Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης

Τόμ. 1 (2017)

7ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Δημιουργικότητα και ευφυΐα

ΣΟΦΙΑ ΧΑΣΚΟΥ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ

doi: 10.12681/edusc.1767

https://epublishing.ekt.gr | e-Εκδότης: EKT | Πρόσβαση: 22/11/2022 06:51:43

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

 1585

Δεκηνπξγηθφηεηα θαη επθπΐα

Σνθία Χάζθνπ, Εθπαηδεπηηθφο πξσηνβάζκηαο, Δηδάθησξ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ
sofia@naskos.gr
Γηάλλεο Παπαδάηνο, Οκφηηκνο Καζεγεηήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ
ypapad@primedu.uoa.gr

Πεπίλητη

Η δεκηνπξγηθφηεηα νξίδεηαη σο ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα παξαγάγεη ηδέεο θαη

απνηειέζκαηα ηα νπνία είλαη ζπγρξφλσο θαηλνηφκα θαη πξσηφηππα. Είλαη ε
ηθαλφηεηα πνπ ηνπ επηηξέπεη λα αληαπεμέξρεηαη ζε πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο κε
πξσηνηππία θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα (Feist & Baron, 2003). Είλαη ε αλαθάιπςε, αιιά
θαη ε εθεχξεζε, ε γέλεζε κηαο ηδέαο, ε νπνία δεκηνπξγεί κία λέα πξαγκαηηθφηεηα θαη
αλνίγεη λένπο δξφκνπο ζην αλζξψπηλν πλεχκα (Κσζηαξίδνπ-Επθιείδε, 1997).
Nνεκνζχλε είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα πξνζαξκφδεηαη ζην πεξηβάιινλ ηνπ
θαζψο θαη ε δεμηφηεηα ηνπ λα καζαίλεη θαη λα αλαπηχζζεη αλάινγεο ζπκπεξηθνξέο νη
νπνίεο ζα ηνλ βνεζήζνπλ ζηελ πξνζαξκνγή ηνπ ζην πεξηβάιινλ (Sterrnberg, 1985). Η
επθπΐα, ζχκθσλα κε ηνπο ζεσξεηηθνχο ηεο ςπρνκεηξίαο ινγίδεηαη σο έλα
ραξαθηεξηζηηθφ ή έλα ζχλνιν ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ εληνπίδνληαη ζε θάπνηνπο
αλζξψπνπο πεξηζζφηεξν απφ φηη ζε θάπνηνπο άιινπο (Shaffer,1989).
Μέρξη πνην ζεκείν κπνξεί ε δεκηνπξγηθφηεηα λα πεξηγξαθεί απφ ηε λνεκνζχλε;
Σπλδένληαη νη δχν έλλνηεο; Μπνξνχκε λα ζπζρεηίζνπκε ηε λνεκνζχλε θαη ηε
δεκηνπξγηθφηεηα; Παξαδνζηαθά, ε άπνςε πνπ επηθξαηνχζε ήηαλ φηη ε επθπΐα είλαη ην
απνηέιεζκα ελφο έκθπηνπ ηαιέληνπ, ην νπνίν δηαθνξνπνηεί ηα δεκηνπξγηθά άηνκα
απφ φια ηα ππφινηπα (Gardner, 1983). Σηελ παξνχζα εξγαζία γίλεηαη πξνζπάζεηα λα
αλαδεηρηεί ε ζπζρέηηζε κεηαμχ δεκηνπξγηθφηεηαο θαη λνεκνζχλεο κέζα απφ ηελ
αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο.

Λέξειρ κλειδιά
Δεκηνπξγηθφηεηα, λνεκνζχλε

Abstract

Creativity is the ability to produce ideas and results which are novel and original at
the same time. It’s the ability that allows the person to face any problem with
originality and adaptation (Feist & Baron, 2003). It is the discovery and the invention,
the birth of an idea which creates a new reality and opens new ways for the human
mind (Kostaridou-Efklidi, 1997).
Intelligence is defined as the ability to adapt to someone’s environment and
the capability to learn and develop certain behaviors that will help the person to adapt
better to his/her environment (Sternberg, 1985). High intelligence, according to
psychometric researchers is defined as the element or the number of elements that can
be detected as more profound to some people in comparison to others (Shaffer, 1989).
 1586

To which extend can we describe creativity through intelligence? Are these

two concepts connected? Can we correlate intelligence and creativity? Traditionally
researchers thought that high intelligence was the result of an already existed talent
differentiated the creative people from all the others (Gardner, 1983). With this paper
we will try to provide evidence from the review of literature that we can correlate
creativity with intelligence.

Key words
Creativity, intelligence

Έλαο απφ ηνπο πξψηνπο νξηζκνχο πνπ δφζεθαλ ζηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο
είλαη απηφο ηνπ Guilford (1950): «Η δεκηνπξγηθφηεηα θαιχπηεη ηηο πην
ραξαθηεξηζηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ δεκηνπξγηθψλ αηφκσλ, πνπ θαζνξίδνπλ ηελ
πηζαλφηεηα γηα έλα άηνκν λα εθθξάζεη κηα δεκηνπξγηθή ζπκπεξηθνξά, ε νπνία λα
εθδειψλεηαη κε εθεπξεηηθφηεηα, ζχλζεζε θαη ζρεδηαζκφ». Αλ θαη αξθεηά
ηαπηνινγηθφο απηφο ν νξηζκφο, πεξηέρεη ζηνηρεία πνπ επηβεβαηψλνληαη απφ ηνπο
εξεπλεηέο.
Ο Torrance (1963), έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο εξεπλεηέο ζηνλ ηνκέα ηεο
δεκηνπξγηθήο ζθέςεο, νξίδεη ηελ δεκηνπξγηθφηεηα σο «ηε δηαδηθαζία ηνπ λα γίλεζαη
επαίζζεηνο ζε πξνβιήκαηα, ζε αλεπάξθεηεο, θελά ζηε γλψζε, ζε ζηνηρεία πνπ
ιείπνπλ, ζε δπζαξκνλίεο, λα πξνζδηνξίδεηο ηηο δπζθνιίεο, λα ςάρλεηο γηα ιχζεηο, λα
θάλεηο ππνζέζεηο γηα ηελ θάιπςε ησλ αλεπαξθεηψλ, λα ειέγρεηο θαη λα ηξνπνπνηείο
απηέο ηηο ππνζέζεηο θαη λα εμσηεξηθεχεηο ηα απνηειέζκαηα». Ωο πξνδηάζεζε κε
θαζνιηθφ ραξαθηήξα ζεσξεί ηελ δεκηνπξγηθφηεηα θαη ν Maslow (1968) ιέγνληαο φηη
είλαη «έλα παγθφζκην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αηφκνπ πνπ απηνπξαγκαηψλεηαη». Σηνλ
νξηζκφ ηνπ Mac Kinnon (1961, 1962): «ε δεκηνπξγηθφηεηα είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ
δηαδξακαηίδεηαη κέζα ζην ρξφλν θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ πξσηνηππία, πλεχκα
πξνζαξκνγήο θαη ηελ θξνληίδα γηα κηα ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηνπνίεζε», φπσο θαη
ζηνλ νξηζκφ ηνπ Taylor: «ε δεκηνπξγηθφηεηα είλαη κηα λνεηηθή δηαδηθαζία πνπ έρεη
σο απνηέιεζκα ηελ παξαγσγή ηδεψλ ηαπηφρξνλα θαηλνχξησλ θαη ρξήζηκσλ»,
ηνλίδεηαη ε έλλνηα ηεο δηαδηθαζίαο θαη επηζεκαίλεηαη ε ζεκαζία ηεο ρξεζηκφηεηαο
θαη θαηαιιειφηεηαο ησλ δεκηνπξγηθψλ απνηειεζκάησλ (Ξαλζάθνπ,1999).
Δεκηνπξγηθφηεηα κπνξεί λα ζεσξεζεί ε ηθαλφηεηα θάπνηνπ λα παξάγεη έλα
πξσηφηππν έξγν πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο εθάζηνηε εξγαζίαο ηνπ
(Lubart, 1994). Η δεκηνπξγηθφηεηα, επνκέλσο, είλαη κηα έλλνηα ςπρνινγηθή, αιιά θαη
θνηλσληθή θαη ε εξκελεία ηεο πξνυπνζέηεη ηελ δηεξεχλεζε ησλ γλσζηηθψλ
κεραληζκψλ πνπ βξίζθνληαη ζην ππφβαζξν ηεο, ηελ δηεξεχλεζε ηεο δεκηνπξγηθήο
ζθέςεο (Κσζηαξίδνπ-Επθιείδε 1997).
Σχκθσλα κε ηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο έλα δεκηνπξγηθφ άηνκν
ραξαθηεξίδεηαη απφ απηνλνκία, απηάξθεηα, πξννδεπηηθφηεηα, θπξηαξρηθφηεηα,
πνιππινθφηεηα, ζπλαηζζεκαηηθή επαηζζεζία θαη εζσζηξέθεηα, παξνξκεηηθφηεηα θαη
θαληαζία, ζάξξνο θαη ηφικε, απηνεπηβεβαίσζε, αλεμαξηεζία γλψκεο θαη θξίζεο,
απηνέιεγρν θαζψο θαη ξνπή πξνο ην κε ινγηθφ (Runco, 2007).
 1587

Επηπξφζζεηα έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ηα δεκηνπξγηθά άηνκα έρνπλ ηα εμήο

ραξαθηεξηζηηθά
 πνεςμαηική εςλςγιζία: κηα μερσξηζηή ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα
κεηαβαίλεη απφ έλα ηξφπν πξνζέγγηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο ζε έλαλ άιιν.
 πνεςμαηική εςσέπεια: είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα παξάγεη
πνιιέο δηαθνξεηηθέο ηδέεο, γηα ην ίδην πξφβιεκα.
 ππυηοηςπία ηηρ ζκέτηρ: ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα παξάγεη
πεξίεξγεο, πξσηφηππεο θαη παξάηνικεο ηδέεο θαη ιχζεηο θαηά ηε δηαδηθαζία
πξνζέγγηζεο ελφο πξνβιήκαηνο.
 ζσεηική αδιαθοπία για ηο κοινώρ παπαδεκηό: ζπλνδεχεηαη απφ
αλαδήηεζε ηνπ πξσηφηππνπ, ηνπ παξάινγνπ, ηνπ ελαιιαθηηθνχ.
 εςαιζθηζία ζηα πποβλήμαηα ηος πεπιβάλλονηορ: αληηιακβάλνληαη
θαη παξαηεξνχλ ιεπηνκέξεηεο, πνπ δελ είλαη άκεζα αληηιεπηέο ζηνπο
ππφινηπνπο (Δαλαζζήο- Αθεληάθεο, 1997).
Σηε βηβιηνγξαθία κπνξνχκε λα εληνπίζνπκε έλαλ κεγάιν αξηζκφ θνηλσληθψλ θαη
πνιηηηζηηθψλ παξαγφλησλ νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηα δεκηνπξγηθά άηνκα. Οη θπξηφηεξνη
είλαη ε ελεξγνπνίεζε ηνπ αηφκνπ κέζα ζην πεξηβάιινλ, ε θηλεηνπνίεζε ησλ
θηλήηξσλ ηνπ, ε εμαζθάιηζε ελφο ειεχζεξνπ θιίκαηνο κέζα ζην νπνίν ην άηνκν
κπνξεί λα εθθξάζεη ηελ δεκηνπξγηθφηεηα ηνπ, ε παξαδνρή ηεο αλεμαξηεζίαο ηνπ
αηφκνπ θαη ηέινο ε εκπηζηνζχλε πξνο ην άηνκν θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. Μέζα ζε απηφ
ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηα άηνκα παξνπζηάδνληαη λα επηιέγνπλ θαη λα κνξθνπνηνχλ ην
πεξηβάιινλ ζην νπνίν δνπλ γηα λα δηεπθνιχλνπλ ηελ δεκηνπξγηθή ηνπο έθθξαζε
(Krampen, Freilinger, Wilmes, Medernach, 1994).
Τππηθφο εθπξφζσπνο ηεο πνιππαξαγνληηθήο κειέηεο θαη πεξηγξαθήο ηεο
λνεκνζχλεο είλαη ν J.P. Guilford (1950, 1967). Σχκθσλα κε απηφλ ηνλ εξεπλεηή
θάζε λνεηηθφ επίπεδν κπνξεί λα ηαμηλνκεζεί ζχκθσλα κε α) ην πεξηερφκελν- πιηθφ,
β) ηε λνεηηθή ιεηηνπξγία πνπ ιακβάλεη κέξνο, γ) ην πξντφλ πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ
παξαπάλσ ιεηηνπξγία. Σπλδπάδνληαο ηηο παξαπάλσ ηξεηο δηαζηάζεηο θαη ηα
επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπο κε φινπο ηνπο πηζαλνχο ηξφπνπο εμάγεηαη έλα πξφηππν
γλσζηηθήο δνκήο κε 180 δηαθνξεηηθέο βαζηθέο πξσηνγελείο ηθαλφηεηεο (5 πιηθά x 6
πξντφληα x 6 δηεξγαζίεο = 180).
Ο Sternberg (1977,1983,1985) αλέπηπμε κηα ηξηκεξή ζεσξία γηα ηε
λνεκνζχλε, πνπ απνηεινχληαλ απφ ηξεηο αιιεινζπλδεφκελεο ππνζεσξίεο ζχκθσλα
κε ηελ νπνία ε ζπκπεξηθνξά θάζε αλζξψπνπ πξέπεη λα αμηνινγείηαη απφ ην πξίζκα
ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο.
Ο H. Gardner (1983) δηαηχπσζε ηε ζεσξία ηεο πνιιαπιήο λνεκνζχλεο
(theory of multiple intelligence). Yπνζηήξημε φηη ν άλζξσπνο ιεηηνπξγεί βάζεη κηαο
νκάδαο ζρεηηθψλ απηφλνκσλ λνήζεσλ ε νπνία πεξηιακβάλεη νθηψ δηαθνξεηηθά
ζηνηρεία ηα νπνία είλαη: γισζζηθφ, ινγηθφ-καζεκαηηθφ, ρσξνηαμηθφ, κνπζηθφ,
ζσκαηηθφ- θηλαηζζεηηθφ, δηαπξνζσπηθφ, ελδνπξνζσπηθφ θαη θπζηνιαηξηθφ.
Έλαο απφ πην αλαγλσξηζκέλνπο ζεσξεηηθνχο ηεο ζχγρξνλεο
λεπξνςπρνινγίαο είλαη ν A.R. Luria (1966,1980), o νπνίνο ζεσξνχζε πσο νη
γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο απνηεινχλ «ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα». Η έλλνηα ησλ
 1588

γλσζηηθψλ ζπζηεκάησλ γίλεηαη θαηαλνεηή σο κηα νκάδα εζσηεξηθά ζπλδεδεκέλσλ

βηνινγηθψλ ρεηξηζκψλ πνπ νδεγνχλ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν βηνινγηθφ απνηέιεζκα. Γηα
ηνλ Luria, νη πιεξνθνξίεο πνπ ζπγθεληξψζεθαλ απφ ηελ παξαηήξεζε αζζελψλ κε
εγθεθαιηθή βιάβε ζα έπξεπε λα νδεγνχλ ζηελ αλάπηπμε κηαο πεξηζζφηεξν ζαθνχο
εηθφλαο ηεο εγθεθαιηθήο νξγάλσζεο ησλ γλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Αλ γλσξίδακε κε
ζαθήλεηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ εγθεθάινπ ζα κπνξνχζακε λα πξνβιέςνπκε κε
αθξίβεηα ηελ εγθεθαιηθή παζνινγία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ιεπηνκεξνχο αλάιπζεο ηεο
απφδνζεο ελφο αζζελνχο ζε κηα ζεηξά απφ δνθηκαζίεο (Luria,1966,1980).
Έλα ζεκειηψδεο δήηεκα ζηελ έξεπλα γηα ηε δεκηνπξγηθφηεηα ήηαλ ην
αθφινπζν: Μέρξη πνην ζεκείν κπνξεί ε δεκηνπξγηθφηεηα λα πεξηγξαθεί απφ ηε
λνεκνζχλε; Οη εξεπλεηέο έρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ εμεηάζεη ην θαηά πφζν είλαη
δπλαηφ θάπνηνο λα είλαη δεκηνπξγηθφο θαη λα κελ δηαζέηεη πςειή λνεκνζχλε θαη
αληίζηξνθα. Ο Torrance (1967), δηεμήγαγε κηα κεηαλάιπζε 388 ζπζρεηηζκψλ κεηαμχ
ησλ κεηξήζεσλ λνεκνζχλεο θαη ηνπ Torrance Test of Creative Thinking (TTCT
Torrance, 1966, 1974, 1990, Torrance & Ball, 1998) ζηελ νπνία θαηέιεμε ζην
ζπκπέξαζκα φηη πθίζηαηαη ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ πξαθηηθψλ δνθηκαζηψλ
δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο λνεκνζχλεο.
Επίζεο, ζηελ έξεπλα ηνπ Aguilar (1996) βξέζεθε, επίζεο, φηη ηφζν ε ιεθηηθή
φζν θαη ε πξαθηηθή δεκηνπξγηθφηεηα ζρεηίδνληαη κε ηε λνεκνζχλε ηνπ αηφκνπ ελψ
ζηελ έξεπλα ησλ Furnham, Batey, Anand θαη Manfield (2008) βξέζεθε φηη ε
δεκηνπξγηθφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηε λνεκνζχλε.
Επηπξφζζεηα, έξεπλεο δείρλνπλ φηη νη καζεηέο κε κέηξην δείθηε λνεκνζχλεο
παξνπζίαζαλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζηηο δνθηκαζίεο αμηνιφγεζεο ηεο
δεκηνπξγηθφηεηαο απφ ηνπο καζεηέο κε ρακειή λνεκνζχλε, κε ηηο δηαθνξέο, νη
νπνίεο δηαπηζηψλνληαη, λα είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο. Παξάιιεια, νη καζεηέο κε
πςειφ δείθηε λνεκνζχλεο, παξνπζηάδνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζηηο δνθηκαζίεο
αμηνιφγεζεο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ηφζν απφ ηνπο καζεηέο κε κέζε λνεκνζχλε, φζν
θαη απφ ηνπο καζεηέο κε ρακειή λνεκνζχλε. Καη ζε απηή ηελ πεξίπησζε νη
δηαθνξέο πνπ δηαπηζηψλνληαη αλάκεζα ζηηο ηξεηο νκάδεο είλαη ζηαηηζηηθά
ζεκαληηθέο. Σχκθσλα κε ηε κειέηε ηνπ Torrance (1962) δηαπηζηψζεθε φηη νη
πεξηζζφηεξνη καζεηέο πνπ είραλ δεκηνπξγηθή ζθέςε είραλ θαη πςειή λνεκνζχλε.
Μάιηζηα ππνζηήξημε κε βάζε απηά ηα απνηειέζκαηα φηη νη καζεηέο κε ηελ
πςειφηεξε δεκηνπξγηθφηεηα είραλ θαη ηνπο πςειφηεξνπο δείθηεο λνεκνζχλεο.
Οη Guilford θαη Christensen (1973), θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη
καζεηέο κε ρακειφ δείθηε λνεκνζχλεο έρνπλ ρακειή επίδνζε ζηα ηεζη
απνθιίλνπζαο ζθέςεο θαη νη καζεηέο κε πςειφ δείθηε λνεκνζχλεο επηδεηθλχνπλ
πςειή επίδνζε ζηα αλάινγα ηεζη.
Τέινο, νη Wallach θαη Kogan (1965) βξήθαλ ζπλάθεηα κεηαμχ ησλ
απνηειεζκάησλ εθηίκεζεο λνεκνζχλεο θαη δεκηνπξγηθφηεηαο. Δηαπίζησζαλ πσο νη
επθπέζηεξνη καζεηέο είραλ θαη ηηο πςειφηεξεο επηδφζεηο ζηηο δνθηκαζίεο
δεκηνπξγηθφηεηαο, ελψ νη ιηγφηεξνη επθπείο καζεηέο δελ είραλ ηφζν πςειέο
επηδφζεηο ζηηο δνθηκαζίεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ελψ ν Cropley (1968) ρξεζηκνπνίεζε
ηηο ίδηεο δνθηκαζίεο κε ηνπο Wallach θαη Kogan (1965) επηβεβαηψλνληαο ηελ χπαξμε
ζπλάθεηαο κεηαμχ δεκηνπξγηθφηεηαο θαη λνεκνζχλεο.
 1589

Βιβλιογπαθία

Aguilar- Alonso, A. (1996). Personality and creativity. Personality and Individual

Differences, 21 (6), 959-969
Cropley, A. J. (1968). A note on the Wallach-Kogan test of creativity. British
Journal of Educational Psychology, 38, 197-201.
Δαλαζήο –Αθεληάθεο, Α.(1997). Ειζαγφγή ζηην Παιδαγφγική. Σύγτρονες ηάζεις
ηης Αγφγής. Αζήλα: Απηνέθδνζε.
Feist, G. J., & Barron, F. X. (2003). Predicting creativity from early to late
adulthood: Intellect, potential, and personality. Journal of Research in Personality,
37, 62-88.
Furnham, A., Batey, M., Anand, K., & Manfield, J. (2008). Personality,
hypomania, intelligence and creativity. Personality and Individual Differences, 44,
1060-1069.
Gardner, H. (1983). Frames of mind: the theory of multiple intelligences. New
York: Basic Books.
Guilford, J. P. (1950). Creativity. American Psychologist, 14, 469-479.
Guilford, J. P. (1967). The nature of human intelligence. Ed.: McGraw-Hill.
Guilford, J. P. & Christensen, P. R. (1973). The one-way relation between creative
potential and IQ. Journal of Creative Behavior, 7, 247-252.
Krampen, G., Freilinger, J., Wilmes, L. & Medernach, J. (1994).
Kreativitätsförderung in der Primarschule. Forschnungsansatz und die
Befundezweier Vorstudien zu ihrer Bedeutung in der Lehrersicht. Trier,
Universitätsverlag.
Κσζηαξίδνπ-Επθιείδε, Α. (1997). Ψστολογία ηης Σκέυης. Αζήλα, Ειιεληθά
Γξάκκαηα.
Lubart, T.I., (1994). Creativity. In E. C. Carterette and M. P. Friedman (Series
Eds.) and R. J. Sternberg (Vol. Ed.). The handbook of perception and cognition, 12.
Thinking and problem solving. New York: Academic Press.
Luria, A.R. (1966). Human brain and psychological processes. New York: Harper
and Row.
Luria, A.R. (1980). Higher Cortical Functions in Man (2nd ed.), New York:Basic
Books.
 1590

MacKinnon, D. W. (1961). Fostering creativity in students of engineering. Journal

of Engineering Education, 52, 129-142.
MacKinnon, D. W. (1962). The nature and nurture of creative talent. American
Psychologist, 17, 484-495.
Maslow, A. (1968). Toward a Psychology of Being. (2nd ed.). New York: D. van
Nostrand.
Ξαλζάθνπ, Γ. (1999). Η δημιοσργικόηηηα ζηο ζτολείο. Αζήλα: Ειιεληθά
Γξάκκαηα.
Runco, M. A. (2007). Creativity. Theory and themes: Research, Development and
Practice. California: Elsevier.
Sternberg, R. J. (1977). Intelligence, information, processing, and analogical
reasoning: The componential analysis of human abilities. Hillsdale, NJ:Erlbaum.
Sternberg, R. J. (1983). Components of human intelligence. Cognition, 15, 1-48.
Sternberg, R. J. (1985). Beyond IQ: A triarchic theory of human intelligence. New
York: Cambridge University Press
Torrance, E. P. (1962). Guiding Creative Talent. Englewood Cliffs, NJ., Prentice-
Hall.
Torrance, E. P. (1963). Explorations in creative thinking in the early school years:
A progress report. In C. W. Taylor & F Barron (Eds.), Scientific creativity: Its
recognition anddevelopment (pp. 173-183). New York: Wiley.
Torrance, E. P. (1966). Torrance Tests of Creative Thinking: Norms-technical
manual. Princeton. NJ: Personnel Press.
Torrance, E. P. (1967). The Minnesota studies of creative behavior: National and
international extensions. Journal of Creative Behavior, 1, 137-154.
Torrance, E. P. (1974). Torrance tests of creative thinking. Bensenville, IL:
Scholastic Testing Service.
Torrance, E. P. (1990). The Torrance tests of creative thinking norms-technical
manual figural (streamlined) forms A & B. Bensenville, IL: Scholastic Testing
Service.
Torrance, E. P., & Ball, 0. E. (1998). The Torrance tests of creative thinking
streamlined scoring guide figural A and B. Bensenville, IL: Scholastic Testing
Service.
Wallach, M. & Kogan, N. (1965). Modes of Thinking in Young Children. A Study
of the Creativity-Intelligence Distinction. New York: Holt, Rinehardt and Winston.
 1591

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)