wagledne| znamy tylko predkosé w2 w punkcie C. Dlatego zakladamy przyblizong réwnosé Wp * Wzp CO OZNacza, Ze predkos¢ wzgledna na promieniu r réwna jest predkosci na promieniu ry. Rys. 4.12. Szkic do obliczania liezby zmniejszenia mocy wediug Ecka Réénica cisniert Ap oddzialywuje na elementarna powierzchnig topatki 6 - dr sity oddalona od osi obrotu wirnika o odlegtos¢ r dajaca moment elementary. Sume momentéw sit pochodzacych od cignienia Ap, dzialajacych na wszystkie to- patki wirnika wadiud ich diugosci, moana wyznaczyé na podstawie wzoru n ty Me ¥ Maz J ap-r-b-draz-p-S=2-4-p-w,- Ae, -S (447) ial nh gdzie: 5 - moment statyczny fopatki, Ap - rdénica cisniert pomigdzy przednia i tylnia powierzchniqa topatki, = ~ liczba topatek, M = moment obrotowy wirnika Moment statyczny lopatki wyraza sig wzorem 5 s= | (r)-dr " (4.48) Rozdziat IV 99 Teoria wentylatoréwZaktadajac, ze (br) = b -r.= const, po scalkowaniu otrzymujemy 7 r D2 . s=(br) | dr=ty-r-7 Patance-nde(2) br 4 Moment wyrazony wzorem (4.47) jest rowny momentowi obrotowemu M przylozonemu do walu wirnika. Moment ten na podstawie wzoru (4.3) mozna dla skoriczonej ilosci lopatek ujaé jako tht v m- Dy: by Com P oy yea ity Cmy= C4 = m by: D: oR Pa ta an 8 ay (450) Uwzgledniajac zaleznosé c2,, / 12 =sin by oraz porownujac obie postaci wzo- row na moment, czyli (4.47) z (4.50), otrzymyje sie rownanie x Ap «2-1 Mey “$= 5 * DEB Com Cau P+ z ktérego wyliczamy 2 2 DE - bye Com T-DI- 62°C be, ag Si Ba ue au F2u 1 Que Cu Ady wk De -by tos Bo oraz 1 q ue (451) ee. 2 be in Bo 2z-S Po wprowadzeniu do wzoru (451) zalegnosci na moment § (449), dla (rb) = const, czyli hiperboliczne} zmiennosei szerokosci topatki, otrzymuje sie 1 4 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnie! konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosow.Ostatecznie wz6r na liczbe 1. wyprowadzony na podstawie rozszerzonych za- tozeri Ecka uzalegnia je) wartosé od trzech parametr6w geometrycznych. Do wzoru (4.52) mozna wprowadzié wspdlezynnik uwzgledniajacy oderwanie strugi. Poniewaz predkosé wzgledna po stronie tylnej topatki w, jest najwieksza, co potwierdza rozklad predkosci na rysunku 4.12, w tej okolicy, u wylotu wirnika, dochodzi do oderwania strugi (nie cala szerokos¢ kanatu a jest wypeiniona czyn- nymi strugami, lecz tylko jej ezesé eznaczona na rysunku 4.13 literka a"). Wystepuje wéwezas odchylenie wyplywajacej strugi od kierunku stycznego do topatki, ozna- czone za pomoca kata odchylenia strugi na wylocie 5B). Stosunek wymiaréw geo- metrycenych a"/a, wprowadzony do wzoru (4.52), dokonuje korekty czynnych ka- natéw przeplywowych. Wezesniejsze wzory dotyczyly wylacznie przeplywow bez oderwania. Rys. 4.13. Wplyw oderwania na czynna szerokosé kanatu migdzylopatkowego Eckert proponuje przyjmowaé a"/@=0,8 dla fopatek zagietych do tylu ia'/a=0,7 dla pozostalych krzywizn topatek. Wear postaci .=——— > dla (br) = const (4.53) nazywany jest wzorem Eckerta. Wpiyw oderwania strug uwzglednia takze Eck w swoim teoretycznym wzorze (452) za pomoca wyrazenia Rozdziat 1V 101 Teoria wentylatorowWe6r Ecka dla hiperbolicznej zmiennosci ksztattu topatki (br)=const i katéw By = 30+50° ma wtedy postac j=—— (4.54) 1S+LA- gg 1+ " 2-1-7 Dla statej szerokosci fopatki b= const w wentylatorach 0 Bz = 20+170° otrzymuje sie wz6r 1 eS — (4.55) 154+11- 90 1+ 2 at 2-(1-(2) ty Dla wysokosprawnych dmuchaw Eck proponuje nastepujacy wz6r A. pe (456) 15+24 & . 90 2 4.10.3. Inne wzory na liczbe zmniejszenia mocy Liezba zmniejszenia mocy nazywana bywa wspélezynnikiem cyrkulacji lub posliz- gu. Pierwsza formule do jej obliczania opracowat Kucharski w 1918 roku na pod- stawie przeplywu przez wirnik z lopatkami wychodzacymi promieniowo ze Srod- ka tarczy noSnej, co pozwalato przyjac, 2 B, =, =90° oraz stosunek D,/D2=0. W wimiku wyodrebnil dwie struktury preeplywowe, to jest wagledny wir oraz przeplyw glowny. Pomiedzy tymi strukturami zachodzi poslizg, skutkiem ktorego amniejsza sie kat predkosci wzglednej powodujacy zmniejszenie sktadowe} obwo- owe} Coyee— Acy = €2u- Formuta ta ma postaé zy 21S 1 p=s--tg & (457) ane 2 a [ane 4 n+ 1):(2n+ 4 gdzie n jest liezba calkowita. eee 102 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieKlaes do obliczer wentylatoréw wykorzystuje w26r Pfleiderera, stosowany Ww pompach ee (4.58) gdzie: ww’ = (0,65+0,85) 1 3 — dla wirnikéw promieniowych o By) < 90°, vaaoe-{i + ia) ~ dla wirnikéw osiowych. Sentek [5] proponuje w2dr czysto empiryczny uzyskany na podstawie wyni- kéw badari duzej ilosci wentylatoréw, przeprowadzonych przez jego wspélpra- cownikéw z AGH [65, 70, 71]. Wzér ma postaé hae a Igu=-278- 104 -[-igttg ai] * Dy 10° - ig 22? (459) gdzie: 2 ® 6 Be tg Oy = . te s= a n = indeks dotyczy punktu nominalnego, go7ssa7. ot], Pt _ ogg. tt =[s,07+5,97- 22), 21_o3o. bt a “Dy | Dy D," $ = liceba wirnika, © = liczba wydajnosci. Parametry geometryczne wentylatoréw promieniowych bedacych podstawa je- go opracowania wynosily: = = 0,50+0,72, hy De 0,36+0,50, Rozdzial IV 103 Teoria wentylatoréwz=9+12, B:, By= 15°+90°. W26r jest funkeja wszystkich istotnych parametrow geometrycznych wirnika oraz liczby wydajnosci. Dzieki liczbie 9 mozna obliczaé liczbe 4 dla dowolnego punktu pracy wentylatora. W literaturze spotyka sie liczne inne wzory do okre- élania wartosci p. w zaleznosci od wymiaréw geometrycanych wirnika jak w26r: Tuliszki, Strachowicza, Proskury, Traupla i innych. Wartosci liczby pt obliczone wedtug nich dla tego samego ksztaitu wirnika mieszcza si¢ W zakresie od 0,53 do 0,74. Jest to zbyt duzy rozrzut, aby moéna byto wzory te stosowaé do obliczert dowolnych wentylatoréw. 4.10.4. Moment statyezny lopatki w przekroju wzdluznym Zagadnienie to zamieszczono 2 uwagi na przydatnosé momentu statycznego $ do wyznaczania liczby zmmniejszenia mocy wedlug wzoru (4.51). Najezesciej spotyka sie topatki posiadajace ksztalt jak na rysunku 4.14. a) b) < brmmrnrcat—H or fe Rys.4.14. Ksztalty Jopatek w przekroju wzdiuénym Moment statyczny jest zdefiniowany wzorem (4.48) n s= J rir) dr. y Po scatkowaniu otrzymujemy a) stata szerokosci topatki - b=const a rin _b bi 1 2 aotils drab nay GEom= af 1] (4.60) 1 ee 104 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieb. b) stozkowa zmiennos¢ szerokoSci topatki — b= by + os 2 * ; - b) +2b2) b, +6. 5 | d-are[ne 5 357} I try) (461) 3 hth | 2 ny ¢) hiperboliczna zmiennos¢ szerokosci fopatki — (br) = const i cy = const se f dn-dr=tn)-| dren (g—nebb-n- (a -nebe- [-z}as " " 4.11. Zwezenie kanalu miedzytopatkowego przez grubosé topatki Na skutek grubosci g, lopatek zachodzi zwezenie przekroju charakterystycznego: Ay W poréwnaniu do przekroju Ag, przez co zwieksza sig predkos¢ merydionalna im > Com (4.63) gdzie: = 4 “im 57D, by 2 by oy" Yo Som = FD Bg” Skoro Vy= Vz, by= by Do =D), to wz6r na C1, przeksztalca sie do postaci Ms — = Dg bo _ Com pe OE ase ra ay ln Ey 2 zh oy oy a Gy." ®-Dg-bo ~t-Dy-by ~R-Dy Te z h =F, fom =t1 COm (4.64) Objasnienie symboli wystepujacych w powyzszych wzorach przedstawia ry- sunek 4.15. Liezba z oznaczono ilos¢ topatek w wirniku, a przez o oznaczono rzuty grubosci topatek. Rozdzial IV 105 Teoria wentylatoré6wRys. 4.15. Parametry geometrycane przekroj6w charakterystycanych Ao, 1.2.3 wirnika promieniowego o skoriczonej grubasci jopatek Srednice Dy i D3 84 poprowadzone tuz, tuz odpowiednich srednic Dy i D2, W przekrojach charakterystycznych bj - t- Dy= Ap i by- %-D3= Ag nie ma topatek, a wiee pola tych przekrojéw sa wigksze od odpowiadajacych im pél Ay = by: (t+ Dy - 2-04) i Ap=by- (n- D2 -2+ 02), Bdyz Ww przekrojach A, i Ap wy- stepuja przyslonigcia przekrojéw przez rzuty 4, i d2 grubosci lopatek na obwéd. One to powoduja zwegenie pola przekroju A, w stosunku do pola Ap oraz zwe- zenie pola przekroju A w odniesieniu do pola Ag. Dlatego zachodzi nieréwnosé (4.63), ktéra sprowadza sie do réwnoéci (4.64) za pomoca wspétezynnika zwezenia t. Analogicznie rozwiazuje sie problem u wylotu wirnika, gdzie speiniona jest nastepujaca nierownose Cam < Cm (4.65) gdzie: Vs Son" Daf Va Sam = Dy by — 2 By Op" Va= Vo, by = bo, Dy= Dz, Wentylatory. Podstawy teoretyezne, zagadi konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieVy m: D3 -bs 3m 1 Dn Com = = Dp By ha ; a 2 Cam = = op 3m = Ta ° Cm x- D3 «by x D3-b3 nm: Dz ty (ase) z Rzuty grubosci lopatki na obw4d oblicza sie ze wzoréw: qk Di pet 6 aoe ae (4.67) 81 —_ 82 1" Ga By, Son & (4.68) ‘t t ye = (4.69) t-o ty-O2 Wspétezynniki 1, i t, nazywa sie wspéiczynnikami zwezenia przekroju lub stopniem zwigkszenia predkosci na skutek skoriezonej grubosci topatek. W trojka- tach predkosci na skutek oddziatywania grubosci topatek zwiekszaja sie skiadowe merydionalne, przez co ulegaja zmianie predkosci: bezwzgledna c i wzgledna w. Niezmienne natomiast sa sktadowe obwodowe c,, jak to wynika z rysunku 4.16. Przedstawiono na nim trzy tréjkaty predkosci, dwa dla wlotu, ze wzgledu na mo- zliwosé wystapienia kretu na wlocie lub jego brak, oraz jeden dla wylotu z wirnika. Cie=eow#O coo % eee, Rys. 4.16. Wplyw skoriczonej grubosci topatek na pole predkogci u wlota i wylotu wirnika Rozdziat IV 107 Teoria wentylatoréwGrubos¢ topatki, jak latwo dostrzec na rysunku, nie powoduje zmiany pr2y- rostu cignienia, gdyz skladowe ¢, nie ulegaja zmianie na skutek grubosci topatek. Grubosé topatek wplywa wylacznie na ksztalt pola predkosci wzglednych i bez- wzglednych. 4.12. Cyrkulacja wokét topatki wirnika Wokét topatki przedstawionej na rysunku 4.17 moana myslowo zakresli¢ ciagta krzywa zamknieta sktadajaca sig z dwéch diugosci topatki 2L i podziatek f i ty. Rys. 4.17, Cyrkulacja wokét lopatki wierica promieniowego Cyrkulacja wokot topatki wynosi Dal +Jiqy-d?- Jw -AL—Jeiy- dt =em ew he L ty L b n- Ds m-D, 2n-r2 Qnty on Foyt Mug =e tn 2 Ca 1) (4.70) lub T.=1%%-Ty, gdzie: Ty =2n- y+ ¢q4/2 — cyrkulacja sktadowe} obwodowej cy wadluz podziatki ty, Ty =2n- r+ cyy/z — cyrkulacja skiadowej obwodowe] cy, wadiuz podziatki ty, T, — eyrkulacja wokét z-tej lopatki, ee 108 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowaniety, f = podziatki wirnika u wlotu i wylotu, w - predkosé wzgledna wzdiuz lopatki, L = dugogé topatki. Przyjeto obieg cyrkulacji zgodnie z obrotami wirnika. Mnozac cyrkulacje T. wokdl fopatki przez ilos¢ fopatek otrzymuje sie cyrkulacje skladowych obwodo- wych wirnika wzdiuz obwodéw Tez-T, (471) Jednostkowa praca wirnikowa, jak to wynika z poréwnania wzordw (4.70) i (44), jest rowna cyrkulacji sktadowych obwodowych predkosci bezwzglednych wzdiuz obwodu wylotowego i wlotowego wirnika pomnogonej przez jego pred- kosé katowa Lypoa = 00+ (4.72) W procesie przeplywowym pomiedzy przekrojami charakterystycznymi 1 i 2 mote byé przekazana do gazu jednostkowa praca wirnikowa, gdy nastapi zmiana cyrkulagji skladowych obwodowych predkosci bezwzglednych w tych przekrojach. Oddzialywanie topatki na przeplyw ma miejsce wowezas, gdy istnieje cyrkulacja 4.13. Réwnanie toru czastki wyplywajacej z wirnika do przestrzeni ograniczonej 4.13.1, Wyplyw gazu z wimika do dyfuzora réwnolegtotarczowego Przestrzen jest ograniczona dwoma scianami odleglymi od siebie o szerokosé b na przediugeniu tarcz wirnika. Plyn jest doskonaly, a sciany maja powierzchnie hy- draulicznie gladkie. Powierzchnia ograniczajaca przestrzeri wokét wirnika jest nazywana dyfuzo- rem réwnoleglotarczowym. Réwnanie toru czastki bedzie wyprowadzone w od- niesieniu do parametrow na wylocie z wirnika, czyli przekroju Ag, gdyz by =b. Réwnanie moze tez byé wyprowadzone w odniesieniu do przekroju wlotowego dyfuzora, a wiee przekroju Ay zwiaszcza wtedy, gdy szerokosé dyfuzora rézni sie od szerokosci wirnika. Réwnanie ciaglosci dla przekroju cylindrycznego dyfuzora r6wnolegtotarczo- wego przedstawionego na rysunku 4.18 wynosi fit = 2-7 B= ey P= 2M 1p +p ~ Com“ Pr» Rozdziat 1V 109 Teoria wentylatoréwa réwnanie kretu w tym przekroju wynosi 1 Cy = 12° 2 = const. Rys. 4.18, Wyplyw gazu z wimika do przestrzeni ograniczonej dyfuzorem rownoleglotarczowym Obliczamy sktadowe dla statej gestoSci p = pz z réwnani ciagtosci i kretu, otrzy- mujac JeSli znamy sktadowe c,, i ¢,, moZna obliczyé kat nachylenia predkosci bez- wazglednej c w przekroju dyfuzora, ktérego tangens wynosi Cm _ tebe or ba Com _ be aa se. = HBO OM Tb tty B Cay + tg (4.73) Réwnanie toru czastki w dyfuzorze otrzymamy wykorzystujac wzér na tan- gens kata nachylenia toru elementu ptynu o wymiarach dr i rd@ postaci dr = 474 Bon ap (4.74) Poréwnujac (4.73) i (4.74), otrzymamy dr _bs Fdg b 8% 110 ‘Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieoraz dr _ by oF tece- do. Po scatkowaniu otrzymamy integ 2 tg (4.75) mn? 7 Bo a gazie: r = promief wedzacy toru czasteczki plynu o wymiarach r- dq + dr, g - kat promienia wodzacego w mierze tukowej, o - kat predkosci bezwzglednej u wylotu wimika. Jest to réwnanie toru czastki wyplywajacej z wirnika do dyfuzora réwnolegto- tarczowego o szerokoSci b, Opisuje krzywa zwanq spirala logarytmiczna. Chara- Kteryzuje sie ona stata wartoscia kata nachylenia predkosei ¢ wadtu2 toru. Czesto zarys obudowy wentylatora wykonuje sie wedlug spirali logarytmicznej. Jesli uwzgledni¢, ze szerokos¢ dyfuzora jest r6wna szerokosci wirnika, jak to ma miejsce na rysunku 4.18, to rwnanie spirali ma postaé Intee tga (4.76) lub er Be (4.77) ta z ktérej mozna wyliczy¢ promieni rozwiniecia spirali dla danego kata @ Tg=rq 0? 8 (4.78) Im mniejszy jest kat toru ezastki idealnej o&, wyptywajace] z wirnika, tym skok spirali jest mniejszy. W przeplywie rzeczywistym na skutek tarcia zwieksza sie kat nachylenia toru czastki i powieksza skok spirali. Dla scisle ustalonej wysokosci dyfuzora w przeplywie rzeczywistym droga czastki w dyfuzorze staje sie przez to krétsza w poréwnaniu do dtugosci drogi w przeplywie idealnym. Tangens kata strugi rzeczywistej u wlotu do dyfuzora réwny tg 03 = tg Og przyrasta w dyfuzorze na skutek tarcia o sktadnik (A./4b9) -(r—r2), dzieki czemu u wylotu z dyfuzora réwnolegtotarczowego kat oy wynosi 1B ay yp (ry — ry) + tg oy (4.79) gdzie d jest wspétczynnikiem strat tarcia gazu o sciany dyfuzora. Rozdziat IV 111 Teoria wentylatoréw4.13.2. Wyptyw gazu z wirnika do dyfuzora stozkowego $ciany dyfuzora rozbieznego na rysunku 4.19 przecinaja sie w osi obrotu wirnika. Kat rozwarcia scian dyfuzora wynosi 26. Szerokos¢ elementu plynu w dyfuzorze wynosi beby+Ur-1s) tg 8 (4.80) Rys. 4.19. Dyfuzor stozkowy Rownanie ciaglosci dia przekrojéw Ag i A ma postaé Cy) D= 3m, 63° D5, a réwnanie kretu mozna zapisa¢ jako ry ="3° Cau Z réwnati tych wyprowadza si¢ zaleznosci: bs Ds Cm = Cam” b . D? ts D3 Cu = au" = S3u oraz, _ Cm _ 3m b3*D3+D _ bs G02 eDsDesea ae ea eee 112 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukcyjno-eksploatacyjne i zastosowanieStosunek szerokosci b3 /b < 1, dlatego w dyfuzorze stozkowym rozwartym kat toru a maleje w poréwnaniu do kata a3 naptywu do dyfuzora. Réwnanie biegunowe toru czastki w dyfuzorze stozkowym wynosi dr r-do stga. Po podstawieniu za tg a wzoru (4.73a) otrzymamy dr _ bs. redp b (8%. a po rozdzieleniu zmiennych mozemy napisaé dr-b 7 By tg 0g” Wprowadzajac odpowiednie zaleznosci (4.80), otrzymuje sig 1 [bs+2-(r 19) tg 1 |_| dr tgs bs r Po seatkowaniu otrzymamy wynik qe [-2-2- te} n Ingen E =) 5], dg= do = tg Os ktory przeksztatcamy do postaci esl g eo ES on il ara (:-25 2. 2-8} nt Ree me Ee ‘| ie. Gdy tworzace stozka przecinajq sie w asi watu to zachodzi zwiazek bs =tgd. Pozwala on uprogcié rozwiqzanie oe 1g. Pa) a Fg 18 (ig), Be 9 gas [- a oe 7) here & | ry do bardzo prostej postaci 1_ fr = -(£-1]. Orig a F } Rozdziat IV Teoria wentylator6w 113.Praeksztalcajac dalej, otrzymamy Rh Q= (=n) 3° teas 3 oraz. 73° @ tg 0g =7—13- ecznie promier rozwinigcia poszukiwane) spirali wynosi rary tO-ry tg Oy (4.81) Jest to réwnanie toru czastki w dyfuzorze rozwartym, zwanego spirala Archi- medesa. W dyfuzorze rozwartym, przy tych samych Gy czasteczka plynu zakresla diusszy tor niz w dyfuzorze r6wnolegtotarczowym. 4.13.3. Wyplyw gazu z wirnika do kolektora ptaskiego W wentylatorach, za wirnikiem, stosuje sig Kolektory plaskie wykonane 2 blachy o szerokosci B. Rysunek 4.20 przedstawia schemat takiego kolektora, w kt6rym clement plynu ma wysokosé promieniowa dr i szerokos¢ B. Wyprowadzenie row- nania toru czastki jest analogicane do ujecia w punkcie 4.13.1, 2 ktorego wynika postaé wzoru b: i (482) Rys. 4.20. Element plynu w kolektorze ptaskim wentylatora Tory czastek ptynu nielepkiego w takim kolektorze sa spiralami logarytmicz~ nymi. Zewnetrana Sciana kolektora powinna wiec byé linia spiralna o rownanit zapisanym wzorem (4.82), w ktérym B >> by. W przekroju wlotowym do kolektora 14 Wentylatory. Podstawy teoretyczne, zagadnienia konstrukeyjno-eksploatacyjne i zastosowaniepredkosé ¢3,, maleje nie tylko z powodu naglego rozszerzenia szerokosci z by na B, ale réwniex 2 powodu braku topatek, dlatego predkosé cy», nalesy podziclié przez wspdiczynnik 12. Otrzymuje sie wtedy zaleznogé by Cam = Com 1 Teoretycany wz6r na kat nachylenia predkosci bezwzglednej (4,73), wyprowa- dzony dla nieskoriczonej ilosci lopatek nalezy przyblizyé do rzeczywistosei, uwz- gledniajac w nim liczbe zmniejszenia mocy oraz sprawnosé przeplywu oddzia- tywujace na skladowa ca... Wplyw grubosci lopatek dotyczy sktadowej c,,.... Dla- tego przyjmujemy zwiazki: Cow = Caro H- Ny = Cau by 2. 1 3m = Comoe % Wowevas kat strugi w przekroju 3 obudowy wynosi Comes te Bo =—————_.-_2+_ 4.83 Tp Cee Hy SD My a) tg cs a rownanie toru czastki w obudowie wentylatora o szerokosci B, podajace promie- nie wodzace, przyjmuje postaci: b, 9 Fe fe=rgre te By 9 eo) BB S-DEn, (4.84) My=hs Feary e? 8% Na podstawie tego réwnania oblicza sie zarys obudowy spiralne) we wspol tzednych biegunowych. 4.13.4. Wyprowadzenie wzoru na kat wyplywu gazu w funkeji liceby wirnika Kat wyplywu gazu z wirnika Eulera oblicza sie ze wzoru tga -(=] (4.85) Rozdzial IV 115 Teoria wentylator6wBiorac pod uwage, ze wit a uycoyges Sua a a oraz po podstawieniu do (4.85) otrzymujemy (tg &).. =$—— 1m‘ Dy» by + %- Da: byt tg Bo _ Bae Deby ty ig: Dy Baty 1B Cm Dy) Sim: Dy

You might also like

• The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  

  From Everand

  The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  Mark Manson

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5819)
• The Gifts of Imperfection: Let Go of Who You Think You're Supposed to Be and Embrace Who You Are

  

  From Everand

  The Gifts of Imperfection: Let Go of Who You Think You're Supposed to Be and Embrace Who You Are

  Brené Brown

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1092)
• Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  

  From Everand

  Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  Chris Voss

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (845)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Principles: Life and Work

  

  From Everand

  Principles: Life and Work

  Ray Dalio

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (609)
• The Glass Castle: A Memoir

  

  From Everand

  The Glass Castle: A Memoir

  Jeannette Walls

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (1717)
• Grit: The Power of Passion and Perseverance

  

  From Everand

  Grit: The Power of Passion and Perseverance

  Angela Duckworth

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (590)
• Sing, Unburied, Sing: A Novel

  

  From Everand

  Sing, Unburied, Sing: A Novel

  Jesmyn Ward

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1104)
• Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race

  

  From Everand

  Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race

  Margot Lee Shetterly

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (897)
• Shoe Dog: A Memoir by the Creator of Nike

  

  From Everand

  Shoe Dog: A Memoir by the Creator of Nike

  Phil Knight

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (540)
• The Perks of Being a Wallflower

  

  From Everand

  The Perks of Being a Wallflower

  Stephen Chbosky

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (2104)
• The Hard Thing About Hard Things: Building a Business When There Are No Easy Answers

  

  From Everand

  The Hard Thing About Hard Things: Building a Business When There Are No Easy Answers

  Ben Horowitz

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (348)
• Bad Feminist: Essays

  

  From Everand

  Bad Feminist: Essays

  Roxane Gay

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1018)
• Elon Musk: Tesla, SpaceX, and the Quest for a Fantastic Future

  

  From Everand

  Elon Musk: Tesla, SpaceX, and the Quest for a Fantastic Future

  Ashlee Vance

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (474)
• Her Body and Other Parties: Stories

  

  From Everand

  Her Body and Other Parties: Stories

  Carmen Maria Machado

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (822)
• The Outsider: A Novel

  

  From Everand

  The Outsider: A Novel

  Stephen King

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1866)
• The Emperor of All Maladies: A Biography of Cancer

  

  From Everand

  The Emperor of All Maladies: A Biography of Cancer

  Siddhartha Mukherjee

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (271)
• The Sympathizer: A Novel (Pulitzer Prize for Fiction)

  

  From Everand

  The Sympathizer: A Novel (Pulitzer Prize for Fiction)

  Viet Thanh Nguyen

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (122)
• Angela's Ashes: A Memoir

  

  From Everand

  Angela's Ashes: A Memoir

  Frank McCourt

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (441)
• Brooklyn: A Novel

  

  From Everand

  Brooklyn: A Novel

  Colm Tóibín

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (1947)
• The Little Book of Hygge: Danish Secrets to Happy Living

  

  From Everand

  The Little Book of Hygge: Danish Secrets to Happy Living

  Meik Wiking

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (401)
• A Man Called Ove: A Novel

  

  From Everand

  A Man Called Ove: A Novel

  Fredrik Backman

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (4770)
• The World Is Flat 3.0: A Brief History of the Twenty-first Century

  

  From Everand

  The World Is Flat 3.0: A Brief History of the Twenty-first Century

  Thomas L. Friedman

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (2259)
• Steve Jobs

  

  From Everand

  Steve Jobs

  Walter Isaacson

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (808)
• The Yellow House: A Memoir (2019 National Book Award Winner)

  

  From Everand

  The Yellow House: A Memoir (2019 National Book Award Winner)

  Sarah M. Broom

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (98)
• Devil in the Grove: Thurgood Marshall, the Groveland Boys, and the Dawn of a New America

  

  From Everand

  Devil in the Grove: Thurgood Marshall, the Groveland Boys, and the Dawn of a New America

  Gilbert King

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (266)
• The Art of Racing in the Rain: A Novel

  

  From Everand

  The Art of Racing in the Rain: A Novel

  Garth Stein

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (4208)
• A Tree Grows in Brooklyn

  

  From Everand

  A Tree Grows in Brooklyn

  Betty Smith

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (1929)
• A Heartbreaking Work Of Staggering Genius: A Memoir Based on a True Story

  

  From Everand

  A Heartbreaking Work Of Staggering Genius: A Memoir Based on a True Story

  Dave Eggers

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (231)
• Yes Please

  

  From Everand

  Yes Please

  Amy Poehler

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1902)
• Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln

  

  From Everand

  Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln

  Doris Kearns Goodwin

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (234)
• The Woman in Cabin 10

  

  From Everand

  The Woman in Cabin 10

  Ruth Ware

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (2522)
• Fear: Trump in the White House

  

  From Everand

  Fear: Trump in the White House

  Bob Woodward

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (738)
• Wolf Hall: A Novel

  

  From Everand

  Wolf Hall: A Novel

  Hilary Mantel

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (3811)
• John Adams

  

  From Everand

  John Adams

  David McCullough

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (2409)
• On Fire: The (Burning) Case for a Green New Deal

  

  From Everand

  On Fire: The (Burning) Case for a Green New Deal

  Naomi Klein

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (74)
• The Light Between Oceans: A Novel

  

  From Everand

  The Light Between Oceans: A Novel

  M.L. Stedman

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (789)
• A J Stepanoff Centrifugal and Axial Flow Pumps PDF

  

  Document262 pages

  A J Stepanoff Centrifugal and Axial Flow Pumps PDF

  mephir666

  100% (1)
• Manhattan Beach: A Novel

  

  From Everand

  Manhattan Beach: A Novel

  Jennifer Egan

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (792)
• The Constant Gardener: A Novel

  

  From Everand

  The Constant Gardener: A Novel

  John le Carré

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (104)
• The Unwinding: An Inner History of the New America

  

  From Everand

  The Unwinding: An Inner History of the New America

  George Packer

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (45)
• V Sim 4.0 PDF

  

  Document264 pages

  V Sim 4.0 PDF

  mephir666

  No ratings yet
• Rise of ISIS: A Threat We Can't Ignore

  

  From Everand

  Rise of ISIS: A Threat We Can't Ignore

  Jay Sekulow

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (137)
• Little Women

  

  From Everand

  Little Women

  Louisa May Alcott

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (104)
• BQVP

  

  Document5 pages

  BQVP

  mephir666

  No ratings yet
• GFDUP

  

  Document12 pages

  GFDUP

  mephir666

  No ratings yet
• CVFVPA

  

  Document8 pages

  CVFVPA

  mephir666

  No ratings yet
• BQDVPA

  

  Document7 pages

  BQDVPA

  mephir666

  No ratings yet
• BQOP

  

  Document5 pages

  BQOP

  mephir666

  No ratings yet
• BQAVPA

  

  Document4 pages

  BQAVPA

  mephir666

  No ratings yet
• Bba PTP

  

  Document5 pages

  Bba PTP

  mephir666

  No ratings yet
• CVEVPA

  

  Document11 pages

  CVEVPA

  mephir666

  No ratings yet
• Characteristics of AISI 420 Stainless Steel Modified by Low-Temperature Plasma Carburizing With Gaseous Acetone

  

  Document10 pages

  Characteristics of AISI 420 Stainless Steel Modified by Low-Temperature Plasma Carburizing With Gaseous Acetone

  mephir666

  No ratings yet
• 1441957561

  

  Document356 pages

  1441957561

  Guilherme Augusto Cecato

  No ratings yet
• BQJVPA

  

  Document2 pages

  BQJVPA

  mephir666

  No ratings yet
• Karta SW184 DN40 600 PN40

  

  Document1 page

  Karta SW184 DN40 600 PN40

  mephir666

  No ratings yet
• 400bqo PL

  

  Document6 pages

  400bqo PL

  mephir666

  No ratings yet
• CN109952428B

  

  Document22 pages

  CN109952428B

  mephir666

  No ratings yet
• 1 7225

  

  Document4 pages

  1 7225

  mephir666

  No ratings yet
• PN-B - 02414 - Zabezp - Instalacji - Zamkniä - Te PDF

  

  Document15 pages

  PN-B - 02414 - Zabezp - Instalacji - Zamkniä - Te PDF

  mephir666

  No ratings yet
• Rotary Pump Handbook

  

  Document56 pages

  Rotary Pump Handbook

  mephir666

  No ratings yet
• B739 AutoJet Liquid Delivery Module

  

  Document2 pages

  B739 AutoJet Liquid Delivery Module

  mephir666

  No ratings yet
• KSB KWPK

  

  Document88 pages

  KSB KWPK

  mephir666

  No ratings yet
• PN-B - 02414 - Zabezp - Instalacji - Zamkniä - Te PDF

  

  Document15 pages

  PN-B - 02414 - Zabezp - Instalacji - Zamkniä - Te PDF

  mephir666

  No ratings yet
• Gi2-Wpusty Wielowypusty It PDF

  

  Document8 pages

  Gi2-Wpusty Wielowypusty It PDF

  mephir666

  No ratings yet
• Skala Depresji Becka Word

  

  Document4 pages

  Skala Depresji Becka Word

  mephir666

  100% (1)
• Cennik AFRISO 2019 Wydanie II

  

  Document55 pages

  Cennik AFRISO 2019 Wydanie II

  mephir666

  No ratings yet
• Symbole Rurociągi BN - 72 - 0331 - 01

  

  Document8 pages

  Symbole Rurociągi BN - 72 - 0331 - 01

  mephir666

  No ratings yet
• Wytrzymalosc Materialow Zbigniew Brzoska Rozdzial 8 - Hipotezy Wytrzymalosciowe

  

  Document12 pages

  Wytrzymalosc Materialow Zbigniew Brzoska Rozdzial 8 - Hipotezy Wytrzymalosciowe

  mephir666

  No ratings yet