Veldrapport Plantage Esthersrust 2021

Archeologisch onderzoek April & Mei 2021

Onderzoeker: Santosh Singh MA

Begeleider: Irene Meulenberg MA
30 Mei 2023
Paramaribo

Gefinancierd door Silvia de Groot Fonds

1
Inhoudsopgave

Dankwoord .................................................................................................................................... 5
1.1 Inleiding ................................................................................................................................... 6
1.1. Doel van dit document ............................................................................................................. 6
1.2. Project achtergrond .................................................................................................................. 6
1.3. Locatie………………………………………………………………………………………...6
1.4. Scriptieonderzoek 2020 ........................................................................................................... 7
1.5. Vervolgonderzoek 2021 ........................................................................................................... 8
1.6. Samenvatting ………………………………………………………………………………..9
Hoofdstuk 2. Onderzoeksmethoden .......................................................................................... 11
2.1. Inleiding……………………………………………………………………………………..11
2.2. Archief- en literatuurstudie .................................................................................................... 11
2.3. Archeologisch veldwerk 2021 ............................................................................................... 11
2.4. Vondstverwerking .................................................................................................................. 12
2.5. Samenvatting ………………………………………………………………………………..13
Hoofdstuk 3. Katoenplantages in Suriname ............................................................................. 14
3.1. Inleiding……………………………………………………………………………………..14
3.2. Verschuiving van plantages ................................................................................................... 14
3.3. Katoenplantages ..................................................................................................................... 16
3.3.1. Aanleg, onderhoud en kosten katoenplantages ........................................................... 17
3.4. Samenvatting ………………………………………………………………………………..20
Hoofdstuk 4. Geschiedenis Esthersrust..................................................................................... 21
4.1. Inleiding……………………………………………………………………………………..21
4.2. Plantage Esthersrust ............................................................................................................... 21
4.2.1 Lay-out Plantage Esthersrust ....................................................................................... 22
4.3. Samenvatting.......................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 5. Archeologisch onderzoek Plantage Esthersrust 2021 ....................................... 25
5.1. Inleiding……………………………………………………………………………………..25
5.2. Archeologisch onderzoek 2021 .............................................................................................. 25
5.2.1. Feature 1...................................................................................................................... 25

2
 5.2.2. Feature 2...................................................................................................................... 27
5.2.3. Feature 3...................................................................................................................... 29
5.2.4. Feature 4...................................................................................................................... 29
5.2.5. Feature 5...................................................................................................................... 29
5.2.6. Feature 6...................................................................................................................... 30
5.2.7. Feature 7...................................................................................................................... 30
5.2.8. Feature 8...................................................................................................................... 31
5.2.9. Feature 9...................................................................................................................... 31
5.2.10. Feature 10.................................................................................................................. 33
5.2.11. Feature 11.................................................................................................................. 33
5.2.12. Feature 12.................................................................................................................. 34
5.2.13. Mogelijke Feature 1 (MF1) ....................................................................................... 34
5.3 Samenvatting…………………………………………………………………………………38
Hoofdstuk 6. Vondstverwerking ................................................................................................ 39
6.1. Inleiding……………………………………………………………………………………..39
6.2. Verzamelde Artefacten 10 april 2021 .................................................................................... 39
6.3. Artefacten Mei 2021 .............................................................................................................. 44
6.4. Speciale Vondsten .................................................................................................................. 47
6.4.1. Keramiek ..................................................................................................................... 47
6.4.2. Kralen .......................................................................................................................... 59
6.4.3. Glaswerken ................................................................................................................. 61
6.4.5. Hout............................................................................................................................. 66
6.4.6. Pijpen en pijpkoppen................................................................................................... 69
6.4.7. Anders ......................................................................................................................... 70
Hoofdstuk 7. Interpretaties ....................................................................................................... 72
7.1. Introductie…………………………………………………………………………………...72
7.2. Interpretatie lay-out ................................................................................................................ 72
7.3. Samenvatting………….......................................................................................................... 90
Hoofdstuk 8. Conclusie ............................................................................................................... 91
8.1. Onderzoeksvraag en doel van het onderzoek......................................................................... 91
8.2. Resultaten……………………………………………………………………………………91
8.3. Aanbeveling…………………………………………………………………………………95

3
Referenties ................................................................................................................................... 96

4
Dankwoord
Plantage Esthersrust is mijn eerste officiële onafhankelijke archeologisch onderzoek geweest
waarbij ik de hoofdonderzoeker mocht zijn. Dat ik weer in 2021 onderzoek mocht verrichten was
een zegen. Mijn onderzoek zou onmogelijk zijn geweest zonder de hulp en steun van verschillende
sleutelpersonen en instanties. Allereerst zou ik de Heer willen bedanken voor het schenken van
kennis en kracht zodat ik dit voor mekaar kon krijgen. Ook dank ik hem voor zijn continue
bescherming in het veld. Verder zou ik Meneer Martijn Manders vanuit de RCE Nederland willen
bedanken die mij in de eerste plaats samen met mevrouw Cheryl White geïntroduceerd heeft aan
Plantage Esthersrust. Mevrouw White fungeerde in 2020 als mijn mentor. Mijn dank aan haar is
groot. Ook bedank ik mevrouw Irene Meulenberg voor haar begeleiding. Het zou verder helemaal
niet mogelijk zijn mijn onderzoek te starten zonder de financiële steun van de Dr. Sylvia. W. de
Groot Fonds van de KITLV. Mijn dank is heel groot aan hen. Ook zou ik mijn dank willen
uitbrengen aan het Directoraat Cultuur van de Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur
voor het helpen faciliteren van mijn onderzoek. Tot slot bedank ik mijn ouders voor hun morele
en liefdevolle ondersteuning tijdens het onderzoek.

Langatabiki, Suriname
Santosh Singh, MA.

5
1.1 Inleiding

1.1. Doel van dit document

Dit document geeft de resultaten van de archeologische activiteiten weer die zijn uitgevoerd op de
voormalige Plantage Esthersrust op de samenvloeiing van de Warappakreek en de Atlantische
oceaan gedurende de periode april-mei 2021. Dit onderzoek is tot stand gekomen na reeds gedane
veldonderzoek gedurende januari-februari 2020. Dit rapport presenteert de historische en
archeologische waarde van het Plantage Esthersrust en zal als meerwaarde dienen met betrekking
tot kennis over de katoenplantages in koloniaal Suriname. Verder zijn de archeologische
werkzaamheden, van mijn halfjarige ervaringsstage uitgevoerd in overeenstemming met de
Archeologische Dienst (AD) van de Directoraat Cultuur, Ministerie van Onderwijs, Wetenschap
en Cultuur.

1.2. Project achtergrond

Archeologisch onderzoek werd uitgevoerd naar aanleiding van artefacten en structuren die bij de
monding van de Warappa Kreek vanaf 2014 en mogelijk eerder tevoorschijn kwamen en ieder jaar
verder uitspoelden. De locatie werd in 2014 voor het eerst bezocht door Cheryl White (Anton de
Kom Universiteit) en Irene Meulenberg (Archeologische Dienst). Toen was er maar een klein deel
zichtbaar. Niet alleen werd deze “nieuwe site” bedreigt door de natuur (kusterosie), maar ook door
schattenjagers, lokalen en toeristen, die artefacten met zich meenamen. De huidige eigenaar van
de voormalige Plantage Esthersrust en tevens eigenaar van Museum Bakkie, de heer Bas Spek,
nam contact op met de Archeologische Dienst in 2019 met de vraag om de voormalige plantage
op een wetenschappelijk manier vast te leggen. Hierop werd contact opgenomen met Santosh
Singh die met zijn masterstudie bezig was aan de Universiteit Leiden. Hij werd gevraagd of hij
onderzoek wilde doen naar Plantage Esthersrust voor zijn scriptie onderzoek.

1.3. Locatie
De voormalige Plantage Esthersrust bevindt zich op de samenvloeiing van de Warappa kreek en
de Atlantische oceaan. De site bevindt zich dichtbij schelpritsen. Schelpritsen waren belangrijk
voor inheemse culturen, omdat die hoger gelegen waren. (Dalhuisen & Hassankhan 2018, 8)
Verder bevindt de voormalige plantage in een plantagerijke omgeving langs de kust op een plek

6
waar er wegens de gesteldheid van de bodem een grote concentratie aan katoenplantages waren.
Plantage Esthersrust is alleen bereikbaar per boot en is ongeveer 1 uur varen verwijderd van Bakki.

Figuur 1. Vogelzicht van het Plantage Esthersrust. Foto door Fabian Vas (2021).

1.4. Scriptieonderzoek 2020

Het doel van het eerdere scriptie onderzoek was om meer kennis te vergaren over de structuur van
Plantage Esthersrust door middel van archeologisch onderzoek. De site is alleen toegankelijk
tijdens eb voor zes uur, wanneer het water zich terugtrekt en de structuren en artefacten bloot
komen te liggen. De site ligt dan op een tijdelijke open zeebodem in een wad. Om deze reden zijn
opgravingen niet mogelijk geweest. Het terugkerend tij zou de uitgegraven units met water vullen
en de muren doen instorten.

In januari 2020 arriveerde het onderzoeksteam op Plantage Esthersrust voor het onderzoek. Het
archeologisch team bestond uit Sushmeeta Ganesh, Jõvan Samson en Farisha Kartosemito
(afgestudeerden van de Bachelor studie Geschiedenis, minor archeologie), Kathleen Gersie
(Geoloog bij de Faculteit der Technische Wetenschappen), Cheryl White (Hoofddocent
Archeologie, Studierichting Geschiedenis) en Stephen Fokké (Directeur Stichting Gebouwd
Erfgoed Suriname). Het veldwerk op de plantage bestond uit een gestructureerde verkenning te

7
voet om de grenzen van de plantage te identificeren en gebieden of clusters van
oppervlakteartefacten te lokaliseren. Een groot deel van het gebied was ontoegankelijk en moeilijk
begaanbaar door de dikke modderlagen. De exacte grenzen konden niet bepaald worden vanwege
de ontoegankelijkheid van bepaalde gebieden op de plantage. Er werden zoveel mogelijk
representatieve punten met de GPS geplot. Pijpenkoppen, kralen, munten, aardewerk, maar ook
funderingen van vroegere structuren waren zichtbaar. Het gebied waar er restanten van gebouwen
waren, werd zoveel mogelijk in kaart gebracht. Artefacten werden verzameld, geanalyseerd en
opgeslagen.

De geologie van de Surinaamse kust werd in het kort bestudeerd en in verband gebracht met
Plantage Esthersrust. Er werd geconcludeerd dat de voormalige Plantage Esthersrust door
kusterosie en de verschuiving van de modderbanken, tevoorschijn is gekomen. Momenteel is de
plantage blootgesteld aan de 30-jarige cyclus waarbij de modderbanken van Suriname zich binnen
het eerdergenoemde tijdsbestek verplaatsen. Voor Plantage Esthersrust bevindt zich een grote
modderbank die 30 km richting het noorden strekt en 70 km van het oosten naar het westen. Dit
zorgt ervoor dat Plantage Esthersrust tijdens laag getij tevoorschijn komt. Daarnaast werd er
duidelijk gemaakt door bewoners dat er artefacten van de archeologische vindplaats ontvreemd
worden.

De gedetailleerde studie van het scriptieonderzoek zijn te vinden in de MA thesis: Connected by

Water: A Maritime Perspective of Plantation Esthersrust and Suriname’s defence system between
the 17th and 19th century.1

1.5. Vervolgonderzoek 2021

In April 2021, werd er een oriëntatie bezoek gebracht aan Plantage Esthersrust in voorbereiding
voor het vervolgonderzoek in mei 2021. Dit bezoek werd uitgevoerd vanwege ontstane
onduidelijkheden met betrekking tot de daadwerkelijke begaanbaarheid van de Warappakreek en
Plantage Esthersrust.

Volgens meneer Minas Katidjo2, lag Plantage Esthersrust weer onder de modder en was de
Warappa Kreek weer dichtgeslibd. Meneer Bas Spek vernam van derden dat er nog steeds mensen

1
Link naar Master scriptie: (klik hierop)
2
Bootsman die het onderzoeksteam in Januari 2020 begeleide naar Plantage Esthersrust

8
naar Plantage Esthersrust gingen, sommigen met metaaldetectoren om artefacten te ontvreemden.
Dit was een aanduiding dat de plantage toch nog toegankelijk was. Om alle onzekerheden en
twijfels tot het verleden te laten behoren, werd er voorbereidend op het geplande veldwerk van 26
mei tot 30 mei 2021, een 1-daagse veldoriëntatie gebracht om de verandering op de site te kunnen
observeren en zodoende het veldwerk beter voor te bereiden. Als resultaat bleek dat de Warappa
Kreek inderdaad smaller was geworden, maar dat het nog steeds begaanbaar was. Ook Plantage
Esthersrust was nog begaanbaar.

Aan de hand van informatie verzameld tijdens archeologische veldwerk in januari- februari 2020
werd de onderzoeksvraag als volgt geformuleerd:

In hoeverre zijn de structuren gevonden tijdens januari-februari 2020 nog intact en wat kan er op
basis hiervan gezegd worden over het verband tussen de structuren en de totale opzet van de
voormalige plantage?

Om de onderzoeksvraag te helpen beantwoorden werden de volgende doelen vastgesteld.

1. De juiste grootte van plantage Estherrust bepalen d.m.v. metingen tot waar mogelijk.

2. Rondom het plantage huis opgraven (max 1 meter).

3. Opmeten en tekenen van nieuwe structuren.

4. Meting van duin en kustlijn.

5. Verzamelen van artefacten.

6. Testputten graven achter Feature 9.

7. Vindplaats documenteren middels dronebeelden en fotomateriaal voor betere structurele

observaties.

8. Zoeken naar mogelijke slavenhuizen.

1.6. Samenvatting
In de periode januari-februari 2020 werd er voor het eerst archeologisch veldwerk verricht op de
voormalige Plantage Esthersrust. Op 10 april 2021 werd er na bijkans 1 jaar een oriëntatie bezoek
gebracht naar Plantage Esthersrust, waar vastgesteld werd dat de Warappa Kreek, Kanaal en de

9
Plantage nog goed begaanbaar waren. Tijdens de periode april-mei 2021 werd archeologisch
onderzoek verricht om het materiële en culturele erfgoed van Plantage Esthersrust te documenteren
ter behoud van het Surinaams erfgoed en geschiedenis. Het doel was om de situatie van de
structuren vast te leggen, met elkaar in verband te brengen om zo doende de totale opzet van de
voormalige plantage te bepalen. In Hoofdstuk 2 zullen de verschillende onderzoeksmethoden
besproken worden voor dit onderzoek.

10
Hoofdstuk 2. Onderzoeksmethoden

2.1. Inleiding
Dit hoofdstuk beschrijft het archief- en literatuuronderzoek, als ook de archeologische
onderzoeksmethoden gebruikt voor het onderzoek in 2021 op Plantage Esthersrust. Het doel van
het archeologische veldwerk was om zoveel mogelijk informatie te verzamelen van structuren en
artefacten om zodoende een beter inzicht van de locatie en leefsituatie op de plantage te krijgen.
Het archiefonderzoek was gericht op het verkrijgen van meer inzicht met betrekking tot de
leefsituatie op de plantage, haar geschiedenis en opzet van de plantage.

2.2. Archief- en literatuurstudie

Archieven van zowel het Nationaal Archief Suriname (NAS) als van het Nationaal Archief in Den
Haag (NA) werden geraadpleegd. Ook werden archieven van het Regionaal Historisch Centrum
Eindhoven (RHCe) gebruikt. In deze archieven staat onder andere informatie met betrekking tot
de gebroeders Bots, de laatste eigenaren van Plantage Esthersrust.

Kranten uit de 17e tot en met de 19e eeuw werden ook gebruikt en zijn te vinden op de website
www.Delpher.nl. Kranten geven het contemporaine nieuws en zijn een schets van een bepaalde
tijdsperiode. De gebruikte trefwoorden waren “Plantage Esthersrust”, “Bots”, “Warappakreek” en
“Warapperkreek”.

2.3. Archeologisch veldwerk 2021

Bij aankomst tijdens het oriëntatie bezoek bleek dat een opgraving niet mogelijk of nodig zou zijn,
omdat structuren en concentraties van objecten overal verspreid lagen en duidelijk zichtbaar
waren. Verder zou opgraven op een wad archeologisch gezien niet praktisch zijn. Bij een
archeologische opgraving is het van essentieel belang de muur profielen te kunnen bezichtigen.
Verder haalt de archeoloog om de 10 centimeters grond weg of in andere gevallen per natuurlijke
laag. Dit zou in het geval van Plantage Esthersrust niet mogelijk zijn gezien het water.

Tijdens de verkenning te voet werden artefacten die uitstaken en die niet eerder in de collectie van
Plantage Esthersrust voorkwamen gemarkeerd, geselecteerd, gefotografeerd, in zakken gedaan en
gecatalogiseerd. De objecten die binnen de Features verzameld werden, werden allemaal samen in

11
één zak met de juiste herkomst-informatie gezet.3 Artefacten die buiten de Features werden
gevonden, werden ook in zakken gedaan en werden tijdelijk gecatalogiseerd als Surface Collection
(S.C.). In totaal waren er initieel 10 structuren in 2020 geïdentificeerd. In 2021 bleken Features 2
en 9 groter te zijn dan gedacht (Figuur 31). In 2021 werden er 10 structuren geïdentificeerd. Onder
een Feature wordt hier bedoelt een duidelijk en onafhankelijk structuur te zijn. In dit geval gaat
het om gebouwen of specifieker, restant funderingen van een gebouw.

Het veldteam bestond uit Cheryl White (archeologisch advies), Stephen Fokké (fotograaf),
Sushmeeta Ganesh (veldtechnicus), Jõvan Samson (veldtechnicus), Farisha Kartosemito
(veldtechnicus), Katleen Gersie (geoloog), Fabian Vas (drone operator), Minas Katidjo
(bootsman), Philip Dikland (architect) en Santosh Singh (projectleider).

De site en structuren werden gemeten met behulp van een kompas, GPS (Garmin 64st) en meetlint.
GPS-punten werden genomen uit de NO-hoek van elke waarneembare structuur. Philip Dikland
nam de coördinaten en afmetingen van de structuren om die in de bestaande Autocad-tekening van
2020 te verwerken. De gewijzigde blauwdruk wordt gepresenteerd in Hoofdstuk 5 (Figuur 31). De
resultaten van het veldwerk zijn te vinden in Hoofdstuk 5 & 7.

Om een beter ontwerp en oriëntatie van de site te krijgen, zijn er dronebeelden gemaakt. De DJI
Phantom 4 Pro V2.09 werd gebruikt om vogelvluchtfoto's te maken van de totale site, de
plantagebedden en de plantagestructuur. Ook werden er foto’s gemaakt ten zuiden van de plantage.
Hiervan wordt vermoed dat het onderdeel was van Plantage Esthersrust.

2.4. Vondstverwerking
De voorwerpen werden na het veldwerk gesorteerd, gewassen, geëtiketteerd en opgeslagen bij de
Archeologische Dienst van Directoraat Cultuur van het Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en
Cultuur. Op termijn zal een selectie van de artefacten die geschikt zijn om tentoon te stellen in
bruikleen worden gegeven aan het Museum Bakkie.4 Enkel en alleen aardewerk en pijpen werden
gewassen, te drogen gelegd en opnieuw ingepakt. Andere artefacten zoals die gemaakt van metaal

3
Een kenmerk is een neutrale term die door archeologen wordt gebruikt om alles te labelen, zoals vlekken,
architecturale elementen, bloemen- of definitieve afzettingen en artefactconcentraties die tijdens archeologisch
onderzoek worden ontdekt en die niet onmiddellijk kunnen worden geïdentificeerd. In dit geval gaat het om de
structuren, die allemaal een code kregen.
4
Het terrein is gelegen op het privéterrein van Bas Spek de eigenaar van Museum Bakkie. Echter zijn vondsten
eigendom van de Staat Suriname, Monumentenwet 2002, 1.

12
werden gedroogd en vervolgens lichtjes geborsteld om overtollige modder te verwijderen. Dit is
gedaan met een zachte borstel. Metalen voorwerpen werden niet gewassen, want dat zou bijdragen
aan een sneller roestproces. Uit deze collectie werden een paar artefacten geselecteerd voor het
elektrolyse proces.5 De resultaten met betrekking tot het elektrolyse proces kunnen worden
nagelezen in rapport Singh 2022.

Nadat de gewassen en geborstelde artefacten waren gedroogd, werden ze naar type gesorteerd. Ze
werden gewogen, gemeten, geanalyseerd, in aparte zakken gedaan en kregen een
catalogusnummer. Ze werden daarna toegevoegd aan de hoofdzak waartoe ze behoorden. Om de
artefacten te catalogiseren werd een specifieke code gebruikt. Er is een database gegenereerd met
alle relevante site- en locatiegegevens voor elk gecatalogiseerd object.

2.5. Samenvatting
In dit hoofdstuk zijn de gehanteerde methoden en technieken in het kort toegelicht. Archieven van
zowel het Nationaal Archief Suriname (NAS), als van het Nationaal Archief in Den Haag (NA),
en archieven van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe) werden geraadpleegd. Ook
werd gebruik gemaakt van verschillende onlinebronnen zoals www.delpher.nl. Verder werd er
gekeken naar de archeologische methodiek die tijdens het veldwerk werd toegepast. Wegens de
bodemgesteldheid was het niet mogelijk een archeologische opgraving te verrichten. De
archeologische methodiek werd aangepast naar de omstandigheden. Daarnaast is de
vondstverwerking beschreven. Nu volgt de algemene informatie over katoenplantages in Suriname
in Hoofdstuk 3.

5
Artefacten met het volgende catalogusnummer werden geselecteerd voor elektrolyse: ER215-10, ER21-41, ER21-
61, ER215-6, ER215-21, ER20-17, ER20-11, ER215-42, ER215-13, ER20-42 A-E en ER21-70.

13
Hoofdstuk 3. Katoenplantages in Suriname

3.1. Inleiding
Suriname heeft in haar koloniale tijden honderden plantages gekend. Echter waren de eerste
plantages suikerrietplantages en waren meer inlands gelegen. Met de komst van nieuwe forten en
de introductie van het poldersysteem, werden er nieuwe plantages dichterbij de kust aangelegd. Er
kwam een verschuiving in locatie waar plantages aangelegd konden worden. Ook werden er andere
gewassen geplant zoals cacao en katoen. In dit hoofdstuk zal gekeken worden naar de
katoenplantages in Suriname gezien Ethersrust een katoenplantage was.

3.2. Verschuiving van plantages

Tijdens de ondertekening van het vredesverdrag van Breda in 1667 werd Suriname voor Nieuw-
Nederland (het huidige New York) verruild (Lesaffer 2015, 6). Gedurende die tijd waren er
volgens Engelse kaarten ongeveer 178 plantages in Suriname. Dit aantal bleef toenemen. In totaal
waren er 591 plantages in 1785 (Dalhuisen en Hassankhan 2018, 22). Deze plantages werden
aangelegd langs de oevers van de Suriname Rivier, Commewijne Rivier, Cottica Rivier,
Saramacca Rivier en de Coppename Rivier. De eerste plantages werden over het algemeen
landinwaarts gecultiveerd. De oudste plantages in Suriname zijn gesticht tijdens de tweede helft
van de zeventiende eeuw, langs de bovenloop van de rivieren in het noordoosten van het land
(Figuur 2). De planters deden dit om hun kolonie te beschermen tegen invallen van piraten en
vijandige machten. Bovendien waren de gronden die verder van de kust verwijderd lagen niet zo
moerassig, wat het telen makkelijker maakte (van Stipriaan 1993, 47). Dit alles veranderde toen
de versterkingen werden geïntroduceerd op de samenvloeiing van de rivieren en de Nederlanders
hun kennis van waterbouwkunde (poldersysteem) introduceerden (Kapper 2010, 7).

Verschuiven naar het lagergelegen kustgebied was in zekere zin beter, ook al waren de gronden
daar niet vruchtbaarder, het werd gemakkelijker voor de aan- en afvoer van goederen. Het nadeel
hiervan was de constante overstroming van water afkomstig van de oceaan, rivieren en moerassen.
Dit laagland is een getijdengebied van klei en veen, met moerassen en zandruggen (Ehrenburg
2020, 83). Om het water te beheren, bouwden de Nederlanders watersluizen, dijken en
introduceerden het poldersysteem in verschillende gebieden van Suriname (Oostindie 2012, 52).

14
De plantages bestonden uit polders met een ingewikkeld en gecontroleerd waterbeheersysteem.
Dit maakte het bewerken van de lagergelegen gronden mogelijk.

Figuur 2. Plantages aan de bovenloop van de rivieren Commewijne en Suriname. Kaart gebaseerd op de
kaart van Willem Mogge, uit 1677 ondertekend met C. Craandijk (bron:
https://www.pinasroots.nl/cms/bronnen/plantages/157-oude-landkaarten-met-plantages).

15
3.3. Katoenplantages
Gedurende de 17e tot 19e eeuw was Suriname de thuisbasis van verschillende soorten plantages.
Door de omstandigheden en verschillende soorten producten, die groeiden in bepaalde
omgevingen, waren plantages strategisch aangelegd om de kans tot succesvolle groei van een
bepaald product te vergroten. Suiker- en koffieplantages konden bijvoorbeeld niet tegen de
zoutheid van het oceaanwater, en daarom waren katoenplantages voornamelijk geconcentreerd in
het kustgebied bij de oceaan. Katoen was een van de weinige struiken die op deze gronden konden
groeien. Suiker, hout, koffie en katoenplantages behoorden tot de meest voorkomende en grootste
plantages. Andere gewassen zoals indigo werden ook verbouwd, echter werd het nooit in grote
hoeveelheden verbouwd.

Aanvankelijk legden de planters alleen suikerrietplantages aan, terwijl koffie en katoen pas veel
later geïntroduceerd werden. In 1795 waren er ongeveer 39 katoenplantages in Suriname (Tabel
1). In 1820 waren suiker, koffie en katoen de drie belangrijkste gewassen op de plantages, er was
nog geen vraag naar cacao (Surinaamsche Almanak 1820, 19). Tegen 1825 waren de
katoenplantages bijna verdubbeld en bereikten hun hoogtepunt. In 1890 verdwenen ze volledig
van de markt. Rond 1790 werden de gronden die dicht bij de zee lagen tussen de Warappa en de
Vredenburge kreken opengegooid voor de aanleg van katoenplantages (van Stipriaan 1993, 51).
In Tabel 1 vermeldt van Stipriaan dat er geen katoenplantages vóór 1795 aanwezig waren, maar
volgens de rekeningen van Teenstra en Hartsinck bestond de kleinschalige teelt van katoen er al
(Hartsinck 1770, 741). Volgens Teenstra was Plantage Felix aan de Matapicca Kreek, de eerste
plantage rond 1735 die beplant werd met katoen (Teenstra 1835, 264). De plantage had een grootte
van ongeveer 500 hectare. Hartsinck bevestigt dat dit een experiment was van de eigenaar van de
Plantage Felix. Hij plantte katoenstruiken tussen zijn koffieoogst. De algemene gedachte in die
tijd was dat de biri biri-landen nutteloos waren en dat zelfs katoen daar niet goed zou kunnen
groeien.6 Precies het tegenovergestelde werd bewezen toen de eigenaar van plantage Felix drie-
tot vierduizend pond oogstte en exporteerde. Het volgende jaar verdubbelde de opbrengst en nam

6
De kustgebieden van Suriname zijn laag en moerassig. Vaak is zo'n moeras bedekt met een dikke laag sediment.
Deze landen worden beschreven en genoemd door Teenstra (1835), Hartsinck (1770), Blom (1786) en andere
schrijvers als de biri biri-land. Langs de zee aan de kusten zijn deze gronden vruchtbaar, maar langs de Parakreek
moeten ze nog gecultiveerd worden (Blom 1786, 410).

16
verder toe in de daaropvolgende jaren. De eigenaren van de naburige plantages merkten dit op en
begonnen katoengewassen te planten (Hartsinck 1770, 742).

Tabel 1. Het aantal producerende plantages voor de export tussen 1713 – 1890 (van Stipriaan 1993, 33).

3.3.1. Aanleg, onderhoud en kosten katoenplantages

Blom beschrijft hoe een nieuwe katoenplantage tot stand kwam, en wat de opzetkosten daarvan
ongeveer moet zijn geweest. De typische lay-out van een katoenplantage was hetzelfde als die van
een koffie- of cacaoplantage (Blom, 1786). Om een katoenplantage aan te leggen werd eerst een
stuk grond vrijgemaakt. De grootte van het stuk land dat vrijgemaakt werd verschilde van plantage
tot plantage. Na de ontginning werd het stuk land gereed gemaakt voor de inrichting van polders.
De bedden waren gemaakt om 33½ voetbreed te zijn en de kleine trenzen tussen de bedden 2½
voeten (Blom 1786).7 In sommige gevallen waren de bedden 24½ voet terwijl de kleine trenzen
2½ bleven. De kleine trenzen waren twee schoppen (30 cm) diep. Normaal gesproken zijn deze 10
kettingen (660 voet).8 Om het water uit de kleine trenzen te krijgen, werd een loopgraaf met vijf
kettingen (dus 330voet?) gemaakt over de bebouwde kom. De grond die werd opgegraven, werd
op de bedden gegooid. Dit moest met de nodige voorzichtigheid gebeuren. De aarde moest
gelijkmatig worden verdeeld om te voorkomen dat er gaten ontstonden waarin water kon blijven

7
1 voet = 30.48 centimeters.
8
Een lengte-eenheid gelijk aan 66 voet, voornamelijk gebruikt in de VS voor openbare grondonderzoeken (Metric
conversions.org).

17
staan tijdens het regenseizoen. Dit moest vermeden worden voor goede drainage van de bedden.
Als de drainage niet in orde was, zouden de gewassen slecht groeien en niet veel vrucht dragen.
Dit gold vooral voor de koffieplantages. Katoenplantages waren het meest succesvol met hun
gewassen dicht bij de zee. Aan de oevers van de boven Suriname en Commewijne rivieren, bleek
het moeilijker te zijn, omdat de gewassen minder katoen droegen en de planten niet lang
meegingen. De gronden in deze regio waren minder vruchtbaar dan die in de jonge kustvlakte met
bodemuitputting tot gevolg (Kapper 2010, 7).

Volgens Blom (1768) werd er na de eerste voorbereiding van de grond, drie tot vier lijnen of rijen
gemaakt. Er werden stokken in de grond geplaatst. De stokken werden 8 tot 9 voet uit elkaar
geplaatst. De reden voor de afstand was om volgroeide katoenstruiken hun takken voldoende
groeiruimte te geven. Hierna werd bij elke stok drie katoenzaden geplant. De zaden werden in de
grond gestoken met een diepte tussen ½ tot één duim.9 Dit werd bedekt met aarde. Telkens als een
plant doodging, werden er nieuwe zaden geplaatst. Elke vijf tot zes weken werd het terrein gewied
en elke vier tot vijf jaren indien nodig werden de kleine trenzen een schop of 15 cm uitgegraven.
Deze greppels moesten goed worden onderhouden voor een goede afwatering. Arbeiders waren
altijd voorzichtig dat deze greppels nooit dieper waren dan de wortels van de katoenplanten. De
jonge katoenplanten begonnen rond de vier tot vijf dagen te ontkiemen en tussen de vier tot vijf
weken veranderden ze in bomen die ongeveer zes tot zeven voet hoog waren; na zes maanden
waren de bomen volgroeid.

Toen de tijd naderde om katoen te oogsten, werd er snel geoogst. Als er niet snel geoogst werd
zouden de gewassen kunnen bederven. De regen en de mist waren de schadelijke factoren. Deze
struiken bloeiden in december tijdens het kleine regenseizoen en in juni tijdens het grote
regenseizoen. In de maanden maart, april en september werden de struiken onderhouden en de
oude takken werden tot een zeker hoogte verwijderd. Na twee maanden zouden de bomen er weer
uitzien als een nieuwe groene boom. Als dit niet met de oudere bomen werd gedaan, zouden ze
niet zoveel vruchten voortbrengen. De jonge takken en bladeren trokken veel katoenwormen aan,
wat tot problemen zou kunnen leiden als de struiken niet goed behandeld werden. Een ander
probleem dat katoenplantages hadden was het regenseizoen. Te veel regen kon ervoor zorgen dat

9
Eén duim is gelijk aan 2,54 cm.

18
de knoppen en katoen zwart werden en wegrotten. Rupsen waren ook een groot probleem voor
deze plantages. Zij waren voornamelijk aanwezig tijdens de regenseizoenen en aten alles op. Zodra
het droge seizoen begon waren de rupsen verdwenen. Er werd voorgesteld om van de rups van de
katoenworm af te komen door ze weg te jagen met rook, maar de plantages waren te groot en dit
proces zou meer schade kunnen veroorzaken dan dat de wormen werden verjaagd.

Het opzetten van een (katoen)plantage was niet alleen maar arbeidsintensief, maar ook prijzig.
Blom (1786) geeft in zijn boek een schatting van de kosten om een katoenplantage van ongeveer
600 akkers op te zetten. Hij keek naar de verschillende factoren die nodig waren, zoals de
materialen om de gebouwen op te zetten, hoeveel tot slaaf gemaakte mensen, boten en land nodig
waren om een plantage draaiende te houden. Hij berekende ook de verwachte onderhoudskosten
per jaar. Tabel 2 geeft niet alleen een weergave zoals gegeven door Blom, maar maakt ook
duidelijk welke gebouwen er aanwezig konden zijn op een katoenplantage. Niet alleen het
opzetten, maar ook het onderhoud daarvan kostte veel geld.

Kosten
1 Katoen loods f 20000
2 Woongebouw voor de planter of beheerder f 4000
3 Zijgebouw (bijgebouw) voor witte bedienden, keuken en magazijn voor gereedschap en eten, enz. f 4600
4 Regenbak (cistern) f 3000
5 Stenen sluis f 4000
6 Hospitaal f 800
7 Koornhuis f 400
8 Slaven huizen f 4000
9 Bootenhuis f 400
10 Drie boten: Tentboot f 800 tentpontje f 250 and lastdraager f 200 f 1250
11 Timmerwerk en veldgereedschap f 400
12 246 slaven á f 500, - f 123000
13 Rente en onderhoudskosten voor schepen, gebouwen, watersluis, etc. f 17109
14 Jaarlijkse kosten en commissie betreffende gage voor de directeur en twee blanke bedienden en eten f 2250
15 Voedsel en artikelen voor de slaven, medicijnen, tabak, pijpen, enz. f 6047
Totaal f 191256
Tabel 2. Kosten voor de oprichting van een katoenplantage. De letter f verwijst naar de Nederlandse gulden
(Blom, 1786).

19
3.4. Samenvatting
De eerste plantages van Suriname bevonden zich inlands, ver van het kust gebied. Niet alleen werd
dit gedaan om de plantages te beschermen tegen aanvallen van andere Europese landen, maar ook
omdat de gronden die hoger gelegen waren droger bleken te zijn dan de gronden langs de kust.
Met de introductie van het poldersysteem werd het nu ook mogelijk gebruik te maken van de
vruchtbare gronden dichtbij de kust. De in en uitvoer van producten werd ook vergemakkelijkt en
nieuwe producten, zoals katoen, werden ook langzaam geplant. Voor het aanleggen van zo een
katoenplantage was bovendien, veel land, mankracht en geld voor nodig. In Hoofdstuk 4 zal de
geschiedenis van de KatoenPlantage Esthersrust beschreven worden.

20
Hoofdstuk 4. Geschiedenis Esthersrust

4.1. Inleiding
In het vorige hoofdstuk werd gekeken naar de verplaatsing van de plantages vanuit hoger gelegen
Suriname naar het kust gebied. Er werd een beschrijving gegeven over het opzetten, onderhoud en
de kosten van katoenplantages. In dit hoofdstuk zal de geschiedenis van de katoenPlantage
Esthersrust in het kort belicht worden. Er zal gekeken worden naar haar stichting en de loop van
zaken gedurende haar bloeiperiode.

4.2. Plantage Esthersrust

Plantage Esthersrust, niet te verwarren met Plantage Estherslust10, was een katoenplantage op de
samenvloeiing van het Warappa Kanaal en de Atlantische Oceaan. Het Warappa Kanaal was een
door mensen gegraven uitbreiding van de bestaande Warappa Kreek. Egbert Jacobus Bartelink,
een Surinaamse mulat, beschrijft het gebied van de Warappa Kreek (Bartelink 1914, 29) als de
mooiste en meest rijke landbouwgebied van zijn tijd. Het heette zelfs ‘de kleine stad’. Verder
beschrijft hij de goed onderhouden paden langs de oevers van de kreek. De meesterlijke
watersluizen gaven een aanzienlijke uitstraling aan de plantages. Stenen bruggen, grote mooie
huizen en andere gebouwen waren allemaal een pracht om te zien. Hoewel Plantage Esthersrust
zich aan het eind van het Warappa Kanaal bevond, was ook onderdeel van “de kleine stad”.

De geschiedenis van Plantage Esthersrust begon met de heer Jan Limes, de eerste eigenaar van
Plantage Barbados verderop de Warappakreek. In 1786 kreeg hij een stuk land van 250 akkers en
noemde het: aan Barbados.11 Later was het genaamd Estherslust en in 1825 werd het veranderd in
Esthersrust (Dikland 2020, 1).12 Tegen 1819 waren de Vlaamse familie Schas de nieuwe eigenaren
van Plantage Esthersrust. Leden van deze familie verbleven in Suriname, Nederlands-Indië

10
Estherslust is een houtplantage aan de oevers van de Suriname rivier (Surinaamsche Almanak 1836, 59).
11
Op vele plantage kaarten ziet men het woord 'aan' voor de naam van een reeds bestaande plantage. Vaak zouden
eigenaren van bestaande plantages ook stukken grond ontvangen of kopen en het woord ‘aan’ voor de bestaande naam
van een van hun bestaande plantages toevoegen. Hierdoor werd duidelijk gemaakt dat zo een stuk grond toebehoorde
aan een bepaald plantage. In dit geval was Jan Limes de eigenaar van Plantage Barbados. Hij kreeg extra grond aan
de andere kant van het Warappa-kanaal die hij aan Barbados noemde. Andere voorbeelden van plantages zijn onder
andere Aan Moed en Kommer, aan Anna’s zorg, aan Berlijn en aan Loefbeek.
12
Tegen die tijd was het een katoenplantage van 500 hectare.

21
(Indonesië) en Noord-Amerika. Zij waren ook de eigenaren van Plantage Barbados, Goudmijn en
Ostage. In de lokale taal werden deze plantages ook wel Skassi genoemd, afgeleid van de naam
van de eigenaar Schas (Dentz 1944, 158). In 1853 kochten de gebroeders Bots deze plantage van
850 akkers en benoemde J. Haase en zoon als beheerders terwijl zij in Helmond waren gevestigd
(Noord-Brabant in Nederland) (Dikland 2020, 6; Ooijevaar 1978, 7). Ze waren ook eigenaar van
de Plantage Killenstein aan de Commewijne rivier in dezelfde periode (Dikland 2020, 6).

4.2.1 Lay-out Plantage Esthersrust

Tot heden is de exacte inrichting van Plantage Esthersrust onbekend. Wel is bekend wat staat
vermeld in een korte beschrijving in de Surinaamse Courant van 10 oktober 1871. Hierin werd er
in een veiling advertentie de verschillende gebouwen en bezittingen die aanwezig waren op
Plantage Esthersrust genoemd. Volgens Figuur 3 bestond Plantage Esthersrust in 1871 ten tijde
van de veiling uit een beplant stuk grond met katoenstruiken. Het beplant stuk grond had een grote
van 200 akkers. Verder had het ook een goed afwateringssysteem, stoommachine, katoenpers en
molen. Daarnaast was er een groot woonhuis waaronder een opslagplaats voor katoen
(katoenmagazijn), stenen keuken, ziekenhuis, fabrieksgebouwen, arbeiderswoningen
(slavenhuizen), schepen (open en gesloten), een tent boot en 50 gehoornde runderen. Figuur 4
geeft een beeld van hoe de voormalige plantage ongeveer eruitzag (jaartal onbekend). De
tekeningen en schilderijen van de koloniale tijden zijn zonder twijfel in vele gevallen
geromantiseerd. Zo zal het ook geweest zijn met Figuur 4. Desalniettemin, geeft het een schets
van het verleden weer, wat ons veel informatie geeft die in de loop van tijd verloren is geraakt. In
Hoofdstuk 6 en 7 zal de gesuggereerde lay-out aan de hand van Figuur 3 en 4 vergeleken worden
met het archeologische onderzoek.

22
Figuur 3. Korte beschrijving van Plantage Esthersrust in de Surinaamsche courant en Gouvernements
advertentieblad op 10 oktober 1871.

Figuur 4. Oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer A.H. Bots, de
laatste eigenaar van Plantage Esthersrust) (Dikland 2020, 7).

23
In andere verslagen zijn er vermeldingen van extra gebouwen op de plantage zoals een kerk en
school. Volgens het overzicht van de activiteiten in het bisdom werden beide plantages in de jaren
1852/1854 die tot 1879 eigendom waren van de gebroeders Bots regelmatig bezocht door priesters
van het bisdom. In 1854 werd Peter Clavercapel ingewijd door Mgr. J.G. Schepers te Esthersrust.
Dominee de heer S.H.A.M. Meurkens woonde afwisselend op de plantages Esthersrust en
Killensteyn in 1855. De laatste vermelding in het bisdom verslag is dat in 1879 Esthersrust niet
meer wordt bezocht.13

4.3. Samenvatting
Plantage Esthersrust heeft sinds haar toekenning aan de heer Jan Limes, verschillende namen en
eigenaren gekend. Ook is het gebied uitgebreid van 250 akkers naar 850 in de eerste helft van de
19e eeuw. Volgens een oude kaart van Plantage Esthersrust waren verschillende gebouwen
aanwezig op de plantage. Plantage Esthersrust raakte na 1879 in verval. De lay-out zoals uit
archiefonderzoek naar voren komt wordt in Hoofdstuk 7 vergeleken aan de hand van het
archeologisch onderzoek. Het volgende hoofdstuk beschrijft het archeologisch onderzoek
uitgevoerd in 2021 op Plantage Esthersrust.

13
Frame Helmondse tak (bots.demon.nl).

24
Hoofdstuk 5. Archeologisch onderzoek Plantage Esthersrust
2021

5.1. Inleiding
In het vorige hoofdstuk werd de geschiedenis van Plantage Esthersrust beschreven afgeroomd
vanuit de beschikbare archieven. Dit hoofdstuk geeft de bevindingen van het oriëntatie bezoek als
ook archeologisch veldwerk per feature gedurende de periode april-mei 2021.

5.2. Archeologisch onderzoek 2021

Het veldwerk in 2021 op Plantage Esthersrust bestaat uit twee delen, namelijk uit een oriëntatie
bezoek en veldwerk. Op 10 april 2021 werd het oriëntatie bezoek uitgevoerd op Plantage
Esthersrust. Het doel van dit oriëntatie bezoek was om de toegankelijkheid van de Warappakreek
en het Warappakanaal te inspecteren als ook de toegankelijkheid op Plantages Esthersrust met haar
structuren. De Features 1 tot en met 10 die bekend waren van het onderzoek uit 2020 werden
geïnspecteerd. Artefacten die uitstaken, morfologisch heel en tevens uniek waren, werden
gemarkeerd aan de hand van vlaggen. Deze artefacten werden na observatie van de site opgeraapt.
Er zal per feature beschreven worden wat er zowel tijdens het oriëntatie bezoek als tijdens
veldwerkperiode werd geobserveerd en uitgevoerd.

5.2.1. Feature 1
Tijdens het oriëntatie bezoek werd er weinig verandering geobserveerd aan Feature 1. Er lagen
minder ijzeren artefacten bij Feature 1 in vergelijking met januari 2020. Een groot deel van de toen
aanwezige stenenvloer was nu weggespoeld. Het aambeeld was wel aanwezig. Ook de stookplaats
was nog intact. Deze werd tijdens het veldwerk schoongemaakt, opgemeten en gefotografeerd.
Hoe Feature 1 er in 2021 erbij lag, is te zien in Figuur 5.

Tijdens het veldwerk werd bij Feature 1 de nieuwe fundering die parallel tegenover de
zuidoosthoek van Feature 1 loopt blootgelegd. Het nieuwe deel van de fundering werd ongeveer
20 meter naar het zuiden uitgegraven. De fundering ging echter verder onder de duinen. Er werd
een uitbreiding ontdekt aan de zuidwestkant van Feature 1, maar deze was bedekt met modder,
zand, dakpannen en andere artefacten. Bij Feature 1 werd er aan de zuidoostelijke kant een tweede

25
entreestoep ontdekt (Figuur 7 & 8). Naast de entreestoep werd er ook een nieuwe fundering
ontdekt. Het liep vanuit de zuidoostelijke fundering van Feature 1 en gaat in zuidelijke richting
naar Feature 9. Het bevond zich onder modder en was 5.5 meters zichtbaar met een gemiddelde
breedte van ongeveer 30 centimeters (Figuur 8).

Figuur 5 (links). De situatie van Feature 1 in januari 2020. Figuur 6 (rechts). Feature 1 op 10 april 2021 (Foto
door Stephen Fokké).

Figuur 7 (Links). Nieuwe entrée stoep behorende tot feature 1. Figuur 8 (rechts). De open gespoelde fundering
behorende tot Feature 1 (Foto door Stephen Fokké 2021).

26
Figuur 9. Vogelzicht foto van de open gespoelde fundering/stoep in relatie tot feature 1 en 9. Rood geeft de
opgegraven deel van de fundering/stoep aan (Rechts). Figuur 10. Het archeologisch team bezig de open
gespoelde fundering/stoep verder bloot te leggen (Foto door Fabian Vas 2021).

Figuur 11. Uitgezoomde vogelzicht foto van feature 9 met zichtbare concentraties van plavuizen (Foto door
Fabian Vas 2021).

5.2.2. Feature 2
In vergelijking met 2020 was er meer te zien van Feature 2 (Figuur 12 en 13). Aan de oost en
westzijde waren er stoepen open gewassen. In de fundering zelf zijn de restanten van steunpilaren
duidelijk te zien. Ook is de verdeling van het gebouw te zien. Aan de oostzijde van het gebouw
zijn er restanten van een houten balustrade aangetroffen (Figuur 14).

27
Er werd ontdekt dat Feature 2 ook een extensie bevat rond de buitenkant van de structuur, ook wel
een omloop genoemd. De omloop heeft een breedte van ongeveer 1 meter. De aanbouw werd op
3 plekken uitgegraven, namelijk aan de noordzijde van de constructie, de oostelijke ingang en
westelijke zijde. Feature 2 werd aan de noordwestelijke kant inclusief de ingang opgegraven.
Hierdoor kwamen de stoepen bloot te liggen. Het vergemakkelijkte het opmeten van de structuren.
Echter werd het uitgraven bemoeilijkt door de modder.

Figuur 12 (links). Vogelzicht foto van feature 2 in januari 2020 (foto door Fabian Vas). Figuur 13 (rechts).
Vogelzicht foto van Feature 2 in April 2021. De contouren van Feature 2 zijn nu duidelijker te zien. De restant
palen zijn bloot komen te liggen en zijn nu duidelijker te zien dan voorheen (Foto door Fabian Vas 10 April
2021).

Figuur 14. Restanten van balustraden gevonden aan de oostelijke zijde van Feature 2 (Foto door Stephen
Fokké).

28
5.2.3. Feature 3
De situatie van Feature 3 in vergelijking met 2020 was weinig veranderd. De artefacten die in 2020
in concentraties werden waargenomen bleken uitgespoeld en verspreid te zijn over het gebied. Het
was niet mogelijk dit op foto te krijgen.

5.2.4. Feature 4
Figuur 15. Vogelzichtfoto van
feature 4 (Foto door Fabian Vas
2021).

Feature 4 was niet veel veranderd in vergelijking met 2020 (Figuur 15). Dit keer zijn er grote
aardewerk scherven waarvan sommige bijna compleet tevoorschijn gekomen. Het gebied rond 4
was ontoegankelijk vanwege dikke lagen modder.

5.2.5. Feature 5
Figuur 16. Vogelzichtfoto
van feature 5 (Foto door
Fabian Vas 2021).

29
Bij Feature 5 werd er een kleinere concentratie van artefacten geobserveerd in vergelijking met
2020 (Figuur 16). Tijdens de vorige expeditie was er een hoge concentratie aan gereedschappen in
deze feature, wat dit keer niet het geval was. Echter bleek een grotere concentratie van keramiek
scherven zichtbaar te zijn. Het gebied rond 5 was ontoegankelijk vanwege dikke lagen modder.

5.2.6. Feature 6
Figuur 17. Vogelzichtfoto
van feature 6 (Foto door
Fabian Vas 2021).

In vergelijking met 2020 waren er geen merkbare veranderingen zichtbaar tijdens de veldoriëntatie
voor Feature 6 (Figuur 17).

5.2.7. Feature 7
Figuur 18. Restanten van
Feature 7 in 2021 (Foto
door Fabian Vas 2021).

Vanwege drassigheid was Feature 7 was ontoegankelijk, maar is te zien in Figuur 18.

30
5.2.8. Feature 8
Bij Feature 8 zijn er geen observeerbare veranderingen waargenomen (Figuur 19).

Figuur 19. Restanten van Feature

8 in 2021 (Foto door Stephen
Fokké 2021).

In 2020 was een deel van Feature 9 al open gepoeld. In 2021 blijkt Feature 9 verder uitgespoeld te
zijn tot een veel grotere structuur. Deze Feature bevatte een concentratie van Engelse bruine
steengoed flessen (zout glazuur) en andere kleinere flesjes.

5.2.9. Feature 9
Figuur 20. Foto van de
restanten van feature
9, vanuit de oostelijke
zijde 2021 (Foto door
Fabian Vas).

31
Bij Feature 9 werd getracht de funderingslijnen in de grond te vinden. Tot op zekere hoogte werd
er een stenen fundering gevonden, die zich slechts tot 1 of 2 stenen onder het oppervlak uitstrekte.

Figuur 21. Foto van de restanten

van feature 9 vanuit de zuidzijde
(Foto door Stephen Fokké 2021).

Figuur 22. Vogelzicht

foto van feature 9 (Foto
door Fabian Vas 2021).

Aan de westkant van Feature 9 werd er op bepaalde delen van de restant vloer een zwart spul
aangetroffen bijna te vergelijken met gedroogde teer (figuur 23 & 24).

32
Figuur 23 (links). Concentratie aan gebrand materiaal gevonden bij Feature 9. Figuur 24 (rechts). Los van
verkoolde schelp, was er een concentratie te vergelijken met teer (Foto door Santosh Singh 2021).

5.2.10. Feature 10
Er zijn geen zichtbare veranderingen in 2021 waargenomen voor Feature 10. De vier neutjes zijn
nog aanwezig (Figuur 25).
Figuur 25. Restanten
van Feature 10 in 2021.
Delen van de
steunpilaren zijn
zichtbaar (Foto door
Stephen Fokké 2021).

5.2.11. Feature 11
Tijdens veld oriëntatie werd Feature 11 als nieuwe structuur genummerd, echter bleek bij nadere
bestudering tijdens veldwerk dat dit deel tot Feature 9 toebehoort.
33
5.2.12. Feature 12
Feature 12 is een nieuwe structuur en bevindt zich voor Feature 4. Het valt in dezelfde rij als
Feature 4-7, en is van dezelfde grote en staat parallel aan deze structuren. Deze Feature toont een
heel grote concentratie aan historische flessen en metalen artefacten (Figuur 26 & 27).

Figuur 26. Concentratie van

flessen en dakpannen
aangetroffen in Feature 12 in
2021 (Foto door Stephen Fokké
2021).

Figuur 27. Vogelzicht foto van

feature 12 verdwijnend onder de
zandduin (Foto door Fabian Vas
2021).

5.2.13. Mogelijke Feature 1 (MF1)

Verder werd op ongeveer 500 meter afstand van de barakken in het westen een ander mogelijke
feature ontdekt, die aangeduid werd als MF1 (Figuur 28). Het ging om een groot rechthoekig
afdruk in de grond, tussen de plantage bedden. Het team begaf zich naar MF1, maar trof geen enkel
artefact aan, noch enig baksteen die een indicatie zou kunnen geven of het om een gebouw ging.
Het gebied was moeilijk begaanbaar. Verder archeologisch onderzoek zal verricht moeten worden

34
om aan te kunnen geven wat voor structuur het was. Het zou ook mogelijk als waterplek voor de
50+ vee gediend kunnen hebben, die aanwezig waren op de plantage (Figuur 3).

Figuur 28. MF1 (rood) ten opzichte van de barakken (Oranje), feature 2 (grijs) en feature 1 (geel) (Foto door
Fabian Vas 2021).

Figuur 29. Vogelzicht van Plantage Esthersrust ten opzichte van de Warappa kanaal. Van links naar rechts:
Blauw = Warappa kreek, zwart = Feature 9, geel = Feature 1, grijs = Feature 2, oranje = Feature 12, 4-7
(barakken), paars = Feature 8 (stenen keuken) en groen = Feature 3 (Foto door Fabian Vas 2021).

35
Figuur 30. Autocad tekening van de features aanwezig op Plantage Esthersrust zoals gemeten in 2019/2020 (Tekening door KDV Architects: Farisha Karto 2019).

36
Figuur 31. Meest recente autocad tekening van de features aanwezig op Plantage Esthersrust (Tekening door KDV Architects: Philip Dikland 2021).

37
5.3 Samenvatting
In vergelijking met 2020 zijn de structuren zichtbaarder geworden. Verder zijn er nieuwe
structuren open gespoeld. Feature 12 is een nieuwe feature en behoort tot de barakken toe. Feature
11 werd gedacht een nieuwe feature te zijn. Na verdere inspectie bleek het onderdeel te zijn van
Feature 9. Verder werd er in het westen van de barakken op ongeveer 500 meter een afdruk tussen
de bedden gevonden. Het werd MF1 (mogelijke feature 1) genoemd. Verdere onderzoek moet de
functie ervan nog bewijzen. Over het algemeen was het moeilijk om bij Features 3,4,5,6,7 en 8
terecht te komen voor observaties. Dit vanwege drassigheid. Feature 1, 2 en 9 zijn over het
algemeen zichtbaarder geworden. In dit hoofdstuk werd gekeken naar de bevindingen omtrent de
structuren in vergelijking met veldwerk in januari 2020. In Hoofstuk 7 worden de interpretaties
besproken per feature. In het volgend hoofdstuk wordt er gekeken naar de artefacten die zijn tijdens
veldwerk in 2021 zijn verzameld.

38
Hoofdstuk 6. Vondstverwerking

6.1. Inleiding
In het vorige hoofdstuk werd er gekeken naar de relatie tussen de structuren, de veranderingen die
van het jaar 2020 tot en met het jaar 2021 hebben plaatsgevonden. In dit hoofdstuk zullen de
resultaten van vondstverwerking worden gepresenteerd. Dit zal een beter beeld geven over de
gevonden objecten en de mogelijke functie van de bestaande structuren interpreteren.

6.2. Verzamelde Artefacten 10 april 2021

Tijdens het oriëntatie bezoek van 10 april 2021 werden er in totaal 74 artefacten verzameld (Tabel
3). Hiervan is aardewerk de grootste artefactcategorie, gevolgd door artefacten gemaakt van glas
en metaal. Andere verzamelde artefacten zijn gecategoriseerd onder hout, bot, baksteen en
Unidentified Object (UID) (objecten waarvan de materiaal en/of gebruik van onbekend is).

Er zijn in totaal 40 artefacten die tot de categorie aardewerk behoren, waarvan 39 toebehoren tot
aardewerk gemaakt van hardpasta. Deze worden verder onderverdeeld in verfijnd aardewerk
(refined earthenware), faience en steengoed (Tabel 4). Van de 39 hardpasta aardewerk scherven
vallen 27 onder verfijnd aardewerk (Tabel 4). Hier kijken we bijvoorbeeld naar de verschillende
scherven (Figuur 79-99), de restanten van de “popchi globo” (Figuur 50) en de kamerpotten
(Figuur 32). Vijf uit de 40 is gecategoriseerd onder faience (Figuur 34 & 37) en zeven behoren tot
de categorie steengoed (Figuur 52).

Uit de 40 artefacten die tot de categorie aardewerk behoren, is één gecategoriseerd onder
aardewerk gemaakt van zacht pasta (soft paste ceramic).

39
 Complete overzicht verzamelde artefacten 10 April 2022

Baksteen 1

UID 3

Bot 2

Hout 2

Glas 15

Keramiek 40

Metaal 11

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Tabel 3. Weergave van alle verzamelde artefacten van Esthersrust op 10 april 2022, geclassificeerd naar
materiaal (Santosh Singh 2022).

Aardewerk (keramiek)

Keramiek van zacht pasta 1

Steengoed (Hardpasta keramiek) 7

Verfijnd aardewerk (Hardpasta keramiek) 27

Faience (Hardpasta keramiek) 5

0 5 10 15 20 25 30

Faience (Hardpasta keramiek) Verfijnd aardewerk (Hardpasta keramiek)

Steengoed (Hardpasta keramiek) Keramiek van zacht pasta

40
Tabel 4. Weergave van al het aardewerk van Esthersrust op 10 april 2022, onderverdeeld in bijbehorende
subcategorieën (Santosh Singh 2022).

Glas

Andere 5

Kralen 6

Flessen 4

0 1 2 3 4 5 6 7

Glas

Tabel 5. Weergave van artefacten verzameld van Esthersrust op 10 april 2022 gemaakt van glas (Santosh Singh
2022).

Na aardewerk is de grootste categorie artefacten van glas gemaakt. In totaal zijn er 15 artefacten
gemaakt van glas verzameld. Kralen (6 uit de 15), flessen (4 uit de 15) en zelfs flessenstoppers
zijn gevonden. Onder de categorie glas zit ook een transparante, incomplete, doch bijna complete
olielamp (Figuur 59). De olielamp valt onder de categorie glas bij anderen (anders) zoals in figuur
71 aangegeven. In totaal zijn er 5 artefacten die tot de categorie “anders” behoren, te weten:
baksteen, hout en bot.

41
 Metaal

Ijzer

Lood

Koper

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Koper Lood Ijzer

Tabel 6. Weergave van alle artefacten gemaakt van metaal verzameld van Esthersrust op 10 april 2022 (Santosh
Singh 2022).

Er zijn in totaal 11 artefacten gemaakt van metaal verzameld (Tabel 6). Acht artefacten zijn
gemaakt van ijzer (gegoten ijzer) en één van lood. Het gaat namelijk om een weegschaal gewicht
gemaakt van lood (Figuur 64). Onder de ijzeren artefacten zijn er landbouwgereedschappen
aangetroffen zoals een schoffel en een bijl (zie Figuur 62 & 63). Twee van de 11 verzamelde
artefacten zijn gemaakt van koper, waaronder een spijker en een armband (Figuur 66).

42
Verder zijn er ook andere artefacten verzameld zoals botmateriaal (2 van de 8), baksteen (1 van de
8), UID’s (3 van de 8) en artefacten gemaakt van hout (2 van de 8).

Anders

Baksteen 1

UID 3

Hout 2

Bot 2

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5

Bot Hout UID Baksteen

Tabel 7. Weergave van alle artefacten behoren tot de categorie “anders” verzameld van Esthersrust op 10 april
2022 (Santosh Singh 2022).

43
 Verzamelde artefacten geclassificeerd naar materiaal
Steen 1

Schelp 1

Pijpen 4

Grafiet 6

Bot 3

UID 9

Glas 13

Hout 15

Keramiek 27

Metaal 21

0 5 10 15 20 25 30

Tabel 8. Weergave van alle verzamelde artefacten, geclassificeerd naar materiaal, verzameld op Esthersrust in
mei 2022 (Santosh Singh 2022).

6.3. Artefacten Mei 2021

Tijdens het veldwerk in mei 2021 werden er in totaal 100 artefacten verzameld (Tabel 8).
Aardewerk telt het grootste aantal onder de verzamelde artefacten, gevolgd door artefacten
gemaakt van metaal, hout en daarna van glas. Andere artefacten die zijn verzameld zijn
gecategoriseerd onder bot, grafiet, pijpen, schelp, steen en UID (objecten waarvan de materiaal
en/of gebruik van onbekend is). De metalen artefacten die zijn verzameld vallen onder
verschillende subcategorieën. Van de 21 metalen artefacten vallen 17 onder Ferro metaal (ijzer)
en vier onder non-ferro metaal.14 Het non-ferro metaal kan verder onderverdeeld worden in edele
metalen zoals goud en niet edele metalen zoals koper, lood, aluminium, nikkel, tin en zink.15 Uit
de vier non-ferro metalen behoord slechts één toe tot de categorie edele metalen, een artefact

14
Ferrometalen (en hun legeringen) bevatten ijzer als hoofdelement. Non-ferrometalen bevatten geen ijzer. Ook hun
legeringen hebben geen ijzer als hoofdbestanddeel. Voorbeelden: koper, zink, aluminium, brons, messing.
15
Edelmetalen reageren bijna niet op andere stoffen onedel metalen reageren wel op andere stoffen.

44
 namelijk gemaakt van goud (figuur 75). De resterende drie artefacten zijn gemaakt van onedele
metaal, namelijk koper.

Metaal

koper 3

Goud 1

Ijzer 17

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Tabel 9. Weergave van alle artefacten geclassificeerd onder categorie metaal verzameld van Esthersrust in mei
2022 (Santosh Singh 2022).

Net als in januari 2020 en april 2021 zijn artefacten gemaakt van aardewerk de grootste in aantal.
In totaal zijn er 27 artefacten gemaakt van aardewerk verzameld (Tabel 8). De grootste
subcategorie behoort toe aan aardewerk gemaakt van hardpasta, wat een totaal van 26 betreft. Uit
deze 26 valt 19 onder categorie verfijnd aardewerk en één onder faience. Artefacten die hiermee
geassocieerd zijn, zijn de scherven van mokjes, borden, kommetjes enz. Zes uit de 26 vallen onder
steengoed. De artefacten die hiermee geassocieerd zijn, zijn vooral flessen in verschillende
soorten, zoals torpedo en jenever flessen.

45
 Aardewerk

Steengoed 6

Keramiek van zacht pasta) 1

Faience (hardpasta keramiek) 1

Verfijnde aardewerk (hardpasta keramiek) 19

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Tabel 10. Weergave van alle artefacten geclassificeerd onder categorie aardewerk van Esthersrust in mei 2022
(Santosh Singh 2022).

Glas

Flessen 3

Kralen 5

Anderen 3

0 1 2 3 4 5 6

Tabel 11. Weergave van alle artefacten geclassificeerd onder categorie glas van Esthersrust in mei 2022
(Santosh Singh 2022).

In totaal zijn er 13 artefacten gemaakt van glas verzameld (Tabel 11). Onder de 13 artefacten vallen
vijf onder de subcategorie flessen. De flessen hebben verschillende kleuren en formaten. Tot deze
collectie behoren er alcohol en parfumflessen. Verder zijn er ook vijf uit het resterende
gecategoriseerd onder kralen en het resterende drie onder de categorie anderen. Onder de categorie
anderen vallen er namelijk artefacten zoals glazenstoppers en glazen flessen zegels.

46
 Anders
Steen 1

Schelp 1

Pijpen 6

Grafiet 6

Bot 3

UID 9

Hout 15

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Hout UID Bot Grafiet Pijpen Schelp Steen

Tabel 12. Weergave van alle artefacten geclassificeerd onder categorie anders van Esthersrust in mei 2022
(Santosh Singh 2022).

Verder zijn er ook andere artefacten verzameld zoals botmateriaal (3 van de 41), pijp en pijpkoppen
(6 van de 41), UID’s (9 van de 41), artefacten gemaakt van grafiet (6 van de 41), artefacten gemaakt
van hout (15 van de 41), steen (1 van de 41) en schelp (1 van de 41) (Tabel 12).

6.4. Speciale Vondsten

Voor dit rapport is gekozen om een selectie te maken van alle gevonden voorwerpen van
“uitstekers”. Met speciale vondsten worden artefacten aangeduid die een “specifieke” en of aparte
vorm en of gebruik gehad hebben. Ook gaat het om artefacten die van een specifiek materiaal
gemaakt zijn. De artefacten die besproken zullen worden zijn gecategoriseerd onder
materiaalsoort: aardewerk, glas, metaal, hout, pijpen en anders.

6.4.1. Aardewerk
Zoals voorheen gepresenteerd valt aardewerk zonder twijfel onder de meest gevonden soort
artefact op Esthersrust en dat was ook het geval geweest in 2020 (Singh, 2020). Het is geen twijfel
dat aardewerk een belangrijk rol heeft gespeeld tijdens de koloniale periode. Als we specifiek
kijken naar Nederland zien wij de welbekende Delfts blauw. Rond het begin van de 17e eeuw
begonnen Europeanen met het kopiëren van porselein, wat niet een gemakkelijke opdracht bleek

47
te zijn. De Nederlanders produceerden Delfts blauw, wat een grote hit bleek te zijn en zelfs lichter
was dan originele porselein (Knowles 2008, 3). Zo zijn er ook verschillende categorieën aardewerk
die afstammen uit Europa zoals faience en verfijnd aardewerk. Hieronder wordt een selectie van
artefacten onder categorie aardewerk gepresenteerd.

Faience & verfijnd aardewerk.

Figuur 32. Bijna complete kamerpot (Foto door Santosh Singh 2021).

48
Figuur 33 A. Complete gedecoreerde keramiek mokje (wit) gebroken in drie delen. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 33 B. Faience scherf. Foto door Santosh
Singh (2021). Figuur 33 C. Verfijnde aardewerk scherf van een kamer pot. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 33 D. Faience scherf. Foto door Santosh Singh (2021).
Figuur 33 E. Faience scherf. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 33 F. Verfijnde aardewerk scherf met mogelijke tovenaar illustratie. Foto door Santosh Singh
(2021).

49
Figuur 34 A. Verfijnde aardewerk scherf met percentage symbool verwerkt in patroon. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 34 B. Scherven van aardewerk vergiet
gemaakt van keramiek, gevonden tijdens archeologisch veldwerk te Plantage Esthersrust. Foto door Santosh Singh (2021).

50
Figuur 35 A. Verfijnd aardewerk scherf met Griekse mythologische afbeeldingen. Figuur 35 B. Verfijnd aardewerk scherf met mogelijke Indiase/Indonesische afbeelding
(Foto door Santosh Singh 2021).

51
Vergeleken met veldwerk in januari 2020 werden er tijdens de afgelopen veldonderzoekingen in
2022 meer scherven van kamerpotten gevonden. Ook werd er bij Feature 12 een bijna complete
kamerpot gevonden. Alle scherven van deze kamerpotten die zijn gevonden in 2021 zijn
onversierd. In 2020 werd er een scherf van een gele kamerpot gevonden in de omgeving van
Feature 5.

Er zijn veel zeefscherven gemaakt van aardewerk gevonden bij Feature 2, het woonhuis.
Aangezien het om een zeef gaat, zou het logischer thuis horen bij een keuken, het is voor nu
onduidelijk of er bij Feature 2 wel een keuken aanwezig was, of deze objecten daadwerkelijk
gebruikt zijn geweest in de keuken of voor andere doeleinden. In de advertentie (zie Figuur 3)
genoemd in hoofdstuk 4, wordt er gesproken over een stenen keuken, voor nu wordt gedacht dat
deze beschrijving beter bij Feature 8 past, dit vanwege de bakstenen die daar gevonden zijn in
2020. Deze bakstenen lijken deel te zijn geweest van een stenen oven. Verder onderzoek moet nog
meer inzicht geven over de locatie van de keuken, of er meerdere waren en of deze zeven
daadwerkelijk in de keuken gebruikt werden.

Op Figuur 35a zijn Griekse mythologische figuren afgebeeld. In totaal zijn er drie wezens
uitgebeeld, namelijk een griffioen, een paard (deels), en een man met een helm die waarschijnlijk
Hermes, de Griekse god moet voorstellen. Hij is de zoon van de oppergod Zeus en de bergnimf
Maia en is met name bekend als god van de handel, de reizigers, de wegen en de dieven. Hij is ook
de boodschapper van de goden.

Figuur 35b geeft een mogelijke afbeelding van Indiase/Indonesische afkomst aan. Op de
achtergrond is een structuur uitgebeeld met Indiase/Indonesische invloeden.

52
Figuur 36 A. Verfijnd aardewerk scherf met een Société Ceramique Maestricht “makers mark”. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 36 B. Verfijnd aardewerk scherf
met een P. Regout & co Maastricht “makers mark”. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 36 C. Verfijnd aardewerk scherf met een P. Regout & co Maastricht “makers
mark”, inclusief jaar van productie (1836). Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 36 D. Verfijnd aardewerk scherf met een Hawking J & M.P. B & Co “makers mark”.
Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 36 E. Verfijnd aardewerk scherf met een WILD ROSE “makers mark”. (Fotos door Santosh Singh 2021).

53
Het komt vaker voor dat aardewerk een makers merk of markering hebben. Een makers merk is
een herkenbaar ontwerp, meestal met het bedrijfspictogram of logo, dat een specifieke fabrikant
aanduidt. Merktekens zijn soms te identificeren aan de onderkant een van zo een object. Hoewel
niet al het aardewerk gemarkeerd werd, kwamen de meeste van massaproducenten wel met
duidelijke makers merken. Deze helpen met het bepalen van waar zo een object vandaan komt.
Ook kan bepaald worden wanneer het gemaakt is en kan gespeculeerd hoe het gekomen is waar
het ontdekt is (Bower 2009, 6).

De scherf aangeduid op Figuur 36c heeft een makers merk van P. Regout gevestigd in Maastricht,
Nederland. P. Regout of Petrus Regout was een kristal-, glas- en aardewerkfabriek in Maastricht,
die al sinds 1836 aardewerk produceerden (Langeweg 2016, 107). Ook werd het gezien als
Nederland eerste grootindustrieel (Royen 2016, 19). Meeste scherven met een makers merk
gevonden op Plantage Esthersrust hebben die van P. Regout erop. Deze zijn duidelijke voorbeelden
van hoe belangrijk zo een makers merk is voor het helpen dateren van een site.16 Op de scherf in
Figuur 36 c is de datum, producent en plek van productie duidelijk aangegeven, namelijk 1836, P.
Regout en Maastricht.

Los van P. Regout als makers merk zijn er ook andere makers merken gevonden zoals die van de
Société Ceramique Maestricht (Figuur 43 & 49). De decoratie in Figuur 48 wordt aangeduid als
Papillon, wat onder het makers merk te zien is.17 Papillon betekent “vlinder” in het Frans. Verder
zijn er ook andere makers merken gevonden zoals Hawking J & M.P. B & Co (Figuur 46) en Wild
Rose (Figuur 47). Zoals uitgebeeld in Figuur 48 zijn er los van andere insecten, veel vlinders te
zien. Op Esthersrust is deze zwart witte versie gevonden, waarvan de productie dateert uit 1884.18
Het bord is waarschijnlijk machinaal (drukdecor) gedecoreerd (Langeweg 2016, 117). Los van het
zwart witte versie, zijn er ook gekleurde versies geweest.19

16
Een ander ding wat meegenomen moet worden is dat zo een scherf relatief kan helpen met dateren. Artefacten
werden ook herbruikt door de jaren heen, wat ook een probleem vormt bij het dateren.
17
https://www.catawiki.com/nl/l/4781849-petrus-regout-societe-ceramique-vlinder-papillon-serviesdelen
18
https://kooponline.eu/hebbedingen-online-kopen/hebbedingetjes-en-antiek/petrus-regout-vlinder-online-kopen
19
https://www.catawiki.com/nl/l/4781849-petrus-regout-societe-ceramique-vlinder-papillon-serviesdelen

54
Figuur 37. Bijna complete keramiek bord gevonden nabij Features 1 en 9 (Foto door Santosh Singh 2021).

55
Figuur 38. Achterzijde van het bord met makersmerk papillon (Foto door Santosh Singh 2021).

56
Figuur 39 A. Borstkast gedeelte van een Popchi Globo. Figuur 39 B. Een arm van een Popchi Globo (Foto door Santosh Singh 2021).

57
Deze keramische pop, beter bekend als de Popchi Globo, was rond 1920 populair onder de rijke
families van Curaçao en Aruba rond (Figuur 39 A & 39 B). Ze werden verkocht aan de
Heerenstraat bij de El Globo winkel, de bedrijfsnaam van Delvalle Hermanos & Co. (www.jck.nl).
Een ander exemplaar van dit soort poppen werd in 2016 gevonden op de archeologische vindplaats
Jodensavanna. In 2020 was reeds een kleinere versie gevonden op Plantage Esthersrust. De
aanwezigheid van deze pop laat zien dat er een verbinding was tussen de eilanden Curaçao, Aruba
en het vasteland van Suriname (de Nederlandse koloniën) (Ganesh 2018, 34).

Tijdens veldwerk zijn er verschillende flessen in verschillende formaten gevonden, waaronder ook
kleine steengoed inktflesjes (figuur 40). Vóór het begin van de 19e eeuw kwam vrijwel alle inkt
in aardewerk containers, die ook gedurende het grootste deel van de 19e eeuw werden gebruikt
(www.SHA.org).20 Alhoewel er maar een paar als samples zijn verzameld, lagen er nog veel
verspreid op de site. Eenzelfde is gevonden voor Cultuurtuin 2020 (Samson & Ganesh 2020, 11).

Figuur 40. Steengoed inktflesje gevonden op Plantage Esthersrust (Foto door Santosh Singh 2021).

20
https://sha.org/bottle/household.htm

58
6.4.2. Kralen

Figuur 41 A. Zwarte glazen kraaltje gevonden op Plantage Esthersrust. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur
41 B. Witte glazen kraal. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 41 C. Kleine zwarte glazen kraaltje (dougnut
shaped). Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 41 D. Stuk van een skunk bead gevonden op Plantage
Esthersrust.

59
Figuur 42. Mogelijke Russian bead gevonden op Esthersrust (Foto door Santosh Singh 2021).

Figuur 43. Glazen “doughnut shaped” kraal gevonden op Esthersrust (Foto door Santosh Singh 2021).

60
Tijdens veldwerk werden verschillende soorten kralen gevonden in verschillende formaten en
kleuren (Figuur 41-43). Alhoewel er verschillende kralen zijn gevonden zal er alleen gefocust
worden op de twee meest interessante, namelijk de skunkbead (figuur 41d) en de mogelijke
Russian bead. Skunk Beads (vaak 'Oogkralen' genoemd vanwege de ingewikkeldheid van
sommige ontwerpen) zijn een product van 18e-eeuwse Venetiaanse fabricage. Gemaakt met
behulp van de wond- of getrokken glasproductiemethode; Skunk Beads vertegenwoordigen een
van de vroegste vormen van 'lamp work', een proces waarbij kleine glazen bolletjes aan een vast
oppervlak worden toegevoegd, waardoor het 3D-verhoogde effect ontstaat
(www.tradebeads.org).21 Oude handelskralen zoals deze zijn afkomstig uit Venetië, Italië, waar ze
werden geproduceerd en naar Afrika werden gestuurd. Elke kraal is gemaakt door een
ambachtsman door de gesmolten witte glazen stippen op de zwarte basis van de kraal aan te
brengen (www.thebeadchest.com). 22

De vroegst gesmolten (drawn) kralen werden gesneden uit ronde buizen. Tegen 1800 waren de
buizen zes-tot-achtzijdig. Deze facetkralen worden meestal Russian trade beads genoemd (figuur
42). Deze vroege Boheemse stijlen inclusief eenvoudige gewikkelde kralen in de lichtblauwe kleur
en afgeplatte stijl. Hiervan werden meestal armbanden gemaakt (Crull 1997, 28).

6.4.3. Glaswerken
Natuurlijk licht was de belangrijkste verlichtingsbron voor de gebouwde historische gebouwen.
De meeste mensen leefden na zonsondergang in virtuele duisternis en hadden beperkte
buitenactiviteiten na het vallen van de avond. Olielampen zoals uitgebeeld in Figuur 44a waren
normaal.

Los van rum en bierflessen, zijn er ook andere glazen flessen gevonden zoals kleine
medicijnflessen, parfumflessen (Figuur 44b) en de bekende torpedo sodawater fles (Figuur 44c).
Torpedoflessen hebben een rond uiteinde om te voorkomen dat ze rechtop komen te staan. Zij
werden meestal gebruikt voor sodawater. Het idee was dat de frisdrank in contact bleef met de
kurk - dit stopte met het krimpen van de kurk. Als de kurk zou inkrimpen zou de fles druk verliezen.
Barmedewerkers hielden van deze flessen - de consument moest de drank opdrinken voordat de

21
http://www.tradebeads.org/skunk-trade-beads/
22
https://www.thebeadchest.com/products/old-black-white-skunk-eye-beads-long-
strand?epik=dj0yJnU9X3F3SEltMFZIMDNJZFoxQjIyTTc2XzNXbTlRQVZzSnomcD0wJm49aTFUUjIyUWY3Yk
dXbS10dnQwMVFMQSZ0PUFBQUFBR0lLanFN&utm_source=pinterest&utm_medium=social

61
fles kon worden neergezet. Ze werden ook variabel aangeduid als een "club", "tenpin", "semi-
round" of "eivormig (egg-shaped)" (www.sha.org).23

Figuur 44 A. Glazen Olielamp gevonden op Plantage Esthersrust. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 44
B. Gedeeltelijke parfumfles. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 44 C. Afbeelding van een Torpedo fles
gevonden op Plantage Esthersrust. Foto door Santosh Singh (2021).

6.4.4. Metaal
Onder categorie metaal zijn er verschillende soorten artefacten gevonden tijdens veldonderzoek
op Plantage Esthersrust. Artefacten zoals schoffels die gebruikt werden voor landbouwdoeleinden
(Figuur 45a & 45b), maar ook een mogelijk historische militaire pin-badge van koper (Figuur 46a
&46b), een koperen armband (Figuur 46c), een koperen spijker (Figuur 47) en een ijzeren
deurhendel (Figuur 48). De schoffels zijn allemaal in de buurt van Features 4 en 5 gevonden.
Verder waren er in 2020 ook 4 messen gevonden in dezelfde omgeving. Twee schoffels werden
verzameld als sample. Voor nu wordt gespeculeerd dat Feature 4 en 5 waarschijnlijk gebruikt
werden als opslagruimte voor gereedschappen. Verder onderzoek moet dit nog laten blijken.

Of het werkelijk gaat om een militaire pin-badge, moet nog verder onderzocht worden. Er is
geprobeerd om de graveringen aan de bovenkant van het pin leesbaarder te maken door middel
van elektrolyse, maar alhoewel het artefact schoon is geworden, is de gravering nog steeds
onduidelijk.

Voor het elektrolyse proces werd gedacht dat het armband van ijzer gemaakt was vanwege de
kleur. Na elektrolyse bleek het van koper gemaakt te zijn. Het is onduidelijk of het behoorde tot

23
https://sha.org/bottle/soda.htm#Round%20Bottom/Torpedo%20Styles

62
een tot slaaf gemaakte (voor 1863), arbeider (na 1863) of gewoon bezit was van een van de planters
aanwezig op de plantage zelf.

De artefacten gemaakt van ijzer overtreffen meestal alle andere metaal soorten op archeologische
sites die dateren uit de historische periode. De schoffels afgebeeld in Figuur 45a & 45b en de
deurhendel afgebeeld in Figuur 48 zijn ook het bewijs uit de grotere collectie van ijzeren artefacten
die goed zijn gepreserveerd door de jaren heen. Dat is te verklaren door de omstandigheden
waaronder de artefacten verkeerden, namelijk modder en zeewater. Zeewater valt op nummer 8 op
de pH-schaal. Van fysieke omstandigheden, zoals de deeltjesgrootte van de bodem en factoren die
de waterstroom rond het object beïnvloeden, kan worden verwacht dat ze de corrosiesnelheid
beïnvloeden, evenals verschillende chemische factoren zoals de chemische samenstelling van de
bodembestanddelen. De samenstelling van het poriewater en de pH-waarden kunnen ook de
corrosiesnelheid beïnvloeden (Gullman 1991, 190). De pH van de grond is de maat voor de
zuurgraad of basiciteit van een oplossing. Het wordt uitgedrukt door positieve getallen van 0 tot
14, waarbij het getal 7 een neutrale waarde aangeeft. Dat is noch zuur noch basisch (alkalisch).
Als de pH-waarde van een oplossing lager is dan 7, wordt deze zuur genoemd en als deze hoger is
dan 7, wordt deze basisch of alkalisch genoemd. Bodems met een pH-waarde hoger dan 7 zijn
relatief niet-corrosief, terwijl bodems met een lage pH-waarde wel corrosief zijn (Singh 2019, 25).

Figuur 45 A. Afbeelding van een ruitvormige schoffel. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 45 B.
Afbeelding van een langwerpig schoffel. Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 45 C. Gewicht van lood
gevonden dichtbij feature 9. Foto door Santosh Singh (2021).

63
Figuur 46 A & B (links en midden). Afbeelding van de mogelijke koloniale militaire pin-badge. Foto door
Santosh Singh (2021). Figuur 46 C. Koperen armband voor elektrolyse. Foto door Santosh Singh (2021).

Figuur 47. Koperen spijker gevonden op Esthersrust (Foto door Santosh Singh 2021).

64
Figuur 48. Afbeelding van een ijzeren deurhendel gevonden op Plantage Esthersrust (Foto door Santosh
Singh 2021).

65
6.4.5. Hout

Figuur 49 A. Deel van een houten klavierslot of bosnegerslot met bijbehorende sleutels (Figuur 49 B & 49 C
(Foto door Santosh Singh 2021).

Figuur 50. Houten pin gevonden op Esthersrust (Foto door Santosh Singh 2021).

66
Figuur 51. Gekerfde houten balustrade behorende tot Feature 2 (Foto door Santosh Singh 2021).

Figuur 52. Gekerfde houten balustrade #2 behorende tot Feature 2 (Foto door Santosh Singh 2021).

Het is opgevallen dat los van ijzer, ook artefacten gemaakt van hout goed gepreserveerd zijn
gebleven. Zo werd er tijdens veldwerk in 2020 los van andere houten artefacten een bijna 2 meter

67
lang kruis gevonden. Tijdens veldwerk in 2022 zijn er verschillende artefacten van hout gevonden,
waarvan er een paar uitstekers zijn zoals een balustrade die ongeveer 1 meter hoog is (Figuur 70
&71), een houten pin (Figuur 69) en een houten slot met bijbehorende sleutels (Figuur 68).

De houten balustrade is afkomstig van Feature 2. Los van deze enkele vondst, lagen er meerdere
balustraden verspreid dichtbij Feature 2. Deze werden verzameld als sample. Als er alleen gekeken
wordt naar het vakmanschap en grote van de balustrade, samen met de aanwezige restant
structuren, kan er geconcludeerd worden dat Plantage Esthersrust werkelijk in haar tijd van
operatie niet simpel geweest is. De Warappa Kanaal was een door mensen gegraven uitbreiding
van de bestaande Warappa Kreek. Egbert Jacobus Bartelink, een Surinaamse mulat, beschrijft het
gebied van de Warappakreek als de mooiste en meest rijke landbouwgebied van zijn tijd. Het
heette zelfs ‘de kleine stad’. Verder beschrijft hij de goed onderhouden paden langs de oevers van
de kreek. De meesterlijke watersluizen gaven een aanzienlijke uitstraling aan de plantages. Stenen
bruggen, grote mooie huizen en andere gebouwen waren allemaal Geschenk. Plantage Esthersrust,
hoewel aan het einde van het Warappa-kanaal, was ook onderdeel van dit ‘stadje’ (Singh 2020,
28).

Het komt niet vaak voor dat er houten sloten worden gevonden tijdens archeologisch onderzoek.
Meestal is dit al vergaan gezien het van vergankelijk materiaal is gemaakt. Tijdens veldwerk in
2020 werd een zogenoemde “klavierslot” gevonden bij feature 3. Fred Oudschans Dentz vertelt
het volgende over hoe zo een slot in elkaar zat:

“Het slot bestaat uit een houten blok van eenige centimeters dikte in den vorm van een rechthoek;
de lange zijde is de hoogte, de korte zijde de breedte. In de onderste helft is over de geheele breedte
een doorloopende sleuf gemaakt om den grendel door te laten (c-r). Boven deze sleuf zijn een
aantal (soms twee, soms drie) verticale groeven aangebracht, even diep als de sleuf (a en b). In de
sleuf liggen losse pallen, welke van onder zoodanig zijn afgesneden, dat zij passen in de groeven
van den grendel. Aan de bovenzijde der pallen is ter hoogte waar de sleutel in het slot gaat, een
inkeeping aangebracht. Door de sleutel in het slot aan te brengen kan men, omdat laatstgenoemde
inkeepingen passen in de insnijdingen (klavieren) van den sleutel, de pallen naar boven schuiven,
en dan is de weg vrij om de grendel te bewegen, zoolang men den sleutel vasthoudt (Dentz 1936,
227).”

68
6.4.6. Pijpen en pijpkoppen.
De techniek om pijpen te maken werd in het begin van de 17e eeuw vanuit Engeland naar
Nederland gehaald door religieuze vluchtelingen en soldaten. De vroegste bekende verwijzing naar
een pijpenmaker in Nederland is in 1611 wanneer een Engels pijpenmaker in Amsterdam
juridische stappen tegen een andere pijpenmaker ondernam. De eerste Goudse pijpenmaker, en de
algemeen aanvaarde vader van de Gouda industrie, was een Engelsman die in 1617 zaken begon.
Gouda werd al snel het centrum van de Nederlandse pijpenindustrie en de Engelse pijpenmakers
bleven daar tot 1637 overheersen (Walker 1971, 5). Het is daarom ongetwijfeld dat de pijpen die
gevonden zijn op Plantage Esthersrust net als alle ander pijpen gevonden in Suriname, van Europa
afkomstig zijn. De pijpenkop afgebeeld in Figuur 53a t/m 54b is afkomstig van Gouda en is
gemaakt ter gelegenheid van het 25-jarig koningschap van Willem III (www.oude.kleipijp.nl).24
Op Figuur 53b wordt koning Wilhelm III afgebeeld tijdens zijn eedaflegging op 1849, 12 Mei
(claypipes.nl).25

Figuur 53 A. Pijpenkop waarop koning Wilhelm III afgebeeld wordt tijdens zijn eedaflegging op 1849, 12 Mei.
Foto door Santosh Singh (2021). Figuur 53 B. Pijpenkop met Koning Wilhelm III, gemaakt ter gelegenheid van
het 25-jarig koningschap van Willem III. Foto door Santosh Singh (2021).

24
http://www.oude.kleipijp.nl/Verzameling/pijpenkop106.htm
25
https://www.claypipes.nl/19e-eeuw/geheel-versierd-overig/

69
Figuur 54. Pijpenkop met naam en gedeeltelijke initialen (Foto door Santosh Singh 2021).

Er is ook een pijpenkop gevonden met de volgende letters op vermeld Jan P. Pin (…)/ IZABE
(figuur 54).

6.4.7. Andere artefacten

Figuur 55. Potloden gevonden bij Feature 2 & 9 (Foto door Santosh Singh 2021).

Een ander geweldige vondst zijn de potloden die zijn gevonden (figuur 55). Het is niet zeker of
deze artefacten toebehoren tot de genoemde Features, of ze door het zeewater zijn verplaatst
vanwege hun gewicht. Deze potloden zullen gebruikt zijn voor het bijhouden van administratie en
andere soortgelijke zaken.

70
Figuur 56. Mogelijk deel van een oorbel. Foto door Santosh Singh (2021).

Feature 12 heeft twee delen van sieraden opgeleverd. In april 2020 werd voor het eerst de koperen
armband gevonden. Vervolgens werd in april 2022 een gouden onderdeel van vermoedelijk een
oorbel gevonden. Aan wie deze sieraden toebehoorden moet verdere onderzoek nog uitwijzen.

6.5. Samenvatting
De gevolgtrekkingen die soms worden getrokken met betrekking tot wat iets betekend of kan zijn,
zijn soms kort door de bocht en slecht onderbouwd qua literatuur. Wees hier uiterst voorzichtig in.
Soms kan je beter alleen het object beschrijven wat je ziet en dus zeker weet, dan dat je daaraan
conclusies verbindt die niet onderbouwd zijn. Ik begrijp het enthousiasme, maar beter doe je dan
eerst literatuurstudie en klein onderzoekje voor je gedachtegang, zet je dat op papier in later
stadium en publiceer je dat in een artikel en vormt dit document de basis.

71
Hoofdstuk 7. Interpretatie

7.1. Introductie
In Hoofdstuk 6 werden de resultaten besproken van de geanalyseerde objecten. In dit hoofdstuk
wordt er in detail gekeken naar de huidige aanwezige structuren in combinatie met de gevonden
objecten. De structuren worden elk bestudeerd en vergeleken met oude kaart van Plantage
Esthersrust, rekening houdende met romantisering van de kaart. Er wordt getracht een interpretatie
te geven van elk individuele structuur en hun functie.

7.2. Interpretatie lay-out

Figuur 57. Oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer A.H. Bots, de
laatste eigenaar van Plantage Esthersrust) (Dikland 2020, 7). Oranje = Barakken, wit= Feature 2, zwart
=Feature 9, geel =Feature 1, rood= mogelijke pad van Feature 1 naar Feature 9, blauw= inham ongeveer 200
meters geschat vanaf Feature 9, grijs= Warappakreek en bruin= mogelijk plantage Alsimo.

72
Figuur 57 Geeft een weergave van hoe Plantage Esthersrust ongeveer eruit moest hebben gezien.
Het is belangrijk te weten dat schilderijen en tekeningen in de koloniale tijden vaker
geromantiseerd zijn en daarom dus dingen mooier of zelfs uitgebreider weergeven dan dat ze in
werkelijkheid waren geweest. Desalniettemin bevatten deze primaire bronnen heel wat informatie
en kunnen gezien worden als een raam, die ons de gelegenheid geeft een bepaald stuk van het
verleden te bezichtigen middels de ogen van de kunstenaar of schrijver. Figuur 31 & 57 zullen
gebruikt worden om een vergelijking te maken met de bestaande aangetroffen structuren.

Als de Figuren 31 & 57 geanalyseerd worden kan geconcludeerd worden dat de structuren naar de
kant van de Warappa kreek gericht zijn. De tekenaar keek dus bij het tekenen van dit stuk naar het
westen. Om zaken te vergemakkelijken is er bij Figuur 57 een noordpijl geplaatst. Er zijn namelijk
acht redenen die deze verklaring ondersteunen:

1. Ligging van Feature 1;

2. Ligging van Feature 2;
3. Ligging van de barakken;
4. Ligging van het pad die vanuit Feature 1 naar 9 loopt;
5. Ligging van Feature 9;
6. Ligging van de inham ongeveer 50 meters verwijderd van Feature 9;
7. Aankomst, laden en lossen van goederen via de Warappakreek;
8. Aanplant van gewassen.

Deze acht verschillende redenen worden in de volgende alinea’s besproken.

7.2.1. Ligging Feature 1.

Zoals eerder aangegeven blijkt niet veel veranderd te zijn bij Feature 1. Alhoewel er weinig
veranderd is, blijkt de ligging van Feature 1 een belangrijk rol te vervullen bij het interpreteren
van de lay-out van de plantage zelf. Op figuur 57 wordt Feature 1 de structuur aangegeven met de
gele pijl. Niet alleen vanwege haar langwerpig structuur, maar ook vanwege haar ligging ten
opzichte van Feature 2, 3, 4 en 5. Feature 1 was zonder enige twijfel de fabriek of productieloods
van Plantage Esthersrust, de aanwezigheid van restanten machines (mogelijke cotton gin oftewel
katoenen pel machine), een stookplaats en een aambeeld bevestigen dit.

73
Figuur 58. Een gedetailleerde meting van Feature 1 (de fabriek) in 2019. Rode driehoek = haard, oranje driehoek = ingang stoep (Foto's door Stephen
Fokké. Tekening door KDV-architecten. Bewerkt door Santosh Singh).

74
Figuur 59. Meest recente autocad tekening van Feature 1 aanwezig op Plantage Esthersrust (Tekening door Philip Dikland, 2021).

75
Figuur 60 (links). Vogel zicht foto van Feature 1 (geel) ten opzichte van Feature 2 (grijs) en feature 9 (zwart).
Figuur 61 (rechts). Vogelzicht foto van Feature 1 (geel) in relatie tot Feature 2 (grijs). (Foto’s door Fabian Vas,
2021).

7.2.2. Ligging Feature 2.

De ligging van Feature 2 past ook binnen het concept van Figuur 57. Feature 2 wordt gedacht het
grote woonhuis geweest te zijn, genoemd in Figuur 3. Als er gekeken wordt naar de overblijfselen
van Feature 2 bleek het een massief structuur geweest te zijn. Figuur 57 beeld ook een heel grote
woning aan aangegeven met een blauwe pijl. Aan de hand van de vondsten, de omtrek van het
gebouw en haar ligging in relatie met Feature 1, 9 en de barakken, is er tot nu toe geen ander
structuur die de beschrijving van groot woonhuis past dan Feature 2 zelf. Zoals eerder aangegeven
was Feature 2 in januari 2020 gedeeltelijk zichtbaar (Figuur 30). In mei 2021 veranderde dit alles.
Door erosie van het kust op locatie is Feature 2 bijna geheel bloot komen te liggen. Figuur 62 geeft
een schets van hoe de fundering er in mei 2021 eruitzag. Tot zo ver zijn er 2 ingangen ontdekt.
Ingang 1 wordt gezien als de hoofdingang vanwege de legging van de bakstenen in een diagonale
patroon. Het is de enige in zijn soort in en rondom het gehele gebouw. Ingang 2 heeft een simpele
patroon. Alhoewel ingang 2 heel gedetailleerd is en 2 stoepjes heeft aan beide kanten van de
ingang, blijft ingang 1 aanzienlijker. Daarnaast past de ligging van ingang 1 als de hoofdingang
binnen het concept van Figuur 64. Ingang 1 ligt aan de oostelijk zijde van Feature 2. Volgens
Figuur 76 zou het woonhuis zodanig gelegen zijn dat de ingang richting de Warappakreek geweest
zou moeten zijn. Het zou zonder twijfel een heel mooi aanzicht geweest moeten zijn. De artefacten
gezonden om en in de Feature zelf zijn nog een reden waarom Feature 2 gezien wordt als het
woonhuis. Het is eerder aangegeven dat Feature 2 een massieve omtrek heeft. De artefacten
waaronder de houten balustraden en andere houten ornamenten zijn groot (Figuur 51 & 52). De
balustrade heeft een lengte van 102.5 centimeters. De aanwezigheid van dit soort artefacten

76
bevestigen het feit dat Feature 2 ging om een groot gebouw. Verder onderzoek moet meer
informatie verschaffen over Feature 2.

Figuur 62 (links). Deel van een oude kaart ingezoomd op het woonhuis van Plantage Esthersrust gemaakt door
A.G. Bots (samen met zijn broer A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust) (Dikland 2020, 7).
Figuur 63 (rechts). Autocad tekening van feature 2 in 2019 aanwezig op Plantage Esthersrust. Tekening door
Philip Dikland (2020).

77
Figuur 64. Meest recente autocad tekening van Feature 2 aanwezig op Plantage Esthersrust. Blauw = Mogelijke hoofdingang en geel = ingang 2 (Tekening door Philip
Dikland 2021).

78
7.2.3. Ligging barakken
Volgens Figuur 57 zijn er structuren aanwezig achter het woonhuis. Deze structuren lijken lang
uitgestrekt te zijn naar het noorden toe. Deze structuren komen overeen met Feature 12 en Features
4 tot en met 7 (Figuur 65). De barakken waren moeilijk begaanbaar wegens een hoge concentratie
aan slib.

Figuur 65. Vogelzichtfoto van de barakken. Ontoegankelijk wegens dikke lagen slib. Geel = feature 1, zwart is
feature 9, wit = feature 2 en oranje stippels = barakken. Foto door Fabian Vas (2021).

De barakken zouden mogelijk de huizen/woonruimten zijn geweest van de tot slaafgemaakten voor
1863 en van de veldarbeiders na 1863. Tot ongeveer 1750 werden de huizen/woonruimtes van de
tot slaafgemaakten door de slaven zelf gemaakt. Het waren vaker een concentratie van
alleenstaande pina hutten (Van Stipriaan 1993, 361). Zo een hut bestond uit een vloer
aangestampte klei met wanden van palissaden, afgedekt met pinabladeren (Dikland 2020, 7). In
de meeste gevallen waren deze hutten heel slecht (Kuhn 1827, 14). Rond de 19e eeuw werd deze
stijl van vervangen met blokwoningen. Deze gebouwen waren langwerpige structuren gemaakt
van hout, inclusief de cingels, die op stenen neutjes rusten (Van Stipriaan 1993, 361).

79
Bij het aanmeren op zo een plantage waren de huizen/woonruimtes van de tot slaafgemaakten niet
in zicht. De meest belangrijke gebouwen zoals die van de directeur en de gebouwen behorende tot
het productieproces, ongeacht welke plantage, waren eerst te zien. De huizen/woonruimtes van de
tot slaafgemaakten waren in de meeste gevallen ver weg van de bedrijfsgebouwen (Kapper 2010,
55).

Figuur 66. Plattegrond van plantage Santa Barbara anno 1721. Blauwe pijl geeft aan waar de huizen van de
tot slaafgemaakten opgezet zouden worden (Kapper 2010, 56).

80
Figuur 67. Plattegrond van plantage Waterland in 1724. Blauwe pijl geeft de locatie van de huizen/woonruimtes
van de tot slaafgemaakten aan (Kapper 2010, 65).

Figuur 66 en 67 zijn voorbeelden van de afstand tussen de huizen/woonruimten van de tot

slaafgemaakten en de bedrijfsgebouwen. Blom vertelt het volgende over hoe slavenwoningen in
een plantage setting eruitzagen:

“De Negerhuizen zijn gebouwen waarin de negers wonen; op sommige plantagiёn zyn ze op twee
of meer reien, allen naast elkander; op anderen slaat ieder huis op zig zelf; men plaatstze in ’t
algemeen opeenigen afstand van andere gebouwen; -eensdeels om, in geval van brand, geen
gevaar te hebben dat de gebouwen aangestooken worden; en andersdeels vermits het geraas dat
zulk een menigte volks ’s nachts maakt, de blanken ongelooflyk hinderlyk zoude zijn.”

Als er gekeken wordt naar Plantage Esthersrust, zijn de barakken ten eerste ver weg van de Feature
2 (woonhuis), Feature 1 (fabriek) en Feature 9 (mogelijke opslagruimte en waag gebouw). Bij het
aanmeren via de Warappakreek, zouden Feature 1, 2 en 9 (dus de bedrijfsgebouwen) als eerst
opvallen. Dit is de eerste reden waarom gedacht wordt dat Features 12 en 4-7, gedacht worden de
huizen/leefruimtes van de tot slaafgemaakten zijn geweest. Van alle andere restant gebouwen die
zijn gevonden, met uitzondering van Feature 10, zijn de barakken de enige gebouwen die stenen

81
neutjes hebben, een karakteristiek die beschreven wordt bij huizen van tot slaafgemaakten rond de
19e eeuw. Het feit dat Plantage Esthersrust ook grotendeels in de late 18e eeuw tot de 2e helft van
de 19e eeuw in werking was, bevestigd ook dat blokwoningen de stijl was die waarschijnlijk
gebruikt is. Verder zijn de barakken de enige concentratie van structuren bij elkaar. Plantage
Esthersrust had volgens de Surinaamse Almanak van 1836/1837 173 tot slaaf gemaakten. Om zo
een grote groep mensen te herbergen, vergt een groot aantal gebouwen. De barakken zijn de enige
concentratie aan gebouwen die tot nu toe zijn ontdekt die logisch voor deze doeleinde gebruikt zou
zijn geweest.

Figuur 68. De zogenaamde “negerhuisjes” op de plantages ca. 1850. (Van Stipriaan 1993, 360).

Op cacaoplantages werd boven de zogenoemde “negerhuizen” gebruikt als berging, om zo kosten

te besparen (Blom 1786, 186). Ook werden de ziekenhuizen bestemd voor de tot slaaf gemaakten,
soms gemaakt in evenbeeld van de slavenhuizen:

“Ziekenhuis, dient om de negers die ziek zyn, om in hunne huizen te konnen blyven, daarin over te
brengen; men maakt het, als de negerhuizen, van Pien en Palisade, zo, men die heeft anders hout.”

82
Figuur 69. Deel van een oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer
A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust), ingezoomd op het woonhuis en de barakken erachter
(Dikland 2020, 7).

7.2.4. Ligging pad

Als de Figuren 30 en figuur 31 met elkaar vergeleken worden, blijken er zaken veranderd te zijn.
Feature 1 en 9 blijken mogelijk verbonden te zijn met elkaar. Feature 9 en Feature 2 bleken na
observatie groter te zijn geweest dan eerder gedacht. Alhoewel Feature 2 nog onder de duin zit, is
er een schatting gemaakt van hoe groot het ongeveer moet zijn geweest. De juiste afmeting moet
door verder onderzoek vastgesteld worden, maar de schatting is te zien in Figuur 70. Bij Feature
9 moet de juiste omtrek ook bepaald worden. Alhoewel Feature 9 zichtbaarder is geworden in
vergelijking met 2021, is het nog steeds niet zeker wat de juiste omtrek is. Figuur 70 geeft net als
bij Feature 2 een schatting aan, van hoe groot Feature 9 ongeveer geweest zou zijn. Bij de andere
Features is weinig tot geen verandering opgetreden in vergelijking met 2020.

Figuur 70. Vogelzicht foto van de open gespoelde fundering/stoep in relatie tot feature 1 en 9. Rood geeft de
opgegraven deel van de fundering/stoep aan (Foto door Fabian Vas 2021).

83
Figuur 71. Deel van een oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer
A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust), ingezoomd op het paadje lopende vanuit feature 1
naar 9. Feature 1= geel en feature 9 = zwart (Dikland 2020, 7).

Op Figuur 71 blijkt er een pad (aangegeven in rood) te lopen vanuit Feature 1 (aangegeven in
geel) naar Feature 9 (aangegeven in zwart). Tijdens veldwerk in mei 2021 werd er daadwerkelijk
een verlenging gevonden vanuit Feature 1 die richting Feature 9 liep. Er wordt gedacht dat deze
verlenging het pad geweest moest zijn in Figuur 71.

De mogelijkheid bestaat dat het pad gebruikt werd om het verwerkte katoen vanuit Feature 1 (het
productieloods/fabriek), te brengen naar Feature 9 waar het klaar gemaakt werd om in tijd
ingeladen en gebracht te worden naar Paramaribo. Feature 9 ligt dichtbij de monding van de
Warappakreek en zou daarom heel strategisch en ook logisch zijn om deze feature ook te gebruiken
als een opslagloods en een soort waaggebouw.

84
7.2.5. Ligging Feature 9.

Figuur 72. Deel van een oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer
A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust), ingezoomd op feature 9 (zwart) in relatie met feature
1 (geel), feature 2 en de Warappa kreek (Dikland 2020, 7).

Bij aankomst op Plantage Esthersrust is Feature 9 de eerste structuur die aangetroffen wordt. Het
staat dichtbij de Warappakreek zoals weergeven in Figuur 72. Vanwege haar grote, de
aanwezigheid van restant machine materiaal en haar link met Feature 1 wordt gedacht dat Feature
9 mogelijk een opslagruimte en tevens een soort waaggebouw geweest zou moeten zijn. Figuur 73
is de meest recente autocad tekening van Feature 9. Los van de artefacten zijn er grote houtblokken
die gepreserveerd zijn gebleven. Deze houtblokken zijn allemaal opgemeten, getekend en
weergeven in Figuur 73.

85
Figuur 73. Meest recente autocad tekening van Feature 9 aanwezig op Plantage Esthersrust. (Tekening door Philip Dikland 2021).

86
7.2.6. Ligging inham

Figuur 74. Deel van een oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer
A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust), ingezoomd op de inham (blauw) aan de linkerzijde
van de Warappa kreek stroomopwaarts (Dikland 2020, 7).

Figuur 75. De afstand tussen Feature 1 en inham 2 is 230 meter. Zwart = feature 9 en donkerblauw = inham 2
(Google Earth 2 maart, Santosh Singh 2022).

Figuur 74 en 75 illustreren een inham. Op de terugweg van Plantage Esthersrust naar Bakkie, zijn
er 2 inhammen onderweg ontdekt. De eerste inham bevindt zicht ongeveer 50 tot 100 meter
verwijderd van Feature 9. Deze inham lijkt recentelijk te zijn verschenen, verder onderzoek moet
nog laten blijken of dat werkelijk het geval is. Op een afstand van 230 meters ligt er een tweede
inham, wat de grens van de plantage blijkt te zijn (Figuur 75). De mogelijkheid bestaat dat de
maker van Figuur 57 inham 2, wat de plantage grens aangeeft, figuratief erbij heeft geplaatst om
de grens van de plantage aan te duiden.
7.2.7. Aanmeerplek

Figuur 76. Deel van een oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer
A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust), ingezoomd op de landingsplaats dichtbij Feature 9
(zwart) in relatie met Feature 1 (geel), Feature 2, mogelijke aanmeerplek (groen) en de Warappa kreek (grijs)
(Dikland 2020, 7).

Figuur 77. Mogelijk ligging van de landingsplek (groen) vergeleken met figuur 76. Wit = Feature 2, geel =
Feature 1, zwart = Feature 9, oranje = Feature 12, 4-7 en donkergroen = de plantage bedden (Foto door Fabian
Vas 2020).

Alhoewel Plantage Esthersrust niet altijd pal tegen de oceaan lag, was dat minimaal in 1864 wel
al zo, of heel dichtbij. Een zekere Wilhelmina Susanna Petronella Adriana Maas Geesteranus,
echtgenote van luitenant luitenant Jan Felix Adriaan Eugen van Lansberge, bracht in 1864 een kort
bezoek aan Plantage Esthersrust en schreeft het volgende:

88
“Wij besloten gezamenlijk de kosten dragende, een maand met hun naar Plantage Esthersrust te
gaan in de Warappa kreek, vlak aan zee gelegen. Daar hadden wij heerlijke dagen, alle dagen
buit en wild “à faison” en de zeebriesch, die ons verkwikten. De reis door de kreek 4 uren in een
tentboot met de knorrige de Gelder, was minder prettig, zodat wij Anna maar op de tent zette met
haar nenne! Mimi en de Gelder namen zeebaden en Jan ging dagelijksch jagen, hij bragt veel
snippen mede en van de geschotene flamingo’s aten wij beafsteak van de bout en soep van ’t
overige, die zeer goed was.”26

Het zou logischer zijn geweest om te laden en lossen op een plek waar alles minder onstuimig is.
Op Figuur 76 is een mogelijke landingsplek aangegeven. Als ervan uitgaat dat de tekening binnen
schaal is (wat niet het geval is, zou de landingsplaats ongeveer in het verlengde van Feature 2
moeten zijn. Bij aankomst zou het woonhuis het oog gelijk aantrekken samen met de andere
gebouwen.

7.2.8. Aanplant gewassen.

Figuur 78. Deel van een oude kaart van Plantage Esthersrust gemaakt door A.G. Bots (samen met zijn broer
A.H. Bots, de laatste eigenaar van Plantage Esthersrust), ingezoomd de katoen aanplant achter de concentratie
gebouwen (licht blauw) (Dikland 2020, 7).

Alle andere eerdergenoemde structuren passen binnen het concept van Figuur 57. Figuur 78 is een
ingezoomde versie van Figuur 57. Achter de barakken en is er een dunne aanplant te zien
(aangegeven met blauwe stippels), wat waarschijnlijk de katoen aanplant van de plantage voorstelt.
Als er weer gekeken wordt naar Figuur 57, zijn de plantagebedden precies te vinden achter Feature
2 en de barakken. Dit is een directe indicatie dat Figuur 57 getekend is via een oost naar west
perspectief.

26
(Geesteranus Jaar onbekend, 7)

89
7.3. Samenvatting
In dit hoofdstuk werd er gekeken naar de verschillende Features in relatie met elkaar, hun
mogelijke functies, en in vergelijking met het schilderij van Plantage Esthersrust. Gewonnen
informatie van archeologisch veldwerk in de periode januari-februari 2020 werd vergeleken met
informatie gewonnen tijdens archeologisch veldwerk in de periode april-mei 2021. De gewonnen
informatie werd op haar beurt gebruikt om de structuur van de plantage tijdens haar bloeiperiode
te bepalen. Hiervoor werd de informatie vergeleken met een oud tekening van Plantage
Esthersrust. Er werd geconcludeerd de tekening vanuit een oost naar west perspectief is gemaakt.

90
Hoofdstuk 8. Conclusie

8.1. Doel en onderzoeksvragen

Het onderzoek in januari-februari 2020 naar Plantage Esthersrust werd gedaan in het kader van
master scriptie onderzoek. Dit vormde de basis voor het onderzoek dat in 2021 werd uitgevoerd.
In 2021 was het voornaamste doel om meer informatie te verzamelen over Plantage Esthersrutst
in het veld, en om deze nieuwe informatie te vergelijking met het reeds gedane onderzoek in
2020.Aan de hand van het reeds gedane archeologische veldonderzoek in 2020 werd de volgende
onderzoeksvraag als volgt geformuleerd:

In hoeverre zijn de structuren gevonden tijdens januari-februari 2020 nog intact en wat kan er op
basis hiervan gezegd worden over het verband tussen de structuren en de totale opzet van de
voormalige plantage?

De volgende doelen werden vastgesteld voor. Het archeologisch onderzoek uitgevoerd in april-
mei 2021:

1. De juiste grootte van Plantage Esthersrust bepalen d.m.v. metingen tot waar mogelijk;
2. Rondom de plantage huis opgraven (max 1 meter);
3. Opmeten en tekenen van nieuwe structuren;
4. Meting van duin en kustlijn;
5. Collecteren van artefacten;
6. Testputten graven achter Feature 9;
7. Site documenteren middels dronebeelden en fotomateriaal voor betere structurele
observaties;
8. Zoeken naar mogelijke slavenhutjes/huizen.

8.2. Resultaten
In Hoofdstuk 1 werd het geheel ingeleid. Doel van het onderzoek, locatie, onderzoek in 2020 en
2021, doelen en hoofdvraag werden in deze hoofdstuk besproken.

91
In Hoofdstuk 2 zijn de gehanteerde methoden en technieken in het kort toegelicht. Archieven van
zowel het Nationaal Archief Suriname (NAS) als van het Nationaal Archief in Den Haag (NA)
werden geraadpleegd. Ook werd gebruik gemaakt van verschillende onlinebronnen zoals
www.delpher.nl. Verder werd er gekeken naar de archeologische methodiek die tijdens het
veldwerk werd toegepast. Wegens de bodemgesteldheid was het niet mogelijk een normale
archeologische opgraving te verrichten. Hierdoor werd besloten om structuren te registreren, en
objecten te verzamelen op basis van uniekheid en compleetheid. Ook de procedure met betrekking
tot vondstverwerking is beschreven.

In hoofdstuk 3 werd er gekeken naar hoe plantages langzamerhand vanuit de bovenloop van de
rivieren verplaatsten naar het kustgebied. De focus werd vervolgens gezet op katoenplantages. Er
werd in zijn algemeenheid vluchtig gekeken naar katoenplantages is Suriname, hoe die tot stand
zijn gekomen, hun bloeiperioden en hoe ze langzamerhand uit de markt gingen.

In hoofdstuk 4 werd Plantage Esthersrust specifiek als katoenplantage is Suriname besproken. Er

werd namelijk gekeken naar haar geschiedenis (stichting, overname van de gebroeders Bots,
verloop en verkoop). In dit hoofdstuk werd ook een tekening gemaakt door A.G. Bots en een korte
beschrijving van Plantage Esthersrust in de Surinaamsche courant en Gouvernements
advertentieblad van 10 oktober 1871 gepresenteerd. Deze archieven werden in hoofdstuk 5 & 7
gebruikt als vergelijkingsmateriaal. Deze twee archieven vormden samen met de drone beelden en
verzamelde archeologische data van 2020 en 2021 de basis van deze studie.

In Hoofdstuk 5 gaf de bevindingen van het oriëntatie bezoek als ook archeologisch veldwerk per
feature gedurende de periode april-mei 2021 weer. De bevindingen werden verder gebruikt om de
uitspraken in hoofdstuk 7 te versterken. Gewonnen informatie van archeologisch veldwerk in de
periode januari-februari 2020 werd vergeleken met informatie gewonnen tijdens archeologisch
veldwerk in de periode april-mei 2021. Na bijkans één jaar zijn er verschillen te zien, zoals het
verder openspoelen van Feature 2, Feature 9, Feature 12 en MF1.

Hoofdstuk 6 werd een selectie aan artefacten gepresenteerd samen met de resultaten van de
vondstverwerking.

Hoofdstuk 7 Werd er gekeken naar de verschillende Features in relatie met elkaar. De gewonnen
informatie gepresenteerd in hoofdstuk 5, werd op haar beurt gebruikt om de lay-out van de plantage

92
tijdens haar bloeiperiode te bepalen. Hiervoor werd de informatie vergeleken met een oude
tekening van Plantage Esthersrust (figuur 57). Er werd geconcludeerd dat de tekening vanuit een
oost naar west perspectief is gemaakt.

8.2.1 Beantwoording hoofdvraag

Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden zullen de bevindingen aangaande de doelen hieronder

beschreven worden.

1. De juiste grootte van plantage Estherrust bepalen d.m.v. metingen tot waar mogelijk.

Wegens zware regenval, was Plantage Esthersrust niet overal toegankelijk. Grote delen lagen
onderwater en vol dikke lagen modder. Hierdoor is het niet mogelijk geweest de juiste grootte van
de plantage te bepalen. Echter is er wel een schatting te geven voor de minimale grote van Plantage
Esthersrust namelijk:

2. Rondom de plantage huis opgraven (max 1 meter);

Rondom Feature 2 werd opgegraven om het zoveel mogelijk bloot te leggen. Er werd ontdekt dat
deze structuur een omloop heeft van ongeveer 1 meter. Ook werden er twee gedetailleerde
ingangsstoepen gevonden aan de oost en west zijden. In vergelijking met het veldwerk verricht in
2020, was Feature 2 veel groter dan gedacht. Deels ligt Feature 2 nog onder de duin. Door de
aanwezigheid van grote en gedetailleerde balustraden, haar ligging en grootte, wordt Feature 2
gedacht het plantage woonhuis te zijn.

3. Opmeten en tekenen van nieuwe structuren.

Alhoewel er andere structuren ontdekt zijn zoals Feature 12, konden deze niet allemaal gemeten
worden. Feature 12 was grotendeels onbegaanbaar, door aanwezigheid van een dikke laag modder.
Alle focus werd gelegd op Feature 1, 2 en 9 die allemaal verder open gespoeld waren. Feature 1
en 9 zijn verbonden door een pad en dit is ook te zien op Figuur 9 en 10.

4. Meting van duin en kustlijn.

De kustlijn voor Plantage Esthersrust is ten opzichte van 2020 niet veel veranderd. Wel zijn de
structuren zichtbaarder geworden. De meting van de kustlijn is weergegeven in de figuren 30 en
31.

93
 5. Collecteren van artefacten.

In totaal zijn er 174 artefacten verzameld. Onder deze 174 artefacten zijn er speciale vondsten
zoals het “klavierslot”, een stuk goud van mogelijk een oorbel, koperen armband, speciale
pijpkoppen, een torpedo flesje, een skunkbead en een mogelijke “russianbead”. De artefacten zelf
kunnen ons helpen bij het reconstrueren van Plantage Esthersrust.

6. Testputten graven achter Feature 9.

Er werd geprobeerd om testputten achter Feature 9 (in het zuiden) te openen, maar wegens harde
regenval en de hoge grondwaterspiegel, was dit niet mogelijk. Zodra er gegraven werd, vulden de
testputten met water en storten de muurprofielen in elkaar. Wel zijn is er een verkenning met de
metaaldetector gedaan. Er werden hoge concentraties aan metaal gedetecteerd.

7. Site documenteren middels dronebeelden en fotomateriaal voor betere structurele

observaties.

De drone beelden hebben een beter inzicht gegeven over de lay-out van Plantage Esthersrust. De
dronebeelden zijn in vergelijking gebracht met Figuur 57. Figuur is mogelijk in oost-west
perspectief gemaakt.

8. Zoeken naar mogelijke huizen/woonruimten van tot slaafgemaakten. Zoeken naar

mogelijke slavenhutjes/huizen.

Na verder onderzoek bestaat het vermoeden er nog steeds dat de barakken de huizen/woonruimten
geweest zijn van de tot slaafgemaakten en later de veldarbeiders. Op basis van de verzamelde data,
kan er nog geen definitieve conclusie getrokken worden. Verdere onderzoek zal hierop meer licht
moeten schenken.

Aan de hand van informatie verzameld tijdens archeologische velwerkzaamheden in Januari-

februari 2020 werd de onderzoeksvraag als volgt geformuleerd:

In hoeverre zijn de structuren gevonden tijdens januari-februari 2020 nog intact en wat kan er op
basis hiervan gezegd worden over het verband tussen de structuren en de totale opzet van de
voormalige plantage?

94
Op basis van Hoofdstuk 3, 4 en 5 kan geconcludeerd worden dat de structuur van Plantage
Esthersrust merendeels is vastgesteld. De functie van verschillende structuren zoals de
katoenfabriek (Feature 1), het woonhuis (Feature 2), mogelijke waaggebouw/loods (Feature 9),
stenen keuken (Feature 8) en de barakken (Feature 12, 4 t/m 7), zijn voor het grootste deel bepaald
samen met de richting waarin ze stonden. Wegens kusterosie komen de structuren meer en meer
te verschijn, zoals te zien bij Feature 1 & 2. Het is ook belangrijk te weten dat de kust erosie niet
alleen helpt bij het langzaam blootleggen van de structuren, maar dat er ook zware schade
plaatsvindt. De open gespoelde structuren raken door de ruwe golven langzaam, maar zeker
beschadigd. Dat was duidelijk te merken bij Feature 1.

8.3. Aanbeveling
Verder onderzoek is aangeraden. Plantage Esthersrust spoelt langzaam meer zeker weg. Het is van
eminent belang om alles zo gedetailleerd mogelijk vast te leggen. Nu dat de functie van bepaalde
structuren geïdentificeerd zijn, is het belangrijk dat er zo snel mogelijk verdere acties ondernomen
worden met betrekking tot bescherming. Plantage Esthersrust was een van de laatste
katoenplantages van Suriname. Het biedt ons een raam naar het verleden van katoenplantages in
Suriname, een onderwerp waarover tot nu toe weinig onderzoek naar gedaan is in Suriname. Het
biedt ons een tweede kans om het verloren verleden van katoenplantages in Suriname zoveel
mogelijk weer vast te leggen middels materieel cultuur. Hiervan moet er gretig gebruik van worden
gemaakt.

95
Referenties
Bartelink, J. E. (1914). Hoe de tijden veranderen: herinneringen van een ouden planter 1855-
1875. Van Ommeren.
Blom, A. (1786). Verhandelingen over den Landbouw in den Colonie Suiname. Amsterdam:
Smit, Jan Willem Amsterdam.
Bower, A. (2009). A Guide to Historic Ceramics in the Antebellum South. Memphis: Rhodes
Institute for Regional Studies.
Crull, S. D. (1997). The Economy and Archaeology of EurOpean-made Glass Beads and
Manufactured Goods Used in First Contact Situations in Oregon. England: University of
Sheffield.
Dalhuisen, L., & Hassankhan, M. (2018). Geschiedenis van Suriname. Zutphen: WalburgPers.
Dentz, F. O. (1936). Het Boschnegerdeurslot (Klavierslot), zijn oorsprong en toepassing. 's-
Gravenhage: De West-Indische Gids.
Dentz, F. O. (1944). De Herkomst en de Beteekenis van Surinaamsche Plantagenamen. In West -
Indische Gids (pp. 147-160). Retrieved from Retrieved June 5, 2020, from
www.jstor.org/stable/43390414
Dikland, P. (2020). Planga Habi Yesi: De volkshuisvesting in Suriname 1650-1950. Paramaribo:
KDV architects.
Ehrenburg, H. (2020). Aanleg van infrastructuur in Suriname. Bouwen aan de Wilde Kust.
Monumentaal, 80-84.
Ganesh, S. (2018). Sprekende scherven: Een archeologisch onderzoek naar de afkomst van
aardewerkscherven uit Jodensavanna . Paramaribo: Anton de Kom Universiteit van
Suriname.
Geesteranus, G. M. (Onbekend). Memoires van Wilhelmina Susanna Petronella Adriana Maas
Geesteranus; echtegenote van J.F.A.E. van Landsberge. Onbekend: Onbekend.
Gullman, J. (1991). Factors influencing the corrosion rate of metal objects. In B. Arrhenius,
Laborativ Arkeologi 5 (pp. 189-194). Stockholm: Stockholm Universiteit.
Haarnack, C. (2017). ''Nachrichten von Surinam'': Representations of a former Dutch Colony in
German Travel Literature, 1790-1900. In Travel Writing in Dutch and German, 1790-
1930 (pp. 114-138). New York: Routledge.
Hartsinck, J. J. (1770). Beschyving van Guiana, of de wilde kust in Zuid-America. Amsterdam:
Gerrit Tielenburg.
Kapper, A. (2010). De Goudkust van Suriname. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.

96
Knowles, P. W. (2008). Dutch Pottery and Porcelain. New York: Maurice Krakow Architectural
and arts industrial books.
Kuhn, F. A. (1827). Beschouwing der toestand der Plantagie-Slaven: Een economisch-
geneeskundige bijdrage tot verbetering dezelven. Amsterdam: C.G. Sulpke.
Langeweg, S. (2016). De techniek van het versieren: het decoreren van aardewerk bij
Regout/Sphinx en Société Céramique in Maastricht. In A. Knotter, Keramiek Stad (pp.
106-143). Maastricht: WBOOKS & Sociaal Historisch Centrum voor Limburg.
Lesaffer, R. (2015). DE Vrede van Breda en de Europese traditie van vredesverdragen. Tilburg
University.
Ooijevaar, E. R. (1978). Inventaris van het archief van A.H. Bots (levensjaren 1816-1878); A.G.
Bots (levensjaren 1826-1882), 1853-1873. Den Haag: Nationaal Archief Den Haag.
Oostindie, G. (2012). Het Succes van de Plantage. Historisch Nieuwsblad, 48-57.
Royen, E. (2016). De Ondernemersfamilie Regout in de Negentiende Eeuw. In A. Knotter,
Keramiek Stad (pp. 18-37). Maastricht: WBOOKS & het Sociaal Historisch Centrum
voor Limburg.
Samson, J. R., & Ganesh S. T., (2020). Archeaological Survey at the Cultuurtuin. Paramaribo:
Unpublished
Singh, S. (2020). A Maritime Perspective of Plantation Esthersrust: Suriname's Defense System
between the 17th and 19th century. Leiden: Leiden University. Unpublished.
Singh, S. A. (2019). Conservation of Colonial Metal Artefacts of Jodensavanne. A closer look at
handwrought nails. Paramaribo: Unpublished thesis Anton de Kom University of
Suriname.
Singh, S. A, (2022). Eindrapport Elektrolyse Project. Paramaribo: Unpublished.
Sukoharsono, E. G., & Gaffikin, M. J. (1993). The Genisis of Accounting in Indonesia: The
Dutch Colonialism in the Early 17th Century. The Indonesian Journal of Accounting and
Bussiness Society, 1-26.
Surinaamsche Almanak. (1820). Paramaribo en Amsterdam: E. Beijer en C.G Sulpke.
Surinaamsche Almanak. (1836). Parmaribo en Amsterdam: E. Beijer en C.G Sulpke.
Teenstra, M. D. (1835). De landbouw in de colonie Suriname. Groningen.
Van Stipriaan, A. (1993). Suriname Contrast: Roofbouw en overleven in een Caraibische
Plantagekolonie, 1750-1863. Leiden: KITLV Uitgeverij.
Walker, I. C. (1971). The Manufacture of Dutch Clay Tobacco-Pipes. North East Historical
Archaeology, pp. 4-17.

97
Geraadpleegde websites:
http://www.tradebeads.org/skunk-trade-beads/
https://kooponline.eu/hebbedingen-online-kopen/hebbedingetjes-en-antiek/petrus-regout-vlinder-
online-kopen.

https://sha.org/bottle/household.htm

https://www.catawiki.com/nl/l/4781849-petrus-regout-societe-ceramique-vlinder-papillon-
serviesdelen.

https://www.catawiki.com/nl/l/4781849-petrus-regout-societe-ceramique-vlinder-papillon-
serviesdelen.
www.claypipes.nl/19e-eeuw/geheel-versierd-overig/
www.Delpher.nl.
www.jck.nl
www.oude.kleipijp.nl/Verzameling/pijpenkop106.htm

www.SHA.org
www.sha.org/bottle/soda.htm#Round%20Bottom/Torpedo%20Styles

www.thebeadchest.com/products/old-black-white-skunk-eye-beads-long-
strand?epik=dj0yJnU9X3F3SEltMFZIMDNJZFoxQjIyTTc2XzNXbTlRQVZzSnomcD0wJm49a
TFUUjIyUWY3YkdXbS10dnQwMVFMQSZ0PUFBQUFBR0lLanFN&utm_source=pinterest&
utm_medium=social

98