ΓΝΩΣΤΟ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Α. Ερμηνευτικές Ασκήσεις

Να σημειώσετε ένα Σ ή ένα Λ, για να δηλώσετε αν το περιεχόμενο κάθε

φράσης είναι αντίστοιχα Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ):
1. Ο λόγος της ενασχόλησης με τη φιλοσοφία ήταν στην αρχή ο θαυμασμός για τα
παράδοξα της καθημερινής ζωής και ύστερα ο φόβος για τα φαινόμενα του
σύμπαντος.
2. Στα παραδείγματα της πρώτης περιόδου που αναφέρει ο Αριστοτέλης υπάρχει
μία κλιμάκωση από τα πιο κοντινά στον άνθρωπο και τις δυνατότητες της γνώσης
του στα πιο μακρινά και δυσερμήνευτα.
3. Με την τροπή από το παρελθοντικό τριτοπρόσωπο ἐδίωκον στο παροντικό
πρωτοπρόσωπο ζητοῦμεν ο Αριστοτέλης αποφεύγει να εντάξει και τον εαυτό του
στους φιλοσόφους για λόγους μετριοφροσύνης.
4. Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον φιλόμυθο και στον φιλόσοφο είναι η έννοια τα
«θαυμάσια».
5. Ο Αριστοτέλης συνδέει τη φιλοσοφία με τη ραστώνη.
6. Κατά τον Αριστοτέλη ο βηματισμός του ανθρώπου και της ανθρωπότητας προς
τη φιλοσοφία ήταν ταχύτατος και όχι εξελικτικός.
7. Οι άνθρωποι επιζήτησαν την επιστήμη για την ίδια τη γνώση και όχι για κάποια
χρηστική ανάγκη.
Ετυμολογικές – Λεξιλογικές Ασκήσεις
2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής να γράψετε μία λέξη
του κειμένου ετυμολογικά συγγενή (σε ορισμένες λέξεις του κειμένου
αντιστοιχούν περισσότερες από μία λέξεις της ν.ε.):
 
ακτίνα
γενέθλια
προσηλυτισμός
εκεχειρία
χειρονομία
οντότητα
οχυρός
νομιμοφροσύνη
προφήτης
κοίτη
ιστορία
οἴηση
κοινόχρηστος
σωφρονισμός
ισθμός
φήμη
μισαλλόδοξος
κοιτίδα
άξονας
απροσχημάτιστος
είδηση
ραδιουργία
ειδύλλιο
προσπορισμός
γυναίκα
βωμός
πορθμός
3. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου, να γράψετε ένα ομόρριζο
ουσιαστικό και ένα ομόρριζο επίθετο της νέας ελληνικής, απλό ή σύνθετο:
διαγωγὴν, γενέσεως, ἐλεύθερος, σχεδὸν, οὖσαν, φαμέν, σύγκειται, εἰδέναι,
ῥᾳστώνην, φρόνησις, χρείαν, συμβεβηκός.

4. Να αντιστοιχίσετε στο τετράδιό σας καθεμία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης
Α με την ετυμολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β. 
Στήλη Α (α.ε.) Στήλη Β (ν.ε.)
ἤρξαντο άμαξα
διαγωγὴν οντότητα
γενέσεως ιστορικός
ἐστὶν πειθαρχία
ἐπίστασθαι κοιτώνας
ἐλευθέραν ένοχος
σχεδὸν ρυπογόνος
σύγκειται ανεξίτηλος
εἰδέναι πανεπιστήμιο
φεύγειν βαθμός
οὖσαν διέλευση
προϊόντες αναπόφευκτος
συμβεβηκὸς εσθλός
5.  Να σχηματίσετε μια ομόρριζη λέξη (απλή ή σύνθετη) της νέας ελληνικής για
κάθε λέξη του αρχαίου κειμένου, χρησιμοποιώντας την παραγωγική κατάληξη
που σας δίνεται: διαγωγὴν (-μα, -ή, -είο), σχεδὸν (-ξία, -ή, -ούχος), προϊόντες (-
τήριο, -ση, -ιτός), γενέσεως (-ίδιο, -ος, -εια), φεύγειν (-λέος, -ή, -άτος), εἰδέναι (-ση,
-ύλλιο, -μων /-μονας), ἐδίωκον (-μός, -της, -ξη).
6. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις αντώνυμές τους της στήλης Β.
Α Β
ἐλεύθερος γνῶσις
ἀναγκαῖον ἀφανὴς
οὐδεμία τελευτῶ
ἄγνοια πᾶσα
ἄρχομαι περιττὸν
δῆλος δοῦλος
7. Να γράψετε από ένα συνώνυμο στην αρχαία ελληνική για τις λέξεις: θαυμάζω,
οἴομαι, οἶδα, ὑπάρχω, ἄλλος.
8. πρόχειρα, παθημάτων, ἐδίωκον, διαγωγήν: Να βρείτε τη σημασία που έχουν στο
κείμενο οι παραπάνω λέξεις και να γράψετε από μία φράση για κάθε λέξη στα
νέα ελληνικά με σημασία διαφορετική από αυτήν που έχουν στο κείμενο.
9. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω φράσεων με την κατάλληλη νοηματικά
λέξη, ομόρριζη της λέξης του κειμένου, η οποία σάς δίδεται σε παρένθεση:
Κατά τις (ἤρξαντο) ………………………….του σωματείου μας εκλέχτηκε νέο διοικητικό
συμβούλιο.
Οι (γενέσεως) ………………………….της Αυστραλίας ανέλαβαν να εξοπλίσουν με ιατρικά
μηχανήματα το νοσοκομείο της γενέτειράς τους.
Από τότε που έγινε διευθυντής δε μιλιέται, είναι (προϊόντες) ………………………….και
στους πιο στενούς του φίλους.
Η αστυνομία ανακάλυψε το σπίτι που χρησιμοποιούσαν οι κακοποιοί ως (φεύγειν)
…………………………..
Ο Έλληνας πρωταθλητής ανέβηκε στο (συμβεβηκός) ………………………….του νικητή.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2
 Να αντιστοιχίσετε κάθε μία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης Α με την ετυμολογικά
συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β. 
ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β

διάξειν θυσαυρός

ἔχουσα σχολείο

χρώμεναι χρήσιμος

θησόμεθα ανεξίτηλος

ἐστιν αγέλη

συνθήκη

  χρησμός

εξουσία

Μονάδες 10
Β5. Παράλληλο κείμενο: Επίκτητος, Ἐγχειρίδιον 22
Αν κατέχεσαι από επιθυμία για τη φιλοσοφία, να είσαι από τα πριν ετοιμασμένος ότι
θα σε περιγελάσουν, ότι πολλοί θα σε πάρουν στο ψιλό, ότι θα πουν: «Να που μας
ξεφύτρωσε έτσι ξαφνικά φιλόσοφος» ή «Από πού κι ως πού τούτο το φρύδι;». Εσύ
ωστόσο να μην έχεις έπαρση, να είσαι όμως σταθερός σ᾽ εκείνα που θεωρείς
απόλυτα αγαθά, σαν να ᾽χες ταχθεί από τον θεό να σταθείς εκεί. Και να μην ξεχνάς
ότι αν μείνεις σταθερός στα αυτά πράγματα, οι ίδιοι άνθρωποι που πρωτύτερα σε
περιγελούσαν θα σε κοιτάζουν έπειτα με θαυμασμό, ενώ αν λυγίσεις θα
γελοιοποιηθείς διπλά.
Ν.Σκουτερόπουλος
 

Αφού μελετήσετε το παραπάνω κείμενο του Επίκτητου να επισημάνετε: α) ποια

εικόνα αναδεικνύεται για τους φιλοσόφους; β) πώς μπορεί να αναιρεθεί αυτή η
εικόνα με βάση τα όσα διατυπώνει ο Αριστοτέλης στον Προτρεπτικό του;
Μονάδες 10
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Β5. Παράλληλο κείμενο: Μάρκος Αυρήλιος, Τὰ εἰς ἑαυτὸν 2.17
Της ανθρώπινης ζωής η διάρκεια όσο μια στιγμή, η ουσία της ρευστή, η αίσθησή της
θολή, το σώμα -από τη σύστασή του- έτοιμο να σαπίσει, και η ψυχή ένας στρόβιλος,
η τύχη άδηλη, η δόξα αβέβαιη. Με δυο λόγια, όλα στο σώμα σαν ένα ποτάμι, όλα της
ψυχής σαν όνειρο και σαν άχνη, η ζωή ένας πόλεμος κι ένας ξενιτεμός, η
υστεροφημία λησμονιά. Ποιο είναι αυτό που μπορεί να μας δείξει τον δρόμο; Ένα
και μόνο: η φιλοσοφία! Κι αυτό σημαίνει να φυλάμε τον θεό μέσα μας καθαρό κι
αλώβητο, νικητή πάνω στις ηδονές και τους πόνους, να μην κάνουμε τίποτε στα
τυφλά, τίποτε ψεύτικα και προσποιητά, να μην εξαρτιόμαστε από το τι θα πράξει ή τι
δεν θα πράξει ο άλλος. Κι ακόμη, να αποδεχόμαστε όσα συμβαίνουν κι όσα μας
λαχαίνουν σαν κάτι που έρχεται κάπου από κει απ᾽ όπου έχουμε έλθει και εμείς· και
πάνω απ᾽ όλα, να περιμένουμε τον θάνατο με γαλήνια διάθεση, θεωρώντας πως δεν
είναι τίποτε άλλο παρά η διάλυση των συστατικών στοιχείων από τα οποία είναι
συγκροτημένο κάθε ζωντανό πλάσμα.
Ν.Σκουτερόπουλος
Να συγκρίνετε την άποψη του Μάρκου Αυρήλιου με την άποψη του Επίκουρου όσον
αναφορά τον σκοπό της φιλοσοφίας.
Μονάδες 10
Β4. α)Με ποιες λέξεις του αρχαίου κειμένου αναφοράς παρουσιάζουν ετυμολογική
συγγένεια οι παρακάτω λέξεις: περιουσία, ελεύθερος, σχεδόν, περιχαρής.
 

β) Χρησιμοποιώντας το δεύτερο συνθετικό μέρος της λέξης να γράψετε πέντε (5)

διαφορετικά σύνθετα ονόματα της ν.ε.
Μονάδες 10

ΕΝΟΤΗΤΑ 4Η

Με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω

λέξεις : τυποποίηση, μερίδα, μείγμα, σθεναρός;
κατάγειον: Να σχηματίσετε 5 ομόρριζα στα νέα ελληνικά χρησιμοποιώντας το β’
συνθετικό της λέξης ως α’ ή β’ συνθετικό.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5Η
. Να απαντήσετε στα ακόλουθα ζητούμενα:
α. εισιτήριο: να εντοπίσετε στο αρχαίο κείμενο μία λέξη
ετυμολογικά συγγενή.
β. ἄλογα: να γράψετε ένα αντώνυμο στα αρχαία ελληνικά
γ. ἀνυπόδητον: να γράψετε ένα ομόρριζο ρήμα στα αρχαία
ελληνικά
δ. ἔδει: να γράψετε ένα παράγωγο στα νέα ελληνικά
ε. ἔμπυρον: να γράψετε την ετυμολογία τής
λέξης                                  
Μονάδες 10

6. Ποιο είναι το αντικείμενο διδασκαλίας τού Πρωταγόρα,

σύμφωνα με το ακόλουθο μεταφρασμένο απόσπασμα, και τι
διδάσκει ο μύθος (στο πρωτότυπο κείμενο) σε σχέση με αυτό;
                                                                                                           
Μονάδες 10
Πλάτωνος Πρωταγόρας 318 Ε – 319 Α
 «Το μάθημα [το οποίο διδάσκω] είναι η εὐβουλία, η
σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων τόσο για τα θέματα
που αφορούν τα οἰκεῖα, την ιδιωτική ζωή, πώς δηλαδή να
διευθετεί κανείς με τον καλύτερο τρόπο τα ζητήματα
του οἴκου του, όσο και για τα θέματα που αφορούν την
πόλη, ώστε να είναι κανείς όσο γίνεται πιο ικανός να
πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματα».
«Άραγε», είπα εγώ [δηλ. ο Σωκράτης, που αφηγείται τη
συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε τρίτο φίλο του],
«παρακολουθώ σωστά τα λεγόμενά σου; Γιατί απ' ό,τι
καταλαβαίνω, μιλάς για την πολιτική τέχνη και εννοείς
πως αναλαμβάνεις να κάνεις τους άνδρες αγαθούς
πολίτες».
«Αυτό ακριβώς, Σωκράτη», είπε, «είναι το μάθημα που
ισχυρίζομαι πως διδάσκω».

ΕΝΟΤΗΤΑ 6
7. α) Να βρείτε από μία ομόρριζη λέξη για τις παρακάτω: μετέσχε, ᾤκουν, διεφθείροντο, θῶ,
κτείνειν β) Να βρείτε μία ετυμολογικά συγγενή λέξη μέσα από το κείμενο με τις παρακάτω:
έμβασμα, επιτόκιο, μισθοδοσία, καχεκτικός, αριστείο .

 Να γράψετε μέσα από το πρωτότυπο κείμενο λέξεις που είναι ετυμολογικά συγγενείς
με τις παρακάτω: δεισιδαιμονία, αυτοκτονία, αδιάφθορος, εξής, παρεκτροπή,
εξολοθρευτής, τοποθέτηση, περιουσία, αγενής.
Μονάδες 10
 

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Αφού μελετήσετε το απόσπασμα «Οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα…τούτου
αἰτία» και το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, να απαντήσετε στο ερώτημα: πώς
συσχετίζει την πολιτική αρετή ο Πρωταγόρας και πώς ο Σωκράτης με τις αντιλήψεις
και τη συμπεριφορά των Αθηναίων στον δημόσιο βίο τους;
 

Εγώ [δηλ. ο Σωκράτης] λοιπόν θεωρώ, όπως και οι άλλοι Έλληνες, πως οι Αθηναίοι
είναι σοφοί. Και βλέπω ότι, όποτε συγκεντρωνόμαστε στην εκκλησία του δήμου,
όταν η πόλη πρόκειται να εκτελέσει κάποιο έργο οικοδομικό, καλούμε τους
οικοδόμους ως συμβούλους στην οικοδομία, κι όταν πάλι πρόκειται για ναυπηγικό
έργο, καλούμε τους ναυπηγούς, και με τον ίδιο τρόπο πράττουμε όταν πρόκειται για
όλα τα αντίστοιχα έργα, για όσα δηλαδή θεωρείται πως είναι διδακτά και μπορεί
κάποιος να τα μάθει με κατάλληλα μαθήματα. Εάν επιχειρήσει δε κάποιος άλλος να
δώσει τη συμβουλή του στον δήμο, κάποιος που οι άνθρωποι δεν τον θεωρούν
τεχνίτη σχετικό, η συνέλευση δεν τον αποδέχεται, ακόμα κι αν είναι και ωραίος και
πλούσιος και από μεγάλη οικογένεια. Αντίθετα τον κοροϊδεύουν και του φωνάζουν,
μέχρι αυτός που τόλμησε να μιλήσει να φύγει μόνος του τρομοκρατημένος ή μέχρι
να τον σύρουν οι τοξότες και να τον βγάλουν σηκωτό, με διαταγή των πρυτάνεων.
Για τα θέματα λοιπόν που θεωρούν [οι Αθηναίοι] ότι εξαρτώνται από κάποια
συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν. Όταν όμως πρέπει να αποφασιστεί κάποιο
ζήτημα που αφορά τη διοίκηση της πόλεως, σηκώνεται και δίνει τις συμβουλές του
γι’ αυτό εξίσου και ο οικοδόμος και ο σιδεράς και ο έμπορος ή ο ναυτικός και ο
πλούσιος και ο φτωχός και αυτός που είναι από μεγάλο γένος και αυτός που δεν είναι
από κάποια γενιά σπουδαία. Και κανένας δεν τους ψέγει γι’ αυτό, όπως τους
προηγούμενους: γιατί εσύ, χωρίς να έχεις διδαχθεί από πουθενά αυτό το πράγμα και
χωρίς να έχεις δάσκαλο σ’ αυτό το θέμα, θέλεις τώρα να δώσεις και συμβουλές. Άρα,
είναι προφανές πως δεν θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται.
Πλάτωνος Πρωταγόρας, 319.b.3-319.d.7