Δομή, αρετές, τρόποι/μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφου

Ασκήσεις Εμπέδωσης
ΑΣΚΗΣΗ 1: Να εντοπίσετε τη δομή των παραγράφων.
Α) Τεράστιο χάσμα χωρίζει τον άνθρωπο που αντιμετωπίζει αισιόδοξα τη ζωή από
τον απαισιόδοξο. Ο πρώτος βλέπει τα πράγματα από τη θετική τους πλευρά. Και αν ακόμη
συναντήσει δυσκολίες ή προβλήματα, δε θα πανικοβληθεί, δε θα πιστέψει ότι όλα είναι
«μαύρα και άραχνα» και ότι δεν υπάρχει διέξοδος. Χωρίς να υποτιμά τις απώλειες, τα
μελανά στοιχεία μιας κατάστασης, πιστεύει ότι τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα, για αυτό
και δεν καταθέτει τα όπλα. Ο απαισιόδοξος λειτουργεί εντελώς διαφορετικά. Μένει στις
αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης και στις πιο αδιέξοδες πτυχές του προβλήματος. Ακόμη
και καθημερινά προβλήματα ρουτίνας, που αργά ή γρήγορα θα βρουν το δρόμο τους,
αυτός τα υπερεκτιμά και προβληματίζεται τόσο, ώστε να χαλά η διάθεση του. Πρόκειται για
δύο ανθρώπινους τύπους τόσο διαφορετικούς, ώστε το ίδιο πράγμα ο ένας να το βλέπει με
τα πιο μελανά και ο άλλος με τα πιο ρόδινα χρώματα.
Β) Η σταθερά ανερχόμενη ανεργία και η εντεινόμενη πόλωση μεταξύ πλούσιων και
φτωχών μετατρέπουν μερικούς τόπους σε εστίες κοινωνικών παριών, παρανόμων και
πολιτών τρίτης κατηγορίας. Για πολλούς η ανεργία είναι άρρηκτα δεμένη με την
εγκληματικότητα. Λόγω της ανισότητας στην οικονομική ανάπτυξη, τα ρεύματα των
οικονομικών μεταναστών παραλύουν από φόβο τις συντηρητικές δυνάμεις, τις κάνουν να
στρέφονται ακόμη πιο δεξιά, αναπτύσσοντας την αίσθηση της ξενοφοβίας και της
ανθρωποφοβίας και καθώς η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση εξαπλώνεται σε όλους τους
τομείς της οικονομίας, είναι γεγονός ότι τόσο η βία όσο και η εγκληματικότητα θα
αυξάνονται με ταχύτατους ρυθμούς.
Γ) Ως reality shows προσδιορίζονται οι εκπομπές που στηρίζονται σε μια ατομική
αφήγηση κατά προτίμηση “δυστυχισμένης” ζωής και οι οποίες αποτελούν ένα σύμπτωμα ή
και ένα λογικό επακόλουθο τηλεοπτικών και κοινωνικών συνθηκών. Οι εκπομπές αυτές
συνδέονται με βασικές αλλαγές της εποχής μας που έχουν επέλθει στο τηλεοπτικό τοπίο,
από το ‘80 κι έπειτα - εισβολή της ιδιωτικής τηλεόρασης και σκληρός ανταγωνισμός
ανάμεσα στα κανάλια, κατίσχυση του καταναγκασμού της ακροαματικότητας και ακραία
επιδίωξη της υψηλής τηλεθέασης, εξάπλωση του νόμου της αγοράς - και είναι απότοκες
ευρύτερων κοινωνικοπολιτισμικών αλλαγών: υποβάθμιση της πολιτικής, κρίση του κράτους
πρόνοιας, ιδεολογία ενός συνεχώς εντεινόμενου ατομικισμού.

Δ) Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο
αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις
πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη
γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα
εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να
αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να
1
αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να
συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών
αλληλεξαρτήσεων -συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη
διευθέτηση των συγκρούσεων-, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας
κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την
προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη
κρίση και προσωπική υπευθυνότητα.
Ε) «Η ανάπτυξη του ανθρώπου μοιάζει με την ανάπτυξη του φυτού. Tο σπέρμα
δίνει στο φυτό τη δυνατότητα να φυτρώσει και να αναπτυχθεί σύμφωνα με το είδος
του. Παρέχει δυνατότητες και προσδιορίζει την πορεία και την μορφή της ανάπτυξης. Αν
όμως το περιβάλλον δεν είναι ευνοϊκό, η ανάπτυξη του φυτού δε θα συντελεστεί. Αν σε
περίοδο ξηρασίας το φυτό δεν ποτιστεί, θα ξεραθεί· αν κατά την ανάπτυξη ο κορμός
του αφεθεί στους ανέμους, θα κινδυνεύσει να σπάσει ή να στραβώσει· αν δεν
προφυλαχτεί, είναι επόμενο να το φάνε τα ζώα. Όπως η ανάπτυξη του καθορίζεται από το
σπέρμα κι εξαρτάται από τη γη και το περιβάλλον του, έτσι και η ανάπτυξη της
προσωπικότητάς του προσδιορίζεται από τις έμφυτες δυνατότητες του ανθρώπου και
εξαρτάται από το κοινωνικό περιβάλλον, από την οικογένεια, το σχολείο, τους φίλους, τα
έντυπα και τα θεάματα, την πολιτιστική ατμόσφαιρα».
ΣΤ) “Δεν είναι λοιπόν δυνατό να απαλλαγεί από τον καταλογισμό των πράξεών
του ο εγκληματίας πολέμου και ο βασανιστής συνανθρώπων του με τον ισχυρισμό ότι
αυτός απλώς εξετέλεσε το καθήκον του υπακούοντας (σύμφωνα με τον όρκο του) σε
ρητές διαταγές των φορέων της εξουσίας. Γιατί, εφόσον ο ίδιος αναγνώρισε στους
ταγούς του το δικαίωμα να προστάζουν οτιδήποτε θεωρούν χρήσιμο για την
πραγματοποίηση ενός σκοπού που τον ξέρει ή τον εικάζει, εφόσον ακόμη έδειξε
ανεπιφύλακτη εμπιστοσύνη στις επιδιώξεις και στις θελήσεις τους και όχι μόνο
ανέχτηκε την ταπείνωση αυτής της δουλείας αλλά βρήκε και άνετο το ζυγό της
( δέχτηκε παντοειδείς εύνοιες, χάρηκε πλούτη και τιμές) έχει συναποφασίσει τα
εγκλήματα που διαπράχτηκαν και επομένως είναι συνυπεύθυνος με εκείνους που τα
πρόσταξαν”
Ζ) Ο λαϊκισμός εννοιολογεί τον λαό σαν μια ουσία, σαν μια διαχρονική οντότητα που
παραμένει η ίδια «δια μέσου των αιώνων». Αυτή η οντότητα είναι από τη φύση της καλή
και πολιτισμικά ανώτερη. Η βούλησή της, όταν γίνεται σεβαστή, οδηγεί το έθνος στη
σωτηρία, στην ευημερία και στην απαράμιλλη δόξα. Με άλλα λόγια ο λαός σαν μια
αμετάβλητη και εγγενώς καλή / σοφή ύπαρξη δεν κάνει ποτέ λάθη. Τα λάθη γίνονται όταν
οι πολιτικές ηγεσίες, που υποτίθεται πως τον αντιπροσωπεύουν, μετατρέπονται σε
«κατεστημένα» που αγνοούν τη γνήσια λαϊκή βούληση.
Η) Η Ενωμένη Ευρώπη είναι μια πραγματικότητα και αυτό διαφαίνεται στην
καθημερινή μας ζωή. Τα δικαιώματα που έχουμε ως Ευρωπαίοι πολίτες καθιστούν τη ζωή
μας πιο εύκολη. Με τη χρήση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, την απλή επίδειξη
ταυτότητας για να μεταβούμε σε μια άλλη χώρα, με τα μειωμένα δίδακτρα σπουδών που
καταβάλλουμε, τα τόσα προγράμματα ανταλλαγής μαθητών στη σχολική ζωή (όπως π.χ. το
πρόγραμμα Σωκράτης) συνειδητοποιούμε ότι η Ευρωπαϊκή οικογένεια είναι μια
πραγματικότητα. Η Ευρώπη, λοιπόν, έπαψε να είναι όραμα και μετατρέπεται σε τρόπο
ζωής.
Θ) Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία μπορεί να οριστεί ως η μορφή
εργασίας που εκτελείται από ένα άτομο κυρίως ή σε ένα σημαντικό μέρος της, σε
2
τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η
οποία περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και προηγμένων τεχνολογιών
πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό χαρακτηριστικό της εργασίας. Οι δύο
βασικοί τρόποι τηλεργασίας είναι είτε κάποιος να είναι υπάλληλος σε έναν εργοδότη είτε
ελεύθερος επαγγελματίας. Στην πρώτη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι μόνιμα
συνδεδεμένος με το δίκτυο των εργοδοτών, η εργασιακή του ζωή είναι πολύ περισσότερο
ελεγχόμενη μέσω της τεχνολογίας και έχει πολύ λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο που
θα οργανώσει τον εργάσιμο χρόνο του. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι πολύ
περισσότερο ελεύθερος να καθορίσει τον ρυθμό εργασίας του εκτελώντας την εργασία του
στον προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόμενος μόνο, όταν είναι απαραίτητο, με το
δίκτυο της επιχείρησης.

ΆΣΚΗΣΗ 2: Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 περίπου λέξεων καθεμία από τις
παρακάτω θεματικές περιόδους, επιλέγοντας τον κατάλληλο τρόπο ανάπτυξης.

1. Όπως σε μια δημοκρατική κοινωνία οι πολίτες είναι ίσοι αλλά όχι ίδιοι, έτσι και στη
δημοκρατική παγκοσμιοποίηση οι πολιτισμοί είναι ίσοι αλλά όχι όμοιοι.
2. «Όσο σιμότερα στον άλλον άνθρωπο ζει ο καθένας, τόσο και πιο ξένος στον άλλον
άνθρωπο γίνεται, τόσο ασφυκτικότερη νιώθει τη μοναξιά του».
3. «Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος».
4. «Δεν παραγνωρίζω τα ψεγάδια μας, έχω όμως εμπιστοσύνη στον εαυτό μας».
5. «Η εθνική αυτοσυνειδησία αποτελεί προϋπόθεση για την πρόοδο του λαού μας».
6. «…με το ένα βιβλίο ν’ ανασκευάζει ή να πολεμάει τ’ άλλο, όλα μαζί σε γυμνάζουν
στη διαδικασία του διαλόγου».
7. «Η πολιτιστική κυριαρχία των ισχυρών κρατών με τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης
επιβάλλει μια ομοιομορφία που απειλεί την ιδιαίτερη ταυτότητα των λαών».
8. «Τα ομαδικά αθλήματα υπηρετούν μεγάλο ηθικό σκοπό».
9. «Σε μια παγκόσμια κοινωνία όπου κυριαρχεί ο λυσσαλέος ανταγωνισμός των
ισχυροτέρων και όχι ένας κεντρικός πολιτικός σχεδιασμός με στόχο την ευημερία
του συνόλου, η τεχνολογία οξύνει τις ανισότητες».
10. «Τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύονται μόνο μέσα σε μια δημοκρατική
πολιτεία».
11. «Ο εξανθρωπισμός του εσωτερικού κόσμου αποτελεί προϋπόθεση της ηθικής
ελευθερίας».
12. «Οι νέοι, με το νεωτεριστικό πνεύμα και την κριτική διάθεση που τους χαρακτηρίζει,
μπορούν να συμβάλλουν στην ανανέωση της κοινωνίας».
13. «…ο διανοούμενος είναι ένα πνεύμα κριτικό όχι μόνο σε ό,τι αφορά τους άλλους
αλλά και σ' ό,τι αφορά τον εαυτό του».
14. «Τα όρια της νέας επιστημονικής επανάστασης θα είναι μάλλον ηθικά παρά
επιστημονικά».
15. «Για να απαλλαγεί η γη από τους εφιάλτες της πρέπει ο σύγχρονος άνθρωπος να
συνειδητοποιήσει τον ακατάλυτο δεσμό του με τη φύση».
16. Ό,τι είναι για τα απολυταρχικά καθεστώτα το ρόπαλο, είναι για τα δημοκρατικά η
προπαγάνδα.
3
 17. «Ο εθνικισμός έχει τις ρίζες του στη διαιώνιση και την αναπαραγωγή των
στερεοτύπων».
18. «Η γλώσσα αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η
γλώσσα ένα ορισμένο ήθος».
19. Η επιτόπια παρατήρηση, η προσωπική εμπειρία προσέφεραν υψηλής ποιότητας
γνώση στο φιλομαθή ταξιδιώτη».
20. «Η χειρωνακτική εργασία είναι υποδεέστερη της πνευματικής».
21. «Η νομική κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων δεν επαρκεί, ώστε η ισότητα να
γίνει καθημερινή πραγματικότητα στις σχέσεις των δύο φύλων».
22. «Τα φαινόμενα λαϊκισμού στην πολιτική ζωή συνιστούν εκδηλώσεις που
υποβαθμίζουν τη δημοκρατία».
23. «Η τέχνη είναι απαραίτητο μέσο της συγχώνευσης του ξεχωριστού ατόμου με το
σύνολο, της κοινωνικοποίησής του, της συμμετοχής του στα βιώματα, τις εμπειρίες
και στις ιδέες ολόκληρου του ανθρώπινου γένους».
24. «Ο εθελοντισμός αποτελεί ένα παγκόσμιο κίνημα που προβάλλει την αλληλεγγύη ως
αντίρροπη δύναμη στον ατομοκεντρισμό και στην αδιαφορία».
25. «Το να αδιαφορεί μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά
με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά».
26. «Η προπαγάνδα υπονομεύει την ελευθερία βούλησης του πολίτη και τη
δημοκρατία».
27. «Η Ευρώπη καλείται να εξασφαλίσει το σεβασμό στη διαφορετικότητα των
ευρωπαϊκών λαών και πολιτισμών».
28. «Μέσα στις αδυναμίες του ανθρώπου είναι και αυτό το ασυγκράτητο, το
ακαταμάχητο «πλέον έχειν», που δεν τον αφήνει να ικανοποιηθεί ποτέ με ό,τι
αξιώθηκε να αποκτήσει, αλλά διαρκώς τον σπρώχνει να κερδίσει περισσότερα».
29. «Ευθύνη της πολιτείας είναι η θέσπιση ενός νομοθετικού πλαισίου που θα
προστατεύει τους πολίτες από την αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση».
30. «Ο γνωσιοκεντρικός χαρακτήρας του σημερινού σχολείου υπονομεύει την ευρύτερη
παιδευτική αποστολή του, δηλαδή την πλατιά πνευματική και ηθική καλλιέργεια του
νέου».
31. «Η θανατική ποινή είναι ασυμβίβαστη με τη φύση της δημοκρατικής πολιτείας».
32. «Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σύμφυτα με την ύπαρξη, τη μοναδικότητα και την
αξιοπρέπεια του ανθρώπου».
Άσκηση 3: Να βρεθεί ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσονται οι παρακάτω
παράγραφοι
 
1. Ο Ντούσσελ, ο γιατρός που μοιράστηκε μαζί μου την καμαρούλα, έχει να μας πει
ένα σωρό πράγματα για τον έξω κόσμο, τώρα πια που πάψαμε ν' ανήκουμε σ' αυτόν. Οι
ιστορίες του είναι θλιβερές. Πολλοί φίλοι εξαφανίστηκαν. Η τύχη τους μας τρομάζει. Κάθε
βραδιά χτενίζουν την πόλη τα στρατιωτικά αυτοκίνητα με τους πράσινους μουσαμάδες. Οι
Γερμανοί χτυπούν όλες τις πόρτες και ψάχνουν για Εβραίους. Αν βρουν Εβραίους,
φορτώνουν στα καμιόνια ολόκληρη την οικογένεια. ΄Οσοι δεν κρύβονται υπογράφουν την
καταδίκη τους. Οι Γερμανοί το κάνουν αυτό συστηματικά με τη λίστα στο χέρι, χτυπώντας
εκείνη την πόρτα που θα βρουν να τους περιμένει πλούσια λεία. Άλλοτε πάλι, οι
δυστυχισμένοι πληρώνουν λύτρα για κάθε κεφάλι. Το πράγμα είναι τραγικό. Το βράδυ
4
βλέπω να περνάνε συχνά αυτές οι λιτανείες των ασθενών με τα παιδιά τους να κλαίνε, να
σέρνονται κάτω απ' τις διαταγές μερικών κτηνανθρώπων, που τους χτυπούν με το μαστίγιο
και τους βασανίζουν, ώσπου να πέσουν κάτω. Δε λυπούνται κανένα, ούτε τους γέρους, ούτε
τα μωρά, ούτε τις έγκυες γυναίκες, ούτε τους αρρώστους. Όλοι είναι κατάλληλοι για το
ταξίδι προς το θάνατο.
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2000 – Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
 
2. Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο
αιώνα τονίζεται ότι η διά βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις
πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη
γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα 
εμβάθυνσης   σε   ορισμένα  θέματα.  2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να
αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να
αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να
συμβιώνω, κατανοώντας  τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών
αλληλεξαρτήσεων -συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη
διευθέτηση των συγκρούσεων-, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας
κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την
προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη
κρίση και προσωπική υπευθυνότητα. Για τον λόγο αυτόν η εκπαίδευση δεν πρέπει να
παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την
αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας,
με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας.
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2000 – Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
 
3. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία μπορεί να οριστεί ως η μορφή
εργασίας που εκτελείται από ένα άτομο κυρίως ή σε ένα σημαντικό μέρος της, σε
τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η
οποία περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και προηγμένων τεχνολογιών
πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό χαρακτηριστικό της εργασίας. Οι δύο
βασικοί τρόποι τηλεργασίας είναι είτε κάποιος να είναι υπάλληλος σε έναν εργοδότη είτε
ελεύθερος επαγγελματίας. Στην πρώτη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι μόνιμα
συνδεδεμένος με το δίκτυο των εργοδοτών, η εργασιακή του ζωή είναι πολύ περισσότερο
ελεγχόμενη μέσω της τεχνολογίας και έχει πολύ λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο που
θα οργανώσει τον εργάσιμο χρόνο του. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι πολύ
περισσότερο ελεύθερος να καθορίσει τον ρυθμό εργασίας του εκτελώντας την εργασία του
στον προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόμενος μόνο, όταν είναι απαραίτητο, με το
δίκτυο της επιχείρησης, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά επαγγέλματα.
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2001 – Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
 
4. Αξιοπρόσεκτες, επίσης, είναι και οι επιπτώσεις αυτής της νέας αίσθησης του
χρόνου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παρατηρείται π.χ. δυσκολία συγκέντρωσης της
προσοχής των παιδιών, όπως και υπερβολική κινητικότητα, αφού η καθημερινή ζωή δεν
συμβαδίζει με το ρυθμό της τηλεοπτικής εικόνας. Πολύ φυσικό είναι να θεωρείται ανιαρό
το σχολικό μάθημα, όπως και ο διάλογος στην οικογένεια, που τώρα έχει αντιπάλους τα
κανάλια με τα ελκυστικά τους προγράμματα. Ας μην παραλείψουμε και τις ταινίες του
Σαββατόβραδου, οι οποίες έχουν στοιχίσει σε πλήθος παιδιών την απουσία από  τον
κυριακάτικο εκκλησιασμό ή από το οικογενειακό τραπέζι.
5
 (ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2003 – Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
 
5. Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση. Δεν αληθεύει όμως στη δική μας εποχή. Γιατί
σήμερα και τα παιδιά είναι πολύ διαφορετικά από άλλοτε και ο αέρας, το «κλίμα» του
σχολείου έχει αλλάξει. Παλαιότερα ο μαθητής περίμενε να φωτιστεί αποκλειστικά και μόνο
από το Δάσκαλό του. Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό
εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση)
ρέουν μέσα στο σπίτι. Μπορεί λοιπόν ο μαθητής, ανάλογα με τη δύναμη και την όρεξή του,
να προμηθεύεται ελεύθερα και απεριόριστα «ειδήσεις» από όλες τις περιοχές της
ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές, ανθρωπολογικές, φυσικής,
χημείας, κοσμογραφίας, ηλεκτρολογίας, κάθε λογής «τεχνικής».
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2004 – Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
 
6. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος του πρωινού καθ’ όλη τη διάρκεια τις
προετοιμασίας του μαθητή για τις εξετάσεις. Ένα πλήρες πρωινό αυξάνει τη διάθεση και
την ενέργεια του παιδιού, για να αντεπεξέλθει τις δυσκολίες του διαβάσματος και των
άλλων υποχρεώσεων τις ημέρας. Επιπλέον, μειώνει το αίσθημα τις πείνας κατά τις
μεσημεριανές ώρες, γεγονός που αποτρέπει την υπερκατανάλωση φαγητού το μεσημέρι,
κάτι που θα προκαλούσε υπνηλία και μείωση τις απόδοσης του μαθητή.
 
7. Χαρακτηρολογικά οι άνθρωποι μπορούν να μοιραστούν σε δύο κατηγορίες: στους
«ανθρώπους του ναι» και τους «ανθρώπους του όχι». Οι πρώτοι, όταν προκαλούνται να
εκδηλωθούν (με μιαν απάντηση, κίνηση ή προσφορά, με τη στάση τους απέναντι σ’ ένα
αίτημα ή σ’ ένα αντιλεγόμενο θέμα), αυθόρμητα συμπεριφέρονται θετικά, έστω και αν
αργότερα, άμα καλοσκεφτούν και ζυγίσουν πιο ψύχραιμα τα δεδομένα, νικηθούν από τις
αμφιβολίες (τις θεωρητικές) ή τις δυσκολίες (τις πρακτικές) και αναθεωρήσουν την αρχική
τους τοποθέτηση. Το «ναι» έρχεται εύκολα και τις περισσότερες φορές στο στόμα τους: «ω,
βέβαια γίνεται», «μάλιστα, δεν αποκλείεται», «δε σας υπόσχομαι, αλλά θα προσπαθήσω»,
«θα το ξαναδώ, ελπίζω να το πετύχω», «συμφωνώ, έχει και αυτή η άποψη την αλήθεια της»
κ.ο.κ. Αντίθετα, οι άνθρωποι της άλλης κατηγορίας αρχίζουν πάντα με το «όχι», η άρνηση
είναι κατά κανόνα η πρώτη αντίδρασή τους, ακόμα και όταν έπειτα από ψυχραιμότερη
κρίση ή επιγενέστερη συμπάθεια φανούν υποχωρητικοί. Αυτοί ξεκινούν αρνητικά:
«αδύνατον, δε γίνεται», «αποκλείεται, μην το συζητείτε», «έχω την εντελώς αντίθετη
γνώμη», «μη ματαιοπονείτε, χαμένος ο κόπος», «δεν είναι πολλές οι αλήθειες, αλλά μία»
κ.ο.κ. Νομίζει κανείς ότι, στην κάθε περίπτωση, έχει να κάμει με ένα εντελώς διαφορετικό
ψυχικό κλίμα. Εκεί αιθρία, ανοιχτός ορίζοντας, κάτι το μαλακό και το λείο. Εδώ συννεφιά,
κλεισούρα, κάτι το σκληρό και το τραχύ.
 
8. Τα αποτελέσματα της δωρικής εισβολής δεν άργησαν να φανούν. Όπου
εγκαταστάθηκαν οι Δωριείς, σταμάτησε κάθε πρόοδος, η τέχνη οπισθοδρόμησε και οι
άνθρωποι ξαναγύρισαν στις πρωτόγονες συνήθειες . Τα αγγεία τώρα είναι χοντροειδή και
μεγάλα με άτεχνες παραστάσεις ή απλά γεωμετρικά σχήματα εν αντιθέσει προς τα κομψά
κρητομυκηναϊκά με τις φυσικότατες παραστάσεις. Η θαλασσοκρατία πέρασε στα χέρια των
Φοινίκων. Ακολούθησαν κύματα μεταναστεύσεων προς τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και
τα μικρασιατικά παράλια.
 
9. Η προκατάληψη ορίζεται ως μια αρνητική στάση απέναντι στα μέλη μιας
συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, στάση η οποία βασίζεται αποκλειστικά στη συμμετοχή
6
τους στην ομάδα αυτή. Αναλυτικότερα, κάποιος που είναι προκατειλημμένος απέναντι σε
μια ομάδα τείνει να αξιολογεί τα μέλη της με αρνητικό τρόπο, απλά και μόνο επειδή
ανήκουν σε αυτή την ομάδα. Η προσωπικότητα, η συμπεριφορά και τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά κάθε συγκεκριμένου ατόμου παίζουν πολύ μικρό ρόλο εφόσον όλα τα μέλη
της ομάδας έχουν μεταξύ τους ομοιογενή χαρακτηριστικά.
  
10. Η παρουσία της γυναικείας μορφής στις διαφημίσεις έχει στόχο να προσελκύσει
κυρίως τη γυναίκα καταναλώτρια αλλά και το ανδρικό καταναλωτικό κοινό με διαφορετική
χρήση της γυναικείας μορφής. Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για διαφημίσεις που
προβάλλουν προϊόντα που συνδέονται με τους παραδοσιακούς ρόλους της γυναίκας ως
μητέρας και νοικοκυράς (είδη σπιτιού, οικιακές συσκευές, βρεφικά είδη, είδη καθαρισμού
σπιτιού κτλ.), καθώς και προϊόντα που αφορούν τη φροντίδα της εξωτερικής εικόνας της
γυναίκας (καλλυντικά, ρούχα, είδη προσωπικής υγιεινής κτλ.). Στη δεύτερη περίπτωση, όταν
στόχος είναι πρωτίστως αν και όχι πάντοτε αποκλειστικά το ανδρικό κοινό, η γυναικεία
μορφή εμφανίζεται στον εξίσου παραδοσιακό ρόλο του συμβόλου της σεξουαλικότητας και
του αντικειμένου της ανδρικής επιθυμίας (π.χ. σε διαφημίσεις αυτοκινήτων).
 

11. Ένα χάσμα χωρίζει το Σωκράτη από τους σοφιστές. Ο Σωκράτης ζητήσει τη μία
και καθολική έννοια, τη μία και καθολική αλήθεια, ενώ οι σοφιστές υποστήριζαν τις πολλές
γνώμες για το ίδιο πράγμα. Επίσης και στον τρόπο της ζωής υπάρχει ριζική αντίθεση μεταξύ
σοφιστών και Σωκράτη. Οι σοφιστές ήταν έμποροι γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας
άμισθος δάσκαλος και ερευνητής της αλήθειας. Το μόνο κοινό μεταξύ των σοφιστών και
του Σωκράτη ήταν ότι κι αυτός κι εκείνοι διαπίστωσαν ότι η παραδεδομένη μόρφωση και
παιδεία δεν ήταν αρκετή για την εποχή τους.
 
12. Το καταναλωτικό μοντέλο δημιουργεί συνθήκες τριβής του νέου με τον εαυτό
του και κατ΄ επέκταση με τους άλλους. Ο καταναλωτισμός ως έκφραση και δομικό στοιχείο
του καπιταλισμού σπρώχνει τα άτομα στην ταύτιση της ευτυχίας με την απόκτηση υλικών
αγαθών. Το άτομο, δηλαδή, εκδηλώνει συσσωρευμένη αγωνία επειδή δεν έχει αποκτήσει
όσα θα ήθελε και ενδέχεται οι γύρω του να έχουν στην κατοχή τους. Μια ακόμη έκφραση
τριβής είναι και η σύγχυση και η ακρισία που χαρακτηρίζουν τον homo consumens. Ο ίδιος
συγχέοντας τις πραγματικές του ανάγκες με τις τεχνητές ενδιαφέρεται κυρίως για τις
δεύτερες. Έτσι, αδιέξοδες καταστάσεις ορθώνονται μπροστά του τις οποίες προσπαθεί να
ξεπεράσει ακόμα και με τη χρήση βίας.
 
13. Συχνά, βέβαια, ακόμη και ο οξύτερος νους προδίδεται από την ψυχική υστέρηση
και αδυναμία. Γι’ αυτό είναι αδήριτη ανάγκη η πνευματική ευεξία να συνοδεύεται και από
ανάλογη ψυχική ευρωστία. Χωρίς εφόδια όπως η επιμονή και η αποφασιστικότητα, οι
δυσκολίες που διαρκώς θα ορθώνονται μπροστά στον αγωνιστή για την ελευθερία του θα
φαντάζουν ανυπέρβλητες. Θα τον εξομοιώνουν με ένα ναυαγό που έχει να αντιπαλέψει τη
μανιασμένη θάλασσα, τα κύματα της οποίας συνεχή και θεόρατα τον χτυπούν και τον
καταρρακώνουν ψυχικά, μέχρι πολύ σύντομα να τον εξοντώσουν. Γι’ αυτό χρειάζεται το
άτομο να επιδεικνύει αγωνιστικό φρόνημα, ώστε να κατορθώνει να ανθίσταται στις
παντοειδείς δυσχέρειες προκειμένου να μπορεί να προασπίζεται τις προσωπικές του ιδέες
και επιλογές, οι οποίες συνιστούν και τον πυρήνα της ατομικής του ιδιοσυστασίας, την
ουσία τελικά της προσωπικής του ελευθερίας.
 
7
 14. Τέχνη ονομάζεται το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την
πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εμπειριών της καθημερινής
ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο
διέπονται. Αποτελεί μια ευρύτερης ερμηνείας ονομασία που χρησιμοποιείται για να
περιγράψουμε τη διαδικασία, της οποίας προϊόν είναι κάτι το μη φυσικό, το οποίο
ακολουθεί τους κανόνες του δημιουργού. Κατά συνέπεια όροι με κοινή ρίζα όπως τεχνικό,
τεχνίτης, καλλιτέχνης αποδίδονται σε ανθρώπινες δημιουργίες και δραστηριότητες
αυθαίρετες με τη ροπή του φυσικού κόσμου. Στον Δυτικό κόσμο η τέχνη περιγράφεται ως
art, από το Λατινικό ars που εν μέρει σημαίνει διακανονίζω, διευθετώ. Η τέχνη, με την
ευρύτερη έννοια, είναι η έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας και φαντασίας.
 
15. Το ποδόσφαιρο μπορούσε να πάρει διαστάσεις φαινομένου μόνο στον 20ό
αιώνα. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η δυνατότητα δημιουργίας υπέροχων σταδίων και
εκπληκτικών αγωνιστικών χώρων και επιπλέον η τελειοποίηση της μπάλας και των
παπουτσιών, συνέβαλαν σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση. Πάνω από όλα όμως
βοήθησε η τηλεόραση, η οποία έφερε το λαοφιλέστερο παιχνίδι σε κάθε γωνιά του
πλανήτη, μεταφέροντας μια υπέροχη παράσταση μπροστά στα μάτια δισεκατομμυρίων
φιλάθλων.
 
16. Υπήρξαν σημαντικές ομοιότητες μεταξύ του ναζισμού και του φασισμού σχετικά
με τις θεμελιώδεις αρχές τους. Και οι δύο ιδεολογίες υποστήριζαν τον ολοκληρωτικό
μονοκομματικό κράτος, το οποίο και υπηρετούσε το άτομο εντασσόμενο στη μάζα. Τόσο ο
ναζισμός όσο και ο φασισμός με τη διάλυση του συνδικαλισμού και την επιβολή τάξης και
πειθαρχίας υπηρετούσαν την άρχουσα οικονομική τάξη, αλλά την ίδια στιγμή καθησύχαζαν
και τους μικροαστούς. Επίσης, ένα άλλο σημείο σύγκλισής τους είναι η υποστήριξη
ιδεοληψιών και παραλογισμών που παρακωλύουν την ελευθερία της σκέψης. Φαίνεται,
λοιπόν, ότι αυτές οι δύο ιδεολογίες αποτελώντας ταυτόχρονα πολιτικοκοινωνικά
καθεστώτα αντίκεινται προς κάθε έννοια δημοκρατικού ήθους.
 

17. Το όφελος για την εκπαίδευση είναι η χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών

προγραμμάτων με την τεχνολογία των πολυμέσων (συνδυασμός κειμένου - εικόνας - ήχου).
Η τεχνολογία αυτή δίνει τη μοναδική δυνατότητα στον μαθητή να προσεγγίσει και να
επεξεργασθεί σύνθετες πληροφορίες με ποικίλους συνδυασμούς και δυνατότητες. Με αυτή
την τεχνολογία τα πολιτισμικά ή εθνικά μαθήματα τού εκπαιδευτικού συστήματος μιας
χώρας μπορούν να διδαχθούν με νέους ελκυστικούς, ανανεωμένους και ουσιαστικούς
τρόπους που και τα αντικείμενα αυτά καθ' εαυτά αναδεικνύουν στη συνείδηση τού μαθητή
και επιτρέπουν μια άμεση προσωπική συνεργασία του (διαδραστική λειτουργία) με το
πρόγραμμα και όχι μια απλή παθητική προσέγγιση. Έτσι διδάσκοντας την ιστορία μιας
περιόδου, μπορείς μαζί με τις πληροφορίες για τα γεγονότα και τα πρόσωπα να
παρουσιάζεις χάρτες, πορείες, σχέσεις, παράλληλα γεγονότα της ιστορίας γειτονικών
χωρών ή, σε πολιτιστικό επίπεδο, να δίνεις συγχρόνως πληροφορίες για τη λογοτεχνία, τις
επιστήμες, τις τέχνες, την παράδοση, τη θρησκεία, τη γλώσσα ενός λαού με εικόνα, με ήχο
και φυσικά με κείμενο.

 
8
 18. Είναι πολύ σημαντική λοιπόν η ύπαρξη στα εκπαιδευτικά ιδρύματα ενός
σύγχρονου συστήματος πρόσβασης στις πληροφορίες. Εκείνο που έχει σημασία όμως από
εκπαιδευτική άποψη είναι η χρήση των πηγών αυτών και των πακέτων επεξεργασίας της
πληροφορίας. Διότι, εκείνο που προέχει στην εποχή μας δεν είναι μόνο το ζήτημα της
απόκτησης πληροφοριών, αλλά – κυρίως – της απόκτησης δεξιοτήτων ενεργού αναζήτησης
και κριτικής ανάγνωσης του πληροφοριακού «κειμένου». Γι΄ αυτό η χρήση του υπολογιστή
ως πηγή πληροφοριών στο σχολείο θα πρέπει να αποβλέπει και σ΄ αυτούς τους δυο
στόχους
 
19. Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το καλό γράψιμο
και το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και
σαφές κείμενο, για να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή
δεν αρκεί, πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου. Ως αναγνώστες πρέπει να
σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας από τη δική μας πλευρά.
 
20. Η είδηση δεν συγκίνησε κανέναν. Οι εφημερίδες, τα κόμματα και οι πασών
αποχρώσεων προοδευτικοί ήταν απασχολημένοι με το να αναλύουν το μήνυμα των
εκλογών και έτσι δεν βρήκαν την ευκαιρία ούτε να αναλύσουν ούτε να καταγγείλουν ότι
στην Κωνσταντινούπολη παιδάκια 10 – 12 ετών ράβουν τα τζιν Benetton με μεροκάματο
200 δρχ. την ημέρα. Κανένας δε φώναξε για σκάνδαλο, γιατί φαίνεται ότι η Αριστερά στην
εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν έχει τίποτε να πει για την παγκοσμιοποίηση της
εκμετάλλευσης των παιδιών. Το θέμα – αν δεν της φαίνεται φυσιολογικό – δεν την
απασχολεί. Στην εποχή μας σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο και όχι ότι κάθε
λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά από ασιτία. Ότι 250 εκατομμύρια αγοράκια και κοριτσάκια σε
όλον τον κόσμο ηλικίας 5 – 14 χρόνων δουλεύουν 14 – 16 ώρες την ημέρα δένοντας
κόμπους σε χαλιά, στρίβοντας φύλλα καπνού, κόβοντας σπίρτα. Ότι παιδάκια
παραμορφώνουν τα χέρια τους ράβοντας μπάλες, κόβοντας διαμάντια, παραμορφώνουν τα
πόδια τους δουλεύοντας σε υαλουργίες, σε νταμάρια ή κάνοντας τους βαστάζους στις
αγορές (...) ότι παιδάκια ξεφορτώνουν τούβλα στο Νεπάλ για 70 δρχ. σε κάθε 100
διαδρομές μεταξύ του φορτηγού και του γιαπιού.

21. Διάλογος είναι η «διά – λόγου» ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και συναισθημάτων
που αποσκοπεί στην ενημέρωση, στην εξέταση ενός θέματος, στη λήψη ορθών
αποφάσεων, στην πειθώ ή απλώς στην εξωτερίκευση της ψυχικής μας διάθεσης και των
σκέψεών μας.
 
22. Ζούμε σε μια περιοχή όπου τα σημάδια αναζωπύρωσης του εθνικισμού είναι
έκδηλα. Γεγονότα όπως αυτά που διαδραματίστηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στον
ευρύτερο βαλκανικό χώρο είναι εύγλωττα παραδείγματα εθνικιστικής έξαρσης.

23. Λειτουργικότητα του λεξιλογίου σημαίνει οικονομία και επάρκεια. Γλώσσα με λέξεις
άχρηστες στη συγκεκριμένη γλωσσική κοινότητα θα ήταν αντιοικονομική, αλλά και γλώσσα
χωρίς τις απαραίτητες λέξεις δε θα επαρκούσε για τις πραγματικές ανάγκες. Οι ανάγκες
μπορεί ν’ αναφέρονται τόσο στο εξωτερικό περιβάλλον, όσο και στις παραδόσεις της
συγκεκριμένης κοινωνίας. Προτού οι αρχαίοι Έλληνες κατέβουν στο Αιγαίο, δεν είχαν λέξεις
για τη θάλασσα, τα ψάρια, τα φυτά της Μεσογείου, τις ανέσεις του πολιτισμού. Όταν
εγκαταστάθηκαν, δανείστηκαν τις περισσότερες απ’ αυτές από τους παλιότερους
κατοίκους, γιατί τώρα χρειάζονταν να εκφράσουν τις σχετικές έννοιες.
9
 
24. Για τη Δημοκρατία έγιναν κινήματα, εξεγέρσεις, επαναστάσεις, εμφύλιοι πόλεμοι·
διώχθηκαν, βασανίστηκαν άνθρωποι και τιμήθηκαν τυραννοκτόνοι. Αποτέλεσε όχι μόνο το
σκοπό κοινωνικών και απελευθερωτικών αγώνων, αλλά και το περιεχόμενο θεωρητικών
αναζητήσεων και ιδεολογιών.

25. Όπως οι έφηβοι νιώθουν την ανάγκη να αναζητούν πρότυπα και να ταυτίζονται με
αυτά, έτσι νιώθουν και την ανάγκη να εντάσσονται σε ομάδες και μερικές φορές να
προσηλώνονται με φανατισμό σε αυτές.

26. Κοινωνία δεν είναι μόνο το απρόσωπο σύνολο ανθρώπων που έχουν κοινά
πολιτιστικά γνωρίσματα, συνδέονται με κοινές παραδόσεις και αξίες και επιδιώκουν
κοινούς στόχους· κοινωνία είναι και οι θεσμοί, οι κανόνες, οι αρχές και οι ιδέες που
ρυθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων που την αποτελούν. Τα ιδεολογικά και οργανωτικά αυτά
σχήματα είναι προϊόντα της μακράς συμβίωσης των ανθρώπων. Χωρίς αυτά δε θα υπήρχε
κοινωνική οργάνωση και συνοχή και επομένως ούτε και κοινωνική ζωή.

27. Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το καλό γράψιμο και
το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και
σαφές κείμενο, για να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή
δεν αρκεί, πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου. Ως αναγνώστες πρέπει να
σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας από τη δική μας πλευρά.

28. Αν επιχειρήσουμε να ταξινομήσουμε σχηματικά τα παιδαγωγικά ιδεώδη που

διαμορφώθηκαν στην ευρωπαϊκή ιστορία, μπορούμε να τα διαφοροποιήσουμε σε τέσσερις
κατηγορίες: α) το ατομικό ή το ατομικιστικό ιδεώδες της αγωγής β) το κοινωνικό ή
κοινωνιοκρατικό ιδεώδες γ) το ανθρωπιστικό ιδεώδες και δ) το θρησκευτικό ή μεταφυσικό
ιδεώδες της αγωγής.

[Σχολικό Εγχειρίδιο σελ. 233 – 235 (Επιλογή)]  

29. Η οικογένεια είναι η θεμελιώδης κοινωνική ομάδα, αναπόσπαστα δεμένη με τον

κοινωνικό βίο των ανθρώπων. Αποτελείται από δύο ετερόφυλα άτομα – μη συγγενείς εξ’
αίματος – τα οποία έχουν ενωθεί με τα δεσμά του γάμου και έχουν συναποδεχθεί ότι θ’
αντιμετωπίσουν από κοινού τα προβλήματα. Αντικειμενικός σκοπός της οικογένειας είναι η
τεκνοποίηση και η διαπαιδαγώγηση των νέων ανθρώπων. Από αυτήν τη λειτουργία η
οικογένεια καθίσταται καίριος θεσμός, αφού μέσω αυτής διαιωνίζεται η κοινωνία
βιολογικά, ηθικά και πολιτιστικά. Επομένως, είναι ένας θεσμός κύτταρο και θεμέλιο της
κοινωνίας.

 
30. Όπως είναι αναγκαία η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ανθρώπου, έτσι
είναι αναγκαία και η ικανοποίηση των πνευματικών και ψυχικών του αναγκών. (Ουκ επ΄
άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος [ο άνθρωπος έχει ανάγκη και από πνευματική τροφή]). Τις
ανάγκες αυτές ικανοποιεί η ψυχαγωγία.
 
10
 31. Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους είναι: α) προτάσεις κρίσεως
με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη, ή δίνεται μια πληροφορία β) προτάσεις
επιθυμίας με τις οποίες εκφράζει μια επιθυμία, προσταγή, ευχή γ) προτάσεις
επιφωνηματικές με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις
ερωτηματικές με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση.

[Σχολικό Εγχειρίδιο σελ. 231]  

32. Η πληρότητα της πληροφόρησης είναι μια από τις μορφές της ακρίβειάς της.
Μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια ψεύτικη είδηση με την ίδια ευκολία, είτε
ακρωτηριάζοντας την αφήγηση ενός γεγονότος είτε κατασκευάζοντάς το από την αρχή ως
το τέλος. Το καλύτερο παράδειγμα για τη σημασία που έχει η πληρότητα μιας είδησης είναι
το τηλεγράφημα του Εμς. Πρόκειται για το τηλεγράφημα που έστειλε από το Εμς, το 1870, ο
βασιλιάς της Πρωσσίας Γουλιέλμος ο Α΄ στον υπουργό εξωτερικών της χώρας, Βίσμαρκ, για
να τον κατατοπίσει σχετικά με τις συζητήσεις που είχε με το Γάλλο πρεσβευτή Μπενεντέτι.
Ο Βίσμαρκ δημοσίευσε το τηλεγράφημα, αφού όμως το ανέπτυξε και το αλλοίωσε, ώστε να
έχει έναν προσβλητικό τόνο για τη Γαλλία. Λέγεται ότι το τηλεγράφημα αυτό υπήρξε η
αφορμή, για να κηρύξει η Γαλλία τον πόλεμο εναντίον της Πρωσσίας. Ο γαλλοπρωσσικός
πόλεμος του 1870-71 θα είχε ίσως βρει μια άλλη αφορμή, για να ξεσπάσει, και ίσως να
κατέληγε πάλι στην πρωσσική νίκη. Με τις συνθήκες όμως που διαδραματίστηκε το
κεφαλαιώδες αυτό γεγονός της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας δεν είναι απίθανο να το
προκάλεσε μια ελλιπής και πλαστογραφημένη πληροφόρηση.
33. Το τραγικό είναι ότι η, τόσο αναγκαία, εξειδίκευση οδηγεί τον άνθρωπο στην
πνευματική μονομέρεια. Ο επίδοξος επιστήμονας αρχίζει να ασχολείται με ένα μόνο
κομμάτι της γνώσης που έχει κατακτήσει η ανθρώπινη σκέψη. Γίνεται βέβαια, τέλειος σ’
αυτό. Όμως χάνει την ολότητα, δεν έχει τη δυνατότητα να μυηθεί και να γοητευτεί από τις
άλλες γνώσεις που θα τον καθιστούσαν άνθρωπο με ευρύτητα πνεύματος. Σιγά σιγά
διαπιστώνει ότι γνωρίζει μόνο τον τομέα της επαγγελματικής απασχόλησής του. Γίνεται
σταδιακά ένας πνευματικά μονόπλευρος, μονοδιάστατος άνθρωπος.
34. Μια άλλη λειτουργία της διαφήμισης είναι πιο έμμεση και πιο επικίνδυνη.
Πρόκειται για τον εθι-σμό των μαζών στο να δέχονται και τελικά να υπακούουν στα
μηνύματά της. Αυτό συμβαίνει επειδή η προβολή των διαφημιστικών μηνυμάτων είναι
συνεχής και καταιγιστική. Ο τηλεθεατής δεν προλαβαίνει να αφομοιώσει και να κρίνει τα
μηνύματα αυτά. Οπότε «αναγκάζεται» να τα αποδεχθεί μέσα από τη δύναμη της
συνήθειας.
35. Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου. Επιτευγμάτων
που έχουν σχέση με την τεχνική, την οικονομική και την επιστημονική πρόοδο, με την
εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου και γενικά με την ηθικοπνευματική του ανάπτυξη.
Στην έννοια του πολιτισμού περιλαμβάνονται τα «ιδεώδη» που διαμορφώθηκαν στο
πέρασμα του χρόνου, ο τρόπος ζωής, καθώς και τα «έργα» που πραγματοποιήθηκαν στους
επιμέρους τομείς προόδου.

11
 36. Σύμφωνα με μία από τις ταξινομήσεις της, η αξιολόγηση μπορεί να διακριθεί σε
ατομική και συγκριτική, ανάλογα με το αν περιορίζεται σε ένα άτομο ή αντίθετα
επεκτείνεται στη σύγκριση των ικανοτήτων του μαθητή με των άλλων μαθητών της τάξης,
του σχολείου, της ηλικίας του κτλ. Πιο συγκεκριμένα, η ατομική αξιολόγηση στοχεύει στο
άτομο και την ιδιαιτερότητά του, στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει, στη
βελτίωση ή όχι της προσπάθειάς του κτλ. Φυσικά μια αξιολόγηση τέτοιου είδους δεν
μπορεί να στηρίζεται σε βαθμούς, αλλά εκφράζεται με σχόλια. Μολονότι ακατάλληλη για
κάθε είδους εξετάσεις, αποτελεί μία προσωπική επικοινωνία ανάμεσα στο μαθητή και στον
καθηγητή και είναι εμφανής η σπουδαιότητά της για τη διαγνωστική αξιολόγηση. Η
συγκριτική αξιολόγηση, απ’ την άλλη μεριά, καλύπτει τις τυπικές ανάγκες της αξιολόγησης
στην εκπαίδευση: οι μαθητές τοποθετούνται σε μια βαθμολογική κλίμακα, και οι
«ικανότεροι» επιλέγονται τελικά για κάποιες θέσεις σε ανώτερα ιδρύματα.

12
 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΧΗ - ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

Α. Οι νέοι του καιρού μας

1. Οι έρευνες για τη νεολαία μας θυμίζουν αυτό που ήδη κατά Βάθος γνωρίζουμε. Όσο
κι αν φαινόμαστε έκπληκτοι κάθε φορά που βρισκόμαστε σε αυτή την «άγνωστη χώρα»
της σύγχρονης νεολαίας που η αμηχανία μας βάφτισε «γενιά Χ» ή «γενιά Ω», ξέρουμε ότι
κάθε γενιά είναι παιδί της εποχής της και γι' αυτό δεν κρίνεται με τα δικά μας μέτρα.

2. Πίσω από τα απρόσωπα ποσοστά και τα τεχνικά διαγράμματα των ερευνών,

βρίσκονται οι νέοι της πατρίδας μας, τα αγόρια και τα κορίτσια της διπλανής πόρ τας, με τις
προσδοκίες, τις απαιτήσεις, τις ελπίδες και τους φόβους τους. Τι προσπαθούν να μας πουν;
Υπάρχουν τρία Βασικά συμπεράσματα που αξίζει να υπογραμμιστούν:

3. Πρώτο, η μεγάλη πλειοψηφία των νέων (σχεδόν 80%) απορρίπτει την ελληνική
κοινωνία, πιστεύει ότι χρειάζονται μεγάλες αλλαγές. Η γενικευμένη αυτή επικριτική στάση
δεν σχετίζεται μόνο με συγκεκριμένα προβλήματα των νέων, αλλά με ένα γενικό αίσθημα
ανικανοποίητου, ένα αίσθημα κενού. Βασικό ίσως ρόλο σε αυτή τη στάση διαδραματίζει η
νεύρωση του μέλλοντος, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια που κάνει τη νέα γενιά να
αυτοχαρακτηρίζεται κυρίως «αγχωμένη».

4. Δεύτερο, υπάρχει μια ιδεολογία που κυριαρχεί, αυτή που θα μπορούσε να χα-
ρακτηριστεί «νέος ανθρωπισμός». Οι έννοιες της αριστεράς, της δεξιάς, του καπιταλισμού,
του σοσιαλισμού δεν σημαίνουν τίποτε πια για τους νέους, αφού τους προκαλούν
αρνητική ή καμία εντύπωση σε ποσοστό που προσεγγίζει κατά περίπτωση το 80%.
Αποτελούν στερεότυπα χωρίς αξία, λέξεις χωρίς αντίκρισμα. Αντίθετα, έννοιες στις οποίες
οι νέοι προσδίδουν ιδιαίτερο νόημα είναι: η ελευθερία, η δημοκρατία, η κοινωνική
ισότητα, η εθνική ανεξαρτησία, η οικολογία, ο εκσυγχρονισμός, ο φιλελευθερισμός,
έννοιες που μαζί συγκροτούν ένα σύστημα αξιών με επίκεντρο τον άνθρωπο και τα
ανθρώπινα δικαιώματα στο σύγχρονο κόσμο.

1. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της δεύτερης και της τρίτης παραγράφου;

2. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της τρίτης παραγράφου;

13
 Β. Η γλωσσική ένδεια στην εποχή μας
Α. Η γλώσσα δεν αποτελεί απλώς και μόνο ένα εργαλείο επικοινωνίας, όπως
ισχυρίζονται μερικοί, αλλά είναι καθοριστικό συστατικό της προσωπικότητας του
ανθρώπου και της φυσιογνωμίας ενός λαού. Τα γλωσσικά σύμβολα αποκαλύπτουν με τον
πιο εύγλωττο τρόπο τη νοοτροπία, το ήθος, τις αξίες και τη στάση ενός λαού απέναντι στον
κόσμο. Γι’ αυτό η πιο ουσιαστική προσέγγιση ενός πολιτισμού περνάει πάντα μέσα από το
λόγο που τον εκφράζει.
Β. Ειδικότερα, όσον αφορά στη γλώσσα μας, μια σειρά από ιδιαίτερα πολιτιστικά και
ιστορικά γνωρίσματα της προσδίδουν έναν έξοχο χαρακτήρα. Η μακραίωνη και ενιαία
παράδοσή της από χαρισματικούς ανθρώπους της τέχνης και της επιστήμης πείθουν πως
πρόκειται για μια σπάνια σε εκφραστική δύναμη γλώσσα. Αποτελεί δε, για το λόγο αυτόν,
ανεκτίμητο εθνικό κεφάλαιο.
Γ. Εντούτοις, στην εποχή μας διαπιστώνεται από πολλούς αρμόδιους σε γλωσσικά
θέματα μια ανησυχητική γλωσσική ένδεια, η οποία είναι ιδιαίτερα έντονη στους νέους. Η
ρίζα του κακού βρίσκεται, κατά κύριο λόγο στην ανεπάρκεια της γλωσσικής παιδείας που
προσφέρεται στα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων. Μολονότι η γλωσσική
καλλιέργεια αποτελεί, θεωρητικά τουλάχιστο, πρωταρχικό μέλημα της πολιτείας, ωστόσο,
λόγω των αδυναμιών του εκπαιδευτικού μας συστήματος, τα αποτελέσματα δεν είναι τα
αναμενόμενα.
Δ. Καταλυτικός Για την επιδείνωση του προβλήματος αυτού, είναι καταλυτικός και ο
ρόλος των σύγχρονων μέσων μαζικής ενημέρωσης, ιδίως των οπτικοακουστικών. Τα μέσα
αυτά, ενώ θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας των
ακροατών και των θεατών, πετυχαίνουν ακριβώς το αντίθετο: την αποδυνάμωση της
γλωσσικής τους ικανότητας. Αυτό οφείλεται στη φύση των μέσων αυτών, αλλά και στον
τρόπο λειτουργίας τους. Η εικόνα όχι μόνο εκτοπίζει το λόγο, αλλά και τον εμποδίζει να
εκδηλωθεί και να αναπτυχθεί. Επίσης, ακούμε συχνά τους εκφωνητές να κάνουν σοβαρά
εκφραστικά λάθη, λόγω άγνοιας των κανόνων της γλώσσας. Τέλος, τα τηλεοπτικά
προγράμματα είναι γεμάτα από ξενόγλωσσα έργα, στερώντας, έτσι, από το θεατή την
ευκαιρία να εμπλουτίσει το λόγο του με ακούσματα της μητρικής του γλώσσας.
Ε. Τελειώνοντας, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ως σοβαρή αιτία της
γλωσσικής ανεπάρκειας το γενικότερο κλίμα της απομόνωσης και του ατομισμού που
επικρατεί στην εποχή μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει την ευκαιρία να συνομιλήσει με
έναν ευρύτερο κύκλο ανθρώπων, να εκφράσει τα συναισθήματά του, να εκθέσει τις
απόψεις του και να ακούσει τον αντίλογο των συνομιλητών του. Και όσο η δυνατότητα
ουσιαστικής επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους ελαττώνεται, τόσο περισσότερο,
αναπόφευκτα, συρρικνώνεται και το αμεσότερο και πληρέστερο μέσο επικοινωνίας που
διαθέτουν, η γλώσσα.

1. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή του κειμένου;

14
 Γ.Ο ελεύθερος χρόνος
1. Η ύπαρξη ελεύθερου χρόνου, αλλά και η αξιοποίησή του, είναι πράγματα απαραίτητα
για το σύγχρονο άνθρωπο, προκειμένου να ζει ποιοτικά. Η αξιοποίησή, ωστόσο, του
ελεύθερου χρόνου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Πρώτον από τις ανάγκες του
καθενός και από τα ενδιαφέροντα που έχει. Και, επειδή συνήθως τα ενδιαφέροντά του
καθορίζονται από την ψυχοσύνθεση και την παιδεία του, οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν
και τις επιλογές του κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου του. Σημαντική είναι, επίσης,
και η επίδραση των συνηθειών που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος, ιδιαίτερα σε μικρή ηλικία.
Αλλά και το περιβάλλον, το κοινωνικό, το πολιτιστικό και το φυσικό, μέσα στο οποίο ζει και
από το οποίο δέχεται επιδράσεις ο άνθρωπος, παίζει ουσιαστικό ρόλο∙ προβάλλει πρότυπα
και αξίες και υπαγορεύει τρόπο ζωής. Για να αξιοποιεί όμως, αυτές τις δυνατότητες ο
άνθρωπος, πρέπει να έχει την ευχέρεια, κυρίως την οικονομική, από την οποία εξαρτάται
σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος με τον οποίο επενδύει ο καθένας τον ελεύθερο χρόνο του. Όπως
φαίνεται, λοιπόν, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι συνάρτηση υποκειμενικών και
αντικειμενικών παραγόντων.
2. Ωστόσο, παρ’ όλες τις εύλογες δραστηριότητες, μπορούμε να προτείνουμε
ορισμένους ενδεδειγμένους τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Καταρχάς, η
ανάγνωση και η μελέτη βιβλίων, εφόσον αυτά ανταποκρίνονται στην ψυχική διάθεση και
ικανοποιούν τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του ανθρώπου, είναι ένας πολύ καλός τρόπος
για να περνάει ευχάριστα και ωφέλιμα τον ελεύθερο χρόνο του. Το βιβλίο προσφέρει, και
μάλιστα με έντεχνο λόγο, γνώσεις για τον άνθρωπο και τη ζωή, τις αξίες και τα προβλήματά
της. Η ανάγνωση βιβλίων δεν ικανοποιεί μόνο την έμφυτη τάση του ανθρώπου για γνώση,
αλλά και τον ψυχαγωγεί.
3. Με δεδομένη, λοιπόν, την αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου από το
συνάνθρωπό του και των ψυχικών προβλημάτων που αυτή συνεπάγεται, ανασφάλειας,
άγχους, επιθετικότητας, η ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων και ιδιαίτερα η φιλία, η παρέα και
η συντροφιά με άλλους ανθρώπους έχουν σημαντική αξία για το σύγχρονο άνθρωπο. Του
δίνει την ευκαιρία να ανταλλάξει απόψεις, ιδέες και γνώσεις, να συζητήσει, να εκφράσει τα
συναισθήματά του, να αστειευτεί, να διασκεδάσει και να χαρεί. Αυτή, λοιπόν, η ψυχική
επαφή των προσώπων είναι ένας σημαντικός τρόπος αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου
στην εποχή μας.
4. Στον ελεύθερο χρόνο του μπορεί, επίσης, να ασχοληθεί κανείς με τον αθλητισμό,
που αποτελεί μια πρώτης τάξεως διέξοδο από τις πιεστικές απαιτήσεις της εργασίας και τις
καθημερινές υποχρεώσεις και ευκαιρία για την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων και την
απόκτηση σωματικής υγείας και ψυχικής ευεξίας. Γιατί ο αθλητισμός ταυτίζεται με την
αναψυχή, την ξεκούραση, το παιχνίδι και τη διασκέδαση.
5. Επιπροσθέτως, άλλοι ενδεδειγμένοι τρόποι αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου
μπορεί να θεωρηθούν τα ταξίδια και η δημιουργική ερασιτεχνική ενασχόληση με κάποιο
αντικείμενο, κατασκευές, συλλογές, ανθοκομία, ψάρεμα, συγγραφή κ.ά. Τα ταξίδια, επειδή
προσφέρουν στον άνθρωπο τη δυνατότητα να ξεφύγει από τη μονοτονία της
καθημερινότητας, να αλλάξει παραστάσεις, να γνωρίσει άλλους ανθρώπους, ξένους λαούς,
τη γλώσσα τους, τον τρόπο ζωής τους, καθώς και τα πολιτιστικά επιτεύγματά τους. Η
δημιουργική ενασχόληση με κάποιο αντικείμενο, επειδή αναπληρώνει, κατά κάποιον
τρόπο, την έλλειψη ηθικής ικανοποίησης, το κενό που αφήνει στην ψυχή του η
εξειδικευμένη σύγχρονη εργασία.
6. Αν και οι τρόποι που προτάθηκαν είναι οι ενδεδειγμένοι, ωστόσο πολλοί
άνθρωποι προτιμούν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους με άλλους τρόπους, οι οποίοι
όχι μόνο δεν τους ανακουφίζουν, αλλά τους επιβαρύνουν με περισσότερη ένταση και
15
άγχος. Γι’ αυτό και η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου με τρόπο ευχάριστο και ωφέλιμο
είναι θέμα παιδείας∙ επειδή ο μορφωμένος άνθρωπος είναι σε θέση να συνειδητοποιεί τι
πραγματικά χρειάζεται και να επιλέγει, ανάλογα με τις δυνατότητές του, τους κατάλληλους
τρόπους διάθεσης του ελεύθερου χρόνου του, αυτής που ικανοποιεί τις πραγματικές,
πνευματικές και ψυχικές ανάγκες του.
Σπ. Κούτρας-Υπ. Ζουρούδη
1. Να καθορίσετε τη δομή της πρώτης παραγράφου του κειμένου και να
επισημάνετε τις διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή των
περιόδων της, αναφέροντας παράλληλα τι δηλώνει καθεμιά από αυτές.
2. Να ανιχνεύσετε τη συνεκτικότητα μεταξύ της πέμπτης και έκτης παραγράφου.

16