Geerling, Harting - 2013 - Handleiding ABV 2014 UVA Algemene Basisvaardigheden PDF

HANDLEIDING
WETENSCHAPPELIJKE VERSLAGLEGGING
2015-2016
BACHELORS:
BIOLOGIE
BIO-MEDISCHE WETENSCHAPPEN
PSYCHOBIOLOGIE
ACADEMISCHE VAARDIGHEDEN
1
2
CONTACTINFORMATIE DOCENT EERSTE SEMESTER
Naam docent: ________________________________________________________________

E-mail: _______________________________________________________________________
Telefoonnummer: 020-525 ______________________________________
Kamer: Science Park, kamer ___________________________
Postvak: Science Park, kamer ______________________C2.161
CONTACTINFORMATIE DOCENT TWEEDE SEMESTER
Naam docent: ________________________________________________________________

E-mail: _______________________________________________________________________
Telefoonnummer: 020-525 ______________________________________
Kamer: Science Park, kamer ___________________________
Postvak: Science Park, kamer ______________________C2.161
© 2015, docententeam AV. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag op welke
wijze dan ook worden vermenigvuldigd, openbaar gemaakt en/of doorgegeven, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de coördinator van het vak Academische
Vaardigheden (bachelors Biologie, Bio-medische wetenschappen en Psychobiologie, UvA).
Met dank aan VRT, Psychologie, UvA.
3
INHOUDSOPGAVE
___________________________________________________________________________
DEEL 1: ALGEMENE ACADEMISCHE VAARDIGHEDEN ..................................................... 9
HOOFDSTUK 1: DE ACADEMISCHE HOUDING ............................................................... 11
§1.1 Introductie ......................................................................................................................... 11

§1.2 Academische houding ..................................................................................................... 11
§1.3 Ontwerp wetenschappelijk experiment ........................................................................ 13
§1.4 Kritische beschouwing van wetenschappelijk onderzoek .......................................... 16
§1.5 Overzicht inhoudelijke en methodologische vragen ................................................... 19
§1.6 Feedback ........................................................................................................................... 20
§1.7 Reflectie .............................................................................................................................. 24
HOOFDSTUK 2: DE EMPIRISCHE CYCLUS .......................................................................... 27
§2.1 De empirische cyclus ........................................................................................................ 27

§2.2 Waarneming en onderzoeksvraag ................................................................................. 27
§2.3 Inductiefase en onderzoekshypothese........................................................................... 28
§2.4 Deductiefase en voorspellingen...................................................................................... 28
§2.5 Toetsingsfase en resultaten ............................................................................................. 29
§2.6 Evaluatiefase en nieuwe waarneming ........................................................................... 30
HOOFDSTUK 3: STRUCTUUR WETENSCHAPPELIJKE VERSLAGLEGGING ............ 31
§3.1 Verslaglegging en de empirische cyclus ....................................................................... 31

§3.2 Algemene opbouw ........................................................................................................... 31
§3.3 Zandloperstructuur .......................................................................................................... 33
§3.4 Inhoudelijke samenhang en niveauverschil ................................................................. 37
§3.5 Checklist inhoudelijke samenhang ................................................................................ 38
§3.6 Efficiënt lezen van wetenschappelijke publicaties ....................................................... 38
4
HOOFDSTUK 4: WETENSCHAPPELIJK SCHRIJVEN ALGEMEEN................................. 41
§4.1 Opzet en alinea’s ............................................................................................................... 41

§4.2 Informatiedichtheid.......................................................................................................... 41
§4.3 Schrijfstijl en taalgebruik ................................................................................................. 42
§4.4 Tekstuele samenhang ....................................................................................................... 45
§4.5 Spelling ............................................................................................................................... 46
§4.6 Afkortingen ....................................................................................................................... 46
§4.7 Namen van organismen................................................................................................... 47
§4.8 Getallen .............................................................................................................................. 47
§4.9 Checklist wetenschappelijke tekst .................................................................................. 48
HOOFDSTUK 5: REFEREREN EN LITERATUURLIJST ....................................................... 49
§5.1 Parafraseren ....................................................................................................................... 49

§5.2 Plaats verwijzing naar publicaties .................................................................................. 49
§5.3 Verwijzingen naar publicaties ........................................................................................ 50
§5.4 Literatuurlijst ..................................................................................................................... 53
§5.5 Elementen van de literatuurlijst ..................................................................................... 53
§5.6 Soorten bronnen ................................................................................................................ 54
§5.7 Volgorde elementen ......................................................................................................... 56
§5.8 Scheiden van elementen .................................................................................................. 57
§5.9 Checklist referenties en literatuurlijst ............................................................................ 58
HOOFDSTUK 6: WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR ZOEKEN ................................. 59
§6.1 Algemeen ........................................................................................................................... 59

§6.2 Van onderzoeksvraag naar wetenschappelijke literatuur ......................................... 60
§6.3 Toegang databases binnen het UvA-netwerk .............................................................. 61
§6.4 PubMed .............................................................................................................................. 61
§6.5 Web of Science................................................................................................................... 67
§6.6 Google Scholar .................................................................................................................. 71
§6.7 Lijst van databases en zoekmachines............................................................................. 73
5
DEEL 2: EINDOPDRACHTEN ACADEMISCHE VAARDIGHEDEN .................................. 75
HOOFDSTUK 7: DE ONDERZOEKSBESCHRIJVING ......................................................... 77
§7.1 Algemeen ........................................................................................................................... 77

§7.2 Empirische cyclus in wetenschappelijke teksten ......................................................... 77
§7.3 Titel ..................................................................................................................................... 78
§7.4 Inleiding ............................................................................................................................. 78
§7.5 Materiaal en Methode ...................................................................................................... 80
§7.6 Resultaten .......................................................................................................................... 82
§7.7 Discussie ............................................................................................................................ 83
§7.8 Checklist onderzoeksbeschrijving .................................................................................. 85
HOOFDSTUK 8: HET LITERATUURVERSLAG .................................................................... 87
§8.1 Algemeen ........................................................................................................................... 87

§8.2 Titel ..................................................................................................................................... 88
§8.3 Inleiding ............................................................................................................................. 89
§8.4 Het middendeel: de paragrafen ...................................................................................... 91
§8.5 Discussie ............................................................................................................................ 97
§8.6 Samenhang van het literatuurverslag .......................................................................... 100
§8.7 De opzet van het literatuurverslag ............................................................................... 102
§8.8 Checklist literatuurverslag ............................................................................................ 106
HOOFDSTUK 9: HET ONDERZOEKSVERSLAG................................................................ 107
§9.1 Algemeen ......................................................................................................................... 107

§9.2 Inleiding ........................................................................................................................... 108
§9.3 Materiaal en Methode .................................................................................................... 111
§9.4 Resultaten ........................................................................................................................ 114
§9.5 Discussie .......................................................................................................................... 119
§9.6 Checklist onderzoeksverslag ........................................................................................ 123
6
HOOFDSTUK 10: HET ONDERZOEKSVOORSTEL ........................................................... 125
§10.1 Algemeen ......................................................................................................................... 125

§10.2 Titel ................................................................................................................................... 125
§10.3 Abstract ............................................................................................................................ 125
§10.4 Projectbeschrijving ......................................................................................................... 127
§10.5 Relevantie en Innovatie ................................................................................................. 129
§10.6 Projectplanning ............................................................................................................... 131
§10.7 Samenhang van het onderzoeksvoorstel..................................................................... 132
§10.8 Checklist onderzoeksvoorstel ....................................................................................... 133
HOOFDSTUK 11: DE WETENSCHAPPELIJKE PRESENTATIE ....................................... 135
§11.1 Algemeen ......................................................................................................................... 135

§11.2 De vormgeving van een wetenschappelijke presentatie ........................................... 136
§11.3 De opbouw van een wetenschappelijke presentatie .................................................. 138
§11.4 Presentatietechnieken en kernwoorden ...................................................................... 145
§11.5 Vragen stellen en beantwoorden .................................................................................. 148
§11.6 Checklist eindpresentatie .............................................................................................. 150
BIJLAGE 1: VOORBEELD VERKLARING KENNISNEMING ‘REGELING FRAUDE

EN PLAGIAAT UVA’ ..................................................................................................................... 152
LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 154
INDEX ............................................................................................................................................... 156
7
8
DEEL 1:
ALGEMENE
ACADEMISCHE
VAARDIGHEDEN
9
HOOFDSTUK 1: DE ACADEMISCHE HOUDING
Dit hoofdstuk geeft je inzicht in wat een academische houding is en welke tools je als
student en wetenschapper tot je beschikking hebt om die houding te ontwikkelen: kennis
over het opzetten van experimenten, kritische vragen stellen, feedback krijgen en geven en
reflecteren op je eigen functioneren.
§1.1 Introductie
Als kersverse student aan een universiteit ben je een academicus in de dop. Ook ben je vanaf
nu onderdeel van de academische gemeenschap, een wereldwijde ‘fabriek’ met een heel
bijzonder eindproduct: kennis.
a·ca·de·mi·cus de; m,v -mici ‘iemand die aan de universiteit heeft gestudeerd’
Van Dale Woordenboek der Nederlandse Taal
Veel studenten denken dat ze op de universiteit vooral veel kennis gaan opdoen. Kennis
van, in jouw geval, de (psycho)biologie of bio-medische wetenschappen. Dat is op zich
correct, in de bachelor- en masterfase worden studenten opgeleid tot vakwetenschappers
met een grote kennis van zaken, die op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen in
het vakgebied. Maar dat is niet het enige. Zeker zo noodzakelijk is het ontwikkelen van een
academische houding. De academische houding is een fundamenteel onderdeel van het
onderwijs aan een universiteit en gedurende je hele opleiding wordt hier aandacht aan
besteed. Als je in de krant de vacaturepagina’s bekijkt zie je zelfs regelmatig dat hier
specifiek om gevraagd wordt.
“Gezocht: academicus m/v”, of gevraagd: “academisch werk/denkniveau.”
In het vak Academische Vaardigheden (AV) ga je ontdekken wat de academische houding

behelst, en word je gestimuleerd om je eigen academische houding te ontwikkelen. Dit is een
professionele, academische werkhouding, die je in staat stelt om de kennis die je in andere
vakken opdoet kritisch te beschouwen, te analyseren en te evalueren. Bij AV denken we
samen na over vragen zoals “wat is kennis eigenlijk?”, “wanneer weten we iets zeker?” en
“wat zeggen onderzoeksresultaten geproduceerd in een laboratorium nu eigenlijk over ‘het
echte leven’?” Je zult ontdekken dat kritische vragen stellen en hierop antwoorden
formuleren de basis is van iedere wetenschappelijke onderneming. Door kritisch naar kennis
te kijken, de productie van die kennis en onze eigen bijdrage eraan wordt het eindproduct
van onze gezamenlijke inspanningen als wetenschappers immers van betere kwaliteit.
§1.2 Academische houding

De academische houding of wetenschappelijke attitude is een verzameling kenmerken van
een goede academicus of wetenschapper. Een goede wetenschapper is in de eerste plaats
nieuwsgierig en opmerkzaam, hij of zij wil graag weten hoe de dingen in elkaar zitten, is
onderzoekend en niet tevreden met oppervlakkige verklaringen. Een goede wetenschapper
is daarom ook kritisch. Dit betekent niet dat het iemand is die steeds kritiek heeft op
anderen, maar dat hij of zij voortdurend reflecteert op het wetenschappelijk product en zijn
11
of haar eigen bijdrage hieraan. Hiervoor heeft een goede wetenschapper zelfreflectie nodig,
en moet hij of zij feedback kunnen geven en ontvangen. Een goede wetenschapper kan
samenwerken met anderen en is zorgvuldig, gedisciplineerd en georganiseerd. Ten slotte, je
kan hem of haar herkennen aan iets opvallends: hij of zij stelt voortdurend vragen!
1.2.1 Hoofddoelen onderwijs

De drie hoofddoelen van academisch onderwijs zijn het opdoen van vakinhoudelijke kennis,
het leren op een wetenschappelijke manier kennis te delen - wetenschap is een ‘joint
venture’, niet iets wat je alleen doet - en het ontwikkelen van zelfkennis (zie Figuur 1). De
vakinhoudelijke kennis krijg je in de opleiding aangeboden in de andere vakken. Bij
Academische Vaardigheden leer je hoe je deze kennis kunt delen en kunt verbeteren.
Als wetenschapper denk je voortdurend na over de kwaliteit van je instrumentarium, of
dat nu je laboratorium betreft of een nog uit te werken onderzoeksvoorstel op papier. Wat
voor experiment je ook uitvoert of aan welke taak je ook werkt, één instrument zet je daarbij
altijd in: jezelf. Het is belangrijk dat je ook jezelf als instrument kunt evalueren, daarom is
zelfreflectie heel relevant voor een goede academicus. Hier besteden we binnen AV
eveneens aandacht aan.
In Figuur 1 is te zien dat de academische houding als een rode draad langs de
verschillende onderdelen van de opleiding loopt en deze overkoepelt. De academische
houding pas je toe op de drie hoofddoelen van academisch onderwijs, te weten kennis
vergaren, kennis delen en zelfkennis. In de onderste drie blokken staat hoe dit bij
Academische Vaardigheden wordt ingevuld. Zo krijg je de gelegenheid te groeien in het
wetenschappelijk denken en jezelf zo te ontwikkelen dat een academische houding je
tweede natuur wordt.
Figuur 1 De plaats van de academische houding in academisch onderwijs.
1.2.2 De vaardigheden van een academicus

Als wetenschapper heb je naast een goede academische houding en veel kennis van je
vakgebied ook een aantal academische vaardigheden nodig. Dit zijn praktische
vaardigheden zoals het schrijven van wetenschappelijke teksten en het presenteren van
onderzoeksresultaten. Wetenschappelijke communicatie moet voldoen aan allerlei regels en
afspraken, zodat wetenschappers elkaar begrijpen en ‘dezelfde taal’ spreken. Deze
12
Hoofdstuk 1: De academische houding
handleiding beschrijft die conventies en leert je ‘hoe het hoort’ in wetenschappelijke

communicatie. Door middel van opdrachten (die je thuis doet of tijdens de werkcolleges)
train je je praktische academische vaardigheden bij AV.
§1.3 Ontwerp wetenschappelijk experiment
1.3.1 Operationalisatie
Als kennis over een onderwerp nog niet bestaat en er vragen onbeantwoord blijven, kan
deze kennis door middel van experimenten aangevuld worden. De eerste stap daarbij is het
stellen van een vraag, waarna een experiment bedacht wordt om de vraag te beantwoorden.
Deze onderzoeksvraag is vaak geformuleerd op een vrij algemeen niveau, met termen die
niet direct meetbaar zijn. Deze termen worden ‘constructen’ genoemd. Constructen hebben
meestal geen eenheid en kunnen dus niet in een grafiek uitgezet worden op de assen.
Voorbeelden van wetenschappelijke constructen zijn ‘intelligentie’, ‘motivatie’,

‘aantrekkelijkheid’, ‘taxonomie’ of ‘evolutie’.
Bij het ontwerpen van een experiment (zie hoofdstuk 14 van Whitlock en Schluter (2009)),
ook wel ‘operationalisatie’ genoemd, wordt een experiment bedacht, waarbij een variabele
een maat is voor een construct. Eigenschappen van variabelen zijn dat ze meetbaar of
berekenbaar zijn, een waarde kunnen hebben, vaak een eenheid hebben en dat ze kunnen
worden uitgezet in een grafiek. Intelligentie kan bijvoorbeeld gemeten worden door IQ. Het
is belangrijk je te beseffen dat er verschillende variabelen zijn die een maat zijn voor
hetzelfde construct (abstract begrip, geen eenheid).
Het construct ‘herstel’ (van bijvoorbeeld een virusinfectie) kan bijvoorbeeld gemeten
worden door met een thermometer oraal, auraal of rectaal temperatuur te meten,
maar kan ook gemeten worden door een proefpersoon een gestandaardiseerde
vragenlijst te laten invullen over zijn welbevinden. Al deze afhankelijke variabelen
zijn maten voor hetzelfde construct, namelijk ‘herstel’.
Bij het nadenken over onderzoek is het belangrijk om het onderscheid tussen constructen en
variabelen te herkennen en om in gedachten tussen deze twee niveaus te kunnen schakelen.
Omdat dit vaak lastiger is dan het op het eerste gezicht lijkt, kunnen de volgende twee
vragen je hierbij helpen (zie Figuur 2): Om van construct naar variabele te gaan, stel je de
vraag “Met welke variabele wordt dit gemeten?” Om van variabele naar construct te gaan,
stel je de vraag “Waar is dit een maat voor?”.
13
Figuur 2 Verband tussen onderzoeksvraagniveau en experimentniveau.
Bij het ontwerpen van een experiment, ook wel experimental design genoemd, zijn er twee
zaken waar steeds rekening mee moet worden gehouden. Ten eerste moet de uitkomst van
het experiment een antwoord geven op de onderzoeksvraag. Dit wordt validiteit genoemd.
Ten tweede moet de meting betrouwbaar genoeg zijn om uitspraken te kunnen doen over de
hypothese. In deze paragraaf worden de begrippen validiteit en betrouwbaarheid
behandeld. Deze kennis heb je nodig bij het ontwerpen van eigen experimenten, maar ook
bij het kritisch lezen van artikelen.
1.3.2 Validiteit (Engels: validity)

Validiteit is een concept dat oorspronkelijk afkomstig is uit de sociale wetenschappen en
betrekking heeft op de geldigheid van een test of methode. Dit begrip is afgeleid van het
Latijnse validus, wat krachtig betekent. Een valide test meet wat het zou moeten meten.
Validiteit is geen zwart-wit begrip, maar eerder een continuüm: sommige methoden zijn
meer geldig en krachtiger, dus meer valide dan andere methoden. Er worden diverse
vormen van validiteit onderscheiden. In Tabel 1 worden de belangrijkste opgesomd, waarna
ze worden uitgelegd en de aandachtspunten bij het ontwerpen van een experiment worden
genoemd.
Tabel 1 Verschillende vormen van validiteit.
Constructvaliditeit Wordt er gemeten wat men wil meten? Zijn de

onderzoeksresultaten daadwerkelijk een indicatie van het
construct waarover men een uitspraak wil doen?
Interne validiteit Liggen er logisch correcte redeneringen ten grondslag aan
het onderzoek?
Externe validiteit Kunnen de gevonden gegevens gegeneraliseerd worden
naar de doelpopulatie?
Ecologische validiteit In hoeverre zeggen de resultaten uit de experimentele
setting iets over de daadwerkelijke situatie?
14
Constructvaliditeit
Constructvaliditeit geeft aan of de gemeten variabele wel een maat is voor het construct. Dit
lijkt een open deur, maar naarmate het onderzoeksconstruct abstracter is, is het lang niet
altijd duidelijk of je wel meet wat je wilt meten. Stel dat je een IQ test bij iemand afneemt,
hoe weet je zeker dat je daadwerkelijk de intelligentie van een individu meet? Misschien
onderzoek je er wel vooral mee hoe snel iemand kan lezen en dat is weer een ander
construct.
Interne validiteit
Interne validiteit wordt ook wel experimentele validiteit genoemd. Het zegt iets over de
logica van de redeneringen die ten grondslag liggen aan het experiment: “Is onafhankelijke
variabele A verantwoordelijk voor de variatie in uitkomstvariabele B?” Een experiment
heeft een hoge interne validiteit als manipulatie van de onafhankelijke variabele de variatie
in de afhankelijke (gemeten) variabele veroorzaakt. Dit geeft je inzicht in de causale relatie
tussen de variabelen.
Een bedreiging voor de interne validiteit van een onderzoek zijn ‘confounding’
(verstorende) variabelen. Deze kunnen de variatie in de uitkomstvariabele (afhankelijke
variabele) mede veroorzaken, waardoor de causale relatie tussen de onafhankelijke en
afhankelijke variabele vertroebeld raakt. Een voorbeeld hiervan is dat gevonden wordt dat
mensen met gehoorverlies ook cognitief achteruitgaan. Omdat zowel het gehoor als de
cognitie achteruitgaan met leeftijd, is leeftijd een confounding factor.
Externe validiteit
In hoeverre zijn de resultaten van een onderzoek te generaliseren naar populaties buiten de
onderzochte groep, zoals je doelpopulatie of verder? Wanneer je een uitspraak wilt doen
over de gemiddelde Nederlander, maar je onderzoeksgroep bestaat uit Drentse mannen van
boven de 65 jaar, dan is de externe validiteit van je onderzoek laag. Beter is het dan om
mannen en vrouwen van verschillende leeftijden en verschillende provincies in je
onderzoeksgroep op te nemen, dan verhoog je de externe validiteit van je onderzoek. Een
andere formulering van externe validiteit: “Onder welke andere omstandigheden, tijd,
plaats, cultuur, en dergelijke, houden de gevonden resultaten nog meer stand?”
Ecologische validiteit
In hoeverre is het experiment een benadering van ‘het echte leven’, zijn de resultaten
bruikbaar in de dagelijkse praktijk, buiten het onderzoeksinstituut? Ecologische validiteit
lijkt op externe validiteit, maar is niet hetzelfde. Een onderzoek kan extern valide zijn, maar
niet ecologisch valide, en vice versa.
Er is een verband tussen de interne validiteit en de ecologische validiteit (zie Figuur 3). In
een laboratoriumsetting kan men gemakkelijker controleren voor allerlei verstorende
variabelen, die in de dagelijkse praktijk wel een rol spelen. Een hoge interne validiteit heeft
dus vaak een lagere ecologische validiteit tot gevolg. Veldonderzoek bijvoorbeeld, kan een
hoge ecologische validiteit hebben, maar omdat je meestal niet zo goed kan controleren voor
verstoring, is een causaal verband blootleggen lastig, ofwel, de interne validiteit is dan lager.
Onderzoekers denken van te voren goed na over de keuze die ze hierin willen maken, dit
hangt sterk af van de specifieke onderzoeksvraag.
15
Figuur 3 Het verband tussen interne en ecologische validiteit
1.3.3 Betrouwbaarheid van meting (Engels: reliability)

Een test of methode wordt betrouwbaar genoemd als deze bij herhaalde metingen onder
dezelfde omstandigheden dezelfde uitslagen geeft. Betrouwbaarheid wordt weergegeven op
een schaal van 0 tot 1, waarbij 1 100% betrouwbaarheid weergeeft. Betrouwbaarheid van een
test is belangrijk. Stel je voor dat een IQ test de ene keer een score van 120 geeft, en bij
meting van dezelfde persoon onder dezelfde omstandigheden een IQ van 100 oplevert. Dan
blijkt de test niet echt betrouwbaar te zijn. Deze vorm van betrouwbaarheid wordt ‘test-
hertest betrouwbaarheid’ genoemd. Er zijn nog meer vormen van betrouwbaarheid te
onderscheiden, zoals de ‘interbeoordelaars-betrouwbaarheid’. Bij gedragsobservatie
(bijvoorbeeld van proefdieren) wordt het gedrag vaak door meerdere observanten gescoord
om te zien of de observaties overeenkomen. Hiermee wordt de interbeoordelaars-
betrouwbaarheid bepaald. Betrouwbaarheid kan je ook formuleren als de ‘reproduceer-
baarheid’ of ‘consistentie’ van de meting.
§1.4 Kritische beschouwing van wetenschappelijk onderzoek
1.4.1 Noodzaak kritische beschouwing van wetenschappelijk onderzoek

Het is niet eenvoudig om antwoord te geven op een inhoudelijke vraag, vaak heb je
daarvoor een flinke kennis van de theorie en eerdere bevindingen nodig. Dat neemt niet
weg dat het heel zinvol is met het oefenen van het stellen en beantwoorden van inhoudelijke
vragen. De kennis die al aanwezig is kan je helaas niet wegen op een speciale
‘wetenschappelijke weegschaal’ die je vervolgens vertelt wat de status ervan is. Dat proces
van beschouwen en evalueren (‘wegen’) moet je als wetenschapper zelf doen. Vandaar dat
wetenschappers ook nogal eens van mening verschillen, op basis van dezelfde ‘feiten’
komen ze tot een verschillende conclusie. Dat komt omdat er altijd een factor van
onzekerheid, een ‘blinde vlek’, in kennis zit.
Onzekerheid van statistische toetsen

Er zijn verschillende vormen van onzekerheid in wetenschap. Een voorbeeld is de
onzekerheid binnen statistisch toetsen.
Met behulp van een significantietoets wordt de kans bepaald dat een waargenomen
verschijnsel slechts door toeval is opgetreden. Zolang deze kans groter is dan 0 is het
dus theoretisch mogelijk dat het waargenomen verschijnsel enkel aan toeval te wijten
16
is. Een wetenschappelijke verklaring voor een waargenomen verschijnsel is dan ook
nooit met zekerheid als 'waar' te bestempelen. De nulhypothese is meestal: er is geen
effect van X in de werkelijkheid, en de alternatieve hypothese is: er is wel een effect
van X. Door middel van de significantietest wordt bepaald of de nulhypothese
verworpen moet worden, of niet. Als de kans op de nulhypothese (p-waarde) kleiner
is dan vijf procent, dan beschouwen we de kans dat deze data ‘in de echte wereld’
gevonden worden als zo klein, dat de nulhypothese verworpen mag worden. Met
andere woorden doen we hiermee de aanname dat er daadwerkelijk een effect van X
in de werkelijkheid is. Maar, inherent aan significantietoetsen, kleeft een kans dat we
de nulhypothese onterecht verwerpen, en we een fout begaan. Dit wordt een Type-1
fout of een false-positive genoemd. Die kans is net zo groot als de gevonden p-
waarde. Bij een gevonden p-waarde van 0,05 is er dus een kans van 1 op twintig dat
we de nulhypothese onterecht verwerpen!
Dit geeft aan dat we geen 100% zekerheid hebben of de hypothese die we aannemen de
werkelijkheid echt weerspiegelt. De kans bestaat dat we er met onze conclusies naast zitten!
Verkeerde aannames
Ook kan onderzoek gebaseerd zijn op een aanname die niet correct blijkt te zijn. Een
aanname (ook wel assumptie genoemd) is een veronderstelling die je doet. Een voorbeeld is
de oorzaak van maagzweren:
Tot halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw nam de medische wetenschap
aan dat maagzweren door stress veroorzaakt werden. Patiënten met een maagzweer
werden geadviseerd meer ontspanning te zoeken, in therapie te gaan om beter met
stress te leren omgaan of om vaker op vakantie te gaan. Mensen zeiden in die tijd
tegen iemand die te hard werkte: “Pas maar op, straks krijg je een maagzweer!”.
Een oorzaak voor maagzweren was nog niet gevonden, maar veel mensen met een
maagzweer hadden last van stress. Een verband tussen die twee was gauw gelegd.
Naar een microbiologische oorzaak van maagzweren werd geen onderzoek gedaan,
omdat de aanname heerste dat micro-organismen niet zouden kunnen overleven in
de zure maag. Deze aanname was zo sterk en wijdverbreid, dat onderzoekers Barry
Marshall en Robin Warren veel kritiek te verduren kregen, toen ze die aanname ter
discussie stelden. Zij ontdekten dat maagzweren een gevolg waren van een infectie
met de bacterie Helicobacter pylori, en dat de aandoening goed behandeld kon worden
met antibiotica. De onderzoekers moesten veel weerstand overwinnen om hun
onderzoeksresultaten gepubliceerd te krijgen, maar uiteindelijk wisten ze de scepsis
te overwinnen. Vanaf circa 1995 werd hun werk breder geaccepteerd en sindsdien is
antibiotica de standaard behandeling bij maagzweren. Voor hun werk kregen
Marshall en Robin in 2005 de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde.
Aannames kunnen verkeerd zijn, achterhaald worden door technologische ontwikkelingen

of wijzigen door voortschrijdend inzicht. Het is daarom erg belangrijk je bewust te zijn van
de aannames die je doet, en deze regelmatig ter discussie te stellen. De wetenschappelijke
discussie is hierin ook erg belangrijk. Juist door interactie met collega’s die elkaars werk
kritisch bekijken, kan je je wetenschappelijk product aanscherpen.
1.4.2 Inhoudelijke en methodologische vragen

Om het eindproduct van wetenschap, kennis, van de hoogst mogelijke kwaliteit te creëren,
17
is kritische reflectie gedurende het wetenschappelijke proces dus van groot belang. Reflectie
begint vaak met het formuleren van een vraag. Door hierop antwoorden te vinden, gaat het
proces van beschouwing van start. De vragen die je kunt stellen om je ‘kritisch-denken-
knop’ aan te zetten kunnen ruwweg in twee domeinen ingedeeld worden: inhoudelijke en
methodologische vragen.
Inhoudelijke vragen hebben betrekking op de theorie, de vakinhoud, de concepten en
constructen die erin betrokken zijn. Inhoudelijke vragen gaan over de geproduceerde kennis
zelf. Methodologische vragen hebben vooral betrekking op de productie van de kennis. Hoe
is dat proces verlopen? Is dit zorgvuldig en betrouwbaar geweest? Antwoorden hierop zijn
noodzakelijk om de kwaliteit van de kennis in te schatten.
In de wetenschap wordt op deze twee niveaus gediscussieerd over het wetenschappelijk
product. Zo start de discussiesectie in een wetenschappelijk artikel meestal met een
bespreking van de gevonden resultaten: ‘hoe passen deze in de theorie, en bij eerdere
onderzoeken? Er worden argumenten aangedragen om de gevonden overeenkomsten of
verschillen te onderbouwen. Over het algemeen worden daarna de methodologische
aspecten erbij betrokken. ‘Hoe is deze kennis tot stand gekomen?‘ In sommige artikelen
worden deze methodologische aspecten bij elkaar gebracht onder het kopje ‘study
limitations’.
Veel studenten zijn geneigd om de inhoudelijke vragen over te slaan, en direct alle
methodologische beperkingen van een onderzoek te benoemen. Als de metingen van het
onderzoek maar in orde zijn, levert dit kwalitatief goede kennis op, zo is de gedachte. Maar,
als de metingen goed zijn, levert dit in de eerste plaats betrouwbare resultaten op. Dit zegt
nog niet direct iets over de validiteit van de resultaten en ook niet iets over de theoretische
inbedding. Ook die aspecten moeten meegenomen worden in de beschouwing van de
resultaten.
Het kritisch beschouwen van een wetenschappelijk product is dus nog niet zo
eenvoudig. Door veel artikelen te lezen, goed te luisteren naar collega-wetenschappers en
zelf veel vragen te stellen, komt het proces van kritisch denken op gang. Een aantal vragen
komt vrijwel altijd hierin terug, en dit vormt een goed startpunt voor het kritisch nadenken.
Niveau I: Inhoudelijke vragen

- Waar komt de vraagstelling vandaan? Is de vraagstelling relevant?
- Hoe zouden de gevonden resultaten theoretisch (biologisch, psychologisch, fysiologisch,
evolutionair, chemisch, etc.) verklaard kunnen worden? Met andere woorden: welke
theoretische verklaring past het beste bij de gevonden data (of het gevonden patroon in
de data)?
- Hoe passen de data bij de eerdere bevindingen en theorie? En bij de eigen kennis en
ervaring? Zijn de bevindingen zoals verwacht, of juist niet? En hoe zou dit kunnen
komen?
- Zouden op het eerste gezicht tegenstrijdige bevindingen tegelijkertijd correct kunnen
zijn? Waarom wel/niet?
- Welke nieuwe vragen roepen de data op?
Niveau II: Methodologische vragen

Methodologische vragen richten zich op het achterhalen van het proces van
kennisproductie. Hoe is deze kennis tot stand gekomen? Is dit gebeurd volgens de regelen
der kunst? Wanneer dit proces onnauwkeurig is verlopen, kan dat de kwaliteit van de data
18
sterk beïnvloeden, en daarmee een eindproduct, kennis, van lagere kwaliteit geven.
- Is de onderzoeksopzet geschikt om de onderzoeksvraag te beantwoorden?
- Waarom verdient deze methode de voorkeur boven een andere?
- Hoe betrouwbaar is de gebruikte methode(n)?
Methodologische vragen gaan dus over de betrouwbaarheid en over de validiteit. Een

overzicht van vragen over de validiteit vind je in Tabel 1 op blz. 14 en in 1.5.2.
§1.5 Overzicht inhoudelijke en methodologische vragen

Een overzicht van inhoudelijke en methodologische vragen zijn in deze paragraaf
verzameld. Dit overzicht kun je vanaf nu gebruiken voor het stellen van vragen bij het
luisteren van een presentatie, het kritisch lezen van een artikel en het schrijven van je
verslagen.
1.5.1 Niveau I: Inhoudelijke vragen
1. Waar komt de vraagstelling vandaan? Is deze vraagstelling relevant?

2. Hoe zouden de gevonden resultaten theoretisch (biologisch, psychologisch, fysiologisch,
evolutionair, chemisch, etc.) verklaard kunnen worden? Met andere woorden: welke
theoretische verklaring past het beste bij de gevonden data (of het gevonden patroon in
de data)?
3. Hoe passen de data bij de eerdere bevindingen en theorie? En bij de eigen kennis en
ervaring? Zijn de bevindingen zoals verwacht, of juist niet? En hoe zou dit kunnen
komen?
4. Zouden op het eerste gezicht tegenstrijdige bevindingen tegelijkertijd correct kunnen
zijn? Waarom wel/niet?
5. Welke nieuwe vragen roepen de data op?
1.5.2 Niveau II: Methodologische vragen
1. Is de onderzoeksopzet geschikt om de onderzoeksvraag te beantwoorden?

2. Hoe betrouwbaar (consistentie van metingen) is (zijn) de gebruikte methode(n)?
3. Hoe valide is de methode? Hierin kunnen we onderscheid maken in diverse vormen van
validiteit.
a. Constructvaliditeit: Wordt er gemeten wat men wil meten? Zijn de
onderzoeksresultaten daadwerkelijk een indicatie van het construct waarover
men een uitspraak wil doen?
b. Interne validiteit: Liggen er logisch correcte redeneringen ten grondslag aan het
onderzoek?
c. Externe validiteit: Kunnen de gevonden gegevens generaliseerd worden naar de
doelpopulatie?
d. Ecologische validiteit: In hoeverre zeggen resultaten uit de experimentele setting
iets over de daadwerkelijke situatie?
19
§1.6 Feedback 1
Kennis delen is een belangrijke taak voor een wetenschapper. Wetenschap bedrijf je tenslotte
niet alleen, je bent onderdeel van de academische gemeenschap. Communicatie is daarom
erg belangrijk binnen de academische wereld, en gebeurt zowel mondeling als schriftelijk.
Omdat niet iedereen de verschillende communicatieve vaardigheden zoals schrijven en
presenteren even goed beheerst, oefenen we hiermee bij AV. Hierin speelt het geven en
ontvangen van individuele feedback een grote rol.
Feedback of terugkoppeling komt onder andere in biologische en mechanische processen
voor. Het is een proces waarbij de uitvoer weer invloed heeft op de invoer van hetzelfde
proces (Figuur 4). Denk daarbij bijvoorbeeld aan de regulatie van de expressie van bepaalde
genen, waarbij het eiwit waar het gen voor codeert de expressie van het gen stimuleert of
juist remt.
proces
invoer uitvoer
+/-
feedback
Figuur 4 Schematische weergave van een terugkoppelings- of feedback proces,
waarbij de uitvoer weer terugleidt naar de invoer.
Feedback wordt ook ingezet bij leerprocessen, daarbij is feedback een toelichting aan een
persoon op een geleverde prestatie, zoals een verslag of presentatie. Het ontvangen van een
cijfer voor geleverd werk is in feite feedback op het werk. Een cijfer is echter minimale
informatie en de maker van het werk heeft dan nog geen concrete handvatten om het te
verbeteren. Daarom is specifieke feedback waarbij positieve punten en verbeterpunten
worden gegeven een betere manier om iemand informatie te geven over het verslag of de
presentatie. In Figuur 5 is het proces van feedback op een verslag of presentatie
weergegeven. De input van feedback kan de schrijver of presentator gebruiken bij het
verbeteren van dezelfde opdracht of bij een soortgelijke volgende opdracht.
voorbereiding verslag / presentatie

schrijver / verslag /
presentator presentatie
+/-
feedback door lezer of publiek
Figuur 5 Schematische weergave van het feedbackproces bij een verslag of

presentatie.
Waarnemingen over een geleverde prestatie zijn selectief. Dit geldt zowel voor de gever als
voor de ontvanger van de feedback. Niet alles kan immers waargenomen worden. Sommige
1 Deze tekst is gebaseerd op Benammar et al. (2006).
20
dingen worden wel waargenomen door de feedbackgever, maar niet door de

feedbackontvanger, of andersom. Dit kan worden weergeven in een zogenaamd Johari-
venster (Tabel 2).
Tabel 2 Het Johari-venster laat zien op welke manieren gedrag en/of acties worden
waargenomen door gevers of ontvangers van feedback.
Bekend bij ontvanger Onbekend bij ontvanger van

GEDRAG/ACTIE
van feedback feedback
Bekend bij gever van

vrije ruimte blinde vlek
feedback
Onbekend bij gever

privé ruimte onbekende ruimte
van feedback
Bij feedback draait het om de zogenaamde blinde vlek. Dit is het gedrag dat onbekend is bij
de ontvanger maar wordt waargenomen door de gever van feedback (Wiertzema, 1996).
Blinde vlek:
- Een presentator kan tijdens zijn presentatie veel ‘uhm’ zeggen. Dit kan storend zijn
voor het publiek zonder dat de presentator dat in de gaten heeft.
- Bij het schrijven van een verslag refereert de student onbewust op een verkeerde
manier. De docent merkt op dat de referenties niet op de correcte wijze zijn
weergegeven.
Door de ontvanger te wijzen op de blinde vlek kan de ontvanger hier een volgende keer op
letten. Het gedrag uit de blinde vlek wordt op deze manier naar de vrije ruimte getrokken.
Het gedrag is nu ook voor de ontvanger bekend en de feedback die ontvangen is, kan
verwerkt worden zodat de volgende keer een betere prestatie wordt neergezet.
Feedback is zowel voor de gever als voor de ontvanger subjectief en hoort ook op die
manier verwoord en ontvangen te worden. Slecht geformuleerde feedback kan als
aanvallend worden geïnterpreteerd, waardoor de ontvanger in de verdediging schiet en de
geboden informatie niet accepteert. Het is dus niet eenvoudig om met feedback om te gaan,
zowel voor de gever als de ontvanger. In dit deel van de handleiding worden de
verschillende manieren van feedback, die in Academische Vaardigheden aan bod komen,
beschreven.
1.6.1 Mondelinge feedback

Mondelinge feedback wordt voornamelijk gegeven op een wetenschappelijke presentatie.
De feedback wordt direct na de presentatie gegeven. Het voordeel daarvan is dat zowel de
gever als de ontvanger de presentatie nog vers in het geheugen hebben. Ook kunnen
eventuele onduidelijkheden direct worden besproken. Een nadeel van de directheid van de
feedback is dat de ontvanger er misschien nog niet helemaal klaar voor is, waardoor de
feedback als aanvallend kan worden geïnterpreteerd.
21
Observatie, interpretatie, evaluatie en tip
Goede feedback is gebaseerd op observaties. Een observatie betreft al het direct
waarneembare gedrag, zoals handen die bewegen, uitspraak, stopwoordjes, etc.
Interpretaties zijn ideeën over wat de observatie betekent, maar wat niet is waar te nemen
zonder een uitleg over wat er te zien is (iemand die het woord zenuwachtig niet zou kennen,
kan dat niet waarnemen, maar kan alleen bewegingen zien – er is dus een ‘verhaal’ nodig
om het te begrijpen). Het verhaal dat er over een observatie te vertellen is, is een
interpretatie. In een evaluatie zit altijd een waardeoordeel. Heeft de observatie een positieve
of negatieve invloed op de prestatie? Dat hoeft bij een interpretatie niet zo te zijn, er kan
geïnterpreteerd worden dat iemand zenuwachtig is zonder dat er een waardeoordeel is.
Geef bij de feedback ook een tip hoe de presentator of schrijver dit punt kan verbeteren.
Tabel 3 Voorbeelden van observaties, interpretaties, evaluaties en tips.
Observatie: Interpretatie: Evaluatie: Tip:

wiebelen zenuwachtig leidt af ga stevig staan,
met je benen iets
uit elkaar
rechtop zelfverzekerd prettig
staan/hoofd
rechtop
eentonig/vlak ongeïnteresseerd verhaal is niet de oefen op intonatie
praten moeite waard om naar
te luisteren
“geloof ik; denk ik; eigen beweringen maakt slechte indruk; oefen op zeker
ofzo” afzwakken; onzeker heeft niet het taalgebruik
gewenste effect
duidelijke dia’s verhaal is goed goed te volgen
voorbereid
Feedback geven begint met een observatie, omdat dit het aspect is dat de presentator kan
veranderen.
Goede feedback:
- “Het viel me op dat je veel wiebelde (observatie). Daardoor kwam je zenuwachtig
(interpretatie) op mij over en dat leidde mij af van het verhaal (evaluatie). Probeer
de volgende keer je knieën gebogen te houden zodat je minder wiebelt.”
Slechte feedback:
- “Je was zenuwachtig (interpretatie) en dat vond ik irritant (evaluatie)”.
Alleen met het eerste voorbeeld kan de presentator iets doen. Immers, het kan nooit
helemaal voorkomen worden dat je zenuwachtig bent, maar er kan wel op gelet worden dat
er minder gewiebeld wordt.
Er is een aantal regels om feedback op een prettige manier te laten verlopen:
22
Feedbackregels voor de presentator:

- De presentator kan voorafgaand aan het geven van de presentatie zeggen of hij/zij op
bepaalde punten speciaal feedback wil.
- De presentator krijgt na de presentatie of na het ontvangen van de feedback gelegenheid
om stoom af te blazen: “Hoe vond je het zelf gaan?”.
- De presentator luistert naar de feedback zonder zich te verantwoorden of verdedigen.
Hij of zij kan wel vragen om verduidelijking van de feedback.
- De presentator bedankt de gever van de feedback.
Feedbackregels voor de gever van de feedback:

- Geef feedback op concreet gedrag van de presentator (niet op de persoon), probeer het
gedrag zo goed mogelijk te omschrijven.
- Feedback is subjectief, geef daarom je mening, gevoel, of reactie in de ik-vorm: “ik zag,
kon…”, “het kwam op mij over als…”
- Geef aan hoe het gedrag van de ander op je overkomt.
- Geef feedback op veranderbaar gedrag. Geef tips - ook in de ik-vorm - waardoor de
ontvanger weet hoe hij/zij zijn gedrag kan veranderen.
- Geef zowel sterke punten als verbeterpunten aan. Als je een verbeterpunt noemt, geef
dan altijd een suggestie hoe het gedrag veranderd zou kunnen worden.
- Controleer: vraag of de ander begrepen heeft wat je met je feedback bedoelt.
- Formuleer de feedback zorgvuldig, voorkom verwijten en beschuldigingen. Zo vergroot
je de kans dat de feedback wordt verwerkt.
-
Goed geformuleerde feedback:
- “Ik heb gemerkt dat je spreektempo heel snel was (observatie), daardoor had ik
moeite met het volgen van je verhaal (interpretatie/evaluatie). Probeer rustiger te
spreken en af en toe een pauze in te lassen (tip).”
1.6.2 Schriftelijke feedback

Schriftelijke feedback wordt vaak gegeven op geschreven verslagen. Het voordeel van
schriftelijke feedback is dat de gever ervan de tijd heeft om over de formulering en
nuancering van de feedback na te denken. Het voordeel is dat de ontvanger zelf het moment
kan kiezen waarop hij de feedback wil ontvangen en dat de feedback te allen tijde rustig na
te lezen is. Het nadeel van schriftelijke feedback is dat de gever niet kan nagaan of zijn
boodschap goed bij de ontvanger is aangekomen. Geschreven feedback kan harder
aankomen dan het is bedoeld. De gever zou altijd even moeten nagaan hoe de feedback door
de ontvanger is geïnterpreteerd.
1.6.3 Schriftelijke feedback geven

Bij helder leren schrijven hoort ook het kritisch kunnen lezen van eigen en andermans
teksten. Door feedback te geven op andermans werk wordt meer inzicht verkregen in de
beoordelingscriteria die voor de opdrachten gelden. Ook is het leerzaam om te zien hoe
anderen dezelfde opdracht hebben aangepakt. Feedback geven is een aanknopingspunt om
ideeën uit te wisselen over de aanpak van moeilijke onderdelen. De inzichten die door het
geven en ontvangen van feedback worden verkregen kunnen vervolgens gebruikt worden
om het eigen werk nogmaals kritisch te evalueren. Dit moet te allen tijde in eigen woorden
om plagiaat te voorkomen.
23
Feedbackregels voor het geven van schriftelijke feedback:
- identificeer eerst het probleem
- licht feedback toe en geef suggesties voor verbetering (niet alleen: ‘Dit is fout’)
- wees concreet en precies bij het formuleren van je feedback: geen abstracte termen
- link de feedback aan de beoordelingscriteria van de opdracht
- wees niet te lief voor elkaar, daar heeft niemand iets aan
- neem de moeite om voldoende feedback te geven
- geef feedback over zowel de inhoud en structuur als over de vorm
1.6.4 Schriftelijke feedback ontvangen

De gever van de feedback heeft energie en moeite in de feedback gestopt, lees het daarom
aandachtig door. Als er onduidelijkheden in de feedback zijn, is het raadzaam vragen te
stellen aan de gever. De ontvanger moet altijd kritisch zijn op de feedback voordat deze
verwerkt wordt. Feedback is subjectief, bij twijfel kan altijd de handleiding of de docent
worden geraadpleegd.
Feedback kun je dus gebruiken om je eigen werk te verbeteren, maar je kunt het ook
gebruiken bij zelfreflectie.
§1.7 Reflectie
Reflectie is een vorm van bewust denken waarin je jezelf een spiegel voorhoudt. Als
wetenschapper is reflecteren belangrijk omdat het een manier is om je belangrijkste
instrument, jezelf, te evalueren. In het vak Academische Vaardigheden besteden we zowel
aandacht aan het reflecteren op je vaardigheden, als aan zelfreflectie op het niveau van je
leerstrategie en studiemotivatie.
Het belangrijkste doel van reflectie is om je denkkaders te verruimen waardoor je meer
inzicht krijgt in je eigen ontwikkeling. Bij reflectie is het hoofddoel dus niet direct de
volgende keer iets beter doen, maar het hoofddoel is het verkrijgen van inzicht in jezelf.
In de paragraaf over feedback is het verruimen van je denkkaders ook al aan bod
gekomen. Feedback kan een mooie manier zijn om inzicht in je blinde vlek te krijgen. Of met
andere woorden: feedback kan als middel dienen om je denkkaders te verruimen en zo meer
inzicht te krijgen in je kennis- en vaardighedenontwikkeling. Maar feedback is niet het enige
dat je kunt gebruiken om je denkkaders te verruimen.
1.7.1 Objectief kijken naar je gedrag

Door objectief te kijken naar je eigen gedrag kun je jezelf in staat stellen om mogelijke
struikelblokken te identificeren.
Je hebt bijvoorbeeld een literatuurverslag geschreven, maar je hebt je niet helemaal

aan de opdracht gehouden. Je had een beeld in je hoofd van een literatuurverslag en
hebt dat gewoon toegepast bij de opdracht, zonder te controleren of dit beeld ook
klopte bij de opdracht.
1.7.2 Kennis uit de literatuur

De input van reflectie kan ook komen uit de literatuur of uit het werk van anderen. De
literatuur kan in zeer brede zin worden gezien, denk bijvoorbeeld aan documenten, video’s
of audio.
24
Je kunt bijvoorbeeld na het doen van een online leerstijlentest bedenken hoe jouw
aanpak van een samenwerkingsopdracht zich verhoudt tot mensen met wie je hebt
samengewerkt. Of je kunt na het bekijken van een presentatie van iemand anders
nadenken over hoe jij dezelfde presentatie zou houden en welke dingen je anders zou
doen.
1.7.3 Feedback van anderen

Zoals eerder gezegd, ben je door de feedback van anderen in staat om ook een beeld te
vormen van hoe jouw gedrag bij anderen overkomt. Dit is vaak een van de effectiefste
manieren om je denkkaders te verruimen.
Je hebt feedback van een medestudent gehad dat je stuk erg prettig leest, maar dat het
stuk niet objectief geschreven is. Je gebruikt veel “ik” en “zij” als onderwerp in
zinnen. Ook in de beoordeling en feedback van de docent kwam naar voren dat het
niveau van je schrijfstijl nog niet wetenschappelijk genoeg is. Tip: probeer neutraal te
schrijven.
1.7.4 Reflectie binnen Academische Vaardigheden

Bij het doorlopen van het vak Academische Vaardigheden zul je verschillende vormen van
schrijven en presenteren je eigen moeten maken. Als student leer je eerst om een
onderzoeksbeschrijving te schrijven en daarna leer je het schrijven van een literatuurverslag.
Om van de ervaringen van de onderzoeksbeschrijving meer inzicht te krijgen is het goed om
te reflecteren. Deze inzichten kan je weer gebruiken tijdens het literatuurverslag.
25
26
HOOFDSTUK 2: DE EMPIRISCHE CYCLUS
Dit hoofdstuk leert je de onderdelen van de empirische cyclus aan de hand van een
voorbeeld.
§2.1 De empirische cyclus

De biologische wetenschap stelt zich ten doel om nieuwe kennis te verwerven door het doen
van onderzoek. Dit onderzoek bestaat vaak uit een vereenvoudigde weergave van de
werkelijkheid, zoals een experiment in het lab. De onderzoeker zal binnen het onderzoek de
vragen systematisch proberen te beschrijven en tot een beantwoording van de vragen
proberen te komen. Dit proces wordt de empirische cyclus genoemd (Figuur 6). Empirisch
omdat het stellen en beantwoorden van de vragen vanuit de waarneming (empirie) gebeurt.
Cyclus omdat de onderzoeker aan het einde van de rit weer terugkomt op het punt waar
begonnen was (Figuur 6), maar dan met nieuwe onderzoeksvragen en nieuw opgedane
kennis.
Inductiefase
Waarneming Onderzoekshypothese
Evaluatiefase Deductiefase
Resultaten Voorspellingen
Toetsingsfase
Figuur 6 Schematische weergave van de empirische cyclus.
§2.2 Waarneming en onderzoeksvraag

De empirische cyclus begint met een waarneming. Zo’n waarneming kan zowel direct (eigen
ervaring, eigen onderzoeksresultaten) of indirect (ergens iets over gelezen, resultaten uit
eerder onderzoek) zijn. Uit deze waarneming volgt dan een onderzoeksvraag, die door
middel van onderzoek beantwoord moet worden.
Voor de overleving van een soort is het belangrijk dat het immuunsysteem zo divers
mogelijke indringers kan herkennen. Het major histocompatibility complex (MHC)
presenteert onder andere lichaamsvreemde eiwitten aan T-lymfocyten om zo een
27
afweerreactie op gang te brengen. De genen van het MHC vertonen doorgaans een
hoge alleldiversiteit, wat helpt om zoveel mogelijk verschillende antigenen te binden
(immunocompetentie). Diverse onderzoeken lieten zien dat muizen voornamelijk
paren met muizen met een MHC waarvan de samenstelling relatief veel afwijkt van
het eigen MHC. Onderzoekers vonden dat mensen verschillende MHC-varianten
konden onderscheiden op basis van de lichaamsgeur van deze muizen. Mogelijk
kunnen mensen op basis van geur ook onderscheid maken tussen relatief gelijke en
afwijkende potentiele partners.
Hieruit volgt de onderzoeksvraag of vrouwen mannen aantrekkelijker vinden ruiken
naarmate de onderlinge verschillen op het gebied van immunocompetentie groter
zijn.
§2.3 Inductiefase en onderzoekshypothese

Na de waarneming en de onderzoeksvraag is de volgende stap in de empirische cyclus het
formuleren van een onderzoekshypothese. De onderzoekshypothese is een voorlopig antwoord
op de onderzoeksvraag en geeft weer wat logischerwijs verwacht wordt op basis van
eerdere bevindingen uit de literatuur. De fase waarin de onderzoekshypothese opgesteld
wordt heet de inductiefase, waarbij van het bijzondere/specifieke (een beperkt aantal
waarnemingen) naar een algemeen geldende theorie (onderzoekshypothese) gegaan wordt.
De onderzoekshypothese moet falsificeerbaar zijn. Dit betekent dat er een dataset
(waarnemingen, gegevens en uitkomsten van een experiment) mogelijk moet kunnen zijn
die de theorie weerlegt. Een andere eigenschap van hypotheses is dat ze op het niveau van
de onderzoeksvraag geformuleerd worden (zie 1.3.1). Het is bijvoorbeeld in onderstaand
voorbeeld nog niet duidelijk met welke variabele ‘aantrekkelijk ruiken’ wordt gemeten,
alleen het construct ‘aantrekkelijk ruiken’ wordt genoemd (zie 1.3.1).
Vanuit de algemene kennis dat muizen een partner uitzoeken met een afwijkend
MHC, kan worden geïnduceerd dat verschillen in de immunocompetentie
partnerkeuze bevorderen bij muizen. Verder kan vanuit de waarneming dat mensen
MHC’s van muizen kunnen onderscheiden door geur, kan worden geïnduceerd dat
mensen verschillen in immuunsysteem kunnen onderscheiden door te ruiken. Uit
deze twee inducties kan worden afgeleid dat mensen iemand met een afwijkend
immuunsysteem aantrekkelijker vinden ruiken dan iemand met een vergelijkbaar
immuunsysteem.
Falsificeerbaar:
- Mensen zouden personen met een vergelijkbaar immuunsysteem juist
aantrekkelijker kunnen vinden ruiken.
- Mensen zouden geen verschil in aantrekkelijkheid kunnen aangeven tussen
personen met een vergelijkbaar of verschillend immuunsysteem.
§2.4 Deductiefase en voorspellingen

Op basis van de onderzoekshypothese worden bepaalde resultaten verwacht. Dit zijn de
voorspellingen waarmee de onderzoekshypothese ondersteund of ontkracht kan worden.
De fase waarin van een algemene onderzoekshypothese naar een specifiekere voorspelling
gegaan wordt is de deductiefase. Deductief onderzoek vereist experimenteren. Er wordt dan
concreet omschreven wat op welke manier onderzocht gaat worden, waarbij exact
aangegeven wordt wat gemanipuleerd en/of wat gemeten wordt. Dit heet operationalisering
(zie 1.3.1).
28
Hoofdstuk 2: De empirische cyclus
Er zijn meerdere operationaliseringen mogelijk om dezelfde hypothese te toetsen.

Aantrekkelijkheid van personen kan bijvoorbeeld worden gemeten door mensen een cijfer te
laten geven voor de aantrekkelijkheid van de geur, het gezicht of de bouw van verschillende
personen. De voorspelling moet dus heel concreet en operationaliseerbaar zijn en bevat de
variabelen die je gaat meten en/of manipuleren. In de voorbeeldvoorspelling hieronder staat
bijvoorbeeld dat ‘het cijfer voor de aantrekkelijkheid van de geur’ de afhankelijke variabele
is en het MHC-complex de onafhankelijke.
Vanuit de onderzoekshypothese dat mensen de geur van anderen aantrekkelijker

vinden naarmate de verschillen in immunocompetentie groter zijn, wordt een
experiment opgezet waarbij vrouwen de geur van T-shirts van mannen met een
afwijkend of gelijkend MHC een cijfer voor de aantrekkelijkheid van de geur moeten
geven.
Voorspelling:
- Vrouwen geven mannen met een afwijkend MHC een hoger cijfer voor de
aantrekkelijkheid dan mannen met een gelijkend MHC (ze vinden hen immers
aantrekkelijker).
Relatie tussen onderzoekshypothese, voorspellingen en statistische hypotheses

Bij het ontwerpen van een proefopzet hoort ook het nadenken over de statistiek die
nodig is om te toetsen of de resultaten significant zijn. Daarbij wordt een statistische
nulhypothese en statistische alternatieve hypotheses opgesteld. Deze statistische
hypotheses worden geformuleerd op het niveau van het experiment en bevatten dus
de variabelen (kwantificeerbaar, met een eenheid, zie bijvoorbeeld §6.1 van Whitlock
en Schluter (2009)). Dit dus in tegenstelling tot de onderzoekshypothese, die op het
niveau van de onderzoeksvraag is gesteld en die dus geen variabelen, maar
constructen (abstracte begrippen die vaak niet kwantificeerbaar zijn en geen eenheid
hebben) bevat. De statistische hypothese is dus onderdeel van de deductiefase, terwijl
de onderzoekshypothese onderdeel is van de inductiefase. De voorspelling komt
overeen met één van de statistische hypotheses.
§2.5 Toetsingsfase en resultaten

In de toetsingsfase wordt nagegaan of de resultaten van het experiment overeenkomen met
de voorspellingen. Deze fase bestaat in de wetenschap uit het uitvoeren van het onderzoek
door middel van een experiment of door middel van analyse van bestaande data uit
wetenschappelijke literatuur. Bij het ontwerpen van een experiment (§1.3 op blz. 13) is het
belangrijk dat er controlemaatregelen worden genomen om de validiteit (1.3.2 op blz. 14) en
de betrouwbaarheid (1.3.3 op blz. 16) van de methode te garanderen. Deze maatregelen zijn
er om te voorkomen dat andere factoren dan de uitgekozen variabele invloed hebben op het
toetsen van de voorspellingen. In de toetsingsfase wordt naast het doen van de
experimenten ook statistiek toegepast om de verschillende groepen met elkaar te
vergelijken.
Experimentontwerp:
- Van 50 mannelijke en 50 vrouwelijke studenten worden de humane
leukocytenantigenen (HLA) bepaald. HLA bepalen de samenstelling van het
MHC. De mannen droegen twee nachten een schoon T-shirt. De vrouwen gaven
een cijfer tussen 0 en 10 voor aangenaamheid (pleasantness), waarbij 5 neutraal
29
was. Dit deden ze bij 3 T-shirts van mannen met MHC’s die op die van henzelf
leken en bij 3 T-shirts van mannen met MHC’s die niet op die van hunzelf leken.
Controlemaatregelen:
- De cyclus van vrouwen heeft invloed op de perceptie van geur. Daarom worden
de vrouwen getest in de tweede week na het begin van hun menstruatie. Om
dezelfde reden deden alleen vrouwen mee die niet zwanger waren.
Toetsingsfase:
- De mediaan van de aangenaamheidscijfers van de gelijkende MHC’s werden
vergeleken met de mediaan van de aangenaamheidscijfers van de verschillende
MHC’s.
Resultaten:
- Vrouwen die geen anticonceptiepil gebruikten gaven de geur van T-shirts van
mannen met ongelijke MHC’s een hoger cijfer dan die van mannen met gelijkende
MHC’s. Daarentegen gaven vrouwen die wel een anticonceptiepil gebruikten de
geur van T-shirts van mannen met ongelijke MHC’s een lager cijfer dan die van
mannen met gelijkende MHC’s.
§2.6 Evaluatiefase en nieuwe waarneming

In de laatste fase worden de resultaten van het onderzoek geëvalueerd en worden er
conclusies getrokken. Aan de hand van de voorspellingen en of deze wel of niet zijn
uitgekomen, wordt duidelijk of de onderzoekshypothese ondersteund of ontkracht wordt.
Echter, het is nooit helemaal zeker of de onderzoekshypothese juist was. Een goed
geformuleerde onderzoekshypothese is in principe met een enkele waarneming te
falsificeren. Misschien dat met een ander experiment met andere dieren andere resultaten
waren gevonden. Wel kan de onderzoekshypothese enigszins bevestigd of ontkracht
worden. In de evaluatiefase wordt bekeken hoe reëel verklaringen zijn en hoe reëel andere
alternatieve hypothesen zijn.
In het voorbeeld komt de onderzoeker tot de conclusie dat de resultaten de hypothese

ondersteunen. Dit is een antwoord op de onderzoeksvraag. Een inhoudelijke
verklaring is dat de voorkeur voor partners met een afwijkend MHC nakomelingen
oplevert met een hoge alleldiversiteit, waardoor het nageslacht beter weerbaar is
tegen ziekteverwekkers. Dit is een evolutionair voordeel.
De onderzoekers vragen zich af of sommige allelen een grotere invloed hebben op de
aantrekkelijkheid dan andere. Dit leidt tot een volgend onderzoek.
Vaak komen er tijdens het evalueren nieuwe vragen op die onderzocht moeten worden. Zo
worden er dus voortdurend denkstappen gezet in de cirkel van de empirische cyclus, steeds
gebaseerd op concrete (nieuwe/aanvullende) onderzoeksresultaten (waarnemingen). Elke
conclusie en nieuwe onderzoeksvraag brengt de wetenschap weer een stapje verder, als in
een opwaartse spiraal. Deze aaneenschakeling van empirische cycli kan worden voorgesteld
als een opwaartse empirische spiraal.
30
HOOFDSTUK 3: STRUCTUUR WETENSCHAPPELIJKE VERSLAGLEGGING
In hoofdstuk 3 leer je de structuur van wetenschappelijke artikelen kennen. Eerst leer je hoe
de empirische cyclus terugkomt in artikelen en uit welke onderdelen alle artikelen bestaan.
Daarna wordt uitgelegd welke logische opbouw de inleiding en discussie volgen.
Vervolgens wordt uitgelegd hoe de verschillende onderdelen van de empirische cyclus in de
verschillende onderdelen van het verslag met elkaar samenhangen. Uiteindelijk leer je waar
je bij het lezen en samenvatten van een artikel de belangrijkste stukken kunt vinden. Het
hoofdstuk eindigt met een checklist die je kunt gebruiken om de inhoudelijke samenhang
van je eigen verhaal te controleren.
§3.1 Verslaglegging en de empirische cyclus

Een wetenschappelijk verslag heeft een communicatieve functie waarbij onderzoekers aan
vakgenoten laten zien welk onderzoek ze gedaan hebben en welke resultaten uit dit
onderzoek zijn gekomen. Het verslag moet voldoende informatie geven om het onderzoek te
kunnen beoordelen en eventueel te repliceren. Hiertoe worden alle fasen van de empirische
cyclus weergegeven en wel op zodanig wijze dat de lezer alle denkstappen, observaties en
gegevens kan volgen, nagaan en voor zichzelf kan verifiëren om tot een conclusie te komen
(Figuur 7).
Inductiefase
Inleiding: logische en samenhangende gedachtegang /
redenering van waarnemingen, eerder theorievorming en
onderzoek naar een onderzoekshypothese
Waarneming Onderzoekshypothese
Inleiding: probleemgebied/ Inleiding: voorlopige uitleg/
onderzoeksvraag verklaring, antwoord op
onderzoeksvraag
Evaluatiefase
Discussie: evaluatie resultaten, Deductiefase
conclusie en terugkoppeling Inleiding: gedachtegang / redenering
naar onderzoeksvraag en van onderzoekshypothese naar
onderzoekshypothese onderzoeksopzet en voorspellingen
Resultaten
Resultaten: feitelijke Voorspellingen
beschrijving van resultaten, Inleiding: welke resultaten
figuren en tabellen en worden verwacht van het
statistische toetsing experiment?
Toetsingsfase
Materiaal en Methode: uitgebreide
onderzoeksopzet en techniek, repliceerbaar
weergegeven
Figuur 7 Relatie tussen empirische cyclus en wetenschappelijke verslaglegging.
§3.2 Algemene opbouw

Wetenschappelijke verslaglegging volgt over het algemeen een vaste structuur en bevat
vaak dezelfde onderdelen in een vaste volgorde (Tabel 4). Hierdoor is het eenvoudiger om
iets op te zoeken over bijvoorbeeld de gebruikte methode of de resultaten. In de structuur
31
wordt een duidelijke scheiding aangegeven tussen de feiten en interpretatie. Door de
structuur en deze scheiding is het eenvoudig andermans experimenten te begrijpen en te
herhalen, maar ook om eigen conclusies te trekken uit de resultaten. Wetenschappelijke
verslaglegging heeft niet als doel om met een betoog de lezer te overtuigen van de
conclusies die getrokken zijn uit de resultaten, maar om een objectieve weergave te geven
van het experiment, de resultaten en alle mogelijke interpretaties daarvan. Daarbij wordt er
kritisch gekeken naar het experiment en ook de verbeterpunten of onregelmatigheden
worden weergegeven. De wetenschappelijke literatuur blijft op deze manier helder,
overzichtelijk en becommentarieerbaar.
Tabel 4 Overzicht standaardonderdelen wetenschappelijke verslaglegging.
Onderdeel Inhoud
titel (in één zin) Wat is er gedaan? / Wat is de conclusie?
Geeft een beknopte samenvatting van het verslag met alle belangrijkste
abstract resultaten en conclusies.
Wat is de toegevoegde waarde van de resultaten?
Wat is het onderwerp? (brede context)
Waarom is dit een belangrijk onderwerp (met onderbouwing d.m.v.
verwijzingen naar bestaande kennis)? (maatschappelijke relevantie)
Wat is er al bekend over het onderwerp? Welke bevindingen leiden tot
de onderzoeksvraag? (eerdere bevindingen)
Welke kennis ontbreekt nog? Wat voor inzicht in een bepaald
inleiding (ziekte)verschijnsel zullen de resultaten opleveren? (wetenschappelijke
relevantie)
Wat is de vraagstelling? (onderzoeksvraag)
Wat is het vermoedelijke antwoord op de vraagstelling, opgesteld op
basis van de eerdere bevindingen? (onderzoekshypothese)
Wat is de proefopzet?
Wat is de voorspelling?
materiaal en Welke materialen en methoden zijn gebruikt om de voorspellingen te
methode toetsen (repliceerbaar)?
resultaten Wat zijn de resultaten (objectieve beschrijving)?
Welke conclusie kan uit deze resultaten getrokken worden?
Wat zijn de inhoudelijke verklaringen van de conclusies? (inhoudelijke
evaluatie)
Was het onderzoek betrouwbaar en valide? (methodologische evaluatie)
Sluiten de resultaten aan bij eerder onderzoek? (terugkoppeling naar
discussie
eerdere bevindingen)
Hoe kunnen deze resultaten geïnterpreteerd worden? Wat betekenen
deze resultaten voor de maatschappij? (terugkoppeling naar brede context
en maatschappelijke relevantie)
Wat zijn suggesties voor vervolgonderzoek?
literatuur Welke bronnen zijn er gebruikt?
Wetenschappelijke verslagen kunnen grofweg in twee categorieën worden onderverdeeld:

reviews (ook wel literatuurverslagen genoemd) en onderzoeksartikelen (ook wel
onderzoeksverslagen genoemd). Een onderzoeksartikel beschrijft een onderzoek met één of
32
Hoofdstuk 3: Structuur wetenschappelijke verslaglegging
meerdere deelexperimenten dat door de auteurs zelf is uitgevoerd, zogenaamd ‘origineel

onderzoek’. Een review geeft een overzicht van onderzoeksartikelen rondom een bepaald
thema. In respectievelijk hoofdstuk 8 en 9 zal hier verder op in worden gegaan.
3.2.1 IMRD-structuur
De meeste onderzoeksartikelen zijn opgebouwd volgens een vaste volgorde van de
paragrafen, namelijk: eerst de inleiding, dan de materiaal en methode, dan de resultaten en
ten slotte de discussie. Deze volgorde wordt ook wel de IMRD-structuur genoemd. De
onderdelen van deze structuur bevatten een vastomlijnde inhoud, die in dit hoofdstuk
wordt besproken. Soms wijken wetenschappelijke artikelen af van deze structuur. De
materiaal en methode wordt soms aan het einde van het artikel geplaatst en bij heel korte
artikelen worden de resultaten en discussie met elkaar gecombineerd.
3.2.2 Abstract
Het is gebruikelijk een onderzoeksverslag of -artikel te beginnen met een samenvatting: dit
wordt een abstract genoemd. In het abstract wordt beknopt de inhoud van het verslag
weergegeven, volgens dezelfde structuurrichtlijnen als het gehele verslag. Het volgt dus in
samengevatte vorm de IMRD-structuur. Eerst wordt kort een context geschetst, waarna het
doel van het artikel duidelijk wordt. Dit wordt gevolgd door de methoden, resultaten en de
belangrijkste conclusies. Het abstract is op zichzelf leesbaar, maar de verschillende
onderdelen worden in het verslag uitvoeriger besproken. Het is toegestaan om
formuleringen uit het verslag letterlijk te herhalen in het abstract. Het is over het algemeen
het laatste onderdeel wat geschreven wordt, zodat een compleet overzicht van het hele
verslag beschikbaar is.
§3.3 Zandloperstructuur
Naast de opbouw van de in §3.2 genoemde vaste onderdelen volgt een wetenschappelijke
tekst altijd de vorm van een zandloper. Het zandlopermodel representeert het niveau
waarop de informatie wordt besproken: van algemeen op het niveau van de
onderzoeksvraag via deductie (in de inleiding) naar specifiek op het niveau van het
experiment (middendeel) en uiteindelijk in de discussie via inductie weer naar algemeen (in
de discussie, zie Figuur 8). Op experimentniveau worden de gemanipuleerde of gemeten
variabelen genoemd (bijvoorbeeld ‘IQ-punten’) en op onderzoeksvraagniveau de
constructen waar deze variabelen een maat voor zijn (bijvoorbeeld ‘intelligentie’). De
zandloper slaat niet op het aantal woorden dat aan de verschillende onderdelen wordt
besteed, maar op de mate van ‘focus’ van een filmcamera, waarbij eerst uitgezoomd het
decor wordt getoond (breed), vervolgens steeds meer wordt ingezoomd op het onderzoek
(smal), en ten slotte weer wordt uitgezoomd naar het bredere geheel (breed).
33
Figuur 8 Zandloperstructuur in een wetenschappelijk verslag.
3.3.1 Inleiding
De inleiding wordt geschreven in de vorm van de bovenkant van de zandloper (ook voor te
stellen als een trechter). De inleiding begint met de omschrijving van het probleemgebied
(Figuur 9A). Het probleemgebied begint breed met het beschrijven van de brede context,
wat bestaat uit het schetsen van het probleem, het uitleggen van belangrijke termen die later
in de onderzoeksvraag worden gebruikt en het beschrijven van relevante theorieën. Daarna
volgt indien van toepassing de maatschappelijke relevantie. Of het formuleren van een
maatschappelijke relevantie van toepassing is, hangt af van het vakgebied en het onderwerp
waarnaar onderzoek is verricht. Voor het toelichten van de brede context en de
maatschappelijke relevantie en het onderbouwen van stellingen wordt gebruik gemaakt van
bestaande kennis. Dit kan algemene kennis zijn (een referentie is dan niet nodig), maar het
kan hierbij ook gaan om gegevens uit eerder onderzoek.
Stelling:
- “Diabetes mellitus is een groeiend probleem.”
Onderbouwing:
- “Verwacht wordt dat in 2025 alleen al in Nederland 1,3 miljoen mensen aan deze
ziekte lijden (Bilo & Houweling, 2009).”
Als afsluiting van het probleemgebied worden de eerdere bevindingen en de

wetenschappelijke relevantie besproken, die leiden tot de onderzoeksvraag. Bij
wetenschappelijke relevantie wordt benoemd welke kennis nog ontbreekt, en wat voor
inzichten in een bepaald (ziekte)verschijnsel de resultaten zullen opleveren.
Er wordt dus op meerdere plaatsen in een verslag gebruik gemaakt van resultaten uit
eerder onderzoek. Bij ‘eerdere bevindingen’ beschrijf je echter alleen resultaten die de
aanleiding zijn tot de onderzoeksvraag en de hypothese.
Om het onderscheid te verduidelijken tussen specifieke eerdere bevindingen, die
leiden tot de onderzoeksvraag, en overige eerdere bevindingen, die gebruikt worden
bij bijvoorbeeld de toelichting van de brede context en de maatschappelijke
relevantie, zullen we in deze handleiding voor de laatste categorie de term ‘bestaande
kennis’ gebruiken. Bestaande kennis heet zo omdat meerdere onderzoeken deze
kennis bevestigd hebben. Het wordt in de tegenwoordige tijd beschreven.
34
Probleem-
gebied
Figuur 9 Opbouw van een inleiding. A) Bovenkant zandloper (oftewel trechtermodel) voor de inleiding. B) Het
deel van de empirische cyclus dat in de inleiding (zwart) wordt besproken, het grijze gedeelte wordt in andere
delen van de tekst besproken.
Nadat het probleemgebied is beschreven, wordt de onderzoeksvraag beschreven, die volgt

uit de eerdere bevindingen en wetenschappelijke relevantie. Het kan zijn dat de
wetenschappelijke relevantie en de onderzoeksvraag gedeeltelijk overlappen. Vervolgens
komt de onderzoekshypothese die onderbouwd is door middel van literatuur die is
beschreven in het probleemgebied.
Er wordt geëindigd met de onderzoeksopzet en de voorspellingen. De onderzoeksopzet
is een korte beschrijving van het onderzoek waarin wordt uitgelegd hoe de onderzoeksvraag
is geoperationaliseerd. Er wordt dus uitgelegd wat de onafhankelijke en afhankelijke
variabelen zijn en hoe ze gemeten en gemanipuleerd worden. Het is de brug tussen de
onderzoekshypothese en de voorspellingen, waarin de overgang van constructen naar
variabelen beschreven wordt. In de voorspellingen staat hoe verwacht wordt dat de
afhankelijke variabelen zich gedragen als functie van de onafhankelijke variabele, op basis
van de onderzoekshypothese. De opzet en voorspelling gaan alleen over het uitgevoerde
experiment en zijn dus heel specifiek en toegespitst (Figuur 9A).
In de inleiding wordt dus de empirische cyclus van de waarneming tot en met de
deductiefase besproken (Figuur 9B). Een review, waarin geen experiment wordt gedaan
maar alleen literatuur wordt besproken, worden na de onderzoeksvraag alleen nog de
deelvragen die in het artikel worden behandeld, besproken.
3.3.2 Middendeel
Het middendeel is specifiek en smal (Figuur 10A), het gaat over het experiment en het is een
beschrijving van de gebruikte materialen en methoden en de resultaten. In een
onderzoeksartikel is dit gedeelte zo geschreven dat een vakgenoot precies het experiment
kan herhalen (repliceren) en verifiëren. Bij een review worden de deelvragen uitgewerkt. In
35
het middendeel worden er geen interpretaties gedaan, er wordt heel objectief beschreven
wat het experiment en de resultaten zijn of wat de resultaten zijn uit andere literatuur. Het
middendeel is de toetsingsfase uit de empirische cyclus (Figuur 10B).
Figuur 10 Opbouw van het middendeel. A) Het middendeel is het smalle deel van de zandloper. B) De
empirische cyclus in het middendeel (zwart), het grijze gedeelte wordt in andere delen van de tekst besproken.
3.3.3 Discussie
De discussie begint met een bespreking van de resultaten. Dit zijn de hoogtepunten van de
resultaten, waar conclusies uit worden getrokken die een antwoord geven op de
onderzoeksvraag. Vervolgens wordt er geëvalueerd: er wordt kritisch gekeken naar het
experiment en er wordt nagedacht over verklaringen voor de gevonden uitkomsten. Er kan
op twee niveaus worden geëvalueerd: inhoudelijk (1.5.1 op blz. 19) en methodologisch (1.5.2
op blz. 19, Figuur 11C). Als er meerdere aannemelijke verklaringen zijn voor de gevonden
resultaten zal er in de uiteindelijke conclusie rekening gehouden moeten worden met deze
onzekerheid. Ook wordt er in de discussie gekeken of deze resultaten overeenkomen met
eerdere bevindingen (uit de inleiding) of andere onderzoeken en naar de betekenis hiervan.
De volgende stap is nog een stukje breder, er wordt teruggekoppeld naar de brede
context van het probleemgebied uit de inleiding. Wat betekenen deze conclusies nu voor het
probleemgebied dat in de inleiding is besproken? Welke vragen volgen uit deze conclusies?
Welk vervolgonderzoek zou logisch zijn? Voor de toelichting en onderbouwing van dit
‘brede’ deel van de discussie wordt, net als in de inleiding, gebruik gemaakt van bestaande
kennis. Hiermee zorg je ervoor dat de nieuw gevonden resultaten een plaats krijgen in de
kennis over het probleemgebied.
Een verslag wordt vaak afgesloten met een bondige formulering van de hoofdconclusie
als ‘take home message’.
36
Figuur 11 Opbouw van de discussie. A) Onderkant zandloper (oftewel omgekeerde trechter) voor de discussie.
B) De empirische cyclus in de discussie (zwart), het grijze gedeelte wordt in andere delen van de tekst
besproken. C) Er kan op twee niveaus worden geëvalueerd: inhoudelijk en methodologisch.
De vorm van de discussie is dus de onderkant van een zandloper oftewel een omgekeerde
trechter (Figuur 11A). In de discussie wordt de empirische cyclus voltooid met de
evaluatiefase. Als vanzelfsprekend komt hier weer een nieuwe waarneming uit voort
(Figuur 11B) op basis waarvan weer nieuw onderzoek gedaan kan worden. De hele
empirische cyclus is nu doorlopen.
§3.4 Inhoudelijke samenhang en niveauverschil

Het is van belang voor de lezer dat de samenhang tussen de verschillende onderdelen van
de empirische cyclus duidelijk is (§8.6 op blz. 100). Dit wordt gedaan door ervoor te zorgen
dat de onderzoeksvraag, hypothese en eindconclusie inhoudelijk op elkaar aansluiten. Ze
zijn qua zandloper breed geformuleerd op het niveau van de onderzoeksvraag en gaan over
constructen en niet over variabelen. Daarnaast moeten de onderzoeksopzet, voorspellingen,
procedure en resultaten juist op het smallere, specifiekere niveau van het experiment
worden geschreven met variabelen in plaats van constructen.
Constructen versus variabelen

- Een manier om in gedachten van construct naar variabele te gaan is door de vraag
“Welke variabele is een maat voor dit construct?”. Omgekeerd leidt de vraag
“Waar is deze variabele een maat voor?” naar het construct.
- Variabelen staan op de assen van de grafieken van een artikel.
Bij de discussie wordt in bepaalde onderdelen teruggekoppeld naar de inleiding. Zo is de

eindconclusie het antwoord op de onderzoeksvraag en wordt er een terugkoppeling
gemaakt naar het probleemgebied dat beschreven is in de inleiding.
37
§3.5 Checklist inhoudelijke samenhang
Komt de onderzoeksvraag duidelijk voort uit de waarneming? §2.2

Is de onderzoekshypothese een antwoord op de onderzoeksvraag? §2.3
Is de onderzoekshypothese goed onderbouwd? §2.3
Is de voorspelling operationaliseerbaar? §2.4
Wat zeggen de resultaten over de voorspellingen? §2.5
Wat zeggen de resultaten over de onderzoekshypothese? §2.6
Geeft de eindconclusie antwoord op de onderzoeksvraag? 3.3.3
Wordt er in de discussie een terugkoppeling gemaakt naar het
3.3.3
probleemgebied uit de inleiding?
§3.6 Efficiënt lezen van wetenschappelijke publicaties

Tijdens je studie zul je regelmatig op zoek gaan naar literatuur, bijvoorbeeld om een
hypothese te onderbouwen. Omdat je maar een beperkte hoeveelheid tijd hebt en nooit alle
artikelen over een onderwerp kunt lezen, zul je efficiënt artikelen moeten zoeken en lezen.
Hoofdstuk 6 gaat in op het zoeken van literatuur. In deze paragraaf leer je hoe je efficiënt
artikelen kunt lezen om het te kunnen samenvatten. Aan het einde van de paragraaf wordt
kort ingegaan op lezen met andere doelen dan samenvatten.
De eerste stap in het bepalen of het artikel relevant is, is het lezen van de titel. De titel
vat het artikel in één zin samen. De tweede stap is om het abstract te lezen. Het abstract vat
het gehele artikel kort samen en focust op het belang van het onderzoek en op de
toegevoegde waarde van de resultaten. De volgende stap in het proces is om het artikel te
gaan lezen. Een artikel van begin tot eind doorlezen is niet altijd de meest efficiënte manier
om de nodige informatie te krijgen. Afhankelijk van het doel waarmee je een artikel leest,
kan de volgorde van lezen verschillen. Om de belangrijkste punten van een artikel samen te
vatten, is de onderstaande volgorde aan te bevelen.
Strategie voor het samenvatten van een artikel:

1. Wat is de onderzoeksvraag?
2. Wat waren de conclusies?
3. Welke resultaten ondersteunen de conclusies?
4. Met welke materialen en methode zijn de resultaten verkregen?
5. Lees de rest van het artikel om de vragen die in Tabel 4 genoemd worden te
beantwoorden en zo de empirische cyclus te reconstrueren.
3.6.1 Wat zijn de onderzoeksvragen van het artikel?

De onderzoeksvraag staat vaak aan het einde van de inleiding en wordt vaak herhaald aan
het begin en/of het einde van de discussie.
3.6.2 Wat zijn de belangrijkste conclusies uit de publicatie?

De conclusies van het experiment zijn te vinden in de discussie. Vaak staan in de eerste
paragraaf de resultaten van het experiment kort samengevat en eindigt deze paragraaf met
een samenvatting van de conclusies. Aan het eind van de discussie worden de conclusies
meestal nogmaals gegeven.
38
3.6.3 Welke resultaten onderbouwen de conclusies?

Deze resultaten moeten terug te vinden zijn in de resultatensectie van het artikel. In het
meest simpele geval verwijst één enkel experiment naar één conclusie, maar vaak worden
conclusies gebaseerd op een combinatie van meerdere experimenten. Daarnaast staan de
resultaten vaak nog eens samengevat in de eerste alinea van de discussie. Helaas is dit niet
altijd het geval en is het soms aan de lezer om actief het overzicht over de geboden
informatie te houden. Focus bij het lezen van de resultatensectie in eerste instantie op de
figuren en tabellen en probeer de resultaten te begrijpen.
3.6.4 Met welke materialen en methoden zijn de resultaten verkregen?

Het antwoord op deze vraag is in de materialen en methoden te vinden. In sommige
tijdschriften staat deze paragraaf achteraan.
3.6.5 De empirische cyclus reconstrueren

Als laatste stap in het leesproces kan het gehele artikel gelezen worden om de empirische
cyclus te reconstrueren met behulp van de vragen uit Tabel 4.
3.6.6 Hulpmiddelen
Om de structuur in een tekst duidelijk te maken, is er vaak gebruik gemaakt van
signaalwoorden die de empirische cyclus markeren. Daarnaast zijn er algemene
signaalwoorden die de discussie structureren. Het kan helpen om deze woorden te
markeren.
Signaalwoorden voor de empirische cyclus:

- Recent findings… (eerdere bevindingen)
- The aim of this study is to investigate… (onderzoeksvraag)
- The hypothesis is that… (hypothese)
- We predict / expect… (voorspellingen)
- Concluding / To summarize, etc. (conclusie)
Signaalwoorden in de discussie:
- Woorden als first, second, finally, furthermore, etc.
3.6.7 Andere leesdoelen

Bovenstaande aanwijzingen zijn bedoeld om een artikel snel samen te kunnen vatten. Als je
op zoek bent naar een bepaalde techniek, een statistische toets of als je het gehele artikel wilt
lezen, is je leesdoel anders. Als je hier bewust van bent, kun je hier je leesstrategie op
aanpassen. In het geval van interesse in het gehele artikel is het handig te beginnen met het
zoeken naar de onderzoeksvragen.
39
40
HOOFDSTUK 4: WETENSCHAPPELIJK SCHRIJVEN ALGEMEEN
Voor het schrijven van wetenschappelijke stukken zijn er naast voorkeuren ook een aantal
regels opgesteld. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt over hoe speciale tekst, zoals namen
van organismen en getallen, worden geschreven. In dit hoofdstuk leer je welke regels er
gelden bij het schrijven van wetenschappelijke publicaties. Deze informatie heb je nodig bij
al je schrijfopdrachten bij AV. Daarnaast gelden de meeste regels ook in het Engels,
waardoor je dit hoofdstuk ook zult gebruiken bij het schrijven van je miniscriptie en je
bachelorthesis.
§4.1 Opzet en alinea’s
4.1.1 Puntsgewijze opzet

Maak voor het schrijven altijd eerst een opzet van het verslag, met daarin per hoofdstuk of
paragraaf puntsgewijs welke informatie besproken gaat worden en in welke volgorde dat
gaat gebeuren. Het is veel eenvoudiger om dit schema aan te passen als blijkt dat de
volgorde toch niet zo logisch is, dan om stukken geschreven tekst te moeten verplaatsen.
Het maken van een puntsgewijze opzet helpt ook om tot een goede alinea-indeling te
komen.
4.1.2 Opbouw van een alinea

Een goede alinea-indeling geeft een verslag structuur en vergroot de inzichtelijkheid van een
tekst. Een goede alinea bevat een aantal zinnen over één onderwerp. Wanneer er wordt
overgestapt naar een nieuw onderwerp, begint een nieuwe alinea. Het voornaamste principe
voor de opbouw is dat de eerste zin de boodschap moet bevatten en dat de rest van de tekst
als argumentatie, toelichting of verdere uitwerking van die boodschap dient. De alinea
eindigt met een concluderende zin. Let op: omdat verschillende onderdelen van de
empirische cyclus (bv. de eerdere bevindingen en de wetenschappelijke relevantie in de
inleiding) vaak inhoudelijk met elkaar samenhangen kunnen deze in één alinea behandeld
worden.
4.1.3 Lengte alinea’s

De vuistregel is dat een alinea van twee zinnen te kort is omdat de tekst er erg onrustig door
wordt. Daarnaast moet een alinea ook niet te lang (meer dan halve pagina) zijn omdat de
tekst dan erg moeilijk te lezen is. Een nieuwe alinea begint door een regel wit te laten óf door
in te springen.
§4.2 Informatiedichtheid
4.2.1 Volledig doch bondig

Een goed verslag is volledig. De lezer moet alle informatie krijgen die nodig is om te
controleren of de conclusies van het verslag gerechtvaardigd zijn en moet in staat zijn het
experiment te repliceren. Er wordt niets aan de verbeelding van de lezer overgelaten. Een
goed verslag is echter ook bondig, er staat geen overbodige informatie in. Bondigheid
vergroot de functionaliteit van het verslag, omdat de tekst direct op het doel afgaat.
41
4.2.2 Doelgroep
Hoeveel moet er uitgelegd worden? Wat is de doelgroep? Voor het vak Academische
Vaardigheden moet het verslag leesbaar zijn voor jaargenoten, dat wil zeggen dat
fundamentele kennis van de biologie mag worden verondersteld. Specifieke termen of
termen die niet in de algemeen gangbare betekenis worden gebruikt, moeten wel worden
toegelicht.
Algemeen gangbare begrippen:

- significant, genetisch
Specifieke termen:
- oxidatieve stress, handling
§4.3 Schrijfstijl en taalgebruik

Wetenschappelijke verslaglegging lijkt niet op het schrijven van een opstel of betoog. Het
doel is uitsluitend het overbrengen van informatie en niet het vermaken van de lezer.
Daarom is de stijl formeel, helder en beknopt. Dit geldt ook voor wetenschappelijke
presentaties.
4.3.1 Formeel
Wetenschappelijke teksten bevatten geen metaforen of spreektaal.
Spreektaal:
- Doordat mensen meer eten kunnen ze misschien meer gaan wegen.
Beter formeel:
- Een mogelijke oorzaak voor toename in lichaamsgewicht zou een verandering in
eetpatroon kunnen zijn.
Spreektaal:
- […] aangezien je hier ook cardiovasculair gezonder van wordt.
Beter formeel:
- […] aangezien dit de cardiovasculaire conditie bevordert.
Wetenschappelijke teksten worden geschreven in een neutrale vorm. Het gebruik van
persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden (ik, mijn, wij, ons, je, jouw, jullie, men, de
onderzoekers) is niet gebruikelijk.
- Wij verwachten dat […].  De verwachtingen van dit onderzoek zijn […].
- Hieruit concluderen wij dat […].  Hieruit kan geconcludeerd worden dat […].
Door het gebruik van de lijdende (passieve) werkwoordsvorm krijgt de tekst een zakelijke
en neutrale uitstraling. Het gebruik van (neutraal geformuleerde) actieve
werkwoordsvormen is ook mogelijk, dit maakt dat de tekst prettiger leesbaar is.
- Door verschillende onderzoekers werd er onderzoek gedaan naar […]. 

- Door verschillende onderzoeken werd aangetoond dat... (passief)
- Verschillende onderzoeken toonden aan dat… (actief, neutraal)
42
Hoofdstuk 4: Wetenschappelijk schrijven algemeen
In de wetenschappelijke verslaglegging wordt alleen gebruik gemaakt van objectief

taalgebruik. Er wordt geen (impliciet) waardeoordeel verbonden aan de resultaten en
conclusies. Woorden als helaas, gelukkig, etc. worden niet gebruikt.
Niet objectief:
- Helaas was de stoof verkeerd ingesteld en zijn er geen resultaten van experiment
- Gelukkig was het tweede experiment wel gelukt.
Objectief:
- Een deel van de data was onbruikbaar door een verkeerd ingestelde stoof.
Met ‘formeel’ wordt in deze handleiding bedoeld ‘zakelijk’. Het is dus niet de bedoeling om
ouderwetse taal te gebruiken.
4.3.2 Helder
Om te zorgen dat de informatie goed begrepen wordt en de lezer niet hoeft te raden wat er
bedoeld wordt, is het van belang om specifiek en precies te formuleren. Daarbij is het van
belang dat bij het taalgebruik rekening wordt gehouden met een bepaalde mate van
onzekerheid (1.4.1 op blz. 16). Over het algemeen kunnen er in de wetenschap geen harde
conclusies worden getrokken maar worden bevindingen afgewogen en geëvalueerd.
Onderzoeksvraag:
- Heeft tandbederf bij mannen invloed op de aantrekkelijkheid van mannen voor
vrouwen?
Opzet:
- Proefpersonen worden onderverdeeld in groepen op basis van de mate van
tandbederf (geen-matig-veel). Als maat voor aantrekkelijkheid wordt het aantal
zoenpartijen per maand gebruikt.
Resultaat:
- Er was een negatieve relatie tussen de mate van tandbederf en het aantal
zoenpartijen per maand bij vrijgezelle heteroseksuele mannen.
Conclusie:
- Heteroseksuele mannen met tandbederf werden minder aantrekkelijk bevonden
door vrouwen dan heteroseksuele mannen zonder tandbederf. Een mogelijke
verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat tandbederf een slechte adem tot gevolg
heeft wat de man minder aantrekkelijk maakt voor de vrouw.
Foute conclusie:
- Doordat vrijgezelle mannen met tandbederf een sterke mondgeur hebben worden
ze minder aantrekkelijk bevonden door vrouwen dan heteroseksuele mannen
zonder tandbederf.
Varieer in woordgebruik maar let op het gebruik van synoniemen. Gebruik voor begrippen
steeds dezelfde term.
Niet:
- de woorden eiwitten en proteïnen door elkaar gebruiken in de tekst
Wel:
- kies voor één van beide
43
In de beschrijving van resultaten is het ten eerste belangrijk dat er gemeld wordt of er een
verschil gevonden is en ten tweede waartussen dit verschil was (of ten opzichte van wat de
toe- of afname was). Nog beter is het om de resultaten met cijfers te onderbouwen zodat de
lezer kan zien hoeveel meer of minder iets geworden is.
Wel:
- Bij muizen behandeld met substantie X was het motorisch herstel twee keer zo
hoog als bij onbehandelde muizen. Echter, bij muizen behandeld met substantie Y
was het motorisch herstel twee keer zo laag als bij de onbehandelde muizen.
Daarnaast is het belangrijk dat van ieder woord in een verslag duidelijk is waar het op
terugslaat.
Niet helder:
- Oxidatieve stress kan leiden tot schade aan eiwitten en andere celonderdelen. Dit
wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van vrije radicalen, zoals superoxide,
waterstofperoxide en hydroxylradicalen.
In bovenstaande zin is het niet duidelijk waarop het verwijswoord ‘dit’ slaat, op
oxidatieve stress, of op schade aan eiwitten en andere celonderdelen.
Beter is:
- Oxidatieve stress kan leiden tot schade aan eiwitten en andere celonderdelen. Deze
schade wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van vrije radicalen, zoals
superoxide en hydroxylradicalen.
4.3.3 Bondig
In wetenschappelijke artikelen wordt beknopt geformuleerd waarbij alle woorden en zinnen
die niet nodig zijn om informatie over te brengen achterwege gelaten kunnen worden. Let
wel: beknoptheid mag nooit tot vaagheid of onduidelijkheid leiden. De boodschap van de
zinnen moet helder blijven.
Te uitgebreid:
- In de gemanipuleerde groep werd het kenmerk 26 keer aangetroffen. In het
controle-experiment werden er slechts 8 individuen met dit kenmerk geteld.
Beknopte formulering:
- In de gemanipuleerde groep was de frequentie van het kenmerk hoger (n=26) dan
in de controlegroep (n=8).
Ook omslachtig taalgebruik, zoals voorzetseluitdrukkingen, is niet gebruikelijk. Deze

bestaan meestal uit drie woorden en kunnen in de regel door één woord worden vervangen.
- met betrekking tot ...............................  over, voor

- door middel van ..................................  door
- als gevolg van ......................................  door
- in verband met ....................................  door, doordat, omdat
44
4.3.4 Werkwoordstijden
Het grootste deel van een wetenschappelijk verslag wordt in de verleden tijd geschreven
(hoofdstuk 8). De voltooid tegenwoordige tijd (v.t.t.) wordt ook beschouwd als verleden tijd.
Tegenwoordige tijd komt alleen voor in delen van de inleiding en de discussie. De vuistregel
is dat algemeen geldende feiten (brede context en relevantie), conclusies en het verwijzen
naar figuren en tabellen in de tegenwoordige tijd beschreven worden. In de inleiding
worden de onderzoeksvraag, hypothese, opzet en voorspellingen in de tegenwoordige tijd
geschreven (§9.2 op blz. 108).
Onderzoeksvraag:
- In dit onderzoek wordt onderzocht (o.t.t.) of het MHC door middel van
lichaamsgeur een rol speelt bij partnerkeuze bij de mens.
Resultaten:
- In tabel 1 is (o.t.t.) te zien dat de mannen langzamer waren (o.v.t.) dan de
vrouwen.
- Of: De mannen hebben sneller gereageerd (v.t.t.) dan de vrouwen (tabel 1).
(o.t.t.= onvoltooid tegenwoordige tijd, o.v.t.= onvoltooid verleden tijd, v.t.t. = voltooid
verleden tijd)
De resultaten en eerdere bevindingen zijn echter in het verleden vastgesteld en moeten dan
ook in de verleden tijd geschreven worden. Ook materiaal en methode worden in de
verleden tijd geschreven. Het experiment is immers al uitgevoerd. Bij een
onderzoeksvoorstel wordt de procedure daarentegen in de tegenwoordige tijd geschreven
(§10.4 op blz. 127); het experiment zal in de toekomst worden uitgevoerd.
§4.4 Tekstuele samenhang

Bij het schrijven van een wetenschappelijke tekst dien je de lezer als het ware aan de hand
mee te nemen door je verhaal. Hierbij is het van belang de samenhang tussen de
verschillende onderdelen van de empirische cyclus duidelijk wordt gemaakt. De tekstuele
samenhang van een wetenschappelijke tekst wordt beïnvloed door:
4.4.1 Verbindingswoorden
Verbindingswoorden kunnen gebruikt worden om bijvoorbeeld tegenstellingen weer te
geven, overeenkomsten aan te geven, resultaten toe te lichten, voorbeelden te geven of
resultaten samen te vatten. Op deze manier wordt de tekstuele samenhang vergroot. In
Tabel 5 staat een aantal voorbeelden van verbindingswoorden en waarvoor deze gebruikt
kunnen worden.
Peterson et al. (2004) vonden echter geen effect meer bij 75 weken oude ratten. Judge
et al. (2005) daarentegen, vonden wel effect van training op de activiteit van
antioxidantenzymen bij veroudering in 75 weken oude muizen.
45
Tabel 5 Overzicht van verbindingswoorden.
Het aangeven van: Verbindingswoorden

overeenkomsten en, ook, eveneens, alsmede, tevens, mede, evenals
verschillen daarentegen, echter, maar, hoewel, anderzijds, terwijl
resultaat of effect dus, daarom, derhalve, vandaar
samenvatting, afsluiting samengevat, dus, kortom
4.4.2 Opsommingen
Een wetenschappelijke tekst bestaat uit grammaticaal correcte volzinnen. Gebruik geen lijst
van opsommingen. Opsommingstekens zijn zeer ongebruikelijk in een wetenschappelijke
tekst.
Fout:
Er worden verschillende typen cellen aangetroffen in de eilandjes van Langerhans:
− bètacellen
− alfacellen
− deltacellen
Goed:
In de eilandjes van Langerhans worden bètacellen, alfacellen en deltacellen
aangetroffen. Of: In de eilandjes van Langerhans worden (i) bètacellen, (ii) alfacellen
en (iii) deltacellen aangetroffen.
4.4.3 Haakjes
Haakjes worden voornamelijk gebruikt voor afkortingen, referenties, de Latijnse naam van
organismen en verwijzingen naar figuren en tabellen. Voor andere doeleinden dienen
haakjes te worden vermeden.
§4.5 Spelling
Een algemene eis voor alle wetenschappelijke teksten is een correcte spelling. De correcte
spelling van het Nederlands is die van het Groene Boekje (http://woordenlijst.org/). Gebruik
de spellingchecker van het tekstverwerkingsprogramma. Deze haalt niet alle fouten eruit,
dus lees het verslag ook altijd nog eens zorgvuldig door.
§4.6 Afkortingen
4.6.1 Eenheden en maten

Voor afkortingen van maten, gewichten en fysische eenheden wordt het Internationaal
Systeem voor Eenheden (SI Base Units) gebruikt. Een lijst van deze afkortingen is te vinden
via internet: http://www.bipm.org/en/si/. Tussen de numerieke waarde en de eenheid wordt
een spatie gelaten (bijv. 100 ms). Decimale getallen worden in het Nederlands weergegeven
met een komma (bijv. 0,005 g).
4.6.2 Algemene afkortingen

In wetenschappelijke teksten worden geen algemene afkortingen gebruikt. Termen als
‘bijvoorbeeld’ (b.v. of bijv.) worden voluit geschreven.
46
4.6.3 Technische afkortingen

Technische en inhoudelijke afkortingen mogen wel. Schrijf de eerste keer dat de term
gebruikt wordt deze voluit, met tussen haakjes de afkorting erachter. Gebruik in de verdere
tekst de afkorting.
- In het onderzoek is gebruik gemaakt van Magnetic Resonance Imaging (MRI) […].
- De concentratie van high density lipoprotein (HDL) […].
§4.7 Namen van organismen
4.7.1 Gebruik van wetenschappelijke en Nederlandse namen

Dieren en planten mogen met zowel hun Nederlandse als wetenschappelijke naam (vaak in
het Latijn) worden aangeduid. Wanneer de Nederlandse soortnamen gebruikt worden,
vermeld dan de eerste keer de wetenschappelijke naam tussen haakjes achter de
Nederlandse naam. Bij het gebruik van wetenschappelijke namen wordt vaak ook de eerste
keer de Nederlandse naam tussen haakjes vermeld.
ijsvogel (Alcedo atthis) of Alcedo atthis (ijsvogel)
4.7.2 Schrijfwijzen van organismen

In het Nederlands worden dieren- en plantennamen niet met een hoofdletter geschreven,
tenzij het een geografische naam betreft. Voorbeelden: zomereik, ijsvogel en Afrikaanse
olifant. Wetenschappelijke namen van organismen worden cursief geschreven omdat het
een niet-Nederlands woord betreft. De geslachtsnaam begint met een hoofdletter en de
soortnaam een kleine letter. De eerste keer dat de wetenschappelijke naam van een
organisme voorkomt wordt hij voluit geschreven, daarna wordt de geslachtsnaam afgekort.
Eerste keer:
- Taraxacum officinale en Pelagia noctiluca
Daarna:
- T. officinale en P. noctiluca
§4.8 Getallen
4.8.1 Cijfers of Woorden

Gebruik cijfers voor getallen hoger dan tien en woorden voor getallen tot en met tien. Als
een zin met een getal begint dan wordt dit getal (onafhankelijk van de waarde) voluit
geschreven.
- Er zijn twee homologe exemplaren van elk chromosoom aanwezig in een

lichaamscel. Het humane genoom bestaat uit 23 verschillende chromosomen.
- Vijfhonderd patiënten worden elk jaar […]
47
Uitzonderingen
In uitzondering op deze regel, worden wel cijfers gebruikt voor getallen onder de tien:
o bij maten (een dosis van 4 mg, gedurende 6 seconden)
o bij een element uit een rijtje (experiment 2, tabel 4)
o bij rekengetallen (minder dan 8% van de trials, een verhouding van 1:3)
o bij getallen die tijd, datum, leeftijd, geldbedragen of scores weergeven (de
gemiddelde leeftijd was 9 jaar, een score van 5 op een 7-puntsschaal)
o wanneer een vergelijking wordt gemaakt met een getal boven de tien (4 van de 21
proefpersonen, van de 25 woorden waren er 4 werkwoorden).
§4.9 Checklist wetenschappelijke tekst
Inhoudelijk
Kan de lezer het onderzoek begrijpen? §4.2
Is alle informatie noodzakelijk? §4.3
Wordt niets tweemaal gezegd? §4.3
Zijn de argumenten zinvol? §4.3
Klopt de alinea-indeling? §4.1
Staan de stukken tekst goed met elkaar in verband? §4.4
Is de tekst consistent? §4.3
Schrijfstijl en taalgebruik
Formeel 4.3.1
Bondig 4.3.3
Helder 4.3.2
Werkwoordstijden 4.3.4
Worden er verbindingswoorden gebruikt? 4.4.1
Spelling en grammatica §4.5
Wordt er op de juiste wijze afgekort (eenheden, algemene en technische
§4.6
afkortingen)?
Zijn de juiste namen van organismen gebruikt en zijn ze correct geschreven? §4.7
Zijn getallen juist in cijfers of woorden geschreven? §4.8
48
HOOFDSTUK 5: REFEREREN EN LITERATUURLIJST
Wanneer in een verslag inzichten, ideeën of gegevens gebruikt worden uit het werk van
anderen dan moet in de tekst aangeven worden waar de informatie vandaan komt. Het
moet voor de lezer te allen tijde duidelijk zijn waar de auteur aan het woord is en waar
ander werk aangehaald wordt. Op deze manier geeft de auteur de lezer de mogelijkheid het
werk dat aangehaald wordt na te zoeken en te verifiëren en wordt plagiaat (het overnemen
of verwoorden van passages en ideeën uit andermans werk en deze presenteren als eigen
werk) voorkomen. Plagiaat wordt beschouwd als intellectuele diefstal en wetenschappelijk
wangedrag. Plagiaat is te voorkomen door nauwkeurig bronnen bij te houden en bij het
opnemen van informatie van andere auteurs in de verslaglegging te parafraseren en de bron
te vermelden.
In dit hoofdstuk leer je hoe je moet parafraseren, waar je moet refereren, hoe je een
referentielijst opstelt en hoe referenties en een referentielijst opgemaakt moeten worden.
Deze vaardigheid heb je nodig bij alle verslagen en scripties die je in de toekomst zult
schrijven.
§5.1 Parafraseren
5.1.1 Gebruik van andermans werk

Wanneer in een verslag het argument, de opinie of de conclusie uit het werk van een andere
auteur gebruikt wordt, moet dit geheel in eigen woorden omschreven of samengevat
worden. Ondanks dat het daarna in eigen woorden staat beschreven komt de argumentatie
waarop de nieuwe conclusie is gebaseerd uit ander werk, dus moet dit gevolgd worden
door een correcte bronvermelding. Het in eigen woorden omschrijven wordt parafraseren
genoemd. Let er bij parafraseren op dat de strekking van de originele tekst behouden blijft.
5.1.2 Letterlijk vertalen

Parafraseren geldt ook voor vertaling vanuit het Engels naar het Nederlands, letterlijk
vertalen is dus niet toegestaan.
§5.2 Plaats verwijzing naar publicaties

In het algemeen geldt dat zodra er geparafraseerd wordt er een correcte bronvermelding
gegeven wordt. Dit gebeurt bij voorkeur aan het einde van de zin maar kan ook als
onderdeel van de desbetreffende zin (5.3.2). Echter, bij algemeen bekende kennis hoeft er
geen bronvermelding gegeven te worden. Algemene kennis is informatie die bij vele mensen
bekend is en waarnaar verwezen wordt in vele bronnen. Toch is het soms lastig om te
bepalen wat algemene kennis is. Hieronder staan een aantal richtlijnen om te bepalen of iets
algemene kennis is of niet. Mocht het nog niet duidelijk zijn of het algemene kennis betreft
of niet, neem dan het zekere voor het onzekere en geef een bronvermelding.
Algemene kennis:
- informatie die in meerdere boeken, artikelen of websites voorkomt
- informatie die medestudenten ook moeten kennen
- algemene historische feiten, geografische en wetenschappelijke feiten
- iets dat iedereen weet
49
Geen referentie noodzakelijk: (het is algemene kennis)
- Type II diabetes mellitus is een veelvoorkomende ziekte
Referentie noodzakelijk: (specifieke informatie die niet algemeen bekend is)
- In Nederland zijn ongeveer 1.3 miljoen mensen gediagnosticeerd met diabetes van
wie 90% type II diabetes mellitus heeft.
In een wetenschappelijke tekst kunnen meerdere zinnen voorkomen die oorspronkelijk uit
één bepaalde bron komen. In dit stuk tekst wordt aan het einde van de hoofdzin de
bronvermelding gegeven. De bijzinnen die ter verduidelijking van de hoofdzin gebruikt
worden (en dus ook op dezelfde bron slaan) hoeven dan geen bronvermelding te bevatten.
Zodra er weer gebruik wordt gemaakt van een andere bron, moet deze uiteraard vermeld
worden.
Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat er een effect van middel X en Y

op het herstel van het ruggenmerg zijn. In een studie waarbij middel X werd
toegediend aan ratten met een dwarslaesie, werd een verhoogde uitgroei van
beschadigde axonen gevonden (bronvermelding A). Daarnaast werd aangetoond dat
de motorische functie van de ratten na drie weken beter was dan die van
onbehandelde ratten (geen bronvermelding). Met name de functie van de achterpoten
was significant verbeterd. Echter, in een studie waarbij middel Y werd gebruikt ter
bevordering van motorisch herstel na een dwarslaesie werd pas na vijf weken een
verbetering gevonden in de motorische functie van de behandelde ratten ten opzichte
van de onbehandelde ratten (bronvermelding B). Etc.
§5.3 Verwijzingen naar publicaties
5.3.1 Harvard stijl

Er zijn verschillende manieren om naar literatuur te verwijzen/refereren. Grofweg zijn de
verschillende methoden onder te verdelen in de Harvard (auteur, datum) en Vancouver
(numeriek) stijl. De Harvard stijl is de meest gebruikelijke en deze wordt ook in het vak
Academische Vaardigheden gehanteerd.
Vancouver stijl:
- In eerder onderzoek werd gevonden dat […]2,3,4.
Harvard stijl:
- In andere onderzoeken werd gevonden dat […] (Janssen et al., 2006; Rachlin &
Green, 2008).
5.3.2 Refereren in tekst

Verwijzingen naar publicaties (artikelen, boeken, websites, etc.) in de tekst bestaan uit twee
onderdelen: de naam of namen van de auteur(s) en een jaartal. Er worden geen voorletters
of voornamen van auteurs vermeld bij deze verwijzingen. Het jaartal is het jaar van
publicatie. Bij internetbronnen wordt als de datum van publicatie niet bekend is soms de
datum van de laatste update gebruikt.
50
Hoofdstuk 5: Refereren en literatuurlijst
5.3.3 Regels literatuurverwijzingen
In de tekst
Verwijzen in de tekst mag op twee manieren. Bij voorkeur staat de referentie aan het einde
van de zin. Hierbij komt de naam van de eerste auteur en het jaartal van publicatie tussen
haakjes te staan (naam, jaartal). De naam van de auteur en het jaartal worden gescheiden
door een komma. De naam van de auteur kan ook als onderdeel van de zin gebruikt
worden, dan met het jaartal tussen haakjes achter de naam. Veelvuldig gebruik van deze
manier van refereren heeft echter niet de voorkeur.
Referentie aan het einde van de zin:

- In eerder onderzoek werd het gedrag van dieren onderzocht [...] (van Gelderen,
2008).
Referentie als onderdeel van de zin:

- Van Gelderen (2008) onderzocht het gedrag van dieren […].
Meerdere auteurs
Bij een publicatie met twee auteurs wordt gebruik gemaakt van het &-teken gevolgd door
het jaartal van publicatie als de referentie aan het einde van de zin staat. Als de referentie
een onderdeel van de zin is, dan worden de twee auteurs namen gescheiden door ‘en’ en
volgt tussen haakjes het jaartal.

- Uit een eerder experiment bleek [...] (Rachlin & Green, 2008).
Referentie als onderdeel van de zin:

- Rachlin en Green (2008) hebben onderzocht of […]
Bij drie of meer auteurs wordt een korte vorm van de verwijzing gebruikt. De korte vorm
bestaat uit de naam van de eerste auteur, gevolgd door de schuin gedrukte toevoeging et al.
(afkorting voor: 'et alii', Latijn voor ‘en anderen') en het jaartal.

- In een ander onderzoek werd gevonden dat [...] (Janssen et al., 2006)
Referentie als onderdeel van een zin:

- Janssen et al. (2006) hebben gevonden dat [...]
Twee publicaties
Wanneer er in één zin naar twee publicaties verwezen wordt, dan worden deze gescheiden
met een puntkomma. De referenties worden op chronologische volgorde gerangschikt.
Twee onderzoeken vonden […] (Rachlin & Green, 2008; Petersen et al., 2009).
Hetzelfde jaar, dezelfde auteurs

Wanneer twee publicaties uit hetzelfde jaar met dezelfde auteur(s) gebruikt worden dan
wordt dit aangegeven met letters achter het jaartal. De alfabetische volgorde van woorden
51
uit de titel bepaalt de volgorde van de verwijzingen, waarbij niet op lidwoorden gelet
wordt.
In twee onderzoeken van Janssen et al. (2001a, 2001b) […].
Dezelfde achternaam en publicatiejaar

Bij publicaties van verschillende auteurs met dezelfde achternaam en publicatiejaar wordt
de eerste letter van de voornaam toegevoegd na de achternaam.
Uit onderzoek van Janssen P. (2001) en Janssen K. (2001) is gebleken dat […].
Geen auteur of internetbron

Als er van een bron geen auteur bekend is, bijvoorbeeld een internetbron of krantenartikel,
verwijs dan naar de naam van de organisatie of het tijdschrift. Gebruik als jaartal het jaar
van publicatie of van de laatste update.
- Het broeikaseffect neemt ernstige vormen aan […] (Volkskrant, 2001).

- De Mexicaanse griep heeft de status van pandemie bereikt en […] (World Health
Organization, 2009).
Een referentie naar een internetbron moet in ieder geval een titel of omschrijving bevatten,
een datum (als het kan een publicatiedatum, in ieder geval de datum van raadpleging) en
een adres (bij voorkeur een Digital Object Identifier (DOI) of een URL). Vermeld ook auteurs
als dat mogelijk is. In de tekst verwijs je met auteur(s) en jaartal of met enkele woorden uit
de titel en jaartal. Als er geen jaartal is, kun je in plaats daarvan (n.d.) gebruiken (no date).
Wanneer geen auteursnaam of organisatie bekend is, dan betreft het waarschijnlijk een
twijfelachtige bron. Het is dan beter om deze bron niet te gebruiken.
Verwijzen naar publicaties die je niet zelf gelezen hebt

Het is gebruikelijk alleen te verwijzen naar de literatuur die je zelf gelezen hebt. Als je in een
publicatie een verwijzing naar een andere publicatie tegenkomt en die wilt gebruiken, dan is
het gebruikelijk deze op te zoeken en te lezen. Hierdoor wordt voorkomen dat eventuele
discutabele of verkeerde interpretaties klakkeloos van anderen overgenomen worden. Ook
al komt het bijna niet voor in onze digitale maatschappij, het kan gebeuren dat zelf lezen
echt niet mogelijk is. Verwijs in dat geval via de publicatie die je gelezen hebt naar de andere
publicatie. Let op: de publicatie waar indirect naar verwezen is wordt niet opgenomen in de
literatuurlijst.
- Volgens Rhymer en Simberloff (1999) ziet Lever (1998) de menging van genen
tussen populaties als een catastrofe, zelfs wanneer het nieuwe genotype beter aan
de omstandigheden aangepast zou zijn.
Of:
- De menging van genen tussen populaties wordt gezien als een catastrofe, zelfs
wanneer het nieuwe genotype beter aan de omstandigheden aangepast zou zijn
(Lever, 1998, aangehaald in Rhymer & Simberloff, 1999).
Je hebt Rhymer en Simberloff wel gelezen, maar niet zelf kunnen vaststellen of Lever
die overeenkomst inderdaad ziet.
- Kondrashov (1992, aangehaald in Huxel, 1999) merkt op dat [...] (Kondrashov,
52
1992, aangehaald in Huxel, 1999).

- Meerdere onderzoeken hebben uitgewezen dat… (Martin, 1981; Horne & Pettit,
1984; Bond et al., 1986, allen aangehaald in Mougin et al., 1991).
Bij het verwijzen naar algemene informatie uit een review kan worden volstaan met
verwijzen naar de auteurs van het review artikel.
Verwijzen naar persoonlijke communicatie

Persoonlijke communicatie is uit het uitwisselen van informatie via een andere weg dan
wetenschappelijke publicaties, zoals e-mail, brieven, telefonische gesprekken en mondelinge
presentaties. Deze informatie is vaak niet te achterhalen en wordt daarom niet vermeld in de
literatuurlijst. In de tekst wordt hier wel naar verwezen. Hierbij wordt de auteursnaam en
de datum vermeld.
Ook blijkt uit recent onderzoek dat roken geen invloed heeft op de fysieke conditie bij
vrouwen (Smit, persoonlijke communicatie, 18 maart 2010).
Letterlijk citeren
Dit is in de levenswetenschappen niet gebruikelijk. Gebruik geen aanhalingstekens in de
tekst.
§5.4 Literatuurlijst
5.4.1 Harvard stijl

Er zijn verschillende manieren waarop literatuurlijsten kunnen worden vormgegeven. De
informatie die in literatuurlijsten wordt vermeld komt meestal wel overeen, maar de
vormgeving en volgorde verschilt per tijdschrift. Er is niet zoiets als een ‘juiste’ weergave.
Als echter voor een bepaalde vormgeving is gekozen, is consequentheid een vereiste.
5.4.2 Referenties of literatuurlijst

Aan het einde van een verslag komt altijd een overzicht van de gebruikte literatuur, zodat
de lezer de literatuur waar naar verwezen wordt kan terugvinden. Dit overzicht wordt de
literatuurlijst of referentielijst genoemd. Een belangrijke regel is dat alle
literatuurverwijzingen uit de tekst terug te vinden moeten zijn in de literatuurlijst en vice
versa.
§5.5 Elementen van de literatuurlijst

Elementen die in elke referentie terugkomen zijn de namen van de auteurs, het jaartal van
publicatie en de titel van de publicatie en de bron. Er zijn verschillende soorten bronnen,
hieronder wordt eerst weergegeven wat de regels voor de auteurs, het jaartal en de titel zijn,
in de volgende paragraaf komen de verschillende bronnen aan de orde. Het correct
weergeven van literatuur is een precisiewerk.
Auteurs
- Alle auteursnamen, inclusief initialen, worden vermeld behalve wanneer er meer dan
zes auteurs zijn. In dat geval komt na de naam en initialen van de zesde auteur “et al.” te
staan om de overige auteurs van het artikel aan te geven.
53
- Na de achternaam volgen de initialen met achter elke initiaal een punt.
- De achternamen en initialen worden gescheiden door een komma.
- De verschillende auteurs worden gescheiden door komma’s.
- Tussen de twee laatste auteurs komt na de komma een ‘&’-teken, behalve als er meer dan
6 auteurs zijn, dan treedt regel 1 in werking.
Jaartal van publicatie

Het jaartal komt na de opsomming van de auteurs. Het jaartal staat tussen haakjes en wordt
gevolgd door een punt.
Titel van de publicatie

- De titel van de publicatie (boek/artikel etc.) volgt altijd op het jaartal.
- Hoofdletters worden in de titel als volgt gebruikt: (1) het eerste woord van de titel (en
van de ondertitel) wordt met een hoofdletter geschreven, (2) eigennamen worden met
een hoofdletter geschreven, (3) na een dubbele punt volgt ook hoofdletter.
- De titel wordt afgesloten met een punt.
Jiang, R., Yang, H., Zhou, L., Kuo, C.C., Sun, F., & Chen, T. (2007). Sequence-based
prioritization of nonsynonymous single-nucleotide polymorphisms for the study of
disease mutations.
Dit is geen volledige referentie, de soort bron moet nog worden toegevoegd (§5.6).
§5.6 Soorten bronnen

Naast de namen van de auteurs, het jaartal en de titel wordt ook altijd weergegeven waar
het artikel gepubliceerd is. Hoe dit wordt gedaan hangt af van het soort bron. Hieronder
wordt voor een aantal veelvoorkomende soorten bronnen aangegeven hoe deze vermeld
moeten worden in de literatuurlijst.
Wetenschappelijk tijdschrift
Namen en initialen van de auteurs (jaartal van publicatie). Titel van het artikel. Titel van het
tijdschrift, volumenummer, beginpagina – eindpagina. Naast een jaargang (volumenummer)
hebben artikelen vaak ook nog een editienummer (issue), dat tussen haakjes achter het
volumenummer staat. Dit editienummer wordt niet vermeld in de literatuurlijst. Soms
wordt de titel van het tijdschrift op het artikel zelf in afkortingen geschreven, in de
literatuurlijst worden alleen volledige namen gebruikt. De volledige naam moet dus dan
even worden opgezocht.
Let op: verwar de naam van het tijdschrift niet met de naam van de uitgever. Bekende
uitgevers zijn o.a. Elsevier, Nature Publishing Group, Springer, Oxford Publishing en Wiley.
Spetch, M.L., & Wilkie, D.M. (1983). Subjective shortening: A model of pigeon's
memory for event duration. Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Pro-
cesses, 9, 14-30.
Er zijn ook tijdschriften die alleen online publicaties uitgeven, deze hebben niet altijd een
volumenummer en/of (reguliere) paginanummers. Daarnaast geven veel tijdschriften al een
online versie van een artikel uit voordat deze daadwerkelijk in de gedrukte versie van het
tijdschrift verschijnt.
54
‘Advanced online publication’ of ‘Epub ahead of print’

Dit is een artikel dat nog niet in een tijdschrift is gepubliceerd, maar dat in de toekomst nog
wel op papier verschijnt. In principe is de papieren versie ook de definitieve versie van het
artikel. De inhoud van het artikel is alvast op de website van het tijdschrift te raadplegen.
Deze artikelen zijn vaak te herkennen aan de toevoeging ‘Epub ahead op print’. Alleen als er
(nog) geen paginanummers bekend zijn, dient het DOI nummer gebruikt te worden in de
referentie in plaats van volume en paginanummers.
Namen en initialen auteurs (jaartal van publicatie). Titel van het artikel. Titel van het
tijdschrift: advanced online publication, datum van raadpleging (doi …/…). ‘Doi’ is een
afkorting voor ‘digital object identifier’.
Abdulrahman R., Boon M.R., Sips H.C., Guigas B.G., Rensen P.C., Smit J.W., et al.
(2013). Impact of Metformin and Compound C on NIS expression and iodine uptake
in vitro and in vivo: a role for CRE in AMPK modulation of thyroid function. Thyroid:
advanced online publication, 23 april 2013 (doi: 10.1089/thy.2013.0041).
Tian X., Guo J., Zhu M., Li M., Wu G., & Xia Y. (2013). δ-Opioid receptor activation
rescues the functional TrkB receptor and protects the brain from ischemia-reperfusion
injury in the rat. PLoS ONE, 8, e69252.
Yasutaka, O., Teruyuki, S., & Shigekazu, N. (2009). Regulation of the innate immune
response by threonine-phosphatase of Eyes absent. Nature: advance online
publication, 28 juni 2009 (doi:10.1038/nature08138).
Boek
Achternamen en initialen van de auteurs (jaartal van uitgifte). Titel van het boek (editie,
wanneer niet 1e). Plaats van uitgave: Uitgever, pp. aantal pagina’s van het boek (optioneel).
van Leyden, J. (1989). Psychologische functieleer: Theorie, techniek, toepassing (2e ed.).
Deventer: Van Loghum Slaterus, pp. 322.
Een hoofdstuk uit een geredigeerd boek

Achternamen en initialen auteurs (jaartal van uitgifte). Titel van hoofdstuk. In: Naam en
initialen editor boek (ed.), Titel van het boek (editie, wanneer niet eerste). Plaats van uitgave:
Uitgever, pp. ‘beginpagina’-‘eindpagina’.
Hartley, J.T., Harker, J.O., & Walsh, D.A. (1980). Contemporary issues and new
directions in adult development of learning and memory. In: Poon, L.W. (ed.), Aging
in the 1980s: Psychological issues. Washington, D.C.: American Psychological
Association, pp. 239-252.
NB: Een geredigeerd boek is een boek waarin de hoofdstukken door verschillende auteurs
zijn geschreven en dat is samengesteld en geredigeerd door één of meerdere editors.
Internetartikel
Achternamen en initialen van de auteurs/naam organisatie (jaartal van publicatie/laatste
update). Titel van het artikel. Op internet: internetadres, geraadpleegd op datum. De naam
van de maand wordt voluit geschreven.
55
Anderson, R. (2000). New child vaccine gets funding boost. Op internet:
http://news.ninemsn.com.au/health/story, geraadpleegd op 17 januari 2001.
Wanneer er geen jaartal van publicatie is vermeld, wordt de datum van de laatste update
gebruikt. Wanneer er geen auteur is vermeld, wordt de naam van de organisatie vermeld.
Bij de literatuurlijst alfabetiseer je in dat geval volgens (het eerste hoofdwoord in) de titel
van het artikel.
Krantenartikel
Auteursnamen en initialen (jaartal). Titel van artikel. Naam van de krant, datum publicatie
zonder jaartal, p. beginpagina. Het gaat hier slechts om één pagina dus wordt er ook maar
één ‘p’ geschreven. De naam van de maand wordt voluit geschreven.
Hall, W. (2002). Credit Suisse loss worse than expected. The Financial Times, 14
augustus, p. 1.
N.B. Wanneer de naam van de auteur niet bekend is, gebruik dan de naam van de krant.
§5.7 Volgorde elementen

Er is een aantal afspraken over de volgorde van de elementen van de literatuurlijst.
Hieronder staan de regels op volgorde van belangrijkheid.
Regels volgorde elementen

1. Alfabetische volgorde op basis van achternaam eerste auteurs
2. Gelijke achternamen worden geordend naar initialen:
Eliot, A.L.& Wallston, J. (1983). … komt dus voor Eliot, G.E., & Ahlers, R. J. (1980).
3. Niets gaat voor iets:
Brown, J.R. … komt dus voor Browning, A.R. …
4. Eén auteur gaat voor meerdere auteurs:
Kaufman, J.R. (1991). … komt dus voor Kaufman, J.R., & Cochran, D.F. (1987). …
5. Publicaties van meerdere auteurs met dezelfde eerste auteur worden gerangschikt op
naam van de tweede auteur, enzovoort:
Kaufman, J.R., Jones, K. & Cochran, D.F. (1992). … komen dus voor Kaufman, J.R., &
Wong, D.F. (1989). …
6. Meerdere publicaties van dezelfde auteursset worden vermeld op volgorde van

publicatiejaar:
Kim, L.S. (1990). … komt dus voor Kim, L.S. (1992). …
56
7. Publicaties van dezelfde auteursset uit het zelfde jaar worden voorzien van een a en een
b. Deze letters worden ook bij verwijzingen in de tekst gebruikt. De woorden uit de titel
bepalen de volgorde van de verwijzingen (waarbij niet op lidwoorden gelet wordt):
Kaufman, J.R. (1990a). The control of ... komt dus voor Kaufman, J.R. (1990b). Roles ...
8. Bij auteurs bij wie de naam met één of meer voorvoegsels begint die in het artikel met
een kleine letter worden geschreven (bijvoorbeeld ‘de’, ´van´ of ‘van der’), wordt dit
voorvoegsel in de literatuurlijst met een kleine letter geschreven en tellen de
voorvoegsels niet mee voor het bepalen van de volgorde.
Van de schrijvers in onderstaande literatuurlijst werden de voorvoegsels van ‘A.C.

van der Heijden’ in zijn artikel met kleine letters geschreven en die van 'D. De Ridder'
met een hoofdletter:
De Ridder, D. Vanneste, S., Van Laere, K., & Menovsky, T. (2013). …
Hartley, J.T., Harker, J.O., & Walsh, D.A. (1980). …
van der Heijden, A.C., van Erven, L., Schalij, M.J., & Borleffs, C.J.W. (2014). …
Spetch, M.L., & Wilkie, D.M. (1983). …
§5.8 Scheiden van elementen

De verschillende elementen van de literatuurlijst worden van elkaar gescheiden met
witregels of door middel van een inspringing. Hieronder is een voorbeeld gegeven van een
literatuurlijst gescheiden met witregels.
Anderson, R. (2000). New child vaccine gets funding boost. Op internet:

http://news.ninemsn.com.au/health/story, geraadpleegd op 17 januari 2001.
Hartley, J.T., Harker, J.O., & Walsh, D.A. (1980). Contemporary issues and new
directions in adult development of learning and memory. In: L.W. Poon (ed.), Aging
in the 1980s: Psychological issues. Washington, D.C.: American Psychological
Association, pp. 239-252.
Spetch, M.L., & Wilkie, D.M. (1983). Subjective shortening: A model of pigeon's
memory for event duration. Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Pro-
cesses, 9, 14-30.
57
§5.9 Checklist referenties en literatuurlijst
Tekst
Wordt er niet geplagieerd? §5.1
Staat de bronvermelding op de juiste plaats? §5.2
Klopt de schrijfwijze van referenties? §5.3
Literatuurlijst
Klopt de schrijfwijze van auteur, jaartal, titel? §5.5
Klopt de schrijfwijze van de bron? §5.6
Klopt de volgorde van de elementen? §5.7
Zijn de elementen goed gescheiden? §5.8
Zijn alle referenties in de literatuurlijst ook terug te vinden in de tekst (en vice §5.4
versa)?
58
HOOFDSTUK 6: WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR ZOEKEN
Tijdens het schrijven van je onderzoeksvoorstel bij AV ga je op zoek naar literatuur om een
informatie te zoeken over een onderzoeksvraag en het opzetten van een onderzoek. In het
tweede jaar heb je literatuur nodig om je miniscriptie te gebruiken. Ook in je derde jaar zul je
tijdens je stage of het schrijven van je onderzoeksvoorstel literatuur nodig hebben om je
probleemgebied te beschrijven, methodes uit te zoeken en je onderzoeksresultaten te
vergelijken met eerdere onderzoeken. Voor dit alles heb je een goede vaardigheid nodig in
het zoeken van literatuur. In dit hoofdstuk wordt wordt je geleerd welke stappen je neemt
bij het zoeken naar literatuur, hoe je toegang krijgt tot artikelen binnen en buiten de UvA en
hoe je de drie grootste zoekmachines voor wetenschappelijke artikelen werken.
§6.1 Algemeen
Via internet kan gezocht worden naar informatie waarbij het vinden van willekeurige
beweringen zonder wetenschappelijke onderbouwing iets anders is dan het vinden van een
wetenschappelijke publicatie. Wetenschappelijk onderzoek is, voordat het gepubliceerd
wordt in een tijdschrift, getoetst door andere onderzoekers uit die wetenschappelijke
discipline. Door dit systeem van ‘peer review’ mag ervan uit gegaan worden dat het
onderzoek, als het eenmaal is gepubliceerd, als betrouwbare bron gebruikt kan worden voor
nieuw onderzoek. Het zoeken naar wetenschappelijke literatuur wordt gedaan met een
speciale zoekmachine of database die alleen in wetenschappelijke tijdschriften zoekt.
Veel gebruikte zoekmachines per vakgebied:
Biologie: Web of Science

http://thomsonreuters.com/web-of-science/
Biological Abstracts/BIOSYS Previews
http://thomsonreuters.com/biosis-previews/
Bio-medische wetenschappen: PubMed

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed
Psychobiologie: Web of Science

PubMed
PsycINFO
http://www.apa.org/pubs/databases/psycinfo/index.aspx
Alle vakgebieden: Google Scholar

http://scholar.google.nl/
In dit hoofdstuk wordt allereerst een stappenplan gegeven om bij een bepaald onderwerp
geschikte wetenschappelijke literatuur te vinden (§6.2). Daarnaast wordt er basisinformatie
gegeven over het zoeken van wetenschappelijke literatuur in PubMed (§6.4), Web of Science
(§6.5) en Google Scholar (§6.6). De meeste databases werken ongeveer op dezelfde manier,
dus de informatie in dit hoofdstuk kan ook gebruikt worden voor zoekopdrachten in andere
databases. De beschreven databases bevatten uitgebreidere zoekfuncties (bijvoorbeeld het
zoeken in meerdere databases tegelijk), waar in deze handleiding niet op ingegaan wordt.
59
Informatie hierover kan verkregen worden op de website van de UvA Bibliotheek (§6.3,
http://uba.uva.nl/diensten/zoeken/zoeken.html). Hier zijn handleidingen en demo’s te
vinden. Vaak worden op de sites van de databases zelf ook tutorials aangeboden.
§6.2 Van onderzoeksvraag naar wetenschappelijke literatuur

Hieronder vind je een efficiënte aanpak om wetenschappelijk artikelen bij een bepaald
onderwerp/onderzoeksvraag te zoeken. Deze structuur heeft twee voordelen. Ten eerste
bespaart het tijd. Ten tweede ben je sneller weer op weg als je eerste idee toch niet
uitvoerbaar blijkt, bijvoorbeeld wanneer de door jouw bedachte onderzoeksvraag al
beantwoord is. Doordat je je literatuurzoektocht gestructureerd aanpakt, vind je
gemakkelijker een nieuwe weg om in te slaan.
Stap 1: Oriëntatie
Eerst is het zaak om te zorgen dat je de belangrijkste begrippen over jouw onderwerp echt
begrijpt. Daarnaast is het ook belangrijk om te ontdekken of er bepaalde synoniemen zijn
voor hetzelfde begrip, dit kan je later helpen om meer artikelen over jouw onderwerp te
vinden.
Begin simpel door de belangrijkste woorden die horen bij jouw onderwerp of
onderzoeksvraag in Google in te typen om zo een idee te krijgen van (je eigen kennis over)
het onderwerp. Zo kun je encyclopediewebsites gebruiken voor uitleg van de begrippen, en
patiëntenverenigingen en krantensites voor recent nieuws over het onderwerp. Ook al mag
je dergelijke niet-wetenschappelijke bronnen niet gebruiken als referentie in een
wetenschappelijk verslag, ze zijn wel nuttig voor je beeldvorming over een onderwerp.
Stap 2: Overzicht van recente wetenschappelijke informatie

Nu je het onderwerp begrijpt kun je de wetenschappelijke literatuur induiken. Het is slim
om eerst een recent overzichtsartikel (review) te zoeken over jouw onderwerp. In een review
wordt informatie uit vele onderzoeksartikelen besproken en zo krijg je een mooi overzicht
over de kennis tot op heden over dat onderwerp. Zorg er wel voor dat het overzichtsartikel
een recente publicatiedatum heeft. Ook is het slim om het onderwerp niet te breed te kiezen.
Stel dat jouw onderzoeksvraag gaat over het effect van diepe hersenstimulatie op impulsief
gedrag bij Alzheimerpatiënten. Dan is een review met het onderwerp Alzheimer te breed. Je
hebt dan meer aan een review over Alzheimer en diepe hersenstimulatie of aan een review
over Alzheimer en impulsief gedrag.
Tijdens het lezen van de review kun je besluiten welk aspect van het onderwerp je verder
wilt uitdiepen. In de discussie van de meeste reviews zullen tenslotte ook ideeën voor
vervolgonderzoek gedaan worden. Je kunt hier inspiratie uit halen voor je
onderzoeksvoorstel. Let er dan wel op dat het recente artikelen zijn en dat de gestelde vraag
niet ondertussen in een recenter onderzoek al beantwoord is.
Stap 3: Onderzoeksartikelen
Via de literatuurlijst van de review kun je de originele onderzoeksartikelen terugzoeken die
jou bruikbaar lijken voor jouw opdracht. Via deze onderzoeksartikelen vind je vaak ook
weer andere interessante onderzoeken.
Tegen deze tijd zul je waarschijnlijk wel 1 of 2 artikelen gevonden hebben die heel dicht
in de buurt komen van wat je zocht. Om het aantal artikelen uit te breiden kun je nu de
kernwoorden uit deze artikelen weer in een wetenschappelijke database zoals Web of
60
Hoofdstuk 6: Wetenschappelijke literatuur zoeken
Science of Pubmed intypen om nog aanvullende artikelen te vinden. Sommige

zoekmachines komen ook zelf met ‘related articles’ o.i.d. Deze suggesties leveren soms ook
artikelen op die over hetzelfde gaan maar bv. andere terminologie gebruiken.
§6.3 Toegang databases binnen het UvA-netwerk

Om toegang te krijgen tot de gehele tekst van wetenschappelijke artikelen is vaak een
abonnement of licentie nodig. Voor de meest belangrijke tijdschriften heeft de UvA een
licentie. Om toegang te krijgen tot de artikelen uit deze tijdschriften moet de computer die
gebruikt wordt om te zoeken zich wel in het UvA-netwerk bevinden. Alle computers in de
studiezalen op de UvA bevinden zich op het UvA-netwerk. Ook als met een laptop is
ingelogd in het draadloze netwerk van de UvA (Eduroam), dan bevindt de computer zich
binnen het UvA-netwerk en kan er gebruik gemaakt worden van de licenties. Wordt er
vanuit een andere plaats gewerkt, dan kan er gebruik worden gemaakt van speciale
software om een zogenaamde VPN-verbinding (virtual private network) tot stand te brengen:
Junos Pulse.
6.3.1 Junos Pulse

Junos Pulse is software die een versleutelde verbinding (VPN-verbinding) tot stand brengt
tussen de computer en het netwerk van de UvA. Dankzij Junos Pulse wordt de computer
herkend als een onderdeel van het UvA-netwerk. Het voordeel daarvan is de toegang tot
wetenschappelijke artikelen, bijvoorbeeld via de databases die hierna worden behandeld.
Junos Pulse is beschikbaar voor iedereen die in het bezit is van een UvAnetID en kan zelf
geïnstalleerd worden.
Installeren UvAVPN:
- www.uva.nl/vpn (volg de instructie)
Elke keer dat er vanaf thuis één van de databases geraadpleegd wordt, moet de UvAVPN-
software geactiveerd zijn om toegang te krijgen tot de volledige tekst van de
wetenschappelijke artikelen.
§6.4 PubMed
PubMed is vrij toegankelijk via www.pubmed.gov. Als het doel is om via PubMed door te
linken naar fulltext artikelen dan moet PubMed geopend worden via het UvA-netwerk en
de UvA Bibliotheek.
6.4.1 UvA-linker via PubMed

Als PubMed gebruikt wordt binnen het UvA-netwerk, wordt bij het merendeel van de
zoekresultaten een UvA-linker getoond (Figuur 12). Deze UvA-linker verwijst naar
elektronische en gedrukte versies die bij de UvA aanwezig zijn en naar aanwezigheid in
andere bibliotheken. Als er geen UvA-linker te zien is, betekent dit dat de UvA geen licentie
heeft voor het tijdschrift of dat er niet goed ingelogd is via de UvA Bibliotheek. Als er naast
de UvA-linker nog een ander icoontje staat, is het artikel ook rechtstreeks via de website van
het tijdschrift te downloaden (free pdf download).
61
Figuur 12 Voorbeeld van een zoekopdracht in PubMed waar bij het zoekresultaat de UvA-linker
(omcirkeld) wordt getoond.
6.4.2 Gebruik van de UvA-linker

Door op de UvA-linker te klikken opent automatisch de beschikbare fulltext van het artikel.
Als er geen digitale versie beschikbaar is verschijnt een scherm met de mogelijkheid om naar
de hardcopy versie van het tijdschrift te zoeken in de UvA-bibliotheek of een andere
Nederlandse bibliotheek.
Sommige uitgevers laten niet toe dat direct naar hun artikelen wordt gelinkt en in dat
geval wordt er doorgelinkt naar de website van de uitgever van het artikel. Dit kunnen
verschillende uitgevers zijn en deze websites zien er dan ook allemaal anders uit. In Figuur
13 is de pagina Science Direct van uitgever Elsevier te zien. Er zijn dan meerdere
mogelijkheden, i) de pdf van het artikel kan gedownload worden, ii) het artikel kan voor een
e-reader gedownload worden en iii) er kan gezocht worden in de referenties die het artikel
gebruikt heeft.
Figuur 13 Website van Science Direct. De pdf-versie van het artikel kan gedownload worden, per e-
reader bekeken worden of de referenties van het artikel kunnen bekeken worden.
6.4.3 Epub ahead of print

Soms lukt het niet om het artikel in fulltext te krijgen. Er kan dan wel op de UvA-linker
geklikt worden waarnaar er doorgelinkt wordt naar de juiste uitgeverssite, maar daar wordt
het artikel niet gevonden. Sommige uitgevers leveren gegevens van artikelen al aan PubMed
voor de definitieve publicatie. Dat heet ‘Epub ahead of print’ (Figuur 14). Vaak is er dan nog
62
slechts gedeeltelijke informatie beschikbaar zoals een titel en abstract, maar nog geen
volume- of paginanummer. Dit wordt pas ingevuld als het artikel definitief is gepubliceerd.
De complete tekst van zo’n artikel kan soms wel via de uitgeverssite gevonden worden.
Figuur 14 Voorbeeld van een zoekopdracht waarbij het artikel al in PubMed staat voor de
definitieve publicatie (Epub ahead of print).
6.4.4 Recente en ‘in process’ artikelen

Bij sommige zoekresultaten kan er ‘PubMed: in process’ aangegeven worden (Figuur 15). Dit
betekent dat nog niet alle informatie over dit artikel beschikbaar is, deze artikelen hebben
bijvoorbeeld nog geen MeSH termen (6.4.8) toegekend gekregen. Bij recente artikelen kan
het zijn dat de fulltext nog niet is gepubliceerd, maar dat alleen het abstract te lezen is op de
site van het tijdschrift. PubMed sorteert de zoekresultaten met de meest recente bovenaan.
Bij een artikel met een datum van de afgelopen twee weken is de kans dat het volledige
artikel te vinden is een stuk kleiner dan een artikel van twee maanden geleden.
Figuur 15 Voorbeeld van een zoekopdracht waarbij nog niet alle informatie van het artikel
beschikbaar is (PubMed: in process).
6.4.5 Taal
Bij de details wordt ook aangegeven of het artikel in een andere taal dan het Engels is
geschreven (Figuur 16). Als hier niets staat dan is het artikel in het Engels.
63
Figuur 16 Voorbeeld van een zoekopdracht waarbij het artikel in het Chinees is geschreven.
6.4.6 Zoeken op een algemene term in PubMed

Zoeken op algemene termen zorgt vaak voor heel veel zoekresultaten. Het is dan handig om
de zoekterm te specificeren. PubMed kent verschillende manieren van zoeken. Een
eenvoudige zoekopdracht kan worden gegeven door enkele termen in de zoekregel te typen.
Een 300-tal veel voorkomende woorden (zoals ‘the’, ‘almost’, ‘in’, etc.) wordt door PubMed
verwijderd uit de zoekvraag. Voor de meeste zoekopdrachten levert deze manier van
zoeken de gewenste resultaten. Het is ook mogelijk om complexe zoekstrategieën op te
bouwen met behulp van filters (Figuur 17).
Figuur 17 Filters in PubMed.
In de Additional Filters link kan bijvoorbeeld gekozen worden voor een bepaalde
publicatieperiode maar ook voor meer specifieke mogelijkheden zoals proefdiersoort, sekse
en leeftijd van de proefpersonen, taal waarin de artikelen geschreven zijn.
64
6.4.7 Booleaanse operatoren ‘AND’, ‘OR’ en ‘NOT’

Er kan bij het zoeken gebruik worden gemaakt van de Booleaanse operatoren ‘AND, ‘OR’ en
‘NOT’ (Figuur 18).
Effect van de Booleaanse operatoren op de zoekopdracht:
a AND b: beide termen moeten voorkomen, het zoekresultaat wordt kleiner, maar
specifieker
a OR b: een van beide termen moet voorkomen, het zoekresultaat wordt groter
en algemener
a NOT b: term a moet voorkomen, term b mag niet voorkomen
Bij het gebruik van meerdere operatoren in één zoekopdracht groepeert PubMed de termen
van links naar rechts bijvoorbeeld ‘a AND b AND c OR d’ wordt geïnterpreteerd als
(((a AND b) AND c) OR d). Indien dit niet de gewenste combinatie is, of bij twijfel, kunnen
de haakjes zelf toegevoegd worden tijdens de zoekopdracht.
Let op: gebruik hoofdletters voor de Booleaanse operatoren.
AND OR NOT
Figuur 18 Schematische weergave van het effect van de booleaanse operatoren: AND, OR en
NOT. Het gekleurde deel in de tekening geeft aan wat de verschillende zoekopdrachten
opleveren.
6.4.8 MeSH termen

Als er een algemene zoekterm wordt ingevuld dan heeft PubMed een bepaalde
zoekstrategie om de database af te gaan. PubMed kijkt als eerste stap in de zoekstrategie
welke Medical Subject Headings (MeSH termen) er gelinkt zijn aan het zoekwoord. MeSH
termen zijn onderwerpstermen die samen een uitgebreid classificatiesysteem vormen met
meer dan 20.000 hiërarchisch georganiseerde onderwerpstermen. Daarbij worden
synoniemen en verschillende schrijfwijzen in het Engels en de namen voor chemische
stoffen en geneesmiddelen en hun synoniemen meegenomen.
6.4.9 MeSH Database

Als de wetenschappelijke term die gebruikelijk is voor de zoekopdracht onbekend is of de
zoekterm moet specifieker gemaakt worden, dan kan gebruik worden gemaakt van de
MeSH Database (Figuur 19).
65
Figuur 19 De PubMed voorpagina en de links naar de MeSH Database.
Als er met de MeSH Database gezocht wordt, dan wordt er niet alleen gezocht naar de
MeSH term, maar ook naar alle termen die in de hiërarchie onder de term staan en dus
specifieker zijn. Dit heet ‘explode’.
Explode
Zoeken met de MeSH term ‘Immunotherapy’ levert bijvoorbeeld ook de artikelen met
de MeSH termen ‘Immunization’ en ‘Immunosuppression’ op, en alles wat daar weer
onder valt:
Therapeutics
Biological Therapy
Immunotherapy
Immunization
Immunization, Passive +
Immunization Schedule
[…]
Immunosuppression
Desensitization, Immunologic
Graft Enhancement, Immunologic
[…]
6.4.10 Truncatie in PubMed

Truncatie wordt uitgelegd in de paragraaf over Web of Science (§6.5). Ook in PubMed kan
hiervan gebruik gemaakt worden, maar PubMed zet dan wel het gebruik van de MeSH
termen uit. Bij het zoeken naar MeSH termen wordt al gebruik gemaakt van andere
spellingen, synoniemen en meervoud. Daarom is truncatie bij PubMed alleen zinvol als er
gezocht wordt naar artikelen die nog niet van trefwoorden zijn voorzien (de ‘in-process’
artikelen).
6.4.11 Zoeken met veldspecificaties in PubMed

Als er specifiek gezocht wordt naar bijvoorbeeld een tijdschrift of een auteur dan kan dit
aangeven worden door gebruik te maken van veldspecificaties. Dit kan handig zijn als de
auteurs- of tijdschriftnaam ook een algemene zoekterm kan zijn zoals ‘Nature’.
Veldspecificaties worden tussen vierkante haken achter de zoekterm geplaatst. Het maakt
niet uit of hoofdletters of kleine letters gebruikt worden.
66
Veel gebruikte veldspecificaties:
[AU] zoekt naar auteursnaam. Voorbeeld: swaab df [au]

[TI] zoekt alleen in de titel van het artikel
[TIAB] zoekt in titel en abstract
[MH] zoekt in de MeSH termen
[TA] zoekt naar de afgekorte tijdschriftnaam. Voorbeeld: J Biol Chem [ta]
[JT] zoekt naar de gehele tijdschriftnaam.
[LA] zoekt alleen naar artikelen in een bepaalde taal. Voorbeeld: dutch [la]
Meer veldspecificaties kunnen gevonden worden in de Help functie van PubMed
Voor meer gevorderd zoeken, kan er gebruik worden gemaakt van een combinatie van
Booleaanse operatoren en veldspecificaties.
- cycle AND ergometry AND Dutch [LA] OR English [LA]
6.4.12 Zoeken op auteur in PubMed

Het zoeken op een specifieke auteur in PubMed gaat niet veel anders dan het zoeken op een
algemene zoekterm. Er is wel een speciale volgorde en schrijfwijze voor de achternaam en
voornaam. Er mogen geen punten gebruikt worden, de achternaam komt als eerst en
meerder voorletters moeten aan elkaar geschreven worden.
6.4.13 Zoeken naar een referentie in PubMed

Soms wordt de interesse in een artikel gewekt doordat er naar gerefereerd wordt. Met de
Single Citation Matcher (voorpagina PubMed) kan een referentie eenvoudig opgezocht
worden op grond van bibliografische informatie zoals tijdschrifttitel, volumenummer,
bladzijde en publicatiedatum. De Single Citation Matcher kan ook gebruikt worden om de
inhoudsopgave van een bepaald tijdschrift te bekijken.
§6.5 Web of Science

De database Web of Science bestrijkt alle vakgebieden en is handig om te zoeken naar de
artikelen behorende bij de literatuurlijst van een bepaald artikel en nieuwere artikelen die
refereren naar een bekend artikel. Web of Science bestaat uit de ‘Science Citation Index’ die
artikelen bevat uit de bètawetenschappen, de ‘Social Citation Index’ die artikelen bevat uit
de sociale wetenschappen en de ‘Arts and Humanities Citation Index’ die artikelen bevat uit
de geesteswetenschappen. Alle drie indices worden doorzocht bij een zoekopdracht. Ook
kan in Web of Science nagaan worden hoe vaak en door wie een bepaald artikel is geciteerd.
6.5.1 UvA-linker via Web of Science

Om toegang te krijgen tot de fulltext van de artikelen kan Web of Science geopend worden
via de UvA Bibliotheek (§6.3). Door op de UvA-linker (Figuur 20) te klikken opent
automatisch de beschikbare fulltext van het artikel. Als er geen digitale versie beschikbaar is
verschijnt een scherm met de mogelijkheid om naar de hardcopy versie van het tijdschrift te
zoeken in de UvA Bibliotheek of een andere Nederlandse bibliotheek.
67
Figuur 20 Resultaten bij het zoekwoord ‘redfish’ in Web of Science. Onder de titel staat de UvA-
linker.
Sommige uitgevers laten niet toe dat direct naar hun artikelen wordt gelinkt en in dat geval
wordt er doorgelinkt naar de website van de uitgever van het artikel. Het artikel kan dan
worden gedownload of per e-mail verstuurd worden.
6.5.2 Zoeken op een algemene term in Web of Science

Zoals in alle databases kan in Web of Science op verschillende eigenschappen van een artikel
gezocht worden. Om te zoeken naar een specifiek onderwerp, hoeft alleen een zoekterm
ingevuld te worden. Voor het zoeken op auteur een andere zoekcategorie, kan het
rechterrolmenu op ‘author’ gezet worden. Zoekvelden kunnen worden toegevoegd door op
‘Add another field’ te klikken. In de rechter rolmenu’s kan het zoekveld (auteur, titel,
abstract, etc.) ingesteld worden en in het bijbehorende invoerveld de zoektermen worden
opgegeven (Figuur 21).
Meerdere zoektermen kunnen in één invoerveld gecombineerd worden door de
Booleaanse operatoren ‘AND, ‘OR’ en ‘NOT’ (zie §6.4) er tussen te typen. Ook kunnen
meerdere invoervelden tegelijk worden gebruikt door de betreffende Booleaanse operatoren
in de linker rolmenu’s aan te klikken. Er wordt nu gezocht in het onderwerp van het artikel,
de auteur en het publicatiejaar. Er kan ook gezocht worden op keywords, wat relevante
zoektermen zijn voor een bepaald artikel, die het zoeken naar het betreffende artikel
vergemakkelijken.
6.5.3 Truncatie in Web of Science

Het is mogelijk om te zoeken op alle woorden die met dezelfde letters beginnen (truncatie).
In Web of Science wordt dan een asterisk (*) geplaatst onmiddellijk na deze letters. Deze
asterisk kan één of meer karakters vervangen. Truncatie aan het begin van een woord is niet
mogelijk, middenin een woord wel.
- Gender difference* zoekt zowel op enkelvoud als meervoud.

- Smok* zoekt zowel op het woord ‘smoker’ als op woorden ‘smoking’, ‘smokeable’
en alle andere woorden die beginnen met ‘smok’.
- am*ibians kan gebruikt worden wanneer correcte spelling onbekend is.
68
Figuur 21 De startpagina van Web of Science, met daarin rechts de rolmenu’s omcirkeld die op
‘topic’ of ‘author’ gezet kunnen worden, links de rolmenu’s voor het combineren van zoektermen in
verschillende invoervelden en in het midden de knop om meer zoektypes te combineren.
6.5.4 Zoeken op auteur in Web of Science

Door een rolmenu naast een invoerveld op ‘Author’ te zetten, kan er specifiek gezocht
worden op auteursnamen (Figuur 21). Rechts van het rolmenu verschijnt dan een
vergrootglasicoontje, de ‘Author Index’. Hiermee kunnen verschillende auteursnamen en/of
verschillende schrijfnotaties van auteursnamen aan de zoekopdracht toegevoegd worden.
Het is belangrijk om eerst de achternaam te noteren en initialen eventueel achteraan te
plaatsen. Wanneer de volledige initialen of de spelling van een achternaam van een auteur
onbekend zijn, kan hier het truncatieteken (*) gebruikt worden; zie hiervoor de volgende
paragraaf. Artikelen van dhr. prof. S. Menken vind je bijvoorbeeld ook met de zoektermen
‘Menken S*’.
Artikelen van Prof. Dr. S.B.J. Menken worden gevonden met de zoekterm:
- Menken SBJ als alle gegevens van auteur bekend zijn of
- Menken S* als niet alle gegevens (in dit geval initialen) van de auteur bekend zijn
6.5.5 Zoekresultaten sorteren en beperken in Web of Science

Als Web of Science eenmaal zoekresultaten geeft, kan een rolmenu bovenaan gebruikt
worden om te sorteren op publicatiedatum, aantal keer geciteerd in andere artikelen,
relevantie, eerste auteur en bron (Figuur 22). Standaard geeft Web of Science de nieuwste
zoekresultaten eerst; door te sorteren op ‘Times cited: Highest to Lowest’ worden
gemakkelijk de belangrijkste resultaten bij een bepaalde zoekterm gevonden.
Als er veel zoekresultaten zijn, kunnen deze beperkt worden door meer zoektermen in te
voeren of door de zoekopdracht te verfijnen. Dit kan met ‘Refine Results’ (Figuur 22). Onder
het invulveld voor additionele zoektermen kunnen dan verschillende categorieën aangeklikt
worden. Zo kan er bijvoorbeeld verfijnd worden naar specifieke document types (zoals
alleen ‘articles’ of ‘reviews’), specifieke onderzoeksvelden (zoals alleen ‘psychology’ of
‘immunology’) of specifieke publicatiejaren (zoals alleen ‘2010’ of ‘2011’).
69
Figuur 22 Resultaten bij het zoekwoord ‘evolution’ in Web of Science. Links is de functie omcirkeld
om zoekresultaten mee te verfijnen, rechts het rolmenu om ze mee te sorteren.
6.5.6 Zoeken naar citaties in Web of Science

In Web of Science is het mogelijk om na te gaan welke artikelen elkaar citeren. Dit kan door
op de titel van een zoekresultaat te klikken. Dan wordt er meer informatie getoond over het
betreffende artikel (Figuur 23), waaronder het aantal artikelen waardoor het geciteerd wordt
(‘Times Cited’), en het aantal artikelen dat het zelf citeert (‘Cited References’). Door op die
aantallen te klikken verschijnt een lijst met alle artikelen waar het om gaat. Die lijst kan ook
weer gesorteerd en verfijnd worden.
Figuur 23 Door op de titel van een zoekresultaat te klikken verschijnt meer informatie over dat artikel,
waaronder het aantal keer dat het geciteerd is, en het aantal artikelen dat het zelf citeert.
70
§6.6 Google Scholar

Google heeft een aparte zoekmachine voor wetenschappelijke publicaties, Google Scholar
(http://scholar.google.nl/, of via http://uba.uva.nl/disciplines/). Met deze zoekmachine
worden wetenschappelijke publicaties doorzocht die niet via Google.nl te vinden zijn. Het
voordeel van Google Scholar is dat er meerdere databases worden gebruikt bij het zoeken.
Het nadeel is dat er geen mogelijkheid is om een index te doorzoeken, zodat het vinden van
varianten in auteurs- en tijdschriftnamen onmogelijk wordt. De artikelen worden fulltext
doorzocht, waardoor ook veel minder relevante items gevonden worden. Bovendien is het
niet duidelijk welke en hoeveel informatie door Google Scholar ontsloten wordt.
6.6.1 UvA-linker via Google Scholar

Als Google Scholar gebruikt wordt binnen het UvA-netwerk, wordt bij de zoekresultaten
een UvA-linker getoond als de UvA een licentie heeft voor het betreffende tijdschrift (Figuur
24 en 6.4.1).
Figuur 24 Website van Google Scholar en resultaten van een zoekopdracht waarbij de UvA-linker
aanwezig is.
6.6.2 Zoeken op algemene termen in Google Scholar

Zoals in alle databases kan in Google Scholar op verschillende eigenschappen van een
artikel gezocht worden. Aan alle zoektermen die ingevoerd worden, wordt automatisch de
Booleaanse operator AND toegevoegd. Hierdoor kan een zoekopdracht makkelijk
gespecificeerd worden door meer zoektermen in te voeren. Net zoals in PubMed en Web of
Science kan er ook gebruik worden gemaakt van de Booleaanse operator OR.
- Een zoekopdracht met de zoektermen ‘stress’, ‘cortisol’, ‘rats’ zoekt naar

documenten waar ‘stress’ AND ‘cortisol’ AND ‘rats’ in voor komen.
Andere manieren om een zoekopdracht te verfijnen, is het gebruik van in- en exclusietekens.
Door een ‘–‘ teken direct voor een zoekterm te zetten, wordt dit woord uit de zoekopdracht
geëxcludeerd. Door een ‘+’ teken direct voor een zoekterm te zetten, kan er op woorden
gezocht worden die Google Scholar normaal niet meeneemt in een zoekopdracht.
In- en exclusietekens worden zonder spatie direct vóór de zoekterm gezet:

- De zoekopdracht ‘allergy –milk’ excludeert documenten over melk.
- De zoekopdracht ‘embryogenesis +the’ zoekt nu ook op het woord ‘the’.
Sommige uitdrukkingen bestaan uit meerdere woorden, zoals ‘hearing loss’. Door hier
71
aanhalingstekens om heen te zetten wordt deze uitdrukking gezien als één zoekterm en niet
als twee aparte woorden.
- De zoekopdracht hearing loss vindt documenten waar de woorden ‘hearing’ en

‘loss’ apart in voor komen.
- De zoekopdracht “hearing loss” vindt documenten waar de combinatie van
woorden in voor komt.
Na een zoekopdracht is het mogelijk om de zoekresultaten te verfijnen. Aan de linkerkant

van het scherm staan filtermogelijkheden (Figuur 25). Hier kan onder andere een selectie
gemaakt worden in soort bron en publicatiejaar.
Figuur 25 Zoekresultaten kunnen verfijnd worden in Google Scholar met behulp van filters. Hier is
bijvoorbeeld gezocht naar artikelen en patenten over micro array die vanaf 2013 gepubliceerd zijn.
6.6.3 Zoeken op auteur in Google Scholar

In Google Scholar kan specifiek op auteur worden gezocht door de operator ‘author:’ direct
voor de auteursnaam te zetten. Hierbij kan ook gebruik worden gemaakt van
aanhalingstekens om de voorletter en achternaam als één zoekterm te zien.
- De zoekopdracht h breeuwer levert documenten op waarin de woorden ‘h’ en

‘breeuwer’ voorkomen. Dus ook alle Breeuwers met een andere voorletter.
- De specifiekere zoekopdracht author: ”h breeuwer” levert documenten op waarvan
‘H Breeuwer’ auteur is.
6.6.4 Zoeken op titel in Google Scholar

Er kan specifiek gezocht worden op termen uit de titel van een document. Door de
toevoeging ‘intitle:’ direct voor een zoekterm te zetten, wordt alleen in titels van
documenten gezocht.
- De zoekopdracht ‘intitle:stickleback’ vindt alleen documenten waar de zoekterm

‘stickleback’ in de titel voor komt.
6.6.5 Geavanceerd zoeken in Google Scholar

Met bovengenoemde zoektips zullen al veel relevante resultaten gevonden worden. Door in
72
het startscherm van Google Scholar in het zoekveld te klikken op het rolscherm, kan nog
specifieker gezocht worden, bijvoorbeeld in specifieke onderzoeksgebieden of tijdschriften
(Figuur 26).
Figuur 26 Google Scholar startpagina: geavanceerd

zoeken.
§6.7 Lijst van databases en zoekmachines
6.7.1 Biological Abstracts

Biological Abstracts is de belangrijkste bibliografische database op het gebied van de
biologie. Op de UvA kan je deze database bereiken via ‘BIOSIS Previews’.
6.7.2 De UvA Bibliotheek

De UvA Bibliotheek geeft toegang tot een enorme hoeveelheid gedrukte en digitale
informatie. Van het zoekresultaat kan meestal direct doorgeklikt worden naar de fulltext
van het elektronische artikel, of als het om gedrukt materiaal gaat, naar gegevens over de
bibliotheek waar het werk te leen is. Studenten en medewerkers hebben met hun UvAnet-ID
de mogelijkheid om de UvA Bibliotheek aan te passen aan hun specifieke
informatiebehoefte, zoals het snel bij de hand hebben van vaak geraadpleegde databases en
elektronische tijdschriften, of op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties op het
gebied van je onderwerp. Deze ‘persoonlijke’ diensten zijn samengebracht onder ‘E-shelf’.
6.7.3 Google Scholar

Google Scholar is een veelgebruikt zoekinstrument. Hier wordt ook aangegeven hoe vaak
een publicatie geciteerd is en kunnen gerelateerde titels aangeklikt worden. Het is mogelijk
om geavanceerd te zoeken (bijvoorbeeld binnen een bepaald tijdschrift). Een nadeel is dat er
vaak veel niet relevante zoekresultaten zijn. Aan de andere kant kunnen ook juist relevante
resultaten misgelopen worden. Ook hier is het mogelijk om via de UvA-linker een artikel te
openen.
6.7.4 LexisNexis academic

Een bestand met nieuws en artikelen uit een aantal Nederlandse en internationale
dagbladen en tijdschriften.
73
6.7.5 PiCarta
PiCarta is een landelijke catalogus die toegang geeft tot het bezit van de meeste bibliotheken
van universiteiten en hogescholen in Nederland en de Koninklijke Bibliotheek. In
tegenstelling tot de catalogus van de UvA kun je hier behalve boeken ook tijdschriftartikelen
vinden. De tijdschriftartikelendatabase Online Contents is een onderdeel van PiCarta.
6.7.6 PsycINFO.
In PsycINFO staan verwijzingen naar en samenvattingen van artikelen, boeken,
hoofdstukken uit boeken en proefschriften over psychologie en aanverwante gebieden.
PsycINFO bevat verwijzingen naar artikelen sinds 1887 uit meer dan 1300 tijdschriften in
meer dan 25 talen. Het bevat verwijzingen naar Engelstalige boeken en hoofdstukken uit
boeken vanaf 1987. Jaarlijks komen er meer dan 55.000 verwijzingen bij.
6.7.7 PubMed
PubMed is een bestand met beschrijvingen (ook referenties of citaties genoemd) van
tijdschriftartikelen. PubMed omvat: 1) Medline: artikelen vanaf 1966; 2) OldMedline:
artikelen van 1950 tot en met 1965; 3) In-process artikelen: deze hebben nog geen MeSH
termen toegekend gekregen; 4) As supplied by Publisher: Dit zijn verwijzingen naar
artikelen die door de uitgever verschaft zijn en misschien nooit MeSH termen zullen krijgen
omdat het onderwerp niet biomedisch is.
Artikelen in deze database zijn niet de volledige tekst van de wetenschappelijke artikelen.
Ze bestaan uit verschillende onderdelen (velden), met o.a. de auteur(s) en de titel van het
artikel, tijdschriftgegevens, toegevoegde trefwoorden (MeSH termen) en een samenvatting
(abstract). In het abstract- en in het citation-formaat staat de UvA-linker waarmee je kunt
doorlinken naar de fulltext van het artikel (voor zover de UvA toegang heeft tot het
tijdschrift).
6.7.8 Web of Science

Deze database bestaat uit de ‘Science Citation Index’, ‘Social Citation Index’ en de ‘Arts and
Humanities Citation Index’ en bestrijkt alle vakgebieden. Het bevat geen gecontroleerde
trefwoorden, maar is goed bruikbaar voor eenvoudige zoekvragen. Daarnaast kun je in de
Web of Science nagaan hoe vaak en door wie een bepaald artikel wordt geciteerd. Web of
Science is met name handig om te zoeken naar de artikelen behorende bij de literatuurlijst
van een bepaald artikel en nieuwere artikelen die refereren naar een artikel dat je al kent.
74
DEEL 2:
EINDOPDRACHTEN
ACADEMISCHE
VAARDIGHEDEN
75
HOOFDSTUK 7: DE ONDERZOEKSBESCHRIJVING
Bij AV leer je in een aantal stappen een onderzoeksartikel schrijven. De eerste stap is het
schrijven van een onderzoeksbeschrijving. De vervolgstap in het tweede semester is het
schrijven van een onderzoeksverslag op basis van door jezelf gegenereerde
onderzoeksresultaten. Uiteindelijk zal je deze vaardigheid onder andere nodig hebben bij
het schrijven van het afstudeerverslag van je stage in het derde jaar. Later zal je deze
vaardigheid nodig hebben bij het schrijven van wetenschappelijke artikelen.
§7.1 Algemeen
De onderzoeksbeschrijving is een zakelijke bespreking van één wetenschappelijk artikel met
als uitgangspunt de empirische cyclus (Figuur 7 op blz. 31), waarbij nog geen referenties
naar andere artikelen worden gebruikt. Veel gepubliceerde wetenschappelijke artikelen
volgen de empirische cyclus, maar niet ieder onderdeel van deze cyclus staat expliciet
vermeld in de tekst. Bij de onderzoeksbeschrijving wordt het artikel in eigen woorden
samengevat en worden alle onderdelen van één empirische cyclus beschreven waarbij de
rode draad van het originele artikel behouden blijft. Het is niet de bedoeling om kritiek die
je zelf op het onderzoek hebt in de onderzoeksbeschrijving weer te geven. Houd je strikt bij
de informatie die in het wetenschappelijk artikel staat vermeld.
In dit hoofdstuk worden uitleg en aanwijzingen gegeven over het schrijven van een
onderzoeksbeschrijving. Net als andere wetenschappelijke verslagen wordt een
onderzoeksbeschrijving volgens de IMRD-structuur geschreven (3.2.1 op blz. 33). In de
volgende paragrafen wordt aangegeven aan welke voorwaarden de verschillende
onderdelen van de onderzoeksbeschrijving moeten voldoen en wat er in elk van deze
onderdelen besproken moet worden.
§7.2 Empirische cyclus in wetenschappelijke teksten

Wetenschappelijke teksten volgen de empirische cyclus waarbij vanuit een waarneming een
onderzoeksvraag wordt opgesteld, die vervolgens beantwoord gaat worden aan de hand
van een aantal experimenten waaruit conclusies worden getrokken en nieuwe
waarnemingen komen. In een wetenschappelijk artikel worden niet altijd alle onderdelen
van de empirische cyclus expliciet vermeld. Zo staat vaak de onderzoeksvraag vermeld of
de onderzoekshypothese, maar meestal niet beide. De onderzoekshypothese is namelijk
vaak het bevestigende antwoord op de onderzoeksvraag: bijvoorbeeld “zijn
griepsymptomen minder na gebruik van medicijn X?” heeft als hypothese “griepsymptomen
zijn minder na gebruik van medicijn X.” In de onderzoeksbeschrijving is het de bedoeling
dat wel alle onderdelen van de empirische cyclus van een artikel verwoord worden; ook al
staan sommige van deze onderdelen niet vermeld in het artikel. Deze missende onderdelen
moeten dan zelf herleid en verwoord worden.
7.2.1 Inhoudelijke en tekstuele samenhang

Het is van belang dat de samenhang tussen de verschillende onderdelen van de empirische
cyclus duidelijk is voor de lezer (§8.6 op blz. 100). De samenhang kan op allerlei manieren
zichtbaar gemaakt worden en kan worden opgesplitst in inhoudelijke en tekstuele
samenhang (§4.4 op blz. 45). Op het brede niveau van de zandloper wordt dit gedaan door
77
ervoor te zorgen dat enerzijds onderzoeksvraag, hypothese, eindconclusie en titel
inhoudelijk op elkaar aansluiten (breed geformuleerd met constructen op het niveau van de
onderzoeksvraag). Anderzijds moeten ook de smallere onderdelen van de zandloper (de
onderzoeksopzet, voorspellingen, procedure en resultaten) op het niveau van de resultaten
worden gesteld (specifieker geformuleerd met kwantificeerbare variabelen; wat wordt er
gemeten?). Bij de discussie wordt in bepaalde onderdelen teruggekoppeld naar de inleiding.
Zo is de eindconclusie het antwoord op de onderzoeksvraag en wordt er een terugkoppeling
gemaakt naar het probleemgebied dat beschreven is in de inleiding (§3.4 op blz. 37).
Daarnaast wordt de onderlinge aansluiting tussen de verschillende onderdelen duidelijk
gemaakt door gebruik te maken van overgangen en verbindingswoorden (4.4.1 op blz. 45).
Op deze manier wordt de tekstuele samenhang vergroot.
§7.3 Titel
De titel van de onderzoeksbeschrijving moet informatief en ladingdekkend zijn. Dit kan
door de belangrijkste conclusie van het artikel als titel aan te houden (§8.2 op blz. 88). De
titel moet een lopende zin zijn.
§7.4 Inleiding
In de inleiding van een onderzoeksbeschrijving wordt de context van het artikel beschreven.
Er wordt aangegeven wat er in het artikel is onderzocht en waarom. De inleiding wordt
geschreven volgens het trechtermodel (§3.3 op blz. 33) en alle onderdelen van de empirische
cyclus tot aan de toetsingsfase komen aan bod (Figuur 9 op blz. 35). De inleiding bestaat uit
verschillende onderdelen (zie het grijze blok hieronder, 3.3.1 op blz. 34 en §9.2 op blz. 108).
In de brede context worden het probleemgebied en belangrijke begrippen
geïntroduceerd. Hierna volgt de maatschappelijke relevantie van het probleemgebied,
gevolgd door de eerdere bevindingen: recent onderzoek wat nog geen algemene kennis is en
leidt tot de onderzoeksvraag. Bij de onderzoeksbeschrijving hoef je in het probleemgebied
en de eerdere bevindingen nog geen referenties naar de wetenschappelijke literatuur te
geven.
Na het beschrijven van de eerdere bevindingen wordt in de wetenschappelijke relevantie
aangegeven welke kennis nog ontbreekt. Op basis van deze ontbrekende kennis wordt de
onderzoeksvraag geformuleerd. Vervolgens wordt de onderzoekshypothese geformuleerd
(het verwachtte antwoord op de onderzoeksvraag) op basis van de eerdere bevindingen.
De opzet is de brug tussen de hypothese en de voorspellingen en gaat van het niveau van
de onderzoeksvraag naar het niveau van de resultaten. In de opzet geef je aan welke
variabelen een maat zijn voor de constructen uit de hypothese. Je legt kort (richtlijn: 3
zinnen) uit wat de variabelen zijn, hoe die variabelen gemeten worden en welke groepen en
condities er zijn. In de voorspelling geef je aan welke resultaten je verwacht. Meestal
beschrijf je hierbij de verwachte verschillen tussen groepsgemiddeldes of tussen condities.
Dit kun je zien als het beschrijven van de verwachte grafiek met resultaten.
Het is samenvattend dus de bedoeling om de inleiding van het wetenschappelijke artikel
in eigen woorden samen te vatten en de ontbrekende onderdelen van de empirische cyclus
aan te vullen. In de inleiding worden alleen de eerdere bevindingen in de verleden tijd
geschreven.
78
Hoofdstuk 7: De onderzoeksbeschrijving
Onderdelen inleiding onderzoeksbeschrijving:

- Probleemgebied:
o Brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie
o Eerdere bevindingen
o Wetenschappelijke relevantie
- Onderzoeksvraag
- Onderzoekshypothese
- Onderzoeksopzet
- Voorspellingen
Inleiding van een onderzoeksbeschrijving:

Originele artikel: Wedekind et al. (1995)
Het gebruik van de anticonceptiepil door vrouwen is Brede context (inclusief
de afgelopen decennia sterk toegenomen. De bestaande kennis)
anticonceptiepil leidt tot hogere oestrogeen-
concentraties, wat overeenkomt met de
hormoonconcentraties tijdens een zwangerschap.
Het is bekend dat zwangerschap de voorkeur voor
geuren beïnvloedt, waardoor ook pilgebruik de
voorkeur voor geuren zou kunnen beïnvloeden.
Omdat lichaamsgeur belangrijk is bij partnerkeuze,
zou pilgebruik partnerkeuze kunnen beïnvloeden.
Lichaamsgeur wordt onder andere bepaald door het
immuunsysteem. Voor de overleving van een soort
is het belangrijk dat het immuunsysteem zo divers
mogelijke indringers kan herkennen. Het MHC
(major histocompatibility complex) presenteert
onder andere lichaamsvreemde eiwitten aan T-
lymfocyten om zo een afweerreactie op gang te
brengen. De genen van het MHC vertonen
doorgaans een hoge alleldiversiteit, wat helpt om
zoveel mogelijk verschillende antigenen te binden
(immunocompetentie).
Als pilgebruik invloed heeft op partnerkeuze via Maatschappelijke relevantie
lichaamsgeur, heeft dit mogelijk negatieve gevolgen (inclusief bestaande kennis)
voor de weerstand van het nageslacht tegen
ziekteverwekkers.
Eerder onderzoek liet zien dat mensen in staat waren Eerdere bevindingen (die
om door middel van reuk muizen met een leiden tot de onderzoeks-
verschillend MHC te onderscheiden. Verder hadden vraag en
muizen een voorkeur voor een partner met een onderzoekshypothese)
MHC dat verschilde van dat van henzelf. Ook werd
gevonden dat zwangere muizen juist vaker nesten
deelden met vrouwtjes met een MHC dat op die van
hen leek, dan met vrouwtjes met MHC dat
verschillend was. Dit zou kunnen betekenen dat
zwangere muizen juist de geur van muizen met
gelijkend MHC aantrekkelijk vinden.
Het is nog onbekend of pilgebruik invloed heeft op Wetenschappelijke
de voorkeur voor geuren en daarmee de relevantie
partnerkeuze van de mens.
79
In dit onderzoek wordt onderzocht of de pil de Onderzoeksvraag
partnerkeuze op basis van het MHC door
middel van lichaamsgeur beïnvloedt.
De hypothese is dat vrouwen die geen Onderzoekshypothese
anticonceptiepil gebruiken, net als muizen, bij
het kiezen van een partner een voorkeur
hebben voor de geur van een partner met een
verschillend MHC, terwijl vrouwen die wel een
anticonceptiepil gebruiken juist een voorkeur
hebben voor de geur voor een partner met een
overeenkomend MHC.
Om dit te toetsen wordt aan vrouwelijke Onderzoeksopzet
studenten gevraagd om de geur van T-shirts die
gedragen zijn door mannelijke studenten een
cijfer voor de aantrekkelijkheid te geven. Van
zowel de vrouwen als de mannen wordt de
samenstelling van het MHC bepaald.
Er wordt verwacht dat niet-pilgebruiksters T- Voorspellingen
shirts die gedragen zijn door mannen met een
afwijkend MHC een hoger cijfer geven voor
aantrekkelijkheid, terwijl pilgebruiksters T-
shirts gedragen door mannen met een
afwijkend MHC juist een lagere score geven.
§7.5 Materiaal en Methode

In de materiaal en methodeparagraaf van de onderzoeksbeschrijving wordt kort beschreven
hoe het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van de subparagrafen ‘onderzoeksobjecten
(deelnemers/proefpersonen of proefdieren), ‘procedure’ en ‘analyse’. Hierbij hoeven niet alle
details weergegeven te worden maar alleen de essentiële punten die de lezer nodig heeft om
een goede indruk van de experimentele opzet te krijgen. De materiaal en methode wordt in
de verleden tijd geschreven.
Onderdelen materiaal en methode onderzoeksbeschrijving:

- Onderzoeksobjecten
- Procedure
- Analyse
7.5.1 Onderzoeksobjecten
Hier worden de objecten van het onderzoek (bijvoorbeeld proefpersonen of proefdieren)
beschreven. Wanneer het over mensen gaat wordt meestal de term ‘deelnemers’ gebruikt,
omdat dit benadrukt dat ze vrijwillig meedoen aan het onderzoek. In dit onderdeel wordt
ook aangeven aan welke voorwaarden de proefpersonen of proefdieren moesten voldoen
(bijvoorbeeld gezond, niet-rokend, lichaamsgewicht, leeftijd etc.) en wordt aangegeven hoe
groot de steekproef was. Ook wordt aangegeven in welke groepen de onderzoeksobjecten
werden ingedeeld en hoe groot deze groepen waren.
80
Omzetten van originele tekst naar onderzoeksobjecten in eigen woorden

- Originele tekst:
‘We typed 49 female students (average age: 25.3 years, SD=4.0) and 44 male students
(average age: 24.7 years, SD=2.6) for their HLA-A, -B and –DR. HLA class I antigens
were typed by serology on HLA typing plates (Biotest, Dreieich, Germany). […] We
[…] asked each female subject whether she was using oral contraceptives.
All persons tested were students at the University of Bern and had forenames and
surnames that are common in the German speaking part of Switzerland. Males and
females probably did not know each other, as they were from different courses. […]’
(Citaat uit Materials and Methods van Wedekind et al. (1995))
- Deelnemers (relevante onderdelen in eigen woorden samengevat):

Aan het onderzoek namen 49 vrouwelijke studenten met een gemiddelde leeftijd van
25,3 ± 4,0 jaar en 44 mannelijke studenten met een gemiddelde leeftijd van 24,7 ± 2,6
jaar deel. De vrouwen werden verdeeld in een groep die orale anticonceptie gebruikte
en een groep die geen orale anticonceptie gebruikte.
7.5.2 Procedure
In de procedure wordt kort de proefopzet in een logische volgorde beschreven. Alleen de
belangrijkste technieken worden hier beschreven. Als er in het artikel meerdere
experimenten zijn gedaan, beschrijf dan alleen de technieken die je nodig hebt om de
resultaten te begrijpen. In tegenstelling tot het onderzoeksverslag (Hoofdstuk 9) is het bij de
onderzoeksbeschrijving niet de bedoeling dat de lezer het experiment precies kan repliceren.
De bedoeling is dat de lezer inzicht krijgt in de gebruikte technieken en daardoor ook in de
totstandkoming van de resultaten.
Omzetten van originele tekst naar procedure in eigen woorden
- Originele tekst:
We typed 49 female students (average age: 25.3 years, SD=4.0) and 44 male students
(average age: 24.7 years, SD=2.6) for their HLA-A, -B and –DR. HLA class I antigens
were typed by serology on HLA typing plates (Biotest, Dreieich, Germany). HLA-DR
antigens were determined by oligotyping (Tiercy et al., 1990). For this purpose the
HLA-DRB1 genes were amplified by the polymerase chain reaction. This was
followed by sequence-specific hybridization with biotinylated oligonucleotides,
detected in a chemilumescence assay […].
The men were asked to wear a T-shirt (100% untreated cotton, distributor: Virya,
Zürich (CH)) during a Sunday and Monday night, to keep the T-shirt in an open
plastic bag in between and to live as much as possible 'odour-neutral’ during these
two days. They were provided with perfume-free detergent to wash clothes and
bedclothes, and perfume-free soap to use from Sunday morning onwards. […].
On the following Tuesday test women were asked to rate the odours of six T-shirts
each, three of them worn by men who were dissimilar to the rating woman's MHC
(average number of dissimilar HLA-antigens = 5.9, s.d. = 0.26), and three worn by
men who were more similar to it (average number of dissimilar HLA-antigens = 2.7,
s.d. = 0.74) […]. The T-shirts were provided in numbered, glazed cardboard boxes laid
out with plastic foil (PVDC), a triangular hole allowed the women to sniff the
contents. Alone in a room, every woman scored the odours of the T-shirts for
intensity (range 0-10) and for pleasantness and sexiness (range 0-10, 5 = neutral) […].
81
Each female subject scored the odours of six male subjects which resulted in 294
combinations of individual women sniffing on individual men's odours. Additionally
each male odour was scored by two or more females (one of similar and one of
dissimilar MHC-type) […].
- Procedure (relevante onderdelen in eigen woorden samengevat):

Van alle proefpersonen werden de HLA-A, HLA-B en HLA-DR antigenen getypeerd.
Vervolgens moesten de mannen gedurende twee achtereenvolgende nachten een
100% katoenen T-shirt dragen. Aan de mannen werd gevraagd om tijdens deze twee
dagen zo geurneutraal mogelijk te leven.
Iedere vrouw gaf zes T-shirts een cijfer voor aantrekkelijkheid. Hiervan waren drie
T-shirts van mannen met een op haar gelijkend MHC en drie van mannen met een
van haar verschillend MHC.
7.5.3 Data-analyse
Hier wordt kort beschreven hoe de resultaten zijn weergegeven (bijvoorbeeld in
groepsgemiddeldes), welke groepen met elkaar zijn vergeleken (onafhankelijke variabelen),
welke variabelen gemeten zijn (afhankelijke variabelen) en welke methoden zijn gebruikt
om de data te analyseren en (9.3.4 op blz.113).
Omzetten van originele tekst naar data-analyse in eigen woorden
- Originele tekst:
[…] For the analyses shown in figures 1-3 we used the average scorings per male
odour or per scoring female. […]
Average score per female of the body odours of males being similar or dissimilar on
the MHC to the scoring females where analysed. These scores of females who do not
take the contraceptive pill and females who take the pill were compared using a two
tailed Wilcoxon signed rank tests. […]
The data analyses were done with SYSTAT (version for Macintosh-computer).
- Data-analyse (relevante onderdelen in eigen woorden samengevat):

Het gemiddelde cijfer dat de vrouwen gaven voor de aantrekkelijkheid van de T-
shirtgeur van MHC-gelijkende mannen werd vergeleken met het cijfer voor T-shirts
van MHC-verschillende mannen. Dit werd zowel gedaan voor de groep vrouwen die
anticonceptie slikte, als voor de groep vrouwen die geen anticonceptie slikte. De data
werd geanalyseerd door per pilgebruikgroep een tweezijdige rangtekentoets van
Wilcoxon uit te voeren. Een p-waarde lager dan 0,05 werd als significant beschouwd.
§7.6 Resultaten
In de resultatensectie van de onderzoeksbeschrijving worden de belangrijkste bevindingen
objectief gepresenteerd in een logische volgorde. In deze sectie worden de resultaten niet
geïnterpreteerd en worden geen conclusies getrokken. De resultaten worden op het niveau
van de voorspellingen en methode geschreven en niet op het niveau van de
onderzoeksvraag. Dit houdt in dat er variabelen worden genoemd die kwantificeerbaar zijn
(en vaak eenheden hebben), en niet de constructen waar ze een maat voor zijn.
82
Omzetten van originele tekst naar resultaten in eigen woorden
- Originele tekst:
The pleasantness of men’s body odours scored by different women depends on their
respective MHC. Women who are not taking oral contraceptives and who are
dissimilar to a particular male’s MHC perceive his odours as more pleasant than do
women whose MHC is more similar to that of the test man (see figure 1a). This
difference is the scoring of odour pleasantness was reversed when the judging
women were taking oral contraceptives. In this case, a man’s body odour was scored
as being more pleasant by women who are more similar on the MHC (see figure 1b).
- Resultaten (relevante onderdelen in eigen woorden samengevat):

Vrouwen die geen orale anticonceptie gebruikten gaven T-shirts met de geur van
mannen met een relatief ongelijk MHC significant een hoger cijfer dan de geur van T-
shirts van mannen met een relatief gelijk MHC. Dit verschil was omgekeerd bij
vrouwen die wel orale anticonceptie gebruikten.
§7.7 Discussie
De onderzoeksbeschrijving wordt afgesloten met een discussie. De discussie wordt
geschreven volgens het omgekeerde trechtermodel (3.3.3 op blz. 36). De discussie bevat een
aantal vaste onderdelen (§9.5 op blz. 119). Net als in de inleiding kan het voorkomen dat niet
alle onderdelen die in de discussie van de onderzoeksbeschrijving horen, ook daadwerkelijk
in het artikel staan. Ook hier moeten deze onderdelen dan aangevuld worden.
Onderdelen discussie onderzoeksbeschrijving:

- Samenvatting belangrijkste resultaten en conclusie
- Evaluatie en verklaringen van het onderzoek
- Terugkoppeling eerdere bevindingen
- Terugkoppeling brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie
- Suggesties voor vervolgonderzoek
- Afsluiting
Discussie van een onderzoeksbeschrijving:

Origineel artikel: Wedekind et al. (1995)
Vrouwen die geen orale anticonceptie gebruikten Samenvatting belangrijkste

gaven gemiddeld de geur van T-shirts van mannen resultaten en de daaruit
met een verschillend MHC-complex een hoger cijfer volgende conclusie
dan de geur van T-shirts van mannen met een
gelijkend MHC-complex. Aan de andere kant gaven
vrouwen die wel orale anticonceptie gebruikten juist
de geur van T-shirts van mannen met een gelijkend
MHC-complex een hoger cijfer. Hieruit kan worden
geconcludeerd dat pilgebruik partnerkeuze kan
beïnvloeden door middel van lichaamsgeur.
83
De natuurlijke partnerkeuze lijkt te worden Evaluatie en verklaringen
verstoord door pilgebruik. Een mogelijke reden van het onderzoek (in dit
hiervoor is dat oestrogenen, die normaal gesproken geval alleen een
op een natuurlijke wijze worden geproduceerd inhoudelijke verklaring)
tijdens een zwangerschap, de voorkeur voor
lichaamsgeuren veranderen.
Dit komt overeen met de eerdere bevinding dat Terugkoppeling eerdere
zwangere vrouwtjesmuizen vaker nesten deelden bevindingen (er mogen ook
met vrouwtjes met een gelijkend MHC-complex, wat andere eerdere bevindingen
erop weest dat zwangere vrouwtjesmuizen een dan die uit de inleiding
geurvoorkeur hebben voor muizen met een worden genoemd)
gelijkend MHC-complex. Ook wordt met dit
onderzoek bevestigd dat mensen verschillen in
MHC-complex in lichaamsgeur konden detecteren.
Uit een ander onderzoek bleek dat koppels die na
twee pogingen van IVF nog niet zwanger waren,
meer overeen kwamen in hun MHC-type dan
koppels die bij de eerste poging al zwanger werden.
Ook vond er bij deze partners vaker een spontane
abortus plaats en was het geboortegewicht van de
kinderen lager. Dit zou kunnen betekenen dat er
fysiologische nadelen zijn bij het krijgen van
nageslacht van een MHC-gelijkende partner.
Als pilgebruik inderdaad partnerkeuze zo Terugkoppeling brede
beïnvloedt dat partners een meer gelijkend MHC- context + maatschappelijke
complex hebben, heeft dat als gevolg dat hun relevantie (gebaseerd op
nageslacht een eenzijdiger MHC-complex heeft. Dit bestaande kennis)
kan nadelige gevolgen hebben voor de vatbaarheid
tegen ziekten. Pilgebruik kan dus via een
veranderde partnerkeuze de evolutionaire fitheid
laten afnemen.
Er kan vervolgonderzoek worden gedaan naar Suggesties voor
welke delen van het MHC-complex het verschil in vervolgonderzoek
geur bepalen door bijvoorbeeld in muizen gedeeltes
van het MHC-complex te manipuleren en te testen
of dat verschillen in partnerkeuze oplevert.
Samenvattend, pilgebruik kan de voorkeur van Afsluitende conclusie
vrouwen voor door het MHC-complex bepaalde
mannelijke lichaamsgeur beïnvloeden. Verstoring
van deze op lichaamsgeur gebaseerde partnerkeuze
zou negatieve gevolgen kunnen hebben voor het
nageslacht.
84
§7.8 Checklist onderzoeksbeschrijving
Titel
Informatief en ladingdekkend in een korte zin §7.3
belangrijkste resultaat of conclusie van het artikel §7.3
Inleiding
brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie §7.4; §9.2
eerdere bevindingen §7.4; §9.2
wetenschappelijke relevantie §7.4; §9.2
onderzoeksvraag §7.4; §9.2
onderzoekshypothese §7.4; §9.2
bondige onderzoeksopzet §7.4; §9.2
specifieke voorspellingen §7.4; §9.2
trechtervorm 3.3.1
Materiaal en Methode
onderzoeksobjecten 7.5.1
procedure 7.5.2
data-analyse 7.5.3
Resultaten
relevante resultaten §7.6; §9.4
Discussie
samenvatting resultaten en daaruit volgende conclusie §7.7; §9.5
evaluatie en verklaringen van het onderzoek §7.7; §9.5
terugkoppeling naar eerdere bevindingen §7.7; §9.5
terugkoppeling naar brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie §7.7; §9.5
suggestie vervolgonderzoek §7.7; §9.5
afsluiting §7.7; §9.5
omgekeerde trechtervorm 3.3.3
Algemeen
≤ max. aantal woorden
rode draad van artikel behouden §7.1
eigen woorden (geen letterlijke vertalingen) §5.1
samenhangend verhaal (sluiten onderdelen goed op elkaar aan) §3.4; §7.2; §8.6
gebruik checklist inhoudelijke samenhang §3.5
gebruik checklist wetenschappelijke tekst §4.9
85
86
HOOFDSTUK 8: HET LITERATUURVERSLAG
Een review is een wetenschappelijke publicatie waarin een overzicht wordt gegeven van alle
eerder gepubliceerde onderzoeken die vaak gezamenlijk antwoord geven op een bepaalde
onderzoeksvraag. Een review wordt ook wel ‘literatuuronderzoek’ genoemd, omdat het een
onderzoek is met behulp van literatuur. In een review behandelen de auteurs onderzoeken
uit verschillende onderzoeksgroepen, om een zo compleet mogelijk overzicht te geven. Als
resultaten elkaar tegenspreken, zoeken de auteurs naar verklaringen, die zo goed mogelijk
met argumenten en zo mogelijk met onderzoeksresultaten worden onderbouwd. Een review
wordt soms gebruikt om aan te tonen dat er geld nodig is om meer onderzoek te doen in een
bepaalde richting.
Als student kun je reviews gebruiken om je in te lezen in een bepaald onderwerp.
Daarnaast vind je in een review een overzicht van artikelen over een bepaald onderwerp,
die je bijvoorbeeld kunt gebruiken om details over een methode op te zoeken.
Naast het gebruiken van reviews, schrijf je tijdens de miniscriptie in je tweede jaar ook
zelf een review over een onderwerp naar keuze. Daarnaast gebruik je deze vaardigheid om
in je bachelorscriptie een overzicht te geven van de literatuur over je afstudeerstage of
afstudeeronderzoeksvoorstel. Tijdens AV oefen je met het maken van een review tijdens het
schrijven van het literatuurverslag.
In dit hoofdstuk worden uitleg en aanwijzingen gegeven over het schrijven van een
literatuurverslag. Er wordt aandacht besteed aan de inhoudelijke opbouw en er worden
aanwijzingen gegeven voor de manier waarop de opdracht aangepakt kan worden.
§8.1 Algemeen
Een literatuurverslag is een bespreking van meerdere wetenschappelijke artikelen, met als
uitgangspunt één overkoepelende vraagstelling, die wordt opgedeeld in deelvragen. In dit
verslag wordt de vraagstelling beantwoord aan de hand van resultaten uit de literatuur in
plaats van uit een experiment. De wetenschappelijke artikelen worden gebruikt om
conclusies te trekken en beweringen over dit onderwerp met argumenten te onderbouwen.
Uit de artikelen wordt alleen informatie gebruikt die relevant is voor het beantwoorden van
de centrale onderzoeksvraag. Ook in het literatuurverslag worden onderdelen van de
empirische cyclus behandeld (Figuur 27).
87
Waarneming Onderzoeksvraag
Inleiding: probleemgebied Inleiding
Discussie: suggesties vervolgonderzoek
Evaluatiefase:
Discussie: eindconclusie,
evaluatie/kritiek onderzoek,
terugkoppeling probleemgebied
Resultaten Deelvragen
Resultaten: feitelijke Inleiding: Opbouw verslag
beschrijving van resultaten,
figuren en tabellen en
statistische toetsing
Toetsingsfase:
Literatuuronderzoek
Figuur 27 De empirische cyclus in het literatuurverslag.
8.1.1 Opbouw van een literatuurverslag

Een literatuurverslag is georganiseerd in een zandloperstructuur (§3.3 op blz. 33) en is
opgebouwd uit een aantal onderdelen (Tabel 6).
Tabel 6 De opbouw en inhoud van een literatuurverslag.
Onderdeel Inhoud
titel (in één zin) Wat is de belangrijkste conclusie?
inleiding Wat is het onderwerp en overkoepelende
vraagstelling?
middendeel Paragrafen met deelvragen en
deelconclusies.
discussie Wat betekenen de deelconclusies en wat is
de eindconclusie?
literatuur Naar wie is er gerefereerd?
§8.2 Titel
De titel van een verslag dient aan de ene kant de belangrijkste elementen van het gedane
onderzoek te bevatten en aan de andere kant toch zo kort mogelijk te zijn.
Wetenschappelijke artikelen worden vaak gezocht (bijvoorbeeld in elektronische databases)
op basis van (tref)woorden in de titel. Een kenmerk van een goede titel is dat het
bijbehorende artikel wordt gevonden als iemand een woord uit deze titel invoert in een
wetenschappelijke zoekmachine, zoals PubMed. De woorden in de titel moeten daarom
trefwoorden zijn, die vaak ook in de onderzoeksvraag voorkomen. Zorg ervoor dat de
belangrijkste trefwoorden uit je verslag in de titel worden gebruikt.
88
Hoofdstuk 8: Het literatuurverslag
Voorbeelden van trefwoorden:

- bestudeerde molecuul (zuurstofradicalen)
- onderzocht organisme of populatie (proefdier, Nederlandse studenten),
- behandeling (bestraling)
- gemeten variabele (RNA-expressie)
Naast de trefwoorden is ook de boodschap van de titel belangrijk. De titel moet informatief
zijn. Vaak is de titel van een verslag het belangrijkste resultaat of de conclusie die in het
verslag beschreven is. Een goede titel bevat dus sleutelwoorden, is informatief en
ladingdekkend. Om dit te bereiken, wordt de inhoud van het verslag in één vloeiende zin
geschreven, zonder punt.
Foute titel:
- Oxidatieve stress en veroudering
Goede titel:
- Lichamelijke inspanning remt de toename van oxidatieve stress bij veroudering
van het hart
§8.3 Inleiding
De lezer wordt in de inleiding (volgens een vaste structuur) ingeleid in het onderwerp van
het verslag. De inleiding wordt geschreven in een trechtervorm (3.3.1 op blz. 34), waarbij alle
stappen van de empirische cyclus tot aan de toetsingsfase aan bod komen (Figuur 27).
Onderwerpen die aan de orde komen in de inleiding:

- Wat is er bestudeerd?
- Waarom is dit belangrijk?
- Wat is al bekend over het onderwerp?
- Welke gegevens hebben voorgaande onderzoeken opgeleverd?
- Welke nieuwe vragen zijn er opgeroepen door deze inzichten?
- Welke kennis ontbreekt nog? Wat is de overkoepelende vraag?
- Wat is de opbouw van dit verslag?
8.3.1 Probleemgebied
De inleiding begint met een beschrijving van het probleemgebied. Dit probleemgebied
bestaat uit een drietal onderdelen i) brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie,
ii) eerdere bevindingen en iii) wetenschappelijke relevantie die samen één geheel moeten
vormen. De beschrijving van het probleemgebied wordt begonnen met de brede context
waarbij in enkele zinnen wordt aangegeven wat de algemene achtergrond van het verslag is.
In dit onderdeel wordt de algemene informatie gegeven die nodig is om de inhoud van
een verslag te begrijpen, zoals theorie, definities van belangrijke concepten of een
beschrijving van de symptomen van de bestudeerde ziekte. Ook wordt (indien van
toepassing) uitgelegd waarom het onderwerp belangrijk is (maatschappelijke relevantie).
Voor het toelichten van de brede context en de maatschappelijke relevantie wordt dus
gebruik gemaakt van bestaande kennis.
Er wordt geëindigd met het beschrijven van bevindingen uit eerder onderzoek en de
wetenschappelijke relevantie binnen het probleemgebied. Deze laatste twee onderdelen
leiden samen tot de centrale onderzoeksvraag. Bij een literatuurverslag is de
89
wetenschappelijke relevantie vaak óf dat er tegenstrijdige resultaten gevonden zijn en dat
een literatuuronderzoek daar verheldering in aan kan brengen, óf dat een overzicht
ontbreekt van onderzoeken die een antwoord geven op de centrale onderzoeksvraag. De
wetenschappelijke relevantie en de centrale onderzoeksvraag hangen dus sterk samen.
8.3.2 Centrale onderzoeksvraag

De centrale onderzoeksvraag is het belangrijkste onderdeel van de inleiding en vormt de
rode draad voor de rest van het verslag. Deze centrale onderzoeksvraag volgt logischerwijs
uit het probleemgebied. Een heldere vraagstelling biedt houvast bij het schrijven; alle
gegevens die in het verslag vermeld worden, leiden tot een antwoord op de vraagstelling.
Zonder een duidelijke vraagstelling zal het moeilijk zijn om tot een eindconclusie te komen.
De centrale onderzoeksvraag wordt in een lopende zin verwerkt. De centrale
onderzoeksvraag wordt geformuleerd in de tegenwoordige tijd.
Vraagstelling als vraag:

- Wat is het effect van X op Y?
Vraagstelling als lopende zin:

- Het is onbekend wat het effect is van X op Y. (wetenschappelijke relevantie)
- Er is nog geen overzicht van onderzoeken die de effecten van X op Y onderzocht
hebben. (wetenschappelijke relevantie)
- In dit literatuurverslag wordt onderzocht wat het effect is van X op Y. (centrale
onderzoeksvraag)
8.3.3 Opbouw verslag

De inleiding eindigt met een inhoudelijk overzicht van de opbouw van het middendeel van
het verslag zodat de lezer een beeld krijgt hoe het verslag er verder uit zal zien (opbouw
verslag). Er wordt aangegeven in welke deelvragen de centrale onderzoeksvraag is
opgedeeld Het is dus niet de bedoeling om aan te geven dat na het middendeel ook nog een
discussie komt, omdat dit standaard zo is in een wetenschappelijke tekst. De opbouw van
het verslag wordt in de tegenwoordige of toekomende tijd geschreven.
Inleiding van een literatuurverslag geschreven in de trechtervorm:
Het verouderingsproces is gerelateerd aan het Brede context (inclusief

disfunctioneren van de mitochondriën en de bestaande kennis)
accumulatie van oxidatieve schade door de toename
van mitochondriale oxidant productie (Judge et al.,
2005). Oxidatieve stress is het proces waarbij deze
schadeveroorzakende oxidanten, zoals reactieve
zuurstofsoorten (ROS) vrijkomen in de cel en de
werking overstijgen van antioxidant enzymen die
deze ROS neutraliseren. Hierdoor ontstaat schade in
de cel aan DNA lipiden (lipide peroxidatie) en
eiwitten (proteïne carbonylatie). Deze schade leidt
tot een achteruitgang in orgaanfuncties (Rosa et al.,
2005).
Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt ook de mate Maatschappelijke relevantie
van oxidatieve schade toe (Navarro et al., 2004). (inclusief bestaande kennis)
90
Deze schade kan ernstige effecten hebben op

verschillende lichaamscellen, waaronder de cellen
van het hart. Het hart staat vanwege zijn constante
activiteit bloot aan een hoge mate van oxidatieve
stress.
Eerder onderzoek heeft aangetoond dat Eerdere bevindingen
lichaamsbeweging een remmend effect had op de (leidend tot de
toename van oxidatieve stress bij veroudering van onderzoeksvraag)
het hart van proefdieren (Navarro et al., 2004; Judge
et al., 2005).
Het is nog onduidelijk of dit remmende effect Wetenschappelijke
leeftijdsgebonden is. relevantie
In dit onderzoek wordt bestudeerd wat het effect is Centrale onderzoeksvraag
van lichaamsbeweging op de toename van
oxidatieve stress bij de veroudering in het hart van
proefdieren van verschillende leeftijden.
Om deze vraag te beantwoorden zal worden Opbouw verslag
ingegaan op de relatie tussen beweging en
oxidatieve schade aan biomoleculen. Vervolgens zal
het effect van beweging op de levensduur van
proefdieren worden geanalyseerd. Tot slot wordt
beschreven wat de relatie is tussen
lichaamsbeweging en de antioxidatieve
enzymactiviteit.
§8.4 Het middendeel: de paragrafen

Het middendeel van een literatuurverslag heeft de structuur van het smalle deel van het
zandlopermodel (3.3.2 op blz. 35) en is de toetsingsfase van de empirische cyclus (Figuur
27). In het middendeel wordt de centrale onderzoeksvraag geoperationaliseerd in
deelvragen. Het middendeel is opgebouwd uit verschillende paragrafen, waarbij elke
paragraaf een andere deelvraag van de centrale onderzoeksvraag behandelt. In de
paragrafen wordt informatie gegeven uit alle onderzoeken die iets over het deelonderwerp
zeggen en dus antwoord geven op de deelvraag. Alle paragrafen bij elkaar geven
uiteindelijk antwoord op de centrale onderzoeksvraag. Elke paragraaf in het middendeel
bevat een aantal onderdelen.
Het kan zijn dat één construct met verschillende variabelen gemeten is. Noem altijd de
variabelen als je de onderzoeken in het middendeel beschrijft en koppel in de deelconclusie
terug naar het construct.
8.4.1 Paragraaftitel
De titel van elke paragraaf geeft het deelonderwerp of, nog beter, de deelconclusie weer.
Ook deze titel moet informatief en ladingdekkend zijn (§8.2). De deelconclusie kan
bijvoorbeeld als paragraaftitel gebruikt worden. Hieronder staan twee voorbeelden voor
paragraaftitels.
Matige training en antioxidant enzymactiviteit

Matige training op middelbare leeftijd leidt tot vermindering van antioxidantactiviteit
91
8.4.2 Deelonderwerp en deelvraag
Een paragraaf begint met een inleidende zin, een beschrijving van de deelvraag, waarin voor
de lezer duidelijk wordt wat in de paragraaf beschreven wordt. Deze wordt soms
voorafgegaan door een overgang tussen de voorafgaande paragraaf en de huidige
paragraaf.
In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van onderzoeken naar het effect van
matige training op de activiteit van antioxidantenzymen in het muizenhart bij
veroudering.
8.4.3 Selectie relevante deelexperimenten

Vervolgens volgt een weergave van alle onderzoeken die relevant zijn voor het
deelonderwerp. Hierbij moet dus een goede selectie gemaakt worden welke informatie
relevant is en welke niet. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat er in een artikel drie experimenten
zijn beschreven, waarvan alleen het eerste experiment antwoord geeft op de vraagstelling.
Alleen dit eerste experiment wordt dan beschreven en de andere twee experimenten worden
niet vermeld.
In onderstaande tekst geven de dikgedrukte woorden de essentie van de proefopzet

weer:
Antioxidant enzymes. Mitochondrial (Mn-SOD) and cytosolic (Cu,Zn-SOD) superoxide

dismutase (SOD) and catalase activities were determined in tissue homogenates
prepared in a Tempest-Virtis homogenizer in 0.1 M phosphate buffer (pH 7.4) as
described (29). SOD activities were determined by the adrenochrome assay in a
reaction medium consisting of 1 mM epinephrine and 50 mM glycine-KOH (pH 9.0),
both in the absence (total SOD) and in the presence of 1 mM KCN (Mn-SOD); Cu,Zn-
SOD activity was calculated as total SOD activity minus Mn-SOD activity. One
unit of enzyme activity, 50% inhibition of the rate of adrenochrome formation, is
equivalent to 11 pmol of SOD active center; Mn-SOD is a tetramer and Cu,Zn-SOD is
a dimer (20, 29). Catalase activity was measured by determining
spectrophotometrically at 240 nm the first-order utilization of 5 mM H2O2 in 50 mM
phosphate buffer (pH 7.4), taking k' = k [cat] and k = 4.7 x 107 M/s for pure tetramer
catalase (39). Enzyme activities are expressed in nanomoles enzyme per gram wet
tissue.
Citaat uit Materials and Methods van Navarro et al. (2004)
Bij het beschrijven van de relevante experimenten is het niet de bedoeling dat alles tot in de
kleinste details besproken wordt. De proef hoeft niet herhaald te kunnen worden (dus geen
tijden, wasstappen, hoeveelheden), maar slechts de essentie van het experiment moet
worden weergegeven. Bij het beschrijven van de resultaten is het daarentegen wel van
belang om specifiek te zijn (geef bv. de concentratie van een stof waarbij een significant
effect is gevonden). Om de experimenten en resultaten te beschrijven wordt de verleden tijd
gebruikt.
In ieder geval moeten de volgende onderdelen besproken worden:

- Wie het onderzocht heeft (bron).
92
- Een korte onderzoeksopzet waarbij globaal en kort (richtlijn: 3 zinnen) wordt beschreven
hoe de afhankelijke en onafhankelijke variabelen gemeten en gemanipuleerd zijn. Hierbij
wordt de onderzoekstechniek genoemd (fMRI, fotospectrometrie, etc.).
- Een beschrijving van de resultaten. Noem hierbij de onafhankelijke (wel of geen
training/therapie) en afhankelijke variabelen (BOLD-signaal in de hippocampus, SOD1-
activiteit). Voorbeeld: “X was bij groep A significant groter dan bij groep B.”.
- Fout:
In het eerste onderzoek hadden mannelijke en vrouwelijke muizen ad libitum
toegang tot voedsel (Navarro et al., 2004). Er werden 30 jongen van 28 weken oud
gemeten en 29 wel en 28 niet getrainde muizen van 52. De dieren werden getraind
vanaf week 28 tot aan de metingen. De antioxidant activiteit van SOD1, SOD2 en
catalase werd fotospectrometrisch bepaald en tevens een aantal
ademhalingsketenenzymen. Uit dit experiment bleek dat de SOD1-activiteit was
afgenomen bij de getrainde groep van 52 weken ten opzichte van de niet-getrainde
groep van dezelfde leeftijd.
De lezer moet naar belangrijkste boodschap zoeken en de proefopzet sluit niet aan op de
resultaten.
- Beter:
Eén experiment bepaalde fotospectometrisch de SOD1-activiteit in het hart van een
matig getrainde (vanaf 28 weken) en ongetrainde (controle) groep van 52 weken oude
muizen (Navarro et al., 2004). Het bleek dat de SOD1-activiteit significant was
afgenomen in de 52 weken oude getrainde muizen, vergeleken met de controlegroep.
8.4.4 Verschillende artikelen integreren

Binnen een paragraaf wordt informatie uit verschillende bronnen gecombineerd tot een
samenhangend verhaal met een logische opbouw. Het is dus niet de bedoeling dat elke
paragraaf één afzonderlijk artikel behandelt. Juist de integratie van de verschillende
artikelen binnen een paragraaf is belangrijk.
Nadat de belangrijkste deelexperimenten zijn geselecteerd kan begonnen worden met het
beschrijven van het artikel dat duidelijkste resultaten heeft. Vervolgens worden andere
onderzoeken daarmee vergeleken en wordt aangegeven of de resultaten elkaar
ondersteunen of juist van elkaar afwijken. Op deze manier worden de verschillende
onderzoeken geïntegreerd.
8.4.5 Tekststructuur binnen een alinea

Een manier om te zorgen voor een goede integratie van meerdere artikelen binnen één
alinea is om de volgende tekststructuur aan te houden:
- Conclusie van eerste onderzoek op het niveau van de deelvraag
o Jansen et al. (2010) vonden dat vitaminegebruik herstel niet bespoedigt.
- Methode
o Dit bleek uit een onderzoek/studie waarin de helft van een groep van 100
proefpersonen, door hun huisarts gediagnosticeerd met griep, 0,5 liter
sinaasappelsap per dag moest drinken en een controlegroep geen sinaasappelsap
mocht drinken. Een wijkverpleegkundige nam 2 dagen na het doktersbezoek de
rectale temperatuur op.
93
- Resultaat
o De sinaasappelgroep verschilde niet significant in rectale temperatuur van de
controlegroep.
o De ….-groep had een significant hogere … dan de ….-groep.
o … was significant positief gecorreleerd met ….
o Het BOLD-signaal was significant hoger bij het uitvoeren van taak x dan in de
controleconditie / dan bij het uitvoeren van taak y.
- Conclusie van tweede onderzoek op het niveau van de deelvraag, dat te maken heeft
met het vorig onderzoek:
o In tegenstelling hiermee vonden … dat ….
o Ook … vond dat …..
- Methode & resultaat tweede onderzoek.
o Dit bleek uit een onderzoek waarin…
Met integratie van informatie wordt bedoeld dat je inhoudelijke informatie die bij elkaar hoort
ook bij elkaar bespreekt. Daarbij geef je de inhoudelijke relatie expliciet aan. De bedoeling
van het literatuurverslag is niet om een overzicht te geven van naar thema gegroepeerde
studies; de bespreking van de studies moet inhoudelijk zijn geïntegreerd. Je betoog moet bij
het literatuurverslag echt inhoudelijk zijn opgezet. In Tabel 7 worden voorbeelden gegeven
van correcte (rechterkolom) en incorrecte (linkerkolom) integratie. Bij de voorbeelden wordt
aangegeven waarom ze correct of incorrect zijn.
Tabel 7 Voorbeelden van correcte en incorrecte integratie in het middendeel van het literatuurverslag.
Niet Wel
- Om de vraag te beantwoorden of de effecten van - Raisnais (2004) liet zien dat bij jonge kinderen
de therapie blijvend zijn bespreek ik twee studies. een blijvend effect aangetoond kan worden. In
Om te beginnen werd in een onderzoek van Julie zijn studie …
en Blackson (2003)… - Julie en Blackson (2003) lieten zien dat ook
- Ook bij de studie van Raisnais (2004)… oudere kinderen 6 maanden na afloop van de
therapie nog steeds klachtenvrij waren. In hun
onderzoek …
- De effecten van de therapie lijken dus bij
verschillende leeftijdscategorieën blijvend te zijn.
Het blijft onduidelijk waarom de studies in die Bovenstaande formulering is inhoudelijk.

volgorde worden besproken en wat de reden is
om het zo te doen.
94
- Om te kijken of er specifieke verschillen zijn op - Mannen en vrouwen verschillen in eetstijlen.

het gebied van eetstijlen tussen mannen en Conner et al. (2004) lieten zien dat mannen
vrouwen hebben Conner et al. (2004) bij minder bezig zijn met de gevolgen van hun
mannen en vrouwen onderzocht wat hun eetgedrag voor hun lichaam dan vrouwen. Aan
eetstijlen waren. Aan hun onderzoek deden … hun onderzoek deden…
Misschien hebben Conner et al. (2004) het Met bovenstaande formulering wordt de tekst
onderzoek inderdaad wel gedaan om te kijken inhoudelijk gestructureerd en dat is wat je moet
of die verschillen er zijn, maar jij, als auteur van doen in het hele literatuuroverzicht.
een literatuuroverzicht, moet laten zien dat je
letterlijk een overzicht hebt van die literatuur. Jij
weet dus wat de door jou besproken auteurs
hebben gevonden, en dat moet duidelijk
worden in het literatuuroverzicht.
- Uit het vorige experiment is gebleken dat er een - Zoals hierboven is beschreven lijken reclames
positief verband bestaat tussen reclames en de een positief effect te hebben op de
naamsbekendheid van het betreffende product. In naamsbekendheid van het betreffende product.
het volgend onderzoek wordt gekeken of de Uiteindelijk gaat het producenten echter niet om
naamsbekendheid ook leidt tot een hogere omzet een verhoogde naamsbekendheid, maar om een
van het product. In de studie van Roediger en verhoging van de omzet. De vraag is dan ook of
Swatly (1997)…. een verhoogde naamsbekendheid daadwerkelijk
tot een verhoogde omzet leidt. Roediger en
Swatly (1997) lieten zien dat dit inderdaad het
geval lijkt te zijn. In hun studie …
Hier ligt de nadruk op de experimenten, niet op De inhoud is dus leidend voor de opbouw. De
de inhoud. Bovendien weet jij al wat er uit de auteurs van een literatuuroverzicht laten met
studie van Roediger en Swatly komt, anders zou een goed gekozen opbouw zien dat zij boven de
je die studie niet hier bespreken. Die reden kun stof staan en het veld overzien. Je neemt dus
je gewoon opschrijven, dat maakt voor de lezer niet de studies als uitgangspunt maar het
direct duidelijk waarom de studie relevant is in (deel)onderwerp van je paragraaf.
je betoog. Wees daarbij niet bang dat je stuk
daardoor saai wordt omdat je al vroeg
informatie aan de lezer geeft. Een
literatuurstudie is geen roman! Een lezer zoekt
in jouw stuk een antwoord op de
onderzoeksvraag, hoe duidelijker de
argumentatie voor dat antwoord, hoe beter.
- Gresch en Hall (2005) gebruikten in hun - De vraag is of het beoordelingsvermogen van
experiment 48 proefpersonen die werden mensen afhangt van de aandacht die ze schenken
geworven via een krantenadvertentie. Hun werd aan de te beoordelen boodschap. Twee aspecten
verteld dat … lijken hier een rol bij te spelen. Het eerste aspect
- Hantschel en Johnson (2006) deden onderzoek betreft de mate van geïnteresseerdheid van de
bij 76 proefpersonen. Zij gebruikten daarvoor proefpersonen in het beoordeelde. Gresch en Hall
studenten die… (2005) rapporteerden een experiment waarin aan
- Het beoordelingsvermogen van mensen blijkt 48 proefpersonen werd gevraagd om …
dus sterk af te hangen van de aandacht die ze - Het tweede aspect betreft de mate van
schenken aan de te beoordelen boodschap. geloofwaardigheid van de brenger van de
boodschap. Hantschel en Johnson (2006)
onderzochten dit aspect door …
95
Als resultaten uit verschillende onderzoeken elkaar tegenspreken, wordt daar een
verklaring voor gegeven. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan verschillen in de
gebruikte methodes. In dit geval zouden er dan eventueel meer details over de methodes
gegeven moeten worden.
- Navarro et al. (2004) onderzochten de antioxidant-activiteit van SOD1, SOD2 en

catalase in wel of niet getrainde muizen van 28, 52 en 78 weken. Na 52 weken
werd een verminderde achteruitgang van de drie antioxidant-activiteiten bij de
getrainde groep ten opzichte van de ongetrainde groep. Matige training had echter
geen effect meer bij 78 weken oude muizen. Judge et al. (2005), daarentegen,
vonden geen effect van training op de activiteit van antioxidant-enzymen bij
veroudering. In dit onderzoek werd de antioxidant-activiteit van SOD1, SOD2,
GPX, GR en catalase bepaald in matig getrainde, 100 weken oude ratten, met een
8% voedselrestrictie.
8.4.6 Specifieke evaluatie

Als de deelexperimenten elkaar tegenspreken, wordt er een methodologische evaluatie
gegeven. Hierin wordt beschreven of, en zo ja, hoe de verschillen in opzet tussen de
deelexperimenten de verschillen in resultaten kunnen verklaren.
Alleen als er specifieke inhoudelijke verklaringen zijn die nodig zijn om de volgende
deelparagraaf te begrijpen, kan in de deelparagraaf een inhoudelijke evaluatie gegeven
worden. Anders wordt de inhoudelijke evaluatie bewaard tot de discussie.
Bij een specifieke evaluatie is het van belang dat duidelijk is dat dit goed gescheiden blijft
van de beschrijving van de deelexperimenten. Dit gebeurt door een aparte alinea te
gebruiken. Het moet duidelijk zijn van wie de evaluatie afkomstig is. Als de evaluatie van
anderen afkomstig is, moet de bron vermeld worden. Een persoonlijke evaluatie wordt niet
gemarkeerd door het woord ‘ik’ maar wordt gemarkeerd doordat er geen verwijzing achter
de evaluatie staat en de evaluatie in een aparte alinea staat.
- De tegenstellingen tussen de resultaten van de twee beschreven onderzoeken

kunnen mogelijk verklaard worden door het tijdstip waarop de metingen plaats
vonden. Judge et al. (2005) hebben alleen de antioxidantactiviteit aan het einde van
het verouderingsproces gemeten terwijl Navarro et al. (2004) bij een tussentijdse
meting een effect vonden wat bij latere metingen verdween. Het kan dus zo zijn
dat het positieve effect van training alleen aan het begin van het
verouderingsproces optreedt en later verdwijnt. Daarnaast kan ook het
voedselpatroon van de proefdieren een rol gespeeld hebben. De proefdieren
hadden bij Judge et al. (2005) een 8% voedselrestrictie, terwijl ze bij Navarro et al.
(2004) onbeperkte toegang tot voedsel hadden. Voedselrestrictie zou de
veroudering kunnen remmen bij ongetrainde dieren.
8.4.7 Deelconclusie
De paragraaf wordt afgesloten met een deelconclusie waarin aangegeven wordt welke
conclusies uit de besproken informatie getrokken kunnen worden. Er wordt een expliciet
antwoord op de deelvraag gegeven die aan het begin van de paragraaf aan de orde is
gekomen. Aan het einde van de paragraaf kan eventueel al een overgang naar de volgende
paragraaf gemaakt worden.
96
- Bovenstaande onderzoeken hebben lijken erop te wijzen dat matige beweging een
vermindering op de antioxidantenzymactiviteit bij muizen tot gevolg heeft, maar
dat dit alleen op middelbare leeftijd plaatsvindt.
§8.5 Discussie
Het onderwerp van het verslag wordt in de discussie afgesloten. De discussie wordt
geschreven volgens het omgekeerde trechtermodel (3.3.3 op blz. 36) en is als het ware het
spiegelbeeld van de inleiding. De discussie bevat de evaluatiefase uit de empirische cyclus
(Figuur 27). De discussie moet een lopend en samenhangend verhaal vormen en bevat een
aantal vaste onderdelen dat hieronder wordt beschreven.
8.5.1 Samenvatting deelconclusies

De discussie wordt ingeleid met een opsomming van de deelconclusies uit het middendeel.
De deelconclusies moeten waar mogelijk inhoudelijk en tekstueel worden geïntegreerd.
8.5.2 Eindconclusie
In de discussie wordt de centrale onderzoeksvraag uit de inleiding beantwoord. Deze
eindconclusie vormt de belangrijkste boodschap van het verslag en moet daarom helder en
bondig geformuleerd zijn.
8.5.3 Evaluatie en verklaringen

In dit deel van de discussie wordt er op twee niveaus kritisch naar de beschreven
onderzoeken gekeken: i) inhoudelijk en ii) methodologisch (§1.5 op blz. 19). Zowel voor de
inhoudelijke als de methodologische evaluatie is het van belang dat eventuele verschillen
niet alleen worden benoemd, maar dat er ook beargumenteerd wordt hoe deze verschillen
de resultaten/conclusies kunnen beïnvloeden.
Inhoudelijke evaluatie
Bij de inhoudelijke evaluatie wordt naar een theoretische verklaring van de (deel)conclusies
gezocht. Zijn deze conclusies logisch of juist niet en wat zou de reden daarvan kunnen zijn?
Verschillende theorieën die de gevonden deelconclusies ondersteunen worden in dit
onderdeel van de discussie behandeld. Soms ondersteunen de deelconclusies de vooraf
geformuleerde hypothese niet. Ook in dat geval worden mogelijke verklaringen voor het
gevonden effect gegeven.
Methodologische evaluatie
Een methodologische analyse in de discussie is alleen nodig wanneer de deelconclusies
elkaar niet ondersteunen in de beantwoording van de onderzoeksvraag. Let op: de
methodologische evaluatie in de discussie is overkoepelend voor het hele literatuurverslag
en is hiermee van een breder niveau dan de methodologische evaluatie die in het
middendeel gedaan kan worden.
Vragen die kunnen helpen bij het schrijven van een de evaluatie en verklaringen:
- Wat zijn de verschillen en/of tegenstrijdigheden tussen de deelconclusies en hoe
kunnen deze verklaard worden? (inhoudelijke en methodologische verklaringen)
- Hoe overtuigend zijn de deelconclusies en waarom?
- In hoeverre geven de deelconclusies antwoord op de centrale onderzoeksvraag en
welke kennis ontbreekt nog? (vervolgvragen)
97
8.5.4 Terugkoppeling naar eerdere bevindingen
Hier worden de deelconclusies geïnterpreteerd in het licht van in de inleiding besproken
bevindingen uit eerder onderzoek. Het is ook geoorloofd om bevindingen uit andere dan in
de inleiding genoemde literatuur aan te halen, als deze de conclusies verhelderen. Het kan
voorkomen dat het beter in de logische opbouw van de tekst past om de inhoudelijke
evaluatie direct te koppelen aan een terugkoppeling naar eerdere bevindingen (zie
voorbeeld van een discussie in 8.5.7). Ook bij de terugkoppeling naar de eerdere
bevindingen is het van belang om te beargumenteren hoe eventuele verschillen met het
huidige verslag verklaard kunnen worden.
Vragen die aan de orde komen:

- Komen de (deel)conclusies overeen met eerdere bevindingen?
- Zo niet, wat zou hier een verklaring voor kunnen zijn (methodologisch en
inhoudelijk)?
- Wat voor conclusies kan je hieraan verbinden?
8.5.5 Terugkoppeling naar brede context en (eventueel) maatschappelijke relevantie

Hier worden de implicaties van de deelconclusies besproken voor de in de inleiding
besproken brede context. Ook hier is het geoorloofd om andere dan in de inleiding
genoemde bestaande kennis aan te halen, als dit verhelderend werkt. Zorg dat dit deel
algemener is dan de terugkoppeling naar eerdere bevindingen.
Vragen die aan de orde komen:

- Wat betekenen de conclusies voor de brede context? Moeten bijvoorbeeld in de
inleiding besproken theorieën worden aangepast?
- Wat betekenen de conclusies voor de maatschappelijke context van het
onderzoek?
8.5.6 Suggesties voor vervolgonderzoek

De bespreking van de deelconclusies, de methodologische en de inhoudelijke evaluatie
geven vaak aanleiding tot suggesties voor vervolgonderzoek. Dit vervolgonderzoek moet
een logisch vervolg zijn van het huidige onderzoek. Het vervolgonderzoek is iets anders dan
het herhalen van hetzelfde experiment met meer proefpersonen, een vervolgonderzoek is
doordacht en onderbouwd.
Vragen die hier gesteld kunnen worden zijn:

- Hoe zouden de aanpassingen in de theorie die naar aanleiding van de resultaten
zijn gemaakt getoetst kunnen worden?
- Welke experimenten kunnen hieraan verbonden worden?
- Welke vervolgstappen zouden ondernomen kunnen worden om verder te komen
in het onderzoeksgebied?
8.5.7 Afsluiting
Sluit de discussie sterk af. Dit kan bijvoorbeeld met een samenvatting van de belangrijkste
conclusies, eventueel voorafgegaan door een herhaling van de onderzoeksvraag.
98
Discussie van een literatuurverslag geschreven in de omgekeerde trechtervorm:
Door de verschillende onderzoeken lijkt het aannemelijk dat Samenvatting

matige beweging een remmende werking heeft op de deelconclusies
vermindering van de antioxidant enzymactiviteit en
elektronentransportketen enzymactiviteit op middelbare
leeftijd. Dit effect lijkt echter niet op te treden op jonge en op
oudere leeftijd. Daarnaast is er een remming op de toename
van oxidatieve stressmarkers in de mitochondriën van
muizen op middelbare leeftijd.
Algemeen kan geconcludeerd worden dat matige beweging Eindconclusie
op middelbare leeftijd voor een verminderde
leeftijdsgerelateerde toename van oxidatieve stress in
hartcellen leidt.
Uit het onderzoek van Judge et al. (2005) blijkt dat er geen Evaluatie van de
effect is van matige beweging op de productie van onderzoeken en
antioxidanten en op de oxidatieve stress in het hart. Naast methodologische
het feit dat de proefdieren op vrijwillige basis bewegen, zijn verklaringen
de gebruikte proefdieren of jong (3 maanden) of oud (24 (vergelijking met de in
maanden). In het onderzoek van Navarro et al. (2004) blijkt het middendeel
dat juist op middelbare leeftijd het effect van matige training beschreven
op oxidatieve stress optreedt. Dit tijdstip ontbreekt echter bij onderzoeken)
de andere studie (Judge et al., 2005). Uit het onderzoek bleek
ook dat er verschillen zijn tussen mannelijke en vrouwelijke
proefdieren wat betreft de ademhalingsketen enzymactiviteit
(Navarro et al., 2004. Daarnaast is de afname van H2O2 geen
goede maat voor oxidatieve stress omdat de hoeveelheid
H2O2 afhankelijk is van de SOD activiteit.
Uit eerder onderzoek bleek dat de vermindering van de Terugkoppeling naar
leeftijdsafhankelijke toename van oxidatieve stress geremd eerdere bevindingen
werd door lichamelijke beweging. Uit bovenstaande en inhoudelijke
onderzoeken bleek dat deze lichamelijke inspanning alleen evaluatie (vergelijking
effect had op middelbare leeftijd en niet op oudere leeftijd. met eerdere
De vermindering van oxidatieve stress in het hart wordt bevindingen)
mogelijk veroorzaakt door een verminderde afname van
antioxidant enzymenactiviteit en een verminderde toename
van oxidanten.
Doordat de oxidatieve stress op middelbare leeftijd Terugkoppeling naar
tegengegaan kan worden door matige lichaamsbeweging zal brede context en
er minder schade aan hartcellen ontstaan. Hierdoor zullen maatschappelijke
organen beter kunnen blijven functioneren. relevantie
Doordat de huidige onderzoeken elkaar nog niet helemaal Suggestie voor
aanvullen zou in een vervolgonderzoek gekeken moeten vervolgonderzoek
worden naar meerdere leeftijdscategorieën en naar het effect
van verschillende mate van fysieke inspanning op oxidatieve
stress in het hart.
Wat uit dit verslag geconcludeerd kan worden is dat matige Afsluiting
lichamelijke beweging op middelbare leeftijd de
leeftijdsafhankelijke toename oxidatieve stress in het hart
tegengaat.
99
§8.6 Samenhang van het literatuurverslag
Om het verslag te kunnen volgen en de conclusie op waarde te kunnen schatten is het
belangrijk dat de samenhang tussen de verschillende onderdelen van het verslag duidelijk is
voor de lezer. De samenhang kan op allerlei manieren zichtbaar gemaakt worden en kan
worden opgesplitst in inhoudelijke (§3.4 op blz. 37) en tekstuele samenhang (§4.4 op blz. 45).
8.6.1 Inhoudelijke samenhang

In het algemeen geldt dat een inhoudelijk goed samenhangend literatuurverslag de
volgende kenmerken heeft (zie Figuur 28). :
- De deelvragen sluiten aan op de centrale onderzoeksvraag.
- Ieder deelexperiment sluit aan bij aan de deelvraag.
- Inhoudelijk gelijkende deelexperimenten worden samen behandeld.
- Er wordt duidelijk gemaakt waar de resultaten van verschillende onderzoeken overeen
komen en waar ze elkaar tegenspreken.
- Elke deelconclusie geeft antwoord op een deelvraag.
- Alle deelconclusies leiden tot de eindconclusie.
- De eindconclusie geeft antwoord op de centrale onderzoeksvraag.
- In de discussie wordt een goede terugkoppeling gemaakt naar de onderdelen uit het
probleemgebied uit de inleiding (eerdere bevindingen, brede context, maatschappelijke
relevantie).
Bij de discussie wordt teruggekoppeld naar de inleiding. Zo is de eindconclusie het

antwoord op de centrale onderzoeksvraag en wordt er een terugkoppeling gemaakt naar het
probleemgebied dat beschreven is in de inleiding
100
Brede context + (eventueel)

maatschappelijke relevantie
Eerdere bevindingen
inleiding
Wetenschappelijke relevantie
Centrale vraag
Opbouw verslag
Deelvraag
Deelconclusie
middendeel
Deelvraag
Deelconclusie
Samenvatting
Deelconclusies
Eindconclusie
Evaluatie en verklaringen
discussie
Terugkoppeling eerdere bevindingen
Terugkop. brede context + relevantie
Suggesties vervolgonderzoek
Afsluiting
Figuur 28 Schematische weergave van de samenhang tussen de verschillende onderdelen

van een literatuurverslag.
8.6.2 Zichtbaar maken inhoudelijke samenhang

De inhoudelijke samenhang wordt ten eerste zichtbaar gemaakt in de inleiding van het
verslag als de opbouw van het verslag wordt besproken. Hierin wordt inzicht gegeven in de
indeling in paragrafen en dus in de opdeling van de centrale onderzoeksvraag in
deelvragen. Ook bij de iedere paragraaf wordt aangekondigd wat de opbouw ervan is. Goed
gekozen paragraaf- en hoofdstuktitels zijn ook een grote hulp voor de lezer.
8.6.3 Tekstuele samenhang

Daarnaast wordt de onderlinge aansluiting tussen alinea’s en zinnen duidelijk gemaakt door
gebruik te maken van overgangen en signaalwoorden (§4.4 op blz. 45). Op deze manier
wordt de tekstuele samenhang vergroot.
101
§8.7 De opzet van het literatuurverslag
Het schrijven van een goede opzet is een van de belangrijkste stappen in de totstandkoming
van een verslag. Hoe meer de opzet is uitgewerkt, hoe minder werk het verslag is en hoe
nuttiger de feedback van je docent kan zijn.
Het schrijven van een opzet is vooral bedoeld om de opbouw van het verslag te
systematiseren. Er moet dus van te voren bedacht worden wat in de inleiding en de
verschillende vervolgparagrafen behandeld gaat worden en wat het globale antwoord op de
voorlopige vraagstelling zal zijn. Op de volgende pagina staat een voorbeeld van een opzet,
die hoort bij het voorbeeldverslag over gewelddadige computerspellen en agressie.
De bedoeling van een opzet is dat de indeling van het uiteindelijke verslag duidelijk is en
de inhoud in grote lijnen en puntsgewijs is uitgewerkt. In de inleiding wordt al aangegeven
welke onderwerpen in de verschillende alinea's zullen worden behandeld, wordt de centrale
onderzoeksvraag genoemd en wordt de opbouw van het verslag gegeven. In het
middendeel wordt per paragraaf aangegeven i) welk deelonderwerp (vaak met behulp van
een deelvraag) wordt behandeld, ii) welke deelexperimenten worden aangedragen om de
deelvraag te beantwoorden (beschrijving onderzoeksopzet en resultaten) en uit welke
artikelen de informatie afkomstig is, iii) eventuele specifieke kritiek en iv) welke
subconclusie er getrokken kan worden op basis van deze informatie. In de discussie wordt
vervolgens aangegeven wat het ‘antwoord’ op de vraagstelling zal zijn en wordt dit
antwoord onderbouwd met de subconclusies. Verder wordt hier aangegeven welke
kritiekpunten er uitgewerkt gaan worden, hoe de beschreven onderzoeken in een bredere
context geplaatst kunnen worden en wat de suggesties voor vervolgonderzoek zijn. Als
laatste wordt de mogelijke titel bedacht.
In de opzet gaat het vooral om de structuur van het uiteindelijke verslag (in plaats van de
structuur van de gebruikte artikelen), waarin de verschillende artikelen geïntegreerd
worden per paragraaf. Het is de bedoeling om per relevant deelexperiment (en niet per
gebruikt artikel) een beschrijving van het onderzoek en de resultaten te geven en aan te
geven welk antwoord het deelexperiment geeft op de deelvraag.
Opzet van een literatuurverslag
Mogelijke titel: Het spelen van gewelddadige computerspelletjes verhoogt

agressiviteit bij jongeren
Sectie Welke informatie? Uit welk(e)
artikel(en)?
Inleiding Brede context en maatschappelijke relevantie: verband Huesmann
tussen het spelen van een gewelddadig et al. (2003),
computerspel en gewelddadig gedrag of Colwell en
gewelddadige attitudes bij jongeren, voorkomen Payne (2000)
van gewelddadig gedrag bij jongeren.
Eerdere bevindingen: dat er een positief verband
bestond tussen blootstelling aan geweld op
televisie op jonge leeftijd en agressief gedrag bij
volwassenen.
Wetenschappelijke relevantie: oorzaak van ontstaan
van agressief gedrag bij jongeren niet bekend.
102
Centrale onderzoeksvraag: leidt het spelen van

gewelddadige computerspellen tot agressief
gedrag en/of agressieve attitudes bij jongeren?
Opbouw verslag: de invloed van computerspellen
op gedrag en vervolgens invloed op attitudes.
Middendeel Titel paragraaf 1: Het spelen van gewelddadige
computerspellen leidt tot agressief gedrag.
Deelvraag: wat is de relatie tussen het spelen van
gewelddadige computerspelletjes en agressief
gedrag?
Deelexperiment 1: agressief speelgedrag na Silvern en
gewelddadig computerspel bij zeer jeugdige groep Williamson
(kinderen van 4 – 6). Het spelen van een (1987)
gewelddadig computerspel verhoogde agressief
speelgedrag ten opzichte van een baseline.
Deelexperiment 2: kinderen van 12 – 14 jaar middels Colwell en

een aantal vragenlijsten informatie gevraagd over Payne (2000)
hun ‘gewoontes’ omtrent het spelen van
computerspellen. Er werd een correlatie gevonden
tussen het spelen van computerspellen en agressie.
Deelexperiment 3: twee groepen studenten (18-23 Anderson en
jaar) spelen een gewelddadig dan wel een niet- Dill (2000),
gewelddadig computerspel. Hierna werden de Bartholow
studenten aan een competitieve taak en Anderson
onderworpen, waarbij werd gekeken naar (2002)
agressief gedrag. Het gespeeld hebben van een
gewelddadig computerspel leidde tot een grotere
mate van agressief gedrag (fictieve tegenstander
blootstellen aan harde geluiden).
Specifieke kritiek: n.v.t. (resultaten spreken elkaar
niet tegen)
Deelconclusie: gewelddadige computerspellen

blijken te leiden tot agressief gedrag.
Titel paragraaf 2: Het spelen van gewelddadige

computerspellen lijkt een agressieve attitude te
veroorzaken.
Deelvraag: wat is de invloed van het spelen van
gewelddadige computerspelletjes op agressieve
attitudes bij jongeren?
Deelexperiment 1: het spelen van gewelddadige Anderson en
computerspelletjes leidde bij jongeren tot een Dill (2000)
kortere reactietijd als ze moesten aangeven of ze
zich agressief voelden dan bij niet-gewelddadige
computerspelletjes, wat duidt op agressievere
attitude.
103
Deelexperiment 2: universiteitsstudenten moesten Bushman en
na het spelen van computerspelletjes een verhaal Anderson
afmaken. Studenten die een gewelddadig (2002)
computerspelletje hadden gespeeld zagen de
hoofdrolspeler als een gewelddadiger en
agressiever persoon dan de proefpersonen die een
niet gewelddadig computerspelletje hadden
gespeeld.
Deelexperiment 3: vijf- tot twaalfjarigen blootstellen Funk et al.
aan computerspellen. Blootstelling aan (2003)
gewelddadige computerspelletjes op lange termijn
leidde tot het ontwikkelen van ongevoeligheid
voor gewelddadig gedrag en een lagere empathie.
Specifieke kritiek: n.v.t. (resultaten spreken elkaar
niet tegen)
Deelconclusie: Er zijn aanwijzingen dat
gewelddadige computerspellen ook een
gewelddadige attitude bij jongeren kunnen
veroorzaken.
Discussie Deelconclusies: gewelddadige computerspelletjes
leiden tot verhoogd agressief gedrag bij jongeren.
Er zijn ook aanwijzingen dat zij kunnen leiden tot
het ontstaan van een agressieve attitude bij deze
groep.
Eindconclusie: het spelen van gewelddadige
computerspelletjes verhoogt agressiviteit van
jongeren
Evaluatie en verklaringen: de richting van causaliteit Colwell en
is niet bepaald bij correlatie tussen Payne (2000)
computerspellen en agressief gedrag. Het zou
kunnen zijn dat mensen die van nature agressief
zijn, juist houden van gewelddadige
computerspellen. Een andere mogelijkheid is dat
een geheel andere derde variabele de correlatie
veroorzaakt, zoals opgebouwde frustraties vanuit
een sociaal isolement.
Terugkoppeling eerdere bevindingen: naast positief Huesmann
verband tussen blootstelling aan geweld op et al. 2003
televisie op jonge leeftijd en agressief gedrag bij
volwassenen nu ook verband tussen het spelen
van gewelddadige computerspelletjes en
agressiviteit van jongeren gevonden.
Terugkoppeling brede context + maatschappelijke
relevantie: voorkomen van agressie bij jongeren
door verbieden van gewelddadige
computerspellen.
Suggesties vervolgonderzoek: effect van realistischer
spellen met een hogere mate van interactiviteit op
agressief gedrag.
104
Literatuurlijst Anderson, C.A., & Dill, K.E. (2000). Video games and aggressive
thoughts, feelings, and behavior in the laboratory and in life.
Journal of Personality and Social Psychology, 78, 772-790.
Bartholow, B.D., & Anderson, C.A. (2002). Effects of violent video

games on aggressive behavior: Potential sex differences. Journal of
Experimental Psychology, 38, 283-290.
Bushman, B.J., & Anderson, C.A. (2002). Violent video games and
hostile expectations: A test of the general aggression model.
Personality and Social Psychology Bulletin, 28, 1679-1686.
Colwell, J., & Payne, J. (2000). Negative correlates of computer

game play in adolescents. British Journal of Psychology, 91, 295-310.
Funk, J.B., Buchman, D.D., Jenks, J., & Bechtoldt, H. (2003).

Playing violent video games, desensitization, and moral
evaluation in children. Applied Developmental Psychology, 24, 413-
436.
Huesmann, L.R., Moise-Titus, J., Podolski, C., & Eron, L.D. (2003).
Longitudinal relations between children’s exposure to television
violence and their aggressive and violent behavior in young
adulthood: 1977–1992. Developmental Psychology, 39, 201–222.
Silvern, S.B., & Williamson, P.A. (1987). The effects of video game
play on young children’s aggression, fantasy, and prosocial
behavior. Journal of Applied Developmental Psychology, 8, 453-462.
105
§8.8 Checklist literatuurverslag
Titel
ladingdekkend §8.2
sleutelwoorden §8.2
vloeiende zin §8.2
Inleiding
brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie 8.3.1
eerdere bevindingen 8.3.1
wetenschappelijke relevantie 8.3.1
centrale onderzoeksvraag 8.3.2
opbouw verslag 8.3.3
trechtervorm 3.3.1
Middendeel
inhoudelijke paragraaftitel 8.4.1
deelvraag 8.4.2
relevante experimenten 8.4.3
beknopte proefopzet 8.4.3
resultaten deelexperimenten 8.4.3
integratie verschillende artikelen 8.4.4
specifieke kritiek (indien van toepassing) 8.4.6
deelconclusie 8.4.7
Discussie
samenvatting deelconclusies 8.5.1
eindconclusie 8.5.2
evaluatie van de onderzoeken 8.5.3
verklaringen (inhoudelijk en methodologisch) 8.5.3
terugkoppeling eerdere bevindingen 8.5.4
terugkoppeling brede context en maatschap. relevantie 8.5.5
suggesties voor vervolgonderzoek 8.5.6
afsluiting 8.5.7
Algemeen
samenhang deelconclusie en deelvraag 8.4.7
samenhang paragrafen en deelvraag 8.4.5
samenhang eindconclusie en centrale onderzoeksvraag §8.6
gebruik checklist refereren §5.9
106
HOOFDSTUK 9: HET ONDERZOEKSVERSLAG
Een onderzoeksverslag is een verslag dat je schrijft als je een experiment hebt gedaan en de
uitkomsten daarvan wilt delen met bijvoorbeeld je begeleider of de student die na jou met
het onderzoek verder gaat. De vorm waarin het onderzoeksverslag wordt geschreven komt
overeen met dat van een wetenschappelijk onderzoeksartikel. Je gebruikt deze verslagvorm
ook in het derde jaar, als je je bachelorthesis schrijft over je stage. Daarnaast is het schrijven
van een onderzoeksverslag een goede oefening voor het schrijven van een
onderzoeksartikel, wat uiteindelijk gepubliceerd kan worden in een wetenschappelijk
tijdschrift. Je hebt inmiddels als ervaring opgedaan met het schrijven van een
onderzoeksbeschrijving (hoofdstuk 7). In het onderzoeksverslag kun je de vaardigheden die
je hier op deed verder uitbouwen en verdiepen. Daarnaast bouw je verder op je ervaring van
het schrijven van een inleiding en discussie uit het literatuurverslag.
§9.1 Algemeen
In een wetenschappelijk onderzoeksartikel laten onderzoekers aan vakgenoten zien welk
onderzoek ze gedaan hebben en welke resultaten hieruit zijn gekomen. In de wetenschap is
het de bedoeling dat een onderzoeksverslag als een artikel in een wetenschappelijk
tijdschrift gepubliceerd wordt. Dit heeft een tweeledige functie, ten eerste een verspreiding
van kennis (communicatie) en ten tweede een visitekaartje afgeven van jezelf (en/of de
onderzoeksgroep waarin je werkt).
Een probleem bij het schrijven van een onderzoeksverslag is vaak om te beslissen welke
informatie in het verslag moet komen te staan en in hoeverre deze informatie moet worden
toegelicht. Het onderzoeksverslag moet voldoende informatie geven om het onderzoek te
kunnen verifiëren en repliceren. Alle stappen van de empirische cyclus worden daarom op
zodanige wijze weergegeven dat de lezer alle denkstappen, observaties en gegevens kan
volgen en verifiëren. Zorg ervoor dat het een samenhangende tekst is, zowel op inhoudelijk
(§3.4 op blz. 37 en §7.2) als tekstueel (§4.4 op blz. 45) niveau. Gebruik hierbij de checklist van
§3.5 (blz. 38).
Net als andere wetenschappelijke verslaglegging wordt een onderzoeksverslag volgens
de IMRD-structuur geschreven (3.2.1 op blz. 33). In de volgende paragrafen wordt
besproken aan welke voorwaarden de verschillende onderdelen moeten voldoen en welke
inhoud in elk van deze onderdelen hoort (Tabel 8).
Tabel 8 De opbouw en inhoud van een onderzoeksverslag.
Onderdeel Inhoud
titel (in één zin) Wat is de conclusie?
inleiding Wat is de onderzoeksvraag / hypothese?
Uit welke kennis komt deze vraag voort?
Waarom wordt de onderzoeksvraag gesteld?
materiaal en methode Hoe wordt de hypothese getest?
resultaten Wat zijn de resultaten/bevindingen?
discussie Wat betekenen de resultaten/bevindingen?
literatuur Naar wie is er gerefereerd?
107
§9.2 Inleiding
In de inleiding wordt de context van het onderzoek beschreven. Er wordt aangegeven wat er
is onderzocht en waarom.
Vragen die aan de orde komen in de inleiding:

Probleemgebied:
- Wat is er bestudeerd?
- Waarom is dit belangrijk?
- Wat is al bekend over het onderwerp?
- Wat zijn belangrijke begrippen voor het begrijpen van de onderzoeksvraag?
- Wat zijn belangrijke theorieën voor het begrijpen van de onderzoeksvraag?
- Welke gegevens hebben voorgaande onderzoeken opgeleverd?
- Welke nieuwe vragen zijn er opgeroepen door deze inzichten? / Welke kennis
ontbreekt nog?
Onderzoeksvraag / hypothese / opzet / voorspellingen:
- Wat is de onderzoeksvraag?
- Wat verwacht je als antwoord op de vraagstelling (hypothese op basis van eerdere
bevindingen)?
- Wat is de onderzoeksopzet?
- Wat zijn de voorspellingen?
In de inleiding komen alle stappen van de empirische cyclus aan bod tot aan het eigenlijke
experiment of de toetsingsfase en deze worden volgens het trechtermodel geschreven
(Figuur 9 op blz. 35). Een belangrijk onderdeel van een wetenschappelijk verslag is de
koppeling van het eigen onderzoek aan bevindingen uit eerder onderzoek. Door bestaande
literatuur te verwerken in een verslag wordt de wetenschappelijke context van het
onderzoek aangegeven. In de inleiding komt de koppeling met de literatuur met name naar
voren in de beschrijving van het probleemgebied, de formulering van de onderzoeksvraag
en de hypothese.
9.2.1 Probleemgebied
Het probleemgebied van een onderzoeksverslag bevat dezelfde onderdelen als het
probleemgebied van het literatuurverslag (brede context, (eventueel) maatschappelijke
relevantie, eerdere bevindingen en wetenschappelijke relevantie) (§3.2 op blz. 31 en §8.3 op
blz. 89).
Onder ‘eerdere bevindingen’ verstaan we de resultaten uit eerder onderzoek die direct
leiden tot de onderzoeksvraag. De eerdere bevindingen zijn het enige onderdeel van de
inleiding in de verleden tijd. Ook bij de beschrijving van de brede context en
maatschappelijke relevantie gebruik je vaak resultaten van eerder onderzoek om de inhoud
toe te lichten of te onderbouwen (‘bestaande kennis’; zie 3.3.1 op blz. 34 en verder,
geformuleerd in de tegenwoordige tijd).
9.2.2 Onderzoeksvraag
De onderzoeksvraag volgt logischerwijs uit het probleemgebied (Hoofdstuk 2:). De
onderzoeksvraag wordt in een lopende zin verwerkt (8.3.2 op blz. 90) en geformuleerd in de
tegenwoordige tijd.
108
Hoofdstuk 9: Het onderzoeksverslag
9.2.3 Onderzoekshypothese
Op basis van de onderzoeksvraag wordt een onderzoekshypothese geformuleerd (§2.3 op
blz. 28). Deze onderzoekshypothese is onderbouwd met eerdere bevindingen uit
wetenschappelijke artikelen (inductie): waarom is dit waarschijnlijk het antwoord op de
onderzoeksvraag? Als er meerdere hypotheses geverifieerd gaan worden dan moeten deze
allemaal genoemd worden.
9.2.4 Onderzoeksopzet
Na de formulering van de onderzoekshypothese(s) wordt kort en globaal (richtlijn: 3 zinnen)
het experiment beschreven dat uitgevoerd gaat worden (§2.4 op blz. 28). Hierbij wordt niet
ingegaan op details, deze komen aan de orde in de materiaal en methode sectie.
Begin van de onderzoeksopzet:

- Om de hypothese te toetsen …
- Om de onderzoeksvraag te beantwoorden …
- Om inzicht te krijgen in …
Uit de onderzoeksopzet moet blijken waarom het geschikt is om de hypothese te toetsen

(deductie). De onderzoeksopzet wordt in de tegenwoordige tijd geschreven.
9.2.5 Voorspellingen
De inleiding eindigt met een beschrijving van de voorspellingen. Dit zijn de specifieke
uitkomsten die op basis van de experimenten worden verwacht §2.4 op blz. 28). De
voorspellingen worden in de tegenwoordige tijd geschreven.
Inleiding van een onderzoeksverslag geschreven in de trechtervorm:
Alu sequenties zijn repetitieve DNA-sequenties die Brede context (inclusief

behoren tot de Short Interspersed Elements (SINEs). bestaande kennis)
Een Alu sequentie bestaat uit ongeveer 300
baseparen en komt verspreid voor in het genoom.
Tot nu toe is er geen functie van Alu-sequenties
bekend (Savada et al., 2008). Alu inserties kunnen
repliceren door middel van retropositionering,
waarbij de Alu insertie wordt gekopieerd en op een
nieuwe willekeurige plek in het genoom wordt
ingebouwd. Eenmaal ingebouwd zal een Alu
insertie deze plek niet meer verlaten en zal worden
doorgegeven aan het nageslacht (Bamshad & Olson,
2003).
109
Deze eigenschap maakt Alu inserties zeer geschikt Maatschappelijke relevantie
voor onderzoek. Sommige Alu-inserties zijn pas (inclusief bestaande kennis)
relatief kort geleden ontstaan en dus nog niet
gefixeerd in het menselijk genoom (Batzer et al.,
1996). Aan de hand van de relatieve frequentie
waarin een ongefixeerde Alu insertie voorkomt bij
een populatie kunnen gemeenschappelijke
voorouders en genetische verschillen tussen
populaties bepaald worden en mensen ingedeeld
worden in bepaalde populaties. Het indelen van
mensen in bepaalde bevolkingsgroepen op basis
van genetische eigenschappen heeft potentiële
voordelen. Populaties van verschillende locaties
reageren soms verschillend op ziektes en
medicijnen. Als bekend is waarin de populaties
verschillen kan dit een groot medisch voordeel zijn
(Bamshad & Olson, 2003)
Onderzoek naar het verschil in de frequentie van Eerdere bevindingen
zes Alu sequenties in verschillende (leidend tot de
bevolkingsgroepen heeft aangetoond dat de onderzoeksvraag en
onderzochte populaties waarschijnlijk van hypothese)
Afrikaanse oorsprong waren en dat Europeanen het
meest verschilden met andere geografische groepen,
maar het minst verschilden onderling (Batzer et al.,
1996).
Echter, in dit onderzoek werd niet gekeken naar de Wetenschappelijke
Nederlandse bevolkingsgroep. relevantie
Daarom wordt in dit onderzoek gekeken of de Onderzoeksvraag
Nederlandse populatie verschilt met Europeanen en
niet-Europeanen op basis van een Alu frequentie.
Aan de hand van de resultaten van Batzer et al. Hypothese
(1996) is het waarschijnlijk dat Nederlanders niet
significant verschillen met andere Europeanen, en
wel significant verschillen met niet-Europeanen.
In dit onderzoek wordt gekeken naar de polymorfe Onderzoeksopzet
Alu-insertie in het 8e intron van het tissue
plasminogen activator gen (TPA25-gen). Bij een
steekproef van de Nederlandse populatie wordt
DNA geïsoleerd, dat met de PCR methode wordt
vermenigvuldigd, waarna het genotype wordt
bepaald. Hiermee kan de relatieve frequentie van de
Alu insertie worden berekend, welke vervolgens
vergeleken wordt met populaties uit het onderzoek
van Batzer et al. (1996), namelijk met de Afrikaans-
Amerikanen, Latijns-Amerikanen, Nigerianen,
Alaska Natives, Fransen en Turkse Cyprioten.
110
De verwachting is dat de Alu frequentie van TPA-25 Voorspelling

van de Nederlandse bevolkingsgroep niet verschilt
van de Fransen en Turkse Cyprioten Alu-
frequenties. Daarentegen wordt verwacht dat de
Alu frequentie wel verschilt van de Alu frequenties
van Afrikaans-Amerikanen, Latijns-Amerikanen,
Nigerianen en Alaska Natives.
§9.3 Materiaal en Methode

In de materiaal en methodeparagraaf wordt beschreven hoe het onderzoek is uitgevoerd.
Deze beschrijving moet gedetailleerd genoeg zijn om de resultaten juist te kunnen
interpreteren en het onderzoek te kunnen repliceren, maar moet zo beknopt mogelijk
beschreven worden. De materiaal en methode wordt onderverdeeld in verschillende
subparagrafen met daarboven subkopjes. In welke subparagrafen de materiaal en
methodeparagraaf worden opgesplitst, hangt af van het soort onderzoek dat wordt
beschreven. Voor mensgebonden onderzoek en voor proefdieronderzoek worden in het
algemeen de kopjes proefdieren / deelnemers, locatie van het onderzoek, procedure en data-
analyse aangehouden. Voor celbiologisch onderzoek worden vaak kopjes als cellijnen,
celkweek, transfectie-assay, PCR-analyse etc. gebruikt. Het kopje dat bij ieder soort
onderzoek voorkomt is het kopje data-analyse (vaak heet dit kopje in artikelen ‘statistical
analysis’).
De materiaal en methode is geen puntsgewijs beschreven labprotocol, maar een lopende
tekst en wordt geschreven in de lijdende (passieve) vorm in de verleden tijd. De
onderzoekers worden niet genoemd omdat het niet uitmaakt wie het heeft gedaan (de
onderzoeksassistent, de technicus of de onderzoeker) maar wel wat er gebeurt.
Niet: actieve werkwoordsvorm verleden tijd

- De onderzoeker loste het DNA op in 100 μl TE-buffer (10 mM Tris, 1 mM EDTA,
pH 8.0).
Wel: lijdende (passieve) werkwoordsvorm verleden tijd

- Het DNA werd opgelost in 100 μl TE-buffer (10 mM Tris, 1 mM EDTA, pH 8,0).
De belangrijkste stelregel is dat je in de materiaal en methode opschrijft wat er biologisch /

fysiologisch / chemisch gezien gebeurt en niet wat je als onderzoeker hebt gedaan. Hierdoor
kan de lezer beter volgen wat er met de onderzoeksobjecten (cellen, proefpersonen,
proefdieren, etc.) gebeurt. Dit heeft gevolgen voor de termen die je gebruikt. Beschrijf alleen
de elementen die van invloed zijn op de resultaten. Het is bijvoorbeeld irrelevant of de
stoffen bij elkaar worden gevoegd in een epje of een erlenmeyer. Het is echter essentieel te
weten in welke verhouding (concentratie) de stoffen worden samen gevoegd.
9.3.1 Onderzoeksobjecten
Hier wordt het object van het onderzoek beschreven. Dit kan een plantensoort zijn, een
proefdier, een populatie proefpersonen, de gebruikte cellijn, enz. Geef alle informatie over
de onderzoeksobjecten die de resultaten zou kunnen hebben beïnvloed. Daarnaast wordt
ook aangegeven aan welke criteria de onderzoeksobjecten moeten voldoen (inclusiecriteria).
Omdat alleen de onderzoeksobjecten worden beschreven (en niet objecten die niet zijn
gebruikt), worden inclusiecriteria genoemd en geen exclusiecriteria. Geef het aantal
111
personen (n=xx) dat uiteindelijk is geïncludeerd in de steekproef. Er wordt geen melding
gemaakt van het aantal proefpersonen dat is geëxcludeerd, dit is niet belangrijk voor jouw
steekproef. Eindig met kort te zeggen in welke categorieën/groepen de objecten werden
onderverdeeld en hoeveel objecten elke groep bevatte.
Niet:
- Van de 400 proefpersonen werden er 23 uitgesloten omdat ze zwanger waren en
14 omdat ze medicijnen gebruikten die de rijvaardigheid beïnvloedden.
Wel:
- De proefpersonen (n=363) waren vrouw, niet zwanger en gebruikten geen
medicijnen die de rijvaardigheid beïnvloedden.
Informatie onderzoeksobjecten:
- Details over de gebruikte bacterie- of cellijn
- Herkomst of populatie van proefdieren of planten
- Het geslacht van de onderzoeksobjecten/proefpersonen/deelnemers
- Beschrijving indeling van de objecten in verschillende groepen
- Aantal geteste objecten per groep bij aanvang van het experiment
- Samenstelling van de groepen
- Manier van verzameling (bijvoorbeeld gerandomiseerd)
- Inclusiecriteria
9.3.2 Locatie van het onderzoek

Beschrijf alleen voor veldonderzoek de exacte locatie van het onderzoek (eventueel in
hoogte- en breedtegraden), de datum waarop het onderzoek gedaan is en de biologische en
fysische omstandigheden. Voor laboratoriumstudies en onderzoek met proefpersonen is het
niet nodig deze informatie te geven, tenzij het de resultaten zou kunnen hebben beïnvloed.
Je kunt het kopje dan weglaten.
9.3.3 Procedure
Beschrijf hier de specifieke handelingen van het experiment die zijn gedaan in een logische
volgorde. Dit is niet altijd de volgorde die is aangehouden tijdens het uitvoeren van het
experiment. Beschrijf het experiment in voldoende detail om het te kunnen herhalen, zonder
overbodige informatie te geven (wees dus beknopt). Ga uit van enige kennis bij de lezer van
het vakgebied waarin het onderzoek is verricht.
Niet:
- Dat een labjas werd aangetrokken
- Dat handschoenen werden gebruikt
Wel:
- Relevante kwantitatieve aspecten zoals incubatietijden, temperaturen en
concentraties
- Specificaties van gebruikte chemicaliën en apparatuur (merk en leverancier)
- Concentraties en samenstellingen van reagentia en oplossingen
- Details over vragenlijsten of stimuli die de proefpersonen of proefdieren
aangeboden kregen
112
Let er op dat uitzonderingen op de gebruikte protocollen vermeld worden, wanneer deze

het onderzoek zouden kunnen hebben beïnvloed (bijvoorbeeld bij afwijken van een
incubatietijd). Als verschillende experimenten beschreven worden, dan moet voor de
overzichtelijkheid gebruik gemaakt worden van subkopjes.
Verschil tussen een protocol en een beschrijving van de procedure in de M&M:
- NIET in het verslag:

DNA isolatie – protocol (Breeuwer, 2009):
1. Schrijf je persoonlijke code met een watervaste stift op de deksel van een 1,5 ml
buisje met QuickExtractTM-DNA-extractie-oplossing. Zorg er voor dat je je eigen
buisje kunt onderscheiden van die van je medestudenten (Overleg!). Noteer je
codering in je labjournaal.
2. Spoel je mond met kraanwater voordat je een monster neemt.
3. Wrijf met de wattenstaaf ongeveer 10 keer langs de binnenkant van beide wangen.
4. Plaats de wattenstaaf in het buisje met de QuickExtractTM-DNA-extractie-oplossing.
5. Draai de wattenstaaf goed in het rond, zodat je wangslijmvlies in de oplossing
komt. Druk dan wattenstaaf tegen de zijkant van het buisje en draai het buisje daarbij
rond terwijl je de wattenstaaf uit het buisje haalt. Zorg ervoor dat de meeste vloeistof
in het buisje blijft.
6. Sluit het buisje af en vortex de buis kort (± 15 sec).
7. Incubeer het buisje 2 tot 5 min. in het 65.waterbad.
8. Na incubatie: vortex buis kort en centrifugeer kort.
9. Incubeer het buisje 2 tot 5 min. in het 98.waterbad.
10. Na incubatie: vortex buis kort en centrifugeer het buisje kort en zet het weg op ijs.
- WEL in het verslag:

DNA-isolatie – beschrijving procedure materiaal en methode:
De mond werd gespoeld met kraanwater en met een wattenstaaf werd 10 keer langs
de binnenkant van beide wangen gestreken. Het wangslijmvlies werd in Quick-
ExtractTM-DNA-extractie-oplossing (Epicentre Biotechnologies) opgelost volgens de
voorschriften van de fabrikant. Vervolgens werd de oplossing 4 min. geïncubeerd bij
65 °C en 3 min. bij 98 °C. De oplossing werd bewaard op ijs.
9.3.4 Data-analyse
In deze belangrijke subparagraaf geef je aan welke data je in de resultatensectie gaat
bespreken en welke afhankelijke en onafhankelijke variabelen je met elkaar gaat vergelijken
of correleren. Ook beschrijf je welke statistiek je gaat toepassen om te kijken of verschillen of
correlaties significant zijn. Controleer altijd achteraf of je alles wat je in bij de resultaten
noemt, ook in de data-analyse hebt aangekondigd, en andersom.
Het is soms lastig om te bepalen of gegevens horen bij de subparagraaf over de data-
analyse of bij een eerdere procedurele subparagraaf. In een procedurele subparagraaf horen
alle gegevens die je tijdens het uitvoeren van het experiment in je labjournaal opschrijft
(hoeveelheden, aantal cellen, hartslag op moment x). In de subparagraaf over de data-
analyse horen alle berekeningen die je ook na afloop van het experiment nog kan doen.
In de subparagraaf over de data-analyse beschrijf je:

- Wat de afhankelijke variabele en onafhankelijke variabelen waren. Wees zo
specifiek mogelijk en geef de eenheid. (bijvoorbeeld: percentage apoptotische
113
cellen).
- Hoe de afhankelijke variabele (en soms ook de onafhankelijke) variabele berekend
werden (als er een berekening nodig is).
- Eventueel normalisatie van de data (bijvoorbeeld: percentage ten opzicht van de
controle, log-transformatie)
- Hoe eventueel data per groep zijn samengevat (bijvoorbeeld: gemiddelde,
mediaan).
- Welke maat van variabiliteit is gebruikt (bijvoorbeeld: standaardafwijking,
standaardfout of interkwartielrange).
- Welke groepen met elkaar zijn vergeleken, op basis van welke afhankelijke
variabele / welke variabelen met elkaar worden gecorreleerd.
- Welke statistische toetsen er zijn gebruikt en of er bijvoorbeeld getoetst is op
normaliteit (bijvoorbeeld chikwadraattoets voor passendheid).
- Welke significantiegrens is aangehouden (bijvoorbeeld p < 0,05).
Voorbeeld:
- Om de data te analyseren werd eerst de allelfrequentie van de proefpersonen
berekend. De invloed van etniciteit op de allelfrequentie werd bepaald met behulp
van een one-way ANOVA. Met behulp van Tukey’s HSD post-hoctesten werden
onderlinge verschillen van Nederlanders, Afrikaans-Amerikanen, Latijns-
Amerikanen, Nigerianen, Alaska-Natives, Fransen en Turks-Cyprioten, met elkaar
vergeleken. Een p-waarde lager dan 0,05 werd als significant beschouwd.
§9.4 Resultaten
In de resultatensectie worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek op het niveau
van de voorspellingen objectief gepresenteerd in een logische volgorde. In deze sectie
worden de resultaten niet geïnterpreteerd, er worden geen verklaringen gegeven voor
(onverwachte) resultaten en er worden geen conclusies getrokken (dit komt in de discussie
aan bod). Wanneer de resultaten van meerdere experimenten worden beschreven is het
handig om de resultatensectie in paragrafen onder te verdelen. De titel van een paragraaf
geeft het belangrijkste resultaat van het beschreven experiment weer.
De resultatensectie bestaat uit een lopende tekst met tabellen en grafieken. De resultaten
zijn in het verleden vastgesteld en worden dan ook in de verleden tijd beschreven (4.3.4 op
blz. 45). Voordat er begonnen wordt met het schrijven van de tekst van de resultatensectie, is
het handig dat de figuren en/of tabellen al gemaakt zijn. Probeer te schrijven vanuit dit
uitgangsmateriaal; neem de lezer aan de hand en maak logische stappen. Alle resultaten van
het experiment worden beschreven, dus ook de resultaten die geen significant verschil laten
zien en de resultaten die niet verwacht worden op basis van de voorspellingen. Tabellen die
uit de statistiekprogramma’s komen mogen niet als zodanig worden gekopieerd in het
verslag. De uitkomst van de statistische bewerkingen en toetsen dienen beschreven te
worden in de tekst en worden weergegeven in de tabellen of grafieken die de resultaten
beschrijven.
9.4.1 Uitval onderzoeksobjecten

Het is gebruikelijk om de resultatensectie te beginnen met het vermelden van het eventuele
uitvalspercentage van onderzoeksobjecten en de reden hiervoor (bijvoorbeeld onvoorziene
omstandigheden tijdens het experiment of tijdens de data-analyse). De getallen waarop de
berekening van de uitval gebaseerd is, mogen in de resultatensectie genoemd worden ter
114
verduidelijking, maar het is niet vereist. De uitval geeft een beeld van hoe goed het
onderzoek is uitgevoerd. Het uitvalspercentage wordt als volgt berekend:
Het aantal deelnemers aan het onderzoek x personen

Aantal personen met bruikbare verzamelde data y personen
De berekening: het uitvalspercentage is: ((x-y) / x) * 100
Verder mogen de getallen voor de grootte van de groepen die bestudeerd zijn in de
resultatensectie herhaald worden, maar moeten in ieder geval in materiaal- en
methodesectie staan.
9.4.2 Tekst in resultatensectie

In de tekst van de resultatensectie wordt de lezer gewezen op de belangrijkste resultaten van
het onderzoek. Dikwijls houdt dit in: tussen welke waarden/groepen al dan niet een
significant verschil is gevonden. Mocht er een significant verschil zijn gevonden, vermeld
dan ook wat dit verschil inhoudt (ofwel in welke richting het effect gevidnen is). De
belangrijkste resultaten worden met cijfers onderbouwd, zodat de lezer (zonder naar het
figuur of de tabel te kijken) kan zien hoeveel meer of minder iets geworden is en hoe groot
de p-waarde is.
In de tekst van de resultatensectie dienen dus zowel meetresultaten (gemeten waardes)
als toetsingsresultaten (uitkomsten statistische toetsing) te worden beschreven. Vaak wordt
het groepsgemiddelde en de spreiding, bijvoorbeeld de standaard deviatie (SD) of
standaardfout (SE), tussen haakjes weergegeven, vergeet hierbij niet de eenheid te
vermelden. Als er een non-parametrische toets is uitgevoerd (bijvoorbeeld omdat de data
niet normaal verdeeld zijn), is het gebruikelijk om de mediaan te vermelden in plaats van
het gemiddelde. Wanneer de resultaten zijn getransformeerd (bv. een log-transformatie)
moeten de gemiddelden ± SD vóór en na bewerking worden gegeven.
Het is belangrijk dat de tekst onafhankelijk van de figuren en tabellen te volgen is en dat
minimaal één keer in de tekst verwezen wordt naar elk figuur en/of elke tabel. Het maakt
daarbij niet uit of er gebruikt wordt gemaakt van een verwijzing in de zin of een verwijzing
aan het einde van de zin.
Verwijzing naar figuur in de zin:

- In tabel 3 staan de gemiddelde lichaamslengtes van volwassen vrouwen uit
verschillende bevolkingsgroepen.
Verwijzing naar figuur aan het einde van de zin:
- De gemiddelde lichaamslengte van volwassen vrouwen uit de Nederlandse
populatie bleek niet significant te verschillen van die van de Franse populatie
(tabel 3).
Samengevat: in de tekst van de resultatensectie worden twee dingen vermeld: (i) een verbale
omschrijving van het onderzoeksresultaat (zodat het voor de lezer duidelijk wordt of het
resultaat al dan niet overeenkomt met de voorspelling), onderbouwd met cijfers
(gemiddelde/ mediaan en spreiding) en (ii) de waarde van de toetsingsgrootheid met de
bijbehorende overschrijdingskans (p-waarde)
115
Tabel 3. Gemiddelde lichaamslengte van volwassen vrouwen uit verschillende
bevolkingsgroepen. Weergegeven zijn de gemiddelde lichaamslengtes (cm) van
volwassen vrouwen uit Nederland en Brazilië, de standaardfout (standard error, SE)
en het aantal proefpersonen per bevolkingsgroep (n).
Populatie n Gemiddelde lichaamslengte (cm) SE (cm)

Nederland 45 169 5,7
Brazilie 44 159* 5,2
*significant verschillend van de Nederlandse bevolkingsgroep (p<0,05)
Resultaten in tekst:
De gemiddelde lichaamslengte van volwassen Nederlandse vrouwen (169 ± 5,7 cm)
bleek significant groter te zijn dan die van volwassen Braziliaanse vrouwen (159 ± 5,2
cm), t(87)=5,34, p<0,05 (tabel 3).
Overschrijdingskans (p-waarde)
Als de p-waarde groter is dan 0,05 (bij een significantiegrens van α=0,05) dan is het resultaat
niet significant (n.s.); het is dan gebruikelijk om niet de exacte p-waarde in de tekst te
vermelden, maar: p > 0,05 (of N.S.). Als de p-waarde wel kleiner is dan 0,05, en het resultaat
dus significant is, is het gebruikelijk om de exacte (afgeronde) p-waarde te vermelden
(bijvoorbeeld p = 0,032). Maar let op! In SPSS output-tabellen staat vaak p=0,000 gegeven, dit
is een afronding en betekent niet dat p = 0 (de p-waarde kan per definitie namelijk niet gelijk
zijn aan nul), in dit geval kun je het beste vermelden: p < 0,001.
Hieronder staan enkele voorbeelden van notaties van statistische toetsing in de tekst van
de resultaten sectie.
Geef de correlatiecoëfficiënt en de p-waarde (bv. r=0,89, p=0,032).

Correlatie
Geef expliciet aan als je voor eenzijdige toetsen hebt gekozen.
Geef de t-waarde (=toetsingsgrootheid) en het aantal vrijheidsgraden (bv.
t-test t(51)=0,89, p > 0,05).
Geef expliciet aan als je voor eenzijdige toetsen hebt gekozen.
Geef de F-waarde (=toetsingsgrootheid) met het aantal vrijheidsgraden en de
p-waarde, bijvoorbeeld:
- Er was een significante invloed van zonnebloemras op het aantal
zonnepitten (F(2,12) = 5,12, p = 0,02).
Bij meer dan twee groepen: Geef aan welke groepen precies van elkaar
ANOVA verschillen door de p-waarde uit de bijbehorende post-hoctest te geven
- Hierbij droegen bloemen van de Helianthus annuus giganteus
gemiddeld meer zaden (721 ± 221) dan de Helianthus Ring of Fire
(231 ± 120, Tukey post-hoc, p=0,01) en de Helianthus Sonja (289 ±
89, p=0,02).
Denk bij 2-factor ANOVA ook aan het weergeven van het interactie-effect!
116
Geef de waarde van de toetsingsgrootheid en de p-waarde. Het hangt van de

toets af wat de toetsingsgrootheid is.
- Bv. Mann Whitney U-test (U = 35,5, p = 0,013).
Geef aan welke groepen precies van elkaar verschillen door de p-
Non-parametrische toets waarde uit de bijbehorende post-hoctest te geven
- De mediaan van het aantal zonnebloempitten per bloem van de
Helianthus annuus giganteus lag significant hoger (721 ± 221) dan
die van de Helianthus Ring of Fire (231 ± 120, Mann-Whitney
U=67,5, p=0,034).
9.4.3 Figuren en tabellen

Figuren en tabellen zijn het belangrijkste onderdeel van de resultatensectie. Aan de hand
van de figuren en tabellen en de bijschriften moet de lezer de belangrijkste resultaten
kunnen begrijpen onafhankelijk van de tekst. Orden tabellen en figuren op een zodanige
wijze dat ze een logisch verhaal vormen en op een logische wijze tussen de tekst komen te
staan.
Figuren
Figuren zijn visuele representaties van de resultaten die de lezer van het verslag snel moet
kunnen begrijpen, zonder het gehele verslag gelezen te hebben. Voorbeelden van figuren
zijn grafieken, diagrammen, foto’s, tekeningen, schema’s en modellen. Omdat figuren
zelfstandig leesbaar moeten zijn, hebben ze een onderschrift met het figuurnummer, een
figuurtitel en een beschrijving van het figuur (Figuur 29).
Y-as
as markering
significant verschillend p<0.05
aantal epitheelcellen (x100.000)
25 standaarddeviatie/
Y-as titel * ‘error bar’
20
15
10
X-as
5
figuurnummer 0 figuurtitel
CONTROLE X
1 Y
Figuur 1. Het effect van substantie X en Y op het aantal epitheelcellen.
onderschrift Weergegeven is het gemiddelde aantal epitheelcellen ± SD zonder
toevoeging (controle) en onder invloed van substantie X en Y. *, P<0.05 .
Figuur 29 Voorbeeld van een juiste opmaak van een grafiek.
Belangrijke punten bij het maken van een grafiek:

- De grafiek heeft een onderschrift met daarin een figuurnummer, een titel met een
duidelijke boodschap, een beschrijving van het figuur en een uitleg van de gebruikte
symbolen. Afkortingen worden opnieuw uitgeschreven.
- De afhankelijke variabele staat op de y-as, de onafhankelijke variabele op de x-as.
- Bij assen met grootheden wordt ook de eenheid aangeven, bv. ‘tijd (ms)’.
117
- De assen hebben titels, waarin de variabele met een eenheid staat bijvoorbeeld tijd (s).
Een uitzondering is een staafdiagram waarbij de x-as (meestal) geen titel heeft maar
waar onder de staven aangegeven wordt wat deze staven representeren.
- De gebruikte symbolen en/of kleuren worden beschreven in een legenda. Deze legenda
staat bij voorkeur in het figuur zelf (bijvoorbeeld onder de staven of bij de lijnen) of in
het onderschrift. Let op: de symbolen die gebruikt worden om significante verschillen
aan te duiden worden alleen in het onderschrift beschreven.
- Op de assen worden schaaleenheden weergegeven.
- Standaarddeviaties of standard errors worden met ‘error bars’ weergegeven. In het
onderschrift wordt aangegeven wat de error bars aangeven.
- Significante verschillen (p < 0,05) worden aangegeven met een *. Dit wordt in het
onderschrift uitgelegd.
- Gebruik simpele tweedimensionale lijngrafieken, staafdiagrammen of scatterplots.
- Vermijd het gebruik van driedimensionale grafieken.
- Focus op de data: houd de figuren simpel met weinig details (gebruik geen
achtergrondkleuren of gridlines, label de lijnen/staven, etc.).
- Gebruik eventueel kleur en/of verschillende lijntypes voor verschillende lijnen in een
lijngrafiek.
Tabellen
In tabellen staan getallen of tekst in kolommen. Belangrijke punten bij het maken van een
tabel:
- Iedere kolom heeft een titel. Als dit een grootheid is, wordt ook de eenheid tussen
haakjes gegeven, bijvoorbeeld ‘snelheid (m/s)’.
- Boven de tabel staat het bovenschrift met het tabelnummer, de titel en overige details
van de tabel.
- Door middel van voetnoten (sterretjes, letters of symbolen) kunnen details over de data
in de tabel aangeven worden, bijvoorbeeld significante verschillen.
- In het bovenschrift moet voldoende informatie gegeven worden om de tabel
onafhankelijk van de tekst te kunnen begrijpen.
- Als in een tabel afkortingen worden gebruikt, moet de betekenis van de afkortingen ook
in een voetnoot of in het bovenschrift vermeld worden (Figuur 30).
tabeltitel
tabelnummer
Tabel 1. Aantal epitheelcellen na toediening van substantie X en substantie Y. Weergegeven is het bovenschrift
aantal epitheelcellen x 100.000 (n) en de standaarddeviatie (SD).
Toediening n SD
kolom titel
fysiologisch zout (CON) 10 2
substantie X 20* 1
data
substantie Y 13 4
CON: controle
*: significant verschillend ten opzichte van controle, p < 0,05 voetnoten
Figuur 30 Voorbeeld van een juiste opmaak van een tabel.
118
§9.5 Discussie
Het onderwerp van het verslag wordt in de discussie afgesloten. De discussie wordt
geschreven volgens het omgekeerde trechtermodel (Figuur 11 op blz. 37, 3.3.3 op blz. 36) en
is als het ware het spiegelbeeld van de inleiding. In de discussie worden de bevindingen uit
de resultatensectie geïnterpreteerd in het licht van de onderzoekshypothese(s) en de eerdere
bevindingen uit de inleiding. Vaak komen uit de waarnemingen (resultaten) en conclusies
nieuwe theorieën en onderzoekshypotheses naar voren (inductiefase).
Vragen die aan de orde komen in de discussie:

- Ondersteunen de resultaten de hypothese?
- Zo niet, zijn hier verklaringen voor te vinden?
- Komen de bevindingen overeen met wat anderen hebben laten zien?
- Zo niet, zijn hier verklaringen voor te vinden?
- Wat betekenen de conclusies voor het probleemgebied?
- Welk vervolgonderzoek kan worden gedaan?
De discussie moet een lopend en samenhangend verhaal vormen. Dit verhaal bevat een
aantal vaste onderdelen dat hieronder wordt beschreven.
9.5.1 Samenvatting van de resultaten en daaruit volgende conclusie

De discussie wordt ingeleid met een samenvatting van de belangrijkste resultaten (ook
onverwachte resultaten moeten hier vermeld worden). Er wordt afgesloten met een
eindconclusie, die aansluit op de onderzoeksvraag. Hierbij wordt beschreven of de
resultaten de hypothese wel of niet ondersteunen.
9.5.2 Evaluatie en verklaringen van het onderzoek

In dit deel van de discussie wordt er op twee niveaus kritisch naar de beschreven
onderzoeken gekeken: i) inhoudelijk (1.5.1 op blz. 19) en ii) methodologisch (1.5.2 op blz. 19).
Bij de inhoudelijke evaluatie wordt naar een theoretische verklaring van de gevonden
resultaten gezocht. Zijn de bevindingen logisch of juist niet en wat zou de reden daarvan
kunnen zijn? Verschillende theorieën die de gevonden resultaten ondersteunen worden in
dit onderdeel van de discussie behandeld. Soms ondersteunen de gevonden resultaten de
vooraf geformuleerde hypothese niet. Ook in dat geval worden mogelijke verklaringen voor
het gevonden effect gegeven.
Daarnaast wordt er nagegaan of er factoren zijn in de methodologie en het verloop van
het onderzoek die de resultaten (ongewenst) kunnen hebben beïnvloed, wat gevolgen kan
hebben voor de interpretaties van de resultaten. Onderdelen van het onderzoek kunnen
bijvoorbeeld anders gegaan zijn dan gepland, de betrouwbaarheid van metingen kan
onvoldoende zijn geweest, de statistische power kan gering geweest zijn, de randomisering
van onderzoeksobjecten kan niet gelukt zijn etc. Door de methodologische analyse wordt
antwoord gegeven op de vraag of de resultaten serieus genomen kunnen worden. Niet
iedere afwijking van de onderzoeksopzet is echter van belang voor de bruikbaarheid van de
onderzoeksuitkomsten. Ga alleen in op dingen die een zinvolle interpretatie van resultaten
werkelijk in de weg zouden kunnen staan. Zijn die er niet, dan is een methodologische
analyse niet noodzakelijk. Een methodische analyse is vooral nodig wanneer de resultaten
de hypothese niet ondersteunen. In het andere geval is de methodologische analyse meer
een retorisch instrument om de lezer te overtuigen. Bij zowel de methodologische als
119
inhoudelijke evaluatie is het belangrijk om niet alleen de mogelijke oorzaak van de
tegenstrijdigheden te benoemen, maar ook te beschrijven hoe deze zaken de resultaten
hebben kunnen beïnvloeden.
9.5.3 Terugkoppeling naar eerdere bevindingen

Hier worden de resultaten geïnterpreteerd in het licht van in de inleiding besproken
bevindingen uit eerder onderzoek. Het is ook geoorloofd om bevindingen uit andere dan in
de inleiding genoemde literatuur aan te halen, als deze de conclusies verhelderen. Het kan
voorkomen dat het beter in de logische opbouw van de tekst past om de inhoudelijke
evaluatie bij dit onderdeel te vermelden. Ook bij dit onderdeel is het belangrijk om niet
alleen te benoemen of de huidige studie overeenkomt met eerdere bevindingen, maar om
tevens te beschrijven hoe eventuele verschillen de resultaten hebben kunnen beïnvloeden.
9.5.4 Terugkoppeling naar brede context en (eventueel) maatschappelijke relevantie

Hier worden de implicaties van de resultaten besproken voor de in de inleiding besproken
brede context. Ook hier is het geoorloofd om andere dan in de inleiding genoemde
bestaande kennis aan te halen, als dit verhelderend werkt. Zorg dat dit deel algemener is
dan de terugkoppeling naar eerdere bevindingen.
9.5.5 Suggesties voor vervolgonderzoek

De bespreking van de resultaten, de methodologische en inhoudelijke evaluatie geven vaak
aanleiding tot suggesties voor vervolgonderzoek op twee niveaus: inhoudelijk en
methodologisch. Op welke niveaus je suggesties voor vervolgonderzoek kunt doen, hangt af
van de niveaus waarop je geëvalueerd hebt. Het vervolgonderzoek moet een logisch vervolg
zijn van het huidige onderzoek.
Suggesties voor vervolgonderzoek op methodologisch niveau geef je naar aanleiding van
de methodologische issues die je bij de methodologische evaluatie behandeld hebt. Hierbij is
het van belang dat je duidelijk aangeeft hoe een vervolgonderzoek methodologisch beter kan
zijn (dus niet alleen: ‘meer proefpersonen’ of ‘nauwkeuriger werken’, maar ook hoe dat
bereikt kan worden).
Bij suggesties voor vervolgonderzoek op inhoudelijk niveau geef je aan welke logische,
inhoudelijke vervolgvraag er uit de conclusies van dit onderzoek volgt en hoe deze
vervolgvraag kan worden geoperationaliseerd.
Vragen die gesteld kunnen worden zijn:

- Hoe zouden de aanpassingen in de theorie die naar aanleiding van de resultaten
zijn gemaakt, getoetst kunnen worden?
- Welke experimenten kunnen hieraan verbonden worden?
- Welke vervolgstappen zouden ondernomen kunnen worden om verder te komen
in het onderzoeksgebied?
9.5.6 Afsluiting
Sluit de discussie sterk af. Dit kan in ieder geval met de belangrijkste conclusie(s), eventueel
voorafgegaan door een herhaling van de onderzoeksvraag. Er kan daarnaast ook afgesloten
worden met de terugkoppeling van de conclusies naar het probleemgebied.
120
Discussie van een onderzoeksverslag geschreven in de omgekeerde trechtervorm:
Uit dit onderzoek is gebleken dat de Alu frequenties in het Bespreking van de
8e intron van het TPA-25 gen van de Franse en Turks- resultaten op het
Cypriotische populaties niet verschilden van de Alu niveau van de
frequentie van de Nederlandse populatie. De Alu onderzoeksvraag
frequenties van de Afrikaans-Amerikanen, Latijns- (conclusie)
Amerikanen, Nigerianen en Alaska Natives verschilden
juist wel van de Alu frequentie van de Nederlandse
populatie. Deze uitkomst bevestigt de hypothese dat de
Alu frequenties van de Europese populaties niet van de
Alu frequentie van de Nederlandse populatie verschillen
en dat de Alu frequenties van de niet-Europese populaties
wel van de Alu frequentie van de Nederlandse populatie
verschillen.
Op basis van dit onderzoek is er te concluderen dat de Evaluatie en
Nederlandse populatie verwant is aan andere Europese inhoudelijke
populaties en niet aan niet-Europese populaties. Dit is te verklaringen van het
verklaren door de geografische ligging van Nederland ten onderzoek (inclusief
opzichte van de andere Europese landen. De kans op bestaande kennis)
genuitwisseling met populaties uit Europa is veel groter
geweest dan de kans op genuitwisseling met populaties
uit verder gelegen landen.
De resultaten die uit dit onderzoek verkregen zijn kunnen Evaluatie en
echter beïnvloed zijn door een aantal factoren. Ten eerste methodologische
is in dit onderzoek alleen naar de Alu insertie in het 8e verklaringen van het
intron van het TPA-25 gen gekeken en niet naar meerdere onderzoek
loci. Ten tweede zijn de resultaten van de gelelektroforese
van een foto afgelezen en niet van de gel zelf. Het kan zijn
dat de foto minder duidelijk was dan de gel waardoor
bepaalde bandjes niet te zien waren, terwijl deze op gel
wel zichtbaar waren. Hierdoor kunnen fouten zijn
gemaakt in de genotypering.
Uit eerder onderzoek werd al geconcludeerd dat er binnen Terugkoppeling naar
de Europese populatie weinig genetische variatie is, maar eerdere bevindingen
dat er tussen de Europese en niet-Europese populaties
meer genetische variatie is (Batzer et al., 1996). De
resultaten uit dit onderzoek sluiten aan bij dit onderzoek.
Er is weinig genetische variatie tussen Europeanen omdat Terugkoppeling naar
de Alu frequenties niet significant verschillen. De brede context en
Europeanen kunnen dus in dezelfde genetische groep maatschappelijke
ingedeeld worden. Uit eerder onderzoek bleek al dat de relevantie (inclusief
indeling in groepen op basis van de aanwezigheid van een bestaande kennis)
Alu de reactie op een medicijn van die groepen kon
voorspellen (Bamshad & Olsen, 2003). Omdat de
Europeanen op basis van de Alu insertie in dezelfde groep
ingedeeld kunnen worden zullen zij dus ook hetzelfde op
bepaalde medicijnen kunnen reageren. Hierbij moet wel
rekening gehouden worden dat in het huidige onderzoek
slechts naar één locus is gekeken.
121
Doordat in het huidige onderzoek slechts naar één locus is Suggestie voor
gekeken zou in een vervolgonderzoek naar Alu sequenties vervolgonderzoek
in meerdere genen gekeken moeten worden zodat
uitgesloten kan worden dat de conclusies die worden
getrokken alleen gelden voor de Alu inserties in het 8e
intron van het TPA-25 gen.
Wat uit dit onderzoek dus geconcludeerd kan worden is Afsluiting
dat er tussen de Nederlandse populatie en niet-Europese
populaties wel genetische variatie is en tussen de
Nederlandse populatie en Europese populaties minder
genetische variatie.
9.5.7 Integratie onderdelen van de empirische cyclus

Om de inhoudelijke samenhang (§3.4 op blz. 37) te bevorderen, kan het soms beter zijn om
de volgende onderdelen te integreren:
- Terugkoppeling naar de eerdere bevindingen, de inhoudelijke verklaring en de hierop
aansluitende suggestie voor vervolgonderzoek (indien van toepassing)
- Methodologische evaluatie en de bijbehorende suggestie voor vervolgonderzoek
9.5.8 Meerdere onderzoeksvragen

Als er meerdere onderzoeksvragen zijn kan worden afgeweken van de standaardvolgorde
in de discussie. In de discussie wordt dan per onderzoeksvraag gegeven (voor zover
relevant):
- een samenvatting van relevante resultaten,
- een conclusie,
- een methodologische evaluatie indien de resultaten mogelijk beïnvloed zijn door
methodologische issues,
- een inhoudelijke verklaring,
- een terugkoppeling naar eerdere bevindingen en
- suggesties voor vervolgonderzoek (bijvoorbeeld op basis van methodologische issues).
Zorg voor een logische volgorde voor het behandelen van het beantwoorden van de
onderzoeksvragen (omgekeerde trechter, van specifiek naar algemeen). De zandloper wordt
dan pas breder als je alle conclusies samenneemt en terugkijkt naar de brede context en de
maatschappelijke relevantie.
122
§9.6 Checklist onderzoeksverslag
Titel
ladingdekkend §8.2
sleutelwoorden §8.2
vloeiende zin §8.2
Inleiding
brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie 9.2.1
eerdere bevindingen 9.2.1
wetenschappelijke relevantie 9.2.1
onderzoeksvraag 9.2.2
onderzoekshypothese 9.2.3
onderzoeksopzet 9.2.4
voorspellingen 9.2.5
onderbouwing met behulp van literatuur §9.2
trechtervorm § 3.2
Materiaal en Methode
onderzoeksobjecten 9.3.1
onderzoekslocatie (indien van toepassing) 9.3.2
procedure 9.3.3
data-analyse 9.3.4
repliceerbaar, bondig en specifiek 0
Resultaten
uitval onderzoeksobjecten 9.4.1
tekst begrijpelijk onafhankelijk van figuren/tabellen (en andersom) 9.4.2
verwijzingen naar figuren/tabellen 9.4.3
statistiek verwerkt in tekst en figuren/tabellen 9.4.2; 9.4.3
correcte lay-out figuren en tabellen 9.4.3
geen interpretatie van resultaten en geen conclusies 9.4.2
Discussie
samenvatting belangrijkste resultaten 9.5.1
de conclusie 9.5.1
evaluatie van het onderzoek 8.5.3; 9.5.2
verklaringen (inhoudelijk en methodologisch) 8.5.3; 9.5.2
terugkoppeling eerdere bevindingen 8.5.4; 9.5.3
terugkoppeling brede context en maatschappelijke relevantie 8.5.5; 9.5.4
suggesties voor vervolgonderzoek (inhoudelijk en methodologisch) 8.5.6; 9.5.5
afsluiting 8.5.7; 9.5.6
Algemeen
samenhangend verhaal (onderdelen sluiten goed op elkaar aan) §3.4; 7.2.1;
§8.6
123
124
HOOFDSTUK 10: HET ONDERZOEKSVOORSTEL
Een onderzoeksvoorstel is een onderbouwd voorstel voor het doen van een onderzoek, met
als doel daar geld voor te krijgen. Eén van de taken van onderzoekers is het binnenhalen van
financiering voor hun eigen onderzoek en daarom is het belangrijk dat je hiermee oefent Als
bachelorproject kun je ervoor kiezen om een onderzoeksvoorstel te schrijven. Ook kun je
voor het behalen van een honoursaantekening een onderzoeksvoorstel schrijven. Als
afsluiting van sommige researchmasters is het ook gebruikelijk dat je een
onderzoeksvoorstel schrijft, wat je vervolgens ook echt indient. Als de subsidie wordt
toegekend, kun je op het uitvoeren van je eigen onderzoeksvoorstel gaan promoveren.
Dit is de eerste opdracht bij AV waarbij je je creativiteit kunt gebruiken door – in duo’s –
een eigen experiment te bedenken en uit te werken, op basis van wetenschappelijke
literatuur. Binnen de werkgroep gaan jullie elkaars voorstellen een rangorde geven, wat
ertoe leidt dat het beste voorstel per werkgroep doorgaat naar een volgende ronde. In de
laatste ronde bepaalt een vakjury per studierichting wat de beste drie onderzoeksvoorstellen
zijn.
§10.1 Algemeen
Onderzoek wordt gefinancierd door drie geldstromen uit verschillende richtingen.
Universiteiten krijgen via de eerste geldstroom een gedeelte van de financiering voor
wetenschappelijk onderzoek direct van de overheid. Daarnaast stelt de overheid via de
tweede geldstroom subsidies beschikbaar aan de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Koninklijke Nederlandse Academie van
Wetenschappen (KNAW), welke deze verdelen onder excellente en vernieuwende
wetenschappelijke onderzoeken. Tot slot kunnen onderzoekers zelf geld verwerven via het
bedrijfsleven, patiëntenorganisaties en stichtingen. Deze derde geldstroom is
overheidsonafhankelijk.
Om aanspraak te kunnen maken op financiering voor een nieuw onderzoek, wordt een
uitgewerkt idee voor dit onderzoek gepresenteerd aan de subsidiënten in een
onderzoeksvoorstel. In dit voorstel worden één of meerdere experimenten of projecten
helder beschreven en worden de wetenschappelijke relevantie en de innovatieve aspecten
van het onderzoek aangegeven. Daarnaast wordt er soms gevraagd om het voorstel
mondeling te verdedigen in een presentatie. Aan de hand van het schriftelijke voorstel en de
mondelinge presentatie wordt bepaald of er een financiering wordt verstrekt om het
voorgestelde onderzoek uit te voeren.
Het schrijven van een onderzoeksvoorstel is daarom een zeer belangrijke vaardigheid
waar elke onderzoeker mee te maken krijgt.
§10.2 Titel
De titel is het eerste dat gelezen wordt van het onderzoeksvoorstel en moet pakkend zijn,
waardoor de aandacht van de lezer getrokken wordt. De titel moet wel bondig geformuleerd
worden en de lading van het voorstel goed dekken (§8.2 op blz. 88).
§10.3 Abstract
Hoewel een abstract aan het begin van een onderzoeksvoorstel staat, wordt dit als laatst
125
geschreven. Het abstract is een overzichtelijke samenvatting van het gehele
onderzoeksvoorstel, waarin beknopt de wetenschappelijke context en een beschrijving van
het onderzoek worden weergegeven.
In het abstract zijn alle onderdelen uit het onderzoeksvoorstel terug te vinden (de brede
context + (eventueel) maatschappelijke relevantie, eerdere bevindingen, wetenschappelijke
relevantie, de onderzoeksvraag, een beknopte beschrijving van de onderzoeksopzet, de
relevantie en de innovatieve aspecten van het onderzoek). Het abstract moet op zichzelf te
lezen en te begrijpen zijn en wordt in een lopende tekst geschreven, waarin de beschreven
onderdelen logisch op elkaar aansluiten. In het abstract wordt niet verwezen naar andere
delen van het onderzoeksvoorstel en er wordt niet gerefereerd. Op andere plaatsen in het
onderzoeksvoorstel komen de onderdelen uitgebreider aan bod en wordt er wel verwezen
naar literatuur.
Abstract van een onderzoeksvoorstel:
Gladspierweefsel fenotype in de luchtwegen en de klinische expressie van astma

In 2003 werden vijfhonderdduizend Brede context & maatschappelijke
Nederlanders beperkt in hun dagelijks leven relevantie (inclusief bestaande kennis)
door astma. Kenmerkend voor astma is de
wisselende gevoeligheid van de luchtwegen
voor prikkels en de schommelingen in de
longfunctie.
Eerder onderzoek heeft aangetoond dat de Eerdere bevindingen (leidend tot de
luchtwegspieren van astmapatiënten mogelijk onderzoeksvraag)
ontstekingscellen bevatten, dat de spiercellen in
omvang konden toenemen, dat ze stugger
konden worden en dat er bindweefsel tussen
kan ontstaan.
Hoe de conditie van de luchtwegspieren en de Wetenschappelijke relevantie
longfunctie met elkaar in verband staan is nog
niet helder.
In dit project wordt nagegaan of er een relatie Onderzoeksvraag
bestaat tussen de biologische eigenschappen
van de spiercellen (het fenotype) en de
longfunctie en luchtweggevoeligheid.
Hiervoor zullen bij mensen met astma en Onderzoeksopzet
gezonde controlepersonen biopten uit de
longen worden genomen. Door in deze biopten
na te gaan welke genen actief zijn en welke
niet, kan het fenotype van het spierweefsel
worden bepaald. Vervolgens is na te gaan of er
een verband bestaat tussen het fenotype van de
luchtwegspieren enerzijds en de longfunctie en
de luchtweggevoeligheid anderzijds.
126
Hoofdstuk 10: Het onderzoeksvoorstel
Blijken deze verbanden inderdaad te bestaan, Relevantie / innovatie (gebaseerd op

dan kan deze kennis helpen bij de ontwikkeling bestaande kennis)
van nieuwe medicijnen die het fenotype van de
luchtwegspieren kunnen beïnvloeden en
gerichter kunnen ingrijpen bij astma dan de
huidige medicijnen.
Gebaseerd op abstract van Sterk et al. (2009).
§10.4 Projectbeschrijving
In dit onderdeel wordt het daadwerkelijke experiment beschreven. Dit onderdeel bestaat uit
twee onderdelen: de inleiding en de experimentele opzet.
10.4.1 Inleiding
De inleiding in het onderzoeksvoorstel bevat dezelfde onderdelen van de empirische cyclus
en volgt dezelfde structuur als de inleiding van een onderzoeksverslag (§9.2 op blz. 108).
Om de wetenschappelijke context van het onderzoek aan te geven worden alle onderdelen
onderbouwd met literatuur. In de inleiding wordt daarom ook de relevantie van het
probleemgebied weergegeven. Hierin wordt uitgelegd waarom het belangrijk is dat er
onderzoek gedaan wordt naar dit onderwerp. Het gaat hier om de algemene relevantie.
Soms is dit heel duidelijk, bijvoorbeeld in het geval van een ziekte waar een oplossing voor
gezocht wordt. Om de relevantie overtuigend neer te zetten kunnen veel argumenten
aangedragen worden uit de bestaande kennis, zoals de prevalentie van de ziekte, de
kwaliteit van leven voor de patiënt, de impact op de naaste omgeving van de patiënt, de
aanwezigheid van behandelmethoden, de bijwerkingen van de huidige behandelmethoden,
de kosten van de behandeling, de kosten van de verzorging van de patiënt, etc.
Voorbeeld van de relevantie in de inleiding:

Candida glabrata is een gistsoort die voorkomt in de mondholte en het
spijsverteringskanaal van gezonde mensen. In mensen met een verminderde afweer
kan deze gistsoort echter ernstige lokale en systemische infecties veroorzaken. De
afgelopen jaren is het aantal C. glabrata infecties toegenomen, 13-25% van alle Candida-
bloedbaaninfecties in Europa en de V.S. worden door deze soort veroorzaakt. Dit is
zorgwekkend, omdat 18% van de C. glabrata isolaten resistent zijn tegen fluconazol.
Daarnaast is bekend dat C. glabrata isolaten in staat zijn om zeer snel resistentie te
ontwikkelen na blootstelling aan antimycotica (Borst et al., 2005)
10.4.2 Experimentele opzet

In de experimentele opzet wordt het experiment beschreven, dat antwoord op de
onderzoeksvraag geeft. Het experiment wordt in een lopende tekst gedetailleerd en volledig
beschreven. De lezer moet kunnen begrijpen hoe het experiment van begin tot eind in elkaar
steekt. De experimentele opzet wordt net als de materiaal en methode onderverdeeld in drie
á vier subkopjes: onderzoeksobjecten, eventuele locatie, procedure en data-analyse (0 op blz.
111). In tegenstelling tot het onderzoeksverslag wordt de experimentele opzet in het
onderzoeksvoorstel in de tegenwoordige tijd geschreven, omdat het experiment nog niet is
uitgevoerd.
Bij het nadenken over de opzet is het belangrijk om nogmaals de paragraaf over
experimentontwerp (§1.3 op blz. 13) door te nemen om een zo valide en betrouwbaar
127
mogelijk experiment te ontwerpen. Wees je bij het ontwerpen ervan bewust dat er meerdere
mogelijkheden (operationalisaties) zijn om één en dezelfde onderzoeksvraag te
onderzoeken. Er zijn immers meerdere variabelen die een maat zijn voor het construct / de
constructen uit je onderzoeksvraag. Maak daar eerst een overzicht van en zoek in literatuur
op voor welke van deze variabelen al onderzoeksmethoden beschikbaar zijn, voordat je een
keuze maakt voor een bepaald ontwerp.
Bedenk bij het ontwerpen van je experiment goed wat je onafhankelijke en afhankelijke
variabelen zijn en hoe je statistisch kunt toetsen of de onderzoekshypothese klopt. Je moet
van te voren nadenken over alle mogelijke uitkomsten van het experiment, zodat je geen
vooroordeel hebt over de uitkomst. Dit doe je door van te voren de statistische nulhypothese
en alternatieve hypothese(s) te formuleren op het niveau van het experiment. Op basis
hiervan kun je nagaan of je hypothese toetsbaar is met de door jou voorgestelde procedure.
Op deze manier zal het experiment een dataset opleveren die antwoord kan geven op de
onderzoeksvraag.
Onderzoeksobjecten
Hier worden gegevens vermeld over de proefobjecten of -personen die gebruikt gaan
worden in het onderzoek (9.3.1 op blz. 111), zoals geslacht, leeftijd en herkomst. Ook alle
voorwaarden waaraan de onderzoeksobjecten moeten voldoen (inclusiecriteria, dus
“Deelnemers waren niet-rokers.”’ in plaats van “Er mochten geen rokers meedoen.”)
worden genoemd, bijvoorbeeld 20<BMI<25, niet roken, geen hartafwijkingen. Beschrijf ook
hoe de proefpersonen zullen worden verkregen. Ten slotte worden de steekproefgrootte, de
indeling in groepen en de groepsgroottes vermeld.
De steekproefgrootte kan worden berekend met een power analyse. In het

onderzoeksvoorstel volstaat het om de steekproefgrootte te bepalen door logisch
redeneren en door het vergelijken van steekproefgroottes van vergelijkbare
experimenten in de literatuur.
Locatie
Indien de locatie van het experiment de resultaten zou kunnen beïnvloeden, wordt onder dit
kopje informatie over de locatie van het experiment gegeven. Veelal is dit alleen nodig voor
veldonderzoek en is het niet gebruikelijk voor laboratoriumstudies (9.3.2 op blz. 112).
Procedure
Hier wordt gedetailleerd en volledig de onderzoeksopzet beschreven. Uit een goede en
volledige beschrijving van de procedure moet blijken dat er goed is nagedacht over de
methodologie van het onderzoek, doordat er rekening is gehouden met controles,
randomisatie, confounding factors en bias.
Vragen die aan bod komen in de procedure:

- Welke methode wordt gebruikt? Is deze realistisch?
- Welke variabele wordt onderzocht? Welke controles worden gebruikt?
- Op welke tijdspunten wordt er gemeten?
- Met welke confounding factors wordt rekening gehouden? Hoe?
- Hoe wordt er rekening gehouden met bias?
De antwoorden op bovenstaande vragen worden niet expliciet één voor één vermeld, maar
128
komen aan bod in de beschrijving van het experiment. Vaak wordt een experiment in een
chronologische volgorde beschreven. Er wordt vermeld welke onderzoeksgroepen er zijn,
welke variabelen worden gemeten en welke methoden worden gebruikt.
De praktische haalbaarheid van het experiment wordt versterkt door aan te geven dat de
beschreven methoden al in eerdere onderzoeken zijn toegepast. Dit wordt gedaan door bij
de beschrijving van de methoden te verwijzen naar bestaande methoden uit de literatuur.
Het experiment moet te allen tijde realistisch zijn. Daarnaast wordt geen financiering
gegeven voor onderzoeken die de integriteit van proefpersonen of dieren onnodig schaden
en dus moet er in het experiment rekening gehouden worden met ethische aspecten.
Data-analyse
In de analyse wordt vermeld welke data in het onderzoek verzameld worden en welke
groepen met elkaar vergeleken worden. De te gebruiken statistische methode om de data te
analyseren wordt beschreven, als ook de significantiegrens (9.3.3 op blz. 112).
§10.5 Relevantie en Innovatie

Dit is het meest belangrijke onderdeel van een onderzoeksvoorstel. Logischerwijs zal er geen
subsidie worden verleend aan een onderzoek dat al eerder is uitgevoerd of dat niet relevant
is voor de wetenschap en/of maatschappij. In dit onderdeel wordt daarom beschreven welk
wetenschappelijk en/of maatschappelijk belang de resultaten zullen opleveren.
Wetenschappelijke relevantie:
de resultaten kunnen meer kennis opleveren over een onderzoeksgebied of inzicht
geven in een bepaald (ziekte)verschijnsel.
Maatschappelijke relevantie:
de resultaten kunnen van belang zijn voor het beleid van de overheid, de verbetering
van de kwaliteit van leven, of de industriële vernieuwing van producten.
10.5.1 Relevantie
De relevantie komt op twee niveaus terug in het onderzoeksvoorstel: terwijl in de inleiding
de relevantie van het hele probleemgebied wordt besproken (10.4.1), wordt onder het aparte
kopje ‘relevantie’ juist de relevantie van de resultaten van het voorgestelde experiment
beschreven. Hierbij wordt uitgelegd hoe de resultaten van het voorgestelde onderzoek
zullen bijdragen aan het oplossen van het probleem. Dit is dus veel specifieker dan de
relevantie van het probleemgebied.
Als er in het voorstel een nieuw medicijn of een nieuwe vorm van diagnostiek getest
wordt dan is de relevantie van het voorstel bijvoorbeeld dat er mogelijk een betere,
goedkopere of minder toxische behandelmethode beschikbaar is, of dat de diagnose sneller
vastgesteld kan worden, waardoor eerder kan worden begonnen met de behandeling.
Voorbeeld van de relevantie van het experiment:

Het is bekend dat de resultaten van resistentietesten vaak niet correleren met het
succes van de behandeling. Het bestuderen van het effect van omgevingsfactoren op
de resistentie van Candida glabrata tegen antimycotica zal bijdragen aan de verbetering
van de huidige resistentietesten. Daarnaast zal de opgedane kennis over
resistentiemechanismen mogelijk leiden tot identificatie van nieuwe targets voor de
ontwikkeling van medicijnen (Borst, persoonlijke communicatie, 5 maart 2010).
129
Soms liggen de relevantie van het probleemgebied en de relevantie van het experiment dicht
bij elkaar, waardoor er overlap of herhaling in deze onderdelen plaats kan vinden.
In de eerder genoemde voorbeelden zou het probleem dat de resistentietesten geen

goede voorspellers zijn van het behandelsucces al bij de relevantie van het
probleemgebied kunnen worden genoemd.
In het algemeen geldt echter dat er sprake is van een niveauverschil tussen deze onderdelen,
de relevantie van het probleemgebied is veel algemener dan de relevantie van het
beschreven onderzoek zelf.
Een tip voor het maken van onderscheid tussen de niveaus: de beschrijving van de
relevantie van een probleemgebied zou gebruikt kunnen worden bij verschillende
onderzoeksvoorstellen, terwijl de relevantie van het beschreven onderzoeksvoorstel
niet uitwisselbaar is.
Hieronder volgt een tweede voorbeeld, waarbij alleen de relevantie genoemd wordt.
Voorbeeld van een onderzoeksvoorstel (bron: Verhoeven & de Barros (2011)):

Diabetes wordt veroorzaakt door verminderde insulinewerking, waardoor er een
verstoring is van de glucosehuishouding in het lichaam. Doordat er onvoldoende
glucose uit het bloed wordt opgenomen door de cellen, stijgt de bloedglucosespiegel.
Een goede nachtrust is essentieel voor het onderhoud en herstel van het lichaam.
Tijdens de slaap zijn er verschillende stadia die gepaard gaan met allerlei
veranderingen in de hormoonhuishouding en stofwisseling zoals de
glucosehuishouding. Voornamelijk diepe slaap is belangrijk in het onderhoud en
herstel van het lichaam. Eerder onderzoek heeft laten zien dat een verstoring van de
diepe slaap leidt tot een verstoring van de glucosehuishouding, wat een verhoogde
kans op diabetes kan betekenen.
Een vorm van slaapverstoring is obstructieve slaapapneu. Onder patiënten met
slaapapneu is een hoge prevalentie van diabetes. Uit onderzoek is al gebleken dat er
een relatie is tussen slaapapneu en insulineresistentie en glucoseintolerantie, maar
kennis over oorzaak en gevolg ontbreekt nog. Zo is het nog onduidelijk of slaapapneu
daadwerkelijk diabetes kan veroorzaken en welke fysiologische veranderingen
hiervoor verantwoordelijk zijn.
Bij de relevantie dient beschreven te worden welk wetenschappelijk en/of maatschappelijk

belang de resultaten hebben die het experiment zal opleveren. Deze relevantie wordt
onderbouwd met wetenschappelijke literatuur.
Relevantie van dit voorstel:

Diabetes type II komt wereldwijd steeds vaker voor. Volgens het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu (RIVM) waren er in Nederland in 2011 886.800 mensen
met gediagnosticeerde diabetes, waarvan 90% diabetes type II patiënt was (RIVM,
2014). Een voorstadium van deze ziekte is het optreden van insulineresistentie. Hoe
eerder deze resistentie kan worden vastgesteld, des te groter de kans om diabetes
type II te voorkomen met behulp van medicatie of intensief bewegen (Portero
McLellan et al., 2014). Diabetes type II is een ongeneesbare ziekte waarvan preventie
gewenst is, zodat de ziektelast beperkt wordt en de levenskwaliteit van de patiënt
130
goed blijft. Als er uit dit onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen
slaapapneu en insulineresistentie, dan zou er bij het diagnosticeren van slaapapneu
ook de mate van insulineresistentie vastgesteld moeten worden, zodat het
ontwikkelen van diabetes type II bij deze patiënten preventief kan worden
tegengegaan.
Op wetenschappelijk niveau is het van belang om vast te stellen of slaapapneu
inderdaad leidt tot insulineresistentie en uiteindelijk tot diabetes type II, zodat er
meer onderzoek gedaan kan worden naar de mogelijkheden voor specifieke preventie
van diabetes type II.
10.5.2 Innovatie
Vervolgens wordt onder het kopje ‘innovatie’ beschreven welke vernieuwende aspecten het
beschreven experiment heeft, en wat de meerwaarde van dit experiment is ten opzichte van
eerder en/of ander onderzoek. Ook dit wordt weer onderbouwd aan de hand van
wetenschappelijke literatuur.
Innovatie van dit voorstel:

Het is van belang te achterhalen of slaapapneu inderdaad diabetes type II kan
veroorzaken. In eerdere onderzoeken is alleen vastgesteld dat er een verband bestaat
tussen beide aandoeningen, een causaal verband tussen slaapapneu en diabetes type
II is echter nog niet aangetoond (voor review: zie Nannapaneni et al., 2013). Als uit het
huidige onderzoek blijkt dat slaapapneu inderdaad tot insulineresistentie leidt, kan er
vervolgens onderzocht worden welke facetten van slaapapneu (slaapverstoring of
ademhalingsstoornissen) leiden tot de ontwikkeling van diabetes type II. Dit zou
verbeterde en nieuwe inzichten bieden wat betreft factoren die bijdragen bij de
ontwikkeling en eventuele preventie van diabetes type II.
§10.6 Projectplanning
Onderdeel van een onderzoeksvoorstel is de projectplanning. Dit bestaat uit een
tijdsplanning en een overzicht van de kostenposten waaraan de subsidie die aangevraagd
wordt zal worden besteed. Bij het onderzoeksvoorstel in het eerste jaar hoef je nog geen
tijdsplanning en kostenposten te specificeren. Omdat het wel inzicht geeft in waar je in een
onderzoeksvoorstel rekening mee moet houden, worden in deze paragraaf deze onderdelen
beschreven.
10.6.1 Tijdsplanning
Hier wordt globaal weergegeven wat de verwachte tijdsplanning is voor het voorgestelde
onderzoek. In een overzichtelijke tabel wordt voor elke stap van het onderzoek vermeld
hoeveel tijd dit onderdeel zal kosten.
In een planning kunnen de volgende onderdelen meegenomen worden:

- werven van proefpersonen / bestellen van proefdieren
- uitvoeren van een pilotstudy
- uitvoeren van het experiment en de data-analyse
Het is niet nodig om de specifieke tijdsplanning van de afzonderlijke stappen uit de

experimentele procedure te beschrijven.
131
Dus niet:
- Muizen laten wennen aan verblijf 1 week
- Muizen (n=12) incuberen met stof X 2 weken
- Morris water maze test 2 weken
- Bloed afnemen 1 dag
- Cortisol meten 1 dag
Maar wel:
- Uitvoeren experiment (Morris water maze + cortisolmeting) 1 maand
Het schrijven van een publicatie gebeurt tussen de bedrijven door en wordt daarom ook niet
als expliciet onderdeel genoemd. De tijd die hiervoor nodig is wordt verwerkt in de gehele
planning.
10.6.2 Kostenposten
Het moet helder zijn waar een eventuele subsidie voor gebruikt gaat worden. Daarom
worden hier alle kostenposten van het onderzoek gespecificeerd. De kostenposten zullen
vooral bestaan uit personele kosten (aio, analisten, personeel voor veldwerk) en materiële
kosten (labmateriaal, veldwerkmateriaal, ruimten, proefdieren). Het is voldoende om aan te
geven waar geld voor nodig is, er hoeft niet vermeld te worden hoeveel geld er nodig is.
N.B. Een onderzoeksvoorstel wordt voornamelijk geschreven voor één assistent in

opleiding. Deze onderzoeker is verantwoordelijk voor het gehele onderzoek, van het werven
van proefpersonen tot de data-analyse en het schrijven van de publicatie.
§10.7 Samenhang van het onderzoeksvoorstel

Het is van belang dat de samenhang tussen de verschillende onderdelen van de empirische
cyclus duidelijk is voor de lezer, zowel op inhoudelijk (§3.4 op blz. 37 en 7.2.1 op blz. 77) als
op tekstueel vlak (§4.4 op blz. 45). Zorg ervoor dat het abstract inhoudelijk aansluit bij de
rest van het onderzoeksvoorstel.
Vraag jezelf zaken af als:

- Sluiten onderzoeksvraag, hypothese, relevantie/innovatie op elkaar aan?
- Zijn de onderzoeksopzet, voorspellingen en beschrijving van procedure op
hetzelfde niveau gesteld?
- Sluit de projectplanning hierop aan?
- Kan met de voorgestelde procedure de onderzoeksvraag worden beantwoord?
Daarnaast wordt de onderlinge aansluiting tussen de verschillende onderdelen duidelijk

gemaakt door gebruik te maken van overgangen en verbindingswoorden (§4.4 op blz. 45).
Op deze manier wordt de tekstuele samenhang vergroot.
132
§10.8 Checklist onderzoeksvoorstel
Titel
lading dekkend §8.2; §10.2
Sleutelwoorden §8.2; §10.2
vloeiende zin §8.2; §10.2
Abstract
brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie 9.2.1; §10.3
eerdere bevindingen 9.2.1; §10.3
wetenschappelijke relevantie 9.2.1; §10.3
onderzoeksvraag 9.2.2; §10.3
onderzoeksopzet 9.2.4; §10.3
relevantie onderzoek §10.3
innovatie onderzoek §10.3
beknopt en in lopende tekst §9.2; §10.3
Projectbeschrijving - Inleiding
brede context + (eventueel) maatschappelijke relevantie 9.2.1; 10.4.1
eerdere bevindingen 9.2.1; 10.4.1
wetenschappelijke relevantie 9.2.1; 10.4.1
onderzoeksvraag 9.2.2; 10.4.1
onderzoekshypothese 9.2.3; 10.4.1
onderzoeksopzet 9.2.4; 10.4.1
voorspellingen 9.2.5; 10.4.1
onderbouwing met behulp van literatuur § 9.2; 10.4.1
trechtervorm § 3.2
Projectbeschrijving – Experimentele opzet

onderzoeksobjecten 9.3.1; 10.4.2
evt. locatie 9.3.2; 10.4.2
procedure 9.3.3; 10.4.2
data-analyse 9.3.4; 10.4.2
repliceerbaar, lopende tekst en specifiek §9.3; 10.4.2
onderbouwing met behulp van literatuur §9.3; 10.4.2
Relevantie en Innovatie
relevantie 10.5.1
innovatie 10.5.2
onderbouwing met behulp van literatuur §10.5
Algemeen
samenhangend verhaal (onderdelen sluiten goed op elkaar aan) §3.4; 7.2.1;
§10.7
133
134
HOOFDSTUK 11: DE WETENSCHAPPELIJKE PRESENTATIE
Bij AV geef je eerst samen met een medestudent een wetenschappelijke presentatie in de
vorm van een zogenaamde ‘nieuwsflits’. Hierop krijg je feedback van je medestudenten en
van de docent. In het tweede semester geef je een eindpresentatie over een wetenschappelijk
artikel. Hiervoor krijg je een cijfer, dat meetelt voor je eindcijfer van AV. Later in je studie
geef je meerdere presentaties. Je laatste presentatie tijdens je bachelor is tijdens de
presentatie van je bachelorproject. Hier vat je de resultaten van je stage of je
onderzoeksvoorstel samen in een presentatie van een kwartier. In je leven als professional
zul je ook presentaties moeten geven over je bevindingen, of dat nu op wetenschappelijke
conferenties, tijdens group meetings of bij een klant is.
In dit hoofdstuk vind je de aanwijzingen die je bij wetenschappelijke presentaties volgt
om je kennis zo goed mogelijk over te brengen op je publiek. Bij een aantal onderwerpen
worden in de grijze blokken aandachtspunten gegeven, die je kunt gebruiken om na te gaan
of je presentatie goed in elkaar zit.
§11.1 Algemeen
Voor de overdracht van wetenschappelijke kennis is zowel schriftelijke als mondelinge
uitdrukkingsvaardigheid belangrijk. Kennis die niet (goed) overgebracht wordt is immers
niet nuttig voor anderen. Vaak worden mondelinge wetenschappelijke presentaties binnen
een vakgroep of instituut gegeven, waarbij de onderzoeker zijn/haar collega’s op de hoogte
houdt van de laatste ontwikkelingen. Daarnaast geven wetenschappers regelmatig op
nationale en internationale congressen voordrachten over de voortgang van het onderzoek.
Een wetenschappelijke presentatie onderscheidt zich op een aantal belangrijke punten
van een reguliere mondelinge presentatie. De belangrijkste kenmerken van een goede
wetenschappelijke presentatie zijn:
- Het is een weergave van de inhoud van een onderzoek.

- De inhoud volgt de empirische cyclus (hoofdstuk 2).
- De structuur heeft de vorm van een zandloper (hoofdstuk 3).
- De presentatie is meestal opgebouwd volgens de IMRD-structuur (hoofdstuk 3).
- De presentatie wordt gegeven op wetenschappelijk niveau (formeel, bondig, en helder;
§4.3 op blz. 42).
- De presentatie is meestal gebonden aan een minimale en altijd aan een maximale
tijdsduur.
- De presentatie bevat figuren en tabellen om resultaten toe te lichten en informatie te
visualiseren.
- Er wordt wetenschappelijke taal gebruikt.
Bij wetenschappelijke presentaties is niet alleen de inhoud van belang maar ook de
presentatietechniek. Spreken voor een publiek is een vaardigheid en dus te leren. Het is niet
zo dat makkelijke praters automatisch in het voordeel zijn. Het is immers niet de bedoeling
om de tijd vol te praten, maar om een boodschap over te brengen. Voor zowel beginnende
als meer ervaren sprekers is oefenen en feedback krijgen (hoofdstuk 1) dé manier om de
presentatievaardigheden te verbeteren.
135
§11.2 De vormgeving van een wetenschappelijke presentatie
Voor het maken van een goede presentatie gelden drie basisprincipes (Figuur 31). De
boodschap moet helder zijn (focus), de grafieken en figuren moeten het verhaal vertellen
(visueel) en de indeling moet overzichtelijk en logisch zijn (overzichtelijk). De presentatie
moet de aandacht van het publiek vangen. Dit kan bereikt worden door bijvoorbeeld een
duidelijke PowerPointpresentatie waarbij gebruik gemaakt wordt van ondersteunende
grafieken/illustraties. Hierbij moet de aandacht niet afgeleid worden van het verhaal van de
presentator, maar de PowerPointdia’s moeten het verhaal ondersteunen.
Hoewel je je dia’s ook kunt gebruiken als geheugensteuntje, is het doel van je dia’s het
helpen van je publiek om de rode lijn van je verhaal te volgen. Bij goede dia’s moet het
publiek de rode lijn van je verhaal uit je dia’s kunnen halen, zonder je verhaal te horen.
Houd dit in je achterhoofd bij het maken van je presentatie.
Focus
heldere boodschap
Visueel
grafieken en figuren moeten het verhaal vertellen
Overzichtelijk
houd indeling overzichtelijk en logisch
Figuur 31 Voorwaarden waaraan een effectieve

wetenschappelijke presentatie moet voldoen.
11.2.1 Visuele informatie

Elke wetenschappelijke presentatie moet met visuele informatie ondersteund worden. Het
meest gebruikte programma hiervoor is PowerPoint maar andere programma’s zoals
prezi.com (downloaden van internet) zijn ook te gebruiken. Dit alles vergroot de
mogelijkheid van het publiek om een overzicht te krijgen van het verhaal. De basis voor
ieder goed verhaal is een heldere opbouw, de befaamde ‘rode draad’ (§11.3); een goede
indeling biedt houvast aan de presentator maar ook aan het publiek.
11.2.2 Lettertype en lettergrootte

Om een dia goed te kunnen lezen is het belangrijk dat de tekst voldoende groot is en een
strak lettertype zonder schreef gebruikt wordt, zoals Calibri (Figuur 32B). Schreven zijn de
zijstrepen aan uiteinden van drukletters, zoals in deze tekst en in Figuur 32A. De
lettergrootte kan ook gevarieerd worden om het publiek naar de belangrijke delen van de
dia te leiden. Gebruik een lettergrootte van ten minste 24 punts in de tekst, 32 punts voor de
kopjes en 36 punts voor de titel. Als je in plaats van de standaard diagrootte de wide-screen
diagrootte gebruikt, worden de letters kleiner afgebeeld en zul je grotere letters moeten
gebruiken. Gebruik in de gehele PowerPoint (dus zowel in de tekst als in de figuren)
hetzelfde lettertype.
Aandachtspunten lettertype:
- Geen schreef
- Overal hetzelfde lettertype
Lettergrootte bij standaarddiagrootte:
- Tekst: minimaal 24 punten
- Kopjes: minimaal 32 punten
136
Hoofdstuk 11: De wetenschappelijke presentatie
Methode Methode
Proefpersonen:
Proefpersonen:
• 35 mannen, 20-34 jaar
• < 10 sigaretten per dag • 35 mannen, 20-34 jaar
• 1 uur voor onderzoek niet sporten, roken, eten
• < 10 sigaretten per dag
Testen: • 1 uur voor onderzoek niet sporten, roken, eten
• Werkgeheugen: reading span test
• Expliciet geheugen: LGT-3 test
Testen:
• Werkgeheugen: reading span test
• Expliciet geheugen: LGT-3 test
A B
Figuur 32 Voorbeeld van juiste lettergrootte en lettertype. A) In deze dia is een lettertype met een schreef
gebruikt (zichtbaar in de titel) en is de lettergrootte te klein om goed te kunnen lezen. B) In deze dia is een
lettertype zonder schreef gebruikt en is de lettergrootte goed leesbaar.
11.2.3 Titels en kopjes

Maak voor het overzicht gebruik van informatieve titels en/of kopjes. Elke dia heeft een titel.
Dit kunnen sectietitels zijn (bijvoorbeeld inleiding, materiaal en methode en discussie), maar
veel beter en informatiever zijn inhoudelijke titels van de onderdelen van de secties
(probleemgebied, onderzoeksvraag, procedure, gebruikte techniek etc.). Bij dia’s uit de
resultatensectie met grafieken of tabellen moet een korte informatieve titel het belangrijkste
resultaat weergeven.
Aandachtspunten titels en kopjes:

- Moeten informatief zijn
Niet:
- ‘Resultaten’
Wel:
- ‘Substantie X verhoogt Y’
11.2.4 Leesbaarheid – hoeveelheid tekst

Om de leesbaarheid van de dia’s te vergroten is het gebruikelijk niet teveel tekst op een dia
weer te geven (Figuur 33). Hiermee wordt voorkomen dat het publiek alleen bezig is met het
lezen van de tekst en vergeet naar de presentator te luisteren. Gebruik daarom geen
volzinnen, maar maak gebruik van sleutelwoorden en gebruik niet meer dan acht woorden
per regel. Schrijf hoogstens de onderzoeksvraag of onderzoekshypothese uit. Laat de dia’s
ook niet te vol zijn, maar schrijf hoogstens een stuk of acht regels op één dia en laat ruime
marges tussen de regels. Daarnaast kan je gebruik maken van illustraties en schema’s om de
tekst te breken of te vervangen waardoor de dia visueel aantrekkelijker wordt. Houd er bij
het kiezen van steekwoorden rekening mee dat ze je publiek moeten helpen bij het volgen
van je verhaal.
Aandachtspunten hoeveelheid tekst:

- Steekwoorden, geen volzinnen
- Maximaal 8 woorden per regel
- Alleen onderzoeksvraag of hypothese uitschrijven
- maximaal 8 regels per dia
137
•De presentatie is verbaal en paralinguaal goed te volgen (stemgebruik en tempo) Voorwaarden
•Er wordt gepresenteerd met een actieve/open houding en er wordt (oog)contact
gemaakt met het publiek (non-verbaal)
•De presentatie is begrijpelijk voor het publiek:
•De presentatie is afgestemd op het niveau van het publiek
• Complete empirische cyclus:
•vragen uit het publiek worden beantwoord
•Alle onderdelen worden in een logische volgorde gepresenteerd en vormen een
– probleemgebied
samenhangend verhaal
•Er wordt gebruik gemaakt van de beschikbare tijd en binnen de tijd
– vraag/hypothese
gepresenteerd (oefenen) – opzet
•Er wordt gepresenteerd op wetenschappelijk niveau, met bondig, helder en
neutraal taalgebruik – resultaten
•De inhoud van het artikel is correct weergegeven.
•De complete empirische cyclus uit het artikel is in de presentatie verwerkt – conclusie
(probleemgebied, vraag/hypothese, opzet, resultaten en conclusie)
•Er worden figuren en tabellen gebruikt om belangrijkste bevindingen weer te • Figuren en tabellen:
geven. Belangrijkste aspecten worden uitgelicht en op het scherm aangewezen
•De PowerPoint bevat overzichtelijke en duidelijke dia’s – alleen belangrijkste bevindingen
A B
Figuur 33 Voorbeeld van leesbaarheid en hoeveelheid tekst op een dia. A) Onoverzichtelijk en moeilijk
leesbare dia. B) Overzichtelijke dia met titel en steekwoorden.
11.2.5 Kleuren
Gebruik bij voorkeur een lichte achtergrondkleur en een donkere kleur voor de tekst en zorg
voor voldoende contrast (Figuur 34). De achtergrond moet neutraal zijn en niet afleiden van
het verhaal. Gebruik niet teveel kleuren, dit leidt af; twee tot drie kleuren is voldoende. Als
je meerdere kleuren gebruikt, gebruik ze dan consistent; anders is het publiek drukker bezig
met het patroon te herkennen dan met het lezen van de dia. Houdt er rekening mee dat
kleuren op een beeldscherm erg kunnen verschillen met kleuren op het diascherm.
Aandachtspunten kleuren:
- Lichte, neutrale achtergrond
- Maximaal 3 kleuren
- Overal hetzelfde kleurgebruik
Acute stress verstoort de functionaliteit Acute stress verstoort de functionaliteit

van het werkgeheugen van het werkgeheugen
Jan Janssen, groep X9 Jan Janssen, groep X9
Stress effects on working memory, explicit memory, and implicit

Stress effects on working memory, explicit memory, and implicit
memory for neutral and emotional stimuli in healthy men
memory for neutral and emotional stimuli in healthy men
Luethi, M. et al. (2009), Frontiers in Behavioral Neuroscience, 2, 1:9.
Luethi, M. et al. (2009), Frontiers in Behavioral Neuroscience, 2, 1:9.
A B
Figuur 34 Leesbaarheid en contrast. A) In deze dia is het contrast tussen achtergrond en tekst niet goed,
waardoor de tekst niet leesbaar is. B) Goed contrast in deze dia waardoor tekst goed leesbaar is.
§11.3 De opbouw van een wetenschappelijke presentatie

Een presentatie over een wetenschappelijk onderzoek heeft een indeling die de empirische
cyclus volgt en wordt meestal volgens de IMRD-structuur geschreven (3.2.1 op blz. 33).
Omdat wetenschappelijke presentaties vaak aan tijd gebonden zijn, is het vaak niet mogelijk
om alle informatie die ter beschikking staat ook daadwerkelijk te presenteren. Luisteraars
kunnen een minder grote informatiedichtheid verwerken dan lezers. Hierdoor moet het
138
onderwerp goed afgebakend worden.
11.3.1 Samenhang van de presentatie

Zorg ervoor dat de geselecteerde informatie een samenhangend verhaal vormt (§3.4 op blz.
37 en §8.6 op blz. 100). Neem niet klakkeloos de vraag en hypothese uit een artikel over
maar pas deze zo nodig aan. Vraag je hierbij af of de gepresenteerde resultaten een
antwoord kunnen geven op de gestelde onderzoeksvraag (§3.4 op blz. 37). Is dit niet het
geval, dan zal je de onderzoeksvraag moeten aanpassen. Ditzelfde geldt voor de titel van de
presentatie. Denk eraan dat de onderzoeksvraag, hypothese en eindconclusie inhoudelijk op
elkaar aansluiten (op algemeen niveau). Dit geldt ook voor de onderzoeksopzet en
voorspellingen, als deze worden genoemd, en voor de procedure en de resultaten
(specifieker geformuleerd; wat wordt er gemeten?).
Een wetenschappelijke presentatie volgt net als schriftelijke verslagen een
zandloperstructuur (§3.3 op blz. 33). In de discussie wordt er dan ook teruggekoppeld naar
het probleemgebied uit de inleiding.
Aandachtspunten inhoudelijke samenhang:

- Titel vat presentatie samen
- Onderzoeksvraag, hypothese en eindconclusie sluiten op elkaar aan en zijn op
hetzelfde niveau geformuleerd (constructen).
- Resultaten geven een antwoord op de onderzoeksvraag
- De resultaten, procedure (en eventueel de opzet en voorspellingen) zijn op het
niveau van het experiment geformuleerd (variabelen).
- De gepresenteerde resultaten zijn verkregen met de uitgelegde procedure.
- In de discussie wordt teruggekoppeld naar het probleemgebied uit de inleiding.
11.3.2 Tijdsindeling
Voor een wetenschappelijke presentatie is er vaak een beperkte spreektijd. In deze tijd moet
de IMRD-structuur doorlopen zijn. De spil van een wetenschappelijke presentatie zijn de
resultaten. De meeste tijd van de presentatie zal dus in beslag worden genomen door het
bespreken van figuren en/of tabellen. Reken gemiddeld 1 minuut presenteren per dia. Een
tekstdia neemt vaak minder tijd in beslag, een figuur vaak meer tijd.
Om een inschatting te krijgen hoe lang de presentatie duurt, is het handig van te voren te
oefenen (hardop voor de spiegel of voor een kritische luisteraar). Mocht het onverhoopt
gebeuren dat er tijdsnood ontstaat, sla dan een aantal minder belangrijke dia’s over en
bespreek rustig de laatste dia’s met conclusies en discussie. Bedenk van te voren welke
stukken bij tijdnood gemakkelijk weggelaten kunnen worden. Het is vervelend luisteren
voor het publiek als de spreker gaat ‘jagen’ om binnen de tijd te blijven.
Aandachtspunten tijdsindeling:
- Besteed de meeste tijd aan het uitleggen van de resultaten.
- Oefen op het timen van je presentatie.
- Bedenk van tevoren welke dia’s je kunt overslaan.
11.3.3 IMRD-structuur of I-MR-MR-D-structuur

De wetenschappelijke presentatie is net zoals de onderzoeksbeschrijving (hoofdstuk 7) en
het onderzoeksverslag (hoofdstuk 9) opgebouwd volgens de IMRD-structuur. Als er
meerdere experimenten worden besproken, kan ook gekozen worden voor een I-MR-MR-D-
139
structuur. Hierbij wordt eerst een algemene inleiding gegeven, vervolgens de M&M van het
eerste experiment besproken, gevolgd door de resultaten van dit experiment. Hierna kan
doorgegaan worden naar de materiaal en methode van het tweede experiment en
vervolgens de resultaten van dit tweede experiment etc., etc. Uiteindelijk wordt dan
geëindigd met de discussiepunten en conclusies. Het voordeel van deze variant op de
IMRD-structuur is dat het verhaal voor het publiek logischer en dus makkelijker te volgen
is. Bij deze structuur helpt het als je in de inleiding aangeeft welke deelonderwerpen je gaat
behandelen en is het extra belangrijk aan het begin van de discussie je resultaten samen te
vatten.
11.3.4 Titelslide
De titel van een presentatie is belangrijk, hiermee wordt de aandacht van het publiek
getrokken. De titel moet kort en bondig zijn en aansluiten bij de inhoud van de presentatie
(gebruik bijvoorbeeld de belangrijkste conclusie). Hierbij is het de bedoeling dat er een
eigen, Nederlandse, titel wordt geformuleerd, die aansluit bij de inhoud van de presentatie en
niet noodzakelijkerwijs bij de inhoud van het artikel (bijv. als er enkel een selectie uit een
artikel wordt gepresenteerd). Onder de titel komt de naam van de presentator. Als werk van
anderen gepresenteerd wordt (bijvoorbeeld een artikel) dan komt op de titeldia ook de
originele titel van het artikel te staan met daaronder de naam van de eerste auteur,
publicatiejaar, het tijdschrift waarin het gepubliceerd is, het volume en tot slot de
paginanummers of het DOI nummer (alleen als er geen paginanummers zijn). Als het artikel
maar twee auteurs heeft, dan noem je beide namen. Als het artikel meerdere auteurs heeft,
dan voeg je et al. toe na de eerste auteur. Op de laatste dia van de presentatie kan je alle
gebruikte bronnen vermelden, volgens de regels uit hoofdstuk 5 (zie §5.4 t/m §5.8 vanaf blz.
53).
Aandachtspunten titelslide:
- Titel: kort & bondig, Nederlands, samenvatting van de presentatie
- Naam van de presentator
- Bronvermelding artikel:
o naam artikel
o naam eerste auteur (op de volgende regel) et al. (bij meerdere auteurs)
o publicatiejaar
o tijdschrift
o volume
o paginanummers of DOI (bij afwezigheid paginanummers)
Laatste pagina:
- Bronvermelding alle gebruikte bronnen, inclusief bronartikel (zie §5.4 t/m §5.8
vanaf blz. 53).
11.3.5 Inleiding
In de inleiding wordt kort en bondig het probleemgebied weergegeven (3.3.1 op blz. 34). In
een aantal zinnen wordt uitgelegd in welk gebied het onderzoek gedaan is en waarom dit
belangrijk is. Maak gebruik van bevindingen uit eerder onderzoek en geef de
wetenschappelijke relevantie van het onderzoek. Het probleemgebied mondt uit in de
formulering van de onderzoeksvraag. Dit is de belangrijkste boodschap van de inleiding.
Aan het einde van de inleiding moet voor iedereen duidelijk zijn welke vraag beantwoord
gaat worden en waarom.
140
Door tussenkopjes te gebruiken (bijvoorbeeld relevantie, onderzoeksvraag) wordt de

inleiding overzichtelijk en kan het publiek zich snel oriënteren. In de inleiding kan een
illustratie (bijvoorbeeld een illustratie van de hersenen waarbij het gebied is aangegeven
waar de presentatie over gaat, een overzicht van een signaaltransductie-route) verhelderend
werken en de tekst breken.
Schat het niveau van het publiek goed in, ga ervan uit dat algemene biologische
begrippen bekend zijn maar dat het specifieke jargon dat jij je eigen hebt gemaakt door het
onderzoek of door het lezen van artikelen niet bekend is bij het publiek.
Bekende begrippen:
- DNA-fragmenten werden gescheiden door middel van gelelektroforese.
Onbekende begrippen:
- Het volume van de hippocampus werd bepaald door meting van het aantal voxels.
De inleiding heeft naast het inleiden van het onderwerp als belangrijke functie de
nieuwsgierigheid van het publiek te prikkelen en de interesse van de luisteraars te wekken.
Vaak kan het helpen om de presentatie te beginnen met een inswinger. Een inswinger mag
grappig zijn om het ijs te breken en het creëren van een ontspannen sfeer, maar mag geen
doel op zichzelf worden.
Voorbeelden van inswingers:

- Stel het publiek een vraag.
- Poneer een prikkelende stelling.
- Gebruik actualiteit.
- Koppel het verhaal aan een persoonlijke ervaring of anekdote.
- Geef een praktisch voorbeeld.
Daarnaast kan het voorkomen dat door de tijdslimiet niet alle onderdelen van de empirische
cyclus die in de inleiding thuishoren, ook daadwerkelijk gepresenteerd worden (zo worden
bijvoorbeeld de onderzoekshypothese, onderzoeksopzet en voorspellingen vaak achterwege
gelaten).
Aandachtspunten inleiding:
- Sluit aan bij je publiek:
o Schat het niveau van je publiek goed in: leg moeilijke begrippen uit.
o Gebruik een inswinger.
- Gebruik in ieder geval deze onderdelen van de inleiding:
o probleemgebied
o eerdere bevindingen
o onderzoeksvraag
- Gebruik tussenkopjes.
- Gebruik figuren om theorie uit te leggen.
11.3.6 Materiaal en Methode

In dit onderdeel wordt beschreven hoe het onderzoek is uitgevoerd. In wetenschappelijke
artikelen moet deze beschrijving gedetailleerd genoeg zijn om de resultaten juist te kunnen
interpreteren en het onderzoek eventueel te repliceren. Bij een wetenschappelijke presentatie
141
is dit niet mogelijk en wordt in dit onderdeel een korte uitleg gegeven van de experimentele
proefopzet. Figuren en schema’s kunnen hier goed gebruikt worden om de tekst te breken
en dit onderdeel visueel aantrekkelijk te maken. De bedoeling is dat de luisteraar inzicht in
het experiment krijgt (bijvoorbeeld welke technieken zijn gebruikt). Deze sectie kan
eventueel onderverdeeld worden in drie of vier subkopjes (9.3.1 op blz. 111).
Onderzoeksobjecten
Hier wordt kort aangegeven bij wie of wat het experiment is uitgevoerd. Dit kan een
plantensoort, proefdier of een populatie proefpersonen zijn. Geef de belangrijkste informatie
over de onderzoeksobjecten, bijvoorbeeld de herkomst van de populatie proefpersonen of
de samenstelling van de groepen, en geef de steekproefgrootte.
Locatie onderzoek
Geef voor een veldonderzoek de exacte locatie van het onderzoek, de datum waarop het
onderzoek is gedaan en de biologische en fysische omstandigheden. Voor
laboratoriumstudies is het niet nodig deze informatie te hebben, tenzij het de resultaten zou
kunnen hebben beïnvloed. Figuren en schema’s kunnen hier goed gebruikt worden om de
tekst te breken en dit onderdeel van de presentatie visueel aantrekkelijker te maken.
Procedure
Bespreek hier kort de proefopzet in een logische volgorde en beschrijf alleen de belangrijkste
technieken die gebruikt zijn. Het moet voor de lezer uiteindelijk wel duidelijk zijn wat er is
gemeten/berekend en hoe dat is gedaan (wat staat er op de assen van de grafieken?)
Data-analyse
Beschrijf hier kort wat met de verzamelde data is gedaan. Denk hierbij aan wat er gemeten is
en wat met elkaar vergeleken is.
Aandachtspunten materiaal en methode (0):

- Proefopzet zo mogelijk uitleggen met figuren en schema’s
- Opdelen in subkopjes:
o deelnemers / proefdieren / plantensoort: groepsgroottes, leeftijd, etc.
o locatie: alleen indien van invloed op de resultaten
o procedure: wat staat er op de assen van de grafieken in de resultaten?
o data-analyse: wat is met wat vergeleken / gecorreleerd / etc.?
11.3.7 Resultaten
Dit onderdeel vormt de spil van de presentatie, hier gaat het immers om. Bespreek in dit
onderdeel de belangrijkste resultaten. Dit moet aan de hand van figuren en/of tabellen. Bij
voorkeur worden de data gepresenteerd in een grafiek omdat dit overzichtelijker en
makkelijker te ontcijferen is (zie §9.4 op blz. 114), maar een simpele overzichtelijke tabel kan
ook gebruikt worden om de data te presenteren. Eventueel kan een tabel uit een artikel
omgevormd worden tot een grafiek (Figuur 35D). Denk er wel aan dat de eventuele
gebruikte symbolen en/of kleuren moeten worden beschreven in een legenda. Deze legenda
staat bij voorkeur in het figuur zelf (bijvoorbeeld onder de staven of bij de lijnen).
142
Geheugentestresultaten in de
Resultaten
Resultaten Resultaten
experimentele en controlegroep.
A B
Gemiddelde testscores TSST-groep TSST-groep heeft lagere readingspanscore

en controlegroep 4
*
readingspanscore
Resultaten
Werkgeheugentest TSST-groep Controlegroep 3
Reading span 2,5 ± 0,7 3,0 ± 0,4* 2

Totaal correct 31,9 ± 11,8 42,1 ± 12,4*
Perceptual priming 0,48 ± 0,1 0,43 ± 0,19
1
Contextual priming 158 ± 101 178 ± 124 0

TSST-groep Controlegroep
C D
Figuur 35 Voorbeelden van visuele weergave van data. A) Onoverzichtelijke dia, teveel data en geen goede
titel. B) Overzichtelijke dia, de bijschriften en overige zaken die niet worden besproken zijn verwijderd. De
tabel is groter en de belangrijkste bevindingen zijn uitgelicht. Daarnaast heeft de dia een informatieve,
bondige titel. De data is nog niet leesbaar en er staan meer dan 10 getallen in de tabel. C) Weergave van
informatie in een Nederlandse tabel, waarbij de belangrijkste, significante data worden benadrukt door
vetgedrukte letters. D) Figuur gemaakt aan de hand van tabel C met weergave van significantie en
informatieve titel.
Laat alleen zien wat relevant is door onnodige grafieken of tabelkolommen weg te laten
(Figuur 35A). Reduceer grote tabellen tot hoogstens 10 getallen of benadruk (bijvoorbeeld
door omcirkelen) wat relevant is (Figuur 35B). De significantieniveaus moeten wel worden
weergegeven door middel van een ‘*’ (Figuur 35C). Geef een duidelijke titel bij de grafiek
(§11.2 op blz. 136) en laat het oorspronkelijke onder- en bovenschrift weg. Het publiek gaat
deze anders lezen en luistert niet meer naar het verhaal.
Stappenplannen presenteren figuren

Voordat verteld wordt wat het belangrijkste resultaat van de grafiek is, moet het publiek
begrijpen wat de grafiek voorstelt en wat er te zien is. Het publiek moet als het ware door de
grafiek heen geleid worden. Dit kan in 5 algemene overzichtelijke stappen worden gedaan
(het 5-stappen plan).
5-stappenplan bij het presenteren van grafieken:

1. Waar gaat de grafiek over?
2. Welke variabele staat er op de X-as en waar is dat een maat voor (construct)?
Welke groepen zijn er? Wat stellen de symbolen/kleuren voor?
3. Wat staat er op de Y-as en waar is dat een maat voor (construct)? Geef aan als er
een omgekeerd verband is tussen de variabele en het construct (bijv.: “Als het
143
aantal fouten (variabele op de y-as) groter is, is de nauwkeurigheid (construct)
kleiner”).
4. Wat is het resultaat? Bespreek welke informatie de grafiek geeft / wat er te zien is
(bijv.: “Het aantal fouten van groep A verschilde niet van groep B”, en “Groep C
maakte meer fouten dan groep B.”).
5. Zijn de gevonden verschillen significant en zo ja, welke? Dit kan worden
samengenomen met punt 4.
Pas als het publiek de grafiek of tabel begrijpt, wordt verder gegaan en wordt verteld welk
resultaat uit het figuur gehaald kan worden.
In sommige gevallen is het noodzakelijk om extra informatie te geven bij een figuur. Met
name (f)MRI resultaten en figuren met histologische kleuringen behoeven extra uitleg.
8-stappenplan voor het presenteren van (f)MRI/PET data:

1. Wat is er te zien (b.v. hersenen, knie, romp)?
2. Welke doorsnede is er gemaakt? Zodat de toeschouwer zich kan oriënteren.
3. Van wie of wat is een doorsnede gemaakt (bijv. mens, rat, muis)?
4. Om welke gebieden gaat het?
5. Wat is er gemeten (bijv. BOLD-respons, anisotropie)?
6. Bij fMRI: Welke condities zijn van elkaar afgetrokken?
7. Wat stellen de kleuren voor (bespreek de kleurcodering)?
8. En als laatste pas: wat zijn de bevindingen?
6-stappenplan voor het presenteren van histologische data:

1. Wat is er in grote lijnen op het plaatje te zien (bijv. cortex, ruggenmerg, nier)?
2. Van wie of wat is de data afkomstig?
3. Wat is de vergroting?
4. Om welke onderdelen van het plaatje gaat het specifiek (bijv. dendrieten, motor
neuronen, glomeruli)?
5. Wat stellen de kleuren voor en/of waar wijzen de pijlen naartoe?
6. En als laatste pas: wat zijn de bevindingen?
Aandachtspunten resultaten algemeen:

- Beperk je tot hoofdzaken.
- Gebruik figuren (en/of tabellen) om de resultaten uit te leggen.
Aandachtspunten grafieken:
- Gebruik een informatieve titel boven de grafiek.
- Gebruik geen onderschrift.
- Leg symbolen / kleuren / lijnen uit in legenda.
- Geef op de assen de variabele met eenheid aan (of de groepsnamen bij
staafdiagrammen).
- Geef significante verschillen aan met sterretjes en lijnen (hoeft niet in legenda).
- Geef standaarddeviaties etc. aan met errorbars.
- Houdt grafieken zo rustig mogelijk.
Aandachtspunten tabellen:
- Gebruik een informatieve titel boven de grafiek.
- Gebruik geen bovenschrift.
- Zet ten hoogste 10 getallen in een tabel of omcirkel wat belangrijk is.
- Laat onbelangrijke data weg.
- Zorg voor voldoende grote letters (minimaal 24 punten)
144
- Geef eenheden.
- Markeer significante verschillen met een ‘*’.
Aandachtspunten presentatie grafieken en tabellen:
- Gebruik het correcte stappenplan bij de presentatie van figuren (en/of tabellen).
- Neem ruim voldoende tijd voor het uitleggen van grafieken (en/of tabellen).
11.3.8 Discussie en conclusies

Begin de discussie met het geven van een samenvatting van de belangrijkste resultaten en
een conclusie. Daarna worden de resultaten vergeleken met de eerdere bevindingen en
worden eventuele verschillen verklaard. Vervolgens wordt er aangegeven hoe de conclusie
verklaard kan worden (inhoudelijk / methodologisch), wat de conclusie betekent voor de
brede en maatschappelijke context en worden suggesties gegeven voor vervolgonderzoek.
Stel jezelf bij het voorbereiden van de discussie vragen, zowel inhoudelijke als
methodologische (§1.5 op blz. 19), en geef je eigen mening over het verhaal. Wanneer je het
niet eens bent met de auteur van een artikel dat je bespreekt is het belangrijk dat te
vermelden en uit te leggen waarom je een ander inzicht hebt. Een kritische houding wordt
gewaardeerd.
Maak een goed slot aan het verhaal. Een goed einde stemt het publiek gunstig over de
gehele presentatie, het verhaal wordt beter onthouden en het verhaal wordt mooi afgerond.
Bereid een laatste zin voor, voorkom een afknapper als “nou eh, ik geloof dat dit het wel
was”. Eindig met een slotconclusie, een suggestie voor vervolgonderzoek, grijp terug op je
inswinger of geef een take home message. Je maakt dan gebruik van het recentheidseffect. Dit
is het fenomeen dat de laatste woorden het best onthouden worden.
Aandachtspunten discussie:
- Vat hoofdpunten van de resultaten samen.
- Geef aan de hand hiervan een eindconclusie die aansluit op de onderzoeksvraag.
- Geef aan of de resultaten overeenkomen met de eerdere bevindingen en verklaar
eventuele verschillen.
- Maak een terugkoppeling naar de brede context / maatschappelijke relevantie.
- Vermeld suggesties voor vervolgonderzoek.
- Waarschuw het publiek dat het einde nadert door signaalwoorden als ‘ten slotte,
concluderend, samenvattend, afrondend, etc.’
- Zorg voor een goed slot met een slotconclusie, vervolgonderzoek, uitswinger of
take home message.
- Zwak eigen beweringen niet af, sta voor je boodschap.
- Bekijk het onderzoek kritisch (§1.4 op blz. 16). Geef aan als je het ergens niet eens
bent met de auteurs en onderbouw dit.
§11.4 Presentatietechnieken en kernwoorden
11.4.1 Voorbereiding presentatie

Als je de PowerPointpresentatie gemaakt hebt, maak dan een schema met trefwoorden dat
kan dienen als ‘spiekbrief’ tijdens de presentatie. Werk het schema verder uit met
trefwoorden, maar schrijf niet het hele verhaal uit. Je kunt tijdens de presentatie alleen
steekwoorden lezen. Het handigste is om de PowerPoint zo te maken dat deze zelf als
spiekbrief kan dienen. Zo heb je je handen vrij. Houdt hierbij wel in gedachten dat je
PowerPoint in eerste instantie je publiek door je presentatie moet leiden.
145
11.4.2 Logistiek van een presentatie
Als je een presentatie gaat houden, kom dan ruim op tijd. Ga er niet automatisch vanuit dat
er een laptop/PC aanwezig is, informeer dit bij de organisator. Ga er zeker niet vanuit dat je
wel even de presentatie van internet kan downloaden. Er zijn allerlei scenario’s te bedenken
waarom er op dat moment net even geen internet beschikbaar is. Neem dus altijd je
presentatie op een lege USB-stick mee. Leeg, omdat niemand geïnteresseerd is in je
vakantiefoto’s als je aan het zoeken bent naar je presentatie. Geef je presentatie-file daarom
ook een goede unieke naam, met daarin een datum en bijv. je eigen naam. Dus niet:
‘Nieuwsflits1’ maar ‘Henk Nieuwsflits 18 september’. Zorg verder dat alles goed
aangesloten zit, het geluid het doet (als je dat nodig hebt) en je pointer werkt. Neem voor dit
alles minimaal 15 minuten zodat je er helemaal klaar voor bent als de organisator je
aankondigt.
11.4.3 Kernvariabelen
Bij een presentatie zijn er twee doelen die nagestreefd worden, i) de inhoud van de
boodschap zo helder mogelijk overbrengen en ii) het publiek geboeid houden. Er zijn nogal
wat variabelen waarmee invloed uitgeoefend kan worden op deze doelstellingen, onder
andere met de verschillende kanalen waarlangs informatieoverdracht verloopt.
variabelen kanalen
verbale variabelen inhoud van wat er gezegd wordt
paralinguale variabelen wat je hoort
non-verbale variabelen wat je ziet
materiaal/overige variabelen gebruik hulpmiddelen
Deze vier variabelen worden de kernvariabelen genoemd. Hierna volgt een overzicht van
welke variabelen onder deze vier kernvariabelen vallen.
verbale variabelen paralinguale non-verbale materiaal/overig
variabelen variabelen
begrijpelijkheid articulatie oogcontact powerpointgebruik:
woordkeuze volume ondersteunende leesbaarheid
relevantie tempo gebaren tijdgebruik
inhoud + structuur: intonatie houding/staan figuurgebruik
inleiding rust/dynamiek gezichtsuitdrukking aansluiting bij
middendeel vertellen: niet verhaal
discussie voorlezen aansluiting sprekers
op elkaar
inspelen op reacties
en/of vragen van
publiek
Bedenk tijdens de voorbereiding van de presentatie hoe deze vier verschillende

informatiekanalen gebruikt kunnen worden. Tijdens de presentatie worden deze kanalen
dan ook daadwerkelijk gebruikt. In de volgende paragrafen wordt uitgelegd hoe dit gedaan
kan worden.
146
11.4.4 Verbale variabelen

Het belangrijkste van een goede presentatie is de indeling van de presentatie (§11.3). Voor
een overzichtelijke en begrijpelijke presentatie is de indeling van essentieel belang maar ook
de overgangen tussen de verschillende delen moeten soepel en logisch verlopen anders
haken er mensen af.
Verbale tips:
- Als je de draad van het verhaal kwijt bent, ga dan toch door met de presentatie.
Neem even een pauze om na te denken, herhaal de laatste zin of ga door naar de
volgende dia en probeer daar verder te gaan met het verhaal. Soms is het gewoon
beter om tegen je publiek te zeggen: “ik ben even de draad kwijt”. Ze zijn dan op
de hoogte en wachten gewoon tot jij weer begint. Als je een glas water bij de hand
houdt, kan je ook even een slok nemen als je het verhaal kwijt bent. Dit is voor het
publiek een natuurlijke pauze en geeft jou tijd om na te denken.
- Betrek het publiek bij het verhaal. Dit kan onder andere door te verwijzen naar
colleges, retorische of echte vragen te stellen etc. Bijvoorbeeld ‘wat is hier nu de
oorzaak van?’ of ‘wat heeft dit voor consequenties?’ Het publiek krijgt hiermee
even de kans om de stof te laten bezinken en actief mee te denken.
11.4.5 Paralinguale variabelen

Paralinguale variabelen zijn variabelen die samenhangen met het stemgebruik. Om de
boodschap helder over te brengen, is het noodzakelijk dat je goed verstaanbaar bent en
prettig om naar te luisteren. Oefen van tevoren niet alleen de inhoud van het verhaal, maar
ook je stem. Meestal moet voor publiek luider, duidelijker en langzamer gesproken worden
dan in een gesprek (of dan thuis voor de spiegel).
Paralinguale tips:
- Niet voorlezen! Bij voorlezen wordt de stem vlakker en monotoner, waardoor het
publiek de aandacht kan verliezen.
- Let op de houding van het publiek tijdens de presentatie. Kijk of het publiek het
verhaal nog steeds begrijpt, eventueel kan iets herhaald of samengevat worden.
- Spreek luid, de achterste rij moet het ook kunnen verstaan. Vraag eventueel aan
het publiek of ze het kunnen horen.
- Articuleer zorgvuldig.
- Spreek in een adequaat tempo. Beginnende sprekers hebben vaak de neiging te
snel te spreken. Het tempo moet langzamer zijn dan bij voorlezen of praten.
- Breng variatie aan in intonatie door de stem te verheffen en moduleren (hoger of
lager), dit houdt de aandacht van het publiek vast. Laat de stem niet afzwakken
aan het einde van een zin.
- Wees enthousiast over het onderwerp. Klink niet als ‘ik word ook maar gestuurd’.
Dat maakt de presentatie minder geloofwaardig en minder prettig om naar te
luisteren.
- Maak gebruik van korte pauzes om een overgang te markeren of om de laatste
woorden wat meer gewicht te geven. Dit helpt ook weer om de stof bij het publiek
te laten bezinken en het verhaal te kunnen blijven volgen.
- Probeer stopwoorden te vermijden. Teveel ‘eeuhhhs’ en ‘eehhmms’ zijn niet
prettig. Een zin als ‘weet je wel’ is geschikt op straat maar is geen
wetenschappelijk taalgebruik.
- Zorg dat de mond leeg is.
147
11.4.6 Non-verbale variabelen
Non-verbale variabelen zijn variabelen die samenhangen met houding en uitstraling. Het is
gunstig om zekerheid en vertrouwen uit te stralen. Uiteindelijk is het de kunst om op het
publiek over te komen alsof je het losjes, uit je hoofd vertelt, terwijl je het verhaal zorgvuldig
hebt geoefend.
Non-verbale tips:
- Sta rechtop.
- Houd het hoofd rechtop, dit zorgt voor een alerte en zelfverzekerde houding.
- Ga niet op één been staan, dit zorgt meestal voor een instabiele houding.
- Maak gebruik van functionele en ondersteunende gebaren (wijzen, armgebaren).
- Maak oogcontact met het publiek. Probeer elke luisteraar minimaal één keer aan te
kijken. Hierdoor voelen de luisteraars zich betrokken bij de presentatie.
- Zorg ervoor dat je goed zichtbaar bent, houd geen hand voor wang of mond en
draag geen petjes of iets dergelijks.
- Probeer vriendelijk te kijken ondanks de zenuwachtigheid.
- Maak gebruik van een aanwijsstok of pointer bij het aanwijzen in de dia’s. Het
publiek kan dan precies volgen waar je in het verhaal bent. Aanwijzen met een
hand richting een grote illustratie is te weinig gericht.
- Oefen het verhaal voor de spiegel of neem het desnoods op video op. Op deze
manier kan je wennen aan je eigen motoriek en houding. Wat er vreemd of
overdreven uitziet voor jou, ziet er voor het publiek vaak volkomen normaal uit.
- Trek kleren aan waarin je je prettig voelt en die ook representatief zijn.
Wat niet prettig is voor het publiek:

- Te bewegelijk zijn: friemelen, ijsberen, wiebelen, veel niet-functionele gebaren. Dit
leidt af van het verhaal.
- Te statisch zijn: leunen, hangen, handen in de broekzakken of armen stijf over
elkaar. Hierdoor kom je gesloten of ongeïnteresseerd over.
- Herhalende gewoontes: steeds door het haar strijken, trommelen, snuiven, kuchen
etc.
- Voor de PowerPoint dia staan.
- Met de rug naar het publiek staan of teveel naar het scherm kijken. Het contact
met je publiek gaat dan verloren.
§11.5 Vragen stellen en beantwoorden
11.5.1 Het stellen van vragen

Na een presentatie is er altijd gelegenheid tot het stellen van vragen. In de
wetenschappelijke wereld is het niet stellen van vragen na een presentatie ongebruikelijk.
Met het stellen van vragen wordt aangegeven dat aandachtig naar het verhaal geluisterd is
en dat de interesse gewekt is. Het stellen van vragen vormt het begin van reflectie (§1.7 op
blz. 24). De luisteraar werpt een kritische blik op de gepresenteerde informatie en schat de
kwaliteit van het gepresenteerde in.
Vaak hebben studenten het idee dat ze hun presenterende studiegenoot in het nauw
brengen als ze een vraag stellen waarop de presentator mogelijk geen antwoord weet. Het
tegendeel is waar; je geeft de presentator juist de gelegenheid om te laten zien dat hij zich
goed in de stof heeft verdiept. Dingen die eerder niet duidelijk waren kunnen op die manier
alsnog worden toegelicht.
148
Het lijkt vaak erg lastig om vragen te verzinnen. Toch is het vrij eenvoudig om op goede
vragen te komen, zelfs wanneer je nog absoluut niets wist over het onderwerp dat
besproken werd. De truc is om de presentatie kritisch te volgen en daarbij extra te letten op
de volgende punten:
- Wat is het probleemgebied?

- Wat is de vraagstelling?
- Welke methoden zijn gebruikt?
- Wat zijn de belangrijkste resultaten?
- Welke conclusies worden getrokken?
Maak tijdens de presentatie korte aantekeningen over de bovenstaande punten. Met de

aantekeningen is het nu veel makkelijker om vragen te bedenken. Was alles aan de
presentatie duidelijk? Denk verder aan de twee niveaus (1.4.2 op blz. 17) waarop vragen
kunnen worden gesteld: i) inhoudelijk (hebben betrekking op de theorie, de vakinhoud, de
concepten en constructen die erin betrokken zijn) ii) methodologisch (hebben vooral
betrekking op de productie van de kennis).
Aanwijzingen voor vragen, toegespitst op presentaties:
Verduidelijkende vragen
- Zijn er nog dingen die je niet begrijpt?
- Wat is er precies te zien in de grafieken en tabellen?
- Zijn er nog onverklaarde / onbesproken resultaten?
Inhoudelijke vragen
- Waar komt de vraagstelling vandaan? Is deze vraagstelling relevant?
- Hoe zouden de gevonden resultaten theoretisch verklaard kunnen worden?
- Hoe passen de data bij de eigen kennis en ervaring?
- Welke nieuwe vragen roepen de data op?
Methodologische vragen
- Is de onderzoeksopzet geschikt om de onderzoeksvraag te beantwoorden?
- Waarom verdient deze methode de voorkeur boven een andere?
- Hoe betrouwbaar is de gebruikte methode? Wat zijn de beperkingen van de
methode?
- Wordt er gemeten wat men wil meten?
- Liggen er logisch correcte redeneringen ten grondslag aan het onderzoek?
- Kunnen de gevonden gegevens gegeneraliseerd worden naar de doelpopulatie?
- In hoeverre zeggen de resultaten uit de experimentele setting iets over de
daadwerkelijke situatie?
Nogmaals: Stel vooral vragen als iets niet duidelijk is, ook als de vraag niet direct met het
verhaal te maken heeft. Vaak zijn er anderen die het verhaal ook niet konden bijhouden en
die daarom blij zijn met de vraag.
11.5.2 Het beantwoorden van vragen

Geef na de presentatie het publiek de gelegenheid tot het stellen van vragen. Als je niet
zeker weet of je de gestelde vraag goed begrepen hebt, kan je deze het beste nogmaals kort
149
in eigen woorden herhalen. Op deze manier ziet de vragensteller snel wat je er eventueel
niet aan begreep. Als je het antwoord op een vraag niet weet, is het beter dit gewoon te
zeggen in plaats van krampachtig een antwoord te verzinnen. Als er een vraag gesteld
wordt over een van de gepresenteerde figuren, ga dan terug naar de PowerPoint en toon het
figuur aan het publiek. Zo weet iedereen weer waar het over gaat.
§11.6 Checklist eindpresentatie
Vormgeving
focus van de PowerPoint §11.2
voldoende visueel aantrekkelijk §11.2
overzichtelijk en leesbaar §11.2
informatieve dia-titels §11.2
Structuur
heldere selectie van informatie (empirische cyclus) §11.3
duidelijke IMRD of IMR-MRD structuur 11.3.3
binnen de spreektijd 11.3.2
evenredige tijdsverdeling over de verschillende onderdelen van de IMRD structuur 11.3.2
samenhangend verhaal (sluiten onderdelen goed op elkaar aan) 11.3.1
aansluiting van presentatie bij het niveau van het publiek §11.3
probleemgebied 11.3.5
onderzoeksvraag 11.3.5
beknopte en heldere beschrijving experiment 11.3.6
visuele en overzichtelijke resultaten 11.3.7
Samenvatting van de resultaten en conclusie(s) 11.3.8
terugkoppeling inleiding (eerdere bevindingen en brede context) 11.3.8
betekenis en gevolgen van resultaten 11.3.8
Suggesties voor vervolgonderzoek en (eventueel) eigen mening 11.3.8
sterk einde of ‘take home message’ 11.3.8
Presentatietechniek
vloeiend verhaal 11.4.1
heldere uitleg figuren en tabellen 11.3.7
verbale, paralinguale en non-verbale variabelen §11.4
Vragen
beantwoorden van vragen 11.5.2
150
151
BIJLAGE 1: VOORBEELD VERKLARING KENNISNEMING ‘REGELING FRAUDE
EN PLAGIAAT UVA’
Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica

Bacheloropleidingen Biologie, Bio-Medische Wetenschappen, Psychobiologie
Verklaring kennisneming ‘Regeling Fraude en Plagiaat UvA’
Naam:
Studentnummer:
Een student dient zich te houden aan de onderwijs- en examenregeling (OER) van de
bacheloropleiding waarvoor hij/zij ingeschreven staat. Door middel van deze tekst en de bijbehorende
verklaring wil de examencommissie van de bacheloropleiding waarvoor de student ingeschreven staat
ervoor zorgen dat de student kennis neemt van een aantal voor hem/haar belangrijke stukken tekst uit
de ‘Regeling Fraude en Plagiaat studenten UvA’, waarnaar in het OER van 2015/2016 verwezen
wordt 2.
Onder Plagiaat wordt in ieder geval verstaan:

a. het gebruik maken dan wel overnemen 3 van andermans teksten, gegevens of ideeën zonder
volledige en correcte bronvermelding;
b. het presenteren als eigen werk of eigen gedachten van de structuur dan wel het centrale
gedachtegoed uit bronnen van derden, zelfs indien een verwijzing naar andere auteurs is
opgenomen;
c. het niet duidelijk aangeven in de tekst, bijvoorbeeld via aanhalingstekens of een bepaalde
vormgeving, dat letterlijke of bijna letterlijke citaten in het werk werden overgenomen, zelfs
indien met een correcte bronvermelding;
d. het parafraseren van de inhoud van andermans teksten zonder voldoende bronverwijzingen;
e. het overnemen van beeld-, geluids- of testmateriaal, software en programmacodes van
anderen zonder verwijzing en zodoende laten doorgaan voor eigen werk;
f. het indienen van een eerder ingediende of daarmee vergelijkbare tekst voor opdrachten van
andere opleidingsonderdelen;
g. het overnemen van werk van medestudenten en dit laten doorgaan voor eigen werk;
h. het indienen van werkstukken die verworven zijn van een commerciële instelling of die (al
dan niet tegen betaling) door iemand anders zijn geschreven.
Onder Fraude wordt in ieder geval verstaan:

a. tijdens het tentamen in het bezit zijn van hulpmiddelen (voorgeprogrammeerde
rekenmachine, mobiele telefoon, boeken, syllabi, aantekeningen etc.), waarvan de raadpleging
niet uitdrukkelijk is toegestaan;
2
De onderwijs- en examenregeling (OER) van je opleiding is te vinden op student.uva.nl onder het
kopje ‘A-Z’ op de site van je eigen opleiding.
3
Ook het letterlijk vertalen van een Engelse tekst naar het Nederlands valt hieronder.
152
b. tijdens het tentamen afkijken of, binnen of buiten de tentamenruimte uitwisselen van
informatie;
c. zich tijdens het tentamen uitgeven voor iemand anders;
d. zich tijdens het tentamen door iemand anders laten vertegenwoordigen;
e. zich voor de datum of het tijdstip waarop het tentamen zal plaatsvinden, in het bezit stellen
van de opgaven van het desbetreffende tentamen;
f. fingeren en/of vervalsen van enquête- of interviewantwoorden of onderzoeksgegevens.
Medeplichtigheid:
a. Zowel de pleger als de medepleger van fraude en plagiaat (kunnen) worden bestraft.
b. Indien het overnemen van werk van medestudenten gebeurt met toestemming van de
medestudent is deze laatste medeplichtig aan plagiaat.
c. Wanneer in een gezamenlijk werkstuk door een van de auteurs plagiaat wordt gepleegd, zijn
de andere auteurs medeplichtig aan plagiaat, indien zij hadden kunnen of moeten weten dat de
ander plagiaat pleegde.
Sancties:
De sanctie op het plegen van plagiaat of fraude wordt bepaald door de examencommissie. Mogelijke
sancties zijn:
a. Ongeldigverklaring van het werkstuk of tentamen en uitsluiting van deelname aan het
tentamen van het desbetreffende vak.
b. Volledige uitsluiting van deelname aan alle tentamens, examens of andere vormen van
toetsing van de opleiding voor een periode van maximaal 12 maanden.
Procedure:
a. Wanneer fraude en/of plagiaat wordt geconstateerd deelt de examinator dit terstond mede aan
de student en tevens schriftelijk aan de examencommissie onder overlegging van de
schriftelijke stukken en bevindingen.
b. De examencommissie stelt de student binnen een termijn van 2 weken in de gelegenheid te
worden gehoord.
c. De examencommissie stelt vast of er sprake is van fraude of plagiaat en deelt de student
schriftelijk haar besluit en de sancties mede binnen een termijn van 4 weken, onder
vermelding van de beroepsmogelijkheid bij het College van beroep voor de examens.
d. Wanneer plagiaat wordt geconstateerd of vermoed in een bepaald werkstuk, kan de
examencommissie besluiten eerder door dezelfde student(en) ingeleverde werkstukken te
onderzoeken op plagiaat. De student is verplicht aan zo’n onderzoek mee te werken en kan
worden verplicht digitale versies van eerdere werkstukken aan te leveren.
e. De opgelegde sancties worden vastgelegd in het studentendossier.
Verklaring student:
Ik verklaar de bovenstaande tekst over Plagiaat, Fraude, Medeplichtigheid, Sancties en de
bijbehorende Procedure gelezen en begrepen te hebben. Ik ben me ervan bewust dat zowel het
plegen als het medeplegen van Plagiaat en Fraude niet geoorloofd is en bestraft zal worden.
Datum:
Handtekening:
153
LITERATUURLIJST
American Psychological Association (2001). Publication manual of the American Psychological

Association (5e ed.). Washington D.C.: American Psychological Association.
Anderson, G. (2004). How to write a paper in scientific journal style and format. Op internet:
http://abacus.bates.edu/~ganderso/biology/resources/writing/HTWtoc.html, geraadpleegd
op 13 juli 2011.
Bamshad, M.J., & Olson, S.E. (2003). Does race exist? Scientific American, 289, 78-85.
Batzer, M.A., Arcot, S.S., Phinney, J.W., Alegria-Hartman, M, Kass, D.H., Milligan, S.M., et al.
(1996). Genetic variation of recent Alu insertions in human populations. Journal of Molecular
Evolution, 42, 22-29.
Bem, D.J. (2003). Writing the empirical journal article. Op internet:

http://dbem.ws/WritingArticle.pdf, geraadpleegd op 13 juli 2011.
Benammar, K., van Schaik, M., Sparreboom, I., Vrolijk, S., & Wortman O. (2006).
Reflectietools. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers.
Bibliotheekinstructie tutoren exacte wetenschappen (2006). Studie- en Informatiecentrum

FNWI-UvA. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam
Bilo, H.J., & Houweling, S.T. (2009). Increase in the number of people with diabetes
mellitus: need for a master plan. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 153, A629.
Borst, A., Raimer, M.T., Warnock, D.W., Morrison, C.J., & Arthington-Skaggs, B.A. (2005).
Rapid acquisition of stable azole resistance by Candida glabrata isolates obtained before the
clinical introduction of fluconazole. Antimicrobial Agents Chemotherapy, 49, 783-787.
Bouwmeester, J. (2009). Remmende invloed van matige beweging op de oxidatieve stress

toename in knaagdierharten bij veroudering. Literatuurverslag. Amsterdam: Universiteit
van Amsterdam.
Brink, W.P. van den, & Koele, P. (1985, 1986, 1987). Statistiek, Deel 1, 2 en 3. Meppel: Boom.
Habraken, A. (2010). Bronvermelding volgens de richtlijnen van de APA. Gebaseerd op de 6e

editie van de Publication Manual. Tilburg: Universiteit van Tilburg.
Hamaker, C., & Grijzen, P. (2005). Handleiding bij de VRT-onderdelen. Universiteit van
Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
Judge, S., Jang, Y.M., Smith, A., Selman, C., Phillips, T., Speakman, J.R., et al. (2005). Exercise
by lifelong voluntary wheel running reduces subsarcolemnal and interfibrillar
154
mitochondrial hydrogen peroxide production in the heart. The American Journal of Physiology
– Regulatory, Integrative and Comparative Psysiology, 289, 1564-1572.
Leiden Universiteit. Studieondersteuning studentenpsychologen: scriptie schrijven. Op

internet: http://studietips.leidenuniv.nl/scriptie.html, geraadpleegd op 13 juli 2011.
Little, J.W., & Parker, R. (2007). How to read a scientific paper. Op internet:
http://www.biochem.arizona.edu/classes/bioc568/papers.htm, geraadpleegd op 13 juli 2011.
Navarro, A., Gomez, C., López-Cepero, J.M., & Boveris, A. (2004). Beneficial effects of
moderate exercise on mice aging: survival, behavior, oxidative stress, and mitochondrial
electron transfer. The American Journal of Physiology – Regulatory, Integrative and Comparative,
286, 505-511.
Piqué, C.G.M., Esmeijer, N., Keus, M.Z., & Driel, H. van (2006). Hand-out bronvermelding.
Op internet:
http://www.rsm.nl/portal/page/portal/home/students/bachelors/bscba/examencommissie/fra
ude_beleid/Handout%20bronvermelding%202009-2010.pdf, geraadpleegd op 13 juli 2011.
Pubmed. (2010) Using Pubmed. Op internet:

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?otool=inluvalib, geraadpleegd op 13 juli 2011.
Soudijn, K.S. (1991). Scripties schrijven in de sociale wetenschappen. Houten: Bohn Stafleu van
Loghum.
Sterk, P.J., Lutter, R., & Baas, F. (2009). Airway smooth muscle fenotype and the clinical
expression of asthma. Op internet:
http://www.narcis.nl/research/RecordID/OND1341333/Language/en, geraadpleegd 13 juli
2011.
Universiteit Twente. Het opstarten van je onderzoek. Op internet:

http://www.psy.utwente.nl/afstudeerweb/Algemeen/Onderzoek/1.2.1%20opstarten%20onde
rzoek.doc, geraadpleegd op 13 juli 2011.
Verhoeven, D., & de Barros, H. (2011). De relatie tussen slaapapneu en insuline-resistentie.

Universiteit van Amsterdam, Bio-medische Wetenschappen, jaar 1, Academische
Basisvaardigheden, collegejaar 2010-2011.
Wedekind, C., Seebeck, T., Bettens, F., & Paepke A.J. (1995). MHC-dependent mate
preferences in humans. Proceedings of the Royal Society of London B, 260, 245-249.
Whitlock, M.C., & Schluter, D. (2009). The analysis of biological data (1ste ed.). Greenwood
Village, Colorado: Ben Roberts, pp. 700.
Wiertzema, K. (1996). Doelmatig communiceren: Basisprincipes. Dick Couthino, Bussum.
155
INDEX
Aantallen referenties ................................................. 70 Correcte bronvermelding .......................................... 49

Abstract onderzoeksvoorstel .................................. 125 Data-analyse ............................... 82, 113, 115, 129, 142
Academicus ................................................................ 11 Decimale getallen ....................................................... 46
Academische houding ............................................... 11 Deductiefase................................................................ 28
Academische vaardigheden ..................................... 12 Deelconclusie .............................................................. 96
Advanced online publication ................................... 55 Deelexperimenten ...................................................... 92
Afkortingen................................................................. 46 Deelvraag .................................................................... 92
Afsluiting Discussie ................................................................ 36, 38
discussie ......................................................... 98, 120 literatuurverslag .................................................... 96
wetenschappelijke presentatie .......................... 145 onderzoeksbeschrijving ....................................... 83
Algemene kennis........................................................ 49 onderzoeksverslag .............................................. 118
Algemene term wetenschappelijke presentatie .......................... 145
in Google Scholar .................................................. 71 Discussie onderdelen
in PubMed ............................................................. 64 afsluiting ........................................................ 98, 120
in Web of Science .................................................. 68 bespreking resultaten op hypothese niveau .... 119
Alinea .......................................................................... 41 eindconclusie ......................................................... 97
lengte ...................................................................... 41 evaluatie en verklaringen ............................ 97, 119
opbouw .................................................................. 41 samenvatting deelconclusies ............................... 96
Analyse ................................................ 82, 113, 129, 142 suggesties vervolgonderzoek ...................... 98, 120
AND’, ‘OR’ en ‘NOT’ ................................................ 65 terugkoppeling brede context ..................... 98, 120
Andermans werk ....................................................... 49 terugkoppeling eerdere bevindingen ......... 97, 119
Auteur Doelgroep .................................................................... 41
in Google Scholar .................................................. 72 Ecologische validiteit ................................................. 14
in PubMed ............................................................. 67 Eerdere bevindingen............................................ 34, 89
in Web of Science .................................................. 69 Empirische cyclus................................................. 27, 77
Author Index .............................................................. 69 literatuurverslag .................................................... 88
Beknopt ....................................................................... 44 Epub ahead of print ................................................... 62
Betrouwbaarheid........................................................ 16 et al................................................................................ 51
Bezittelijke voornaamwoorden ................................ 42 Evaluatie ...................................................................... 30
Biological Abstracts ............................................. 59, 73 feedback presentatie ............................................. 21
BIOSYS Previews ....................................................... 73 inhoudelijk ..................................................... 97, 119
Blackout..................................................................... 147 methodologisch ............................................. 97, 119
Blinde vlek .................................................................. 21 Evaluatiefase ............................................................... 37
Boek ............................................................................. 55 Exclusiecriteria ......................................................... 112
Bondig ......................................................................... 44 Experimentele opzet onderzoeksvoorstel ............. 127
Bondig taalgebruik .................................................... 41 Explode ........................................................................ 66
Booleaanse operatoren .............................................. 65 Falsificeren .................................................................. 28
Brede context .............................................................. 89 Feedback ...................................................................... 20
Bronvermelding ......................................................... 49 Johari-venster ........................................................ 20
Centrale vraagstelling ............................................... 90 mondelinge feedback ........................................... 21
Checklist schriftelijke feedback ............................................ 23
empirische cyclus.................................................. 38 Feedbackregels
literatuurverslag ................................................. 106 mondelinge feedback geven ................................ 23
onderzoeksbeschrijving ....................................... 85 presentator ............................................................. 22
onderzoeksverslag .............................................. 123 schriftelijke feedback ............................................ 23
onderzoeksvoorstel ............................................ 133 Figuren....................................................................... 117
referenties en literatuurlijst ................................. 58 fMRI ........................................................................... 144
wetenschappelijke presentatie .......................... 150 Formeel taalgebruik ................................................... 42
wetenschappelijke tekst ....................................... 48 Free pdf download ..................................................... 61
Cijferweergave ........................................................... 47 Fysische eenheden...................................................... 46
Citeren ......................................................................... 53 Geavanceerd zoeken in Google Scholar .................. 72
Consequentheid ......................................................... 53 Geen auteur ................................................................. 52
Construct ..................................................................... 15 Geredigeerd boek ....................................................... 55
156
Getallen ....................................................................... 47 auteurs .................................................................... 53
Gewichten ................................................................... 46 elementen ............................................................... 53
Google Scholar ..................................................... 71, 73 jaartal ...................................................................... 54
Haakjes ........................................................................ 46 scheiden van elementen ....................................... 57
Harvard stijl .......................................................... 50, 53 titel .......................................................................... 54
Helder taalgebruik ..................................................... 43 volgorde van elementen ....................................... 56
Histologie .................................................................. 144 Literatuurverslag ........................................................ 87
Hoeveelheid tekst presentatie ................................ 137 Integratie van informatie ..................................... 94
Hoofddoelen onderwijs ............................................ 12 Locatie onderzoek .................................... 112, 128, 142
Hypothese ................................................................... 28 Maatschappelijke relevantie ............................... 34, 89
IMRD-structuur.......................................................... 33 Maten ........................................................................... 46
wetenschappelijke artikelen ................................ 33 Materiaal en methode
wetenschappelijke presentatie .......................... 139 literatuurverslag .................................................... 92
In process artikelen .................................................... 63 onderzoeksbeschrijving ....................................... 80
Inclusiecriteria .................................................. 111, 128 onderzoeksverslag .............................................. 111
Inductiefase................................................................. 28 onderzoeksvoorstel............................................. 127
Informatiedichtheid ................................................... 41 wetenschappelijke presentatie .......................... 141
Inhoudelijke afkortingen........................................... 46 Meerdere auteurs ....................................................... 51
Inhoudelijke samenhang ........................................... 77 MeSH Database .......................................................... 65
Inhoudelijke vragen ............................................. 18, 19 MeSH Termen ............................................................. 65
Inleiding ...................................................................... 34 Methodologische vragen ..................................... 18, 19
literatuurverslag ................................................... 89 Middendeel ................................................................. 35
onderzoekbeschrijving ......................................... 78 literatuurverslag .................................................... 91
onderzoeksverslag .............................................. 108 Mondelinge feedback ................................................ 21
onderzoeksvoorstel ............................................ 127 Nederlandse namen ................................................... 47
wetenschappelijke presentatie .......................... 140 Neutrale vorm ............................................................ 42
Inleiding onderdelen Niet gelezen literatuur ............................................... 52
brede context ......................................................... 89 Non-verbale variabelen ................................... 146, 148
eerdere bevindingen............................................. 89 Notatie statistische toetsing .................................... 116
maatschappelijke relevantie ................................ 89 Numerieke
opbouw verslag .................................................... 90 stijl ........................................................................... 50
wetenschappelijke relevantie .............................. 89 waarde .................................................................... 46
Innovatie ........................................................... 129, 131 Objectief ....................................................................... 42
Integreren .................................................................... 93 Observatie
Internet artikel ............................................................ 55 feedback presentatie ............................................. 21
Internetbron ................................................................ 52 Omslachtig taalgebruik ............................................. 44
Interpretatie ................................................................ 21 Onderzoeksbeschrijving ............................................ 77
Jaar van publicatie ..................................................... 50 Onderzoekshypothese ....................................... 28, 109
Johari-venster ............................................................. 20 Onderzoeksobjecten ........................... 80, 111, 128, 142
Kernvariabelen ......................................................... 146 Onderzoeksopzet ..................................................... 109
Kleuren presentatie.................................................. 138 Onderzoeksverslag .................................................. 107
Kostenposten ............................................................ 132 Onderzoeksvoorstel ................................................. 125
Krantenartikel............................................................. 56 Onderzoeksvraag ............................................... 27, 108
Latijnse namen ........................................................... 47 Onzekerheid in de wetenschap .......................... 16, 43
Leesbaarheid presentatie ........................................ 137 Opbouw
Leesstrategie ............................................................... 38 alinea....................................................................... 41
Letterlijk vertalen ....................................................... 49 discussie ................................................................. 37
Lettertype en -grootte presentatie.......................... 136 inleiding ................................................................. 35
LexisNexis academic ................................................. 73 literatuurverslag .................................................... 88
Lezen ........................................................................... 38 middendeel ............................................................ 36
Lijdende werkwoordsvorm ...................................... 42 wetenschappelijke presentatie .......................... 138
Lijstjes .......................................................................... 46 wetenschappelijke verslag ................................... 31
Literatuur zoeken ....................................................... 60 Operationalisering ..................................................... 13
Onderzoeksartikelen ............................................ 60 Opsommingen ............................................................ 46
Oriëntatie ............................................................... 60 Opzet literatuurverslag ........................................... 101
Overzicht van recente informatie ....................... 60 Organismen................................................................. 47
Literatuurlijst Parafraseren ................................................................ 49
157
Paragraaftitel .............................................................. 91 Schematische opzet .................................................... 41
Paralinguale variabelen................................... 146, 147 Schriftelijke feedback ................................................. 23
Passieve werkwoordsvorm ...................................... 42 geven ...................................................................... 23
Persoonlijke communicatie ....................................... 53 ontvangen .............................................................. 24
Persoonlijke voornaamwoorden .............................. 42 Signaalwoord .............................................................. 39
PiCarta ......................................................................... 74 Significantie............................................................... 143
Plagiaat Single Citation Matcher ............................................. 67
parafraseren ........................................................... 49 Soorten bronnen ......................................................... 54
verklaring kennisneming 'fraude en plagiaat Specifiek ...................................................................... 43
UvA' ................................................................ 152 Spelling ........................................................................ 46
Precies.......................................................................... 43 Stappenplan
Presentatie................................................................. 135 algemeen .............................................................. 143
kernvariabelen .................................................... 146 fMRI ...................................................................... 144
logistiek ................................................................ 146 histologie .............................................................. 144
non-verbale variabelen ...................................... 148 Statistische toetsing .................................................. 116
paralinguale variabelen ..................................... 147 Suggesties vervolgonderzoek ........................... 98, 120
stappenplan algemeen ....................................... 143 Taalgebruik
stappenplan fMRI ............................................... 144 bondig..................................................................... 44
stappenplan histologie ....................................... 144 formeel ................................................................... 42
verbale variabelen............................................... 147 Helder ..................................................................... 43
voorbereiding ...................................................... 145 Werkwoordstijden ................................................ 44
Presentatietechniek .................................................. 145 Tabellen ............................................................. 117, 118
Presenteren ............................................................... 135 Technische afkortingen ............................................. 46
Probleemgebied.................................................. 89, 108 Tekstuele samenhang .......................... 45, 78, 101, 132
Procedure ............................................ 81, 112, 128, 142 Terugkoppeling
Projectbeschrijving ................................................... 127 brede context ................................................. 98, 120
Protocol ..................................................................... 112 eerdere bevindingen ..................................... 97, 119
PsycINFO .................................................................... 74 Tijdsindeling presentatie ......................................... 139
Publicatiejaar .............................................................. 52 Tijdsplanning ............................................................ 131
PubMed ................................................................. 61, 74 Titel ...................................................................... 88, 125
p-waarde ................................................................... 115 in Google Scholar .................................................. 72
Referentie literatuurverslag .................................................... 88
in PubMed ............................................................. 67 paragraaf ................................................................ 91
Referentielijst .............................................................. 53 titels en kopjes presentatie ................................. 137
Referenties .................................................................. 53 wetenschappelijke presentatie .......................... 140
Refereren ............................................................... 50, 51 Toetsingsfase......................................................... 29, 36
Reflectie ....................................................................... 24 Trechter........................................................................ 34
Regels literatuurverwijzingen .................................. 51 Truncatie
Relevantie in PubMed.............................................................. 66
maatschappelijk .............................................. 34, 89 in Web of Science .................................................. 68
onderzoeksvoorstel ............................................ 129 Uitval onderzoeksobjecten ...................................... 114
wetenschappelijk ............................................ 34, 89 UvA Bibliotheek ......................................................... 73
Reproduceerbaarheid ................................................ 16 UvA-linker
Resultaten ................................................................... 29 via Google Scholar ................................................ 71
onderzoeksbeschrijving ....................................... 82 via PubMed............................................................ 61
onderzoeksverslag .............................................. 114 via Web of Science ................................................ 67
wetenschappelijke presentatie .......................... 142 UvA-netwerk .............................................................. 61
Resultatensectie .................................................. 39, 115 Validiteit ...................................................................... 14
Samenhang construct ................................................................. 14
inhoudelijk ..................................................... 77, 100 ecologische ............................................................. 15
literatuurverslag ......................................... 100, 101 externe .............................................................. 14, 15
onderzoeksbeschrijving ....................................... 77 interne............................................................... 14, 15
onderzoeksverslag .............................................. 107 Vancouver stijl ............................................................ 50
onderzoeksvoorstel ............................................ 132 Veldspecificaties
tekstueel ........................................................... 45, 77 in PubMed.............................................................. 66
tekstuele samenhang ............................................ 45 Verbale variabelen ................................... 145, 146, 147
wetenschappelijke presentatie .......................... 139 Verbindingswoorden ................................................. 45
158
Verifiëren .................................................................... 49 Voorspellingen ................................................... 28, 109
Vertalen ....................................................................... 49 Vragen
Verwijzen .................................................................... 50 beantwoorden...................................................... 149
Verwijzingen .............................................................. 50 stellen.................................................................... 148
Vijf-stappen plan ...................................................... 143 Waarneming ............................................................... 27
Visuele informatie presentatie ............................... 136 Web of Science ...................................................... 67, 74
Volledig ....................................................................... 41 Werkwoordstijden ..................................................... 44
Voorbeeld Wetenschappelijk tijdschrift ..................................... 54
abstract onderzoeksvoorstel .............................. 126 Wetenschappelijke presentatie ............................... 135
discussie literatuurverslag ................................... 99 kenmerken ........................................................... 135
discussie onderzoeksbeschrijving ...................... 83 opbouw ................................................................ 138
discussie onderzoeksverslag ............................. 121 vormgeving.......................................................... 136
inleiding literatuurverslag ................................... 90 Wetenschappelijke relevantie ............................. 34, 89
inleiding onderzoeksbeschrijving....................... 79 Zakelijke vorm ............................................................ 42
inleiding onderzoeksverslag ............................. 109 Zandloperstructuur ................................................... 33
notatie statistische toets ..................................... 116 Zoekmachines ............................................................. 59
opzet literatuurverslag ....................................... 103 Zoekresultaten sorteren en beperken ...................... 69
visuele weergave data presentatie.................... 143
159
160
161
162

Geerling, Harting - 2013 - Handleiding ABV 2014 UVA Algemene Basisvaardigheden PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Geerling, Harting - 2013 - Handleiding ABV 2014 UVA Algemene Basisvaardigheden PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HANDLEIDING

Naam docent: ________________________________________________________________

CONTACTINFORMATIE DOCENT TWEEDE SEMESTER

Naam docent: ________________________________________________________________

DEEL 1: ALGEMENE ACADEMISCHE VAARDIGHEDEN ..................................................... 9

HOOFDSTUK 1: DE ACADEMISCHE HOUDING ............................................................... 11

§1.1 Introductie ......................................................................................................................... 11

HOOFDSTUK 2: DE EMPIRISCHE CYCLUS .......................................................................... 27

§2.1 De empirische cyclus ........................................................................................................ 27

HOOFDSTUK 3: STRUCTUUR WETENSCHAPPELIJKE VERSLAGLEGGING ............ 31

§3.1 Verslaglegging en de empirische cyclus ....................................................................... 31

§4.1 Opzet en alinea’s ............................................................................................................... 41

HOOFDSTUK 5: REFEREREN EN LITERATUURLIJST ....................................................... 49

§5.1 Parafraseren ....................................................................................................................... 49

HOOFDSTUK 6: WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR ZOEKEN ................................. 59

§6.1 Algemeen ........................................................................................................................... 59

HOOFDSTUK 7: DE ONDERZOEKSBESCHRIJVING ......................................................... 77

§7.1 Algemeen ........................................................................................................................... 77

HOOFDSTUK 8: HET LITERATUURVERSLAG .................................................................... 87

§8.1 Algemeen ........................................................................................................................... 87

HOOFDSTUK 9: HET ONDERZOEKSVERSLAG................................................................ 107

§9.1 Algemeen ......................................................................................................................... 107

§10.1 Algemeen ......................................................................................................................... 125

HOOFDSTUK 11: DE WETENSCHAPPELIJKE PRESENTATIE ....................................... 135

§11.1 Algemeen ......................................................................................................................... 135

BIJLAGE 1: VOORBEELD VERKLARING KENNISNEMING ‘REGELING FRAUDE

LITERATUURLIJST ....................................................................................................................... 154

INDEX ............................................................................................................................................... 156

“Gezocht: academicus m/v”, of gevraagd: “academisch werk/denkniveau.”

In het vak Academische Vaardigheden (AV) ga je ontdekken wat de academische houding

§1.2 Academische houding

1.2.1 Hoofddoelen onderwijs

Figuur 1 De plaats van de academische houding in academisch onderwijs.

1.2.2 De vaardigheden van een academicus

handleiding beschrijft die conventies en leert je ‘hoe het hoort’ in wetenschappelijke

§1.3 Ontwerp wetenschappelijk experiment

Voorbeelden van wetenschappelijke constructen zijn ‘intelligentie’, ‘motivatie’,

1.3.2 Validiteit (Engels: validity)

Tabel 1 Verschillende vormen van validiteit.

Constructvaliditeit Wordt er gemeten wat men wil meten? Zijn de

1.3.3 Betrouwbaarheid van meting (Engels: reliability)

§1.4 Kritische beschouwing van wetenschappelijk onderzoek

1.4.1 Noodzaak kritische beschouwing van wetenschappelijk onderzoek

Onzekerheid van statistische toetsen

Aannames kunnen verkeerd zijn, achterhaald worden door technologische ontwikkelingen

1.4.2 Inhoudelijke en methodologische vragen

Niveau I: Inhoudelijke vragen

Niveau II: Methodologische vragen

Methodologische vragen gaan dus over de betrouwbaarheid en over de validiteit. Een

§1.5 Overzicht inhoudelijke en methodologische vragen

1.5.1 Niveau I: Inhoudelijke vragen

1. Waar komt de vraagstelling vandaan? Is deze vraagstelling relevant?

1.5.2 Niveau II: Methodologische vragen

1. Is de onderzoeksopzet geschikt om de onderzoeksvraag te beantwoorden?

voorbereiding verslag / presentatie

feedback door lezer of publiek

Figuur 5 Schematische weergave van het feedbackproces bij een verslag of

1 Deze tekst is gebaseerd op Benammar et al. (2006).

dingen worden wel waargenomen door de feedbackgever, maar niet door de

Bekend bij ontvanger Onbekend bij ontvanger van

Bekend bij gever van

Onbekend bij gever

1.6.1 Mondelinge feedback