PMS Odigos Spoudon - 2019 2020

ΠΑΝΣΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ

΢ΧΟΛΗ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ
ΣΜΗΜΑ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ΢ ΚΑΙ Ι΢ΣΟΡΙΑ΢
Π.Μ.΢.
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ & ΝΕΟΣΕΡΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ
Σδθγόσ Χπουδϊν
Ακαδθμαϊκοφ ζτουσ
2019-2020
ΑΘΗΝΑ 2019
2
ΠΑΝΣΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ
΢ΧΟΛΗ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ

ΣΜΗΜΑ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ΢ ΚΑΙ Ι΢ΣΟΡΙΑ΢
●
Π.Μ.΢.
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ & ΝΕΟΣΕΡΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ
Οδθγόσ ςπουδϊν
ακαδθμαϊκοφ ζτουσ
2019 - 2020
●
3
Ψο Ψμιμα Υολιτικισ Επιςτιμθσ και Λςτορίασ «ςτοχεφει
προγραμματικά ςτθν ‘πεικαρχθμζνθ’ ςφγκρουςθ με τισ προλιψεισ, τισ
ςυλλογικζσ ιδεολθψίεσ, τα ςτερεότυπα του αυτοκαυμαςμοφ και τθσ
μιςαλλοδοξίασ προσ τον άλλο».
Υαράλλθλα, επιδιϊκει να διδάξει «τθν Ανοχι απζναντι ςτισ άλλεσ, τισ
διαφορετικζσ κεωρίεσ, ιδεολογίεσ, και αντιλιψεισ. Διεπιςτθμονικι
ςφγκλιςθ, κεωρθτικόσ ςτοχαςμόσ, ςυγκριτικι κεϊρθςθ, ςυγκριτικι
πλαιςίωςθ ςτουσ διαφορετικοφσ ιςτορικοφσ χρόνουσ και γεωγραφικοφσ
τόπουσ. Ρολιτικο–ιδεολογικι ανάλυςθ και ιςτορικι ςφνκεςθ είναι το
μίγμα των εργαλείων και των ορκολογικϊν πεικαρχιϊν που
προτείνουμε...»
Από το κείμενο τθσ ιδρυτικισ διακιρυξθσ του

Ψμιματοσ Υολιτικισ Επιςτιμθσ και Λςτορίασ (2002)
Θ φοίτθςθ ςτο Υ.Π.Χ. παρζχεται δωρεάν και οι διδάςκοντεσ δεν

λαμβάνουν κανενόσ είδουσ αποηθμίωςθ.
Εικόνα Εξωφφλλου: AmbrogioLorenzetti, Αλλθγορία τθσ χρθςτισ και τθσ κακισ

διακυβζρνθςθσ (Χιζνα, 1338)
©ΥΠΧ «ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΕΥΛΧΨΘΠΘ ΞΑΛ ΡΕΣΨΕΦΘ ΛΧΨΣΦΛΑ», ΧΧΣΟΘ ΥΣΟΛΨΛΞΩΡ ΕΥΛΧΨΘΠΩΡ,
ΥΑΡΨΕΛΣ ΥΑΡΕΥΛΧΨΘΠΛΣ ΞΣΛΡΩΡΛΞΩΡ ΞΑΛ ΥΣΟΛΨΛΞΩΡ ΕΥΛΧΨΘΠΩΡ
4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Λ. ΣΦΓΑΡΑ ΨΣΩ Υ.Π.Χ. 6
IΛ. ΥΦΣΓΦΑΠΠΑ ΠΑΚΘΠΑΨΩΡ 7
IΛΛ. ΔΛΔΑΞΨΛΞΣ ΥΦΣΧΩΥΛΞΣ 13
ΛV. ΥΦΣΧΦΕΦΣΠΕΡΑ ΠΑΚΘΠΑΨΑ
ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η:
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ 15
Α. ΚΕΜΑΤΛΚΘ ΕΝΟΤΘΤΑ:
ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΞΣΛΡΩΡΛΣΟΣΓΛΑ & ΧΩΓΞΦΛΨΛΞΘ 15
ΥΣΟΛΨΛΞΘ
Β. ΚΕΜΑΤΛΚΘ ΕΝΟΤΘΤΑ: ΞΣΛΡΩΡΛΞΘ ΚΕΩΦΛΑ

& ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΦΛΟΣΧΣΦΛΑ 40
ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η:
ΝΕΟΣΕΡΗ ΚΑΙ ΢ΤΓΧΡΟΝΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ
57
5
Χχολι Υολιτικϊν Επιςτθμϊν
Ψμιμα Υολιτικισ Επιςτιμθσ και Λςτορίασ
ΠΜ΢ Πολιτικι Επιςτιμθ και Νεότερθ Ιςτορία
I. ΟΡΓΑΝΑ του Π.Μ.΢.
Διευκφντρια:
κακθγιτρια Λίνα Βεντοφρα
 Γραφείο Χτ15, Ρζο Ξτιριο, 6οσ όροφοσ,

 τθλ. 210-9201824
 e-mail: venturas@otenet.gr
Τπεφκυνοι Γραμματείασ:
δρ. Κϊςτασ Κατςάπθσ *ΕΔΛΥ+ – δρ. Βαςίλθσ Μπογιατηισ *ΕΔΛΥ+
 Γραφείο Χτ 8, Ρζο Ξτιριο –6οσ όροφοσ,

 τθλ. 210-9201865
e-mail:katsapius@gmail.com/ vasbogiatzis@gmail.com
 pms.panteio@yahoo.gr
΢υντονιςτικι Επιτροπι:
 αναπλ. διευκυντισ: αναπλ. κακθγθτισ ΢τζφανοσ Δθμθτρίου

 s.dimitriou@panteion.gr
 κακθγθτισ Γεράςιμοσ Μοςχονάσ
 ger.moschonas@gmail.com
 αναπλ. κακθγιτρια Λίνα Λοφβθ
 llouvi@otenet.gr
 αναπλ. κακθγθτισ ΢εραφείμ ΢εφεριάδθσ
 ssefer@panteion.gr
Σι ϊρεσ υποδοχισ των φοιτθτϊν ανακοινϊνονται από τθ Γραμματεία

με τθν ζναρξθ του ακαδθμαϊκοφ ζτουσ
6
II. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΣΩΝ Π.Μ.΢. 2019-2020
Α. ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η: ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ
Ι. ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ:
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ & ΢ΤΓΚΡΙΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ
1ο ΕΞΑΜΗΝΟ – χειμερινό
Κ.Μ ΤΛΤΛΟΣ ΜΑΚΘΜΑΤΟΣ ΔΛΔΑΣΚΩΝ
1. 11M025 ΧΩΓΞΦΣΩΧΛΑΞΘ ΥΣΟΛΨΛΞΘ, ΧΩΟΟΣΓΛΞΘ ΔΦΑΧΘ, Αναπλ. κακθγθτισ ΢εραφείμ
ΞΣΛΡΩΡΛΞΑ ΞΛΡΘΠΑΨΑ ΢εφεριάδθσ
2. 11Μ248 ΔΕ΢ΛΣΧ ΟΑΝΞΛΧΠΣΧ ΞΑΛ Ε΢ΨΦΕΠΛΧΠΣΧ ΧΨΘΡ
Αναπλ. Ξακθγιτρια
ΕΟΟΑΔΑ: Θ ΞΟΘΦΣΡΣΠΛΑ ΨΘΧ ΔΕΞΑΕΨΛΑΧ ΨΣΩ
Βαςιλικι Γεωργιάδου
’60, ΠΕΨΑΥΣΟΛΨΕΩΧΘ, ΣΛΞΣΡΣΠΛΞΘ ΞΦΛΧΘ
3. 11Μ250 ΓΡΩΧΛΣΟΣΓΛΑ ΨΘΧ ΔΘΠΣΞΦΑΨΛΑΧ ΞΑΛ
Σμοτ. Ξακθγθτισ
ΡΕΩΨΕΦΛΞΣΨΘΨΑ
Γιϊργοσ Κοντογιϊργθσ
4. 11Μ281 ΟΣΓΣΞΦΛΧΛΑ: ΔΛΕΥΛΧΨΘΠΣΡΛΞΕΧ ΥΦΣΧΕΓΓΛΧΕΛΧ Δρ Πθνελόπθ Πετςίνθ

(ΕΟΛΔΕΞ) & Ξακθγθτισ
Δθμιτρθσ Χριςτόπουλοσ
5. 11Μ285 ΠΕΨΑΧΧΘΠΑΨΛΧΠΣΛ ΨΘΧ ΥΣΟΛΨΛΞΘΧ ΧΨΣ Επίκ. Ξακθγιτρια Φανι
ΨΘΦΛΑΞΣ ΥΕΦΛΒΑΟΟΣΡ Λ Κουντοφρθ, Επικ. κακθγθτισ
Ανδρζασ Κόλλιασ
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΕΦΓΑΧΨΘΦΛΣΩ ΧΩΓΞΦΣΩΧΛΑΞΘΧ Αναπλ. Ξακθγθτισ

ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ ΥΣΟΛΨΛΞΘΧ ΢εραφείμ ΢εφεριάδθσ
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο COLLOQUIUM ΩΥΣΨΘΦΛΩΡΔΛΔΑΞΨΣΦΩΡ Αναπλ. κακθγιτρια
ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ Βαςιλικι Γεωργιάδου
Επικ. κακθγιτρια
΢τζλλα Λαδι
2ο ΕΞΑΜΗΝΟ – εαρινό
1. 11Μ079 ΞΣΠΠΑΨΑ ΞΑΛ ΞΣΠΠΑΨΛΞΕΧ ΣΛΞΣΓΕΡΕΛΕΧ
Ξακθγθτισ
ΧΨΘΡ ΕΩΦΩΥΑΝΞΘ ΕΡΩΧΘ: Θ ΞΕΡΨΦΣΑΦΛΧΨΕΦΑ
Γεράςιμοσ Μοςχονάσ
ΞΑΛ Θ ΦΛΗΣΧΥΑΧΨΛΞΘ ΑΦΛΧΨΕΦΑ
2. 11Μ283 ΨΑ ΥΦΣΒΟΘΠΑΨΑ ΨΘΧ ΥΑΓΞΣΧΠΛΑΧ
ΔΛΑΞΩΒΕΦΡΘΧΘΧ Δρ ΘωμάσΓοφμενοσΕΧΥΑ
3. 11Μ286 ΥΣΟΛΨΛΞΕΧ ΕΟΛΨ: ΕΚΡΛΞΣ, ΨΣΥΛΞΣ ΞΑΛ Επικ. κακθγιτρια Φανι

ΩΥΕΦΕΚΡΛΞΣ ΕΥΛΥΕΔΣ (Διιδρυματικό Κουντοφρθ/ Δρ Μανίνα
ςεμινάριο) Κακεπάκθ, Eρευνιτρια Γ'
ΕΞΞΕ/Οζκτ. Γιάννθσ
Σςίρμπασ, Ψμ. Υολιτικισ
Επιςτιμθσ και Δθμόςιασ
7
Διοίκθςθσ, ΕΚΠΑ
4. 11Μ287 ΠΕΨΑΧΧΘΠΑΨΛΧΠΣΛ ΨΘΧ ΥΣΟΛΨΛΞΘΧ ΧΨΣ Επικ. κακθγθτισ Ανδρζασ
ΨΘΦΛΑΞΣ ΥΕΦΛΒΑΟΟΣΡ ΛΛ Κόλλιασ
5. 11Μ251 ΥΑΓΞΣΧΠΛΣΥΣΛΘΧΘ, ΔΘΠΣΞΦΑΨΛΑ ΞΑΛ Δρ. Λουκία Κοτρωνάκθ
ΞΣΛΡΩΡΛΞΑ ΞΛΡΘΠΑΨΑ (ΕΩΦΩΥΘ, 20-21οσ (ΕΟΛΔΕΞ)
ΑΛΩΡΑΧ) Αναπλ. κακθγθτισ
΢εραφείμ ΢εφεριάδθσ
6. 11Μ296 THE POLITICS OF SCIENCE, TECHNOLOGY AND Επικ. Ξακθγιτρια Αικ.

INNOVATION ΢ιδερι (εκκρεμεί ο
διοριςμόσ τθσ)
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΕΦΓΑΧΨΘΦΛΣΩ ΧΩΓΞΦΣΩΧΛΑΞΘΧ Αναπλ. Ξακθγθτισ

ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ ΥΣΟΛΨΛΞΘΧ ΢εραφείμ ΢εφεριάδθσ
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο COLLOQUIUM ΩΥΣΨΘΦΛΩΡΔΛΔΑΞΨΣΦΩΡ Αναπλ. κακθγιτρια
ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ Βαςιλικι Γεωργιάδου
Επικ. κακθγιτρια
΢τζλλα Λαδι
11Μ046 ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑ΢ΙΑ
8
ΙΙ. ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ:
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ & ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΑ
1. 11Μ019 ΛΧΨΣΦΛΞΘ ΞΑΛ ΔΛΑΟΕΞΨΛΞΘ ΧΩΓΞΦΣΨΘΧΘ ΨΩΡ
Ξακθγθτισ
ΕΡΡΣΛΩΡ. ΚΦΘΧΞΕΛΑ ΞΑΛ ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΧΨΣΡ
Γιϊργοσ Φαράκλασ
ΕΓΕΟΣ
2. 11Μ099 Αναπλ. κακθγθτισ
Θ ΕΡΡΣΛΑ ΨΣΩ ΥΣΟΛΨΛΞΣΩ: ΥΦΣΧΕΓΓΛΧΕΛΧ
Γρθγόρθσ Ανανιάδθσ
3. 11Μ273 Δρ Χρυςοφλα
ΚΕΩΦΘΧΕΛΧ ΨΘΧ ΞΑΚΘΠΕΦΛΡΘΧ ΗΩΘΧ
Μθτςοποφλου, ΕΔΛΥ
4. 11Μ288 ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΠΕΧΑ ΧΨΛΧ ΕΡΡΣΛΕΧ: ΑΥΣ ΨΛΧ Ξακθγθτισ
ΕΟΕΩΚΕΦΛΕΧ ΧΨΘΡ ΕΟΕΩΚΕΦΛΑ
Δρ.Φρζντυ ΢ταϊνχάουερ
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΑΡΑΓΡΩΧΘΧ ΨΘΧ ΕΓΕΟΛΑΡΘΧ (βϋ Ξακθγθτισ

ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ περίοδοσ) Γιϊργοσ Φαράκλασ,
Αλζξανδροσ
Δαςκαλάκθσ (υπ. διδ.)
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο Χεμινάριο Φιλοςοφίασ & Υολιτικισ Σργανϊνεται από
ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ Κεωρίασ φοιτθτζσ ΥΠΧ,
υποψιφιουσ διδάκτορεσ
και μεταδιδάκτορεσ
1. 11Μ289 ΥΕΦΛΥΕΨΕΛΕΧ ΨΘΧ ΑΟΟΣΨΦΛΩΧΘΧ ΧΨΘ
Δρ Νικόλαοσ Φοφφασ
ΡΕΩΨΕΦΛΞΘ ΧΞΕΨΘ. Θ Ε΢ΕΟΛ΢Θ ΠΛΑΧ
ΕΧΥΑ
ΥΣΟΩΧΘΠΘΧ ΕΡΡΣΛΑΧ
2. 11Μ272 ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΕΟΕΩΚΕΦΛΑ ΞΑΛ ΞΩΦΛΑΦΧΛΑ.
ΡΣΘΠΑΨΣΔΣΨΘΧΕΛΧ ΨΘΧ ΥΣΟΛΨΛΞΘΧ Αναπλ. Ξακθγθτισ
ΕΟΕΩΚΕΦΛΑΧ ΧΨΣΡ ΑΦΛΧΨΣΨΕΟΘ ΞΑΛ ΨΣΡ ΢τζφανοσ Δθμθτρίου
ΦΣΩΧΧΩ
3. 11Μ279 ΨΣ ΥΑΦΑΔΣ΢Σ ΨΘΧ ΑΩΨΣΡΣΠΛΑΧ.
ΕΟΕΩΚΕΦΛΑ ΞΑΛ ΞΑΡΣΡΛΧΨΛΞΘ ΔΕΧΠΕΩΧΘ: Ξακθγθτισ Γιϊργοσ
KANT, NIETZSCHE, HABERMAS, Ξθροπαΐδθσ
ΞΑΧΨΣΦΛΑΔΘΧ
4. 11Μ290 ΔΣΠΘ, ΛΔΕΣΟΣΓΛΑ ΞΑΛ Θ ΑΥΣΦΛΑ ΨΣΩ Επικ. Ξακθγθτισ Γιϊργοσ
ΩΥΣΞΕΛΠΕΡΣΩ ΧΨΘ ΧΩΓΧΦΣΡΘ ΧΞΕΨΘ Φουρτοφνθσ
5. 11Μ291 ΚΕΠΑΨΑ ΑΦΧΑΛΑΧ ΥΣΟΛΨΛΞΘΧ ΦΛΟΣΧΣΦΛΑΧ: Αναπλ. κακθγθτισ
9
ΥΣΟΛΨΕΛΑΞΕΧ ΚΕΩΦΛΕΧ ΞΑΛ ΥΦΣΧΕΓΓΛΧΕΛΧ Γρθγόρθσ Ανανιάδθσ
ΨΣΩ ΨΑ΢ΛΞΣΩ ΗΘΨΘΠΑΨΣΧ ΧΨΘΡ ΞΟΑΧΛΞΘ Δρ. ΢πφροσ Μπενετάτοσ
ΑΦΧΑΛΣΨΘΨΑ
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΑΡΑΓΡΩΧΘΧ ΨΘΧ ΕΓΕΟΛΑΡΘΧ (βϋ Ξακθγθτισ

ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ περίοδοσ) Γιϊργοσ Φαράκλασ,
Αλζξανδροσ
Δαςκαλάκθσ (υπ. διδ.)
ΕΛΕΥΚΕ΢Ο Χεμινάριο Φιλοςοφίασ & Υολιτικισ Σργανϊνεται από
ΣΕΜΛΝΑ΢ΛΟ Κεωρίασ φοιτθτζσ ΥΠΧ,
υποψιφιουσ διδάκτορεσ
και μεταδιδάκτορεσ
10
Β. ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η: ΝΕΟΣΕΡΗ ΚΑΙ ΢ΤΓΧΡΟΝΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ
1. 11Μ278 Δρ
ΗΘΨΘΠΑΨΑ ΩΧΨΕΦΘΧ ΣΚΩΠΑΡΛΞΘΧ ΞΑΛ
ΑντϊνθσΧατηθκυριάκου
ΨΣΩΦΞΛΞΘΧ ΛΧΨΣΦΛΑΧ
ΕΧΥΑ
2. 11Μ041 ΣΛ ΕΡΡΣΛΕΧ ΞΑΛ ΨΑ ΧΘΠΑΧΛΣΟΣΓΛΞΑ ΨΣΩΧ Αναπλ. κακθγιτρια
ΥΕΔΛΑ: ΕΚΡΛΞΣΦΦΣΧΩΡΘ ΞΑΛ Δζςποινα
ΑΡΨΛΣΟΣΞΟΘΦΩΨΛΧΠΣΧ Παπαδθμθτρίου
3. 11Μ089 ΨΣ ΕΟΟΘΡΛΞΣ ΕΚΡΛΞΣ ΗΘΨΘΠΑ ΞΑΛ Θ Αναπλ. κακθγιτρια
ΕΩΦΩΥΘ: 1830 – 1923 Λίνα Λοφβθ
4. 11Μ224 ΞΣΛΡΩΡΛΞΘ ΞΑΛ ΥΣΟΛΨΛΧΠΛΞΘ ΛΧΨΣΦΛΑ ΨΘΧ Δρ. Κϊςτασ Κατςάπθσ,
ΡΕΣΟΑΛΑΧ (1949-1974) ΕΔΛΥ
5. 11Μ256 GLOBAL TRANSFORMATIONS AND THE Ξακθγιτρια Χριςτίνα
BALKANS (18th – 21st CENTURIES): Κουλοφρθ/ Επικ.
HISTORICAL AND ANTHROPOLOGICAL κακθγθτισ Ανδρζασ
PERSPECTIVES Λυμπεράτοσ/ Επικ.
κακθγιτρια Αλίκθ
Αγγελίδου, Ψμ.
Ξοινωνικισ
Ανκρωπολογίασ, Υάντειο
Υαν/μιο
6. 11Μ280 Επικ. κακθγιτρια
ΔΩΧΘ ΞΑΛ ΑΦΧΑΛΣΨΘΨΑ: ΑΥΣ ΨΘΡ ΔΛΑΠΑΧΘ
Χρυςάνκθ Αυλάμθ,
ΨΩΡ ΑΦΧΑΛΩΡ ΞΑΛ ΨΩΡ ΡΕΩΨΕΦΩΡ ΠΕΧΦΛ
Ψμ. ΕΠΥΣ, Υάντειο
ΨΘΡ ΓΑΟΟΛΞΘ ΕΥΑΡΑΧΨΑΧΘ
Υαν/μιο
7. 11Μ228 ΧΩΓΧΦΣΡΘ ΕΟΟΘΡΛΞΘ Ε΢ΩΨΕΦΛΞΘ ΥΣΟΛΨΛΞΘ Ξακθγιτρια Ειρινθ
1941-1990 Λαγάνθ
8. 11Μ292 Επίκ. κακθγιτρια Νάςια
Σ ΕΨΑΛΦΛΧΠΣΧ ΧΨΘΡ ΕΩΦΩΥΘ ΞΑΛ ΨΘΡ
Γιακωβάκθ,
ΕΟΟΑΔΑ ΨΘΡ ΕΥΣΧΘ ΨΩΡ ΕΥΑΡΑΧΨΑΧΕΩΡ.
Ψμιμα Υολιτικισ
Θ ΦΛΟΛΞΘ ΕΨΑΛΦΕΛΑ ΧΨΣ ΔΛΕΚΡΕΧ ΨΘΧ
Επιςτιμθσ και Δθμόςιασ
ΥΟΑΛΧΛΣ
Διοίκθςθσ ΕΞΥΑ
1. 11Μ035 Σ ΕΠΦΩΟΛΣΧ ΥΣΟΕΠΣΧ ΧΨΘΡ ΕΟΟΑΔΑ: Σμοτ. κακθγθτισ
ΗΘΨΘΠΑΨΑ ΛΧΨΣΦΛΑΧ & ΛΧΨΣΦΛΣΓΦΑΦΛΑΧ Προκόπθσ Παπαςτράτθσ
2. 11Μ045 ΠΕΨΕΠΦΩΟΛΑΞΘ ΣΛΞΣΡΣΠΛΞΘ ΛΧΨΣΦΛΑ Επικ. κακθγθτισ
ΨΘΧ ΕΟΟΑΔΑΧ Χρυςάφθσ Ιορδάνογλου
3. 11Μ052 ΛΧΨΣΦΛΑ, ΛΧΨΣΦΛΣΓΦΑΦΛΑ, ΕΡΡΣΛΣΟΣΓΘΧΘ Ξακθγθτισ Νίκοσ
11
ΛΛ Κοταρίδθσ, Ψμ.
Ξοιν/λογίασ, Υάντειο
Υαν/μιο
4. 11Μ226 EUROPEAN IDENTITIES Ξακθγιτρια Χριςτίνα
Κουλοφρθ/ Αναπλ.
κακθγιτρια Ακθνά
Λεοφςθ,University of
Reading
5 11Μ218 ΛΧΨΣΦΛΞΘ ΧΩΓΞΦΣΨΘΧΘ ΨΣΩ ΕΟΟΘΡΛΞΣΩ Αφυπθρετιςασ κακθγθτισ
ΦΣΛΨΘΨΛΞΣΩ ΞΛΡΘΠΑΨΣΧ ΞΑΛ Θ Θανάςθσ Καλαφάτθσ
ΥΑΦΕΠΒΑΧΘ ΨΣΩ ΧΨΘΡ ΞΣΛΡΩΡΛΞΘ Υανεπιςτιμιο Υειραιά
ΔΩΡΑΠΛΞΘ ΧΨΘ ΔΛΑΦΞΕΛΑ ΨΣΩ 20ου ΑΛ.
6 11Μ293 ΕΩΕΦΓΕΨΛΧΠΣΧ ΞΑΛ Θ ΔΘΠΛΣΩΦΓΛΑ ΨΘΧ Ξακθγιτρια Ματοφλα
ΡΕΣΨΕΦΘΧ ΕΟΟΑΔΑΧ Σομαρά ΢ιδζρθ
7 11Μ294 Θ ΥΣΟΛΨΛΞΘ ΡΕΩΨΕΦΛΞΣΨΘΨΑ ΧΨΑ ΩΧΨΕΦΑ Επικ. κακθγθτισ
ΣΚΩΠΑΡΛΞΑ ΒΑΟΞΑΡΛΑ. Ανδρζασ Λυμπεράτοσ
ΣΚΩΠΑΡΛΞΕΧ ΠΕΨΑΦΦΩΚΠΛΧΕΛΧ ΞΑΛ
ΒΑΟΞΑΡΛΞΣΛ ΕΚΡΛΞΛΧΠΣΛ
8 11Μ295 ΑΥΣ ΨΘΡ ΠΕΨΑΥΣΟΛΨΕΩΧΘ ΧΨΘΡ ΥΨΩΧΘ Εργαςτιριο ΑΧΞΛ: Δ/ντισ

ΨΣΩ ΨΕΛΧΣΩΧ. ΥΣΟΛΨΛΞΕΧ ΞΑΛ ΞΣΛΡΩΡΛΞΕΧ ερευνϊν Λεωνίδασ
Ε΢ΕΟΛ΢ΕΛΧ (1974-1989) Καλλιβρετάκθσ(ΛΛΕ/ΕΛΕ)/
επικ. κακθγθτισ Βαγγζλθσ
Καραμανωλάκθσ ΕΞΥΑ/
ομότιμοσ κακθγθτισ Ηλίασ
Νικολακόπουλοσ ΕΞΥΑ/
Διευκφνων του ΞΕΛΡΕ
΢ωτιρθσ Ριηάσ Ακαδθμία
Ακθνϊν/ Σάςοσ
΢ακελλαρόπουλοσ Πουςείο
Ππενάκθ.
9 11Μ284 ΠΕΨΑΡΑΧΨΕΧ ΞΑΛ ΥΦΣΧΦΩΓΕΧ: ΠΛΑ Δρ Κωνςταντίνοσ
ΥΑΓΞΣΧΠΛΑ ΛΧΨΣΦΛΑ ΨΣΩ 20ου ΑΛΩΡΑ Καρπόηθλοσ ΕΧΥΑ
12
III. ΔΙΔΑ΢ΚΟΝΣΕ΢ του Π.Μ.΢.
ΜΕΛΗ ΔΕΠ / ΕΔΙΠ

ΣΟΤ ΣΜΗΜΑΣΟ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ΢ ΚΑΙ Ι΢ΣΟΡΙΑ΢
ΑΡΑΡΛΑΔΘΧ ΓΦΘΓΣΦΘΧ Αν. Ξακθγθτισ grian@otenet.gr

ΓΕΩΦΓΛΑΔΣΩ ΒΑΧΛΟΛΞΘ Αν. Ξακθγιτρια vgeorg@panteion.gr
ΔΘΠΘΨΦΛΣΩ ΧΨΕΦΑΡΣΧ Αν. Ξακθγθτισ s.dimitriou@panteion.gr
ΛΣΦΔΑΡΣΓΟΣΩ ΧΦΩΧΑΦΘΧ Επ. Ξακθγθτισ chi@otenet.gr
ΞΣΟΟΛΑΧ ΑΡΔΦΕΑΧ Επ. Ξακθγθτισ an_kollias@yahoo.gr
ΞΣΩΟΣΩΦΘ ΧΦΛΧΨΛΡΑ Ξακθγιτρια chkoulou@otenet.gr
ΞΣΩΡΨΣΩΦΘ ΦΑΡΘ Επ. Ξακθγιτρια fankoun@hotmail.com
ΟΑΓΑΡΘ ΕΛΦΘΡΘ Ξακθγιτρια lagani@hol.gr
ΟΑΔΘ ΧΨΕΟΟΑ Επ. Ξακθγιτρια stellaladi@gmail.com
ΟΣΩΒΘ ΟΛΡΑ Αν. Ξακθγιτρια llouvi@otenet.gr
ΟΩΠΥΕΦΑΨΣΧ ΑΡΔΦΕΑΧ Επ. Ξακθγθτισ lyberatos@gmail.com
ΠΣΧΧΣΡΑΧ ΠΑΞΘΧ Αν. Ξακθγθτισ ger.moschonas@gmail.com
΢ΘΦΣΥΑΛΔΘΧ ΓΛΩΦΓΣΧ Ξακθγθτισ gexi@panteion.gr
ΥΑΥΑΔΘΠΘΨΦΛΣΩ ΔΕΧΥΣΛΡΑ Αν. Ξακθγιτρια depapadi@otenet.gr

ΧΕΦΕΦΛΑΔΘΧ ΧΕΦΑΦΕΛΠ Αν. Ξακθγθτισ ssefer@panteion.gr
ΧΛΔΕΦΘΑΛΞΑΨΕΦΛΡΘ Επικ. Ξακθγιτρια katerina.sideri10@gmail.com
ΨΣΠΑΦΑ – ΧΛΔΕΦΘ ΠΑΨΣΩΟΑ Ξακθγιτρια matoula.sideri@gmail.com
ΦΑΦΑΞΟΑΧ-ΠΑΨΣΦΛΞΣΧ Ξακθγθτισ gfaraklas@gmail.com

ΓΛΩΦΓΣΧ
ΦΣΩΦΨΣΩΡΘΧ ΓΛΩΦΓΣΧ Επικ. Ξακθγθτισ g.m.fourtounis@gmail.com
ΧΦΛΧΨΣΥΣΩΟΣΧ ΔΘΠΘΨΦΘΧ Ξακθγθτισ dimitrischristopoulos@yahoo.gr

ΞΑΨΧΑΥΘΧ ΞΩΧΨΑΧ ΕΔΛΥ katsapius@gmail.com
ΠΘΨΧΣΥΣΩΟΣΩ ΧΦΩΧΣΩΟΑ ΕΔΛΥ xzouli@hotmail.com
ΟΜΟΣΙΜΟΙ ΚΑΘΗΓΗΣΕ΢
Ξοντογιϊργθσ Γιϊργοσ gdc14247@gmail.com

Υαπαςτράτθσ Υροκόπθσ procopis@gmail.com
ΜΕΛΗ ΔΕΠ άλλων Σμθμάτων / Πανεπιςτθμίων
Αγγελίδου Αλίκθ Επ. Ξακθγιτρια, Ψμ. Ξοινωνικισ aliki.angelidou@gmail.com

Ανκρωπολογίασ, Υάντειο Υαν/μιο
13
Αυλάμθ Χρυςάνκθ Επ. Ξακθγιτρια, Ψμ. ΕΠΥΣ, Υάντειο chrysavlami@gmail.com
Υαν/μιο
Γιακωβάκθ Ράςια Επ. Ξακθγιτρια, Ψμ. Πνιηηηθήο Επηζηήκεο nassiayakovaki@hotmail.com
θαη Δεκόζηαο Δηνίθεζεο ΕΚΠΑ
ΞαλαφάτθσΚανάςθσ Αναπλ. Ξακθγθτισ, αφυπθρετιςασ, emian@ath.forthnet.gr

Υανεπιςτιμιο Υειραιά
Ξαραμανωλάκθσ Αν. Ξακθγθτισ, Ψμ. Λςτορίασ- karamanolaki@arch.uoa.gr

Βαγγζλθσ Αρχαιολογίασ, ΕΞΥΑ
Ξοταρίδθσ Ρίκοσ Ξακθγθτισ, Ψμ. Ξοιν/λογίασ, Υάντειο nikoskotaridis@gmail.com
Υαν/μιο
Οεοφςθ Ακθνά Αν. Ξακθγιτρια, University of Reading a.s.leoussi@reading.ac.uk
Ρικολακόπουλοσ Θλίασ Σμότιμοσ Ξακθγθτισ, Ψμ. Πνιηηηθήο

Επηζηήκεο θαη Δεκόζηαο Δηνίθεζεο
ΕΚΠΑ
Γιάννθσ Ψςίρμπασ Οζκτωρ, Ψμ. Πνιηηηθήο Επηζηήκεο θαη itsirbas@pspa.uoa.gr
Δεκόζηαο Δηνίθεζεο ΕΚΠΑ
Ερευνθτζσ / Εντεταλμζνοι διδαςκαλίασ
Πανίνα Ξακεπάκθ, mkakepaki@ekke.gr

Eρευνιτρια Γ' ΕΞΞΕ
Οεωνίδασ leonkall@eie.gr
Ξαλλιβρετάκθσ, Δ/ντισ
Ερευνϊν, ΛΛΕ/ΕΛΕ
Δρ Οουκία Ξοτρωνάκθ kotronakiloukia@gmail.com
(ΕΟΛΔΕΞ)
Δρ Χπφροσ Ππενετάτοσ spybenet@gmail.com
Δρ Υθνελόπθ Υετςίνθ ppetsini@gmail.com

(ΕΟΛΔΕΞ)
Χωτιρθσ Φιηάσ, sorizas@academyofathens.gr
Διευκφνων
ΞΕΛΡΕ,Ακαδθμία Ακθνϊν
Ψάςοσ sakellaropoulos@benaki.gr
Χακελλαρόπουλοσ,
Πουςείο Ππενάκθ
Δρ Φρζντυ Χταϊνχάουερ alf_steinhauer@yahoo.com
14
Διδάςκοντεσ με Ε΢ΠΑ
Δρ Γοφμενοσ Κωμάσ goumenos@hotmail.com
Δρ Ξαρπόηθλοσ kostis.karpozilos@gmail.com
Ξωνςταντίνοσ
Δρ Φοφφασ Ρικόλαοσ nikosfoufas@hotmail.com
Δρ Χατηθκυριάκου antonis.hadji@gmail.com
Αντϊνθσ
15
IV. ΠΡΟ΢ΦΕΡΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ 2019-2020
Α. ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η: ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ
Ι. ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ:
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ & ΢ΤΓΚΡΙΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ
Βαςιλικι Γεωργιάδου
ΔΕΞΙΟ΢ ΛΑΪΚΙ΢ΜΟ΢ ΚΑΙ ΕΞΣΡΕΜΙ΢ΜΟ΢ ΢ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΣΗ΢
ΔΕΚΑΕΣΙΑ΢ ΣΟΤ ’60, ΜΕΣΑΠΟΛΙΣΕΤ΢Η, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙ΢Η
11Π248
Χειμερινό Εξάμθνο
΢φντομθ ειςαγωγικι περιγραφι

Ψο γνωςτικό ενδιαφζρον του μακιματοσ επικεντρϊνεται ςτθ μελζτθ του δεξιοφ
λαϊκιςμοφ και εξτρεμιςμοφ ςτθν Ελλάδα. Εξετάηεται ο τρόποσ που τα φαινόμενα
αυτά κάνουν τθν εμφάνιςι τουσ και μεταβάλλονται μζςα ςτο χρόνο· επιπλζον
διερευνϊνται οι αιτίεσ που επθρεάηουν τθν ανάδειξθ και ςυμβάλλουν ςτθν
ενδυνάμωςι τουσ.
Τςον αφορά τθ διάρκρωςθ και τα περιεχόμενα του μακιματοσ:
Α) Εκκινοφμε από τισ ζννοιεσ και τθ μελζτθ των κεωρθτικϊν μοντζλων που
αναλφουν το φαινόμενο τθσ ευρωπαϊκισ άκρασ δεξιάσ ςτισ δφο κφριεσ διαςτάςεισ
του: τθ ριηοςπαςτικι/εκνικολαϊκιςτικι και τθν εξτρεμιςτικι. Οαμβάνουμε υπόψθ
τόςο τισ εξθγθτικζσ προςεγγίςεισ τθσ «ηιτθςθσ» όςο και εκείνεσ τθσ «προςφοράσ».
Χυγκεκριμζνα, κα εξεταςτοφν αναλφςεισ που ςυναρτοφν τθν εμφάνιςθ τθσ
ευρωπαϊκισ άκρασ δεξιάσ με διεργαςίεσ αντίδραςθσ ςτον εκςυγχρονιςμό και τθν
παγκοςμιοποίθςθ, με τθν ενίςχυςθ τθσ ξενοφοβίασ και τθν κινθτοποίθςθ των
αντιμεταναςτευτικϊν αντανακλαςτικϊν, κακϊσ και με τθν απαξίωςθ των πολιτικϊν
κεςμϊν και τoν πολλαπλαςιαςμό ςτάςεων πολιτικοφ κυνιςμοφ ςτουσ εκλογείσ.
Επιπλζον, ζμφαςθ κα δοκεί ςτισ κεςμικζσ διαςτάςεισ των πολιτικϊν ςυςτθμάτων,
αλλά και ςτισ διεργαςίεσ οργανωτικισ ανάπτυξθσ του ακροδεξιοφ χϊρου, κακϊσ και
τισ ςτρατθγικζσ που ακολουκεί θ ευρωπαϊκι άκρα δεξιά ςε ηθτιματα επικοινωνίασ,
θγεςίασ και πολιτικισ κινθτοποίθςθσ.
Β) Εν ςυνεχεία το ενδιαφζρον μασ κα ςτραφεί ςτθν Ελλάδα, με ζμφαςθ ςτισ
ιςτορικζσ παραδόςεισ τθσ ακροδεξιάσ. Ξακϊσ ενδιαφερόμαςτε κυρίωσ για τθν άκρα
δεξιά ςτθν Ελλάδα από το 1974 μζχρι ςιμερα, κα αναηθτιςουμε τισ ιςτορικζσ,
πολιτικζσ και ιδεολογικζσ καταβολζσ τθσ που εντοπίηονται κυρίωσ ςτθ δεκαετία
1960. Χτο μάκθμα κα επιχειριςουμε να εντοπίςουμε τισ πολιτικζσ «κλθρονομιζσ»
και να διερευνιςουμε ςτοιχεία ιδεολογικο-πολιτικισ ςυνζχειασ αλλά και
αςυνζχειασ ςτθν ακροδεξιά ςκθνι. Χτόχοσ δεν είναι να «εκβιάςουμε» αναλογίεσ του
ςιμερα με το χκεσ, αλλά να κατανοιςουμε πλθρζςτερα τα φαινόμενα που μασ
16
απαςχολοφν λαμβάνοντασ υπόψθ τθ ςυγχρονία, όπωσ και τισ παραδόςεισ που
εγκολπϊνονται τα φαινόμενα αυτά.
Γ) Σργανϊςεισ και κόμματα τθσ ελλθνικισ άκρασ δεξιάσ κατά τθ Πεταπολίτευςθ,
κακϊσ και τα χαρακτθριςτικά των υποςτθρικτϊν τουσ, κα αποτελζςουν τον πυρινα
τθσ ανάλυςθσ ςτο τελευταίο μζροσ του μακιματοσ. Κα ςτακοφμε ςτισ
υποπεριόδουσ τθσ μετάβαςθσ ςτθ δθμοκρατία, τθσ εδραίωςθσ του
κοινοβουλευτιςμοφ και του εξευρωπαϊςμοφ, τθσ κρίςθσ και τθσ πόλωςθσ. Χτθν
«παλιά» ακροδεξιά τθσ μεταχουντικισ εποχισ που υποςτιριηε τθν επιςτροφι ςε
ζνα statusquoante, κακϊσ και ςτθ «νζα» ακροδεξιά που εμφανίηεται μετά τισ
ανακατατάξεισ ςτα Βαλκάνια και τθ νεοεκνικιςτικι κινθτοποίθςθ ςτισ αρχζσ του
1990 κα ςτραφεί το ενδιαφζρον μασ, ςε μια προςπάκεια να διερευνιςουμε τθν
άκρα δεξιά ςτθν Ελλάδα από τθν αποκατάςταςθ τθσ δθμοκρατίασ μζχρι το
ξζςπαςμα τθσ οικονομικισ κρίςθσ. Θ εκλογικι ρευςτότθτα και ο «ςειςμόσ» των
εκλογϊν του 2012 κα ςυμπζςει με τθν είςοδο ςτθν κεντρικι πολιτικι αρζνα τθσ
εξτρεμιςτικισ δεξιάσ, θ οποία επί ςχεδόν τρεισ δεκαετίεσ βριςκόταν ςτο πολιτικό
περικϊριο, ενϊ πλζον εμφανίηει ςθμάδια εδραίωςθσ ςτθν κομματικι ςκθνι. Χτο
ερϊτθμα που κα επιχειριςουμε να απαντιςουμε είναι αν θ οικονομικι κρίςθ
(ανεργία, φτωχοποίθςθ, αναςφάλεια), θ πολιτιςμικι αντίδραςθ (μετανάςτευςθ,
προςφυγικι κρίςθ) και το αντιςυςτθμικό δυναμικό που αναδεικνφεται μετά το 2009
ιταν ςυνκικεσ που ευνόθςαν τθν εκλογικι άνοδο και εδραίωςθ τθσ Χρυςισ Αυγισ.
΢κοποί μακιματοσ
•Πελζτθ των κεωρθτικϊν και μεκοδολογικϊν εργαλείων για τθν ανάλυςθ τθσ
ευρωπαϊκισ άκρασ δεξιάσ.
•Εντοπιςμόσ των ιδεολογικϊν δεξαμενϊν τθσ ελλθνικισ άκρασ δεξιάσ: οι καταβολζσ
και παρακατακικεσ, θ μνιμθ, οι εκλεκτικζσ ςυγγζνειεσ, οι αφθγιςεισ και πολιτικζσ
ςτοχεφςεισ.
•Χαρτογράφθςθ του χϊρου τθσ ελλθνικισ άκρασ δεξιάσ ςτθ Πεταπολίτευςθ.
•Ανάδειξθ των αιτίων που περιόριςαν τθ δυναμικι τθσ ςτθ δεκαετία του 1980 και
λόγοι που ςυνζβαλαν ςτθν ενδυνάμωςι τθσ από τισ αρχζσ του 2000.
•Ζμφαςθ ςτθν εκλογικι κοινωνιολογία τθσ άκρασ δεξιάσ: ποιοι τθν ψθφίηουν και
γιατί. Επωφελείται, πϊσ και γιατί από τθν εκλογικι ρευςτότθτα. Διαγραφόμενεσ
προοπτικζσ τθσ εκλογικισ τθσ επιρροισ.
Επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

•Ξατανόθςθ τθσ κεωρίασ όςον αφορά τθ μελζτθ τθσ άκρασ δεξιάσ.
•Απόκτθςθ γνϊςεων και δεξιοτιτων για τθν κατάρτιςθ ενόσ ερευνθτικοφ ςχεδίου
ςε ςχζςθ με τθ μελζτθ τθσ άκρασ δεξιάσ ςε επίπεδο μελζτθσ περίπτωςθσ αλλά και
ςτο πλαίςιο τθσ ςυγκριτικισ ανάλυςθσ.
•Εξάςκθςθ ςτθ χριςθ αρχειακϊν πθγϊν, όπωσ και ςτθν ανάλυςθ και τθν ερμθνεία
ποιοτικϊν και ποςοτικϊν δεδομζνων που αφοροφν το υπό εξζταςθ φαινόμενο.
•Δυνατότθτα ςφνδεςθσ τθσ κεωρίασ με τεχνικζσ τθσ εμπειρικισ ανάλυςθσ.
•Εξοικείωςθ με τισ χρθςιμοποιοφμενεσ διαφορετικζσ μεκοδολογίεσ ςτθν ζρευνα και
ανάλυςθ του φαινομζνου τθσ ευρωπαϊκισ ακροδεξιάσ.
17
Βιβλιογραφία (ενδεικτικι)
Art, David (2011), Inside the Radical Right. Cambridge: Cambridge University Press.
Αρχειοτάξιο (2014), Θ ακροδεξιά ςτο φωσ τθσ Λςτορίασ, τεφχ. 16, ΑΧΞΛ, Εκδ. Κεμζλιο.
Betz, Hans-Georg (1994), Radical right-wing populism in western Europe, MacMillan.
Carter, Elisabeth (2005), The Extreme Right in Western Europe: Success or Failure?
Manchester: ManchesterUniversityPress.
Γεωργιάδου, Βαςιλικι (2008), Θ άκρα δεξιά και οι ςυνζπειεσ τθσ ςυναίνεςθσ. Δανία,
Νορβθγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυςτρία, Γερμανία, Ακινα: Ξαςτανιϊτθσ.
Dinas, E., Georgiadou, V., Konstantinidis, Y. &Rori, L. (2013), FromDusktoDawn:
Localpartyorganizationandpartysuccessofright-wingextremism, PartyPolitics,
DOI: 10.1177/1354068813511381
Ellinas, Antonis A. (2010), The Μedia and the Far Right in Western Europe. Playing the
nationalist card, Cambridge University Press.
Ellinas, A. (2012), ‘The Rise of Golden Dawn in Greece: The New Face of Far Right in
Greece’, South European Society and Politics (ahead-of-print), 1-23.
Georgiadou, Vassiliki (2013),” Right-wing populism and extremism: The rapid rise of
Golden Down in crisis-ridden Greece”, in Melzer, R. & Serafin, S. (eds.), Extreme right
in Europe, Berlin: Friedrich-Ebert-Foundation.
Hainsworth, Paul (επιμ.), H ακροδεξιά. Λδεολογία, πολιτικι, κόμματα, Ακινα:
Υαπαηιςθ.
Ignazi, P. (2003), Extreme right parties in western Europe, ΡζαΩόρκθ: Oxford
University Press.
Milza, Pierre (2004), Οι μελανοχίτωνεσ τθσ Ευρϊπθσ. Θ ευρωπαϊκι ακροδεξιά από το
1945 μζχρι ςιμερα, Ακινα: Scripta.
Mudde, Cas (2007), Populist radical right parties in Europe, Cambridge.
Norris, Pippa (2005), Radical Right. Voters and parties in electoral market, Cambridge
University Press.
Φραγκουδάκθ, Άννα (2013), Ο εκνικιςμόσ και θ άνοδοσ τθσ ακροδεξιάσ, Ακινα:
Αλεξάνδρεια.
Σρόποι αξιολόγθςθσ
Ξάκε ςυμμετζχων/ουςα ςτο μάκθμα αναλαμβάνει να προετοιμάςει δφο
προφορικζσ παρουςιάςεισ που εντάςςονται ςε διαφορετικζσ κεματικζσ ενότθτεσ
του μακιματοσ, κακϊσ και να εκπονιςει μια τελικι γραπτι εργαςία. Χτόχοσ είναι θ
εργαςία να διακζτει ερευνθτικό υπόβακρο και πζραν τθσ ςχετικισ βιβλιογραφίασ
να ζχει χρθςιμοποιθκεί για τθ εκπόνθςι τθσ αρχειακό υλικό, αδθμοςίευτεσ πθγζσ
ι/και προφορικζσ μαρτυρίεσ.
Ηλεκτρονικι ςελίδα μακιματοσ

Ψα μζλθ του ςεμιναρίου ζχουν πρόςβαςθ ςε μια εφαρμογι αποκθκευτικοφ νζφουσ
(dropbox), θ οποία επιτρζπει τθ διαχείριςθ και κοινι χριςθ αρχείων που
χρθςιμοποιοφνται ςτο μάκθμα.
18
●
Θωμάσ Γοφμενοσ
ΣΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΣΗ΢ ΠΑΓΚΟ΢ΜΙΑ΢ ΔΙΑΚΤΒΕΡΝΗ΢Η΢
11Π283
Εαρινό εξάμθνο

Θ ζννοια τθσ «παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ» ειςζβαλε ορμθτικά ςτισ αναλφςεισ του
κλάδου τθσ Υολιτικισ Επιςτιμθσ, κυρίωσ ςτο πεδίο των Διεκνϊν Χχζςεων, από τθ
δεκαετία του 1990. Λδωμζνθ ωσ ςτενά ςυνδεδεμζνθ με τισ πολφμορφεσ διαδικαςίεσ
τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, θ παγκόςμια διακυβζρνθςθ περιλαμβάνει τθ διεκνι
ςυνεργαςία των κρατϊν και τθ λειτουργία των διεκνϊν οργανιςμϊν, όμωσ
εκτείνεται πολφ πζρα και πάνω από αυτζσ. Αναφζρεται ςε ζνα μεγαλφτερο πλζγμα
δρϊντων (κρατϊν, οργανιςμϊν, φόρουμ, επιχειριςεων, ΠΞΣ, κινθμάτων) οι οποίεσ
αλλθλεπιδροφν με ποικίλουσ τρόπουσ, ςυμπεριλαμβανομζνων των ςυγκρουςιακϊν,
επί ενόσ ευρφτατου και ςυνεχϊσ διευρυνόμενου φάςματοσ κεματικϊν και
ηθτθμάτων (οικονομίασ, περιβάλλοντοσ, αςφάλειασ, διαδικτφου και επικοινωνιϊν,
κ.ά.), τα οποία κεωροφνται πωσ δεν μποροφν να αντιμετωπιςτοφν από τα
μεμονωμζνα εκνικά κράτθ και απαιτοφν περιφερειακοφσ ι παγκόςμιουσ
μθχανιςμοφσ. Αρχζσ, κανόνεσ και διαδικαςίεσ ρφκμιςθσ και διευκζτθςθσ των
παγκοςμίων ηθτθμάτων βρίςκονται ςτο επίκεντρο τθσ ζννοιασ τθσ παγκόςμιασ
διακυβζρνθςθσ.
Ψο παρόν μάκθμα εςτιάηει ςτθν ζννοια και πρακτικι τθσ παγκόςμιασ
διακυβζρνθςθσ, μελετϊντασ τθσ διάφορεσ εκφάνςεισ και προβλιματά τθσ.
Σι πρϊτεσ τρεισ διαλζξεισ αποτελοφν τθν ειςαγωγι ςτο αντικείμενο αυτό, ορίηοντασ
και διερευνϊντασ τθν ζννοια (αποςαφθνίηοντάσ τθ παράλλθλα από ςθμαςιολογικά
όμορεσ, αλλά διακριτζσ ζννοιεσ) και ταξινομϊντασ χαρακτθριςτικά, δρϊντεσ και
προβλιματα τθσ διεκνοφσ διακυβζρνθςθσ. Χτισ επόμενεσ δφο εβδομάδεσ μελετάται
το μεταβαλλόμενο και πυκνό δίκτυο των φορζων τθσ παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ,
με εςτίαςθ ςτα «διεκνι κακεςτϊτα» (ζννοια κεντρικι ςτθ μελζτθ τθσ παγκόςμιασ
διακυβζρνθςθσ) και τουσ διεκνείσ οργανιςμοφσ και μθχανιςμοφσ. Θ επόμενθ
διάλεξθ αφιερϊνεται ςτθν περιγραφι και ανάλυςθ τθσ επίςθσ ςθμαντικισ και
ςχετιηόμενθσ με τθν παγκόςμια διακυβζρνθςθ διαδικαςίασ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ.
Σι επόμενεσ εβδομάδεσ, ωσ τθ λιξθ του μακιματοσ, εςτιάηουν ςτθν διεξοδικότερθ
ανάλυςθ και κριτικι ςυηιτθςθ των βαςικϊν κεωρθτικϊν προςεγγίςεων τθσ
παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ (κυρίωσ από το πεδίο των Διεκνϊν Χχζςεων). Αφοφ
παρουςιαςτοφν ςυνοπτικά τα ςτάδια τθσ επιςτθμονικισ μελζτθσ αυτισ τθσ
διαδικαςίασ και οι κζςεισ των κφριων προςεγγίςεων, αφιερϊνεται από μία διάλεξθ
ςτθν παρουςίαςθ των κζςεων: α) των «Φιλελεφκερων» υποςτθρικτϊν τθσ
παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ (οι οποίοι πρωτοςτάτθςαν ςτθν κεωρθτικι
19
διαπραγμάτευςθ του φαινομζνου, τουλάχιςτον αρχικά), β) ριηοςπαςτϊν μελετθτϊν
που αςκοφν ςυςτθματικι κριτικι ςτο πολιτικό-κανονιςτικό υπόβακρο τθσ
παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ ι/και ςτον (νεοφιλελεφκερο, δυτικοκεντρικό, κλπ)
τρόπο εκδίπλωςισ τθσ, και γ) αναλφςεων που δεν απορρίπτουν ςυλλιβδθν τθν
παγκόςμια διακυβζρνθςθ ι/και εςτιάηουν ςτθ διατφπωςθ εναλλακτικϊν προσ τθν
κατεφκυνςθ του εκδθμοκρατιςμοφ τθσ. Εμβόλιμα, παρουςιάηονται οι δφο βαςικζσ
ςυλλογικζσ – λαϊκζσ αντιδράςεισ ςτθν παγκόςμια διακυβζρνθςθ, δθλαδι από τθ μία
το κίνθμα τθσ αντι-παγκοςμιοποίθςθσ και από τθν άλλθ οι διάφορεσ εκδοχζσ τθσ
εκνικιςτικισ αντίδραςθσ.
Βαςικόσ ςτόχοσ του μακιματοσ είναι θ εξοικείωςθ των φοιτθτϊν και φοιτθτριϊν με
τθν ζννοια τθσ παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ (τα κφρια χαρακτθριςτικά τθσ, τουσ
βαςικοφσ εμπλεκόμενουσ δρϊντεσ, τα προβλιματα υλοποίθςθσ και
νομιμοποίθςθσ), μζςω τθσ μελζτθσ τθσ ςχετικισ
διογκοφμενθσδιεκνοφσβιβλιογραφίασ. Χε αυτό το πλαίςιοεπιδιϊκεται,
επιπροςκζτωσ, να ζρκουν ςε γνωςτικι επαφι και με μεγάλο τμιμα του πλζγματοσ
των διαδικαςιϊν που ςυγκροτοφν τθν παγκοςμιοποίθςθ, κακϊσ και κεντρικζσ όψεισ
και τάςεισ τθσ ςφγχρονθσ παγκόςμιασ πολιτικισ.

Πε βάςθ τα ανωτζρω, αναμζνεται ότι οι φοιτθτζσ και φοιτιτριεσ κα είναι ςε κζςθ
ςτο τζλοσ του μακιματοσ:
- να κατανοοφν τθν (ςυχνά νεφελϊδθ ι αδιευκρίνιςτθ) ζννοια τθσ παγκόςμιασ
διακυβζρνθςθσ, να τθ διακρίνουν από και να τθ ςυςχετίηουν με ζννοιεσ
όπωσ θ παγκοςμιοποίθςθ και θ παγκόςμια κυβζρνθςθ·
- να εξοικειωκοφν με τθν ζννοια και τισ διαδικαςίεσ των διεκνϊν κακεςτϊτων,
αποκτϊντασ γνϊςεισ για τουλάχιςτον ζνα ςχετικό πεδίο ρφκμιςθσ (π.χ.
περιβάλλον, μετανάςτευςθ, χρθματοοικονομικά, άςφάλεια)·
- να μποροφν να αναγνωρίηουν τθν ιδεολογικι-κανονιςτικι (αρχζσ, αξίεσ) και
τθν πραξιακι διάςταςθ (κανόνεσ, διαδικαςίεσ) τθσ παγκόςμιασ
διακυβζρνθςθσ και να εντοπίηουν-αποτιμοφν το ςυγκεκριμζνο πολιτικό
χαρακτιρα και τισ ςυνζπειζσ τουσ·
- να μποροφν να διακρίνουν και να μελετοφν τθν επίδραςθ ςυγκεκριμζνων
δρϊντων ςτισ διαδικαςίεσ τισ διεκνοφσ διακυβζρνθςθσ, με ζμφαςθ ςτισ
μεταξφ τουσ (ςυνεργατικζσ και ςυγκρουςιακζσ) αλλθλεπιδράςεισ·
- να είναι ςε κζςθ να γνωρίηουν τα βαςικά επιχειριματα των κφριων
κεωρθτικϊν προςεγγίςεων τθσ παγκόςμιασ διακυβζρνθςθσ και, κυρίωσ, να
μποροφν να τα αποτιμιςουν κριτικά·
- να αναγνωρίηουν τισ διαφορετικζσ κανονιςτικζσ-πολιτικζσ οπτικζσ περί τθν
παγκόςμια διακυβζρνθςθ και να μελετοφν τισ πολιτικζσ ςτάςεισ και
αντιδράςεισ που ςχετίηονται με αυτι ςε τοπικό και παγκόςμιο επίπεδο.
20
- Commission on Global Governance. 1995. Our Global Neighbourhood.
Oxford: Oxford University Press.
- Ba, A. & Hoffmann, M. (επιμ.) 2005. Contending perspectives on global
governance: coherence, contestation and world order. London & New York:
Routledge.
- D. Held& A. McGrew (επιμ.). 2003.The Global Transformations Reader: An
Introduction to the Globalization Debate. 2nd edition. Cambridge: Polity
Press.
- Wilkinson, R. (επιμ.). 2005. The global governance reader.London: Routledge.
- B. Hettne& B. Oden (επιμ.). 2002. Global Governance in the 21st Century:
Alternative Perspectives on World Order. Stockholm: Almqvist&Wiksell Intl.
- J. S. Nye & J. D. Donahue (επιμ.) 2000. Governance in a globalizing world.
Cambridge, Mass.: Visions of Governance for the 21st Century.
- Weiß, J., Sachs, A. &Weinelt, H. 2018. 2018 Globalization Report: Who
Benefits Most from Globalization? Bertelsmann Stiftung.
- Komesar, N. et al. 2014. Understanding Global Governance: Institutional
Choice and the Dynamics of Participation. Global Governance Program,
European University Institute.
- Φραγκονικολόπουλοσ, Χ. & Υροζδρου, Φ. 2015. Ραγκόςμια πολιτικι:
δρϊντεσ, δομζσ & διαδικαςίεσ. Ακινα:Χφνδεςμοσ Ελλθνικϊν Ακαδθμαϊκϊν
Βιβλιοκθκϊν.
- Barnett, M. &Finnemore, M. 2008. Κανόνεσγιατονκόςμο:
οιδιεκνείσοργανιςμοίςτθνπαγκόςμιαπολιτικι. Ακινα: ΕκδόςεισΛ. Χιδζρθσ.
- Weiss, T. & Wilkinson, R. 2014. “Rethinking Global Governance? Complexity,
Authority, Power,Change”. International Studies Quarterly, 58: 207–215.
- Coen, D. &Pegram, T. 2018. “Towards a Third Generation of Global
Governance Scholarship”. Global Policy, 9(1): 107-113.
- Koenig-Archibugi, M. 2011. “Global Governance”. ΧτοMichie, J. (επιμ.).The
Handbook of Globalisation. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
- Bennett, A. L. & Oliver, J. K. 2006. Διεκνείσ Οργανιςμοί: αρχζσ και
προβλιματα. Ακινα: Gutenberg.
- J. Baylis&S. Smith (επιμ.) Θ Ραγκοςμιοποίθςθ τθσ Διεκνοφσ Ρολιτικισ.
Κεςςαλονίκθ: Επίκεντρο.
- Ράςκου-Υερράκθ, Υ., Αντωνόπουλοσ, Ξ. & Χαρθγιαννίδθσ, Π. 2015. Διεκνείσ
Οργανιςμοί. Ακινα και Κεςςαλονίκθ: Εκδόςεισ Χάκκουλα.
- Ξεντρωτισ, Ξ. &Ξάτςιοσ, Χ. 2002. Διεκνείσ Οργανιςμοί: ανάμεςα ςτον πόλεμο
και τθν ειρινθ. Ακινα: Εκδόςεισ Υαπαηιςθ
- Heywood, A. 2013. Διεκνείσ ςχζςεισ και πολιτικι ςτθν παγκόςμια εποχι.
Ακινα: Εκδόςεισ Ξριτικι.
- Zürn, M. 2018 “Contested Global Governance”. Global Policy, 9(1): 138-145.
21
Πζςω ερευνθτικισ εργαςίασ.
Ξατά τθ διάρκεια των διαλζξεων 7-10, κάκε φοιτθτισ/φοιτιτρια πραγματοποιεί μια
παρουςίαςθ διάρκειασ περίπου 10 λεπτϊν, κατά τθν οποία παρουςιάηει τμιμα τθσ
εργαςίασ που ετοιμάηει (ςχεδιάγραμμα και ερευνθτικά ερωτιματα εργαςίασ,
επιςκόπθςθ τθσ βιβλιογραφίασ). Θ βακμολόγθςθ τθσ προφορικισ παρουςίαςθσ κα
αφορά το 10% τθσ ςυνολικισ βακμολογίασ τθσ εργαςίασ.
●
Ανδρζασ Κόλλιασ
ΜΕΣΑ΢ΧΗΜΑΣΙ΢ΜΟΙ ΣΗ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΢ΣΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΙ
11Π287
To μεταπτυχιακό ςεμινάριο αποτελεί ςυνζχεια του αντίςτοιχου ςεμιναρίου του

χειμερινοφ εξαμινου και αποςκοπεί ςτθν εμβάκυνςθ τθσ μελζτθσ των ςφγχρονων
επικοινωνιακϊν μεταςχθματιςμϊν τθσ πολιτικισ διαδικαςίασ μζςα από τθν
ςυλλογι και ανάλυςθ εμπειρικϊν δεδομζνων ςτθν ψθφιακι διάςταςθ τθσ
πολιτικισ.
Χκοπόσ είναι θ ανάπτυξθ των ικανοτιτων των φοιτθτϊν/τριϊν να υλοποιοφν
εμπειρικζσ ζρευνεσ (μζςα από ποιοτικζσ, ποςοτικζσ και μικτζσ μεκόδουσ) ςτουσ
μείηονεσ μεταςχθματιςμοφσ τθσ πολιτικισ διαδικαςίασ και να αναλφουν τα
δεδομζνα τθσ ζρευνάσ τουσ αξιοποιϊντασ τισ κατάλλθλεσ ψθφιακζσ εφαρμογζσ και
εργαλεία.

Πε τθν ολοκλιρωςθ του μακιματοσ οι ςυμμετζχοντεσ αναμζνεται:
 να ςχεδιάηουν και υλοποιοφν εμπειρικζσ ζρευνεσ (μζςα από ποιοτικζσ, ποςοτικζσ και
μικτζσ μεκόδουσ),
 να αναλφουν τα δεδομζνα τθσ ζρευνάσ τουσ αξιοποιϊντασ τισ κατάλλθλεσ ψθφιακζσ
εφαρμογζσ και εργαλεία,
 να ςυγγράφουν μια ερευνθτικι αναφορά ςυμφϊνα με τισ νόρμεσ που διζπουν διεκνι
επιςτθμονικά περιοδικά ςτο πεδίο.
Ξατά τθ διάρκεια του εξαμινου κα ηθτθκεί από τουσ φοιτθτζσ-ριεσ να παραδϊςουν

μια ερευνθτικι μελζτθ βαςιςμζνθ ςε εμπειρικά δεδομζνα και να παρουςιάςουν
δφο άρκρα από αυτά που περιλαμβάνονται ςτθν βιβλιογραφία. Θ αξιολόγθςθ δεν
περιλαμβάνει τελικζσ εξετάςεισ.
22
Βιβλιογραφία
 Armborst, A. (2017). Thematic Proximity in Content Analysis. SAGE Open, 7(2), 1-11.
 Bean, H., & Edgar, A. N. (2017). A genosonic analysis of ISIL and US counter-extremism
video messages. Media, War & Conflict, 10(3), 327-344.
 Colleoni, E., Rozza, A., & Arvidsson, A. (2014). Echo chamber or public sphere? Predicting
political orientation and measuring political homophily in Twitter using big data. Journal
of Communication, 64(2), 317-332.
 Davidson, T., Warmsley, D., Macy, M., & Weber, I. (2017). Automated hate speech
detection and the problem of offensive language. arXiv preprint arXiv:1703.04009.
 DeLuca, K. M., Lawson, S., & Sun, Y. (2012). Occupy Wall Street on the public screens of
social media: The many framings of the birth of a protest movement. Communication,
Culture & Critique, 5(4), 483-509.
 Domingos, P. 2012. A Few Useful Things to Know about Machine Learning.
Communications ACM 55(10): 78-87.
 Fortunato, S. (2010). Community detection in graphs. Physics reports, 486(3-5), 75-174.
 Gitari, N. D., Zuping, Z., Damien, H., & Long, J. (2015). A lexicon-based approach for hate
speech detection. International Journal of Multimedia and Ubiquitous Engineering,
10(4), 215-230.
 Greenwood, K., & Jenkins, J. (2015). Visual framing of the Syrian conflict in news and
public affairs magazines. Journalism Studies, 16(2), 207-227.
 Grimmer, J., and Stewart, Β.Π. (2013). Text as Data: the Promise and Pitfalls of
Automatic Content Analysis Methods for Political Texts. Political Analysis, 21(3): 267–97.
 Guo, L., & Vargo, C. (2015). The power of message networks: A big-data analysis of the
network agenda setting model and issue ownership. Mass Communication and Society,
18(5), 557-576.
 Halberstam, Y., & Knight, B. (2016). Homophily, group size, and the diffusion of political
information in social networks: Evidence from Twitter. Journal of Public Economics, 143,
73-88.
 Kaal, B., Maks, I., & van Elfrinkhof, A. (Eds.). (2014). From text to political positions: Text
analysis across disciplines (Vol. 55). John Benjamins Publishing Company.
 Lim, K. H., Karunasekera, S., & Harwood, A. (2017). ClusTop: A Clustering-based Topic
Modelling Algorithm for Twitter using Word Networks. In Proceedings of the 2017 IEEE
International Conference on Big Data (BigData’17).
 Najafabadi, M. M., Villanustre, F., Khoshgoftaar, T. M., Seliya, N., Wald, R., &
Muharemagic, E. (2015). Deep learning applications and challenges in big data analytics.
Journal of Big Data, 2(1), 1.
 Nickerson, D. W., & Rogers, T. (2014). Political campaigns and big data. Journal of
Economic Perspectives, 28(2), 51-74.
 Odijk, D., Burscher, B., Vliegenthart, R., & De Rijke, M. (2013, November). Automatic
thematic content analysis: Finding frames in news. In International Conference on Social
Informatics (pp. 333-345). Springer, Cham.
 Paranyushkin, D. (2011). Identifying the pathways for meaning circulation using text
network analysis. Berlin: Nodus Labs.
 Penney, J. (2017). The citizen marketer: Promoting political opinion in the social media
age. Oxford University Press.
 Phillips, L., Dowling, C., Shaffer, K., Hodas, N., & Volkova, S. (2017). Using social media to
predict the future: a systematic literature review. arXiv preprint arXiv:1706.06134.
23
 Russell Neuman, W., Guggenheim, L., Mo Jang, S., & Bae, S. Y. (2014). The dynamics of
public attention: Agenda‐setting theory meets big data. Journal of Communication,
64(2), 193-214.
 Schrock, A. R. (2016). Civic hacking as data activism and advocacy: A history from
publicity to open government data. New Media & Society, 18(4), 581-599.
 Tufekci, Z. (2014). Engineering the public: Big data, surveillance and computational
politics. First Monday, 19(7).
Ηλ. ςελίδα μακιματοσ

https://andreaskollias.wordpress.com
●
Γιϊργοσ Κοντογιϊργθσ
ΓΝΩ΢ΙΟΛΟΓΙΑ ΣΗ΢ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ΢ ΚΑΙ ΝΕΟΣΕΡΙΚΟΣΗΣΑ
11Π250

Θ δθμοκρατικι πολιτεία εξετάηεται υπό το πρίςμα του ςκοποφ τθσ (θ κακολικι
ελευκερία), των αξιακϊν τθσ οριηουςϊν και του ςυςτιματοσ που τθν
υποςταςιοποιεί ςτο οικονομικοκοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Θ δθμοκρατία
διακρίνεται από τθν αντιπροςωπευτικι πολιτεία και από τθν (κλθρονομικι και
αιρετι) μοναρχία, εν αντικζςει προσ τθν ιδεολογικι επιλογι τθσ νεότερθσ εποχισ να
ταυτίηει τισ τρεισ αςφμβατεσ μεταξφ τουσ πολιτείεσ, με προφανι ςτόχο τθ
δθμοκρατικι νομιμοποίθςθ τθσ αιρετισ μοναρχίασ με τθν οποία ςυμβιϊνει.
Διαςταυρϊνεται, ειδικότερα, θ ςθμειολογία τθσ ζννοιασ δθμοκρατία με τα
φαινόμενα που αποδίδονται με αυτιν ςτισ διάφορεσ ιςτορικζσ περιόδουσ
(ελλθνικόσ κόςμοσ, νεοτερικότθτα), αναδεικνφεται θ γενεςιουργόσ αιτία τθσ
πολιτείασ αυτισ και ο κοςμοςυςτθμικόσ χρόνοσ τθσ δθμοκρατίασ ςε αναφορά με τισ
λοιπζσ (τθ μοναρχικι και τθν αντιπροςωπευτικι πολιτεία που προθγοφνται) κακϊσ
και με τον ενγζνει ανκρωποκεντρικό χρόνο τθσ κοςμοϊςτορίασ (ωσ ςτάδιο και ωσ
ιςτορικό γεγονόσ)
Ψο μάκθμα αποβλζπει ςτθν αποκάκαρςθ των κεμελιωδϊν εννοιϊν που ορίηουν τα
φαινόμενα και επιτρζπουν ςτον κοινωνικό άνκρωπο να αποκτιςει ςυνείδθςθ τθσ
εποχισ του, το ςτάδιο που βιϊνει και το εξελικτικό του μζλλον. Χυγχρόνωσ
διδάςκεται πϊσ να διακρίνει τον ιδεολογικό από τθν γνωςιολογικό λόγο.

Θ ανάπτυξθ τθσ φλθσ οδθγεί τον φοιτθτι ςτθν οικείωςι του με τθν κοςμοςυςτθμικι
γνωςιολογία, δθλαδι με τθν εννοιολογία και τθν τυπολογία των φαινομζνων, τθν
εξελικτικι βιολογία του κοινωνικοφ γίγνεςκαι και μια μεκοδολογία που κάνει
εφικτι τθν ανάγνωςθ του ιςτορικοφ χρόνου και τθν υποβολι του ςφνολου κόςμου
υπό το πρίςμα τθσ ςυγκριτικισ αναλογίασ. Χτον παρόντα χρόνο ο φοιτθτισ
24
εξοικειϊνεται με τισ πραγματικότθτεσ τθσ πρϊιμθσ ανκρωποκεντρικισ εποχισ που
βιϊνει ο ςφγχρονοσ άνκρωποσ ςε περιβάλλον μεγάλθσ κλίμακασ (κράτουσ ζκνουσ)
και με το μζλλον τθσ εξζλιξθσ ςτο οποίο ειςζρχεται ο ςφγχρονοσ κόςμοσ.
1) Γ.Ξοντογιϊργθσ, Θ δθμοκρατία ωσ ελευκερία. Δθμοκρατία και
αντιπροςϊπευςθ, Υατάκθσ, Ακινα 2007
2) Γ.Ξοντογιϊργθσ, Το ελλθνικό κοςμοςφςτθμα, τ. Α και Βϋ, Υατάκθσ, Ακινα,
2006-1014
3) Γ. Ξοντογιϊργθσ, Ρολίτθσ και πόλισ. Ζννοια και τυπολογία τθσ πολιτειότθτασ,
Υαπαηιςθσ, Ακινα, 2003
4) Γ. Ξοντογιϊργθσ, Θ κεωρία των επαναςτάςεων ςτον Αριςτοτζλθ, Οιβάνθσ,
Ακινα, (1975) 1978
Εργαςίεσ και προφορικι δοκιμαςία
●
Φανι Κουντοφρθ - Ανδρζασ Κόλλιασ
ΜΕΣΑ΢ΧΗΜΑΣΙ΢ΜΟΙ ΣΗ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΢ΣΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ι
11Π285
To μεταπτυχιακό ςεμινάριο αποςκοπεί ςτθν ςυηιτθςθ των ςφγχρονων

μεταςχθματιςμϊν τθσ πολιτικισ διαδικαςίασ μζςα από τθν ανάλυςθ των
προκλιςεων τθσ μεςοποίθςθσ και τθσ ψθφιακισ επανάςταςθσ. Χτόχοσ είναι θ
ςυγκριτικι (χρονικά και χωρικά) και διαχρονικι αποτφπωςθ των επιδράςεων των
επικοινωνιακϊν μεταςχθματιςμϊν ςτθν πολιτικι διαδικαςία. Ενδεικτικά κα μασ
απαςχολιςουν ηθτιματα που διερευνοφν τισ επιπτϊςεισ ςτθν πολιτικι διαδικαςία
και εντζλει ςτθ δθμοκρατία μζςα από τομείσ ζρευνασ όπωσ θ πολιτικι
ςυμπεριφορά, οι προεκλογικζσ εκςτρατείεσ, οι κακθμερινζσ ςτρατθγικζσ των
πολιτικϊν κομμάτων, θ μεςοποίθςθ τθσ πολιτικισ ηωισ, θ διαμόρφωςθ τθσ
πολιτικισ ατηζντασ, θ πλαιςίωςθ τθσ πολιτικισ διαδικαςίασ. Ψο ςεμινάριο κα
ςυμβάλλει ςτθ ςυηιτθςθ και τθν εξοικείωςθ των φοιτθτϊν/τριϊν με τουσ μείηονεσ
μεταςχθματιςμοφσ ςτο πολιτικό πεδίο από τθν μεςοποίθςθ και ψθφιοποίθςθ όπωσ
αυτοί εξελίςςονται ςε εκνικό, ευρωπαϊκό και διεκνζσ επίπεδο και ςε ςυγκριτικό
πλαίςιο. Ειδικότερα το εβδομαδιαίο πλάνο ζχει ωσ εξισ
Ειςαγωγι: Οι ψθφιακζσ επιπτϊςεισ ςτθν πολιτικι διαδικαςία. Οι ςφγχρονεσ

προκλιςεισ ςτθ δθμοκρατία.
1. Χτόχοσ του ειςαγωγικοφ μακιματοσ είναι να καταδείξει τισ διαρκείσ
αλλθλεπιδράςεισ μεταξφ πολιτικισ και επικοινωνίασ και τισ επιπτϊςεισ των
25
επικοινωνιακϊν μεταςχθματιςμϊν ςτα ποικίλα επίπεδα τθσ πολιτικισ
διαδικαςίασ.
Α’ μζροσ: Μεταςχθματιςμοί τθσ πολιτικισ τθν εποχισ τθσ παγκοςμιοποιθμζνθσ

μεςοποίθςθσ
2. Οι μεταςχθματιςμοί τθσ πολιτικισ, τθσ επικοινωνίασ και τθσ δθμόςιασ
ςφαίρασ: Υολιτικι ςυμπεριφορά, Ρζα και παραδοςιακά Πζςα
επικοινωνίασ. Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να διερευνιςει το ηιτθμα των
επιδράςεων ςτθν πολιτικι, τα όρια του, τισ προκλιςεισ που τίκενται από τα
νζα μζςα επικοινωνίασ και τζλοσ να διατυπϊςει το ερϊτθμα εάν όταν
μεταςχθματίηονται οι δρϊντεσ αλλάηουν και οι επιδράςεισ.
3. Από τθ Μεςοποίθςθ τθσ πολιτικισ ηωισ ςτθν Τβριδικι Πολιτικι
Επικοινωνία. Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να διερευνιςει τουσ μείηονεσ
μεταςχθματιςμοφσ ςτο πεδίο τθσ πολιτικισ επικοινωνίασ και να καταδείξει
τισ επιπτϊςεισ τουσ ςτθν πολιτικι διαδικαςία.
4. Επικοινωνία, Ενθμζρωςθ, Προπαγάνδα, Ψευδι γεγονότα. Χτόχοσ του
ςεμιναρίου είναι να καταδείξει τισ διαχωριςτικζσ γραμμζσ και
αλλθλεπικαλφψεισ των κεντρικϊν εννοιϊν τθσ πολιτικισ επικοινωνίασ.
5. Η διαμόρφωςθ τθσ πολιτικισ ατηζντασ και οι ερμθνευτικζσ πλαιςιϊςεισ.
Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να προχωριςει ςτθ ςυγκριτικι αποτίμθςθ των
παραδοςιακϊν μζςων επικοινωνίασ και των ψθφιακϊν μζςων ςτθ
διαμόρφωςθ τθσ πολιτικισ κεματολογίασ και ςτθ διαμόρφωςθ και
ερμθνευτικϊν πλαιςίων.
7. Πολιτικι ςυμπεριφορά και Πολιτικι ςυμμετοχι. Χτόχοσ του ςεμιναρίου
είναι να διερευνιςει τισ αλλαγζσ ςτισ μορφζσ και τουσ τφπουσ πολιτικισ
ςυμμετοχισ.
Β’ Μζροσ: Μεταςχθματιςμοί τθσ πολιτικισ τθν εποχι τθσ ψθφιακισ επανάςταςθσ.

8. Η ψθφιακι δθμοκρατία: Υϊσ επθρεάηει το Διαδίκτυο τθν πολιτικι και τθν
λειτουργία τθσ δθμοκρατίασ; Ψα τελευταία χρόνια, οι εκςτρατείεσ γραπτϊν
μθνυμάτων, τα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα και θ μπλογκόςφαιρα ζχουν
διαδραματίςει ςθμαντικό ρόλο ςε παγκόςμια γεγονότα,
ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ Αραβικισ Άνοιξθσ, ανκρωπιςτικϊν ζκτακτων
αναγκϊν, τρομοκρατικϊν ενεργειϊν όπωσ αυτι των απαγωγϊν από τθν
Boko Haram ςτθν Ριγθρία και τθσ εκλογισ τθσ πρϊτου Αφροαμερικανοφ
Υρόεδρου των Θνωμζνων Υολιτειϊν. Αυτό το ςεμινάριο εξετάηει πϊσ θ
ψθφιακι τεχνολογία αλλάηει τόςο τον τρόπο λειτουργίασ όςο και το νόθμα
τθσ δθμοκρατικισ ςυμμετοχισ.
9. Η αξιοποίθςθ των ψθφιακϊν μζςων ςτισ πολιτικζσ εκςτρατείεσ: Χτόχοσ
του ςεμιναρίου είναι να ςυμβάλλει ςτθν κατανόθςθ και ςυηιτθςθ του τι
ςθμαίνει ψθφιακι εκςτρατεία και ποιεσ είναι οι πιο χαρακτθριςτικζσ
εκδθλϊςεισ και χαρακτθριςτικά τθσ κακϊσ και ςτθν ανάλυςθ
ςυγκεκριμζνων παραδειγμάτων από ψθφιακζσ εκςτρατείεσ ςε διαφορετικά
πλαίςια τθσ κοινωνίασ των πολιτϊν, διαμαρτυρίεσ και εκλογικζσ πολιτικζσ.
10. Λαϊκιςμόσ και κοινωνικά μζςα: Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να ςυμβάλλει
ςτθν κατανόθςθ τθσ ςχζςθσ ανάμεςα ςτα κοινωνικά μζςα και τθν
πρόςφατθ άνοδο του λαϊκιςμοφ. Χτθν κατεφκυνςθ αυτι κα εφαρμόςουμε
μια παγκόςμια ςυγκριτικι προςζγγιςθ που κα εξετάηει προςεκτικά τουσ
26
ιςχυριςμοφσ ςχετικά με τισ άμεςεσ επιπτϊςεισ των νζων τεχνολογιϊν ςτισ
πολιτικζσ αλλαγζσ.
11. Πολιτικι χειραγϊγθςθ ςτα κοινωνικά μζςα: Ωπάρχουν πλζον πολλά
παραδείγματα ςυντονιςμζνων δράςεων από κυβερνθτικζσ υπθρεςίεσ,
πολιτικά κόμματα και οργανϊςεισ ι ομάδεσ που εκμεταλλεφονται τισ
πλατφόρμεσ των κοινωνικϊν μζςων ενθμζρωςθσ για τθ διάδοςθ
παραπλθροφόρθςθσ, τθν άςκθςθ λογοκριςίασ και τον ζλεγχο και οι οποίεσ
υπονομεφουν τθν εμπιςτοςφνθ ςτα κακιερωμζνα μζςα ενθμζρωςθσ, ςτουσ
δθμόςιουσ κεςμοφσ και ςτθν επιςτιμθ. Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να
μελετθκοφν ςτρατθγικζσ και τεχνικζσ που εφαρμόηονται ςε πλατφόρμεσ
κοινωνικϊν μζςων οι οποίεσ επιδιϊκουν τθ χειραγϊγθςθ τθσ κοινισ γνϊμθσ
και ζχουν χαρακτθριςτεί ωσ κρίςιμθ απειλι για τθ δθμόςια ηωι.
12. Ο λόγοσ του μίςουσ ςτα κοινωνικά μζςα: Σ λόγοσ μίςουσ είναι ζνασ
επικετικόσ μθχανιςμόσ επικοινωνίασ που εκφράηει μια ιδεολογία μίςουσ
χρθςιμοποιϊντασ ςτερεότυπα. Σ λόγοσ του μίςουσ ςτοχεφει ςε
διαφορετικά χαρακτθριςτικά όπωσ το φφλο, θ κρθςκεία, θ φυλι και θ
αναπθρία. Για χρόνια, ο λόγοσ μίςουσ παρζμεινε ςχετικά ανεξζλεγκτοσ
ςτουσ ιςτότοπουσ κοινωνικϊν μζςων, κάτω από το πρόςχθμα τθσ
ελευκερίασ του λόγου. Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να εξετάςουμε
διεξοδικά παραδείγματα λόγων μίςουσ ςτα κοινωνικά μζςα και να
ςυηθτιςουμε τισ πικανζσ επιπτϊςεισ του ςτθν λειτουργία τθσ δθμοκρατίασ
και ευρφτερα τθν δθμόςια ηωι.
13. Ανακεφαλαίωςθ
Ψο μάκθμα ςτοχεφει ςτθν εξοικείωςθ των φοιτθτϊν/τριϊν με τθν ςφγχρονθ διεκνι
ςυηιτθςθ ςχετικά με τουσ μείηονεσ μεταςχθματιςμοφσ τθσ πολιτικισ διαδικαςίασ
και τισ προκλιςεισ ςτθ δθμοκρατία από τθ μεςοποίθςθ τθσ πολιτικισ και τθν
ψθφιακι επανάςταςθ.

Πε τθν ολοκλιρωςθ του μακιματοσ οι ςυμμετζχοντεσ ςτο ςεμινάριο αναμζνεται:
 να διατυπϊςουν ερευνθτικά ερωτιματα και να ςυνδζςουν τουσ κεωρθτικοφσ ςτόχουσ με
κεωρθτικά ςχζδια,
 να καταρτίςουν ζνα ερευνθτικό ςχζδιο ςτθ βάςθ κεωριϊν και δευτερογενϊν εμπειρικϊν
δεδομζνων,
 να εξαςκθκοφν ςτθν εννοιολόγθςθ ςφγχρονων πολιτικϊν φαινομζνων,
 να γνωρίςουν βαςικζσ ζννοιεσ και να διατυπϊςουν υποκζςεισ εργαςίασ ςτθ βάςθ
καλά εδραιωμζνων κεωρθτικϊν εργαλείων.
Απαλλακτικι ατομικι εργαςία
 Assimakopoulos, S., Baider, F. H., & Millar, S. (2017). Online hate speech in the
European Union: a discourse-analytic perspective. Springer.
 Bastos, M., Mercea, D., & Baronchelli, A. (2018). The geographic embedding of
online echo chambers: Evidence from the Brexit campaign. PloS one, 13(11).
27
 Bobba, G. (2018). Social media populism: Features and ‘likeability’ of Lega Nord
communication on Facebook. European Political Science, 1-13.
 Ferrara, E. (2017). Disinformation and social bot operations in the run up to the 2017
French presidential election. First Monday, 22(8).
 González-Bailón, S., & Wang, N. (2016). Networked discontent: The anatomy of
protest campaigns in social media. Social networks, 44, 95-104.
 Guo, L., & Vargo, C. (2015). The power of message networks: A big-data analysis of
the network agenda setting model and issue ownership. Mass Communication and
Society, 18(5), 557-576.
 Hameleers, M., & Schmuck, D. (2017). It’s us against them: A comparative
experiment on the effects of populist messages communicated via social
media. Information, Communication & Society, 20(9), 1425-1444.
 Jungherr, A. (2016). Twitter use in election campaigns: A systematic literature
review. Journal of information technology & politics, 13(1), 72-91.
 Juris, J. S. (2012). Reflections on# Occupy Everywhere: Social media, public space,
and emerging logics of aggregation. American Ethnologist, 39(2), 259-279.
 Kreis, R. (2017). The “tweet politics” of President Trump. Journal of Language and
Politics, 16(4), 607-618.
 Lim, M. (2012). Clicks, cabs, and coffee houses: Social media and oppositional
movements in Egypt, 2004–2011. Journal of communication, 62(2), 231-248.
 Nulty, P., Theocharis, Y., Popa, S. A., Parnet, O., & Benoit, K. (2016). Social media and
political communication in the 2014 elections to the European Parliament. Electoral
studies, 44, 429-444.
 Olteanu, A., Castillo, C., Boy, J., & Varshney, K. R. (2018, June). The effect of
extremist violence on hateful speech online. In Twelfth International AAAI
Conference on Web and Social Media.
 Ribeiro, M. H., Calais, P. H., Santos, Y. A., Almeida, V. A., & Meira Jr, W. (2018, June).
Characterizing and detecting hateful users on twitter. In Twelfth International AAAI
Conference on Web and Social Media.
 Russell Neuman, W., Guggenheim, L., Mo Jang, S., & Bae, S. Y. (2014).The dynamics
of public attention: Agenda‐setting theory meets big data. Journal of
Communication, 64(2), 193-214.
 Stier, S., Posch, L., Bleier, A., & Strohmaier, M. (2017). When populists become
popular: comparing Facebook use by the right-wing movement Pegida and German
political parties. Information, Communication & Society, 20(9), 1365-1388.
 Theocharis, Y., Lowe, W., Van Deth, J. W., & García-Albacete, G. (2015). Using Twitter
to mobilize protest action: online mobilization patterns and action repertoires in the
Occupy Wall Street, Indignados, and Aganaktismenoi movements. Information,
Communication & Society, 18(2), 202-220.
28
 Tucker, J., Guess, A., Barberá, P., Vaccari, C., Siegel, A., Sanovich, S., … & Nyhan, B.
(2018). Social media, political polarization, and political disinformation: A review of
the scientific literature. Hewlett Foundation.
 Tumasjan, A., Sprenger, T. O., Sandner, P. G., & Welpe, I. M. (2010, May). Predicting
elections with twitter: What 140 characters reveal about political sentiment.
In Fourth international AAAI conference on weblogs and social media.
 Waseem, Z., & Hovy, D. (2016). Hateful symbols or hateful people? predictive
features for hate speech detection on twitter. In Proceedings of the NAACL student
research workshop (pp. 88-93).
 Woolley, S. C. (2016). Automating power: Social bot interference in global
politics. First Monday, 21(4).
 Woolley, S. C., & Guilbeault, D. R. (2017). Computational propaganda in the United
States of America: Manufacturing consensus online. Computational Propaganda
Research Project, 22.
 Ξουντοφρθ, Φ. (2015). Ψα δθμόςια προβλιματα ςτθν πολιτικι ατηζντα.
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/4426
 Ξουντοφρθ Φ. (2011). Υολιτικι Δθμοςιότθτα και Εξουςία. Ξόμματα και ΠΠΕ ςτθν
Ελλάδα τθ δεκαετία του 2000, Γ. Δαρδανόσ, Ακινα.
Θλεκτρονικι τάξθ (eclass) – (θ διεφκυνςθ κα ανακοινωκεί με τθν ζναρξθ των

μακθμάτων)
Πε τθν ζναρξθ του μακιματοσ εγκαινιάηεται μια λίςτα μελϊν του. Εν ςυνεχεία
αποςτζλλονται ςτισ θλεκτρονικζσ διευκφνςεισ των ςυμμετεχόντων, ςθμειϊςεισ και
βιβλιογραφία του ςεμιναρίου αλλά και ζντυπα που αφοροφν ςτθν εργαςία ςτο
πλαίςιο του ςεμιναρίου.
●
Φανι Κουντοφρθ - Μανίνα Κακεπάκθ - Γιάννθσ Σςίρμπασ
ΠΟΛΙΣΙΚΕ΢ ΕΛΙΣ: ΕΘΝΙΚΟ, ΣΟΠΙΚΟ, ΤΠΕΡΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Διιδρυματικό ςεμινάριο
11Π286
εαρινό εξάμθνο
Ψο μεταπτυχιακό ςεμινάριο αποςκοπεί ςτθ διερεφνθςθ ενόσ ςφνκετου φαινομζνου,

το οποίο ωςτόςο δεν ζχει μελετθκεί επαρκϊσ ςτθν Ελλάδα, τθσ πολιτικισ
αντιπροςϊπευςθσ και τθσ διαδικαςίασ ςυγκρότθςθσ των πολιτικϊν ελίτ.
Χτθριηόμενοι ςε βάςεισ δεδομζνων οι οποίεσ ζχουν ςυγκροτθκεί τα τελευταία
χρόνια ςτθν Ελλάδα κα προχωριςουμε ςτθ κεωρθτικι, μεκοδολογικι αλλά κυρίωσ
29
εμπειρικι προςζγγιςθ του φαινομζνου. Ψο ςεμινάριο αποςκοπεί ειδικότερα ςτθν
ανάλυςθ διαςτάςεων όπωσ θ ςτρατολόγθςθ των υποψθφίων, οι κοινωνιογραφικζσ
παράμετροι επιλογισ των υποψθφίων, θ ςυςχζτιςθ τθσ ειςόδου ςτθν πολιτικι
(Βουλι, ευρωβουλι, τοπικι αυτοδιοίκθςθ) με το κοινωνικό και πολιτικό προφίλ των
υποψθφίων, θ ςφγκριςθ των πολιτικϊν ελίτ ςε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ζχοντασ ςτθ
διάκεςι μασ απογραφικζσ βάςεισ πολιτικοφ προςωπικοφ για το Ελλθνικό
Ξοινοβοφλιο (1989-2019), απογραφικζσ βάςεισ δθμάρχων και περιφερειαρχϊν
(2009-2019) και απογραφικζσ βάςεισ ευρωβουλευτϊν (1981-2019) κα
επιχειριςουμε να κζςουμε μία ςειρά από ερωτιματα που κα διαφωτίςουν τον
τρόπο ςυγκρότθςθσ και επιλογισ των πολιτικϊν ελίτ ςτο τοπικό, εκνικό και
υπερεκνικό επίπεδο διακυβζρνθςθσ.
Ψο μάκθμα ςτοχεφει ςτθν εξοικείωςθ των φοιτθτϊν/τριϊν με τισ υπάρχουςεσ
ελλθνικζσ και ευρωπαϊκζσ ζρευνεσ και τα μεκοδολογικά εργαλεία για τθν ανάλυςθ
μεγάλων ςυνόλων δεδομζνων ςτθν πολιτικι αντιπροςϊπευςθ και τισ πολιτικζσ ελίτ
και ςτθν ανάπτυξθ ειδικϊν δεξιοτιτων ςτθν ςφγκριςθ ερευνθτικϊν ςυνόλων
δεδομζνων ςτθ βάςθ ςυγκεκριμζνων εργαλείων ανάλυςθσ.

Πε τθν ολοκλιρωςθ του μακιματοσ οι ςυμμετζχοντεσ ςτο ςεμινάριο αναμζνεται:
 να εξαςκθκοφν ςτθν ανάλυςθ και τθν ερμθνεία δεδομζνων ςτο πεδίο τθσ πολιτικισ
αντιπροςϊπευςθσ
 να κατανοοφν τα ςτάδια ςχεδιαςμοφ μιασ ζρευνασ και να αποκτιςουν δεξιότθτεσ
για τθν κατάρτιςθ ενόσ ερευνθτικοφ ςχεδίου(με ερϊτθμα, υποκζςεισ εργαςίασ και
μεκοδολογία/υλικό που να υποςτθρίηει τισ υποκζςεισ),
 να διατυπϊςουν ερευνθτικά ερωτιματα και να ςυνδζςουν τουσ κεωρθτικοφσ
ςτόχουσ με τεχνικζσ τθσ εμπειρικισ ανάλυςθσ,
 να καταρτίςουν ζνα ερευνθτικό ςχζδιο δράςθσ ςτθ βάςθ μεκόδων και τεχνικϊν
ζρευνασ και να προχωριςουν ςτθν εφαρμογι μιασ μεκόδου ςτθ βάςθ ενόσ
ςυγκεκριμζνου πρωτογενοφσ υλικοφ,
Απαλλακτικι ατομικι εργαςία: Ανάλθψθ ενόσ ερευνθτικοφ ςχεδίου που
περιλαμβάνει:
Α. Κεωρθτικά κεμελιωμζνθ ερευνθτικι πρόταςθ
Β. Εμπειρικι διερεφνθςθ ςυνόλου δεδομζνων (από όςα ζχουν ςυηθτθκεί ςτθ
διάρκεια του ςεμιναρίου)
Γ. Εφαρμογι εργαλείων ανάλυςθσ δεδομζνων
Best Heinrich & Cotta Maurizio (επιμ.), «Parliamentary
Representatives in Europe 1848 -2000», Oxford University Press 2000.
Cotta Maurizio & Best Heinrich (επιμ.), «Democratic Representation in
Europe», Oxford University Press 2007.
Joignant Alfredo, Perello Lucas, Torres Javier, «Political Capital and
the Unequal Career Origins of the Political Elite in Chile», ςτο Joshua
30
Kjerulf Dubrow (επιμ.), «Political Inequality in an Age of Democracy.
Cross-national Perspectives», Routledge 201 5.
Kakepaki M., Kountouri F., Verzichelli L. and Coller X. (2018), «The Socio-Political
Profile of Parliamentary Representatives in Greece, Italy and Spain before and after
the ‘Eurocrisis': A Comparative Empirical Assessment» In: Democratizing Candidate
Selection in Times of Crisis: New Methods, Old Receipts? Edited by Xavier Coller and
Guillermo Cordero. Palgrave.
Kakepaki, Manina (2018), «New actors, old practices? Candidate
selection and recruitment patterns in Greece». In: T he Selection of
Politicians in Times of Crisis , X. Coller, G. Cordero and A. M. Jaime-Castillo
(eds.) , London, Routledge.
Kountouri Fani (2018), Patterns of renewal in parliamentary elites. Circulation and
continuity in Greek parliament, The Journal of Legislative Studies, 24:4, 568-
586, DOI: 10.1080/13572334.2018.1547947.
Norris Pippa & Lovenduski Joni (1995), «Political Recruitment: Gender,
Race and Class in the British Parliament», Cambridge University Press.
Ξακεπάκθ Πανίνα (επιμ.), «Θ πολιτικι αντιπροςϊπευςθ ςτθ ςφγχρονθ
Ελλάδα», Εκδόςεισ Υαπαηιςθ 2016.
Ξουντοφρθ Φανι (2016), «Διαςτάςεισ του πολιτιςτικοφ και πολιτικοφ κεφαλαίου
των κοινοβουλευτικϊν ελίτ. Διερευνϊντασ ςυνζχειεσ και αςυνζχειεσ» ςτο Π.
Ξακεπάκθ (επιμ.) Θ πολιτικι αντιπροςϊπευςθ ςτθ ςφγχρονθ Ελλάδα.
Χαρακτθριςτικά και φυςιογνωμία των μελϊν του ελλθνικοφ κοινοβουλίου 1996-
2015.Ακινα, EKKE – Υαπαηιςθσ 2016, ςς. 45-84.
Θλεκτρονικι τάξθ (eclass) – (θ διεφκυνςθ κα ανακοινωκεί με τθν ζναρξθ των

μακθμάτων)
Πε τθν ζναρξθ του μακιματοσ εγκαινιάηεται μια λίςτα μελϊν του. Εν ςυνεχεία
αποςτζλλονται ςτισ θλεκτρονικζσ διευκφνςεισ των ςυμμετεχόντων, ςθμειϊςεισ και
βιβλιογραφία του ςεμιναρίου αλλά και ζντυπα που αφοροφν ςτθν εργαςία ςτο
πλαίςιο του ςεμιναρίου.
●
Λουκία Κοτρωνάκθ
ΠΑΓΚΟ΢ΜΙΟΠΟΙΗ΢Η, ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΣΑ (Ευρϊπθ, 20οσ -
21οσ αιϊνασ)
11Π251
Πε γνωςτικι εςτία τθ Χυγκρουςιακι πολιτικι, τθν κοινωνιολογία των ςυλλογικϊν

δράςεων και των πολιτικϊν κομμάτων, αντικείμενο του ςεμιναρίου αποτελεί θ εκ
31
παραλλιλου μελζτθ τριϊν επιπζδων επιτζλεςθσ του πολιτικοφ: κεςμοί
διακυβζρνθςθσ, πολιτικοί και προνοιακοί κεςμοί, κοινωνικά κινιματα και
ςυλλογικι διαμαρτυρία. Χτόχοσ είναι θ ανάδειξθ του δυναμικοφ πλζγματοσ
αλλθλεπιδράςεων ανάμεςα ςε δρϊντεσ διαφορετικϊν πεδίων παραγωγισ πολιτικισ
(κεςμικισ και ςυγκρουςιακισ) ςε εκνικι και διεκνι κλίμακα για τθν κατανόθςθ ςε
βάκοσ χρόνου τόςο των διαδικαςιϊν εκδθμοκρατιςμοφ, όςο και των αντίρροπων
δυναμικϊν που ςτισ μζρεσ μασ ςυνοψίηονται ςτθ ςυνκικθ τθσ Μεταδθμοκρατίασ
ι/και τθσ δθμοκρατικισ ςυρρίκνωςθσ/εκκζνωςθσ. Χωροχρονικι εςτία διερεφνθςθσ
ορίηεται θ Ευρϊπθ με ειδικι μνεία ςτθν ελλθνικι περίπτωςθ και ζμφαςθ ςτθν
πρόςφατθ ςυγκυρία των πολλαπλϊν «κρίςεων». Διακρίνοντασ μζςα ςτο διάβα
ςχεδόν ενάμιςθ αιϊνα τουσ κομβικοφσ ςτακμοφσ και τισ διαδικαςίεσ τθσ
Ευρωπαϊκισ κεςμικισ και κοινωνικισ ιςτορίασ, μζςα από τθ μεκοδολογικι ςφηευξθ
τριϊν επιπζδων ανάλυςθσ ‒του μακρο (ευρφτερεσ αλλαγζσ που τεκταίνονται ςτισ
οικονομικζσ, κοινωνικζσ, δθμογραφικζσ και πολιτιςμικζσ δομζσ), του μζςο-
(δυναμικζσ μεταςχθματιςμοφ που εκπορεφονται από το χϊρο των πολιτικϊν
οργανϊςεων), και του μίκρο- (διαδικαςίεσ ςυγκρότθςθσ ςυλλογικϊν ταυτοτιτων
και κοινϊν νοθματικϊν και αξιακϊν πλαιςιϊςεων για τθν ανάλθψθ δράςθσ)‒ το
ενδιαφζρον του μακιματοσ κεντρίηουν: (α) οι διαδικαςίεσ ςυγκρότθςθσ
υπερεκνικϊν οικονομικϊν και πολιτικϊν κεςμϊν· (β) οι κφριεσ κομματικζσ
οικογζνειεσ και τα ςυναφι πολιτικά ρεφματα· και (γ) τα αναδυόμενα κοινωνικά
κινιματα του ευρωπαϊκοφ χϊρου κακϊσ και τα πρότυπα ςυλλογικισ δράςθσ που
υιοκετικθκαν ςε διαφορετικζσ χρονικότθτεσ τθσ ευρωπαϊκισ ιςτορίασ.
Χτθ βάςθ αυτισ τθσ ςυλλογιςτικισ, και με ςθμείο εκκίνθςθσ τθ κεωρθτικι
παραδοχι ότι τα κοινωνικά κινιματα ςυνιςτοφν, ιςτορικά, τουσ βαςικοφσ μοχλοφσ
εκδθμοκρατιςμοφ, ςθμαίνοντα χϊρο ςτο πλαίςιο του ςεμιναρίου καταλαμβάνει θ
ιςτορικι καταγραφι τθσ διεκδικθτικισ δράςθσ ζτςι όπωσ ζχει αποτυπωκεί ςτθ
διεκνι βιβλιογραφία: εργατικά κινιματα, νζα κοινωνικά κινιματα, παγκόςμια
κοινωνία πολιτϊν, διεκνικι ςυλλογικι δράςθ, κινιματα ενάντια ςτθ λιτότθτα,
αλλθλζγγυα/ ςυνεργατικά εγχειριματα και δράςεισ ανκεκτικότθτασ). Υαράλλθλα με
τθν παραπάνω ενατζνιςθ τθσ «γενεαλογίασ» των κοινωνικϊν κινθμάτων και των
κεςμικϊν αποτυπϊςεϊν τουσ, ιδιαίτερθ αναφορά πρόκειται να γίνει ςτισ ιςτορικζσ
διαδρομζσ των ςυναφϊν ερευνθτικϊν ςχολϊν και κεωρθτικϊν ςχθμάτων
(ςυλλογικι ςυμπεριφορά, ορκολογικι επιλογι, κινθτοποίθςθ πόρων, πολιτικι
διαδικαςία/κφκλοι διαμαρτυρίασ, και ςυγκρουςιακι πολιτικι) κακϊσ και ςτθν
επιςιμανςθ των καίριων γνωςτικϊν προβλθμάτων που ανζκυψαν και οδιγθςαν ςτο
πζραςμα από τθ μια προςζγγιςθ ςτθν άλλθ.
Αναλυτικότερα, το ςεμινάριο πρόκειται να αρκρωκεί γφρω από τουσ παρακάτω
άξονεσ:
 Ρεοφιλελευκεριςμόσ: μια ςφνοψθ (20οσ-21οσ αιϊνασ)
 Υαγκοςμιοποίθςθ, (κοινωνικό) Ξράτοσ, και κεςμοί πολιτικισ
εκπροςϊπθςθσ (Ευρϊπθ)
 Χυλλογικι δράςθ και εκδθμοκρατιςμόσ ςτθν Ευρϊπθ: πολιτικά
κόμματα, κοινωνικά κινιματα και αντί-κινιματα
 Ψο ηιτθματθσΜεταδθμοκρατίασ
 Πεκοδολογία ςτθ μελζτθ των ςυλλογικϊν δράςεων Λ:ςυλλογικι
ςυμπεριφορά, ορκολογικι επιλογι και κινθτοποίθςθ πόρων
32
 Πεκοδολογία των Χυλλογικϊν Δράςεων ΛΛ: πολιτικι διαδικαςία,
Ξφκλοσ διαμαρτυρίασ και θ επιςτθμολογικι τομι τθσ Χυγκρουςιακισ
Υολιτικισ
 Εργατικά κινιματα (Ευρϊπθ , Ελλάδα)
 Ψα νζα κοινωνικά κινιματα (Ευρϊπθ, Ελλάδα)
 Διεκνικζσ Χυλλογικζσ Δράςεισ (Ευρϊπθ, Ελλάδα)
 Ξινιματα ενάντια ςτθ λιτότθτα (Ευρϊπθ, Ελλάδα)
 Πορφζσ αλλθλεγγφθσ και δράςεισ κοινωνικισ ανκεκτικότθτασ ςτθν
Ξρίςθ (Ευρϊπθ, Ελλάδα)
΢κοποίτου μακιματοσ
είναι θ κεωρθτικι κωράκιςθ των νζων ερευνθτϊν για τθν αντιμετϊπιςθ ςφνκετων
πολιτικό-κεςμικϊν πολιτικϊν φαινομζνων τα οποία ςυνδυαςτικά ςυνζκεςαν και
ςυνκζτουν τθν κοινωνικι ιςτορία τθσ Ευρϊπθσ του 20ου και 21ου αιϊνα και τα οποία
‒εςφαλμζνωσ πολλζσ φορζσ‒ εκλαμβάνονται ωσ αντιπαρακετικά (κοινωνικά
κινιματα, πολιτικά κόμματα και πολιτικοί κεςμοί). Χτο πλαίςιο αυτό, επιπλζον
μζριμνα του μακιματοσ είναι θ εξοικείωςθ των μεταπτυχιακϊν φοιτθτϊν-τριϊν με
τθν κατανόθςθ και τθ χριςθ εννοιϊν που οργανϊνουν με διαφγεια τθν πολιτικι και
κοινωνικι πραγματικότθτα κακϊσ και με μεκοδολογικά ςχιματα και τεχνικζσ
ζρευνασ που κρίνονται ωσ οι πλζον τελζςφορεσ για τθν ευόδωςθ των ερευνθτικϊν
ςτόχων. Χυγκεκριμζνα: (α) τθ βιβλιογραφικι και αρχειακι ζρευνα τθσ οικονομικισ,
κεςμικισ, και κοινωνικισ ιςτορίασ τθσ Ευρϊπθσ και τθσ Ελλάδασ· (β) τθν καταγραφι
και ανάλυςθ των γεγονότων διαμαρτυρίασ (protesteventanalysis), του πολιτικοφ
λόγου και των διεκδικθτικϊν αιτθμάτων των πολιτικϊν και κοινωνικϊν οργανϊςεων
(discourseandclaimanalysis)· και (γ) τθν εκνογραφικι παρατιρθςθ και τθν τεχνικι
των ςυνεντεφξεων. Εκτιμάται ότι, μζςα από τθ ςυνκετικι χριςθ των παραπάνω
μεκόδων και τεχνικϊν ζρευνασ είναι δυνατόν να αναδειχκοφν οι μακροδομικζσ
προχποκζςεισ ανάδυςθσ και ςυγκρότθςθσ των κφριων πολιτικϊν οικογενειϊν, των
κινθματικϊν δρϊντων και ρευμάτων αμφιςβιτθςθσ ςτον ευρωπαϊκό χϊρο, οι
δυναμικζσ αλλθλεπίδραςθσ, μετεξζλιξθσ ι αναςφςταςισ τουσ και οι κεςμικζσ
αποτυπϊςεισ τουσ ςε βάκοσ χρόνου και ςε ςυγκριτικι προοπτικι.
Πζςα από αυτό το ςχεςιακό πρίςμα ανάγνωςθσ των πολιτικϊν φαινομζνων, εν
τζλει μζςα από τθν οπτικι τθσ πολιτικισ κοινωνιολογίαστωναλλθλεπιδράςεων των
πολιτικϊν κεςμϊν με τουσ κινθματικοφσ δρϊντεσ, κρίνεται ότι, υπθρετείται ο
ςκοπόσ τθσ ςυγκρότθςθσ χριςιμων αναλυτικϊν και ερμθνευτικϊν μοντζλων για τθν
αποκωδικοποίθςθ πλικουσ ερωτθμάτων γφρω από ακανκϊδθ φαινόμενα των
καιρϊν: τθσ κρίςθσ πολιτικισ εκπροςϊπθςθσ, τθσ ανόδου ριηοςπαςτικϊν και
αντιδραςτικϊν πολιτικϊν ρευμάτων, τθσ δθμοκρατικισ ςυρρίκνωςθσ/εκκζνωςθσ και
τθσ μθχανικισ τθσ παγίωςθσ τθσ μεταδθμοκρατικισ ςυνκικθσ ςτθν Ευρϊπθ.
Επιδιωκόμενα μαθηςιακάαποτελζςματα τθσ παροφςασ διδαςκαλίασ, είναι:

 Θ απόκτθςθ κεωρθτικισ υποδομισ και μεκοδολογικισ ςκευισ
ικανϊν να φωτίςουν κομβικά ερωτιματα τθσ πολιτικισ
κοινωνιολογίασ
33
 Θ ςυγκρότθςθ εφρωςτων ερευνθτικϊν προτάςεων που να
ςυνομιλοφν με τθ διεκνι βιβλιογραφία, να ειςφζρουν ςε αυτιν και
να υπόκεινται ςτον ζλεγχο τθσ διεκνοφσ επιςτθμονικισ κοινότθτασ
 Θ διεφρυνςθ των διακζςιμων μεκοδολογικϊν και ερμθνευτικϊν
ςχθμάτων μζςα από τθν οικειοποίθςθ τεχνικϊν που προαγάγουν τθ
ςφνκεςθ δεδομζνων και πλθροφοριϊν και οδθγοφν ςε γνωςτικά
εφλθπτα κεωρθτικά αποτελζςματα
 Θ προϊκθςθ του επιςτθμονικοφ διαλόγου μζςα από τθ διαρκι
κριτικι ςκζψθ και τθ κεωρθτικι επερϊτθςθ
Ξατά τθ διάρκεια τθσ διδαςκαλίασ, τθσ οποίασ θ παρακολοφκθςθ είναι
υποχρεωτικι, οι φοιτθτζσ – τριεσ κατακζτουν θλεκτρονικά ςτθ διδάςκουςα (e-mail:
l_kotronaki@panteion.gr) ερευνθτικι πρόταςθ ζκταςθσ 1.500 – 2.000 λζξεων. Σι
κεματικζσ των εργαςιϊν είναι ανεξάντλθτεσ και οι φοιτθτζσ-τριεσ ενκαρρφνονται να
επιλζξουν, να πραγματευτοφν με επιχειρθματολογία και πραγματολογία, και να
υποςτθρίξουν το κζμα του ενδιαφζροντόσ τουσ. Ωςτόςο, ςυνίςταται από τθ
διδάςκουςα οι κεματικζσ να ςυνδιαλζγονται με το γνωςτικό, τον ιςτορικό και το
γεωγραφικό πυρινα του ςεμιναρίου και να βρίςκονται ςε ςυμβατότθτα με τουσ
άξονεσ γφρω από τουσ οποίουσ αυτό αρκρϊνεται. Θ ερευνθτικι πρόταςθ καλείται
να περιλαμβάνει: (α) ερευνθτικό ερϊτθμα υπό τθ μορφι τθσ υπόκεςθσ εργαςίασ·
(β) προβλθματοποίθςθ του ερευνθτικοφ ερωτιματοσ με αναφορά ςε κεωρθτικζσ
ςυηθτιςεισ ςυναφείσ με αυτό· (γ) υπόδειξθ βιβλιογραφικϊν ι άλλων αρχειακϊν
πθγϊν για τθ διερεφνθςι του· (δ) τθν ενδεικνυόμενθ μεκοδολογία και τισ τεχνικζσ
ςυλλογισ και επεξεργαςίασ δεδομζνων· και (ε) τθν προςδοκϊμενθ ςυμβολι ςτον
επιςτθμονικό διάλογο. Εν ςυνεχεία, οι φοιτθτζσ-τριεσ παρουςιάηουν ςτο ςεμινάριο
το ιδιαίτερο ερευνθτικό και κεωρθτικό τουσ ενδιαφζρον ςε 15λεπτεσ ειςθγιςεισ. Θ
τελικι υποβολι των εργαςιϊν ζκταςθσ 6.000-9.000 λζξεων γίνεται θλεκτρονικά
όπωσ και θ αρχικι κατάκεςι τουσ. Θ αξιολόγθςθ γίνεται ςτθ βάςθ τθσ
υποβλθκείςασ εργαςίασ ενϊ λαμβάνεται υπόψθ και θ προφορικι παρουςίαςι τθσ.
Προτεινόμενθ/ ενδεικτικι βιβλιογραφία

Aminzade, R.R., Goldstone, J.A., McAdam, D., Perry, E.J., Sewell, W.H., Tarrow, S.,
Tilly, C. (2001). Silence and voice in the study of Contentious Politics.
Cambridge: Cambridge University Press.
Bockman, J. (2011) Markets in the name of Socialism: the Left wing origins of
Neoliberalism. Stanford: Stanford University Press.
Benford R. D., Snow, D. A. (2000) «Framing processes and social movements: an
overview and assessment». Annual Review of Sociology 26: 611-39.
Clarke J., A. Huliaras, Sotiropoulos, D. (eds.) (2015) Austerity and the third sector in
Greece. London: Ashgate.
Crouch, C. (2004) Post-Democracy. Oxford: Wiley - Blackwell.
- (2011) The strange non – death of Neoliberalism. Cambridge: Polity Press
Dalakoglou, D. (2012) “Beyond spontaneity: crisis, violence and collective action in
Athens”. City 16(5): 535-545.
34
Della Porta, D. (2015) Anti-austerity protests in the crisis of late Neoliberalism.
Cambridge: Polity.
Della Porta, D., Fernandez, J., Kouki, H., Mosca, L. (2017). Movement parties against
austerity. Cambridge: Polity Press.
Della Porta, D. (2018) “Contentious moves: mobilizing for refugees’ rights”. Χτο: Della
Porta, D. (επιμ.) Solidarity mobilizations in the ‘refugee crisis’. Contentious
moves. London: Palgrave Macmillan, ςελ. 1-39.
Diani M. (1992) “The concept of social movements”.Sociological Review, 40(1): 1-25.
Edwards, C. (2009) Resilient Nation. London: Demos.

Evans, P., Sewell, W. H. Jr. (2013). “Neoliberalism: Policy regimens, international
regimes, and social effects”. Χτο: Hall, P και Lamont, P. (επιμ.) Social resilience
in the Neoliberal era. Cambridge, UK: Cambridge University Press, ςελ. 35-69.
Flinders M., M. Wood (2014) “Depoliticization, Governance and the State”. Policy &
Politics, 42 (2): 135-149.
Gamson, W. (1975). The strategy of social protest. Homewood, IL: The Dorsey Press.
Goldstone, J. (2003) “Introduction: bridging institutionalized and non
institutionalized politics”. Χτο Goldstone, J. (επιμ.) States, parties, and social
movements. Cambridge: Cambridge University Press, ςελ. 1- 24.
Hall P. A., Lamont, M. (eds.) (2013) Social Resilience in the neoliberal era. Cambridge:
Cambridge University Press.
Harvey, D. (2007) A brief history of Neoliberalism. Oxford, New York: Oxford
University Press.
Hay C. (2007) Why we hate Politics. Cambridge: The Policy Press
Held, D., McGrew, A.G., Goldblatt, D., Peratton, J. (1999) Global transformations:
politics, economics and culture. Stanford: Stanford University Press.
Inglehart R. (1977) The silent revolution: changing values and political style among
Western publics. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
-(1990), “Values, ideology, and cognitive mobilization in new social movements”. Χτο
Dalton, R.J. Dalton και Kuechler, M (επιμ.) Challenging the political order: new
social and political movements in Western democracies. Cambridge: Polity
Press, ςελ. 43-66.
Isin, E.F. (2008) “Theorizing acts of Citizenship”. Χτο: Isin, E.F και Nielsen, G.M (επιμ.)
Acts of citizenship. London: Zed Books, ςελ. 15-43.
Keck, M., Sikkink K. (1998) Activists beyond borders: advocacy networks in
international politics.Ithaca – London: Cornell University Press.
Koopmans R. (2004), “Protest in time and space: the evolution of waves of contention”.
Χτο Snow, D.A, Soule, S.A. και Kriesi, H. (επιμ.) The Blackwell Companion to
social movements. Oxford: Blackwell Publishing, ςελ.19–46.
Kotronaki, L., Seferiades, S. (2012). “Along the pathways of rage: the space – time of
an uprising”. Χτο Seferiades, S. και Johnston, H. (επιμ.) Violent protest,
Contentious Politics, and the neoliberal state. London: AsghatePublishing,
ςελ. 157-170.
Ξοτρωνάκθ, Ο. (2015). Θ κεωρία τθσ Συγκρουςιακισ Ρολιτικισ ςτθν πράξθ των
κοινωνικϊν κινθμάτων: το κίνθμα ενάντια ςτθ νεοφιλελεφκερθ
παγκοςμιοποίθςθ, (Ελλάδα 2000-2006). Διδακτορικι Διατριβι. Ακινα: Υάντειο
Υανεπιςτιμιο.
35
- (2018) “Από τον δρόμο ςτο κοινοβοφλιο: οι τοπογραφίεσ τθσ διαμαρτυρίασ
και ο ΧΩΦΛΗΑ ςτα χρόνια τθσ Ξρίςθσ (2009 - 2015)”. Χτο Χερντεδάκισ, Ρ. και
Ψομπάηοσ, Χ. (επιμ.) Πψεισ τθσ ελλθνικισ Κρίςθσ: ςυγκρουςιακοί κφκλοι
διαμαρτυρίασ και κεςμικζσ εκβάςεισ (2009 - 2014). Ακινα: Gutenberg, ςελ.
135-176.
Kotronaki, L., Christou, S. (2019) “(De)politicization trajectories in anti-austerity
contentious cycle: Social Clinic-Pharmacies solidarity structures in Greece”.
Partecipazione & Conflitto (υπόδθμοςίευςθ: Χεπτζμβριοσ 2019)
Kousis, M., Paschou, M. (2017) “Alternative forms of resilience: a typology of
approaches for the study of citizen collective responses in hard economic
times”. Partecipazione e Conflitto, 10(1): 136-168.
Mair, P. (2006) “Ruling the void? The hollowing of Western democracy”. New Left
Review 2: 21-35.
McAdam, D. (1999). Political process and the development of black insurgency, 1930-
1970. Chicago: University of Chicago Press.
- (2003) “Beyond structural analysis: toward a more dynamic understanding of social
movements”. Χτο: Diani, M. και McAdam, D (επιμ.), Social movements and
networks: relational approaches to collective action. Oxford: Oxford University
Press, ςελ. 281-299.
McAdam, D., Tarrow, S., Tilly, C. (2001) Dynamics of Contention. Cambridge:
Cambridge University Press.
McCarthy, J.D., Zald, M.N. (1973). The trend of social movements in America:
professionalization and resource mobilization. Morristown, NJ: General
Learning Press.
Meyer, D.S., Staggenborg, S. (1996) “Movements, counter-movements, and the
structure of political opportunity”. The American Journal of Sociology, 101 (6):
1628-1660.
Mouffe, C. (2006) ΤοΔθμοκρατικόΡαράδοξο (μετάφραςθ: ΑλζξανδροσΞιουπκιολισ,
πρόλογοσ: ΓιάννθσΧταυρακάκθσ).Ακινα: Υόλισ
Oberschall, A. (1973). Social conflict and social movements. Englewood Cliffs, NJ:
Prentice-Hall.
Pizzorno, A. (1978). “Political exchange and collective identity in industrial conflict”.
Χτο Crouch, C. και A. Pizzorno (επιμ.) The resurgence of class conflict in
Western Europe since 1968. London: Macmillan, ςελ. 277-298.
Piven, F.F., Cloward. R.A. (1977). Poor people’s movements: why they succeed, how
they fail. New York: Vintage Books.
Piven, F.F., Cloward, R.A. (1991). “Collective protest: a critique of resource
mobilization theory”. International Journal of Politics, Culture and Society 4:
435-458.
Υολανφι, Ξ. (2001) ΟΜεγάλοσΜεταςχθματιςμόσ:
οιπολιτικζσκαικοινωνικζσαπαρχζστουκαιροφμασ (μετάφραςθ:
ΞϊςτασΓαγανάκθσ, πρόλογοσ: Joseph E. Stiglitz).Κεςςαλονίκθ: Ρθςίδεσ.
Rucht, D., Koopmans, R., Neidhardt, F. (1999). “Introduction: protest as a subject of
empirical research”. Χτο Rucht, D., Koopmans, R., και Neidhardt, F. (επιμ.) Acts
of Dissent: new developments in the study of protest. Oxford/NY:
Rowman&LittlefieldPublishersINC, ςελ. 7-33.
36
Χερντεδάκισ, Ρ. (2011) “Θ ςυμβολι τθσ ζρευνασ των γεγονότων διαμαρτυρίασ ςτθν
κατανόθςθ τθσ ςυλλογικισ δράςθσ”. Χτο: Ψςιϊλθσ, Γ., Ρ. Χερντεδάκισ, και
Ξάλλασ, Γ. (επιμ.) Ερευνθτικζσ υποδομζσ και δεδομζνα ςτθν εμπειρικι
κοινωνικι ζρευνα. Ακινα: Ριςοσ, ςελ. 349-377.
Χερντεδάκισ, Ρ. (2018) “Θ διαμαρτυρία ςτθν Ελλάδα τθσ Ξρίςθσ”. Χτο Χερντεδάκισ,
Ρ. και Ψομπάηοσ, Χ. (επιμ.) Πψεισ τθσ ελλθνικισ Κρίςθσ: ςυγκρουςιακοί κφκλοι
διαμαρτυρίασ και κεςμικζσ εκβάςεισ (2009 - 2014). Ακινα: Gutenberg, ςελ.
286-326.
Χεφεριάδθσ, Χ. (2006). “Χυγκρουςιακι Υολιτικι, ςυλλογικι δράςθ, κοινωνικά
κινιματα: μια Αποτφπωςθ”. Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ 27: 7-
43.
-(2010). “Θ ‘Κετικι Ευρετικι’ τθσ Χυγκρουςιακισ Υολιτικισ και κάποιεσ καταβολζσ
τθσ: πϊσ διαβάηουμε τθ κεωρία;”. Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ
Επιςτιμθσ 35: 5-18.
- (2018) “Ξόμματα και κινιματα χωρίσ πολιτικι; Ψο μοντζλο του κόμματοσ «καρτζλ»
υπό το φωσ τθσ εμπειρίασ του ΧΩΦΛΗΑ”. Χτο Χερντεδάκισ, Ρ. και Ψομπάηοσ, Χ.
(επιμ.) Πψεισ τθσ ελλθνικισ Κρίςθσ: ςυγκρουςιακοί κφκλοι διαμαρτυρίασ και
κεςμικζσ εκβάςεισ (2009 - 2014). Ακινα: Gutenberg, ςελ.178-221.
Seferiades, S., Kotronaki, L. (2015) “Fascism as a mass phenomenon: should we be
calling it a movement?”. ΑνακοίνωςθςτοςυνζδριοFascisms across Borders.
Hyman Center. Columbia University.
Sewell, W.H. (1996) “Historical events as transformations of structures: inventing
revolution at the Bastille”. TheoryandSociety 29: 841-881.
Χθμίτθ, Π. (2014) “Ξράτοσ και εκελοντικζσ οργανϊςεισ ςτθν περίοδο τθσ
οικονομικισ κρίςθσ”. Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ 42: 36-61.
Skleparis, D. (2015) “Towardsahybrid ‘ShadowState’? The case of Migrant/Refugee
serving NGOs in Greece”. Χτο: Clarke J., Huliaras, A. και Sotiropoulos, D. (επιμ.)
Austerity and the Third Sector in Greece. London: Ashgate , ςελ. 147-165.
Snow, D.Α., Benford, D. (1988) “Ideology, frame resonance and participant
mobilization”. Χτο: Klandermas, B., Kriesi, H., και Tarrow, S. (επιμ.). From
structure to action: social movement participation across cultures. Greenwich,
Conn: Jai Press, ςελ. 197-217.
Snow, D., Della Porta, D., Klandermans, B., McAdam, D. (2013). The Wiley-Blackwell
Encyclopedia of social and political movements. Malden:Wiley –Blackwell.
Smelser, N.J. (1965). Theory of Collective Behavior. New York: Free Press.
Sotiropoulos, D. (2014) Civil society in Greece in the wake of the economic crisis.
Konrad Adenauer Stiftung.
Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. United States: W.W. Norton &
Company.
Tarrow, S. (1989). Democracy and disorder: protest in Italy 1965-1975, Oxford:
Clarendon.
Tarrow, S. (1995). “Cycles of collective action: between moments of madness and
the repertoire of contention”. Χτο M. Traugott (επιμ.) Repertoires and cycles
of collective action. Durham and London: Duke University Press, ςελ. 89-116.
Tarrow, S. (1998) Power in Movement. Cambridge: Cambridge University Press.
Tilly, C. (1984). Big structures, large processes, huge comparisons, New York: Russel
Sage Foundation.
37
Tilly, C. (1986). The Contentious French. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Zald, M. N., Useem, B. (1987) “Movement and counter-movement interaction:
mobilization, tactics and state involvement”. Χτο: Zald, M. N και McCarthy, J. D.
(επιμ.) Social Movement in an Organizational Society. NewBrunswick:
TransactionPublisher, ςελ. 247-272.
●
Γεράςιμοσ Μοςχονάσ
ΚΟΜΜΑΣΑ ΚΑΙ ΚΟΜΜΑΣΙΚΕ΢ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕ΢ ΢ΣΗΝ EΤΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩ΢Η: Η ΚΕΝΣΡΟ-ΑΡΙ΢ΣΕΡΑ
ΚΑΙ Η ΡΙΖΟ΢ΠΑ΢ΣΙΚΗ ΑΡΙ΢ΣΕΡΑ
11Π079
Εαρινό Εξάμθνο

Πελετάται ςυνδυαςτικά θ εξζλιξθ τθσ Χοςιαλδθμοκρατίασ και τθσ
κομμουνιςτικισ/ριηοςπαςτικισ Αριςτεράσ από τθν περίοδο τθσ Δεφτερθσ
Διεκνοφσ (1889-1914) μζχρι ςιμερα. Χκοπόσ του μακιματοσ είναι θ κατανόθςθ
των μεγάλων μεταςχθματιςμϊν των δφο κομματικϊν οικογενειϊν και
αποδίδεται μζγιςτθ ζμφαςθ ςτθν μακρο-ιςτορικι εξζλιξθ και δυναμικι τουσ.
Πελετϊνται, επίςθσ, οι επιπτϊςεισ τθσ ευρωπαϊκισ ολοκλιρωςθσ και
παγκοςμιοποίθςθσ ςτθ ςθμερινι ταυτότθτα και δυναμικι των εν λόγω
οικογενειϊν.
Διάρκρωςθ και περιεχόμενο του μακιματοσ

Α) Ψο πρϊτο τμιμα του μακιματοσ εςτιάηει ςτθν ιςτορικι διαμόρφωςθ τθσ
Αριςτεράσ, τθν μεγάλθ διάςπαςθ του ςοςιαλιςτικοφ κινιματοσ (μετά τον Υρϊτο
Υαγκόςμιο Υόλεμο και τθν Σκτωβριανι Επανάςταςθ) και τθν εδραίωςθ δφο
ανταγωνιςτικϊν κομματικϊν οικογενειϊν, τθσ ςοςιαλδθμοκρατικισ και
κομμουνιςτικισ. Πετά τθν ςφντομθ μελζτθ τθσ Υρϊτθσ Διεκνοφσ (International
Workingmen's Association 1864-1876) το κζντρο βάρουσ του μακιματοσ
ςτρζφεται ςτθν περίοδο τθσ Δεφτερθσ Διεκνοφσ (1889-1914), κακϊσ τότε
διαμορφϊνεται θ κοινι ιςτορικι μιτρα τόςο του ςοςιαλδθμοκρατικοφ όςο και
του κομμουνιςτικοφ ρεφματοσ. Εξετάηονται θ πρϊτθ κεμελίωςθ των
κομμουνιςτικϊν κομμάτων και θ μετεξζλιξθ τθσ φυςιογνωμίασ τουσ κατά τθν
διάρκεια του μεςοπολζμου κακϊσ και θ μερικι επανίδρυςθ τθσ
ςοςιαλδθμοκρατίασ ςτισ δεκαετίεσ του 1920 και 1930.
Β) Ψο δεφτερο τμιμα του μακιματοσ εξετάηει τθν πορεία των
ςοςιαλδθμοκρατικϊν και κομμουνιςτικϊν κομμάτων μετά τον Δεφτερο
Υαγκόςμιο Υόλεμο. Θ ζμφαςθ κα δοκεί ςτον «μεγάλο μεταςχθματιςμό» τθσ
ςοςιαλδθμοκρατίασ, ο οποίοσ ζλαβε χϊρα ςτθ διάρκεια των τελευταίων
ςαράντα ετϊν. Χυμμετρικά, ζμφαςθ κα δοκεί, μετά τθν κατάρρευςθ του
«υπαρκτοφ ςοςιαλιςμοφ», ςτον μεγάλο μεταςχθματιςμό του ιςτορικοφ
κομμουνιςτικοφ ρεφματοσ και ςτα χαρακτθριςτικά και τθ δυναμικι τθσ νζασ
38
μετακομμουνιςτικισ ριηοςπαςτικισ Αριςτεράσ. Ξαταλθκτικά, κα διερευνθκεί θ
επίδραςθ τθσ ευρωπαϊκισ ολοκλιρωςθσ και τθσ παγκοςμιοποίθςθσ ςτο
αριςτερό ςχζδιο κοινωνικοφ μεταςχθματιςμοφ. Χτα ενδιαφζροντα του
μακιματοσ εντάςςεται θ ελλθνικι Αριςτερά με ζμφαςθ ςτο ΥΑΧΣΞ και τον
ΧΩΦΛΗΑ.
•Πελζτθ των ιςτορίασ και τθσ ςφγχρονθσ ταυτότθτασ τθσ ςοςιαλδθμοκρατίασ και
τθσ ριηοςπαςτικισ αριςτεράσ με ζμφαςθ ςτισ χϊρεσ τθσ Δυτικισ Ευρϊπθσ.
• Πελζτθ των κεωρθτικϊν και μεκοδολογικϊν εργαλείων για τθν ανάλυςθ των
κομμάτων που ςυγκροτοφν τισ ωσ άνω δφο κομματικζσ οικογζνειεσ.
•Ξατανόθςθ των ερμθνειϊν που δίνουν τον τόνο ςτθ μελζτθ των δφο κομματικϊν
οικογενειϊν
• Ξαλφτερθ κατανόθςθ, υπό το πρίςμα των κομμάτων τθσ Αριςτεράσ, τθσ
Ευρωπαϊκισ Ενωςθσ και τθσ κζςθσ τθσ Ελλάδασ ςε αυτιν.
•Εξοικείωςθ με τθ μεκοδολογία τθσ ζρευνασ του κομματικοφ φαινομζνου και
απόκτθςθ γνϊςεων και δεξιοτιτων για τθν κατάρτιςθ ερευνθτικϊν ςχεδίων.
Βιβλιογραφία πρϊτθσπροτεραιότθτασ
΢οςιαλδθμοκρατία
Berman, S. (2006), The Primacy of Politics, Social Democracy and the Making of
Europe's Twentieth Century. Cambridge: CambridgeUniversityPress.
Eley, G. (2011), Σφυρθλατϊντασ τθ Δθμοκρατία, Λςτορία τθσ ευρωπαϊκισ Αριςτεράσ,
Ακινα: Χαββάλασ.
Moschonas, G. (2017), "European Social Democracy, Communism, and the Erfurtian
Model" in William Outhwaite and Stephen Turner (eds), The SAGE Handbook of
Political Sociology. London: SAGE.
Moschonas, G. (2009) 'Reformism in a “Conservative” System: the European Union
and social democratic identity' in J. Callaghan, N. Fishman, B. Jackson and M. Mcivor
(eds), In Search of Social democracy, Responses to Crisis and Modernisation.
Manchester, UK: Manchester University Press, pp. 168-193.
Moschonas, G. (2002) In the Name of Social Democracy, The Great Transformation,
London: Verso.
Sejersted, F. (2011) The Age of Social Democracy, Norway and Sweden in the
Twentieth Century. Princeton: Princeton University Press.
Ριηοςπαςτικι Αριςτερά
Chiocchetti, P. (2017), The Radical Left Party Family in Western Europe, 1989 – 2015.
Routledge
Delwit, P. (2016) Les gauches radicales en Europe, XIXe - XXIe siècles. Brussels:
Editions de l'Université de Bruxelles (ULB, Lire).
39
Dunphy, Richard (2005), Contesting Capitalism: Left Parties and European
Integration. Manchester: Manchester University Press.
March, L. (2011) Radical Left Parties in Europe. Routledge
Ποςχονάσ Γ. (2016) "Διλιμματα του ριηοςπαςτιςμοφ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ: οι
μεταμορφϊςεισ τθσ "άλλθσ" Αριςτεράσ" ςε Α.-Λ. Δ. Πεταξάσ (ςχεδίαςθ,
επιμζλεια), ΡολιτικιΕπιςτιμθ: Διακεματικι και ςυγχρονικι προςζγγιςθ τθσ
πολιτικισ πράξθσ.Ακινα: Χιδζρθσ.
RaynaudPhilippe (2008), Το μωςαϊκό τθσ άκρασ αριςτεράσ, Ακινα: Υόλισ.
Αναλυτικι βιβλιογραφία κα δοκεί εντόσ τθσ τάξθσ
Θ αξιολόγθςθ των φοιτθτϊν κα ςτθριχτεί: α) ςε γραπτι εργαςία (70%), β) ςε μικρι
γραπτι εξζταςθ (20%), γ) ςτθν ενεργθτικι ςυμμετοχι ςτο μάκθμα (10%).
●
Πθνελόπθ Πετςίνθ - Δθμιτρθσ Χριςτόπουλοσ
ΛΟΓΟΚΡΙ΢ΙΑ: ΔΙΕΠΙ΢ΣΗΜΟΝΙΚΕ΢ ΠΡΟ΢ΕΓΓΙ΢ΕΙ΢
11Π281

Θ μελζτθ τθσ λογοκριςίασ αποτελεί μια υπό διαμόρφωςθ περιοχι ζρευνασ (area study)
ςτο χϊρο των κοινωνικϊν – ανκρωπιςτικϊν επιςτθμϊν ςτθν Ελλάδα, ςθμείο
ςυνάντθςθσ τθσ νομικισ και πολιτικισ κεωρίασ με τθν θκικι, τθν αιςκθτικι και τθν
ανάλυςθ του λόγου.
Ερωτιματα που κα απαςχολιςουν το μάκθμα:
• Ροείται λογοκριςία ςε μια εδραιωμζνθ δθμοκρατία και ποια είναι θ κζςθ τθσ;
• Υοιεσ είναι οι κρίςιμεσ διαφορζσ μεταξφ τθσ λογοκριςίασ παλαιότερα και
ςιμερα;
• Υοιεσ είναι οι μορφζσ τθσ, πϊσ ταξινομοφνται και πϊσ περιοδολογοφνται;
• Υοια είναι τα λογοκριτικά κίνθτρα (πολιτικά, εκνικά, κοινωνικά, θκικά,
κρθςκευτικά ι αιςκθτικά);
• Υωσ εξελίςςεται μζςα ςτο χρόνο ο επίςθμοσ, ο δθμόςιοσ αλλά και ο
ακαδθμαϊκόσ Οόγοσ περί λογοκριςίασ και ελευκερίασ τθσ ζκφραςθσ, και πωσ αλλάηει θ
δθμόςια πρόςλθψθ τθσ ίδιασ τθσ ζννοιασ «λογοκριςία»;
• Υοια είναι τα όρια ανάμεςα ςτθ λογοκριςία και τθν κριτικι;
Ωσ ακαδθμαϊκι ςυνζχεια του προπτυχιακοφ μακιματοσ "Ψζχνθ, ελευκερία,
λογοκριςία", το μάκθμα φιλοδοξοφμε να ςυμβάλλει ςτθν εδραίωςθ και ενίςχυςθ
του πεδίου των Χπουδϊν Οογοκριςίασ (CensorshipStudies) και ςτθ δθμιουργία μιασ
ςτζρεθσ ακαδθμαϊκισ βάςθσ, θ οποία κα αποτελζςει ςθμείο αναφοράσ για τθν
40
περαιτζρω ανάπτυξθ του πεδίου. Χτο μάκθμα κα επιχειρθκεί θ ςυναρμολόγθςθ
του φαινομζνου υπό τθν οπτικι τθσ νομικισ και πολιτικισ κεωρίασ με τθν ανάδειξθ
ςυγκεκριμζνων λογοκριτικϊν πρακτικϊν και ςυμβάντων ςε διαφορετικά πεδία και
πεικαρχίεσ κυρίωσ από τθ ςφγχρονθ Ελλθνικι ιςτορία. Κα ενκαρρφνει ζτςι
ςυγκριτικζσ προςεγγίςεισ που μασ επιτρζπουν να εντοπίςουμε ςυνζχειεσ,
αςυνζχειεσ και μεταβάςεισ ςτισ πράξεισ και ςτουσ ςτόχουσ τθσ λογοκριςίασ, κακϊσ
και ςτισ λογοκριτικζσ πρακτικζσ, και να προςδιορίςουμε τισ αλλαγζσ ςτθν ίδια τθν
ζννοια τθσ «λογοκριςίασ» και ςτθ δθμόςια πρόςλθψι τθσ. Υζραν των διδαςκόντων,
ςτο πλαίςιο του μακιματοσ κα καλοφνται πανεπιςτθμιακοί και ερευνθτζσ που
ζχουν αςχολθκεί ςυςτθματικά με το λογοκριτικό φαινόμενο αλλά και άνκρωποι του
λόγου και τθσ τζχνθσ που ζχουν υποςτεί το λογοκριτικό βίωμα.

Εισ βάκοσ κατανόθςθ του φαινομζνου τθσ λογοκριςίασ μζςω τθσ ανάλυςισ του από
ερευνθτζσ και ειδικοφσ ςτα επιμζρουσ ακαδθμαϊκά πεδία τουσ, κακϊσ και από
ανκρϊπουσ που βίωςαν οι ίδιοι τθ λογοκριςία.
Ειςαγωγι, αξιολόγθςθ και αποτίμθςθ τθσ διεκνοφσ και ελλθνικισ εκδοχισ ενόσ
οικουμενικοφ και διαχρονικοφ φαινομζνου.
Γιάννθσ Ηιϊγασ, Οεωνίδασ Ξαραμπίνθσ, Γιάννθσ Χταυρακάκθσ, Δθμιτρθσ
Χριςτόπουλοσ (επιμζλεια), Πψεισ λογοκριςίασ ςτθν Ελλάδα, Εκδόςεισ Ρεφζλθ,
Υλατφόρμεσ, Ακινα 2008.
Δθμιτρθσ Χριςτόπουλοσ (επιμζλεια),Ο κεόσ δεν ζχει ανάγκθ ειςαγγελζα – Εκκλθςία,
Βλαςφθμία και Χρυςι Αυγι, Ελλθνικι Ζνωςθ για τα Δικαιϊματα του Ανκρϊπου,
Εκδ. Ρεφζλθ, Ακινα, 2013.
Δθμιτρθσ Χριςτόπουλοσ (επιμζλεια),“Ολα μποροφν να λεχκοφν” ι υπάρχουν
“εκείνα που δεν λζγονται”; Εκδ. Βιβλιόραμα & Ελλθνικι Ζνωςθ για τα Δικαιϊματα
του Ανκρϊπου, Ακινα, 2015.
Υθνελόπθ Υετςίνθ, Δθμιτρθσ Χριςτόπουλοσ (επιμζλεια), Θ λογοκριςία ςτθν
Ελλάδα,Μδρυμα Φόηα Οοφξεμπουργκ – Υαράρτθμα Ακθνϊν, Ακινα, 2016. Ψο βιβλίο
διατίκεται και θλεκτρονικά:
https://rosalux.gr/sites/default/files/publications/logokrisies.pdf
Υθνελόπθ Υετςίνθ, Δθμιτρθσ Χριςτόπουλοσ (επιμζλεια), Λεξικό λογοκριςίασ ςτθν
Ελλάδα – Καχεκτικι δθμοκρατία, δικτατορία, μεταπολίτευςθ, Ξαςτανιϊτθσ, Ακινα,
2018.
Ερευνθτικι εργαςία
●
41
΢εραφείμ Ι. ΢εφεριάδθσ
΢ΤΓΚΡΟΤ΢ΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ, ΢ΤΛΛΟΓΙΚΗ ΔΡΑ΢Η, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΣΑ
11Π025

Χε ςχζςθ με άλλουσ κοινωνικοοικονομικοφσ και πολιτικοφσ κεςμοφσ, ςυλλογικζσ
δράςεισ και κοινωνικά κινιματα διακζτουν και διαχειρίηονται μορφζσ ιςχφοσ που,
αν και προςδιορίηονται δυςκολότερα, δεν είναι γι’ αυτό και λιγότερο πραγματικζσ.
Για τθν ακρίβεια αποτελοφν φαινόμενα κατεξοχιν πολιτικά που, εριμθν τουσ, δεν
είναι δυνατόν να κατανοθκεί το πολιτικό ςφμπαν και οι μετεξελίξεισ του.
Εντάςςοντασ τα κοινωνικά κινιματα εντόσ του ευρφτερου πεδίου τθσ
Συγκρουςιακισ Ρολιτικισ, το ςεμινάριο παρουςιάηει τον προβλθματιςμό και τισ
διάφορεσ κεωρθτικζσ προςεγγίςεισ που ζχουν αναπτυχκεί τα τελευταία χρόνια για
τθ μελζτθ τουσ.
Σ κεωρθτικόσ και εννοιολογικόσ προβλθματιςμόσ αντλεί ςτοιχεία και
ςυμπεράςματα από τθν εμπειρία ενόσ ευρζωσ φάςματοσ κινθμάτων, ςυνδυαςτικά
με προβλιματα τθσ κεωρίασ των κομμάτων και πρόςφατων ‒κατά βάςθ ακόμθ
ζωλων‒ εννοιϊν όπωσ ο διαβόθτοσ «λαϊκιςμόσ». Σι ςτόχοι των μακιςεων ‒που
υποςτθρίηονται ςτθν πλατφόρμα opene-class
(https://openeclass.panteion.gr/courses/TMB235/http://sygkrousiakhpolitikhsef.blo
gspot.com/)‒ επιμερίηονται ςε δυο επίπεδα: ζνα κεωρθτικό και ζνα
εμπειρικό/ερευνθτικό (ςτο οποίο τα μζλθ του ςεμιναρίου ζχουν άμεςθ και
κακοριςτικι ςυμβολι)- που όμωσ αλλθλοπροχποτίκενται και
αλλθλοτροφοδοτοφνται. Σ κεωρθτικόσ προβλθματιςμόσ εςτιάηεται, εν πρϊτοισ, ςτθ
διερεφνθςθ τθσ κινθματικισ αιτιότθτασ: Γιατί και πότε οι άνκρωποι εγκαταλείπουν
τισ ρουτίνεσ τθσ κακθμερινισ ηωισ για να εμπλακοφν ςτισ αβεβαιότθτεσ τθσ
ςυλλογικισ δράςθσ; Αν κεωριςουμε πωσ θ υλικι ςτζρθςθ και θ δυναμικι
προϊκθςθσ ςυλλογικϊν ςυμφερόντων αποτελοφν βαςικζσ προχποκζςεισ για τθν
εκδιλωςθ ςυλλογικισ δράςθσ, αρκοφν οι παράγοντεσ αυτοί και για τθν εμφάνιςθ
κοινωνικϊν κινθμάτων; Ωπάρχουν άλλεσ αναγκαίεσ ςυνκικεσ, υφίςτανται κάποιεσ
που είναι ικανζσ, και ποιεσ; Χυνδυαςτικά με τα κινθματικά γιατί, όμωσ,
διερευνϊνται ςυςτθματικά και τα αντίςτοιχα πϊσ: οι μθχανιςμοί μζςω των οποίων
οι κινθματικζσ προδιακζςεισ μεταςχθματίηονται ςε κινθματικζσ πραγματικότθτεσ. Χε
πρϊτο χρόνο ο προβλθματιςμόσ ςυγκροτείται ςτθ βάςθ τεςςάρων αξόνων:
 πολιτικζσ ευκαιρίεσ: ςυςτθματικζσ όψεισ τθσ πολιτικοκεςμικισ ςυγκυρίασ που
διευκολφνουν (ι δυςχεραίνουν) τθν ανάδυςθ κινθμάτων (π.χ. καταςτολι, ανοχι,
επικουρία)
 ρεπερτόρια και μορφζσ ςυλλογικισ δράςθσ που τα κινιματα υιοκετοφν (βία,
ςυγκρουςιακι παρεμπόδιςθ, ςφμβαςθ)
 αξιακζσ πλαιςιϊςεισ (πολιτικόσ λόγοσ, ςυμβολικζσ αναπαραςτάςεισ,
επικοινωνιακζσ τακτικζσ) που αναδεικνφουν διεκδικθτικζσ ςυλλογικζσ ταυτότθτεσ.
 οργανωτικζσ δομζσ και τα αντίςτοιχα διλιμματα που οι διεκδικθτζσ αντιμετωπίηουν
προκειμζνου οι δράςεισ τουσ να είναι τελεςφορείσ.
Υρζπει όμωσ να τονιςτεί πωσ, αξιοποιϊντασ τισ πλζον προωκθμζνεσ ‒δυναμικζσ‒
κεωρθτικζσ επεξεργαςίεσ (βλ., ειδικά McAdam, Tarrow, Tilly 2001), θ προςπάκειά
μασ κα επιδιϊξει ευρφτερεσ ςυνκζςεισ πζρα από τθν απλι απεικόνιςθ ανιςτορικϊν
αντιςτοιχίςεων: κάκε κινθματικι εμπειρία (ωσ πυκνι πραγματικότθτα) είναι
42
μοναδικι ςτο χϊρο και το χρόνο· οι ςυςτθματικότθτεσ που επιςθμαίνονται
αφοροφν αιτιϊδεισ μθχανιςμοφσ με επενζργειεσ που, παρότι κοινζσ, επιφζρουν
διαφορετικά αποτελζςματα ανάλογα με τθ ιςτορικι -κοινωνικι, πολιτικι,
πολιτιςμικι- ςυγκυρία. Γίνεται ζτςι ςαφζσ πωσ προχπόκεςθ τθσ κεωρθτικισ
γονιμότθτασ είναι θ επαρκισ ιςτορικι γείωςθ.
΢κοποί μακιματοσ και επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

Αναδεικνφοντασ τον κομβικό ρόλο και τθν επενζργεια τθσ ςυγκρουςιακισ πολιτικισ,
το μάκθμα εξοπλίηει τουσ νζουσ ερευνθτζσ με εννοιολογικά και κεωρθτικά
εργαλεία για τθν παρατιρθςθ και αποτίμθςθ του φαινομζνου. Χτο πλαίςιο αυτό
προβλθματοποιοφνται και διερευνϊνται διαδικαςίεσ που, αν και ςυχνά διαφεφγουν
το βλζμμα τθσ αποκλειςτικά κεςμικισ προςζγγιςθσ τθσ πολιτικισ (με αναλυτικι
εςτία διεργαςίεσ που ςυντελοφνται ςτο εςωτερικό ι, ςτθν καλφτερθ περίπτωςθ,
ςτθν περιφζρεια των κρατικϊν λειτουργιϊν), αποτελοφν εντοφτοισ όρουσ εκ των ων
ουκ άνευ για μια ςφαιρικι κατανόθςθ του πολιτικοφ φαινομζνου. Ψονίηεται πωσ οι
πολιτικοί κεςμοί του παρόντοσ χρόνου δεν ςυνιςτοφν παρά αποτφπωςθ
ςυγκρουςιακϊν εκβάςεων μιασ προθγοφμενθσ περιόδου. Χτθ βάςθ αυτι θ πολιτικι
των κοινωνικϊν κινθμάτων -μείηονων φορζων άςκθςθσ τθσ ςυγκρουςιακισ
πολιτικισ- ζρχεται επιτακτικά ςτο προςκινιο ωσ αντικείμενο πρωτογενοφσ ζρευνασ.
Πε τθν ολοκλιρωςθ του μακιματοσ, φοιτθτζσ και φοιτιτριεσ είναι ςε κζςθ να
αντιλαμβάνονται τθ ςχζςθ δομισ και δράςθσ κακϊσ και τουσ τρόπουσ με τουσ
οποίουσ ςυνδυαςτικά επενεργοφν ςτθν ανάδυςθ, εκδιλωςθ και ζκβαςθ των
κινθματικϊν ςυλλογικϊν δράςεων.
Ξακϊσ το ερευνθτικό πεδίο που το μάκθμα αναδεικνφει αποτελεί οργανικό
τμιμα τθσ ςφγχρονθσ πολιτικισ κοινωνιολογίασ, ιδιαίτερθ μζριμνα δίνεται ςτθν
επιςιμανςθ κρίςιμων μεκοδολογικϊν όψεων των υπό εξζταςθ κεματικϊν ‒ςτα
οποία, ενδεικτικά, περιλαμβάνονται θ ςθμαςία των επαρκϊσ επεξεργαςμζνων
εννοιϊν, ηθτιματα ςυγκριτικισ μεκόδου, το πρόβλθμα τθσ αιτιότθτασ ςτθν πολιτικι
ανάλυςθ, κ.α.
Ωπό το φωσ των παραπάνω οι νζοι ερευνθτζσ αναπτφςςουν τισ παρακάτω
δεξιότθτεσ:
 Πεκοδολογικά ενςυνείδθτθ αναηιτθςθ, ανάλυςθ και ςφνκεςθ δεδομζνων

και πλθροφοριϊν (και με χριςθ και των απαραίτθτων τεχνολογιϊν)
 Αυτόνομθ εργαςία με ςτόχο τθν κάλυψθ βιβλιογραφικϊν κενϊν ι τθν
αναςκευι εςφαλμζνων ςυμπεραςμάτων
 Εργαςία ςε διεκνζσ περιβάλλον
 Εργαςία ςε διεπιςτθμονικό περιβάλλον με τθν κατανόθςθ ότι θ
διεπιςτθμονικότθτα οφείλει να εκκινεί από ‒και να εδράηεται ςε‒ τισ βάςεισ
που παρζχουν υφιςτάμενεσ πεικαρχίεσ
 Υαραγωγι νζων ερευνθτικϊν ιδεϊν με ςτόχο τθν αναηωογόνθςθ τθσ
ζρευνασ
 Άςκθςθ κριτικισ και αυτοκριτικισ
 Υροαγωγι τθσ ελεφκερθσ, δθμιουργικισ και επαγωγικισ ςκζψθσ
Βιβλιογραφία (επιλογι)
43
Θ βιβλιογραφία που παρατίκεται, αν και εκτενισ, ςε καμία περίπτωςθ δεν είναι και
εξαντλθτικι. Ξακϊσ θ ελλθνικι βιβλιογραφία, αν και ςε φάςθ εμπλουτιςμοφ, είναι
ακόμα πενιχρι, οι φοιτθτζσ οφείλουν «να ςυνάψουν οργανικι ςχζςθ» με τα
αγγλόγλωςςα κείμενα.
Πια πυκνι, υπερ-κειμενικι ςφνοψθ του πεδίου (με όρουσ «γνωςτικοφ κολάη»)
γίνεται ςε άρκρο του διδάςκοντοσ ςτο ειδικό αφιζρωμα τθσ Ελλθνικισ Επικεϊρθςθσ
Υολιτικισ Επιςτιμθσ (το κείμενο γράφτθκε για να εξυπθρετιςει τισ ανάγκεσ του
ςεμιναρίου και αποτελεί χάρτθ τθσ πορείασ που κα ακολουκιςουμε):
-Χεφεριάδθσ, Χ. Λ. (2006) «Χυγκρουςιακι πολιτικι, ςυλλογικι δράςθ, κοινωνικά

κινιματα: μια αποτφπωςθ», Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, τχ. 27,
Πάιοσ, ς. 7-42.
*Επιςθμαίνεται εδϊ ότι το κείμενο αυτό, όπωσ και ο μεγάλοσ όγκοσ τθσ
ερευνθτικισ και κεωρθτικισ παραγωγισ του διδάςκοντοσ βρίςκεται ςτον
ιςτότοπο http://seferiadescv.blogspot.gr/ και πιο ειδικά ςτθ διεφκυνςθ
http://arthrasef.blogspot.gr/].
Πεγάλθσ -αν και, ςε πρϊτο χρόνο ίςωσ όχι προφανοφσ- ςυνάφειασ με τισ μακιςεισ
του ςεμιναρίου, οι φοιτθτζσ καλοφνται να μελετιςουν τα κλαςικά μεκοδολογικά
κείμενα του πρόςφατα εκλιπόντοσ GiovanniSartori ςτον τόμο Σθμαςιολογία,
ζννοιεσ, ςυγκριτικι μζκοδοσ (επιλογι, επιμζλεια, ειςαγωγι Χ Χ. Λ. Χεφεριάδθσ),
Ακινα: Υαπαηιςθσ, 2004 *320.3 SAR Αντ.: 3+.
Σ μεγάλοσ όγκοσ των βαςικϊν βιβλίων ζχει παραγγελκεί και βρίςκεται ςτθ
βιβλιοκικθ του Υαντείου (κεντρικό κτίριο). Χτθ βιβλιογραφία που παρατίκεται, και
για τον μεγάλο όγκο των βιβλίων ςτα οποία γίνονται αναφορζσ, υπάρχει και ο
αρικμόσ ταξινόμθςθσ του τόμου.
-Εγχειρίδια, Readers, ΢υνκζςεισ:

*Θ ςειρά παράκεςθσ απθχεί βεβαίωσ μια αξιολόγθςθ προτεραιότθτασ, όμωσ
εννοείται πωσ αυτι οφτε αδιαμφιςβιτθτθ είναι οφτε απαράβατθ+
 Tarrow, S. (1998) Power in Movement: Social Movements and Contentious

Politics, 2θ ζκδοςθ, Cambridge/Ρζα Ωόρκθ: Cambridge University
Press. [303.48409 TAR Αντ.: 1+
 Tilly, S., S. Tarrow (2007) Contentious Politics, Boulder/London: Paradigm
Press.
 DellaPorta,D., M. Diani (2015) The Oxford Handbook of Social Movements,
Oxford/New York: Oxford University Press.
 DellaPorta, D., M. Diani (2010) Κοινωνικά κινιματα: μια
ειςαγωγι (Υρόλογοσ-επιμζλεια Χ. Λ. Χεφεριάδθσ), Ακινα: Ξριτικι.
 Della Porta, D., M. Diani (1999) Social Movements. An Introduction, Oxford:
Blackwell. [303.484 DEL Αντ.: 1+.
 Goodwin, J., J. M. Jasper (επιμ.) (2003) The Social Movements Reader: Cases
and Concepts, Oxford: Blackwell Publishing. [303.484 SOC Αντ.: 1+
44
 Snow, D. A., S. Soule, H. Kriesi (επιμ.) (2004) The Blackwell Companion to
Social Movements, Oxford: Blackwell Publishing. [303.484 SOC Αντ.: 1+
 Tilly, C. (2004) Social Movements, 1768-2004, Boulder/ London: Paradigm
Publishers/ (2007) Κοινωνικά κινιματα 1768-2004, Ακινα:
Χαββάλασ [303.484 TIL Αντ.: 1+.
 McAdam, D., D. A. Snow (1997) Social Movements: Readings on Their
Emergence, Mobilization, and Dynamics, Los Angeles: Roxbury Publishing
Company.
 McAdam, D., J. D. McCarthy, M. Zald (επιμ.) (1996) Comparative Perspectives
on Social Movements: Political Opportunities, Mobilizing Structures, and
Cultural Framings, Cambridge/ New York: Cambridge University
Press [303.484 COM Αντ.: 1+
 Meyer, D. S., N. Whittier, B. Robnett (2002) (επιμ.) Social Movements:
Identity, Culture, and the State, Oxford: Oxford University Press. [303. 484
SOC Αντ.: 1+
 Buechler, S. E. (2000) Social Movements in Advanced Capitalism: The Political
Economy and Cultural Construction of Social Activism, New York: Oxford
University Press. [303.484 BUE Αντ.: 1+
 Landman, T. (2000) ‘Non-violent political dissent and social movements’, ςτο
Landman Issues and Methods in Comparative Politics, Οονδίνο: Rutledge.
 Ψθμίτθσ, Π. (2006) Ειςαγωγι ςτα ςφγχρονα κοινωνικά κινιματα, Ακινα:
Ατραπόσ.
-Contentious Politics, πρόςφατεσ κεωρθτικζσ επεξεργαςίεσ:

 Tarrow, S. (2012) Strangers at the Gates: Movements and States in
Contentious Politics, Cambridge/New York: Cambridge University Press.
 McAdam, D., S. Tarrow, C. Tilly (2001) Dynamics of Contention, Cambridge/
New York: Cambridge University Press. [303.484 MCA Αντ.: 1+
 Tilly, C. (2002) Stories, Identities, and Social Change, Langham/Boulder/New
York/Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. [303.4 TIL Αντ.: 1+
 Aminzade, R. R., J. A. Goldstone, D. McAdam, E. J. Perry, W. H Sewell, Jr., S.
Tarrow, C. Tilly (επιμ.) (2001) Silence and Voice in the Study of Contentious
Politics, Cambridge: Cambridge University Press. [303.484 SIL Αντ.: 1+
 Tilly, C. (2003) The Politics of Collective Violence, Cambridge/New York:
Cambridge University Press. [303.6 TIL Αντ.: 1+
 Ξοφςθ, Π. - CharlesTilly (επιμ.) (2008) Οικονομικζσ και πολιτικζσ ςυγκροφςεισ
ςε ςυγκριτικι προοπτικι (πρόλογοσ ςτθν ελλθνικι ζκδοςθ Χεραφείμ Λ.
Χεφεριάδθσ), Κεςςαλονίκθ: Επίκεντρο *306.3 ΣΛΞ+
Επίςθσ, ςυναφι κεωρθτικά κείμενα του διδάςκοντα:

 «Σι ςυλλογικζσ δράςεισ ωσ εςτία μελζτθσ του πολιτικοφ: ςυντεταγμζνεσ για
μια ςυμπεριλθπτικι πολιτικι κοινωνιολογία», Υρόλογοσ ςτο dellaPorta, D.,
Diani, M., Κοινωνικά κινιματα. Μια ειςαγωγι (ελλθνικι ζκδοςθ
του Social Movements. An Introduction, Oxford: BlackwellPublishing), Ακινα:
Ξριτικι, 2010, ς. 11-23.
 ‘1968 as an Epistemological Catalyst: Contentious Politics and Antinomies in
the Study of Social Movements’, Historein, 9, 2009, ς. 101-115.
45
 «Ζννοιεσ και κεωρία: ζνα ςχόλιο για τθ ςυμβολι του κλάδου
τθσ Συγκρουςιακισ Ρολιτικισ ςτθ μελζτθ των κοινωνικϊν
κινθμάτων», Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, 30, Ροζμβριοσ
2007, ς. 32-42.
 «Θ ‘κετικι ευρετικι’ τθσ Χυγκρουςιακισ Υολιτικισ και κάποιεσ καταβολζσ
τθσ: πϊσ διαβάηουμε τθ κεωρία;» Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ
Επιςτιμθσ, τχ. 35, Λοφλιοσ 2010, ς. 5-1
 «‘Υεριβάλλον’, κοινωνικά κινιματα και οι τρεισ μζριμνεσ τθσ Συγκρουςιακισ
Ρολιτικισ», Υρόλογοσ ςτο Ξοφςθ, M., TillyC. (επιμ.) Οικονομικζσ και
πολιτικζσ ςυγκροφςεισ ςε ςυγκριτικι προοπτικι Κεςςαλονίκθ: Επίκεντρο,
2008, ς. 13-30, 395-401.
 «Ξινθματικζσ ςυλλογικζσ δράςεισ και δθμοκρατία: ζνα μακροςκοπικό
υπόδειγμα», Διάπλουσ, τχ 25, Πάιοσ 2008, ς. 49-52.
 Το κόκκινο νιμα μιασ δεκαετίασ: αναλφςεισ και κείμενα ςτα χρόνια τθσ
κρίςθσ, Ακινα: Ψόποσ 2017.
 Στισ διαδρομζσ τθσ ιςτοριογραφίασ: κριτικι επιςκόπθςθ από το πρίςμα τθσ
κοινωνικισ επιςτιμθσ, Ακινα: Κεμζλιο-Λςτορικι Βιβλιοκικθ, 2014
 «Υεριπζτειεσ του ‘πολιτικοφ’: μια μετακεωρθτικι περιιγθςθ’, ειςαγωγι ςτο
Χ. Χεφεριάδθσ, Ρολιτικι χωρίσ αναγωγιςμοφσ: ςχεςιακζσ διαδρομζσ ςτθν
ιςτορικι Σοςιαλδθμοκρατία, τθν ευρωπαϊκι ανεργία, και το ελλθνικό
εργατικό κίνθμα, Ακινα: Ψόποσ (υπό επεξεργαςία).
-Κινιματα, δίκτυα και κεωρία των οργανϊςεων

 Diani, M., D. McAdam (επιμ.) (2003) Social Movements and Networks:
Relational Approaches to Collective Action, Oxford: Oxford University Press.
 Davis, G. W. R. Scott, M. Zald, D. McAdam (επιμ.) (2005) Social Movements
and Organization Theory, Cambridge: Cambridge University Press. [303.484
SOC]
-Κοινωνικά κινιματα και δθμοκρατία

 DellaPorta, D. (επιμ.) (2009) Democracy in Social Movements, Houndsmill:
Palgrave.
 Χεφεριάδθσ, Χ. Λ. (2014) «Φιηοςπαςτικι δθμοκρατία και κοινωνικά
κινιματα», ςτο Χ. Λ. Χεφεριάδθσ (επιμ.) Θ δθμοκρατικι λειτουργία ςε καμπι:
προκλιςεισ και απειλζσ ςτον πρϊιμο 21ο αιϊνα, Ακινα: Ριςοσ, ς. 381-410.
-Μορφζσ δράςθσ και ςυγκρουςιακοί κφκλοι

 Traugott, M. (επιμ.) (1995) Repertoires and Cycles of Collective Action,
Durham/London: Duke University Press. [303.6 REP Αντ.: 1+
 «Χεφεριάδθσ, Χ. Λ. (2008), «Χυλλογικζσ δράςεισ, κινθματικζσ πρακτικζσ: θ
‘ςφντομθ’ δεκαετία του ’60 ωσ ‘ςυγκρουςιακόσ κφκλοσ’» ςτο Ά. Φιγοσ, Χ. Λ.
Χεφεριάδθσ, Ε. Χατηθβαςιλείου (επιμ.) Θ «ςφντομθ» δεκαετία του ’60:
κεςμικό πλαίςιο, κομματικζσ ςτρατθγικζσ, κοινωνικζσ ςυγκροφςεισ,
πολιτιςμικζσ διεργαςίεσ, Ακινα: Ξαςτανιϊτθσ, ς. 57-77.
Υαρεμφερισ εκδοχι είναι το:
46
 Χεφεριάδθσ, Χ. Λ. (2010) «Διεκδικιςεισ και κινιματα ςτθν ελλθνικι δεκαετία
του ’60: θ πρόκλθςθ τθσ κεωρθτικισ αξιοποίθςθσ», Αναδρομζσ, τχ. 1,
Δεκζμβριοσ 2010, ς. 7-28.
 Seferiades, S., H. Johnston (2012) ‘The Dynamics of Violent Protest: Emotions,
Repression and Disruptive Deficit’, Ειςαγωγι ςτο S. Seferiades, H. Johnston
(επιμ.) Violent Protest, Contentious Politics, and the Neoliberal State,
Farnham, Surrey/Burlington, VT: Ashgate, 2012, ς. 3-18.
 Seferiades, S., L. Kotronaki (2012) ‘Along the pathways of rage: the time-
space of an uprising’, ςτο S. Seferiades, H. Johnston (επιμ.) Violent Protest,
Contentious Politics, and the Neoliberal State, Farnham, Surrey/Burlington,
VT: Ashgate, ς. 157-170.
 Rudé, G. (1995/19641) The Crowd in History, London: Serif.
-Αξιακζσ πλαιςιϊςεισ/διαχείριςθ ςυμβόλων

 Goffman, E. (1990/19591) The Presentation of Self in Everyday Life, London:
Penguin Books. *302.15 GOF Αντ.: 1+
 Goffman, E. (1996/19611) Συναντιςεισ: δυο μελζτεσ ςτθν κοινωνιολογία τθσ
αλλθλεπίδραςθσ (Ειςαγωγι, μετάφραςθ: Δ. Πακρυνιϊτθ), Ακινα:
Αλεξάνδρεια. [302 GOF Αντ.: 3+
 Goffman, E. (1986) Frame Analysis: An Essay on the Organization of
Experience, Boston: Northeastern University Press. [ 302 GOF Αντ.: 1+
-Διεκνικζσ δράςεισ
 Tarrow, S., (2005) The New Transnational Activism, Cambridge: Cambridge
University Press.[303.482 TAR Αντ.: 1+
 dellaPorta, D., S. Tarrow (2005) (επιμ.) Transnational Protest & Global
Activism: People, Passions, and Power, Langham/ Boulder/ New
York/Toronto/Oxford: Rowman Littlefield Publishers, Inc. [303.484 TRA Αντ.:
1]
 Χεφεριάδθσ, Χ. (2007) «Διεκνιςμόσ: εννοιολογιςεισ για το ςφγχρονο
ςυνδικαλιςμό» ςτο Μδρυμα Χάκθ Ξαράγιωργα, Εργαςία και πολιτικι:
ςυνδικαλιςμόσ και οργάνωςθ ςυμφερόντων ςτθν Ελλάδα (1974-2004),
Ακινα: Μδρυμα Χάκθ Ξαράγιωργα, ς. 446-462.
 Ξοτρωνάκθ, Ο. (2014) «Φεπερτόρια δθμοκρατίασ ‘από τα κάτω’, ρεπερτόρια
καταςτολισ ςτο κίνθμα ενάντια ςτθ νεοφιλελεφκερθ παγκοςμιοποίθςθ: το
παιχνίδι με τουσ αντικριςτοφσ κακρζφτεσ», ςτο Χ. Λ. Χεφεριάδθσ (επιμ.), Θ
δθμοκρατικι λειτουργία ςε καμπι: Ρροκλιςεισ και απειλζσ ςτον πρϊιμο 21ο
αιϊνα, Ακινα: Ριςοσ.
 Ξοτρωνάκθ, Ο. (2015) Θ κεωρία τθσ ςυγκρουςιακισ πολιτικισ ςτθν πράξθ
των κοινωνικϊν κινθμάτων: το κίνθμα ενάντια ςτθ νεοφιλελεφκερθ
παγκοςμιοποίθςθ ςτθν Ελλάδα, 2000-2006. Διδακτορικι διατριβι: Υάντειο
Υανεπιςτιμιο.
-Κόμματα και κοινωνικά κινιματα

 Σεφεριάδθσ, Σ. Λ. (2018) «Κόμματα και κινιματα χωρίσ τθν πολιτικι; Το
μοντζλο του κόμματοσ καρτζλ υπό το φωσ τθσ εμπειρίασ ΣΥ΢ΛΗΑ», ςτο
47
Σερντεδάκισ, Ν., Σ. Τομπάηοσ (επιμ.) Συλλογικι Δράςθ και Διαμαρτυρία ςτθν
Κρίςθ (2009 - 2014), Ακινα: Gutenberg
 Ξοτρωνάκθ, Ο. (2018) «Απ’ το δρόμο ςτο Ξοινοβοφλιο: οι τοπογραφίεσ τθσ
διαμαρτυρίασ ςτα χρόνια τθσ κρίςθσ και ο ΧΩΦΛΗΑ», ςτο Χερντεδάκισ, Ρ., Χ.
Ψομπάηοσ (επιμ.) Συλλογικι Δράςθ και Διαμαρτυρία ςτθν Κρίςθ (2009 -
2014), Ακινα: Gutenberg.
 dellaPorta, D., J. Fernández, H. Kouki, L. Mosca (2017) Movement Parties
Against Austerity, Cambridge: Polity Press.
 Goldstone, J. A. (2003) States, Parties, and Social Movements, Cambridge:
Cambridge University Press [303.484 STA Αντ.: 1+.
 Χεφεριάδθσ, Χ. (2002) «Χοςιαλδθμοκρατικζσ ςτρατθγικζσ ςτον 20ό Αιϊνα:
επιςθμάνςεισ για μια πολιτικι κοινωνιολογία», ςτο Θλίασ Ξατςοφλθσ
(επιμ.), Θ «Νζα» ςοςιαλδθμοκρατία ςτθν αλλαγι του αιϊνα, Ακινα: Λ.
Χιδζρθσ, 2002, ς. 77-112.
-Κινθματικζσ ςυνζπειεσ, εκβάςεισ

 Bosi, L., M. Giugni, K. Uba (2016) The Consequences of Social Movements,
Cambridge: Cambridge University Press.
 Giungi, M., D. McAdam, C. Tilly (επιμ.) (1999) How Social Movements Matter
(Social Movements, Protest, and Contention), Minneapolis: University of
Minnesota Press. [303.484 HOW Αντ.: 1+
-Ερευνθτικζσ τεχνικζσ
 Klandermans, B., S. Staggenborg (2002) Methods of Social Movement
Research, Minneapolis/London: University of Minnesota Press.
-΢υλλογικι δράςθ, κοινωνικά κινιματα παλαιότερεσ κεωρθτικζσ επεξεργαςίεσ/

αναςκοπιςεισ:
 Tilly, C. (1978) From Mobilization to Revolution, Ρζα Ωόρκθ: McGraw-Hill
Publishing Company.
 Piven, F. F., R. Cloward (1979) Poor People’s Movements: Why they Succeed,
How they Fail, Ρζα Ωόρκθ: Vintage Books [322.20973 PIV Αντ.: 1+
 Diani, M., R. Eyerman (επιμ.) (1992) Studying Collective Action, Οονδίνο:
Sage. [303.484072 STU Αντ.: 1+.
 Rudé, G. (1995) Ideology and Popular Protest, Chapel Hill/London: The
University of North Carolina Press.
 Maheu, L. (1995) (επιμ.) Social Movements and Social Classes, London: SAGE
Publications. [303.484 SOC Αντ. 1+.
 Forewaker, J. (1995) Theorizing Social Movements, Οονδίνο: Pluto Press.
 Scott, J. C. (1985) Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant
Resistance, New Haven/London: Yale University Press. [322.4409595
SCO Αντ.: 1+.
 Gurr, T. (1970) Why Men Rebel, Princeton: Princeton University
Press. [303.64 GUR Αντ.: 2+.
 Smelser, N. (1962) Theory of Collective behavior, Ρζα Ωόρκθ: The Free Press.
48
 Αλεξανδρόπουλοσ, Χ. (2001) Κεωρίεσ για τθ ςυλλογικι δράςθ και τα
κοινωνικά κινιματα, Ψόμοσ Α’ κλαςικζσ κεωρίεσ, Ακινα: Εκδόςεισ Ξριτικι.
 Αλεξανδρόπουλοσ, Χ. (1995) «Αναηθτϊντασ Χτρατθγικι ι Ψαυτότθτα;
Ηθτιματα Κεωρίασ των Ξοινωνικϊν Ξινθμάτων», Επικεϊρθςθ Κοινωνικϊν
Ερευνϊν, τχ. 86, ς. 82-113.
-Εργατικό κίνθμα/απεργίεσ, κριςθ (εντελϊσ ενδεικτικά):

 Franzosi, R. (1995) The Puzzle of Strikes: Class and State Strategies in Postwar
Italy, Cambridge: Cambridge University Press.
 Haimson, L., C. Tilly (επιμ.) (1989) Strikes, Wars, and Revolutions in an
International Perspective-Strike Waves in the Late Nineteenth and Early
Twentieth Centuries, Cambridge: Cambridge University Press. [331.89294
STR Αντ.: 1+.
 Haimson, L. G. Sapelli (επιμ.) (1992) Strikes, Social Conflict and the First World
War, Πιλάνο: Fondazione Giangiacomo Fertinelli.
 Χαςοφν, N. (2001) Εκατό χρόνια ςοςιαλιςμοφ: θ δυτικοευρωπαϊκι αριςτερά
ςτον 20ό αιϊνα, Ακινα: Ξαςτανιϊτθσ.[335.0094 SAS].
 Seferiades, S. (1998) Working-Class Movements (1780s-1930s): A European
Macro-Historical Analytical Framework and a Greek Case-Study, 2 τόμοι, Ρζα
Ωόρκθ: Columbia University/UMI. [331.8094 ΧΕΦ+
 Seferiades, S. (2005) ‘The Coercive Impulse: Policing Labour in Interwar
Greece’, Journal of Contemporary History, 40: 1, Λανουάριοσ, ς. 55-78.
 Seferiades, S. (2013) Greece at a Crossroads: Roots, Dilemmas,
Prospects’, Pôle Sud, No.38, 2013, ς. 5-14.
-Γεωγραφικζσ εςτίεσ/Ελλάδα
 Imig, D., S. Tarrow (επιμ.) (2001) Contentious Europeans: Protest and Politics
in an Emerging Polity, Langham/ Boulder/ New York/ Oxford: Rowman &
Littlefield Publishers, Inc. [4094 CON Αντ.: 1+
 Escobar, A., S. E. Alvarez (επιμ.) (1992), The Making of Social Movements in
Latin America: Identity, Strategy, and Democracy, Boulder/San Francisco/
Oxford: Westview Press.
 Χεφεριάδθσ, Χ. Λ. (2010) Σ άδθλοσ ρόλοσ των ςυλλογικϊν δράςεων ςτθν
ελλθνικι κακεςτωτικι αλλαγι (1974). Υροκαταρκτικζσ ςκζψεισ για το
Υολυτεχνείο», Ελλθνικι Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, τχ. 36,
Δεκζμβριοσ, ς. 119-133.
 Seferiades, S. (1999) ‘Small Rural Ownership, Subsistence Agriculture and
Peasant Protest in InterwarGreece: the Agrarian Question Recast’, Journal of
Modern Greek Studies, τομ. 17, τχ. 2, Σκτϊβριοσ 1999, ς. 277-323.
 Χεφεριάδθσ, Χ. Λ. (1998) «Διεκδικθτικό κίνθμα και πολιτικι: Σ ελλθνικόσ
ςυνδικαλιςμόσ πριν τθ δικτατορία (1962-1967)», Ελλθνικι Επικεϊρθςθ
Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, τχ. 12, Ροζμβριοσ, ς. 5-34.
 «Χεφεριάδθσ, Χ. (1995) «Για τθ ςυγκρότθςθ τθσ εργατικισ τάξθσ ςτθν Ελλάδα
(1870-1936): μερικοί προβλθματιςμοί πάνω ςε ζνα παλιό κζμα», Ελλθνικι
Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, τχ. 6, Ροζμβριοσ, ς. 9-78.
49
 Χεφεριάδθσ, Χ. (1996) «Θ κρυφι γοθτεία τθσ ιδεολογίασ: αντι-κεωρθτιςμόσ
και εκλεκτικιςμόσ ςτθ μελζτθ του εργατικοφ κινιματοσ», Ελλθνικι
Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, τχ. 8, Ροζμβριοσ, ς. 191-217.
 Seferiades, S. (1999) ‘Unemployment, Informalization, and Trade-Union
Decline in Greece: Questioning Analytical and Prescriptive
Orthodoxies’, Southern European Society and Politics, τομ.4, τχ. 3, 1999, ς.60-
89.
-Νζα κοινωνικά κινιματα

 Kriesi, H. (1998) «Ρζα Ξοινωνικά Ξινιματα ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ», Ελλθνικι
Επικεϊρθςθ Ρολιτικισ Επιςτιμθσ, τχ. 11, ς. 5-23.
Σι ερευνθτικζσ δράςεισ που αναλαμβάνονται ςτο πλαίςιο του ςεμιναρίου
υλοποιοφν -αλλά και εμπλουτίηουν- το κεωρθτικό προβλθματιςμό. Σι φοιτθτζσ/-
ριεσ παρακολουκοφν, εμπεδϊνουν και αξιολογοφν τθ κεωρθτικι βιβλιογραφία
μζςα από το πρίςμα που τουσ παρζχει θ ςυςτθματικι διερεφνθςθ ενόσ
ςυγκρουςιακοφ-κινθματικοφ επειςοδίου (ι φαινομζνου) το οποίο επιλζγουν με τθ
ςφμφωνθ γνϊμθ του διδάςκοντα ςτα αρχικά ςτάδια του ςεμιναρίου. Ξατακζτουν
ςτθ ςυνζχεια ολοκλθρωμζνεσ ερευνθτικζσ προτάςεισ ςε κείμενο 1.500-2.000
λζξεων, ςτισ οποίεσ επιςθμαίνονται οι -κατά προτίμθςθ πρωτογενείσ- πθγζσ τθσ
ςυναφοφσ πραγματολογίασ ι ιςτοριογραφίασ αλλά και θ κεωρθτικι ςθμαςία των
προςδοκϊμενων ευρθμάτων. Σι προτάςεισ κατατίκενται θλεκτρονικά ςτθ
διεφκυνςθ ssefer@panteion.gr ςε θμερομθνία που ορίηεται με το ξεκίνθμα των
εργαςιϊν του ςεμιναρίου. Oι φοιτθτζσ/-τριεσ παρουςιάηουν ςτθ ςυνζχεια τον
προβλθματιςμό των προτάςεϊν τουσ ςε ειδικζσ ςυναντιςεισ που
προγραμματίηονται. Σι παρουςιάςεισ (των 10-15’) περιλαμβάνουν ανάδειξθ τθσ
ςθμαςίασ του ερευνϊμενου κζματοσ, επιςιμανςθ τθσ κεωρθτικισ περιοχισ ι
περιοχϊν άμεςθσ (ι εγγφτερθσ) ςυνάφειασ προσ το προτεινόμενο κζμα (π.χ.,
κεςμικι και πολιτικι ςυγκυρία, διεκδικθτικό ρεπερτόριο, οργανωτικζσ δομζσ,
ςυλλογικζσ ταυτότθτεσ, πολιτικόσ ςυμβολιςμόσ, κτλ.) και υπόδειξθ των πθγϊν τθσ
εξεταηόμενθσ πραγματολογίασ.
Σι κεματικζσ των εργαςιϊν είναι απεριόριςτεσ (τόςο ωσ προσ τθν ταυτότθτα
των διερευνϊμενων κινθματικϊν υποκειμζνων όςο και ωσ προσ τον γεωγραφικό και
ιςτορικό ορίηοντα τθσ δράςθσ τουσ), όμωσ γίνεται προςπάκεια ϊςτε οι
προκρινόμενοι τίτλοι να είναι -ςτο μζτρο του δυνατοφ- ςυμπλθρωματικοί, ϊςτε να
υποβοθκείται και θ ςυγκριτικι επικφρωςθ των ποριςμάτων. Χτο πλαίςιο αυτό
ευπρόςδεκτεσ είναι εργαςίεσ με ελλθνικι πραγματολογία (αλλά ςτζρεα ςυγκριτικι
κεωρθτικι ςυγκρότθςθ), αφοφ -παρά τισ περί του αντικζτου διαβεβαιϊςεισ- θ
ελλθνικι εμπειρία παραμζνει εν πολλοίσ αδιερεφνθτθ από μια ςκοπιά
ςυγκρουςιακισ πολιτικισ. (Ψονίηεται όμωσ πωσ μια ελλθνικι ερευνθτικι εςτία δεν
είναι κατά κανζναν τρόπο απαραίτθτθ.) Ενκαρρφνεται επίςθσ θ προςπάκεια χριςθσ
εννοιϊν τθσ ςυγκρουςιακισ πολιτικισ για τθ διερεφνθςθ τθσ ιςτορικισ εμπειρίασ
του ευρωπαϊκοφ εργατικοφ κινιματοσ.
Ψα μζλθ του ςεμιναρίου ενκαρρφνονται επίςθσ να παρακολουκοφν τα
ςεμινάρια του Εργαςτθρίου Χυγκρουςιακισ Υολιτικισ, που διερευνά προβλιματα
κεωρίασ και ζρευνασ ςυλλογικϊν δράςεων και κοινωνικϊν κινθμάτων. Ψο
50
πρόγραμμα των ειςθγιςεων αναρτάται ςτον ιςτότοπο
(http://contentiouspoliticscircle1.blogspot.gr/).
●
Κατερίνα΢ιδερι
ΣHE POLITICS OF SCIENCE, TECHNOLOGY AND INNOVATION: BIG DATA AND
ALGORITHMS
11Μ296
Εαρινόεξάμθνο
Short description of the course

Science and Technology classes are interdisciplinary courses exploring the
relationship between science, technology, society and innovation policy. In fact,
Science and Technology intersect with multiple areas of public policy. Think of the
growing concerns over government surveillanceor the broader phenomenon dubbed
surveillance capitalism: Companies such as facebook and google constantly track our
behavior and sensors on mobile phones collect our data for the purposes of analysis,
monitoring, personalization and experimentation. Then algorithms and artificial
intelligence (AI) systems make predictions and target groups of users to make
recommendations. Think about applications in the field of health-Your mobile phone
can perform electrocardiograms or send personalized alerts to help people cope
with addictions, yet at the same time a wealth of data is collected that can be further
analyzed to reveal .who is more at risk of relapse or hospitalization.Regulators
promote their adoption, as these technologies are potent tools of monitoring
behavior. Governments want to cut down costs in the name of efficiency, patient
groups sometimes become ‘disease experts’ working with pharmaceutical
companies to discover new or more efficient treatmentsfor their ailments, and in
everyday interactions with companies such as google and facebook where
predictions about our behavior are bought and sold, manyusers of mobile phones
want to sell their data in exchange for better services, loyalty programs and
personalization of services.
What are the characteristics of the emergingmodel of information capitalism? How is
this vision contested and by whom?Why is Europe, the US and China adopting
different governance models? What is the role of intellectual property and privacy
related institutions? What are the challenges that the increasing ‘datafication’ of our
lives pose to modern democracies?
These are some of the questions that we will address in this course.
Learning Outcomes:
By the end of this course, you should be able to: 1. Identify and evaluate competing
views. 2. Formulate your own opinions,support your position with relevant
evidenceand communicate your views clearly in both written and oral formats.
51
Course Objectives
1. Recognize the ways in which science and technology interweave with institutional
logics and culture. 2. Become familiar with the broader workings of information
capitalism and surveillance capitalism. 3. Apply STS concepts such as technological
determinism, technological fix, sociotechnical systems and user/producer
relations.4. Understand the challenges that the increasing ‘datafication’ of our lives
pose to modern democracies.
Bibliography (provisional).
Bruce R. Scott, Political Economy of Capitalism available at
https://www.hbs.edu/faculty/Publication%20Files/07-037.pdf
Zuboff, Shoshana, Big Other: Surveillance Capitalism and the Prospects of an

Information Civilization (April 4, 2015). Journal of Information Technology (2015) 30,
75–89. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2594754
Zuboff, Shoshana,The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future
at the New Frontier of Power (PublicAffairs, 2019.)
Sideri, Katerina,Digital therapeutics, innovation and big data surveillance:Sensors

and machine learning algorithms for behavioral change (working paper in file with
author).
Manheim, Karl M. and Kaplan, Lyric, Artificial Intelligence: Risks to Privacy and
Democracy (October 25, 2018). 21 Yale Journal of Law and Technology 106 (2019).
Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3273016
USA-China-EU plans for AI: where do we stand? Available at

https://ec.europa.eu/growth/tools-
databases/dem/monitor/sites/default/files/DTM_AI%20USA-China-
EU%20plans%20for%20AI%20v5.pdf
Also see https://theintercept.com/2019/07/21/ai-race-china-artificial-intelligence/
Modeofassessment
α) writtenwork (essay) (60%), β) shortexam (20%) c) participation in the class (20%).
Coursewebsite
Materials will be available in dropbox
52
ΙΙ. ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ & ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΑ
Γρθγόρθσ Ανανιάδθσ
Η ΕΝΝΟΙΑ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΙΚΟΤ: ΠΡΟ΢ΕΓΓΙ΢ΕΙ΢
11ΠΣ99

H ζννοια του πολιτικοφ, κατ’ αντιδιαςτολιν προσ τθν ζννοια τθσ πολιτικισ,
χρθςιμοποιείται ευρφτατα τα τελευταία χρόνια ςε κεωρθτικά δοκίμια και πολιτικζσ
αναλφςεισ, θ ςθμαςία τθσ ωςτόςο δεν είναι οφτε αυτονόθτθ, οφτε αναμφίλεκτθ. Χτο
ςεμινάριο διερευνϊνται οι κεωρθτικζσ προχποκζςεισ, οι απορίεσ και οι πολιτικζσ
προεκτάςεισ των διαφορετικϊν τρόπων ςυγκρότθςθσ τθσ εν λόγω ζννοιασ ςτο ζργο
κορυφαίων πολιτικϊν ςτοχαςτϊν του εικοςτοφ αιϊνα (Max Weber, Carl Schmitt,
Hans Kelsen, Hannah Arendt, Claude Lefort, Ernesto Laclau), οι οποίοι, παρά τισ
μεταξφ τουσ αντικζςεισ, ςυμμερίηονται μιαν αντικεμελιοκρατικι προοπτικι. Yπ’
αυτό δε το πρίςμα, εξετάηεται και το πϊσ θ ζννοια του πολιτικοφ εντάςςεται ςε
ςφγχρονεσ κεωρθτικζσ αναηθτιςεισ και διαμάχεσ.
Ψο μάκθμα αποςκοπεί ςτθν ουςιαςτικι εξοικείωςθ των φοιτθτϊν/φοιτθτριϊν με
ζνα ευρφ φάςμα τθσ ςφγχρονθσ πολιτικισ κεωρίασ, και ςτθν κατανόθςθ των
διαμαχϊν και εντάςεων που τθν διαπερνοφν.

Θ απόκτθςθ μεγαλφτερθσ ευχζρειασ ςτθν ερμθνεία κειμζνων και ςτθν ανάπτυξθ
κριτικισ επιχειρθματολογίασ.
(Αναλυτικόσ οδθγόσ του μακιματοσ, κακϊσ και οδθγόσ για τθν εκπόνθςθ εργαςιϊν
διανζμονται ςτθν αρχι του εξαμινου.)
Εκπόνθςθ εργαςίασ 60%
Γραπτι δοκιμαςία 20%
Χυμμετοχι 20%
●
Γρθγόρθσ Ανανιάδθσ - ΢πφροσ Μπενετάτοσ
ΘΕΜΑΣΑ ΑΡΧΑΙΑ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΑ΢: ΠΟΛΙΣΕΙΑΚΕ΢ ΘΕΩΡΙΕ΢ ΚΑΙ
ΠΡΟ΢ΕΓΓΙ΢ΕΙ΢ ΣΟΤ ΣΑΞΙΚΟΤ ΖΗΣΗΜΑΣΟ΢ ΢ΣΗΝ ΚΛΑ΢ΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΣΗΣΑ
11Π291
εαρινό εξάμθνο
Ψο ηιτθμα τθσ μορφισ του πολιτεφματοσ και ο ςυςχετιςμόσ του με τισ κοινωνικζσ
ςυγκροφςεισ απαςχολεί το ςφνολο των πολιτικϊν ςτοχαςτϊν τθσ κλαςικισ εποχισ.
53
Ζτςι, ςτο μάκθμα κα επιμείνουμε ςε μερικζσ από τισ ςθμαντικότερεσ ςτιγμζσ τθσ
κλαςςικισ πολιτικισ ςκζψθσ.
Χτθν κλαςικι αρχαιότθτα και, ιδιαίτερα, ςτθν κλαςικι Ακινα, το ηιτθμα τθσ μορφισ
του πολιτεφματοσ βρίςκεται ςτο επίκεντρο τόςο τθσ τρζχουςασ πολιτικισ ηωισ, όςο
και του κεωρθτικοφ πολιτικοφ προβλθματιςμοφ. Ψοφτο ςυμβαίνει, πρϊτα απ’ όλα
διότι (αντίκετα προσ τισ ςθμερινζσ προςεγγίςεισ) θ μορφι του πολιτεφματοσ
δθλϊνει τθν κοινωνικι ομάδα που κατζχει τθν εξουςία, αντανακλϊντασ άμεςα τισ
ςυγκροφςεισ που διζπουν τθν πολιτικι κοινωνία. Ζπειτα, το ηιτθμα του
πολιτεφματοσ εκτείνεται ςε όλο το εφροσ των ηθτθμάτων που περιλαμβάνονται ςτον
αγϊνα των αντίπαλων τάξεων για τθν θγεμονία, για τθν ανάδειξθ τθσ δικισ τουσ
εξουςίασ ωσ προάγουςασ το γενικό ςυμφζρον τθσ πολιτικισ κοινωνίασ. Ζτςι, οι
μορφζσ των πολιτευμάτων ςυςχετίηονται με το κοινωνικο-πολιτικό όραμα, τισ αξίεσ
και τον τρόπο ηωισ που θ κάκε μορφι πολιτεφματοσ προάγει, τισ αρετζσ που
απαιτεί θ καλι διακυβζρνθςθ τθσ πόλεωσκαι τθν ιδιαίτερθ αντίλθψθ τθσ
δικαιοςφνθσ που δικαιολογεί τθν ανάλθψθ τθσ εξουςίασ από τθ μια ι τθν άλλθ
κοινωνικι τάξθ.Ψζλοσ, όπωσ διαφαίνεται από τα παραπάνω, το πολιτειακό επίδικο
αποτελεί προνομιακό πεδίο για να αντιλθφκοφμε τθ ςυνάφεια μεταξφ πολιτικοφ και
θκικοφ προβλθματιςμοφ ςτισ κεωρθτικζσ προςεγγίςειστθσ κλαςικισ αρχαιότθτασ.
΢κοποί:
Ψο μάκθμα ςτοχεφει ςτθν εξοικείωςθ των φοιτθτϊν με τθν κλαςικι πολιτικι
φιλοςοφία. Διεξάγεται ςτθ βάςθ τθσ ομαδικισ μελζτθσ επιλεγμζνων κλαςςικϊν
κειμζνων. Θ ςυγκεκριμζνθ μορφι του μακιματοσ εξυπθρετεί ζναν διττό ςτόχο: τθν
κατανόθςθ, αφενόσ, βαςικϊν επίδικων τθσ κλαςςικισ πολιτικισ ςκζψθσ, τθν
καλλιζργεια, αφετζρου, των ιδιαίτερων δεξιοτιτων που διευκολφνουν τθ
δθμιουργικι ζρευνα ςτο πεδίο τθσ αρχαίασ φιλοςοφίασ.
Μακθςιακά αποτελζςματα:
Πε τθν ολοκλιρωςθ του μακιματοσ οι φοιτθτζσ/τριεσ α) κα γνωρίηουν τισ βαςικζσ
πολιτειακζσ κεωρίεσ τθσ κλαςςικισ αρχαιότθτασ και κα είναι ςε κζςθ να τισ
ςυςχετίςουν με τον ευρφτερο πολιτικό, θκικό και κοινωνικό προβλθματιςμό τθσ
εποχισ, β) κα ζχουν ςυνθκίςει να προςεγγίηουν τθν αρχαία κλαςςικι ςκζψθ
ανατρζχοντασ ςτισ υπάρχουςεσπθγζσ, να αναλφουν διεξοδικά τα κλαςςικά
κείμενακαι, ςτθ βάςθ αυτι, να εξετάηουν κριτικά τθ δευτερογενι ςχετικι
βιβλιογραφία.
Σρόποι αξιολόγθςθσ:
Απαιτείται θ εκ των προτζρων ανάγνωςθ των κειμζνων που κα ςυηθτοφνται ςτο
μάκθμα, μια γραπτι εργαςία ζκταςθσ 4.000 - 6.000 λζξεων και θ προφορικι
παρουςίαςθ του προςχεδίου τθσ εργαςίασ τουσ ςτο μάκθμα. Θ βακμολογία κα
κακοριςκεί βάςει τθσ γραπτισ εργαςίασ και τθσ ενεργισ ςυμμετοχισ ςτο μάκθμα.
Ενδεικτικι δομι του μακιματοσ:

(Ο καταμεριςμόσ ςε εβδομάδεσ ενδζχεται να τροποποιθκεί, ανάλογα με τα
ενδιαφζροντα και τισ ανάγκεσ των φοιτθτϊν.)
54
1θ εβδομάδα: Ειςαγωγικά ηθτιματα: α) Ψο ιςτορικό πλαίςιο τθσ γζννθςθσ τθσ
πολιτικισ φιλοςοφίασ. β) Γενικά χαρακτθριςτικά τθσ κλαςικισ πολιτικισ
φιλοςοφίασ.
2θ εβδομάδα: Ψευδο-΢ενοφϊν,Ακθναίων Ρολιτεία: Πια ολιγαρχικι προςζγγιςθ τθσ
ακθναϊκισ δθμοκρατίασ ωσ μορφισ εξουςίασ των λαϊκϊν ςτρωμάτων.
3θ εβδομάδα: Κουκυδίδθσ,Λςτορία: «Επιτάφιοσ»: Ψο ακθναϊκό πολίτευμα ωσ βάςθ
ενόσ παραδειγματικοφ τρόπου ηωισ.
4θ εβδομάδα: Θ αντίκεςθ φφςθσ και νόμου ςτον ςτοχαςμό του 5ου αιϊνα (1ο
μζροσ): Υολιτικζσ αναλφςεισμε όρουσ ςυςχετιςμοφ δυνάμεων:Κραςφμαχοσ (Υλ.
Ρολιτεία Βιβλ.Α), Κουκυδίδθσ, Λςτορία: Διάλογοσ Πθλίων, Πυτιλθναϊκά)
5θ εβδομάδα: Α) Ειςαγωγι ςτον πλατωνικό διάλογο.Β) Θ αντίκεςθ φφςθσ και νόμου
ςτον ςτοχαςμό του 5ου αιϊνα (2ο μζροσ):Υλάτων, Γοργίασ: ο διάλογοσ Χωκράτθ και
Ξαλλικλι: Ζνα αίτθμα φυςικοφ δικαίου και ο ζλεγχόσ του ςτθ βάςθ τθσ ζννοιασ του
αγακοφ.
6θ εβδομάδα: Υλάτων, Ρολιτεία (Βιβλ. Β&Δ): α) Θ πρόκλθςθ των Γλαφκωνα και
Αδείμαντου: κεωρίεσ κοινωνικοφ ςυμβολαίου. β) Θ ςυγκρότθςθ τθσ πολιτείασ και θ
αναλογία τθσ με τθν ψυχι.
7θ εβδομάδα: Υλάτων, Ρολιτεία: α) Θ ιδανικι πολιτεία (αποςπάςματα από τα Βιβλ.
Ε-Η). β) Θ κεωρία τθσ διαδοχισ των πολιτευμάτων (Βιβλ. Θ).
8θ εβδομάδα: Αριςτοτζλθσ : Ειςαγωγι ςτθν αριςτοτελικι πρακτικι φιλοςοφία.
9θ εβδομάδα: Αριςτοτζλθσ: Ρολιτικά, Βιβλ. Α, κεφ. 1-2: Ξοινωνία, είδθ κοινωνίασ,
μορφζσ εξουςίασ.
10θ εβδομάδα: Αριςτοτζλθσ, Ρολιτικά, Βιβλ. Γ, κεφ. 1-8: Ψα είδθ
πολιτευμάτων και θ ζννοια του πολίτθ.
11θ εβδομάδα: Αριςτοτζλθσ, Ρολιτικά, Βιβλ. Γ. κεφ. 9-12: Σι
ταξικζσπροςεγγίςεισ των πολιτευμάτων και θ αριςτοτελικι αναςφνκεςι τουσ.
12θ εβδομάδα: Υαρουςιάςεισ φοιτθτϊν. (Υαρουςίαςθ του προςχζδιου τθσ
απαιτοφμενθσ εργαςίασ.)
13θ εβδομάδα: Υαρουςιάςεισ φοιτθτϊν.
Ενδεικτικι βιβλιογραφία:
Κείμενα:
Aριςτοτζλθσ, Ρολιτικά, εις.-μτφ-ςχολ. Υ. Ψηιϊκα-Ευαγγζλου, Ηιτροσ, Κεςςαλονίκθ,
2005κε.
Κουκυδίδθσ, Λςτορία, εις.-μτφ-ςχολ.Ρ.Π. Χκουτερόπουλοσ, Υόλισ, Ακινα, 2011.
Υλάτων, Γοργίασ, εις.-μτφ-ςχολ.Θλ. Βαβοφρασ, Ηιτροσ, Κεςςαλονίκθ, 2008.
Υλάτων, Ρολιτεία, εις.-μτφ-ςχολ. Ρ.Π. Χκουτερόπουλοσ, Υόλισ, Ακινα, 2002.
Ψευδο-΢ενοφϊν, Ακθναίων Ρολιτεία, εις.-μτφ-ςχολ. Β. Οεντάκθσ, Χτιγμι, Ακινα,
2010.
Μελζτεσ:
J. Coleman, Λςτορία τθσ πολιτικισ ςκζψθσ. Από τθν αρχαία Ελλάδα μζχρι τουσ
πρϊτουσ χριςτιανικοφσ χρόνουσ, Ξριτικι, Ακινα 2005.
C. Mossé, Iςτορία των πολιτικϊν κεωριϊν ςτθν αρχαία Eλλάδα, [1975], I.
Zαχαρόπουλοσ, Aκινα, χ.χ.
T. Sinclair, Λςτορία τθσ Ελλθνικισ Ρολιτικισ Σκζψεωσ, Υαπαηιςθσ Α.Ε.Β.Ε., Ακινα,
1969.
55
A.W.H. Adkins, Θκικζσ αξίεσ και πολιτικι ςυμπεριφορά ςτθν αρχαία Ελλάδα, [1972],
Ξαρδαμίτςα, Ακινα, 2010.
J. Annas, Ειςαγωγι ςτθν Ρολιτεία του Ρλάτωνα, Ξαλζντθσ, Ακινα, 2006.
N. Pappas, Ρολιτεία του Ρλάτωνα: Ζνασ οδθγόσ ανάγνωςθσ, Εκδόςεισ Σκτϊ, Ακινα,
2006.
W. Kullmann, H πολιτικι ςκζψθ του Aριςτοτζλθ, MIET, Ακινα:1996.
F. Wolff, OAριςτοτζλθσ και θ πολιτικι, Kαρδαμίτςα, Ακινα, 1995.
C. Rowe & M. Schofield (eds.), The Cambridge History of Greek and Roman Political
Thought, Cambridge U. Press, Cambridge, 2000.
R. K. Balot (ed.), A Companion to Greek and Roman Political Thought, Blackwell,
Oxford, 2009.
●
΢τζφανοσ Δθμθτρίου
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΛΕΤΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΚΤΡΙΑΡΧΙΑ. ΝΟΗΜΑΣΟΔΟΣΗ΢ΕΙ΢ ΣΗ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢
ΕΛΕΤΘΕΡΙΑ΢ ΢ΣΟΝ ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΗ ΚΑΙ ΣΟΝ ΡΟΤ΢΢Ω
11Π272

Χτο ςεμινάριο κα τεκεί το κφριο πρόβλθμα το οποίο ζγκειται ςτο ποια κεωρία τθσ
δθμοκρατίασ προχποκζτει θ εξζταςθ τθσ κυριαρχίασ και τθσ πολιτικισ ελευκερίασ,
οι οποίεσ κα εξεταςκοφν ωσ εννοιολογικι ςυηυγία. Σ Αριςτοτζλθσ ορίηει τθν πόλθ
ωσ κοινωνία ελευκζρων ανκρϊπων. Εγείρεται, κατά ςυνζπεια, θ απορία ςε ςχζςθ
με τθ ςθμαςία τθσ ζννοιασ «ελευκερία» που προςιδιάηει ςε αυτιν τθν πολιτικι
κοινότθτα των ελεφκερων ανκρϊπων. Ψο ηιτθμα τθσ ελευκερίασ ςυνυφαίνεται με
τθ φφςθ και τα γνωρίςματα τθσ κυριαρχίασ ςτθν πόλθ. Ψο αριςτοτελικό ερϊτθμα
είναι κακοριςτικό: ςε ποιον είναι δίκαιο – και άρα πρζπει – να ανικει θ κυριαρχία.
Θ ςφγχρονθ κεωρία τθσ δθμοκρατίασ, μιλϊντασ για τθν κρίςθ τθσ δθμοκρατίασ και
ωσ κρίςθ τθσ λαϊκισ κυριαρχίασ και ωσ κρίςθ τθσ αντιπροςϊπευςθσ, γυρνάει γφρω
από αυτό το ερϊτθμα. Σ ςυςχετιςμόσ των δφο αυτϊν προβλθμάτων, δθλαδι του τι
είναι θ πολιτικι ελευκερία και ο δικαιικόσ κακοριςμόσ τθσ κυριαρχίασ, αποτελοφν
πυρινα του τρίτου βιβλίου των «Υολιτικϊν» του Αριςτοτζλθ ωσ προσ τον
χαρακτιρα τθσ άριςτθσ πολιτείασ, τθ φφςθ τθσ κυριαρχίασ, κακϊσ και των ςκοπϊν
τθσ. Από εκεί προκφπτει μια πρωταρχικι ςφλλθψθ τθσ ιδζασ τθσ λαϊκισ κυριαρχίασ,
που διατρζχει τισ μεταγενζςτερεσ κεωριςεισ τθσ κεωρίασ τθσ δθμοκρατίασ και τθσ
ςυνταγματικισ κεωρίασ περί τθσ ζννοιασ του λαοφ, με τθ δικαιοπολιτικι –
ςυνταγματικι ςθμαςία του όρου, ωσ φορζα τθσ κυριαρχίασ και υποκειμζνου τθσ
ςυντακτικισ εξουςίασ.
Ασ δοφμε τϊρα τα παραπάνω, ςε ςχζςθ με τθν πολιτικι φιλοςοφία του Φουςςϊ,
εφόςον αντικείμενο του ςεμιναρίου κα είναι θ μελζτθ του τρίτου βιβλίου των
«Υολιτικϊν» του Αριςτοτζλθ και του πρϊτου βιβλίου του «Ξοινωνικοφ Χυμβολαίου»
του Φουςςϊ: Σ Φουςςϊ, προκειμζνου να εξθγιςει τθ ςυγκρότθςθ τθσ εφνομθσ
56
πολιτείασ του γενικοφ ςυμφζροντοσ, προχποκζτει μια προπολιτικι κατάςταςθ,
κερματιςμζνθ ςε επιμζρουσ μονάδεσ. Υρόκειται για ανκρϊπουσ, με δικι τουσ,
χωριςτι βοφλθςθ και ελευκερία. Ζτςι ςυμπεραίνει ότι αυτι θ φυςικι κατάςταςθ
είναι αςτακισ. Ψθν αποςτακεροποιεί ο ανταγωνιςμόσ των επιμζρουσ βουλιςεων, ο
οποίοσ απειλεί και διαςαλεφει τθ ςυνοχι τθσ. Χυνεπϊσ, οι υποτικζμενοι «φυςικοί»
άνκρωποι κα πρζπει να περιζλκουν ςε κατάςταςθ πολιτικισ ςυνοργάνωςθσ,
διατθρϊντασ τθν ελευκερία τουσ. Ψο κοινωνικό ςυμβόλαιο είναι θ λφςθ ςε αυτό
ακριβϊσ το πρόβλθμα. Γι’ αυτό ο Φουςςϊ ξεκινά από τθν περιγραφι του
προβλιματοσ. Ψο οδθγθτικό, ερευνθτικό ερϊτθμα παραμζνει το ίδιο: ςε ποιον είναι
δίκαιο – και άρα πρζπει – να ανικει θ ελευκερία; Ψο πότε κάτι τζτοιο είναι δίκαιο
ςυνδζεται με το υποκείμενο τθσ δικαιοκετικισ πράξθσ, αλλά και με τον φορζα τθσ
κυριαρχίασ. Ψο υποκετικό ςυμβόλαιο είναι θ πράξθ κακίδρυςθσ τθσ πολιτικισ
κοινωνίασ, κακϊσ, πριν από τθν υποκετικι ςφναψι του, οι ςυμβαλλόμενοι δεν
ςυναποτελοφςαν κοινότθτα οφτε κάν επικοινωνοφντα και κρίνοντα υποκείμενα. Ψο
ςυμβόλαιο αποςκοπεί ςτθ ςφςταςθ του ενιαίου και αδιαίρετου φορζα τθσ
κυριαρχίασ, ενόσ ςυλλογικοφ και αυτοκυρίαρχου πολιτικοφ ςϊματοσ που διεκδικεί
τον ςυλλογικό πολιτικό αυτοκακοριςμό, εντόσ των ζλλογων και ζννομων
περιοριςμϊν τθσ κυριαρχίασ του, που τουσ κζτει το ίδιο. Θ εκοφςια παράδοςθ όλων
ςε αυτό το κοινό, δθμόςιο πρόςωπο ιςοδυναμεί, κατά τον Φουςςϊ, με ζναν
ανκρωπολογικό ανακακοριςμό. Αντικείμενο τθσ δουλειάσ μασ, ςτο ςεμινάριο, κα
είναι θ ιδζα τθσ πολιτικισ ελευκερίασ, που αναδεικνφεται από αυτι τθν πράξθ, το
αν θ πολιτικι ελευκερία, που ςυνυφαίνεται με τθν ενεργό πολιτικι ςυμμετοχι,
είναι αναβακμόσ τθσ εξωτερικισ ελευκερίασ, το πϊσ ςυνδζεται με τθν ατομικι
ελευκερία και το γιατί θ επιδίωξθ τθσ προςωπικισ αυτονομίασ είναι όροσ για τθν
επίτευξθ τθσ πολιτικισ αυτονομίασ.
Ψο μάκθμα αποςκοπεί ςτο να εμπεδϊςουν οι μεταπτυχιακοί φοιτθτζσ και
φοιτιτριεσ τθ μζκοδο ζρευνασ με οδθγό προβλιματα τθσ νεότερθσ και ςφγχρονθσ
πολιτικισ φιλοςοφίασ και κεωρίασ τθσ δθμοκρατίασ, τα οποία, όμωσ,
ςυγκροτοφνται πρωτίςτωσ ςτα «Υολιτικά» του Αριςτοτζλθ, αλλά και ςτο «Ξοινωνικό
Χυμβόλαιο» του Φουςςϊ. Είναι δθλαδι οι κεμελιϊδεισ ζννοιεσ τθσ κυριαρχίασ, τθσ
πολιτικισ ελευκερίασ και τθσ ςχζςθσ τθσ με τθν ατομικι, θ ςυντακτικι εξουςία και
το ςυντακτικό υποκείμενο, θ ςχζςθ δθμοκρατικισ αρχισ και φιλελεφκερθσ αρχισ ωσ
προσ τον ςυνταγματικό κακοριςμό και τθ διάπλαςθ των κφριων πολιτειακϊν και
κεςμικϊν γνωριςμάτων τθσ δθμοκρατικισ πολιτείασ.

Ψα επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα ςυνίςτανται ςτο να αςκθκοφν οι
μεταπτυχιακοί φοιτθτζσ και φοιτιτριεσ ςτθν ερμθνευτικι κριτικι ανάλυςθ και
αναςυγκρότθςθ προβλθμάτων, όπωσ αυτά αποκρυςταλλϊνονται ςτα κφρια,
πρωταρχικά κείμενα που κα αποτελζςουν και το αντικείμενο τθσ ερευνθτικισ
εργαςίασ του ςεμιναρίου, ϊςτε να μποροφν να αναπτφςςουν ςτζρεα ςυγκροτθμζνο
προβλθματιςμό ωσ προσ αυτά, δθλαδι να μποροφν, με οδθγό ζνα πρόβλθμα, να
διατυπϊνουν κζςθ ωσ προσ αυτό, να ςυγκροτοφν και να αναπτφςςουν επιχείρθμα
που κα εξαςφαλίηει τθν απαιτθτζα δικαιολογθτικι υποςτιριξθ τθσ κζςθσ τουσ ωσ
προσ το αρχικό πρόβλθμα, να αντιπαραβάλλουν τθ δικι τουσ κζςθ με διαφορετικζσ
57
ι και αντίπαλεσ κζςεισ ωσ προσ το ίδιο πρόβλθμα και, ελζγχοντασ τα αντίςτοιχα
επιχειριματα υπζρ των διαφορετικϊν προσ τθ δικι τουσ κζςεων, να
αναςυγκροτοφν και να αναςτοχάηονται τθ κζςθ που διατφπωςαν και το επιχείρθμά
τουσ και, ωσ εκ τοφτου, να αναςυγκροτοφν, με βάςθ όλα τα παραπάνω, και το
αρχικό πρόβλθμα, πάντα με τουσ όρουσ και τισ κεμελιϊδεισ ζννοιεσ των κειμζνων.
Α. Για τον Αριςτοτζλθ
Πεταφράςεισ των Ρολιτικϊν:
Αριςτοτζλουσ, Ρολιτικά, μτφ. Υαναγι Οεκατςά, Ηαχαρόπουλοσ, Ακινα.
Αριςτοτζλουσ Ρολιτικά α-δ,ε-θ, μτφ. Βαςίλθ Ποςκόβθ, Ρομικι Βιβλιοκικθ, Ακινα
1989.
Αριςτοτζλθσ, ΡολιτικάI,II, πρόλογοσ: Ευάγγελοσ Βενιηζλοσ, ειςαγωγι-μετάφραςθ-
ςχόλια: Δθμιτριοσ Λ. Υαπαδισ, Ηιτροσ, Κεςςαλονίκθ 2006.
Αριςτοτζλθσ, ΡολιτικάIII,IV, πρόλογοσ: Χωκράτθσ Δελθβογιατηισ, ειςαγωγι-
μετάφραςθ-ςχόλια: Υθνελόπθ Ψηιόκα-Ευαγγζλου, Ηιτροσ, Κεςςαλονίκθ 2007.
Αριςτοτζλθσ, ΡολιτικάV,VI,πρόλογοσ: Αφγουςτοσ Ππαγιόνασ, ειςαγωγι-μετάφραςθ-
ςχόλια: Υθνελόπθ Ψηιόκα-Ευαγγζλου, Ηιτροσ, Κεςςαλονίκθ 2005.
Αριςτοτζλθσ, ΡολιτικάVII, VIII, πρόλογοσ: Γιάννθσ Υλάγγεςθσ, ειςαγωγι-μετάφραςθ-
ςχόλια: Υθνελόπθ Ψηιόκα-Ευαγγζλου, Ηιτροσ, Κεςςαλονίκθ 2009.
Αγγελισ, Ρ. Ξ., «Θ Δικαιοςφνθ ωσ όλθ Αρετι» ςτο: Δ. Ρ. Ξοφτρα (εκδ.), Θ

αριςτοτελικι θκικι και οι επιδράςεισ τθσ, Εταιρεία Αριςτοτελικϊν Πελετϊν «ΨΣ
ΟΩΞΕΛΣΡ», Ακινα, 1996.
Ανδριόπουλοσ, Δ.Η. (εκδ.), Αριςτοτζλθσ. Κοινωνικι φιλοςοφία, θκικι, πολιτικι

φιλοςοφία, αιςκθτικι, ρθτορικι, τ. Αϋκαι Αριςτοτζλθσ. Λογικι-Οντολογία-
Γνωςιοκεωρία-Φιλοςοφία τθσ Γλϊςςασ-Κοςμολογία τ. Βϋ, επιμζλεια: Γ. Αραμπατηισ.
Αφιζρωμα ςτον J. P. Anton, Εϋζκδοςθ επαυξθμζνθ, Υαπαηιςθσ, Ακινα 2003.
Αντωνόπουλοσ, Γ., «Σ άνκρωποσ ωσ πολιτικι φπαρξθ ςτθ φιλοςοφία του

Αριςτοτζλθ», ςτο: Υ. Δ. Δθμάκθσ (επ.), Επιςτθμονικι Επετθρίδα τθσ Ραντείου
Ανωτάτθσ Σχολισ Ρολιτικϊν Επιςτθμϊν, Ακινα 1981, 51-66.
Αποςτολοποφλου, Γ., «Ψο πρόβλθμα τθσ πράξθσ ςτον Αριςτοτζλθ και ςτον Παρξ»,
ςτο Ο Καρλ Μαρξ και θ φιλοςοφία. Αϋ Υανελλινιο Χυμπόςιο, Λωάννινα 3-5
Ροεμβρίου 1983, Υανεπιςτιμιο Λωαννίνων, Ψομζασ Φιλοςοφίασ, Gutenberg, Ακινα
1987, 45-61.
Αποςτολοποφλου, Γ., «Θ ιδζα του Υολιτικοφ Ανκρωπιςμοφ» ςτο: Θ Ρολιτικι

Φιλοςοφία Σιμερα, Ελλθνικι Φιλοςοφικι Εταιρεία, Ψομζασ Φιλοςοφίασ
Υανεπιςτθμίου Ξριτθσ, Πυρτϊ Δραγϊνα-Πονάχου (επ.), Ξαρδαμίτςα, Ακινα 1994,
25-34.
Αυγελισ, Ρ. «Ψο φιλοςοφικό πρόβλθμα τθσ γλϊςςασ ςτον Αριςτοτζλθ», ςτο: Δ. Η.

Ανδριόπουλοσ (εκδ.), Αριςτοτζλθσ. Λογικι-Οντολογία-Γνωςιοκεωρία-Φιλοςοφία τθσ
58
Γλϊςςασ-Κοςμολογία, Εϋζκδοςθ, επ. Γ. Αραμπατηισ, Αφιζρωμα ςτον J. P. Anton,
Υαπαδιμασ, Ακινα 2003, 7-16.
Βιρβιδάκθσ, Χ., «Πορφζσ Θκικισ Υολιτικισ και Υολιτικισ Θκικισ» ςτο: Θ Ρολιτικι
Φιλοςοφία Σιμερα, Ελλθνικι Φιλοςοφικι Εταιρεία, Ψομζασ Φιλοςοφίασ
Υανεπιςτθμίου Ξριτθσ, Πυρτϊ Δραγϊνα-Πονάχου (επ.), Ξαρδαμίτςα, Ακινα 1994,
35-42.
Βλάχοσ, Γ., «Φρόνθςισ πολιτικι. Θ αντινομία του ανκρϊπου και του πολίτθ ςτα
Θκικά Νικομάχεια» ςτο: Υ. Δ. Δθμάκθσ (επ.), Επιςτθμονικι Επετθρίδα τθσ Υαντείου
Ανωτάτθσ Χχολισ Υολιτικϊν Επιςτθμϊν, Ακινα 1981, 69-89.
Δεςποτόπουλοσ, Ξ., «Σ Αριςτοτζλθσ και θ πολιτικι» ςτο: Υ. Δ. Δθμάκθσ (επ.)

Επιςτθμονικι Επετθρίσ τθσ Ραντείου Ανωτάτθσ Σχολισ Ρολιτικϊν Επιςτθμϊν, Ακινα
1981, 21-23.
Δεςποτόπουλοσ, Ξ., «Θ αριςτοτζλεια διάκριςθ διανεμθτικοφ και διορκωτικοφ

δικαίου» ςτο: Υρακτικά Υαγκοςμίου Χυνεδρίου «Αριςτοτζλθσ», Κεςςαλονίκθ 7-14
Αυγοφςτου 1978. Ζκδοςισ Ωπουργείου Υολιτιςμοφ και Επιςτθμϊν, Ακινα 1982, 319-
330.
Δεςποτόπουλοσ, Ξ., « Δικαιοςφνθ και ιςότθσ κατά Υλάτωνα και Αριςτοτζλθ», ςτο:
Βουδοφρθσ, Ξ. (επ.), Ρερί Δικαιοςφνθσ. Θ Ρλατωνικι και Αριςτοτελικι Αντίλθψθ για
τθ Δικαιοςφνθ ςε ςυςχετιςμό προσ τισ Νεϊτερεσ και Σφγχρονεσ Κεωρίεσ για τθ
Δικαιοςφνθ, Ελλθνικι Φιλοςοφικι Εταιρεία, Ακινα 1989, 138-145.
Δθμθτρίου, Χ., Ελευκερία και κυριαρχία. Ρολιτικι ελευκερία και κυριαρχία ςτο τρίτο
βιβλίο των Ρολιτικϊν του Αριςτοτζλθ, Υόλισ, Ακινα 2016.
Δθμθτρίου, Χ., Θ πολιτικι ςτον Ρολιτικό του Ρλάτωνα, Π.Λ.Ε.Ψ., Ακινα 2016.
Δραγϊνα-Πονάχου, Π., «Ανκρϊπινο και πολιτικό αγακό ςτον Αριςτοτζλθ» ςτο: Υ.

Δ. Δθμάκθσ (επ.) Επιςτθμονικι Επετθρίδα τθσ Ραντείου Ανωτάτθσ Σχολισ Ρολιτικϊν
Επιςτθμϊν, Ακινα 1981, 111-124.
Δραγϊνα-Πονάχου, Π., «Θ αντίλθψθ του Αριςτοτζλθ για τθ Διανεμθτικι

Δικαιοςφνθ και πρόςφατεσ «Εξιςωτικζσ» Κεωρίεσ (Rawls, Vlastos, Walzer) ςτο: Ξ.
Βουδοφρθσ (επ.), Ρερί Δικαιοςφνθσ. Θ Ρλατωνικι και Αριςτοτελικι Αντίλθψθ για τθ
Δικαιοςφνθ ςε ςυςχετιςμό προσ τισ Νεϊτερεσ και Σφγχρονεσ Κεωρίεσ για τθ
Δικαιοςφνθ , Ελλθνικι Φιλοςοφικι Εταιρεία, Ακινα 1989, 147-158.
Ξαςτοριάδθσ, Ξ., Θ αρχαία ελλθνικι δθμοκρατία και θ ςθμαςία τθσ για μασ ςιμερα,
Ϊψιλον, Ακινα 1999.
Ξαςτοριάδθσ, Ξ., «Φφςθ και αξία τθσ ιςότθτασ», ςτο: Χϊροι του Ανκρϊπου, Ϊψιλον,
Ακινα 1986, 211-230.
59
Ξαςτοριάδθσ, Ξ., «Θ ελλθνικι Ρόλισ και θ δθμιουργία τθσ Δθμοκρατίασ», ςτο: Χϊροι
του Ανκρϊπου, Ϊψιλον, Ακινα 1986, 159-209.
Ξιτρομθλίδθσ, Υ. Π., Ρολιτικι Επιςτιμθ. Οι περιπζτειεσ μιασ ιδζασ, Υόλισ, Ακινα

2013.
Ξοντογιϊργθσ, Γ., «Ψο πρόβλθμα τθσ πολιτικισ εξουςίασ των ‘βαρβαρικοφ’ τφπου
κρατϊν ςτον Αριςτοτζλθ», ςτο Επιςτθμονικι Επετθρίδα τθσ Ραντείου Ανωτάτθσ
Σχολισ Ρολιτικϊν Επιςτθμϊν,avolumeinhonouroftherectorshipofK. Despotopoulos,
1978-1979, Ακινα 1981, 179-191.
Ξοντογιϊργθσ, Γ., Θ κεωρία των επαναςτάςεων ςτον Αριςτοτζλθ, Οιβάνθσ, Ακινα

1982.
Ξοντογιϊργθσ, Γ., Ρολίτθσ και Ρόλισ, Υαπαηιςθσ, Ακινα 2003.
Ξοντογιϊργθσ, Γ., Θ Δθμοκρατία ωσ ελευκερία, Υατάκθσ , Ακινα 2007.
Ξοφτρασ, Δ. Ρ., Θ πρακτικι φιλοςοφία τουσ Αριςτοτζλουσ, τόμοσ Α’ – Θκικι, Ακινα

1986.
Ξοφτρασ, Δ. Ρ. (επ.), Θ αριςτοτελικι θκικι και οι επιδράςεισ τθσ, Εταιρεία

Αριςτοτελικϊν Πελετϊν «ΨΣ ΟΩΞΕΛΣΡ», Ακινα 1996.
Ξοφτρασ, Δ. Ρ. (επ.), Θ κατ’ Αριςτοτζλθ πολιτικι ιςότθτα και δικαιοςφνθ και τα

προβλιματα τθσ ςφγχρονθσ κοινωνίασ, Εταιρεία Αριςτοτελικϊν Πελετϊν «ΨΣ
ΟΩΞΕΛΣΡ», Ακινα 2000.
Ξοφτρασ, Δ. Ρ,. Θ κοινωνικι θκικι του Αριςτοτζλουσ. Αι αρεταί τθσ δικαιοςφνθσ και
τθσ φιλίασ, Σφλλογοσ Ρροσ Διάδοςιν Ωφελίμων Βιβλίων, Ακιναι 2009.
KullmannW., Θ πολιτικι ςκζψθ του Αριςτοτζλθ, μτφ. Α. Φεγκάκοσ, Π.Λ.Ε.Ψ, Ακινα

2003.
Ξρυμπελιζ Π.- Υελλεγκρζν Υ., Ο Αριςτοτζλθσ. Ο φιλόςοφοσ και οι επιςτιμεσ, μτφ. Ε.

Υερδικοφρθ, Βιβλιοπωλείον τθσ «Εςτίασ», Ακινα 2011.
Ππαγιόνασ, Α., Ελευκερία και δουλεία ςτον Αριςτοτζλθ, Ηιτροσ Κεςςαλονίκθ 2003.
Υρελορζντηοσ, Γ., «Ψο πρόβλθμα τθσ δουλείασ και θ ζννοια τθσ δικαιοςφνθσ ςτον
Αριςτοτζλθ και ςτθ νεότερθ πολιτικι φιλοςοφία», ςτο: Βουδοφρθσ, Ξ. (επ.), Ρερί
Δικαιοςφνθσ. Θ Ρλατωνικι και Αριςτοτελικι Αντίλθψθ για τθ Δικαιοςφνθ ςε
ςυςχετιςμό προσ τισ Νεϊτερεσ και Σφγχρονεσ Κεωρίεσ για τθ Δικαιοςφνθ, Ελλθνικι
Φιλοςοφικι Εταιρεία, Ακινα 1989, 386-407.
60
Φουςςϊ, Η.-Η. Το Κοινωνικό Συμβόλαιο, μτφ. Βαςιλικι Γρθγοροποφλου-Αλφρζδοσ
Χταϊνχάουερ, επιμζλεια-ειςαγωγι-ςθμιεϊςεισ-επίμετρο: Βαςιλικι Γρθγοροποφλου,
Υόλισ, Ακινα 2004.
Χοφρλασ, Υ., Φιλοςοφία του Δικαίου. Μια ιςτορικι αναδρομι, τόμοσ Αϋ:
Αρχαιότθτα, Χάκκουλασ, Ακινα-Ξομοτθνι 2000.
Χταμάτθσ, Ξ. «Δικαιϊματα του ανκρϊπου και του πολίτθ. Ανκρϊπινθ χειραφζτθςθ

και κριτικι των δικαιωμάτων του ανκρϊπου ςτο ‘Εβραϊκό Ηιτθμα’» του Ξ. Παρξ», Ο
Ρολίτθσ, Δεκζμβριοσ 1986, 35-41.
Ψουλουμάκοσ, Λ. Χ., Θ κεωρθτικι κεμελίωςθ τθσ δθμοκρατίασ ςτθν κλαςικι Ελλάδα,

Υαπαηιςθσ, Ακινα 1979.
Ψουλουμάκοσ, Λ. Χ., «Θ δθμοκρατικι επιχειρθματολογία ςτα ‘Υολιτικά’ του

Αριςτοτζλθ», ςτο: Δ. Η. Ανδριόπουλοσ (εκδ.), Αριςτοτζλθσ. Λογικι-Οντολογία-
Γνωςιοκεωρία-Φιλοςοφία τθσ Γλϊςςασ-Κοςμολογία, Βϋζκδοςθ, επ. Γ. Αραμπατηισ,
Αφιζρωμα ςτον J. P. Anton, Υαπαδιμασ, Ακινα 2003, 89-112.
Ψςάτςοσ, Ξ., Θ κοινωνικι φιλοςοφία των αρχαίων Ελλινων, Εςτία, Ακινα 1970.
Ψυχοπαίδθσ, Ξ., Ο Φιλόςοφοσ, ο Ρολιτικόσ και ο Τφραννοσ. Για τθν πολιτικι ςκζψθ
του Υλάτωνα και του Αριςτοτζλθ, Υόλισ, Ακινα 1999.
ΛΛ. ΢ΕΡΣΓΟΩΧΧΘ
Ackrill, J.L., Aristotle the Philosopher, Oxford University Press, Oxford, New York,
Toronto, Melburne, 1981.
Adkins, A.W.H., Merit and Responsibility. A Study in Greek Values, The Universtity of
Chicago Press, Chicago and London, 1975.
Allan, D.J, The Philosophy of Aristotle, Oxford Universtity Press, Oxford, 1970.
Allen, J., «Σ Αριςτοτζλθσ για τισ επιςτιμεσ των επιχειρθμάτων: Φθτορικι,

Διαλεκτικι, Αναλυτικι», ςτο: Χλόθ Ππάλλα (επ.), Φιλοςοφία και ΢θτορικι ςτθν
Κλαςικι Ακινα, Υανεπιςτθμιακζσ Εκδόςεισ Ξριτθσ, Εκδόςεισ Φιλοςοφικισ Χχολισ
Υανεπιςτθμίου Ξριτθσ, Θράκλειο 2008
Anton, J., “Aristotle on justice as equity”, ςτο: Βουδοφρθσ, Ξ. (επ.), ΡερίΔικαιοςφνθσ.

Θ Ρλατωνικι και Αριςτοτελικι Αντίλθψθ για τθ Δικαιοςφνθ ςε ςυςχετιςμό προσ τισ
Νεϊτερεσ και Σφγχρονεσ Κεωρίεσ για τθ Δικαιοςφνθ, Ελλθνικι Φιλοςοφικι Εταιρεία,
Ακινα 1989, 1-8.
Barker, E., The Political Thought of Plato and Aristote, Dover Publications Inc., 1959.
Barker, E., The Politics of Aristotle, Oxford Universtity Press, Oxford 1961.
61
Barnes, J., Aristotle, Oxford Universtity Press, Oxford, New York, 1982.
Barnes, J., The Cambridge Companion to Aristotle, Cambridge Universtiy Press,

Cambridge 1995.
Dunning, W. A., “The Politics of Aristotle”, in Political Science Quarterly, Vol. 15, No
2, Jun 1990, 273-307.
Dunn, J., “Trucking Democracy”, in Political Theory, 38, 2010, 106-110.
During, I., Ο Αριςτοτζλθσ: παρουςίαςθ και ερμθνεία τθσ ςκζψθσ του. Πτφ. αϋτόμου:
Υ. Ξοτηιά-Υαντελι, μτφ. βϋτόμου: Α. Γεωργίου-Ξατςιβζλα, Π.Λ.Ε.Ψ, Ακινα 1994.
Hutchinson, D.S., The Virtues of Aristotle,, Routledge and Kegan Paul, London and
New York 1986.
Wolff, F., Ο Αριςτοτζλθσ και θ Ρολιτικι, μτφ. Ξ. Ρ. Υετρόπουλοσ, Λνςτιτοφτο του

Βιβλίου-Π. Ξαρδαμίτςα, Ακινα 1995.
Β. Για τον Φουςςϊ
Φουςςϊ, Η.-Η. Το Κοινωνικό Συμβόλαιο, μτφ. Βαςιλικι Γρθγοροποφλου-Αλφρζδοσ

Χταϊνχάουερ, επιμζλεια-ειςαγωγι-ςθμιεϊςεισ-επίμετρο: Βαςιλικι Γρθγοροποφλου,
Υόλισ, Ακινα 2004.
-Φουςςϊ, Η.-Η.., Οι Εξομολογιςεισ, τομ. Α -Β, Λδεόγραμμα, Ακινα 1997.
-Φουςςϊ, Η.-Η., Λόγοσ περί πολιτικισ οικονομίασ, (επιμ.) Κ. Γκιοφρασ/Δ.Γράβαρθσ,
Χαββάλασ, Ακινα 2004.
-Αγγελίδθσ, Π., Θ Γζνεςθ του Φιλελευκεριςμοφ. Ρροβλιματα ςφςταςθσ του

πολιτικοφ ςε κεωρίεσ του κοινωνικοφ ςυμβoλαίου: Thomas Hobbes-John
Locke, Μδρυμα Χ. Ξαράγιωργα, Ακινα 1994.
-Αγγελίδθσ, Π./Γκιοφρασ, Κ. (επιμ.), Κεωρίεσ τθσ πολιτικισ και του
κράτουσ: Hobbes, Locke, Rousseau, Kant, Hegel, Χαββάλασ/Μδρυμα Χ.Ξαράγιωργα,
Ακινα 2005.
-Aγγελίδθσ, Π., «Ξυριαρχία και απόφαςθ», Αξιολογικά, α.τ. 16, Ριςοσ/Μδρυμα Χ.
Ξαράγιωργα 2006.
-Βλάχοσ, Γ., «Ψο κοινωνικό κράτοσ του Rousseau», Επικεϊρθςθ Οικονομικϊν και
Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν, Ακινα 1955, α.τ. 3-4.
-Bloch, E., Natural Law and Dignity, MIT Press, Cambridge, Mass., 1987.
-Γρθγοροποφλου, Β., «Ψο πρόβλθμα τθσ ελευκερίασ ςτο Leviathan του Ψ.
Hobbes», Λεβιάκαν, 4/1989.
-Ξιτρομθλίδθσ, Υ., Νεότερθ Ρολιτικι Κεωρία Λ. Κεωρίεσ του Κοινωνικοφ Συμβολαίου
(Hobbes, Locke, Rousseau), Χάκκουλασ, Ακινα 1984.
62
-Ξιτρομθλίδθσ,Υ.,Ρολιτικοί ςτοχαςτζσ των νεοτζρων χρόνων, Διάττων, Ακινα 1989.
-Kofler, L., Συμβολι ςτθν Λςτορία τθσ Αςτικισ Κοινωνίασ, τομ.Α-Β, Ξάλβοσ, Ακινα
1978 (τομ.Αϋ, ςελ.134-161, τομ.Βϋ, ςελ.9-24).
-Macpherson,C.B., Ατομικιςμόσ και Λδιοκτθςία. Θ πολιτικι κεωρία του πρϊιμου
φιλελευκεριςμοφ από τον Hobbes ϊσ τον Locke, Γνϊςθ, Ακινα 1986.
-Πανιάτθσ,Γ., Το Ρροςωπείο και το Ρρόςωπο. Ο ΢ουςςϊ και θ αναηιτθςθ τθσ
αυκεντικισ επικοινωνίασ, Χτάχυ, Ακινα 2000.
-Χαγκριϊτθσ Γιϊργοσ, Δόξα και παράδοξα. Για τθν κριτικι τθσ ρουςςωικισ
φιλοςοφίασ του πολιτιςμοφ και τθσ πολιτικισ, Ριςοσ, Ακινα 2012.
-Starobisnki, Jean, Jean-Jacques Rousseau. Transparency and Obstruction, University
of Chicago Press, Χικάγο 1988.
-Starobinski, J., Ο ΢ουςςϊ απαντά ςτον Βολταίρο. ‘Σ Οόγοσ περί Επιςτθμϊν και
Ψεχνϊν’, Ξζντρο Ρεοελλθνικϊν Ερευνϊν, ΕΛΕ, Ακινα 2002.
-Strauss, L., Φυςικό Δίκαιο και Λςτορία, Γνϊςθ, Ακινα, 1988.
-Strauss,L., The Political Philosophy of Hobbes, Its Basis and its Genesis, University of
Chicago Press, 1984.
-Χτυλιανοφ, Α., «Θ ζννοια του κοινωνικοφ ςυμβολαίου ςτθν πολιτικι φιλοςοφία του
Hobbes», Αξιολογικά, α. τ. 16, Ριςοσ/Μδρυμα Χ. Ξαράγιωργα 2006.
-Tawney,R.H., Θ Χριςτιανικι Κρθςκεία και θ άνοδοσ του καπιταλιςμοφ, Ξάλβοσ,
Ακινα 1979.
-Tuck,R., Natural Rights Theories. Their Origin and Development, Cambridge
University Press, 1981.
-Ψυχοπαίδθσ, Ξ., Κανόνεσ και αντινομίεσ ςτθν πολιτικι, Υόλισ, Ακινα 1999 (Λδ. ςελ.
22-79, 116-258).
Πε τθ ςυμμετοχι των φοιτθτϊν και φοιτθτριϊν, τισ εργαςίεσ – αςκιςεισ που
αναλαμβάνουν ςε κάκε εβδομαδιαίο ςεμιναριακό μάκθμα, τθν τελικι γραπτι
εργαςία.
●
Χρυςοφλα Μθτςοποφλου
ΘΕΩΡΗ΢ΕΙ΢ ΣΗ΢ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ΢ ΖΩΗ΢
11Π273
Χειμερινό εξάμθνο

Ψο μάκθμα ζχει ωσ ςκοπό να παρουςιάςει ηθτιματα που ςχετίηονται με τθν
εδραίωςθ και αλματϊδθ ανάπτυξθ τθσ «κακθμερινισ ηωισ» ωσ ζννοιασ και
αντικειμζνου τθσ κοινωνικισ κεωρίασ και των κοινωνικϊν επιςτθμϊν, εντόσ του
63
20ου αιϊνα, κζτοντασ ωσ άξονα τθ ςυνεξζταςθ δφο βαςικϊν τθσ κεωριςεων με
ςαφείσ αναφορζσ ςτθ μαρξιςτικι παράδοςθ: των κεωριςεων του H. Lefebvre και
τθσ A. Heller. Κα ςυηθτθκεί θ ςχζςθ τουσ με άλλεσ κεωριςεισ , όπωσ είναι θ
φαινομενολογικι παράδοςθ και προςεγγίςεισ που αναπτφχκθκαν κυρίωσ ςτο
πλαίςιο των πολιτιςμικϊν ςπουδϊν. Βαςικζσ κεματικζσ ενότθτεσ: ιςτορικά και
μεκοδολογικά ηθτιματα που άπτονται τθσ ανάδυςθσ τθσ εν λόγω ζννοιασ, οι
κατευκυντιριεσ γραμμζσ μιασ «κριτικισ τθσ κακθμερινισ ηωισ», θ ςχζςθ αυτισ τθσ
κριτικισ με τθν παράλλθλθ κριτικι του «εξωτερικοφ» τθσ κακθμερινισ ηωισ, και
κυρίωσ τθσ φιλοςοφίασ .
-Ρα αντιλθφκοφν οι φοιτθτζσ/τριεσ βαςικζσ αρχζσ τθσ προβλθματικισ μιασ
«πολιτικισ των εννοιϊν»
-Ρα αποκτιςουν βαςικζσ γνϊςεισ ςτθν ιςτορία τθσ ςφγχρονθσ κοινωνικισ κεωρίασ

-Ρα αντιλθφκοφν οι φοιτθτζσ/τριεσ πϊσ ζνασ κατ’εξοχιν κακθμερινόσ μπορεί να
κακίςταται αντικείμενο κεωρθτικισ προβλθματοποίθςθσ.
-Ρα μποροφν να εντάξουν τθν ιςτορία τθσ ζννοιασ «κακθμερινι ηωι» ςε ευρφτερεσ
κεωρθτικζσ, και ειδικότερα φιλοςοφικζσ, διαμάχεσ.
-Ρα κατανοιςουν βαςικά ςτοιχεία τθσ παράδοςθσ του επονομαηόμενου
«ανκρωπιςτικοφ μαρξιςμοφ», και ειδικότερα του ζργου του H. Lefebvre και τθσ Α.
Heller.
-Ρα αποκτιςουν ςτοιχειϊδεσ γνϊςεισ ςχετικά με άλλεσ προςεγγίςεισ που
εςτιάςτθκαν ςτθν υπό ςυηιτθςθ ζννοια.
-Ρα αςκθκοφν ςτθ νοθματικι επεξεργαςία εκτενϊν κεωρθτικϊν κειμζνων.
Βιβλιογραφία (επιλογι)
-Berger, P./Luckmann, T. [1966] Θ Κοινωνικι Καταςκευι τθσ Ρραγματικότθτασ (μτφ.
Ξ. Ακαναςίου/επ. Γ. Ξουηζλθσ, Δ. Πακρυνιϊτθ), Ριςοσ, Ακινα, 2003
-Elias, N., “Ontheconceptofeverydaylife”, ςτο TheNorbertEliasReader (επ.
J.Goudsblom, S.Mennell), Wiley-Blackwell, 1997, 166-174
-Gardiner, M., Critiques of Everyday Life, Routledge, London, New York, 2000
-Heller, A.,Επανάςταςθ και Κακθμερινι Ηωι (μτφ. Απ. Ψςζλιοσ), Σδυςςζασ,Ακινα,
1983
------------- EverydayLife (μτφ. G.L. Campbell), Routledge & Kegan Paul, London κ.α.,
1984
-------------- “Everyday Life, Rationality of Reason, Rationality of Intellect”, ςτο
A.Heller The Power of Shame, Routledge & Kegan Paul, London κ.α., 1985, 71-251
-Highmore, B., Everyday Life and Cultural Theory –An Introduction, Routledge,
London and New York, 2002
-Lefebvre, H., Critique of Everyday Life-Inroduction, τομ.1 (μτφ. J. Moore), Verso,

London, 1991
---------------- Critique of Everyday Life –Foundations for a Sociology of the Everyday,
τομ.2 (μτφ. J. Moore), Verso, London, 2002
64
------------------ Θ Κακθμερινι Ηωι ςτον Σφγχρονο Κόςμο(μτφ. Δ.Πυλωνάκθ/ επ.
Γ.Ξρθτικόσ), Φάππασ, Ακινα, 1970
---------------“The Everyday and Everydayness» (μτφ. Ch.Levich, A.Kaplan, K.Ross),
Yale French Studies 73/1987: 7-11
-Lukács, G. Θ Ψυχι και οι Μορφζσ (προλ./μτφ. Α.Σικονόμου), Κεμζλιο, Ακινα,
1986
-Παυρίδθσ Θρ. «Θ ζννοια τθσ κακθμερινότθτασ ςτθν κοινωνικι κεωρία»,
Επικεϊρθςθ Κοινωνικϊν Ερευνϊν 114/2004:27-59
-Πθτςοποφλου, Χρ., Για μια κοινωνικι οντολογία τθσ κακθμερινισ ηωισ,
Υαπαηιςθσ, Ακινα 2017
-Osborne, P., Ρρωτοπορία και Κακθμερινότθτα(μτφ Χτ. Φοηάνθσ, Γ.
Ουκιαρδόπουλοσ), Ϊψιλον, 2016
-Roberts, J., Σχετικά με τθ φιλοςοφία τθσ κακθμερινισ ηωισ(μτφ Γ. Ξαράμπελασ, Χ.
Ππαλτάσ),Futura, Ακινα 2003
-Sheringham, M., Everyday Life- Theories and practices from Surrealism to the
present, Oxford University Press, Oxford 2006
Εκτόσ τθσ τελικισ εργαςίασ, παρουςίαςι τθσ ςτο μάκθμα, όπωσ και προετοιμαςία
κειμζνων προσ ςυηιτθςθ κατά τθ διάρκεια του μακιματοσ.
●
Γιϊργοσ Ξθροπαΐδθσ
ΣΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΣΗ΢ ΑΤΣΟΝΟΜΙΑ΢. ΕΛΕΤΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙ΢ΣΙΚΗ ΔΕ΢ΜΕΤ΢Η:
KANT, NIETZSCHE, HABERMAS, ΚΑ΢ΣΟΡΙΑΔΗ΢
11Π279

Ψο ςεμινάριο είναι αφιερωμζνο ςε μιαν ιδζα θ οποία κεμελιϊνει τθν νεότερθ
πρακτικι φιλοςοφία: ςτθν ιδζα ότι θ ελευκερία του υποκειμζνου και θ
δεςμευτικότθτα κανονιςτικϊν αρχϊν και νόμων δεν τελοφν ςε αντίκεςθ μεταξφ
τουσ, αλλά είναι αλλθλοςυναρτϊμενεσ. Χε τοφτο ςυνίςταται θ ‘ουςία’ τθσ νεότερθσ
αντίλθψθσ για τθν αυτονομία: ότι ζνασ νόμοσ (με τθν ευρφτερθ δυνατι ζννοια του
όρου) είναι δεςμευτικόσ όταν εμείσ οι ίδιοι τον ζχουμε κεςπίςει.
Χτο επίκεντρο του ςεμιναρίου βρίςκεται θ ‘υποψία’ ότι θ ςυγκεκριμζνθ
αντίλθψθ απειλείται ςυνεχϊσ από το παράδοξο να μεταπζςει ςε αυκαιρεςία ι ςε
ετερονομία, ςε βίαιθ κζςπιςθ ι ςε ανελεφκερθ κακυπόταξθ του υποκειμζνου ςε
νόμουσ και κανονιςτικζσ αρχζσ.
Χτο ςεμινάριο κα εξεταςτοφν διεξοδικά οι απόπειρεσ ςτοχαςτϊν όπωσ ο
Kant, ο Nietzsche, ο Habermas και ο Ξαςτοριάδθσ να αναλυκεί το επίμαχο
παράδοξο, να επεξθγθκεί και ενδεχομζνωσ να επιλυκεί. Ππορεί να αποφευχκεί το
παράδοξο ι πρζπει εντζλει να παραιτθκοφμε από τθν καίρια για τθ νεωτερικότθτα
αρχι τθσ αυτονομίασ;
65
Ενδεικτικι βιβλιογραφία
ImmanuelKant, Κριτικι του πρακτικοφ Λόγου, Ακινα 2004
ImmanuelKant, Κεμελίωςθ τθσ μεταφυςικισ των θκϊν, Ακινα 2017
Robert Pippin, Nietzsche, Psychology, and First Philosophy, Chicago 2011
Robert Pippin, Idealism as Modernism: Hegelian Variations, Cambridge 1997
Robert Pippin, The Persistence of Subjectivity: On the Kantian Aftermath, Cambridge
2005
Karl Ameriks, Kant and the Fate of Autonomy, Cambridge 2000
Terry Pinkard, German Philosophy 1760-1860: The Legacy of Idealism, Cambridge
2002
Christine Korsgaard, Self-Constitution, Oxford 2009
Jürgen Habermas, Theorie des kommunikativen Handelns, 2 τόμοι, Frankfurt 1981
Jerome B. Schneewind, The invention of autonomy: a history of modern moral
philosophy, Cambridge 1998
Ernst Tugendhat, Self-Consciousness and Self-Determination, MIT Press 1989
Ξορνιλιοσ Ξαςτοριάδθσ, Θ φανταςιακι κζςμιςθ τθσ κοινωνίασ, Ακινα 2010
●
Ι΢ΣΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΣΙΚΗ ΢ΤΓΚΡΟΣΗ΢Η ΣΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ. ΘΡΗ΢ΚΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΗ
΢ΣΟΝ ΕΓΕΛΟ
11Π019

Σ Ζγελοσ (G.W.F. Hegel, 1770-1831) ίδρυςε τθν μοναδικι φιλοςοφικι ςχολι που
αμζςωσ διαςπάςτθκε ςε «αριςτερά» και «δεξιά». Αυτι θ διάςπαςθ ςτθριηόταν
ςτθν εκ διαμζτρου αντίκετθ ερμθνεία τθσ κρθςκείασ από τουσ μεν και τουσ δε. Είναι
θ χριςτιανικι κρθςκεία μία ζκφραςθ τθσ αλικειασ περί του υπερβατικοφ Κεοφ, τθν
οποία αναλαμβάνει θ φιλοςοφία να επαναδιατυπϊςει, δικαιολογϊντασ τθν ζτςι
ενϊπιον του δικαςτθρίου του λόγου; ‘Θ είναι θ κρθςκεία μια ςτρεβλωτικι,
οντοποιθτικι διατφπωςθ μιασ φιλοςοφικισ αλικειασ, θ οποία ςυνίςταται ςτο ότι θ
φφςθ του Κεοφ είναι θ φφςθ του ανκρϊπου; Σι «δεξιοί» που υποςτθρίηουν το
πρϊτο είναι πολιτικά «ςυντθρθτικοί», οι «αριςτεροί» που υποςτθρίηουν το δεφτερο
είναι πολιτικά «προοδευτικοί». Αυτι θ διαμάχθ ςυνεχίηεται και ςιμερα.
Εκκινϊντασ από τθν ερμθνευτικι υπόκεςθ ότι ο Κεόσ είναι θ ςκζψθ, κα
προςπακιςουμε να δοφμε κατά πόςον επιλφεται αυτι θ αντιπαράκεςθ και ποιεσ
είναι οι επιπτϊςεισ τθσ ςτθν κατανόθςθ τθσ εγελιανισ πολιτικισ. Κα
επικεντρωκοφμε ςτθν ςθμαςία τθσ ενανκρϊπιςθσ ωσ προσ τθν φιλοςοφία τθσ
κρθςκείασ, τθσ ιςτορίασ και τθσ πολιτικισ ςτον Ζγελο.
66
΢κοποί μακιματοσ-επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα
Εξοικείωςθ με το κζμα τθσ ςχζςθσ κρθςκείασ/πολιτικισ και τθν κεωρθτικι κεματικι
τθσ «πολιτικισ κεολογίασ». Απόκτθςθ πρόςβαςθσ ςε δφςκολα κλαςικά κείμενα.
Ανάπτυξθ κριτικισ ςκζψθσ μζςω απόκτθςθσ καταλλιλων κεωρθτικϊν εργαλείων.
G.W.F. Hegel, Ρίςτθ και γνϊςθ, μτφ. Υ. Βαλλιάνοσ, Χαββάλασ, Ακινα 2010.
G.W.F. Hegel, Vorlesungen überdiePhilosophiederReligion, 2 τ., Suhrkamp,
Φραγκφοφρτθ 1969.
G.W.F. Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Religion, 2 τ., Meiner, Αμβοφργο
1993.
E. Brito, La christologie de Hegel, Beauchesne, Υαρίςι 1983.
M. de Nys, Hegel and Theology, Continuum, Οονδίνο 2009.
W. Jaeschke, Die Vernunft in der Religion, Frommann-Holzboog, Χτουτγκάρδθ-Bad
Cannstatt 1986.
H. Küng, Menschwerdung Gottes, Freiburg i.Br., Herder 1970 (The Incarnation of
God, Crossroad, Ρζα Ωόρκθ 1985).
Q. Lauer, Hegel's Concept of God, SUNY, Albany 1982.
F. Palacio, Hegel. La religion et le politique, Ellipses, Υαρίςι 2012.
R. Plant, Hegel. On Religion and Philosophy, Phoenix, Οονδίνο 1997.
G. Planty-Bonjour (επ.), Hegel et la Religion, PUF, Υαρίςι 1982.
Υαρουςίαςθ μιασ εργαςίασ τθσ οποίασ το κζμα επιλζγεται από τον φοιτθτι μεταξφ
των κεμάτων που προτείνει ο διδάςκων. Ξατάκεςι τθσ ςε γραπτι μορφι όπου
λαμβάνονται υπόψθ θ ςυηιτθςθ που ακολοφκθςε τθν παρουςίαςθ και οι κριτικζσ
που ζγιναν από τον διδάςκοντα.
●
Γιϊργοσ Φαράκλασ - Φρζντυ ΢ταϊνχάουερ
ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΜΕ΢Α ΢ΣΙ΢ ΕΝΝΟΙΕ΢: ΑΠΟ ΣΙ΢ ΕΛΕΤΘΕΡΙΕ΢ ΢ΣΗΝ ΕΛΕΤΘΕΡΙΑ
11Π288
Χτο μάκθμα αυτό κα επιχειρθκεί, κατά κφριο λόγο, μια αναδίφθςθ-αναςυγκρότθςθ
τθσ νεωτερικισ ζννοιασ τθσ ελευκερίασ, ςτο πζραςμααπό τθν διττι πρόςλθψι τθσ
αφενόσ ωσ κεολογικισ αξίασ, κιαφετζρου ωσ πλζγματοσ εμπραγμάτων δικαιωμάτων
των προνεωτερικϊν κοινωνιϊν, ςτθν ςυνκετικι αφθρθμζνθ ιδζα τθσ Ελευκερίασ
ςτθν εποχι των επαναςτάςεων. Ζτςι, κα αναςυςτακοφν οι όροι ςυγκρότθςθσ τθσ
ελευκερίασ ωσ κακολικεφςιμου προτάγματοσ, ςτο πλζγματων μεταφυςικϊν,
ανκρωπολογικϊν και νομοκετικϊν τθσ ςυνδθλϊςεων. Εξετάηοντασ περιεχομενικά
τθν ζννοια τθσ ελευκερίασ μζςα ςτισ αναπτφξεισ των μεγάλων ςτοχαςτϊν τθσ
πρϊιμθσ νεωτερικότθτασ, Χομπσ, Χπινόηα, Οοκ, Φουςςϊ, ςε ζργα που διαμόρφωςαν
τθν εννοιακι κι εννοιολογικι τθσ βάςθ ςτθν προεπαναςτατικι περίοδο, ωσ τισ
67
νομοκετικζσ ςυηθτιςεισ τθσ Αμερικάνικθσ και Γαλλικισ Επανάςταςθσ, κα
αναδείξουμε τθ ςθμαςία τθσ νεωτερικισ ςτροφισ και τισ επιπτϊςεισ τθσ.
Ξαταλθκτικά, κα εξετάςουμε τθν κεωρθτικοποίθςθ του ηθτιματοσ τθσ ζννοιασ ςτισ
αρχζσ του 21ου αιϊνα, ςτθ ςυναρμογι τθσ με τθν ςφγχρονθ νεοφιλελεφκερθ αιχμι:
ςτο διςκελζσ του «ςυςτιματοσ», αφενόσ, «τθσ ελευκερίασ» των πολιτικϊν
επικαιροτιτων μασ, και αφετζρου τθσ ρθτορικισ του «ελεφκερου κόςμου» που το
πλαιςιϊνει με ζνα ςφνολο νεο-αυτοκρατορικϊν αξιϊςεων ‒ και των
αμφιςβθτιςεϊν τθσ.
΢κοποί
Ξριτικόσ προβλθματιςμόσ πάνω ςε μια καίρια ζννοια τθσ πολιτικισ φιλοςοφίασ τθσ
νεωτερικότθτασ, ςτο ευρφτερο πλαίςιο τθσ παραδοςιακισ και ςφγχρονθσ ιςτορίασ
των ιδεϊν.
Μακθςιακά αποτελζςματα
Εξοικείωςθ με τισ νεότερεσ μεκοδολογίεσ τθσ πολιτικισ φιλοςοφίασ, ιδίωσ τθσ
πλαιςιακισ ανάπτυξθσ τθσ «νζασ ιςτορίασ των πολιτικϊν ιδεϊν» του Ξζθμπριτη
(Pocock, Skinner), αλλά και τα εργαλεία τθσ παραδοςιακισ ιςτορίασ των εννοιϊν
(Koselleck).
Χυμμετοχι ςτο μάκθμα (20%)
Γραπτι εργαςία (80%)
Ενδεικτικι Βιβλιογραφία
Ξουζντιν Χκίννερ, Τα κεμζλια τθσ νεότερθσ πολιτικισ ςκζψθσ. Θ Αναγζννθςθ ‒ θ
εποχι τθσ μεταρρφκμιςθσ, μτφρ. ΠαρίνοσΧαρθγιάννθσ, Αλεξάνδρεια, Ακινα 2005
J. G. A. Pocock, Politics, Language, and Time: Essays on Political Thought and History,
UCP, Chicago 1989
Harold J. Berman, Law and Revolution, II: The Impact of the Protestant Reformations
on the Western Legal Tradition, Belknap Press, Harvard 2006
Άρθσ Χτυλιανοφ, Ο Σπινόηα και θ δθμοκρατία, Υόλισ, Ακινα 2016
Jonathan Israel, Revolutionary Ideas: An Intellectual History of the French Revolution
from The Rights of Man to Robespierre, Princeton University Press, Princeton 2015
●
Γιϊργοσ Φουρτοφνθσ
ΔΟΜΗ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΡΙΑ ΣΟΤ ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΟΤ ΢ΣΗ ΢ΤΓΧΡΟΝΗ ΢ΚΕΨΗ
11Π290

Ψο ςεμινάριο κα διερευνιςει τθν ζννοια τθσ υποκειμενικότθτασ υπό τθ κεωρθτικι
παραδοχι για τθν φπαρξθ προκακοριςμζνων ςυςτθμάτων κοινωνικϊν ςχζςεων ι
«δομϊν», οι οποίεσ ςυγκροτοφν τα υποκείμενα και προδιαγράφουν τουσ ρόλουσ
68
τουσ και τισ ςυμπεριφορζσ τουσ. Χε αυτι τθ ςχζςθ δομισ – υποκειμζνου, θ
ιδεολογία, μια πολυδφναμθ ζννοια που εμφανίηεται με το όνομά τθσ ςτα τζλθ του
18ου αιϊνα αλλά με πολφ παλαιότερθ καταγωγι, εμφανίηεται ωσ ζνασ προφανισ
διάμεςοσ. Ψο κζμα ζχει αναδειχκεί με ιδιαίτερθ ζνταςθ ςτον 20ο αιϊνα, ειδικότερα
από το ρεφμα του δομιςμοφ και μεταδομιςμοφ, αλλά θ προβλθματοποίθςι του
ανάγεται πολφ νωρίτερα, αποκτϊντασ ξεχωριςτι κεωρθτικι ςθμαςία ςτο ζργο του
Ξαρλ Παρξ και του επιγονικοφ μαρξιςμοφ. Θ ςφνδεςθ ανάμεςα ςε αυτοφσ τουσ δφο
πόλουσ τθσ κεματοποίθςθσ του προβλιματοσ που κα μασ απαςχολιςει δίδεται από
τθ κεωρία ιδεολογίασ του Οουί Αλτουςζρ και τθσ ςχολισ του, που με τθ ςειρά τθσ
κα ςυνδζςει τθν όλθ ςυηιτθςθ με λίγο ωσ πολφ ςφγχρονζσ τθσ κεωρθτικζσ
παρεμβάςεισ, όπωσ αυτζσ των ΞλωντΟεβί-Χτροσ, Πιςζλ Φουκϊ, Ηακ Οακάν, Ηακ
Ρτερριντά, ΑλαίνΠπαντιοφ, Ηακ-ΑλαίνΠιλλζρ, Ερνζςτο Οακλάου και Χαντάλ Πουφ,
ΧλαβόιΗίηεκ, κ.ά. Ξακϊσ θ όλθ ςυηιτθςθ προβλθματοποιεί τθν εννόθςθ του
υποκειμζνου τθσ νεωτερικότθτασ, κα επιχειρθκεί θ ςυςχζτιςι τθσ με τθν κατά
ςφμβαςθ τουλάχιςτον ιδρυτικι ςτιγμι τθσ ςτο καρτεςιανό ςφςτθμα αλλά και με τθ
νεωτερικι εναλλακτικι που αντιπροςωπεφει θ φιλοςοφία του Χπινόηα.
Ψο ςεμινάριο αποςκοπεί ςτθν εξοικείωςθ των φοιτθτριϊν και των φοιτθτϊν με
οριςμζνεσ κρίςιμεσ ζννοιεσ τθσ νεϊτερθσ και ςφγχρονθσ φιλοςοφίασ, και ςτθν
κατανόθςι τουσ ωσ πεδίων ερωτθμάτων και προβλθμάτων -ςυνεπϊσ και ωσ
επίδικων ςε τρζχουςεσ διαφωνίεσ και διαμάχεσ.

Θ εμπειρία τθσ ανάγνωςθσ, ερμθνείασ και ςυηιτθςθσ απαιτθτικϊν κεωρθτικϊν
κειμζνων, κακϊσ και θ δοκιμαςία τθσ γραφισ κριτικοφ και ςυγκριτικοφ ςχολιαςμοφ
επί αυτϊν.
Εκπόνθςθ εργαςίασ 80%
Χυμμετοχι (με ζμφαςθ ςτθν παρουςίαςθ κειμζνου) 20%
Βαςικι Βιβλιογραφία
Althusser, L., Για τον Μαρξ, Πτφρ. Ππζτηελοσ Ψ., Εκτόσ Γραμμισ, Ακινα 2016
Lire le Capital, Presses Universitaires de France – PUF, Υαρίςι 2008
Reading Capital, μετ. Ben Brewster, David Fernbach,Verso, Οονδίνο2016
«Λδεολογία και ιδεολογικοί μθχανιςμοί του κράτουσ», μετ. Γιαταγάνασ, ΢., Κζςεισ,
Κεμζλιο, Ακινα 1999 (“Idéologieetappareilsidéologiquesd’État”,Positions, Les
Éditionssociales, Υαρίςι1976·“IdeologyandIdeologicalStateApparatuses”,
LeninandPhilosophyandOtherEssays, μετ. Ben Brewster, Monthly Review Press,
Οονδίνο 1971)
Badiou, A., “Althusser: Subjectivity without a Subject”, Metapolitics, μετ. Jason

Barker, Verso, Οονδίνο 2005.
Théorie du sujet, Le Seuil, Υαρίςι 2008 (Theory of the Subject, μετ.
BrunoBosteelsContinuum, Οονδίνο 2009)
69
Balibar, E., «Από τθν Φιλοςοφικι Ανκρωπολογία ςτθν Ξοινωνικι Σντολογία και
πάλι πίςω: Ψι να κάνουμε με τθν 6θ Κζςθ του Παρξ για τον Φόυερμπαχ;», ςτο
Ππαρτςίδθσ, Π. (επιμ.) Διατομικότθτα: κείμενα για μια οντολογία τθσ ςχζςθσ,
Ριςοσ, Ακινα 2014
Ο Σπινόηα και θ πολιτικι, μετ. Χτυλιανοφ Α., Εςτία, Ακινα 2010
Θ φιλοςοφία του Μαρξ, Χτυλιανοφ Α., Ριςοσ, Ακινα 1999
Derrida, J., «Θ δομι, το ςθμείο και το παιγνίδι μζςα ςτον λόγο των επιςτθμϊν του
ανκρϊπου», Θ γραφι και θ διαφορά, μετ. Υαπαγεϊργθσ, Ξαςτανιϊτθσ, Ακινα
2003 (“La structure, le signe et le jeu dans le discours des sciences humaines”, L'
écriture et la difference, Le Seuil, Υαρίςι 1967· “Structure, Sign, and Play in the
Discourse of the Human Sciences”, Writing and Difference, μετ. Alan Bass,
Routledge, ΟονδίνοκαιΡζαΩόρκθ 2005)
Κζςεισ, μτρφΠπζτηελοσΨ. ΥλζκρονΑκινα 2006 (Positions, Les Éditions de Minuit,
Υαρίςι 1972· Positions, μετ. Alan Bass,The University of Chicago Press, Χικάγο 1981)
ΡολιτικικαιΦιλία. ΟΗακΝτερριντάγιατονΛουίΑλτουςζρ, μετ. ΥαπαγιαννάκοσΔ.,
Εκκρεμζσ, Ακινα 1996
Foucault, Μ., “Qu'est - cequ'unauteur ?”, Dits et écrits I, Gallimard, Υαρίςι 1994
Lacan, J.,“Le stade du miroircommeformateur de la fonction du Je”, Écrits, Éditions

du Seuil, Υαρίςι 1911 (“The Mirror Stage as Formative of the Λ Function as Revealed
in Psychoanalytic Experience”, Écrits : the first complete edition in English, μετ. Bruce
Fink, Norton, ΡζαΩόρκθκαιΟονδίνο, 2006)
Laclau, E.,“Ideology and post-Marxism”, Journal ofPolitical Ideologies, 11:2 (Λοφνιοσ

2016), 103 – 114
“The Death and Resurrection of the Theory of Ideology”,MLN,112, No. 3, German
Issue, (Απρίλιοσ 1997), 297-321
Laclau, E. – Mouffe, Ch., Hegemony and Socialist Strategy, Verso (New Left),
Οονδίνο 1985
Levi-Strauss, C.,Anthropologie structural, Plon, Υαρίςι 1958 (Structural

Anthropology, μετ. Claire Jacobson, Brooke GrundfestSchoepf, Basic Books,
ΡζαΩόρκθ 1963
Marx, K., Θ Γερμανικι Λδεολογία,

Για τον Φόυερμπαχ,
(ςτο Κείμενα από τθ δεκαετία του 1840. Μια ανκολογία. Επιλογι-Πετάφραςθ,
Κανάςθσ Γκιοφρασ, Εκδόςεισ ΞΨΠ, Ακινα2014)
Το Κεφάλαιο, τ. 1, μετ. – επιμ. Κανάςθσ Γκιοφρασ, Εκδόςεισ ΞΨΠ, Ακινα 2016.
Miller,J. – A., “Action de la structure” και“La suture”, Un début dans la vie,Gallimard,

Υαρίςι2002
70
Zizek, S., The Ticklish Subject: The Absent Centre of Political Ontology,
Verso,Οονδίνο, 2000
΢πινόηα, Θκικι, μετ. Βανταράκθσ, Ε., Εκκρεμζσ, Ακινα 2009.
●
Νικόλαοσ Φοφφασ
ΠΕΡΙΠΕΣΕΙΕ΢ ΣΗ΢ ΑΛΛΟΣΡΙΩ΢Η΢ ΢ΣΗ ΝΕΩΣΕΡΙΚΗ ΢ΚΕΨΗ. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΙΑ΢
ΠΟΛΤ΢ΗΜΗ΢ ΕΝΝΟΙΑ΢
11Π289
Θ βαςικι επιδίωξθ του ςεμιναρίου κα είναι μζςα από τθν ανάγνωςθ

ςυγκεκριμζνων φιλοςοφικϊν κειμζνων τθσ νεωτερικότθτασ, να κατανοιςουμε κατά
το δυνατόν, τθν πολφ ςυχνά χρθςιμοποιθμζνθ, αλλά ουςιαςτικά πολφπλοκθ,
πολφπλευρθ και όπωσ κα επιχειριςουμε να καταδείξουμε αμφίςθμθ ζννοια τθσ
ιδεολογίασ,εν ςχζςει και ςε διαρκι διάλογο με τισ προβλθματικζσ τθσ
αλλοτρίωςθσ/αποξζνωςθσ και τθσ ςφςταςθσ μιασ άλλθσ κομβικισ ςθμαςίασ ζννοια,
αυτισ του υποκειμζνου. Κα προςπακιςουμε δθλαδι, να ακολουκιςουμε τθ
γζννθςθ, τθν πολυκφμαντθ ιςτορία και εξζλιξθ τθσ ιδζασ τθσ ιδεολογίασ, ωσ επί το
πλείςτον ςτθν κριτικι ςκζψθ και φιλοςοφία του 19ου και του 20ου αιϊνα και τισ
επιδράςεισ τισ οποίεσ άςκθςε πάνω ςτισ κεωρίεσ τθσ αλλοτρίωςθσ και του
υποκειμζνου. Σμωσ ειδικότερα, ςε ζνα πρϊτο και αρκετά ςφντομο χρόνο κα
αςχολθκοφμε με τθ κεμελίωςθ του λεγόμενου ορκολογικοφ υποκειμζνου ςτισ
αρχικζσ ςτιγμζσ τθσ νεωτερικότθτασ, τουτζςτιν ςτα φιλοςοφικά εγχειριματα του
Descartes, του Spinoza και του Locke. Εν ςυνεχεία, κα προςπακιςουμε να δοφμε
ςυνοπτικά πωσ ο DestuttdeTracy ειςάγει τθν ζννοια τθσ ιδεολογίασ ςτθν πολιτικι
κεωρία ςτα τζλθ του 18ου και του 19ου αιϊνα, μζςα ςτα πλαίςια του Διαφωτιςμοφ
και τθν επαφριο τθσ Γαλλικισ επανάςταςθσ.
Σ Γάλλοσ ςυγγραφζασ κα είναι αυτόσ από τον oποίο κα αντλιςουν ο Marx και
ο Engels τον όρο ιδεολογία, μεταμορφϊνοντασ τον παρ’όλα αυτά ςε κάτι το εντελϊσ
διαφορετικό εννοιολογικά, κακϊσ κεωρθτικά και πολιτικά καινοτόμο όπωσ κα
αναλφςουμε διεξοδικά. Ψα κείμενα του Marx τα οποία κα επεξεργαςτοφμε κατα
κφριο λόγο είναι τα εξισ: Για τθν κριτικι τθσ εγελιανισ φιλοςοφίασ του
δικαίου/Ειςαγωγι, τα Ραριςινά χειρόγραφα, θ Γερμανικι ιδεολογία και τισ ςελίδεσ
από τον πρϊτο τόμο του Κεφαλαίου που φζρουν το τίτλο ο «Φετιχιςτικόσ
χαρακτιρασ του εμπορεφματοσ και το μυςτικό του». Ψα Ραριςινά χειρόγραφα του
1844 κα μασ δϊςουν πρόςβαςθ ςτθ μαρξικι επεξεργαςία τθσ αλλοτριωμζνθσ
εργαςίασ και τισ πολλαπλζσ μορφζσ τισ οποίεσ παίρνει θ αποξζνωςθ ςτα πλαίςια τθσ
αςτικισ και βιομθχανοποιθμζνθσ κοινωνίασ και οι οποίεσ υποτάςςουν το
71
προλεταριάτο και περιορίηουν τθν πράξθ του ςτθν απλι αναπαραγωγι τθσ
φπαρξισ του, υποβιβάηοντάσ το ουςιαςτικά ςε ζνα εμπόρευμα που αυξάνει το
κζρδοσ των κατόχων των μζςων παραγωγισ. Θ Γερμανικι ιδεολογία κα μασ
ειςαγάγει ςτισ κεματικζσ τθσ απελευκζρωςθσ από τθν κυριαρχία των ψευδϊν
ιδεϊν, τθσ ςφνδεςθσ των ιδεϊν, τθσ νοθτικισ παραγωγισ και τθσ ςυνείδθςθσ, με τθν
υλικι παραγωγι και κοινωνικο-ιςτορικι δραςτθριότθτα των ανκρϊπων, και τθσ
ιδεολογίασ ωσ αντιςτροφισ των ςχζςεων του ανκρϊπου και του είναι,κάκωσ και τθσ
κριτικισ τθσ λανκαςμζνθσ αντίλθψθσ ότι είναι οι ιδζεσ αυτζσ οι οποίεσ
διαμορφϊνουν και εντζλει κυριαρχοφν τον κόςμο. Ωςτόςο, θ ερωτθματοκεςία μασ
κα πρζπει ςε αυτό το ςθμείο να γίνει πιο ακριβισ και ςαφισ. Θ προςπάκειά μασ να
καταλάβουμε τθν ιδεολογία ςτο ζργο του νεαροφ Marx, κεωροφμε ότι περνάει
αναγκαςτικά από τθν κριτικι τθν οποία άςκθςε ςε μια ςειρά από ηθτιματα τα
οποία ζκεςαν οι νεαροί εγελιανοί τθσ αριςτεράσ, ο Feuerbach και ςε ζνα πρϊτο
χρόνο και πιο ριηικά, ο ίδιοσ ο Hegel με τουσ οποίουσ ο Marx ςυνομιλεί διαρκϊσ,
αςκϊντασ τουσ ζντονθ αλλά και γόνιμθ κριτικι, κζτοντασ τα κεμζλια τθσ ίδιασ του
τθσ ςκζψθσ και ειδικότερα τθσ αναςυγκρότθςθσ και τθσ κριτικισ των εννοιϊν τθσ
αλλοτρίωςθσ και τθσ ιδεολογίασ.
Αν μποροφςαμε να επιλζξουμε και να εκκζςουμε ζναν από τουσ βαςικοφσ
άξονεσ τθσ διαφωνίασ του Marx με τον Θegel, είναι αυτόσ που ζχει να κάνει με τθ
ςχζςθ του ανκρϊπου με το είναι ι τθσ ςυνείδθςθσ και τθσ ηωισ, για να
ξαναχρθςιμοποιιςουμε τθν ακριβι ορολογία τθσ Γερμανικισ ιδεολογίασ. Σ νεαρόσ
Marx κα αποτυπϊςει ςτα Ραριςινά χειρόγραφα του 1844, ςτο πλαίςιο τθσ κριτικισ
τθσ πολιτικισ οικονομίασ, τθσ αλλοτριωτικισ και αλλοτριωμζνθσ εργαςίασ, τθν πιο
ενδελεχι του απόπειρα αποδόμθςθσ τθσ εγελιανισ φιλοςοφίασ και διαλεκτικισ, ωσ
μία αφθρθμζνθ και λογοκρατοφμενθ ςκζψθ, αποκομμζνθ ςε μεγάλο βακμό από το
κοινωνικο-ιςτορικό είναι, μζςα από μία ανάγνωςθ τθσ Φαινομελογίασ του νου και
πιο ςυγκεκριμζνα τθσ ζννοιασ τθσ αλλοτρίωςθσ ςτο εν λόγω κείμενο. Χφμφωνα με
τον Marx, θ ίδια θ εγελιανι κατανόθςθ τθσ ιςτορίασ τθσ ανκρϊπινθσ πράξθσ και
εργαςίασ μζςα ςε αυτιν, αποτελεί το αποκορφφωμα τθσ ίδιασ τθσ κεωρθςιακισ
αλλοτρίωςθσ και ενόσ ουςιαςτικά ιδεοκρατοφμενου και «κακαροφ φιλοςοφικοφ
νοείν». Σ Hegel παραμερίηει - πάντα κατά τα Χειρόγραφα του 1844 - τισ
πραγματικζσ και ςυγκεκριμζνεσ ανκρϊπινεσ αλλοτριϊςεισ, αναγνωρίηοντασ
μονότροπα τθν αλλοτρίωςθ τθσ αυτοςυνειδθςίασ. Αυτό το καίριο λάκοσ και
απότοκο μίασ κεμελιϊδουσψευδαίςκθςθσ του Hegel, ο οποίοσ κατανοεί τον
άνκρωπο ζξω απο τθν ςχζςθ του απο τθν φφςθ αλλά και από τθν υλικι
αντικειμενικότθτα τθν οποία ο ίδιοσ δθμιοφργθςε, κα το αναπαράγουν οι νεαροί
εγελιανοί τθσ αριςτεράσ και εν μζρει ο Feuerbach.
Ωσ εκ τοφτου κα ανατρζξουμε ςε αυτά τα μαρξικά κείμενα που εκτείνονται
από το 1843 και μζχρι το 1845 και αφοροφν τθν ιδεολογία και τθν αλλοτριϊςθ ωσ
τθν εκδιλωςθ ενόσ αντεςτραμμζνου,ξζνου και εχκρικοφ προσ τον άνκρωπο κόςμου
που τον κυριαρχεί, τα οποία διατυπϊνουν τθ κζςθ ότι θ αντίλθψθ που ζχει ο Hegel
τθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ είναι πνευματοκρατικι. Δθλαδι, κα εξετάςουμε
πωσ ο Marx διαμορφϊνει τθ δικι του ζννοια τθσ αλλοτρίωςθσ και κεωρεί πωσ οι
νεαροί εγελιανοί τθσ αριςτεράσ, ο Feuerbach και ο Hegel αποκόπτουν τον ιδεατό
πόλο από το κοινωνικό γίγνεςκαι και τισ υλικζσ ςυνκικεσ ηωισ των ανκρϊπων,
καταςκευάηοντασ μια ανακριβι ςφλλθψθ του κόςμου.
72
Θ εξοικείωςθ των μεταπτυχιακϊν φοιτθτριϊν και φοιτθτϊν με τισ πολλαπλζσ
κεωρίεσ τθσ αλλοτρίωςθσ ςτθ ςφγχρονθ φιλοςοφία, κυρίωσ μζςα από το πρίςμα τθσ
εγελιανισ και τθσ μαρξικισ ςκζψθσ.
Ξατανόθςθ τθσ διαμόρφωςθσ τθσ ζννοιασ τθσ ιδεολογίασ ςτθ ςκζψθ του Παρξ,
αλλά και ειςαγωγι ςτισ ςυηθτιςεισ περί ιδεολογίασ ςτο εςωτερικό του λεγόμενου
Δυτικοφ μαρξιςμοφ τον εικοςτό αιϊνα, κυρίωσ ςτθ μεταπολεμικι Γαλλία.
Επιλεκτικι βιβλιογραφία αναφορικά με τθν αλλοτρίωςθ
Βαςικζσ πθγζσ
Jean-JacquesRousseau, Το κοινωνικό ςυμβόλαιο. Εκδόςεισ Δαμιανόσ.
GeorgWilhelmFriedrichHegel, Θ φιλοςοφία του πνεφματοσ. Εκδόςεισ Υαπαηιςθ.
- Θ φαινομενολογία του νου. Εκδόςεισ Βιβλιοπωλείον τθσ Εςτίασ.
LudwigFeuerbach, Θ ουςία του Χριςτιανιςμοφ. Εκδόςεισ ΞΨΠ.
Karl Marx, Κείμενα από τθ δεκαετία του 1840. Μία ανκολογία. Εκδόςεισ ΞΨΠ.
- Το Κεφάλαιο. Ρρϊτο Βιβλίο. Εκδόςεισ ΞΨΠ.
Georg Lukács, Ontologie de l’être social. L’idéologie. L’aliénation.Εκδόςεισ Delga.
Επιλεκτικι βιβλιογραφία αναφορικά με τθν ιδεολογία
Ραριςινά χειρόγραφα του 1844, ς.281-285, ς.290-292 και 296-309.

Γερμανικιιδεολογία, ς.404-409, ς.452-453, ς.463-464, ς.466-467 καις.
472-474 (Γερμανικιζκδοςθ: Die deutsche Ideologie, ς.13-77, in Marx-Engels Werke,
Band 3, Dietz Verlag, Berlin, 1969).
Ψα παραπάνω γραπτά περιζχονται ςτο Ξ. ΠαρξΚείμενα από τθ δεκαετία του 1840.
Μια ανκολογία. Επιλογι-Πετάφραςθ: Κανάςθσ Γκιοφρασ. Επιςτθμονικι επιμζλεια:
Κωμάσ Ρουτςόπουλοσ, Ακινα, Εκδόςεισ ΞΨΠ, 2014.
Φετιχιςμόσ του εμπορεφματοσ απο τον πρϊτο τόμο του Κεφαλαίου.Mετάφραςθ:
Κανάςθσ Γκιοφρασ. Επιςτθμονικι Επιμζλεια: Κανάςθσ Γκιοφρασ, Κωμάσ
Ρουτςόπουλοσ ςε ςυνεργαςία με τον Διονφςθ Γράβαρθ, Ακινα, Εκδόςεισ ΞΨΠ,
2016, (Γερμανικι ζκδοςθ: DasKapital,
ErsterBand,DerFetischcharakterderWareundseinGeheimnis, ς.85-98, DietzVerlag,
Berlin, 1968).
Louis Althusser, Pour Marx, Maspero, Paris, 1965.

Idéologie et appareils idéologiques d’Etat, ς.67-125 in Positions (1964-1975), Editions
Sociales, Paris, 1976.
Δευτερογενείσπθγζσ
Artous Antoine, Le fétichisme chez Marx, Le marxisme comme théorie critique,
Éditions Syllepse, Paris, 2006.
73
Bourdin Jean-Claude (coordonné par), Althusser : une lecture de Marx, Éditions PUF,
collection « Débats philosophiques », Paris, 2008.
Eagleton Terry, Ideology. An Introduction. Verso, London, NewYork, 1991.
FeuerbachLudwig, Θ ουςία του Χριςτιανιςμοφ-Θ ουςία τθσ κρθςκείασ. Πετάφραςθ:
Κανάςθσ Γκιοφρασ, Ακινα, Εκδόςεισ ΞΨΠ, 2012.
FischbachFranck,LaproductiondeshommesMarxavecSpinoza, PUF,
ActuelMarxConfrontation, Paris, 2005.
,Sans objet. Capitalisme, subjectivité, aliénation, Librairie Philosophique J. Vrin, Paris,
2009.
Garo Isabelle, L’idéologie ou la pensée embarquée, Éditions La fabrique, Paris, 2009.
Larrain Jorge, Marxism and Ideology, The Macmillan Press,London and Basingstoke,
1983.
Marcuse Herbert, Philosophie et Révolution, Les Manuscrits économico-
philosophiques de Marx, Nouvelles sources pour l’interprétation des fondements du
matérialisme historique, traduit par Cornélius Heim, Denoël Gonthier, Paris, 1971.
Mészáros István, The power of ideology, ZED BOOKS LTD, London & New York, 2005
Θ κεωρία του Μαρξ για τθν αλλοτρίωςθ. Πετάφραςθ Ελζνθ Ξωνςταντζλου,

Εκδόςεισ Ξουκκίδα, 2016.
Renault Emmanuel, Marx et l’idée de critique, PUF, collection « philosophes », Paris,
1995.
Lire les Manuscrits de 1844 (sous sa direction) Actuel Marx, PUF, Paris, 2008.
Rehmann Jan, Theories of Ideology. The Powers of Alienation and Subjection. Brill,
Leiden, Boston. 2013.
Ricœur Paul, Lectures on ideology and utopia, Columbia University Press, 1986.
Γραπτι εργαςία κακϊσ και δυνατότθτα προφορικισ παρουςίαςθσ ςτα πλαίςια του
μεταπτυχιακοφ μακιματοσ.
74
Β. ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η: ΝΕΟΣΕΡΗ ΚΑΙ ΢ΤΓΧΡΟΝΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ
Χρυςάνκθ Αυλάμθ
ΔΤ΢Η ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΣΗΣΑ:
ΑΠΟ ΣΗΝ ΔΙΑΜΑΧΗ ΣΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΑΙ ΣΩΝ ΝΕΩΣΕΡΩΝ ΜΕΧΡΙ ΣΗΝ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑ΢ΣΑ΢Η
11Π280
Σ Διαφωτιςμόσ δεν υπιρξε μόνον μια εποχι αναηωπφρωςθσ του « καυμαςμοφ »

για τθν Αρχαιότθτα. Σι κριτικζσ που αςκοφνται ςτον ελλθνο-ρωμαϊκό κόςμο κατά
τον 18ο αιϊνα δθμιουργοφν ζνα πεδίο γόνιμων αντιπαρακζςεων ωσ προσ τθ
χρθςιμότθτα τθσ εμπειρίασ των Αρχαίων για τουσ Ρεϊτερουσ και, κατ’επζκταςιν, ωσ
προσ τθ βαρφτθτα που πρζπει να ζχει (ι να μθν ζχει) το αρχαίο παράδειγμα για το
παρόν των νεωτερικϊν κοινωνιϊν – το παρόν τθσ ευρωπαϊκισ επζκταςθσ ςτον
κόςμο, του κριάμβου των εμπορικϊν ςυναλλαγϊν, τθσ ςυνάρκρωςθσ τθσ πολιτικισ
ςκζψθσ με τθν οικονομία. Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι θ αναςφνκεςθ των
διαφορετικϊν ερμθνειϊν του αρχαίου κόςμου μζχρι τθ ςτιγμι που κα παγιωκεί και
κα κυριαρχιςει θ αντίλθψθ τθσ Αρχαιότθτασ ωσ « παιδικισ θλικίασ » του Δυτικοφ
πολιτιςμοφ.
Κεματικζσ ενότθτεσ
1 Αρχαίοι και Ρεϊτεροι : ζνα ηεφγοσ που εγγράφεται ςτθν μακρά διάρκεια τθσ
δυτικοευρωπαϊκισ ιςτορίασ
2 H αναλογικι, θ διαφοροποιθτικι και θ ιςτορικιςτικι ςχζςθ Αρχαίων και
Ρεωτζρων
3 Θ Διαμάχθ των Αρχαίων και των Νεωτζρων
4 Σι κριτικζσ τθσ παραδειγματικισ ιςτορίασ (historiamagistravitae) και των
αρχαίων exempla
5. Θ αντίκεςθ πόλεμοσ / εμπόριο ςτον 18ο αιϊνα : Ψο εμπόριο ωσ διαφοροποιθτικι
κατθγορία μεταξφ Αρχαιότθτασ και Ρεωτερικότθτασ (Χιουμ και Ποντεςκιζ) και θ
αντιπαράκεςθ Ακινα/Χπάρτθ.
6. Φιηοςπαςτικοποίθςθ και πολιτικοποίθςθ τθσ παραδειγματικισ ιςτορίασ ςτο
δεφτερο μιςό του 18ου αιϊνα : Φουςςϊ και Παμπλφ
7. Θ γζνεςθ τθσ λζξθσ πολιτιςμόσ : το ερμθνευτικό ςχιμα του πολιτιςμοφ ςε
οριςμζνουσ από τουσ ςθμαντικότερουσ εκπροςϊπουσ των Lumières και του
ScottishEnlightenment και θ διαφοροποίθςθ μεταξφ Αρχαιότθτασ και
Ρεωτερικότθτασ με βάςθ τον πολιτιςμό
8. 1789: θ Επανάςταςθ ωσ επανάλθψθ και θ Επανάςταςθ ωσ ιςτορικι εξζλιξθ. Θ
αντιπαράκεςθ μεταξφ άμεςθσ δθμοκρατίασ και αντιπροςωπευτικοφ δθμοκρατικοφ
πολιτεφματοσ (démocratie / république)
9. Θ αντίλθψθ τθσ Αρχαιότθτασ ωσ « παιδικι θλικία » του Δυτικοφ Υολιτιςμοφ και
θ Λςτορία ωσ διαδικαςία τθσ Υροόδου : ο Λςτορικόσ Ρίνακασ των προόδων του
ανκρϊπινου πνεφματοσ του Ξοντορςζ (1795).
75
10. Σι κριτικζσ τθσ Γαλλικισ Επανάςταςθσ κατά τον 19ο αιϊνα και θ γζνεςθ τθσ
φιλελεφκερθσ ιδεολογίασ : θ αντιπαράκεςθ μεταξφ τθσ ελευκερίασ των Αρχαίων και
τθσ ελευκερίασ των Ρεωτζρων ( Ππ. Ξονςτάν)
11. Θ πίςτθ ςτθν Λςτορία/ Υρόοδο κατά τον 19ο αιϊνα και θ επίδραςι τθσ ςτισ
ερμθνείεσ τθσ Αρχαιότθτασ.
Μακθςιακοί ςτόχοι
Εςτιάηοντασ ςτθ ςχζςθ Αρχαιότθτασ και Ρεωτερικότθτασ ςτον ευρωπαικό 18 ο
αιϊνα, το μάκθμα ςτοχεφει ςτθ γνωριμία των φοιτθτϊν μεςθμαντικά ιςτορικά,
φιλοςοφικά και πολιτικά κείμενα τθσ εποχισ του Διαφωτιςμοφ ςτθν εξοικίωςθ με
τθ ςχετικι ξενόγλωςςθ βιβλιογραφία και ςτθν κατανόθςθ μιασ διεπιςτθμονικισ
ανάλυςθσ
Althusser, L., Montesquieu. La politique et l’histoire (1959), PUF, Paris 1985

Arendt, H., « Le concept d’histoire : antique et moderne » (1954) in La crise de la
culture, Gallimard, Paris 1972, pp.58-120. (καιαγγλικά)
Avlami, Ch. (éd.), L’Antiquité grecque au XIXe siècle : un exemplum contesté ?
L’Harmattan, Collection « La philosophie en commun », Paris, 2000.
Avlami, Ch., « Libertà liberale contro libertà antica. Francia e Inghilterra, 1752-
1856 », in S. Settis (éd.), I Greci. Storia, Cultura, Arte, Società, Einaudi, Turin,
vol. III, 2002, pp. 1311-1350
Avlami, Ch., Alvar,J. Romero, M. (éds.), Θistoriographie de l’Antiquité et Transferts
culturels: les histoires anciennes dans l’Europe des XVIIIe et XIXe siècles,
Internationale
ForschungenzurAllgemeinenundVergleichendenLiteraturwissenschaft (IFAVL),
Rodopiseries, Amsterdam 2010, 347 p.
Auerbach, E.,Mimésis. La représentation de la réalité dans la littérature occidentale
(1946), Gallimard, Paris 1968
Balan, B., Bloch, O., Carrive, P. (éds.), Entre forme et histoire. La formation de la
notion de développement à l’âge classique, Méridiens-Klincksieck, Paris 1988
Balibar, É., « 'Droits de l'homme' et 'droits du citoyen'. La dialectique moderne de
l’égalité et de la liberté », Actuel Marx, 8, 1990, pp. 15-16
Baczko, B., et al., "Modèles antiques et “préromantisme”", Le Préromantisme:
hypothèque ou hypothèse?, Colloque de Clermont-Ferrand, 29-30 juin 1972),
Klincksieck, Paris 1975, p. 393-413
Benrekassa, G., La politique et sa mémoire : le politique et l’historique dans la pensée
des Lumières,
PUF, Paris1983.
Benveniste, E., «Civilisation. Contribution à l’histoire du mot », Hommage à Lucien
Febvre. Éventail de l’histoire vivante, Armand Colin, Paris 1953, τομ.1, p. 47-54.
Bernier M.-A., « Lumières et histoire ou les métamorphoses de l’exemplarité »,
Lumières et histoire, T. Coignard, P. Davis, A. C. Montoya (dir.), Paris, Honoré
Champion, 2010, p. 7-21.
76
Binoche, B., Les trois sources des philosophies de l’histoire (1764-1798), PUF, Paris
1994
Binoche, B., Tinland, F. (éds.), Sens du devenir et pensée de l’histoire au temps des
Lumières, Champ Vallon, Seyssel 2000
Binoche, B. (éd.), L’homme perfectible, Champ Vallon, Seyssel 2004
Binoche, B. « Histoire, croyance, légitimation », Études théologiques et religieuses, 4,
2000 (ελλθνικά)
Bouineau J., Les toges du pouvoir, ou la Révolution de droit antique, 1789-1799,
Eché, Toulouse 1986
Briant P. Alexandre des Lumières. Fragments d’histoire européenne, « nrf essais »,
Gallimard, 2012.
Cambiano, G., Polis. Histoire d'un modèle politique, Aubier, Paris 2003
Butler E.M., The Tyranny of Greece over Germany. A study on the Influence
Exercised by Greek Art and Poetry over the Great German Writers of the
Eighteenth, Nineteenth and Twentieth Centuries (1935), Beacon Press, Beacon
Hill, Boston 1958.
Certeau, M.de., L’écriture de l’histoire, Gallimard, Paris 1975
Deleuze, G., Différence et répétition (1968), PUF, Paris 2000
Duff T. Plutarch’s Lives : exploring Virtue and Vice, Oxford, Clarendon Press, 1999.
Ehrard, J., L’idée de nature en France (1963), Paris 1970
Febvre, L., Mauss, M. et al. Civilisation. Le mot et l’idée, La Renaissance du livre, Paris
1930
Fumaroli M., « Les abeilles et les araignées », La Querelle des Anciens et des
Modernes, Anne-Marie Lecoq (éd.), Paris, Gallimard, folio classique, 2001.
Flammarion, E., Volpilhac-Auger, C., « L’Antiquité au 18e siècle. État des recherches
et tendances actuelles. La source est un miroir… », Dix-huitième siècle, 27, 1995,
p.5-23
Furet, F., et Ozouf, M., « Civilisation et barbarie selon Gibbon », L’Atelier de l’histoire,
Paris 1982, p. 185-196.
Grafton A., What was History: The Art of History in early modern Europe, Cambridge
University Press 2007.
Grell, Ch., Le Dix-huitième siècle et l’antiquité en France, 1680-1789, Voltaire
Foundation, Oxford 1995, 2 vols.
Guerci, L., Libertà degli antichi e libertà dei moderni. Sparta, Atene e i « philosophes »
nella Francia del Settecento, Naples 1979
Guion B., Du bon usage de l’histoire : histoire, morale et politique à l’âge classique »,
Paris, Honoré Champion, 2008.
— , « Historia magistra vitae ? De l’utilité de l’histoire antique selon les Modernes »,
Séries et variations. Études littéraires offertes à Sylvain Menant, L. Fraisse (dir.),
PUPS, 2010, p. 59-70.
Hartog, F., « La Révolution française et l’Antiquité. Avenir d’une illusion ou
cheminement d’un quiproquo ? » in Avlami, C. (éd.), L’Antiquité grecque au XIXe
siècle : un exemplum contesté ? L’Harmattan, Collection « La philosophie en
commun », Paris, 2000
Hartog, F., « Time, History and the Writing of History : the Order of Time », KVHAA
Konferenser 37:95-113, Stockholm, 1996, p.95-113.
77
Hartog, F., Régimes d’historicité. Présentisme et expériences du temps, Seuil, Paris
2003.
Hirschman, A., Les passions et les intérêts. Justifications politiques du capitalisme
avant son apogée (1977), PUF, Paris 1980
Huppert G., The idea of perfect History: Historical Erudition and Historical Philosophy
in Renaissance France, University of Illinois Press, 1970.
Jauss, H.R., « La ‘modernité’ dans la tradition littéraire et la conscience
d’aujourd’hui » (1974), Pour une esthétique de la réception, Paris 1990, p. 173-
229.
Koselleck R., « Historia magistra vitae ». De la dissolution du « topos » dans l’histoire
moderne en mouvement » inLe futur passé. Contribution à la sémantique des
temps historiques (1979), éd. de l'E.H.E.S.S., Paris 1990 (αγγλικά, γερμανικά)
Koselleck R., « Critères historiques du concept de « révolution » des Temps
modernes » in Le futur passé. Contribution à la sémantique des temps historiques
(1979), éd. de l'E.H.E.S.S., Paris 1990. (αγγλικά, γερμανικά)
Koselleck R., L'expérience de l'histoire, Gallimard/Le Seuil, Paris 1997
Le Goff, J., « Antique (ancien)/moderne » (1977), Histoire et mémoire, Paris 1988, p.
59-103
Levine, J. M., The Battle of the Books. History and Literature in the Augustan Age,
Cornell University Press, Ithaca and London 1991.
— ,The autonomy of History: Truth and Method from Erasmus to Gibbon, Chicago
Leduc-Fayette, J.-J. Rousseau et le mythe de l’Antiquité, Vrin, Paris 1974.
Loraux, N. et Vidal-Naquet, P., « La formation de l’Athènes bourgeoise : essai
d’historiographie 1750-1850 », La démocratie grecque vue d’ailleurs, Flammarion,
Paris
1990, p. 161-209 (ελλθνικά)
May G., « L’histoire a-t-elle engendré le roman? Aspects français de la question au
seuil du siècle des Lumières », Revue d’histoire littéraire de la France, avril - juin
1955, 55 (2), p. 155-176.
Mericam – Bourdet M., Voltaire et l’écriture de l’histoire : un enjeu politique, Voltaire
Foundation, SVEC 2012/02, Oxford.
Nadel, G.H., « Philosophy of history before Historicism », History and Theory, vol.3, 3,
1964, p.291-315
Moreau, P.-F., (éd.), Le scepticisme au XVIe et XVIIe siècle. Le retour des philosophies
antiques à l’âge classique, Albin Michel, Paris 2001, t.2.
Momigliano, A., Problèmes d’historiographie ancienne et moderne, Gallimard, Paris
1983.
Mossé, Cl., L’Antiquité dans la Révolution française, Albin Michel, Paris 1989.
Nietzsche, F., « De l’utilité et des inconvénients de l’histoire pour la vie » (1874),
Considérations inactuelles, II, Œuvres philosophiques complètes, P.Rusch (tr.),
Paris, 1990 (γερμανικά, αγγλικά, ελλθνικά)
Pocock, J.G.A., Virtue, commerce and History. Essays on Political Thought and
History, Chiefly in the Eighteenth Century (1985), Cambridge University Press,
Cambridge 1995
Pomian, K., L’ordre du temps, Gallimard, Paris 1984.
Popkin, R.H., The high road to Pyrrhonism, 1993.
78
Popkin, R.H. & Vanderjagt, A..(éds.), Scepticism and irreligion in the seventeenth and
eighteenth centuries, E.J.Brill, Leiden ; New York; Köln, 1993.
Rancière, J., « Le concept d’anachronisme et la vérité de l’histoire », Inactuel, 6, 1996
Raskolnikoff, M., Histoire romaine et critique historique dans l’Europe des Lumières,
École Française de Rome, Strasbourg 1992
Raskolnikoff, M., « L’ « adoration » des Romains sous la Révolution française et la
réaction de Volney et des Idéologue », Des Anciens et Des Modernes, Publications
de la Sorbonne, Paris 1990.
Rawson, E., The Spartan Tradition in European thought, Clarendon Press, Oxford,
1991.
Roberts, J.T., Athens on Trial. The Antidemocratic Tradition in Western Thought,
Princeton University Press, Princeton 1994. (ελλθνικά)
Ricoeur, P., La mémoire, l’histoire, l’oubli, Seuil, Paris 2000.
Secretan, Ph., L’Analogie, PUF, Paris 1984
Schlobach J., Zyklentheorie und Epochenmetaphorik : Studien zur bildlichen Sprache
des Geschichtsreflexion in Frankreich von der Renaissance bis zur Frühaufklärung,
W.Fink, Munich 1980
Starobinski, J., « Le mot Civilisation », Le temps de la réflexion, 4, 1983, ς. 13-51.
Stierle K., « L’histoire comme exemple, l’exemple comme histoire », Poétique, no 10,
1972, p. 176-198.
Vidal-Naquet, P., « Tradition de la démocratie grecque », in M.I.Finley, Démocratie
antique et démocratie moderne, Payot, Paris 1976, p. 7-46.
Vidal-Naquet, P., La démocratie grecque vue d’ailleurs, Flammarion, Paris 1990.
(ελλθνικά)
Volpilhac-Auger C., « D’Histoire en Vie. La biographie parmi les genres de l’histoire
(XVIIee – XVIIIe siècles) », Usages des Vies. Le biographique hier et aujourd’hui (XVIIe –
XXIe siècle), Sarah Mombert et Michèle Rosellini (dir.), Presses Universitaires du
Mirail, 2012, p. 33-61.
Θ αξιολόγθςθ των φοιτθτϊν βαςίηεται ςτθν εργαςία που κα παρουςιάςουν
προφορικά ωσ workinprogress (20%) και ςτθν γραπτι τθσ εκδοχι (80%) που
κατατίκεται κατά τθν διάρκεια τθσ εξεταςτικισ περιόδου του Φεβρουαρίου ι ςτισ
επαναλθπτικζσ εξετάςεισ του Χεπτεμβρίου. Σι εργαςίεσ (ατομικζσ ι ομαδικζσ 2
ατόμων) πθγάηουν από τθν μελζτθ τθσ βιβλιογραφίασ και το ευρωπαϊκό ερευνθτικό
πρόγραμμα
BibliothecaAcademicaTranslationum.Traductionsetcirculationdessavoirssurl’Antiquité
gréco-romainedansl’EuropedesXVIIIeetXIXesiècles(βλ.http://bat.ehess.fr)
●
79
Νάςια Γιακωβάκθ
Ο ΕΣΑΙΡΙ΢ΜΟ΢ ΢ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΢ΣΗΝ ΕΠΟΧΗ ΣΩΝ ΕΠΑΝΑ΢ΣΑ΢ΕΩΝ
Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΢ΣΟ ΔΙΕΘΝΕ΢ ΣΗ΢ ΠΛΑΙ΢ΙΟ
11Π292
Περιεχόμενο και ςκοπόσ του ςεμιναρίου

Ψο μεταπτυχιακό ςεμινάριο φζρνει ςτο προςκινιο ζνα οικείο μεν, αλλά
μάλλον αςυνικιςτο, αν όχι περικωριοποιθμζνο ερευνθτικά, ελλθνικό παράδειγμα
από τισ απαρχζσ τθσ νεωτερικισ πολιτικισ οργάνωςθσ και κινθτοποίθςθσ, τθ Φιλικι
Εταιρεία (1814-1821). Θ ςθμαςία τθσ Φιλικισ Εταιρείασ για τθν οργάνωςθ τθσ
πρϊτθσ επιτυχοφσ εκνικισ επανάςταςθσ ςτθν Ευρϊπθ ςτα χρόνια τθσ
Υαλινόρκωςθσ είναι αναγνωριςμζνθ και αδιαμφιςβιτθτθ. Εδϊ κα μασ απαςχολιςει
αυτι κακ’ εαυτι, ωσ νζα μορφι ςυλλογικισ δράςθσ και όχι τόςο ωσ ειςαγωγι ςτθν
Επανάςταςθ του 1821. Χτο επίκεντρο του ενδιαφζροντοσ κα τεκεί το πρόβλθμα
τόςο των απαρχϊν τθσ ςυλλογικισ πολιτικισ κινθτοποίθςθσ, και μάλιςτα ςτθ μορφι
των μυςτικϊν επαναςτατικϊν πολιτικϊν οργανϊςεων (όπωσ εκείνεσ των
Ξαρμπονάρων) όςο και θ διαπλοκι τουσ με άλλεσ μορφζσ ςυλλογικϊν κοινωνικϊν
δράςεων, τθν ανάδυςθ του «εταιριςμοφ» και των εκελοφςιων ενϊςεων ςτθν
πολυμορφία τουσ (με ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτον ελευκεροτεκτονιςμό). Χυγχρόνωσ, κα
χρθςιμοποιιςουμε το παράδειγμα τθσ Εταιρείασ, των Ελλινων Εταιριςτϊν, για να
διατυπϊςουμε γενικότερα ερωτιματα για τουσ τρόπουσ με τουσ οποίουσ γεννιζται
θ ανάγκθ και θ δυνατότθτα ανάλθψθσ πολιτικισ δράςθσ ςτα χρόνια τθσ
νεωτερικότθτασ.
Χκοπόσ του ςεμιναρίου είναι να επιςκεφκεί ζναν «παγωμζνο τόπο» τθσ
εκνικισ ιςτορίασ με φρζςκια ματιά προκειμζνου να προβλθματίςει για τουσ
κοινωνικοφσ και πολιτικοφσ όρουσ μζςα ςτουσ οποίουσ θ εμφάνιςθ τθσ πρωτότυπθσ
και τόςο δραςτικισ ςυνωμοτικισ πολιτικισ οργάνωςθσ μεταξφ των Ελλινων
κατζςτθ δυνατι. Βαςικι επιδίωξθ κα είναι θ κατά το δυνατόν πλθρζςτερθ γνωριμία
με τθν ίδια τθν Εταιρεία, τθ δθμιουργία, τθν ανάπτυξθ, τθν κοινωνικι ςφνκεςθ, τισ
πρακτικζσ τθσ και τθν πορεία τθσ ζωσ το πζραςμα ςτθ δράςθ. Θ ανανεωτικι ματιά
απζναντι ςτθν κοινωνικι και πολιτικι αλλαγι προκφπτει από τθν απόπειρα ζνταξθσ
και ςυςχζτιςθσ τθσ Εταιρείασ με τα ιδιαίτερα ελλθνικά, τα ευρφτερα οκωμανικά,
αλλά και τα ευρωπαϊκά ςυμφραηόμενα μιασ ςυναρπαςτικισ εποχισ, τθσ Εποχισ των
Επαναςτάςεων, ςτθν ειδικότερθ ςυγκυρία του περάςματοσ από τουσ
ναπολεόντειουσ πολζμουσ ςτθ μεταναπολεόντεια εποχι.
Μαθηςιακά αποτελζςματα
Χτουσ φοιτθτζσ/τριεσ το μάκθμα προςφζρει ταυτόχρονα:
Αφενόσ, μία πρϊτθσ τάξεωσ ευκαιρία εξοικείωςθσ ςτθν πράξθ με τισ
μεκόδουσ τθσ ιςτορικισ ζρευνασ.
Αφετζρου, μια ςυνοπτικι (αλλά εισ βάκοσ) ειςαγωγι ςε μια περίοδο
κακοριςτικι, όχι μόνο για τθ ςφγχρονθ Ελλάδα, αλλά για τθν ιςτορία τθσ νεότερθσ
Ευρϊπθσ και τθ διαμόρφωςθ του ςφγχρονου κόςμου,.
Υιο ςυγκεκριμζνα το ςεμινάριο αυτό ςυμβάλει:
Χτθ βιβλιογραφικι εποπτεία τθσ Εποχισ των Επαναςτάςεων (με ζμφαςθ το «Υρϊτο
Ξφμα των Επαναςτάςεων» και τθ «Φιλελεφκερθ Διεκνι»)
80
Χτθν επαφι με τθ πλοφςια διεκνι ιςτοριογραφικι παραγωγι γφρω από τον
εταιριςμό, τον τεκτονιςμό και τθ δθμόςια ςφαίρα
Χτθν ανάπτυξθ ερευνθτικϊν δεξιοτιτων μζςα από τθν ανάλυςθ και επεξεργαςία
πρωτογενϊν πθγϊν (δθμοςιευμζνων και μθ)
Χτθν κατανόθςθ του γεωπολιτικοφ παράγοντα ςε ςυνάφεια με τον οποίο
αναπτφςςεται θ δράςθ κ κινθτοποίθςθ τθσ Εταιρείασ, άρα και ςτθν εξοικείωςθ με
τθν ιςτορικι γεωγραφία τθσ ευρφτερθσ ανατολικισ Πεςογείου
(ςυμπεριλαμβανομζνθσ και τθσ Παφρθσ Κάλαςςασ).
Χτθν ζνταξθ τθσ ελλθνικισ περίπτωςθσ ςτο διεκνζσ/ευρωπαϊκό περιβάλλον
Χτθν καλλιζργεια τθσ ςυγκριτικισ οπτικισ ςτθ μελζτθ τθσ κοινωνικισ και πολιτικισ
αλλαγισ.
Αρσ, Γκρζγκορυ, Θ Φιλικι Εταιρεία ςτθ ΢ωςία, Ακινα 2011 (αϋ ρωςικι ζκδ.: 19070)
Frangos G., "The Philiki Etairia: A Premature National Coalition", ςτο R. Clogg (επιμ),
The Struggle for Greek Independence, Οονδίνο 1973, 87-103 (βλ. καιΛΕΕ, τ. ΛΑϋ).
Hobsbawm, Εric, Θ εποχι των επαναςτάςεων, 1789-1848, Ακινα 2015 (νζα ζκδοςθ).
Hobsbawm, Εric, Primitive Rebels, Οονδίνο 1959.
Ξατςιαρδι, Σλγα (επιμ.), Οι πόλεισ των Φιλικϊν. Οι αςτικζσ διαδρομζσ ενόσ
επαναςτατικοφ φαινομζνου, Ακινα 2018.
Ξανδθλϊροσ, Ψάκθσ, Θ Φιλικι Εταιρεία, Ακινα 1926 (ανατφπωςθ, Δρόμων 2016).
Ξιτρομθλίδθσ, Υαςχάλθσ, Θ Γαλλικι Επανάςταςθ και θ Ροτιοανατολικι Ευρϊπθ,
Ακινα 2000 (βϋζκδ).
Πιχαθλάρθσ, Υαναγιϊτθσ, Οι Φιλικοί: Εμμανουιλ Ξάνκοσ, Ραναγιϊτθσ
Αναγνωςτόπουλοσ, Γρθγόριοσ Δικαίοσ, Νικόλαοσ Σκοφφοσ, Ακανάςιοσ Τςακάλωφ,
ςτθ ςειρά Λδρυτζσ τθσ Νεότερθσ Ελλάδασ (επιμ. Β. Υαναγιωτόπουλοσ), Ακινα, 2009.
Υαναγιωτόπουλοσ, Βαςίλθσ, «Θ Φιλικι Εταιρεία. Σργανωτικζσ προχποκζςεισ τθσ
Εκνικισ Επανάςταςθσ», ςτου ιδίου (επιμ.) Λςτορία του Ρζου Ελλθνιςμοφ, τ. 3,
Ακινα 2003.
Υρωτοψάλτθσ Ε.Γ., Θ Φιλικι Εταιρεία, Ακαδθμία Ακθνϊν, Ακινα 1964.
Raeff,Mark, The Decembrist Movement, ΡιουΨηζρςεχ 1966.
Roberts, J.M, The Mythology of the Secret Societies, Οονδίνο 2008 (αϋζκδ: 1972)
Stites, Richard, The Four Horsemen. Riding to Liberty in Post-Napoleonic Europe,
Σξφόρδθ 2014.
Ψοντόρωφ Ρ., Θ Βαλκανικι διάςταςθ τθσ ελλθνικισ επανάςταςθσ του 1821: θ
περίπτωςθ των Βουλγάρων. Ζνασ κατάλογοσ των αγωνιςτϊν ςτθ Πολδοβλαχία
(Αρχεία Σδθςςοφ), Ακινα 1982.
Φιλιμων Λω., Δοκίμιον Λςτορικόν περί τθσ Φιλικισ Εταιρείασ, Ραυπλία 1834.
Φιλιμων Λω., Δοκίμιον Λςτορικόν περί τθσ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, τ. 1, Ακινα
1859.
Yakovaki, Nassia, "The Philiki Etaireia revisited. In search of contexts, national and
international", The Historical Review / La Revue Historique, XI (2014), pp. 171-187.
●
81
Χρυςάφθσ Ιορδάνογλου
ΜΕΣΕΜΦΤΛΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΗ΢ ΕΛΛΑΔΑ΢
11Π045

Ψο αντικείμενο του μακιματοσ είναι θ Πετεμφυλιακι Σικονομικι Λςτορία τθσ
Ελλάδασ από το 1950 μζχρι τθν κρίςθ. Ψο μάκθμα επιχειρεί: α) να παρουςιάςει το τι
ζγινε ςτθ διάρκεια τθσ περιόδου 1950-2009 (και ειδικά να παρουςιάςει τισ
επιδόςεισ τθσ οικονομίασ όπωσ αυτζσ προκφπτουν από το ςτατιςτικό υλικό) και β)
να προςφζρει εξθγιςεισ ςχετικά με το γιατί ζγιναν όςα ζγιναν (και, ειδικά, να
εξετάςει το κατά πόςο θ αςκθκείςα πολιτικι επθρζαςε τισ επιδόςεισ τθσ
οικονομίασ). Θ αφιγθςθ είναι βαςικά χρονολογικι. Υίςω από τθν χρονολογικι
αφιγθςθ όμωσ υπάρχει δομι και μζκοδοσ. Θ μζκοδοσ είναι θ αντιπαραβολι των
επιδόςεων τθσ οικονομίασ ςτθν εκάςτοτε ιςτορικι φάςθ με το κακεςτϊσ
οικονομικισ πολιτικισ που επικρατοφςε ςτθν αντίςτοιχθ φάςθ. Ψο ςθμείο
αφετθρίασ του μακιματοσ είναι οι αναπτυξιακζσ επιδόςεισ τθσ οικονομίασ. Πε
βάςθ αυτζσ, θ προ κρίςθσ μετεμφυλιακι ιςτορία τθσ Ελλάδασ μπορεί να
διαχωριςτεί ςε τζςςερισ φάςεισ: 1) 1953-73, φάςθ ταχείασ ανάπτυξθσ, 2) 1974-80,
επιβράδυνςθ, 3) 1981-94, ςχεδόν πλιρθσ αναπτυξιακι ςταςιμότθτα, 4) 1995-2007,
ανάκαμψθ. Σι επιδόςεισ τθσ οικονομίασ αντιπαραβάλλονται με τα κακεςτϊτα
οικονομικισ πολιτικισ (το πλζγμα ςτρατθγικϊν ςτόχων και μόνιμων
χαρακτθριςτικϊν τθσ οικονομικισ πολιτικισ) που διαδοχικά ίςχυςαν ςτθν
εξεταηόμενθ ιςτορικι περίοδο. Αυτά ιταν: 1) 1953-73, το κακεςτϊσ τθσ ςτακερισ
ιςοτιμίασ δραχμισ-δολαρίου, 2) 1974-1990, το κακεςτϊσ τθσ ταχείασ διολίςκθςθσ
του νομίςματοσ, 3) 1990-2000, το κακεςτϊσ τθσ «ςκλθρισ» δραχμισ, 4) 2000-2009,
το κακεςτϊσ του ευρϊ. Σ ςκοπόσ τθσ αντιπαραβολισ είναι θ εξαγωγι
ςυμπεραςμάτων για το ποιεσ πολιτικζσ μοιάηει να απζδωςαν και ποιεσ όχι.
Ενότθτεσ
1 Ειςαγωγι.
Θ κατάςταςθ τθσ οικονομίασ τθν επαφριον τθσ λιξθσ του εμφυλίου
2 πολζμου.
3 1952-53. Πια κρίςιμθ διετία.
4 Ψο κακεςτϊσ τθσ περιόδου 1953-73, ςτόχοι και κανόνεσ του παιχνιδιοφ.
5 Διαφορζσ ζμφαςθσ. Θ πολιτικι των ΕΦΕ, Ξεντρου και δικτατορίασ.
6 Θ εξζλιξθ των βαςικϊν μεγεκϊν τθσ οικονομίασ. 1953-73
7 Θ εξζλιξθ των βαςικϊν τομζων τθσ οικονομίασ. 1953-73
Ψο ςθμείο καμπισ του 1973-4 και οι επιδόςεισ τθσ οικονομίασ τθν περίοδο
8 1974-2000.
9 Επιβράδυνςθ των ρυκμϊν ανάπτυξθσ. 1974-80. Ζνταξθ ςτθν ΕΣΞ.
10 Θ δεκαετία του 80.
11 Αξιολόγθςθ τθσ περιόδου 1974-90.
12 1990-2000. Θ πορεία προσ τθν ΣΡΕ.
13 Διαρκρωτικζσ αλλαγζσ και διαρκρωτικζσ αγκυλϊςεισ
14 Ψο κακεςτϊσ του ευρϊ και οικανόνεσ του.
82
15 Σι επιδόςεισ τθσ οικονομίασ 2000-9 και θ πορεία προσ τθν κρίςθ.

Ψα μακθςιακά αποτελζςματα που επιδιϊκεται να πετφχει ο φοιτθτισ /τρια με τθν
παρακολοφκθςθ του μακιματοσ είναι τα ακόλουκα:
 Θ απόκτθςθ μιασ ςαφοφσ εικόνασ των επιδόςεων τθσ οικονομίασ και των
διαφοροποιιςεων των επιδόςεων αυτϊν μζςα ςτο χρόνο.
 Θ διαμόρφωςθ μιασ ικανοποιθτικισ ιδζασ για τα κακεςτϊτα πολιτικισ που
εφαρμόςτθκαν ςτισ αλλθλοδιάδοχεσ υποπεριόδουσ τθσ μετεμφυλιακισ ιςτορίασ μασ. Υοιοι
ιταν οι ςτόχοι και οι κανόνεσ που διείπαν τθν άςκθςθ τθσ οικονομικισ πολιτικισ ςτο
κακζνα από αυτά. Υοιεσ ιταν οιδιαφορζσ μεταξφ τουσ.
 Θ απόκτθςθ μιασ εικόνασ για τα ςθμεία καμπισ ζπειτα από τα οποία οι επιδόςεισ
και θ ςυμπεριφορά τθσ οικονομίασ αλλάηουν δραςτικά.
 Θ απόκτθςθ μιασ εικόνασ για τα ςθμεία καμπισ μετά τα οποία το κακεςτϊσ
πολιτικισ αλλάηει ριηικά και θ διαμόρφωςθ μιασ ιδζασ ςχετικά με το γιατί ςυμβαίνει αυτό.
 Θ ςυηιτθςθ πικανϊν ερμθνειϊν του γιατί κάποια κακεςτϊτα μοιάηει να απζδωςαν
από οικονομικι άποψθ και κάποια μοιάηει να ςυνειςζφεραν ςτθν επιδείνωςθ των
επιδόςεων τθσ οικονομίασ.
Κφρια Βιβλιογραφία.
Ψα κείμενα του υπό προετοιμαςία ζργου του Χ. Λορδάνογλου με τίτλο:
Μετεμφυλιακι Οικονομικι Λςτορία τθσ Ελλάδασ. Ψα κείμενα απςτζλλονται ζγκαιρα
ςτουσ φοιτθτζσ ςε θλεκτρονικι μορφι.
Ρρόςκετθ βιβλιογραφία .
 Ξαηάκοσ Υάνοσ (2001), Ανάμεςα ςε Ξράτοσ και Αγορά. Σικονομία και Σικονομικι
Υολιτικι ςτθ Πεταπολεμικι Ελλάδα, 1944-2000 Εκδόςεισ Υατάκθ.
 Αλογοςκοφφθσ Γ. και Οαηαρζτου Χ (2002), Θ ΔΦΑΧΠΘ. Από το Φοίνικα ςτο Ευρϊ.
Εκδόςεισ Οιβάνθ.
 Λορδάνογλου Χ. Λ (2003). «Θ Σικονομία 1949-1974. Ανάπτυξθ και Ρομιςματικι
Χτακερότθτα» ςτο: Υαναγιωτόπουλοσ Β (επιμ.), Λςτορία του Ρζου Ελλθνιςμοφ, Ψόμοσ 9οσ,
ςελ. 59-86. Εκδόςεισ Ελλθνικά Γράμματα, Ακινα.
 Λορδάνογλου Χ. Λ, (2003), «Θ οικονομία 1974-2000. Επιβράδυνςθ - Χταςιμότθτα -
Ανάκαμψθ», Λςτορία του Νζου Ελλθνιςμοφ 1770-2000, τόμοσ 10, Ελλθνικά Γράμματα,
Ακινα. ςελ. 65-100.
Χτο τζλοσ του εξαμινου οι φοιτθτζσ/ριεσ εξετάηονται προφορικά πάνω ςτο
περιεχόμενο των παραδόςεων. Σι φοιτθτζσ/ριεσ μποροφν επιπρόςκετα να
επιλζξουν να κάνουν εργαςία πάνω ςε κζμα που κακορίηεται ςε ςυνεννόθςθ με τον
διδάςκοντα. Χτθν περίπτωςθ αυτι ο βακμόσ τθσ εργαςίασ αντιςτοιχεί ςτο 50% του
τελικοφ βακμοφ. Ψο υπόλοιπο 50% είναι ο βακμόσ τθσ προφορικισ εξζταςθσ.
●
83
Θανάςθσ Καλαφάτθσ
Ι΢ΣΟΡΙΚΗ ΢ΤΓΚΡΟΣΗ΢Η ΣΟΤ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤ ΦΟΙΣΗΣΙΚΟΤ ΚΙΝΗΜΑΣΟ΢ ΚΑΙ Η
ΠΑΡΕΜΒΑ΢Η ΣΟΤ ΢ΣΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΤΝΑΜΙΚΗ ΚΑΣΑ ΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΣΟΤ 20 ου
ΑΙΩΝΑ
11Π218

Χτο ςεμινάριο διερευνάται θ ςυγκρότθςθ και θ παρουςία του φοιτθτικοφ
κινιματοσ, από τισ αρχζσ του 20οφ αιϊνα μζχρι τθν Αποκατάςταςθ τθσ Δθμοκρατίασ
το 1974, ωσ αυτόνομου ςυλλογικοφ υποκειμζνου και δίνεται ζμφαςθ ςτουσ
παράγοντεσ που οδθγοφν ςτθν πολιτικοποίθςθ του φοιτθτικοφ ςϊματοσ ςε κάκε
δεκαετία. Σ τρόποσ ςυγκρότθςθσ και παρζμβαςθσ τθσ φοιτθτικισ νεολαίασ
μελετάται ςε ιςτοριογραφικό (κεωρία τθσ νεότθτασ και των νεολαιίςτικων
κινθμάτων) αλλά και ςε εμπειρικό επίπεδο, με τθν ζννοια τθσ εξειδίκευςθσ του
προβλθματιςμοφ ςε εντοπιςμζνα παραδείγματα του ελλαδικοφ χϊρου τον 20ό
αιϊνα, ςε ςυνάρτθςθ με τθν εκπαιδευτικι και με τθ γενικότερθ δθμοςιονομικι
πολιτικι που εφαρμόηουν οι ελλθνικζσ κυβερνιςεισ κατά καιροφσ. Υρόκειται για
μια μακρά και πολυςφνκετθ διαδικαςία ενςωμάτωςθσ τθσ δράςθσ των
νεολαιίςτικων οργανϊςεων και κυρίωσ των φοιτθτικϊν ςυλλόγων ςτθν κοινωνικι
δυναμικι.
Χε ειδικό κφκλο μακθμάτων εξετάηονται:
1. Θ νεολαία ωσ αυτόνομο ςυλλογικό υποκείμενο: Κεωρθτικζσ προςεγγίςεισ και

ιςτοριογραφικζσ καταγραφζσ. Σριοκζτθςθ τθσ ζννοιασ του Φοιτθτικοφ Ξινιματοσ.
Υολιτικζσ ευκαιρίεσ, ρεπερτόρια δράςθσ και νοθματικζσ πλαιςιϊςεισ.
2. Αναφορά ςτισ αρχειακζσ ςυλλογζσ για τθ νεολαία, που απόκεινται ςε ιδιωτικοφσ
και δθμόςιουσ αρχειακοφσ φορείσ και ςτθ ςθμαςία τθσ αξιοποίθςθσ των τεκμθρίων
που περιζχουν.
3. Ψα διαφορετικά και τα κοινά ςτοιχεία που χαρακτθρίηουν τουσ τρείσ τφπουσ
οργανϊςεων τθσ νεολαίασ: αγροτικι, εργατικι, φοιτθτικι.
4. Ψο Φοιτθτικό Ξίνθμα ςτα τζλθ του 19ου - αρχζσ 20οφ αιϊνα. Ψο εργατικό κίνθμα
και θ ςοςιαλιςτικι ιδεολογία και ο αντίκτυπόσ τουσ ςτο χϊρο των πανεπιςτθμίων.
Φοιτθτικι Χυντροφιά, Γλωςςικό Ηιτθμα και Δθμοτικιςτικό Ξίνθμα (1910 - 1920).
5. Φοιτθτικζσ οργανϊςεισ και ςφλλογοι ςτον Πεςοπόλεμο. Ψο παράδειγμα τθσ
Σμοςπονδίασ Ξομμουνιςτικϊν Ρεολαίων Ελλάδοσ (ΣΞΡΕ).
6. Θ επιρροι τθσ αντικομουνιςτικισ και εκνικιςτικισ ιδεολογίασ ςτον φοιτθτικό
χϊρο. Θ περίπτωςθ τθσ Εκνικισ Σργάνωςθσ Ρεολαίασ (ΕΣΡ) τθσ 4θσ Αυγοφςτου.
7. Φοιτθτικζσ οργανϊςεισ ςτθν Ξατοχι και θ εμπειρία τθσ Αντίςταςθσ. Ψο
παράδειγμα τθσ Ενιαίασ Υανελλαδικισ Σργάνωςθσ Ρζων (ΕΥΣΡ).
8. Υροςπάκειεσ αναςυγκρότθςθσ του φοιτθτικοφ κινιματοσ κατά τθν μετεμφυλιακι
περίοδο. Θ καταλυτικι ςθμαςία των φοιτθτικϊν κινθτοποιιςεων για τθν Ξφπρο τθ
δεκαετία του 1950.
84
9. Ζνα πολιτικοποιθμζνο φοιτθτικό κίνθμα (1961 - 1963). «114» και «15% για τθν
Υαιδεία». Ξεντρικι και τοπικι Ανάπτυξθ (το Δϋ Υανςπουδαςτικό Χυνζδριο και θ
ίδρυςθ τθσ Εκνικισ Φοιτθτικισ Ζνωςθσ Ελλάδοσ ΕΦΕΕ).
10. Ψοπικοί ςπουδαςτικοί ςφλλογοι.
11. Ψο φοιτθτικό κίνθμα ςε κρίςθ, θ ανάκαμψθ τθσ περιόδου των Λουλιανϊν και θ
εςωςτρζφεια του 1966.
12. Αντιδικτατορικό Φοιτθτικό Ξίνθμα: Σι πρϊτεσ πράξεισ τθσ φοιτθτικισ
αντιδικτατορικισ αντίςταςθσ, οι καταλιψεισ τθσ Ρομικισ και θ Εξζγερςθ του
Υολυτεχνείου.
13. Αποτίμθςθ τθσ παρουςίασ των φοιτθτικϊν κινθμάτων ςτθν Ελλάδα του 20οφ
αιϊνα. Υαρουςίαςθ ςεμιναριακϊν εργαςιϊν.
Α. Χε ζνα πρϊτο επίπεδο να ςυμβάλει ςτθ διαμόρφωςθ νζων ιςτορικϊν ςτο χϊρο
των κοινωνικϊν κινθμάτων, ςυγκεκριμζνα των κινθμάτων νεολαίασ, ιδιαίτερα για
τθν περίοδο 19οσ-20όσ αιϊνασ.
Β. Υροκειμζνου να βοθκθκεί ο πρϊτοσ ςτόχοσ, τίκεται ωσ δευτερεφουςα επιδίωξθ
να αποκτιςουν οι υποψιφιοι τθν αναγκαία κεωρθτικι κατάρτιςθ, τθν ικανότθτα
ςφνκεςθσ και ανάλυςθσ των ιςτορικϊν δεδομζνων με τθν εξοικείωςθ ςτθ χριςθ των
αρχειακϊν πθγϊν.

Πε τθν επιτυχι ολοκλιρωςθ του ςεμιναρίου επιδιϊκεται οι μεταπτυχιακοί φοιτθτζσ
να μποροφν να αναπτφξουν ικανοποιθτικά ζνα κζμα που κα τουσ επιτρζψει να
εξοικειωκοφν ςυςτθματικά ςτθ ςυγκζντρωςθ και επεξεργαςία ςτατιςτικϊν και
αρχειακϊν ςτοιχείων. Επίςθσ, να καταςτοφν ικανοί να αξιολογοφν κριτικά τισ πθγζσ
και να ςυνδυάηουν τθ κεωρία με τα εμπειρικά δεδομζνα, ϊςτε να ελζγχουν τισ
υποκζςεισ εργαςίασ τουσ. Ακόμθ, να αξιοποιοφν διαδικτυακά κείμενα και
γενικότερα τθν ελλθνικι και ξζνθ βιβλιογραφία ςτο ςυγκεκριμζνο επιςτθμονικό
πεδίο. Ψελικά να εξοπλίηονται με μεκόδουσ παραγωγισ ιςτορικοφ ζργου και
ταυτόχρονα κριτικισ των υπαρχόντων δθμοςιευμάτων. Γενικά να προαχκεί θ
δυνατότθτα ζκφραςθσ επιςτθμονικοφ λόγου με τεκμθριωμζνεσ απόψεισ ςτο
πλαίςιο των ςυηθτιςεων του ςεμιναρίου.
- UgoFabietti, «Θ οικοδόμθςθ τθσ νεότθτασ. Πια ανκρωπολογικι προοπτικι»,
Λςτορικότθτα τθσ παιδικισ θλικίασ και τθσ νεότθτασ, Λςτορικό Αρχείο
Ελλθνικισ Ρεολαίασ, Γενικι Γραμματεία Ρζασ Γενιάσ, Ψόμοσ Αϋ, Ακινα 1986,
ςελ. 115 - 123.
- EmilioGentile, Φαςιςμόσ: Λςτορία και ερμθνεία, Ευάγγελοσ Ξατςιφόσ (μτφρ.),

Εκδόςεισ Γνϊςθ, Ακινα 2007.
- JoseGentilDaSilva, «H ιςτορικότθτα τθσ παιδικισ θλικίασ και τθσ νεότθτασ

ςτθν πρόςφατθ ιςτορικι παραγωγι», Λςτορικότθτα τθσ παιδικισ θλικίασ και
τθσ νεότθτασ, Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ, Γενικι Γραμματεία Ρζασ
Γενιάσ, Ψόμοσ Αϋ, Ακινα 1986, ςελ. 37 - 78.
85
- Ζφθ Αβδελά, «Χτοιχεία για τθν εργαςία των γυναικϊν ςτο Πεςοπόλεμο :
όψεισ και κζςεισ», Γιϊργοσ Παυρογορδάτοσ - Χριςτοσ Χατηθιωςιφ (επιμ.),
Βενιηελιςμόσ και αςτικόσ εκςυγχρονιςμόσ, Υανεπιςτθμιακζσ Εκδόςεισ Ξριτθσ,
Θράκλειο 1988.
- Βαγγζλθσ Αγγελισ - Σλφμπιοσ Δαφζρμοσ (επιμ.), Πνειρο ιταν : Το

αντιδικτατορικό φοιτθτικό κίνθμα και το Ρολυτεχνείο με το βλζμμα των
πρωτεργατϊν, Εκδόςεισ Γαβριθλίδθσ, Ακινα 2003.
- Βαγγζλθσ Αγγελισ, Μεταξικι Ρροπαγάνδα και Νεολαία 1936 - 1940,

αδθμοςίευτθ διδακτορικι διατριβι, Υάντειο Υανεπιςτιμιο Ξοινωνικϊν και
Υολιτικϊν Επιςτθμϊν, Ψμιμα Υολιτικισ Επιςτιμθσ και Λςτορίασ, Ακινα 2004.
- Ρίκοσ Αλιβιηάτοσ, Οι πολιτικοί κεςμοί ςε κρίςθ (1922 - 1974), όψεισ τθσ

ελλθνικισ εμπειρίασ, Βενετία Χταυροποφλου (μτφρ.), Αριςτόβουλοσ Πάνεςθσ
(πρόλογοσ), Εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα 1983.
- Υζτροσ Ανταίοσ (Χταφροσ Γιαννακόπουλοσ), Συμβολι ςτθν ιςτορία τθσ ΕΡΟΝ :

Βιϊματα, Ντοκουμζντα, Μαρτυρίεσ, τόμοσ ΑΛ, ΑΛΛ, Βϋ, Εκδόςεισ Ξαςτανιϊτθσ,
Ακινα 1977 - 1979.
- Βενετία Αποςτολίδου, «Σ Ξωςτισ Υαλαμάσ και το Υανεπιςτιμιο»,

Ρανεπιςτιμιο, Λδεολογία και Ραιδεία. Λςτορικι διάςταςθ και Ρροοπτικζσ,
Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ, Γενικι Γραμματεία Ρζασ Γενιάσ, Ακινα
1989 (ψθφιοποιθμζνο ςτον Ξόμβο του Λςτορικοφ Αρχείου Ελλθνικισ
Ρεολαίασ (ΛΑΕΡ).
- Άλκθςτισ Βερζβθ, «Ευαγγελικά και Σρεςτειακά. Ψο χρονικό των γεγονότων».

Εταιρεία Χπουδϊν Ρεοελλθνικοφ Υολιτιςμοφ και Γενικισ Υαιδείασ (Χχολι
Πωραΐτθ), Ευαγγελικά (1901) - Ορεςτειακά (1903) : Νεωτερικζσ πιζςεισ και
Κοινωνικζσ αντιςτάςεισ, Ακινα 2005, ςελ. 27 - 42.
- Υολυμζρθσ Βόγλθσ (επιμ.), Θ εποχι των ριξεων : Θ ελλθνικι κοινωνία ςτθ

δεκαετία του 1940, Εκδόςεισ Επίκεντρο, Ακινα 2012.
- Γιάνθσ Γιανουλόπουλοσ, «Πζρεσ του 114», Αρχειοτάξιο 9 (Πάιοσ 2007).
- Γιάνθσ Γιανουλόπουλοσ, «Ψο ελλθνικό παρακράτοσ και θ μακρά ιςτορία του,

το φοιτθτικό κίνθμα των αρχϊν τθσ δεκαετίασ του 1960 : θ δολοφονία του
Γρθγόρθ Οαμπράκθ», Δολοφονία Λαμπράκθ, θ ιςτορικι ςυηιτθςθ 50 χρόνια
μετά, Μδρυμα τθσ Βουλισ των Ελλινων για τον Ξοινοβουλευτιςμό και τθ
Δθμοκρατία, Εκδόςεισ Ευραςία, Ακινα 2016, ςελ. 139 - 178.
- Σλφμπιοσ Δαφζρμοσ (επιμ.), Φοιτθτζσ και Δικτατορία : To Αντιδικτατορικό

Φοιτθτικό Κίνθμα 1972 - 1973, Εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα 1999.
- Θ Δικτατορία 1967 - 1974. Ρολιτικζσ Ρρακτικζσ - Λδεολογικόσ Λόγοσ -

Αντίςταςθ, Ελλθνικι Εταιρεία Υολιτικισ Επιςτιμθσ, ειςαγωγι - επιμ. : Γιάννα
Ακαναςάτου, Άλκθσ Φιγοσ, Πάκθσ Χεφεριάδθσ, Εκδόςεισ Ξαςτανιϊτθ, Ακινα
1999.
86
- Άγγελοσ Ελεφάντθσ, Θ επαγγελία τθσ αδφνατθσ επανάςταςθσ. ΚΚΕ και
Αςτιςμόσ ςτο Μεςοπόλεμο, Εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα 1999.
- Εταιρεία Πελζτθσ τθσ Λςτορίασ τθσ Αριςτερισ Ρεολαίασ, Αναδρομζσ, Ετιςια

Ζκδοςθ 1 (Δεκζμβριοσ 2010): Αφιζρωμα: Ρεολαία και δικτατορία 1967 - 1974,
ςελ. 67 - 215.
- Εταιρεία Χπουδϊν Ρεοελλθνικοφ Υολιτιςμοφ και Γενικισ Υαιδείασ (Λδρυτισ :

Χχολι Πωραΐτθ), 1949 - 1967 : Θ Εκρθκτικι Εικοςαετία, Ακινα 2002.
- Χριςτοσ Ηαφείρθσ, Εμείσ του ʼ60 οι Εκδρομείσ, Εκδόςεισ Εξάντασ, Ακινα

2003.
- Κανάςθσ Ξαλαφάτθσ, Από το Λυκόφωσ ςτο Λυκαυγζσ 1944 - 1959. Κοινωνικι

ωρίμανςθ και πολιτικι ςτράτευςθ, Εκδόςεισ Κεμζλιο, Ακινα 2014.
- Ξϊςτασ Ξατςάπθσ, Ιχοι και Απόθχοι : Κοινωνικι Λςτορία του ΢οκ εν ΢ολ
Φαινομζνου ςτθν Ελλάδα, 1956 - 1967, Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ,
Γενικι Γραμματεία Ρζασ Γενιάσ, Λνςτιτοφτο Ρεοελλθνικϊν Ερευνϊν - Εκνικό
Μδρυμα Ερευνϊν, Ακινα 2007.
- Ξϊςτασ Ξατςάπθσ, "Το πρόβλθμα Νεολαία" : Μοντζρνοι Νζοι, Ραράδοςθ και

Αμφιςβιτθςθ ςτθ Μεταπολεμικι Ελλάδα1964 - 1974, Εκδόςεισ Απρόβλεπτεσ,
Ακινα 2013.
- Ξζντρο Παρξιςτικϊν Ερευνϊν, Θ ςοςιαλιςτικι οργάνωςθ Φεντεραςιόν

Κεςςαλονίκθσ, 1909 - 1918. Ηθτιματα γφρω από τθ δράςθ τθσ, Εκδόςεισ
Χφγχρονθ Εποχι, Ακινα 1989.
- Ξωςτισ Ξορνζτθσ, Τα Ραιδιά τθσ Δικτατορίασ. Φοιτθτικι Αντίςταςθ,

Υολιτιςμικζσ Υολιτικζσ και θ μακρά δεκαετία του εξιντα ςτθν Ελλάδα,
Υελαγία Παρκζτου (μτφρ.), Εκδόςεισ Υόλισ, Ακινα 2015.
- Χριςτίνα Ξουλοφρθ, «Θ νεότθτα ωσ ερευνθτικό αντικείμενο : Λςτοριογραφικζσ

αναηθτιςεισ και αρχειακι τεκμθρίωςθ», Χτζφανοσ Χτεφάνου, Ηιςιμοσ
Χυνοδινόσ (επιμ.), Νεολαία και Αρχεία, Ελλθνικι Αρχειακι Εταιρεία, Εταιρεία
Πελζτθσ τθσ Λςτορίασ τθσ Αριςτερισ Ρεολαίασ, Ακινα 2008, ςελ. 19 - 30.
- Ρτοφνια Ξουςίδου - Χταφροσ Χταυρόπουλοσ, Αριςτερι Νεολαία Ελλάδοσ

(1950 - 1953). Απόπειρα ιςτορικισ καταγραφισ, Εκδόςεισ Φιλιππότθ, Ακινα
1993.
- Αντϊνθσ Οιάκοσ, «Χκζψεισ για τθν Λςτορία του Φοιτθτικοφ Ξινιματοσ»,

Ρανεπιςτιμιο : Λδεολογία και Ραιδεία. Λςτορικι Διάςταςθ και Ρροοπτικζσ,
Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ, Γενικι Γραμματεία Ρζασ Γενιάσ, Ψόμοσ
Αϋ, Ακινα 1989, ςελ. 327 - 333.
- Αναςταςία Ουγοφρα, Ρανεπιςτθμιακά Λδρφματα και Φοιτθτικι Δράςθ κατά τα

ζτθ 1940 - 1944, Υάντειο Υανεπιςτιμιο, 2010 (επόπτθσ διδακτορικισ
διατριβισ : Άλκθσ Φιγοσ).
87
- Ακαναςία Ππαλτά, «Θ Εκνικι Σργάνωςθ Ρεολαίασ τθσ 4θσ Αυγοφςτου.
Υροπαγάνδα και Υολιτικι Διαφϊτιςθ. Πια αρχειακι ζρευνα», Χάγκεν
Φλάιςερ και Ρίκοσ Χβορϊνοσ (επιμ.), Θ Ελλάδα 1936 - 1944 : Δικτατορία,
Κατοχι, Αντίςταςθ, Πορφωτικό Λνςτιτοφτο Αγροτικισ Ψραπζηθσ τθσ Ελλάδοσ,
Ακινα 1989, ςελ. 70 - 76.
- Πιχαιλ - Υαναγιϊτθσ Πωραϊτίδθσ, Οι πολιτικζσ νεολαίεσ τθ δεκαετία του

1950 : Ρολιτικόσ Λόγοσ και Κοινωνικζσ Ρρακτικζσ, αδθμοςίευτθ διπλωματικι
εργαςία, Ψμιμα Λςτορίασ, Αρχαιολογίασ και Ξοινωνικισ Ανκρωπολογίασ,
Υανεπιςτιμιο Κεςςαλίασ, Βόλοσ 2010.
- Πιχάλθσ Πωραϊτίδθσ, Το φοιτθτικό κίνθμα ςτθν Ελλάδα : Ρολιτικι

ριηοςπαςτικοποίθςθ και ςυλλογικι δράςθ (1956 - 1964), αδθμοςίευτθ
διδακτορικι διατριβι, (επιβλζπων κακθγθτισ : Υολυμζρθσ Βόγλθσ, Ψμιμα
Λςτορίασ, Αρχαιολογίασ και Ξοινωνικισ Ανκρωπολογίασ, Υανεπιςτιμιο
Κεςςαλίασ, Βόλοσ, Χεπτζμβρθσ 2015.
- Ξϊςτασ Υαλοφκθσ, «Θ Αριςτερι Αντιπολίτευςθ» ςτο ΞΞΕ. Αρχειομαρξιςτζσ

και ςπαρτακιςτζσ», Χριςτοσ Χατηθιωςιφ (επιμ.), Λςτορία τθσ Ελλάδασ του
20ου αιϊνα, Ο Μεςοπόλεμοσ 1922 - 1940, Εκδόςεισ Βιβλιόραμα, Ακινα 2003,
ςελ. 203 - 243.
- Βαςίλθσ Υαναγιωτόπουλοσ, «Αγροτικι Ζξοδοσ και ςχθματιςμόσ τθσ εργατικισ

δφναμθσ ςτθν ελλθνικι πόλθ», Νεοελλθνικι πόλθ, οκωμανικζσ κλθρονομίεσ
και ελλθνικό κράτοσ, τόμοσ Βϋ, Ακινα 1985, ςελ. 521 - 531.
- Δζςποινα Υαπαδθμθτρίου, Από τον Λαό των Νομιμοφρόνων ςτο Ζκνοσ των
Εκνικοφρόνων.Θ ςυντθρθτικι ςκζψθ ςτθν Ελλάδα 1922 - 1967, Εκδόςεισ
Χαββάλασ, Ακινα 2009.
- Λωάννα Υαπακαναςίου με τθ ςυνεργαςία των Υολίνασ Λορδανίδου, Άντασ

Ξάπολα, Ψάςου Χακελλαρόπουλου, Αγγελικισ Χριςτοδοφλου, Θ Νεολαία
Λαμπράκθ τθ δεκαετία του 1960. Αρχειακζσ τεκμθριϊςεισ και
αυτοβιογραφικζσ κατακζςεισ, Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ (ΛΑΕΡ),
Γενικι Γραμματεία Ρζασ Γενιάσ, Λνςτιτοφτο Ρεοελλθνικϊν Ερευνϊν - Εκνικό
Μδρυμα Ερευνϊν, Ακινα 2009.
- Παρία Υαπακαναςίου, Εκνικοςοςιαλιςμόσ. Εκπαίδευςθ και Νεολαία ςτθ

Ναηιςτικι Γερμανία, Υρακτικά διθμερίδασ ΑΧΞΛ για τουσ κακθγθτζσ τθσ
δευτεροβάκμιασ εκπαίδευςθσ «Ερμθνεφοντασ τθν ιςτορικι εμπειρία του
φαςιςμοφ ςτθ δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ», 13 - 14 Παρτίου 2013. (online
pdf).
- Άλκθσ Φιγοσ, Χεραφείμ Χεφεριάδθσ, Ευάνκθσ Χατηθβαςιλείου, (επιμ.), Θ

«Σφντομθ» Δεκαετία του ʼ60. Κεςμικό Ρλαίςιο, Κομματικζσ Στρατθγικζσ,
Κοινωνικζσ Συγκροφςεισ, Ρολιτιςμικζσ Διεργαςίεσ, Εκδόςεισ Ξαςτανιϊτθ -
Ελλθνικι Εταιρεία Υολιτικισ Επιςτιμθσ, Ακινα 2008.
- Ρίκοσ Χερντεδάκισ, «Χυλλογικι δράςθ και φοιτθτικό κίνθμα τθν περίοδο 1959
- 1964 : δομικζσ προχποκζςεισ, πολιτικζσ ευκαιρίεσ και ερμθνευτικά
88
ςχιματα», Άλκθσ Φιγοσ, Χεραφείμ Χεφεριάδθσ, Ευάνκθσ Χατηθβαςιλείου
(επιμ.), Θ «Σφντομθ» Δεκαετία του 60. Κεςμικό Ρλαίςιο, Κομματικζσ
Στρατθγικζσ, Κοινωνικζσ Συγκροφςεισ, Ρολιτιςμικζσ Διεργαςίεσ, Εκδόςεισ
Ξαςτανιϊτθ, Ακινα 2008, ςελ. 241 - 263.
- Φζνα Χταυρίδθ - Υατρικίου, «Θ Φοιτθτικι Χυντροφιά», Γλϊςςα, Εκπαίδευςθ

και Ρολιτικι, Εκδόςεισ Σλκόσ, Ακινα 1999, ςελ. 99 - 111.
- Λωάννθσ Χτεφανίδθσ, «Ανακτϊντασ τα "πατριωτικά διαπιςτευτιρια" : ο

πολιτικόσ λόγοσ τθσ ΕΔΑ ςτο Ξυπριακό ηιτθμα κατά τθ δεκαετία του 1950»,
Γρθγόρθσ Ψαλλίδασ (επιμ.), Γρθγόρθσ Φαράκοσ : Διαδρομζσ ςτθν Λςτορία,
τόμοσ τιμθτικόσ για τον Γρθγόρθ Φαράκο, Εκδόςεισ Λονίου Υανεπιςτθμίου,
Ξζρκυρα 2011.
- Χτζφανοσ Χτεφάνου, «Για τα αρχεία τθσ ΕΠΛΑΡ και τον κόςμο τθσ», Χτζφανοσ
Χτεφάνου - Ηιςιμοσ Χυνοδινόσ (επιμ.), Νεολαία και Αρχεία, Ελλθνικι
Αρχειακι Εταιρεία, Εταιρεία Πελζτθσ τθσ Λςτορίασ τθσ Αριςτερισ Ρεολαίασ,
Ακινα 2008, ςελ. 107 - 116.
- Χτζφανοσ Χτεφάνου, Ζνασ από τουσ πολλοφσ τθσ ελλθνικισ Αριςτεράσ 1941 -
1971. Ξαταγραφι και ςχόλια Χριςτίνα Αλεξοποφλου, Εκδόςεισ Κεμζλιο,
Ακινα 2013.
- Ηιςιμοσ Χυνοδινόσ, «Θ ΕΠΛΑΡ και θ αρχειακι τθσ πολιτικι», Χτζφανοσ

Χτεφάνου - Ηιςιμοσ Χυνοδινόσ (επιμ.), Νεολαία και Αρχεία, Ελλθνικι
Αρχειακι Εταιρεία, Εταιρεία Πελζτθσ τθσ Λςτορίασ τθσ Αριςτερισ Ρεολαίασ,
Ακινα 2008, ςελ. 117 - 125.
- Αντϊνθσ Φλοφντηθσ, Το φοιτθτικό κίνθμα 1923 - 1928, Εκδόςεισ Ξζδροσ,

Ακινα 1983.
- Άννα Φραγκουδάκθ, Εκπαιδευτικι Μεταρρφκμιςθ και φιλελεφκεροι

διανοοφμενοι. Άγονοι αγϊνεσ και ιδεολογικά αδιζξοδα ςτον Μεςοπόλεμο,
Εκδόςεισ Ξζδροσ, Ακινα 1978.
- Πενζλαοσ Χαραλαμπίδθσ, Θ εμπειρία τθσ Κατοχισ και τθσ Αντίςταςθσ ςτθν

Ακινα, Εκδόςεισ Αλεξάνδρεια, Ακινα2012.
- Ευάνκθσ Χατηθβαςιλείου, ΡΕΑΝ, 1941 - 1945, εκδόςεισ Χυλλόγου Υροσ

Διάδοςιν Ωφζλιμων Βιβλίων, Ακινα 2004.
- Αγγελικι Χριςτοδοφλου, Από τον Ράγκαλο ςτον Βενιηζλο. Κομμουνιςτικό

Κίνθμα και Αντικομουνιςμόσ ςτο Ρανεπιςτιμιο Ακθνϊν (1926 - 1928),
αδθμοςίευτθ διπλωματικι εργαςία, Υάντειο Υανεπιςτιμιο, Ψμιμα Υολιτικισ
Επιςτιμθσ και Λςτορίασ, Ακινα 2007.
89
Αξιολογοφνται:
Α. Σι επιτυχείσ παρεμβάςεισ των μεταπτυχιακϊν φοιτθτϊν ςτθ διάρκεια των
ςυηθτιςεων του ςεμιναρίου.
Β. Υαρουςιάςεισ-ειςθγιςεισ των μεταπτυχιακϊν φοιτθτϊν πάνω ςε ευρφτερα
κζματα που ςυνδζονται με το αντικείμενο τθσ διπλωματικισ τουσ εργαςίασ.
Γ. Θ τακτικι παρακολοφκθςθ του ςεμιναρίου.
Δ. Σι ςεμιναριακζσ εργαςίεσ και θ διπλωματικι εργαςία τουσ.
Ε. Θ ςυμμετοχι τουσ ςε επιςκζψεισ γνωριμίασ και εξοικείωςθσ με τα αρχεία
ερευνθτικϊν ιδρυμάτων.
●
Κωςτισ Καρπόηθλοσ
ΜΕΣΑΝΑ΢ΣΕ΢ ΚΑΙ ΠΡΟ΢ΦΤΓΕ΢: ΜΙΑ ΠΑΓΚΟ΢ΜΙΑ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΟΤ 20ου ΑΙΩΝΑ
11Π284
΢φντομθ Ειςαγωγικι Περιγραφι
Χφμφωνα με τθν ετιςια ζκκεςθ τθσ UNHCR για το 2018 ο αρικμόσ των ανκρϊπων
που ζχουν μετακινθκεί με τθ βία από τισ εςτίεσ τουσ ζχει ξεπεράςει τα εβδομιντα
εκατομμφρια. Από αυτοφσ, 26 εκατομμφρια άνκρωποι ζχουν καταχωρθκεί ωσ
«πρόςφυγεσ». Ψο μάκθμα εκκινεί από αυτό το δεδομζνο προκειμζνου να
διερευνιςει τθν ιςτορικι γενεαλογία τθσ ανάδυςθσ του πρόςφυγα ςε
πρωταγωνιςτικό κοινωνικό, πολιτικό και νομικό υποκείμενο του 20ου αιϊνα. Χτόχοσ
του είναι να ιςτορικοποιιςουμε τισ ζννοιεσ του «μετανάςτθ» και του «πρόςφυγα»
και να ςκεφτοφμε τον 20ο αιϊνα μζςα από το πρίςμα τθσ προςφυγικισ διάςταςθσ.
Υιο ςυγκεκριμζνα, κα αναηθτιςουμε τθν ανάδυςθ τθσ κατθγορίασ του «πρόςφυγα»
ςτουσ μεγάλουσ μεταςχθματιςμοφσ του προθγοφμενου αιϊνα και κα
παρακολουκιςουμε τθ διαςφνδεςι του με τθ χάραξθ ςυνόρων, τθ ςυγκρότθςθ του
ζκνουσ-κράτουσ και τισ ςτρατιωτικζσ ςυγκροφςεισ που διαμόρφωςαν τον κόςμο
ςτον οποίο ηοφμε ςιμερα. Αυτι θ επιςκόπθςθ κα μασ επιτρζψει να φωτίςουμε τισ
πολιτικζσ του εκτοπιςμοφ και τθσ καταδίωξθσ, αλλά και τθν αντίρροπθ εμφάνιςθ
διεκνϊν μθχανιςμϊν που ζκεταν ωσ προτεραιότθτα τθν προςταςία των βιαίωσ
εκτοπιςμζνων πλθκυςμϊν. Υαρακολουκϊντασ πλθκυςμιακζσ μετακινιςεισ και
πολιτικζσ διαχείριςθσ πλθκυςμϊν κα εξετάςουμε τθ δυναμικι μεταβολι των
ερωτθμάτων και των απαντιςεων που ζφερε θ κίνθςθ των ανκρϊπων μζςα ςτο
χϊρο. Χυνολικά, κα ςυηθτιςουμε τα κζματα αυτά μζςα από παραδειγματικζσ
περιπτϊςεισ που αναδεικνφουν τθν παγκόςμια γεωγραφία τθσ προςφυγικισ
εμπειρίασ, ενϊ ταυτόχρονα φωτίηουν τθ ρευςτότθτα των αυςτθρϊν οριςμϊν του
«μετανάςτθ» και του «πρόςφυγα» μζςα ςτο χρόνο.
90
Μεκοδολογία
Ψο μάκθμα εκτείνεται ςε δεκατρείσ ςυναντιςεισ που εκκινοφν από τθν κρίςθ των
Αυτοκρατοριϊν ςτον απόθχο του Υρϊτου Υαγκοςμίου Υολζμου και απολιγουν ςτθ
ςφγχρονθ ςυηιτθςθ γφρω από το «προςφυγικό ηιτθμα». Ξάκε ςυνάντθςθ εςτιάηει
ςε μία διαφορετικι χρονικι ςτιγμι προςφζροντασ ζτςι μία επιςκόπθςθ των κφριων
ςτακμϊν τθσ προςφυγικισ ιςτορίασ του 20ου αιϊνα. Θ οργάνωςθ αυτι τθσ φλθσ
ςυμβάλλει ςτθν ιςτορικοποίθςθ του φαινομζνου και τονίηει τθ διαςφνδεςι του με
κρίςιμουσ μεταςχθματιςμοφσ και τθν αναηιτθςθ πολιτικϊν διαχείριςθσ του
προςφυγικοφ υποκειμζνου.
Χε κάκε ςυνάντθςθ, ζνασ/μία φοιτθτισ/τρια αναλαμβάνει να παρουςιάςει ςφντομα

-ςε είκοςι περίπου λεπτά- ζνα κείμενο ςχετικό με το κζμα που κα ςυηθτιςουμε. Πε
τον τρόπο αυτό κα ζχουμε μια ηωντανι ειςαγωγι ςε κάκε ςυνάντθςθ, θ οποία κα
λειτουργεί ωσ ζναυςμα για τθ ςυηιτθςθ μεταξφ μασ. Αναγκαία προχπόκεςθ για
αυτιν είναι θ ανάγνωςθ τθσ προτεινόμενθσ βιβλιογραφίασ και για το ςτόχο αυτό κα
αφιερϊνουμε δζκα λεπτά ςτο τζλοσ κάκε μακιματοσ για να ορίςουμε τθν φλθ τθσ
επόμενθσ εβδομάδασ. Χθμειϊνω προκαταβολικά ότι ςε κάκε ςχεδόν ςυνάντθςθ κα
παρακολουκοφμε ζνα απόςπαςμα από ταινία/ντοκιμαντζρ ι κα διαβάηουμε μια
ιςτορικι πθγι. Από εςάσ περιμζνω να κάνετε τισ αναγκαίεσ ςυνδζςεισ ανάμεςα ςτο
κζμα που ςυηθτάμε, το οπτικοακουςτικό υλικό και τθν εβδομαδιαία βιβλιογραφία.
΢κοποί
Χκοπόσ του μακιματοσ είναι θ ιςτορικοποίθςθ τθσ ζννοιασ του “μετανάςτθ” και του
“πρόςφυγα” με τθν ταυτόχρονθ -χωρικι και χρονικι- διεφρυνςθ τθσ μεκοδολογίασ
με τθν οποία προςεγγίηουμε τισ ςφγχρονεσ μετακινιςεισ.
Θ εξοικείωςθ με βαςικζσ ζννοιεσ και ςθμαντικζσ ςτιγμζσ ςτθν ιςτορία τθσ

μετανάςτευςθσ ςυνδυάηεται με τθν κατανόθςθ τθσ ςυνκετότθτασ των
πλθκυςμιακϊν μετακινιςεων και τθσ ιςτορικότθτασ του φαινομζνου, που εν τζλει
επιτρζπει τθν κριτικι ανάγνωςθ τθσ ςφγχρονθσ κοινωνικισ και νομικισ
κατθγοριοποίθςθσ των «προςφφγων» και των «μεταναςτϊν».
Αξιολόγθςθ
Θ αξιολόγθςθ του μακιματοσ βαςίηεται ςε εργαςίεσ, το κζμα των οποίων κα ζχει

προκφψει ςε ςυνεννόθςθ με τον διδάςκοντα. Χυνολικά κα ςυναντθκϊ με κάκε
ζναν/κάκε μία από εςάσ τουλάχιςτον δφο φορζσ για να προςδιορίςουμε το κζμα
και να ςυηθτιςουμε ειδικότερα ηθτιματα που απορρζουν από αυτό. Θ αξιολόγθςθ
τθσ εργαςίασ ςασ κα ςχετίηεται με τθν πρωτοτυπία του κζματοσ, τθ βιβλιογραφικι
τεκμθρίωςθ, τθν κριτικι ανάγνωςθ των πθγϊν, τθ κεμελίωςθ τθσ
επιχειρθματολογίασ ςασ και προφανϊσ τθ δομι, το φφοσ και το περιεχόμενο.
91
Agamben G., Arendt H., Traverso En., Εμείσ οι πρόςφυγεσ, Εκδόςεισ του 21ου, 2015
Barkey K., After Empire: Multiethnic Societies and Nation-building: the Soviet Union
and the Russian, Ottoman and Habsburg Empires, Perseus, 1997.
Biondich M., The Balkans: Revolution, War and Political Violence since 1878, Oxford
Boeschoten R. και Danforth L., Υαιδιά του ελλθνικοφ Εμφυλίου: πρόςφυγεσ και
πολιτικζσ τθσ μνιμθσ, Αλεξάνδρεια, 2015.
Campbell D., National Deconstruction: Violence, Identity, and Justice in Bosnia,

University of Minnesota Press, 1998.
Fazila V., The Long Partition and the Making of South East Asia: Refugees,
Boundaries, Histories, Columbia University Press, 2007.
Gatrell P., A Whole Empire Walking: Refugees in Russia during World War I, Indiana
Gatrell P., Free World? The Campaign to Save the World’s Refugees, 1956-1963,
Cambridge University Press, 2011.
Igsiz As., Humanism in Ruins: Entangled Legacies of the Greek-Turkish Population

Exchange, Stanford University Press, 2018.
Karpozilos K., “The Defeated of the Greek Civil War: From Fighters to Political
Refugees in the Cold War”, Journal of Cold War Studies, 16.3, 2014.
Ξλαρκ M., Δφο φορζσ ξζνοσ: οι μαηικζσ απελάςεισ που διαμόρφωςαν τθ ςφγχρονθ
Ελλάδα και Ψουρκία, Υοταμόσ, 2007.
Παηάουερ Π., Χκοτεινι Ιπειροσ: ο ευρωπαϊκόσ εικοςτόσ αιϊνασ, Αλεξάνδρεια,

2011.
Mazower M., Governing the World: the History of an Idea, Penguin Press, 2012.
Palmier J., Weimar in Exile: the Antifascist Emigration in Europe and America, Verso,
2017.
Pappe Il., The Idea of Israel: a History of Power and Knowledge, Verso, 2014.
Rawlence B., City of Thorns: Nine Lives in the World’s Largest Refugee Camp,
Picador, 2017.
Said Ed., Αναςτοχαςμοί για τθν εξορία και άλλα δοκίμια λογοτεχνικισ και
πολιτιςμικισ κεωρίασ, Scripta, 2006.
92
Soo S., The Routes to Exile: France and the Spanish Civil War Refugees, Manchester
Tempo C., Americans at the Gate: The United States and Refugees during the Cold
War, Princeton University Press, 2009.
Weis P., The Refugees Convention, 1951: The Travaux Préparatoires Analysed,
Grotius Publications, 1995.
Wyman M., DPs: Europe’s Displaced Persons, 1945-1951, Cornell University Press,
1998.
●
Κϊςτασ Κατςάπθσ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙ΢ΜΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΗ΢ ΝΕΟΛΑΙΑ΢ (1945-1974)
11Μ224

Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι θ εξζταςθ των όρων ανάδυςθσ τθσ νεολαίασ ςτθ
διάρκεια τθσ μεταπολεμικισ περιόδου ωσ ενόσ αυτόνομου κοινωνικοφ
υποκειμζνου, κακϊσ και θ διερεφνθςθ του περιεχομζνου που ζχει ο όροσ «νεανικι
αμφιςβιτθςθ» τθν ίδια περίοδο τόςο ςτθν Ελλάδα όςο και ευρφτερα ςτον δυτικό
κόςμο. Για τθν επίτευξθ των δφο αυτϊν ςτόχων κα υποκινθκεί ζνα ευρφ και
ετερόκλθτο φάςμα πθγϊν (άρκρα εφθμερίδων και περιοδικϊν, τραγοφδια,
κινθματογραφικζσ ταινίεσ κλπ) και κα αξιοποιθκεί θ ςχετικι διακζςιμθ
βιβλιογραφία, ϊςτε να ενταχκεί θ νεανικι θλικία και θ ιςτορία τθσ ςτο γενικότερο
πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιςμικό και διανοθτικό πλαίςιο τθσ μεταπολεμικισ
περιόδου.
Χκοπόσ του μακιματοσ είναι να ζρκουν οι μεταπτυχιακοί φοιτθτζσ ςε επαφι με τισ
ςφγχρονεσ αναηθτιςεισ, κατευκφνςεισ και βιβλιογραφία τθσ «Λςτορίασ τθσ
Ρεολαίασ», κατακτϊντασ παράλλθλα τα εργαλεία που κα τουσ επιτρζψουν να
ιςτορικοποιοφν τον νεανικό βίο ςτισ πλείςτεσ εκδοχζσ και εκφάνςεισ του.

Σι φοιτθτζσ με τθν ολοκλιρωςθ και επιτυχι περάτωςθ του μακιματοσ κα πρζπει
να είναι ςε κζςθ:
Α) Ρα γνωρίηουν τουσ ςθμαντικότερουσ ςτακμοφσ τθσ εξζλιξθσ που οδιγθςε ςτθν
ανάδυςθ τθσ νεότθτασ ςτο προςκινιο μεταπολεμικά ωσ ενόσ από τουσ πλζον
ςθμαντικοφσ «πρωταγωνιςτζσ» τθσ περιόδου.
Β) Ρα αναγνωρίηουν τθν πλθκυντικότθτα του όρου «νεολαία» και τισ πλείςτεσ,
ςυχνά αντιφατικζσ μεταξφ τουσ, εκδοχζσ του.
93
Γ) Ρα ςυναρκρϊνουν τθν ιςτορία τθσ ελλθνικισ νεολαίασ με ςθμαντικζσ πολιτικζσ
και κοινωνικζσ εξελίξεισ που ζλαβαν χϊρα ςτθ διάρκεια τθσ μεταπολεμικισ
περιόδου.
Δ) Ρα μποροφν να εγγράψουν τθν ιςτορία τθσ ελλθνικισ νεολαίασ ςε μια εξζλιξθ
ςαφϊσ ευρφτερι τθσ που αφορά τθν ευρωπαϊκι και τθν αμερικανικι νεολαία, τισ
αναηθτιςεισ τθσ και τα προτάγματα των διεκδικιςεϊν τθσ.
Ε) Ρα κατανοοφν κρίςιμουσ όρουσ που ςχετίηονται με τθν ιςτορία τθσ
μεταπολεμικισ νεολαίασ, όπωσ «θκικόσ πανικόσ», «χάςμα γενεϊν», «νεολαιίςτικθ
κουλτοφρα» και «νεανικι αμφιςβιτθςθ».
Αβδελά Ζ., «Νζοι εν κινδφνω».Επιτιρθςθ, αναμόρφωςθ και δικαιοςφνθ ανθλίκων
μετά τον πόλεμο, Εκδόςεισ Υόλισ, Ακινα 2013.
Αςτρινάκθσ Α., Νεανικζσ υποκουλτοφρεσ. Ραρεκκλίνουςεσ υποκουλτοφρεσ τθσ

νεολαίασ τθσ εργατικισ τάξθσ. Θ βρετανικι κεϊρθςθ και θ ελλθνικι εμπειρία,
Εκδόςεισ Υαπαηιςθσ, Ακινα 1991.
Βεντοφρα Ο., Ζλλθνεσ μετανάςτεσ ςτο Βζλγιο, Εκδόςεισ Ρεφζλθ, Ακινα 1999.
Δελβεροφδθ Ε.Α., Ο νζοι ςτισ κωμωδίεσ του ελλθνικοφ κινθματογράφου (1948-

1974), Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ Γενικισ Γραμματείασ Ρζασ Γενιάσ/
Ξζντρο Ρεοελλθνικϊν Ερευνϊν Ε.Λ.Ε., Ακινα 2004.
Ηεςτανάκθσ Υ., Στυλ ηωισ, ζμφυλεσ ςχζςεισ και νζοι κοινωνικοί χϊροι ςτθν Ακινα
τθσ δεκαετίασ του 1980, Αδθμοςίευτθ Διδακτορικι Διατριβι, Φζκυμνο 2017.
Ξαλφόπουλοσ Ξ.Κ., Φλίππερ, Εκδόςεισ Gramma, Ακινα 2016.
Ξατςάπθσ Ξ., Ιχοι και απόθχοι. Κοινωνικι ιςτορία του ροκ εν ρολ φαινομζνου ςτθν
Ελλάδα (1956-1967), Λςτορικό Αρχείο Ελλθνικισ Ρεολαίασ Γενικισ Γραμματείασ
Ρζασ Γενιάσ & Λνςτιτοφτο Ρεοελλθνικϊν Ερευνϊν, Ακινα 2007.
Ξατςάπθσ Ξ., Το «πρόβλθμα νεολαία». Μοντζρνοι νζοι, παράδοςθ και αμφιςβιτθςθ

ςτθ μεταπολεμικι Ελλάδα 1964-1974, Απρόβλεπτεσ Εκδόςεισ, Ακινα 2013.
Ξατςάπθσ Ξ. (επιμ.), ΟΛ ΑΡΕΛΚΑ΢ΧΟΛ. Κείμενα για τθν ιςτορία τθσ νεανικισ αναίδειασ
τθν μεταπολεμικι περίοδο, Εκδόςεισ Σκτϊ, Ακινα 2018.
Ξαςςαβζτθ Σ.Ε., Θ ελλθνικι βιντεοταινία (1985-1990). Ειδολογικζσ, κοινωνικζσ και

πολιτιςμικζσ διαςτάςεισ, Εκδόςεισ Αςίνθ, Ακινα 2014.
Ξαφάογλου Θ., Θ δθμοκρατία ςτθν παραλία. Μικρό δοκίμιο για το μπικίνι, Εκδόςεισ
Εκδόςεισ Ξουκκίδα, Ακινα 2018.
94
Ξολοβόσ Γ.Ρ. & Χρθςτάκθσ Ρ. (επιμ.), Το ροκ πζκανε, ηιτω το ροκ! Κείμενα για τισ
ςφγχρονεσ μουςικζσ τάςεισ και υποκουλτοφρεσ, Απρόβλεπτεσ εκδόςεισ, Ακινα
2018.
Ξολοβόσ Γ.Ρ., Κοινωνικά απόβλθτα; Θ ιςτορία τθσ πανκ ςκθνισ ςτθν Ακινα 1979-
2015,Απρόβλεπτεσ εκδόςεισ, Ακινα 2018.
Ξορνζτθσ Ξ., Τα παιδιά τθσ Δικτατορίασ. Φοιτθτικι αντίςταςθ, πολιτιςμικζσ

πολιτικζσ και θ μακρά δεκαετία του εξιντα ςτθν Ελλάδα, Εκδόςεισ Υόλισ, Ακινα
2015.
Ξοςμά Ω., «Εικόνεσ για το φφλο μζςα από τον ελλθνικό κινθματογράφο του ’60: θ
ταινία Δεςποινίσ Διευκυντισ», ςτο: Φιγοσ Α., Χεφεριάδθσ Χ. & Χατηθβαςιλείου Ε., Θ
«ςφντομθ» δεκαετία του ’60. Κεςμικό πλαίςιο, κομματικζσ ςτρατθγικζσ, κοινωνικζσ
ςυγκροφςεισ, πολιτιςμικζσ διεργαςίεσ, Εκδόςεισ Ξαςτανιϊτθ, Ακινα 2008, ςελ. 404-
416.
Οαμπροποφλου Δ., Οικοδόμοι. Οι άνκρωποι που ζχτιςαν τθν Ελλάδα 1950-1967,

Εκδόςεισ Βιβλιόραμα, Ακινα 2009.
Υαναγιωτόπουλοσ Υ. & Βαμβακάσ Β. (επιμ.), Θ Ελλάδα ςτθ Δεκαετία του ’80.

Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιςμικό λεξικό, Εκδόςεισ Επίκεντρο, Κεςςαλονίκθ 2014.
Υαραδείςθ Π., «Θ νεολαία ςτα κοινωνικά δράματα τθσ δεκαετίασ του ’60», ςτο:
Οεβεντάκοσ Δ. (επιμ.), Οπτικοακουςτικι κουλτοφρα. Ξαναβλζποντασ τον Ραλιό
Ελλθνικό Κινθματογράφο, Εταιρεία Ελλινων Χκθνοκετϊν/Ξζντρο Σπτικοακουςτικϊν
Πελετϊν, Ακινα 2002, ςελ. 151-166.
Υιτςάςκι Ρ., Μια γενιά ςε κίνθςθ. Μουςικι και Ρολιτιςμόσ τθ δεκαετία του ’60,
Εκδόςεισ Ξουκκίδα, Ακινα 2016.
Χκλαβενίτθσ Δ. Κάτςε καλά Γεράςιμε. Μακθτικό κίνθμα και καταλιψεισ 1974-2000,

Εκδόςεισ Αςίνθ, Ακινα 2016.
Χοφηασ Ρ., Σταμάτα να μιλάσ για κάνατο μωρό μου. Ρολιτικι και κουλτοφρα ςτο
ανταγωνιςτικό κίνθμα ςτθν Ελλάδα 1974-1998, Εκδόςεισ Ραυτίλοσ.
Χρθςτάκθσ Ο., Θ ιςτορία τθσ αλθτείασ, Εκδόςεισ Δελφίνι, Ακινα 1993.
Θ αξιολόγθςθ των φοιτθτϊν πραγματοποιείται με ςυνεκτίμθςθ α) τθσ γραπτισ
εργαςίασ περίπου 3.500 λζξεων που παραδίδεται και παρουςιάηεται προφορικά
ςτο τζλοσ του εξαμινου, κακϊσ και β) τθσ εν γζνει παρουςίασ και ςυμμετοχισ ςτο
ςεμιναριακό μάκθμα.
●
95
Νίκοσ Κοταρίδθσ
Ι΢ΣΟΡΙΑ, Ι΢ΣΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΗ΢Η ΙΙ
11Π052

Πε άξονα τισ διακζςιμεσ πθγζσ και τθν ιςτοριογραφικι παράδοςθ και παραγωγι,
μελετάται θ ςυνάντθςθ των νοοτροπιϊν και των ςφςτοιχων παραδοςιακϊν
προςλιψεων τθσ ιςτορίασ με τισ εκνικζσ ιδζεσ και τα νεοτερικά προτάγματα. Θ ειδικι
κεματικι του ςεμιναρίου ανανεϊνεται ανά εξάμθνο, αναρτάται ςτθ ςχετικι
διαδικτυακι ςελίδα και διανζμεται ςτουσ φοιτθτζσ.
Ψο ςεμινάριο αποςκοπεί ςτθ διδαςκαλία τθσ ζρευνασ. Σι ςυναντιςεισ
αφιερϊνονται ςε τρζχουςεσ ζρευνεσ, τθ λογικι τθσ επεξεργαςίασ και χριςθσ των
πθγϊν. Πζροσ των ςυναντιςεων αφιερϊνεται ςτισ εκπονοφμενεσ ζρευνεσ όςων
ςυμμετζχουν -τυπικά ι άτυπα- ςτο ςεμινάριο.

Σι φοιτθτζσ να μποροφν να ςυγκροτιςουν ζνα ερευνθτικό ςχζδιο, να αναηθτιςουν
και να επεξεργαςτοφν αρχειακά τεκμιρια, να ςυγκροτιςουν βιβλιογραφικά ςφνολα
που κα υποςτθρίξουν τθν ζρευνά τουσ.
Θ βιβλιογραφία ανανεϊνεται κάκε εξάμθνο, ανάλογα με τισ ειδικζσ κεματικζσ του
ςεμιναρίου και διατίκεται ςτουσ φοιτθτζσ από τουσ διδάςκοντεσ και το ειδικό
θλεκτρονικό αποκετιριο.
Θ αξιολόγθςθ των φοιτθτϊν γίνεται, αποκλειςτικά, με βάςθ ςεμιναριακι εργαςία, θ
πρόοδοσ τθσ οποίασ παρουςιάηεται ςτο ςεμινάριο και κατατίκεται προσ τελικι
βακμολόγθςθ ςτο τζλοσ του εξαμινου ι ςτθν επαναλθπτικι εξεταςτικι περίοδο.
Ηλεκτρονικι ςελίδα μακιματοσ

http://panteionsocialhistory.blogspot.com/
●
96
Christina Koulouri - Athena Leoussi
EUROPEAN IDENTITIES
11M226
Spring semester
(10 ECTS credits)
Short description
The course is an English-taught international postgraduate seminar designed for
students registered on postgraduate courses at the Panteion University and the
University of Athens, including Erasmus international students. It also welcomes the
participation of PhD students and academics. Through a series of lectures delivered
by an international cast of distinguished guest-speakers, followed by seminar
discussions, the course traces the emergence and development of a specific
European self-definition, from the eighteenth century onwards. It considers the
emergence of this European self-consciousness in the context of those great
political, cultural, economic and social transformations which have moulded and re-
moulded European societies since the eighteenth century: the Enlightenment and
the Counter-Enlightenment/Romanticism, Nationalism, Communism, Imperialism,
Fascism, Decolonisation, Regionalisation, Globalisation, and European Integration.
Course Aims
The course aims:
 To consider concepts related to ‘European identity’ from a historical,

anthropological, sociological, and political perspective.
 To discuss the question of the balance and relationship between a common
European identity and national and regional ones.
 To present and examine pivotal questions about the bases of political community
formation in Europe since the 18th century from a multi-disciplinary and comparative
perspective.
Intended learning outcomes
The students are expected:
 To understand the historical processes of the construction of a “European identity”

since the eighteenth century.
 To explore the complementarity or the tension between European and national
identities.
 To debate critically the relationship between concepts such as Western, Eastern,
South and Central Europe and to analyse divisions of the Continent.
 To be aware of the various phases of European integration.
97
Bibliography
Benedict Anderson, Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of

Nationalism, (First published in 1983), New edition, London-New York: Verso,
2006.
Axford, Barrie Berghahn, Daniela and Hewlett Nick (eds.), Unity and Diversity in the
New Europe (Oxford: Peter Lang, 2000)
Stefano Bianchini (ed.), Self-Determination and Sovereignty in Europe, Longo,
Ravenna, 2013
Brubaker, Rogers, Citizenship and Nationhood in France and Germany, Cambridge,
Mass.; London: Harvard University Press, 1992 (esp.`Introduction: Traditions of
Nationhood in France and Germany’, pp.1-17).
Cerovic-Uvalic (eds.), Western Balkans’ Accession to the European Union, Faculty of
Economics, U. of Belgrade, 2010
Hendriks, Gisela, and Morgan, Annette, The Franco-German Axis in European
Integration, Cheltenham, Edward Elgar, 2001.
EricHobsbawm – Terence Ranger (eds.), The Invention of Tradition, Cambridge
University Press, 1992 – 322 p.
John Hutchinson and Anthony D. Smith (eds.), Nationalism, Oxford-New York: Oxford
Jenkins, Richard (2008) “The ambiguity of Europe: ‘identity crisis’ or ‘situation
normal’?”, European Societies, 10 (2), pp. 153-176.
Kohn, Hans, The Idea of Nationalism: A Study in its Origins and Background, with a
new introduction by Craig Calhoun, Transaction Publishers: New Brunswick, NJ,
and London.
Milan Kundera, “The Tragedy of Central Europe”, New York Review of Books Volume
31, Number 7 · April 26, 1984
Jacques Le Rider, « Mitteleuropa, Zentraleuropa, Mittelosteuropa. A Mental Map of
Central Europe”, European Journal of Social Theory11(2): 155–169.
Anthony D. Smith, ‘National Identity and the Idea of European Unity’, International
Affairs, 68/1, (1992), pp. 55-76.
Soysal, Yasemin (2002) “Locating Europe”, European Societies, Vol. 4 (3), pp. 265-
284.
Ray Taras, Europe Old and New, Rowman and Littlefield, Lahnam, 2009
Assessment methods
All students taking the course will be required to attend all the lectures and take
part in the discussions which will accompany each lecture. In the final week there
will be a one-day student workshop where those students who are taking the course
as an option will make oral presentations on the topic of their final essay. Students
will write one essay of 5,000 words (+/- 10%; notes and bibliography excluded) on
one of the seminar topics. The deadline for submission of the essay will be two
weeks after the oral presentation. Greek students, or students with fluency in the
Greek language, can write their essay either in English or in Greek.
98
WWW address
E-class. Library, Panteion University
●
Christina Koulouri – Andreas Lyberatos – Aliki Angelidou
GLOBAL TRANSFORMATIONS AND THE BALKANS (18th-21rst CENTURIES):
HISTORICAL AND ANTHROPOLOGICAL PERSPECTIVES
11M256
Fall Semester
Short description –Course aims
The course aims to present and examine pivotal questions about past and present
transformations in SEE from a history and anthropology perspective. Departing in
the 18th century and reaching the early 21st century, we will discuss key aspects of
the political, economic, social and cultural change in Balkan societies and approach
critically the ways in which they have been conceptualized and theorized in the
social sciences and the humanities. We will critically discuss concepts related to the
‘Balkans’, ‘backwardness’, ‘modernization’, 'transition', 'socialism' and 'post-
socialism' and explore new research approaching the above-mentioned
transformations in a non-essentialist, comparative and transnational fashion which
seeks to promote the inscription of the region and its study into global frameworks
and discussions.
Intended learning outcomes
The students will develop their knowledge of Modern Balkan history, culture and
society and familiarize with important methodological approaches and theoretical
debates in contemporary Balkan studies. They will also develop their English
language skills and communicate with students from different European and Balkan
countries. Finally yet importantly, they will further develop their skills in essay
writing and public presentations.
Bibliography
Crampton, Richard J., The Balkans since the Second World War, London: Routledge,
20132 (1st ed. Longman, 2002).
Glenny, Misha, The Balkans, 1804-1999. Nationalism War and the Great Powers,
London: Penguin, 2000.
Jelavich, Barbara, History of the Balkans, 2 vols., Cambridge: Cambridge UP, 1983.
Lampe, John R. & Marvin R. Jackson, Balkan Economic History, 1550-1950. From
99
Imperial Borderlands to Developing Nations, Bloomington: Indiana University
Press, 1982.
Lampe, John R., Balkans into Southeastern Europe, 1914-2014, Basingstoke:
Palgrave-Macmillan, 2006.
Mazower, Mark, The Balkans: A Short History, New York: Random House, 2002.
Palairet, Michael, The Balkan Economies, c. 1800-1914. Evolution without
Development, Cambridge: Cambridge UP, 1997.
Pavlowitch, Stevan K., A History of the Balkans, 1804-1945, New York: Longman,
1999.
Stavrianos,Leften S., The Balkans since 1453, New York: Reinhart, 1958.
Stoianovich, Traian, Balkan Worlds: The First and Last Europe, Oxford: Routledge,
1994.
Sugar, Peter F., Southeastern Europe under Ottoman Rule 1354-1804, Seattle:
University of Washington Press, 1977.
Todorova, Maria, Imagining the Balkans, Oxford: Oxford UP, 1997.
Assessment methods
The course will be taught through thirteen weekly three-hour seminars over the fall
semester. The final week there will be a one-day student workshop. This workshop
will involve presentations by the students on a theme of their choice, taken from the
broad topics of the seminar. These presentations will form the basis of the essays,
which are part of the coursework for this course. The workshop will be led by the
Convenors. All students taking the course will be required to attend all the
presentations and take part in the discussions, which will accompany each
presentation. Students will write one essay of approximately 3.000 words on one of
the seminar topics or related subjects. The deadline for submission of the essay will
be two weeks after the oral presentation. The oral presentation and participation in
the seminar will receive 30% and the written essay 70% of the total mark. Greek
students can write their essay either in English or in Greek.
●
Ειρινθ Λαγάνθ
΢ΤΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΣΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ 1941-1990
11Π228

Ψο μάκθμα ςτοχεφει ςτθ διερεφνθςθ των επιλογϊν και προτεραιοτιτων των
ελλθνικϊν κυβερνιςεων ςτθ χάραξθ τθσ εξωτερικισ πολιτικισ τθσ χϊρασ από τον Βϋ
Υαγκόςμιο Υόλεμο ωσ τθδιάλυςθ τθσ ΕΧΧΔ και τθν πτϊςθ του τείχουσ του
100
Βερολίνου, γεγονότα που κεωρείται ότι ςθματοδοτοφν το τζλοσ του Ψυχροφ
Υολζμου.
Ειδικότερα, εξετάηονται θ εξωτερικι πολιτικι τθσ εξόριςτθσ ελλθνικισ κυβζρνθςθσ
(1941-44), ο βακμόσ επιρροισ των επιλογϊν και του προςανατολιςμοφ των
Εμμ.Ψςουδεροφ και Γ.Υαπανδρζου ςτθ κζςθ που παίρνει θ χϊρα ςτο μεταπολεμικό
διάςτθμα και θ διερεφνθςθ και θ επιρροι των αντίςτοιχων επιλογϊν του ΕΑΠ .
Χτα πλαίςια αυτά εξετάηεται θ ςυνεργαςία του ΕΑΠ/ΕΟΑΧ με τα αντιςταςιακά
κινιματα των όμορων γειτονικϊν χωρϊν και διερευνϊνται οι λόγοι μθ ςφςταςθσ
του Ξοινοφ Βαλκανικοφ Χτρατθγείου που κα απζτρεπαν τθν υπαγωγι του ΕΟΑΧ ςτο
Χτρατθγείο τθσ Πζςθσ Ανατολισ και ςτουσ Άγγλουσ.
Χτθ ςυνζχεια εξετάηονται οι ςτόχοι τθσ ελλθνικισ εξωτερικισ πολιτικισ των πρϊτων
μεταπολεμικϊν κυβερνιςεων και θ επιρροι του ξζνου παράγοντα (αρχικά
βρετανικοφ και ζπειτα αμερικανικοφ) ςτθ διαμόρφωςι τουσ. Χτα πλαίςια αυτά
αναλφεται τόςο θ προςζγγιςθ με τθν Ψουρκία όςο και με τθ Γιουγκοςλαβία .
Απόπειρεσ που βρίςκουν επιςτζγαςμα ςτο Ψριμερζσ Χφμφωνο τθσ Άγκυρασ.
Θ ζνταξθ τθσ χϊρασ ςτο ΡΑΨΣ και οι ελλθνο-αμερικανικζσ ςυμφωνίεσ για τισ βάςεισ
εξετάηονται κάτω από το πρίςμα τθσ πολιτικισ αςφάλειασ και άμυνασ που
ακολουκεί θ ελλθνικι κυβζρνθςθ εντόσ του διπολικοφ ςυςτιματοσ του Ψυχροφ
Υολζμου προκειμζνου να προςτατευτεί θ χϊρα από τον από «βορράν κίνδυνο».
Εξετάηονται οι ςυνκικεσ κάτω από τισ οποίεσ θ ελλθνικι κυβζρνθςθ αποφαςίηει να
εντάξει το Ξυπριακό ςτισ προτεραιότθτεσ τθσ εξωτερικισ τθσ πολιτικισ και πϊσ θ
επιλογι τθσ αυτι τθ φζρνει αντιμζτωπθ με τθ Βρετανία, τθν Ψουρκία και τισ ΘΥΑ.
Αναλφεται το «άνοιγμα» τθσ Ζνωςθσ Ξζντρου ςτισ ανατολικζσ χϊρεσ , το δόγμα του
«εκνικοφ κζντρου», θ πορεία των ελλθνο-αμερικανικϊν και ελλθνο-τουρκικϊν
ςχζςεων κακϊσ και των ςχζςεων με τισ όμορεσ βαλκανικζσ χϊρεσ κατά τθν περίοδο
τθσ απριλιανισ δικτατορίασ. Ξατά τθ διάρκεια τθσ μεταπολίτευςθσ το ενδιαφζρον
εςτιάηεται ςτισ ελλθνο-αμερικανικζσ ςχζςεισ (1974-1988) , ςτον
επαναπροςδιοριςμό του αμυντικοφ δόγματοσ τθσ χϊρασ μετά τθν τουρκικι ειςβολι
ςτθν Ξφπρο που ςυνεπάγεται μεταξφ άλλων τθ κεαματικι βελτίωςθ του κλίματοσ
ςτισ ςχζςεισ τθσ Ελλάδασ με τισ γειτονικζσ βαλκανικζσ χϊρεσ (Αλβανία, Βουλγαρία,
Γιουγκοςλαβία, Φουμανία) . Βελτίωςθ που ςθματοδοτεί ουςιαςτικά και το πρϊιμο –
ςε ςχζςθ με τθν υπόλοιπθ Ευρϊπθ- τζλοσ του Ψυχροφ Υολζμου μεταξφ τθσ Ελλάδασ
και των γειτόνων τθσ.
Είναι να ςυμβάλει από τθ μια ςτθν κατανόθςθ του διεκνοφσ πλαιςίου εντόσ του
οποίου
διαμορφϊνεται θ ελλθνικι εξωτερικι πολιτικι και απ’ τθν άλλθ ςτθ διερεφνθςθ
των ιδιαιτεροτιτων τθσ χϊρασ που τθσ υπαγορεφουν διαφοροποιιςεισ και
«αποκλίςεισ» ςτα πλαίςια τθσ ατλαντικισ ςυμμαχίασ κατά τθ διάρκεια του Ψυχροφ
Υολζμου.

Είναι θ επαρκισ γνϊςθ των πολιτικϊν ςυνκθκϊν που επζδραςαν ςτθ διαμόρφωςθ
τθσ
ελλθνικισ εξωτερικισ πολιτικισ το εξεταηόμενο διάςτθμα και θ ανάπτυξθ κριτικισ
κεϊρθςθσ απζναντι ςτθν αςκθκείςα πολιτικι και τουσ ςτόχουσ τθσ.
101
ΒarkerElisabeth, Macedonia. Its place in Balkan power politics, Royal Institute of
International Affairs, London and New York, 1950.
Γιάννθσ Βαλθνάκθσ , Ειςαγωγι ςτθν Ελλθνικι Εξωτερικι Ρολιτικι 1949-1988,
εκδόςεισ Υαρατθρθτισ, Ακινα, 2003. (Ξεφάλαια 1-12)
Χωτιρθσ Βαλντζν, Ελλάδα-Γιουγκοςλαβία: Γζννθςθ και εξζλιξθ μιασ κρίςθσ και οι
ανακατατάξεισ ςτα Βαλκάνια, 1961-62, Κεμζλιο, Ακινα,1991
Aρχείο Εμμ. Ψςουδεροφ (δθμοςιευμζνο), επιμζλεια Κ.Βερζμθ
Γιάννθσ Γιανουλόπουλοσ, Ο Μεταπολεμικόσ Κόςμοσ, εκδ. Υαπαηιςθ, Ακινα, 1992.
Greece from Resistance to Civil War, Notingham 1980. (Χυλλογικό).
Θ Ελλάδα ςτθ Δεκαετία 1940-1950, επιμ. Ψ.Λατρίδθσ, Κεμζλιο, Ακινα, 1981.
Φίλιπποσ Θλιοφ, ΚΚΕ, ( Από το αρχείο του ΚΚΕ εςωτ.), Κεμζλιο.
Αλζξθσ Θρακλείδθσ, Άςπονδοι γείτονεσ- Ελλάδα- Τουρκία: Θ διζνεξθ του Αιγαίου,
εκδ. Χιδζρθ, Ακινα 2007.
Iωαννίδθσ Γιάννθσ, Αναμνιςεισ. Ακινα, Κεμζλιο, 1979.
Kανελλόπουλοσ Υαναγιϊτθσ, Θμερολόγιο 1942-45, Ξζδροσ , Ακινα 1977.
Ξατερίνα Ξράλοβα, Στθ ςκιά τθσ Κατοχισ, Οι ελλθνο-γερμανικζσ ςχζςεισ τθν περίοδο
1940-2010, εκδόςεισ Αλεξάνδρεια, Ακινα, 2013.
Kofos Evangelos, Nationalism and Communism in Macedonia, Institute for Balkan
Studies, Thessaloniki, 1964.
ΞΞΕ. Επίςθμα Κείμενα 1940-45. Χφγχρονθ Εποχι, Ακινα ,1980.
Βαγγζλθσ Ξουφουδάκθσ, Κφπροσ: ζνα ςφγχρονο πρόβλθμα ςε ιςτορικι προοπτικι,
εκδ. Υατάκθ, Ακινα 2008.
Ειρινθ Οαγάνθ- Παρία Πποντίλα, «Ραιδομάηωμα» ι «Ραιδοςϊςιμο»;, Τα παιδιά
του εμφυλίου ςτθν Ανατολικι και Κεντρικι Ευρϊπθ, εκδ. Επίκεντρο, Κεςςαλονίκθ,
2012.
Irene Lagani, U.S. Forces in Greece in the 1950s in US Military Forces in Europe, The
early years 1945-1970, ed.S.Duke &W.Krieger, Westview Press, 1992, ςς.309-330.
Ειρινθ Οαγάνθ, «Το παιδομάηωμα» και οι ελλθνο-γιουγκοςλαβικζσ ςχζςεισ,
εκδόςεισ Χιδζρθ, Ακινα, 1996.
Πc Neil William Hardy, The Greek Dilemma, War and Afterwar, Philadelphia 1947.
Ρεφελοφδθσ Βαςίλθσ, Θ Εκνικι Αντίςταςθ ςτθ Μζςθ Ανατολι, Κεμζλιο, Ακινα
1981, 2 τόμοι.
Υαπαδάκθσ Β.Υ., Διπλωματικι Λςτορία του Ελλθνικοφ Ρολζμου 1940-45, Ακινα
1956.
Φιηάσ Χωτιρθσ, Σ Ξωνςταντίνοσ Ξαραμανλισ και οι ελλθνο-τουρκικζσ ςχζςεισ ςτο Ο
Xριςτου Χαηανίδθ, Ξζνοι, Βάςεισ και Ρυρθνικά ςτθν Ελλάδα, τόμοσ ΛΛ, Κεςςαλονίκθ,
1985.
Χαράφθσ Χτζφανοσ, Ο ΕΛΑΣ, Ακινα ,1946.
Κωνςταντίνοσ Καραμανλισ ςτον εικοςτό αιϊνα, επιμ.Ξ.Χβολόπουλοσ, τρίτοσ τόμοσ ,
Ακινα 2008.
Studies in the History of the Greek Civil War 1945-49, Museum Tusculanum Press,
Copenhagen, 1987.
Woodhouse Chris, Το μιλο τθσ ζριδοσ, Εξάντασ, Ακινα,1976.
Eυάνκθσ Χατηθβαςιλείου, Στα ςφνορα των κόςμων, Υατάκθσ, Ακινα, 2009.
Φόμπερτ Χόλλαντ, Θ Βρετανία και ο κυπριακόσ αγϊνασ, εκδ. Υοταμόσ, Ακινα 2001
102
Θ αξιολόγθςθ του μεταπτυχιακοφ φοιτθτι βαςίηεται ςτθ ςυμμετοχι του ςτα
μακιματα και ςτθν εργαςία που οφείλει να παραδϊςει και να παρουςιάςει ςτο
τζλοσ του εξαμινου.
●
Λίνα Λοφβθ
ΣΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΤΡΩΠΗ 1833-1923
11Π089
 Σ Ψφποσ τθσ εποχισ και οι τρόποι προςζγγιςισ του.

 Σ ρόλοσ τθσ κοινισ γνϊμθσ.
 Θ αποςφνδεςθ και θ ςφνδεςθ Πεγάλθσ Λδζασ και εξωτερικισ πολιτικισ.
 Σι πολιτικζσ και οι ιδεολογικζσ διακυμάνςεισ ςτισ ςχζςεισ Ελλάδασ-Ευρϊπθσ,
από τθν ίδρυςθ του ελλθνικοφ κράτουσ ζωσ τθ Πικραςιατικι Ξαταςτροφι.
 Θ ςτάςθ των ελλθνικϊν κυβερνιςεων, των κομμάτων και τθσ κοινισ γνϊμθσ
απζναντι ςτουσ χειριςμοφσ των κρίςεων του Ανατολικοφ Ηθτιματοσ από τισ
ευρωπαϊκζσ Δυνάμεισ.
 Σι νζοι και οι παλιοί «εχκροί των Ελλινων». Σ επαναπροςδιοριςμόσ του ρόλου
τουσ ςτθν περιοχι των Βαλκανίων μετά τθν εμφάνιςθ του «ςλαβικοφ
κινδφνου».
 Σι διαφορετικζσ όψεισ τθσ Ευρϊπθσ.
 Θ νζα διάςταςθ τθσ Πεγάλθσ Λδζασ και το τζλοσ τθσ.

Χτόχοσ του ςεμιναρίου είναι να διερευνθκοφν μζςα από τον Ψφπο τθσ εποχισ οι
διαφορετικζσ προςλιψεισ τθσ Ευρϊπθσ κατά διάρκεια του 19 ου αιϊνα ζωσ το 1923.
Ρα αναλυκοφν οι διαφορετικζσ όψεισ τθσ εικόνασ των «προςτάτιδων» Δυνάμεων
ανάλογα με τα πολιτικά ςυμφραηόμενα του Ανατολικοφ Ηθτιματοσ, κακϊσ και οι
διαφορετικζσ εκφάνςεισ τθσ Πεγάλθσ Λδζασ. Σ Ψφποσ αποτελεί ςαφϊσ ζνα
προνομιακό πεδίο ζρευνασ για να ειςαγάγει τουσ μεταπτυχιακοφσ φοιτθτζσ ςτθ
χριςθ πρωτογενϊν πθγϊν· θ αποτφπωςθ ποικιλίασ απόψεων αποτελεί το
πιςτότερο κάτοπτρο των αντιφατικϊν ιδεϊν και τθσ ςφγχυςθσ που επικρατοφςαν
τον πρϊτο αιϊνα τθσ λειτουργίασ του ελλθνικοφ κράτουσ, οδθγϊντασ ζτςι
αςφαλζςτερα ςτθν κατανόθςθ του κλίματοσ τθσ εποχισ. Θ χριςθ λοιπόν των
πρωτογενϊν πθγϊν ωσ βάςθ για τθν εκπόνθςθ μεταπτυχιακισ εργαςίασ ςυμβάλλει
κακοριςτικά ςτθν ανάπτυξθ τθσ κριτικισ, ςυγκριτικισ, αναλυτικισ και ςυνκετικισ
ικανότθτασ των μεταπτυχιακϊν φοιτθτϊν, δίνοντάσ τουσ ερεκίςματα για να
επαναδιατυπϊνουν ερωτιματα, να απορρίπτουν ςτερεότυπα και να
προβλθματίηονται για τισ βεβαιότθτεσ τθσ ιςτοριογραφίασ.
103
 Αναγνωςτοποφλου Χία, Μικρά Αςία, 19οσ αι.-1919. Οι ελλθνορκόδοξεσ κοινότθτεσ.
Από το Μιλλζτ των ΢ωμιϊν ςτο Ελλθνικό Ζκνοσ, Ακινα 1997.
 Αρϊνθ-Ψςίχλθ Ξαίτθ – Ψρίχα Οφντια (επιμ.), Ο Χαρίλαοσ Τρικοφπθσ και θ εποχι του,
Ακινα 2000.
 Αςπρζασ Γ., Ρολιτικι Λςτορία τθσ Νεωτζρασ Ελλάδοσ. 1821-1960, Ακινα χ.χ.
 Βεργόπουλοσ Ξ. «H κυβζρνθςθ Δθλιγιάννθ. Θ κρίςθ τθσ Ανατολικισ Φωμυλίασ και οι
πολιτικζσ ςυνζπειεσ για τθν Ελλάδα», ςτο Λςτορία του Ελλθνικοφ Εκνουσ, τ.ΛΔ, ς. 22-
30.
 Βερζμθσ Κ., (επιμ.), Εκνικι ταυτότθτα και εκνικιςμόσ ςτθ νεότερθ Ελλάδα, Ακινα
1997.
 Γιακωβάκθ Ράςια, Θ Ευρϊπθ μζςω Ελλάδασ. Μια καμπι ςτθν ευρωπαϊκι
αυτοςυνείδθςθ. 17οσ – 18οσ αιϊνασ, Ακινα 2006.
 Γιανουλόπουλοσ Γ., «Θ ευγενισ μασ τφφλωςισ…» Εξωτερικι πολιτικι και «εκνικά
κζματα» από τθν ιττα του 1897 ζωσ τθ Μικραςιατικι Καταςτροφι, Ακινα 1999.
 Γοφναρθσ Β, Τα Βαλκάνια των Ελλινων. από το Διαφωτιςμό ςτον Α’Ραγκόςμιο
Ρόλεμο, Κεςςαλονίκθ 2007
 Dakin D., Θ ενοποίθςθ τθσ Ελλάδασ, 1770-1923, Ακινα 1984.
 Driault Ed. ΤοΑνατολικό Ηιτθμα. Από τισ αρχζσ ζωσ τθ ςυνκικθτων Σεβρϊν, Ακινα
1997.
 Δαφνισ Γρ., «Θ ςτάςθ του ελλθνικοφ κράτουσ απζναντι ςτθν Ξρθτικι επανάςταςθ
και θ κατάςταςθ τθσ χϊρασ ωσ το 1869», ςτο Λςτορία του Ελλθνικοφ Ζκνουσ, τ. ΛΓ’,
ς. 277-289.
 Δερτιλισ Γ., «Διεκνείσ οικονομικζσ ςχζςεισ και πολιτικι εξάρτθςθ: θ ελλθνικι
περίπτωςθ, 1824-1878», Τα Λςτορικά, τ. 1, Χεπτζμβριοσ 1983.
 Δθμαράσ Ξ.Κ., «Θ Πεγάλθ Λδζα», «Ψθσ Πεγάλθσ ταφτθσ Λδζασ», ςτο Ελλθνικόσ
΢ωμαντιςμόσ, Ακινα 1985.
 Διαμαντοφροσ Λω., «Θ Ξρθτικι επανάςταςθ (1866-1869)», ςτο Λςτορία του
Ελλθνικοφ Εκνουσ, τ. ΛΓ’, ς. 253-277.
 Ευρϊπθ και Νζοσ Ελλθνιςμόσ, Χυλλογικό, Εταιρεία Χπουδϊν Ρεοελλθνικοφ
Υολιτιςμοφ και Γενικισ Υαιδείασ, Ακινα 2002.
 Hering G., Τα πολιτικά κόμματα ςτθν Ελλάδα 1821-1936, Ακινα 2004.
 Ξαραφουλίδου Βίκυ, «…τθσ μεγάλθσ ταφτθσ ιδζασ…». Πψεισ τθσ εκνικισ ιδεολογίασ.
1770-1854, Ακινα, Υόλισ 2018.
 Ξιτρομθλίδθσ Υ., «Ψο ελλθνικό κράτοσ ωσ εκνικό κζντρο», Σφγχρονα Κζματα, τ. 13,
1980.
 Ξωφόσ Ευ., Θ Ελλάδα και το Ανατολικό Ηιτθμα 1875-1881, Ακινα 2001.
 Οάςκαρισ Π., Το Ανατολικόν Ηιτθμα 1800-1923, Κεςςαλονίκθ 1948.
 Οάςκαρισ Χ.Κ., Διπλωματικι Λςτορία τθσ Ελλάδοσ 1821-1914, Ακινα 1947.
 Οιάκοσ Αντ., Θ ιταλικι ενοποίθςθ και θ Μεγάλθ Λδζα, Ακινα 1985.
 Οοφβθ Οίνα, Ρεριγζλωτοσ Βαςίλειον. Οι ςατιρικζσ εφθμερίδεσ και το εκνικό ηιτθμα
1875-1886, Ακινα 2002.
 Παρωνίτθ Ρίκθ, Ρολιτικι εξουςία και εκνικό ηιτθμα ςτθν Ελλάδα. 1880-1910,
Ακινα 2009.
 Πατάλασ Υ., Ζκνοσ και Ορκοδοξία. Οι περιπζτειεσ μιασ ςχζςθσ. Από το «ελλαδικό»
ςτο βουλγαρικό Σχίςμα, Θράκλειο 2002.
 Ππακουνάκθσ Ρ., Μία ςτιγμι τθσ Ευρϊπθσ ςτθν Ελλάδα του 19ου αιϊνα. Ο λόγοσ, θ
εικόνα, ο μφκοσ του Ανδρζα ΢θγόπουλου, Ακινα 2008
104
 Ππάλτα Ράςθ-Υαπαδθμθτρίου Δζςποινα, Σθμειϊςεισ για τθν Λςτορία του Τφπου. Θ
ελλθνικι και θ ευρωπαϊκι διάςταςθ, Ακινα 1993.
 Υαπαγεωργίου Χτ., Από το Γζνοσ ςτο Ζκνοσ. Θ κεμελίωςθ του ελλθνικοφ κράτουσ.
1821-1862, Ακινα 2004.
 Υαπαδόπουλοσ Χτ., «Σ Ξριμαϊκόσ Υόλεμοσ και ο ελλθνιςμόσ», ςτο Λςτορία του
Ελλθνικοφ Εκνουσ, τ. ΛΓ’, ς. 143-168.
 Υετρόπουλοσ Λ., Ρολιτικι και ςυγκρότθςθ κράτουσ ςτο ελλθνικό βαςίλειο, 2 τόμοι,
Ακινα 1986.
 Υολίτθσ Αλ., ΢ομαντικά χρόνια. Λδεολογίεσ και νοοτροπίεσ ςτθν Ελλάδα του 1830-
1880, Ακινα 1993.
 Χκοπετζα Ζλλθ, «Το Ρρότυπο Βαςίλειο» και θ Μεγάλθ Λδζα. Πψεισ του εκνικοφ
προβλιματοσ ςτθν Ελλάδα (1830-1880), Ακινα 1988.
 Χταυρίδθ-Υατρικίου Φζνα, Οι φόβοι ενόσ αιϊνα, Ακινα 2007
 Χφυρόερασ Β., «Υερίοδοσ εςωτερικϊν ανωμαλιϊν και εξωτερικϊν πιζςεων (1847-
1853)», ςτο Λςτορία του Ελλθνικοφ Εκνουσ, τ. ΛΓ’, ς. 132-14
 Λςτορία του Νζου Ελλθνιςμοφ, (ςυλλογικό), τόμοι 4οσ, 5οσ και 6οσ, Ακινα 2003
 Λςτορία τθσ Ελλάδασ του 20ου αιϊνα 1900-1922. Οι απαρχζσ, τ.Α1,Α2, Χ.Χατηθιωςιφ
(επιμ.), Ακινα 2000
 Εγκυκλοπαίδεια του Ελλθνικοφ Τφπου. 1784-1974, Δροφλια Οουκία-Ξουτςοπανάγου
Γιοφλα (επιμ.), ΕΛΕ, Ακινα 2008
Σι φοιτθτζσ αξιολογοφνται με τθν εκπόνθςθ γραπτισ εργαςίασ το κζμα τθσ οποίασ
ζχουν οι ίδιοι επιλζξει από λίςτα προτεινόμενων κεμάτων από τον διδάςκοντα. Θ
τελικι βακμολογία προκφπτει από τθν προφορικι παρουςίαςι τθσ και το γραπτό
τελικό κείμενο, το οποίο πρζπει να ζχει ζκταςθ πζντε ζωσ δζκα χιλιάδεσ λζξεισ και
να βαςίηεται, εκτόσ από τθ βιβλιογραφία, ςε πρωτογενείσ πθγζσ.
●
Ανδρζασ Λυμπεράτοσ
Η ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΝΕΩΣΕΡΙΚΟΣΗΣΑ ΢ΣΑ Τ΢ΣΕΡΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ. ΟΘΩΜΑΝΙΚΕ΢
ΜΕΣΑΡΡΤΘΜΙ΢ΕΙ΢ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΕΘΝΙΚΙ΢ΜΟΙ
11Π294
Περιγραφι –΢κοποί μακιματοσ
Υαρότι θ ανάπτυξθ των εκνικιςμϊν ςτα Βαλκάνια κατά τον μακρφ 19 ο αιϊνα
εμφανίηεται, εφλογα, ςυνδεδεμζνθ με τουσ μεταςχθματιςμοφσ και τισ μεταβολζσ
των πολιτικϊν, οικονομικϊν και κοινωνικϊν ςυνκθκϊν ςτθν φςτερθ Σκωμανικι
αυτοκρατορία, τα δφο φαινόμενα που περιγράφονται ςτον τίτλο του ςεμιναρίου
εξακολουκοφν ςε μεγάλο βακμό να ιςτοροφνται χωριςτά υπό τθν επίδραςθ
εκνοκεντρικϊν - ουςιοκρατικϊν και ιδεοκρατικϊν προςεγγίςεων. Σι Σκωμανικζσ
Πεταρρυκμίςεισ, ωσ πολιτικι αναςυγκρότθςθσ τθσ οκωμανικισ κυριαρχίασ, και οι
105
εκνικιςμοί που αναπτφςςονται κατά τον 19ο αιϊνα ςτουσ κόλπουσ τθσ
αυτοκρατορίασ και τθν ευρφτερθ περιοχι, ςυνιςτοφν ανταγωνιςτικά και ευκζωσ
αντίπαλα νεωτερικά πολιτικά ςχζδια για το μζλλον τθσ περιοχισ των Βαλκανίων ςε
ζναν μεταςχθματιηόμενο κόςμο, τα οποία απευκφνονται ςτουσ υπθκόουσ του
ςουλτάνου και ιδίωσ ςτουσ δυνθτικά φυγόκεντρουσ μθ-μουςουλμανικοφσ
πλθκυςμοφσ. Ψο μάκθμα ζχει ωσ ςτοχο να εξετάςει ςυγκριτικά τα αντίπαλα αυτά
πολιτικά ςχζδια και τουσ όρουσ (γεωπολιτικοφσ, κοινωνικο-οικονομικοφσ και
ιδεολογικοφσ) ςυγκρότθςθσ, πρόςλθψθσ και εξζλιξισ τουσ,εξοικειϊνοντασ τουσ
φοιτθτζσ με τισ πιο προςφατεσ ςχετικζσ ιςτοριογραφικζσ ςυηθτιςεισ ςτο χϊρο των
βαλκανικϊν ςπουδϊν και τθσ τουρκολογίασ.
Ψα προςδοκϊμενα μακθςιακά αποτελζςματα είναι: α) θ ωσ άνω εξοικείωςθ με τισ

διαφορετικζσ ιςτοριογραφικζσ προςεγγίςεισ (παλαιότερεσ και νζεσ) ςτθν ιςτορία
των Βαλκανίων κατά τον 19ο αιϊνα, β)θ ανάπτυξθ κριτικισ ςκζψθσ ζναντι των
ιδεολογικϊν χριςεων τθσ ιςτορίασ που χαρακτθρίηουν ςυχνά τισ εκνικζσ
ιςτοριογραφικζσ προςεγγίςεισ ςτθν ιςτορία τθσ περιοχισ, γ)θ ανάπτυξθ τθσ
ςυγκριτικισ ςκζψθσ και τθσ ικανότθτασ τοποκζτθςθσ επί μζρουσ πολιτικϊν
φαινομζνων ςτα επάλλθλα πλαίςιά τουσ (οκωμανικά, βαλκανικά, ευρωπαϊκά και
παγκόςμια)και ςυνεξζταςθσ των διαφόρων πτυχϊν τουσ (οικονομικϊν, κοινωνικϊν,
ιδεολογικϊν, πολιτιςμικϊν) και δ) θ ανάπτυξθ των δεξιοτιτων ζρευνασ και
ςυγγραφισ επιςτθμονικϊν εργαςιϊν.
Θ παρακολοφκθςθ του ςεμιναρίου είναι υποχρεωτικι. Θ αξιολόγθςθ των φοιτθτϊν

βαςίηεται ςε ζνα ςυνδυαςμο τθσ αποτίμθςθσ τθσ ςυμμετοχισ τουσ ςτο ςεμινάριο
(30%) και τθσ τελικισ μεταπτυχιακισ τουσ εργαςίασ (70%) ςε κζμα που κα
ςυμφωνιςουν από κοινοφ με τον διδάςκοντα.
Isa Blumi,Reinstating the Ottomans: Alternative Balkan Modernities, 1800–1912,

New York: Palgrave Macmillan. 2011.
EvgueniaDavidova, Balkan Transitions to Modernity and Nation-States: Through the

Eyes of Three Generations of Merchants (1780s–1890s), Leiden: Brill, 2013.
H. Grandits, N. Clayer& R. Pichler (eds.), Conflicting Loyalties in the Balkans. The

Great Powers, the Ottoman Empire and Nation Building, London: I.B.Tauris, 2011.
Chr. Hadjiiossif, “Ottoman Reforms and Colonial Policies”, in M.Michael, T.

Anastassiadis& Ch. Verdeil (eds), Religious Communities and Modern Statehood,
Berlin: Klaus Schwartz, 2013, 90-104.
106
M. ŞükrüHanioğlu, A Brief History of the Late Ottoman Empire, Princeton, Princeton
UP, 2008.
Θalilİnalcık, “Application of the Tanzimat and its Social Effects”,

ArchivumOttomanicum 5 (1973), 97-127.
Θalil İnalcık&D. Quataert (επιμ.), Οικονομικι και κοινωνικι ιςτορία τθσ Οκωμανικισ
αυτοκρατορίασ. Τ. Βϋ(1600-1914), μτφ. Π. Δθμθτριάδου, Ακινα: Αλεξάνδρεια,
2011.
Βαγγζλθσ Ξεχριϊτθσ: "Φζκβιεμ για τθν Σκωμανικι Αυτοκρατορία", ςτο: Θ

ςυγκρότθςθ του ελλθνικοφ κράτουσ. ∆ιεκνζσ πλαίςιο, εξουςία και πολιτικι τον 19ο
αιϊνα, Ρεφζλθ: Ακινα, 2008.
Ανδρζασ Ουμπεράτοσ, Οικονομία, πολιτικι και εκνικι ιδεολογία. Θ διαμόρφωςθ των

εκνικϊν κομμάτων ςτθ Φιλιπποφπολθ του 19ου αιϊνα, Θράκλειο: ΥΕΞ, 2009.
Λδίου, “Introduction: Through Nation and State. Reform and Nationalism ‘from
Below’ in the Late Ottoman Balkans”, Turkish Historical Review, vol. 7 (2016), p. 121-
133.
Λδίου, “The Nation in the Balkan Village. National Politicization in 19th c. Ottoman
Thrace”, Turkish Historical Review, 7/2 (2016), 167-193.
İ.Ortaylı, Ο πιο μακρφσ αιϊνασ τθσ αυτοκρατορίασ, Ακινα: Υαπαηιςθ, 2004.
M. Petrov, “Everyday Forms of Compliance: Subaltern Commentaries on Ottoman

Reform, 1864-1868”, Comparative Studies in Society and History, vol. 46, iss. 4
(2004), 730-759.
D. Quataert, Θ Οκωμανικι αυτοκρατορία 1700-1922, Αλεξάνδρεια, 2007.
Darin Stephanov, Ruler Visibility and Popular Belonging in the Ottoman Empire,
1808-1908, Edinburgh, Edinburgh UP, 2018.
A. Vezenkov, “Formulating and Reformulating Ottomanism”, in R. Daskalov&Tch.

Marinov (eds.), Entangled Histories of the Balkans. Vol I: National Ideologies and
Language Policies, Leiden: Brill, 2013, 241-271.
●
107
Δζςποινα Παπαδθμθτρίου
OI ENNOIE΢ KAI TA ΢HMA΢IOΛOΓIKA TOY΢ ΠEΔIA: ΕΘΝΙΚΟΦΡΟ΢ΤΝΗ ΚΑΙ
ΑΝΣΙΟΛΟΚΛΗΡΩΣΙ΢ΜΟ΢
11Π041

Πζςα από τθν προςζγγιςθ τθσ ιςτορίασ των εννοιϊν και τθσ ανάλυςθσ των
ιδεολογιϊν, το ςεμινάριο ερευνά τθν κοινι πολιτιςμικι ταυτότθτα που
ςυγκροτείται ςτθ Δφςθ μετά το Δεφτερο Υαγκόςμιο Υόλεμο, γφρω από τθν αξία τθσ
ελευκερίασ διαπερνϊντασ τισ εκνικζσ ταυτότθτεσ και τισ διαφορετικζσ εμπειρίεσ και
διαιρεμζνεσ μνιμεσ του Υολζμου. Ψο μάκθμα περιλαμβάνει τισ εξισ κεματικζσ
ενότθτεσ:
1. Θ ιδεολογικι διαίρεςθ και τα ςτοιχεία τθσ ςυνζχειασ με τον αντικομμουνιςμό του
μεςοπολζμου (1917-1962) και θ ςχετικοποίθςθ τθσ ελευκερίασ απζναντι ςτισ
δικτατορίεσ ι ςτισ παραβιάςεισ των ατομικϊν ελευκεριϊν εντόσ των ορίων του
δυτικοφ κόςμου. Θ ζννοια και θ κεωρία του ολοκλθρωτιςμοφ ςτο νζο
ςθμαςιολογικό πεδίο που διαμορφϊνεται ςτθν πρϊτθ μεταπολεμικι δεκαετία.
2. Θ εκνικοφροςφνθ από τθ γζνεςθ ςτθ μορφοποίθςι τθσ ωσ πολιτικισ ταυτότθτασ
και ιδεολογίασ ςτθν περίοδο του εμφυλίου πολζμου και θ εξζλιξι τθσ ςτισ δφο
μεταπολεμικζσ δεκαετίεσ.
3. Θοmosovieticus και ςοβιετικό κακεςτϊσ ςτο δυτικό φανταςιακό.
4. Σι εμιγκρζδεσ και θ κουλτοφρα τθσ «εξορίασ». Ψο δίκτυο τθσ αλλθλεγγφθσ των
διανοουμζνων.
5. Ψφποι και μορφζσ πολιτιςτικισ δραςτθριότθτασ: το δίκτυο των περιοδικϊν και το
Χυνζδριο για τθν Ελευκερία ςτθν Ξουλτοφρα. Υροσ μια ςφνκεςθ τθσ ιδεολογίασ του
«ελεφκερου κόςμου».

Ψο μάκθμα αποςκοπεί να ειςαγάγει τουσ μεταπτυχιακοφσ φοιτθτζσ και φοιτιτριεσ
ςτθν ελλθνικι και τθ διεκνι ςυηιτθςθ κατά τθν περίοδο διαμόρφωςθσ του
ιδεολογικοφ πλαιςίου τθσ εποχισ του Ψυχροφ Υολζμου. Θ κατανόθςθ τθσ
μετάβαςθσ από τισ εκνικζσ ιςτορίεσ (ςτθν περίπτωςι μασ τον ελλθνικό εκνικιςμό
τθσ δεκαετίασ του 1940) ςτθν παγκόςμια ι πλανθτικι ιςτορία (global) αποςκοπεί
ςτο να εξοικειϊςει αυτοφσ με το ευρφ πλαίςιο εντόσ του οποίου εντάςςουμε τα
μείηονα γεγονότα τθσ ιςτορίασ και με τισ ποικίλεσ μεκοδολογικζσ προςεγγίςεισ.
Ενδεικτικιβιβλιογραφία
Leffler, Melvyn and Westad, Odd Arne (επιμ.), The Cambridge History of the Cold
War, τόμ.1, 2010.
Aron, Raymond, Démocratie et totalitarisme, Gallimard, Υαρίςι 1965.
Buck-Morss, Susan, Dreamworld and Catastrophe. The passing of mass utopia in the
East and the West, Massachussets Institute of Technology, 2000.
Burnham, James, Oι Μακιαβελιςτζσ υπζρμαχοι τθσ ελευκερίασ, Ξζδροσ, Ακινα
2009.
Gleason, Abbott, Totalitarianism. The Inner Story of the Cold War, Oxford Univ.Press,
1995.
108
Freeden, Michael, Ideologies and Political Theory. A Conceptual Approach, Clarendon
Press, Σξφόρδθ 1996.
Gellately, Robert (επιμ.), Accusatory Practices: Denunciation in Modern European
History, 1789– 1989.
Λςτορία των Εννοιϊν. Διαδρομζσ τθσ ευρωπαϊκισ ιςτοριογραφίασ, Ε.Π.Ρ.Ε.-Πνιμων
2006
Kondraieva, Tamara (επιμ.), Les Soviétiques. Un pouvoir, des régimes, Les Belles
Letres, Paris 2011.
Koselleck, Reinhart, Futures Past. On the Semantics of Historical Time, The MIT
Press, Παςαχουςζτθ-Οονδίνο 1985 (γερμ.ζκδ.1979).
Lialiouti, Zinovia, «’The treason of the intellectuals’: the shadowy presence of the
Congress of Cultural Freedom in Greece 1950-1963», Intelligence and
NationalSecurity (https://doi.org/10.1080/02684527.2018.1436013).
Πitter, Rana, Major, Patrick, Across the Blocs. Cold War Cultural and Social History,
Frank Cass, Οονδίνο 2004.
Υαπαδθμθτρίου, Δζςποινα Λ., Από το λαό των νομιμοφρόνων ςτο ζκνοσ των
εκνικοφρόνων. ΘςυντθρθτικιςκζψθςτθνΕλλάδα 1922-1967, Χαββάλασ, Ακινα
2006.
Saunders, Frances Stonor, Who Paid the Piper? The CIA and the Cultural Cold War,
Granta Books, Οονδίνο 1999.
Scott-Smith, Giles, The politics of Apolitical Culture: the Congress of Cultural
Freedom, the CIA and post-war American hegemony, Routledge, Οονδίνο 2002
Scott-Smith, Giles, Western Anti-Communism and the Interdoc Network. Cold War
Internationale, Palgrave 2012.
Scott-Smith, Giles (and Luc Van Dongen and Stéphanie Roulin), Transnational Anti-
Communism and the Cold War. Agents, activities, and networks, Palgrave 2014.
Shaw, Tony, Hollywood's Cold War, Edinburgh Univ. Press, 2007.
Stephanson, Anders, Manifest Destiny. American Expansion and the Empire of Right,
Hill and Wang, New York 1996.
Χφικασ, Κανάςθσ Δ. (επιμ.), Το Σχζδιο Μάρςαλ. Αναςυγκρότθςθ και διαίρεςθ τθσ
Ευρϊπθσ, Υατάκθ, Ακινα 2011.
Traverso, Enzo, Le Totalitarisme. Le XXe siècle en débat, Seuil, Υαρίςι 2000.
Westad, Odd Arnie, The Cold War. A World History, Allen Lane 2017.
Θ αξιολόγθςθ γίνεται ςτθ βάςθ εργαςιϊν που εκπονοφν οι φοιτθτζσ και οι
φοιτιτριεσ, οι οποίεσ παρουςιάηονται και υποςτθρίηονται ςτο ςεμινάριο. Ξατά τθ
διάρκεια των ςεμιναρίων αναλφονται κείμενα με τθ ςυμμετοχι όλων, με
αποτζλεςμα θ διδάςκουςα ςυγκροτεί άποψθ για τθν αναλυτικι ικανότθτα του
κακενόσ και τθσ κακεμιάσ.
●
109
Προκόπθσ Παπαςτράτθσ
Ο ΕΜΦΤΛΙΟ΢ ΠΟΛΕΜΟ΢ ΢ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΖΗΣΗΜΑΣΑ Ι΢ΣΟΡΙΑ΢ ΚΑΙ
Ι΢ΣΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ΢
11Π035

Χτθν περίοδο τθσΞατοχισ θ ελλθνικι κοινωνία δοκιμάηεται για πρϊτθ φορά ςε
τζτοιο βακμό μετά το τζλοσ τθσΕπανάςταςθσ του 1821. Σι διαςτάςεισ του
προβλιματοσ γίνονται ςαφζςτερεσ αν εξεταςτεί ςτο πλαίςιο των εξελίξεων του Β'
Υαγκοςμίου Υολζμου. Σι πολιτικζσ, κοινωνικζσ και οικονομικζσ ανατροπζσ που
ςυντελοφνται ςτθ διάρκεια τθσ κατοχισ είναι κακοριςτικισ ςθμαςίασ και ζχουν
ςυςςωρευτικι επίδραςθ ςτθν περίοδο του Εμφυλίου Υολζμου.
Σ Εμφφλιοσ Υόλεμοσ είναι εξ οριςμοφ ζνα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο ηιτθμα. Θ
ελλθνικι εκδοχι του, μετά το τζλοσ του Β' Υαγκοςμίου Υολζμου, δίχαςε και
εξακολουκεί να διχάηει τθν ελλθνικι κοινωνία περιςςότερο από μιςό αιϊνα μετά
για μία ςειρά από λόγουσ.
Σριςμζνοι από αυτοφσεμφανίηονται ςτθ διάρκεια τθσ κατοχισ:
- Θ μορφι που παίρνει θ αντίςταςθ ςτον κατακτθτι.
- Σι νζεσ δυνάμεισ που εμφανίηονται ςτο πολιτικό προςκινιο και διεκδικοφν

ςυμμετοχι ςτθ νομι τθσεξουςίασ.
- Θ αντίδραςθ που προκαλεί το γεγονόσ αυτό ςτθν Ελλάδα και ςτο εξωτερικό.
- Θ επζμβαςθ του ξζνου παράγοντα.
Σι παράγοντεσ αυτοί ςυγκροτοφν ζνα πλαίςιο προβλθμάτων που επθρεάηει, αν δεν

προκακορίηει ςε μεγάλο βακμό, τισπολιτικζσ εξελίξεισ που ακολουκοφν μετά τθν
απελευκζρωςθ. Σι πρϊτεσ ενδείξεισ ότι θ χϊρα οδεφει προσεμφφλια ςφγκρουςθ
είναι ορατζσ πολφ γριγορα μετά τθν απελευκζρωςθ. Θ περίοδοσ μετά τα γεγονότα
του ∆εκεμβρίου χαρακτθρίηεται από τθν αδυναμία των διαδοχικϊν κυβερνιςεων
να επιβάλλουν τθν τιρθςθ των όρων τθσΧυμφωνίασ τθσΒάρκιηασ του Φεβρουαρίου
1945. Ξατά ςυνζπεια, ο τρόποσ διεξαγωγισ των εκλογϊν το 1946 και το
δθμοψιφιςμα που ακολουκεί επιτείνουν τθν κρίςθ και τθν πόλωςθ αντί να
οδθγιςουν προστθν εκτόνωςι τθσ.
Χτο πλαίςιο του ςεμιναρίου εξετάηονται:
 Θ πολιτικι, κοινωνικι και οικονομικι κατάςταςθ τθσχϊρασ.
 Σι πολιτικζσ δυνάμεισ και οι επιδιϊξεισ τουσ.
 Ψα προβλιματα αναςυγκρότθςθσ του κράτουσ.
 Θ προςπάκεια αποκατάςταςθσ των κεςμϊν.
 Θ επίδραςθ του ξζνου παράγοντα.
 Ψο διεκνζσ πλαίςιο μζςα ςτο οποίο διεξάγεται ο Εμφφλιοσ Υόλεµοσ.
Χτο πλαίςιο τθσ διεφρυνςθσ και εμβάκυνςθσ τθσ γνϊςθσ των ιςτορικϊν
εξελίξεων τθσ περιόδου που εξετάηεται, επιδιϊκεται θ ανάπτυξθ τθσ
αναλυτικισ και ςυνκετικισ ικανότθτασ των φοιτθτριϊν/των.
Υαράλλθλα μελετάται θ εξελικτικι πορεία τθσ ιςτοριογραφίασ τθσ περιόδου,
οι παράγοντεσ που τθν επθρεάηουν, οι αντιπαρακζςεισ που προκαλεί και θ
ιδεολογικι χριςθ αυτισ τθσ περιόδου και τθσ ιςτοριογραφίασ τθσ.
110
Ψο ςεμινάριο ςυμβάλλει ςτθ διεφρυνςθ και κατανόθςθ των κακοριςτικϊν
εξελίξεων τθσ δεκαετίασ 1940-1950 που εκβάλλουν ςτθν επόμενθ και από τθ
φφςθ τουσ αναπόφευκτα επθρεάηουν τθν περίοδο που ακολουκεί. Θ
πυκνότθτα των γεγονότων τθσ δεκαετίασ και θ ιδεολογικι φόρτιςθ που αυτά
προκαλοφν, ζχει προκαλζςει αντίςτοιχθ τουλάχιςτον διεφρυνςθ τθσ
ιςτοριογραφίασ. Ωσ προσ τθ μελζτθ αυτισ τθσ ιςτοριογραφίασ το ςεμινάριο
ςυμβάλλει ερευνϊντασ τουσ λόγουσ που αυτι διευρφνεται και τουσ
παράγοντεσ που τθν επθρεάηουν και τθν διαμορφϊνουν.
Ανδρικόπουλοσ Γ., 1944: Κρίςιμθ Χρονιά. (300 Ανζκδοτα Ζγγραφα από το
Υροςωπικό Αρχείο του Συίνςτον Ψςϊρτςιλ για τθν Ελλάδα από 8-3 ζωσ
5.12.1944) (Διογζνθσ, Ακινα, 1977)
Αυγουςτίδθσ Α., Το Ελλθνικό Συνδικαλιςτικό Κίνθμα κατά τθ δεκαετία του ’40
και τα περικϊρια τθσ πολιτικισ. (Ξαςτανιϊτθσ, Ακινα 1999)
Χβορϊνοσ Ρ., Φλάϊςερ Χ. (επιμ) Θ Ελλάδα 1936-44. Δικτατορία Κατοχι
Αντίςταςθ. (Πορφωτικό Λνςτιτοφτο ΑΨΕ, Ακινα, 1989)
Θ Ελλάδα ςτθ Δεκαετία 1940-1950. Ψόμοσ Α’ Ζνα Εκνοσ ςε Κρίςθ. (Κεμζλιο
Ακινα, 1984)
Ψόμοσ Β’ Χ.Φλαϊςερ, Χ.Ππόουμαν (επιμ.) Βιβλιογραφικόσ Οδθγόσ.
(Κεμζλιο , Ακινα, 1984)
Ουμπεράτοσ Π., Υαπαςτράτθσ Υ. (επιμ) Αριςτερά και Αςτικόσ Ρολιτικόσ
Κόςμοσ 1940-1960. (Βιβλιόραμα Ακινα 2014)
Ουμπεράτοσ Π., Στα Ρρόκυρα του Εμφυλίου Ρολζμου. Από τα Δεκεμβριανά
ςτισ εκλογζσ του 1946. (Βιβλιόραμα, Ακινα 2006)
Παργαρίτθσ Γ., Λςτορία του Εμφυλίου Ρολζμου. Ψόμοι 2. (Βιβλιόραμα
Ακινα)
Υαπαςτράτθσ Υ, Ουμπεράτοσ Π., Χαράφθ Ο.,(επιμ) Από τθν Απελευκζρωςθ
ςτα Δεκεμβριανά. Μία τομι ςτθν πολιτικι ιςτορία τθσ Ελλάδασ. (Χφγχρονθ
Λςτορία, Ακινα 2016)
Χαράφθ Π., (επιμ.) Από τθν Αντίςταςθ ςτον Εμφφλιο. (Ρζα Χφνορα,
Ακινα 1982)
Χπθλιωτοποφλου Π. –Υαπαςτράτθσ Υ. (ςφνταξθ) Χρονολόγιο Γεγονότων Από
τα ζγγραφα του Βρετανικοφ Υπουργείου Εξωτερικϊν. Ψόμοι Α και Β
(Ακαδθμία Ακθνϊν, Ξζντρον Ερεφνθσ τθσ Λςτορίασ του Ρεωτζρου Ελλθνιςμοφ,
Ακινα 2002, 2004
Χατηθιωςιφ Χ - Υαπαςτράτθσ Υ. Λςτορία τθσ Ελλάδασ του 20ου αιϊνα, τόμοι
Γ1 – Γ2: Β’ Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ, Κατοχι-Αντίςταςθ 1940-1945. (Βιβλιόραμα,
Ακινα 2007)
Hondros L.J., Occupation and Resistance: The Greek Agony, 1941-1944.
(Pella, New York, 1983)
Iatrides O.J., (ed.) Ambassador MacVeagh Reports: Greece, 1933-
1947.(Princeton University Press, 1980)
Papastratis P., British Policy towards Greece during the Second World War
1941-1944. (CambridgeUniversityPress, 1984)
111
Σι φοιτιτριεσ/τεσ αξιολογοφνται προφορικά και γραπτά ςτθ διάρκεια και ςτο
τζλοσ του ςεμιναρίου. Χτθ διάρκεια του ςεμιναρίου καλοφνται επίςθσ να
ςχολιάςουν γραπτά ςυγκεκριμζνα κείμενα. Υαράλλθλα αξιολογοφνται ο
προφορικόσ λόγοσ και οι παρατθριςεισ τουσ πάνω ςε επιλεγμζνα κείμενα
που τουσ παραδίδονται εκ των προτζρων και τα οποία αποτελοφν τθ βάςθ
τθσ κεματικισ ενότθτασ που αναπτφςςεται ςτο επόμενο ςεμινάριο.
Θ παρακολοφκθςθ του ςεμιναρίου και θ αξιολόγθςθ ολοκλθρϊνονται με τθν
προφορικι ανάπτυξθ των κεμάτων που διευρφνουν τθ ςυηιτθςθ που
προκαλείται και τθ βακμολογία του τελικοφ κειμζνου τθσ εργαςίασ.
●
Ματοφλα Σομαρά-΢ιδζρθ
ΕΤΕΡΓΕΣΙ΢ΜΟ΢ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΤΡΓΙΑ ΣΗ΢ ΝΕΟΣΕΡΗ΢ ΕΛΛΑΔΑ΢
11Π293
΢φντομθ περιγραφι
Σ Ευεργετιςμόσ αναπτφχκθκε ςτισ παροικίεσ από κορυφαίουσ επιχειρθματίεσ
τθσ διαςποράσ που ζηθςαν και υπθρζτθςαν τθν κοινοτικι οργάνωςθ και τον
κοινοτιςμό.
Σ Ευεργζτθσ επωμίηεται ςκοποφσ και ζργα ςτθ κζςθ τθσ ςυντεταγμζνθσ
πολιτείασ, ςυλλογικοτιτων και κεςμϊν. Υραγματοποιεί μία προςωπικι
διαδρομι με όρουσ ατομικισ εποποιίασ και ευποιίασ ςτθν υπθρεςία του
κοινοφ αγακοφ. Θ ευεργεςία γιϋαυτόν ςυνιςτά ςυςτατικό πάκοσ που
επικακορίηει τθν ατομικι και ςυλλογικι λειτουργία του.
Φαινόμενο ιςτορικό, ο Ευεργετιςμόσ ςιμερα ςυνεχίηει να υφίςταται και με
τθ μορφι του Λδρυματικοφ Ευεργετιςμοφ.
΢κοποί του μακιματοσ

Γίνεται διεξοδικι ανάλυςθ τθσ ιδεολογίασ και τθσ λειτουργίασ του
Ευεργετιςμοφ. Θ ανάλυςθ γίνεται ςτο πλαίςιο τθσ κεωρίασ ότι οι Ευεργζτεσ
αντιπροςωπεφουν οργανικοφσ διανοοφμενουσ τθσ αςτικισ τάξθσ, τόςο κατά τθν
εποχι τθσ ιςτορικισ ανόδου τθσ όςο και ςτθ ςθμερινι εποχι τθσ παγκόςμιασ
θγεμονίασ τθσ.

Θ ανάπτυξθ γνϊςεων και κριτικισ κεϊρθςθσ κακϊσ και εμβάκυνςθσ ςτα
ερωτιματα :
- Χαρακτθριςτικά και λειτουργίεσ του Ευεργζτθ - Ευεργζτθσ vs Φιλάνκρωποσ -
Ευεργζτθσ vs Εκελοντισ
112
- Υοιοσ ο ρόλοσ των Ευεργετϊν ςτθν ςυγκρότθςθ του Ελλθνικοφ κράτουσ και
γενικότερα τθσ Ρεοελλθνικισ πραγματικότθτασ
- Υοιοσ ο ρόλοσ των Ευεργετϊν ςτισ κοινωνικζσ αλλαγζσ και ςτθν υιοκζτθςθ
τθσ νεωτερικότθτασ
Αρβανιτάκθσ Δθμιτρθσ (επιμ.), Το φαινόμενο του ευεργετιςμοφ ςτθ νεότερθ
Ελλάδα (Υρακτικά Θμερίδασ), Εκδόςεισ Βιβλιοκικθ του Πουςείου Ππενάκθ,
Ακινα 2006
Γεωργιτςογιάννθ Ευαγγελία, Ραναγισ Α. Χαροκόποσ 1835-1911, Εκδόςεισ Οιβάνθ,
Ακινα 2000
Δζλτα Υθνελόπθ, Ρρϊτεσ ενκυμιςεισ, Εκδόςεισ Ερμισ, Ακινα 2000
Δθμαράσ, Ξ.Κ., Νεοελλθνικόσ Διαφωτιςμόσ, Εκδόςεισ Ερμισ, Ακινα 1983
Χβορϊνοσ Ρίκοσ, Το Ελλθνικό Ζκνοσ : Γζνεςθ και διαμόρφωςθ του νζου
Ελλθνιςμοφ, Εκδόςεισ Υόλισ, Ακινα 2004
Ψομαρά-Χιδζρθ Πατοφλα, Αλεξανδρινζσ Οικογζνειεσ : Χωρζμθ-Μπενάκθ-
Σαλβάγου, εκδόςεισ ΞΕΦΞΩΦΑ- economiaPUBLISHING, Ακινα 2004
- Ευεργετιςμόσ και Ρροςωπικότθτα : Ευεργζτεσ Ζλλθνεσ του Καίρου, τόμοι
Αϋκαι Βϋ, Εκδόςεισ Υαπαηιςθ, Ακινα 2002
- Οι Ζλλθνεσ του Καίρου, Εκδόςεισ ΞΕΦΞΩΦΑ- economia PUBLISHING, Ακινα
2007
- Ο Αιγυπτιϊτθσ Ελλθνιςμόσ ςτουσ δρόμουσ του βαμβακιοφ, Εκδόςεισ
ΞΕΦΞΩΦΑ- economia PUBLISHING, Ακινα 2011
- Ευεργετιςμόσ και νεοελλθνικι πραγματικότθτα, Εκδόςεισ ΞΕΦΞΩΦΑ-
economia PUBLISHING, Ακινα 2016
Ψςίρκασ Χτρατισ, Ο Καβάφθσ και θ εποχι του, Εκδόςεισ Ξζδροσ, Ακινα 2001
Ψυροφκθσ Ρίκοσ, Το Νεοελλθνικό Ραροικιακό Φαινόμενο, Εκδόςεισ
Επικαιρότθτα, Ακινα 1974
Gramsci, Antonio, Οι διανοοφμενοι, εκδόςεισ Χτοχαςτισ, Ακινα 1972
Hobsbawm, Eric, The Age of Empire, 1875-1914, Abacus, London 1987
Hobsbawm, Eric, The Age of Extremes: The Short Twentieth Century, 1914-1992,
Abacus, London 1995
Tomara-Sideri, Matoula, Egyptiot Greek Benefaction: Tradition and Modernity,
Journal of the Hellenic Diaspora, vol. 30.2, New York 2004
Tomara-Sideri, Matoula, Benefaction in Modern Greece - Theory and History,
Kerkyra-economia publishing, Athens 2017.
Σρόποιαξιολόγθςθσ
Θ αξιολόγθςθ των φοιτθτϊν βαςίηεται :
- ςτθ ςυμμετοχι τουσ ςτα μακιματα και ςτθν εργαςία που οφείλουν να
παραδϊςουν και να παρουςιάςουν ςτο τζλοσ του εξαμινου.
- ςτον γραπτό ςχολιαςμό τουσ πάνω ςε επιλεγμζνα κείμενα που κα τουσ
δίνονται εκ των προτζρων.
113
●
Αντϊνθσ Χατηθκυριάκου
ΖΗΣΗΜΑΣΑ Τ΢ΣΕΡΗ΢ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ΢ ΚΑΙ ΣΟΤΡΚΙΚΗ΢ Ι΢ΣΟΡΙΑ΢
11Π278
΢ΤΝΣΟΜΗ ΕΙ΢ΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ψο μάκθμα εξετάηει ςε βάκοσ τα κεντρικά μεκοδολογικά, ιςτοριογραφικά και
κεωρθτικά ηθτιματα τθσ φςτερθσ Σκωμανικισ και Ψουρκικισ ιςτορίασ. Εςτιάηοντασ
ςτα διάφορα ρεφματα και τάςεισ, εξθγείται το διανοθτικό, χρονικό και χωρικό
πλαίςιο μζςα ςτο οποίο εξελίχκθκαν αυτζσ οι προςεγγίςεισ, αλλά και τα
διαφορετικά κφματα εντόσ τουσ. Δίνεται ζμφαςθ ςτισ διεκνείσ επιρροζσ, αλλά και
ςτο πϊσ αυτζσ ερμθνεφκθκαν και εφαρμόςτθκαν ςτο οκωμανολογικό και
τουρκολογικό τουσ πλαίςιο, είτε εντόσ είτε εκτόσ Ψουρκίασ. Ζτςι, το μάκθμα εξετάηει
διάφορεσ περιπτϊςεισ εκνικϊν ιςτοριογραφιϊν του μετά-οκωμανικοφ κόςμου.
Υαράλλθλα, δίνει ςτουσ φοιτθτζσ τα μεκοδολογικά και κεωρθτικά εργαλεία για να
αντιλθφκοφν τα πλεονεκτιματα και μειονεκτιματα των διαφόρων προςεγγίςεων,
αλλά και τθ δυνατότθτα να εφαρμόςουν και να προςαρμόςουν τισ προςεγγίςεισ τθσ
επιλογισ τουσ ςε ςυνάρτθςθ με τα δικά τουσ ερευνθτικά ενδιαφζροντα και τισ
πρωτογενείσ τουσ πθγζσ.
΢ΚΟΠΟΙ ΜΑΘΗΜΑΣΟ΢
 Εξοικείωςθ των φοιτθτϊν με τα κφρια ιςτοριογραφικά, μεκοδολογικά και
κεωρθτικά ηθτιματα τθσ οκωμανικισ και τουρκικισ ιςτορίασ
 Απόκτθςθ ςαφοφσ αντίλθψθσ για τθν πορεία και τθν εξζλιξθ των βαςικϊν
ιςτοριογραφικϊν ρευμάτων ςτο διεκνζσ, μετά-οκωμανικό και ελλθνικό τουσ
πλαίςιο
 Ενθμζρωςθ των φοιτθτϊν με ςφγχρονεσ ερευνθτικζσ μεκόδουσ και
απόκτθςθ ςαφοφσ εικόνασ του πωσ εφαρμόηονται ςτθν οκωμανολογικι και
τουρκικι ιςτοριογραφία
 Εμβάκυνςθ ςε επί μζρουσ ηθτιματα οκωμανολογικισ και τουρκικισ
ιςτοριογραφίασ
ΜΑΘΗ΢ΙΑΚΑ ΑΠΟΣΕΛΕ΢ΜΑΣΑ
 Χριςθ των γνϊςεων που κα ζχουν αποκτθκεί και εφαρμογι των
μεκοδολογικϊν εργαλείων και προςεγγίςεων ςτα ειδικά ερευνθτικά
ενδιαφζροντα των φοιτθτϊν
 Δυνατότθτα αξιολόγθςθσ των πλεονεκτθμάτων και μειονεκτθμάτων των
διαφόρων προςεγγίςεων
 Δυνατότθτα κριτικισ χριςθσ, ςυνδυαςτικισ ανάλυςθσ και ςφνκεςθσ
ςτοιχείων των διαφόρων προςεγγίςεων
 Αντίλθψθ των επικαλφψεων και κοινϊν ςτοιχείων μεταξφ των μετα-
οκωμανικϊν εκνικϊν ιςτοριογραφικϊν παραδόςεων
114
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Edward W. Said, Οριενταλιςμόσ, Ακινα: Ρεφζλθ, 1996, 276-307.
MehmedFuadKöprülü, Οι απαρχζσ τθσ οκωμανικισ αυτοκρατορίασ· μετάφραςθ
Χτζφανοσ Υαπαγεωργίου, Ακινα: Εκδόςεισ Υαπαηιςθ, 2001.
BernardLewis, Θ ανάδυςθ τθσ ςφγχρονθσ Τουρκίασ: Τα ςτάδια τθσ ανάδυςθσ, επιμ.
ΧτζφανοσΥαπαγεωργίου, Ακινα: ΕκδόςεισΥαπαηιςθ, 2001, 113-178.
Halilİnalcık, ‘MilitaryandfiscaltransformationintheOttomanEmpire, 1600-1700’,
ArchivumOttomanicum 6 (1980), 283-337.
ΨςαλάρΞεχντζρ και Άννα Φραγκουδάκθ (επιμ.), Ελλάδα και Τουρκία: πορείεσ
εκςυγχρονιςμοφ. Οι αμφίςθμεσ ςχζςεισ τουσ με τθν Ευρϊπθ, 1850-1950,
μτφρ. Παρία Ξαςτανάρα, Εκδόςεισ Αλεξάνδρεια, Ακινα 2008.
Ariel Salzmann, “An Ancien Régime Revisited: Privatization and Political Economy in
the Eighteenth-Century Ottoman Empire,” Politics and Society 21 (1993),
393-423.
CemEmrence, “Three Waves of Late Ottoman Historiography, 1950-2007,” Middle
Eastern Studies Association Bulletin 41: 2 (2007), 137-151.
KarenBarkey, Αυτοκρατορίεσ και διαφορετικότθτα: Οι Οκωμανοί ςε ςυγκριτικό
πλαίςιο· μετάφραςθ Παρίνα Δθμθτριάδου, Ακινα: Αλεξάνδρεια, 2013.
Antonis Hadjikyriacou, “Thelate modern origins of early modern governance,”
Journal of theOttomanandTurkishStudiesAssociation7:2 (forthcoming 2020).
Ξϊςτασ Οαπαβίτςασ (επιμ.), Λςχνόσ καπιταλιςμόσ: Θ Μακεδονία κατά τθν φςτερθ
οκωμανικι περίοδο, Ακινα: Ρόβολι, 2010.
Baki Tezcan, The Second OttomanEmpire: PoliticalandSocialTransformation in
theEarly Modern World(Cambridge: Cambridge University Press, 2010), 1-
13, 191-126.
AliYaycioglu, Partners of the Empire: The Crisis of the Ottoman Order in the Age of
Revolutions (Stanford: Stanford University Press, 2016), 1-16, 203-238.
Βάςω Χειρθνίδου, “Υζρα από τθ κάλαςςα. Θ Πεςόγειοσ ωσ διανοθτικι κατθγορία,”
Διαχρονία 2 (2012), 17-27.
Χπφροσ Αςδραχάσ, Βίωςθ και καταγραφι του οικονομικοφ: Θ μαρτυρία τθσ
απομνθμόνευςθσ: Κφκλοσ ςεμιναρίων, Εκνικό Μδρυμα Ερευνϊν (Ε.Λ.Ε.).
ΛνςτιτοφτοΡεοελλθνικϊνΕρευνϊν, Ακινα 2007, 21-55.
HalilInalcik, “Impact of the Annales School on Ottoman Studies and New Findings,”
Review, 1:3/4 (1978), 69-96.
LeslieP. Peirce, «Ειςαγωγι» και «Θ εποχι τθσ ευνοουμζνθσ: 1520-1566» ςτο Το
ςουλτανικό χαρζμι: Γυναίκεσ και εξουςία ςτθν οκωμανικι αυτοκρατορία
· μετάφραςθ Άννα Υλατάκθ. Ακινα: Πορφωτικό Μδρυμα Εκνικισ
Ψραπζηθσ, 2018.
115
Ζφθ Αβδελά, «Σ ςοςιαλιςμόσ των "άλλων": ταξικοί αγϊνεσ, εκνοτικζσ ςυγκροφςεισ
και ταυτότθτεσ φφλου ςτθ μετα-οκωμανικι Κεςςαλονίκθ», ςτο Λςτορικά
10: 18-19 (1993), 171-204
JoanW. Scott, «Ψο φφλο: μια χριςιμθ κατθγορία τθσ ιςτορικισ ανάλυςθσ», ςτο
Σιωπθρζσ ιςτορίεσ. Γυναίκεσ και φφλο ςτθν ιςτορικι αφιγθςθ (επιμ. Ζφθ
Αβδελά-Αγγζλικα Ψαρρά), Ακινα, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997, ς. 287-327.
Χοφία Ρ. Οαΐου, «Θ προφορικι παράδοςθ ωσ όπλο διαπραγμάτευςθσ: Ψο ηιτθμα
των προνομίων τθσ Χάμου, 1830-1834.» ςτο ineadem (επιμ.),
Συνταγματικά Κείμενα τθσ Θγεμονίασ Σάμου (Ακινα: Μδρυμα τθσ Βουλισ
των Ελλινων, 2013), 19-45.
MarinosSariyannis, A History of Ottoman Political Thought up to the Early Nineteenth
Century (Leiden: Brill, 2019), 5-22.
Andrew Arsan, “Under the influence? Translations and transgressions in late
Ottoman imperial thought,” Modern Intellectual History, 10:2 (2013),
375–397.
Zainab Bahrani, Zeynep Çelik, EdhemEldem, (eds.) Scramble for the Past: A Story of
Archaeology in the Ottoman Empire, 1753-1914 (Istanbul: SALT, 2011).
Γιάννθσ Χαμθλάκθσ, Το Ζκνοσ και τα Ερείπιά του. Αρχαιότθτα, Αρχαιολογια, και
Εκνικό Φανταςιακό ςτθν Ελλάδα. Ακινα: ΕκδόςειστουΕικοςτοφΥρϊτου,
2012.
Zeynep Çelik, EdhemEldem, eds., Camera Ottomana: Photography and Modernity in
The Ottoman Empire, 1840-1914, eds., İstanbul: Koç University Research
Center for Anatolian Civilizations (RCAC), 2015.
Χλόθ Βλαςςοποφλου, Γεωργία Οιαράκου (επιμ.) Ρεριβαλλοντικι Λςτορία: Μελζτεσ
για τθν Αρχαία και τθ Σφγχρονθ Ελλάδα, Ακινα: Υεδίο, 2011.
Βάςω Χειρθνίδου, «Σι ιςτορικοί ςτθ φφςθ: μια ειςαγωγι ςτθν περιβαλλοντικι
ιςτορία» Τα Λςτορικά 51 (2009), 275-297.
Sam White, Christian Pfister and Franz Mauelshagen (eds), The Palgrave Handbook
of Climate History, London: Palgrave Macmillan, 2018.
Χριςτίνα Ξουλοφρθ, «Σι δφο όχκεσ του ποταμοφ: υπερεκνικι εναντίον
εκνοκεντρικισ ιςτοριογραφίασ,» ςτο Από ποιον, για ποιον και πωσ
γράφεται θ ιςτορία, Επιςτθμονικό Συμπόςιο (12 και 13 Δεκεμβρίου 2008),
Εταιρεία Χπουδϊν Ρεοελλθνικοφ Υολιτιςμοφ και Γενικισ Υαιδείασ, Ακινα
2011, 59-78.
Huri İslamoğlu, and Peter C. Purdue, “Introduction,” Journal of Early Modern History,
2001, 5, 4, 271-281.
Ali Yaycioglu, “Révolutions de Constantinople: France and the Ottoman World in the
Age of Revolutions,” in French Mediterraneans: Transnational and Imperial
Histories, Patricia M.E. Lorcin and Todd Shepard, eds., (Lincoln, NE:
Nebraska University Press), 2016, 21-51.
116
Matthias Middell and Katja Naumann, “Global history and the spatial turn: from the
impact of area studies to the study of critical junctures of globalization,”
Journal of Global History 5:1 (2010), 149-170.
Γιάννθσ Γιαννιτςιϊτθσ, «Θ ιςτορία τθσ ςεξουαλικότθτασ και θ αναλυτικι κατθγορία
του χϊρου» ςτο Το Φφλο ςτθν Λςτορία.
Antonis Hadjikyriacou, “Economic Geographies,” in Doing Spatial History, Bernhard
Struck, Riccardo Bavaj and Konrad C. Lawson, eds (London: Routledge,
2019).
ΑΞΙΟΛΟΓΗ΢Η
20% παρουςία και ςυμμετοχι
20% παρουςίαςθ τελικισ εργαςίασ
60% τελικι εργαςία
●
Εργαζηήριο Α΢ΚΙ:
Λεωνίδας Καλλιβρεηάκες - Βαγγέλες Καραμανωλάκες- Ηλίας Νικολακόποσλος-
΢ωηήρες Ριδάς- Σάζος ΢ακελλαρόποσλος
ΑΠΟ ΣΗΝ ΜΕΣΑΠΟΛΙΣΕΤ΢Η ΢ΣΗΝ ΠΣΩ΢Η ΣΟΤ ΣΕΙΥΟΤ΢. ΠΟΛΙΣΙΚΕ΢ ΚΑΙ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕ΢ ΕΞΕΛΙΞΕΙ΢ (1974-1989)
11Μ295
Εαξηλό εμάκελν
Τν ζεκηλάξην απνζθνπεί ζηε κειέηε ηωλ πξώηωλ 15 ρξόλωλ ηεο Γ΄Ειιεληθήο

Δεκνθξαηίαο: από ηελ πηώζε ηεο ρνύληαο θαη ηελ ζξηακβεπηηθή επηζηξνθή ηνπ
Κωλζηαληίλνπ Καξακαλιή έωο ην ζθάλδαιν Κνζθωηά θαη ηε ζπγθπβέξλεζε ΝΔ-
εληαίνπ Σπλαζπηζκνύ, θαζώο θαη ηελ πηώζε ηνπ Τείρνπο θαη ηελ θαηάξξεπζε ηνπ
αλαηνιηθνύ κπινθ. Κύξην νξόζεκν απνηειεί ε άλνδνο ηνπ ΠΑΣΟΚ ζηελ εμνπζία, ην
1981 θαη ν ζρεκαηηζκόο ηεο πξώηεο ζνζηαιηζηηθήο θπβέξλεζεο ζηελ Ειιάδα ηνπ
20νύ αηώλα. Εάλ νη θπβεξλήζεηο Καξακαλιή πξνρώξεζαλ ζηνλ εθδεκνθξαηηζκό ηεο
ρώξαο θαη νδήγεζαλ ηε ρώξα ζηελ ΕΟΚ, ε αιιαγή ηνπ 1981 έγηλε αληηιεπηή ωο
ηνκή πνπ ηεξκάηηδε ην κεηεκθπιηαθό θξάηνο, αλαδείθλπε λέα θνηλωληθά ζηξώκαηα
θαη αλαηξνύζε ηνλ πνιηηηθό απνθιεηζκό ελόο ζεκαληηθνύ ηκήκαηνο ηεο ειιεληθήο
θνηλωλίαο
Η κεηάβαζε ζηε δεκνθξαηία θαη ε απνρνπληνπνίεζε, ην Κππξηαθό θαη νη
ειιελνηνπξθηθέο ζρέζεηο, ε ζηξνθή πξνο ηελ Επξώπε, ε νηθνλνκία, ν Τύπνο, ην
ζπλδηθαιηζηηθό θαη θνηηεηηθό θίλεκα, ε πνιηηηζηηθή δωή απνηεινύλ νξηζκέλα από ηα
ζέκαηα πνπ ζα κειεηεζνύλ ζην ζπγθεθξηκέλν ζεκηλάξην. Παξάιιεια ζα δνζεί
ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο κείδνλεο ηνκέο πνπ πξαγκαηνπνίεζε ε θπβέξλεζε Παπαλδξένπ
ζε ηνκείο όπωο ην νηθνγελεηαθό δίθαην, ε ηζόηεηα ηωλ δπν θύιωλ, ην Εζληθό
Σύζηεκα Υγείαο θαη ε αλαγλώξηζε ηεο Εζληθήο Αληίζηαζεο. Σην ζεκηλάξην ζα
αμηνπνηεζνύλ νη αξρεηαθέο θαη έληππεο ζπιινγέο ηωλ ΑΣΚΙ γηα ηελ πεξίνδν.
Ώξεο ζεκηλαξίνπ: θάζε Πέκπηε 18.15 - 21.00
117
Ο ρώξνο δηεμαγωγήο ηνπ ζεκηλαξίνπ ζα αλαθνηλωζεί
●
118

PMS Odigos Spoudon - 2019 2020

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PMS Odigos Spoudon - 2019 2020

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΑΝΣΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ

΢ΧΟΛΗ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ

Από το κείμενο τθσ ιδρυτικισ διακιρυξθσ του

Θ φοίτθςθ ςτο Υ.Π.Χ. παρζχεται δωρεάν και οι διδάςκοντεσ δεν

Εικόνα Εξωφφλλου: AmbrogioLorenzetti, Αλλθγορία τθσ χρθςτισ και τθσ κακισ

Λ. ΣΦΓΑΡΑ ΨΣΩ Υ.Π.Χ. 6

IΛ. ΥΦΣΓΦΑΠΠΑ ΠΑΚΘΠΑΨΩΡ 7

IΛΛ. ΔΛΔΑΞΨΛΞΣ ΥΦΣΧΩΥΛΞΣ 13

ΛV. ΥΦΣΧΦΕΦΣΠΕΡΑ ΠΑΚΘΠΑΨΑ

Β. ΚΕΜΑΤΛΚΘ ΕΝΟΤΘΤΑ: ΞΣΛΡΩΡΛΞΘ ΚΕΩΦΛΑ

I. ΟΡΓΑΝΑ του Π.Μ.΢.

κακθγιτρια Λίνα Βεντοφρα

 Γραφείο Χτ15, Ρζο Ξτιριο, 6οσ όροφοσ,

δρ. Κϊςτασ Κατςάπθσ *ΕΔΛΥ+ – δρ. Βαςίλθσ Μπογιατηισ *ΕΔΛΥ+

 Γραφείο Χτ 8, Ρζο Ξτιριο –6οσ όροφοσ,

 αναπλ. διευκυντισ: αναπλ. κακθγθτισ ΢τζφανοσ Δθμθτρίου

Σι ϊρεσ υποδοχισ των φοιτθτϊν ανακοινϊνονται από τθ Γραμματεία

Α. ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η: ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ

4. 11Μ281 ΟΣΓΣΞΦΛΧΛΑ: ΔΛΕΥΛΧΨΘΠΣΡΛΞΕΧ ΥΦΣΧΕΓΓΛΧΕΛΧ Δρ Πθνελόπθ Πετςίνθ

ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΕΦΓΑΧΨΘΦΛΣΩ ΧΩΓΞΦΣΩΧΛΑΞΘΧ Αναπλ. Ξακθγθτισ

3. 11Μ286 ΥΣΟΛΨΛΞΕΧ ΕΟΛΨ: ΕΚΡΛΞΣ, ΨΣΥΛΞΣ ΞΑΛ Επικ. κακθγιτρια Φανι

6. 11Μ296 THE POLITICS OF SCIENCE, TECHNOLOGY AND Επικ. Ξακθγιτρια Αικ.

ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΕΦΓΑΧΨΘΦΛΣΩ ΧΩΓΞΦΣΩΧΛΑΞΘΧ Αναπλ. Ξακθγθτισ

ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΑΡΑΓΡΩΧΘΧ ΨΘΧ ΕΓΕΟΛΑΡΘΧ (βϋ Ξακθγθτισ

ΕΛΕΥΚΕ΢Ο ΧΕΠΛΡΑΦΛΣ ΑΡΑΓΡΩΧΘΧ ΨΘΧ ΕΓΕΟΛΑΡΘΧ (βϋ Ξακθγθτισ

8 11Μ295 ΑΥΣ ΨΘΡ ΠΕΨΑΥΣΟΛΨΕΩΧΘ ΧΨΘΡ ΥΨΩΧΘ Εργαςτιριο ΑΧΞΛ: Δ/ντισ

ΜΕΛΗ ΔΕΠ / ΕΔΙΠ

ΑΡΑΡΛΑΔΘΧ ΓΦΘΓΣΦΘΧ Αν. Ξακθγθτισ grian@otenet.gr

ΥΑΥΑΔΘΠΘΨΦΛΣΩ ΔΕΧΥΣΛΡΑ Αν. Ξακθγιτρια depapadi@otenet.gr

ΨΣΠΑΦΑ – ΧΛΔΕΦΘ ΠΑΨΣΩΟΑ Ξακθγιτρια matoula.sideri@gmail.com

ΦΑΦΑΞΟΑΧ-ΠΑΨΣΦΛΞΣΧ Ξακθγθτισ gfaraklas@gmail.com

ΧΦΛΧΨΣΥΣΩΟΣΧ ΔΘΠΘΨΦΘΧ Ξακθγθτισ dimitrischristopoulos@yahoo.gr

Ξοντογιϊργθσ Γιϊργοσ gdc14247@gmail.com

ΜΕΛΗ ΔΕΠ άλλων Σμθμάτων / Πανεπιςτθμίων

Αγγελίδου Αλίκθ Επ. Ξακθγιτρια, Ψμ. Ξοινωνικισ aliki.angelidou@gmail.com

ΞαλαφάτθσΚανάςθσ Αναπλ. Ξακθγθτισ, αφυπθρετιςασ, emian@ath.forthnet.gr

Ξαραμανωλάκθσ Αν. Ξακθγθτισ, Ψμ. Λςτορίασ- karamanolaki@arch.uoa.gr

Ρικολακόπουλοσ Θλίασ Σμότιμοσ Ξακθγθτισ, Ψμ. Πνιηηηθήο

Ερευνθτζσ / Εντεταλμζνοι διδαςκαλίασ

Πανίνα Ξακεπάκθ, mkakepaki@ekke.gr

Δρ Υθνελόπθ Υετςίνθ ppetsini@gmail.com

Δρ Γοφμενοσ Κωμάσ goumenos@hotmail.com

Δρ Φοφφασ Ρικόλαοσ nikosfoufas@hotmail.com

Α. ΕΙΔΙΚΕΤ΢Η: ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΗ

΢φντομθ ειςαγωγικι περιγραφι

Επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

Ηλεκτρονικι ςελίδα μακιματοσ

΢φντομθ ειςαγωγικι περιγραφι

Επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

To μεταπτυχιακό ςεμινάριο αποτελεί ςυνζχεια του αντίςτοιχου ςεμιναρίου του

Επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

Ξατά τθ διάρκεια του εξαμινου κα ηθτθκεί από τουσ φοιτθτζσ-ριεσ να παραδϊςουν

Ηλ. ςελίδα μακιματοσ

΢φντομθ ειςαγωγικι περιγραφι

Επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

To μεταπτυχιακό ςεμινάριο αποςκοπεί ςτθν ςυηιτθςθ των ςφγχρονων

Ειςαγωγι: Οι ψθφιακζσ επιπτϊςεισ ςτθν πολιτικι διαδικαςία. Οι ςφγχρονεσ

Α’ μζροσ: Μεταςχθματιςμοί τθσ πολιτικισ τθν εποχισ τθσ παγκοςμιοποιθμζνθσ

Β’ Μζροσ: Μεταςχθματιςμοί τθσ πολιτικισ τθν εποχι τθσ ψθφιακισ επανάςταςθσ.

Επιδιωκόμενα μακθςιακά αποτελζςματα

Ηλ. ςελίδα μακιματοσ

Θλεκτρονικι τάξθ (eclass) – (θ διεφκυνςθ κα ανακοινωκεί με τθν ζναρξθ των

δρ. Κϊςτασ Κατςάπθσ ΕΔΛΥ+ – δρ. Βαςίλθσ Μπογιατηισ ΕΔΛΥ+