Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”

Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

Η ςποβάθμιζη ηος μαθήμαηορ ηηρ Πολιηικήρ Παιδείαρ υρ παπάγονηαρ πολιηικήρ

απάθειαρ

The degradation of the Political Education course as a factor of political apathy

Ανηώνηρ Γ. Παπαοικονόμος, PhD, κε νκάδα θνηηεηώλ1

Antonis D. Papaoikonomou, PhD, with a group of students

Abstract: The recent abolition of social science courses and their replacement by more
"traditional" courses, raises the question of the procedures with which young people are
prepared for later adulthood. The above issue in combination with the existing abstention
from the elections and the general political apathy raises reasonable questions in relation to
the existing educational policy. In the present research, a combination of qualitative and
quantitative methods is carried out for the study of the views of pupils and students on the
above topic. A total of 494 third grade high school students and 10 students of the Department
of Political Science participated. The final conclusions include the fact of the direct
connection of the course of Civic Education and the active political participation but also the
need to revise the curriculum in relation to this course.
Keywords: Civic education, students, politicization.
Πεπίλητη: Ζ πξφζθαηε θαηάξγεζε καζεκάησλ πνπ αθνξνχλ θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη ε
αληηθαηάζηαζε ηνπο απφ πην «παξαδνζηαθά» καζήκαηα εγείξεη ην εξψηεκα ηεο
πξνεηνηκαζίαο ησλ λέσλ αλζξψπσλ γηα ηε κεηέπεηηα ελήιηθε δσή ηνπο. Σν παξαπάλσ δήηεκα
ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ππάξρνπζα απνρή απφ ηηο εθινγέο θαη ηε γεληθφηεξε πνιηηηθή απάζεηα
δεκηνπξγεί εχινγεο απνξίεο ζε ζρέζε κε ηελ ππάξρνπζα εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. ΢ηελ
παξνχζα έξεπλα γίλεηαη ζπλδπαζκφο πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ γηα ηε κειέηε ησλ
απφςεσλ καζεηψλ θαη θνηηεηψλ γηα ην παξαπάλσ ζέκα. ΢πκκεηείραλ απφ ηε κηα 494
καζεηέο ηξίηεο ηάμεο γπκλαζίσλ θαη 10 θνηηεηέο ηνπ ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ. ΢ηα
ηειηθά ζπκπεξάζκαηα ζπγθαηαιέγεηαη ην γεγνλφο ηεο άκεζεο ζχλδεζεο ηνπ καζήκαηνο ηεο
Πνιηηηθήο Παηδείαο θαη ηεο ελεξγνχο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο αιιά θαη ηεο αλάγθεο
αλαζεψξεζεο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζε ζρέζε κε ην κάζεκα απηφ.
Λέξειρ κλειδιά: Πνιηηηθή Παηδεία, καζεηέο, πνιηηηθνπνίεζε.

1
Οη θνηηεηέο, νη νπνίνη ζπκκεηείραλ ζηε ζπγγξαθή ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη πξνπηπρηαθνί θνηηεηέο ηνπ
ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ ηνπ ΑΠΘ θαη είλαη νη εμήο: Γεσξγία Μεηξηά, Διεπζεξία Μαζηξνκαλψιε,
Δηξελαίνο Φηιίππνπ, Βαξβάξα Σνζνπλίδνπ, Αλδξέαο Βξπψλεο, Θενδψξα Μπινραξάθηε, Μαξηάλλα Λπγνχδε,
Γεκήηξεο – Ραθαήι Γθηξδάθεο, Μειίλα Ρέληα, Αηθαηεξίλε Μαληψ.

΢ειίδα 47 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

1. Διζαγυγή

Σν ελδηαθέξνλ ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ γηα ηε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία έλα παηδί
αλαπηχζζεηαη θαη εμειίζζεηαη ζε έλαλ ελήιηθα έρεη πξνεγεζεί ηεο ζχγρξνλεο ελαζρφιεζεο
κε ηελ πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε. Μηα ζρεηηθά λέα ηάζε ζηελ αλάιπζε ηεο πνιηηηθήο δσήο,
εηδηθά απφ ηνπο πνιηηηθνχο επηζηήκνλεο θαη ηνπο θνηηεηέο ηνπ πεδίνπ ηεο πνιηηηθήο
θνηλσληνινγίαο εμεηάδεη ηε πνιπδηάζηαηε άπνςε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο (Freire,
2006. Galston, 2001. Hoskins, Barber, Van Nijlen, & Villalba, 2011).
Ζ έλλνηα ηεο πνιηηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο έρεη ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηνπο κειεηεηέο γηα λα
εμεγήζεη κηα κεγάιε πνηθηιία πνιηηηθψλ θαηλνκέλσλ. Έρεη επξέσο ρξεζηκνπνηεζεί ζηε
κειέηε ησλ πνιηηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη πνιηηηθψλ ζηάζεσλ, πξνζαλαηνιηζκψλ θαη
ζπκπεξηθνξψλ ησλ αηφκσλ. Έρεη επίζεο ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ εμήγεζε θαηλνκέλσλ
αιιαγήο ζηα πνιηηηθά ζπζηήκαηα. Ζ έλλνηα ηεο πνιηηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο ζεσξείηαη σο
κηα ιεηηνπξγία, πνπ δηεθπεξαηψλεηαη απφ ην πνιηηηθφ ζχζηεκα, κε ζθνπφ ηε κεηάδνζε ηεο
πιεξνθνξίαο πνπ αλαθέξεηαη ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα, ζηηο ζηάζεηο θαη ζηηο αμίεο. Οη
κειεηεηέο έρνπλ επηδηψμεη λα εξεπλήζνπλ ηηο θνηλσληθέο δνκέο θαη ηηο δηαδηθαζίεο φπσο
επίζεο θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί κε ζθνπφ ηε δηαηήξεζε ηνπ πνιηηηθνχ
ζπζηήκαηνο απφ ηε κηα γεληά ζηελ άιιε (Galston, 1989. Sears&Valentino, 1997· Sherrod,
Flanagan&Youniss, 2002).
΢ηελ δεθαεηία ηνπ 1960 ε έξεπλα ζην πεδίν ηεο πνιηηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο επηθεληξψζεθε
ζηε δηεξεχλεζε ησλ κέζσλ κε ηα νπνία αλαπαξάγεηαη ην ππάξρνλ θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ
ζχζηεκα. Ζ θχξηα έκθαζε δηλφηαλ ζηνπο ηξφπνπο δηαζθάιηζεο ηεο αλαπαξαγσγήο ηεο
πνιηηηθήο θνπιηνχξαο κηαο θνηλσλίαο ελλννχκελεο σο κηα νιφηεηα. Μεηαβαηηθή ήηαλ ε ζέζε
ηνπ Greenstein (1965) ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην πεδίν ηεο πνιηηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο λαη
κελ έρεη ηελ ηάζε δηαηήξεζεο θαη αλαπαξαγσγήο ηνπ ππάξρνληνο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο,
δελ απνθιείεη φκσο ηε δπλαηφηεηα εμέιημεο θαη αιινίσζεο ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ απφ ηε
κηα γεληά ζηελ άιιε.
Ζ εμέιημε ηνπ πεδίνπ βαζίζηεθε ζηε δπλακηθή αληίιεςε ηνπ αηφκνπ ζηελ πνξεία ηεο
θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ, κε δπλαηφηεηεο φρη κφλν θαηαλφεζεο ηνπ ππάξρνληνο πνιηηηθνχ
ζπζηήκαηνο αιιά θαη ζπκβνιήο ζηελ πνιηηηθή θαη θνηλσληθή αιιαγή. Ο δπλακηθφο
ραξαθηήξαο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ πνιίηε βαζίδεηαη ζηελ άπνςε φηη ε πνιηηηθή
ζεκειηψλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα πξφηππα ζθέςεο ηα νπνία επηβάιινληαη θαη ηα νπνία κπνξνχλ
λα αιιάμνπλ θαη λα αλαηξαπνχλ (Fahmy, 2006· Feldmann, 2007. Godsay, Henderson,
Levine&Littenberg-Tobias, 2012). Βαζηθή παξάκεηξνο ηεο ζεσξίαο ηεο πνιηηηθήο
θνηλσληθνπνίεζεο απνηειεί ε άπνςε φηη επηδεηείηαη ε παγίσζε ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο,
αιιά πξνυπνζέηεη κέζσ ηεο αγσγήο ησλ λέσλ κηα δηαδηθαζία θξηηηθνχ αλαζηνραζκνχ, κέζσ
ηνπ νπνίνπ θαηαξράο θαηαλννχληαη ηα πνιηηηθά θαηλφκελα ελψ ειέγρνληαη ηαπηφρξνλα νη
επηδξάζεηο ηνπο ζηελ θαζεκεξηλή δσή (Gutmann&Thompson, 1996. Furlong&Cartmel,
2006).

΢ειίδα 48 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

Ζ έλλνηα ηεο πνιηηηθήο αγσγήο είλαη εθ πξννηκίνπ πξνβιεκαηηθή δηφηη αθφκε δελ ππάξρεη
ζπκθσλία αλαθνξηθά κε ηηο έλλνηεο ηε «αγσγήο» θαη ηεο «πνιηηηθήο» (Υέικεο, 1995.
Hess&McAvoy, 2014). Οπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα κία έλλνηα «νκπξέια», ε νπνία
πξνζαξκφδεηαη ζε θάζε ηδενινγηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην αλάινγα κε ηηο πεξηζηάζεηο. ΢ηε
ζπλέρεηα ζα παξαηεζνχλ θάπνηνη νξηζκνί ηεο πνιηηηθήο αγσγήο, νη νπνίνη απνηππψλνπλ ηελ
πνιπζήκαληε απηή έλλνηα. Ζ Γθίλε απφ ηελ πιεπξά ηεο αλαθέξεη φηη ε πνιηηηθή αγσγή
ζεσξείηαη σο κηα επηκέξνπο κνξθή αγσγήο από κηα ζεηξά επηδηώμεηο πνπ απνζθνπνύλ: ζηελ
θαιιηέξγεηα ηθαλνηήησλ γηα ζπκβνιή ζηε δηακόξθσζε ηνπ θνηλνύ ή δεκόζηνπ βίνπ κε ηε
κάζεζε νξηζκέλσλ γλώζεσλ, ζηελ απόθηεζε πεπνηζήζεσλ θαη πξνδηαζέζεσλ θαη ζηελ
θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ. Ζ θνηλσληθή αγσγή έρεη θνηλέο επηδηώμεηο κε ηελ πνιηηηθή αγσγή,
αθνύ απνζθνπεί ζηελ εζηθή έληαμε ηνπ αηόκνπ ζηελ νηθνγέλεηα, ην θξάηνο, ηελ εθθιεζία, ηελ
θνηλσλία. Ζ πνιηηηθή αγσγή κπνξεί λα εκπεξηέρεη ζηνηρεία εζηθήο θαη εζληθήο αγσγήο, λα
εκπεξηέρεηαη, δειαδή, ζηελ θνηλσληθή αγσγή ή λα ζπλδπάδνληαη, ρσξίο λα ηαπηίδεηαη νιόηεια
κε θαλέλα από ηα είδε απηά (Γθίλε, 1996 ζει. 6-7).
Ζ πνιηηηθή αγσγή έρεη σο θχξην ζηφρν θαη δεηνχκελν ηελ πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε. Ζ
δηαθνξά ηεο πνιηηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ηεο πνιηηηθήο αγσγήο έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη
ε κελ θνηλσληθνπνίεζε κπνξεί λα είλαη ηπραία θαη πεξηζηαζηαθή, ε αγσγή είλαη ζθφπηκε θαη
κεζνδεπκέλε. Ζ Παπαλανχκ-Σδίθα (1998 ζει. 25) αλαθέξεη φηη
σο πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε λνείηαη ε δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο ε δηαδηθαζία κέζσ ηεο
νπνίαο ην άηνκν κεηαβάιιεηαη από βηνινγηθό ζε πνιηηηθό νλ, απνθηά δειαδή ζπλείδεζε ηνπ
εαπηνύ ηνπ θαη ηνπ θνηλσληθνύ ηνπ πεξίγπξνπ, δηακνξθώλεη ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο απέλαληη
ζηα θνηλσληθά θαηλόκελα θαη αλαπηύζζεη δεμηόηεηεο ζπκκεηνρήο σο κέινο ελόο θνηλσληθνύ
ζπλόινπ.
Ο Ματζηξνο (2009) απφ ηελ πιεπξά ηνπ νξίδεη ηελ πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε
σο ηε δηαδηθαζία πνπ ζπλδέεηαη κε ηε κεηαβίβαζε πνιηηηθώλ αμηώλ, ηε δηακόξθσζε πνιηηηθώλ
ζηάζεσλ, ηελ επεμεξγαζία ηδεώλ θαη πεπνηζήζεσλ, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ ζηε δηακόξθσζε
ζπκβόισλ θαη θαλόλσλ κε βάζε ηηο νπνίεο ζπγθξνηείηαη ζηε ζπλέρεηα ε πνιηηηθή ηαπηόηεηα,
δηακνξθώλεηαη ε πνιηηηθή ζπλείδεζε θαη εθδειώλεηαη ε πνιηηηθή ζπκπεξηθνξά. Έηζη, ε
πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε πξνζθέξεη ηνπο πξνζαλαηνιηζκνύο γηα θνηλσληθή δξάζε θαη θξίζε,
εηζάγεη θαη κπεί ην άηνκν ζηελ «πνιηηηθή θνπιηνύξα»
Έρνληαο ππφςε ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο κε ηνλ φξν πνιηηηθή αγσγή δειψλεηαη ε
εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζην πιαίζην ηνπ ζρνιείνπ, ε νπνία ζηνρεχεη ζηελ πνιηηηθή
θνηλσληθνπνίεζε. Δίλαη ε αθνκνίσζε κε άιια ιφγηα απφ ην άηνκν φισλ ησλ αμηψλ ζηηο
νπνίεο πάλσ είλαη δνκεκέλν ην θξάηνο θαη ε θνηλσλία. ΢πλεπάγεηαη φηη θαη νη δηάθνξνη
θνηλσληθνί ξφινη νη νπνίνη ζπλαπνηεινχλ ηελ παξαπάλσ δνκή εκπεδψλνληαη κέζσ ηεο
πνιηηηθήο αγσγήο. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απνηεινχλ ε ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ ζηηο
εθινγηθέο δηαδηθαζίεο θαη ζηε ιήςε απνθάζεσλ ζε ηνπηθφ θαη ζε εζληθφ επίπεδν, βαζηθέο
δξαζηεξηφηεηεο πνπ νδεγνχλ ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ. Ζ δηαδηθαζία απηή ελέρεη ηελ
ελεκέξσζε ηνπ καζεηή ζηε ιεηηνπξγία ηνπ πνιηηεχκαηνο ελζαξξχλνληαο ην δηάινγν κε

΢ειίδα 49 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

ζηφρν ηε δηακφξθσζε κηαο πξνζσπηθήο άπνςεο ε νπνία φκσο δηαθαηέρεηαη απφ

ππεπζπλφηεηα θαη έκθαζε ζην ζπιινγηθφ ζπκθέξνλ. Ο Γθφηνβνο (2003) απφ ηελ πιεπξά ηνπ
ζηνλ νξηζκφ ηνπ γηα ηελ πνιηηηθή αγσγή ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηη επηξξνέο πνπ δέρεηαη ν
καζεηήο εθηφο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο φπσο απηέο εθθξάδνληαη ζηηο καζεηηθέο θνηλφηεηεο νη
νπνίεο θαηά ηε γλψκε ηνπ ζπγγξαθέα δεκηνπξγνχλ ζηάζεηο θαη εκθπζνχλ πξαθηηθέο πνπ
ζπκβάιινπλ ζηελ ελεξγή πνιηηηθή ζπκκεηνρή.
Με ηνλ Νφκν 4692/2020 (“Αλαβάζκηζε ηνπ ζρνιείνπ θαη άιιεο δηαηάμεηο”- ΦΔΚ
111/ηφκνο/12.06.2020) θαη ηελ Τπνπξγηθή Απφθαζε 74181/Γ2 (Ωξνιφγην Πξφγξακκα ηνπ
Γεληθνχ Λπθείνπ) θαη 74182/Γ2 (Ωξνιφγην Πξφγξακκα ηνπ Δζπεξηλνχ Γεληθνχ Λπθείνπ), ηα
καζήκαηα ηνπ θιάδνπ Πνιηηηθψλ, Ννκηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ θαηαξγνχληαη,
θαηαδηθάδνληαο ηνπο καζεηέο ζε άγλνηα σο πξνο ηνλ ζπγθεθξηκέλν θιάδν ζπνπδψλ. Ζ
θαηάξγεζε καζεκάησλ φπσο ε «Πνιηηηθή Παηδεία» θαη ην «΢χγρξνλνο Πνιίηεο θαη
Γεκνθξαηία», ζπλέβε ζηελ ηάμε φπνπ απνλέκεηαη ην δηθαίσκα ςήθνπ ζηνπο λένπο θαη
δηελεξγείηαη ε Βνπιή ησλ Δθήβσλ. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε, ην ΢πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, ν
ΟΖΔ θαη ε Γηαθνηλνβνπιεπηηθή Έλσζε έρνπλ δεζκεχζεη ηελ Διιάδα λα εληζρχζεη ηα
καζήκαηα εθπαίδεπζεο ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιίηε, φπσο φιεο νη πξνεγκέλεο ρψξεο, νη νπνίεο
έρνπλ σο θχξην κάζεκα θνξκνχ ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο
(ηνπιάρηζηνλ) ηελ «Πνιηηεηαθή Παηδεία» (Civic/Citizenship Education. Σίζεηαη ην δήηεκα
ηεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο πνπ πξέπεη λα πξνζθέξεηαη ζηνπο καζεηέο. Σν εξεπλεηηθφ
εξψηεκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο αθνξά ηηο απφςεηο ησλ καζεηψλ αιιά θαη ησλ θνηηεηψλ ζε
ζρέζε κε ην κάζεκα ηεο Πνιηηηθήο Παηδείαο θαη ηε ζχλδεζε ηνπ κε ηελ πθηζηάκελε πνιηηηθή
απάζεηα θαη αδηαθνξία ελ γέλεη γηα ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή είηε κε ηε κνξθή ηνπ εθιέγεζζαη
είηε κε ηε κνξθή ηνπ εθιέγεηλ.

2. Μεθοδολογία έπεςναρ

Έγηλε κηα ζπλάξζξσζε πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε
απνηχπσζε ησλ πνιιψλ δηαζηάζεσλ ηνπ πξνβιήκαηνο. Αλαθνξηθά κε ηελ πνηνηηθή κέζνδν
έγηλε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ απφςεσλ θνηηεηψλ ηνπ ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ ηνπ
ΑΠΘ αλαθνξηθά κε ηε ζεκαζία ηνπ καζήκαηνο ηεο Πνιηηηθήο Παηδείαο ζηελ πνιηηηθνπνίεζε
ησλ λέσλ. Ζ άπνςε ηνπο είλαη ζεκαληηθή δεδνκέλνπ φηη ζα θιεζνχλ ελδερνκέλσο λα
δηδάμνπλ ην κάζεκα. ΢ηελ παξνχζα έξεπλα ζπκκεηείραλ 10 θνηηεηέο νη νπνίνη πξέπεη λα
ζεκεησζεί δίδαμαλ καζήκαηα Πνιηηηθήο Παηδείαο ζε ιχθεηα ζηα πιαίζηα πξαθηηθήο άζθεζεο.
Αλαθνξηθά κε ηελ πνζνηηθή κέζνδν, σο κέζν ζπιινγήο ησλ ζηνηρείσλ ρξεζηκνπνηήζεθε
εξσηεκαηνιφγην. Οη εξσηήζεηο πξνζαξκφζηεθαλ ζην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ εξσηψκελσλ.
Ηδηαίηεξε ζεκαζία δφζεθε ζηε κεγηζηνπνίεζε ηεο εγθπξφηεηαο ηνπ εξεπλεηηθνχ εξγαιείνπ.
Γηα ηελ ηειηθή δηακφξθσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ιήθζεθαλ ππφςε νη
θξηηηθέο παξαηεξήζεηο Διιήλσλ θαη μέλσλ εηδηθψλ ζε ζέκαηα πνιηηηθήο παηδείαο θαη
εθπαίδεπζεο (Hoskins&Mascherini, 2009. Μαηζαγγνχξαο & Υέικεο, 2002)). Ζ δνθηκαζηηθή
εθαξκνγή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζε κηθξφ δείγκα καζεηψλ (25 άηνκα) είρε ζηφρν λα
εθηηκεζεί ν απαηηνχκελνο ρξφλνο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο, λα εληνπηζηνχλ ηπρφλ

΢ειίδα 50 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

δπζθνιίεο ησλ λέσλ ζηελ θαηαλφεζε εξσηήζεσλ θαη λα πξνζδηνξηζηνχλ ηπρφλ ειιείςεηο ηνπ
εξσηεκαηνινγίνπ. Γηα ηελ αλάιπζε εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο ηεο ινγαξηζκηθήο
παιηλδξφκεζεο ιφγσ ηνπ ηδηαίηεξνπ ηχπνπ ησλ κεηαβιεηψλ. Ωο εμαξηεκέλε κεηαβιεηή
ρξεζηκνπνηήζεθε ε άπνςε ησλ καζεηψλ γηα ηελ αλάγθε ζπκκεηνρήο ζηελ ςεθνθνξία ζηηο
εθινγέο. Ωο αλεμάξηεηεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη εμήο:
 Ζ δηδαζθαιία ηεο πνιηηηθήο παηδείαο κπνξεί λα θάλεη ηε δηαθνξά ζηελ πνιηηηθή
αλάπηπμε ησλ καζεηψλ.
 Ζ πνιηηηθή παηδεία έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα ηε ρψξα καο.
 Οη πνιηηηθνί ηζχλνληεο δίλνπλ ιίγε ζεκαζία ζηελ πνιηηηθή παηδεία
 Οη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα δηδάζθνπλ ηελ πνιηηηθή παηδεία ζχκθσλα κε ηηο
απαηηήζεηο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο
 Οη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα δηαπξαγκαηεχνληαη κε ηνπο καζεηέο γηα ην ηη πξέπεη λα
κειεηεζεί ζην κάζεκα.

3. Πεπιγπαθή ηος επυηημαηολογίος

Σν εξσηεκαηνιφγην πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ρσξίδεηαη ζε έμη ελφηεηεο, νη νπνίεο απνηεινχληαη

απφ θιεηζηέο εξσηήζεηο. Πέξα απφ απηέο ηηο ελφηεηεο ππάξρνπλ εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε
θάπνηα δεκνγξαθηθά δεδνκέλα. ΢ηελ πξψηε ελφηεηα
(Α) δεηνχληαη νη απφςεηο ησλ εξσηψκελσλ αλαθνξηθά κε ην κάζεκα ηεο πνιηηηθήο παηδείαο
ζην ζρνιείν, ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ θαη ηε ζέζε ηνπ ζην σξνιφγην πξφγξακκα. ΢ηε δεχηεξε
ελφηεηα
(Β) νη εξσηήζεηο απνζθνπνχλ ζηε ιεπηνκεξή θαηαγξαθή ησλ ιφγσλ χπαξμεο ηνπ καζήκαηνο
πάληα ζχκθσλα κε ηελ άπνςε ηνπ εξσηψκελνπ. Έκθαζε δφζεθε ζηα κεηνλεθηήκαηα θαη ζηα
πιενλεθηήκαηα ηνπ, φπσο επίζεο θαη ζην ππάξρνλ πιαίζην δηδαζθαιίαο ηνπ. Ζ ηξίηε ελφηεηα
(Γ) αθνξά ηε ζεκαζία ηνπ καζήκαηνο γηα ηελ πνιηηηθνπνίεζε ηνπ αηφκνπ αιιά θαη ηε ζηάζε
ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαηά ηελ άπνςε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζε απηφ ην κάζεκα. Οη
εξσηήζεηο ηεο ηέηαξηεο ελφηεηαο
(Γ) αθνξνχλ ηελ έκθαζε πνπ δφζεθε ζην ζρνιείν ηνπ εξσηψκελνπ ζε ζρέζε κε ηελ πνιηηηθή
παηδεία. Εεηήζεθαλ νη πξνζσπηθέο εκπεηξίεο ηνπ θάζε καζεηή θαη νη γεληθέο δεμηφηεηεο πνπ
απνθφκηζε. Οη εξσηήζεηο ηεο πέκπηεο ελφηεηαο
(Δ) αθνξνχζαλ ην δένλ γελέζζαη, ην ηη ζα πξέπεη λα καζαίλνπλ νη καζεηέο ζην ζρνιείν θαη,
ηέινο, ζηελ ηειεπηαία έθηε
(Ε) ελφηεηα δεηήζεθαλ νη απφςεηο ησλ καζεηψλ ζε ζρέζε κε ηνλ θαιφ πνιίηε θαη ηελ
έκθαζε πνπ πξέπεη λα δνζεί.
Πεξηγξαθηθά δεδνκέλα δείγκαηνο

΢ειίδα 51 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

Οξηζκέλα απφ ηα πεξηγξαθηθά δεδνκέλα ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα. ΢ηελ
έξεπλα πήξαλ κέξνο 494 καζεηέο ηεο ηξίηεο ηάμεο γπκλαζίνπ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην
δείγκα αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ δεηγκάησλ «κε – πηζαλφηεηαο». Με άιια ιφγηα ε κέζνδνο
επηινγήο βαζίδεηαη ζην θξηηήξην ηεο επθνιίαο κε δηεθδηθψληαο ηελ αληηπξνζσπεπηηθφηεηα.
Ζ επηινγή ησλ καζεηψλ ηνπ Γπκλαζίνπ έγηλε κε ζηφρν ηελ θαηαγξαθή ηεο άπνςεο ππφ
δηακφξθσζεο πνιηηψλ. Με άιια ιφγηα, επηδηψθεη ηελ θαηαγξαθή θάπνησλ ηάζεσλ
αλαθνξηθά κε ηελ πνιηηηθή παηδεία θαη ηελ πξφηαζε γελίθεπζεο ηεο έξεπλαο ζε ηπραίν
δηαζηξσκαησκέλν δείγκα ζε κηα κειινληηθή έξεπλα γηα ην ίδην ζέκα. Σν θχιν ησλ
ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα παξνπζηάδεηαη ζην επφκελν γξάθεκα:
Γπάθημα 1. Το θύλο ηυν μαθηηών ηος δείγμαηορ

΢ην δείγκα ησλ καζεηψλ ην 33,2% ήηαλ αγφξηα θαη ην 66,8 θνξίηζηα. Σα γπκλάζηα απφ φπνπ
ζπιιέρζεθαλ ηα δεδνκέλα αλήθαλ ζηηο πεξηθεξεηαθέο ελφηεηεο ηνπ Κηιθίο θαη ηεο
Θεζζαινλίθεο. Ο γεληθφο βαζκφο ησλ καζεηψλ ηεο πξνεγνχκελεο ηάμεο παξνπζηάδεηαη ζην
αθφινπζν ηζηφγξακκα:
Γπάθημα 2. Ο βαθμόρ ηηρ πποηγούμενηρ ηάξηρ.

΢ειίδα 52 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

Έκθαζε δφζεθε επίζεο ζην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο δεδνκέλνπ φηη
ε θνηλσληθνπνίεζε θαη ε πνιηηηθνπνίεζε ησλ λέσλ αλζξψπσλ εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ
απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηηο παξαζηάζεηο. Έηζη ζην ζπγθεθξηκέλν δείγκα ησλ καζεηψλ ην
59,2% ησλ παηέξσλ είρε απνιπηήξην ιπθείνπ, ην 17,7% πηπρίν αλψηαηεο ζρνιήο θαη έλα
πνζνζηφ 10,1% είρε θαη κεηαπηπρηαθφ. Αλαθνξηθά κε ηε κεηέξα ην 36,4% είρε απνιπηήξην
ιπθείνπ, θαη ην 24,7% πηπρίν αλψηεξεο ζρνιήο ελψ έλα πνζνζηφ 12,3% είρε θαη
κεηαπηπρηαθφ.

4. Μονηέλο λογαπιθμικήρ παλινδπόμηζηρ

΢ηνλ πίλαθα Omnibus Tests of Model Coefficients καο δίλεηαη ε ηηκή θαζψο θαη ε αληίζηνηρε
p- ηηκή ηνπ 2 X ζηαηηζηηθνχ γηα ηνλ έιεγρν φηη ην ζπλνιηθφ κνληέιν είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθφ. Γειαδή είλαη ην αληίζηνηρν ηνπ F-ηεζη ηεο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο.
Παξαηεξνχκε φηη ε p-ηηκή είλαη κηθξφηεξε ηνπ 0.05 επνκέλσο ην κνληέιν είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθφ.
Πίνακαρ 1. Γενικόρ έλεγσορ καλήρ πποζαπμογήρ ηος μονηέλος
Omnibus Testa

Likelihood Ratio
Chi-Square df Sig.

259,562 20 ,000

Dependent Variable:
Σεο_αλάγθεο_ςεθνθνξίαο_ζηηο_εθινγέο
Model: (Threshold),
Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά, ΢εκαζία ηεο
ΠΠ, Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία, v7,
v6, etosgennisis_01
a. Compares the fitted model against the
thresholds-only model.

Σν ίδην δείρλεη θαη ν επφκελνο πίλαθαο testsofModelEffects φπνπ φια ηα απνηειέζκαηα είλαη
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά. Άξα ην κνληέιν καο δείρλεη θαιή πξνζαξκνγή ζηα δεδνκέλα.
Πίνακαρ 2. Διδικόρ έλεγσορ καλήρ πποζαπμογήρ ηος μονηέλος
Tests of Model Effects

Type III

Likelihood Ratio
Source Chi-Square df Sig.

Κάλεη_ηε_δηαθνξά 53,813 4 ,000

΢εκαζία ηεο ΠΠ 22,146 3 ,000
Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_ΠΠ 49,506 4 ,000
Γηδαζθαιία ζχκθσλα κε ΑΠ 21,557 4 ,000

΢ειίδα 53 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

Γηαπξαγκάηεπζε 67,774 4 ,000

etosgennisis_01 17,081 1 ,000

Dependent Variable: Σεο_αλάγθεο_ςεθνθνξίαο_ζηηο_εθινγέο

Model: (Threshold), Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά, ΢εκαζία ηεο ΠΠ,
Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία, v7, v6, etosgennisis_01

Ο ζεκαληηθφηεξνο πίλαθαο ηεο ινγαξηζκηθήο παιηλδξφκεζεο είλαη ν επφκελνο, ζηνλ νπνίν

κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε θαη λα εξκελεχζνπκε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ
εμαξηεκέλε κεηαβιεηή καο. ΢ηελ πεξίπησζε καο έρνπλ ρξσκαηηζηεί κε θίηξηλν ρξψκα ηα
ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά επξήκαηα.
Έηζη, ε ζπκθσλία κε ηελ άπνςε φηη ε πνιηηηθή παηδεία κπνξεί λα θάλεη ηε δηαθνξά ζηελ
πνιηηηθνπνίεζε ησλ λέσλ αλζξψπσλ απμάλεη ηελ πηζαλφηεηα θαηά 0,522 λα είλαη ζε
πςειφηεξν επίπεδν ε ζπκθσλία κε ηελ αλάγθε ςεθνθνξίαο ζηηο εθινγέο (p=0,027). Πξνο
ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θηλείηαη θαη ην επφκελν εχξεκα ζχκθσλα κε ην νπνίν ε νπδεηεξφηεηα
κε ηελ απφδνζε κεγάιεο ζεκαζίαο ζηελ πνιηηηθή παηδεία δείρλεη ρακειή πηζαλφηεηα (0,255)
λα ζπκθσλνχλ κε ηε ζπκκεηνρή ζηελ ςεθνθνξία ζε εθινγέο. Ζ πηζαλφηεηα απμάλεηαη
εθφζνλ ζπκθσλνχλ κε ηε ζεκαζία ηεο πνιηηηθήο παηδείαο αιιά φρη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ
(πηζαλφηεηα 0,410). Δπίζεο, ε ζπκθσλία κε ηε κηθξή ζεκαζία πνπ απνδίδνπλ νη ηζχλνληεο
ζηελ πνιηηηθή παηδεία απμάλεη ειάρηζηα ηελ πηζαλφηεηα λα είλαη ζε πςειφηεξν επίπεδν ε
ζπκθσλία κε ηελ αλάγθε άζθεζεο ηνπ εθινγηθνχ δηθαηψκαηνο (0,205). ΢εκαληηθφ εχξεκα
απνηειεί ην γεγνλφο φηη ε δηαπξαγκάηεπζε κε ηνπο καζεηέο γηα ην ηη πξέπεη λα δηδαρζεί ζηελ
πνιηηηθή παηδεία έρεη αξλεηηθή επίδξαζε. Γειαδή φζν πεξηζζφηεξν ζπκθσλνχλ κε ηελ
άπνςε απηή, ηφζν κεηψλεηαη ε πηζαλφηεηα λα είλαη ζε πςειφηεξν επίπεδν ε ζπκθσλία κε ηελ
αλάγθε ζπκκεηνρήο ζηελ ςεθνθνξία ζηηο εθινγέο (βαίλεη κεησκέλν απφ 0,216 - 0,199 -
0,071 - 0,030). Σέινο, ν ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο ηεο ζπκθσλίαο κε ηελ αλάγθε
ζπκκεηνρήο ζηελ ςεθνθνξία είλαη ν βαζκφο απνιπηεξίνπ κε κηα αχμεζε θαηά κηα κνλάδα λα
απμάλεη ηελ πηζαλφηεηα 1,712 λα αλήθνπλ ζε πςειφηεξε θαηεγνξία.
Πίνακαρ 3. Σςνηελεζηέρ μονηέλος λογαπιθμικήρ παλινδπόμηζηρ
95% Wald
Confidence Interval
Hypothesis Test for Exp(B)

Wald Chi-
Parameter B Std. Error Square df Sig. Exp(B) Lower Upper

Threshold [v19=3] 22283,038 11075692,0509 ,000 1 ,998 .a ,000 .a

[v19=4] 22287,257 11075692,0509 ,000 1 ,998 .a ,000 .a

[Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά=1] 22,251 18228,7543 ,000 1 ,999 4606949025,461 ,000 .a

[Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά=2] -23,472 11767,5103 ,000 1 ,998 6,398E-11 ,000 .a

[Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά=3] ,489 ,4683 1,091 1 ,296 1,631 ,651 4,084

[Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά=4] -,650 ,2934 4,908 1 ,027 ,522 ,294 ,928

[Μπνξεί_λα_θάλεη_ηε_δηαθνξά=5] 0b
. . . . 1 . .

[΢εκαζία ηεο ΠΠ=1] -1,710 1,2757 1,798 1 ,180 ,181 ,015 2,203

[΢εκαζία ηεο ΠΠ=3] -1,368 ,3991 11,747 1 ,001 ,255 ,116 ,557

[΢εκαζία ηεο ΠΠ=4] -,891 ,2757 10,436 1 ,001 ,410 ,239 ,704

΢ειίδα 54 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576
[΢εκαζία ηεο ΠΠ=5] 0b . . . . 1 . .

[Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία=1] 24,312 11053,5849 ,000 1 ,998 36171642725,807 ,000 . a

[Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία=2] -,967 ,5183 3,480 1 ,062 ,380 ,138 1,050

[Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία=3] -1,584 ,4336 13,343 1 ,000 ,205 ,088 ,480

[Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία=4] -1,557 ,3740 17,337 1 ,000 ,211 ,101 ,439

[Ηζχλνληεο_ιίγε_ζεκαζία_πνι_παηδεία=5] 0b
. . . . 1 . .

[Γηδαζθαιία ζχκθσλα κε ΑΠ=1] ,006 ,5704 ,000 1 ,991 1,006 ,329 3,078

[Γηδαζθαιία ζχκθσλα κε ΑΠ=2] -,795 ,4876 2,655 1 ,103 ,452 ,174 1,175

[Γηδαζθαιία ζχκθσλα κε ΑΠ=3] -,229 ,4908 ,218 1 ,641 ,795 ,304 2,081

[Γηδαζθαιία ζχκθσλα κε ΑΠ=4] ,527 ,4994 1,115 1 ,291 1,694 ,637 4,509

[Γηδαζθαιία ζχκθσλα κε ΑΠ=5] 0b

. . . . 1 . .

[Γηαπξαγκάηεπζε=1] -1,534 ,6918 4,914 1 ,027 ,216 ,056 ,837

[Γηαπξαγκάηεπζε=2] -1,615 ,4631 12,155 1 ,000 ,199 ,080 ,493

[Γηαπξαγκάηεπζε=3] -2,650 ,4598 33,208 1 ,000 ,071 ,029 ,174

[Γηαπξαγκάηεπζε=4] -3,492 ,4546 59,002 1 ,000 ,030 ,012 ,074

[Γηαπξαγκάηεπζε=5] 0b . . . . 1 . .
a
etosgennisis_01 11,118 5526,7924 ,000 1 ,998 67376,966 ,000 .

vathmos_2 ,538 ,0951 31,948 1 ,000 1,712 1,421 2,063

(Scale) 1c

5. Ποιοηική ανάλςζη

Αλαθνξηθά κε ηηο απφςεηο ησλ θνηηεηψλ ηνπ ηκήκαηνο ησλ Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ,
επηζεκάλζεθε ε ζεκαζία ηνπ καζήκαηνο γηα ηελ πνιηηηθνπνίεζε θαη ηελ ελεξγφ πνιηηηθή
ζπκκεηνρή. Θεσξήζεθε απηνλφεην ην γεγνλφο φηη ε πνιηηηθή εθπαίδεπζε ζπλδέεηαη άκεζα
κε ηελ κεηεμέιημε ηνπ λένπ αλζξψπνπ ζε έλαλ πνιίηε πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηα θνηλά,
εκπεδψλεη ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηελ εθαξκφδεη. Βαζηθφο άμνλαο ηεο ζθέςεο ηνπο
είλαη ν δηηηφο ραξαθηήξαο ηνπ καζήκαηνο: απφ ηε κηα πιεπξά γλψζεηο γηα ην πνιηηηθφ
ζχζηεκα θαη απφ ηελ άιιε εζσηεξηθεπκέλε ζηάζε δσήο ζε θάζε πηπρή ηεο θαζεκεξηλφηεηαο.
Φ1: Τν πνιηηηθό (νη δηαπξνζσπηθέο καο ζρέζεηο, ε θνηλή ύπαξμε κε ηνπο άιινπο) επηθξαηεί
ζηελ θαζεκεξηλόηεηα καο, είλαη αλαπόζπαζην θνκκάηη ηεο δσήο καο, θαη ε δηδαρή ζε απηό
είλαη ν δεύηεξνο ιόγνο πνπ έξρεηαη λα ηνλίζεη ηελ ζεκαζία ηεο Πνιηηηθήο Παηδείαο. Πξώηνο
ιόγνο ζαθώο είλαη όηη κέζσ απηνύ ηνπ καζήκαηνο δηδαζθόκαζηε θαη θαηαλννύκε ηελ βαζηθή
ιεηηνπξγία ηνπ πνιηηηθνύ ζπζηήκαηνο. Δπηπιένλ, κέζσ ελόο “πνιηηηθνύ” καζήκαηνο ηα παηδηά
ζηγά ζηγά αξρίδνπλ λα ζπλεηδεηνπνηνύλ ηα θαζήθνληα ηνπο θαη ηηο ππνρξεώζεηο πνπ ζα
έρνπλ/έρνπλ απέλαληη ζηελ θνηλσλία αιιά θαη λα θαηνρπξώλνπλ ηα αληίζηνηρα δηθαηώκαηα
ηνπο.
Φ2: Γηα ηελ θνηλσλία πνπ επηδηώθεη έλαλ πςειό επίπεδν πνιηηώλ, θξίλεηαη απαξαίηεην ην
κάζεκα ηεο Πνιηηηθήο Παηδείαο, δηεμάγνληαο ηηο αλαδεηήζεηο πξνο ηελ δεκνθξαηία, ηηο
θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη ην νηθνλνκηθό ηεο πεξηβάιινλ. Καζηζηά ηθαλά ηα λεαξά άηνκα λα
απνθύγνπλ παξεκβάζεηο, ρεηξαγώγεζε θαη πίεζεο αθόκα θαη από θνληηλό νηθείν πεξηβάιινλ. Ζ

΢ειίδα 55 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

ζπκκεηνρή ζηα θνηλά εκπεξηέρνπλ δηαδηθαζίεο. Ζ ζηειέρσζε είλαη ζεκαληηθή θαζώο θαη ε
ζπκκεηνρή ζηνπο ζεζκνύο.
Φ3: Τν κέιινλ ηνπ καζήκαηνο θαιώο ή θαθώο δελ έρεη ιακπξό κέιινλ αλαινγηδόκελνο ηελ
νθλεξία ησλ καζεηώλ θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ καζεκάησλ θαη ηελ θνηλή άπνςε ηνπο όηη είλαη
αγγαξεία γηα ηα ίδηα ηα παηδηά.
Δπηπιένλ, θξνχεηαη ν θψδσλαο ηνπ θηλδχλνπ αλαθνξηθά κε ηελ θαηάξγεζε ή ηελ
ππνβάζκηζε ησλ θνηλσληθψλ καζεκάησλ δεδνκέλνπ φηη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζηεξνχληαη νη
καζεηέο βαζηθψλ εξγαιείσλ επηβίσζεο ζε κηα πνιπδηάζηαηε πξαγκαηηθφηεηα ε νπνία έρεη
αλάγθε ηε ζπλεξγαζία θαη ηε δεκνθξαηηθή θνπιηνχξα.
Φ4: Οη ζπλέπεηεο απηήο ηεο ππνβάζκηζεο ησλ θνηλσληθώλ καζεκάησλ ζα εκθαληζηνύλ
κειινληηθά θαζώο ε έιιεηςε ηνπο ζα ηζνπεδώζεη ζηαδηαθά ηελ θξηηηθή ζθέςε ησλ παηδηώλ.
Φ5: Ζ πνιηηηθή παηδεία ινηπόλ, ζεσξώ πσο πξέπεη λα πεξηιακβάλεηαη ππνρξεσηηθά ζηελ
δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαζώο ηα απνηειέζκαηα ηνπ παξαπάλσ καζήκαηνο αθνξνύλ άκεζα
θαη ην κέιινλ ηεο θάζε ρώξαο. Ζ πνιηηηθή δελ αθνξά κόλν ηνλ ηξόπν δηαθπβέξλεζεο κίαο
ρώξαο αιιά θαη ηνλ ηξόπν ζθέςεο ησλ πνιηηώλ. Τν ζρνιείν απνηειεί από κόλν ηνπ ρώξν
πνιηηηθνπνίεζεο θαη θνηλσληθνπνίεζεο ησλ καζεηώλ θαη κε ηελ δηδαρή ηεο πνιηηηθήο παηδείαο
ηα παξαπάλσ απνθηνύλ ζεκαληηθή αμία γηα ηνπο καζεηέο.
Σνλίδεηαη επίζεο ε ζπλήζεο εληχπσζε εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ φηη ηα καζήκαηα πνιηηηθήο
εθπαίδεπζεο θαη γεληθφηεξα θνηλσληθψλ επηζηεκψλ είλαη δεχηεξεο δηαινγήο, φρη
«πξσηεχνληα». Δχινγν είλαη φηη κηα ηέηνηα άπνςε δελ πξφθεηηαη λα κείλεη κφλν ζην πιαίζην
ηνπ ζρνιείνπ αιιά ζα αθνινπζεί ην άηνκν θαη ζηελ ελήιηθε δσή ηνπ, ππνβαζκίδνληαο έηζη φ,
ηη έρεη λα θάλεη κε ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή.
Φ6: Γπζηπρώο, ην κάζεκα απηό ζηα ζρνιεία ζήκεξα ζεσξείηαη δεύηεξεο δηαινγήο,
αληηκεησπίδεηαη ηόζν από καζεηέο όζν θαη από θαζεγεηέο σο ιηγόηεξν ζεκαληηθό από άιια,
όπσο ηα καζεκαηηθά, ε ηζηνξία ή ηα αξραία, ελώ είλαη από ηα ιίγα πνπ ελ ηέιεη ν καζεηήο ζα
ρξεζηκνπνηήζεη θαη ζα ρξεηαζηεί ζε ηόζν κεγάιν ζηελ ελήιηθε δσή ηνπ. Απηό κπνξεί λα
αιιάμεη.
Φ7: Θεσξώ κεγάιν πιήγκα γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη γηα ηε Γεκνθξαηία ηελ θαηάξγεζε ηεο
Πνιηηηθή Παηδείαο ζηε Β΄ Λπθείνπ Γεληθήο, ηνπ καζήκαηνο Βαζηθέο αξρέο ησλ Κνηλσληθώλ
Δπηζηεκώλ ζηελ νκάδα πξνζαλαηνιηζκνύ αλζξσπηζηηθώλ ζπνπδώλ θαη ηεο Κνηλσληνινγίαο
πξνζαλαηνιηζκνύ ζηε Γ΄ Λπθείνπ.
Τπήξραλ βέβαηα θαη νη ζεηηθέο θσλέο. Αλαδείρζεθε ην θαίξην δήηεκα ησλ παλειιαδηθψλ
εμεηάζεσλ εηζαγσγήο ζην παλεπηζηήκην. Γηα πνιινχο ε χπαξμε απηνχ ηνπ ζεζκνχ κε φιεο ηηο
παξάπιεπξεο ζπλέπεηεο θαηαζηξέθεη ηνλ παηδαγσγηθφ θαη επηζηεκνληθφ ξφιν ηνπ Λπθείνπ,
δεκηνπξγψληαο απιά έλαλ πξνζάιακν ή έλα εμεηαζηηθφ θέληξν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν φκσο
ράλεηαη ν νπζηαζηηθφο ξφινο ηεο βαζκίδαο απηήο εθπαίδεπζεο πνπ δελ είλαη άιινο απφ ηε
γεληθή παηδεία ζηελ νπνία ζεκαληηθή ζέζε πξέπεη λα θαηέρεη θαη ε Πνιηηηθή Παηδεία. Ο

΢ειίδα 56 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

πνιηηηθφο αλαιθαβεηηζκφο έρεη ζίγνπξα καθξνπξφζεζκεο ζπλέπεηεο νη νπνίεο

κεηνπζηψλνληαη ζε πνιηηηθή απάζεηα.
Φ8: Όκσο, αλ ρξεηαζηεί λα θξίλσ κόλν από απηό ην γεγνλόο, ηόηε λαη, βιέπσ ην κέιινλ ηεο
Πνιηηηθήο Παηδείαο ζηα ζρνιεία ζεηηθό. Δηδηθά ζηελ πξώηε ιπθείνπ πνπ δελ αζρνιείηαη θαλείο
κε ηηο παλειιαδηθέο θαη ην δηάβαζκα ζε απηέο. Γελ πξόζεμα ηα παηδία ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηάμεο
λα ππνβαζκίδνπλ ην κάζεκα θαη κνπ θαίλεηαη ηώξα, κε θαζαξό κπαιό, πσο ν κόλνο ιόγνο πνπ
ππνβαζκίδεηαη είλαη επεηδή δελ βξίζθεηαη ζηα παλειιαδηθώο εμεηαδόκελα.
Άιιεο θσλέο θξηηηθάξνπλ ηηο ζπλερείο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο νη νπνίεο
απνπξνζαλαηνιίδνπλ ηνπο καζεηέο δεκηνπξγψληαο έηζη αλαζθάιεηεο γηα ην κέιινλ ηνπο. Σν
δήηεκα ηεο πνιηηηθνπνίεζεο ελαπφθεηηαη ζην δηαξθέο εξψηεκα ηνπ ηη «καζεηέο – πνιίηεο
ζέινπκε». Ο δηακνξθσηηθφο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ σο δεπηεξνγελήο θνηλσληθνπνηεηηθφο
παξάγνληαο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο.
Φ9: Τν κέιινλ ηεο πνιηηηθήο παηδείαο , θξίλεηαη ηόζν από ηηο ππνπξγηθέο απνθάζεηο , όζν θαη
από ηελ ελαζρόιεζε ησλ λέσλ κε δεηήκαηα πνπ αθνξνύλ ζηελ πνιηηηθή. Ζ αιήζεηα είλαη πσο
παξά ην γεγνλόο όηη ην Υπνπξγείν παηδείαο ππνβαζκίδεη ζπλερώο ην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα , νη
λένη δείρλνπλ κία ηάζε ελαζρόιεζεο κε ηελ πνιηηηθή.
Φ10: Αλαθνξηθά κε ην δήηεκα γηα ην κέιινλ ηνπ καζήκαηνο ηεο πνιηηηθήο παηδείαο δπζηπρώο
δελ είκαη αξθεηά αηζηόδνμε. Αλαινγηδόκελε ην γεγνλόο ησλ κεηαξξπζκίζεσλ ηεο ζεκεξηλήο
θπβέξλεζεο νη νπνίεο ππνβαζκίδνπλ θαη παξαγθσλίδνπλ ζπζηεκαηηθά καζήκαηα ησλ
θνηλσληθώλ επηζηεκώλ, αηζζάλνκαη πσο ην κέιινλ ελόο ηόζν ρξήζηκνπ καζήκαηνο όπσο απηό
ηεο πνιηηηθήο παηδείαο ην νπνίν ελεξγνπνηεί ηνπο απξηαλνύο πνιίηεο, ηνπο κπεί ζηνλ
εζεινληηζκό θαη ηνπο εκθπζήζεη ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο ειιεληθήο πνιηηείαο θαη θνηλσλίαο.
Σέινο, απφ θνηηεηέο πξνηείλνληαη ηξφπνη γηα ηελ ηφλσζε ηνπ καζήκαηνο. ΢ε απηφ ην πιαίζην
θηλήζεθε θαη ε εηζαγσγή ηνπ καζήκαηνο «΢χγρξνλνο Πνιίηεο θαη Γεκνθξαηία» ζηε Β’
Λπθείνπ», ην νπνίν εθάξκνζε θαηλνηφκεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο ηνπ αληηθεηκέλνπ,
εζηηάδνληαο δε εξγαζηήξηα θαη βησκαηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνπ ζχλζεηνπ δεηήκαηνο ηεο
πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο. Γπζηπρψο φκσο θαηαξγήζεθε θαηά ηελ ηειεπηαία εθπαηδεπηηθή
κεηαξξχζκηζε φπσο επίζεο θαη ην ζπλαθέο κάζεκα ηεο Κνηλσληνινγίαο ηεο Γ’ Λπθείνπ ην
νπνίν αληηθαηαζηάζεθε απφ ηα Λαηηληθά.
Φ3: Θα πξέπεη λα δνζνύλ θίλεηξα ζηνπο καζεηέο ώζηε λα αζρνιεζνύλ κε ην ζπγθεθξηκέλν
κάζεκα . Σην ιύθεην παξαδείγκαηνο ράξε ζα κπνξνύζε λα δνζεί ζε νκάδεο πνπ ζα έρνπλ
δεκηνπξγήζεη νη ίδηνη καζεηέο ζέκαηα πνπ ζα ηνπο έδηλε ηελ δπλαηόηεηα λα ηα δήζνπλ ζηελ
πξάμε θαζεκεξηλόηεηα ηνπο θαη λα πξνζθέξνπλ ζηελ θνηλσλία ή αθόκε θαη ζην ζρνιείν ηνπο.

6. Σςμπεπάζμαηα

Σφζν νη καζεηέο φζν θαη νη θνηηεηέο ζπκθσλνχλ κε ηε κεγάιε ζεκαζία ηεο Πνιηηηθήο
Παηδείαο σο δηαθξηηφ κάζεκα ζην ζρνιείν γηα ηελ πνιηηηθνπνίεζε ησλ λέσλ αλζξψπσλ.
Απηνλφεην απνηειεί ην γεγνλφο ηεο ζχλδεζεο ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ πεξαηηέξσ πνιηηηθή

΢ειίδα 57 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

αλάπηπμε ησλ αηφκσλ ζηελ ελήιηθε δσή. Αθφκε θαη κε ηε κνξθή πνπ έρεη ην ζπγθεθξηκέλν
κάζεκα, νη καζεηέο ην ζπλδένπλ άκεζα κε ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ
πνιηηηθνχ πεξηβάιινληνο. ΢εκαληηθή παξάκεηξνο, ε νπνία αλαδείρζεθε ζηελ έξεπλα ήηαλ ε
ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο κε ηε ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε δηαδηθαζία ηεο ςεθνθνξίαο,
γεγνλφο πνπ θαηαδεηθλχεη ηα βαζηά δεκνθξαηηθά ηδεψδε ησλ λέσλ αλζξψπσλ. Ζ αλαγλψξηζε
επίζεο ηεο αλαγθαηφηεηαο εληαίαο γξακκήο ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηεο Πνιηηηθήο
Παηδείαο απνηειεί ζεκαληηθφ εχξεκα, δηφηη έηζη ακθηζβεηνχληαη απφςεηο πνπ ζέινπλ
πνιπθσλία γηα ζέκαηα πνπ πξψην ιφγν πξέπεη λα έρνπλ νη επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλεο
ζέζεηο εηδηθψλ. Αλ ε απάληεζε ζην εξψηεκα ηνπ «ηη πνιίηεο ζέινπκε» είλαη «ελεξγνί
πνιίηεο», ηφηε πξαθηηθέο πνπ ππνβαζκίδνπλ ηε γεληθή παηδεία θαη εηδηθφηεξα ηελ πνιηηηθή
παηδεία θέξλνπλ ην ηειείσο αληίζεην απνηέιεζκα, απηφ ηεο πνιηηηθήο απάζεηαο θαη
αδηαθνξίαο.
Απφ ηε ζχληνκε ζπλάληεζε ησλ καζεηψλ θαη ησλ θνηηεηψλ ηεο πνιηηηθήο επηζηήκεο
δηαθάλεθαλ μεθάζαξα νη πξνζδνθίεο ησλ καζεηψλ γηα ελδπλάκσζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ
καζήκαηνο φρη κφλν ζε επίπεδν παξερφκελεο γλψζεο αιιά θπξίσο βησκαηηθήο ελαζρφιεζεο
κε ζρεηηθά ζέκαηα ηφζν ζε επίπεδν ζρνιείνπ φζν θαη ζε επίπεδν ηνπηθήο θνηλσλίαο
(Παπανηθνλφκνπ, 2020). Άιισζηε, ην νπζηαζηηθφ φθεινο ελφο ηέηνηνπ καζήκαηνο δελ είλαη ε
ζηείξα αλαπαξαγσγή γλψζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα, νχηε ε
απνκλεκφλεπζε ζεζκηθψλ ιεηηνπξγηψλ. Σν θχξην φθεινο ηνπ καζεηή είλαη ε απφθηεζε
θξηηηθψλ δεμηνηήησλ θαη θξηηηθήο ζθέςεο γηα ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ ηνλ/ ηελ πεξηβάιιεη.
Καη φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα, ελλννχκε ηελ εκπεξηζηαησκέλε θξηηηθή ε
νπνία εκπεξηέρεη θαη ζπγθεθξηκέλεο πξνηάζεηο. Άξα, άιιν πξάγκα ε πνιηηηθή εθπαίδεπζε θαη
άιιν πξάγκα ε Πνιηηηθή Παηδεία. Γηα ην ζεκαληηθφ απηφ ιφγν αηρκή ηνπ δφξαηνο πξέπεη λα
παίμεη ν θαηαξηηζκέλνο εθπαηδεπηηθφο (Μνπδέιεο et. al. 2005).
Ζ Πνιηηηθή Παηδεία δελ είλαη αθφκε «άιιν έλα κάζεκα», ην νπνίν ζπκπιεξψλεη ην
σξνιφγην πξφγξακκα ηνπ ζρνιείνπ. Οχηε κπνξεί λα δηδάζθεηαη απφ εθπαηδεπηηθνχο πνπ είλαη
ιίγν ή θαη θαζφινπ ζρεηηθνί κε ην ζπγθεθξηκέλν επηζηεκνληθφ αληηθείκελν (Καξαθαηζάλε,
2004). Αληίζεηα ρξεηάδεηαη ζπλεηδεηνπνηεκέλνπο θαη πιήξσο θαηαξηηζκέλνπο επηζηήκνλεο νη
νπνίνη φρη κφλν ζα κπνξνχλ λα κεηαδίδνπλ ζπγθεθξηκέλεο ρξεζηηθέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο
ζηνπο καζεηέο αιιά θαη ζα κπνξνχλ λα εκθπζνχλ θαη λα κεηαιακπαδεχνπλ ηελ αγάπε θαη ην
ελδηαθέξνλ γηα ηε ζπκκεηνρή ζηα θνηλά θαη γεληθφηεξα γηα ηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή
(Καδακίαο & Καινγηαλλάθε, 2003).
Σν φηη ε αληίιεςε απηή ηνπ πνιίηε σο ελεξγνχ θαη κφλνλ ελεξγνχ κέινπο κηαο νξγαλσκέλεο
θνηλσλίαο θπξηαξρεί ζηελ θιαζηθή ειιεληθή αξραηφηεηα, επηβεβαηψλεηαη θαη ζηνλ Δπηηάθην
ηνπ Πεξηθιή. Δθθσλψληαο ζηνλ Κεξακηθφ ηεο Αζήλαο έλαλ επηηάθην ιφγν γηα ηνπο λεθξνχο
ησλ καρψλ ηνπ πξψηνπ έηνπο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ (431 π.Υ.) θαη ηνλ νπνίν καο
κεηέθεξε ν Θνπθπδίδεο, ν εγέηεο ησλ Αζελαίσλ έδσζε κηα ζπλνπηηθή πεξηγξαθή ηνπ πψο
αληηιακβάλεηαη ηνλ πνιίηε ε Αζελατθή θνηλσλία. Ο κε ελεξγφο πνιίηεο, ινηπφλ, απηφο πνπ
δελ κεηέρεη ζηα δεκφζηα πξάγκαηα θαη απνζχξεηαη ζηελ πξνζσπηθή ηνπ ζθαίξα, ζηνλ ρψξν
ηνπ ηδησηηθνχ, είλαη βάξνο γηα ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία αλήθεη (Καξβνχλεο, 2004).. Σν λα

΢ειίδα 58 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

«ηδησηεχεη» θάπνηνο ζηελ Αξραία Αζήλα, δελ είλαη επηινγή, είλαη ειάηησκα. Ο φξνο ηδηψηεο,
άιισζηε, ζηελ θιαζηθή Αξραηφηεηα δελ ζήκαηλε απηφ πνπ ππνδειψλεη θπξίσο ν φξνο
ζήκεξα, δειαδή ην πξφζσπν εθείλν πνπ δελ αζθεί δεκφζηα ιεηηνπξγία. ΢ήκαηλε αληίζεηα,
εθείλνλ πνπ έρεη πεξηνξηζκέλεο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο, ηνλ αλφεην (idiot). Σαπηίδνληαλ,
δειαδή, ν πνιηηηθά αλελεξγφο κε ηνλ θνηλσληθά αλίθαλν. Υξένο, άξα, ηεο Πνιηηείαο είλαη ε
δηακφξθσζε ελεξγψλ πνιηηψλ κε ζηφρν ηελ εκπέδσζε ηεο πνιχπαζεο έλλνηαο ηεο
Γεκνθξαηίαο.

Βιβλιογπαθικέρ αναθοπέρ

Fahmy, E. (2006). Young citizens: young People’s involvement in politics and decision
making, Bristol: Ashgate.
Feldmann, G. (2007). Classroom Civility Is Another of Our Instructor Responsibilities,
College Teaching 49(4):137-140.
Freire, P. (2006)/ [1970]. Pedagogy of the Oppressed, New York: Continuum.
Furlong, H & Cartmel, A. (2006). Young People and Social Change. McGraw-Hill Education
(UK).
Galston, W. (1989). Civic Education in the Liberal State, in Nancy Rosenblum (ed.),
Liberalism and the Moral Life, Cambridge, MA: Harvard University Press, 89–102.
Galston, W. (2001). Political Knowledge, Political Engagement, and Civic Education, Annual
Review of Political Science, 4: 217–234.
Godsay, S. Henderson, W., Levine, P. & Littenberg-Tobias, J. (2012). State Civic Education
Requirements, Medford, MA: CIRCLE (Center for Information and Research on
Civic Learning and Engagement).
Greenstein, F. (1965). Political Parties and Politics. Children and Politics. New Haven,
Connecticut: Yale University Press.
Gutmann, A. & Thompson, D. (1996). Democracy and Disagreement, Cambridge, MA:
Harvard University Press.
Hess, D. & McAvoy, P. (2014). The Political Classroom: Evidence and Ethics in Democratic
Education, New York: Routledge.
Hoskins, B. & Mascherini, M. (2009). Measuring Active Citizenship through the
Development of a Composite Indicator. Social Indicators Research 90(3):459–88.
Hoskins, B. L., Barber, C., Van Nijlen, D., & Villalba, E. (2011). Comparing civic
competence among European youth: Composite and domain-specific indicators using
IEA civic education study data. Comparative Education Review, 55(1), 82-110.
Sears, D. & Valentino, N. (1997). Politics Matters: Political Events as Catalysts for Pre-Adult
Socialization. American Political Science Review, vol. 91, issue 01, 45-65.

΢ειίδα 59 απφ 306

 Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ “eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο”
Σφκνο 10, Σεχρνο 1, 2022 © eθπ@ηδεπηηθφο θχθινο ISSN: 2241-4576

Sherrod, L. R., Flanagan, C., & Youniss, J. (2002). Dimensions of citizenship and
opportunities for youth development: The what, why, when, where, and who of
citizenship development. AppliedDevelopmentalScience, 6(4), 264-272.)
Γθίλε, Κ. (1996). Ζ Πνιηηηθή Αγσγή σο κάζεκα ζηελ ειιεληθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε
(1964-1996), (κε δεκνζηεχζηκε κεηαπηπρηαθή εξγαζία), Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην
Θεζζαινλίθεο.
Γθφηνβνο Α. Δ. (2003). Δθπαίδεπζε θαη εηεξόηεηα. Εεηήκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο Παηδαγσγηθήο.
Αζήλα: Μεηαίρκην.
Καδακίαο, Α. & Καινγηαλλάθε, Π. (2003). ΢πγθξηηηθή Παηδαγσγηθή: Δπηζηεκνινγηθά θαη
κεζνδνινγηθά δεηήκαηα, Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο, η. 1, Παλεπηζηήκην Κξήηεο, ΠΣΓΔ,
Ρέζπκλν, ζζ. 7-24.
Καξαθαηζάλε, Γ. (2004) Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγώγεζε: γλώζεηο, αμίεο, πξαθηηθέο,
Μεηαίρκην, Αζήλα.
Καξβνχλεο, Α. (2004). Δηζαγσγή ζηελ Οξγάλσζε θαη Λεηηνπξγία ηνπ Κξάηνπο, Δθδφζεηο
Παηάθε, Αζήλα.
Ματζηξνο, Π. (2009). Τα ηξία Κύκαηα Μεηαξξπζκίζεσλ ηεο Γεκόζηαο Γηνίθεζεο ζηελ Διιάδα
(1975-2015), Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε.
Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ. & Υέικεο, ΢. Κ. (2002). Δθπαηδεχνληαο ηνλ Γάζθαιν ηεο
Μεηαλεσηεξηθήο Δπνρήο. Δπηζηήκεο Αγσγήο (Πξψελ ΢ρνιείν θαη Εσή), 2, 7- 25.
Μνπδέιεο Ν., Μπνπδάθεο ΢, Καδακίαο Α, Λάβδαο Κ., Γξαβάξεο Γ. (2005). Δθπαίδεπζε θαη
εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή κεηαμύ θξάηνπο θαη αγνξάο. Θεζζαινλίθε: ΢αββάιαο
Παπαλανχκ - Σδίθα, Ε. (1989). Πνιηηηθή Κνηλσληθνπνίεζε θαη Σρνιείν. Θεζζαινλίθε:
Κπξηαθίδεο.
Παπανηθνλφκνπ, Α. (2020). Ζ Πνιηηηθή Παηδεία σο Παξάγνληαο Πνιηηηθνπνίεζεο ησλ Νέσλ,
Αζήλα: Άκκσλ.
Υέικεο, ΢. (1995) Αλάιπζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ησλ δηδαθηηθώλ πιηθώλ ηνπ καζήκαηνο ηεο
Κνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο αγσγήο: κηα πξώηε πξνζέγγηζε, Αζήλα: απηφ-έθδνζε.

΢ειίδα 60 απφ 306