2019-2020

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ

ΠΡΟΤΥΠΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Ενότητα 1: Αριθμοί και πράξεις.........................................................................................σελ. 2
1Α Φυσικοί αριθμοί...............................................................................................................σελ. 2
- Δυνάμεις ................................................................................................................... σελ. 2
- Προτεραιότητα πράξεων................................................................................... σελ. 3
- Ιδιότητες πράξεων............................................................................................... σελ. 4
1Β Διαιρετότητα – ΕΚΠ – ΜΚΔ .......................................................................................σελ. 5
- Κριτήρια Διαιρετότητας ........................................................................................ σελ. 5
- Εύρεση ΕΚΠ – ΜΚΔ ............................................................................................... σελ. 6
1Γ Δεκαδικοί αριθμοί – Στρογγυλοποίηση – Κλάσματα ......................................σελ. 8
- Δεκαδικοί αριθμοί..................................................................................................... σελ. 8
- Στρογγυλοποίηση.........................................................................................................σελ. 8
- Κλάσματα........................................................................................................................ σελ. 8
- Πράξεις κλασμάτων ........................................................................................... σελ. 10
1Δ Αναγωγή στη μονάδα ..................................................................................................σελ. 14
Ενότητα 2: Εξισώσεις......................................................................................................σελ. 15
- Βασικά είδη εξισώσεων ........................................................................................σελ. 16
- Λύση προβλήματος με εξίσωση.........................................................................σελ. 18
- Συστήματα....................................................................................................................σελ. 19
Ενότητα 3: Αναλογίες.................................................................................................... σελ. 21
3Α Ανάλογα και αντιστρόφως ανάλογα ποσά........................................................σελ. 21
- Λόγοι ...............................................................................................................................σελ.22
3Β Ποσοστά ...........................................................................................................................σελ. 22
- Ποσοστά αύξησης και μείωσης............................................................................σελ. 23
Ενότητα 4: Μέσος όρος και Στατιστική ..................................................................σελ. 26
- Μέση τιμή......................................................................................................................σελ. 26
- Ανάλυση στατιστικών δεδομένων.....................................................................σελ. 27
Ενότητα 5: Μοτίβα και Μετρήσεις ............................................................................ σελ. 29
5Α Μοτίβα ............................................................................................................................. σελ. 29
- Ακολουθίες αριθμών.................................................................................................σελ. 29
- Προβλήματα με επικαλύψεις...............................................................................σελ. 30
5Β Μονάδες μέτρησης .................................................................................................... σελ. 31
- Επιπλέον μονάδες μέτρησης...................................................................................σελ. 33
- Πράξεις με την ώρα...................................................................................................σελ. 34
Ενότητα 6: Γεωμετρία .................................................................................................... σελ. 35
6Α Επιπεδομετρία ................................................................................................................σελ. 35
- Εμβαδό και Περίμετρος............................................................................................σελ. 35
- Κλίμακες..........................................................................................................................σελ. 36
- Τρίγωνα και μετρήσεις γωνιών ..........................................................................σελ. 37
6Β Στερεομετρία ................................................................................................................σελ. 37
- Όγκος ..............................................................................................................................σελ.38
- Εμβαδό σε τρισδιάστατα σχήματα.....................................................................σελ. 38

1
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΞΕΙΣ

1Α ΦΥΣΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με τους φυσικούς αριθμούς. Φυσικοί

αριθμοί είναι το: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ...

Οι αριθμοί αυτοί μας βοηθάνε να μετράμε και να συγκρίνουμε και είναι άπειροι.

Οι πράξεις που χρησιμοποιούμε είναι η πρόσθεση, η αφαίρεση, ο

πολλαπλασιασμός και η διαίρεση. Για να απλοποιήσουμε τη γραφή των
πολλαπλασιασμών εισάγουμε τις δυνάμεις.

Για παράδειγμα, αντί να γράψουμε 3 ∙ 3 ∙ 3 ∙ 3 ∙ 3 γράφουμε συντομότερα 35 και

διαβάζουμε «τρία στην πέμπτη». Το 35 ονομάζεται δύναμη. Το 3 είναι η βάση της
δύναμης και το 5 ο εκθέτης.

Γενικότερα, αν ονομάσουμε α έναν οποιονδήποτε φυσικό αριθμό ορίζουμε ως

𝛼 𝜈 = 𝛼 ∙ 𝛼 ∙∙∙∙ 𝛼 , πολλαπλασιάζοντας το α με τον εαυτό του τόσες φορές όσες
μας δείχνει ο εκθέτης, δηλαδή ο φυσικός αριθμός ν.

Παράδειγμα: 26 = 2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 ∙ 2 = 64
Επιπλέον ορίζουμε 𝛼 0 = 1 για οποιονδήποτε φυσικό αριθμό α εκτός του μηδέν
(γιατί δεν έχει νόημα το «μηδέν στην μηδενική»)!

Παράδειγμα: 20210 = 1
Όμως, 0555 = 0
(Γιατί όσες φορές και να πολλαπλασιάσουμε το μηδέν με τον εαυτό του δίνει μηδέν)

Προσοχή!

1234 = 1 ενώ 20201 = 2020

Σχόλια

1. Όταν ο εκθέτης είναι το 2, για παράδειγμα 72 διαβάζουμε «επτά στη δευτέρα

ή επτά στο τετράγωνο». Ενώ όταν ο εκθέτης είναι το 3, για παράδειγμα 63
διαβάζουμε «έξι στην τρίτη ή έξι στον κύβο».

2. Θα πρέπει να προσέχουμε να μην μπερδεύουμε το:

5+5+5 = 3∙ 5 = 15 με το 5 ∙ 5 ∙ 5 = 53 = 125

2
● Προτεραιότητα πράξεων

Για να εκτελέσουμε με τη σωστή σειρά πράξεις σε μία αριθμητική παράσταση

πρέπει να θυμόμαστε την προτεραιότητα των πράξεων. Πάντα προηγείται ο
πολλαπλασιασμός και η διαίρεση και έπειτα οι προσθέσεις και οι αφαιρέσεις. Αν
μάλιστα έχουμε και παρενθέσεις οι πράξεις μέσα σε αυτές γίνονται πρώτα.
Τέλος, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι δυνάμεις παίζουν το ρόλο του
πολλαπλασιασμού και προηγούνται!

Προσθέσεις
και αφαιρέσεις

Πολλαπλασιασμοί και
Διαιρέσεις

Δυνάμεις

Πρώτα πράξεις μέσα στις

παρενθέσεις

Παράδειγμα 1ο :
Α = 5 + 5 • 5 - (2+3)² +3∙ 23
Α = 5 + 25 - 5²+ 3∙ 8
Α= 30 – 25 + 24
Α = 29

Παράδειγμα 2ο:
2021 ∙ (1 + 99) − 12020 =
= 2021 ∙ 100 − 1 =
= 202.100 − 1 =
= 202.099

Σχόλιο: Αν μία πράξη δεν επηρέαζει την προτεραιότητα μπορεί να γίνει

νωρίτερα! Πιο συγκεκριμένα, στο 1ο παράδειγμα εκτελέσαμε την πράξη 5 • 5
πριν την παρένθεση γιατί δεν επηρέαζε τις υπόλοιπες πράξεις, αλλά όχι τον
πολλαπλασιασμό 3 • 2 καθώς το 2 είχε δύναμη άρα θα έπρεπε να προηγηθεί!

3
Σημαντική παρατήρηση!
Κάθε πολλαπλασιασμός με το μηδέν δίνει μηδέν: πχ 3 • 0 =0
Κάθε πρόσθεση ή αφαίρεση με το μηδέν αφήνει ίδιο το αποτέλεσμα: πχ 2 +0 =2
Κάθε πολλαπλασιασμός με το 1 αφήνει το ίδιο αποτέλεσμα: πχ 8 • 1 = 8

⦿! Μην ξεχάσεις ότι:

Άθροισμα, είναι το αποτέλεσμα της πρόσθεσης.

Διαφορά, είναι το αποτέλεσμα της αφαίρεσης.
Γινόμενο, είναι το αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού.
Πηλίκο, είναι το αποτέλεσμα της διαίρεσης.

Οι ζυγοί αριθμοί (2, 4, 6, 8, ... ) λέγονται και άρτιοι.

Οι μονοί αριθμοί (1, 3, 5,... ) λέγονται και περιττοί αριθμοί.

● Ιδιότητες πράξεων (για πρόσθεση και πολλαπλασιασμό)

1) Αντιμεταθετική ιδιότητα

Γενικά Παράδειγμα
α+β=β+α 31 + 1 = 1 + 31
α∙β=β∙α 19 ∙ 95 = 95 ∙ 19

2) Προσεταιριστική ιδιότητα

Γενικά Παράδειγμα
(α+β)+γ=α+(β+γ) (26+9)+91=26+(9+91)
(α ∙ 𝛽) ∙ 𝛾 = 𝛼 ∙ (𝛽 ∙ 𝛾) (3 ∙ 4) ∙ 5 = 3 ∙ (4 ∙ 5)

3) Επιμεριστική ιδιότητα

Γενικά Παράδειγμα
α(𝛽 + 𝛾) = 𝛼 ∙ 𝛽 + 𝛼 ∙ 𝛾 3(5 + 6) = 3 ∙ 5 + 3 ∙ 6
α(𝛽 − 𝛾) = 𝛼 ∙ 𝛽 − 𝛼 ∙ 𝛾 10(8 − 5) = 10 ∙ 8 − 10 ∙ 5

Σχόλιο: Όταν ανάμεσα σε έναν αριθμό και μία παρένθεση δεν υπάρχει κάποιο
σύμβολο πράξης υπονοείται ο πολλαπλασιασμός.

4
1Β ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ – ΕΚΠ και ΜΚΔ

● Πολλαπλάσια και διαιρέτες

Πολλαπλάσια ενός φυσικού αριθμού είναι οι αριθμοί που προκύπτουν από τον
πολλαπλασιασμό του αριθμού αυτού με όλους τους φυσικούς αριθμούς.
Διαιρέτες ενός αριθμού λέγονται όλοι οι φυσικοί αριθμοί που τον διαιρούν.

Προσοχή: Η φράση «τον διαιρούν» σημαίνει ότι στην κάθετη διαίρεση το

υπόλοιπο θα είναι μηδέν.

Παράδειγμα: Το 6 είναι διαιρέτης του 42 γιατί:

Η παραπάνω ευκλείδεια διαίρεση λέγεται τέλεια, καθώς αφήνει μηδενικό

υπόλοιπο.

Κάθε αριθμός έχει τουλάχιστον δύο διαιρέτες: το 1 και τον εαυτό του.
Ένας αριθμός (εκτός από τον αριθμό 1) που έχει μοναδικούς διαιρέτες το ένα
και τον εαυτό του λέγεται πρώτος αριθμός, αλλιώς λέγεται σύνθετος.

Πρώτοι αριθμοί: 2, 3, 5, 7, 11, 13,...

Παρατήρηση: Όλοι οι πρώτοι αριθμοί είναι μονοί (εκτός από το 2) αλλά

όλοι οι μονοί δεν είναι πρώτοι. Επιπλέον, όλοι οι μονοί και οι ζυγοί αριθμοί
«φτιάχνουν» όλους τους φυσικούς αριθμούς.

● Πίνακας Κριτηρίων διαιρετότητας

Για να ελέγξουμε αν ένας αριθμός είναι διαιρέτης (ή αντίστοιχα πολλαπλάσιο)

ενός άλλου ο γενικός κανόνας είναι να κάνουμε τη διαίρεση. Αν το υπόλοιπο της
διαίρεσης είναι μηδέν, τότε ο διαιρετέος είναι πολλαπλάσιο του διαιρέτη.

5
Όμως, αυτή τη διαδικασία μπορούμε να την αποφύγουμε αν αναζητούμε
πολλαπλάσια και διαιρέτες των παρακάτω αριθμών για τους οποίους ισχύουν οι
εξής πιο γρήγοροι κανόνες:

Αριθμός Κανόνας Παράδειγμα

Για το 2 Το τελευταίο ψηφίο να είναι
0ή2ή4ή6ή8
Για το 3 Το άθροισμα των ψηφίων να
είναι πολλαπλάσιο του 3
Για το 4 Τα δύο τελευταία ψηφία να είναι
πολλαπλάσια του 4
Για το 5 Το τελευταίο ψηφίο να είναι
0ή5
Για το 9 Το άθροισμα των ψηφίων να
είναι πολλαπλάσιο του 9
Ο αριθμός 246 διαιρείται με το 2
διότι τελειώνει σε 6.
Ο αριθμός 144 διαιρείται με το 3
διότι 1+4+4=9 που είναι
πολλαπλάσιο του 3.
Ο αριθμός 1948 διαιρείται με το
4 διότι το 48 είναι πολλαπλάσιο
του 4.
Ο αριθμός 85 διαιρείται με το 5
διότι τελειώνει σε 5.
Ο αριθμός 2098 διαιρείται με 9
διότι το 2+0+9+8=18 είναι
πολλαπλάσιο του 9.

Για το 10 Το τελευταίο ψηφίο να είναι 0 Ο αριθμός 1300 διαιρείται με το

10 διότι τελειώνει σε 0.
Για το 25 Τα δύο τελευταία ψηφία να είναι Ο αριθμός 175 διαιρείται με 25
00, 25, 50 ή 75. διότι τελειώνει σε 75

● Εύρεση ΕΚΠ και ΜΚΔ

Σε αρκετά προβλήματα για να φτάσουμε στην τελική λύση χρειάζεται να βρούμε

το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο (ΕΚΠ) ή τον μέγιστο κοινό διαιρέτη (ΜΚΔ)
κάποιων αριθμών.

Δύο τρόποι για να βρούμε ΕΚΠ και ΜΚΔ είναι οι εξής:

Α’ τρόπος:
Για το ΕΚΠ:
Γράφω αρκετά από τα πολλαπλάσια των αριθμών που έχω και βρίσκω το
μικρότερο από τα κοινά.
Για παράδειγμα ΕΚΠ (3, 4) =12 γιατί,
3 → 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, ...
4 → 4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, ...

6
Ομοίως για το ΜΚΔ γράφω τους διαιρέτες και σημειώνω το μεγαλύτερο από
τους κοινούς.
Για παράδειγμα ΜΚΔ (7, 14, 35) =7
7 → 1, 7
14 → 1, 2, 7, 14
35 → 1, 5, 7, 35

Σημείωση: Αν δύο αριθμοί δεν έχουν κανένα άλλο κοινό διαιρέτη εκτός από τη
μονάδα γράφουμε ότι έχουν ΜΚΔ = 1, και λέγονται μεταξύ τους πρώτοι.

Β’ τρόπος (με ανάλυση σε γινόμενο πρώτων παραγόντων)

Με αυτό τον τρόπο όπως φαίνεται δίπλα γράφω τους

αριθμούς που έχω και στη δεξιά γραμμή σημειώνω τους
πρώτους αριθμούς που διαιρούνται με τους αριθμούς
μου.
Πχ: Αρχικά το 36 διαιρείται με το 2 και δίνει 18, το 54
δίνει 27 και το 60 δίνει 30. Έπειτα ξανδιαιρώ με δύο
γιατί τουλάχιστον ένας από τους αριθμούς διαιρείται με
2 (συγκεκριμένα οι αριθμοί 18 και 30). Όμως το 27 δεν
διαιρείται με το 2 και για αυτό ξαναγράφω το 27 κάτω
από το 27. Προχωράω ομοίως και όταν καταφέρω στην αριστερή πλευρά να έχω
μόνο μονάδες σταματώ. Το ΕΚΠ που έψαχνα είναι το γινόμενο των αριθμών
στην δεξιά στήλη. Δηλαδή ΕΚΠ = 2 • 2 • 3 •3 •3 •5 =540

Για τον ΜΚΔ εργάζομαι ως εξής:

Βάζω πάλι τους αριθμούς μου όπως στο
διπλανό παράδειγμα ώστε να αναλυθούν
ξεχωριστά σε γινόμενο από πρώτους
παράγοντες. Έπειτα σημειώνω όλους τους
κοινούς αριθμούς στις δεξιά στήλες. Το 2
είναι κοινός αριθμός (από μία φορά σε
κάθε στήλη) και το 3 επίσης (από μια φορά
σε κάθε στήλη). Αν εμφανιζόταν παραπάνω από μία φορά σε κάθε στήλη θα τον
ξαναέπαιρνα για το γινόμενο του ΜΚΔ. Άρα ο ΜΚΔ είναι 2 ∙ 3 = 6

⦿! Λέξεις «κλειδιά» για τα προβλήματα ΕΚΠ και ΜΚΔ

Όταν στην εκφώνηση ενός προβλήματος εμφανίζονται φράσεις όπως «πόσα το

πολύ...» χρησιμοποιούμε ΜΚΔ ενώ σε φράσεις όπως «πότε θα ξανασυμβεί»
κάποιο γεγονός που ζητείται χρησιμοποιούμε ΕΚΠ.

7
1Γ ΔΕΚΑΔΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ – ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΗΣΗ - ΚΛΑΣΜΑΤΑ

● Δεκαδικοί αριθμοί

Οι αριθμοί οι οποίοι έχουν υποδιαστολή ονομάζονται δεκαδικοί.

Για παράδειγμα ο αριθμός 3,145. Θα πρέπει να προσέχουμε πολύ τη θέση της
υποδιαστολής καθώς και τα μηδενικά. Για παράδειγμα: 3,05 < 3,5 = 3,50

● Στρογγυλοποίηση

Για να στρογγυλοποιήσουμε έναν αριθμό πρέπει να γνωρίζουμε ως προς ποιο

ψηφίο θα κάνουμε την στρογγυλοποίηση. Αν για παράδειγμα θέλω να
στρογγυλοποιήσω ως προς τις δεκάδες θα ελέγξω τι αριθμό έχω στις μονάδες.
Αν ήθελα να στρογγυλοποιήσω στις μονάδες θα κοιτούσα τα δέκατα κλπ.

Ο κανόνας που ακολουθούμε είναι ο εξής: Αν ο αριθμός είναι από 5 και πάνω
τότε στρογγυλοποιώ προς τα πάνω (δηλαδή αυξάνω κατά ένα το ψηφίο που
στρογγυλοποιώ και τα επόμενα μηδενίζονται), αν όχι στρογγυλοποιώ προς τα
κάτω (δηλαδή δεν αυξάνω κατά ένα το ψηφίο που στρογγυλοποιώ και τα
επόμενα μηδενίζονται).

Σχόλιο: Αν αυξάνοντας το ψηφίο σε μια στρογγυλοποίηση χρειαστεί να αυξήσω

κατά ένα το ψηφίο 9 τότε θα γίνει 0 και θα αυξηθεί το προηγούμενο προς τα
αριστερά. Για παράδειγμα ο αριθμός 1.297,3 στρογγυλοποιείται στις δεκάδες ως
1.300.

Παράδειγμα:

Αν στρογγυλοποιήσουμε τον αριθμό 314,856 στις

μονάδες επειδή τα δέκατα έχουν τον αριθμό 8 ο
νέος στρογγυλοποιημένος αριθμός θα γίνει 315.
Αν στρογγυλοποιήσω όμως στις εκατοντάδες ο
αριθμός θα γίνει 300 διότι στις δεκάδες έχουμε
τον αριθμό 1, που είναι μικρότερος από 5.

● Κλάσματα
5
Τα κλάσματα μας εκφράζουν ενός μέρος του συνόλου. Για παράδειγμα τα 12 μίας
τούρτας σημαίνει ότι χωρίζουμε μία τούρτα σε 12 ίσα μέρη και παίρνουμε τα 5.
Το 5 ονομάζεται αριθμητής και το 12 παρονομαστής. Και οι δύο αριθμοί μαζί
λέγονται όροι του κλάσματος. Επιπλέον, κάθε κλάσμα παριστάνει και το πηλίκο
της διαίρεσης του αριθμητή με τον παρονομαστή.

8
⦿! Παρατήρηση:
Όταν ο αριθμητής ισούται με τον παρονομαστή το κλάσμα κάνει 1. Για
23
παράδειγμα, 23 = 1.
Κάθε φυσικός αριθμός μπορεί να γραφεί ως κλάσμα βάζοντας παρομομαστή τη
26
μονάδα. Για παράδειγμα, 26 = 1

Η έννοια του κλάσματος επεκτείνεται και στην περίπτωση όπου ο αριθμητής

5
είναι μεγαλύτερος από τον παρονομαστή. Έτσι, όταν λέμε τα 3 μίας ποσότητας
2 5
εννοούμε ολόκληρη την ποσότητα και 3 ακόμα. Το κλάσμα 3 λέγεται
καταχρηστικό και μπορεί να γραφεί ως μεικτός αριθμός όπως θα μάθουμε στις
επόμενες παραγράφους.

● Ισοδύναμα Κλάσματα

Τα κλάσματα που έχουν προκύψει με πολλαπλασιασμό ή διαίρεση με τον ίδιο

αριθμό σε αριθμητή και παρονομαστή ονομάζονται ισοδύναμα.

Για παράδειγμα αν πολλαπλασιάσω με το 4 αριθμητή και παρονομαστή στο

4 16
κλάσμα 7 θα πάρω το κλάσμα 28. Τα δύο αυτά κλάσματα είναι ισοδύναμα.

100 50
Με την ίδια σκέψη ισοδύναμα είναι τα κλάσματα 𝜅𝛼𝜄 (διότι το δεύτερο
6 3
προέκυψε από το πρώτο με διαίρεση αριθμητή και παρονομαστή με το 2.

● Απλοποίηση

Για να απλοποιήσω ένα κλάσμα διαιρώ αριθμητή και παρονομαστή με τον ίδιο
21 21:3 7
αριθμό. Για παράδειγμα το κλάσμα = =
6 6:3 2

Τα κλάσματα που έχουν παρονομαστή την μονάδα είναι στην ουσία ίσα με τον
5
αριθμητή τους. Πχ =5
1
Επιπλέον, ένα κλάσμα που έχει ίδιο αριθμητή και παρονομαστή είναι ίσο με τη
μονάδα. Πχ
4
4 = 1. Το κλάσμα που δεν απλοποιείται άλλο λέγεται ανάγωγο.

● Μεικτοί Αριθμοί

Για να μετατρέψω ένα μεικτό κλάσμα σε απλό διατηρώ τον ίδιο παρονομαστή
και στη θέση του αριθμητή βάζω το γινόμενο του παρονομαστή με τον μπροστά
αριθμό συν τον αριθμητή.
4 7 ∙5 + 4 39
Για παράδειγμα το μεικτό κλάσμα 75 = =
5 5

Για να κάνω την αντίστροφη διαδικασία εργάζομαι ως εξής:

9
 12 2
Το κλάσμα 𝜀ί𝜈𝛼𝜄 𝜏𝜊 𝜇𝜀𝜄𝜅𝜏ό 2 5 καθώς το 5 (δηλαδή ο παρονομαστής)
5
«χωράει» στο 12 (δηλαδή στον αριθμητή) δύο φορές και περισσεύει και 2.

● Πράξεις κλασμάτων

Πρόσθεση - Αφαίρεση

Για να προσθέσω δύο ή περισσότερα κλάσματα πρέπει να έχουν ίδιους

παρονομαστές (δηλαδή να είναι ομώνυμα) το ίδιο ισχύει και για την αφαίρεση.

♦ Παράδειγμα 1

4 7 11
+ = Προσθέτω τους αριθμητές και διατηρώ ίδιο τον παρονομαστή
6 6 6

♦ Παράδειγμα 2

3 1 2
− = =1 Αφαιρώ τους αριθμητές και διατηρώ ίδιο τον παρονομαστή,
2 2 2
και στο τέλος απλοποιώ το αποτέλεσμα.

Προσοχή! Αν δεν έχω ίδιους παρονομαστές πρέπει οπωσδήποτε να τα κάνω ομώνυμα.

Εύκολος τρόπος είναι με τη βοήθεια του Ε.Κ.Π. των παρονομαστών.

♦ Παράδειγμα 3

1 3 2 9 11
+ = + =
6 4 12 12 12

● Πολλαπλασιασμός – Διαίρεση

Για να πολλαπλασιάσω δύο ή περισσότερα κλάσματα ΔΕΝ χρειάζεται να έχω

ίδιους παρονομαστές. Πολλαπλασιάζω κατευθείαν αριθμητή με αριθμητή και
παρονομαστή με παρονομαστή.

♦ Παράδειγμα 1

3 5 15
∙ =
4 6 24

Προσοχή! Αν παρατηρήσω ότι στον πολλαπλασιασμό έχω ίδιους αριθμούς διαγώνια

στα κλάσματα μπορώ να τους απλοποιήσω. Για παράδειγμα:

4 7 4 4 7 28 4
∙ = αντί να γράψω με περισσότερες πράξεις: ∙ = =
7 5 5 7 5 35 5

10
Στη διαίρεση μετατρέπω την πράξη σε πολλαπλασιασμό αντιστρέφοντας το
δεύτερο κλάσμα

♦ Παράδειγμα 2

3 4 3 5 15
∶ = ∙ =
8 5 8 4 32

Υπενθύμιση: Το κλάσμα συμβολίζει ουσιαστικά μία απλή διαίρεση του

αριθμητή με τον παρονομαστή.
Άρα για να διαιρέσω δύο κλάσματα μπορώ και να φτιάξω ένα σύνθετο
κλάσμα. Δηλαδή:
2
2 4 2 ∙7 14
∶ = 3= =
3 7 4 3 ∙4 12
7
Το σύνθετο κλάσμα υπολογίζεται όπως παραπάνω, πολλαπλασιάζοντας τον
πάνω αριθμητή με τον κάτω παρονομαστή και τα άλλα δύο μεταξύ τους.

● Αντίστροφοι αριθμοί

Δύο αριθμοί που έχουν γινόμενο 1 λέγονται αντίστροφοι.

1 3 11
Για παράδειγμα ο αριθμός 7 με το 7 ή το κλάσμα 11 με το .
3
Κάθε αριθμός έχει αντίστροφο εκτός από το μηδέν!
Ο μοναδικός αριθμός του οποίου ο αντίστροφος είναι ο εαυτός του είναι το ένα.

● Σύγκριση Κλασμάτων

Περίπτωση 1η – Ίδιοι παρονομαστές

Όταν δύο ή περισσότερα κλάσματα έχουν ίδιους παρονομαστές, μεγαλύτερο

είναι αυτό που έχει μεγαλύτερο αριθμητή.

Παράδειγμα
7 4
>
3 3
Περίπτωση 2η – Ίδιοι αριθμητές

Όταν δύο ή περισσότερα κλάσματα έχουν ίδιους αριθμητές, μεγαλύτερο είναι

αυτό που έχει μικρότερο παρονομαστή.

11
Παράδειγμα

9 9
<
7 4
Περίπτωση 3η – Σύγκριση με τη μονάδα

Όταν συγκρίνουμε κλάσματα που δεν έχουν ίδιους αριθμητές ή παρονομαστές

ελέγχουμε αν μπορούν να συγκριθούν ως προς τη μονάδα. Μεγαλύτερος
αριθμητής από παρονομαστή σημαίνει μεγαλύτερο κλάσμα σε σχέση με τη
μονάδα.

Παράδειγμα

5 4
<
11 3

Περίπτωση 4η – Γενική σύγκριση (Διαίρεση ή ΕΚΠ)

Όταν καμία από τις τρείς παραπάνω περιπτώσεις δεν μπορεί να μας βοηθήσει
οδηγούμαστε στην γενική περίπτωση. Η γενική περίπτωση μπορεί να
ολοκληρωθεί είτε με τη χρήση ΕΚΠ είτε με τη διαίρεση.

Α’ τρόπος (ΕΚΠ - Σημαντικός τρόπος!)

Βρίσκω το Ε.Κ.Π των παρονομαστών των κλασμάτων ώστε να τα κάνω

ομώνυμα (δηλαδή να έχουν ίδιους παρονομαστές) και έτσι τα συγκρίνω με βάση
την 1η περίπτωση.

Παράδειγμα

1 4 3
Βρίσκω το ΕΚΠ (2,7,4) = 28
2 7 4
14 16 21
Άρα έχω αντίστοιχα: < <
28 28 28

Β’ τρόπος (Διαίρεση)

Ως εναλλακτική επιλογή, μπορούμε να διαιρέσουμε αριθμητή με παρονομαστή

κάθε κλάσματος με σκοπό να συγκρίνω τους δεκαδικούς αριθμούς που θα
προκύψουν.

Παράδειγμα
4 81
𝜅𝛼𝜄
5 100

12
Κάνοντας τη διαίρεση βρίσκουμε ότι 4 : 5 =0,80 και 81 : 100=0,81
Άρα το δεύτερο κλάσμα είναι μεγαλύτερο

Περίπτωση 5η – Ειδική σύγκριση

Όταν ο αριθμητής κάθε κλάσματος απέχει το ίδιο από τον παρονομαστή τότε
μπορώ να αποφασίσω κατευθείαν ποιο κλάσμα είναι μεγαλύτερο ως εξής:

-Αν βρίσκομαι πάνω από τη μονάδα, μεγαλύτερο είναι το κλάσμα που έχει
μικρότερους όρους.

Παράδειγμα

45 5
<
42 2
-Αν βρίσκομαι κάτω από τη μονάδα, μεγαλύτερο είναι το κλάσμα που έχει
μεγαλύτερους όρους.

6 101
<
7 102
Σχόλιο (όπως προκύπτει από το προηγούμενο παράδειγμα):
Αν μας ζητούν ποιο κλάσμα είναι πλησιέστερα στην ακέραια μονάδα τότε στην
περίπτωση που είμαστε πάνω από τη μονάδα, το μικρότερο σε όρους κλάσμα
είναι και πιο κοντά στη μονάδα, ενώ στην περίπτωση που έχουμε κλάσματα
μικρότερα της μονάδας, ισχύει το ανάποδο. Δηλαδή, το μεγαλύτερο κλάσμα είναι
πιο κοντά στην ακέραια μονάδα.

Προσοχή! Φθίνουσα σειρά είναι από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο

και αύξουσα από το μικρότερο προς το μεγαλύτερο.

13
1Δ ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΝΑΔΑ
Πολλές φορές στα μαθηματικά καλούμαστε να βρούμε την ποσότητα που
5
συμβολίζει ένα μέρος του συνόλου. Για παράδειγμα: Αναζητούμε τα των 350
7
5
ευρώ. Όμως, άλλες φορές μπορεί να γνωρίζουμε ότι τα του συνόλου των
7
χρημάτων είναι 350 ευρώ. Θα πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα να μην
συγχέουμε τις δύο παραπάνω περιπτώσεις.

Σημαντικό!
Στα μαθηματικά οι λέξεις «του», «της», «των» κλπ σημαίνουν πολλαπλασιασμό.
5 5
Έτσι, για να βρω τα 𝜏𝜊𝜐 350 πρέπει να κάνω • 350 = 250 ευρώ
7 7

5
Όμως όταν γνωρίζω ότι τα τα των χρημάτων είναι 350 ευρώ κάνω αναγωγή
7
στην κλασματική μονάδα.
7
Ο συγκεκριμένος τρόπος μας βοηθάει να βρούμε τα του συνόλου των
7
χρημάτων, δηλαδή όλα τα χρήματα! Επειδή ορισμένες φορές είναι δύσκολο να
5 7
πάμε κατευθείαν από το μέρος που μας δίνουν (𝜋𝜒 ) στο σύνολο (𝜋𝜒 )
7 7
βρίσκουμε πρώτα ένα κλάσμα που έχει αριθμητή τη μονάδα και έπειτα με
ευκολότερο τρόπο βρίσκουμε αυτό που αρχικά αναζητούσαμε.
5
Άρα: Τα 7 350 ευρώ
1
Το 350 : 5 = 70 ευρώ
7

7
Τα 70 • 7 = 490 ευρώ
7

Επιπλέον παράδειγμα εμπέδωσης:

4
Γνωρίζουμε ότι τα 11 μίας τούρτας κοστίζουν 8 ευρώ. Και θέλουμε να βρούμε
πόσο κοστίζει όλη η τούρτα. Δηλαδή αναζητούμε τρόπο για να πάμε από τα
4 11 1
𝜎𝜏𝛼 . Σκεφτόμαστε ότι είναι σαφώς ευκολότερο να βρούμε το 11 της
11 11
1
τούρτας (διαιρώντας τα 8 ευρώ με το 4) και έπειτα αφού ξέρουμε το 11
11
βρίσκουμε αμέσως τα 11 πολλαπλασιάζοντας επί 11. Δηλαδή 11 • 2 =22 ευρώ.

Η αναγωγή στην κλασματική μονάδα έχει την ίδια λογική με την αναγωγή στη
μονάδα. Κατά τη λύση ενός προβλήματος με αναγωγή στη μονάδα βρίσκω
πρώτα το 1 και μετά βρίσκω το ειδικό που μου ζητείται.
Πχ. 12 μπλούζες κοστίζουν 78 ευρώ. Για να βρω πόσο κοστίζουν οι 15 βρίσκω
πόσο κοστίζει η μία (78 : 12 = 6,50 ευρώ) και έπειτα πολλαπλασιάζω επί 15.
Άρα 15 • 6,5 = 97,50 ευρώ.

14
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ

Στα επόμενα θα δούμε τους βασικούς τρόπους επίλυσης εξισώσεων. Εξίσωση

είναι κάθε ισότητα που περιλαμβάνει αριθμούς και αγνώστους, τους οποίους
συνήθως συμβολίζουμε με x. Το x ονομάζεται μεταβλητή γιατί η τιμή του μπορεί
να μεταβληθεί (δηλαδή να αλλάξει). Λύση της εξίσωσης είναι o αριθμός ο οποίος
αν μπει στη θέση του x θα επαληθεύει την ισότητα.

Η μεθοδολογία που θα ακολουθούμε είναι η εξής: Θα χωρίζουμε γνωστούς

(δηλαδή αριθμούς) από αγνώστους (δηλαδή μεταβλητές είτε μόνες τους είτε
πολλαπλασιασμένες με αριθμούς). Συνηθίζουμε να κρατάμε στην αριστερή μεριά
(1ο μέλος) τους αγνώστους και στην δεξιά (2ο μέλος) τους γνωστούς.

Κάθε όρος (δηλαδή γνωτός ή άγνωστος) «κουβαλάει» στα αριστερά του ένα
πρόσημο, δηλαδή ένα σύμβολο «+» ή «-» . Όποιος δεν έχει προσημο στα
αριστερά του έχει το «+». Όποιος όρος της εξίσωσης αλλάζει μεριά αλλάζει και
το πρόσημό του.

Σχόλιο: Οι συμβολισμοί 3𝑥 και 3 ∙ 𝑥 είναι ισοδύναμοι και εννοούν τον

τριπλασιασμό μίας άγνωστης ποσότητας. Το ίδιο ισχύει για κάθε
πολλαπλασιασμό αριθμού με μεταβλητή – δηλαδή το «επί» μπορεί να
παραλείπεται.

15
● Βασικά είδη εξισώσεων

Γενικός Κανόνας Αριθμητικό παράδειγμα

𝑥+𝑎 =𝛽 𝑥+3=8
𝑥 =𝛽−𝛼 𝑥 =8−3
𝑥=5
𝑥−𝑎 =𝛽 𝑥 − 10 = 11
𝑥 =𝛽+𝛼 𝑥 = 11 + 10
𝑥 = 21
𝑎−𝑥 =𝛽 4−𝑥 = 3
𝑎 =𝛽+𝑥 4−3= 𝑥
𝑎−𝛽 =𝑥 1=𝑥
𝑎𝑥 = 𝛽 3𝑥 = 12
𝑥 = 𝛽: 𝛼 𝑥 = 12 ∶ 3
𝑥=4
𝑎: 𝑥 = 𝛽 16: 𝑥 = 8
𝑥 = 𝑎: 𝛽 𝑥 = 16: 8
𝑥=2
𝑥: 𝑎 = 𝛽 𝑥: 3 = 20
𝑥 =𝛽∙𝛼 𝑥 = 20 ∙ 3
𝑥 = 60
𝑥 𝛽 𝑥 11
= =
𝛼 𝛾 8 4
𝑥∙𝛾 =𝛽∙𝛼 4𝑥 = 11 ∙ 8
𝛽∙𝛼 4𝑥 = 88
𝑥= 𝑥 = 88: 4
𝛾
(μέθοδος χιαστί) 𝑥 = 22

Τα παραπάνω ισχύουν υπό την προϋπόθεση ότι οι διαιρέτες δεν είναι μηδέν.

● Παραδείγματα εξισώσεων

Παράδειγμα 1ο
𝑥 + 4 = 12
Εδώ, θα πρέπει να αλλάξουμε μέλος στο 4, για να πάει με τους γνωστούς και έτσι
θα αλλάξει πρόσημο, άρα θα γίνει το 2ο μέλος 12 – 4.
Δηλαδή, 𝑥 = 12 − 4
𝑥=8

Παράδειγμα 2ο
Στο παράδειγμα που ακολουθεί το 2 ∙ 𝑥 είναι όλο μαζί άγνωστος γιατί ανάμεσα
υπάρχει πολλαπλασιασμός. Άρα θα μείνει αριστερά. Για να βρω πόσο είναι

16
τελικά το x διαιρώ με τον συντελεστή του αγνώστου (δηλαδή με τον αριθμό που
έχουμε δίπλα στο x).

2 ∙ 𝑥 = 10
Ά𝜌𝛼 𝑥 = 10: 2
𝛥𝜂𝜆𝛼𝛿ή 𝑥 = 5

Παράδειγμα 3ο
Στο επόμενο παράδειγμα εργαζόμαστε με τον ίδιο τρόπο, με τη διαφορά ότι για
να προχωρήσω με την παρένθεση πολλαπλασιάζω κάθε έναν όρο μέσα στην
παρένθεση με τον αριθμό που έχω απ’έξω (επιμεριστική ιδιότητα).
10(𝑥 + 3) = 40
10𝑥 + 3 ∙ 10 = 40
10𝑥 + 30 = 40
10𝑥 = 40 − 30
10𝑥 = 10
𝑥 = 10: 10 = 1

Παράδειγμα 4ο
Αν μία εξίσωση αποτελείται από δύο κλάσματα (ένα σε κάθε μέλος)
πολλαπλασιάζω χιαστί και συνεχίζω όπως στα προηγούμενα παραδείγματα.

𝑥+3 3
=
4 2
Πολλαπλασιάζω χιαστί άρα έχω:
2(𝑥 + 3) = 3 ∙ 4
2𝑥 + 6 = 12
2𝑥 = 12 − 6
2𝑥 = 6
𝑥 = 6: 2 =3

Παράδειγμα 5o
Αν σε μία εξίσωση εμφανίζονται κλάσματα και αριθμοί προσπαθώ να τη
μετατρέψω στη μορφή του 4ου παραδείγματος όπως παρακάτω.
𝑥 5
2+ = (τα κάνω ομώνυμα στο 1ο μέλος ώστε να μπορέσω να κάνω χιαστί)
4 2
8 𝑥 5
+ =
4 4 2
8+𝑥 5
= ά𝜌𝛼 𝜇𝜀 𝜒𝜄𝛼𝜎𝜏ί έ𝜒𝜊𝜐𝜇𝜀: 2(8 + 𝑥) = 20 𝛿𝜂𝜆𝛼𝛿ή 16 + 2𝑥 = 20
4 2

17
Άρα: 2x = 20-16
2x = 4
x=4 : 2=2

● Λύση προβλήματος με εξίσωση

Πολλές φορές για να λύσουμε ένα μαθηματικό πρόβλημα η χρήση της εξίσωσης
είναι πολύ βοηθητική. Για να καταφέρουμε να λύσουμε ένα πρόβλημα με
εξίσωση εργαζόμαστε ως εξής:
Βήμα 1ο Αποφασίζουμε ποιο ποσό θα ονομάσουμε x.
Βήμα 2ο Μετατρέπουμε τα δεδομένα του προβλήματος σε εξίσωση με αριθμούς
και μεταβλητές.
Βήμα 3ο Λύνουμε την εξίσωση βάσει των παραπάνω παραδειγμάτων

Παράδειγμα προβλήματος με λύση εξίσωσης

Η Ναταλία σκέφτηκε έναν αριθμό. Τον πολλαπλασίασε με 5 και έπειτα αφαίρεσε
5. Το αποτέλεσμα που βρήκε ήταν 20. Ποιον αριθμό είχε σκεφτεί;

Λύση:
Βήμα 1ο Έστω 𝑥 ο αριθμός που σκέφτηκε.
Βήμα 2ο Μετατρέπω τα «λόγια» σε μαθηματικά. Άρα:
5𝑥 − 5 = 20
Βήμα 3ο: Λύνω την εξίσωση
𝛥𝜂𝜆𝛼𝛿ή, 5𝑥 = 20 + 5
𝛦𝜋𝜊𝜇έ𝜈𝜔𝜍, 5𝑥 = 25
𝑥 = 25 ∶ 5 = 5

Για να είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε λύσει σωστά το πρόβλημα πρέπει πάντα να
κάνουμε επαλήθευση. Δηλαδή να επιστρέφουμε στην αρχή του προβλήματος
και να ελέγχουμε αν το αποτέλεσμα που βρήκαμε επαληθεύει τις συνθήκες
που η άσκηση ζητούσε. Επιπλέον, κοιτάζουμε αν το αποτέλεσμα που
βρήκαμεστη λύση ενός προβλήματος ανταποκρίνεται στη λογική!

18
● Συστήματα

Στις εξισώσεις που είδαμε έως τώρα, υπάρχει πάντα μία άγνωστη ποσότητα. Αν
το πρόβλημα γίνει πιο σύνθετο και σε μία εξίσωση προστεθεί και δεύτερη
άγνωστη ποσότητα τότε για την λύση της χρειαζόμαστε και μία δεύτερη
εξίσωση. Στις περιπτώσεις αυτές όπου έχουμε περισσότερους από έναν
αγνώστους και περισσότερες από μία εξισώσεις, έχουμε σύστημα.

Μεθοδολογία επίλυσης

⦿ Περίπτωση 1η

Σε ένα μαγαζί 4 πορτοκαλάδες και 3 μπουκαλάκια νερό κοστίζουν 5,20 ευρώ.

Στο ίδιο μαγαζί αν αγοράσουμε 4 πορτοκαλάδες και 5 μπουκαλάκια νερό θα
πληρώσουμε 6,00 ευρώ. Πόσο κοστίζει η κάθε μία πορτοκαλάδα και το κάθε
μπουκαλάκι νερό;

Σε ένα πρόβλημα σαν το παραπάνω εργαζόμαστε ως εξής:

Σχηματίζουμε βάσει των δεδομένων του προβλήματος τις δύο εξισώσεις αφού
πρώτα αποφασίσουμε ποιες θα είναι οι άγνωστες ποσότητες.

Έστω το π το κόστος της κάθε μίας πορτοκαλάδας και ν το κόστος κάθε

μπουκαλιού νερό. Άρα έχουμε:

4 𝜋 + 3 𝜈 = 5,20
4 𝜋 + 5 𝜈 = 6,00

Παρατηρούμε ότι την χρηματική διαφορά την προκαλούν τα 2 παραπάνω

μπουκαλάκια νερό (καθώς το πλήθος των πορτοκαλάδων είναι ίδιο και στις δύο
περιπτώσεις). Άρα 2 μπουκαλάκια νερό κοστίζουν 6-5,20=0,80 ευρώ.
Δηλαδή το ένα κοστίζει 0,40 ευρώ (ή αλλιώς 40 λεπτά).

Επομένως, αντικαθιστώντας το 0,40 σε όποια από τις δύο εξισώσεις θέλουμε

(πχ στην 1η), στη θέση του νερού, βρίσκουμε:
4 ∙ 𝜋 + 3 ∙ 0,40 = 5,20
4 ∙ 𝜋 + 1,20 = 5,20
4 ∙ 𝜋 = 5,20 − 1,20
4 ∙𝜋 =4
Ά𝜌𝛼 𝜋 = 1 𝜀𝜐𝜌ώ
Δηλαδή 1 ευρώ κοστίζει η κάθε πορτοκαλάδα και 0,40 ευρώ το κάθε
μπουκαλάκι νερό.

⦿ Περίπτωση 2η

Αν φτιάχναμε μετά από ένα πρόβλημα, ένα σύστημα της μορφής:

3∙ 𝑥+2 ∙𝑦 =4

19
6 ∙𝑥+3∙ 𝑦 =9
Τότε παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει κάποιο ίδιο σε πλήθος στοιχείο, άρα θα
πρέπει να πολλαπλασιάσω με κατάλληλο αριθμό μία εξίσωση ώστε να
«φτιάξουμε» ίσες ποσότητες.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, πολλαπλασιάζοντας με 2 όλη την 1η εξίσωση θα

πάρω 6 ∙ 𝑥 + 4 ∙ 𝑦 = 8 και επομένως θα μπορώ να λύσω το πρόβλημα όπως
στην περίπτωση 1η.

Δηλαδή 1y=9-8, άρα y=1. Kαι επομένως βάζοντας σε μία από τις εξισώσεις όπου
y=1 έχουμε:
6 ∙ 𝑥 + 3 ∙ 1 = 9 άρα
6 ∙𝑥 =9−3
6 ∙𝑥 =6
𝑥=1

⦿ Περίπτωση 3η

Αν το σύστημα που πρέπει να λύσουμε δεν απλοποιείται στις παραπάνω

περιπτώσεις με έναν άμεσο πολλαπλασιασμό θα χρειαζόμαστε πολλαπλασιασμό
και των δύο εξισώσεων με το ΕΚΠ των αριθμών των ποσοτήτων που θα θέλω να
έχουν το ίδιο πλήθος.

Παράδειγμα:

2 ∙ 𝛼 + 3 ∙ 𝛽 = 22
5 ∙ 𝛼 + 2 ∙ 𝛽 = 42
Σε αυτή την περίπτωση αν θέλω να κάνω ίδια τα «α» πολλαπλασιάζω όλη την 1η
εξίσωση με 5 και την 2η με 2 καθώς έχουμε ΕΚΠ (2,5)=10
Άρα θα πάρω:
10 ∙ 𝛼 + 15 ∙ 𝛽 = 110
10 ∙ 𝛼 + 4 ∙ 𝛽 = 84
Και έπειτα συνεχίζω όπως στις παραπάνω περιπτώσεις.

Δηλαδή, η διαφορά 110-84=26 οφείλεται στα 15β – 4β = 11β

26
Άρα β= 11 και έτσι με αντικατάσταση σε μία από τις εξισώσεις βρίσκω και το α.

Σημείωση: Αν ήθελα να ξεκινήσω από τα «β» θα είχα ΕΚΠ (3,2) =6 άρα θα

πολλαπλασίαζα την 1η εξίσωση με 2 και τη 2η με 3.

20
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ - ΠΟΣΟΣΤΑ

3Α ΑΝΑΛΟΓΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΩΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΠΟΣΑ - ΛΟΓΟΙ

Ανάλογα ονομάζονται τα ποσά όταν η αύξηση του ενός συνεπάγεται και
ανάλογη αύξηση του άλλου, ενώ αντιστρόφως ανάλογα εκείνα που όταν το ένα
αυξηθεί το άλλο θα μειωθεί με ανάλογο τρόπο.

Για παράδειγμα, τα ποσά «χρόνος δουλειάς» και «πλήθος γλυκών που φτιάξαμε»
είναι ανάλογα διότι όσο περισσότερες ώρες εργαστούμε τόσο περισσότερα
γλυκά θα φτιάξουμε. Όμως, τα ποσά «χρόνος δουλειάς» και «πλήθος
ζαχαροπλαστών» είναι αντιστρόφως ανάλογα καθώς αν αυξήσουμε τους
ζαχαροπλάστες που εργάζονται θα μειώσουμε το χρόνο δουλειάς που απαιτείται
για την παραγωγή των γλυκών.

Λύση προβλήματος με απλή μέθοδο των τριών

Αν ένα πρόβλημα μας λέει ότι σε 2 ώρες παράγουμε 4 γλυκά και θέλουμε να
δούμε πόσα γλυκά θα φτιάχναμε μετά από 36 ώρες δουλειάς γράφουμε το
παρακάτω:

Έπειτα πολλαπλασιάζουμε χιαστί τα ποσά και έχουμε: 2 • x = 36 • 4

Άρα x = 72 γλυκά. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα τα ποσά ήταν ανάλογα.

Αν δεν ήταν θα κάναμε την ίδια διαδικασία αλλά αντί να πολλαπλασιάσουμε

χιαστί θα πολλαπλασιάζαμε στην ίδια γραμμή.

Για παράδειγμα: Γνωρίζοντας ότι σε 3 ώρες οι 6 καθηγητές θα διορθώσουν όλα

τα γραπτά ενός μαθηματικού διαγωνισμού, πόση ώρα θα χρειάζονταν αν αντί
για 6 ήταν 18 οι καθηγητές στη διόρθωση;

Με την ίδια λογική όπως πριν σχηματίζουμε το παραπάνω διάγραμμα αλλά

επειδή τώρα τα ποσά είναι αντιστρόφως ανάλογα θα έχουμε:
6 • 3 = 18 • x
Δηλαδή x = 18:18 =1 ώρα

21
 Προσοχή!
Για να βγουν σωστά τα αποτελέσματα πρέπει να προσέχω πάντα να έχω
ίδιες μονάδες μέτρησης. Αν για παράδειγμα κάνω πράξεις με χρήματα, τα
μετατρέπω όλα ή σε ευρώ ή σε λεπτά ώστε να βγουν σωστά τα
αποτελέσματα.

● Λόγοι

Για να κατασκευάσουμε ένα ανάμεικτο παγωτό χρησιμοποιούμε φράουλα και

βανίλια με λόγο 2:5. Τι σημαίνει όμως ακριβώς ο λόγος;

Το 2:5 μας δείχνει ότι αν χρησιμοποιήσω 7 συνολικά μονάδες για το παγωτό μου
(7 κουταλιές, 7 κιλά, 7 μπολ κλπ) τότε από αυτά, τα 2 θα είναι φράουλα και τα 5
θα είναι βανίλια.

Το 7 προκύπτει από την πρόσθεση των αριθμών του λόγου (Δηλαδή 5+2=7).

Με αυτή τη λογική, αν θέλω να κατασκευάσω ένα παγωτό που να ζυγίζει 2,8

κιλά πόση φράουλα χρειάζομαι δεδομένου του παραπάνω λόγου;

Σκέφτομαι ως εξής: Αφού τα 7 κιλά παγωτό χρειάζονται 2 κιλά φράουλα, πόσα

χρειάζομαι για τα 2,8 κιλά; (απλή μέθοδος των τριών). Και έτσι βρίσκω ότι σε
ένα παγωτό συνολικού βάρους 2,8 kg η φράουλα θα πρέπει να είναι τα 0,8 kg ή
αλλιώς 800 gr.

3Β ΠΟΣΟΣΤΑ
Τα ποσοστά είναι κλάσματα με παρονομαστή το 100. Για αυτό θα πρέπει να
θυμόμαστε ότι τα ποσοστά «συμπεριφέρονται» όπως τα κλάσματα. Δηλαδή:
2 2 ∙30
Όπως όταν αναζητώ τα 3 𝜏𝜊𝜐 30 𝜃𝛼 𝛾𝜌ά𝜓𝜔 = 20 με την ίδια λογική:
3
40 40 • 200
το 40% του 200 είναι 100 𝜏𝜊𝜐 200 = = 80
100

Επιπλέον, όπως το κλάσμα δείχνει τι μέρος του συνόλου διαθέτουμε σε μία

κατάσταση με την ίδια λογική το ποσοστό δείχνει το αντίστοιχο μέρος αλλά με
βάση το 100.

Για παράδειγμα: Αν πούμε ότι έχουμε μια πίτσα των 8 κομματιών και φάγαμε τα
2
2 κομμάτια τότε το κλασματικό μέρος που φάγαμε είναι τα 8 και αντίστοιχα το
2 25
ποσοστό μας ήταν 25% διότι = 0,25 = 100 = 25%
8

ΓΕΝΙΚΑ
Όταν ψάχνουμε το ποσοστό ενός «μέρους» σε σχέση με το «όλο» τότε κάνουμε
𝜇𝜀𝜌𝜄𝜅ό
μία διαίρεση και βρίσκουμε το ποσοστό πολλαπλασιάζοντας επί 100.
𝜊𝜆𝜄𝜅ό

22
ΒΑΣΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ❶ (ποσοστό επί του συνόλου)

Σε ένα κουτί υπάρχουν 20 χρωματιστές μπάλες. Από αυτές, οι 8 είναι κόκκινες.

Τι ποσοστό από τις μπάλες δεν είναι κόκκινες;

Λύση: 20-8 = 12 μπάλες υπάρχουν στο κουτί που δεν είναι κόκκινες.
12 12∙5 60
Άρα 20 = 20∙5 = 100 = 60% του συνόλου δεν είναι κόκκινες.

♦ Ποσοστά Αύξησης και Μείωσης

Στην καθημερινή μας ζωή ακούμε για ποσοστά αύξησης και μείωσης. Λέμε για
παράδειγμα ότι κάποια ρούχα έχουν έκπτωση 15% ή ότι ο φόρος σε κάποιο
προϊόν αυξήθηκε 5%. Καταλαβαίνουμε ότι για να μιλάμε για ποσοστά αύξησης
και μείωσης υπάρχει μία μεταβολή στην τιμή.

Αν η τελική τιμή είναι μεγαλύτερη από την αρχική έχουμε ποσοστό αύξησης και
αν είναι μικρότερη έχουμε ποσοστό μείωσης.

ΒΑΣΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ❷ (γνωρίζουμε αρχική τιμή + ποσοστό)

Λόγω ανατιμήσεων υπήρξε αύξηση 35% σε προϊόν που κόστιζε αρχικά 20

ευρώ. Να βρεθεί η τελική τιμή πώλησής του.

Α’ τρόπος:
35
Το 35% του 20 είναι: ∙ 20 = 7 ευρώ η αύξηση.
100
Άρα η τελική τιμή είναι 20 + 7 = 27 ευρώ

Β’ τρόπος:

Αρχική τιμή Τελική τιμή

20 X
100 135

Κάνοντας χιαστί έχουμε:

100𝑥 = 20 ∙ 135
100𝑥 = 2700
𝑥 = 2700: 100
𝑥 = 27 ευρώ η τελική τιμή.

23
ΣΧΟΛΙΑ
1. Πάντα στον παραπάνω πίνακα θα βάζουμε το x στη θέση αυτού που
αναζητούμε, ενώ στην κάτω αριστερά θεση θα βάζουμε το 100.
2. Το 135 προέκυψε από πρόσεθεση του 100 + 35 καθώς έχουμε αύξηση 35
στα 100.

ΒΑΣΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ❸ (γνωρίζουμε τελική τιμή + ποσοστό)

Μία μπλούζα αγοράστηκε με έκπτωση 20% και κόστισε 30 ευρώ. Πόσο κόστιζε
πριν την έκπτωση;

Α’ τρόπος:

Αρχική τιμή Τελική τιμή

X 30

100 80

Άρα:
80 ∙ 𝑥 = 100 ∙ 30
𝑥 = 3000: 80
Ά𝜌𝛼 𝑥 = 37,50 ευρώ κόστιζε αρχικά.

Β’ τρόπος (με εξίσωση):

Έστω 𝑥 η αρχική τιμή της μπλούζας.

20
Ά𝜌𝛼 𝑥 − 𝑥 = 30
100
𝑥 − 0,2𝑥 = 30
0,8𝑥 = 30
𝑥 = 30: 0,8
𝑥 = 37,5

ΒΑΣΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ❹ (γνωρίζουμε αρχική τιμή + τελική τιμή)

Τα παιδιά μίας τάξης πέρυσι ήταν 30 και φέτος έγιναν 36. Να βρεθεί το ποσοστό
της αύξησης.

Α’ τρόπος:

Αρχική τιμή Τελική τιμή

30 36

100 X

24
Άρα:
30 ∙ 𝑥 = 100 ∙ 36
30 ∙ 𝑥 = 3600
𝑥 = 3600: 30
𝑥 = 120
Άρα 120% - 100% = 20% το ποσοστό της αύξησης.

Β’ τρόπος:
𝝉𝜺𝝀𝜾𝜿ή−𝜶𝝆𝝌𝜾𝜿ή 36−30 6 1
ποσοστό αύξησης = = = 30 = 5 = 0,20 =20%
𝜶𝝆𝝌𝜾𝜿ή 30

ΣΧΟΛΙΑ
1. Όταν αναζητούμε το ποσοστό αύξησης δεν πρέπει να ξεχνάμε την τελική
αφαίρεση στον α’ τρόπο, για να βρούμε την ποσοστιαία αύξηση ή μείωση σε
σχέση με το 100%.
2. Αν είχαμε ποσοστό μείωσης στο παραπάνω παράδειγμα ο τύπος εύρεσης
𝜶𝝆𝝌𝜾𝜿ή−𝝉𝜺𝝀𝜾𝜿ή
του στον β’ τρόπο θα ήταν: 𝜶𝝆𝝌𝜾𝜿ή

• Σημαντικό! Είναι πάντα κρίσιμο να γνωρίζουμε σε ποια τιμή γίνεται η αύξηση

ή η μείωση. Αν για παράδειγμα ένα προϊόν κοστίζει 100 ευρώ και αρχικά του
γίνει αύξηση 10% και έπειτα μείωση 10% τότε τελικά η τιμή ΔΕΝ θα μείνει ίδια.
Ο λόγος είναι γιατί η τελευταία μείωση έγινε στην αυξημένη τιμή. Δηλαδή, στα
110 ευρώ, και το 10% των 110 ευρώ είναι 11 ευρώ, άρα τελικά 110-11 =99
ευρώ. Δηλαδή η αρχική τιμή από τα 100 ευρώ «έπεσε» στα 99 άρα είχαμε τελικά
μείωση 1%.

Μην ξεχνάς ότι:

(𝟙) Όταν ένας αριθμός διπλασιάζεται, το ποσοστό αύξησής του είναι 100%.
Αντίστοιχα, όταν τριπλασιάζεται πάει στο 200% κλπ.
Όταν όμως ακούσουμε ότι το ένας αριθμός έγινε μισός (ή όπως λέμε
υποδιπλασιάστηκε), τότε το ποσοστό της μείωσής του είναι 50%
ΠΡΟΣΟΧΗ! Ποσοστό μείωσης 100% σημαίνει μηδενισμός του ποσού!

(𝟚) Οι λέξεις φόρος (ΦΠΑ) και επιτόκιο σημαίνουν αύξηση μίας τιμής σε
αντίθεση με την λέξη «έκπτωση». Το επιτόκιο είναι ένα ποσοστό αύξησης και
αναφέρεται σε χρηματικά ποσά. Πχ. Μία τράπεζα έχει επιτόκιο 3%. Αν έχουμε
καταθέσεις 2.000 ευρώ ο τόκος που θα πάρουμε (δηλαδή το επιπλέον ποσό
λόγω του επιτοκίου) είναι το 3% του 2000 δηλαδή 60 ευρώ.

25
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ

● Μέση τιμή αριθμών

Πολλές φορές στην καθημερινή μας ζωή ακούμε εκφράσεις όπως «η μέση τιμή
των αποτελεσμάτων είναι...» και ο «μέσος όρος των βαθμών σου είναι...».
Τέτοιες εκφράσεις χρησιμοποιούνται γιατί μας βοηθούν να βγάλουμε ένα
γενικότερο συμπέρασμα από πολλά δεδομένα.

Αν για παράδειγμα πηγαίνουμε για τρέξιμο κάθε μέρα και τη μία μέρα τρέχουμε
4 χλμ, την άλλη 5, την επόμενη 2, την μεθεπόμενη 5 κλπ είναι προτιμότερο να
σημειώσουμε ότι «τρέχουμε κατά μέσο όρο 4 χλμ» παρά να καταγράψουμε μία
μία τις ημέρες – ειδικά όταν μιλάμε για δεδομένα πάρα πολλών αριθμών.

Για να βρούμε το μέσο όρο (ή αλλιώς μέση τιμή) ορισμένων αριθμών

χρειαζόμαστε δύο στοιχεία: το άθροισμά τους και το πλήθος τους. Αν
διαιρέσουμε το άθροισμα των αριθμών προς το πλήθος τους βρίσκουμε τον
μέσο όρο.
ά𝜽𝝆𝝄𝜾𝝈𝝁𝜶 𝜶𝝆𝜾𝜽𝝁ώ𝝂
Μέσος όρος = 𝝅𝝀ή𝜽𝝄𝝇 𝜶𝝆𝜾𝜽𝝁ώ𝝂

Παράδειγμα
𝛤𝜄𝛼 𝜏𝜊𝜐𝜍 𝛼𝜌𝜄𝜃𝜇𝜊ύ𝜍: 16, 20, 18 𝜅𝛼𝜄 14 έ𝜒𝜊𝜐𝜇𝜀:
16+20+18+14 68
𝛭έ𝜎𝜊𝜍 ό𝜌𝜊𝜍 = = = 17
4 4

ΣΧΟΛΙΑ
1.Είναι προφανές ότι δεν είναι αναγκαίο ο μέσος όρος κάποιων αριθμών να
εμφανίζεται στους αριθμούς που πρόσθεσα (όπως συνέβη με το 17 στο
τελευταίο παράδειγμα).
2. Επίσης ο μέσος όρος δεν είναι υποχρεωτικά φυσικός αριθμός. Για
παράδειγμα αν τη μία μέρα συνάντησα 4 φίλους μου και την επόμενη 5,
συναντώ κατά μέσο όρο 4,5 φίλους τη μέρα! Όσο περίεργο κι αν μοιάζει να
είναι δεκαδικό το αποτέλεσμα είναι σωστό γιατί απλώς μας δείχνει μία μέση
τιμή και όχι πραγματικά τους φίλους που συνάντησα.

26
● Όταν ξέρω τον μέσο όρο και αναζητώ τους αριθμούς

Σε κάποια προβλήματα μπορεί να μας δίνεται ο μέσος όρος και να αναζητούμε

εμείς κάποιον αριθμό.

Για παράδειγμα: Η μέση τιμή 10 αριθμών είναι το 200. Αν οι πρώτοι 9 αριθμοί

έχουν άθροισμα 1999 ποιος είναι ο 10ος αριθμός;
1999+𝑥
Τότε εργαζόμαστε ως εξής: = 200 Αφού ο μέσος όρος όπως είδαμε είναι
10
ένα κλάσμα με αριθμητή το άθροισμα και παρονομαστή το πλήθος.
Άρα λύνοντας την παραπάνω εξίσωση χιαστί (βλ. κεφάλαιο εξισώσεων) βρίσκω
x=1.

● Ανάλυση στατιστικών δεδομένων

Στα επόμενα θα μάθουμε πως να διαβάζουμε σωστά έναν στατιστικό πίνακα. Η

ανάλυση στατιστικών δεδομένων μας βοηθάει να ομαδοποιούμε παρατηρήσεις
ώστε να εξάγουμε συμπεράσματα για μία έρευνα. Τα δεδομένα αυτά μπορούμε
να τα παρουσιάσουμε σε ραβδογράμματα, εικονογράμματα, γραφήματα,
κυκλικά διαγράμματα, πίνακες κατανομής συχνοτήτων κλπ.

Παράδειγμα

Ένας αθλητής σημείωσε τα συνολικά χιλιόμετρα που έτρεξε τους πρώτους 5

μήνες του έτους.

Μήνας Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος

Χιλιόμετρα 75 120 45 90 70
Ας δούμε τη σχετική παρουσίαση των δεδομένων σε ραβδόγραμμα:

140

120

100

80

60

40

20

0
Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος

27
Παρατηρούμε ότι οι παραπάνω ράβδοι βρίσκονται μεταξύ δύο κάθετων αξόνων.
Τον οριζόντιο και τον κάθετο. Στον οριζόντιο άξονα έχουμε τους μήνες. Στον
κάθετο άξονα έχουμε τα χιλιόμετρα. Οι βοηθητικές οριζόντιες γραμμές μας
διευκολύνουν να ελέγξουμε έως που φτάνει η κάθε ράβδος. Από μία τέτοιου
είδους στατιστική ανάλυση μπορούμε να εξάγουμε αρκετά συμπεράσματα.
Παρακάτω θα δούμε μερικά εξ αυτών, βασισμένα στην θεωρία που γνωρίζουμε
έως τώρα.

Συμπεράσματα και ερωτήσεις από τον πίνακα και το διάγραμμα:

-Ποιο μήνα έτρεξε περισσότερο;

Τον Φεβρουάριο έτρεξε 120 χιλιόμετρα.

-Ποιο είναι το ποσοστό των μηνών που έτρεξε περισσότερα από 70 χιλιόμετρα;

Μόνο τον Ιανουάριο, τον Φεβρουάριο και τον Απρίλιο (δηλαδή 3 μήνες από τους
5) έτρεξε περισσότερα από 70 (καθώς τον Μάιο έτρεξε ακριβώς 70) άρα το
3
ποσοστό των μηνών είναι 5 = 0,60 = 60%

-Ποιο είναι το ποσοστό αύξησης των χιλιομέτρων του από τον Μάρτιο στον
Απρίλιο;

Από τον Μάρτιο στον Απρίλιο διπλασίασε τα χιλιόμετρά του, άρα το ποσοστό
αύξησης είναι 100%.

-Ποιος είναι ο μέσος όρος των χιλιομέτρων που έκανε τους πρώτους 5 μήνες;
75+120+45+90+70
Μέσος όρος = = 80χλμ/μήνα
5

-Αν θέλει ο μέσος όρος του μέχρι και τον Ιούνιο να είναι 100 χλμ/μήνα, πόσα
χιλιόμετρα πρέπει να τρέξει τον Ιούνιο;
75 + 120 + 45 + 90 + 70 + 𝑥 400 + 𝑥
100 = ά𝜌𝛼 100 =
6 6
𝛿𝜂𝜆ά𝛿𝜂 100 ∙ 6 = 400 + 𝑥 (𝜇𝜀 𝜒𝜄𝛼𝜎𝜏ί) ά𝜌𝛼 𝑥 = 600 − 400 = 200 𝜒𝜆𝜇.

-Αν τρέξει τον Ιούνιο όσα χιλιόμετρα χρειάζεται για να φτάσει τα 100χλμ/μήνα,
και συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό για 4,5 χρόνια ακόμα, πόσα χιλιόμετρα θα τρέξει
συνολικά στα 5 χρόνια;

Κάθε μήνα τρέχει κατά μέσο όρο 100χλμ. Άρα 12 μήνες επί 100χλμ τον κάθε
μήνα, αυτό συνεπάγεται 1.200 χλμ το χρόνο. Επομένως, για να βρω τα 5 χρόνια
και καθώς τα ποσά είναι ανάλογα θα έχει τρέξει 5 • 1.200 =6.000 χλμ μέσα σε
μία πενταετία.

28
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΟΤΙΒΑ

5Α ΜΟΤΙΒΑ
Για να λύσουμε αρκετά προβλήματα μοτίβων χρησιμοποιούμε τα υπόλοιπα της
διαίρεσης. Για παράδειγμα, ποιο γράμμα θα βρίσκεται στην 2021η θέση στην
παρακάτω επαναλαμβανόμενη σειρά γραμμάτων;

ΜΟΤΙΒΑΜΟΤΙΒΑΜΟΤΙΒΑ.....

Παρατηρούμε ότι τα γράμματα επαναλαμβάνονται κάθε 6 θέσεις. Άρα αν

διαιρέσουμε τη θέση που ψάχνουμε (2021) με το 6 ανάλογα με το υπόλοιπο που
θα πάρουμε θα απαντήσουμε το πρόβλημα.

Αν πάρουμε υπόλοιπο 1 θα είναι το γράμμα Μ, αντίστοιχα υπόλοιπο 2 είναι το

επόμενο γράμμα δηλαδή το Ο και ούτω καθεξής, φθάνοντας στο τελευταίο
επαναλαμβανόμενο γράμμα της λέξης μας (το Α) το οποίο αντιστοιχεί σε
μηδενικό υπόλοιπο.

Άρα στο συγκεκριμένο παράδειγμα αφού η διαίρεση του 2021 με το 6 αφήνει

τελικά υπόλοιπο 5, το γράμμα που αναζητούμε στη θέση 2021η θα είναι το «Β».

Υπενθύμιση: Όταν διαιρώ έναν αριθμό (διαιρετέος) με έναν άλλο (διαιρέτης),

πάντα το υπόλοιπο θα είναι μικρότερο από τον διαιρέτη.

● Ακολουθίες αριθμών

Παράδειγμα

1 4 8 13 19 26 ....

Ποιος αριθμός είναι ο επόμενος στην παραπάνω ακολουθία;

Για να λύσω ένα τέτοιου είδους πρόβλημα, αρκεί να εντοπίσω τη λογική, δηλαδή
τον κανόνα βάσει του οποίου προχωράει η ακολουθία.

Στο παράδειγμά μας, παρατηρούμε ότι σε κάθε βήμα προσθέτω ένα παραπάνω
αριθμό. Συγκεκριμένα, από το 1 για να πάω στο 4 πρόσθεσα 3, έπειτα από το 4
στο 8 πρόσθεσα 4, από το 8 στο 13 πρόσθεσα 5, από το 13 στο 19 έχουμε +6 και

29
τέλος από το 19 στο 26 πάμε με +7. Άρα με αυτή τη σκέψη, από το 26 για να
πάω στο επόμενο νούμερο θα προσθέσω ακόμα 8. Δηλαδή 26+8=34

● Προβλήματα με επικαλύψεις – Μετρήσεις πλήθους

Σε κάποια προβλήματα, η κατηγοριοποίηση ενός δεδομένου δεν το αποκλείει

από το να συμπεριληφθεί και σε άλλη κατηγορία. Ας δούμε ένα παράδειγμα: Σε
μία τάξη βρίσκονται 23 μαθητές. Από αυτούς οι 12 παίζουν το Α’ άθλημα και 9
παίζουν το Β’ άθλημα. Όμως υπάρχουν και 4 παιδιά που παίζουν και τα δύο
αθλήματα. Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να βρούμε πόσα παιδιά δεν παίζουν
κανένα άθλημα.

Τέτοιου είδους προβλήματα δημιουργούν επικαλύψεις. Το ένα δεδομένο,

δηλαδή, καλύπτει το άλλο. Άρα το να κατηγοριοποιήσουμε έναν μαθητή σε
αυτούς που παίζουν το Α’ άθλημα δεν σημαίνει ότι τον αποκλείουμε από το Β᾿.
Για να λύσουμε ένα τέτοιο πρόβλημα μας βοηθούν τα παρακάτω διαγράμματα.

Στο διπλανό σχήμα, το ορθογώνιο

κουτί περικλείει όλους τους
μαθητές της τάξης και οι κύκλοι
περιλαμβάνουν τους μαθητές που
παίζουν το κάθε άθλημα. Είναι
σαφές ότι υπάρχει ένα κοινό
κομμάτι που παριστάνει τα
παιδιά που παίζουν και τα δύο
αγωνίσματα.

Αν προσθέσουμε τους δύο κύκλους Α και Β τότε θα έχουμε διπλομετρήσει τα

παιδιά που είναι στο κοινό, άρα για να βρούμε πόσοι παίζουν τουλάχιστον ένα
άθλημα αφαιρούμε το κοινό κομμάτι.

Άρα 𝜜 + 𝜝 − 𝜿𝝄𝜾𝝂ό = 𝜮ύ𝝂𝝄𝝀𝝄

Στο παράδειγμά μας, με αυτή τη σκέψη θα βρούμε ότι το σύνολο των παιδιών
που παίζει ένα τουλάχιστον άθλημα είναι 12 + 9 − 4 = 17. Άρα αν από το γενικό
σύνολο της τάξης (που είναι 23 παιδιά) αφαιρέσουμε τα 17 θα μείνουν μόνο
εκείνα που δεν κάνουν κανένα άθλημα.

Πάντα όταν η άσκηση αφορά μέτρηση πλήθους πρέπει να είμαστε απόλυτα

σίγουροι ότι δεν έχουμε διπλομετρήσει ή ξεχάσει να μετρήσουμε κάποιους
αριθμούς.

Αντίστοιχα, στο διπλανό σχήμα με

σκούρο χρώμα περιλαμβάνουμε όσους

30
βρίσκονται αποκλειστικά σε μία κατάσταση. Δηλαδή δεν βρίσκονται στο κοινό.
Για να βρούμε για παράδειγμα πόσα παιδιά κάνουν ένα άθλημα αποκλειστικά
αφού αφαιρέσουμε όπως είδαμε παραπάνω το κοινό κομμάτι (γιατί το έχουμε
διπλομετρήσει) το αφαιρούμε ξανά για να το απαλείψουμε τελείως. Ανάλογα με
το τι μας ζητάει το εκάστοτε πρόβλημα μπορούμε να σχεδιάζουμε τα παραπάνω
διαγράμματα ώστε να μας είναι ακόμα πιο κατανοητό ποια πράξη πρέπει να
κάνουμε για να φτάσουμε στη λύση της άσκησης.

Μετρήσεις

Όταν θέλουμε να μετρήσουμε πόσοι αριθμοί βρίσκονται ανάμεσα σε δυο

άλλους, τους αφαιρούμε και αφαιρούμε και ένα ακόμα.

Δηλαδή: 𝝉𝜺𝝀𝜾𝜿ό − 𝜶𝝆𝝌𝜾𝜿ό − 𝟏

Όταν θέλουμε να μετρήσουμε πόσοι αριθμοί βρίσκονται μεταξύ δύο

αριθμών συμπεριλαμβάνοντας τον πρώτο και τον τελευταίο τους
αφαιρούμε και προσθέτουμε ένα.

Δηλαδή: 𝝉𝜺𝝀𝜾𝜿ό − 𝜶𝝆𝝌𝜾𝜿ό + 𝟏

5Β ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ
Στα επόμενα θα εξετάσουμε τις μονάδες μέτρησης σε μία, δύο και τρεις
διαστάσεις. Δηλαδή σε τι μετράμε την απόσταση, σε τι την επιφάνεια και σε τι
τον όγκο.

● Μία διάσταση

Την απόσταση τη μετράμε σε χιλιόμετρα (km), μέτρα (m), δέκατα (dm),

εκατοστά (cm) και χιλιοστά (mm). Για να μετατρέψουμε μία απόσταση από τη
μία μονάδα μέτρησης στην άλλη χρησιμοποιούμε το παρακάτω διάγραμμα:

31
 Αν θέλω να κάνω διπλό άλμα και να πάω για παράδειγμα από τα μέτρα
στα εκατοστά χρησιμοποιώ όλα τα ενδιάμεσα μηδενικά. Δηλαδή επί 10 για
δέκατα και επί 10 από εκεί για εκατοστά, άρα κατευθείαν επί 100. Με τον
ίδιο τρόπο σκέψης για να πάω από τα χιλιοστά στα μέτρα κάνω :1000

● Δύο διαστάσεις

Την επιφάνεια τη μετράμε σε τετραγωνικά χιλιόμετρα (km²), τετραγωνικά

μέτρα (m²), τετραγωνικά δέκατα (dm²), τετραγωνικά εκατοστά (cm²) και
τετραγωνικά χιλιοστά (mm²). Για συντομογραφία γράφουμε πχ τ.μ., τ.εκ κλπ.
Επιπλέον θυμόμαστε ότι 1 στρέμμα είναι ίσο με 1.000 τετραγωνικά μέτρα.

Παρατηρούμε ότι το διάγραμμα από την

απόσταση στην επιφάνεια έχει ένα
παραπάνω μηδενικό!

Επίσης, όπως και πριν, για να κάνω

μεγαλύτερο βήμα πχ από τα τετ. χιλ. στα
τετ. μέτρα χρησιμοποιώ όλα τα ενδιάμεσα
μηδενικά, άρα : 1.000.000

32
● Τρεις διαστάσεις

Τον όγκο τον μετράμε σε κυβικά μέτρα (m³), κυβικά δέκατα (dm³), κυβικά
εκατοστά (cm³) και κυβικά χιλιοστά (mm³). Για συντομογραφία γράφουμε πχ
κ.μ., κ.εκ. κλπ.

Σημαντικό!

Το λίτρο (L) είναι μονάδα μέτρησης όγκου.

Το ένα λίτρο είναι ίσο με το ένα κυβικό δέκατο (dm³).

Άρα 1 L = 1.000 κ. εκ.

και 1 L = 1.000 mL (χιλιοστά του λίτρου)
Το κ.εκ. είναι ίσο με το ml και το cc.
Τo ml χρησιμοποιείται συνήθως για υγρά και το cc για κυβικά.

● Επιπλέον μονάδες μέτρησης

♦ Μάζας

Τη μάζα ενός σώματος τη μετράμε σε κιλά (kg). Ένα κιλό είναι ίσο με 1.000
γραμμάρια (gr) και 1.000 κιλά με τη σειρά τους είναι ίσα με έναν τόνο (t).

♦ Χρόνου

Τον χρόνο τον μετράμε σε ώρες, λεπτά (min), δευτερόλεπτα (sec), ημέρες κλπ.
1 έτος έχει 365 ημέρες ή 12 μήνες. Μια εβδομάδα έχει 7 ημέρες και μία ημέρα
έχει 24 ώρες. Κάθε ώρα έχει 60 λεπτά και κάθε λεπτό έχει 60 δευτερόλεπτα. Άρα
μία ώρα έχει 3.600 δευτερόλεπτα!

33
♦ Χρημάτων

Προσέχουμε πάντα αν μία άσκηση μας ζητάει ευρώ ή λεπτά ή σε μεικτό

αποτέλεσμα ευρώ και λεπτά. Ως γνωστόν, 1 ευρώ είναι ίσο με 100 λεπτά, άρα αν
το αποτέλεσμά μας είναι για παράδειγμα 21,34 ευρώ, τότε σε λεπτά είναι 2.134
και σε μεικτό είναι 21 ευρώ και 34 λεπτά.

Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε να βάζουμε μονάδες μέτρησης στα

αποτελέσματά μας ώστε να είναι πάντα σαφές για τι πράγμα μιλάμε!

● Πράξεις με την ώρα

Όπως κάνουμε πράξεις με απλούς αριθμούς, στα

μαθηματικά μπορούμε να προσθέτουμε, να αφαιρούμε κλπ
λεπτά, ώρες και δευτερόλεπτα. Αυτό όμως που πρέπει να
προσέχουμε όταν κάνουμε πράξεις με τον χρόνο είναι ότι σε
αντίθεση με τους απλούς αριθμούς δεν ισχύει το δεκαδικό
σύστημα γιατί η κάθε ώρα έχει 60 λεπτά και όχι 10 ή 100.

Για παράδειγμα, 135 λεπτά δεν είναι μία ώρα και 35 λεπτά αλλά είναι 2 ώρες και
15 (διότι τα 120 λεπτά είναι δύο ώρες). Αν λοιπόν θέλουμε να υπολογίσουμε
πόσος χρόνος πέρασε από τις 11:25 το πρωί έως τις 19:23 το βράδυ
εργαζόμαστε ως εξής:

Α’ τρόπος (υπολογισμός σε στάδια)

Υπολογίζουμε βήμα-βήμα πόση ώρα έχει περάσει. Ξέρουμε ότι από τις 11:25 έως
τις 12 είναι 35 λεπτά. Επίσης από τις 12:00 έως τις 19:00 είναι 7 ώρες. Και από
τις 19:00 έως τις 19:23 είναι άλλα 23 λεπτά. Δηλαδή συνολικά έχουμε μετρήσει 7
ώρες και 35+23 =58 λεπτά.

Β’ τρόπος (αφαίρεση)

Κάνοντας την αφαίρεση, θα πρέπει να

προσέχουμε ότι επειδή δεν αφαιρείται το 25
από το 23 δεν θα βάλω μία εκατοντάδα αλλά
μία εξηντάδα (διότι 1 ώρα έχει 60 λεπτά). Άρα
αντί για 23-25 θα πω 83-25 που μας κάνει 58
και έπειτα 19-12=7 ώρες.

34
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ

6Α ΕΠΙΠΕΔΟΜΕΤΡΙΑ
● Εμβαδό και Περίμετρος

Με το εμβαδό μετράμε τη συνολική επιφάνεια ενός σχήματος. Η μονάδα

μέτρησης για το εμβαδό είναι τα τετραγωνικά μέτρα, εκατοστά κλπ. Στις δύο
διαστάσεις, τα πέντε βασικά μας σχήματα είναι το τετράγωνο, το ορθογώνιο
παραλληλόγραμμο, το τρίγωνο, το τραπέζιο και ο κύκλος.

Για να υπολογίσουμε το εμβαδό ενός τετραγώνου

πολλαπλασιάζουμε δύο πλευρές του, δηλαδή Ετετ = α • α = α²

Για να υπολογίσουμε το εμβαδό του ορθογωνίου

παραλληλογράμμου, πολλαπλασιάζουμε μήκος επί πλάτος.
Δηλαδή, Εορθ =μ • π

Για να υπολογίσουμε το εμβαδό του πλάγιου

παραλληλογράμμου, πολλαπλασιάζουμε βάση επί ύψος.
Δηλαδή, Επαρ =β • υ

Για να υπολογίσουμε το εμβαδό του τριγώνου,

πολλαπλασιάζουμε το ύψος του επί τη βάση του και
διαιρούμε δια δύο.
𝜷∙𝝊
Δηλαδή, Ετριγ =
𝟐

Για να υπολογίσουμε το εμβαδό του τραπεζίου

προσθέτουμε τις δύο βάσεις του (μικρή και μεγάλη)
και έπειτα αυτό που βρίσκουμε το πολλαπλασιάζουμε
με το ύψος του σχήματος και το διαιρούμε δια δύο.
(𝜝+𝜷)∙ 𝝊
Δηλαδή, Ετραπ =
𝟐

35
 Για να υπολογίσουμε το εμβαδό του κύκλου
πολλαπλασιάζουμε τον αριθμό π επι την ακτίνα στη δευτέρα.
Δηλαδή, Εκυκλου = π • α²

Στον κύκλο η διάμετρος (δ) είναι διπλάσια της ακτίνας (α),

ενώ η περίμετρος του κύκλου προκύπτει αν
πολλαπλασιάσουμε τον αριθμό π με το δ ή το 2 • α

Ο αριθμός π είναι ίσος με 3,14159... και τα δεκαδικά του ψηφία που

ακολουθούν είναι άπειρα. Στους πολλαπλασιασμούς μας θα
χρησιμοποιούμε το π =3,14.

Ο αριθμός αυτός είναι ίδιος για όλους τους κύκλους και προκύπτει αν
διαιρέσουμε την περίμετρο του κύκλου με τη διάμετρό του.

Περίμετρος
Για να υπολογίσουμε την περίμετρο ενός σχήματος προσθέτουμε όλες τις
πλευρές του. Αν για παράδειγμα θέλουμε την περίμετρο του τετραγώνου
υπολογίζουμε α+α+α+α = 4α (όπου α η κάθε μία από τις ίσες πλευρές του).
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η περίμετρος του κύκλου καθώς δίνεται από τον
τύπο 2•π•α (όπου π=3,14 και ρ η ακτίνα του κύκλου)

● Κλίμακες

Αν διαβάσουμε προσεκτικά έναν χάρτη θα διαπιστώσουμε ότι σε κάποιο σημείο

αναφέρει την κλίμακα που έχει. Αυτή μπορεί να είναι 1:1.000 ή 1:3.000.000 ή
1:20 κλπ.

Αυτό σημαίνει ότι επειδή οι πραγματικές αποστάσεις είναι πολλαπλάσια

μεγαλύτερες από αυτές που βλέπουμε σε έναν χάρτη λίγων εκατοστών, η
κλίμακα μας δείχνει πόσες φορές έχουμε μικρύνει την πραγματική απόσταση.

Για παράδειγμα, αν η κλίμακα που αναγράφεται σε έναν χάρτη είναι 1:100.000

τότε αυτό μας δείχνει πως αν η απόσταση στο χάρτη ανάμεσα σε δύο πόλεις
είναι 3 εκατοστά στην πραγματικότητα θα είναι εκατό χιλιάδες φορές
μεγαλύτερη, δηλαδή 300.000 εκατοστά. Επομένως, (αν μετατρέψουμε τα
εκατοστά σε χλμ –βλ. μονάδες μέτρησης) θα είναι 3 χλμ.

Σημαντική παρατήρηση! Οι κλίμακες δείχνουν πόσες φορές έχουμε μικρύνει

αποστάσεις σε σχέση με τις πραγματικές. Άρα αναφέρονται σε μία διάσταση.
Οπότε για να υπολογίσουμε ένα εμβαδό σε κλίμακα θα πρέπει πρώτα να βρούμε
την κάθε μία διάστασή του και όχι κατευθείαν να πολλαπλασιάσουμε την
κλίμακα με το εμβαδό!

36
● Τρίγωνα και μετρήσεις γωνιών

Α. Σε κάθε τρίγωνο αν προσθέσουμε όλες τις γωνίες του το άθροισμα θα είναι

ίσο με 180ο.

Β. Το ισόπλευρο τρίγωνο (δηλαδή το τρίγωνο που έχει όλες τις πλευρές και τις
γωνίες του ίσες) θα έχει κάθε γωνία ίση με 60ο.

Γ. Ισοσκελές ονομάζουμε το τρίγωνο που έχει τις δύο γωνίες της βάσης του ίσες
(και αντίστοιχα τις δύο πλευρές του ίσες).

Δ. Ορθογώνιο είναι το τρίγωνο που έχει μία ορθή γωνία (δηλαδή μία γωνία ίση
με 90ο).

Δύο γωνίες που έχουν κοινή κορυφή, κοινή πλευρά και έχουν άθροισμα 180Ο
ονομάζονται παραπληρωματικές.

Για παράδειγμα, στο διπλανό

ισοσκελές τρίγωνο η μία γωνία
του είναι 70ο. Αφού οι γωνίες της
βάσης είναι ίσες τότε η κάθε μία
θα είναι το μισό του 180-70. Άρα
η κάθε γωνία είναι 55ο. Για να
βρω πόσες μοίρες είναι η γωνία ω, παρατηρώ ότι η ω είναι παραπληρωματική με
την γωνία της βάσης του τριγώνου, άρα αφού η μία είναι 55ο η άλλη θα είναι
180-55 =125ο.

37
6Β ΣΤΕΡΕΟΜΕΤΡΙΑ
Με τον όγκο μετράμε τη χωρητικότητα ενός στερεού σώματος. Παρακάτω θα
αναλύσουμε τον κύβο, το ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο και τον κύλινδρο. Στις
τρεις διαστάσεις, η μονάδα μέτρησης είναι τα κυβικά μέτρα, τα κυβικά
εκατοστά, τα λίτρα κλπ.

Στο διπλανό σχήμα βλέπουμε έναν κύβο. Κάθε

κύβος έχει 6 ισεμβαδικές έδρες, 8 κορυφές και 12
ίσες ακμές.

● Όγκος

Για να υπολογίσουμε τον όγκο ενός κύβου

πολλαπλασιάζουμε μεταξύ τους τρεις από τις ίσες ακμές
του.
Δηλαδή, Όγκος κύβου = α • α • α = α³

Για να υπολογίσουμε τον όγκο ενός

ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου
πολλαπλασιάζουμε μήκος, πλάτος και
ύψος.
Δηλαδή, Όγκος Ορθογωνίου
Παραλληλεπιπέδου = μ • π • υ

Για να υπολογίσουμε τον όγκο ενός κυλίνδρου

πολλαπλασιάζουμε τον αριθμό π=3,14 με το ύψος και
με την ακτίνα της βάσης στη δευτέρα.
Δηλαδή, Όγκος κυλίνδρου = π • α² • υ
Το οποίο είναι το εμβαδό της κυκλικής βάσης επί το
ύψος του κυλίνδρου.

38
● Εμβαδό σε τρισδιάστατα σχήματα

Για να υπολογίσουμε το εμβαδό μίας κυβικής επιφάνειας βρίσκουμε το εμβαδό

της μίας έδρας του κύβου (α²) και το πολλαπλασιάζουμε επί 6 (γιατί τόσες έδρες
έχει).

Αντίστοιχα, για το εμβαδό κυλινδρικής επιφάνειας βρίσκουμε πρώτα το εμβαδό

της παράπλευρης επιφάνειας του κυλίνδρου το οποίο είναι ύψος επί την
περίμετρο του κύκλου της βάσης και σε όλο αυτό προσθέτουμε το εμβαδό των
δύο κύκλων (πάνω και κάτω).

Τελικά έχουμε: Εμβαδό κυλινδρικής επιφάνειας =2•π•α²+π•δ•υ

39