Νικος Καζαντζακης, Αλέξης Ζορμπάς -

Συμπέρασμα της Ανάγνωσης και της συζήτησης από τη

Λέσχη ανάγνωσης του Βιβλιοπωλείου Προμηθεύς
Βίκυ Μανουσαρίδου

Τελειώσαμε την ανάγνωση του Αλέξη Ζορμπά, έχοντας προσπαθήσει να εντρυφήσουμε όχι μόνο
στο λογοτεχνικό κείμενο, αλλά και στις συνθήκες, την ιστορία και την κοινωνία της περιόδου που
περιγράφεται αλλά και της περιόδου που γράφτηκε. Ταυτόχρονα, διαβάσαμε αρκετά και
διαφορετικά για τον Καζαντζάκη, τόσο σαν συγγραφέα, όσο και σαν προσωπικότητα.
Ο καθένας μας φυσικά εντόπισε διαφορετικά πράγματα, εντυπωσιάστηκε και προβληματίστηκε με
άλλα (όχι ότι δεν υπήρχαν κοινοί τόποι και αντιλήψεις).
Προσωπικά έμεινα σε τέσσερα στοιχεία:
1) Η υπόθεση του μυθιστορήματος κινείται ανάμεσα σε τέσσερις πολέμους που εμπλέκουν ή
λαμβάνουν χώρα στον ελλαδικό (με τη σημερινή έκταση) χώρο. (Βαλκανικοί, Α.Π.Πόλεμος,
Απελευθέρωση της Κρήτης, Β.Π.Πόλεμος). Οι συνθήκες που μετατρέπουν τον άνθρωπο σε θηρίο
και τα αποτελέσματα αυτής της μεταμόρφωσης είναι υπαρκτά όσο κι αν σήμερα καταφέρνουν να
μας ξενίζουν (αν και η θηριωδία δεν έλειψε ποτέ από τον κόσμο μας).
2) Στις δύο (ή και περισσότερες πλευρές) του ίδιου του συγγραφέα-ανθρώπου-διανοητή-στοχαστή-
φιλόσοφου, που δημιουργούν ένα ισχυρότατο δίπολο μεταξύ πνευματικού και γήινου, ποταπότητας
και αγιότητας, αδυναμίας και δύναμης. Ο Αλέξης Ζορμπάς, το alter ego του "αφεντικού", εκφράζει
τη μία πλευρά, τον έναν πόλο, μέχρι που στο τέλος οι πόλοι συγκλίνουν επιλέγουν κοινή έκφραση
και εξωτερίκευση συναισθημάτων και εκεί τελειώνουν όλα. Παύουν να υπάρχουν οι δύο αντίθετες
δυνάμεις και το έργο τελειώνει ενώ ο συγγραφέας που οικειοποιήθηκε και "χώνεψε" τρόπον τινά
την προσωπικότητα του υπαρκτού προσώπου του Ζορμπά, έκλεισε αυτή την πνευματική-σωματική
συγγραφική και πνευματική περιπέτεια για να συνεχίσει σε μία άλλη...
3) Η εμμονή του Καζαντζάκη με τον Βούδα (Βούδδα) και την πορεία προς τον ασκητισμό (όπως
προφανώς τον αντιλαμβανόταν στην συγκεκριμένη περίοδο) αλλά και η μάχη με τον εαυτό του και
την ενδεχομένως γονιδιακά εγκαταστημένη κοσμοθεωρία του Ορθόδοξου -αν και ρηξικέλευθου και
πνευματικά ανήσυχου- Έλληνα στις αρχές του 20ου αιώνα.
4) Η σουρεαλιστική έκφραση, (όπως νομίζω) που δεν αναφέρθηκε από κανέναν από τους κριτικούς
του και ο έντονος συμβολισμός που βρίσκεται σε όλο το μυθιστόρημα. Η εικόνα και ο πράσινος
παπαγάλος, αμφότεροι αναρτημένοι στο ίδιο επίπεδο, αμφότεροι ατάραχοι μπρος στην
καταστροφή, η φιγούρα της μαντάμ Ορτάνς αυτή καθαυτή, το γεγονός του πασχαλινού γλεντιού
παρόλο το γεγονός του θανάτου του παιδιού, ο βιβλικός συμβολισμός του λιθοβολισμού της χήρας,
η εσφαγμένη και η εγδικήτρια, ο χορός, το σαντούρι με την αυτονομιστική τάση που του αποδίδει ο
Ζορμπάς και πολλά άλλα.

Νομίζω ότι το βιβλίο υπήρξε για όλη την ομάδα, ένα έναυσμα και ένα πεδίο αναζήτησης. Χάρηκα
πολύ που όλοι κινηθήκαμε από διαφορετικούς δρόμους και μονοπάτια τα οποία όμως
διασταυρώνονταν και άλλα τα περπατήσαμε μαζί, άλλα διαδοχικά και άλλα ο καθένας μόνος του.
Σίγουρα όλοι μας θα ξανασκύψουμε πάνω από έργα του Καζαντζάκη, και σίγουρα αυτή τη φορά
πολύ πιο έτοιμοι και με το δεδομένο της "οικειότητας" που "κατακτήσαμε" μαζί του από την
ερευνητική-διερευνητική ανάγνωση του Αλέξη Ζορμπά.