2.BOLUM Jeoloji Genisletilmis PDF

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TÜNEL DERSİ
İnşaat Mühendisliği Bölümü Ergin ARIOĞLU
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
TÜNEL DERSİ
2 Bölüm
2. Bölüm
(Jeolojik ve tektonik yapı, Kaya kütlesi Özellikleri ve Sondaj Yoğunluğu)
Prof. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLU
Prof. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLU
Yapı Merkezi AR&GE Bölümü
2009
1
Uzun bir tünel projesinde karşılaşılabilecek jeolojik ortamlara örnekler
Ezilme
zonu
Büyük fay Talk şist Bindirme
katmanı zonu
Deniz
Granit Şist Gnays Tünel
Şist
İki nokta arası
mesafe
100 150 200 250 300 350 400
I II III IV V VI VII
Çatlaklı granit Büyük fay sistemi Zayıf kaya katmanı Çatlaklı şist Bindirme zonu Minör fay sistemi Çatlaklı gnays
(blok yapılı) (zayıflık zonu) (zayıflık zonu) (bloklu yapı) (zayıflık zonu) (zayıflık zonu) (blok yapılı)
2
Kaynak: Stille ve Palmström, 2008.
Devamıdır…
I) Çatlaklı Granit (blok yapılı)
Tam cepheli makineli kazı durumunda, gerek iksa gerekse kazı ilerlemeleri bakımından herhangi bir teknik sıkıntı sözkonusu değildir.
Granitin bileşimi içinde aşındırıcılık özelliğine sahip olan kuvars, feldspat gibi minerallerin kimyasal bileşimde bulunma miktarlarına bağlı
olarak disk keski aşınır. Disk keskileri değiştirme giderlerini azaltmak için geçilen formasyonların aşındırıcılık bakımından kritik olan
mineralleri, petrografik analizlerle önceden belirlenmelidir.
II) Büyük fay sistemi (zayıflık zonu)

Tam cepheli delme makinelerinin (TBM) kullanıldığı tünellerde fay geçişlerinde gerek stabilite açısından, gerekse ilerleme hızı açısından
önemli teknik problemler gözlenir. Diğer kelimelerle tünelin ilerleme hızları, normal koşullardaki ilerleme hızının belirgin şekilde altında
olacaktır. Özellikle bu zonların yumuşak olmasından dolayı, kazı makinelerinde yan cidarlara gömülmeler oluşur.
Buradaki problemlerin büyüklüğü fay sisteminin yataydaki kalınlığına ve fay breş malzemesinin yerinde mekanik büyüklüklerine bağlıdır.
III) Zayıf kaya katmanı(zayıflık zonu)

II. zonda belirtilen hususlar, III zonda da geçerlidir. Bu zonda oluşacak bir tavan boşalmasında, tünelin su geliri artabilir.
IV) Çatlaklı şist (bloklu yapı)

III.
III zon için söylenenler bu zon için de geçerlidir.
geçerlidir
V) Bindirme Zonu
III. zon için söylenenler bu zon için de geçerlidir. Beklenen su gelir artışları için tedbirler alınması gerekir.
VI) Minör fay sistemi

Bu bölgede beklenen problemler II. zon için sıralanan sorunlardan daha az şiddette gözlenecektir.
VII) Çatlaklı gnays (bloklu yapı)

Bu bölgedeki ilerleme hızları ve iksaya ilişkin problemler hemen hemen sorunsuzdur. Ancak artan derinlik durumlarında radyal
yerdeğiştirme/kazı
d ği ti /k yarı çapı büyüklüğünde
bü üklüğü d artışlar
t l sözkonusu
ök olabilir.
l bili
3
Kaynak: Saille ve Palmström, 2008’ den değiştirilerek.
Kaya kütlelerinin yerinde mekanik büyüklüklerini (basınç dayanımı, çekme
y y y ( ç y ,ç
dayanımı, elastik modül, kohezyon) belirleyen süreksizlikler/pürüzlülük
Pürüzlülüğün Kalitatif Olarak Belirlenmesi
Pürüzlü
I
Düz
Dolgu II
Sondaj deliği Kaygan
III
AR
ANIMI ARTA
BASAMAKLI
Blok boyutu Pürüzlü
IV
Düz
YMA DAYA
Pürüzlülük V
VI Kaygan
DALGALI
Süreksizlik aralığı
KAY
Devamlılık Eğim ve eğim yönü
VII Pürüzlü
(yönelim)
Ölçüm hattı
VIII Düz
Su
sızıntısı
IX Kaygan
DÜZLEMSEL
Süreksizlik takımlarının sayısı ve ortalama aralıkları kayanın yerinde dayanım büyüklüklerini etkiler. Artan süreksizlik sayısı ve azalan
aralıklar, kaya kütlesinin tüm mekanik büyüklüklerini azaltır.
Tünel kazı açıklığı/ çatlak aralığı karakteristik oranı, tünelin verilen gerilme koşulları altında davranışını belirler.
4
Kaynak: Hodson, 1989’ dan alıntılayan, Ulusay ve Sönmez, 2007.
Kaya ortamında süreksizliklerin ölçülmesi
Kaya ortamında süreksizliklerin ölçülmesi
Ölçüm hattı uzunluğu (L)
Süreksizlikler
Kesişim
Ölçüm hattı
Görünür
aralık, x
Süreksizlikler
Şerit metre
5
Kaynak: Ulusay ve Sönmez, 2007.
Kaya kütlesinin mekanik olarak tanımlanması
y
Basınç Gerilmesi, σ
MONOLİT
YENİİLME Özürsüz TEK CİSİM
CESİ
KONTİNUUM
ÖNC (SÜREKLİ ORTAM)
(SÜREKLİ ORTAM)
1
Çatlaklı TEK CİSİM Basınç
2 dayanımı
Tekil süreksizlik 3
Birim Kısalmaa, ε
ÇOK CİSİM
ÇOK CİSİM
Düzenli çatlaklı 4 DİSKONTİNUUM
ÇOK CİSİM (SÜREKSİZ ORTAM)
POLİLİT
NİLME
NRASI
Düzenli parçalanmış
p ç ş
SON
YEN
ÇOK CİSİM 5
Düzensiz parçalanmış
ÇOK CİSİM 6
Ufalanmış ezilmiş KUVAZİ KONTİNUUM

KUVAZİ KONTİNUUM
ÇOK CİSİM 7 (SANKİ SÜREKLİ ORTAM)
Kalıntı basınç dayanımı
Örnek: Çatlaksız bir kaya – Ø50x100 karot – numunesinde basınç dayanım düzeyinin %50’ sine kadar davranışı “özürsüz tek
cisim” iken, yenilme noktasına geldiğinde numune “çatlaklı tek cisim” özelliği sergiler. Yenilme noktasından sonra aynı
numunede çatlak sayıları artarak devam eder. Artan süreksizlik nedeniyle ortamın basınç dayanımı, sağlam numuneye ait
basınç dayanımından daha küçüktür. Kalıntı dayanım düzeyine ulaşıldığında – birim kısalmanın çok büyük değerler alması
durumu – numune, içinde bir çok çatlakla sınırlandırılmış “ufalanmış, ezilmiş çok cisim” şekline dönüşür. Daha açık anlatımı
ile bu durumdaki numune doğadaki çok çatlaklı ezilmiş bir zonun tüm fiziksel ve mekanik özelliklerini ifade eder. Böyle bir
6
ortamda açılmış tünel “sürekli ortam” mekaniğiyle modellenebilir.
Kaynak: Vardar, 2005.
Kaya kütlesi süreksizliklerdeki (çatlaklardaki) suyun yeraltı kazılarına etkileri
c
a b
Tünel
açıklığı
a) Çatlaklardaki su geliri, çatlağın/kaya kütlesinin yerindeki mekanik büyüklüklerini önemli ölçüde

değiştirir. Özellikle yerinde basınç dayanımı,σb,y, yerinde elastik modül, Ey, kohezyon, cy
d ğ l i d ki azalma
değerlerindeki l çokk dramatik
d ik boyutta
b olabilir.
l bili Islak
I l k durumdaki
d d ki içsel
i l sürtünme
ü ü açısı, Ø,
Ø kuru
k
duruma göre birkaç derece ‐ 2 ° ila 5° daha düşük olabilir.
b) Süreksizlik yüzeyleri arasında dolaşan suyun basıncı yüksekse, çatlak düzeyine dik olarak etki eden
normal gerilmenin büyüklüğünü önemli ölçüde azaltarak, kaya kütlesinin yenilme zarf eğrisine ait
karakteristik büyüklükleri (kohezyon ve içsel sürtünme açısı) azaltır.
c) Çok yüksek normal gerilme altında bulunan süreksizliklerde ise dolgusuz çatlaklar kapanarak,
ortamın drenaj özelliklerini azaltır. Su drene olamadığından dolayı tünel kazısı etrafındaki su basıncı
artar. 7
Kaynak: Hodson, 1989’ dan alıntılayan Ulusay ve Sönmez, 2007’ den değiştirilerek.
İstanbul
İ t b l Trakya
T k Formasyonunda
F d ölçülen
öl ül (t b k kalınlığı‐çatlak
(tabaka k l l ğ tl k
sıklığı)arasındaki ilişkileri
Ortalama Tabaka kalınlığı 23 cm
Ortalama Çatlak sıklığı 12 ad/ m
Kaynak: Eriş 1999

Kaynak: Eriş, 1999
8
Zayıflık Zonları
Zayıflık Zonları ve Tünel Projelerine Olası Etkileri
ve Tünel Projelerine Olası Etkileri
Ezilmiş kaya Ezilmiş zon Ezilmiş zon Yoğun ezilmiş zon Karmaşık ezilmiş zon
Kil yok veya çok az killi Biraz ayrışma Biraz kil Kil Kil damarları
a b c d e
• Çatlaklı yapısı • a’ daki durum • b maddesinde söylenenler •c maddesinde •Bu tür zonlarda tünel
nedeni ile kaya geçerlidir. Bozunma geçerlidir. söylenenler deformasyonlarına (radyal
kütlesinin yerinde zonlarının varlığı •Kil mineralinin cinsine ve geçerlidir. cidar yerdeğiştirmesi/kazı
mekanik nedeni ile yerinde zon içerisindeki kapsadığı yarı çapı) bağlı olarak çok
büyüklükleri daha dayanımlar daha da alana bağlı olarak,
olarak tünel ciddi stabilite sorunları
küçüktür. azalır. cidar kapanmaları daha yaşanır. Killi kesim bütün
• Çatlak dolgusunun • Bu zonların içinde şiddetlidir. Bu hareketler ayrışma zonunu
olup, olmama yapılan kazılarda zaman boyutuna bağlı kapsadığından dolayı yer altı
durumuna göre su radyal olarak artar (bu tür suyunun drenajı tam olarak
geliri sözkonusudur. yerdeğiştirme/kapa ortamlardaki deformasyon sağlanamaz.
ğl Bu nedenle
d l
nma hareketleri özellikleri sünme tünel iksa sistemine ek
belirgindir. özelliğindedir). olarak büyük boyutta su
basıncı etkir. 9
Kaynak: Stille ve Palmström, 2008’ den değiştirilerek.
Kaya kütlelerinin bozunma derecesiyle ilgili sınıflama (ISRM, 1981)
Tanım Tanımlama Ölçütü Bozunma Derecesi

Kayanın bozunduğuna ilişkin gözle ayırt edilebilir bir W1
Bozunmamış
belirti olmamakla birlikte, ana süreksizlik yüzeylerinde
(taze)
önemsiz bir renk değişimi gözlenebilir.
Az Kaya malzemesinde ve süreksizlik yüzeylerinde renk W2

B
Bozunmuş değişimi gözlenir. Bozunma nedeniyle tüm kayacın rengi
değişmiş ve kaya taze halinden daha zayıf olabilir.
Kayanın yarısından az bir kısmı toprak zemine dönüşerek W3
Orta Derecede ayrışmış ve/veya parçalanmıştır. Kaya; taze, ya da renk
Bozunmuş değişimine uğramış olup, sürekli bir kütle veya çekirdek
taşı halindedir.
h li d di
Tamamen Kayanın tümü toprak zemine dönüşerek ayrışmış ve/veya W4

Bozunmuş parçalanmıştır. Ancak, orijinal kaya kütlesinin yapısı halen
korunmaktadır.
Kayanım tümü
K tü ü toprak
t k zemine i dö ü ü tü
dönüşmüştür. K
Kaya W5
Artık kütlesinin yapısı ve dokusu kaybolmuştur. Hacim olarak
Zemin büyük bir değişiklik olmakla birlikte, zemin taşınmamıştır.
Değerlendirme
Fiziksel
Fi iksel vee kimyasal
kim asal şekilde ayrışan
a r şan kaya
ka a kütlelerinin,
kütlelerinin tüm fiziksel
fi iksel (birim hacim ağırlık,
ağ rl k porozite,
poro ite su
s
emme, sesin yayılma hızı vs.) ve mekanik (basınç dayanımı, çekme dayanımı, elastik modül,
kohezyon ve içsel sürtünme açısı) büyüklükleri artan bozunma derecesi ile azalır. Özellikle sığ tünel
projelerinde ‐ ≤3D –,
– ayrışma zonları ve bu zonların bozunma derecelerinin sayısal bir şekilde
belirlenmesi, tünel stabilitesi ve kazı işlemlerinin etkinliği açısından çok önemlidir.
(D= Tünel kazı açıklığı) 10
Kaynak: Ulusay ve Sönmez, 2007.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ İLAVE GÖSTERİM
TÜNEL DERSİ
• Küçük
numune
• Karot tanımlaması:
‐ Genellikle malzeme
tanımlaması yapılır.
• Mühendislik yapısı
(şev, tünel aynası
vb.) boyutları
•Zon sınırları:
‐ Martin ve Hencher,
1986 kriterine göre
• Bölgesel tanımlama: • Yapısal jeoloji:
‐ Kütle
Kütle boyutu
boyutu ‐ Yapraklanma, dayk
p , y ve
‐ Kütleyi oluşturan farklı çatlaklar rapor edilecektir
malzemeleri içeren tanım
‐ Aralarındaki ilişkiler
‐ Çatlaklar 11
Kaynak: Shirlaw vd., 2001
TÜNEL DERSİ
Ayrışmış Kaya Kütleleri:
IV derece II derece
II derece
bozunma bozunma
IV derece bozunma
IV derece
bozunma
Üniform bozunma granit Düzensiz bozunma granit

Bozunma Derecesi: IV Derece Bozunma derecesi: Ortada II Derece, kenarlarda IV Derece
(IV Derece bozunma: Kayanın tümü toprak zemine (II Derece bozunma: Kaya malzemesinde ve süreksizlik
dö ü
dönüşerekk ayrışmış ve/veya
/ parçalanmıştır).
l t ) yüzeylerinde renk değişimi gözlenir).
ü l i d k d ği i i ö l i )
12
Kaynak: Shirlaw vd., 2001
Büyük süreksizlik yapıları olan faylar, geometrik ve gerilme özellikleri
y y p y ,g g
Normal Fay Doğrultu atımlı fay Ters fay
Kırılma hattı Kırılma hattı
Kırılma hattı
φ
α = 45° +
2
A
A φ
Atım miktarı α = 45° +
2 A
Gerilme Durumu: σz> σy > σx
σz Gerilme Durumu: σy> σx> σz Gerilme Durumu: σx> σy > σz
Kırılma hattı boyunca bir blok diğer Kırılma hattı boyunca bir blok α kırılma açısıyla tanımlanan kırılma
blok üzerinde düşey yönde hareket diğer blok üzerinde yatay yönde hattı boyunca bir blok diğer blok
etmiştir. Bu yer değiştirmede hareket etmiştir. Bu yer üzerine çıkmıştır (Ø= Formasyonun
düşey asal gerilme temel bileşendir. değiştirmede σy hakim gerilmedir. içsel sürtünme açısı). Bu yer
Ege Bölgesi’ nde M= 5,0 – 6,5 Ülkemizde sismik yönden en değiştirmede σx hakim gerilmedir.
büyüklüğünde deprem üreten fay hareketli ve yıkıcı depremleri M= Güney Anadolu Bölgesi’ ndeki yıkıcı
sistemleri “normal atımlı fay”’ 5,0 – 7,9 oluşturan Kuzey Anadolu depremleri üreten Bitlis Fay sistemi
lardır. Fay sistemi, “doğrultu atımlı fay”’ tipik bir “bindirme fay”’ dır.
sistemine örnektir.
13
Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990’ den değiştirilerek.
Bolu Tüneli
Tüneli’ nin Kuzey
Anadolu Fay Hattına göre
Pozisyonu:
BOLU
BOLU
14
Kaynak: Dalgıç, S, 2002
Bolu Tünel Geçkisinin Jeolojik Kesiti

Bolu Tünel Geçkisinin Jeolojik Kesiti
K ASARSUYU BÖLÜMÜ ELMALIK BÖLÜMÜ G
Asarsuyu Pilot tünel yönü Pilot tünel yönü

bindirme zonu
bindirme zonu
Ana tünel kazı yönü Ana tünel kazı yönü
Kestirim
Kazılmış Kazılmış
Yedigöller
g İkizoluk Atyayla Elmalık
Elmalık Fındıcak Asarsuyu
Formasyonu Formasyonu Formasyonu Formasyonu Formasyonu Formasyonu
Amfibolit Kireçtaşı Breşik mermer Granit Kumtaşı, çamurtaşı Siltli kil, kil
PREKAMBRİYEN DEVONİYEN ÜST KRETASE – ALT EOSEN PLİYOESEN

Kaynak: Dalgıç, S., 2002.
15
Marmara Denizi Fay Sistemi
y
Source: http://wwz.ifremer.fr/esonet_emso/content/download/33356/278218/file/marmara‐observatory.pdf
16
Antiklinal yapı – Tünel ekseni antiklinal eksenine dik –
Çekme
Arazi basıncı açısından tünelin açıldığı bölgede doğal
çatlakları
kemerlenmeden dolayı basınç azdır. Buna karşın portal – tünel
çıkışına doğru olan – kesimlerde ise derinlik basıncı göreceli
2 1
olarak daha fazladır (P0,1<P0,2).
Tünel
Su geçirgenlik katsayısı fazla olan kaya kütlesi/zemin koşullarında

Kesit çekme çatlaklarının varlığından dolayı “su geliri” sözkonusudur.
Senklinal yapı – Tünel ekseni sentiklinal eksenine dik –
Yukarıda belirtilen hususun tam tersi durum gözlenir.

gözlenir Diğer
kelimelerle tünel açıldığı kesimdeki arazi basıncı doğal jeolojik
2 1
yapıdan dolayı diğer kesimlere nazaran daha fazladır (P0,1>P0,2).
Tünel
Çekme Basınçlı akifer durumunda tabandaki çekme çatlaklarının su

çatlakları
geliri beklenmelidir.
Kesit
Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990.

17
Devamıdır…
Kayma ve
Kayma ve
çekme – Tünel ekseni antiklinal eksenine paralel –
çatlakları
Gerilme büyüklüğüne ve çatlak geometrisine bağlı olarak tavanda kaya
bloklarının düşme olasılığı yüksektir. Bu nedenle tavan stabilitesini
arttırmak bakımından uygulanacak püskürtme betonun kalınlığı
arttırılmalıdır.
Çekme
çatlakları – Tünel ekseni sentiklinal eksenine paralel –
Gerilme büyüklüğüne ve çatlak geometrisine bağlı olarak tünelin yan

cidarlarında
id l d blokların
bl kl dü
düşme olasılığı
l l ğ yüksektir.
ük kti Bu
B nedenle
d l yan cidarın
id
stabilitesini arttırmak bakımından uygulanan saplamanın uzunluğu ve
yoğunluğu arttırılmalıdır.
– Şariyaj – bindirme – jeolojil yapısı içinde açılan –
Bu kompleks yapıda hem tavan, hem yan cidarlar önemli boyutta

sıkışma hareketine maruzdur. Bu durumlarda beklenen tavan, yan cidar
ve taban hareketlerin düzeyi, normal jeolojik koşullardakinden daha
d
dramatik
tik olduğu
ld ğ daima
d i akılda
k ld tutulmalıdır.
t t l ld
Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990. 18

TÜNEL DERSİ
Ergin ARIOĞLU
19
as material in
n weakness zone (typ
pe) INITTIAL BEHAVIOUR LONGG‐TERM BEHAVIOU UR
T
TYPE OF ROCKMA
ASS COMPOSITIO
ON (without appropriate suppo
ort) (withou
ut appropriate supp
port)
E Alternating soft and hard
SPECIAL MATERIALS
SPECIAL MATERIALS
plastic deformation (initial)
I E1
Swelling 3)
layers (as clay schist ‐
Soft or weak materials
sandstone ‐ clay schist)
water inburst 1)
block falls, cave‐in;
block falls, cave‐in;
cave‐in
cave‐in
Rock fragments in a
matrix of soft (clayish) V E2
squeezing
material
I
Swelling 3) (fromslaking)
ground 1) ravelling 3) )
flowing Swelling 2)
Soft or weak
materials with plastic
properties (mudstone,, III E3
clay‐like materials) V
water inflow 1) ;
D
cave‐in
block
falls;
Highly jointed rocks
block falls;
CONTINUOUS / bulky
CONTINUOUS / bulky
ground
IV D1
Highly jointed, crushed or
with clay‐seams or
cave‐in
flowing ground 1)
shears
running
cave‐in
d cave‐in
block
Highly jointed or
ground
falls;
block
soil‐like materials
i
falls;
crushed rocks (sugar‐ IV D2
ground 1))
flowing
cube etc.),little clay
Soil‐like material with
running
running
cave‐in
ground
cave‐in
ground
ose
friction properties (loo
cemented sandstones,, V D3
crushed and disintegraated
materials in some faullts) low ‐ moderate overstressed WATEER low ‐ moderrate overstressed WATTER
C
Jointed rocks intersected by weak
Occurrence of
layers or by seams (filled joints)
seams (filled joints) C1 Swelling 3)
1)
Prominent weatherin
ng
water inburst
block falls
along joints C2 block falls
DISCONTINUOUS
(fromslaking)
ravelling 4) )
Swelling 3)
Occurrence of weak
bedding layers (mainlly in
block falls
some sedimentary C3 block falls
sequences)
B Jointed homogeneous,
;
foliated, and bedded
B1
1)
rocks
water inflow
Swelling 3)
Rocks intersected by
block falls;
joints and partings
block falls;
f
Jointed, schistose rocks
buckling
B2
Layered and bedded buckling
rocks with frequent
one,
partings (slate, flagsto B3
some shales)
low ‐ moderate high WATEER low ‐ moderrate high WATTER
A
Slabbing;
Kaynak: Stille ve Palmström, 2008’ den değiştirilerek.

Rupturing
CONTINUOUS / intact
CONTINUOUS / intact
bursting
Brittle homogeneouss and
foliatedrocks (granite
e,
A1
Stable ‐ block falls
gneiss,quartzite, etc.))
intersected by few joints
Stable block
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
2)
Weak to strong rocks
4) Swelling
Schistose (deformable)
fall(s)
ent
rocks with high conte A2
deformations
Squeezing
İnşaat Mühendisliği Bölümü
of platy minerals
plastic
(initial)
lli 4)
(fromslaking)
Swelling 2)
ravelling
Plastic /deformable rrocks
(soapstone, rocksalt,, some A3
clayish rocks)
low ‐ moderaate overstressed low ‐ moderrate overstressed
INFLUENCED/TRIGGERED BY: WATEER WATTER
STR
RESSES STTRESSES
N
NOTE: Water infl uenced behavioour occurs simulttaneously to the stress induced; example: cave‐in
may take place att the same time as swelling, blocck falls, togetherr with water inbu
m urst, etc
1)) Will take place porous materials and where theere are channels Necesssary initial supp
port
(o
open joints) is perfformed and
2)) Requires materrials with swelling minerals (smectite, anhydrite)) possibble water inflow,,
3)) Requires content of swelling claay in seams and clay zones waterr ingress or flow
wing
4)) The process reqquires content of materials susceeptible to moistu
ure grounnd is sealed
Önerilen Sondaj Yoğunluğunun (ABD’de tamamlanmış 100 adet tünel projesi) Tünel Projesi
Bazında Değişimi
nden), %
Sondaj Yoğunluğu Seçilmiş proje çalışmaları,
o Medyan ortalama Değeri :~0,35 m/m 1,2,3,4,5,6,7,8,9
maliyeti cinsin
İyi sonuçlar için 1,5 m/m’ ye
kadar artırılabilir.
mlanmış proje m
Geoteknik Araştırmaların ;
G t k ik A t l
(Toplam Maliyet / Proje Bütçesi)
oranı ortalama %1,6
Bedeli (tamam
İ
İyi sonuçlar için % 3’e
kadar artırılabilir.
(1) Birim geoteknik araştırma
Kontrakktörün Proje B
yatırımı proje maliyetinde
(15) birim kazanım
sağlayabilmektedir. 36, Medyan değer, genel
42 yaygın uygulama
Kaynak: Geotechnical Site İnvestigations
For Underground Projects, Amerikan 1 m tünel uzunluğu için açılan sondaj uzunluğu, m/m
Tünel Teknolojileri Komitesi USNCTT
Tünel Teknolojileri Komitesi‐USNCTT,
1984.
20
Denizaltı Tünel Projelerinde Geoteknik Araştırmaların (Mühendislik jeolojisi ve jeofizik
araştırmalar, sondajların açılması ve laboratuar çalışması vs) Giderleri
% 100
C A
Denizaltı tünelleri
Denizaltı tünelleri B
C
C D
eri, %
% 10 B
A
Araştırma Gid
TBM (Tam cepheli
tünel açma)
%1
% 1
A
%0
% 0
0,1 1 10 100
Tünel Uzunluğu, km
Şekil – Norveç delme + patlatma tünel açma pratiğinde önerilen araştırma gideri – kazı

masrafı= Delme + patlatma + iksa, cinsinden – ve tünel uzunluğu (A, B, C, D açıklamaları
izleyen çizelgede belirtilmiştir.)
y ç g ş )
Kaynak: LindstrØm ve Kveen, Norwegan Tunneling Society, Publication No: 15, p 75 – 74, 2005.

21
Devamıdır…
Zorluk Derecesi
Araştırma Sınıfının Tanımı a1 a2 a3
Düşük Orta Yüksek
b1 A A B
Düşük
b. Tünel
b2 A B C
projesine
projesine
Orta
ilişkin istekler
b3 B C D
Yüksek
AÇIKLAMALAR:
Zorluk Derecesi: Tünel geçkisinin mühendislik jeolojisi açısından taşıdığı zorlukların derecesini ifade
eder. Genel jeolojik koşullara ek olarak ayrışma zonların varlığı, hidro
hidro‐jeolojik
jeolojik koşullar, tünelin sehim
eğrisinin etki alanında yer alan köprü ayakları, binalar ve diğer alt yazılar vb. anılan faktör içinde
düşünülmelidir. (Düşük, orta ve yüksek zorluk derecesi içinde değerlendirilebilir).
P j İstemleri:
Proje İ t l i Bu
B öğe,
öğ doğrudan
d ğ d doğruya
d ğ tü l kazısı
tünel k sırasındaki
d ki genell stabilite,
t bilit ve bununla
b l ilintili
ili tili
olarak olası riskleri içerir. Keza, üç sınıf – düşük, orta, yüksek – ile ifade edilmeye çalışılır.
Kaynak: LindstrØm ve Kveen, Norwegan Tunneling Society, Publication No: 15, p 75 – 74, 2005.
22
Tünel Projelerinde Sondaj Geometrilerine Ait Değerlendirmeler
Tünel Projelerinde Sondaj Geometrilerine Ait Değerlendirmeler
• Sondaj Yoğunluğu: ns =
∑ Sondaj uzunluğu =
Ls m
Mühendislik yapısının‐ tünel ‐ uzunluğu Lt m
o Projenin genel özelliklerine ve içerdiği risk durumuna bağlı olarak sondaj yoğunluğu ns= 0,2 – 1,5
arasında değişir.
o Büyük projelerde bu değer en az ns=1 olmalıdır.
Ls=ns.Lt= 1 x Lt
• Sondaj Derinliği: Bu geometrik büyüklük en az
Hs = Hö + D + αD = Hö + ( 1 + α ) D
Hö= Örtü kalınlığı, m
D= Açılacak tünel çapı, m
α= Tünel tabanıyla ilintili derinlik faktörü Taban kabarması şişmesi beklenmeyen durumlarda α=0 5
α= Tünel tabanıyla ilintili derinlik faktörü. Taban kabarması, şişmesi beklenmeyen durumlarda α=0,5,
şişme potansiyeli olan formasyonlarda (aktivitesi yüksek kil) ise α=1∼1,5 alınabilir.
• Sondaj Ekibi: Ns .Hs ≡ L s ≡ ns .L t geometrik koşulundan hareketle
Ls ns .L t
Ns = ≡
Hs Hö + ( 1 + α ) D
bulunur. Bu ifade, Hö değerinde çok önemli bir değişiklik olmama
durumunda geçerlidir.
L t Hö + ( 1 + α ) D
• Ortalama Sondaj Aralığı: ls ≡ =
Ns ns
23
Türkiye
Türkiye’ deki Raylı Sistem Projelerinde Geoteknik Araştırmalara ilişkin veriler
deki Raylı Sistem Projelerinde Geoteknik Araştırmalara ilişkin veriler
Proje Hat Uzunl. Sondaj Sondaj Ortala. Sondaj Yapı Tipleri Geçilen Hakim Zemin‐ Kaynak
(m) Adedi Uzunl. (m) Sondaj Yoğunl. Kaya Cinsi
Aralığı (m) (m/m)
İzmir Metrosu, 1. Aşama 11.328 157 4.286 72,2 0,38 Derin Tünel, Aç‐kapa, Alüvyon, Kiltaşı‐ (1), (2), (3)
(Üçyol‐Bornova)
Ü (T) (*) Viyadük, Hemzemin Kumtaşı, Andezit
İzmir Metrosu, 2. Aşama (F.Altay‐ 5.460 53 1.668 103,0 0,31 Derin Tünel, Aç‐Kapa Aluvyonel, Fliş, Kiltaşı‐ (1), (2), (3),
Üçyol) (D) Kumtaşı, Andezit (4)
İstanbul LRTS 2. Aşama (İncirli Tüneli) 1.477 21 576 70,3 0,39 Derin Tünel Marn‐Kil (5)
(T)
İstanbul Hafif Raylı Sistemi, 3. Aşama 3.600 57 1.689 63,2 0,47 Derin Tünel, Aç‐Kapa Silt‐Kil (6)
(Otogar‐Bağcılar) (D)
İstanbul Metrosu, 2. Aşama (Taksim‐ 5.705 132 3.543 43,2 0,62 Derin Tünel, Aç‐Kapa Grovak, Aluvyonel (7)
Yenikapı) (D) Zemin
İstanbul Metrosu, 3. Aşama (4 Levent‐ 5.500 62 1.720 88,7 0,31 Derin Tünel, Aç‐Kapa Grovak (7)
Ayazağa) (D)
Taksim‐Kabataş Füniküler Sistemi 643 18 480 35,7 0,75 Derin Tünel, Aç‐Kapa Grovak, Aluvyonel (8)
(T) Zemin
Marmaray Projesi (Yedikule‐ 9.080 80 3.862 113,5 0,43 Derin Tünel, Aç‐Kapa Grovak, Alüvyonel (9), (10)
Söğütlüçeşme) (Boğaz Geçişi Hariç)(***) (D) Zemin (11)
Ankara Metrosu, (M4,Tandoğan‐ 10.582 77 2.300 137,4 0,22 Derin Tünel, Aç‐Kapa Andezit, Alüvyonel (12)
Keçirören Hattı) (D) Tünel Zemin
Hat Uzunluğuna göre Ağırlıklı ‐ ‐ ‐ 92 0,38 ‐ ‐
ORTALAMA
Kaynaklar (**): (5) Yoldaş, 1992 (9) DLH, 2003
(1) Yüksel, Arıoğlu, Obay, Alper, 1993
(1) Yük l A ğl Ob Al 1993 (6) STFA 2000
STFA, 2000 (10) Şimşek, 2005
Şi k 2005
(2) Yapı Merkezi, 1998 (7) Aydemir, 2006 (11) Şimşek ve ark. 2005
(3) Arıoğlu, B., Yüksel, Arıoğlu, E., 2002a (8) Yoldaş, 2003 (12) Nuray, 2005
(4) Yıldız, 2005
(*) (T) : Tamamlanmış Proje, (D): Devam eden proje
(**) Bazı projelere ait verilere ulaşılamadığından ilgili projelerde görev almış kişilere başvurulmuştur.
(***) jj
VIII Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, 2006, İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi, İSTANBUL
Kaynak: Yüksel, A., Yeşilçimen, Ö., Çavuşoğlu, M, 2006. 24
BAZI TÜNEL JEOLOJİK,
Ü İ
GEOTEKNİK ARAŞTIRMA
GEOTEKNİK ARAŞTIRMA
ÖRNEKLERİ
25
Tünel geçkisinin stabilitesini kontrol eden bir örnek: Şevin yenilme

yüzeylerinden geçen tünel
Gelişen çekme
çatlakları
Şev
yenilme
yüzeyleri
Nehir
Tünel
Kütle hareket vektörü
Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990.
26
Vadi etkisinin “H.tgα/h” ölçülen ve teorik gerilme değerlerinin oranına etkisi
Vadi etkisinin “H tg /h” ölçülen ve teorik gerilme değerlerinin oranına etkisi
10
9
8 H h
α>25°
7
6
σ1/σ3
3
2 İzotrop gerilme durumu
1 Teorik gerilme değeri
Teorik gerilme değeri
Ölçülen gerilme değeri
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16
H.tgα/h
Değerlendirme
Artan vadi etkisiyle tünelin maruz kaldığı gerilmelerde “aniztropi” de büyük ölçüde artmaktadır.
(σ1/σ3= 1 izotrop gerilme durumunu ifade eder).
Kaynak: Shrestha ve Broch, 2008’ den değiştirilerek. 27

Norveç, Avusturya ve İtalya’ da kimi tünellerde ölçülen asal gerilme değerleri
ve Vadi Etkisi
H h Eğim
No Proje tgα H. tgα/h d (m) σ1 σ3 σ 1/ σ 3 Kaynak
(m) (m) (x)
H
Heggura k
kara yolu tüneli,
l tü li
1 1290 670 53 1,33 2,56 505 24,8 6,6 3,76 Broch ve Sorheim, 1984
İstasyon 6020, Norveç
Felbertal, Avusturya
2 1250 70 40 0,84 14,98 83 25 5 5,00 Kohlbeck vd., 1980
(Şist, tungsten madenleri)
3 Entracque a, İtalya 1500 380 38 0,78 3,08 486 15,1 5,5 2,75 Martinetti ve Ribacchi, 1980
4 Entracque b, İtalya 1500 160 38 0,78 7,32 205 6,1 2,3 2,65 Martinetti ve Ribacchi, 1980
5 Entracque c, İtalya 1500 480 38 0,78 2,44 614 10,1 2,9 3,48 Martinetti ve Ribacchi, 1980
6 Piedilago, İtalya 1600 390 40 0,84 3,44 465 8,3 2,5 3,32 Martinetti ve Ribacchi, 1980
7 Roncovalgrande, İtalya 1000 210 37 0,75 3,59 279 24,2 6,2 3,90 Martinetti ve Ribacchi, 1980
8 Fiorano, İtalya
, y 1800 240 25 0,47
, 3,50
, 515 14,7
, 3,7
, 3,97
, Martinetti ve Ribacchi, 1980
,
9 Edolo, İtalya 1700 250 25 0,47 3,17 536 35,6 14 2,54 Martinetti ve Ribacchi, 1980
10 Pelos, İtalya 350 120 15 0,27 0,78 448 8,5 4,8 1,77 Martinetti ve Ribacchi, 1980
11 Salafossa, İtalya 1200 280 27 0,51 2,18 550 8,3 4,2 1,98 Martinetti ve Ribacchi, 1980
12 Raibl, İtalya 590 400 47 1,07 1,58 373 56 17,7 3,16 Martinetti ve Ribacchi, 1980
13 Piani di Ruschio, İtalya 750 100 29 0,55 4,16 180 5,6 3,3 1,70 Martinetti ve Ribacchi, 1980
14 Timpagrande, İtalya 300 120 32 0,62 1,56 192 3,4 1,1 3,09 Martinetti ve Ribacchi, 1980
15 Taloro, İtalya 550 240 25 0,47 1,07 515 10,6 7,8 1,36 Martinetti ve Ribacchi, 1980
H= Vadi yüksekliği, h= Tünel örtü kalınlığı, α= Vadinin ortalama eğimi, °, d= Tünelin vadi tabanından itibaren yatay uzaklığı, σ1, σ3= Ölçülen
asal gerilmeler. 28
Kaynak: Shrestha ve Broch, 2008.
Mevhibe İnönü Tüneli Jeolojik Kesiti (İstanbul Hafif Raylı Sistemi 2 Aşama)
Mevhibe İnönü Tüneli Jeolojik Kesiti (İstanbul Hafif Raylı Sistemi, 2. Aşama)
Dr. Rıfat YOLDAŞ
Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel, A. Arıoğlu, Ergin.,V. Ulusal Kaya Mekaniği Sempozyumu, 2000, Isparta.
29
Ümmühan Ana Tüneli Geoteknik Boy Kesiti

Ümmühan Ana Tüneli Geoteknik Boy Kesiti (Yapı Merkezi İnşaat A.Ş.)
(Yapı Merkezi İnşaat A Ş )
Kaynak: Yapı Merkezi Mühendislik ve Tasarım Grubu, 1996, Çamlıca, İstanbul
30
Ümmühan Ana Tüneli
Ümmühan Ana Tüneli Tipik Zemin Profili ve Ortalama
ve Ortalama Geoteknik
Geoteknik Büyüklükler (Yapı Merkezi İnşaat A.Ş.)
(Yapı Merkezi İnşaat A.Ş.)
Kaynak: Arıoğlu Ergin Arıoğlu B Yüksel A 2002

Kaynak: Arıoğlu, Ergin, Arıoğlu, B., Yüksel, A., 2002 .
31
Tünel ayna jeolojik kesiti, km 0 – 068,88 (Yapı Merkezi İzmir Metro Projesi Nenehatun Tüneli)
32
Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel, A., Arıoğlu, Ergin.,ECAS2002 Uluslararası Yapı ve Deprem Mühendisliği Sempozyumu, 14 Ekim 2002, Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Tünelde kaya ortamı davranışının belirlenmesi (Yapı Merkezi İzmir
y ş ( p Metro Projesi
j Nenehatun Tüneli)
)
• Tek Eksenli Laboratuvar Basınç Dayanımı: (Tablodan)
σb,lab= 165 kgf/cm2 =1650 t/m2
km 0+680’deki Jeolojik Kesit • Birim Hacim Ağırlık: (Tablodan)
γ= 2,2 t/m3
Kiltaşı
• Kaya Kalite Derecesi: (Sondaj Çalışmalarından)
RQDort = %15
Çakıltaşı
• Çatlak Takım Saysı Katsayısı (Sondaj Çalışmalarından)
Jn = 15 (Üç çatlak takımı)
• Çatlak Pürüzlülük Katsayısı (Sondaj Çalışmalarından)
0 m
8,60
Kiltaşı Jr = 1 (Düzlemsel)
• Çatlak Pürüzlülük Katsayısı
Ja = 9 (Kil Bantları)
ğş ş Q faktörü;;
• Değiştirilmiş Qd
Kili
RQD Jr 15 × 1
Kumtaşı Qd = × = = 0,11
Jn Ja 15 × 9
Çakıltaşı Kiltaşı
• Jeolojik Dayanım İndeksi “GSI”;
9,70 m
GSI = 9 × ln (Q d ) + 44 = 9 × ln (0,11) + 44 = 24 ≈ 20
Kazı Alanı : A = 69 m2 • Yerinde Basınç Dayanımı (Hoek,1999) bağıntısı ile
σb,y = 0,019 × σb,lab × e(0,05×GSI) = 0,019 × 165 × e(0,05×20) = 8,5 kgf/cm2

Zemin Tanımı : • Stabilite sayısı N; H=50 m için:
Kırmızı renkli Kiltaşı, sarı yeşil renkli Killi kumtaşı,
Kırmızı renkli Kiltaşı, sarı yeşil renkli Killi kumtaşı, σb,y 85 t/m
2
N= = = 0,77 Zayıf Sıkışma
Çakıltaşı ardalanması 3
γ × H 2,2 t/m × 50m
ECAS2002 Uluslararası Yapı ve Deprem Mühendisliği Sempozyumu, 14 Ekim 2002, Orta Doğu Teknik Üniversitesi 33
Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel, A., Arıoğlu, Ergin, 2002.
Geometrik Bilgiler
Kazı Alanı (m2) 36.43
Üst Yarı Alan (m2) 18.81
Alt Yarı Alan (m2) 17.62
Ortalama Kazı Genişliği (m) 6 35

6.35
YASS (+10.00 m)
Örtü Kalınlığı (m) 32.00
Aks Derinliği (m) 35.30

Kil arabantlı kumtaşı
Geoteknik Bilgiler
Geoteknik Bilgiler
Andezit
d i Ezilme Zonu
l
Örtü Kalınlığı Boyunca 6 (0‐40) Ezilme Zonu
RQD (%) Aks Derinliği Boyunca 6 (0‐40)
GSI 17
Formasyonun
F G
Genel
l Tanımı
T
Az‐orta derecede ayrışmış, çok sık çatlaklı, orta dayanımlı, kiltaşı arabantlı Kil arabantlı kumtaşı Andezit
kumtaşı, az ayrışmış, sık çatlaklı ve parçalı, orta‐iyi dayanımlı andezit
Laboratuvar Mekanik Büyüklükleri Karşılaşılması Olası Sorunlar
Kilt
Kiltaşı arabantlı
b tl Kumtaşı
K t A d it
Andezit
Ezilme zonu‐fay breşi andezit ve kil katmanları içerdiğinden bu
Yoğunluk (gr/cm3) 2.64 (2.57‐2.71) 2.74 (2.72‐2.76) zonda püskürtme betonun yapışma dayanımı "çok zayıftır". Dolayısı
ile püskürtme betonun yapışma dayanımını arttırılmış kıvamda
Nokta Yükleme İndisi 26.96 27.87
atılması (katkılar ile iyileştirilmiş) önem taşımaktadır.
(kgf/cm2) (10.19‐63.77) (18.66‐37.08)
Bu gibi rijitliği fevkalade düşük 2,3 litoloji içeren arabantlı
Tek Eksenli Basınç Dayanımı 444.02 429.32 formasyonların geçilmesinde normal düzeyin üzerinde "aşırı
(kgf/cm2) (339.25‐672.81) sökülmeler" beklenmelidir.
Göçük olasılığını minimize etmek için “mühendislik özeni" üst
Elastisite Modülü(kgf/cm2) 10000 (8700‐12300) 9800
düzeyde gösterilmelidir.
Yerinde Dayanım
y Büyüklükleri
y Kazı ffaaliyetine
y "uzun süreli" ara verildiği ğ durumlarda arın
stabilitesinin tam olarak sağlanması bakımından alt ve üst kazı
Basınç Dayanımı (kgf/cm2) 17.3 (13.2‐26.2) 16.7
aynaları tümü ile yeterli kalınlıkta ve dayanımda püskürtme betonu ile
Elastisite Modülü(kgf/cm2) 10000 (8700‐12300) 9800 kaplanmalıdır.
Kaynak: Yapı Merkezi, AR&GE Bölümü, 2002
Kadıköy – Kartal Raylı Sistemi Güzergahı Genel Jeolojisi (Ocak, İ., 2006)
Kaynak: IETT 2005a; Ocak, İ., 2006)
35
Baltalimanı Formasyonu: Fosfat Yumrulu Çört
Formasyonu: Fosfat Yumrulu Çört – Şeyl
İnce – çok ince tabakalı, sık kıvrımlı, kırıklı, çok sık çatlaklı, orta zayıf dayanımlı
Lejand
VIII Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, 2006, İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi, İSTANBUL 36
Kaynak: Yüksel, A., Yeşilçimen, Ö, Arıoğlu, Ergin,2006.,
TÜNEL DERSİ
Kaya Kalitesi Göstergesi ( RQD )
Kaya Kalitesi Göstergesi ( RQD )
• RQD, bir ilerleme aralığında doğal süreksizliklerle ayrılmış, boyu 10 cm. Ve daha büyük olan ve silindirik
şeklini koruyan karot parçalarının toplam ilerleme aralığının uzunluğuna oranının yüzde olarak ifade
edildiği kantitatif bir indekstir.
• Deere ( 1964 ) tarafından önerilen RQD , aşağıda verilen ifade ile belirlenmektedir.
n
∑l
i=1
i
RQD =
L
n= İlerleme aralığındaki karot parçalarının sayısı
li= RQD’ ye dahil edilen ve boyu 10 cm. ve daha büyük olan karot parçalarının boyları
ğ
L= İlerleme uzunluğudur.
RQD Sınıflandırması
RQD Kaya Kalite Göstergesi
0 – 25 A. Çok zayıf
k f
25 – 50 B. Zayıf
50 – 75 C. Orta
75 – 90 D İyi
D. İyi
90 – 100 E. Çok iyi
Kaynak: Deere, 1964’ den alıntılayan Ulusay, R. Ve Sönmez, 2007.
37
TÜNEL DERSİ
RQD (Kaya kalite göstergesi) Kavramı ve RQD’ nin Belirlenmesi
( k l ) ’ l l
RQD’ ye dahil edilen karot parçaları
RQD’ ye dahil edilen karot parçaları
Σli= 0,43, L
0,43, L= 1,2 m, RQD
1,2 m, RQD= %36
%36
Kaynak: Ulusay, R. Ve Sönmez, 2007.
38
İzmir Metrosu Sondaj Çalışmaları (S50A Sondajı) (İzmir
İzmir Metrosu Sondaj Çalışmaları (S50A Sondajı) (İzmir Metro Projesi
Metro Projesi Nenehatun Tüneli)
Tüneli)
ECAS2002 Uluslararası Yapı ve Deprem Mühendisliği Sempozyumu 14 Ekim 2002 Orta Doğu Teknik Üniversitesi

ECAS2002 Uluslararası Yapı ve Deprem Mühendisliği Sempozyumu, 14 Ekim 2002, Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel, A., Arıoğlu, Ergin, 2002.
39
TÜNEL DERSİ
RQD DEĞERİYLE BAZI KESTİRİMLERİN YAPILMASI
RQD DEĞERİYLE BAZI KESTİRİMLERİN YAPILMASI
• RQD ve ortalama çatlak sayısı – sıklığı –
RQD = 100. [ 0,1n + 1].exp ( ‐0,1n ) , %, 2 adet/m < n <38 adet/m ; (Priest ve Hudson, 1976)
RQD = ‐3,68n + 110, 4 , %, 6 adet/m < n <16 adet/m
((Bkz Şekil)
Ş )
Çatlak aralığı, lç
l
lç =
n
• Çatlak sıklığı
5.0
n= ‐ 4.0 , (Tanimoto ve Ikeda, 1983 (104 adet tünel projesindeki ölçümlerine dayanmaktadır)).
K2
n= Çatlak sıklığı – birim metre uzunluk için – , adet/m
V p,y
K=
K= Hız oranı, şeklinde tanımlanmaktadır.
Vp,lab
Vp,y, Vp,lab= Sırasıyla yerinde ve sağlam numune üzerinde ölçülen basınç dalgasının yayılma hızı, km/sn.
40
TÜNEL DERSİ
Devamıdır…
RQD = ‐3,68n + 110, 4
6 adet/m < n <16 adet/m
100
95
90
85
80
75
70
65
60
RQD = 100. [ 0,1n + 1].exp ( ‐0,1n )
RQD
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40
Ortalama Çatlak Sayısı, n, adet/m
Ç y , , /
Şekil – Priest ve Hudson, 1976 ifadelerinin grafik gösterimi 41

TÜNEL DERSİ
Devamıdır…
• RQD – P Hız Oranları ve Çatlak Sayısı – aralığı –

2
⎛ Vp,y ⎞
RQD = ⎜ ⎟⎟ .100 , % (Deere vd., 1967)
⎜ Vp,lab
⎝ ⎠
Vp,y , Vp,lab= Sırasıyla P – basınç – dalgasının yerinde kaya kütlesi içinde – ve sağlam numunede yayılma hızları, km/sn
1,05
⎛ Vp,y ⎞
RQD = 0,77. ⎜ ⎟⎟ x100 , % (Wadi, 1996) (Kaya kütlesi: (çok çatlaklı kireçtaşları – yüzey formasyonu) kireçtaşı,
⎜ Vp,lab
⎝ ⎠ çamurtaşı ve marn, şeyl)
1,22 ‐ Vp,y 1,22 ‐ Vp,y

RQD = x100 = x100 , % 1 km/sn<Vp,y<4 km/sn (Budetta vd. 2001)
1,22.Vp,y . ( ‐0,69 ) ‐0, 842.Vp,y
6,33 ‐ Vp,y
n= ; adet/m (Budetta vd., 2001)
0,158.Vp,y
(Bkz Şekil)
42
TÜNEL DERSİ
Devamıdır… 100
1 22 ‐ Vp,y
1,22
90 RQD = x100 Örnek Uygulama:
‐0,842.Vp,y
80 Vp,y= 2 km/sn – ölçülen değer –
70
Kestirilen büyüklükler:
o RQD≈ %45
RQD
60
o n ≈ 14 adet/m
50
o Hacimsel çatlak sayısı, Jv
40
RQD 110 2,5J
RQD=110 – 2 5Jv
30
Jv=26 adet/m3
20
10
0 Kaya kütlesi içide basınç
2 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 dalgası yayılma hızı, Vp,y
4
Ortallama Çatlak Saayısı, n, adet/m
m
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26 6 33 ‐ Vp,y
6,33 ŞŞekil
kil – Kaya
K kütl i içinde
kütlesi i i d P – basınç
b – dalga
d l hızının
h yayılma
l h ile
hızı il
28
n=
0,158.Vp,y RQD ve n değişimleri
30
32 (Kaynak: Değiştirilerek Buderetta vd., 2001) 43
34
TÜNEL DERSİ
HACİMSEL ÇATLAK SAYISI
HACİMSEL ÇATLAK SAYISI
• Hacimsel çatlak sayısı
N1 N2 N
Jv = + + .... + n , (Palmstrom, 1996)
L1 L 2 Ln
Burada:
N1 , N2, Nn= Gözlenen her bir çatlak takımı için ölçüm hattı boyunca sayılan çatlakların – süreksizlikler – sayısı
L1 , L2, Ln= Gözlenen her bir çatlak takımına dik yönde seçilmiş ölçüm hattının uzunluğu
Jv’ ye göre blok boyutu tanımlaması (ISRM, 1981)
Tanım Jv (çatlak sayısı/m3)
Çok geniş bloklar <1
Geniş bloklar 1 – 3
Orta büyüklükteki bloklar 3 – 10
Küçük bloklar 10 – 30
Çok küçük bloklar >30
44
TÜNEL DERSİ
Devamıdır…
• RQD’’ den
d Jv değerinin
d ğ k
kestirimi
RQD= 115 – 3,3.Jv (ISRM, 1978)
o RQD=0
RQD 0 → Jv > 35 Çok küçük boyutlu kaya blok
35 Ç k kü ük b tl k bl k
o RQD= %100 → Jv > 4,5
RQD= 110 – 2,5J

RQD= 110 – 2 5Jv (Palmstrom ve Broch, 2006)
ve Broch 2006)
o Blok hacmi
Vb = β.J‐3
v (Palmstrom ve Broch, 2006)
β= Blok şekil faktörü. Genellikle 60 – 36 değerlerini alır. Örneğin eşit boyutlu bloklar için β=27, yaygın blok şekli için
β= 36 değeri kabul edilebilir.
Vb = 36.J‐3
v
3
, m3
(Bkz Şekil)
• Blok çapı ≈ Çatlak aralığı
db ≈ lç = Vb 0,333 , m veya Vb ≈ lç3 ,m3
(Konuya ilişkin daha ayrıntılı bilgi ve açılımlar için Ulusay ve Sönmez, 2007 ve Arıoğlu, Ergin ve Yılmaz, 2006 kaynakları okunmalıdır).
Blok çapı/ tünel çapı, d/D, oranı “tünel ortamı”’ nın mekanik davranışını belirler.
45
TÜNEL DERSİ
Süreksizlik-çatlak-sayısı/m3
Hacimsel çatlak sayısı, Jv

Çok uzun veya yassı bloklar
Uzun veya yassı bloklar
Orta uzun veya yassı bloklar
Eşit boyutlu bloklar
Yaygın blok şekli
-3
(Jv < 44 için , RQD = 0)
Ezilmiş Kırılmış Bloklu Masif (Jv > 4 için , RQD = 100)
Blok hacmi (Vb)
Süreksizlik-çatlak-
aralığı ,S-Blok çapı-
Şekil – Kaya kütlelerinde “blok geometrileri” arasındaki korelasyonlar. Jv = 1/S1 + 1/S2 + ….+ 1/Sn, S1, Sn = 1 ve
n’inci çatlak takımının ortalama aralığıdır. b = Blok geometrisini tanımlayan faktör. Palmström 1995’e göre (b ≈ 20
+7 a3/a1) ile yaklaşık olarak ifade edilebilir. a1,a3= sırasıyla bloğun en kısa ve en uzun boyutlarıdır. Örneğin; kübiğe
yakın bir blok geometrisinde a3 ≈ a1 olup, b ≈ 27 alınabilir
46
Kaynak: Palmström, 2005

2.BOLUM Jeoloji Genisletilmis PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2.BOLUM Jeoloji Genisletilmis PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TÜNEL DERSİ

II) Büyük fay sistemi (zayıflık zonu)

III) Zayıf kaya katmanı(zayıflık zonu)

IV) Çatlaklı şist (bloklu yapı)

VI) Minör fay sistemi

VII) Çatlaklı gnays (bloklu yapı)

Ufalanmış ezilmiş KUVAZİ KONTİNUUM

a) Çatlaklardaki su geliri, çatlağın/kaya kütlesinin yerindeki mekanik büyüklüklerini önemli ölçüde

Kaynak: Eriş 1999

Tanım Tanımlama Ölçütü Bozunma Derecesi

Az Kaya malzemesinde ve süreksizlik yüzeylerinde renk W2

Tamamen Kayanın tümü toprak zemine dönüşerek ayrışmış ve/veya W4

Üniform bozunma granit Düzensiz bozunma granit

Normal Fay Doğrultu atımlı fay Ters fay

Bolu Tünel Geçkisinin Jeolojik Kesiti

Asarsuyu Pilot tünel yönü Pilot tünel yönü

PREKAMBRİYEN DEVONİYEN ÜST KRETASE – ALT EOSEN PLİYOESEN

Antiklinal yapı – Tünel ekseni antiklinal eksenine dik –

 Su geçirgenlik katsayısı fazla olan kaya kütlesi/zemin koşullarında

Senklinal yapı – Tünel ekseni sentiklinal eksenine dik –

 Yukarıda belirtilen hususun tam tersi durum gözlenir.

Çekme  Basınçlı akifer durumunda tabandaki çekme çatlaklarının su

Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990.

 Gerilme büyüklüğüne ve çatlak geometrisine bağlı olarak tünelin yan

– Şariyaj – bindirme – jeolojil yapısı içinde açılan –

 Bu kompleks yapıda hem tavan, hem yan cidarlar önemli boyutta

Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990. 18

Kaynak: Stille ve Palmström, 2008’ den değiştirilerek.

Şekil – Norveç delme + patlatma tünel açma pratiğinde önerilen araştırma gideri – kazı

Kaynak: LindstrØm ve Kveen, Norwegan Tunneling Society, Publication No: 15, p 75 – 74, 2005.

Kaynak: LindstrØm ve Kveen, Norwegan Tunneling Society, Publication No: 15, p 75 – 74, 2005.

• Sondaj Ekibi: Ns .Hs ≡ L s ≡ ns .L t geometrik koşulundan hareketle

 Tünel geçkisinin stabilitesini kontrol eden bir örnek: Şevin yenilme

Kaynak: Whittaker ve Frith, 1990.

Kaynak: Shrestha ve Broch, 2008’ den değiştirilerek. 27

Ümmühan Ana Tüneli Geoteknik Boy Kesiti

Kaynak: Arıoğlu Ergin Arıoğlu B Yüksel A 2002

 Tünel ayna jeolojik kesiti, km 0 – 068,88 (Yapı Merkezi İzmir Metro Projesi Nenehatun Tüneli)

σb,y = 0,019 × σb,lab × e(0,05×GSI) = 0,019 × 165 × e(0,05×20) = 8,5 kgf/cm2

Alt Yarı Alan (m2) 17.62

Ortalama Kazı Genişliği (m) 6 35

Aks Derinliği (m) 35.30

ECAS2002 Uluslararası Yapı ve Deprem Mühendisliği Sempozyumu 14 Ekim 2002 Orta Doğu Teknik Üniversitesi

RQD = 100. [ 0,1n + 1].exp ( ‐0,1n ) , %, 2 adet/m < n <38 adet/m ; (Priest ve Hudson, 1976)

RQD = ‐3,68n + 110, 4 , %, 6 adet/m < n <16 adet/m

n= Çatlak sıklığı – birim metre uzunluk için – , adet/m

Şekil – Priest ve Hudson, 1976 ifadelerinin grafik gösterimi 41

• RQD – P Hız Oranları ve Çatlak Sayısı – aralığı –

Vp,y , Vp,lab= Sırasıyla P – basınç – dalgasının yerinde kaya kütlesi içinde – ve sağlam numunede yayılma hızları, km/sn

1,22 ‐ Vp,y 1,22 ‐ Vp,y

N1 , N2, Nn= Gözlenen her bir çatlak takımı için ölçüm hattı boyunca sayılan çatlakların – süreksizlikler – sayısı

RQD= 115 – 3,3.Jv (ISRM, 1978)

RQD= 110 – 2,5J

• Blok çapı ≈ Çatlak aralığı

db ≈ lç = Vb 0,333 , m veya Vb ≈ lç3 ,m3

Hacimsel çatlak sayısı, Jv

Uzun veya yassı bloklar

Orta uzun veya yassı bloklar

Eşit boyutlu bloklar

Yaygın blok şekli

Blok hacmi (Vb)

You might also like

Bolu Tünel Geçkisinin Jeolojik Kesiti

Su geçirgenlik katsayısı fazla olan kaya kütlesi/zemin koşullarında

Yukarıda belirtilen hususun tam tersi durum gözlenir.

Çekme Basınçlı akifer durumunda tabandaki çekme çatlaklarının su

Gerilme büyüklüğüne ve çatlak geometrisine bağlı olarak tünelin yan

Bu kompleks yapıda hem tavan, hem yan cidarlar önemli boyutta

Tünel geçkisinin stabilitesini kontrol eden bir örnek: Şevin yenilme

Ümmühan Ana Tüneli Geoteknik Boy Kesiti

Tünel ayna jeolojik kesiti, km 0 – 068,88 (Yapı Merkezi İzmir Metro Projesi Nenehatun Tüneli)