8.bolum Ders Notlari PDF

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TÜNEL DERSİ
İnşaat Mühendisliği Bölümü Ergin ARIOĞLU
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
TÜNEL DERSİ
8 Bölüm
8. Bölüm
(Sığ ve derin tünel kazı faaliyetlerinden kaynaklanan zemin ve bina
hareketleri – teorik yaklaşım, geri çözümlemeye dayanan amprik
hareketleri –
hareketleri teorik yaklaşım geri çözümlemeye dayanan amprik
yöntemler ve sayısal örnekler – )
Prof. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLU
Yapı Merkezi AR&GE Bölümü
2009
1
Tünel kazı işleminden kaynaklanan yüzey çökme eğrisi
Tünel kazı işleminden kaynaklanan yüzey çökme eğrisi
Çökme konturu
Smak H= Örtü tabakası kalınlığı
D= Tünel kazı çapı
Z= Tünel aks derinliği
Z= Tünel aks derinliği
H
D
Z =H+
2
Kaynak: Leca, E, 2007. 2
Kalkanlı tünel makinesiyle açılan tünel zemin çökmesinin değişimleri
1. Zon 2. Zon 3. Zon 4. Zon 5. Zon
1: TBM önündeki çökme
4: Kuyruk boşluğundan
2: Arın önündeki kaynaklanan çökme Smax= Maksimum zemin çökmesi
zemin çökmesi
Çökme 3: Kalkan geçişi
g çş
süresindeki çökme
5: Devam eden çökme

5: Devam eden çökme
Segment
Arın Kuyruk
1. Zon: Tünel açma makinesinin önündeki zemin çökmesi. Örneğin, kum içinde açılan tünelde bu çökme yeraltı
suyunun
y alçalmasıyla
ç y ilintilidir.
2. Zon: Arın önündeki zemin çökmesidir. Bu çökme genellikle makinenin cephesine uygulanan “arın basıncı”’ nın
yeterli olmaması ile yakından ilintilidir. Örneğin; bentonit bulamacının kullanıldığı tünellerde arın basıncı,
sürekli şekilde değişmeden uygulanabildiğinden dolayı 2 adımda gözlemlenebilecek çökmenin büyüklüğü çok
küçüktür.
ç
3. Zon: Tünel makinesinin arını geçerken zeminde oluşan çökmedir. Bu bölgedeki çökme genellikle makinenin
“fazla kazı” yapması ve kalkanın ilerleme yönünden sapmasıyla yakından ilintilidir.
4. Zon: Kuyruk kısmında çökme kalkan ile segment arasındaki boşluktan kaynaklanan bu çökme, zamanında ve
kaliteli şşekilde uygulanacak
yg “çimento
ç şşerbeti”’ yyle minimize edilebilir.
5. Zon: Bu çökme genellikle zeminin uzun süreli oturması – örneğin; yumuşak killerde boşluk basıncının zamanla
azalması – ile ilintilidir.
3
Kaynak: Suguyama et al 1999.
Kalkanlı tünel makinelerinde gözlemlenen tamamlanan toplam zemin
a a tü e a e e de gö e e e ta a a a top a e
çökmesinin yüzde dağılımı
Çökme, S
Çökme, S
Arın
Kazı
Zemin türü Arın önünde, % Kuyruk kısmının geçmesi durumunda,

%
Kum 30 – 50 60 – 80
Yeraltı su seviyesinin altındaki kum 0 – 25 50 – 75
Katı killer 30 – 60
30 60 50 – 75
50 75
Siltler ve yumuşak killer 0 – 25 30 – 50
Kaynak: Craig ve Muir Wood, 1978’ den alıntılayan Möller, 2006 4

Tünellerde Kazı Faaliyeti Sonucu Oluşan Tasman Büyüklükleri
y Yüzey Oturma Eğrisi – Gauss Hata Fonksiyonu
⎛ x2 ⎞
⎜⎜ ‐ 2 ⎟⎟
⎝ 2i ⎠
S = Smaks .e
e
y Etki alanı : 3 i
Dönüm
noktası y Sınır Açısı:
Sınır Açısı φ
β=45‐(φ/2) β = 45 ‐
2
φ=Zemin/ kaya kütlesinin içsel sürtünme açısı
y Zemin Kaybı
+3i
∫ S.dx =
Vk
Vk = 2π.i.Smak ≅ 2,5.i.Smaks
‐3i
5
Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel , A., Arıoğlu, Ergin, 2002
Tünellerde Kazı Faaliyeti Sonucu Oluşan Tasman Büyüklükleri
y Maksimum Eğim, (x= ± i)’de
dS S
= 0,607. maks
dx x=±i i
y Yatay Yerdeğiştirme Eğrisi
x
V= .S
Zo
y Maksimum Yatay Yerdeğiştirme (x= ± i)’de
i
Vmaks = 0,607 .Smaks
Zo
εçekme y Deformasyon Eğrisi

⎛ x2 ⎞
dV Smaks ⎛ x 2
⎞ ⎜⎜ ‐ 2
⎝ 2i
⎟⎟
⎠
= .⎜ 1 ‐ ⎟. e
dx Z o ⎝ i2 ⎠
y Basınç Bölgesinde Maksimum Deformasyon
εbasınç
( εb,maks )x=0 =
Smaks
i2
y Çekme Bölgesinde Maksimum Deformasyon
( εç,maks )x=± 3 ×i = 0, 466 Smaks

Z o 6
Tasman Profillerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan İstatistiksel Yaklaşım
y Yüzey Oturma Eğrisi – Gauss HataFonksiyonu

⎛ x2 ⎞
⎜⎜ ‐ 2 ⎟⎟
⎝ 2i ⎠
S = Smaks .e
y Dönüşümler
ln ( S ) = Y x2 = X
⎛ 1 ⎞
Dönüm
Dönüm
noktası ⎜‐ 2 ⎟ = A ln ( Smaks ) = B
Sınır Açısı ⎝ 2i ⎠
β=45‐(φ/2)
y Doğrusal Değişim
Y = AX + B
7
Tünel kazı faaliyetlerinden kaynaklanan çökmenin –
y y ç tasman – değişim eğrisi
ğş ğ
o Birim ilerleme için çökme eğrisinin tanımladığı hacim
Vt = 2π.i.Smak ≈ 2,5.i.S
, mak
o Hacimsel zemin kaybı
Vt 2 5 i Smak
2,5.i.S i.S
iS
Vk = x100 = x100 = 318, 4. mak2
, %
V π 2 D
D
4
o Maksimum zemin çökmesi
Maksimum zemin çökmesi
3,14.10 ‐3 D2
Smak = Vk
i
i = A.Z o
o Zemin çökmesinin analitik eğrisi
3,14.10 ‐3 D2 ⎛ ‐X 2 ⎞
S= Vk .exp ⎜⎜ 2 2 ⎟⎟
A.Z o ⎝ 2A Z o ⎠
A= Regresyon katsayısı
Vk= Hacimsel zemin kaybı
8
Kalkanlı tünel makinelerinin günlük ilerleme hızının zemin çökmesi üzerine
a a tü e a e e gü ü e e e e çö es ü e e
etkisi (Madrid Metrosu – Yumuşak zemin/ kaya kütlesi)
0.8 o E= Geçilen zeminin elastik modülü
0.7 o S= Çökme
o γ= Zeminin birim hacim ağırlığı
0.6
o D= Tünel kazı çapı, D= 7,9 m
0.5
o Geçilen formasyon:
E.S 0.4 o Kil/ kum: c’= 35 kPa, E= 121 MPa
γD 2 03
0.3
o Marn: c’=330 kPa, E= 200 MPa
0.2
0.1
0.0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Günlük ilerleme hızı, m/gün
Değerlendirme Notu:
Artan ilerleme hızı ile arın çökmesi kontrol edilebilir Özellikle sanat yapılarının (önemli viyadük ayakları
Artan ilerleme hızı ile arın çökmesi kontrol edilebilir. Özellikle sanat yapılarının (önemli viyadük ayakları,
derin temel sistemleri vb.) altından geçerken ekonomik olarak uygulanacak pratik yöntemdir.
Kaynak: Otea ve Moya ?, sayfa 721. 9

Aşırı konsolide olmuş killerde zemin hacim kaybının, yük faktörü ile değişimi
Aşırı konsolide olmuş killerde zemin hacim kaybının yük faktörü ile değişimi
YF = 0,23exp4, 4YF YF ≥ 2
YF = 0,23exp4, 4YF
N
YF =
Ng
Stabilite sayısı :
Zemin Haciim Kaybı, Vk, %
⎛ D⎞
Pek + γ ⎜ H + ⎟ ‐ Pi
N= ⎝ 2⎠
cu
Gö
Göçme moduna
d karşı
k gelen
l stabilite
t bilit sayısı
⎛ D⎞
Pek + γ ⎜ H + ⎟ ‐ Pg
Ng = ⎝ 2⎠
cu
Pek= Trafik, bina temellerinden aktarılan ek basınç
γ= Zeminin birim hacim ağırlığı
H Örtü kalınlığı
H= Örtü kalınlığı
cu= Drenajsız kohezyon
Pi, Pg= Sırasıyla çalışma koşulunda ve göçme modunda
l l k l d d d
Yük Faktörü, YF arına uygulanan minimum arın basıncı
10
Kaynak: Macklin, 1999’ dan alıntılayan Möller, 2006
Londra – Docklands Thames Nehri Batı Yakası – Hafif Metro Tünellerinde Ölçülen
Yerüstü Çökme ve Hacim Kayıp Yüzdeleri (Tünel çapı 5,85 m bentonit bulamaçlı kalkan
tünel makinesi, günlük ilerleme 10 – 11 m)
Ölçüm istasyonlarına ait geoteknik profiller
Ölçüm MS‐1
istasyonu MS‐2 MS‐3 MS‐4 MS‐5 MS‐6 MS‐7 MS‐8
Derinlik, mP
D D
Yapay dolgu
p y g Tabakalı silt/ kum, kil, çakıltaşı
/ , ,ç ş katmanı
Teras çakılı Thanet kumu
11
Kaynak: Yu, Akagi, 2003.
Devamıdır…
Güney tüp Kuzey tüp
ç y
Ölçüm istasyonu Zo, m Smak Vk Smak Vk
MS‐1 17,43 5,4 0,85 4,5 ‐
MS‐2 12,43 ‐ ‐ 4,1 0,70
MS‐3 17,43 5,4 0,97 8,4 0,86
MS‐4 16,43 6,7 ‐ ‐ ‐
MS‐5 13 83
13,83 55
5,5 0 45
0,45 83
8,3 0 64
0,64
MS‐6 13,83 5,5 0,46 7,7 0,91
MS‐7 16,43 6,4 0,54 12,0 0,79
MS‐8 14,53 10,6 0,78 ‐ ‐
Zo= Tünel aks derinliği,
Smak= Maksimum yerüstü çökmesi,
ki ü ü ök i
Vk= Zemin kayıp yüzdesi
12
Kaynak: Yu, Akagi, 2003.
Tasman Eğrisi Dönüm Noktasının Farklı Yaklaşımlarla Belirlenmesi
y Tasman Kaynaklanan Zemin Kaybı:
Vk = 2π.i.Smak = 2,506.i.S
, maks
y Tünel cidarındaki zeminin elastık sınırlar içerisinde yapacağı radyal kapanma “u”

dolayısıyla oluşacak zemin kaybı
Vt = π.u.D
D= Tünelin eşdeğer çapı,
D ⎛1+υ⎞
Zo= Tünel aks derinliği
u = .⎜
⎜ ⎟⎟ . ( Pek + γ .Z o ) γ= Zemin/ kaya kütlesi birim hacim ağırlığı
2 ⎝ Ey ⎠
ν= Poisson oranı,
Vt = Vk kabulu ile Ey= Yerinde elastisite modülü,
Smaks= Maksimum Yüzey Tasmanı
D ⎛ Pek + γ .Z o
2 ⎞
i = 0,628
0 628 .⎜ ⎟⎟ . ( 1 + υ ) Pek= Yapı veya trafik yükünden kaynaklanan ilave yük miktarı
Smaks ⎜⎝ Ey ⎠
elde edilir
elde edilir
13
Yerinde elastik modül, Ey= f(Laboratuar basınç dayanımı, σlab,b, Jeolojik dayanım indisi, GSI)
değişimleri
⎛ GSI‐10 ⎞
Ey, σlab,b ⎜
⎝ 40 ⎠
⎟
Ey = .10
GPa 100
Hoek ve Brown, 1997
σlab,b, MPa
MPa
14
y Çökme Teknesi Etki Alanı Prensibine Göre Dönüm Noktası Değeri
⎡D ⎛ D D ⎞ ⎤
3i = ⎢ .cosβ + ⎜ Z o ‐ + . ( 1 + sinβ ) ⎟ tgβ ⎥
⎣2 ⎝ 2 2 ⎠ ⎦
o Siltli kil ve kireçtaşı‐marn tabakalarının ortalama içsel sürtünme açısı
φort=(9+45)/2 ≅27o alınırsa, β=45‐(27/2) ≅30o , Zo=16,35 m
1 ⎡ 9,6 ⎛ 9,6 9,6 ⎞ ⎤

i = .⎢ .cos30° + ⎜ 16,35 ‐ + . ( 1 + sin30° ) ⎟ tg30°⎥
3 ⎣ 2 ⎝ 2 2 ⎠ ⎦
İ = 5, 00 m
İçsel sürtünme açısı, φ
m Noktası, i, m
Dönüm
Tünel eşdeğer çapı
D= 9,6 m
Tünel aks derinlik, Zo, m
15
Madencilik yöntemiyle belirlenen dönüm noktası absisinin, i, tünel aks derinliği, Zo ile
değişimleri ve çeşitli zemin türleri için önerilen i=f(Zo) bağıntıları
Dk
i = 0,1665. + 0,333Z o .tgβ
cosβ
φ
β = 45° ‐
2
φ= İçsel sürtünme açısı, °
β= Sınır açısı
Dk= Tünel kazı çapı, m
Kabataş Füniküler Sistemi
Dk≅6,7 m(0+085 m) – tek hatlı –
Dk≅13,7 m(0+058 m) – çift hatlı – Taksim
Kaynak: Arıoğlu, Ergin, vd., 2003. 16
(i = A . Z
(i = A Zo) Bağıntısında
) Bağıntısında “A”
A nın Zemin Türüne Bağlı Değişimi
nın Zemin Türüne Bağlı Değişimi
Zemin türü A Kaynak
Katı Killer
ll 0,4 O’Reilly‐New, 1982,
’ ll
Kumlu Katı Killer 0,5‐0,6 Oteo vd. , 1999
Yumuşak Siltli Killer 0,7 Glossop, 1978
Kil ve Granüler Karışık Zeminler 0,2‐0,3 Rankin, 1988
Bütün Zeminler Ortalama 0,5 O’Reilly‐New, 1982, Glossop, 1978
Karışık Zemin (Kireçtaşı‐Marn, Katı Kil, Sitli Kil 0,38 Bu Çalışma, YATM Metodu, D=9,6 m, Zo=9 – 20 m
Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel , A., Arıoğlu, Ergin, 2002 17
(i = A . Z
(i A Zo + B) Bağıntısında “A” ve “B” nın Zemin Türüne Bağlı Değişimi
B) B ğ t d “A” “B” Z i Tü ü B ğl D ği i i
Zemin türü İfade Açıklama Kaynak

O’Reilly‐New, 1982,
Kohezyonlu Killer i =0,43 Zo + 1.1, (m) Şildli Tünel
Hamza, 1999
O’Reilly‐New, 1982,
Granüler Zeminler i = 0,28 Zo ‐ 0.1, (m)
Hamza, 1999
Genelde Şild Tünel
Killi Z i l
Killi Zeminler i 0 40 Zo + 0.60, (m)
i =0,40 Z 0 60 ( ) A
Açma M d G
Metodu, Genelde
ld Y Merkezi, 1992,
Yapı M k i 1992
killi Zeminler
Karışık Zemin i =0,386 Zo + 2.84, (m) YATM Tünel Metodu Yapı Merkezi, 1992
Karışık Zemin M. İnönü Tüneli ve
(Kireçtaşı‐Marn, Katı i =0,40 Zo + 1.92, (m) Herzog,1985 Dataları Bu çalışma
Kil, Sitli Kil n=38 data, r=0,791
(i= Zemin çökme eğrisinin dönüm noktası absisi, Zo= Tünel aks derinliği)
Farklı
F kl Zemin
Z i Türlerinde ((2i/D) A (Zo/D)n) ifadesine
Tü l i d ((2i/D)=A.(Z ) if d i ait “A” ve “n” Değerleri
it “A” “ ” D ğ l i
Zemin türü A n Açıklama Kaynak

Kil 1.0 0.8 Schimdt,1969, Hamza
vd., 1999
Kil 1.0 1.0 Uzun vadeli Tasman Atwell,1981, Hamza
, ,
vd., 1999
Kil 1.0 1.0 Leca, 1989
Kil 1.392 0.704 YATM, Şild ve Hidrolik Şild Arıoğlu vd., 1992
Kum ‐ Çakıl 0.82 0.36 Yeraltı Su Seviyesi Üzerinde Atwell,1981
Kum ‐ Çakıl 0.74 0.90 Yeraltı Su Seviyesi Altında Atwell,1981, Hamza
vd., 1999
Kum ‐ Çakıl 0.63 0.97 Yeraltı Su Seviyesinden Bağımsız Atwell,1981, Hamza
vd., 1999
Kum ‐ Çakıl 0.774 0.837 Arıoğlu vd., 1992
Dolgu 1.70 0.70 Atwell,1981
Karışık Zemin (Kireçtaşı‐ 1, 181 0,78 M. İnönü Tüneli ve Herzog, 1985 Bu Çalışma
Marn, Katı Kil, Sitli Kil verileri, n=38 data, r=0,779
((i = A . Zo)) ve (i = A . Zo
( + B)) Değişimleri
ğş
YapıMerkezi M. İnönü (NATM) Tüneli Bütün Datalar

Yap Merke
Yapı Merkezii Ümmühanana (EPBM) Tüneli
ii=0.40
0.40 Zo+1.92
Zo 1.92
r = 0.791
25 NATM Tünelleri (Herzog,1985 Dataları) n= 38
Şild (Herzog, 1985 Dataları)
Hid lik Şild (H

Hidrolik (Herzog, 1985 D
Dataları)
t l )
20
bsisi, i, m
i, m
Yumuşak Siltli Kil

Katı Killer
Zeminler
i=0,40.Zo
sisi,
i=0,70.Zo
15
m Noktası Ab
Noktası Abs
M.İnönü
Tüneli
i=0,38.Zo
10
Dönüm
Dönüm
Granüler
Zeminler
i=0,25 .Zo
5
Analize Dahil
Edimeyen
Datalar
0
0 10
0 20
0 30 40
0 50
Derinlik, Z
Derinlik, , m
Tünel aks derinliği, Z
Zo , om o, m
Dönüm Noktası Tünel Geometrisi İlişkileri
Dö ü N kt Tü l G t i i İli kil i
5 Yapı Merkezi M.İnönü (YATM) Tüneli

Yapı Merkezi Ümmühanana
Ü (EPBM) Tüneli
ünel Yarıçapı) [2i/D] YATM Tünelleri (Herzog, 1985 Dataları)
Şild (Herzog, 1985 Dataları)
4
Hidrolik Şild (Herzog
(Herzog, 1985 Dataları)
3
ası Absisi/Tü
2
2i/D =1.181(Zo/D )0.78
önüm Nokta
r = 0.779
n=38
1 Analize Dahil Edimeyen
Datalar
(Dö
0
0 1 2 3 4 5
(Derinlik/Tünel Çapı) [Zo/D]
Örnek: Dönüm noktasının belirlenmesi
Mevhibe İnönü Tüneli MS14A (km 6+488)’deki Jeolojik Kesit ve Geoteknik Büyüklükleri
DT-9
N 100 80 60 40 20 0
Sondaji
RQD %50 40 30 20 10 0
RQD,%
i= 6.5 m
0
Derinlik, m
üzey Oturması
10
S, mm
N=17
2 20
N=80 30
Dönüm
Dönüm
Dönüm
Yü
RQD=%18 4 40 Noktasi
noktası
RQD=%16 Kireçtaşı
RQD=%28 6
Marn
N=88
8 Zo=16,35
, m
RQD=%10 Kireçtaşı
RQD=%0
10 Marn
N=52 12
Kil
14
N=50 2.50
N=45 16
Siltli Kil
RK=0.00
N=41 18
0 1 2 3 4 5m
N=50 20 Ölçek
22
o Yerinde Elastiste Modülü,
Veriler:
⎛ GSI‐10 ⎞
D ≅ 9,60 m σlab,b ⎜
⎝ 40 ⎠
⎟
, Hoek ve Brown, 1997
Ey = .10
100
Zo= 16,35 m
= 16 35 m
⎛ 25‐10 ⎞
γort= 20 t/m3 17 ⎜ ⎟
Ey = .10⎝ 40 ⎠
=1GPa = 100.000 t/m2
Pekk=1 t/m2
1 t/m 100
RQD =%15 için GSI=25
o Dönüm Noktası Değeri
σlab,b=17,0 MPa
=17 0 MPa
ν≅ 0,25 D2 ⎛ Pş + γ.Z o ⎞
i = 0,628 .⎜ ⎟⎟ . ( 1 + υ )
Smaks ⎜⎝ E y ⎠
Smax= 0,034 m
0 034 m
(km 6+488 deki ölçüm sonucu) (9,6)2 ⎛ 1 + 20.16,35 ⎞

i = 0,628. . . ( 1 + 0,25 ) = 6,9 m
0, 034 ⎜⎝ 100.000 ⎟⎠
Regresyon Analiz Sonuçları ve Maksimum Tasman Miktarının Tahmini (*)
Tünel aks Ölçülen Regresyon Korelasyon Hesaplanan Hata Miktarı
İstasyon No
km derinliği, Tasman, Doğrusu Sabiti Katsayısı Tasman, Sh, ±Δ, %
Zo, m Sö, mm B r mm (**)
MS.2 6+123 12,75 28 3,2584 0,982 26,01 ‐7.7
MS.3 6+132 12,65 18 2,2734 0,985 9,71 ‐85.4
MS.5 6+216 14,65 14 2,6246 1,000 13,66 ‐2.5
MS.6 6+239 15,15 15 3,2355 0,998 25,42 41.0
MS 8
MS.8 6 278
6+278 15 95
15,95 18 2 8175
2,8175 0 972
0,972 16 73
16,73 ‐7.6
76
MS.9 6+327 16,25 17 2,9469 0,995 19,05 10.8
MS.10 6+361 16,35 28 2,8336 0,997 17,01 ‐64.6
MS.11 6+404 16,65
, 23 3,1754
, 0,999
, 23,94
, 3.9
MS.14A 6+488 16,35 34 3,4594 0,994 31,80 ‐6.9
MS.16 6+600 15,25 82 4,3940 0,989 80,96 ‐1.3
MS.18 6+700 14,75 80 4,0356 0,985 56,58 ‐41.4
MS.19 6+750 14,75 25 2,4431 0,988 11,51 ‐117.2
MS.20 6+800 15,95 34 3,6174 0,999 37,21 8.6
MS.21 6+836 16,35 36 3,5872 0,962 36,13 0.4
MS 22
MS.22 6+878 16 79
16,79 28 2 7343
2,7343 0 955
0,955 15 40
15,40 ‐81.8
81 8
MS.23A 6+990 20,29 19 3,1812 0,997 24,07 21.1
MS.31 7+378 16,87 16 2,9932 0,987 19,95 19.8
MS.35 7+570 9,65
, 40 3,5543
, 0,910
, 34,96
, ‐14.4
(*) Analiz verileri (Yapı Merkezi,1994 ) kaynağından alınmıştır. Kaynak: Arıoğlu, B., Yüksel , A., Arıoğlu, Ergin, 2002
(**) Hata Sh ‐ Sö
miktarı ±Δ = × 100 şeklinde hesaplanmıştır.
Sh 24
Tasman Profillerinin İstatistiksel Değerlendirilmesi
Mesafe, x , m 3.5
-25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 Y = -0.0237X + 3.2584
3.0
r = 0.982
0 2.5
mm
Oturması, S, m
-5
5 20
2.0
Y
-10 1.5
1.0
-15
0.5
Yüzey O
-20
20 00
0.0
Ölçülen
-25 0 20 40 60 80 100 120
Hesaplanan
-30 X
MS 2 Ölçüm Kesitine Ait Çökme Profili ve Dönüştürülmüş Regresyon Doğrusu
Mesafe, x , m 4.0
-25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 Y = -0.0229X+ 2.9469
2.0
r = 0.995
0 00
0.0
Yüzry Oturrması, S , mm
-5 -2.0
Y
-4.0
-10
-6.0
-15 -8.0
-20 Ölçülen -10.0
Hesaplanan 0 100 200 300 400 500 600
-25 X
MS 3a Ölçüm Kesitine Ait Çökme Profili ve Dönüştürülmüş Regresyon Doğrusu
25
Tasman Profillerinin İstatistiksel Değerlendirilmesi
Mesafe, x , m 4.0
-40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 3.5
mm
0 3.0
-55 2.5
Oturması, S , m
2.0
-10
Y
1.5
-15 Y= -0.0117X+ 3.4594
1.0
-20 0.5 r = 0.994
Yüzey O
-25 Ölçülen
0.0
-30 Hesaplanan 0 25 50 75 100 125
-35 X
MS 14 Öl ü K iti Ait Çök

MS 14a Ölçüm Kesitine Ait Çökme Profili ve Dönüştürülmüş Regresyon Doğrusu
P fili Dö ü tü ül ü R D ğ
Mesafe, x , m 6.0
Y = -0.0132X + 3.6174
-30 -20 -10 0 10 20 30 4.0
r = 0.999
0 999
0 2.0
ması, S, mm
0.0
Y
-10
-2.0
Yüzey Oturm
-20
20 -4.0
40
-6.0
-30 Ölçülen 0 100 200 300 400 500 600 700
Hesaplanan X
-40
40
MS 20 Ölçüm Kesitine Ait Çökme Profili ve Dönüştürülmüş Regresyon Doğrusu
26
Mevhibe İnönü Tünelinde Tasman Profillerinin İstatistiksel Değerlendirilmesi
ğ
Tünel aks Regresyon Doğrusu Hesaplanan Dönüm Korelasyon
Kesit No km derinliği, Eğimi Noktası, Katsayısı,
Zo, m A i, m r
MS 2
MS.2 6 123
6+123 12 75
12,75 ‐0,0237
0 0237 4 59
4,59 0 982
0,982
MS.3 6+132 12,65 ‐0,0192 5,10 0,985
MS.5 6+216 14,65 ‐0,0209 4,89 1,000
MS 6
MS.6 6+239 15 15
15,15 ‐0,0632
0 0632 2 81
2,81 0 998
0,998
MS.8 6+278 15,95 ‐0,0351 3,78 0,972
MS.9 6+327 16,25 ‐0,0229 4,67 0,995
MS.10 6+361 16,35 ‐0,0105
0,0105 6,90 0,997
MS.11 6+404 16,65 ‐0,0215 4,83 0,999
MS.14A 6+488 16,35 ‐0,0117 6,53 0,994
MS.16 6+600 15,25 ‐0,0086 7,62 0,989
MS.18 6+700 14,75 ‐0,0187 5,17 0,985
MS.19 6+750 14,75 ‐0,0558 2,99 0,988
MS.20 6+800 15,95 ‐0,0132 6,16 0,999
MS.21 6+836 16,35 ‐0,0092 7,36 0,962
MS.22 6+878 16,79 ‐0,051 9,94 0,955
MS.23A 6+990 20,29 ‐0,0192 5,10 0,997
MS.31 7+378 16,87 ‐0,0142 5,94 0,987
MS.35 7+570 9,65 ‐0,0040 11,21 0,910
27
Mevhibe İnönü Tünelinde Kestirilen ve Ölçülen Tasman Sonuçlarının 1:1
e be ö ü ü e de est e e Ö çü e as a So uç a
Doğrusu Üzerinde Gösterimi
100 +%25
90
nan Tasman, Sh, mm 80
1 / 1 Doğrusu
70 -%25
60
50
40
Hesaplan
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Ölçülen Tasman, Sö
Sg, mm
28
Bağıl tünel derinliğinin, çökme genişliği parametresi ile değişimleri
Bağıl tünel derinliğinin çökme genişliği parametresi ile değişimleri
Çökme Genişliği Parametresi, K
o Killer için:
⎛ Z ⎞
0,175 + 0,325 ⎜ 1 ‐ ⎟
K= ⎝ Zo ⎠
Bağıll tünel deriinliği, Z/Zo
⎛ Z ⎞
⎜ 1 ‐ ⎟
Yeraltı su seviyesinin ⎝ Zo ⎠
altındaki siltli kum
Moh et al 1996
o Herhangi bir Z derinliği için dönüm
noktası absisi:
Killer
Mair ve Taylor, 1993
i = K ( Zo ‐ Z )
Gevşek kumlar
Dyer et al 1996 Zo= Tünel aks derinliği, Zo= H+D/2
H= Örtü kalınlığı
Z= Derinlik
Kaynak: Mair ve Taylor, 1997’ den alıntılayan Möller, 2006 29
Kabataş
Kabataş Füniküler
Füniküler Sisteminde Tasman (yüzey oturma) büyüklüklerinin a) Yüzey oturma
Sisteminde Tasman (yüzey oturma) büyüklüklerinin a) Yüzey oturma
eğrisi, S, b) Deformasyon eğrisi, ε, c) Yatay yerdeğiştirme eğrisinin 6i boyunca değişimi
b c
Kaynak: Arıoğlu, Ergin, vd., 2003. 30
Maksimum eğime göre hasar düzeyi
a s u eğ e gö e asa dü ey
Hasar sınıfı Maksimum tasman
Maksimum eğim Değerlendirme
hasar düzeyi, mm
1 İhmal edilebilir –
<1/500 <10
önemsiz
2 Hafif: Taşıyıcı sistem
1/500 – 1/200 10 – 50
bakımından önemsiz
3 Orta: Taşıyıcılık
1/200 – 1/50 50 – 75 açısından olası hasar
sözkonusu
4 Yüksek: Taşıyıcılık
>1/50 >75 açısından önemli
hasarlar sözkonusu
Kaynak: Mair et al 1996.
Kaynak: Mair et al 1996
31
Hasar sınıflandırması
asa s a d as
Hasar tipi Hasar derecesi Hasar tanımı Çatlak genişliği, mm
0 İhmal edilebilir Mikro çatlak
ç < 0,1
,
1 Çok hafif hasar Mimari <1
2 Hafif hasar Mimari <5
3 Orta hasar Fonksiyonel 5 – 15 veya >3
4 Ciddi hasar Yapısal 15 – 25
5 Çok ciddi Yapısal >25
Kaynak: Burland et al 1977, Burland 1995, Mair et al 1996’ dan alıntılayan Leca, E, 2007.
Kritik uzama – çatlak ilişkisi
Hasar tipi
Hasar tipi 0 1 2 3 4&5
0,050< 0,075< 0,150<
Kritik uzama (%) ≤0,050 0,300<
≤0,075 ≤0,150 ≤0,300
K
Kaynak:
k Boscardin
B di ve Cording, 1989’ dan alıntılayan Leca, 2007.
C di 1989’ d l tl L 2007
32
Çözümlü Örnek:
Çö ü ü Ö e
Aşağıda belirtilen geometrik ve geoteknik veriler için binalarda herhangi bir hasar oluşmaması için tünel arınına
uygulanması gereken basıncı hesaplayınız.
y Tünel örtü kalınlığı H= 11 m

y Tünel kazı çapı D= 7,5 m
y Geçilen hakim zemin doygun kil – sıkı kıvam – (SPT N60= 12)
y Ortalama doygun birim hacim ağırlık γs≈1,85 t/m3
yOrtalama
Ortalama drenajsız kayma dayanımı – kohezyon – cu= 7 t/m2
Çözüm:
y Tünel kazı faaliyetinden kaynaklanan ortalama yüzey eğimi
ds S
= 0,606. mak
dx i
Yüzey tasman – çökme
k – eğrisinin
ğ d
dönüm noktası
k k ll için
killer
Attewell, 1981; Leca, 1989
⎛ D⎞ ⎛ 7,5 ⎞
i ≈ A.Z o = 0,5. ⎜ H + ⎟ = 0,5 ⎜ 11 + ⎟ = 7,375 m
⎝ 2⎠ ⎝ 2 ⎠
(Zo= Tünel aks derinliği)
33
Devamıdır…
(Yapı Merkezi, Arıoğlu, Ergin ve çeşitli araştırmanların kaynaklarında önerilen bir çok ii=f(D)
f(D) ifadeleri mevcuttur.
Bu bağıntıların kullanılmasıyla tasman hesaplamaları istatistiksel olarak daha güvenilir yapılabilir).
⎛ ds ⎞ yüzey eğrisinin değeri hasar olmaması için ⎛ 1 ⎞ ile sınırlanmamıştır. Bu durumda yüzey tasmanının
⎜ dx ⎟ ⎜ 500 ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
maksimum değeri
⎛ ds ⎞ 1
Smak = 1,65. ⎜ ⎟ .i = 1,65x x7, 4 = 0,024 m
⎝ dx ⎠ 500
olarak elde edilmektedir.
y ((Zemin hacim kaybı

y – maksimum ççökme)) ilişkisi
ş
Vt 2,5.i.Smak i.S
Vk = x100 = x100 ≈ 318,5 mak2
, %
V π 2 D
.D
4
(Vt, V= Sırasıyla birim uzunluk için yüzey tasman eğrisinin tanımladığı hacim ve tünel kazı hacmi)
7, 4x0, 024
Vk = 318,5 ≈ %1
( 7,5
75 ) 2
Zemin kaybı “Vk” ile stabilite sayısı “N” arasındaki ilintiden hareket ederek “arın stabilitesi” için gereken yatay
basınç hesaplanabilir. Arıoğlu, Ergin, 1992 ifadesinden
Vk= 0,343.N1,81 , %
bulunabilir.
34
Devamıdır…
Stabilite sayısı:
Pek + γ .Z o ‐ Pa
N=
cu
1,81
⎡ ⎤
⎢ P + γ .Z ‐ P ⎥
Vk = 0,343 ⎢ ek (*)
o a
⎥
⎢ c u ⎥
⎢⎣ GK ⎥⎦
Pek ≈ 0
1,81
⎡ ⎤
⎢ 1,85x14,75 ‐ Pa ⎥ ⎡ 27,28 ‐ Pa ⎤
1,81
1 = 0,343 ⎢ ⎥ = 0,343 ⎢ ⎥
⎢ 7 ⎥ ⎣ 5,6 ⎦
⎢⎣ 1,25 ⎥⎦
Buradan
u ada Pa aarın bas
basıncı
c hesaplanabilir.
esap a ab
Pa≈17 t/m2
Londra’ da killer içinde açılan tünellerde düşey basıncın (0,4 – 0,8)γZo arasında değiştiği ölçülmüştür. Ortalama
d ğ olarak
değer 0 6 γZZo alınırsa
l k 0,6. l sükunet
ük t konumunda
k d yatay
t basıncın
b bü üklüğü
büyüklüğü
Pa ≈ Düşey basınç x K o = Düşey basınç x ( 1 ‐ sinφ )

olmaktadır.
(*) Projede deneysel veriler yeterli sayıda ve istatistiksel değerlendirme gerekli şekilde yapılmışsa güvenlik katsayısı GK= 1
alınabilir. Tünelin yerleşim yerlerinden geçeceği dikkate alınarak GK≈ 1,25 – 2,0 aralığı kabul edilebilir. Burada GK= 1,25
35
değeri kabul edilmiştir.
Devamıdır…
Sature killerde içsel sürtünme açısı φ≈0 alınabilir. (Ko= Sükunet konumunda zemin itki katsayısı)
Pa = 0,6x1,85x14,75 = 16 t/m2
Bu değer, tasman geometrisine dayanan arın basınç değeriyle (Pa= 17 t/m2) uyumludur.
Diğer bir yaklaşım kullanılarak yukarıdaki hesaplamalar tahkik edilebilir. Peck 1974 ve Schmidt 1974
çalışmasına göre killerde açılan tünelde hacim kaybı – ondalıklı –
cu γZ
Vk = exp o
E 2 u
2c
olarak verilmektedir (Mitchell, 1983). Sıkı killer için ortalama elastik modül değeri 3000 t/m2 alınabilir. Vk= %1=
0,01 olduğu göz önünde tutulursa arın basıncı
7
1,25 1,85x14,75 ‐ Pa
0,01 = exp
3000 7
2x
1,25 1,25
27,28 ‐ Pa
0,01 = 2,33.10 ‐3.exp
11,2
Pa ≈ 10 t/m2
mertebesinde bulunur.
Ellstein, 1986’ ya göre killi zeminler için arın güvenlik katsayısı göçmeye karşı
5, 41cu
GK =
⎛ D Pa ⎞
⎜ o 1,5H γH ⎟ γH
K + ‐
⎝ ⎠ 36
Devamıdır…
verilmektedir Veriler yerine koyulduğunda ilk tatonman değeri olarak arın basıncı Pa≈15 t/m2 alınırsa
olarak verilmektedir.
5, 41x7
GK = ≈ 2,6
⎛ 7,5 15 ⎞
⎜ 1 + 1,5x11 ‐ ⎟ 1,85x11
⎝ ,5 1,85x11
,85 ⎠
bulunur.
Bu değer ilk yaklaşımın sonucu ile uygun gözükmektedir. (Arın basıncının düşey basınç değerinden (γxH)
daima küçük olması gerekmektedir. Aksi durumda sığ tünellerde yüzeyde ciddi “kabarmalar” oluşur).
37
EK – 1
İstanbul‐Mevhibe İnönü Tüneli’nde tasman
(yüzey oturması) eğrisi
dönüm noktasının belirlenmesi
38
İstanbul-Mevhibe İnönü Tüneli’nde tasman (yüzey oturması) eğrisi
dönüm noktasının belirlenmesi
Determination of the inflection point of surface settlement curves at Mevhibe
İnönü Tunnel of İstanbul
Başar ARIOĞLU, Ali YÜKSEL, Ergin ARIOĞLU

Yapı Merkezi İnş. San. A. Ş., 81180 Çamlıca-İSTANBUL
ÖZET: Tünel kazı faaliyetlerinden kaynaklanan yüzey oturması büyüklüklerinden maksimum tasman miktarının
yanısıra tasman eğrisinin dönüm noktasının belirlenmesi gerekmektedir. Zira, yapısal hasarları oluşturan farklı
oturma ve birim basınç, çekme deformasyon miktarlarının büyüklüğü bu parametrelerin bir fonksiyonudur. İstanbul
Hafif Raylı Sistemi M. İnönü Tünelinin kazısı sırasında 38 adet ölçüm kesitinde yüzey oturma ölçümleri
alınmıştır. Bu çalışmada geoteknik ölçümlerde elde edilen yüzey oturma eğrilerinin dönüm noktası, “Gauss Hata
Fonksiyonu” (Normal Dağılım Eğrisi) kullanılarak istatistik matematiği ile belirlenmiştir.
ABSTRACT: The inflection point of settlement curve is closely related to differrential settlements and tensile –
compression deformations giving rise to building damages. In order to predict damage level of buildings in the
metro tunnel projects the inflection point should be clearly determined. In this paper inflection point of settlement
curves of Mevhibe İnönü Tunnel, is determined statistically making use of Gauss Error Function (Normal
Distribution Curve). Also relationships between inflection point and tunnel geometry (depth, diameter) are set up
taking several tunnel data in to consideration.
1. GİRİŞ
Metro ulaşım yapıları yoğun yerleşim alanlarındadır ve yerleşim yapısı ve topoğrafik koşullar nedeniyle derin tünel
şeklinde inşaa edilmek durumundadır. Tünel açıldığı zaman başlıca iki nedenden ötürü Yüzeyde oturma meydana
gelmektedir (Arıoğlu, 1996)
• Açılan tünel bir drenaj kanalı gibi çalışmakta ve yeraltı su seviyesinde oluşan bu değişiklik zeminde su kaybına
yolaçmaktadır. Bu durum özellikle killi formasyonlarda konsolidasyon oturmasıyla sonuçlanmaktadır.
• Tüneldeki kazı sonucu tünel çevresindeki zemin kaybı tünel kazısında uygulanan kazı destekleme yöntemine, tüneli
çevreleyen zeminlerin jeomekanik büyüklüklerine ve tünel geometrisine (çap ve derinlik) bağlı olarak yüzeye
yansımaktadır.
Şekil-1’de tasman parametrelerinin fiziksel modelleri ve geometrik değişkenleri özetle gösterilmiştir. Tünel kazısı
nedeniyle oluşan çökme profili “Gaus Hata Fonksiyonu-Normal Dağılım Eğrisi”ne uymaktadır (Birön, Arıoğlu-Ergin
1980, Arıoğlu,Ergin 2001). Bu eğrinin başlıca iki büyüklüğü sözkonusudur. Bunlar maksimum yüzey oturması “Smax”
ve dönüm noktasının tünel eksenine olan uzaklığı “ i ” dır. Yapı hasarları üzerinde etkili olan farklı oturma ve uzama
(çekme), kısalma (basınç) deformasyonu büyüklükleri yine yukarıda sıralanan iki parametrenin birer fonksiyonudur
(Arıoğlu Ergin, Yüksel, 1984, 1985) (Şekil-1). Bu nedenle tasman eğrisi dönüm noktasının bilinmesi gereklidir.
Bu çalışmada M. İnönü Tünelinde 38 ayrı ölçüm kesitinde yapılan geoteknik ölçümler sonucu elde edilen yüzey
oturma profillerinin (Yapı Merkezi,1994) dönüm noktası, Gauss Hata Fonksiyonu kullanılarak istatistik matematiği ile
belirlenmiştir. Buna ilaveten bulunan sonuçların, tünel geometrisi (derinlik, çap) ile olan ilişkileri literatürde rapor edilen
diğer datalarla birlikte değerlendirilmiş ve tartışılmıştır.
2. M. İNÖNÜ TÜNELİ VE GEÇİLEN FORMASYONLARIN JEOTEKNİK BÜYÜKLÜKLERİ
M. İnönü Tüneli İstanbul Hafif Raylı Sistemi inşaatının İncirli-Bakırköy Lepra Hastanesi arasında, güzergahın km
6+108 – km 7+585’lerinde yeralmaktadır. Tünel atnalı geometrik formunda, tektüp çift hat olarak projelendirilmiştir.
Tünel üzerindeki örtü kalınlığı 6-20 m arasında değişmektedir. Ortalama kazı alanı 73 m2 (h = 8,25m, b=10,76m) olup
kazı-destekleme işleminde “Yeni Avusturya Tünel Açma Metodu” uygulanmıştır. Destekleme sisteminde 20-25 cm
kalınlığında BS20 sınıfında püskürtme beton, çelik kafes iksa (a=0,80-1,00 m), tek-çift kat çelik hasır (Q 221/221 tip q
= 3,48 kg/m2 ve çimento enjeksiyonlu kaya bulonu (∅ 26 mm, l =3,85 m, 8 adet/adım) kullanılmıştır.
©
• Yüzey Oturma Eğrisi – Gauss Hata Fonksiyonu
 x2 
− 
 2 i2 
S = S maks ⋅ e  
• Etki alanı : 3 i
• Sınır Açısı:
φ
β = 45 −
2
• Zemin Kaybı
+3i
DVÇ = ∫ S ⋅ dx ≅ 2,5 ⋅ i ⋅ S
− 3i
maks
• Maksimum Eğim,(x= ± i)’de

dS S
= 0,607 ⋅ maks
dx x = ± i i
• Yatay Yerdeğiştirme Eğrisi
x
V = ⋅S
Zo
• Maksimum Yatay Yerdeğiştirme, (x= ± i)’de
i
Vmaks = 0,607 ⋅ S maks
Zo
• Deformasyon Eğrisi
 x2 
dV S maks  x 2   − 2 
= ⋅ 1 − 2  ⋅ e  2 i 
dx Zo  i 
• Basınç Bölgesinde Maksimum Deformasyon
(ε b, maks )x =0 = Smaks
i2
• Çekme Bölgesinde Maksimum Deformasyon
(ε ç,maks )x = ± 3 ⋅i = 0,466 Smaks
Zo
Şekil-1:Tasman (Yüzey Oturma ) Büyüklükleri (Birön, Aroğlu Ergin, 1980, Arıoğlu Ergin, 2001)
©
Yapım yöntemine ilişkin ayrıntılı bilgiler (Arıoğlu ve ark., 1994a) kaynağında verilmiştir. Yer ekonomisi
sağlamak bakımından burada tekrarlanmayacaktır.
Tünelin içerisinden geçtiği jeolojik ortamda, tabanda siltli kil ve kilden oluşan Güngören Formasyonu ve
bunun üzerinde ince kil aratabakaları içeren çok sık çatlaklı kireçtaşı, marn ardalanmasından oluşan Bakırköy
Formasyonu bulunmaktadır. (Yüzer ve ark., 1992, Yoldaş) Güngören ve Bakırköy formasyonu birbiri ile
uyumlu olup 2-10 o güneydoğuya eğimli, hafif ondülasyonlara sahiptir. Tünelin doğu girişinden itibaren ilk
200m’lik bölümünde ayna yüzeyinin tamamını kireçtaşı-marn tabakaları kaplamaktadır. Bundan sonraki
yaklaşık 100m’lik bölümde kireçtaşı marn tabakaları geçişli olarak yerini siltli kil kil tabakalarına bırakmaktadır.
Bahçelievler İstasyonu ile tünelin batı girişi arasında ise tabakalarının ondülasyonuna bağlı olarak tünel
aynasının üst yarısında zaman zaman kireçtaşı-marn tabakaları yeralmaktadır.(Arıoğlu ve ark.,1994a) Geçilen
formasyonların jeoteknik büyüklükleri Tablo-1’de özetlenmiştir. Tablo’dan anlaşılacağı üzere kil ve siltli kil
tabakaları “katı-çok katı kil”, kireç taşı marn tabakaları ise “zayıf kaya” sınıfındadır
Tablo-1:Geçilen Formasyonların Ortalama İndeks ve Jeomekanik Büyüklükleri (Yüzer ve ark, 1992,Yoldaş, 1992)
Jeomekanik Büyüklük Güngören BakırköyFormasyonu
Formasyonu
Kil Kil Siltli Kil Kireçtaşı- Marn
3
Birim Hacim Ağırlık, γn, kN/m 17,9 18,3 22,9
Standart Penetrasyon Testi, 37 46 - -
SPT(N/30cm)
Plastisite Indeksi, PI 30,4 25 - -
Kaya Kalite Derecesi, RQD, % - - - 17
Basınç Dayanımı, σb,lab,, MPa - - - 16,9
Kohezyon, C, MPa - 0,037 3,73
Elastisite Modülü, Elab, MPa 16,4 (*) 44,3 (*) 57,8 2537
İçsel Sürtünme Açısı, ( o) - 9 19 45,5
Poisson Oranı, υ - - - 0,24
Tabaka Kalınlığı ,m 1,0-5,7 1,0-6,0 9,5-17,0
(*) Presiyometre deneylerinden belirlenmiştir.
4. YÜZEY OTURMA ÖLÇÜMLERİ

Kazısı sırasında tünel güzergahı üzerinde 38 adet geoteknik ölçüm noktası oluşturulmuş ve her ölçüm kesitinde
3-8 adet olmak üzere toplam 200 adet yüzey oturma noktası tesisi edilmiştir. Ölçümler hassas nivo ve invar mira
kullanılarak yapılmış ve yapılan ölçümlere ait veriler PCde özel bir yazılım ile işlenmiştir. Her kesitte yapılan
yüzey oturma ölçümleri değerlendirilerek çökme teknesinin profili elde edilmiştir. Bununla ilgili ayrıntılar
(Arıoğlu, 1994b) kaynağında ele alınmıştır.
5. YÜZEY OTURMA PROFİLLERİNİN İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRİLMESİ İLE DÖNÜM

NOKTASININ BELİRLENMESİ
Tünel kazısı sırasında zemin kaybından oluşan yüzey tasmanın profili “Gauss Hata Fonksiyonu” olarak bilinen
x2
(− )
2 i2
S = S maks ⋅ e
analitik ifadesine uymaktadır. (Martos, 1958, Birön-Arıoğlu Ergin, Arıoğlu Ergin, 2001)
Burada:
i = tasman eğrisi dönüm noktasının tünel eksenine olan uzaklığı,
S = tünel eksenine (x) mesafedeki tasman miktarı
Smaks = tünel eksenindeki tasman miktarı
Yukarıdaki bağıntıda
ln (S ) = Y , x2 = X
 1 
 − 2  = A , ln (S maks ) = B ,
 2i 
©
dönüşümleri uygulanırsa;
Y = AX + B
doğrusal ifadesi elde edilir. Tasman profillerine ait veriler yukarıda belirtilen dönüşümler uygulanmış ve en küçük
kareler metodu ile lineer regresyon ifadeleri belirlenmiştir. Bulunan lineer ifadelerdeki doğrunun “eğimi”nin geri
dönüşümü ile “i” büyüklüğü elde edilmiştir. Bazı ölçüm istasyonlarında çökme profiline ait yeteri kadar nokta
olmaması nedeniyle bu istasyonlara ait veriler analize sokulmamıştır. Analize dahil edilen ölçüm istasyonlarına ait
sonuçlar Tablo-2’de özetlenmiştir.
Şekil-2a–5b’de bazı tipik ölçüm kesitlerine ait tasman profillleri ve elde edilen regresyon doğruları yer
almaktadır.
Tablo-2: Ölçüm Kestlerindeki Tasman Profillerine ait Regresyon Analizi Sonuçları (*)
Eşdeğer Regresyon Doğrusu Hesaplanan Dönüm
İstasyon Derinlik, Eğimi Noktası, Korelasyon
No km Zo, m A i, m Katsayısı, r
MS.2 6+123 12,75 -0,0237 4,59 0,982
MS.3 6+132 12,65 -0,0192 5,10 0,985
MS.5 6+216 14,65 -0,0209 4,89 1,000
MS.6 6+239 15,15 -0,0632 2,81 0,998
MS.8 6+278 15,95 -0,0351 3,78 0,972
MS.9 6+327 16,25 -0,0229 4,67 0,995
MS.10 6+361 16,35 -0,0105 6,90 0,997
MS.11 6+404 16,65 -0,0215 4,83 0,999
MS.14A 6+488 16,35 -0,0117 6,53 0,994
MS.16 6+600 15,25 -0,0086 7,62 0,989
MS.18 6+700 14,75 -0,0187 5,17 0,985
MS.19 6+750 14,75 -0,0558 2,99 0,988
MS.20 6+800 15,95 -0,0132 6,16 0,999
MS.21 6+836 16,35 -0,0092 7,36 0,962
MS.22 6+878 16,79 -0,051 9,94 0,955
MS.23A 6+990 20,29 -0,0192 5,10 0,997
MS.31 7+378 16,87 -0,0142 5,94 0,987
MS.35 7+570 9,65 -0,0040 11,21 0,910
(*) Analiz dataları (Yapı Merkezi,1994 ) kaynağından alınmıştır.
Zo= H+(D/2); H: Tünel Örtü Kalınlığı, D: Tünel Eşdeğer Çapı
Şekil-2a: MS.2 Ölçüm Kesitinde Çökme Profili Şekil-2b: MS.2 Ölçüm Kesitinde Çökme Profiline ait
Dönüştürülmüş Regresyon Doğrusu
©
Şekil-4a: MS.14a Ölçüm Kesitinde Çökme Profili Şekil-4b: MS.14a Ölçüm Kesitinde Çökme Profiline ait
4. TASMAN EĞRİSİ DÖNÜM NOKTASININ FARKLI YAKLAŞIMLARLA KESTİRİMİ

Tasmandan kaynaklanan zemin kaybı tasman profilinin üzerindeki alan miktarı olup
V k = 2,506 ⋅ i ⋅ S maks
ifadesi ile bellidir (Şekil-1). Tünel cidarındaki zeminin elastık sınırlar içerisinde yapacağı radyal kapanma “u”
dolayısıyla oluşacak zemin kaybı ise
Vt = π ⋅ u ⋅ D
D  1 + υ 
u= ⋅ ⋅ (Pş + γ ⋅ Z o )
2  E y 
ifadeleri ile bellidir.
©
Vt = Vk
kabulu yapılır (Schmidt, 1969, Arıoğlu Ergin, 1992,1993) ve gerekli kısaltmalar yapılırsa;
D 2  Pş + γ ⋅ Z o 
i = 0,628 ⋅ ⋅ (1 + υ )
S maks  Ey 

ifadesi elde edilir.
Burada, açıklanmayan sembollerin anlamları söyledir;
D= tünelin eşdeğer çapı,
Ey= tüneli çevreleyen formasyonların yerinde elastisite modülü,
Pş= tünel üzerindeki yapı veya trafik yükünden kaynaklanan ilave yük miktarı. Pratik olarak bu değer 1 t/m2
kabul edilmektedir.
M. İnönü Tüneli’nin km 6+488’de bulunan ölçüm kesitine ait jeomekanik koşullar için dönüm noktası
değeri “i”, yukardaki bağıntı kullanılarak burada hesaplanmıştır.
Veriler:
• D ≅ 9,60 m
• γort= 20 t/m3 (Tablo-1’den killi ve kireçtaşı tabakalarının ortalama yoğunluğu alınmıştır)
• ν ≅ 0,25 (Tablo-1’den)
• Smax= 0,034 m (Tablo-2’den km 6+488 deki ölçüm sonucu)
• H= 16,35 m (Şekil-6)
• Ey= Tabakaların çatlaklılık, ayrışma durumunu ve laboratuvar basınç dayanımını dikkate alan Hoek tarafından
verilen bağıntı (Hoek-Brown, 1998) yardımıyla bulunabilir.
 GSI −10 
σ b ,lab  
Ey = ⋅ 10  40  , GPa
100
Şekil-6 MS 14A Ölçüm Kesitinde (km 6+488) Zemin Profili ve Hesaplanan Tasman Parametreleri
Geçilen kaya ortamın Kaya Kalite Derecesi-RQD değeri bu kesite isabet eden sondajda ortalama %15
mertebesindedir(Şekil-6). Bu değer formasyonun “Çok Zayıf” kaya olduğunu göstermektedir. Kireçtaşı
marn ardalanmasındaki Yumuşak kil ara tabakalarının da bulunduğu gözönünde tutulursa formasyonun
©
“Jeolojik Dayanım Indeksi” için GSI≅25 değeri alınabilir (Hoek,1998). Kayanın laboratuvar basınç
dayanımı ise tablo-1’den σb,lab=17,0 MPa alınmıştır.
 25−10 
17  
Ey = ⋅ 10  40  ≅ 1 GPa = 100.000 t / m 2
100
bulunur. Değerler yerine koyulursa;
(9,6) 2  1 + 20 × 16,35 
i = 0,628 × ×  × (1 + 0,25)
0,034  100.000 
i ≅ 6,9 m
bulunur.
Maden mühendisliği bilim disiplininde çökme eğrisinin etki alanı içsel sürtünme açısına bağlı olarak
D  D D  
3 i =  ⋅ Cosβ +  Z o − + ⋅ (1 + Sinβ )tgβ 
2  2 2  
ifadesi ile tanımlanmaktadır (Birön-Aroğlu Ergin, 1980).
Yukarıda verilen bağıntının grafik gösterimi şekil-7’de belirtilmiştir.

“β”içsel sürtünme açısı cinsinden β=45-(φ /2)’dir. Siltli kil ve kireçtaşı-marn tabakalarının ortalama içsel
sürtünme açısı φort=(9+45)/2 ≅27o alınırsa,
β=45-(27/2) ≅30o için dönüm noktası değeri “i”
1  9,6  9,6 9,6  
i= × ⋅ Cos30 + 16,35 − + × (1 + Sin30)tg 30
3  2  2 2  
i=5,00 m
hesaplanır. İçsel sürtünme açısı, ayrışmış ve çatlaklı kayalarda Jeolojik Dayanım Indeksi GSI’ye bağlı
olarak Hoek tarafından verilen abaktan (kireçtaşı için mi=10) GSI=25 için φ= 25o olarak belirlenebilir
(Hoek,1998, Arıoğlu Ergin, Yüksel, 1999). İçsel sürtünme açısının bu değeri için dönüm noktası
büyüklüğü şekil-7’den i=5,4 m bulunur. Görüldüğü gibi istatistiksel olarak belirlenen “i” değeri ve diğer
iki yaklaşım ile hesaplanan sonuçları mertebe olarak birbirleri ile uyum içindedir.
Şekil-7: Dönüm Noktasının Eşdeğer Derinlik ve İçsel

Sürtünme Açısına Bağlı Değişimleri
Metro tünellerinde eşdeğer çap 6-10 m arasında değişmektedir. Diğer taraftan tüneli çevreleyen zeminlerin
birim hacimağırlığı 1,7 -2,4 t/m3, poisson oranı ise 0,2-0,4 mertebelerindedir. Geçilen ortamın yerinde elastisite
modülü ortamın türüne, kaya ortamlarda ayrişma ve çatlaklılık durumuna göre kısmen daha geniş aralıkta
değerler alacaktır. Dolayısıyla dönüm noktası değeri hassas olarak geçilen ortamın elastisite modülü ile yakından
ilintildir.
Nitekim “i” büyüklüğü literatürde eşdeğer derinliğin bir katı olarak
©
i = A ⋅ Zo
şeklinde verilmektedir. “A” değerinin farklı zemin türlerinde aldığı değerler tablo-3’de belirtilmiştir.
Bu çalışmada “A”nın ortalama değeri 0,38 bulunmuştur. (Şekil-8) Mevhibe İnönü tünelinde geçilen
zeminlerin çatlaklı kaya ve katı killer (Standart Penetrasyon Testi-SPT N>30) olduğu dikkate alınırsa bulunan “A”
değerinin literatürdeki değerlerle uyum içinde olduğu ifade edilebilir.
“i”değerinin tahmini için verilen başka bir ampirik bağıntı ise
i = A ⋅ Zo + B
şeklindedir. Bu ifadedeki “A” ve “B” değerinin bazı zemin türlerinde aldığı değerler aşağıdaki tabloda
özetlenmiştir. (Tablo-4)
Arıoğlu, 1992 kaynağında bu modelin denenmesi için kullanılan datalar bu çalışmada M. İnönü Tünelin’de
elde edilen sonuçlarla birlikte tekrar değerlendirilmiştir. Yapılan istatistiksel analizin sonuçları Şekil-8 üzerinde
gösterilmiştir.
Aynı datalar ile
n
2i  Zo 
= A 
D D
şeklindeki ampirik ifade için de istatistitiksel analiz yapılmış ve elde edilen sonuç Şekil-9 üzerinde
belirtilmiştir Keza bu analitik modelde “A” ve “n” değerlerinin farklı zemin türlerinde aldığı değerler
tablo-5’de özetlenmiştir.
Tablo-3: (i=A.Zo )Bağıntısında “A”nın Farklı Zeminlerde Aldığı Değerler
Zemin türü A Kaynak
Katı Killer 0,4 O’Reilly-New, 1982,
Kumlu Katı Killer 0,5-0,6 Oteo , et al, 1999
Yumuşak Silti Killer 0,7 Glossop, 1978
Kil-granüler ve Karışık zeminler 0,2-0,3 Rankin, 1988
Bütün Zeminler Ortalama 0,5 O’Reilly-New, 1982, Glossop, 1978
Karışık Zemin (Kireçtaşı-Marn, Katı 0,38 Bu Çalışma, YATM Metodu, D=9,6m, Zo=9-20 m
Kil, Sitli Kil)
Tablo-4: Farklı Zemin Türlerinde “A” ve “B” Değerleri
Zemin türü İfade Açıklama Kaynak
Kohezyonlu Killer i=0,43 Zo+1.1, (m) Şidli Tünel O’Reilly-New, 1982 , Hamza,
1999
Granüler Zeminler i=0,28 Zo-0.1, (m) O’Reilly-New, 1982, Hamza,
1999
Killi Zeminler i=0,40 Zo+0.60, (m) Genelde Şild Tünel Açma Metodu, Yapı Merkezi, 1991,
Genelde killi Zeminler
Karışık Zemin i=0,386 Zo+2.84, (m) YATM Tünel Metodu Yapı Merkezi, 1992
Karışık Zemin (Kireçtaşı-Marn, Katı i=0,40 Zo+1,92 (m) M. İnönü Tüneli ve Herzog,1985 Bu çalışma
Kil, Sitli Kil) Dataları n=38 data, r=0,791
Tablo-5: Farklı Zemin Türlerinde (2 i/D)=A(Zo/D) n ifdesine ait “A” ve “n” Değerleri
Zemin türü A n Açıklama Kaynak
Kil 1.0 0.8 Schimdt,1969, Hamza, 1999
Kil 1.0 1.0 Uzun vadeli Tasman Atwell,1981, Hamza, 1999
Kil 1.0 1.0 Leca, 1989
Kil 1.392 0.704 YATM, Şild ve Hidrolik Şild Arıoğlu, Ergin, 1992
Kum-Çakıl 0.82 0.36 Yeraltı Su Seviyesinin Üzerinde Atwell,1981
Kum-Çakıl 0.74 0.90 Yeraltı Su Seviyesinin Altında Atwell,1981, Hamza, 1999
Kum-Çakıl 0.63 0.97 Yeraltı Su Seviyesinden Bağımsız Atwell,1981, Hamza, 1999
Kum-Çakıl 0.774 0.837 Arıoğlu, Ergin, 1992
Dolgu 1.70 0.70 Atwell,1981
Karışık Zemin (Kireçtaşı-Marn, Katı 1, 181 0,78 M. İnönü Tüneli ve Herzog, 1985 Bu çalışma
Kil, Sitli Kil) Dataları, n=38 data, r=0,779
©
7. YÜZEY OTURMA PROFİLLERİNİN İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRİLMESİ İLE MAKSİMUM
TASMAN MİKTARININ TAHMİNİ
5. bölümde ele alınan istatistiksel analiz sonucu elde edilen regresyon doğrularının sabit sayısı “B” maksimum
tasman büyüklüğü ile ilgilidir. Bu değerlerin
e B = S maks
geri dönüşümü ile maksimum tasman miktarı tahmin edilir. Analize dahil edilen ölçüm kesitlerine ait gözlenen ve
hesaplanan tasman miktarları Tablo-5’de belirtilmiştir. Aynı tabloda yapılan kestirimdeki ± hata miktarları da
verilmiştir. Yapılan değerlendirme sonucunda hata ortalamasının ± %27 olduğu belirlenmiştir. Bazı kesitlerdeki
hata miktarlarının sözgelimi -%117, -%85 gibi büyük değerler alması lokal jeolojik farklılıklardan veya iksa
sisteminin katılıklarındaki farklılıklarından kaynaklanabilir. Bu konuda belirtilebilecek diğer bir husus da ölçüm
kesitinde yer alan noktaların sayısı ve noktalar arasındaki mesafedir. Bu nedenle proje tasarım aşamasında ölçüm
kesitlerinin en az 5 veya daha fazla nokta bulunduracak şekilde ve noktalar arasındaki mesafenin bir geometrik
seri ile artan aralıklarda düzenlenmesi önerilmektedir. Şekil 10’da hesaplanan ve ölçülen tasmanların 1/1 doğrusu
üzerindeki dağılımı gösterilmiştir.
Şekil-8 : Derinlik Dönüm Noktası İlişkileri
©
Şekil-9 :Dönüm Noktası –Tünel Geometrisi İlişkileri
Şekil-10: Ölçülen ve Hesaplanan Maksimum Tasman

Değerlerinin 1/1 Doğrusu Üzerindeki Dağılımı
©
Tablo-2: Tasman Regresyon Analizi Sonuçları ve Maksimum Tasman Miktarının Tahmini (*)
İstasyon Eşdeğer Ölçülen Regresyon Korelasyon Hesaplanan Hata Miktarı
No Derinlik, Tasman, Doğrusu Sabiti Katsayısı Tasman, Sh, ±∆, % (**)
km Zo , m Sg, mm B r mm
MS.2 6+123 12,75 28 3,2584 0,982 26,01 -7.7

MS.3 6+132 12,65 18 2,2734 0,985 9,71 -85.4
MS.5 6+216 14,65 14 2,6246 1,000 13,66 -2.5
MS.6 6+239 15,15 15 3,2355 0,998 25,42 41.0
MS.8 6+278 15,95 18 2,8175 0,972 16,73 -7.6
MS.9 6+327 16,25 17 2,9469 0,995 19,05 10.8
MS.10 6+361 16,35 28 2,8336 0,997 17,01 -64.6
MS.11 6+404 16,65 23 3,1754 0,999 23,94 3.9
MS.14A 6+488 16,35 34 3,4594 0,994 31,80 -6.9
MS.16 6+600 15,25 82 4,3940 0,989 80,96 -1.3
MS.18 6+700 14,75 80 4,0356 0,985 56,58 -41.4
MS.19 6+750 14,75 25 2,4431 0,988 11,51 -117.2
MS.20 6+800 15,95 34 3,6174 0,999 37,21 8.6
MS.21 6+836 16,35 36 3,5872 0,962 36,13 0.4
MS.22 6+878 16,79 28 2,7343 0,955 15,40 -81.8
MS.23A 6+990 20,29 19 3,1812 0,997 24,07 21.1
MS.31 7+378 16,87 16 2,9932 0,987 19,95 19.8
MS.35 7+570 9,65 40 3,5543 0,910 34,96 -14.4
(*) Analiz dataları (Yapı Merkezi,1994 ) kaynağından alınmıştır.
Sh − S g
(**) Hata miktarı ± ∆ = × 100 şeklinde hesaplanmıştır.
Sh
7. SONUÇLAR
Bu çalışmanın çerçevesinde ele alınan konulardan ortaya çıkartılan sonuçlar aşağıda sıralanmıştır.
• Mevhibe İnönü Tüneli kazısı sırasında yapılan yüzey oturma (tasman) ölçümlerinde elde edilen çökme profillerine
ait dönüm noktası büyüklüğü “i”, Gauss Hata Fonksiyonu kullanılarak istatistik matematiği ile
belirlenmiştir(Tablo-2).
• Dönüm noktası değeri, tipik bir ölçüm kesitinde, geçilen ortamın jeomekanik özelliklerini dikkate alan “zemin
kaybı” ve “etki alanı” prensiblerine dayanan iki farklı yaklaşımla hesaplanmıştır. İstatistiksel olarak kestirilen ve
jeomekanik yaklaşımlarla belirlenen dönüm noktası değerlerinin belirli bir mertebe içerisinde birbirleri ile uyum
içerisinde olduğu anlaşılmıştir.
• İstatistiksel olarak bulunan “i” değerlerinin tünel geometrisi (derinlik, çap) ile olan istatistiksel ilişkileri literatürde
rapor edilen benzeri datalar ile birlikte değerlendirmeye alınmıştır. (Tablo-3, 4, 5, Şekil-8, 9) Bu değişimlerden
yararlanılarak yapı hasarlarını denetleyen ana büyüklükler (maksimum eğim, ortalama eğim, yatay yer değiştirme,
birim kısalma - uzama deformasyonu) belirlenebilir (Şekil-1)
• Gauss Hata Fonksiyonu modeli kullanılarak istatistiksel olarak hesaplanan maksimum tasman değerlerinin ölçülen
tasman değerleri ile karşılaştırması yapılmıştır. Hesaplanan tasman değerleri ölçülen değerlerden yaklaşık ±%25
mertebesinde sapmıştır (Şekil-10)
©
TEŞEKKÜR
Yazarlar bu çalışmanın yapılmasında gösterdikleri yakın ilgi ve akademik destekleri için Yapı Merkezi Holding
A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Sayın. Dr. Müh. Ersin ARIOĞLU’na ve Yapı Merkezi Yönetim Kurulu Murahhas
Üyesi Sayın. İnş. Y. Müh. Emre Aykar’a, teşekkür etmeyi görev sayarlar. Çalışmada belirtilen tüm görüş ve
değerlendirmeler yazarlarına ait olup Yapı Merkezi, diğer herhangi kurum ve kuruluşu bağlamaz.
KAYNAKLAR
Arıoğlu Ergin, Yılmaz, A.O, 2001, Pratik Madencilik Problemleri, Maden Mühendisleri Odası, Ankara.
Arıoğlu Ergin, Yüksel, A., 1999, Tünel ve Yeraltı Mühendislik Yapılarında Çözümlü Püskürtme Beton
Problemleri, Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, İstanbul, (Temmuz).
Arıoğlu Ergin, Köylüoğlu, O.S.: 1996, İzmir Metrosu TBM Tünel Metodu için Çökme ve Arın Basıncı
Değerlendirmesi, İç Rapor No:YM/AR-GE/96-3B, AR-GE Bölümü,Yapı Merkezi, Istanbul.
Arıoğlu, B., Yüksel, A., ve Arıoğlu, Ergin, 1994a, İncirli M. İnönü Tüneli Yapım Çalışmaları ve Üretim
Parametreleri, I. Ulaştırma ve Yeraltı Kazıları Sempozyumu, Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi,
İstanbul, (Şubat).
Arıoğlu, Başar, Yüksel, A., ve Arıoğlu, Ergin, 1994b, İncirli - M.İnönü Tünelinde Uygulanan Geoteknik
Ölçümler Ve Değerlendirmesi I. Ulaştırma ve Yeraltı Kazıları Sempozyumu, Maden Mühendisleri Odası
İstanbul Şubesi, İstanbul, (Şubat).
Arıoğlu Ergin, Arıoğlu, B., Arıoğlu Erdem, Odbay, O., 1993, Metro Tünel Projelerinde Yüzey Tasman
Büyüklüklerinin Yarı - Teorik Yaklaşımlarla Belirlenmesi. Türkiye 13. Madencilik Bilimsel ve Teknik
Kongresi, Maden Mühendisleri Odası, Ankara.
Arıoğlu Ergin, Arıoğlu Erdem, Odbay, O., 1992, Sığ ve Orta Derin Yeraltı Mühendislik Yapılarının
Açılmasından Kaynaklanan Yüzey Tasmanına ait Parametrelerin Kestirimi, 4. Zemin Mekaniği ve Temel
Mühendisliği Kongresi, 22-23 Ekim, İstanbul.
Arıoğlu Ergin, Yüksel, A, 1985, Zonguldak Kömür Havzasında Tasman Yapı Hasarları ve Bunların
Değerlendirilmesi, Madencilik Dergisi, Maden Mühendisleri Odası Yayın Organı, Cilt XXIV, No.4, Ankara.
Arıoğlu Ergin, Yüksel, A, 1984, Classification of House Damages due to Mining Subsidance, Housing
Science, Vol. 8, No.4, pp 361-372, Miami.
Birön, C, Arıoğlu Ergin, 1980, Madenlerde Tahkimat İşleri ve Tasarımı, Birsen Yayınevi, İstanbul.
Attwell, P.B., 1981, Site Investigation and Surface Movements In Tunneling Works, Soft Ground Tunneling
Failures and Displacemenst, Eds.(D. Resendis ve ark.), Rotterdam, Balkema.
Glossop, N.H., 1978, Soil Deformation Caused by Soft Ground Tunneling, PhD Thesis, University of
Durham.
Hamza, M., et.al., 1999, Ground Movements Due to Construction of Cut-and-Cover Structures and Slurry
Shield Tunnel of the Cairo Metro, Tunneling and Underground Space Technology, Vol.14, No.3, pp.281-
289, Elsevier.
Herzog, M., 1985, Die Setsungsmulde Über Seicht Liegenden Tunneln, Berlin, Bautechnik, 11, pp.375-377.
Hoek, E. et .al., 1998, Applicability of Geological Stength Index (GSI) Classification for Very Weak and
Sheared Rock Masses. The Case of the Athens Schist Formation, Bull. of Eng. Geology and Environment,
Vol.57, No.2, September.
Hoek, E., Brown, E T., 1998, Practical Estimates of Rock Mass Strength, Int. J. Rock Mech. Min. Sci.,
Vol.34, pp.1165-1186.
Martos, M., 1958, Concerning an Approximate Equation of Subsidance and its Time Factors, International
Strata Control Congress, Leipzig.
Léca, E, 1989, Analysis of NATM and Shield Tunnel in Soft Grounds, PhD Thesis , Virginia Polytechnic
Institute and State Universty, Blacksburgs, USA, 476pgs.
O’Reilly, M.P., New, B.M, 1985, Settlements above Tunnels in the United Kingdom, Proceedings of
Tunneling 82, Bringhton, pp. 173-181.
Oteo, C, et.al., 1999, The Madrit Model: A Semi-empirical Method for Subsidance Estimating, Challenges
for the 21th Century, eds( Alten et al), Balkema, Rotterdam.
Rankin, W.J., 1998, Ground Movements Resulting from Urban Tunneling,: Prediction and Effects, Eng.
Geology of Underground Movements, Eds (F G Ball ve Ark.) Geological Society Publication, No.5.
©
Schmidt, B, 1969, Settlements and Ground Movements Associated with Tunneling in Soil, PhD Thesis,
University of Urbana, USA.
Yapı Merkezi, 1992, İstanbul Metrosunda Yeryüzü Hareketlerinin Kestirimi, Yapı Merkezi AR-GE Bölümü,
(Yayınlanmamış Rapor), İstanbul.
Yapı Merkezi, 1994, M.İnönü Tüneli Geoteknik Ölçüm ve Değerlendirme Raporları, (Yayınlanmamış İç
Raporlar), Yapı Merkezi Arşivi, İstanbul, Mayıs.
Yoldaş, R., 1992, İncirli Derin Tüneli Jeoteknik Raporu, Rapor No. 8801-TR-46, Yapı Merkezi, İstanbul.
Yüzer, E. ve ark., 1992, İstanbul Hafif Metro Sistemi 2.Aşama Esenler-Ataköy Arasının Mühendislik
Jeolojisi, İTÜ Maden Fakültesi, İstanbul.

8.bolum Ders Notlari PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8.bolum Ders Notlari PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TÜNEL DERSİ

1. Zon 2. Zon 3. Zon 4. Zon 5. Zon

5: Devam eden çökme

Zemin türü Arın önünde, % Kuyruk kısmının geçmesi durumunda,

Kaynak: Craig ve Muir Wood, 1978’ den alıntılayan Möller, 2006 4

εçekme y Deformasyon Eğrisi

( εç,maks )x=± 3 ×i = 0, 466 Smaks

y Yüzey Oturma Eğrisi – Gauss HataFonksiyonu

Kaynak: Otea ve Moya ?, sayfa 721. 9

MS‐2 12,43 ‐ ‐ 4,1 0,70

MS‐3 17,43 5,4 0,97 8,4 0,86

MS‐4 16,43 6,7 ‐ ‐ ‐

MS‐6 13,83 5,5 0,46 7,7 0,91

MS‐7 16,43 6,4 0,54 12,0 0,79

MS‐8 14,53 10,6 0,78 ‐ ‐

y Tünel cidarındaki zeminin elastık sınırlar içerisinde yapacağı radyal kapanma “u”

1 ⎡ 9,6 ⎛ 9,6 9,6 ⎞ ⎤

Kumlu Katı Killer 0,5‐0,6 Oteo vd. , 1999

Yumuşak Siltli Killer 0,7 Glossop, 1978

Kil ve Granüler Karışık Zeminler 0,2‐0,3 Rankin, 1988

Bütün Zeminler Ortalama 0,5 O’Reilly‐New, 1982, Glossop, 1978

Karışık Zemin (Kireçtaşı‐Marn, Katı Kil, Sitli Kil 0,38 Bu Çalışma, YATM Metodu, D=9,6 m, Zo=9 – 20 m

Zemin türü İfade Açıklama Kaynak

Zemin türü A n Açıklama Kaynak

YapıMerkezi M. İnönü (NATM) Tüneli Bütün Datalar

Hid lik Şild (H

Yumuşak Siltli Kil

5 Yapı Merkezi M.İnönü (YATM) Tüneli

(km 6+488 deki ölçüm sonucu) (9,6)2 ⎛ 1 + 20.16,35 ⎞

MS 14 Öl ü K iti Ait Çök

1 Çok hafif hasar Mimari <1

2 Hafif hasar Mimari <5

3 Orta hasar Fonksiyonel 5 – 15 veya >3

4 Ciddi hasar Yapısal 15 – 25

5 Çok ciddi Yapısal >25

Kaynak: Burland et al 1977, Burland 1995, Mair et al 1996’ dan alıntılayan Leca, E, 2007.

y Tünel örtü kalınlığı H= 11 m

y ((Zemin hacim kaybı

Pa ≈ Düşey basınç x K o = Düşey basınç x ( 1 ‐ sinφ )

Başar ARIOĞLU, Ali YÜKSEL, Ergin ARIOĞLU

• Maksimum Eğim,(x= ± i)’de

4. YÜZEY OTURMA ÖLÇÜMLERİ

5. YÜZEY OTURMA PROFİLLERİNİN İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRİLMESİ İLE DÖNÜM

4. TASMAN EĞRİSİ DÖNÜM NOKTASININ FARKLI YAKLAŞIMLARLA KESTİRİMİ

Yukarıda verilen bağıntının grafik gösterimi şekil-7’de belirtilmiştir.

Şekil-7: Dönüm Noktasının Eşdeğer Derinlik ve İçsel

Şekil-8 : Derinlik Dönüm Noktası İlişkileri

Şekil-10: Ölçülen ve Hesaplanan Maksimum Tasman

MS.2 6+123 12,75 28 3,2584 0,982 26,01 -7.7

You might also like