Xaneiro 2020 acgrosaliadecastro@gmail.

com nº 59

NOVID
ADE
EDITO
RIAL
2019

REVISTA GALEGA DE CULTURA

A.C.G. ROSALÍA DE CASTRO
Cornellà (Barcelona)
BAR
RESTAURANTE Rosalía de Castro TU PEQUEÑO
RINCÓN DE
GALICIA EN
CORNELLÀ

Menús de Martes a Domingo / Desayunos a partir de las 9,30 de la mañana / Cenas y comidas: Carta diaria

SALONES PRIVADOS PARA CELEBRACIONES DE EMPRESAS Y PARTICULARES

ESPECIALIDADES:
ABIERTO DESDE
EMPANADA ARTESANA, PULPO, LACÓN, CARNES, PESCADOS, LAS 9,30 DE LA
MARISCO, CALDO GALLEGO, JAMÓN, QUESOS, MAÑANA HASTA
POSTRES ARTESANOS, VINOS GALLEGOS, AGUARDIENTES, ETC. LAS 12 DE LA NOCHE

Carrer de Frederic Soler, 71 • 08940 Cornellà de Llobregat • Tel. 93 375 79 69

 TABULEIRO
Xaneiro 2020 acgrosaliadecastro@gmail.com nº 59

LÚA NOVA
Revista galega de
difusión cultural e social
NOVIDA
EDITOR
2019
DE
IAL
DE CONTIDOS
DIRECTOR REVISTA GALEGA DE CULTURA
A.C.G. ROSALÍA DE CASTRO

Antonio Díaz Fernandez

Cornellà (Barcelona)

CONSELLO DE REDACCIÓN
Xulio Couxil Vázquez, Abel Vázquez,
Xulio Simón Rúa,
A. do Neto. Xosé Lamela,
Oliver Fernández
4/5 Viaxar. Lisboa cun libro na man

COLABORAN NESTE NÚMERO:

Abel Vázquez, Xulio Cougil,
6/9 Letras Galegas 2019.
Adicadas a, Antonio Fraguas
Xulio Simón, Henrique Fernández-Mon

10
Sánchez, Manuel Suárez Suárez, Xosé
Lamela Bautista, Armando Fernández, Urbanita com o coração aderido a terra
Cruz Martinez, Clara Vidal, Nieves
Fernández Vidueira, Manoel Carrete,
Amparo Centeno, Paco Ascón,
11/14 Certame de poesia en lingua galega
Rosalía de castro, 2018
Xosé Manuel Fernández,
Bartolomé Jiménez, Lola Cacabelos,
Marilar Aleixandre e Fina Casalderrey, 15/33 Actividades da entidade
Real Academia Galega.
CAPA: 34/36 As nosas músicas
A. do Neto
PRODUCIÓN E AUTOEDICIÓN: 38/39 MiraXurés
ACEGA-Edicións
DESEÑO E MAQUETACIÓN:
Tren Estudi Gràfic, S.L.
40 Una vuelta al mundo bajo cero

IMPRESIÓN:
Reial Color, S.L. 41 Palabra de patriotas

DEP. LEGAL: B-26.985-95

R.M.: M-1296612-1.989 42 Titulación ou coñecemento?

Autorízase a reproducción do
contido desta revista sempre 43/44 A Escúsalla:
que se cite a súa procedencia unha casa encantada na Baixa Limia
e o autor, sendo comunicado
á entidade que edita esta
publicación.
45 Fraseoloxía nacional popular

LÚA NOVA non se identifica,

necesariamente coas opinións
46 O gaiteiro labrego.
Xosé de Gregorio ou Xosé da Lagúa
recollidas nos artigos polos
seus autores.
XANEIRO 2020
47/48 Sempre con Montevideo no meu corazón

nº 59
49/50 Os xudeus de Castro Cadelas,
os irmáns Guadalupe

EDITA: 51/52 Camiño andado.

A.C.G. Rosalía de Castro Pola Ribeira de Vicente Risco
Federico Soler, 71 - 08940 Cornellà
acgrosaliadecastro@gmail.com
Membro de Xuntanza de Catalunya
53/54 L’oruxo de Galícia

PRESIDENTE:

Oliver Fernández
Síguenos en:
facebook.com/lua_nova
www.acgrosaliadecastro.es

3
 VIAXAR.
LISBOA CUN LIBRO NA MAN
POR: XULIO SIMÓN RÚA

D
icía o escritor portugués Fernando Pessoa, que dos personaxes das novelas de Dickens, que adoitaban
a idea de viaxar lle provocaba náuseas e que só apreciar ese viño; tomando unha copa de amontillado
a debilidade extrema da imaxinación xustificaba aparecíanselle as situacións revulsivas dos relatos de
que houbera que desprazarse para sentir: “Se imaxino Edgar Allan Poe e desa maneira Des Esseintes descobre
vexo, ¿que máis fago se viaxo?. As verdadeiras paisaxes son e sinte o encanto de Londres sen moverse da súa casa.
as que nós mesmos creamos, porque así, sendo deuses Ademais os desprazamentos parecíanlle inútiles pois
delas, vémolas como verdadeiramente son, que é como cría que a imaxinación podía suplir facilmente a vulgar
foron creadas”. “Xa crucei máis mares ca todos, xa vin máis realidade dos feitos.
montañas que as que hai na terra, se viaxase atoparía a
Dicía tamén don Álvaro Cunqueiro que comendo un
copia débil do que xa vira sen viaxar”.
queixo da montaña luguesa, un podía herborizarse, é
Pero na arte de viaxar sen levantarse da cadeira, dicir, trasladarse ó lugar por onde pastou a vaca que deu
ninguén coma o duque Jean Floressas des Esseintes, o leite, contemplando así a paisaxe, coa choiva, o sol…
personaxe da novela “A contrafío” do escritor francés
Joris Karl Huysmans. Des Esseintes aborrecido da vida
parisiense, retirouse a unha casona coa única compaña
de dous criados, os seus mellores libros, uns viños
seleccionados, perfumes…etc.
A forma con que Des Esseintes decorou o seu comedor,
imitando o camarote dun navío, cun enorme acuario
e unha mesa repleta de utensilios mariños como
prismáticos, compases, mapas, canas de pescar, etc.,
servíalle de estímulo para facer voar a súa imaxinación
durante o breve tempo das súas comidas, saboreando
na quietude inmóbil da súa casa, o pracer da ilusión
dunha viaxe por mares distantes e países exóticos,
sen esa sensación de canseira e trafego que produce
a viaxe real.
Tamén mediante a mestura de diferentes perfumes,
conseguía paisaxes especiais, formas de muller, fábricas…
O sabor do viño de Porto, traíalle á mente a lembranza Jean Floressas des Esseintes

4
 itinerarios novos: un que se basea na vida e na obra de
Eça de Queiroz, unha visita a Sintra e un percorrido polas
librarías e cafés máis “charmosos” de Lisboa. O autor
alén dos poemas de Fernando Pessoa inclúe tamén
anacos da obra de outros escritores portugueses como
Saramago, Inês Pedrosa, Camões… que nos axudarán a
coñecer mellor a alma lusitana.

Álvaro Cunqueiro

Por certo, que os personaxes de Cunqueiro, tiñan formas

moi curiosas de viaxar: á señora María de Fontes
alcumábana “A voadora de Serantes”, porque andaba polo
aire sentada nunha banqueta, ata que por consello dun
fogueteiro chamado “O gaiteiro de Vedra”, derrubárona con
catro bombas de palenque. Ou aquel outro personaxe que
se desprazaba tamén polo aire, gracias a un paraugas
que respondía ó nome de Xacinto e que botaba a lingua
polo mango para saudar e mamar das vacas, que era a
forma que tiña de alimentarse. Ou Louredo de Hostes, Retrato de Fernando Pessoa
que estando na mili en Valencia, mercou uns anteollos
Xa hai anos dediqueime a visitar os recunchos que
nubrados e cunha armazón de prata, que, se durmía con
reflicte José Saramago en O ano da morte de Ricardo
eles postos soñaba todo o que quería.
Reis, libro no que se conta o retorno a Lisboa dende
Pero hai tamén quen se pon a o Brasil, despois da morte de Pessoa, do heterónimo
viaxar, e desas viaxes nacen Ricardo Reis, médico e poeta. Instálase no hotel
logo crónicas salpicadas de in- Braganza, na rúa do Alecrim. Máis tarde alugará un
teresantes reflexións que ani- andar na rúa de Santa Catarina. O primeiro que visita
marán a outras xentes a botar- é o cemiterio dos Prazeres, onde estaba sepultado
se ó camiño ou simplemente, a Fernando Pessoa, falecido o 30 de novembro de 1935.
gozar desa viaxe lendo baixo a Logo visitará o Chiado, pasando pola Praça de Camões,
sombra dun carballo. Por dúas o Rossio…
veces fixo Otero Pedrayo libros
O italiano Antonio Tabucchi viviu moitos anos en Lisboa,
de viaxes. En Pelerinaxes, re-
que é a protagonista de moitas das súas novelas. En
colle a crónica da súa andaina
Os tres últimos días de Fernando Pessoa, recrea as
a pé dende Ourense a Santo
derradeiras xornadas do poeta portugués dende o seu
Andrés de Teixido, na com-
ingreso nun hospital lisboeta ata a súa morte. Asistimos
paña de Vicente Risco e Xosé
á visita que os heterónimos de Pessoa, Ricardo Reis,
Ramón e Fernández Oxea, nun
Álvaro de Campos, Bernardo Soares… realizan para
mes de xullo, posiblemente no
despedirse do seu creador. En Sostiene Pereira reflicte
ano da publicación 1929. Fixo
a Lisboa de 1938 coa ditadura de Salazar e a Guerra
tamén unha segunda viaxe dende Ourense deica San-
Civil Española como fondo. En Réquiem, descríbenos
tiago, pero as crónicas non chegaron a publicarse, só
unha Lisboa deserta nun tórrido domingo de xullo: o
apareceron en parte nalgún xornal da época.
Largo dos Prazeres, o Cais do Sodré, o Museo de Arte
Lisboa é un excelente destino turístico tanto se Antiga, o Campo de Ourique …onde mesmo non faltan
pretendemos unha experiencia física de viaxe como deliciosas e detalladas receitas de cociña.
se buscamos percorrer as rúas lisboetas dende un
Os personaxes de A traxedia da rúa das flores de Eça
recuncho agradable gozando coa lectura dun libro e
de Queiroz, móvense polo Chiado, o Rossio e chegan
tendo a man unha ginjinha.
ata Sintra. A rúa das Flores é unha das rúas que une
Vou salientar uns textos que nos permiten achegarnos o Cais do Sodré co Chiado e paralela á rúa Alecrim. Na
á desembocadura do Tejo, onde se atopa a capital lusa: obra, publicada no 1980, máis de cen anos despois de
A partir dun roteiro elaborado polo escritor Fernando ter sido escrita, non falta a crítica social. Moitos dos
Pessoa, publicado co título Lisboa, o que o turista diálogos, situacións, elementos narrativos, mesmo
deve ver, João Correia Filho editou en “Libros d’hoxe” nomes de personaxes aparecen en Os Maias polo que
a guía Lisboa em Pessoa. Guía Turístico e Literário da moitos críticos viron nesta obra apenas un esbozo ou
Capital Portuguesa, onde alén dos lugares citados polo un estudo literario, feito polo cal Eça nunca a considerou
poeta, o autor inclúe outros locais recomendables e tres para publicar.

5
 LETRAS GALEGAS 2019
Adicadas a,
ANTONIO
FRAGUAS
“Eu traballei sempre por e para Galicia. Unhas veces
acertei, outras non; pero en todo canto levo feito puxen
sempre toda a miña ilusión, todo o pouco que sei, sen
esperar nunca nada a cambio. A miña modesta obra
non é máis que un pequeniño gran de area no montón
que foron facendo todos aqueles que, de moi distintas
maneiras e cadaquén ó seu xeito, traballaron ó longo dos
anos, traballan agora e seguirán traballando arreo no
futuro, sempre desinteresadamente, non máis que polo
ben de Galicia. Por amor á nosa Terra”.
(Antonio Fraguas Fraguas)
M
aría Teresa Fraguas Vázquez nace en Listanco,
unha das aldeas da parroquia de Armeses
(Maside-Ourense), no ano 1873, filla dun canteiro
ambulante que fora traballar alí, Miguel Fraguas García,
e de María Carmen Vázquez. Aos sete anos deixa a casa
paterna e vai vivir a Loureiro de Cotobade, de onde era o pai,
a coidar e a herdar uns tíos que non tiñan descendencia.
Namórase de Manuel Fraguas Rodríguez, veciño e
tamén canteiro, e cando estaban a piques de contraer
matrimonio, chegoulle a el a pasaxe para embarcar a
Brasil. Pouco despois, o 28 de decembro de 1905, María
Teresa dá a luz un meniño que, como fillo natural, leva só
os seus apelidos: Antonio Fraguas Vázquez.
O neno criouse en Loureiro igual que os demais: co-
mendo basicamente broa e caldo, enredando nos ca-
miños, agachándose entre o millo, pasando o tempo
do mesmo xeito que conta en 1944 no artigo sobre os
xogos en Loureiro de Cotobade… A única diferenza era
que de cando en vez nai e fillo ían visitar a familia de
Armeses, onde botaban varios días, do que sempre se
lembrou con saudade, falando dos avós (faleceron en
1909 e 1913), dos tíos e dos curmáns, do tempo que o
carromato tardaba en chegar e das paradas que facía
no camiño… En 1931, como proba do cariño que sentía
por esta terra, dedicoulle un dos primeiros artigos, “Do
folk-lore de Armeses-Listanco” (Nós, núm. 96), e ao ano
seguinte tomou parte nun mitin do Partido Galeguista
en Maside, con Otero Pedrayo, Castelao, Víctor Casas e
Leuter González.
O proxenitor regresa de América e o mesmo día que
casa coa nai tamén o recoñece por fillo, o 7 de agosto de
1912, e en adiante apelidarase Fraguas Fraguas. Aprende
6
POR: CLODIO GONZÁLEZ PÉREZ
as primeiras letras na casa, logo vai á escola pública,
durante algún tempo á particular que imparte o párroco, e
de novo á publica, ata que o pai decide volver para Brasil,
agora con toda a familia. Pero o fado quixo que, como
aínda faltaban varios meses para embarcar, acordasen
mandalo durante este tempo ás clases particulares dun
mestre na aldea de Famelga, na lindeira parroquia de
Augasantas. O escolante, que coñecía a valía do neno
para estudar, cando quedaban poucos días para rematar,
falou co pai para dicirlle que era unha mágoa que antes
de marchar non lle desen “unha carreiriña”. El non estaba
moi de acordo, pero triunfou o que dixo a nai, e días
despois, o 14 de abril de 1919, Antonio solicita facer o
ingreso no Instituto de Pontevedra.
No mesmo centro estuda todo o bacharelato, ata se-
gundo curso por libre e en adiante como alumno oficial,
que remata en 1924. Estes anos son decisivos na súa
vida: entre outros, ten como profesores a Castelao, Lo-
sada Diéguez e Sobrino Buhigas, e como amigos a Se-
bastián González García-Paz e a Luis Brey Bouza; funda
con varios compañeiros a Sociedade da Lingua para
defender o galego e ao tempo elaborar un dicionario, xa
que os tres existentes daquela, o de Rodríguez (1865),
Cuveiro (1876) e Valladares (1884), eran de moi difícil
acceso e, quizais, tamén ten contacto por primeira vez
coas Irmandades da Fala.
Deixa Pontevedra e seguindo o consello do mestre
matricúlase na Facultade de Filosofía e Letras da
Universidade compostelá, na que sobresae como
alumno brillante: nos catro cursos as notas máis baixas
foron dous notables e dous sobresalientes, sendo as
oito restantes sobresalientes con matrícula de honra.
Durante este tempo empeza a relacionarse con algúns
membros do Seminario de Estudos Galegos, ao que
pertencían varios profesores que tivera no Instituto de
Pontevedra. O 15 de outubro de 1927 é proposto para
socio e ingresa ao ano seguinte co estudo “O castro de
Nos anos de estudante universitario, Antonio Fraguas
entra en contacto con membros do Seminario de Estudos
Galegos, no que ingresa en 1927 cun estudo sobre o
castro de Soutolongo (Lalín). Nesta época participa
en traballos de campo para estudar comarcas como
a da Terra de Melide, onde catalogou os xacementos

castrexos Soutolongo (Lalín)”. Publica o primeiro artigo,
en castelán, no xornal El Pueblo Gallego o 8 de outubro
de 1927, “Compostela al día. Un artista olvidado”,
sobre o escultor Uxío Souto e a súa Druidesa; en 1929
no periódico A Nosa Terra a primeira colaboración en
galego, “Unha serán na catedral”, e un ano despois, con
López Cuevillas e Purificación Lorenzana, en Arquivos o
primeiro traballo relacionado coa arqueoloxía, “Mámoas
do Sabiñao”. Así mesmo, participa en varias xeiras ou
traballos de campo para estudar algunhas comarcas,
das que a máis coñecida agora é a da Terra de Melide,
polo libro de igual título que sae en 1933 e na que el
foi un dos encargados de catalogar os xacementos
castrexos. Tamén tomou parte na da Terra de Deza,
facendo o mesmo labor que na anterior por consello de
López Cuevillas, pero os resultados desta última non se
coñecen por ter destruído o orixinal do libro a barbarie
fascista cando estaba a piques de entrar no prelo. Forma
parte do equipo directivo do Seminario de Estudos
Galegos, primeiro como secretario de actas e logo como
bibliotecario.
Antonio Fraguas adoitaba dicir que estes foran os anos
máis felices e ateigados de ilusión da súa vida, nos que,
ademais do labor cotián de investigación, traba amizade
con amigos e compañeiros de tarefas que serían para
sempre: Castelao, Otero Pedrayo, Cuevillas, Filgueira
Valverde, Risco, Bouza-Brey, Xaquín e Xurxo Lorenzo…
Durante este tempo tamén cumpre o servizo militar en
Compostela e imparte clases como profesor auxiliar na
Facultade de Filosofía e Letras.
Como queda dito, talvez xa mantivera algunha relación
coas Irmandades da Fala cando estudaba en Pontevedra,
pero vai ser en Santiago cando se afilie ás mesmas,
en 1924 ou o ano seguinte, tendo como compañeiros,
entre outros, a Asorey, A. Brage, Eiroa, Bonome, Díaz
Baliño, Parga Pondal, San Luís Romero, Paz Andrade,
Ferro Couselo, Lugrís, Rof Carballo, Bouza-Brey, Filgueira
Valverde, Martínez López, o crego Paulino Pedret, etc.
É un dos asinantes do Manifesto de Ezquerda Galeguista
o 14 de xuño de 1931, xunto con Ánxel Casal, Carballo
Calero, González García-Paz, A. das Casas, Primitivo
R. Sanjurjo, Lois Tobío…, que se integra no Partido
Galeguista. Participa en varios mitins, case seguro que
inflúe na constitución do grupo deste partido no seu
concello natal, e durante a estadía de profesor no Instituto
da Estrada desempeña o cargo de secretario xeral do
mesmo, polo que toma parte activa na campaña do
referendo do Estatuto de Autonomía. Poucos días antes
da sublevación militar, o 12 de xullo, saía á rúa o primeiro
e único número do periódico La Voz de Cotobad. Órgano
defensor de los intereses del municipio, su comarca y
limítrofes, baixo a súa dirección, malia que non conste.
Durante a súa estada na Estrada, ademais do seu labor
docente e político, organiza excursións cos alumnos,
cataloga os castros e mámoas, dirixe pequenas pros-
peccións arqueolóxicas e monta un museo no instituto
para expoñer os achados e outros obxectos de interese
histórico e etnográfico coa idea de que algún día se con-
vertese no Museo da Terra de Tabeirós. O 11 de novem-
bro de 1933 deixa Compostela e incorpórase ao claustro
do Instituto da Estrada, do que foi secretario. A estada
nesta vila foi curta pero fértil, oficialmente ata o 20 de
maio de 1937, data en que a Comisión de Depuración de
Enseñanza de Pontevedra ordena a súa separación defi-
nitiva do ensino público. Ademais do labor docente e,
como queda visto, tamén político, organiza excursións
cos alumnos pola contorna, cataloga os castros e as
mámoas, dirixe pequenas prospeccións arqueolóxicas
e monta un museo no centro para expoñer os achados e
outros obxectos de interese histórico e etnográfico, coa
idea de que algún día se convertese no futuro Museo
da Terra de Tabeirós, instalado na torre de Guimarei.
O soño rematou en 1936, en que é humillado publica-
mente polos falanxistas e destruído o museo. Refúxiase
entón na súa parroquia de Loureiro, de día nos montes
e de noite, cando a nai prendía un farol nunha das fies-
tras, volvía para a casa, porque nin aquí estaba seguro,
xa que foron por el varias veces os matóns da Guardia
Cívica de Pontevedra. Unha das veces escribiron nunha
das paredes interiores da casa en números ben grandes
<1.936>, para que sempre se lembrase deles, do que dá
fe quen isto escribe, que aínda tivo a oportunidade de
velo antes de repicar a pedra.
Anos de medo, tristura e ostracismo: o Seminario de
Estudos Galegos arrasado polos franquistas e os fondos
desbaratados; o que quedaba da biblioteca pasa á
Universidade en 1941; o Instituto da Estrada pechado;
moitos amigos mortos (Díaz Baliño, Ánxel Casal…) e
outros fuxidos (Castelao, Sebastián González García-
Paz…). En Compostela imparte clases na academia
Menéndez y Pelayo, da que consta como director un
crego, e tamén algunhas como profesor encargado
na Universidade, mentres aproveita o resto do tempo
para redactar a tese de doutoramento, que defende na
Universidade de Madrid o 16 de xuño de 1948.
A Real Academia Galega acorda nomealo membro cor-
respondente na sesión do 13 de decembro de 1942, e
de número na do 19 de abril de 1951, para ocupar a
cadeira do seu benquerido profesor, e logo compañeiro,
Castelao. O discurso de ingreso, Coplas que se cantaban
7

nas ruadas de Loureiro de Cotobade, leuno o 8 de maio
de 1956 e Ramón Otero Pedrayo respondeulle en nome
da institución.
Co gallo de diminuír o baldeiro cultural que deixara a
desaparición do Seminario de Estudos Galegos, en 1944
xorde o Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos,
adscrito ao CSIC, no que se encarga de catalogar
o que quedaba da biblioteca. Ademais desempeña,
posteriormente, os cargos de xefe da sección de
Etnografía e Folclore, secretario, comisario de varias
exposicións etc., á vez que colabora arreo na revista
Cuadernos de Estudios Galegos -na que entre 1946 e 1975
insire 13 artigos-, publica dous libros (Historia del Colegio
de Fonseca e Los colegiales de Fonseca), participa noutros
dous colectivos e colabora na maioría das exposicións
que organiza o centro.
Son poucos os eventos culturais relacionados coa nosa
cultura onde Antonio Fraguas non estea presente, como
na fundación do Padroado Rosalía de Castro en 1947, do
que formou parte da xunta de goberno e no que tamén
exerceu o cargo de tesoureiro.
Oposita de novo a cátedras de instituto, pero fracasa
varias veces polos antecedentes políticos, como lle di
un dos membros do xurado. Por fin aproba en 1950 e é
destinado ao Instituto de Lugo, no que toma posesión
o 15 de maio. Como fixera na Estrada, ademais do
labor cotián docente, desempeñou varios cargos
(vicesecretario, secretario, xefe de estudos), participou
na vida cultural da cidade (vogal do Museo Provincial,
do de Arte Sacra da diocese, presidente do grupo II da
Asociación Española de Amigos de los Castillos, etc.) e
colaborou en varias publicacións periódicas, datando o
primeiro artigo do mesmo ano en que se incorpora ao
claustro lucense: “Pastor Díaz en el colegio de Fonseca”
(Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos de Lugo).
Sobre a cidade e a provincia aínda dará a coñecer máis
traballos, tanto na devandita revista como noutras:
apuntamentos sobre o ensino primario no val de Quiroga,
8
o catedrático Gumersindo Laverde y Ruíz, a farsa de
Casa de Naia (Antas de Ulla), etc., e cando xa levaba
residindo en Compostela 15 anos, en 1974 sae do prelo
na colección de Bibliófilos Galegos o libro Lugo, unha
sucinta historia da poboación dende a antigüidade ata os
nosos días. Tal foi a pegada que deixou, que en 1989
varios exalumnos, ademais de renderlle unha homenaxe,
acadaron que o concello lle dese o seu nome a unha rúa.
En 1959 torna a Compostela como profesor do Instituto
Rosalía de Castro, do que será xefe de estudos e
vicesecretario, ao tempo que imparte algunhas clases
na Facultade de Filosofía e Letras, ata que remata o seu
labor docente coa xubilación, o 28 de decembro de 1975.
Os anos á fronte do museo do pobo galego
Pero xusto o ano seguinte comeza unha nova etapa da súa
vida ateigada de satisfaccións ao ver como se materializa
parte do programa do desaparecido Seminario de
Estudos Galegos, polo que tanto traballara na xuventude
e no que tivera como amigos e compañeiros a persoas
tan insignes como Castelao, Losada Diéguez, Otero
Pedrayo ou Xaquín Lorenzo. O 24 de xaneiro de 1976
asiste á primeira xuntanza para a creación dun museo
galego de antropoloxía, que se denominará Museo do
Pobo Galego. Participa en todos os actos como director
deste, dende a inauguración das primeiras salas o 29 de
outubro do ano seguinte, ata o pasamento do benquerido
“irmán” Xocas, o 18 de xullo de 1989, en que é nomeado
presidente do padroado.
Non diminúe por iso a súa angueira como investigador,
escritor e ameno conferenciante; pola contra, vai ser
unha das épocas máis frutíferas consonte co número
de publicacións, entre elas varios libros: o dedicado ao
patriarca Manuel Murguía (1979), ao traxe tradicional
(1985), ao cancioneiro da súa terra de Cotobade (1985),
á vida e á obra do seu compañeiro da Real Academia
Galega Aquilino Iglesia Alvariño (1986), á Real Sociedade
Económica de Amigos do País (1986), ás romarías e
aos santuarios (1988), a Celso Emilio Ferreiro (1989), ás
tradicións galegas (1991) etc.
O 8 de xullo de 1983 créase o Consello da Cultura Galega,
do que é nomeado membro a título individual e no que
participa activamente, sobre todo, como coordinador
da sección de Antropoloxía Cultural, unha das máis
dinámicas daqueles anos, datando da súa época varias
publicacións e congresos.
Antonio Fraguas é unha das persoas máis queridas
e respectadas de Compostela, pola súa bonhomía,
sabedoría e amabilidade. Todos saben do seu traballo,
dende mozo, desinteresado, silandeiro e constante a
prol da nosa cultura, sen nunca agardar nada a cambio.
Por iso cada vez son máis as sociedades culturais
e institucións que fan público o recoñecemento dos
seus méritos, con premios e nomeamentos: Pedrón
de Ouro, premio Trasalba, medalla Castelao, premio
de Investigación da Xunta de Galicia, Cronista Xeral
de Galicia, premio das Letras e das Artes da Xunta de
Galicia; Lugo, Melide e Santiago de Compostela danlle o
seu nome a unha rúa, etc. No mes de outubro de 1995, a
sección de Antropoloxía Cultural do Consello da Cultura
 dende mozo –moitas veces privándose doutras cousas–,
están agora a disposición de todos cantos se interesen
pola nosa cultura.
O 29 de marzo de 1996 falece dona Teresa, coa que
casara en 1932. Malia a tristura da soidade (non tiveron
descendencia), non por iso deixou de traballar e de
asistir a todos os actos, mentres tivo folgos para facelo,
organizados polo Museo do Pobo Galego ou por outras
institucións, ata o 5 de novembro de 1999 en que fina
en Santiago de Compostela, cando estaba a piques de
cumprir os 94 anos.

Galega organiza na súa honra o Simposio Internacional Antonio Fraguas Fraguas descansa o sono eterno á
Medicina popular. Antropoloxía da Saúde, coordinado por entrada do cemiterio compostelán de Boisaca, entre
Xosé Manuel González Reboredo. Aurelio Aguirre (un dos protagonistas do Banquete
democrático de Conxo) e Ramón María del Valle-Inclán,
Decide doar a súa biblioteca ao Museo do Pobo Galego e dende o 5 de xaneiro de 2012 tamén a carón do seu
para que calquera persoa poida consultar os seus libros amigo Isaac Díaz Pardo.
e, principalmente, aqueles que non teñen ningún nas
súas casas, coma na del cando era neno. Asina a cesión Recolleito da:
o 17 de decembro de 1994, ao tempo que escribe no libro
de ouro do Museo: No día que deixamos o noso “tesouro”,
a sinxela biblioteca co pensamento na nosa terra e na nosa
cultura. Deste xeito, os miles de libros que foi adquirindo

GALEGOS NO BAIX
Desde o dia 13 de marzo de 2012 emítese desde a
emisora municipal de San Boi de Llobregat, o programa
de radio en lingua galega, “GALEGOS NO BAIX”.
Os encargados de levar adiante este proxecto de
divulgación da Cultura Galega en Cataluña son Armando
Fernández López, unha persoa que foi dos primeiros
que comezou nesta xeira de emitir e falar en galego
na radio aquí en Cataluña, e Xulio Couxil, do programa
Sempre en Galiza, xunto cun equipo de colaboradores
que desde Galicia e Cataluña van debullando as novas
de interese social, cultural e político de Galicia así como
as da colectividade galega en Cataluña. Destacar a
participación como correpondentes desde Padrón do
xornalista e pintor, Masito Beiró, Fernanda Follana Neira,
dende Os Ancares e desde as terras de Lemos, Xosé
Manuel Fernández Montes. O programa conta ademais
co soporte da Asociación Cultural Galega Rosalía de
Castro de Cornellà. Xa se emitira nos anos 95 e 96 con
outro formato.
O programa emítese tódolos xoves de 16 a 18 horas,
en directo e os domingos de 10 a 12 en diferido, no dial
89.4 da FM / Radio Sant Boi, tamén se pode escoitar
por internet en:
http://galegosnobaix.blogspot.com/ou
www.santboi.cat/.../CEEF47EC57C53B44C1257
mail:galegosnobaix@gmail.com

9
 URBANITA COM O
CORAÇÃO ADERIDO A TERRA
S
ão as 9:15 h. É uma manhã linda para viajar e sen-
tir o abraço do sol na pele de invernia.
Exceto pelas luzes de seguridade, quando o com-
boio entra no túnel, o espaço queda envolvido numa es-
curidade extrema.
Enquanto a máquina circula pela linha férrea, as paisa-
gens filtram-se pelas janelas do vagão e há inúmeros
alvoroços: o ruído do motor, gente falando, meninos rin-
do, berrando…
Ainda que há uma hesitante quietude. Essa união de
sons descompassados criam uma melodia símil a um
arrolo e adormece-te, transporta-te a outros lares e a ou-
tros tempos que ficam inalteráveis na recordação. Magi-
camente, como se de um filme se tratasse, visualizam-se
os diversos fotogramas, extraídos do teu road map. Mais
uma vez, as verbas espargem-se, batem nos valados de
Val de Deus. Nas pedras intactas do moinho da Buraca.
Semelha que Ero persiste acovilhado nesse lar, dormido,
preso na hipnose do gorjeio dum belo rouxinol.
Ali a luz pecha num entreato de nostalgia, no sombrio
painel de inverno. Baixo os carvalhos que medram perto
10
POR: CRUZ MARTÍNEZ
da “Cerca do cura”. Nas superfícies que te abraçam, re-
fletem do hipotálamo e fogem para detrás do Castrove
timidamente, lentamente como um sonho preguiçoso.
Os ilhós baixam das carvalheiras, estabelecem-se na
retina dum passado que jamais fenecerá. A água do
rio Armenteira, percorre os caminhos da infância e da
adolescência. Rega os canais dos reformados velhos
moinhos. Onde se acocha o recordo amado do irmão
que fiz possível a reconstrução desse espaço. Ele reto-
mou-o ao presente. Despertou os murmúrios doutrora
através da pedra e a água. Onde a transformação dos
grãos de milho em farinha afigura ser o milagre perdido
das estantarias do capitalismo. O maná essencial das
nossas avós e mães.
Com respeito aos moinhos, antigamente ademais de
moer, eram lugares sociais, idóneos para a comunica-
ção. Hoje em dia, estas construções revelam sequên-
cias, factos da nossa história e assim seguem impertur-
báveis. Contudo, agora estão em desuso e só aparecem
no espaço como oleografia de enfeite.
Sem nenhuma dúvida, este semelha ser o lugar perfeito
para estar e viver em perfeita harmonia com a natureza.
Envoltos nas visões que alcançam a memória: milhei-
rais, plantios de alcacén. Os amieiros e salgueiros que
dançam nos beirais do rio...
Às vezes a vida origina um afastamento inevitável. Não
obstante, o rural permanece indelével nas nossas men-
tes. Pois, somos urbanitas com o coração conectado
aos regatos e aos vimeiros. Por consequência, cada vez
vivemos mais de costas ao torrão natal. Somos os exila-
dos que por diversas razões trocaram a aldeia pela cida-
de. Porém, sem esquecer as fragas que percorrem pelas
veias e as pegadas que continuam lacradas na argila.
Como um sinal indestrutível de identidade.
Artigo publicado em Terra e Tempo
dixital galego de pensamento nacionalista- 10- 07-2019
 poesia
CERTAME DE
EN LINGUA GALEGA
ROSALÍA DE CASTRO
Antígona. O alento que embaza o vidro
Seràs un poble caminant
entre una amarga polseguera,
vida amunt i nacions amunt,
una enaltida condició.
Andrés Estellés
Nazio ibiltaria naiz,
burua deskolonizatzen ari naiz.
Fermin Muguruza
Amar as costuras da roupa, coser, pasar
a punta da agulla e ter medo despois
a pillarme o propio dedo na cosedura,
como se non fose iso, precisamente, a viaxe,
collerse as extremidades con machetas,
maquinaria e portas: tinta.
Aprendín a odiar a metáfora mastigadiña
e a aqueles que lles fan a casa, anécdota,
por moi sanguinolenta e erótica
que ma queiran propoñer.
Estaba disposto a apropiarme
da traxedia grega e inmediatamente despois
as musas, a cólera, ofender a Apolo:
descubrín que nunca encaixaría
nos pregamentos das súas roupas.
Fotografías duns nenos subidos
a unha maceira, coa excepción
dunhas folliñas secas de limoeiro
os símbolos deixaron de ter contido
e eu non quería ser testemuñal.
Lembrei daquela o poema dun amigo
que incluía a palabra outubro,
souben que tería que vivir no inverno,
en bosques de humedén e terra erma.
O boi retomaba o camiño
na dirección oposta á imaxe,
reducín o concepto de casa á mínima expresión,
virei polifonía, o galope dos cabalos,
unha tribo indómita de verbos e estruturas
que se identifican cos ríos e certos
conceptos matemáticos relacionados
co movemento: unha nación andante.
2018
PRIMEIRO PREMIO
AUTOR: ISSAC XUBÍN
Metín o mundo na boca e fíxeno pasar
pola gorxa pequena nun alarde de orgullo
que nace dos teus labios apertadísimos
e que sinalaban, quizais,
o gurgullar do sangue seu, lanzal,
a vida amniótica aínda do meu irmán.
Sei que é imposible a idea de retorno,
que non haberá pipas, olas, nin o ecoar
da debullada nin a tensión da corda
pola que termaba da vaca detrás de min,
só libros amoreados, blasfemias,
ergativos, gheadas e lenicións,
todo o que enterrei baixo as costuras
dos meus invernos,
baixo as lousas das cidades e linguas
que esquecín e abandonei.
É por iso que quero que saibas
que a pesar das derrotas e os vectores
que me levaron ás arestas máis frías
das invernías, malia as feridas,
as distancias e os meus pecados,
sinto a presenza omnipotente das túas mans
e daquel amor infinito e incondicional
que me aprendeu a interpretar as letras,
as portas e as xunturas dos perpiaños,
a carraxe das trompetas como abellas,
das murallas de Sión e Babilonia.
11
 SEGUNDO PREMIO
AUTOR: MANUEL ANTONIO PIÑEIRO FERNÁNDEZ
larega
dedo do intre albisco
a voz que na larega calaba os paxaros
escoito a risa da poeira o chan
mesto de fragullas os xeonllos de sangue
ollo na escoura
das paisaxes perdidas
a rúa fita de cunchas calcinadas
no salouco baixo o chan no cuarto soterrado
dos vellos xogos
escoito a paraza dos nenos que corrican
a arxila crebada
onde o soño buscaba
voar no tempo
hai algo que arde na garganta da noite
unha ascua unha leña de incandescencia eterna
onde perde a forma a xeometría achega
e fita o medo que o animal presinte
hai algo que aínda garda o tremor da man
unha gubia do tempo na carne durmida
a materia escura á que regresa o po
tras a terra pisada dubidosa de esquezo
busco na esca no crebado
son ás apalpadelas albisco
o invidente que desgarra
contra o chan
impreciso da noite
dedas xa ermas
escoito a vagarosa
dixestión da corta nubes de voaxa
esboroan nun ouro
falso o horizonte
atraveso as fontes
da sede e da memoria
un tremor de luz cerna a memoria
unha fraxilidade que lacena os seus
insectos morde a madeira da táboa da vida
ata facela caer volver ao tempo
un fondo sen forma sostén a ala
da verdade coma un gas espeso ou unha chama
onde o ser treme a carón dunha fiestra
que peta nas contras do esquezo a súa nada
12
espidos os tellados
as veas do xeso bagullaban o ouriño
dos cácabos de pedra medraba na terra
o vapor da alegría
ata esa porta viñan os paxaros
o subiote e mais as rodas do arame
na auga dos caños a mañá
falaba coa antiga voz das oucas
coas mans sucias no xardín da larega
escoitaba insecta a música do mundo
cosín redes ardéronme nas mans
nobelos e choiva aprendín a anoar
souben
que o nailon corta a pel amolecida de quen soña
quecen sobre o cal os debuxos do silencio
e as vereas do ar con recendo a sebeira
onde non coubemos nin chega a memoria
da soidade e as rúas e os noiros perdidos
quecen sobre o sal da risa dos nenos
as rodas de pau as billas os xeonllos
as núculas do froito dun solpor pechado
e a luz do cansazo trala tarde dos eitos
quece a xanela onde as teimudas linguas
enxergan a paz das laxes durmidas
a cortiza e o fío dos aparellos durmidos
deitados na arquitectura do silencio
toquei as ruínas a caixa do peito esgotado
escoitei a dureza do óso detido
o intre deveu coma unha foto espida
do esquezo do escuro da sombra do bafo
e xudiu a voz entro da materia
o bisbo dos corpos que antes nos tocaron
no corpo queda
a resonancia dos cuartos baleiros
a luz sen porta a raiola
das voces coma un tubérculo na caixa memoria
onde deixou a súa cotra orfebre a vida
o seu túnel de sequidade para os mortos
no corpo agroma
canto foi paisaxe queimada a luz
xa coagula
nas córneas remonto o tempo
ata a primeira cinza
 TERCEIRO PREMIO
AUTOR: GONZALO HERMO

MEMORIA DO CERVO

y la esperanza dentro del acero

Antonio Gamoneda

como cervo ferido de monteiro maior.

Pero Meogo 4

1 FALO PROBABLEMENTE dun soño,

da visión febril dun soño onde o tempo arrastra
É RARO QUE O MEU CORAZÓN trema aínda cando recordo gozo e temor á miña carne.
como fun cazado.
Aquí só son un corpo pero é salvaxe
É estraño que retumbe aínda no meu sangue e podo sentir a memoria do río.
o eco do corazón
cando lembro o seu brazo tensado ata a ferida O cazador pregúntase:
—o brillo do seu brazo canda o aceiro— —Cómo darei pronunciado esta palabra se é prestada: amor.
e o meu corpo a aterecer de medo e de degoro Cómo direi pracer, memoria, sombra, desexo,
na metade da noite.
río.
Lembro / aquela deserción Aquí só son un corpo pero o corpo sabe
que a auga da crecida non se di
aquel silencio máis longo
ca a memoria do río que se comprende co corazón e con iso abonda

aquel silencio cortado / polo bater do corazón como lle abonda ao cervo
o vento no costado.
polo ruído do sangue a encorarse
na metade da noite. 5

2 LEMBRO O SON DO METAL cortando o aire

VIVO EN LUGARES cuxa forma delimita o meu desexo.
Habito lugares onde as flores foron desterradas e a materia
estorba
no camiño incomprensible do verso.
e o meu corpo brandido pola febre.
Despois
a hasta contra a herba
e algo semellante á esperanza que brillaba canda o aceiro
como unha lúa de agosto na metade da noite.

O meu desexo permanece aí: O corpo entre as ortigas, pero dime

perdendo a palabra a cada paso
quen desexa o que xa está consumado?
onde a man do vello cazador
sostén a corda contra o peito e na ribeira Quen devece polo tacto da ferida
cando pode amar unha promesa na distancia?
un cervo brama pola vida.
Calquera corazón se detén no tempo
3 cando é cazado.
O MEU CORPO BRILLA na espera como brilla o aceiro brandido
Dime,
polo vento.
pode o mundo nacer neste momento?
—Non me toques aínda, detente.
Asistirmos ao agromar
Deixa a lingua correr súbito das cousas?
polo río adentro.
A imaxe era esta:
Deixa que a lingua escorregue na crecida, un corpo a aterecer de medo e de desexo

que a auga reverta polos bordos. —un brazo tensado, un río—,

o corazón brandido pola febre e a hasta contra o chan
Que a palabra se perda. na metade da noite.

13
 MENCIÓN ESPECIAL
AUTOR: AZUCENA ARIAS CORREA

FOISE SILANDEIRA, MAINAMENTE

Foise. Sen resistencia excarcéranse as bágoas,

Foise tan calada, e novas bágoas nadan nas meixelas...
silandeiramente, Choro pola luz para sempre apagada
sen facerse notar. e pola tebra que, ás escuras, se achega.

Foise sen despedirse De luz privado o meu mundo enteiro,

(a pesar de que levaba tempo, movereime con tento, ás apalpadas,
-longo tempo- xa non haberá días con luceiros
despedíndose que manteñan as atardecidas alumadas.
e pouco a pouco índose:
- se non volvo para o ano... En adiante...
- non volverei usar este abano.. serei un pobre baleiro cambaleante,
- isto aquí queda, velo? azorrarei impotente a miña pena
- quero un enterro pequeno camiñarei a tentas, sen rota, errante...
-...)
Foise.
Foise pensando nos que quedan
Foise e estou de rigoroso inverno
-coma sempre pensando nos demais-
con montes de neve e xeo que non se derreten sós.
naqueles que non pensaban nela,
Teño icebergs aboiando no sangue
naqueles que non a chamaban xamais.
e carambelos no corazón.
Nacera
Foise.
nun abril coa primavera
Foise tan silandeira,
enchida de flores como a terra.
subitamente...
Era
amiga das árbores e da herba, E agora...
dos paxaros e da lúa vella.
... Choro polo faro para sempre perdido
Despediuse e por unha dorna que, xa sen rumbo, navega.
nun agosto leirando co verán
e o sol, bisbándolle, Foise, pero non se foi toda
levouna unha mañá. inda queda a súa memoria:
deixa a súas obras, a súa historia...
Foise. déixanos para sempre
Foise tan silandeira, acerrimamente
inesperadamente... a súa vontade de medrar
E agora... o seu exemplo e esforzo
o non deixarse asoballar.
Encherei o tempo de salaios trementes e lacerantes
cunha voz entrecortada degoirando o pasado, o de antes. Foise.
Foise, pero inda está?
Miro ao firmamento por se a vexo...
Asexo.
Unha estrela lonxe no ceo escintila
e reflíctese rexa no océano a lúa
mais non hai luz, só escuridade núa:
Escuridade responderás cando te acenda,
silencio devolverás cando consulte,
non alumarás inda que te prenda,
nada, nada dirás cando pregunte.

14
 ACTIVIDADES DA ENTIDADE
MAIO LONGO
Maio, un mes sen descanso
E
stes meses, na universidade, estivemos estudan-
do a obra de Santo Tomás de Aquino, un monxe
medieval adicto ao traballo que escribía sen parar
do amencer até a medianoite: nos seus cincoenta anos
de vida, chegou a publicar nove comentarios íntegros da
Biblia, oitenta e cinco sermóns, oito tratados teolóxicos
e un resumo completo da fe cristiá con máis de catro-
centos capítulos e trinta volumes.
Ao longo desta vasta obra, Tomás non deixa de enxalzar
o traballo: di que traballar é o primeiro deber do home,
que o traballo perfecciona ao ser humano e que ademais
nos mantén distraídos fronte ás tentacións do pecado.
Seguramente, moitos de nós podemos estar en desa-
cordo respecto deste último punto, pero, aínda así, du-
rante este último mes de maio pensei que se ao bo de
Santo Tomás se lle ocorríse resucitar e pasarse pola
Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro sentiría-
se satisfeito ao ver que as súas palabras seguían tendo
tanta validez. Porque, en efecto, traballamos até a sacie-
dade e máis aló: actuacións semanais, ensaios extras,
bailes, música, canto... Traballamos con esforzo e dedi-
cación, semana tras semana, e só motivados por un úni-
co obxectivo: Can Mercader, a festa que coroa o ano e
que demostra (con éxito) que non hai obstáculo posible
cando un grupo quere facer as cousas ben.
POR: ABEL VÁZQUEZ MÁRQUEZ
Pero antes do feliz evento quedaban dous longos meses
por diante para prepararse. O noso periplo comezou o 4
de maio, sábado, a primeira actuación despois do des-
canso invernal. Para moitos de nós, era a primeira vez
do ano que sacabamos os traxes do centro á luz do día,
e a verdade é que foi un motivo de satisfacción reen-
contrarse co encanto das actuacións, as aclamacións
do público, o brillo da pedrería baixo o sol, a emoción
nervosa antes de cada baile, e o refresco final.
Con todo, as cousas non saíron exactamente así. Cando
chegamos a Santa Coloma de Gramanet, convidados
polo centro galego local, constatamos que as «aclama-
cións do público» ían ser unicamente os nosos propios,
porque non había máis asistentes á actuación. Aínda
así, pais, nais e acompañantes supliron esta carencia
coa fidelidade de sempre, e os seus aplausos e os seus
berros de ánimo foron máis que suficientes: mentres es-
tivesen eles, o resto do público era secundario.
15
 Por desgraza, os técnicos de son non puideron levar a
cabo a súa función coa mesma efectividade. Xa fóra
pola calidade do material ou pola súa falta de expe-
riencia, o son sempre parecía a punto de axustarse e
formar un asubío terrorífico, polo que foi inevitable que
non actuásemos cun pouco de tensión. Aínda por riba,
os técnicos dispuxeron os micrófonos de forma que
as nosas cantareiras, as míticas “Rosalieiras”, tiveran
que cantar moi separadas unhas das outras. Como co-
mentou Miriam despois da actuación, ela está afeita a
cantar de xeito conxunto coas súas compañeiras, pois
esa camaradería e proximidade é o que lles dá a for-
za para acadar, daquela, a conxunción das súas voces
coa enerxía que as caracteriza.
Os bailes tamén deixaron un sabor agridoce. Como
profesor do grupo de pequenos, podo afirmar, coa au-
toridade da experiencia, que levabamos todo o curso
practicando unha e outra vez a Foliada de Tenorio, un
antigo baile da nosa época que decidiramos resucitar.
Por desgraza, a devandita danza inclúe realizar unha
roda de tres cuartos, algo que terminou despistando aos
meus esforzados alumnos. A súa mocidade e o encanto
natural de todos eles desculpaban o pequeno descoido,
non así connosco, o grupo de maiores, que cometemos
o mesmo erro na Xota de Parada de Archás. Iso viuse
compensado mínimamente coa Muiñeira e Xota de
Mostaz, esa vella amiga, que tiven a honra de sacar da
man da miña señora esposa.
16
En conxunto, só a banda de gaitas e a banda de séniors
ofreceron o espectáculo coa vivacidade afeita. Aínda así,
ao final da actuación os nosos traballos víronse recom-
pensados co refresco e as patacas de rigor, e no caso
dos nenos, cun pequeno canón que disparaba carame-
los ao aire.
Mentres descansabamos á sombra, as “Rosalieiras”
reuníronse en roda para ver o vídeo da súa actuación.
A pesar da desafortunada posición dos micrófonos,
saíran bastante satisfeitas do escenario, pero, como en
repetidas ocasións afirmaron ante os medios de comu-
nicación (é dicir, eu mesmo), tras ver o vídeo déronse
conta de que aínda lles queda moito traballo por diante.
Esa premisa era aplicable a todos os actuantes. Tiña-
mos un longo treito por percorrer antes de alcanzar o
nivel que nos propuxemos para Can Mercader. A partir
de aí, só podiamos ir cara arriba.
Unha nova oportunidade para mellorar presentóusenos
xusto ao día seguinte, o domingo 5 de maio, cando ac-
tuamos no escenario do Mercado Municipal, convida-
dos pola Asociación de Veciños de San Ildefonso. Esta
vez, o público era maior, e en conxunto respirábase no
ambiente a sensación de que as cousas só podían ir a
mellor.
En efecto, o optimismo renaceu en nós cando vimos
cantar ás nenas pequenas, coa súa profesora Miriam
como auxiliar, que ofreceron un espectáculo digno do
maior dos aplausos. A banda e os bailes de maiores ta-
mén saíron moito mellor, pero a infausta roda de tres
cuartos de Tenorio aínda se lles resistía ao noso grupo
de pequenos. E iso que os tiña aleccionado previamente
antes de subir ao escenario e os membros maiores do
grupo recibiran instrucións precisas para seguir facendo
a roda e vixiar a aqueles máis afastados.
Pero ao redactor destas liñas élle imposible incomodar-
se de verdade con eles, así que chanceamos dicindo que
a semana que vén viriamos todos coa fronte tatuada
coas letras «RODA DE TRES CUARTOS» en negrita. Ade-
mais, despois de todo, en esforzo e traballo non hai quen
os gañe: tanto eu como o resto de profesoras sabiamos
que tarde ou cedo alcanzarían o éxito que se merecían.
Había máis motivos para ter esperanza, e é que ese
mesmo día estrearamos un novo baile, a archicoñecida
Lata, que saíra á perfección.
Con este estado das cousas chegamos á semana se-
guinte, ao domingo 12 de maio. Tiñamos actuación
exactamente no mesmo sitio, o escenario do Mercado
Municipal, pero esta vez convidábanos o Centro Cultural
Andaluz Blas Infante Cornellà. Esta actuación sempre é
memorable, porque os organizadores recrean un patio
andaluz no escenario, con macetas de xeranios, aba-
nicos e mesmo un pozo eléctrico. Pero a pesar de de-
corar as actuacións cun efecto notablemente estético,
todos estes obxectos acaban sendo obstáculos á hora
de bailar, porque como bos actuantes ensináronnos a
despregarnos por todo o escenario sen importar o seu
tamaño e o que poida haber enriba del. Nese sentido,
Núria, a miña mentada esposa, sufrira un contratempo
o ano pasado cando se tropezou cunha desas inconve-
nientes macetas.
Afortunadamente, este ano xa iamos sobre aviso, e por
iso asegureime de empuxar tódolos obxectos decora-
tivos ao bordo do escenario para evitar calquera caída
nese aspecto, sobre todo entre o grupo de pequenos. Os
meus alumnos xa tiñan suficientes preocupacións coa
roda de tres cuartos e non podían andar vixiando por se
aparecían macetas no seu camiño.
En calquera caso, a actuación foi breve, sen caídas, duns
vinte minutos. Non deu tempo a facer a banda, e apenas
houbo tres bailes. No caso dos pequenos, os concienzu-
dos esforzos durante os ensaios deron por fin os seus
froitos: a base de traballo, os nosos alumnos tiñan in-
teririzada a regra da roda de tres cuartos á perfección,
e sabíanna tan ben como as táboas de multiplicar ou
o ciclo da auga, ou quizais máis. Por iso, a Foliada de
Tenorio executouse por fin sen complicacións, que non
sen erros, pero nós sentímonos igualmente orgullosos.
A Rotonda non deu problema algún, exceptuando o final,
cando me equivoquei de escaleiras para saír do esce-
nario e case nos comemos aos atónitos músicos. Tras
as patacas fritas e o bocadillo, demos por acabada a
xornada.
E así chegamos ao domingo seguinte, o 19 de maio, data
marcada no calendario pola actuación en Badalona. Por
desgraza, uns compromisos ineludibles completamente
externos ao ámbito do centro e mesmo á miña propia
vontade, impedíronme asistir ao sinalado evento. Neste
caso, tiven que basearme en informacións recompila-
das “a posteriori” para compor o relato, que se baseou
nos comentarios dos actuantes e nos vídeos fielmente
rexistrados polo noso público irredento.
Despois do susto de Santa Coloma, as “Rosalieiras” pu-
xéronse ao choio, e todo ese esforzo quedou reflectido
aquela mañá na actuación: as voces afinaron á perfec-
ción, e as pandeiretas tocaron ao unísono sen un golpe
a destempo. Sen dúbida era para sentirse orgulloso, por
elas e por toda a súa dedicación, e con motivo arrinca-
ron grandes aplausos de todo o público.
Os bailes e a banda tamén cultivaron grandes éxitos. A
Muiñeira e Xota de Mostaz, ademais, viña cunha novi-
dade. Eva, que até entón limitouse ao seu papel de nai
de actuantes, uniuse aos ensaios de baile algunhas se-
manas atrás, e aquel día estreouse enriba do escena-
rio despois duns cuantos anos de merecido descanso.
Ela foi a primeira das Amiguis en dar o paso e vestirse
de novo co traxe tradicional: podo afirmar que actuou
marabillosamente, coma se estivese anos ensaiando
connosco, e demostrou que as «antigas» xeracións en
realidade non son tan antigas e que aínda teñen moita
guerra que dar. Nese sentido, rescatamos o exemplo da
nosa Parella Presidencial, que leva moito tempo dando
testemuña deste feito.
Unha semana despois, o domingo 26 de maio, enca-
miñámonos á actuación de Rubí. O día foi moi provei-
toso, polo menos persoalmente, porque puiden coñecer
de primeira man as técnicas que utilizan as “Rosalieiras”
para ensaiar, que agora paso a revelar en primicia aos
honorables lectores.
17
 Antes da actuación, as nosas cantareiras ensaian un
pouco no autocar. Eu sempre me preguntei como facían
para sincronizar tódolos golpes das pandereitas sen
unha partitura que as guíe. Durante a viaxe en autocar,
comprobei que para orientarse idearon unha serie de se-
cuencias rítmicas coas palabras «Kas limón» e «Kas la-
ranxa», como a popular bebida, un método curioso pero
de probada efectividade que concatena tódolos golpes,
riscados e demais malabares. A orixe de tan enxeñoso
mecanismo foi discutido no autocar, pero ninguén puido
chegar a unha resposta concluínte.
Non só elas foron as protagonistas na actuación, tamén
o foron as cantareiras menores, que por primeira vez
(ou polo menos que eu lembre) saían soas ao escenario,
sen unha profesora que as guíe. Eu sempre as percibin
como nenas pequenas, incapaces de ir soas a ningún
lado. Velas alí arriba cantando e tocando a pandereita
con tanta decisión, foi signo inequívoco de que aos pou-
cos están a crecer, e que a continuidade das xeracións
na Asociación está garantida.
Os bailes de pequenos, pola súa banda, desenvolvéron-
se cun entusiasmo inusitado, até o punto de que Inés
lanzou un zapato ao público debido á firmeza e a alegría
con que picaba, deixando sen dúbida unha imaxe para a
posteridade.
Os maiores, no entanto, estabamos inquedos. Aquel ía
ser o primeiro día que bailabamos integramente a Xota
e a Muiñeira de Parada de Archás, dous bailes seguidos
sen baixar do escenario. Nesta ocasión Eva tamén se
apuntou á marcha, e ademais cantáronnos as nais, polo
que se converteu nun auténtico traballo colaborativo.
Pronto demostramos que non había motivos para a
preocupación. Os bailes saíron a pedir de boca, e a ale-
gría era tan intensa que Núria animouse a facer unha
volta esporádica ao final do baile, algo que o seu irmán,
o profesor de baile, polo xeral non lle-lo permitía facer.
Con tan mala sorte, a miña señora case tropeza ao facer
a volta, pero esta clase de cousas son as que constitúen
o encanto natural de Núria, e un dos principais motivos
polos que a pedín en santo matrimonio hai xa tantos
anos.
A banda e a banda de séniors reforzaron a sensación de
que tanto traballo merecera a pena, e que agora estaba-
mos a recoller os seus froitos.
18
Pero as actuacións só foron unha parte de todo o noso
desempeño durante este mes de maio. Ademais, a prin-
cipios de mes o claustro de profesores decidiu de forma
unánime convocar ensaios algúns domingos pola tarde,
concretamente, de baile de maiores, de canto e de baile
de pais. Neste último aspecto pouca información po-
demos ofrecer desde esta revista, pois o contido deses
ensaios está suxeito á máis estrita confidencialidade e
á censura máis impenetrable. Todo apunta a que tere-
mos que esperar até a actuación de Can Mercador para
poder saber algo de todo o asunto. Aínda así, a expecta-
ción está no aire, e pola miña banda estou seguro de que
se repetirá o éxito do ano pasado.
Aínda por riba, os profesores decidimos constituír un
novo grupo de baile, o de medianos, formado polos xu-
venís do noso grupo. Desta maneira traballamos máis a
fondo e puxemos posicións e actitudes para que deixen
definitivamente atrás a mentalidade infantil, polo menos
no que á danza galega se refíre.
Doutra banda, eu sempre fun un fiel defensor da liberda-
de de información, pero témome que o contido destes
ensaios tamén quedará oculto ata que nos estreemos
estelarmente en Can Mercador, onde temos a intención
de deixar a todo o mundo coa boca aberta.
Os ensaios do domingo trouxeron unha última sorpresa:
Marta, outra das Amiguis, seguiu o exemplo de Eva e
enrolouse de novo no grupo de baile. Pola miña banda,
debo dicir que supón un pracer compartir os ensaios
con persoas con tanta traxectoria e experiencia, pois o
seu exemplo axúdanos a mellorar e, ademais, fai as cla-
ses singularmente máis divertidas.
Despois de todo este relato, ninguén pode negar que
non esteamos a traballar. Seguir o calendario de actua-
cións e compaxinalo cos ensaios foi todo un reto, por
non falar da limpeza semanal dos traxes, que non é un
mérito menor. Xuño preséntase con máis tranquilidade,
un mes de paz para dar os últimos retoques antes de
Can Mercador, con menos actuacións pero co mesmo
nivel de traballo e esixencia.
Con estes antecedentes, estou seguro de que o resulta-
do final será digno dun cantar de xesta. Ou se non, es-
perade e veredes.
FILANDÓN 2019
N
este ano de 2019, as actividades da nosa
Asociación, comezaban no mes de xaneiro coa
celebración do Filandon 2019, concretamente o
Sábado 27 cunha xor-nada de actividade gastronómica
e cultural.
Polo mediodía tivo lugar un Xantar de Irmandade, co que
se daba comezo ás actividades do novo ano, no que par-
ticiparon uns douscentos soci@s para saborear unha
botelada, coas viandas correspondentes, como o Botelo
de A Fonsagrada, e outros produtos típicos da época,
rematando cos postres elaborados polos propios socios
asistentes.
O Botelo é un embutido típico da Comarca, así como
dalgunhas outras zonas de Lugo e Ourense, está feito
con costela, rabo e outros osos de porco adobados e
embutidos, xeralmente no Bandullo e na vexiga do por-
co, e tamén en determinadas tripas grosas. Dende tem-
pos pasados, o seu consumo vai ligado estreitamente
á tradicional matanza do porco. Era o primeiro alimen-
to que se comía, aproximadamente unas tres ou catro
semanas despois da matanza, e constituía un método
eficaz para conservar a carne en tempos onde os con-
servantes e os condimentos escaseaban na maioría de
poboacións.
POR: ANTONIO DÍAZ FERNÁNDEZ
FILANDÓN
Xa pola tarde deu comezo o Filandón co formato de fes-
tival de variedades, e coa sala ateigada de xente, actua-
ron as cantareiras e gaiteiros da entidade, rapsodas e
poetas como Luís Herrero, Rafael Calero, Genoveva Fer-
nández, Manuel Rodríguez Julián, etcétera, os cómicos
como Anselmo e Teresa que representaron con moitos
aplausos, o sainete dos irmáns Quintero, Ganas de reñir.
O cantautor, socio da entidade Alfredo González Vilela,
foi o organizador deste exitoso Filandón no que tamén
fixo a súa actuación con catro pezas musicais do seu
repertorio en galego.
No remate do acto, micro aberto para expontane@s que
nos divertiron coas súa habilidades artisticas, contos de
taberna, cantares, etcétera. O acto foi presentado polo
presidente fundador da Asociación, Manuel Rodríguez
Julián. No remate do acto o Organizador Alfredo Gonzá-
lez agradeceu “á Entidade e aos soci@ por confíar nel para
este acto, así como ao numeroso publico que ateigou a sala
de actos da Entidade, e avogou por seguir desfrutando de
máis filandóns coma este ao longo deste ano 2019 , que
desexamos de felicidade para todos”.
19
 ENTROIDO
O
Entroido é unha festa popular que ten a súa ori-
xe como indicación da fin do inverno e o comezo
da primavera. Nel conflúen rituais cristiáns e pa-
gáns, sendo a época na que se poden romper todas as
normas, cambiar de personalidade ou identidade e ironi-
zar sobre as institucións máis asentadas. É, sen dúbida,
a festa máis irreverente do calendario galego. Foi por iso
que se prohibiu durante a época franquista, malia que se
mantivo vivo nas aldeas.
En Rosalía de Castro e dentro do programa de mante-
-las nosas tradicións, tamén se celebra, entre outras,
esta festa na que rendemos homenaxe ós produtos
gastronómicos propios destas datas. A conmemoración
este ano fíxose cun “Xantar do Entroido”, celebrado Na
sé da entidade ao que asistiron numerosos socios, así
como amigos da entidade, que gozaron dun xantar cos
produtos típicos deste evento, e despois disfrutaron da
música amenizada polo Grupo “Mediterraneo”, con troula
e baile pra todos.

20
HOMENAXE ÁS MULLERES
EN ROSALÍA DE CASTRO

O
Sábado día 16 de marzo tivo lugar o acto de ho- industria da conserva. Seguramente foron ó mesmo ou
menaxe á muller traballadora, coa celebración parecidas noutras ramos, pero neste acto tocou falar
dunha conferencia baixo o titulo “As mulleres da “das mulleres do peixe” como di a dramaturgo Cándido
conserva galega” a cargo da escritora, Miriam Ferradáns Pazo.
Ferradas, que estivo arroupada por números publico,
E para rematar o acto as mulleres da Asociación convi-
soci@s e amig@s da Asociación Cultura Galega Rosalía
daron aos asistentes a unha degustación de produtos
de Castro que preside Oliver Fernández, así como repre-
típicos da cociña e repostería galegas elaboradas por
sentantes do Concello de Cornella e outras institucións
elas mesmas, unha tradición que veñen facendo desde
como o Conselle Municipal de la Dona no que e Entida-
os primeiros anos de andadura de entidade, nesta día
de Galega está representada, e entidades socioculturais
tan especial, aínda que a participación das mulleres nas
especialmente as que se dedican á problemática das
actividades da entidade é transversal xa que participan
muller como Cornellá per les Donas etc.
activamente en cada un dos actos que durante o ano se
Unha fermosa tarde a que nos ofreceu a poeta galega, levan a termo.
Miriam Ferradáns, despois da lectura por parte de dúas
As notas musicais que se merece un acto coma este,
mozas do grupo de danza da Asociación, dun manifes-
puxérona compoñentes do grupo de gaitas e cantarei-
to polo día da muller traballadora, a conferenciante nos
ras da Asociación, arroupando así a conferenciante,
deleitou cunha charla sobre a pegada que as mulleres
Miriam que xa ten un vinculo moi especial coa Asocia-
galegas deixaron na industria da conserva en Galicia,
ción dado que foi gañadora dos tres premios de poesía
amosando ao publico asistente unha realidade aconte-
Rosalía de Castro que organiza a Entidade, ademais no
cida desde o asentamento na Costa Galegas das primei-
ultimo participou como Vicepresidenta do Xurado, feito
ras fabricas de conservas alá polo ano 1.750 ata hoxe, e
que todol@s soci@s lle estamos moi agradecidos.
que colleu o seu esplendor nos primeiros anos do século
XX coa chegada de empresarios cataláns a Galicia devi-
do a escaseza da Sardiña no Mediterráneo de aí que se
foran a Galicia para seguir alí cos seus negocios, a raíz
deste asentamento de uns cantos empresarios catalás
a industria da conserva en Galicia chegou a ser a máis
importante de Europa a mediados do Século XX, dos
centos e centos de fabricas que se montaron daquela,
hoxe xa non queda ningunha.
Esta industria deu emprego a milleiros de mulleres con
unhas condición de seme escravitude na maioría dos
casos, estas condicións laborais foinas debullando na
súa narración a conferenciante, deleitando así ao nume-
roso público asistente, condicións marcadas desde os
seus comezos pola discriminación laboral que ían desde
o salarios que sempre eran a metade dos do home ata
teren que pasar outras moito peores.
Miriam, fixo unha conferencia que sen dubida, tamén
deixou pegada nas mulleres e homes que estiveron pre-
sente neste acto adicado ao día da Muller traballadora,
unha narración chea de sabores e insabores, de rabias,
sentimentos e emocións, ao lembrarnos as dramáticas
condicións laborais na historia das mulleres galegas na

21
 LETRAS GALEGAS 2019, EN CORNELLÀ
O
Sábado día 18 de maio a Asociación Cultural Ga-
lega Rosalía de Castro de Cornellá (Barcelona) ce-
lebrou a festividade conmemorativa das Letras
Galegas 2019, con diversas actividades que tiveron
como protagonista ao antropólogo Manuel Mandianes.
Pola tarde ás 18 horas tivo lugar a presentación en di-
recto do último libro “En Blanco”, de Manuel Mandianes,
no programa de radio “Sempre en Galiza” patrocinado
pola nosa Entidade e que dirixe o socio e Profesor Xulio
Couxil.
Despois do programa, xa nos locais de Entidade galega
en Cornella, tivo lugar unha conferencia sobre do home-
naxeado este ano nas Letras Galegas Antón Fraguas,
a cargo do escritor e antropólogo Manuel Mandianes
quen deleitou aos presentes no acto coas súas viven-
cias co homenaxeado deste ano, así como os principais
aconteceres biográficos.
Na segunda parte do evento o conferenciante, que foi
presentado tamén polo profesor Xulio Couxil, aínda que
segundo argumentou, “nesta Casa que é tamén a súa non
precisa de muita presentación xa que durante a súa vida
laboral de máis de trinta anos en Barcelona, son moitas as
ocasións e eventos que celebramos coa súa participación
e presencia”, como conferenciante, conter-tuliano e as
súas colaboracións na nosa revista Lúa Nova ou no pro-
grama de radio, o amigo Mandianes foi e segue a ser un
verdadeiro traballador coa colectividade galega en Cata-
lunya. Entre as colaboracións máis sobranceiras hai que
subliñar a súa implicación como impulsor do primeiro
Congreso da Emigración Galega e o Mundo Rural cele-
brado en Barcelona nas dependencias do Instituto de
Estudios Sociales Avanzados (IESA) en Barcelona que el
mesmo dirixiu nos anos, organizado pola A. C. G. Rosalía
de Castro de Cornellá e o Centro Galego de Barcelona.
Nesta ocasión veu tamén a presentarnos a súa ultima
obra literaria o libro, En Blanco, unha novela chea de re-
latos que somerxe ao lector na vida dun Misioneiro que
chega a América Latina, concretamente a Colombia por
un ideal, ambientada a finais da década dos sesenta. “A
selva é o imaxinario no que este protagonista, confronta os
seus soños cunha realidade vibrante. Un mundo cheo de
22
claroscuros, con dilemas
éticos, é o contexto para
que o espiritual o carnal,
e toda a tonalidade de
cores da vida esparéxese
como espello dos nosos
propios medos” segun-
do a presentación do
libro. De moi fácil lectu-
ra, que engancha den-
de as primeiras liñas,
nas que vai debullando
tramas e anécdotas
que lle ocorren ao per-
sonaxe principal, que
coido que tamén teñen
algo de autobiografía, algunha delas explicounas Man-
dianes na tertulía cos asistentes e que son propias do
contexto dunha Colombia en guerras internas. Sobre
todo un libro cuxa lectura é moi recomendable.
Manuel Mandianes Castro, naceu no lugar de Loureses
(Os Blancos, Ourense) xaneiro de 1.942. Despois de cur-
sar estudos no seminario, marchou como misioneiro a
Colombia, onde foi acusado de guerrilleiro e, como con-
secuencia, expatriado. Estudou teoloxía e antropoloxía
en Estrasburgo (Francia). É doutor en Etnografía e An-
tropoloxía, en Ciencias Sociais e Socioloxía e en Teoloxía.
Científico titular do CSIC, dirixiu o Instituto de Estu-
dios Sociales Avanzados (IESA) en Barcelona (entre
1996-1999). Realizou traballos de investigación sobre
temas antropolóxicos de Galicia. Ten varios libros pu-
blicados, entre os que podemos mencionar: “Loureses,
antropoloxía dunha parroquia galega”, Las serpientes con-
tra Santiago, Que enterren o meu corazón en Loureses, O
río do esquecemento. Identidade antropolóxica de Galicia,
(Premio da Crítica de Galicia, 2004). Fixo moitas máis
puiblicacións en obras colectivas e artigos de revistas
como Grial, Boletín Auriense e El Museo de Pontevedra. Foi
colaborador do programa da TVG Luar. É colaborador
asiduo en radio, televisión e diversos medios de prensa
xeneralista (El País, El Mundo, La Vanguardia, La Voz de
Galicia, Faro de Vigo, etcétera).
FESTA GALEGA
DE CORNELLÁ 2019
U Noite celta
n ano máis a popular Festa Galega que organiza
a Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro,
polo Corpus, “Festa Major” de Cornella, volveu a
recoller éxitos espectaculares. Tanto no tócante á parti-
cipación cidadá que lle deu vida, coa súa masiva presen-
za no mítico Parque de Can Mercader, como no apoio
institucional por parte do Concello de Cornellà, co seu
alcalde, Antonio Balmón, así como toda a Corporación
Municipal, e outras autoridades, entre elas o Expresiden-
te da Generalitat, Honorable José Montilla e a Delegada
do Goberno en Catalunya, Teresa Cunillera e demais ins-
titucións de Catalunya.
O Parque de Can Mercader volveu a lucir o seu esplen-
dor e cumpriu coas expectativas previstas pola Entidade
organizadora, así durante os días 21, 22 e 23 de xuño,
milleiros de galegos e non galegos asistiron aos dife-
rentes actos, facendo que esta Festa Galega siga sen-
do unha cita destacada dentro dos actos programados
en Cornellà, co gallo da súa Festa Maior e tamén como
acto conmemorativo dos 39 anos de andadura de Enti-
dade galega de Cornellá.
Anxo Lorenzo actuando xunto co Grupo Rosalia de Castro
Os actos comezaron e Venres pola noite coa Noite Celta,
un concerto musical coas actuacións de as Rosaleiras,
Grupo Pandereteiras e Catareiras, mozas da Asociación
Cultural Galega Rosalía de Castro que levan dende cati-
vas no seu grupo de Danza e Musica e que dende hai un
par de anos están a traballar na recolleita e interpreta-
ción de pazas tradicionais da musica Celta e o Folclore
galego, un brillante e talentoso traballo que amosaron
na súa actuación coa que se inaugurou unha das Festas
Galegas máis espectaculares celebradas fóra de Galicia
e coas que deron paso no escenario ao concerto do po-
pular gaiteiro Anxo Lorenzo que este ano foi o protago-
nista desta máxica noite de música Galega que congre-
gou en Can Mercader a milleiros de persoas, unha noite
chea de boa música e espectáculo.
Non sei se este concerto en Cornella, celebrado nun es-
cenario espectacular como é o Parque de Can Mercader,
e coa multitude que o arroupou coa súa presenza e o
goce da súa actuación lle deixará un bo recordo ao Anxo
Lorenzo, dende logo aquí sí que nos quedou, e a Asocia-
ción Rosalía de Castro, a Xunta Directiva e socios si que
consideramos que o grande esforzo que fixemos para
poder traer ao elenco deste ano, si que pagou a pena
facelo, xa que lle deu e esta Gran Festa Galega unha ca-
tegoría que en Cornella este ano foi do mellor para tó-
dolos cornellanenses dentro dos actos da Festa Major
da Cidade.
23
 Rosalieiras
Ofrenda Floral A Rosalía De Castro
O Sábado pola mañá, despois da resaca do venres, nu-
merosas persoas asistiron á Ofrenda Floral, un aconte-
cemento que anualmente realiza a Entidade, un emotivo
acto no que o alcalde de Cornella, Antonio Balmón Are-
valo, xunto co presidente da Asociación, Oliver Fernán-
dez Expósito, presidiron depositando o tapiz de flores,
representando a Galicia e Catalunya, diante da escultura
de Rosalía de Castro, que preside un espazo destacado
no Parque Can Mercader.
Alcalde cos portavoces dos grupos municipais
24
Entrega de ensignias aos socios que cumplen 25 anos
Acto ao que asistiron outras autoridades como os por-
tavoces do grupos municipais de Cornella ademais da
Corporación Municipal, e diversas entidades sociocul-
turais de Cornella, os partidos políticos con presenza
na cidade, depositando cada un deles o seu correspon-
dente ramallo de flores no monólito a Rosalía de Castro.
Acontecer ao que cada ano se suman máis entidades
e institucións, este ano cabe significar que se incorpo-
raron o Club Deportivo Español de Cornellà, a Socieda-
de de Augas de Barcelona e a Delegación do Goberno
do Estado en Catalunya, entre outros, que convive cos
visitantes e moradores deste fermoso parque desde o
ano 1990. Asemade, socios e amigos, entidades e ins-
titucións públicas renderon unha sentida homenaxe
á musa das nosas letras, ó son dos himnos catalán e
galego, interpretados pola Banda de Gaitas Rosalía de
Castro, xunto cos grupos Toxos e Xestas de Barcelo-
na, Rosalía de Castro de Cornellà e a Banda de Gaitas
As Portelas do Concello de Lubián (Zamora) que foi a
convidada especial no eido da música popular, despra-
zándose a Cornellá para participar nos actos da Festa,
co seu alcalde Felipe Lubián, e tamén como intercambio
cultural posto que no mes de agosto o Grupo de Rosalía
de Castro estará en Lubián participando no Festival Po-
pular que cada ano celebran, participaron no acto coas
súas correspondentes actuacións.
O Alcade de cornella dirixese ao publica

Rosalia e as Portelas xuntos
Xa pola tarde, despois do tradicional xantar campes-
tre ao que asistiron unhas duascentas persoas, socios
e amigos da entidade, representantes municipais e da
vida asociativa de Cornella, e o presidente de honra da
entidade organizadora, o Honorable José Montilla i Agui-
lera a delegada do Goberno en Catalunya Teresa Cuni-
llera, así como representantes da práctica totalidade
de entidades galegas en Catalunya, o recinto da festa
adornouse coas actuacións dos seguintes grupos: ACG
Agarimos (Badalona), Banda de Gaitas As Portelas (Lu-
bían, Zamora) e ACG Rosalia de Castro nas súas diver-
sas modalidades, seguido da gran festa rachada tarde
e noite coas orquestras, Essencia (Pontevedra), e Fania
Blanco Show (A Coruña).
Domingo, pola mañá comezaron as actuacións dos
grupos, así como un espectáculo infantil, Xogos, Festa
da expuña, Blas Infante (Cornellà), San Isidro Labrador
(Cornellà), Irmandade Galega (Rubí). E xa pola tarde
despois dun Xantar campestre actuacións dos grupos:
Casa Galega De L’Hospitalet, Cornellà per les Dones e
o da entidade organizadora Rosalía de Castro, cos dife-
rentes grupos que compoñen a súa escola de danzas e
gaitas galegas.
Ás 20.30 h. deu comezo a festa rachada coa orquestra
Essencia e Fania Blanco Show, rematando cos tradi-
cionais Fogos Artificiais e fin de festa con degustación
gratuíta da popular Queimada Galega.
Grupo as Portelas de Lubián, Zamora
Cabe significar que este ano coincidiu o ultimo día de
festa coa tradicional Verbena de San Xoán, así que a
celebración que cada ano organiza a ACG Rosalía de
Castro trasladouse ao recinto da festa, alí no Parque da
Can Mercader cunha Cea á que asistiron a redor de tres-
centas persoas que despois tiveron unha noite de festa
rachada ata altas horas da noite desfrutando e bailando
ao son da Orquestra galega Fania Blanco Show.
Ademais de tódalas actuacións que estiveron á altura
que a festa merecen, no eido gastronómico, numerosas
familias déronse cita á sombra das centenarias árbores
de Can Mercader, para degustar xantares campestres
e compartir unha fin de semana gozosa con amigos e
familiares, unha xuntanza a modo de romaría galega,
na que se dan citan cada ano amigos e familiares da
colectividade galega en Catalunya, que compartiron con
socios e amigos da entidade organizadora. Unha gran
festa galega nun dos máis fermosos parques de Cata-
lunya como é Can Mercader de Cornella.
Asemade os asistentes tamén puideron ollar exposi-
cións de libros, pinturas, música, etcétera, así como
información sobre turismo de Galicia e o Camiño de
Santiago, e degustar moitos produtos da gastronomía
galega.
25
 ACTUACIÓN NO FESTIVAL DE
MUSICA POPULAR DE LUBIÁN
O
día 6 de agosto o grupo de danza e musica po-
pular da A.C.G. Rosalía de Castro participou no
Festival de Musica Folk que cada ano por estas
datas organiza o Concello de Lubián (Zamora) no marco
dun acordo de colaboración entra a nosa Entidade e o
Concello de Lubián polo que este, representado pola súa
Banda de Gaitas “As Portelas” foi a convidada especial
no eido da música popular, nos actos da Festa Galega
de Can Mercader 2019 de Cornella, co seu alcalde Felipe
Lubián en representación do Concello zamorano.
26
Un festival que este ano celebrou súa decimo quinta edi-
ción e que segundo o seu alcalde Felipe Lubián, a súa
finalidade é a de promover a Musica Folk no pobo así
como a súa promoción turística e atraer visitantes, un
evento que chega e reunir no pobo a mais de 4.000 per-
soas, e actuacións como a de Carlos Núñez ou o gaiteiro
asturiano, Hevia.
Lubián é un dos poucos municipios bilingües da provin-
cia de Zamora, xa que os seus habitantes utilizan habi-
tualmente tanto o castelán como o galego.
Atópase situado ao noroeste da provincia de Zamora,
xunto á provincia de Ourense, limítrofe ás comarcas de
Viana e Valdeorras. Pertence á denominada Alta Sana-
bria. No seu termo municipal atópanse as localidades
de Aciberos, Chanos, As Hedradas, Hedroso, Lubián e o
Padornelo.
O seu centro urbano atópase atravesado pola antiga
estrada N-525, na actualidade chamada A-52 ou auto-
vía das Rías Baixas, desviada pola veira do pobo. Conta
cunha estación de ferrocarril convencional, a estación
de Lubián. Na actualidade está a construírse a futura
Liña Ferroviaria de Alta Velocidade entre Madrid e Ga-
licia, que pasará polo municipio, aínda que en principio
non está prevista a construción de ningunha estación
ou apeadeiro.
Lubián é o último municipio do Camiño Mozárabe-Sa-
nabrés ao seu paso pola provincia de Zamora. Nesta
poboación o peregrino atopa a primeira das máis dun
centenar de “pedras”, todas diferentes, realizadas polo
escultor ourensán Carballo e dispostas ao longo do tra-
zado pola provincia de Ourense.
DIADA 2016
O municipio de Lubián, como a maior dos municipios
de Sanabria, atópase nunha situación de decrecemento
vexetativo. A situación actual ten a súa orixe en varias
ondas de emigración, principalmente o éxodo rural dos
anos 1950 e 1960 con destino a Madrid, Barcelona ou
Bilbao. Aínda que este foi o movemento migratorio máis
intenso, tamén tiveron lugar outros con anterioridade e
con posterioridade ás décadas indicadas, como os que
durante a primeira metade do século XX centráronse pri-
meiro en Iberoamérica -principalmente Arxentina e Cuba
- e posteriormente en Europa -Francia, Suíza e Alemaña-.
A continua emigración afectou negativamente ao dato
máis visible, o da densidade de poboación de Lubián,
cunha evolución negativa que é consecuencia direc-
ta do cada vez menor número de veciños. Pero tamén
afectaron a outros aspectos menos visibles a primeira
ollada como son os relacionados coa composición da
súa masa de poboación, o seu envellecemento. Como
di o seu alcalde actual, Felipe Lubián “somos un pobo
que pertencemos a sa España vacía que loitamos pola
nosa supervivencia”. A súa poboación pasou de 1.506
habitantes no ano 1.900 a 302 que ten na actualidade.
O
Mércores, 11 de se-
tembro celebrouse
en Cornellà, como
cada ano, o Día Nacional
de Cataluña no que como
ven sendo de costume
participou a nosa entidade
cos súa correspondente
ofrenda de flores, xunto
con organizacións munici-
pais e representantes polí-
ticos do noso consello.
Este foi o primeiro gran evento popular, despois do pa-
rón das vacacións, e un evento importante para a cida-
de de Cornella, no que se dan cita mías dun centenar
de organización culturas, socias, deportivas, políticas
da cidade que xunto coas autoridades municipais, ce-
lebran o Día de Catalunya, cun emotivo acto floral pe-
rante ao monumento alegórico á Diada realizado por
Jordi Serra.
27
 EXCURSIÓN A BESALÚ
Besalú
O
día 27 de outubro organizouse una Excursión,
na que un bo grupo de soci@s da Entidade des-
frutamos dun estupendo día de lecer visitando
as localidades de Besalú un municipio de la comarca
de La Garrotxa, en la provincia de Girona, dúas localida-
des emblemáticas dentro do turismo rural na Provincia
de Girona.
Castellfollit de la Roca
28
Besalú, é un dos pobos medievais con máis encanto, un
lugar turístico grazas á súa arquitectura medieval, no
ano 1966 foi declarado Conxunto Histórico-Artístico Na-
cional, polo seu gran valor arquitectónico, perfectamen-
te conservado e que nos traslada a épocas lonxanas.
Podemos visitar os lugares de maior interese, baños xu-
deus-Miqvé, Mosteiro de San Pedro, Ponte medieval, etc.
Outro dos enclaves de interese foi a visita ao pequeno
pobo de Castellfollit de la Roca, situado tamén na co-
marca de La Garrotxa, Girona, álzase sobre unha espec-
tacular rocha basáltico de 50 metros de altura e de case
un quilómetro de largura, recortado polo río Fluvià. As
estreitas rúas do pobo desembocan na antiga igrexa de
Sant Salvador, no extremo da rocha, onde se acha un
miradoiro cunhas vistas privilexiadas.
Ademais de gozar das espectaculares vistas paisaxís-
ticas así como da arquitectura dos lugares, tamén des-
frutamos de un bo Xantar de Magosto nun restaurante
do lugar.
FESTA DA ROSA
O
día 29 de setembro volvemos a Gava para parti-
cipar na Festa da Rosa que cada ano organiza o
PSC de Barcelona, onde se deron cita arredor de
25.000 persoas que pasan o día nun ambiente festivo,
con actuacións musicais e o acto político.
Ademais a nosa entidade participou activamente coa
actuación do Grupo de Danza e Gaitas, así como na or-
ganización dun Xantar no que numerosos socios que
tiveron a oportunidade de compartir a visita que nos
fixeron as diferentes autoridades destacando a do Molt
Honorable President, José Montilla é o Presidente en
funcións do Goberno do Estado, Pedro Sánchez.

FESTA DO MAGOSTO

O
Sábado día 2 de novembro celebrouse a tradi-
cional Festa do Magosto, como cada ano uns
300 socios, máis numerosos amigos da Enti-
dade, acudiron a esta celebración que consistiu na de-
gustación de 200 quilos de castaña asadas, traídas de
Galicia e regadas con viños da terra. Despois do festín
magosteiro celebrouse a tradicional foliada do Magos-
to con baile incluído coas dependencias da Entidade a
rebosar, que desfrutaron dunha xornada festiva para
celebrar esta data tan significativa na cultura popular
de Galicia.

29
 VI JORNADA FOLKLÓRICA DE PRAGA 2019

N
o mes de abril actuación en Praga, con Xuntanza,
na VI Jornada Folklòrica de Praga 2019.

V FESTIVAL INTERNACIONAL DE BANDAS DE GAITAS

“VILA DE XINZO” OURENSE

N
o mes de xullo a Banda de Gaitas de Rosalía de
Castro participou formando parte de Xuntanza
de Cataluña na V edición do Festival Internacio-
nal de Bandas de Gaitas Vila de Xinzo de Limia, Ourense.

30
CERTAME DE POESIA EN LINGUA GALEGA
ROSALIA DE CASTRO 2019

Xulio Couxil, Armando Requeixo, Pura Salceda, Valentín García, Ot García e Oliver Fernández.

O
Sábado 7 de decembro, celebrouse o acto de Aberasturi; e en 2018, a novela Alicia en Penumbra. His-
concesión dos premios do Certame de Poesía toria de Perra Negra. Como poeta, é autora dos libros: A
en Lingua Galega Rosalía de Castro, organizado ollada de Astarté (2007), en galego; e a catro mans: Dois
pola Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro de corpos nus, despíndose/Dous corpos nus, espíndose, con
Cornella (Barcelona) que este ano acada a súa XXXIII Casimiro de Brito (2016), en galego e portugués. En
edición, e no que se lle concedeu o primeiro premio castelán publicou: Versos de Perra Negra (2005), Mares
a, Francisco Javier Fernández Davila polo seu poema Online (2008); e De ti y de mí, en Las mejores historias de
Poemas d aeroporto. amor. E en versión bilingüe catalán-castelán: L’amant
circumstancial (2014) e Un Llop estrany (2017). Tamén
Un día que comezaba cheo de cultura, literatura e poesía
coordinou a antoloxía Erato bajo la piel del deseo. Anto-
galegas, coa presentación nos locais da Asociación do
logía de poesía erótica (2010). Obtivo o premio “Sal a
libro O Paxaro de Nácara da escritora galega residente
escena 2009”, convocado polo Ministerio de Igualdad
en Barcelona, Pura Salceda, a súa presentación correu
de España, polo guión da curtametraxe Más asesina-
a cargo do escritor e crítico literario, Armando Requeixo,
das, dirixida por Mario Pilarte. Foi Secretaria Xeral da
editado por Galaxia Edicións.
Associació Col·legial d’Escriptors de Catalunya (ACEC)
Unha novela ambientada na de 2010 a 2017. Edita desde 2006 o blog “Sintagma
problemática da emigración in Blue”.
galega na que a súa prota-
gonista “Nélida, unha galega
emigrada a Barcelona, retorna
á súa aldea polo funeral da
súa avoa. Alí reencóntrase
con Elías, un antigo amor que
se truncou cando el emigrou
a México. Agora ela está ca-
sada e con fillos, polo que
aparentemente todo é auga
pasada. Mais o encontro con
Elías fará revivir un tema
que creían agochado: a mis-
teriosa morte hai moitos
anos de Gonzalo, un tío de Nélida en México, nun accidente
de coche...”. Sobre estes vimbios, Pura Salceda constrúe
unha novela de intriga en que o amor e o erotismo, así
como uns personaxes arrastrados polo destino, van
comprender que nada é tan sinxelo como, de primeiras,
Ao acto asistiron, ademais os compoñentes do Xurado
parece.
do Certame de Poesía, así como numeroso socios da
Pura Salceda, filla de emigrantes galegos, naceu en Ci- Entidade; tamén estivo presente o Secretario Xeral de
dade de México e vive en Barcelona. É doutora en Filo- política lingüística da Xunta de Galicia, Valentín García
loxía románica e licenciada en Filoloxía hispánica. Pu- Gómez que se desprazou a Cornellá para o evento, o
blicou en 2003 Hola, de dónde eres? Manual de urgencia concelleiro de Cultura do Concello de Cornella, Ot García
para navegar en los chats, en colaboración con Andrés en representación da Alcaldía.

31
 Pola tarde, o acto de conce- As diferentes actividades contaron coa asistencia de nu-
sión dos premios, foi prece- meroso publico, así como a presencia do Concelleiro de
dido da presentación doutra Cultura de Cornella, Ot García, en representación do seu
publicación: O Libro Recopi- alcalde Antonio Balmón, quen se encargou de pechar
latorio do Certame de Poesía o acto agradecendo a colaboración dos protagonistas
en Lingua Galega Rosalía de da xornada de Cultura e poesía galegas coa diversidade
Castro dende 1997 ata 2018 cultural que a cidade de Cornella representa, na que a
inclusive, editado coa cola- Asociación Rosalía de Castro é un piar fundamental.
boración da Xunta de Gali-
cia. O evento tivo lugar na
sede da Asociación, e a súa
presentación correu a car-
go de don Valentín García,
con prólogo e comentarios
do mesmo Secretario Xeral
de Política Linguística, Oliver Fernández -Presidente da
A.C.G.Rosalía de Castro, Anxo Angueira -Presidente da
Fundación Rosalía de Castro, Armando Requeixo, Mi-
riam Ferradáns e Xulio Cougil. A ilustración da portada
débese ao artista de Padrón, Masito Beiró.

O Xurado deliberando

Pola noite, e no transcurso dunha Cea celebrada no res-

O libro, como indica o mesmo título, trata da Recopila-
ción dos tres poemas premiados de cada ano deste Cer-
tame de Poesía dende 1997 ata o 2018. 63 poemas dos
principais autores contemporáneos da poesía galega
que foron premiados neste Certame e no que atopamos
nomes como: Marcelino Sixto Deibe, Antón Riveiro Coello,
Modesto Fraga, Rexina Vega, Baldo Ramos, Ana Vázquez
Estévez, Emma Pedreira, Lito Caramés, Alberte Momán, Yo-
landa López, Alba Cid, Israel Martínez Veiga, Cruz Martínez
Vilas, Amauta Castro, Miriam Ferradans, Cristina Ferreiro,
Arancha Nogueira, Manuel Dopico, Issac Xubin, Gonzalo
Hermo, entre out@s.
taurante da Asociación galega de Cornella, e presidida
polo seu presidente, Oliver Fernández Expósito, á que
asistiu o Secretario Xeral de Política Lingüística da Xun-
ta de Galicia, así como numerosos socios e amigos, e
diversas autoridades do mundo da cultura e a socieda-
de de Cataluña e Galicia, ademais de representantes da
Corporación Municipal de Cornellà e delegacións dou-
tras Entidades galegas de Cataluña.
Xurado do Certame, composto por:
Presidente: Pura Salceda.
Escritora.
Vicepresidente: Miriam Reyes.
Poeta galega.
Vocal 1: Armando Requeixo.
Investigador, profesor e crítico literario.
Vocal 2. Xulio Simón.
Profesor licenciado en Galego e Portugués.
Vocal 3: Luís Losada.
Profesor.
Vocal 4º: Daniel Giraldo.
Director Territorial Aiguas BCN.
Secretario: Xulio Cougil.
Licenciado en Galego e Portugués.

Á esquerda: Ot García,
Regidor Delegat de Cultura de l’Ajuntament de Cornellà
Á dereita: Valentín García,
Secretario Xeral de Política Lingüística, Xunta de Galicia

32
Déronse a coñecer aos gañadores deste ano 2019 na
33 edición do Certame de Poesía
e que son os seguintes:
PRIMEIRO PREMIO:
conseguiuno, Francisco Javier Fernández Davila de Vigo,
polo seu poema titulado “Poemas d aeroporto”.
SEGUNDO PREMIO:
para, Lupe Gómez Arto de Santiago de Compostela,
polo seu traballo “Reverberación”.
TERCEIRO PREMIO:
para, Martiño Maseda Lozano de Vilalba, Lugo, O Secretario do Xurado, Xulio Couxil fai publico o fallo do
polo poema “Alguén matou a Primavera”. Xurado do Certame.

Ademais o Xurado concedeu unha

MENCIÓN ESPECIAL-ACCÉSIT ao poema
“afacerse ao lume”. Autora: Esther Val Rodríguez.

Armando Requeixo, da lectura ao poema ganador do

Primero premio.

CONCERTO DE NADAL CON CARLOS NÚÑEZ

P
ara rematar o ano 2019 a
banda de gaitas da Asocia-
ción participou, actuando con
Carlos Núñez no concerto de nadal
que o afamado gaiteiro galego fixo o
día 30 de decembro no Palau de la
Música de Barcelona.

33
 AS NOSAS MÚSICAS
Nesta sección de AS NOSAS MÚSICAS, recollemos en cada edición desta revista, as últimas
achegas que recibimos, ou adquirimos, nas nosas emisións de radio en Galegos no Baix ou en
Sempre en Galicia. Os comentarios son extraccións dos propios discos ou das informacións que
recollemos dalgunhas páxinas informativas, como as de culturagalega.org ou da páxina da Central
Folque e outras editoras, ademáis dalgún que outro comentario particular, para complementar.
1
NON HAI FALLO. ABÓBRIGA.
Este è o segundo CD deste Grupo musical
que nos ofrece un CD con 16 pezas galegas,
algunhas recollidas da música popular e tradi-
cional e outras compostas por eles mesmos.
Despois duns anos do seu primeiro disco
“Foliada de Baiona”, agora preséntannos este
traballo cheo de música moi ben conxuntada,
coas voces femeninas de Laura Vila Martínez,
Miriam Lorenzo Espiñeira e Xiana Teixeiro Rei,
que ademais tocan as pandeiretas, cunchas,
clarinete e gaita. O resto do grupo está for-
mado por José Carlos Estévez (gaita), Ramón
Soto (gaita), Ramón A.Pazos Marcote (gaita),
Oscar Franco (saxo), Marcos Alfaya (tambo-
2
FÁBRICA DE LUZ. A BANDA DA LOBA.
No ano 2017 publicaron o seu primeiro traballo
“Bailando as rúas”. Despois do éxito acadado
nestes dous anos, nos que estiveron dando
máis de sesenta concertos dentro e fóra de Ga-
licia, presentan este novo traballo con 12 can-
cións que como elas mesmo din: “Son músicas
con M de Muller”. O seu estilo é moi persoal e
particular, non se centra específicamente en
algo concreto pero que sí ten elementos que
beben do rock, do pop ou do folk. Como elas
mesmas o definen Fábrica de Luz é un traballo
de creación, reflexión e homenaxe á idea de
NAI, entendida nun sentido amplo. A banda ve,
na lingua e a terra as primeiras nais, fábricas
de luz. “As creadorasa que nos precederon e
as que nos acompañan nesta viaxe son tamén
fábricas de luz”. As nosas nais, as vosas nais,
3
CONTRAPUNTO. TANXUGUEIRAS.
Segundo CD destas tres mozas galegas que
nos transmiten unha forma moi particular de
entender a música tradicional. Sabela Manei-
ro, Aida Tarrío e Olaia Maneiro avanzan nun
son propio, o do Trad contemporáneo que vai
sumando adeptos e co que exploran os lími-
tes da música tradicional e déixanse influír por
outros ritmos e tamén polas novas formas da
cultura urbana. A maneira con que reinterpre-
tan a música tradicional nótase nas súa letras
destas doce cancións recollidas en diferentes
localidades da xeografía galega. O disco ten
cinco temas que transmiten sentimentos posi-
34
POR: XULIO COUXIL VÁZQUEZ
ril), Santiago Bernárdez (bombo e pratos) e
Manuel Olegario (acordeón), tocan a gaita, o
saxo, tamboril. A súa traxectoria musical cén-
trase nas celebracións populares con música
de raiz, pero tamén con composicións propias
e coa incorporación doutros instrumentos que
complementan a sonoridade e bon facer des-
te Grupo Musical. En declaracións do propio
Moncho, teñen previsto incorporar algún isn-
trumento galego máis, como a zanfona e ou-
tros. Foron elixidos pola Televisión de Galicia
para o novo programa “Son de Ribeira”. Esta é
unha aposta pola novidade musical tradicional
e de autor que seguro terán moitos éxitos.
todas as nais son fábricas de luz. Son fogar,
tempo e amor incondicional. Son poder, loita e
memoria. Ademais o disco fai unha chiscadela
á música dos oitenta, cun seu primeiro video no
que se pode ver unha chamada ás discotecas,
ollando a estética de luces e brillos. As súas
compoñentes: Xiana Lastra (voz), Estela Ro-
dríguez (violín), Andrea Porto (guitarra e baixo),
Inés Mirás (guitarra e teclado) e Marcela Porto
(percusión). Son as cinco pezas fundamentais
deste Grupo que se define como banda femini-
na. Xa tiveron unha grande repercusión na pre-
sentación primeira no Culturgal de Pontevedra
no decembro pasado, pero en xaneiro celebra-
rán outra grande presentación principal na Sala
Capitol de Santiago de Compostela, seguido de
varios concertos que xa teñen apalabrados.
tivos e as letras tradicionais aprovéitanas para
cantar o empoderamento da muller, como por
exemplo na canción Desposorio, ou na Irman-
dade e Maltraer. Tamén tratan a deslealdade e
a traizón que se atopa en Perfidia. Son moitos
temas os que tratan as Tanxugueiras neste CD,
cancións adicadas á liberdade política, á ami-
zade, a vida e a unha crítica á dictadura ou á de
Malquerenza sobre o desengano. Comezaron
a súa presentación na Sala Rebullón, de Mos,
despois no Culturgal de Pontevedra e terán su-
cesivas intervencións en Celanova, Burela e na
Sala Capitol de Santiago de Compostela.

CANTA, MIÑA PEDRA, CANTA. XOAN CURIEL.
Xoan Curiel naceu en A Fonsagrada – Lugo. En
Santiago de Compostela desenvolve a súa car-
reira como actor, músico e cantante. Formouse
en teatro, teatro musical e outras disciplinas en
Santiago, Barcelona e Madrid, mentres vai de-
senvolvendo a súa carreira como compositor. No
ano 2009 publica o seu primeiro disco NAI, que
o leva de xira polo extranxeiro (Brasil, Portugal,
Arxentina Italia, Francia… etcétera). Ten partici-
pado en moitos festivais, e dirixido algún deles.
Este xa é o quinto CD que presenta ao público
infoantil e xuvenil, como unha aportación máis á
nosa cultura popular e tradicional. Aproveitando
o título dunha cantiga recollida preto da casa de
Antonio Fraguas, o actor, cantante, musicólogo e
cantautor Xoan Curiel, presenta este disco Canta,
CON CEBOLA OU SEN CEBOLA.
A BANDA DA BALBINA. Este grupo musical que
naceu no mes de maio do 2008 coa “Estom-
ballada” e con ela A Banda da Balbina. Precisa-
mente a súa difusión na Radio e na Televisión
Galega foi a que deu a coñecela e tamén for-
mou parte do repertorio dalgunha orquestra ga-
lega. Depois publicaron “O Fillo do Mar”, co que
conseguiron o primeiro premio da Radio Galega
no programa Apologhit. Esto supuxo un grande
empurrón na súa traxectoria musical e depois
de publicar no 2016 “Convertindo cuncas en fer-
rados”, agora veñen de ofrecernos un novo CD
que leva por título: “Con cebola ou sen cebola”.
As letras destas 11 cancións en galego, están
IMMERSION. GUADI GALEGO.
Con este traballo Guadi Galego ven de recibir o
Premio á Promoción da Realidade Plurilingüe
do Estado. A comisión de Seguimento do Pro-
tocolo de colaboración en materia de política
lingüística no que participan os gobernos de
Euskadi, Galicia, Cataluña, Navarra, Illas Balea-
res e a Comunidade Valenciana, concedéronlle
este prezado galardón. Este disco recolle pezas
cantadas en sete linguas da Península (galego,
éuscaro, catalán, aranés, asturiano, portugués
e castelán).
Immersión (Altofalante,2019) é un libro-CD que
ten moitas conexiónns co anterior e co que esa
xira representou e inclúe temas da súa anterior
discografía, reinterpretados o reconstruidos.
Unha construcción chea de diversidade, moi
miña pedra, canta. Un traballo que vai dirixido ao
4
público infantil e baseado na vida e obra do autor
homenaxeado este ano pasado nas Letras Gale-
gas 2019.
Xoan Curiel ofece once cancións que fan un per-
corrido pola tradición popular recollida no Canti-
gueiro de Cotobade e tamén con letras creadas
para que os cativos e cativas coñezan ao mestre
galeguista, inseridas en sons que presentan sons
tradicionais e outros máis modernos. Conta con
moitas colaboracións nas voces e instrumentos
como a de Sérgio Tannus que engade sonorida-
des do Brasil en dous temas, país traído ao libro
porque o pai de Fraguas tivo que emigrar preci-
samante a ese país. Xoan Curiel non dá punta-
da sen fío e para cada tema do disco acha unha
conexión co mestre Antón Fraguas e a súa obra.
5
cheas de mensaxes retranqueiros. Algunhas
son interpretacións de cancións moi coñecidas,
como “A chorona, Uma casa portuguesa, San
Andrés… etcétera”. As outras teñen moito que
ver coa actualidade social e cun certo sentido
de crítica, como a de “O Retornado ou a de Ga-
leguiños de piso”. A verdade é que se queredes
escoitar música entendida como algo que divir-
te e que ten algunha que outra mensaxe para
pensar ou retranqueira, é preciso mercar este
CD que acaban de presentarnos estes cinco
músicos galegos que fan bailar e divertir a to-
dos e todas nas súas interpretacións e concer-
tos por toda Galicia e arredores.
6
persoal e clara, que transita con naturalidade
e sensibilidade entre as diversas linguas pe-
ninsulares, que están presentes no disco, con
estilos diferentes como o pop, o jazz, a canción
de autor ou o folk. Once temas xa editados e un
inédito, Balada de Verán, cantando con Leandro
Aristimuño, coa versión en galego e en caste-
lán. Conta coa colaboracións de grandes in-
térpretes: Alex Insua, Judit Neddermann, Clara
Peya, Iván Ferreiro, Silvia Quesada, Alidé Sans,
Mikel Urdangarín, Andrés Suárez, Ana Bacalhau,
Sisters In the House e Xabier Díaz. Comenzou a
súa andadura no mes de outubro na Sala Capi-
tol de Santiago de Compostela e continuou na
súa Cedeira natal. No 2020 ten previsto ache-
garse á Sala Luz de GAS, en Barcelona.
35
 7
O COLO DAS PALAVRAS. SEMENTE TRASANCOS.
Tivemos ocasión de falar na nosa Radio con
Antón Cortizas, o verdadeiro creador deste
Libro-CD que se compón de versos para este
fermoso proxecto “O colo das palabras”. Un
Libro-CD con versos, editado por Semente
Trasancos, que foron musicados por dezaseis
grandes intérpretes. Profesionais como Oscar
Fojo, Joao Afonso, Cé Orquestra Pantasma,
Xurxo Souto, Guadi Galego ou Tanxugueiras,
entre outros moitos, poñen música aos poe-
mas de Catarina, Rosalía, Antía e Antón Cor-
tizas. Este fermoso libro contén poemas e os
cortes musicais deses músicos. A Asociación
Semente Trasancos promove unha escola
8
SINDO DE OLELAS. CONCERTINA GALEGA.
No Libro-CD que edita a Central Folque na súa
colección Chave Mestra, podemos escoitar
nada menos que 27 gravacións orixinais des-
te grande “concertista” da poboación de Olelas
(Entrimo). Os autores desta recopilación son
Pedro Pascual e Xurxo Souto. Precisamente
o propio Xurxo escribe: “Olelas ou o asombro.
Pedra, cachena… e concertina. Fenómeno único
na Galiza toda. Unha pequena aldea (de sesen-
ta casas) que, por tradición, baila con este son.
Calquera noite de vrao pode soar o vira. Antro-
dio, Matanza, Reis… Non existe (ou existía) ce-
lebración pública ou familiar, na que alguén non
pouse os dedos enriba deste instrumento”. Este
pobiño que definen os propíos veciños como
“unha aldea empoleirada na montaña”. No outro
9
ANTONIO FRAGUAS E A MEMORIA MUSICAL
DE COTOBADE. CENTRAL FOLQUE.
Aínda non chegou ás nosas mans, pero xa te-
mos constancia del, porque se presentou o
pasado 21 de decembro do 2019 no Salón de
Plenos do Concello de Cotobade. Este libro da
colección Chave Mestra, é o número 17 desta
liña editorial da “Central Folque”, sobre o pa-
trimonio oral e musical galego leva por título:
Antonio Fraguas e a memoria musical de Co-
tobade.
O acto contou coa intervención dos autores Xa-
vier Groba e Sergio Cobos e cos persoeiros lo-
cais Xosé Fortes e Jorge Cubela, alcalde de Cer-
dedo-Cotobade. Estiveron tamén facendo un
repertorio especial da zona a dupla de zanfona
e voz/percusión de Tralo-Valo con Ariel Ninas
e Carme da Pontragha. Os asintentes ao acto
foron agasallados, despois das actuacións,
cunha degustación de chocolate con rosca.
36
para as primeiras idades con inmersión lingü-
ística en galego. Ensino Galego Semente son
unha iniciativa social sen ánimo de lucro, im-
pulsada pola Gentalha do Pichel que pretende
conformar, xunto con outros proxectos seme-
llantes, as bases necesarias para a creación
dunha Escola Galega. Toman o seu nome das
Escolas de Ensino Galego creadas a comezos
do século XX polas Irmandades da Fala, e im-
pulsadas por Leandro Carré e Ángelo Casal.
Teñen Semente ademáis de Narom (na comar-
ca de Trasancos), en Compostela, Vigo e Lugo.
Un Libriño-CD que paga a pena disfrutar.
lado do encoro -todos son familia-, a Várzea xa
é Portugal. Terra de músicos. En calquera cele-
bración non falta o emprego deste instrumento
“a concertina” (acordeón diatónico), co que se
tocan as pezas máis antigas para que os maio-
res e veciños bailen o vira, o S e a cana verde.
Un destes grandes tocadores foi o Sindo de Ole-
las. Emigrou a Francia e cando volveu construíu
un pequeno palco na súa casa para tocar en
toda celebración. Finou na segunda década do
século XXI. A tradición continúa e, ademáis dos
tocadores de Olelas, os fillos de Sindo bailan
nos ranchos portugueses de París e o seu neto
espalla por Francia adiante o repertorio destas
terras raianas.
“Un cancioneiro musical inédito de Antonio
Fraguas” Unha colección de partituras de Co-
tobade compilada por Saturnino Cuiñas con-
servada por Arquivos de Cántigas da terra. As
gravacións dos traballos de campo realizados
na zona por investigadores internacionais ou
galegos como Alan Lomax, Gustav Henningsen
ou María Vidal. Todo isto e moito máis está re-
collido nesta monumental obra sobre o rico e
singular patrimonio musical de Cotobade. Un
estudo realizado polo musicólogo Xavier Groba
que supón a primeira achega profunda á músi-
ca de transmisión oral deste Concello situado
entre a vila de Pontevedra e a comarca de Terra
de Montes. O libro conta ademais dos textos
coas gravacións orixinais contidas no CD, abun-
dantes transcricións musicais e unha extraordi-
naria selección fotográfica.
EXPOSICIÓN

AS PORTAS DE LUGO EN CATALUNYA

PACO ASCÓN Do 10 de Xuño ata 31 de Xullo

Castell de Cornellà (Barcelona)
c/ Mossèn Jacint Verdaguer, s/n · Cornellà de Llobregat
Inauguración: 10 de Xuño de 2020 as 20 h.
As Portas de Lugo é un monográfico
pictórico feito polo pintor galego de
orixe catalán Paco Ascón dedicado
ao románico na cidade Lucense.
Un monográfico artístico-pictórico
froito de máis de dous anos de
traballo, cun complexo e minucioso
estudo previo das portas da Muralla.
Nel pódense contemplar as dez
portas da Muralla desde o interior
e do exterior, e mesmo reproduce
unha imaxe da antiga Porta da
Estación. Tamén inclúe o artista
unha vista da Muralla, outra da
Catedral e outra da Praza do Campo.
Segundo o propio pintor,
“con este monográfico que
presento neste fermoso lugar,
só pretendo amosar, a beleza
desta xoia da arquitectura romana
como é a Muralla de Lugo”

ORGANIZA: COA COLABORACIÓN DO:

ASOCIACIÓN CULTURAL GALEGA

ROSALÍA DE CASTRO
 MIRAXURÉS
N
o ano 2008 organizaba por primeira vez una
andaina no Xurés, porque sentía a necesidade de
dar a coñecer os valores da miña terra, para que
a xente pudera vir e disfrutar dela tanto como a disfruto
eu. Dende aquelas, o soño foi evolucionando e crecendo,
ata que no 2014 decidín voltar a vivir pro meu pobo,
Grou, concello de Lobios, donde me levanto cada mañá
mirando a Serra do Xurés frente a min, e vivo o meu soño
con intensidade: por en valor a miña terra.
Nacín e crieime aquí, vivín a vida do rural, cando o rural
era unha vida sostible, de armonía coa natureza, de
traballo comunitario, donde todo se compartía. E aínda
que a vida era dura e de moito traballo, había tempo para
festas, romerías, fiadeiros, entroido, ramboia… era unha
vida plena, sen presa, sen horarios, máis que os que
marcaban as estacións e a meteoroloxía, que impuñan
as actividades a facer en cada momento.
A min, de pequena, levávanme ó muiño para moer o
millo e o centéo, e logo vía como amasaban, e faciamo-
lo pan no forno. Facíanme unha bica con chourizo,
envolta nunha berza, que sabía a gloria. Cando ibamos
38
POR: MARTA DELGADO
ó monte buscar leña ou estrume na primavera, traíanme
as apoitegas, unha especie de brotes dunha planta, que
sabía doce, algo moi especial. No inverno xogabamos
co lume na lareira, e contábannos contos de medo,
lendas misteriosas, vivenzas das xentes. Era unha vida
plena de experiencias, que lembro con moita ledicia,
porque foi unha infancia moi felíz, e que marcou o resto
da miña vida.
A pesares de entender que todo vai mudando nesta vida,
e que temos que evolucionar, nunca pensei que a vida
dos pobos puidera desaparecer. Pero desgraciadamente,
o abandono do rural é unha triste realidade. Os vellos
morren, e os novos buscan o seu futuro nas cidades,
deixando os pobos valeiros.
Eu creo no futuro do rural, nesa forma de vida en contacto
e armonía coa natureza. Unha nova visión do rural, cunha
función diferente: adicada ó turismo, os productos
ecolóxicos de calidade, ó aprobeitamento dos nosos
montes mediante unha boa ordenación e producción.
Por eso decidín voltar ó pobo, pra loitar por un rural con
vida e con futuro.
Teño a grande fortuna de vivir nesta comarca da Baixa
Limia, que é Parque Natural do Xurés e Reserva da
Biosfera Transfronteiriza Gerês-Xurés, polo que me
resulta moi doado poder facer Rutas temáticas do máis
variadas e interesantes:
-Rutas etnográficas; de Contrabando; das brandas e
inverneiras; das minas de Wolframio; de pozas, muiños e
fervenzas; das chivanas e prados da serra; da Via Nova,
calzada Romana do século l; do Camiño de Santiago; das
Feiras; Megalíticas. E así ata un total de entre 25 e 30
rutas que fago durante todo o ano.
As Rutas de MiraXurés pretenden ser moito máis ca
un paseo na natureza. A miña intención é aportar
ás persoas que veñen ó Xurés, tódolos meus
coñecementos, aprendidos a través dos diversos
cursos de formación realizados por a RBTGX, para ter
un profundo coñecemento deste territorio. E por outra
banda, transmitir a máxia que envolve esta terra, e que
vai máis alá do que vemos, porque é un sentimento que
eu pretendo transmitir, basado nas miñas vivenzas,
experiencia, e todo o que me teñen ensinado as xentes
que aquí viviron e viven, que son grandes mestr@s da
vida no Xurés.
As Rutas MiraXurés sempre contan con xantares
feitos con produtos da nosa terra: queixos, embutidos,
cachena, mel, marmeladas, marmelo, licores, doces
típicos e hortalizas de horta ecolóxica.
Aínda que as rutas son a miña actividade principal para
dar a coñecer este territorio privilexiado, a recollida
de información e tradicións é tamén un dos meus
obxectivos: as nosas raíces son as que sustentan o
que hoxe somos. É a nosa obriga recuperar as nosas
tradicións, como un gran tesouro, que debemos
preservar para as xeracións futuras.
Así que traballo a través de diversas actividades, nas que
pretendo recuperar e por en valor as nosas tradicións:
• Recuperación do oficio de cestear, con talleres de ces-
tería, da man do noso mestre Toño Cesteiro.
• Na recuperación da fornada de pan no forno tradicional,
mediante xornadas nas que ensinamos cómo se facía
este ancestral ritual de cocer o pan, e todo o ciclo que
comprendía.
• Engadimos tamén o fiadeiro, recuperando as cantigas
e os bailes que se facían arredor do forno, mentras tamén
se fiaba a lá.
• Dende faí 2 anos, estou recuperando o personaxe
de Entroido de Lobios: @s Follateir@s, facendo talleres
para as persoas que queren facer este laborioso traxe,
que representa a nosa identidade como pobo da terra de
millo.
• Moitas das rutas que facemos, teñen como remate
as nosas termas, como colofón a un gran día no Xurés,
sendo estas, un dos mellores valores cos que contamos.
Todo este traballo está encamiñado a conseguir un
recoñecemento do Xurés como Destino Turístico, por
tódolos seus grandes valores:
• Natureza
• Termalismo
• Tradición
• Productos autóctonos.
• Monumentos.
Este recoñecemento sería a nosa principal baza para
loitar contra a despoboación do rural que estamos a
sofrir, co abandono dos pobos e das terras, dando lugar
ós incendios que arrasan a nosa zona. Coido que o
turismo e os productos locais de calidade que aquí temos
(mel, carne de cachena, queixos, embutidos...) , poderían
ser un futuro que axudara a fixar poboación, a recuperar
a vida no rural, como unha forma de vida sustentable e
de calidade, que estou segura moitas persoas apostarían
por vivila.
E aquí estou eu, apostando por este reto, pondo o meu
grau de aréa, para que este futuro sexa unha realidade.
Queda moito traballo por facer, pero eu non o chamaría
traballo, porque para min é unha grande satisfacción
aportar o meu grauciño de aréa a este futuro, no que
eu creo.

• Organizo evento para dar a coñecer as tradicións da

Noite de San Xoán, no solsticio da primaveira, coa súa
máxica noite donde se faí a auga das sete herbas, a sar-
diñada, a queimada, e se salta o lume purificador.

• O Samaín, donde recuperamos a procesión da Sta.

Compaña, nesa noite na que se mestura o mundo dos
vivos e os mortos.

• Xornadas como a Noite das Estrelas, para admirar os

nosos ceos repletos de estrelas, sen contaminación lu-
mínica.

• Xornadas Micolóxicas, donde ademáis de aprender, ta-

mén temos o compoñente da gastronomía, preparando
os mellores pratos con cogumelos.

• Organizo tamén, xunto coa Asociación Lirio do Xurés,

o Festival de Sendeirismo Xurés Walking Festival, no que
xa vamos pola lllª edición.

39
 UNHA VOLTA AO
MUNDO BAIXO CERO RINCÓN DE POESÍA

POR: ISRAEL MARTINEZ VEIGA

Sobre o libro
“Una vuelta al mundo bajo cero”,
do autor Alberto Camba.
Editorial Círculo Rojo.
ALMA TRANSPARENTE
Eres alma transparente
a que se ispe sen medo,
ou bolboreta valente
que no ten medo o relente
nin a levantarse cedo.

L
Eres a alma sinceira
er é sempre unha viaxe. Ao noso que non agarda aloumiños,
interior, certo, mais sempre como que no medio da beceira
proceso, como descubrimento a pousaches a miña veira
outros mundos que están neste mesmo, tan cerquiña dos camiños.
o único que temos. Viaxar imaxinando
mentres lemos, sendo nós mesmos os Eres reflexo dun anxo
protagonistas da historia que se nos semellante a un Deus divino,
ofrece, que folla a folla nos atrapa, que nos fai rir, chorar, o meu corazón arranxo
ou emocionarnos. polas flores de Rianxo
Logo hai persoas que deciden non só viaxar cun libro, non e as polas do sangubino.
soamente imaxinar, senón que deciden facer realidade Eres galante e fermosa
esa viaxe cos seus propios pés, respirando o mundo que te deixas retratar,
que quizáis non exista dentro de cen anos polo cambio esa bravura que amosa
climático. Viaxeiros que levan no sangue o ser de ser do soio o que te conoza
mundo, a amizade coa natureza, os soños que todos sabe que non é verdá.
temos dende que somos cativos. O descubrimento.
Eres alma transparente
Alberto Camba é unha de esas persoas. Soñadoras. voando como as demais,
Inquedas. Cativas. Pois, tal e como dicía Xules Verne, os que Deus te teña presente
soños se teñen para así logo cumprilos. Cumprir o soño e sirba de precedente
de viaxar, de respirar as diferentes terras, os habitantes, a mensaxe que me trais.
oceanos, poder tocar esas mans amigas que poden nun
momento dado dar unha cunca de alimento quente ou Nieves Fernández Vidueira
simplemente un armario onde durmir unhas horas para
logo retomar a viaxe, tan soñada e tan real.
TRADICIÓN OU LOITA??
Eses ollos de Alberto humildes que nos fan de guía no
día e luz na madrugada polo seu viaxe soñado, viron Será tradición ou loita
tamén como as súas propias mans tomaban notas para o que nos tocou vivir??
logo, cumprir outro soño. O de escribir un libro da viaxe por defender os sentires
inigualable, a viaxe para compartir con nós, os seus non se debera sufrir.
lectores, para que da súa man podamos vivir o que el viviu, Armada con un caxato
o que él tocou, o que el sentiu, o frío, o sol, o espazo vital coa forza da tradición,
de todo un mundo e de todo un soño agora compartido. e pastorear decote
De ahi saliu este libro, chamado Una vuelta al mundo coa choiva de bendición.
bajo cero, dende a súa Asturias, patria irmán da nosa Firme cos seus ideales
Galiza, percorrendo eses centos de kilómetros no tren pensando con emoción,
Transiberiano. Viaxaremos por Ucrania, Rusia, Mongolia, a vida e unha aventura
Corea ou Canadá, entre outros paises e territorios, pura loita ou afición?.
lagos coma o Baikal, o Bridge capilano,... ateigados de Mudan os tempos e a xente
anécdotas que prefiro que ti, lector deste pequeno e tamén mudaron raíces,
humilde artigo, descubras paseniño, pouco a pouco, e perderáse a memoria
cando leas o libro. daqueles tempos felices.
Tamén coñeceremos a Ivan, Richard, Jahesún.... xentes O dia a día e unha loita
do mundo que formarán parte ao final do noso, tamén, non somos máis ca materia,
viaxe vital logo de rematar este libro fermoso, unha augas que non escorrentan
homenaxe aos grandes exploradores e conquistadores, soio por pura miseria.
Marco Polo, Magallanes, un canto á vida e á esperanza E como arma un caxato
coma especie, neste noso planeta único chamado Terra, de compañía os cadelos,
que temos que conservar. entre un batallón de ovellas
Saúde e terra irmáns. abriremos os cancelos.
E grazas, Alberto, por compartir o teu mundo, os teus soños. Nieves Fernández Vidueira

40
PALABRA do nacionalismo actual. Obviamente, non vou facer co-
mentario de texto de nengunha das entrevistas. Como
DE PATRIOTAS indiquei, todas constitúen non só unha achega valora-
tiva persoal de cada quen senón tamén un retrato psi-
copolítico dos depoentes. Á leitora/ao leitor toca enxui-
ciar e ponderar a “verdade” de cada unha das persoas
POR: MARÍA PILAR
entrevistadas e formar o seu criterio. Penso que o libro
GARCÍA NEGRO ficaría mellorado se incluíse un prólogo explicativo do
autor e, tamén, se as entrevistas contasen cun maior e
Sobre o libro mellor traballo de edición, diferente duns casos a outros
“Palabra de Patriotas”, e precisado, en todos eles, de elaborar a transcrición: eli-
do autor Salvador Soutullo Carolo. minación de repeticións, supresión de coloquialismos,
Acega Edicións. corrección de solecismos, completude das perguntas
etcétera. Igualmente, o traballo da corrección lingüísti-

A
ca que, no que a unha servidora respeita, contén mu-
caba de ver a luz o volu-
danzas absolutamente desnecesarias (nen oralmente
me Palabra de patriotas,
nen por escrito uso “dicir”, “titor” ou “após de”): mellor
de Salvador Soutullo
é transcreber e non corrixir formas lexítimas do galego,
Carolo, subtitulado “Libro com-
que pertencen ao seu sistema e non han de ser penali-
pleto”, pois seica está prece-
zábeis. Autor e corrector lingüístico (Valentín Alvite) ben
dido dunha outra edición que
entenderán esta miña obxección cando agora lles lem-
contén unha parte das entrevistas realizadas a diferen-
bre –a eles e a quen isto ler– un pormenor que só pode
tes persoas, logo neste libro completadas con todas as
ser lido humoristicamente: nun volume sobre Rosalía de
feitas polo seu autor. Este, nado na emigración en Barce-
Castro en que a miña intervención nunha mesa redonda
lona en 1965, ten ampla experiencia como xornalista en
foi transcrita e publicada, “aparezo” referíndome ao Ma-
meios de comunicación cataláns e galegos e é coautor
nifesto “¡Máis alá!” como “Máis salao” [sic!]. De aquí para
do libro A emigración galega na Unión Europea e autor
abaixo, o que vostedes quixeren en todo tipo de textos.
de República Galega. O volume que comentamos (case
Transcreban, pois, mais, antes, entéirense do que cada
500 páxinas) está publicado por ACEGA Edicións (“Aso-
quen di.
ciación para a Comunicación cos Emigrantes Galegos”)
e na súa lapela infórmasenos de que “é un traballo de En todo o caso, reitero a felicitación ao autor, por este
conversas con diferentes líderes do nacionalismo galego. contributo á nosa historia (con tantas carencias na
As conversas están feitas do ano 2007 ao ano 2009” (agás oficial ou canónica) e animo á súa leitura desde estas
a última, a Ana Miranda, celebrada no presente ano). páxinas.
Na súa portada figura a nómina de persoas entrevista-
das, por esta orde: Ana Pontón, X. M. Beiras, Pilar García
Negro, Pablo González Mariñas, Bautista Álvarez, Xesús
Veiga Buxán, Suso Seixo, Camilo Nogueira, Antom Árias RINCÓN DE POESÍA
Curto, Antonio Oca Fernández, Carlos Mella, Francisco
Rodríguez e Ana Miranda. A orde, porén, no interior no
libro, non é esta. En todos os casos, figura, no come-
zo de cada unha delas, a data en que foron realizadas
A VOZ DA MALICIA (parodia)
e a “ficha” de cada entrevistado-a. Vaian por adiantado
os parabéns ao autor pola realización desta obra, que O Lardeiro diste ano
constitúe, coido, un bon documento de información seica se quixo picare,
histórica e, como non, tamén un “retrato” de cada unha dis que mercou unha furna
das persoas entrevistadas. Gosto moito do xénero ou soio para ir votare.
subxénero memorialístico e sempre me resultaron moi
Sacou da manga un partido
interesantes os libros de memorias dialogadas, a través
pois revirou a chaqueta,
da oportuna conversa ou serie de conversas realiza-
chamanlle a voz da malicia
das polo(s) autor(es). No volume que titula este artigo,
pra min que está maxareta.
Salvador Soutullo fixo un importante esforzo de pene-
tración nun período fundamental da historia contempo- Reivindica a nosa obriga
ránea da Galiza, o das derradeiras décadas do século que temos de ir votar,
XX e a primeira do presente século. Preocupouse –para que despois pasa o que pasa
alén das perguntas xerais ou comúns destinadas a to- e de nada vale chorar.
dos os entrevistados (sobre a Constitución española, o
Eu votaréille o Lardeiro
Estatuto de Autonomía, a Unión Europea…)– de elaborar
que non precisa campaña,
un cuestionario particular para cada un deles e delas, se-
e votanlle as ovellas todas
gundo o teor da súa actividade particular ou dedicación
que habitan nesta montaña.
política específica.
Doce anos teñen pasado e xorde inevitabelmente o “pas- Pero de nada me vale
mo” polo tempo ido e por tantos acontecementos que ser pastora da beceira,
o encheron e que deixaron a súa pegada no que hoxe con isto das liverdádes
a Galiza é: uns, consecuencias de fenómenos anterio- cada un vota a quen queira.
res; uns outros, causa directa ou indirecta da situación Nieves Fernández Vidueira

41
 TITULACIÓN OU
COÑECEMENTO?
POR: PACO ASCÓN
N
a miña xa longa vida coñecín a moita xente, mulle-
res e homes, dunha gran valía profesional e moral,
o cal desgraciadamente non sempre vai unido.
Tamén evidentemente coñecín e coñezo a moitos e moi-
tas, cun enorme déficit profesional e cun déficit moral
considerable, o que curiosamente nestes casos case
sempre vai incorporado, como dicía o meu avó, ¡a igno-
rancia é moi atrevida!
É moi frecuente, atoparse con alguén, que sendo un mag-
nifico profesional na materia que sexa (case sempre vo-
cacional), con ou sen título, pois o feito de conseguir un
título aínda que sexa honradamente non che dá a profe-
sionalidade nin a valía. Pois ben, case sempre coincide
que ese magnífico profesional resulta ser unha marabillo-
sa persoa, cunha ética superior á media, cun carácter so-
lidario, cunha gran capacidade de comprensión cara aos
demais, e cun alto nivel intelectual e cultural, que o difun-
de sen reparos aos demais, cunha admirable docencia.
É curioso na nosa sociedade, o desprezo que por estes
exemplos se ten; son escasas as ocasións, que esas xen-
tes de gran valía profesional e moral, ocupan os cargos
profesionais nin políticos máis relevantes da sociedade,
cando calquera razoamento deberíanos indicar, que os
postos de maior responsabilidade, deberían ser exercidos
por aqueles que con título ou sen el, posúen uns coñece-
mentos e uns valores moito máis por enriba dos demais.
Con todo, é fácil comprobar que os cidadáns somos tan
torpes, que desaproveitamos a democracia, para eli-
xir aos peores, aos máis corruptos e inmorais, aos que
menos valores éticos posúen, para ocupar os máis im-
portantes cargos políticos, e claro como consecuencia,
as empresas para poderse entender con ese tipo de po-
líticos, teñen que nomear a alguén homologable, que se
saiba entender en corruptelas, con ese conglomerado de
gobernantes, conseguindo que na cúpula do noso país,
haxa escasa ou nula capacidade intelectual, profesional
nin organizativa, a pesar de que curiosamente, posúan tí-
tulos rimbombantes, coa firma do ditador ou máis recen-
temente dos seus herdeiros, as súas maxestades, eméri-
to e activo. Títulos en moitas ocasións falsos, comprados
ou regalados, a cambio de accións máis ou menos inde-
centes, encubridoras ou directamente corruptas.
Pero sexan falsos ou reais os citados títulos, a pregunta
é: ¿Qué se busca, tanto en política como na Gran empre-
sa? A eficacia, a sabedoría, o coñecemento, a honradez,
a decencia, a ética, ou búscase o título, aínda que este
só encubra unha nula eficiencia pero si unha obediencia
cega e fidelidade enfermiza?
A miña veterana experiencia confírmame, que tanto na
gran e non tan grande empresa, como tamén, desgracia-
damente, na política e en especial nas últimas décadas,
os cargos de máis alta responsabilidade (chamados de
confianza), ao redor do xefe supremo, que adoita ser es-
collido simplemente para figurar, cóbrense con aquelas
persoas, cuxa premisa simplemente é a de non facer
sombra ao Gran Xefe, para o que, tanto a capacidade
42
intelectual, como a profesional teñen que ser sempre
máis baixas cas do gran Xefe, que precisamente non
é nunca unha gran lumbrera, precisando ao seu carón
sempre, unha cohorte de ¡Jesuseros!, que vaian aplau-
dindo as súas ocorrencias, converténdoas en decisións
case sempre nefastas.
Desta xeito, evítase conscientemente que a capacidade
intelectual dos subordinados e os seus coñecementos,
poidan levar a estes a tentación de discutir o argumen-
tario do Gran Xefe, que sempre está construído, para fa-
vorecer a uns poucos en detrimento de todos, Evidente-
mente ante esta situación, está claro que a todos eses
“personajillos”, hai que fabricarlles un status o máis es-
pectacular posible, ben sexa cos seus títulos “¿legais?” ou
ben facilitándolles títulos Falsos en calquera materia, por
descoñecida que sexa para eles, para poder colgar nos
seus despachos.
A ninguén se lle escapa que este sistema, o único que nos
trouxo nestas últimas décadas, é a un dos maiores niveis
de corrupción do mundo, quedando só por detrás, dun
par de países dos chamados terceiromundistas, pero que
non nos levan moita vantaxe e que de seguir así, desegui-
da os alcanzaremos, e ostentaremos a dubidosa honra
do record de ser os “mellores”, pero “¿Mellores corruptos
do Mundo?”
Aos meus 73 anos, teño pouca confianza de que isto
mude, á vista dos últimos acontecementos, pero vexo
un raio de luz en algo que é lei de vida e que consiste en
que toda esa Mocidade, que até agora estaba agochada e
hibernando, están a darse conta de que os vellos, que te-
mos unha exigua pensión e aínda que coas nosas necesi-
dades, non son as mesmas que cando tiñamos as cargas
sociais propias da idade adulta, agora apertámonos de
novo o cinto, porque seguímolas tendo, ao ter que axudar
a esa parte da mocidade, sen traballo nin expectativas,
pero que non se revelan e acomódanse nesa postura,
pois ben creo oxalá non me engane, están a darse con-
ta, que cando os avós acaben este ciclo vital e con eles
desaparezan tamén eses ingresos, terán que espabilar, e
quero pensar que o farán, porque unha gran maioría de-
ses mozos, a pesar das nefastas ultimas leis educativas,
teñen máis preparación, tanto profesional, como moral,
cas dos que hoxe están ao mando do noso país, que é
moi escasa e en moitos casos nula.
Só agardo e desexo, que eses mozos que agora espertan
do letargo, se xungan aos que levan xa uns anos activos, na
loita por acadar algo, que nós os que sufrimos a represión
do máis duro franquismo, tentamos sen éxito conseguilo e
que é a ilusionante utopía que guiou sempre a miña vida e
a da maioría da miña xeración, que é algo tan simple como
é unha “Sociedade Xusta”, sen clases, onde non haxa dis-
tincións entre homes e mulleres, entre ricos e pobres, entre
mozos e vellos, entre titulados e sen título, onde non exista
ninguén no limiar da pobreza, mentres outros malgastan
dunha forma escandalosa e repugnante, as riquezas con-
seguidas dunha forma polo menos, de dubidosa ética.
Escenificación durante a noite de Samaín na Escusalla dos pantasmas da casa.
A ESCUSALLA:
UNHA CASA ENCANTADA NA BAIXA LIMIA
M
oitos son os misterios que se contan sobre a
casa da Escusalla (Compostela) en Ourense.
E dende logo, reúne as condicións necesarias
para crer que, s0i existen as pantasmas, nela hai un.
Para que todo cadre, a casa ten a súa orixe en tempos
inmemoriais, misteriosa procedencia, importancia ar-
quitectónica, escuro recordo histórico, infinidade de len-
das negras e unha localización xeográfica privilexiada.
Sen dúbida é a casa que concentra mais misterios so-
brenaturais da toda a Baixa Limia, e hai quen afirma que
de toda Galicia.
Pantasmas
A pantasma desprázase pola casa nas noites de lúa
chea, e representa un frade de hábitos brancos coa cara
escondida na sombra da carapucha, ao que acompañan
POR: XOSÉ LAMELA BAUTISTA
en silencio dúas enigmáticas damas. A forma e presen-
za deste conxunto espectral, aparenta obedecer ás leis
da perspectiva, parece sólido e produce ruído sincroni-
zado co movemento dos seus pasos, e pódese conside-
rar que é real, se non fose porque atravesa as paredes
ou portas que se abren e se pechan misteriosamente,
mentres as portas “reais” permanecen pechadas; polo
menos, así é como o viu o Tío Roque, un antigo garda
portugués que se refuxiou na casa a principios de sé-
culo pasado, fuxido da xustiza portuguesa polas súas
implicacións no contrabando. A morte de Roque nunha
corredoira, de Ludeiros a Compostela, fuxindo desta
casa a altas horas da noite, contribuíu a aumentar o pa-
vor ás terroríficas aparicións.
O espectro do frade foi visto dúas veces polo carpinteiro
señor Flores cando regresaba ao atardecer de traballar
de Aceredo; nunha, o fantasma paseaba polo patio, e
43

Perspectiva actual da casa
a outra, polo balcón que dá ao río Limia. Na Festa por-
tuguesa de santa Madalena, escoitei dunha muller xa
maior, contar a experiencia duns mendigos portugueses
que pasaron unha noite ao abeiro da casa, e que fuxiron
espavorecidos ao aparecer misteriosamente pola casa
varios frades, aterradoramente revoltosos, sobre todo
un con xiba ao que denominaron “marrequiño”.
A teor destas aparicións e tamén pola magnífica Capela
pegada a ela, a tradición asígnalle unha orixe clerical á
casa, aínda que as opinións repártense entre un antigo
Cenobio, unha casa da Inquisición e como casa Reitoral.
Lendas
Ás veces, o descoñecemento das cousas tende a
desatar a imaxinación, de aí que xurdisen infinidade
de historias e lendas negras en torno á casa. A máis
escoitada é unha que relaciona as aparicións con
antigas violencias: di que vivía nesta residencia un
cura chamado Roiz, párroco de Manín, que contrataba
xente de lugares afastados de Portugual para os
traballos do campo. Cada tempada, ao rematar a faena,
mataba os xornaleiros e enterrábaos no patio para non
satisfacerlles os salarios debidos.
De todos estes aspectos misteriosos ocupouse o Cuar-
to Milenio, da TV-4 no ano 2010, dando lugar a un coñe-
cido episodio titulado “La Capilla del Monje jorobado”
Explicación segundo a Investigación
Con estes datos de partida, creceu a inquietude por de-
clarar a casa de Escusalla de Interés Histórico; iniciouse
con este fin unha investigación de campo, que resultou
inicialmente infrutuosa, a teor da afianzada e inamovible
44
crenza nunha orixe misteriosa e á falta de evidencia do-
cumental entre os seus actuais propietarios.
Pouco a pouco, entre a escuridade histórica da casa,
comezaron a enxergarse átomos de luz clarificadora,
resultantes de cruzar os datos que fomos obtendo do
Arquivo Provincial de Ourense e do Arquivo Diocesano.
Esta casa era, segundo todas as informacións, unha
Capelanía que fundou o seu propietario, o párroco
de Manín D. Joseph Martínez y Parga, o mesmo do
nome que figura no lintel da porta de entrada á Capela:
Sacelum D. Joseph.
A trazabilidade do conxunto de informacións solicita-
das pode condensarse nas dúas fontes que citamos a
continuación:
Lemos o seguinte no Libro de Visitas Pastorais de 10-9-1831
de Manín: A Capelania colativa, titulada de San José, foi
fundado na Ermida deste título, sita no lugar da Escu-
salla, por D. José Martínez e Parga, Abade que foi desta
parroquia, co gravame dunha Misa cantada anualmente
na mesma Ermida, outra coa súa Vixilia no día do ani-
versario do Illmo. Señor D. Fr. Juan Muñoz de la Cueva,
Obispo que foi desta Diocese, e outra tamén con Vixilia no
aniversario do fundador.
Esta información complétase co Catastro de Enseada
(Real de Eclesiásticos), que afirma que a devandita Ca-
pelanía a posuía en 1.753 o Clérigo D. Juan Antonio Mar-
tínez, Tenente e Cura, cuxos bens consistían, en dúas
casas, sete terreos, 2 bois, 1 vaca, 30 xovencos e 12
colmeas.
Se volvemos ao Libro de Visitas, podemos encontrar
mais datos: Posuía a Capelanía no ano de mil setecentos
oitenta e sete D. Pedro Fiollega Abade de Cabreloáis,
e dende o falecemento deste non hai noticia doutro
Capelán, nin menos aparece noticia do orixinal desta
fundación; máis posúe os bens desta Capelanía ou
adminístraos Manuel José Araujo, Portugués de Nación,
e habita as casas; cumpre con algunhas cargas e
deberá facer constar con cales cumpriu, e cales deixase
de cumprir…
Quedan desvelados neste traballo, por primeira vez,
moitos dos misterios que acompañaron esta casa
durante séculos, pero, aínda así, non nos atrevemos a
negar que o fantasma dun frade e as dúas damas que
lle acompañan continúa paseando misteriosamente
polo patio nas escuras noites deste inverno. Os que
coñecemos a casa sabemos que é así, por iso seguimos
traballando na investigación e dispoñemos de unha
ampla información dos seus herdeiros que realmente
ven a confirmar o dito.
Hoxe, proseguindo na investigación, temos coñecemento
de tódolos Capeláns e persoas que habitaran a casa ata
a Desamortización de Mendizabal, en que a Escusalla
e tódolos bens da Capelanía pasaran a ser propiedade
dun canteiro de Padrón e seus descendentes; e no ano
2009, o Parque do Xurés, preocupouse en adquirir a
maior parte da súa propiedade para a posta en valor
con fins culturais e museísticos, pero os cambios de
color político na Xunta desbarataran o proxecto…Unha
incomprensible simpleza mais da política.
FRASEOLOXÍA NACIONAL POPULAR
POR: XOSÉ MANUEL FERNÁNDEZ MONTES

E
ncantado de facer unha nova achega de fraseoloxía
galega con aforismos que igual coñecedes pero
que, por desgraza, non son de uso común no noso
día a día.
Recoñezo que son un namorado da sabedoría popular
galega e non deixo de sorprenderme con expresións que
atopo documentadas en artigos e/ou libros ou que lle
escoito á xente na rúa. Temos unha riqueza inmensa
que debemos valorar e coidar, e que mellor xeito de
coidala que documentar e facer uso dela na medida das
nosas posibilidades, verdade?
Así, pois, dende esta humilde sección aproveito para
lembrar e/ou dar a coñecer algunhas frases enxebres
e cheas de retranca que aparecen de cando en vez nas
conversas entre galegos/as.

Imos morrer todos!

Frase empregada para quitarlle ferro a situacións tensas
provocadas polas présas.
Hai xente que vive con apresuramento e incluso
precipitación, xente que quere todo para “xa!” como
se non existira un mañá. A esas persoas hai que
pararlle os pés dalgún xeito e esta frase resulta moi
recomendable. Por moito que nos pese deixar cousas
pendentes temos que aceptar que estamos de paso
por este mundo, que todo se acabará algún día e que
todos iremos para o alén.
A obsesión por facer algo o antes posible e as urxencias
innecesarias non nos levan a ningún lado, é máis, fannos
infelices a nós e aos que nos arrodean. Como di un
fulano da Pobra do Caramiñal, que foi mariñeiro moitos
anos e viu moito mundo do noso señor, “teiquinisi!”
(“take it easy” pronunciado á galega).
Así, pois, tranquilidade e bos alimentos. E que vos quede
clara unha cousa, “o último traxe non leva petos”...

Onde non chega manda recado

Esta frase aplícase a aquelas persoas que non saben
gardar un segredo.
Seguro que todos coñecemos a alguén que se dedica
a espallar indiscriminadamente todo canto sabe
importándolle pouco ou nada se a información é
reservada. Ese tipo de persoa ten unha inquietude
xenética que lle impide oír e calar. Non pode descubrir
algo alleo á súa vida e mantelo gardado en segredo, se o
fixese rebentaría. Daquela, o corpo pídelle desprenderse
desa información que afecta á esfera persoal dos
demais e facela correr todo canto poda. Canta máis
xente saiba da nova, mellor.
E velaquí a retranca da frase, dáse a entender que o vicio
do murmurador é tal que se non pode facer chegar a
información alí onde quere polos seus propios medios.

45
 O GAITEIRO LABREGO
XOSÉ DE GREGORIO OU XOSÉ DA LAGÚA
H
oxe quero facerlle un pequeno recoñecemento a un
Gaiteiro que sempre tivo amor por ese instrumento
galego tan feiticeiro: a Gaita. O Gaiteiro Xosé
Rodríguez Santalla coñecido como Xosé de Gregorio,
e tamén por Xosé da Lagúa, naceu precisamente nesa
localidade a Lagúa, do Concello de San Antolín de Ibias,
na parroquia de Santa Comba dos Coutos (Asturias).
O Gaiteiro Xosé de Gregorio, foi homenaxeado o dia
18 de Agosto do 2012 na III festa da Gaita en Quintá
de Cancelada-Becerreá, Lugo. Compartiu escenario
con Carlos Núñez, tamén participou no centenario do
gaiteiro de Soutelo de Montes, e no centenario do diario
O Progreso de Lugo.
Xosé de Gregorio así era coñecido na contorna tanto pola
parte de Asturias como pola parte de Galicia, e coma
alcume o Gaiteiro da Lagúa. Era un home sóbreo, de
pouca conversa ata que collía confianza, foi un gaiteiro
auto-didacta, aprendendo dos grandes gaiteiro. Sempre
tiña algo agochado, no seu faiado da memoria, unha
morea de cantigas e repertorio cheo de engado. A magoa
miña foi non ter feito este pequeno escrito cando el o
podía ler, pero poden lelo as súas irmans Inés e Carme.
Eu mantiven unha pequena conversa con el, díxome que a
ilusión mais grande, para el, fora compartir escenario con
Carlos Núñez, un dos grandes da Gaita xunto con outros.
Preguntándolle se fora a aprender con algún mestre da
Gaita, ou con outros, ou nalgún centro. Contoume que
sabía moitas cantigas, que llas ensinaran os maiores e
tamén a súa nai, cantos de tabernas e polavilas, que se
cantaban na contorna dos coutos, na Lagúa non todo
é Asturiano, nin todo é Galego, alí comparten cantares,
música, labouras do agro e a fala.
46
POR: ARMANDO FERNÁNDEZ LÓPEZ
Editouse un CD que pre-
senta unha escola do
repertorio de José da
Lagúa, representante
da arte gaiteira da zona
fronteiriza entre Gali-
cia e Asturias. Inclúe
unha pista de video e
un completo texto de
introducción feito por
Juanjo Fernández.
Preguntándolle por al-
gunha anécdota, dixome que algunha vez cando viña de
tocar dalgunha aldea, só, de noite, as escuras, sen lúa,
que se tiña atopado cos lobos pola serra por onde el pa-
saba, el facíalles fuxir co son da súa gaita, como se dí na
contorna da Lagúa, escorrentábaos co son da Gaita. En
Xosé de Gregorio xuntábanse os Aires da serra de Res-
telo, e de Os Ancares, e a serra de Antolín. Non era nada
extrano escoitar a este Gaiteiro Labrego, mentres o vento
acaía, erguéndose a súa melodía gaiteira que ben podía
ser unha xota Asturiana, unha Muiñeira galega, ou unha
foliada ou un pasa-rúas. Xosé de Gregorio foi un gaiteiro
moi aprezado en toda a contorna, contoume que lle gus-
taba ensaiar mirando dende a súa casa a carón do rio
Navia. Pero el sempre tivo a teima de marchar a Arxenti-
na xunto o seu Irmán Manuel, pero por non deixar a seus
pais e as súas irmáns Carmen e Inés, seguíu traballando
coma labrego e Gaiteiro, na súa Lagúa natal onde desen-
rolou a súa vida.
Dende neno xa lle gustaba tocar a gaita, coma todos os
nenos do agro tamén axudaban coas labouras do gando.
Cando andaba nos prados facía gaitas coa pel dos
castiñeiros, ou con pallas de centeo, e de ahí a paixón
por aprender a tocar a Gaita, aínda que nas datas que el
comezou non era nada doado, pero de tódolos xeitos a
súa Gaita soaba pola serra da Legua e o val de Mosteiro.
Dicía Xosé de Gregrio, que a gaita é un instrumento moi
completo, que tanto vale para acompañar instrumentos
de corda coma de vento, coma o acordeón. Xosé de
Gregorio, sen el sábelo, deulle pulo a ese instrumento que
tan ben nos define aos Galegos e Asturianos: a Gaita.
Non hai amores máis firmes
Que os do Gaiteiro e a Gaita
Eu sopro e ela toca,
Nin a engano nin me engana
Ela toca si eu punteo,
Eu sopro si ela desmaia.
SEMPRE CON MONTEVIDEO
NO MEU CORAZÓN
POR: MANUEL SUÁREZ SUÁREZ

A
s pegadas de Galicia na nobre e xenerosa hombro un fungeiro. É o primeiro que fai referencia a
República Oriental do Uruguai poden seguirse gaita e tamén aos galegos coma sinónimo de godos
desde o ano 1527 ata agora mesmo. Estou a (españois). Os dous secretarios que tivo o heroe
falar de case cinco séculos nos que os fillos do paraíso nacional don Xosé Artigas son Miguel Barreiro (ata
atlántico enchen de solidariedade os vieiros dunha 1815) e Xosé Monterroso (1815-1820), ámbolos dous
afastada terra do sur americano. Vou facer un breve eran descendentes de familias cambadesas.
resumo de fitos iniciais nos que Galicia deixa o seu
O “Cabo de Hornos” ancorou no porto de Montevideo
selo de identidade. O primeiro é falar do mariño Diego
o 27 de novembro de 1958. O meu pai estaba no
García quen nunha carta de 1527 nomea aos nativos
peirao abaneando os brazos e as mans. Hai 61 anos
coma “charruases”. O tal Diego chámalle “charrúas”
pero recordo que sentín moito acougo cando o barco
xa que o seu aspecto faille lembrar as máscaras do
deixou de moverse despois dunha ateigada e longa
entroido de Allariz. En 1740 temos ao primeiro galego
singradura de mareos. A xente berraba os nomes dos
que casa en Montevideo, o mindoniense Alonso Puga
seus familiares e saudaba aos recén chegados. Lembro
Miranda, sarxento do Reximento de Cantabria. A
que baixei amodiño a escada e ben collido da man de
primeira botica da capital uruguaia foi aberta en 1740
miña nai. O sol quentaba bastante máis que na aldea.
por Gabriel Piedracueva Varela, nativo do concello de
Axiña o neno aldeán vai comezar a escola. Logo duns
Miño. O emigrante de Paramos (O Covelo) Francisco
anos de aprendizaxe e case sen decatarse aprobará o
Rodríguez Alonso é o dono dunha “pulpería” en Sarandí
ingreso emocional no espírito dos uruguaios. Agorason
del Yi (Durazno). En 1782 ergue unha capela na súa
artiguista, candombero, gardeliano, murguero e
propiedade que hoxe é monumento histórico nacional.
siareiro do Clube Atlético Peñarol.
Arredor do 1800 os irmáns Xosé e Luís Fernández
Bermella de Maside [Ourense] levan a Montevideo
dous cruceiros de pedra que encargaron a canteiros
da súa parroquia de Santa María de Amarante. Son os
monumentos máis antigos do Uruguai. Un deles está
no cemiterio Central e o outro na igrexa do Cordón. En
1811 ten lugar o chamado “Grito de Asencio” que marca
o comezo do proceso independentista. O promotor do
levantamento foi o alférez Ramón Fernández Ximénez,
fillo de Dionisio F. que era de Arcade no concello de
Soutomaior. O primeiro poeta que lle canta a patria
uruguaia foi Bartolomé Hidalgo que se considera o
fundador da lírica gauchesca no Río da Prata. É moi
curioso que nos seus famosos “cielitos” de 1811-1815
use a nosa lingua nun verso ao escribir: echando al Marina Mercante Española “Cabo de Hornos”

47

Todo en Montevideo era novidoso. Os novos nomes
fóronse gravando por enriba de outros anteriores que
axiña se esqueceron. A primeira esquina estratéxica foi
a de Propios e Burgues. Só había que recordar dous nú-
meros de tres cifras segundo a viaxe no ómnibus fose
ao mar ou ao centro. O mar eran os areais de Buceo e
Malvín e o centro era onde traballaba o pai. Para bañarse
o número era “202” e para traballar o “158”. Nesta encru-
cillada as mantequillas de dulce de leche da panadería
“La Futurista” eran unha auténtica marabilla aínda que
non todo era doce senón que tamén estaba a mortadela.
Un pan porteño cunhas lonxas de friame de “Cativelli”
ou de “Ottonello” son o mellor refuerzo despois de tres
horas sen saír da morniña auga do Río da Prata. Os pais
preguntan se lembraba cando estivera en Laxe. A verda-
de era que case non recordaba. O neno emigrante roe
de présa para volver axiña cun neno que está a facer un
pozo fondo na area e necesita axuda. Pola noite descu-
brirá que o tomate ademais de comerse tamén vai ben
para arrefríar a pel queimada polo sol.
Era o primeiro domingo en Montevideo do neno
emigrante de cinco anos que viña da aldea vimiancesa
de Tines. Aínda non sabe o nome do país onde vai
vivir de agora en diante xa que só pasaron tres días
desque baixou do barco nun peirao onde agardaba o
pai cunha chea de apretas e bicos. As árbores enchían
as beirarúas do barrio de Aires Puros. Eran os paraísos
que protexían dun sol que quentaba moito máis que
na aldea. Os ollos non daban feito. Todo era novidoso.
Axiña os novos nomes fixeron esquecer aos que
quedaron no outro lado do mar.
Está na cama, son pouco máis das nove e media da
mañá, no cuarto do apartamento exterior que alugou
seu pai sobre a rúa Pantaléon Artigas case na esquina
con Ipiranga. Os pais están na cociña e vai correndo
pois escoitou o son dunhas gaitas. Senta na mesa e
bebe o leite con “Toddy” que sabe de marabilla. O pai
explica que aquela música que se escoita é dun progra-
ma chamado “Sempre en Galicia” que se fai en “Radio
Carve”. Os gaiteiros da radio soan igualiño que os que
viñeran no pasado setembro a tocar na festa da Her-
mida Vella.
O neno emigrante está inquedo pois despois de xantar
irán de visita a casa de Ramón de Castromil. Vai coñe-
cer a Mercediñas, a filla de Ramón e Mercedes, que leva
dous anos neste lado do mar. Os pais din que vai apren-
der moito con ela. A casa de Ramón está na rúa Santa
Ana que está moi perto e por tanto pódese ir camiñan-
do. Hai que pasar unha avenida chamada Propios. Hoxe
é un domingo especial, di o pai, porque se celebran as
eleccións presidenciais.
Antes de cruzar Propios pasa por diante un camión
ateigado de xente que berra e abanea bandeiras. Non
entende aquel barullo. O pai di que van votar pois es-
tamos nun país libre que escolle aos seus gobernantes
entre “blancos” ou “colorados”. Tamén comenta algo so-
bre que os curas, aquí, non mandan nada. Non escoita.
A súa preocupación está centrada en Mercediñas. Non
vaia ser que o vexa moi pequeno e non lle faga ningún
caso. Poida tamén que non lle entenda algunha das pa-
labras que se usan en Montevideo.

RINCÓN DE POESÍA

A XARRA DO MONTE
Se a tres pastoriños Ofrenda que faigo
a nai de Xesús, chea de lecer,
lles espiu a alma para que as ovellas
en forma de luz, teñan que pacer,
porque a min me deixa e asi o traballo
levar ista cruz. cumplir con placer.
A cruz do pecado A xarra do monte
a cruz do dolor, ten un bouqueliño,
a mañan con sono segredos de anceiros
e xa con suor, neste meu camiño,
quero ser pastora que oxe verteria
pastora do amor. a auga e o viño.
E con ista xarra Nieves Fernández Vidueira
de flores enchida,
levanto a mirada
e pido aflixida,
que poida deixar
a ofrenda cumprida.

48
OS XUDEUS DE CASTRO CADELAS,
OS IRMÁNS GUADALUPE
POR: MANOEL CARRETE RIVERA

D
ende Manuel de Murguía1 ata Benito Fernández
Alonso2-3 dáse fe da existencia dunha comunidade
xudía en Caldelas, representada polos máis ilustres
deles a través dos irmáns Antonio López Guadalupe e
Paulo de Santa Cruz, máis coñecidos como os irmáns
Guadalupe4.
Primeiramente deberiamos aclarar que Antonio López
de Guadalupe e Paulo de Santa Cruz son irmáns aínda
que aparezan con apelidos distintos, xa que Paulo ao
converterse ao cristianismo cambiou o seu apelido,
cousa habitual nos conversos. Os conversos eran
chamados “novos cristiáns” ou “marráns”, e moitos deles
cambiaban os seus apelidos xudeus por outros cristiáns
como foi o caso de Paulo que o cambiou polo de Santa
Cruz.
A historia destes irmáns pódese consultar no folio 404
do libro “Copia de linajes” no Arquivo da Real Chancelaría
de Valladolid, no L-29 dos marqueses de Leis (AHPOu) e
no expediente de fidalguía da familia López Guadalupe do
arquivo provincial de Ourense (Ref: 24271/04, concello de
Ourense).
Carlos V outorga dende Bolonia o día 24 de febreiro de
1530 unha carta-privilexio concedéndolles a nobreza
a Antonio López de Guadalupe e a seu irmán Paulo de
Santa Cruz motivado polo “esplendor de virtudes y de Adriano VI
arte de medicina y en conocimiento de las cosas naturales
resplandeceis mucho y fuisteis Zirujano mayor del papa decreto polo cal non se podía bautizar ningunha persoa
Adriano VI5 de felice recordacione”. Do mesmo xeito, na que fora xudía, e ademais tiñan que saír do pais antes do
executoria de fidalguía lémbrase a Joan Guadalupe, 1 de xullo de 1493 sen levar consigo ouro nin prata.
protomédico dos Reis Católicos, ascendente dos irmáns.
O máis importante da historia dos Guadalupe é a
Don Vicente Risco no ano 1950 publica a Historia de los transcrición dos expedientes de fidalguía que relata parte
judios6 , onde relata a historia da comunidade xudía no da súa vida en referencia a Castro Caldelas, e que nos
mundo, e especifica a expulsión dos xudeus de España, achega o seu escudo heráldico que é o tema principal
que se formalizou o 31 de marzo de 1492 mediante un deste estudo.

1
Galicia. España sus monumentos y artes, su naturaleza e historia. Murguía, Manuel. Editorial de Daniel Cortezo y Cª.
Barcelona. 1888.
2
Los judíos en Orense (siglos XV al XVII). Fernández Alonso, Benito. 1904.
3
Don Vicente Risco tamén o anunciaba nun artigo titulado: “O Castro de Caldelas”, en La Vida Gallega (AnoXX, nº392 de
1928), a existencia xudea na figura dos irmáns Guadalupe.
4
Na revista Diversarum Rerum. Revista de los Archivos Catedralicios y Diocesano de Ourense y de los Amigos de la
Catedral de Ourense, contén un artigo da autoría de Mary Cruz Bangueses Cobelas na que enumeran a diferentes persoas
co apelido Guadalupe e que, a súa vez, teñen relevancia na medicina. Esta autora ve improbable que Antonio López
Guadalupe e o seu irmán Paulo de Santa Cruz sexan descendentes de Joan de Guadalupe, xa que identifica a este último
con outra esposa coa que tivo seis fillos, segundo un testamento RGS. Leg 149805,23. Pola nosa parte mantemos coma
certo o texto transcrito como preito de fidalguía, xa que é un documento oficial que fala directamente dos biografados.
5
Adriaan Floriszoon Boeyens foi elixido por Maximiliano de Austria como mestre de Carlos de Gante, futuro Carlos I de
España. Unha vez este último é coroado o mestre inicia un ascenso profesional converténdose en bispo de Tortosa (1516),
inquisidor Xeral da Coroa de Aragón e despois da de Castela, rexente de España e o 9 de xaneiro de 1522 é nomeado
Papa. Faleceu en Roma o 14 de setembro de 1523.

49

O seu expediente iniciase así:
“Informaciones de la nobleça Descendencia/ y legitimidad de
Antonio López de guada/ lupe vecino de la ciudad de Orense
y de sus/ hermanos, y de la comprobación y autoriçacion/
del privilegio de caballería y de añadimento/ de Armas que
el Emperador Carlos quin/ to Rey de España, concedio al
Doctor An/ tonio López de guadalupe y a sus hermanos/
parientes y descen/ dientes.” 7
YO DIEGO DE URBIna8/ Rey de armas del rey don Philippe
nuestro señor segundo deste nombre q/ certifico y hago
entera fe y crédito como en los libros y copia de linages que
yo ten/ go destos reynos parece y esta escrito en ellos a
folas quatro cientas y cuatro un privile/ gio que el emperador
nuestro señor Carlos quinto concedio al Licenciado An/ tonio
Lopez de Guadalupe y a Paulo desantacruz su hermano, en
que por el/ demás de su nobleza hace cavalleros a ellos
y á sus descendientes, su data/ en Bolonia año de mil y
quinientos y treinta á veinte y cuatro días del mes/ de febrero,
según que mas largo consta de dicho privilegio á que me
refiero y/ aora por parte de Antonio de Novoa vecino dela
ciudad de sevilla y natural/ de la ciudad de Orense me fue
pedido y requerido que a su derecho convenia Le/ diesse una
certificacion de las armas de Guadalupe segun y como esta
en el dicho/
privilegio firmada y sellada en manera que haga fe, por
quanto el es hijo legi/ timo del dicho licenciado Antonio
Lopez de Guadalupe y assi le pertenecen/ las dichas armas.
Q yo el dicho Diego de urbina hose sacar y saque las dichas/
armas del dicho privilegio, queson escudo partido enpalo a la
mano dere/ cha en campo de oro un leon negro rampante y
en la otra mitad en campo azul/tres coronas de oro puestas
en palo y encima del escudo un yelmo de guerra a/ bierta la
vista y encima del dicho yelmo medio león negro rampante
las ma/ nos acia arriba y la boca abierta con su follaje de
las mismas colores y para/ que dello conste, del dicho
pedimiento de Antonio de Noboa hize la presente/ carta y
certificacion firmada de mi nombre y sellada de mi sello en
la villa de/ Madrid a Once de Noviembre de mil y quinientos y
noventa y dos años./
(rúbrica) Diego de Urbino Reydinum
“yo Francisco de buica escribano del rey nuestro señor desta
villa de Madrid doy fe y testimonio de verdad que Diego/
deurbina de quien va firmada la certificacion de arriba es rey
de armas del Rey nuestro señor y como tal usa y / exerce el
dicho oficio y a las fees y certificaciones que da semejantes
desta se les ha dado y da entera fe/ y ese dito enjuicio y fuera
del y la forma donde dize Diego deurbina rey de armas es
suya y la que/ suele y acostumbra hazer porque he visto
escribir y firmar muchas veces y para que dello/ conste de
la presente firmada de mi nombre y signada de mi signo en
Madrid a once de Noviembre/ de mil y quinientos y noventa
y dos años”.
Resumindo, podemos ver a xenealoxía dos Guadalupe
se partimos de Joan de Guadalupe de Castro Caldelas,
protomédico dos Reis Católicos, casado con María
de Almeida, coa que ten como fillos a Antonio López
de Guadalupe e Paulo de Santa Cruz, tamén nados en
Caldelas.
Ferro Couselo afirmaba que Antonio López Guadalupe9-10
non tivo fillos, cousa que lle rebate D. José Santiago
Crespo11 afirmando que a executoria dos Guadalupe
que estaba na casa de Leis podía confirmarse que si
que os tivera. Relendo a transcrición que achegamos
anteriormente, podemos ver que Antonio López
Guadalupe, Juan Díez Martínez, Fernando Díez de
Guadalupe e Francisco Diez (Abad de Marrubio) son
fillos de Pedro Díez e Isabel Alonso, que á súa vez son
netos de Fernando López Guadalupe irmán de Antonio
López Guadalupe e Paulo Santa Cruz, sendo á súa vez
bisnetos de Joan de Guadalupe; e polo tanto, tiña razón
Ferro Couselo.

6
Historia de los judíos. V. Editorial Surco. Barcelona. 1955
7
Executoria de Fidalguía da familia López Guadalupe (1587- 1592). AHPOu. Concello de Ourense 24271/04
8
Diego de Urbina, autor e ilustrador do expediente de nobreza de Antonio Guadalupe. Foi bautizado o 26 de febreiro
de 1516 na parroquia de San Ginés (Madrid), fillo do tamén pintor Pedro de Ampuero e irmán xemelgo do dourador
Francisco de Ampuero. Foi autor de obras para a Catedral de Burgo de Osma, sedas para o convento de Santa Cruz de
Segovia ou pinturas para o Escorial así como expedientes de nobreza. Lope de Vega (que era o seu xenro) definiuno así:
O generoso Urbina, si vivieras/
a retratar el Parnaso fueras,/
¿Qué lienço tan hermoso, yde tan raras/
Figuras,que dexaras/
Al Sol del mundo, al inmortal Filipe!
O expediente do López Guadalupe faise en 1592 e será dous anos máis tarde que se ten datos de que morreu en
Burgos.
9
“Cosas y linajes del Viejo Ourense”: Ferro Couselo. Pequeno artigo solto no fondo da Biblioteca de Xosé González
Paz que posúe a Deputación de Ourense.
10
Orensanos ilustres: Fernández Alonso, Benito. Ourense, 1916.
11
Blasones y linajes de Galicia. Tomo II: José Santiago Crespo.

50
CAMIÑO ANDADO
POLA RIBEIRA DE VICENTE RISCO
POR: HENRIQUE FERNÁNDEZ-MON SÁNCHEZ

Casa de Vicente Risco

C
hove miúdo, babuxa prosneiramente. Dende a gardábame as herbas meiciñais todos os anos; e tamén
Ponte da Voga, pola man esquerda, collo o ca- sempre tiña un licor café como poucos na Ribeira Cal-
miño cara a Celeirón -así chamada a ribeira do río delá. Temos falado de todo con Marisa: das herbas, do
Edo ó seu paso por O Couto e Abeleda-. Celeirón, onde tabaco, do viño, da vida na ribeira…, e tamén do Risco. Tal
se atopa a adega, e mesmo a que fora morada de esta- era a relación de seu pai Manolo con D. Vicente que todo
día estival de Vicente Risco. o mundo lle chamaba O Risco ao Manolo, a quen tamén
coñecín de pasada.
Camiño en soidade na compaña pracenteira do ruxir, do
batanar das augas suavemente contra os cons, lenemen- Risco baixaba da súa residencia de Castro Caldelas a
te, acariñando as beiras coa suavidade dun bico de mil Celeirón maormente no tempo da vendima. En Celeirón
bagos de uvas escorregando mosto e licores das deida- escribía, meditaba, paseaba e facía xantares e merendas
des dos tempos polas meixelas da aba que penduran coas súas amizades, mantendo longas e discutidas con-
dende a montaña até o río. É unha tardiña enmeigada, versas tocando todos os paus da baralla....
das de deixar que os pensamentos se ceiben libremente,
sen vincallos. O solpor vai cubrindo o leito dos viñedos
coas follas outonais rebulindo sen destino fixo, ao tempo
que a sombra sobe mainamente polos pataos ou socal-
cos para esconderse, mergullándose detrás da aldea de
Alais, parroquia, dito sexa de paso, de ascendencia de
ilustres galeg@s como o Cardeal Quiroga Palacios dis-
que, e outr@s máis…
Dime o Luís do Pombar, de Abeleda, que el tiña andado
a xornal para O Risco, e que D. Vicente era home xene-
roso e amábel cos xornaleiros. Xornaleiros que estaban
a cargo e baixo o mando do Manolo, pai de Marisa da
Tenda -Estanco de Abeleda- e que hoxe persiste a saga
con Celita (filla de Marisa) e Juan o seu home, xunto cun
cativo san e rebulideiro. Marisa, a quen un servidor tratou
e desfrutou da súa nobre amizade con longas paroladas
entre grolo e grolo de viño ou licor café. Ela, A Marisa,

51
 cedor da Galiza) e o de As Irmandades da Fala que na
Asamblea de Lugo 1918 definen a Galiza como Nazón,
etcétera. Temos O Risco poeta vangardista que man-
tiña unha controvertida correspondencia epistolar con
Manoel Antonio. En fin, había, hai varios Riscos nun só;
inclusive o que se agochou no rexime franquista máis por
desesperación e desenganos que por medo como adoi-
tan dicir algúns.
Risco era, no senso creativo, vitalista, sublime e intuiti-
vo. O seu pensamento ía máis aló da militancia orgánica
e dogmática, malia que era disciplinado e rigoroso nas
súas pescudas. Só na custión relixiosa mantiña unha
firme convicción de que sen Fe un proxecto de Galiza
como pobo ou Nación non era viable. El vía no materialis-
mo marxista un nemigo, para o que era a conformación
de algo grande, algo que pensaba que só sobreviviría si
se convertía na Vangarda de Occidente máis alá dun
proxecto político efémero. Mais, dende ista perspectiva,
el non fechaba portas. Todo o contrario, foi mui crítico
co sistema caciquil abafante e asoballante, mesmo coa
auto- humillación de Galiza, mormente do mundo labre-
go e rural, ante a oligarquía e fidalguía centralista a altura
operantes. Laiábase da mansedume, e mesmo culpa-
ba aos propios labregos e fidalgos de non espertar dos
soños que os enganaban, someténdose e claudicando
ante a oligarquía dominante; e porén non reparar nos
consellos e propostas que o galeguismo incipiente e
anovado propuña. Penso que ise galeguismo hai que in-
serilo nun liberalismo emancipador marcado pola ilustra-
ción. Non hai máis que ler Os Camiños da Vida de Otero
Pedraio para decatármonos…
Para rematar, cabe recomendar, entre outros, o estudo
rigoroso e concienzudo de Justo G. Beramendi entorno
A Casa da Marisa
a Risco no que parte Das orixes á afirmación plena; até
Dime o Luís do Pombar que a primeira vez que vira as a Escisión-unidade-escisión.
sardiñas fora en Celeirón, na Casa do Risco. Estranábase
de ver que as asaban enteiras, con tripas e todo.
Risco, teño para min, foi e está a ser bastante mal tratado
pola intelectualidade da xeración da post-guerra; e tamén
pouco entendido, e menos investigado na actualidade e
case esquecido.
Dicía Castelao “cando Risco era alguén…” . Alguén que
foi Alguén, penso eu, non deixa de ser Alguén así de sú-
peto. Outra cousa é que as circunstancias, e Risco era
un persoeiro heterodoxo e extremadamente reflexivo, o
levaran a posicións fóra de, ou cando menos adiantado;
ao que no espazo da pre-guerra, guerra e post-guerra
ficaba a xente do común, e mesmo nunha encrucillada
final polarizada da que Risco fuxía.
Alguén, que foi grande teósofo, grande antropólogo,
grande investigador en todos os campos e eidos.
Alguén, que foi o maior teórico do Nacionalismo Gale-
go e que se enxergou, empapou e bebeu das máis altas
influencias intelectuais de Occidente a Oriente, non pode
de deixar de ser Alguén da noite para a mañá.
Temos, xa que logo, O Risco teósofo da Centuria, o pen-
sador, historiador e investigador poliédrico de NÓS que
conectaba co movimento cultural da Renasçensa portu-
guesa nada en 1912 no Porto con Teixeira de Pascoaes
coa súa Teoría do Saudosismo (grande amigo e coñe-

52
L’ORUXO DE GALÍCIA
Así se destilaba a Augardente na Galicia rural.
L’
oruxo de Galícia, també es coneix com “caña o au-
gardente”, paraula la qual és molt genèrica que pot
aplicar-se a aiguardents diferents de l’oruxo.
És una beguda espirituosa, realitzada per fermentació i
destil·lació d’oruets i sediments obtinguts de raïms collits
en l’àmbit geogràfic de Comunitat autònoma de Galícia.
La destil·lació de licors del raïm pomjo és a Galícia una
pràctica ancestral i íntimament lligada a la producció de
vi; el seu ús com a beguda, i com a remei, està plenament
integrat en la vida dels seus habitants.
Queimada Galega coa que se rematan os actos das festas
do barrio de L’Gabarra de Cornella feita pola ACG Rosalía
de Castro.
POR: BARTOLOMÉ JIMÉNEZ CAZORLA
Les dades dels segles XVI al XVIII situen la destil·lació en
l’apotecari privat o institucional, i és, en aquest moment,
quan la importació i també la fabricació d’alambins des-
tinats a grans apotecaris, concretament a l’Hospital Reial
de Santiago.
La Junta del Regne de Galícia va sol·licitar en 1739 la lliu-
re fabricació del brandi oruxo com a cosa positiva per al
desenvolupament de les regions vitivinícoles i per al sub-
ministrament a les ciutats de l’alcohol necessàries per a
usos mèdics.
Altres dades del segle XVIII consoliden la imatge que ofe-
reix aquest incipient artesà rural: presència d’alambins i
fotogrames en cellers a Sober, actualment la regió vitivi-
nícola Denominació d’Origen Ribera Sacra.
La Reial Societat Econòmica d’Amics del País a Santiago,
l’any 1838, es documenta l’ús d’esperits com a ingredients
de pastisseria comparables a l’alta cuina gallega.
Hi ha molts autors dels segles XVIII i XIX que recullen
l’activitat de la destil·lació de bagassives com una cosa
molt comuna a Galícia, tal com el professor José Casares
parla sobre el cultiu de la vinya a Galícia l’any 1843.
Aquest sector incipient assolirà la seva consolidació al
segle XIX, especialment en la segona meitat, a causa del
major consum.
És principalment una producció familiar i es basa en po-
maway, que dificultarà el seu desenvolupament com a
sector econòmic rellevant, ja que la matèria primera dis-
ponible és limitada.
Els catàlegs d’exposicions mostren la varietat de begu-
des espirituoses produïdes i consumides a Galícia:
· Exposició agrícola, industrial i artística a Santiago de
Compostela, l’any 1858
· Exposició Regional agrícola industrial i artística de
Galícia en 1875
· Exposició Nacional de vins l’any 1877
· Degustació d’aquest producte a l’Exposició Regional
de 1896
· Exposició Regional de Lugo l’any 1897
Hi ha una producció d’un cert volum, un mercat important
i unes comarques que semblen excel·lir per la qualitat de
la seva producció (Valdeorras, Ribeira Sacra i Ribeiro).
És per voltant de l’any 1909 quan els agricultors de les re-
gions vitivinícoles comencen a organitzar-se en sindicats
i associacions que reclamen el seu dret a produir brandi.
També hi ha diversos esperits d’oruxo de Galícia que han
estat qualificats, amb la menció d’excel·lent, en diferents
edicions de la famosa “Guia Peñín dels millors vins i des-
til·lats”, que de forma professional garanteix la qualitat
dels consumidors i que demostra la seva especificitat i
estreta vinculació amb un peculiar entorn geogràfic, his-
tòric, cultural i social.
53

Després d’una intensa lluita contra els interessos de les
grans empreses alcohòliques en altres zones d’Espanya,
en la dècada de 1920, els productors gallecs van aconse-
guir un règim jurídic i fiscal especial que permetia la des-
til·lació segons la forma tradicional i ajudat a preservar el
coneixement i els sabors dels productors històrics.
No era tant una exempció d’impostos com una forma
especial per complir amb les obligacions tributàries dels
fabricants d’alcohol.
Diversos factors convergeixen en el desenvolupament
d’aquesta indústria rural: un creixement de la demanda
d’aquest producte, tant per al consum humà com per a
l’expedient tècnic de la I.G. oruxo de Galicia/Augardente
de Galicia, l’octubre de l’any 2014.
Els gallecs van adquirir la reputació de la mà, sobretot,
d’innovacions tècniques que estaven millorant i homo-
geneïtzant els resultats dels processos (conservació de
54
l’oruxo, condicions de la caldera, protecció i embalatge
del producte...); però la producció, l’any 2014, amb ins-
tal·lacions estables d’origen familiar, basats en l’equip,
també es va incrementar, aplicant procediments i conei-
xements tradicionals.
La legislació contemporània va comportar la uniformitat
del règim especial dels esperits gallecs en el context es-
panyol i europeu, que va donar impuls a la modernització
del sector, capaç de mantenir l’essència de la seva tradi-
ció.
Aquests esforços van ser recompensats amb l’obtenció
de la denominació específica oruxo de Galícia en 1989,
que garantien als consumidors la qualitat i el respecte a
una tradició amb diversos segles d’història.
Així mateix, en aquest any es publica el Reglament (CEE)
1576/89, que inclou l’oruxo Gallego com a única destil·
lada de l’estat espanyol que té dret a denominació geo-
gràfica, en la mateixa categoria que el francès “Eau de
Vie-Marc”, l’italià “Grappa”, el portuguès “Licor Beiro” i el
“Tsipouro” grec.
La qualitat de l’oruxo de Galícia ha estat reconeguda amb
importants premis nacionals i internacionals. Així, alguns
d’aquests destil·lats han estat guardonats amb Medalles
d’Or al “Concurs Mundial de Brussel·les” i a la “Challange
International des vins et Spiriteux de Bordeus” i distingi-
des amb els premis atorgats per “l’Associació Espanyola
d’Escriptors de vi i Periodistes”
La Queimada és un dels molts rituals que tenen a veure
amb el foc, una tradició que es debat entre el pagà i el
misteriós, una poció màgica l’origen de la qual es perd
entre les ombres d’antigues nits plenes de meigues i en-
canteris, d’ànimes en tristesa i dels cossos portats pels
rituals mesiànics que se sentin en la foscor i el cercle al
voltant de la gerra de fang, busquen la purificació del cos
i la salvació de l’ànima, ja que remenar la barreja que va
espantar els mals esperits i atraure els bons.
El ritual de la Queimada és un dels pocs ritus que es man-
té fins als nostres dies, tenint lloc de forma natural en
innombrables trobades socials i celebracions que tenen
lloc a la Comunitat Gallega.
La Queimada tradicional té, més que possiblement, el
seu origen en les ancestrals cultures dels celtes, qui van
deixar el seu patrimoni cultural encarnat en abundants
petroglifs trobats a tota la comunitat gallega.
Els símbols en forma d’espiral són recurrents, figura amb
tres caps que dibuixa una espècie de creu. Hi ha hagut
moltes interpretacions que els historiadors han donat a
aquest símbol, però el més conegut és el que sosté que
Trisquel representa els tres elements fonamentals de la
vida de l’home: la terra, l’aigua i el foc.
El ritual de la Queimada, intrínsecament porta la fusió
d’aquests tres elements, en un ritual que no seria possi-
ble en absència d’aquest component màgic, heretat dels
avantpassats celtes i transmès a través dels temps.
La terra està simbolitzada per la tartera de fang, l’aigua
està representada per l’esperit que s’agita i es revesteix
de fusió amb la terra, mentre que el foc balla lliure entre
els elements que componen aquesta poció màgica que
dóna la llum, la calidesa al cos i les ànimes purificadores.
 ASOCIACIÓN CULTURAL GALEGA ROSALÍA DE CASTRO
Federico Soler, 71 · Cornellà (Barcelona) · Tel.: 93 375 11 03
e-mail: acgrosaliadecastro@gmail.es facebook.com/lua_nova

COA COLABORACIÓN:

Secretaría Xeral da Emigración

Secretaría Xeral de Politica Lingüística