Συνοχή κειμένου – παραδείγματα – ασκήσεις

1. Από το δοκίμιο του Χρ. Χρήστου «Πολιτισμός και τέχνη» (Δοκίμια Λυκείου, Λευκωσία,
Εκδόσεις Υπουργείου Παιδείας Κύπρου, 1997, σ. 288):
Ο καλλιτέχνης επηρεάζεται και ταυτόχρονα επηρεάζει την ετεοχη του και τον κόσμο του.
Παίρνει (α) και ταυτόχρονα δίνει, δέχεται και εκφράζει τα στοιχεία που ζουν γύρω του αλλά
και μέσα του. Γι' αυτό (β) μας δίνει πάντοτε την πορεία ενός πολιτισμού, όπως τον τροποποιεί
η δημιουργία του. Γιατί (γ) μ' αυτή λυτρώνεται αλλά και λυτρώνει. Γίνεται (δ) όμως και
καθρέφτης, που, όσο κι αν τροποποιεί την εικόνα που δέχεται, δεν μπορεί να της αφαιρέσει το
χαρακτήρα της. Γι' αυτό (ε), όσο κι αν βρίσκουμε σε κάθε μεγάλο έργο ένα ατομικό στιλ, με
προσωπική παρουσία, άλλο τόσο γνωρίζουμε και την ψυχή ενός ολόκληρου κόσμου, βλέπουμε
το πρόσωπο ενός πολιτισμού. Αυτό (στ) μπορεί να το καταλάβει κανείς καλύτερα αν
παραθέσει σ' ένα αιγυπτιακό γλυπτό έναν κινέζικο πίνακα, σε ένα ελληνικό άγαλμα έναν
πίνακα σύγχρονης ζωγραφικής.

Στην παραπάνω παράγραφο η συνοχή επιτυγχάνεται ως εξής:

α) Με παράλειψη: παραλείπεται το υποκείμενο «ο καλλιτέχνης».
β) Με το «γι' αυτό», που δηλώνει αποτέλεσμα των προηγουμένων.
γ) Με το «γιατί», που δηλώνει αιτιολογία.
δ)Με παράλειψη: παράλειψη του υποκειμένου «ο καλλιτέχνης» και παράθεση του αντιθετικού
συνδέσμου «όμως»
ε) Με το «γι’ αυτό, που δηλώνει αποτέλεσμα
στ) Με αντικατάσταση: χρήση αντωνυμίας (αντί της επανάληψης της προηγούμενης φράσης)

2. Έστω η παρακάτω παράγραφος από μαθητική έκθεση με θέμα σχετικό με την

«αναγκαιότητα του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού της Ελλάδας και της διατήρησης της
πνευματικής παράδοσής της».
Στη σύγχρονη Ελλάδα αναγκαία είναι τόσο η τεχνολογική πρόοδος όσο και η διατήρηση της
πνευματικής παράδοσης. Για να κατανοήσουμε (α) όμως τους λόγους για τους οποίους κρίνεται
απαραίτητη η παράλληλη προώθηση των δύο, πρέπει να τα εξετάσουμε σε συνδυασμό, να
συγκρίνουμε το ένα με το άλλο. Πρώτα πρώτα (β) η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στον
ελληνισμό να ανοίξει τους διαύλους επικοινωνίας με τα άλλα κράτη. Τα υπερσύγχρονα μέσα
επικοινωνίας και ενημέρωσης (γ), όπως (δ) οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, οι δορυφόροι, τα
διεθνή δίκτυα πληροφοριών, καθιστούν τη χώρα μας ικανή να έρχεται κάθε στιγμή οε επαφή με
το διεθνή χώρο, να γνωρίζει και να μετέχει ενεργά στις παγκόσμιες εξελίξεις. Πέρα από αυτό
(ε), με την αμεσότητα που προσφέρει η τεχνολογία στις διακρατικές σχέσεις προετοιμάζει το
έδαφος για μια οικονομική και πολιτιστική διεθνοποίηοη, δείγματα της οποίας προγευόμαστε
με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια τέτοια πολιτική (στ) και οικονομική
κατεύθυνση θα συμβάλει, βέβαια, στην καλλιέργεια οικουμενικού πνεύματος και θα ωθήσει την
Ελλάδα ν' αναπτύξει συνεργασία με τα άλλα κράτη. Ωστόσο (ζ), η τεχνολογική ανάπτυξη θα α-
πειλήσει με αλλοίωση την εθνική της ταυτότητα [...].

Η συνοχή στην παραπάνω παράγραφο επιτυγχάνεται με τους εξής τρόπους:

(α) Η μετάβαση από τη θεματική περίοδο στα σχόλια γίνεται με σύνδεση με υπόταξη
στοιχείων: με το «για να...», που δηλώνει σκοπό, και με το «όμως», που δηλώνει αντίθεση,
(β) Με το «πρώτα πρώτα», που δηλώνει χρονική σχέση:
(γ) Με σχέση υπερώνυμου-υπώνυμου («μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης» και όχι η
«τεχνολογία» γενικά).
(δ) Με παραδείγματα («όπως»),
1
 (ε) Με το «πέρα απ’ αυτό», που δηλώνει τη εισαγωγή νέων ιδεών,
(στ) Με αντικατάσταση εννοιών με αντωνυμία («μια τέτοια πολιτική...»),
(ζ) Με το «ωστόσο», που δηλώνει αντίθεση - εναντίωση.

Η συνοχή του κειμένου, δηλαδή η εξωτερική σύνδεση των νοημάτων σε επίπεδο μορφής
( προτάσεων, περιόδων, παραγράφων, νοηματικών ενοτήτων) υλοποιείται με διάφορους
τρόπους:

Μεταβατικές/ διαρθρωτικές εκφράσεις και λέξεις :

1. Συμπλεκτικοί , διαζευκτικοί σύνδεσμοι ( και, ούτε, ή…)

2. Αντίθεση, εναλλαγή, εναντίωση : αν και, αντίθετα, εντούτοις, αλλά ,

όμως, ωστόσο, ενώ , μα, παρά, παρόλο, απεναντίας, μολαταύτα,
διαφορετικά, ειδάλλως, εξάλλου, αλλιώτικα, αλλιώς, ειδεμή, μάλιστα,
έπειτα, ακόμα και αν, εκτός τούτου, από την άλλη πλευρά …

3. Εισαγωγή επεξήγησης : δηλαδή, με άλλα λόγια, ειδικά, ειδικότερα,

συγκεκριμένα, αναλυτικά, αναλυτικότερα, ήτοι, σαφέστερα, για να γίνω πιο
σαφής…

4. Παράδειγμα : παραδείγματος χάριν, λόγου χάριν, για παράδειγμα

5. Όρο – Προϋπόθεση : αν, εκτός κι αν, σε περίπτωση που, με την

προϋπόθεση, υπό τον όρο ότι…

6. Απαρίθμηση επιχειρημάτων: πρώτο, δεύτερο, κατ’ αρχάς, τελικά

7. Εισαγωγή νέων ιδεών : επίσης, ομοίως, τέλος, επιπλέον, επιπροσθέτως…

8. Πρόσθεση/ Συμπλήρωση μιας ιδέας ή γεγονότος : επίσης, ακόμη,

επιπλέον, επιπρόσθετα, εξάλλου, παράλληλα, έπειτα, ταυτόχρονα,
συμπληρωματικά, ομοίως, πρώτο, δεύτερο, τέλος…

9. Αιτιολόγηση : διότι, επειδή, γιατί, αφού, καθώς, εφόσον, έτσι, γι’ αυτόν το
λόγο…

10. Δήλωση Συμπεράσματος ή σχέσης Αιτίου- Αποτελέσματος :

επομένως, λοιπόν, συνεπώς, άρα, τελικά, ώστε, καταλήγοντας,

ολοκληρώνοντας, συμπερασματικά, κατά συνέπεια, συνάγεται το
συμπέρασμα, επειδή, διότι, έτσι, γι’ αυτόν το λόγω, εξαιτίας αυτού, ως
επακόλουθο, κατά συνέπεια, όπως προκύπτει, σύμφωνα με τα παραπάνω…

11. Δήλωση χρονικής σχέσης ή τοπικής σειράς, διαδοχής : τώρα, πριν,

έπειτα, πρώτα, αρχικά, προηγουμένως, τέλος, ύστερα, αργότερα, όταν,
καθώς, ήδη, όποτε, μόλις, αμέσως, εν τω μεταξύ, ταυτόχρονα, συγχρόνως,
διαρκώς, στη συνέχεια / εδώ, εκεί, επάνω, κάτω, μέσα, έξω, κοντά, μακριά,
αριστερά, δεξιά…

12. Αναλογία/ Ομοιότητα : ομοίως, ανάλογα, σαν, όπως…. έτσι και

13. Γενίκευση : γενικά, ευρύτερα, είναι καθολικό το αίτημα…

14. Έμφαση : ιδιαίτερα, προπάντων, αναντίρρητα, αναμφισβήτητα, το

κυριότερο είναι…, είναι αξιοσημείωτο ότι…, θα ήθελα να τονίσω το εξής…,
θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας σε…)

15. Διάζευξη : ή, είτε- είτε, ούτε- ούτε…

2
 16. Ταξινόμηση/ Διαίρεση : απ’ τη μια…. απ’ την άλλη…, αφενός- αφετέρου

17. Τη Διάρθρωση του κειμένου : το άρθρο/ η μελέτη/ η εισήγηση/η ομιλία

χωρίζεται σε Χ μέρη: το πρώτο κτλ

Ασκήσεις

Α. Να βρεθούν οι διαρθρωτικές λέξεις (αρμοί)με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή του

παρακάτω κειμένου.

Ανήκω σ' αυτούς οι οποίοι πιστεύουν βαθιά πως η μητρική γλώσσα κάθε ανθρώπου και
κάθε λαού δεν είναι απλό εργαλείο συνεννόησης αλλά πολιτισμική, κοινωνική και ατομική
αξία, στοιχείο καθοριστικό της ποιοτικής ύπαρξης του ανθρώπου. Αφού η συνείδηση μας
για τον κόσμο, για τους άλλους και για τον εαυτό μας περνάει μέσα από έννοιες γλωσσικά
δομημένες και εκφρασμένες, η βαθύτερη ουσία του ανθρώπου είναι το πνεύμα και η
γλώσσα του. Πιο σημαντικό ίσως από το γεγονός ότι ο άνθρωπος μπορεί και στοχάζεται
είναι ότι μπορεί και ανακοινώνει το στοχασμό του, ότι διαλέγεται γΓ αυτόν. Έτσι η
γλώσσα του ανθρώπου ως κύριο συστατικό της συνείδησης του είναι κι αυτό που συνιστά
την ταυτότητα του ως προσώπου, που τον ξεχωρίζει από την έννοια της μάζας, ενώ
συγχρόνως τον ενώνει με τους άλλους ανθρώπους, ως συνάντηση, ως επικοινωνία.

Β. Να βρεθούν οι διαρθρωτικές λέξεις (αρμοί) του κειμένου. Να τις αντικαταστήσεις με

ισοδύναμες.

Η γλώσσα είναι εθνική υπόθεση είναι μείζον εθνικό θέμα. Η γλωσσική έκφραση
ενός λαού είναι αναπόσπαστο τμήμα της ύπαρξης τους, της περασμένης και της
σύγχρονης. Μέσα από τις λέξεις της γλώσσας ενός λαού αποκαλύπτεται η ιστορία της
σκέπης, των αντιλήψεων και των πράξεων του, αφού οι ιστορικές πράξεις και στάσεις του
μετασχηματίζονται σε λεκτικές δηλώσεις και λεξιλογικές σημασίες. Καί πάνω απ' όλα,
μέσα από τη γλώσσα συνάγεται η καλλιέργεια ενός λαού, αφού η γλώσσα πλάσσεται,
σφυρηλατείται και καταξιώνεται μέσα από τα κείμενα του, γραπτά και προφορικά,
επώνυμα και ανώνυμα.
Γι' αυτό η γλώσσα είναι πράγματι εθνική ταυτότητα και υπόθεση εθνική και γι'
αυτόν τον λόγο κάθε αποκοπή και αποξένωση των Ελλήνων από τη γλωσσική παράδοση,
απ' ό,τι προηγήθηκε της σημερινής μορφής της γλώσσας μας (της δημοτικής) είναι
απώλεια εθνική και πλήγμα καίριο στη συνείδηση του Ελληνισμού.