ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
(Σύμφωνα με την τράπεζα θεμάτων)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:
Παπαδάκης Σταύρος
Φιλόλογος

Θεσσαλονίκη 2014
 Α’ ΜΕΡΟΣ: ΘΕΩΡΙΑ

ΘΕΩΡΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Ι. ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ : Οι ειδικοί λένε ότι ο άνθρωπος

μαθαίνει τη γλώσσα κατά τα 5 πρώτα χρόνια της ζωής του. Από κει
και πέρα οι γλωσσικοί μηχανισμοί του αντιδρούν σε κάθε είδους
γλωσσικό ερέθισμα, ακόμη και σε εκείνο που δέχεται για πρώτη
φορά. Έτσι καταλαβαίνει και χρησιμοποιεί χιλιάδες από
διαφορετικά είδη ομιλίας – χωρίς ποτέ να συνειδητοποιεί την
ικανότητά του αυτή – ή μεταβάλλει και προσαρμόζει την ομιλία
του στα εκάστοτε νέα δεδομένα.
ΙΙ. ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: Η γλώσσα είναι πολύμορφη
και πολύπλοκη, όπως και η γλωσσική κοινότητα που τη
χρησιμοποιεί. Άλλωστε η γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν. Γι’ αυτό
και είναι τόσο πολυκύμαντη, όσο και η κοινωνία από την οποία
αναδύεται και την οποία εκφράζει και υπηρετεί. Αυτά σημαίνουν
ότι η γλωσσική κοινότητα δε χαρακτηρίζεται από γλωσσική
ομοιομορφία / ομοιογένεια, δηλαδή δεν αποτελεί ένα σύνολο
ομιλητών οι οποίοι χρησιμοποιούν παντού και πάντα τους ίδιους
γλωσσικούς τρόπους. Αντίθετα χαρακτηρίζεται από μια
πολυμορφία / ετερογένεια γλωσσικής συμπεριφοράς, η οποία όμως
δεν τη διασπά ούτε την υποβαθμίζει. Χάρη σ’ αυτήν την
ετερογένεια η γλώσσα υπάρχει και λειτουργεί. Επομένως η γλώσσα
είναι συνισταμένη πολλών και ποικίλων συνιστωσών.

Έτσι σε μια γλωσσική κοινότητα διαφορετικές ομάδες ομιλητών

χρησιμοποιούν διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες/ διαλέκτους, που
τα κοινά τους χαρακτηριστικά τις διακρίνουν από άλλες ποικιλίες/
διαλέκτους της ιδίας γλώσσας. Οι ποικιλίες αυτές με κριτήρια τη
γεωγραφική καταγωγή του ομιλητή και την κοινωνική/ γλωσσική
συμπεριφορά του διακρίνονται αντίστοιχα σε γεωγραφικές
ποικιλίες/ διαλέκτους – οριζόντια κατάταξη – και σε κοινωνικές
ποικιλίες/ διαλέκτους – κάθετη κατάταξη. Σ’ αυτές τις κοινωνικές
ποικιλίες εντάσσονται, εκτός από τα άλλα, τα ποικίλα είδη των
κειμένων και οι ειδικές γλώσσες. Όλες μαζί οι ποικιλίες
συναποτελούν και τροφοδοτούν την εθνική μας γλώσσα.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ:

Ιδίωμα και διάλεκτο ονομάζουμε συνήθως το ίδιο πράγμα,

υποδιαιρέσεις της ίδιας γλώσσας. Συχνά ονομάζουν διάλεκτο ένα
ιδίωμα με μεγάλη έκταση ή που διαφέρει σημαντικά από την κοινή
γλώσσα. Κάποτε πάλι ονομάζουν μειωτικά το ιδίωμα που έμεινε
λογοτεχνικά ακαλλιέργητο και ξέπεσε έτσι στη συνείδηση των
ομογλώσσων.

Ιδιωματισμό λέμε τύπο διαλεχτικό άγνωστο στην κοινή (π.χ.

σκαρβελώνω αντί σκαρφαλώνω), ενώ ιδιωματισμός είναι έκφραση
που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας και έχει πάρει ξεχωριστή
σημασία (π.χ. μέρα μεσημέρι, η Νίκη πάτησε στα πέντε).

Τα ιδιώματα και τις διαλέκτους τα ονομάζουμε από τις περιοχές

στις οποίες συνηθίζονται: α) βόρεια (θρακιώτικα, μακεδονικά,
ηπειρώτικα, θεσσαλικά, στερεοελλαδίτικα), και νότια
(πελοποννησιακά, κρητικά) και β) ανατολικά (κυπριακά, χιώτικα,
ποντιακά, καππαδικικά) και δυτικά (κατωιταλικά, εφτανησιώτικα,
κρητοκυκλαδικά). Από αυτά τα ποντιακά, τα καππαδοκικά, τα
τσακώνικα και τα κατωιταλικά θεωρούνται από πολλούς
διάλεκτοι.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ: Οι γεωγραφικές

ποικιλίες (ιδιώματα και διάλεκτοι) παρουσιάζονται σε περιόδους
κατά τις οποίες οι διάφορες ομάδες των ομιλητών μιας γλωσσικής
κοινότητας για διάφορους λόγους (γεωγραφικούς, οικονομικούς,
πολιτικούς, διοικητικούς κ.τ.λ.) επικοινωνούν όλο και λιγότερο
μεταξύ τους. Αυτό όμως δε συμβαίνει σήμερα. Γιατί σήμερα,
περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τα μέλη της ελληνικής
γλωσσικής κοινότητας επικοινωνούν με όλα τα γνωστά μέσα
επικοινωνίας. Γι’ αυτό και σήμερα παρουσιάζεται η τάση οι
γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες να περιορίζονται ή να
εξαφανίζονται με την επίδραση της Κοινής Νεοελληνικής, όπως
αυτή έχει διαμορφωθεί και διαμορφώνεται στα αστικά κέντρα της
χώρας μας και όπως διδάσκεται στα σχολεία.

Δεν παρατηρείται όμως το ίδιο και με τις κοινωνικές γλωσσικές

ποικιλίες. Αυτές κάνουν πάντοτε αισθητή την παρουσία τους στη
γλωσσική κοινότητα και υφαίνουν τις ποικίλες μορφές της ζωής
της που δεν είναι άσχετες με τους παράγοντες που τις
δημιουργούν: ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη, φύλο, ιδεολογία,
επάγγελμα, καταγωγή, περίσταση, πλήθος παράγοντες που
συνθέτουν την ποικιλώνυμη κοινοτική ζωή και που ανακλώνται
στις διάφορες γλωσσικές χρήσεις των μελών της.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ: Οι ρόλοι τους οποίους μοιράζει η κοινωνία

και στα δύο φύλα, τους άνδρες και τις γυναίκες, φαίνεται ότι είναι
τέτοιοι, ώστε πολλοί κοινωνιογλωσσολόγοι να υποστηρίζουν ότι
επηρεάζουν και διαφοροποιούν τη γλώσσα που αυτά
χρησιμοποιούν. Πολλοί π.χ. πιστεύουν ότι οι γυναίκες έχουν την
τάση να χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες
εκφράσεις με κοινωνικό κύρος. Ο λόγος των γυναικών δηλ. είναι
«σωστότερος» κοινωνικά από το λόγο των ανδρών. Αυτό ίσως
είναι αποτέλεσμα της πίεσης που δέχεται η γυναίκα να είναι
κοινωνικά «σωστότερη» ενώ η τάση της κοινωνίας να επιτρέπει
στον άνδρα περισσότερη κοινωνική ελευθερία του παρέχει τη
δυνατότητα να αποκλίνει περισσότερο από τους γλωσσικούς
κανόνες όπως αυτοί χρησιμοποιούνται από την καλλιεργημένη
κοινωνική μερίδα.

ΥΦΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: Η γλώσσα ποικίλλει/ διαφοροποιείται

όχι μόνο σε σχέση με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του ομιλητή
αλλά και σε σχέση με τις κοινωνικές περιστάσεις κατά τις οποίες
εκφράζεται. Ο ίδιος ομιλητής χρησιμοποιεί διαφορετικές
γλωσσικές ποικιλίες σε διαφορετικές καταστάσεις και με
διαφορετικές επιδιώξεις. Δηλ. ανάλογα με την περίσταση ο
ομιλητής είναι υποχρεωμένος να μιλήσει σε διαφορετικό επίπεδο.
Έτσι η γλώσσα λειτουργεί σε πολλά επίπεδα που το καθένα τους
παρουσιάζει τα δικά του γνωρίσματα. Έτσι προσδιορίζοντας ο
ομιλητής το κατάλληλο επίπεδο λόγου, διαμορφώνει τον ιδιαίτερο
κάθε φορά προσωπικό τρόπο, δηλ. το κατάλληλο ύφος. Το ύφος
διαμορφώνεται από παράγοντες όπως: ποιος μιλάει, σε ποιον, με
ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού, πότε, γιατί.
ΙΙΙ. ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Η γλώσσα καλύπτει και
αποκαλύπτει τον προσωπικό τόνο με τον οποίο οι άνθρωποι
συνηθίζουν να βιώνουν, να εννοούν και να αξιολογούν πράγματα,
γεγονότα και καταστάσεις. Α) Οι άνθρωποι ονομάζουν/
χαρακτηρίζουν με διαφορετικές λέξεις τα ίδια πράγματα. Β)
Φορτίζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια
λέξη.

ΙV. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ

ΠΟΙΗΤΙΚΗ

Η γλώσσα με τις λέξεις και τους κανόνες της αποτελεί ένα ενεργό
εργαστήριο που παράγει λόγο. Όσο πιο πιστά τηρούνται οι
κανόνες, τόσο πιο ομαλή είναι η λειτουργία. Αντίθετα η
περιφρόνηση των κανόνων οδηγεί σε απορύθμιση.

Συχνά όμως στη λογοτεχνία, και ιδιαίτερα στην ποίηση, γίνεται

τέτοια χρήση της γλώσσας, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ότι
παραβαίνονται οι κανονισμοί. Δηλ. οι ποιητές για να εκφραστούν,
πλάθουν μέσα στην ευρύτερη γλώσσα μια δική τους, η οποία
κυβερνιέται από δικούς της νόμους κι έχει τη δική της «Ποιητική
Γραμματική»

Στην πρώτη περίπτωση οι γλωσσολόγοι μιλούν για αναφορική

λειτουργία της γλώσσας. Εδώ η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται
κυρίως στον πραγματικό κόσμο ή στην αντίληψη που έχουμε γι’
αυτόν. Δηλ. ο δέκτης του μηνύματος δέχεται κάποια πληροφορία
και η γλώσσα παρουσιάζει την πραγματικότητα και την αντίληψη
που έχει γι’ αυτήν ο πομπός.

π.χ. Ο Περικλής εδραίωσε την αθηναϊκή δημοκρατία.

Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε την ποιητική λειτουργία της

γλώσσας, στην οποία η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως
στον εαυτό της, στο ίδιο το μήνυμα και μάλιστα στη μορφή του.
Εδώ την προσοχή του δέκτη δεν την ελκύει τόσο η πληροφορία που
φέρνει το μήνυμα, όσο το ίδιο το μήνυμα για τη μορφή που παίρνει:
ήχοι λέξεων, μεταφορική τους χρήση, επαναλήψεις, συνηχήσεις,
μέτρο, ρυθμός κτλ. Δηλ. η γλώσσα λειτουργεί κατά τρόπο
συγκινησιακό, ενώ στην πρώτη περίπτωση κατά τρόπο λογικό.

Π.χ. Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει/ και μεσ’ στη

θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι.

Άσκηση: Στις παρακάτω προτάσεις να εντοπίσετε την

κυριολεκτική ή συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας.
-Επιβάλλεται η αφύπνιση της προσοχής των αναγνωστών…
-Τα γεγονότα μπορούν να κατασκευαστούν
-Οι νέοι είναι ιδιαίτερα ανοιχτοί….
-Η κριτική ικανότητα είναι αποτέλεσμα της ευρύτερης παιδείας…
-Τόσα χρόνια δεν το έχω ξαναδεί αυτό….
-Η γραμμή του προέδρου είναι…
-Ίσα-ίσα χωράνε ένας καναπές και ένα τραπέζι…
-Τα τηλέφωνα έσπαγαν τις γιορτές…
-Η μια δουλειά διαδέχονταν την άλλη…
-Η καταναλωτική βουλιμία…
V. ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ: Ανάμεσα στις γλωσσικές ποικιλίες
συγκαταλέγονται κι εκείνες που συνδέονται με τον καταμερισμό
της κοινωνικής/επαγγελματικής δραστηριότητας. Πρόκειται για
ευδιάκριτες γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργούνται από τις
διάφορες επαγγελματικές ομάδες. Δηλ. μια επαγγελματική ομάδα
για να εξυπηρετήσει τους επαγγελματικούς της σκοπούς,
διαμορφώνει στο πλαίσιο της εθνικής γλώσσας τη δική της
γλωσσική ποικιλία με ιδιότυπους όρους της ειδικότητας της.
Μερικοί ονομάζουν αυτές τις γλωσσικές ποικιλίες ειδικές
γλώσσες. Έτσι έχουμε τις ειδικές γλώσσες των νομικών,
ποδοσφαιριστών, θεολόγων κτλ., οι οποίες χαρακτηρίζονται
κυρίως από λεξιλογικές διαφορές, που οφείλονται είτε στη χρήση
ειδικών όρων είτε στη χρήση καθημερινών λέξεων που φορτίζονται
όμως με ιδιαίτερο σημασιολογικό φορτίο.

VI. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ:

Επιχείρημα είναι μια σειρά από προτάσεις που συνδέονται

μεταξύ τους χωρίς χάσματα & απολήγουν σε μα τελική πρόταση,
που λέγεται συμπέρασμα. Σκοπός του επιχειρήματος είναι ν
αποδείξει την αλήθεια μιας θέσης/απόφανσης. Αυτά σημαίνουν ότι
οι προτάσεις που οδηγούν στο συμπέρασμα βρίσκονται σε λογικές
σχέσεις μεταξύ τους, δηλ. η επόμενη είναι η λογική ακολουθία της
προηγούμενης. Γι’ αυτό και έχουν κάποιους κοινούς όρους, που
γίνονται η γέφυρα για τη μετάβαση από τη μια πρόταση στην άλλη.

ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ: Η διαδικασία με την οποία ο νους

καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός. Οι συλλογισμοί
είναι άμεσοι, έμμεσοι, παραγωγικοί, επαγωγικοί, αναλογικοί.

Στον παραγωγικό συλλογισμό από το όλον συμπεραίνουμε το

επιμέρους.

Έμμεσοι είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα

προκύπτει από δύο ή περισσότερες προτάσεις-κρίσεις.

π.χ. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτα σώματα.

Η γη είναι πλανήτης.
Άρα η γη είναι ετερόφωτο σώμα.

Άμεσοι είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα

προκύπτει από μία πρόταση-κρίση.

π.χ. Τα φυτά είναι οργανισμοί.

Η μηλιά είναι φυτό.

Άρα η μηλιά είναι οργανισμός.

Στον επαγωγικό συλλογισμό από το επιμέρους συμπεραίνουμε

για το όλον.

π.χ. Η μηλιά, η αχλαδιά… είναι οργανισμοί.

Η μηλιά, η αχλαδιά… είναι φυτά.

Άρα τα φυτά είναι οργανισμοί.

Στον αναλογικό συλλογισμό από το επιμέρους συμπεραίνουμε

πάλι για το επιμέρους.

π.χ. Κάποια καλή μαθήτρια θα βραβευτεί.

Η Ελπίδα είναι καλή μαθήτρια.

Άρα η Ελπίδα είναι πιθανό να βραβευτεί.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (ΕΚΘΕΣΗΣ) ΜΕ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η έκθεση μπορεί να παραλληλιστεί με την παράγραφο, γιατί τα

μέρη τους βρίσκονται σε αντιστοιχία: η θεματική περίοδος της
παραγράφου αντιστοιχεί συνήθως στον πρόλογο της έκθεσης, τα
σχόλια στο κύριο μέρος της και η κατακλείδα στον επίλογό της.
Δηλ. χτίζονται και οι δύο με μια κοινή λογική: παρουσιάζουν μια
θέση και στη συνέχεια προσπαθούν να τη στηρίξουν
αναπτύσσοντας μια επιχειρηματολογία. Άρα και η παράγραφος
είναι μια μικρή έκθεση μες το θέμα της, το αποδεικτικό της υλικό
και τον επίλογό της. Βέβαια η παράγραφος δεν έχει την αυτοτέλεια
της έκθεσης, γιατί εξαρτάται νοηματικά από την προηγούμενη
παράγραφο ή προετοιμάζει την επόμενη. Έχει όμως ανάλογη δομή
& οργάνωση.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

-Θεματική Περίοδος: Διατυπώνεται η θέση του συγγραφέα
(απόφανση). Η διατύπωση μας παρακινεί να ρωτήσουμε «γιατί»
και καθίσταται απαραίτητη η ανάγκη αιτιολόγησης.

-Λεπτομέρειες: Παρατίθενται λογικά και αξιόπιστα επιχειρήματα

που επιβεβαιώνουν τη θέση της θεματικής πρότασης. Οι
λεπτομέρειες διαρθρώνονται στον άξονα του χρόνου, του χώρου,
της λογικής με παραγωγή, επαγωγή, αναλογία.

-Πρόταση- Kατακλείδα: Είναι η κατάληξη της συλλογιστικής μας

πορείας. Επιβεβαιώνεται η ορθότητα της θεματικής περιόδου.
Μπορούμε να την παραλείψουμε, γιατί ταυτίζεται (νοηματικά) με
τη θεματική πρόταση.

Παράδειγμα:

Ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη» αναφέρει ότι «το χρήμα καταστρέφει

τις πόλεις». Η θέση του αυτή επιβεβαιώνεται δυστυχώς δια-
χρονικά, αφού το χρήμα διαφθείρει τις συνειδήσεις σημαντικού
αριθμού ανθρώπων και οδηγεί στην ιδιοτέλεια, την εξατομίκευση
και τη διχόνοια. Η ατομοκεντρική και ιδιοτελής, άλλωστε,
συμπεριφορά καθιστά τις διαπροσωπικές σχέσεις συμβατικές και
εμπορευματικές, επενεργεί διαλυτικά στον κοινωνικό ιστό και
παρακωλύει την εύρυθμη λειτουργία των θεσμών, με αποτέλεσμα
τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, βία, εγκληματικότητα,
τρομοκρατία. Έτσι, το χρήμα, εκπορθώντας τις ψυχές των
ανθρώπων, οδηγεί τις πόλεις στην καταστροφή και τον αφανισμό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Ο ΛΟΓΟΣ

I. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ:

Στον προφορικό λόγο, εκτός από το λεκτικό εκφώνημα, έχουν

μεγάλη σημασία και κάποια άλλα γνωρίσματα της ομιλίας που το
συνοδεύουν, όπως:

Τα παραγλωσσικά γνωρίσματα = επιτονισμός, παύσεις,

προφορά, ένταση φωνής (επιτονισμός= η κύμανση της φωνής που
χαρακτηρίζει μια ολόκληρη εκφώνηση. Ο επιτονισμός πληροφορεί
σχετικά με τη διάθεση ή τη στάση του ομιλητή –οργή, σκώμμα,
ειρωνεία- & σχετικά με το είδος των προτάσεων –ερωτηματική,
επιφωνηματική κτλ.)

Τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα = χειρονομίες, κινήσεις,

έκφραση προσώπου, βλέμμα, διάθεση
Η διατύπωση είναι πιο επιμελημένη στο γραπτό λόγο από ό,τι στον
προφορικό.

Συγκεκριμένα:

-Στον προφορικό λόγο παρουσιάζονται συχνά ελλειπτικές

προτάσεις ή ανολοκλήρωτες φράσεις, ενώ αυτό δε συμβαίνει
συνήθως στο γραπτό λόγο

-Στον προφορικό λόγο υπάρχουν πολλά «γεμίσματα» & παύσεις.

-Στον προφορικό λόγο υπάρχει συνήθως μια προχειρότητα στην

έκφραση, παρόλο που ορισμένες φορές φαίνεται καθαρά η
προσπάθεια του ομιλητή να αλλάξει ή να βελτιώσει μια φράση που
χρησιμοποίησε. Αντίθετα τέτοια προσπάθεια δεν είναι εμφανής στο
γραπτό κείμενο, αφού έχουμε μόνο την τελική του μορφή.

-Ο γραπτός λόγος πρέπει να είναι σαφής & ακριβής, γιατί

χρειάζεται να προβλέπει τις απορίες του δέκτη που είναι απών.
Αντίθετα ο προφορικός λόγος είναι συνήθως λιγότερο ακριβής,
δεδομένου ότι ο δέκτης, που είναι παρών, έχει τη δυνατότητα να
ζητήσει διευκρινίσεις. Ο γραπτός λόγος είναι πιο πυκνός από τον
προφορικό που είναι συνήθως αναλυτικός.

-γενικά στο γραπτό λόγο το λεξιλόγιο είναι πιο επεξεργασμένο από

ό,τι στον προφορικό.

Η σύνταξη είναι πιο φροντισμένη στο γραπτό λόγο από ό,τι στον
προφορικό, όπου κάποιες φορές συναντούμε και ασυνταξίες. Στον
προφορικό λόγο εξάλλου χρησιμοποιείται συνήθως η παρατακτική
σύνταξη και συνηθίζονται οι σχετικά μικρές φράσεις, ενώ στο
γραπτό λόγο εμφανίζεται συχνά η υποτακτική σύνδεση και ο
μακροπερίοδος λόγος.

Η συνεκτικότητα και η συνοχή είναι πιο επιμελημένη στο γραπτό

λόγο, όπου χρησιμοποιείται γενικώς μεγαλύτερος αριθμός και
ποικιλία μεταβατικών λέξεων/φράσεων από ό,τι στον προφορικό
λόγο. Τέλος η οργάνωση του γραπτού λόγου είναι πιο φροντισμένη
από αυτήν του προφορικού. Στο γραπτό λόγο ο πομπός έχει το
χρόνο να οργανώσει το κείμενο του, για να παρουσιάσει με λογική
σειρά τις ιδέες του, ενώ αυτό δε συμβαίνει στην προφορική
επικοινωνία.

Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις προσχεδιασμένου προφορικού

λόγου, π.χ. μια διάλεξη, ένας πολιτικός λόγος κτλ. Στις
περιπτώσεις αυτές πρόκειται για ένα μεικτό είδος λόγου, ανάμεσα
στον προφορικό & στο γραπτό.
ΦΑΝΕΡΟ ΚΑΙ ΛΑΝΘΑΝΟΝ ΝΟΗΜΑ: Συχνά στη γλώσσα πίσω
από το φανερό νόημα μιας φράσης κρύβεται ένα «λανθάνον»
νόημα, που εκφράζει την πραγματικά πρόθεση του πομπού. Στις
περιπτώσεις αυτές ο δέκτης μπορεί να συλλάβει το λανθάνον
νόημα και επομένως την πραγματική πρόθεση του πομπού, αν λάβει
υπόψη του τις κοινωνικές συμβάσεις & την κοινή εμπειρία του με
τον πομπό.

ΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ: Στον προφορικό λόγο καθώς εκφωνούμε

ορισμένες λέξεις ή φράσεις, πραγματοποιούμε ταυτόχρονα και μια
πράξη, π.χ. «ορκίζομαι». Η πράξη που συντελείται μέσω του λόγου
ονομάζεται λεκτική πράξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις για να
συντελεστεί μια λεκτική πράξη, πρέπει το πρόσωπο που την
εκτελεί να είναι αρμόδιο/ εξουσιοδοτημένο να την εκτελέσει (π.χ.
ιερέας –«βαφτίζεται», πρόεδρος δικαστηρίου «αθωώνεται»).
Ανάλογο φαινόμενο παρουσιάζεται και στο γραπτό λόγο. Ορισμένα
κείμενα δε μας γνωστοποιούν απλώς ένα γεγονός, αλλά έχουν &
μια πρόσθετη λειτουργία, π.χ. ένα πιστοποιητικό σπουδών, μια
βεβαίωση/δήλωση, τα οποία εκτός από τις πληροφορίες που μας
δίνουν πιστοποιούν, βεβαιώνουν, δηλώνουν, δηλ. εκτελούν μια
«πράξη». Ο λόγος, προφορικός ή γραπτός, μέσω του οποίου
συντελείται μια πράξη ονομάζεται τελεστικός λόγος.

II. ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Σύμφωνα με τα λεξικά, η λέξη διάλογος σημαίνει συνομιλία,

συζήτηση. Ο διάλογος μπορεί να είναι μια απλή ερωταπόκριση, που
αποβλέπει στην τυπική πληροφόρηση, ή μια προσπάθεια για
βαθύτερη επικοινωνία με στόχο την αναζήτηση της αλήθειας. Λέμε
ότι ένας διάλογος διεξάγεται με επιτυχία όταν επιτρέπει στο δέκτη
να προσλάβει και να κατανοήσει το μήνυμα του πομπού και να
ανταποκριθεί ανάλογα. Προϋπόθεση για την επιτυχία του
διαλόγου, ακόμη και στην απλούστερη μορφή του, την
ερωταπόκριση, είναι να διαθέτει ο λόγος και των δύο ομιλητών τις
παρακάτω ιδιότητες:

-να είναι ειλικρινής -σαφής -σχετικός με το θέμα της συζήτησης

-να δίνει επαρκείς πληροφορίες για το θέμα

Έτσι ο διάλογος λειτουργεί με τη συνεργασία των δύο ομιλητών.

Αν έστω μία από τις παραπάνω ιδιότητες λείπει από το λόγο του
ενός ομιλητή, η «συνεργασία» δυσχεραίνεται & η επικοινωνία
διαταράσσεται ή διακόπτεται.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να

αποδοθεί απόλυτα ο προφορικός λόγος με ένα γραπτό κείμενο.
Ωστόσο στη λογοτεχνία χρησιμοποιείται ο διάλογος και στα
αφηγηματικά κείμενα και στα θεατρικά, έτσι ώστε να
σχηματίζουμε την εντύπωση ότι ακούμε έναν αυθεντικό προφορικό
λόγο, ενώ πρόκειται για αναπαράστασή του.

Η φυσικότητα (δηλ. το να ηχεί ο διάλογος σαν πραγματικός)

αποτελεί μια από τις κύριες αρετές του διαλόγου σε γραπτό
κείμενο. Για να δώσει ο συγγραφέας φυσικότητα στο λόγο των
ηρώων, χρησιμοποιεί στο διάλογό τους κάποια από τα γνωρίσματα
του προφορικού λόγου, π.χ. σύντομες ή μισοτελειωμένες φράσεις,
παύσεις κτλ. παράλληλα προσέχει ώστε η ιδιόλεκτος κάθε ατόμου
να παρουσιάζει συνέπεια με όλα τα άλλα γνωρίσματά του, δηλ.
την κοινωνική του προέλευση, το χαρακτήρα κτλ.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ «ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ» Η συζήτηση

«στρογγυλής τραπέζης» περιλαμβάνει εισηγήσεις για διάφορες
πλευρές ή μέρη ενός κεντρικού θέματος. Ορισμένες φορές μπορεί
να περιλαμβάνει εισηγήσεις για το ίδιο αντικείμενο από εισηγητές
με διαφορετικές ειδικότητες. Η διαδικασία της συζήτησης είναι
συνήθως η εξής:

Α) Ο πρόεδρος ή συντονιστής της συζήτησης:

Εισάγει το θέμα και εκθέτει τους στόχους. Παρουσιάζει τους

εισηγητές-συζητητές

Εκθέτει τους όρους της συζήτησης, το χρονικό πλαίσιο & άλλα

Διαδικαστικά σημεία

Β) Οι εισηγητές παρουσιάζουν το θέμα.

Γ) Το ακροατήριο υποβάλλει ερωτήσεις διασάφησης/επεξήγησης ή

κριτικής, διαφωνίας, συμφωνίας, επέκτασης

Δ) Ο πρόεδρος συνοψίζει, διατυπώνει τα αποτελέσματα της

συζήτησης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Σύμφωνα με τα λεξικά, περιγράφω σημαίνει παριστάνω με λόγο

προφορικό ή γραπτό ή και με κινήσεις ένα
πρόσωπο/πράγμα/γεγονός/ ενέργεια/κατάσταση πραγματική ή
φανταστική. Τα αντικείμενα της περιγραφής είναι άπειρα.

Η περιγραφή, πέρα από το γενικό της στόχο, αποβλέπει κάθε φορά

και ε έναν ειδικότερο σκοπό. Άλλοτε, όπως στην περίπτωση της
λογοτεχνικής περιγραφής, ξεκινάει από την ανάγκη του συγγραφέα
για έκφραση κι επικοινωνία. Άλλοτε βοηθάει τον επιστήμονα στη
διατύπωση μιας άποψης με μεγαλύτερη σαφήνεια, π.χ. με την
περιγραφή ενός επιστημονικού πειράματος ή με τη δημοσίευση
ενός αρχαιολογικού ευρήματος. Πολύ συχνά επίσης η περιγραφή
εξυπηρετεί κοινωνικές και προσωπικές ανάγκες της καθημερινής
ζωής. Τέτοια περιγραφικά κείμενα μπορούμε να βρούμε σε:
εφημερίδες (μικρές αγγελίες, ανακοινώσεις), ενημερωτικά
φυλλάδια (οδηγίες), διαφημιστικά φυλλάδια, έντυπα με οδηγίες
για κατασκευή ή χρήση συσκευής, καταλόγους μουσείων, επίσημα
έγγραφα, συμβολαιογραφικές πράξεις.

Η γλωσσική ποικιλία που χρησιμοποιείται σε μια περιγραφή είναι

ανάλογη με το σκοπό και το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται η
περιγραφή, δηλ. ποικίλει από το πιο απλό & καθημερινό ύφος έως
το πιο επίσημο.

Για να περιγράψει κάποιος κάτι, πρέπει να επιλέξει ορισμένα

βασικά, κατά τη γνώμη του, γνωρίσματα/λεπτομέρειες. Οι
λεπτομέρειες που επιλέγονται ιεραρχούνται και οργανώνονται:
άλλες μεγεθύνονται και προβάλλονται, ενώ άλλες υποτονίζονται,
ορισμένες αποσιωπούνται τελείως. Άρα κάθε περιγραφή αποτελεί
μια επιλογή λεπτομερειών και συγχρόνως μια επιλογή της
οργάνωσής τους. Οι επιλογές αυτές ευθυγραμμίζονται πάντα με το
σκοπό που επιδιώκει η περιγραφή.

Η περιγραφή προχωράει παραγωγικά, δηλ. από μια γενική εικόνα

του αντικειμένου & των ιδιοτήτων του στα επιμέρους
στοιχεία/λεπτομέρειες που το απαρτίζουν. Και η παρουσίαση των
στοιχείων προχωράει από το γενικότερο στο μερικότερο και
μάλιστα από πάνω προς τα κάτω και από μέσα προς τα έξω. Από
αυτή την οργάνωση προκύπτει η ανάγκη να συνοδεύονται τα
μερικότερα στοιχεία από ολοένα περισσότερους προσδιορισμούς.

Γενικό σχήμα:

Αντικείμενο περιγραφής: Προσδιορισμός του αντικειμένου και

σκοπός της περιγραφής του.

1) η θέση του στο χώρο – χρόνο

2) οι ιδιότητές του: σχήμα, διαστάσεις, χρώμα

3) τα συστατικά του στοιχεία/λεπτομέρειες και οι ιδιότητες και οι

λεπτομέρειες κάθε στοιχείου ξεχωριστά.

Η ακρίβεια & η σαφήνεια είναι βασικά χαρακτηριστικά της

περιγραφής και δεν εξαρτώνται οπωσδήποτε από το πλήθος των
λεπτομερειών που παρατίθενται. Οι λεπτομέρειες πάντως πρέπει
να είναι επαρκείς για να εξυπηρετούν τον επιδιωκόμενο σκοπό.
Χρησιμοποιούμε την ενεργητική σύνταξη, για να προβάλουμε το
πρόσωπο/πράγμα που ενεργεί (δηλ. το υποκείμενο), ενώ επιλέγουμε
την παθητική σύνταξη για να προβάλουμε το υποκείμενο του
ρήματος & να εξάρουμε το παθητικό αίτιο, όταν αναφέρεται.

ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ:

Η ακρίβεια και η σαφήνεια της περιγραφή εξυπηρετούνται και από

την επιλογή των κατάλληλων κάθε φορά λέξεων/φράσεων που
αποδίδουν με τη μεγαλύτερη πιστότητα τα γνωρίσματα του
αντικειμένου.

Στην περιγραφή που γίνεται για έναν πρακτικό σκοπό, τα επίθετα

χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν τη θέση του αντικειμένου στο
χώρο – χρόνο καθώς και τις άλλες του ιδιότητες, χωρίς να
εκφράζουν συναισθήματα και κρίσεις του προσώπου που κάνει την
περιγραφή. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, όταν ο σκοπός της
περιγραφής το απαιτεί, τα επίθετα χρησιμοποιούνται είτε για να
υπερτονίσουν κάποιες ιδιότητες του αντικειμένου είτε για να
καλύψουν & να υποβαθμίσουν κάποιες άλλες, οπότε επιλέγονται
έτσι, ώστε η περιγραφή να είναι σκόπιμα ασαφής.

Η επιλογή της γλώσσας (κυριολεκτική ή μεταφορική) σε μια

περιγραφή καθορίζεται κάθε φορά από το είδος του κειμένου και
από τον επιδιωκόμενο σκοπό.

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Συχνά

η περιγραφή περιέχει ένα σχόλιο/γνώμη που εξυπηρετεί το σκοπό
του κειμένου. Πολλές φορές το σχόλιο αυτό δεν είναι εμφανές στο
αναγνώστη. Η επιλογή των λεπτομερειών καθορίζεται από το
σκοπό & την οπτική γωνία του πομπού, ο οποίος θέλει να
προσελκύσει το δέκτη.

Κάθε περιγραφή γίνεται από μια ορισμένη οπτική γωνία, δηλ.

κάποιος επιλέγει τις κατάλληλες λεπτομέρειες και περιγράφει το
αντικείμενο ανάλογα με τη συναισθηματική φόρτιση που έχει
απέναντί του, τον τρόπο που σκέφτεται & το αποτέλεσμα που
επιδιώκει. Από την άποψη αυτή κάθε περιγραφή περιέχει ένα
έμμεσο σχόλιο.

ΙΙ. ΘΕΜΑΤΑ/ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

Όταν θέλουμε να περιγράψουμε έναν άνθρωπο, συνήθως

αναφέρουμε τα τυπικά (αναλλοίωτα) χαρακτηριστικά του καθώς
και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του που τον διαφοροποιούν από
άλλα άτομα.
Η περιγραφή ενός ατόμου, όπως και οποιαδήποτε περιγραφή,
γίνεται από μια ορισμένη οπτική γωνία και επομένως περιέχει και
το ανάλογο σχόλιο.

Η περιγραφή μιας ορισμένης διαδικασίας (οδηγίες για κάποιο

συγκεκριμένο σκοπό) μπορεί να αρχίζει με μια συνοπτική
παρουσίαση της διαδικασίας ή να ορίζει το σκοπό και τη σημασία
της.

IV. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ Μερικές φορές στην

περιγραφή, για να γίνουν πιο κατανοητά ορισμένα στοιχεία του
περιγραφόμενου αντικειμένου, δίνονται κάποια ανάλογα
παραδείγματα από άλλους χώρους που είναι πιο οικείοι στον
αναγνώστη/δέκτη. Με αυτόν τον τρόπο προβάλλεται μια
λανθάνουσα ομοιότητα ανάμεσα σε δύο αντικείμενα, που
φαινομενικά είναι εντελώς διαφορετικά.

Στη μέθοδο αυτή που είναι γνωστή με τον όρο αναλογία, υπάρχουν
δύο μέρη/σκέλη: Το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο
αντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο που παρουσιάζει
αναλογίες/ομοιότητες προς αυτό.

Η αναλογία είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους

αναπτύσσεται μια παράγραφος.

Στη λογοτεχνία η αναλογία, που αποτελεί μια μορφή αναπτυγμένης

παρομοίωσης, άλλοτε είναι φανερή και άλλοτε εύρημα/έμπνευση
του συγγραφέα για να διατυπώσει με μεγαλύτερη ενέργεια τη
σκέψη του.

Η αλληγορία/παραβολή είναι μια μεταφορική έκφραση, η οποία

κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φανερώνουν οι λέξεις
της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο : ΑΦΗΓΗΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ: Αφήγηση είναι μια πράξη επικοινωνίας με την οποία

παρουσιάζεται προφορικά ή γραπτά μια σειρά πραγματικών ή
πλασματικών γεγονότων. Άρα κάθε αφήγηση ως πράξη
επικοινωνίας προϋποθέτει τουλάχιστον δύο πρόσωπα: πομπό-
αφηγητή και αποδέκτη της αφήγησης. Ο αφηγητής φροντίζει να
δώσει στον αποδέκτη τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο,
χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια ενός συμβάντος. Η έκταση
της αφήγησης ποικίλλει, μπορεί να είναι πολύ εκτεταμένη ή να
περιορίζεται σε μια μόνο φράση
Σε κάθε αφήγηση διακρίνουμε το αφηγηματικό
περιεχόμενο (γεγονότα-πράξεις προσώπων που συνιστούν μια
ιστορία) και την αφηγηματική πράξη, δηλ. τον τρόπο που
παρουσιάζονται τα γεγονότα από τον αφηγητή. Έτσι μπορούμε να
έχουμε δύο αφηγήσεις με κοινό αφηγηματικό περιεχόμενο, στις
οποίες όμως τα γεγονότα παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο,
ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό.

Στις αφηγήσεις που καλύπτουν καθημερινές ανάγκες και μάλιστα

σ’ αυτές που έχουν επίσημο χαρακτήρα (π.χ. υπηρεσιακή αναφορά),
ο συντάκτης κάνει συνήθως μια σύντομη και όσο γίνεται πιο
αντικειμενική παρουσίαση των γεγονότων σε χρονολογική σειρά,
αποφεύγοντας να εκφράσει τα προσωπικά του αισθήματα.

Υπάρχουν διάφορα είδη αφήγησης που αποβλέπουν το καθένα σε

ένα διαφορετικό σκοπό. Η λογοτεχνική και η ιστορική αφήγηση
εξυπηρετούν η καθεμιά τους γενικότερους στόχους της
λογοτεχνίας και της ιστορίας αντίστοιχα. Υπάρχουν όμως και
ορισμένα είδη αφήγησης που καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες
της ζωής, π.χ. δημοσιογραφική είδηση, ημερολόγιο,
(αυτό)βιογραφικό σημείωμα, υπηρεσιακή αναφορά, μαρτυρική
κατάθεση κτλ.

Τα αφηγηματικά είδη μπορούν να ενταχθούν σε δύο βασικές

κατηγορίες: α) στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων και β) στις
αφηγήσεις πλασματικών γεγονότων.

Μια αφήγηση μπορεί να έχει στόχο να πληροφορήσει την κοινή

γνώμη για κάτι, να μεταδώσει προσωπικές εμπειρίες, να
προκαλέσει ορισμένες επιθυμητές αντιδράσεις/ενέργειες.

Ο ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Στις αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων συνήθως

είναι φανερό ποιος αφηγείται. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας
όμως τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ο αφηγητής & ο συγγραφέας
είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα. Ο συγγραφέας είναι ένα
πραγματικό πρόσωπο, ενώ ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο του
κειμένου, που υπάρχει μόνο μέσα στο πλαίσιο του πλασματικού
λόγου.

Μπορούμε να διακρίνουμε δύο τύπους αφηγητή, ανάλογα με το

βαθμό συμμετοχής του στα γεγονότα που αφηγείται:

Α) ο αφηγητής συμμετέχει στα γεγονότα είτε ως πρωταγωνιστής

είτε ως αυτόπτης μάρτυρας, οπότε στο κείμενο επικρατεί το πρώτο
ρηματικό πρόσωπο (π.χ. ο αφηγητής σε μια αυτοβιογραφία ή σε
απομνημονεύματα)
Β) ο αφηγητής δε μετέχει καθόλου στα γεγονότα, οπότε επικρατεί
συνήθως το τρίτο ρηματικό πρόσωπο (π.χ. ο ιστορικός, ο
δημοσιογράφος, ο αφηγητής στο ιστορικό μυθιστόρημα)

Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ Σε μια αφήγηση δε

μπορούμε να συμπεριλάβουμε όλα τα γεγονότα που συνέβησαν.
Αναγκαστικά γίνεται μία επιλογή γεγονότων, όπως στην
περιγραφή γίνεται επιλογή λεπτομερειών. Η επιλογή αυτή
εξαρτάται από την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την
αφήγηση, δηλ. είναι ανάλογη με τη γνώση του για τα γεγονότα
(άμεση ή έμμεση), τη συναισθηματική του φόρτιση, τον τρόπο που
σκέφτεται, το αποτέλεσμα που επιδιώκει κτλ.

Η οπτική γωνία της αφήγησης στη λογοτεχνία αποτελεί μια

λογοτεχνική τεχνική. Ο συγγραφέας συνήθως επιλέγει μία από τις
δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς:

Α) αφήγηση με μηδενική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση χωρίς

συγκεκριμένη οπτική γωνία από έναν παντογνώστη αφηγητή.

Β) αφήγηση με εσωτερική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση από την

οπτική γωνία ενός προσώπου, με περιορισμένη γνώση στα όριά του

Στην πρώτη περίπτωση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα

πρόσωπα της αφήγησης, ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους. Θα
λέγαμε λοιπόν για έναν αφηγητή-Θεό που βλέπει τον κόσμο από
παντού, όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο, και επομένως η απόλυτη
γνώση του ισοδυναμεί με έλλειψη συγκεκριμένης οπτικής γωνίας
(εστίαση μηδέν). Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση έχουμε αφήγηση
από την οπτική γωνία ενός προσώπου (εσωτερική εστίαση), από
έναν «αφηγητή-άνθρωπο», που σε αντίθεση με τον «αφηγητή-Θεό»
έχει γνώση περιορισμένη στις ανθρώπινες δυνατότητες.

Πολύ συχνά ο συγγραφέας αξιοποιεί στο ίδιο έργο και τις δύο
δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς, μεταβάλλοντας την οπτική
γωνία και τον αφηγητή σε διάφορα μέρη της αφήγησης, ανάλογα με
το τι θέλει να μεταδώσει κάθε φορά στον αναγνώστη.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ Ο συγγραφέας/αφηγητής επιλέγει,

ανάλογα με την οπτική του γωνία, τα γεγονότα που θα
αποτελέσουν το υλικό της αφήγησής του. Το υλικό αυτό μπορεί να
το παρουσιάζει με δυο αφηγηματικούς τρόπους: την αφήγηση και
το διάλογο. Στην αφήγηση διηγείται ο ίδιος τα γεγονότα και
μεταδίδει με πλάγιο τρόπο τα λεγόμενα των ηρώων του. Στο
διάλογο δίνει το λόγο στους ήρωές του, δείχνοντας έτσι τα
γεγονότα να συμβαίνουν. Η εναλλαγή και ο συνδυασμός αυτών
των δύο αφηγηματικών τρόπων δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα
της κάθε αφήγησης.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Βασικό στοιχείο της αφήγησης είναι
ο χρόνος. Με βάση το δεδομένο ότι η αφήγηση είναι μια πράξη
επικοινωνίας, στην οποία ο πομπός είναι το πρόσωπο που
αφηγείται, μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής χρόνους:

- το χρόνο του πομπού (δηλ. την εποχή κατά την οποία ζει ο πομπός
και ειδικότερα τη χρονική στιγμή κατά την οποία στέλνει το
μήνυμά του),

- το χρόνο του δέκτη (δηλ. την εποχή κατά την οποία ζει ο δέκτης
και ιδιαίτερα τη χρονική στιγμή κατά την οποία δέχεται το
μήνυμα) και

- το χρόνο των γεγονότων (δηλ. την εποχή/χρονική στιγμή) κατά

την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης).

Σε μια αφήγηση πραγματικών γεγονότων ο χρόνος του πομπού

είναι πάντα μεταγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, δηλ.
πρώτα συμβαίνουν τα γεγονότα και μετά κάποιος τα αφηγείται. Το
χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μπορεί να επεκτείνεται σε λίγες
στιγμές/ώρες, σε μια ολόκληρη ζωή, ακόμη και σε αιώνες.

Σε μια αφήγηση πλαστών γεγονότων ο χρόνος του πομπού μπορεί

να είναι και προγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, δηλ. ο
πομπός αφηγείται γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον.

Οι παραπάνω χρόνοι μπορούν να θεωρηθούν εξωτερικοί /

εξωκειμενικοί σε σχέση με την αφήγηση. Υπάρχουν και
δύοεσωτερικοί / εσωκειμενικοί χρόνοι, ο χρόνος της ιστορίας και ο
χρόνος της αφήγησης.

Χρόνο της ιστορίας ονομάζουμε το χρόνο μέσα στον οποίο

εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία (story) της
αφήγησης. Με το χρόνο αυτό εννοούμε τη φυσική διαδοχή των
γεγονότων. Ο χρόνος της ιστορίας παρουσιάζεται στην αφήγηση με
διάφορους τρόπους και έτσι προκύπτει ο χρόνος της αφήγησης.

Ο χρόνος της αφήγησης γενικά δε συμπίπτει με το χρόνο της

ιστορίας. Τα γεγονότα παρουσιάζονται στην αφήγηση με
διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ’ ό,τι
διαδραματίζονται στην ιστορία.

Αν συγκρίνουμε το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της

ιστορίας ως προς τη χρονική σειρά, παρατηρούμε ότι, ενώ τα
γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο σε μια χρονική ακολουθία, ο
αφηγητής συχνά παραβιάζει τη χρονική σειρά και προκύπτουν οι
λεγόμενες αναχρονίες. Δηλ. άλλοτε κάνει αναδρομικές αφηγήσεις,
που αναφέρονται σε γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της
ιστορίας στο οποίο βρισκόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή και
άλλοτε κάνει πρόδρομες αφηγήσεις, που αφηγούνται εκ των
προτέρων γεγονότα που θα διαδραματιστούν αργότερα.

Συγκρίνοντας το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της ιστορίας ως

προς τη διάρκεια, μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις:

Α) Ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από το χρόνο

της ιστορίας, όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει το χρόνο και
παρουσιάζει συνοπτικά, ακόμα και σε μια φράση, ένα μεγάλο
χρονικό διάστημα. Έτσι επιταχύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

Β) Ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο

της ιστορίας, όταν ο αφηγητής απλώνει/παρατείνει το χρόνο και
παρουσιάζει αναλυτικά, ορισμένες φορές και σε πολλές σελίδες,
ένα γεγονός που διαρκεί ελάχιστες στιγμές. Έτσι επιβραδύνεται ο
ρυθμός της αφήγησης. Εννοείται ότι η συμπύκνωση και το άπλωμα
του χρόνου εξαρτώνται από την ιεράρχηση των γεγονότων και άρα
από το σκοπό της αφήγησης. Με την παράταση της χρονικής
διάρκειας ο αφηγητής εστιάζει την προσοχή του αναγνώστη σε
αυτά που θεωρεί περισσότερο σημαντικά.

Γ) Ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια με το χρόνο της

ιστορίας, οπότε έχουμε τη λεγόμενη «σκηνή», που συχνά είναι
διαλογική.

Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να διαφέρει από τον πραγματικό

χρόνο ως προς τη συχνότητα. Π.χ. υπάρχει περίπτωση ένα γεγονός
που συνέβη μια φορά να παρουσιάζεται στην αφήγηση
περισσότερες από μια φορές. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε
πανομοιότυπη επανάληψη. Παρουσιάζεται επανειλημμένα το ίδιο
γεγονός, αφηγημένο όμως κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, ύφος,
προοπτική.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

Η περιγραφή απεικονίζει με το λόγο τα βασικά γνωρίσματα ενός

αντικειμένου. Το αντικείμενο αυτό παρουσιάζεται στατικά μέσα
στο χώρο, ενώ ο χρόνος φαίνεται να έχει παγώσει. Αυτό συμβαίνει
ακόμη και στην περίπτωση ενός κινουμένου αντικειμένου, οπότε η
περιγραφή απεικονίζει το αντικείμενο που κινείται και όχι την
ενέργεια της κίνησης με τα αίτια και τις συνέπειες της. Αντίθετα
στην αφήγηση ένα πρόσωπο/πράγμα/ομάδα/θεσμός/ιδέα
παρουσιάζεται δυναμικά καθώς ενεργεί, κινείται ή μεταβάλλεται
μέσα στο χρόνο. Άρα η αφήγηση σχετίζεται με την εξέλιξη των
γεγονότων και αναφέρεται στις αιτίες και τα αποτελέσματά τους.
Συμπερασματικά η περιγραφή ανήκει στα στατικά στοιχεία ενός
κειμένου, ενώ η αφήγηση στα δυναμικά, αφού η πρώτη μας δίνει
πληροφορίες σχετικά με το «είναι» και η δεύτερη με το
«γίγνεσθαι» των πραγμάτων.
Η διάκριση ανάμεσα στην περιγραφή και στην αφήγηση δεν είναι
απόλυτη. Πολλές φορές τα όρια συγχέονται. Π.χ. στην περιγραφή
της λειτουργίας μιας μηχανής/διαδικασίας. Στην περίπτωση αυτή
μολονότι έχουμε μια σειρά από πράξεις/ενέργειες, μπορούμε να
μιλήσουμε για περιγραφή και όχι για αφήγηση, επειδή οι ενέργειες
αυτές είναι επαναλαμβανόμενες και επομένως αποτελούν σταθερά
γνωρίσματα του αντικειμένου της περιγραφής.

Η περιγραφή μέσα στην αφήγηση:

Η αφήγηση και η περιγραφή συνδέονται στενά. Μπορούν να

συνυπάρχουν στο ίδιο κείμενο ή ακόμα και στην ίδια περίοδο.
Όταν ο συγγραφέας παρεμβάλει μια περιγραφή σε ένα
αφηγηματικό κείμενο επιδιώκει ορισμένους στόχους:

Α) να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό της δράσης

και γενικά να φωτίσει την αφήγηση με διάφορες άμεσες/έμμεσες
πληροφορίες.

Β) να πετύχει τη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο

άλλο.

Γ) να προκαλέσει αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την

επιβράδυνση της δράσης, αφού με την περιγραφή φαίνεται ότι
σταματάει ο αφηγηματικός χρόνος.

Δ) να προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Συνοχή:

Μια σειρά προτάσεων αποτελούν κείμενο, μόνο όταν υπάρχει

συνοχή μέσα στις προτάσεις και ανάμεσα σ΄ αυτές, όταν δηλ. η
ερμηνεία/κατανόηση ενός στοιχείου της πρότασης εξαρτάται από
την ερμηνεία κάποιου άλλου, στο οποίο αναγκαστικά καταφεύγει
κανείς για μια αποτελεσματική ανάγνωση του κειμένου. Στην
περίπτωση αυτή υφαίνονται/διαπλέκονται τα νοήματα και οι
προτάσεις αποτελούν ένα συνεκτικό σύνολο/κείμενο. Τη συνοχή
την πετυχαίνουμε όταν με τους κατάλληλους τρόπους
μεταβαίνουμε φυσικά και λογικά από τη μια λέξη στην άλλη, από
τη μια πρόταση ή περίοδο ή παράγραφό στην άλλη χωρίς κενά και
χάσματα.

Τέτοιοι τρόποι είναι:

Α) η χρήση διαρθρωτικών λέξεων & εκφράσεων, που σηματοδοτούν

καθαρά τις σχέσεις συνοχής:
-δηλαδή, με άλλα λόγια κτλ. (εισάγουν επεξήγηση)

-αν και, εν τούτοις, εξάλλου, άλλωστε, ωστόσο, αντίθετα

(αντιθέτουν)

-και, επίσης, πρώτο, δεύτερο κτλ. (προσθέτουν)

-επομένως, συνεπώς, λοιπόν κτλ. (δηλώνουν συμπέρασμα)

-έπειτα, αργότερα, όταν κτλ. (δηλώνουν χρονικές σχέσεις)

β) η επανάληψη μιας λέξης/φράσης

γ) η παράλειψη μιας λέξης/φράσης που ήδη αναφέρθηκε

δ) η αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, με επίρρημα, με

άλλη συνώνυμη λέξη

ε) η χρήση συνυπώνυμων και υπερώνυμων λέξεων

στ) η χρήση του όλου και των μερών του

ζ) η χρήση γενικότερου όρου

η) η χρήση λέξεων που ανήκουν στον ίδιο χώρο και παρουσιάζουν

νοηματική συγγένεια

Σημείωση: τα όρια ανάμεσα στους δ, ε, στ, ζ είναι ελαστικά, δηλ. η

χρήση μιας λέξης/φράσης μπορεί να υπαχθεί σε περισσότερους από
έναν τρόπους. Π.χ. οι αμοιβή, αποδοχές, αποζημίωση, επίδομα,
μισθός, σύνταξη μπορούν να χαρακτηριστούν είτε ως συνώνυμες
είτε ως λέξεις από τον ίδιο χώρο με νοηματική συγγένεια

Με τη φράση «αποτέλεσμα ήταν» δηλώνεται η σχέση αιτίου-

αποτελέσματος με την οποία συνδέονται τα προηγούμενα με τα
επόμενα, ενώ συγχρόνως υποδηλώνεται και η χρονική σχέση των
γεγονότων.

Η συνοχή επιτυγχάνεται ακόμη, όταν το ύφος του κειμένου, το

οποίο είναι ανάλογο με τον επιδιωκόμενο σκοπό, διατηρείται
ενιαίο.

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

Το χρονογράφημα είναι είδος έντεχνου πεζού λόγου με

λογοτεχνική συχνά χροιά, δηλ. δημοσιεύεται σε εφημερίδες και
περιοδικά, κυρίως σε εφημερίδες, αν και στην Ελλάδα ξεκίνησε
από τα περιοδικά. Πρόθεσή του είναι να σχολιάσει την
επικαιρότητα της κοινωνικής/πολιτικής ζωής. Κινείται δηλ. σε
κάθε κατεύθυνση και αγκαλιάζει κάθε μορφή ζωής που
παρουσιάζει ευρύτερο ενδιαφέρον. Κατά πάγια συνήθεια είναι
σύντομο κείμενο ευχάριστο και καλύπτει συγκεκριμένη στήλη στην
εφημερίδα/περιοδικό. Γράφεται σε τόνο εύθυμο, χαριτωμένο,
χιουμοριστικό, κάποτε επικριτικό, δηκτικό, συχνά ειρωνικό,
παραινετικό, έμμεσα ή άμεσα διδακτικό & παιδαγωγικό. Αυτά
σημαίνουν ότι συστεγάζει αρμονικά τη χάρη και τη σκωπτικότητα,
την ευφυολογία και τον κριτικό στοχασμό, την αφηγηματκή ροή
και τη διδακτική πρακτική, την ειρωνική διάθεση και τη σοβαρή
πρόθεση. Με την ποικιλία των θεμάτων του & των τρόπων με τους
οποίους γράφεται εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις μιας φιλικής,
ευχάριστης και τακτικής επικοινωνίας χρονογράφου-κοινού.

Ο γνωστός χρονογράφος Σπύρος Μελάς ονόμαζε

«θεματοπραγματευτές» απλούς ανθρώπους του περιβάλλοντός του,
οι οποίοι του υποδείκνυαν θέματα για χρονογραφική πραγμάτευση.

Τα θέματα ο χρονογράφος τα αντλεί από την επικαιρότητα, την

οποία και σχολιάζει. Σκοπός του χρονογράφου είναι να ωφελήσει
την κοινωνική ομάδα, στην οποία απευθύνεται: να υποδείξει, να
συμβουλέψει, να διδάξει/διαπαιδαγωγήσει, να συμβάλει στη
διάπλαση της κοινωνίας –και όλα αυτά και άλλα (το
χρονογράφημα υπερβαίνει κάθε φραγμό) επιδιώκει να τα
πραγματοποιήσει με τρόπο ευχάριστο & καυστικό. Ο Ευάγγελος
Παπανούτσος παρατηρεί ότι ο χρονογράφος όπως και κάθε
δάσκαλος, βαθύτερο κίνητρο έχει το «φιλάνθρωπον» του
Αριστοτέλη.

Το ύφος του παρουσιάζεται με τόσες παραλλαγές όσα και τα

χρονογραφήματα. Συνήθως είναι κοφτό, λιτό, ζωντανό. Το ύφος
αυτό προτιμά τον μικροπερίοδο λόγο, που σημαίνει: μικρές
προτάσεις & περιόδους, παρατακτική σύνδεση ή ασύνδετο σχήμα.
Το ύφος είναι πολύ κοντά στον προφορικό λόγο: παραλείπεται το
ρήμα ή το όνομα. Οι δομές του προφορικού λόγου αξιοποιούνται με
τον καλύτερο τρόπο, η δραματοποίηση έχει κυρίαρχο ρόλο. Πάντως
η γλαφυρότητα και η λιτότητα αποτελούν σταθερά γνωρίσματα του
χρονογραφήματος.

Το χρονογράφημα είναι είδος έντεχνου πεζού λόγου, χωρίς αυτό να

σημαίνει ότι είναι και λογοτεχνικό είδος. Κάποτε εισχωρεί στο
χώρο της λογοτεχνίας, κάποτε όχι, παραμένοντας στην περιοχή της
δημοσιογραφίας. Η σύνθεσή του έχει τα γνωρίσματα του
ατημέλητου λόγου που κατασκευάζεται γρήγορα, για να
υπηρετήσει εφήμερες ανάγκες του πιο γρήγορου/πρόχειρου,
ρευστού εντύπου, δηλ. της εφημερίδας.

Δεν είναι λίγοι οι χρονογράφοι που χτίζουν τα χρονογραφήματά

τους με λογοτεχνική χάρη. Ο Νιρβάνας γράφει «είτε είδος
λογοτεχνικό είτε παραλογοτεχνικό, το χρονογράφημα έχει το
δικαίωμα να παρίσταται στο νάρθηκα τουλάχιστον του ναού της
τέχνης».

Ιστορική καταγωγή του χρονογραφήματος:

Με τη σημερινή του μορφή το χρονογράφημα παρουσιάστηκε πρώτη

φορά στη Γαλλία πριν αρχίσει η Γαλλική Επανάσταση. Είναι
συνδεδεμένο με τη δημοσιογραφική πολεμική, η οποία στρεφόταν
κατά της βασιλικής αυλής.

Στην Ελλάδα το χρονογράφημα το εισήγαγε ο Κωνσταντίνος Πωπ,

ο οποίος κατά τα μέσα του 19ου αι. κατέγραφε & σχολίαζε στο
περιοδικό «Ευτέρπη» τα αξιοσημείωτα γεγονότα κάθε μήνα.

Εκτός από τον Πωπ μνημονεύουμε τον Ειρηναίο Ασώπιο,

τον Εμμανουήλ Ροΐδη, τον Ιωάννη Κονδυλάκη. Ο Κονδυλάκης
θεωρείται από πολλούς πατέρας & δημιουργός του σημερινού
χρονογραφήματος – το φιλολογικό του ψευδώνυμο ήταν
«Διαβάτης».

Επίσης ασχολήθηκαν με το χρονογράφημα οι: Παύλος Νιρβάνας,

Σπύρος Μελάς (υπέγραφε τα χρονογραφήματα με το ψευδώνυμο
«Φορτούνιο»), Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Δημήτρης Ψαθάς, Παύλος
Παλαιολόγος, Φρέντυ Γερμανός.
ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ:

Για να αναπτύξουμε σωστά οποιοδήποτε θέμα, πρέπει να μάθουμε

να γράφουμε καλά οργανωμένες παραγράφους. Παρακάτω θα
βρείτε μερικές πληροφορίες και απλές συμβουλές για την ανάπτυξη
σωστών παραγράφων.
Α. Η δομή της παραγράφου
Η παράγραφος αποτελείται από τρία μέρη:
α) τη θεματική περίοδο: παρουσιάζει επιγραμματικά το θέμα
της παραγράφου. Συνήθως βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου.
β) τις λεπτομέρειες - σχόλια: είναι προτάσεις που
αναπτύσσουν, αναλύουν, επεξηγούν ή αποδεικνύουν τη θεματική
περίοδο. Είναι το πιο μεγάλο τμήμα της παραγράφου.
γ) την περίοδο κατακλείδα: βρίσκεται στο τέλος της
παραγράφου και δίνει ολοκληρωμένη μορφή στην παράγραφο.
Συνοψίζει όσα έχουν λεχθεί ή διατυπώνει κάποιο συμπέρασμα. Δεν
είναι πάντα απαραίτητη, αλλά μπορεί να παραλείπεται.

Παράδειγ
α
Θαυμάζω το φίλο μου τον Πέτρο, γιατί είναι προικισμένος με
καλλιτεχνικό ταλέντο, ευγένεια και εξυπνάδα. (Θεματική
περίοδος). Όχι μόνο ζωγραφίζει με αρκετή άνεση τοπία και
πρόσωπα, αλλά είναι και πολύ καλός μουσικός και ηθοποιός. Η
χορωδία μας χρωστά την επιτυχία της στη μουσική του ιδιοφυία
και οι θεατρικές μας παραστάσεις οφείλουν τη φήμη τους στη δική
του προσφορά ως σκηνοθέτη και ηθοποιού. Ωστόσο έχει άριστη
επίδοση και στα σχολικά μαθήματα. Πολύ εύκολα λύνει τα πιο
δύσκολα προβλήματα, οι εκθέσεις του είναι υποδειγματικές και ο
πλούτος των γνώσεών του αξιοθαύμαστος. Παρόλα αυτά ο Πέτρος
δεν έχει εγωισμό, αλλά είναι το πιο ευγενικό παιδί
(Λεπτομέρειες - σχόλια). Νομίζω, λοιπόν, πως όταν κάποιος
συγκεντρώνει τέτοια χαρίσματα, είναι αδύνατο να μην τον
θαυμάζει κανείς. (Περίοδος κατακλείδα).

ΑΣΚΗΣΗ:
Στις παρακάτω παραγράφους να βρείτε τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες
και την κατακλείδα.

1. Το πάρτι που οργανώσαμε με τόση φροντίδα ολόκληρο το

καλοκαίρι κατέληξε σε πλήρη αποτυχία. Εγώ ήμουν πολύ κρυωμένος, η
μύτη μου έσταζε και η φωνή μου μόλις που σχημάτιζε ένα δυσάρεστο
ψίθυρο. Η αδελφή μου έσπασε το χέρι της και έπρεπε να το έχει
κρεμασμένο σε θηλιά. Με το ένα της χέρι λίγη βοήθεια μπορούσε να
δώσει. Κατά τις έξι το απόγευμα βροντές και αστραπές τράνταζαν το
διάστημα και στις επτά η βροχή είχε πια σχηματίσει χείμαρρους. Πέντε
από τα δέκα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, που είχα καλέσει, δεν
μπόρεσαν να έρθουν, γιατί η καταιγίδα πλημμύρισε τους δρόμους και
ακινητοποίησε όλα σχεδόν τα λεωφορεία· Όσα έφτασαν ήταν πολύ
αργοπορημένα. Θαρρείς για να δοθεί η χαριστική βολή στο πάρτι μας, το
παγωτό είχε λιώσει τόσο πολύ, ώστε θα ήταν ευκολότερο να το πιει
κανείς παρά να δοκιμάσει να το φάει με το κουτάλι. Είχα οπωσδήποτε
και άλλοτε αποτυχίες σε πάρτι, αλλά αυτή ξεπέρασε κάθε προηγούμενη.

2. Τεράστιες είναι οι καταστροφές που προξενούνται σε μια χώρα

από τους εμπρησμούς των δασών. Πρώτα-πρώτα πλήττεται η οικονομία,
γιατί λιγοστεύει η ξυλεία. Πλήγματα επίσης δέχεται και ο τομέας της
γεωργίας, γιατί χωρίς τα δάση δημιουργούνται καταστρεπτικοί
χείμαρροι, που διαβρώνουν τα εδάφη των αγρών και παρασύρουν τις
καλλιέργειες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλα οικονομικά
προβλήματα. Αλλά και η υγεία του ανθρώπου επιβαρύνεται με την
καταστροφή των δασών, καθώς με κάθε δάσος που καίγεται
εξαφανίζεται και μια πηγή οξυγόνου. Εκτός όμως από τα παραπάνω,
ανυπολόγιστη είναι η οικολογική καταστροφή, καθώς με τις πυρκαγιές
εξαφανίζεται η χλωρίδα και η πανίδα, με αποτέλεσμα να χάνονται
σπάνια φυτά και μοναδικά ζώα. Τέλος, χωρίς τα δάση υποβαθμίζεται το
περιβάλλον, γιατί ο άνθρωπος χάνει το χώρο μέσα στον οποίο έβρισκε
γαλήνη και ηρεμία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πρόσφατης
πυρκαγιάς στην Πάρνηθα της Αττικής, που στέρησε τους κατοίκους της
πρωτεύουσας από ένα σημαντικό φυσικό καταφύγιο. Μπορούμε
επομένως να δικαιολογήσουμε τη λήψη άμεσων μέτρων πρόληψης αλλά
και πυρόσβεσης από το κράτος και τους πολίτες για την προστασία των
δασών.

3. Πράγματι μ’ αρέσουν πολύ τα παγωτά. Χτες το πρωί αμέσως μετά

το πρωινό μου έφαγα ένα πελώριο χωνάκι βανίλιας από ζαχαροπλαστείο.
Στα διαλείμματα, ενώ οι άλλοι συμμαθητές μου στριμώχνονταν γύρω
από τον τυροπιτά, εγώ καταβρόχθιζα τα παγωτά του. Το μεσημέρι, μετά
το γεύμα, η κ. Μαίρη, που μένει στο επάνω διαμέρισμα της
πολυκατοικίας μας, έφερε ένα τέταρτο σπιτίσιο παγωτό φράουλα. Έφαγα
περίπου το μισό απ’ αυτό. λίγο αργότερα σ’ ένα περίπτερο του πάρκου
αγόρασα ένα από κείνα τα παγωτά ΕΒΓΑ, που έχουν απ’ έξω σοκολάτα
και βανίλια από μέσα. Έπειτα ο Δημήτρης κι εγώ πήγαμε στη γιορτή της
αδελφής του. Εκτός από την τούρτα των γενεθλίων η μητέρα του Δημήτρη
μας πρόσφερε τρία είδη παγωτών για επιδόρπιο. Μπορούσα ν’ αρνηθώ το
επιδόρπιό μου; Δεν μπορούσα. 'Όταν ήρθε η ώρα του δείπνου, θα
μπορούσα να φάω κι άλλο παγωτό, αν τύχαινε να μου προσφέρει
κανένας. Απ’ όλα αυτά φαίνεται λοιπόν ότι τα παγωτά είναι η αγαπημένη
μου λιχουδιά.

ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Οι τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου είναι οκτώ (7+1):

[1. Ορισμός] 2. Παραδείγματα [3. Διαίρεση] 4. Αναλογία 5.
Σύγκριση – αντίθεση 6. Αιτιολόγηση 7. Αίτιο – αποτέλεσμα 8.
Συνδυασμός μεθόδων
[Τον ορισμό και τη διαίρεση θα τη δούμε στη Β’ λυκείου]

Συγκεκριμένα:

ΠΑΡΑΔΕΊΓΜΑΤΑ: Ορισμένες φορές το περιεχόμενο της θεματικής

περιόδου χρειάζεται να υποστηριχθεί με τη χρήση συγκεκριμένων
τεκμηρίων - παραδειγμάτων είτε από την επικαιρότητα είτε από
την ιστορία. Είναι σημαντικό τα παραδείγματα που
χρησιμοποιούμε να είναι ευρύτερα γνωστά και κατάλληλα για την
υποστήριξη της θεματικής περιόδου.
Επίσης η χρήση του παραδείγματος δεν πρέπει να μας παρασύρει
σε αφηγηματικούς ή περιγραφικούς πλατειασμούς.

Παράδειγμα
"Τα τελευταία χρόνια η αυτοματοποίηση έδειξε ότι είναι
ικανή να επιτελέσει κάθε παραγωγικό έργο. Όχι μόνο κάνει απλές
δουλειές, όπως η κατασκευή τμημάτων αυτοκινήτων ή ψυγείων,
αλλά στοιχειοθετεί εφημερίδες, οδηγεί αυτόματα τα τρένα και
εξορύσσει το κάρβουνο που μας χρειάζεται Τελευταία άρχισε να
οργώνει τα χωράφια και να θερίζει τις σοδειές. Μπορεί να μην
απέχει πολύ ημέρα που ουσιαστικά όλα τα αγαθά θα
κατασκευάζονται σε αυτόματα εργοστάσια χωρίς τη βοήθεια των
ανθρώπων".

 Διαρθρωτικές λέξεις: για παράδειγμα…, αν δούμε για

παράδειγμα…, λόγου χάρη…, κλασικό/τυπικό/χαρακτηριστικό
παράδειγμα αποτελεί…, οι εφαρμογές αυτού του…/οι περιπτώσεις,
όπου συναντάμε μια τέτοια… είναι πολλές κλπ.
 Το παράδειγμα, προκειμένου να είναι πειστικό, οφείλει να είναι
σχετικό με το θέμα, αντικειμενικά αποδεκτό ή επιβεβαιώσιμο (όχι
προσωπική εμπειρία) και χαρακτηριστικό (όχι εξαίρεση).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Αναπτύξτε με παράδειγμα τις πιο κάτω θεματικές
περιόδους.

α. Η ποιότητα του σύγχρονου τρόπου ζωής αποδεικνύεται από την

ποιότητα της διατροφής του σημερινού ανθρώπου.

β. "Ο σημερινός ρατσισμός επεκτείνεται σε όλο και περισσότερες

κοινωνικές κατηγορίες και ξεφεύγει από τα στενά όρια της
φυλετικής διάκρισης.

ΑΝΑΛΟΓΊΑ: Η θεματική περίοδος αναφέρει την ομοιότητα ενός

φαινομένου ή μιας κατάστασης με κάποια άλλη, χρησιμοποιεί,
δηλαδή, μια παρομοίωση ή μια μεταφορά που αναπτύσσεται στις
λεπτομέρειες σχόλια.
Παραδείγματα:
1. Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το
καλό γράψιμο και το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να
μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και σαφές κείμενο, για να
επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή
δεν αρκεί. Πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου.
Ως αναγνώστες, πρέπει να σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας
από τη δική μας πλευρά.
2. Οι στίχοι ενός δημοτικού τραγουδιού μοιάζουν, θα μπορούσε να
πει κανείς, με τους λιθόπλινθους ενός αρχαίου ισοδομικού τοίχου,
που μπορούν να κάθονται και μόνο με το βάρος τους, χωρίς να
υπάρχει συνδετική ύλη μεταξύ τους. Αν αφαιρεθούν μερικοί
λιθόπλινθοι, ο τοίχος εξακολουθεί να διατηρεί τη συνοχή και την
αντοχή του. Έτσι και οι στίχοι του δημοτικού τραγουδιού…
3. "Θα λέγαμε ότι ο σύγχρονος πολιτισμός μοιάζει με τον
Προκρούστn, αφού και αυτός, όπως και ο Προκρούστης, μετράει
και ξεγελάει. Κυρίως όμως επιβάλλει τα δικά του μέτρα και
επιδιώκει να προσαρμόσει σε αυτά τους ανθρώπους. Κάποιοι είναι
μακρύτεροι και περισσεύουν και κάποιοι κοντύτεροι και δεν
φτάνουν. Επίσης, ο σύγχρονος πολιτισμός, όπως άλλωστε και ο
Προκρούστης, ξεγελάει, όταν παρουσιάζει ένα κόσμο χλιδής και
πολυτέλειας και κρύβει πίσω από αυτόν τη μιζέρια, την ανεργία,
τη δυστυχία".

 Διαρθρωτικές λέξεις: όπως……έτσι, κατ’ αυτόν τον τρόπο,

όμοια, (είναι) σαν κλπ.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Υποθέστε ότι με μία έκθεσή σας παίρνετε μέρος σε διαγωνισμό του
Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου. Να αναπτύξετε την αναλογία «βιβλίο
παράθυρο στον κόσμο» σε μία παράγραφο.

ΣΎΓΚΡΙΣΗ – ΑΝΤΊΘΕΣΗ: Η θεματική περίοδος μας παρακινεί να

επισημάνουμε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα,
πράγματα και ιδέες. Στη θεματική περίοδο αναγνωρίζεται η
ομοιότητα ή η αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στα συγκρινόμενα
μέλη.
Στις λεπτομέρειες σχόλια η παράγραφος αναπτύσσεται με δύο
κυρίως τρόπους: ή παρουσιάζονται όλα τα γνωρίσματα ενός
μέλους και στη συνέχεια όλα τα γνωρίσματα του άλλου μέλους ή
καταγράφονται σημείο προς σημείο οι ομοιότητες και οι διαφορές
των συγκρινόμενων / αντιτιθέμενων μελών. Η περίοδος
κατακλείδα περιλαμβάνει το συμπέρασμα της σύγκρισης ή μια
γενική παρατήρηση και κρίση.

Παράδειγμα:
Στην κλασική Αθήνα το θέατρο παρουσίαζε ριζικές διαφορές
στο περιεχόμενο, τη μορφή και τη λειτουργία του σε σχέση με
σήμερα. Κατ’ αρχήν, δεν επρόκειτο για αυτόνομη πολιτιστική
εκδήλωση αλλά αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος μιας ετήσιας
θρησκευτικής γιορτής, των Μεγάλων Διονυσίων. Λόγω ακριβώς
αυτού του ιδιαίτερου πλαισίου ένταξής του, οι παραστάσεις του
δεν επαναλαμβάνονταν ούτε παραδίδονταν σε ιδιωτικά θέατρα
(ήταν άλλωστε ανύπαρκτα), αλλά ήταν μοναδικές και
οργανώνονταν με τη μέριμνα του κράτους. Οι υποθέσεις των
έργων δεν ήταν, όπως σήμερα, πρωτότυπες δημιουργίες των
θεατρικών συγγραφέων, αλλά βασίζονταν σε ήδη γνωστούς
μύθους. Τέλος, σε ό,τι αφορά το «στήσιμό» τους, οι πράξεις του
έργου χωρίζονταν από τα - άγνωστα σε μας - χορικά ενώ οι
κανόνες της υποκριτικής ήταν πολύ πιο άκαμπτοι αποκλείοντας
τη σημερινή φυσικότητα στο παίξιμο και επιβάλλοντας ένα
συγκεκριμένο τυπικό.

 Σε ένα κείμενο, η σύγκριση – αντίθεση μπορεί να αποτελέσει τη

βάση για την οργάνωση ολόκληρων θεματικών ενοτήτων (θετικές –
αρνητικές συνέπειες)

 Διαρθρωτικές λέξεις: όχι μόνο (δεν)……αλλά (ούτε, ούτε

καν), όχι μόνο (δεν)……παρά, δε φτάνει που (δεν)……παρά

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Σε ένα από τα τεύχη της σειράς «Μια περιπέτεια του Αστερίξ
του Γαλάτη» διαβάζετε τις εξής περιγραφές της φυσιογνωμίας των
βασικών ηρώων:
Αστερίξ, ο ήρωας αυτών των περιπετειών, μικρόσωμος πολεμιστής
αλλά παμπόνηρος και με κοφτερό μυαλό, του εμπιστεύονται χωρίς
αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για τις οποίες
συνήθως καταστρώνει και το σχέδιο δράσης. Ο Αστερίξ αντλεί την
υπεράνθρωπη δύναμή του από τον μαγικό ζωμό του Δρυίδη
Πανοραμίξ.
Οβελίξ, ο αχώριστος φίλος του Αστερίξ. Μεγάλων σωματικών
διαστάσεων, προμηθευτής μενίρ σε ολόκληρη την επικράτεια και
μεγάλος εραστής του ψητού αγριογούρουνου! Είναι πάντοτε
έτοιμος να ακολουθήσει τον Αστερίξ σε μια νέα περιπέτεια και ας
μη καταλαβαίνει πάντοτε τι ακριβώς συμβαίνει, αρκεί να
υπάρχουν αγριογούρουνα και τρανοί καυγάδες! Η δύναμή του
είναι ατελείωτη, επειδή είχε βουτήξει στη μαρμίτα με τον μαγικό
ζωμό, όταν ήταν μικρός.

Να οργανώσετε αυτές τις πληροφορίες σε μία παράγραφο,

για να εξηγήσετε τη σχέση, τις ομοιότητες και τις
διαφορές ανάμεσα σ' αυτά τα δύο πρόσωπα.
[Η παράγραφος θα περιλαμβάνει: θεματική περίοδο με την
ομοιότητα ή και την αντίθεση ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέλη,
λεπτομέρειες - σχόλια με τα αντίστοιχα γνωρίσματα των
συγκρινόμενων μελών, περίοδο - κατακλείδα με το συμπέρασμα ή
και μια γενική παρατήρηση και κρίση, καθώς και συνδετικές
-μεταβατικές λέξεις και φράσεις που δηλώνουν σύγκριση και
αντίθεση.]

2. Σ' ένα λεξικό διαβάζετε:

Στη γενικότερη χρήση του ο όρος παιδεία, ήδη από την κλασική
αρχαιότητα, σημαίνει μόρφωση, καλλιέργεια, πολιτισμό,
ανθρωπισμό. Με ειδικότερη έννοια ο όρος ταυτίζεται με τον όρο
εκπαίδευση.
Χρησιμοποιώντας τον όρο παιδεία με την ευρεία έννοιά
του, να τον διακρίνετε από εκείνον της εκπαίδευσης σε
μία παράγραφο, με βασικά κριτήρια σύγκρισης -
αντίθεσης:
α) τον υποχρεωτικό ή μη χαρακτήρα,
β) την ηλικία των υφισταμένων την παιδευτική επίδραση, και
γ) τους φορείς της αγωγής (οικογένεια, σχολείο, φιλικό και
συγγενικό περιβάλλον, Μ.Μ.Ε, πολιτικά κόμματα).
Στην ανάπτυξη της παραγράφου να ακολουθήσετε όποιον από τους
δύο αντιθετικούς τρόπους οργάνωσης του υλικού προτιμάτε.

ΑΙΤΙΟΛΌΓΗΣΗ: όταν η θεματική περίοδος εισάγει μία άποψη ή

θέση που μας κάνει να αναρωτηθούμε «γιατί;», τότε η παράγραφος
αναπτύσσεται με αιτιολόγηση.

Παράδειγμα:
Από παιδαγωγική άποψη, το θέμα της ενότητας στη γλώσσα
είναι θεμελιώδες. Γιατί είναι γνωστό ότι ο ενιαίος χαρακτήρας
της γλώσσας ασκεί άμεση επίδραση πάνω στην ευφυΐα του
παιδιού, τη συγκρότησή της και την έκφρασή της κατά τρόπο
οργανικό. Εφόσον οι πνευματικές ικανότητες αναπτύσσονται
ταυτόχρονα με τη γλώσσα, είναι ολοφάνερο ότι η μάθηση της
γλώσσας τελικά σημαίνει καλλιέργεια της ευφυΐας.

Διαρθρωτικές λέξεις: γιατί, (αυτό συμβαίνει) επειδή, η αιτία

βρίσκεται…

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Να αναπτύξετε με αιτιολόγηση τις ακόλουθες θεματικές
περιόδους.
α. Η τηλεόραση, ως τέταρτη εξουσία, τείνει να υποκαταστήσει με
τη λειτουργία της τις άλλες τρεις.
β. Η επιλογή επαγγέλματος αποτελεί κρίσιμη απόφαση για ένα
έφηβο της σημερινής εποχής.

ΑΙΤΊΟ – ΑΠΟΤΈΛΕΣΜΑ : Η θεματική περίοδος αναφέρει την

αιτία ενός φαινομένου ή μιας κατάστασης και στις λεπτομέρειες
σχόλια αναφέρουμε τις συνέπειες, τα αποτελέσματά της.

Παράδειγμα:
 "Ο ρατσισμός είναι μια μεγάλη νάρκη στα θεμέλια της
δημοκρατίας. Είναι, λοιπόν, δική μας ευθύνη να
διαπαιδαγωγήσουμε τα παιδιά μας, ώστε να μαθαίνουν γράμματα
τα παιδιά των μεταναστών στα δημοτικά για να μεγαλώσει σαν
πλάτανος το πολύτιμο δεντράκι της δημοκρατίας στη χώρα μας."

Διαρθρωτικές λέξεις: Έτσι…, Αυτό οδηγεί…, Αυτό οφείλεται…,

Ως συνέπεια…, Συνεπώς…, Συνέπεια αυτού θεωρείται…, Άρα…
κλπ.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Να αναπτύξετε με αιτία αποτέλεσμα τις ακόλουθες
θεματικές περιόδους.
1. Είναι γεγονός ότι η απουσία οργανωμένου επαγγελματικού
προσανατολισμού στη χώρα μας προκαλεί πολλά προβλήματα στη
νεότερη γενιά.
2. Η καταστροφή του περιβάλλοντος δε γνωρίζει σύνορα ούτε
περιορίζεται σε ορισμένες μόνο περιοχές του πλανήτη μας.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Α. ΟΜΙΛΙΑ - ΕΙΣΗΓΗΣΗ

Ι. Στοιχεία προλόγου
- η προσφώνηση: Αγαπητοί συμμαθητές / καθηγητές, Κυρίες και
κύριοι, κτλ
- η χρήση του α' ενικού και πληθυντικού, του β'
πληθυντικού: θα ήθελα να σας αναλύσω.../ με αφορμή... θα
επιθυμούσα να σας αναφέρω.../ είναι αναγκαίο για μένα να θίξω
το πρόβλημα-να εκθέσω τον προβληματισμό μου.../ όλοι εμείς οι
νέοι απευθυνόμαστε...για να διατυπώσουμε τη γνώμη μας σχετικά
με.../ στόχος μας να ευαισθητοποιήσουμε.../ με δεδομένη την
ευαισθησία μας-το ενδιαφέρον μας πάνω στο.../ μας προκαλεί
μεγάλη ανησυχία-μεγάλο ενδιαφέρον το.../ θα θέλαμε vα
διερευνήσουμε το πρόβλημα-το θέμα... κτλ.

ΙΙ. Εκφράσεις για το κύριο μέρος

- α' και β΄ πληθυντικό: σκεφτείτε... / αναλογιστείτε... /ας
θυμηθούμε όλοι μας... / ας προβληματιστούμε πάνω.../όλοι
μπορούμε να διερωτηθούμε... /θα γνωρίζετε βέβαια... / είναι ήδη
γvωστό σε όλους μας-σας... / κανείς μας δεν μπορεί να
αμφισβητήσει... /δεν είναι δυνατό να μην αναφερθούμε-να
λησμονήσουμε.../ δεν πρέπει να ξεχνάμε.../ ευθύνη-χρέος όλων μας
είναι.../ πόσοι από μας δεν έχουμε αναρωτηθεί…/ αυτό που για μας
έχει ιδιαίτερη σημασία.../ θα απορείτε βέβαια με.../ εύκολα θα
μπορούσαμε να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό ότι...
- α΄ ενικό: θα ήθελα να αναφερθώ και.../δε θα μπορούσα να
παραλείψω και... είναι, για μένα αναγκαίο-α.../ θα μου ήταν
αδύνατο να μην τoνίσω…/ επισημαίνω ότι.../ θα υπογραμμίσω
άλλο ένα βασικό σημείο.../ αλλά θα μπορούσα να ενισχύσω την
άποψη μου και με.../ προσθέτω και τούτο, ότι.../ πιστεύω ότι δε θα
μπορούσα να θεωρηθώ υπερβολικός αν ανέφερα και... θα μου
επιτρέψετε να.../ θεωρώ χρέος μου να τονίσω...

ΙΙΙ. Στοιχεία επιλόγου

- ανακεφαλαίωση, συμπέρασμα: ύστερα απ' όλα αυτά θα
μπορούσαμε αβίαστα να συμπεράνουμε ότι.../ όλα όσα αναφέραμε
θεμελιώνουν το συμπέρασμα ότι.../ συνοψίζοντας όλα αυτά που
ανέλυσα, θα κατέληγα στο ότι-../ πιστεύω ότι κατάφερα να σας
αποδείξω - να σας πείσω για.../ είναι φανερό λοιπόν, ότι ... /
ύστερα απ' όλα αυτά θα ήταν πλάνη να πιστεύουμε.../ θα ήθελα να
κλείσω την ομιλία μου με.../ κλείνοντας-τελειώνοντας θα
επιθυμούσα να...
- προτροπή, παραίνεση: θα καταλάβατε, λοιπόν, ότι είναι και
δική μας ευθύνη…/προβληματιστείτε, λοιπόν, και
ενεργοποιηθείτε.../ ας αναλάβουμε όλοι μας πρωτοβουλίες…/ μην
εφησυχάζεστε, λοιπόν,.../ οφείλουμε να αναλάβουμε πρωτοβουλίες
για...

IV. Υπόδειγμα ομιλίας

Με αφορμή μια συζήτηση στην τάξη σας για την τέχνη,

αποφασίζετε να γράψετε ένα κείμενο ομιλίας, για να
πείσετε τους συμμαθητές σας, και κυρίως αυτούς που δεν
έρχονται σε επαφή με καμία μορφή τέχνης, για το πόσο
σημαντική είναι η ενασχόλησή μας μ' αυτήν.

Αγαπητοί συμμαθητές,
Πρόσφατα συζητήσαμε στην τάξη μας το θέμα της τέχνης
και θίξαμε την αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά και
εμάς των νέων, για την ποιοτική τέχνη. Με αφορμή αυτό, θα ήθελα
να σκεφτούμε όλοι μας το πόσο σημαντικό και εποικοδομητικό
είναι να ερχόμαστε σε επαφή
με διάφορες μορφές τέχνης, την ποίηση και την πεζογραφία, το
θέατρο, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική, τη μουσική...
 Σκεφτείτε πρώτα απ' όλα, την αισθητική απόλαυση που μας
παρέχει, τη μοναδική αισθητική εμπειρία που βιώνουμε με την
τέχνη. Μ' ένα λογοτεχνικό βιβλίο μεταφερόμαστε σε άλλον κόσμο,
φανταζόμαστε, ταυτιζόμαστε με τον ήρωα, αγωνιούμε,
συγκινούμαστε, πονάμε, λυτρωνόμαστε. Φεύγουμε από τον κλοιό
της πεζής και σκληρής πραγματικότητας. Το ίδιο και με τη μαγεία
της κινηματογραφικής εικόνας ή της θεατρικής σκηνής.
Ερχόμαστε σε επαφή με το ωραίο, καλλιεργείται η ευαισθησία μας
και θα έλεγα ότι εξευγενίζεται ο συναισθηματικός μας κόσμος.
Η τέχνη είναι πράξη ομορφιάς. Μέσα από έναν πίνακα
ζωγραφικής ή ένα μουσικό έργο συλλαμβάνεις την ευαισθησία του
δημιουργού, τα συναισθήματά του που αισθητοποιούνται με
χρώματα, με μορφές, με ήχους. Φέρτε στο μυαλό σας το γνωστό
πίνακα του Γάλλου φιλέλληνα ζωγράφου, του Ντε Λα Κρουά, που
έχει ως θέμα τη σφαγή της Χίου το 1822. Η ηρωική θυσία, το
ιδανικό της ελευθερίας, ο πατριωτισμός, ο πόνος της
βαρβαρότητας του πολέμου, μια ένδοξη εποποιία· όλα αυτά μέσα
από έναν πίνακα, που, εκφράζοντας τον πόνο και το μεγαλείο της
εποχής του, γίνεται διαχρονικό σύμβολο.
Η τέχνη, λοιπόν, είναι εκείνη που μεταφέρει μηνύματα για
το παρόν και το μέλλον και προβάλλει τα αιώνια όνειρά μας για
ειρήνη, δημοκρατία, ανθρωπιά, που εξυμνεί τον έρωτα, που κάνει
τη στιγμή να έχει διάρκεια, που νικά το χρόνο και το θάνατο,
γιατί είναι διαχρονική. Μας διδάσκει και μας καθοδηγεί προς
ανώτερα ιδανικά. Ως μορφή πολιτισμού και φορέας παιδείας η
τέχνη ασκεί μορφωτική επίδραση πάνω μας και μας καλλιεργεί.
Προβάλλει πρότυπα, συμπεριφορές, χαρακτήρες, στάση ζωής. Ας
θυμηθούμε το λόγο του Καβάφη: «Κι αν δε μπορείς να κάνεις τη
ζωή σου όπως τη θέλεις / τουλάχιστον μην την εξευτελίζεις».
Έχει την ικανότητα να μας κάνει να συμμετέχουμε στα
βιώματα, στις εμπειρίες, στις ιδέες και στους προβληματισμούς
ολόκληρου του ανθρώπινου γένους. Πόσες φορές δεν έχουμε
παρακολουθήσει μια ξένη κινηματογραφική ταινία και δεν την
έχουμε αληθινά βιώσει; Πόσες φορές δεν έτυχε να διαβάσουμε
ξένη λογοτεχνία και να συγκινηθούμε έντονα; Η τέχνη είναι και
καθολική, οικουμενική. Γιατί οι ξένοι συγκινούνται από τον
Καβάφη, το Σεφέρη, τον Ελύτη; Γιατί εμείς γοητευόμαστε από το
Σαίξπηρ, τον Ουγκώ, τον Ουίλλιαμς;
Επειδή δεν είναι αποκομμένη από την εθνική παράδοση, μας
συνδέει μ' αυτήν προβάλλοντας τις διαχρονικές αξίες της και την
ιστορική της συνέχεια. Έτσι, ενισχύει την εθνική μας συνείδηση.
Αναλογιστείτε πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς μουσική, ποίηση,
κινηματογράφο...Στεγνή, ξερή, μονότονη, μονοδιάστατη. Ζήστε την
τέχνη μέσα από όποια μορφή της επιθυμείτε, νιώστε την έντασή
της και ανυψωθείτε σε κόσμους υπερβατικούς μέσα από το πάθος
του καλλιτέχνη.
Ευχαριστώ που με ακούσατε...

Β. ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Ι. Στοιχεία προλόγου
- η προσφώνηση: Αξιότιμε κύριε, Κύριε υπουργέ / πρόεδρε,
Αξιότιμοι κύριοι καθηγητές, κτλ
-η χρήση του α' ενικού και πληθυντικού, του β'
πληθυντικού: αποφασίσαμε να σας στείλουμε την επιστολή
αυτή.../ με αφορμή... σας αποστέλλουμε επιστολή θέλοντας να.../
θεωρήσαμε σκόπιμο ύστερα από τις παρατηρήσεις σας σχετικά
με... να σας απαντήσουμε.../πιστεύοντας ότι θα βοηθήσουμε τον
προβληματισμό σας για... σας καταθέτουμε τις απόψεις μας με την
επιστολή αυτή.../ θεωρώ χρέος μου μετά τις επισημάνσεις σας
για... να σας απαντήσω με την επιστολή αυτή αντικρούοντας.../
είναι γνωστή σε σας η ευαισθησία μας-το ενδιαφέρον μας
για...Αποφασίσαμε, λοιπόν, να γράψουμε επιστολή σε σας για
να.../ Λάβαμε την πρόσφατη επιστολή σας για…και κρίναμε
σκόπιμο να σας απαντήσουμε καταγράφοντας τις απόψεις μας...

ΙΙ. Εκφράσεις για το κύριο μέρος

Αξιοποιούμε πολλές, από τις εκφράσειc που έχουν καταγραφεί στο
είδος της ομιλίας, με περισσότερη χρήση του β' πληθυντικού
προσώπου. π. χ. είναι ήδη γνωστό σε σας.../ δεν μπορείτε να
αμφισβητήσετε.../ δεν είναι δυνατό να λησμονήσετε.../ δεν πρέπει
να ξεχνάτε.../ ευθύνη-χρέος όλων μας είναι.../πόσες φορές δεν
έχετε αναρωτηθεί-../αυτό που για μας, αλλά θεωρούμε και για σας
έχει ιδιαίτερη σημασία.../θα απορείτε βέβαια με.../ εύκολα θα
μπορούσαμε να αντικρούσουμε τον ισχυρισμό σας ότι.../ θα ήθελα
να αναφερθώ και../ θα μου ήταν αδύνατο να μην σας τονίσω.../ σας
επισημαίνω ότι-.. /θα υπογραμμίσω άλλο ένα βασικό σημείο.../
αλλά θα μπορούσα να ενισχύσω την άποψη μου και με.../παραθέτω
σε σας και τούτο, ότι.../ πιστεύω ότι δε θα μπορούσα να θεωρηθώ
υπερβολικός...

ΙΙΙ. Στοιχεία επιλόγου

Συνήθως κλείνουμε την επιστολή διατυπώνοντας την ευχή οι
απόψεις μας να τύχουν της προσοχής ή της ευνοϊκής,
αντιμετώπισης του αποδέκτη της επιστολής: Πιστεύουμε να
λάβετε σοβαρά υπόψη σας τις παρατηρήσεις μας.../ Έχουμε την
πεποίθηση ότι οι θέσεις μας θα βρουν τη δέουσα ανταπόκριση.../
Θεωρούμε ότι με τις παραπάνω απόψεις μας συμβάλλουμε και
εμείς στην αντιμετώπιση.../ Είμαστε βέβαιοι ότι θα μελετήσετε τις
σκέψεις μας, οι οποίες πιστεύουμε ότι ενισχύουν τον
προβληματισμό σας.../ Νομίζουμε ότι, καταθέτοντας τις απόψεις
μας σας, βοηθάμε στην επίλυση... - βοηθάμε στον εμπλουτισμό των
σκέψεων και των δεδομένων σχετικά με…

IV. Υπόδειγμα επιστολής

Να γράψετε μια απαντητική επιστολή προς έναν εκδότη, ο
οποίος πρόκειται να εκδώσει ένα περιοδικό για τους νέους
και ζήτησε τη γνώμη της σχολικής σας κοινότητας γι'
αυτό.

Αξιότιμε κύριε,
Λάβαμε την επιστολή σας και χαρήκαμε ιδιαίτερα τόσο
για την απόφασή σας να εκδώσετε ένα περιοδικό για τη νέα
γενιά όσο και γιατί ζητήθηκε η δική μας γνώμη γι' αυτό. Σας
αποστέλλουμε αυτή την απάντηση ανταποκρινόμενοι στο
ενδιαφέρον σας αλλά και στην επιθυμία μας να συμβάλουμε και
εμείς στη σύνταξη ενός περιοδικού που τόσο έχουμε ανάγκη για
τον ελεύθερο χρόνο μας.
Θα θέλαμε να ελκύει το ενδιαφέρον μας και να μας αγγίζει
ιδιαίτερα. Γι' αυτό και η εμφάνισή του πρέπει να είναι πρωτότυπη
όχι μόνο στο εξώφυλλο αλλά και στο εσωτερικό του. Τα έντονα
χρώματα, οι φωτογραφίες, τα κόμικς, τα σκίτσα και οι
γελοιογραφίες ταιριάζουν στην ψυχοσύνθεσή μας, δημιουργούν
μια ευχάριστη εικόνα που δε μας θυμίζει το μουντό και απρόσωπο
χαρακτήρα των σχολικών μας βιβλίων και ενισχύουν την επιθυμία
μας για ανάγνωσή τους. Όταν το περιεχόμενο συνδέεται με την
εικόνα είναι πιο ελκυστικό και προσιτό για μας.
Σας επισημαίνουμε ότι τα θέματα του περιοδικού αυτού
δε θα μας άρεσε να είναι υπερεξειδικευμένα, γιατί θα
επιθυμούσαμε να διαβάζεται από όλο και περισσότερους νέους. Η
θεματολογία του, λοιπόν, μπορεί να περιλαμβάνει αθλητισμό,
κινηματογράφο, θέατρο, μουσική, προτάσεις για διασκέδαση, για
διακοπές, προβληματισμούς και αναλύσεις πάνω σε θέματα που
αφορούν εμάς τους νέους, όπως η σχέση μας με το σχολείο, με
τους γονείς, οι ανησυχίες μας για την επαγγελματική μας
αποκατάσταση, η φιλία, ο έρωτας και γενικά ό,τι μπορεί να
αγγίξει την ψυχή μας. Όλα αυτά πρέπει να καταλαμβάνουν
μόνιμες στήλες και θέσεις στο περιοδικό ώστε να γνωρίζουμε πού
θα τα αναζητάμε.
Σας τονίζουμε ιδιαίτερα πως μας ενδιαφέρει η
ποιότητα του εντύπου και καταδικάζουμε την πρακτική και το
στόχο της εμπορικότητας. Δεν προσδοκούμε το ανούσιο και δεν
ταυτίζουμε το ευχάριστο και το ενδιαφέρον με τις αναφορές στις
ιδιωτικές στιγμές διάσημων προσώπων. Θέλουμε θέματα ουσιώδη
που θα δίνονται όμως με ένα ύφος ζωντανό και ευχάριστο, οικείο
για μας και όχι εξεζητημένο ή σοβαροφανές.
Κλείνοντας, εκφράζουμε την πεποίθησή μας ότι θα
λάβετε σοβαρά παρατηρήσεις μας για τη μορφή και το
περιεχόμενο του περιοδικού που σκοπεύετε να εκδώσετε.
Ελπίζουμε ότι σύντομα θα το δούμε να κυκλοφορεί.
Με εκτίμηση

Γ. ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ι. Εκφραστικά στοιχεία
Στην περίπτωση αυτή, αξιοποιούμε τα στοιχεία της ομιλίας. Αν
απευθυνόμαστε σε οικείο / α πρόσωπο /α (π. χ. φίλο ή φίλους)
χρησιμοποιούμε το β' ενικό ή πληθυντικό. Το β' πληθυντικό θα το
χρησιμοποιήσουμε επίσης, αν η συζήτηση γίνεται μεταξύ
περισσοτέρων από δυο άτομα.

ΙΙ. Υπόδειγμα συζήτησης

Να προσπαθήσετε να πείσετε ένα γνωστό σας που
ισχυρίζεται ότι στην εποχή της εικόνας και των
υπολογιστών έχουν υποχωρήσει τα κείμενα και γενικά ο
λόγος ότι δε συμβαίνει κάτι τέτοιο, αλλά ότι ο
λόγος εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας.

Έχω την αίσθηση πως η άποψή σου, όπως και αρκετών

άλλων, ότι έχουν υποβαθμιστεί ή και εξαφανιστεί τα κείμενα με
την κυριαρχία της τηλεοπτικής εικόνας και των υπολογιστών δεν
είναι ορθή. Πιστεύω ότι τα κείμενα εξ ακολουθούν να παίζουν
σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, και θα έλεγα μάλιστα
πρωτεύοντα ρόλο.
Kαταρχάς, ο γραπτός λόγος πέρασε στον ήχο και στην
εικόνα του ηλεκτρονικού υπολογιστή, του διαδικτύου.
Συλλογίσου τις πληροφορίες που παίρνουμε καθημερινά
και απαιτούν γνώσεις και γλωσσική καλλιέργεια. Πολλές από
αυτές τις επεξεργαζόμαστε δημιουργώντας δικά μας αρχεία,
παίρνουμε το ουσιώδες και αφαιρούμε το επουσιώδες, συνθέτουμε
και συvδυάζουμε, διαμορφώνουμε κείμενα και τα αξιοποιούμε σε
εργασίες μας ή στο επάγγελμά μας. Αλλά και η αλληλογραφία
σήμερα είναι ηλεκτρονική και ανθεί, θα έλεγα, σε κάθε επίπεδο,
από το πιο προσωπικό μέχρι το επαγγελματικό και το διακρατικό
ακόμη.
Επιπλέον, σκέψου την ανάγνωση του περιοδικού τύπου και
των εφημερίδων. Τα έντυπα μέσα εξακολουθούν σήμερα να
υπάρχουν και να πουλούν, αφού δίνουν σε σένα τον αναγνώστη τη
δυνατότητα να διαβάζεις όσες φορές επιθυμείς την πληροφορία,
όπου κι αν βρίσκεσαι, να την αφομοιώσεις, να την κατανοείς και
να εμβαθύνεις σ' αυτήν. Εξάλλου ο ημερήσιος τύπος έχει περάσει
σήμερα στο διαδίκτυο και προσφέρεται για
επεξεργασία.
Εκτός όμως απ' αυτά, και από άλλες αναγνωστικές σου
εμπειρίες μπορείς να διαπιστώσεις τη βαρύτητα των κειμένων.
Διαβάζεις λογοτεχνικά βιβλία που με τη μαγεία της συγκινησιακής
γλώσσας σου προσφέρουν μοναδική αισθητική εμπειρία, μελετάς
επιστημονικά και ιστορικά βιβλία, κρατάς προσωπικές
σημειώσεις, συναλλάσσεσαι μέσω των κειμένων με το κράτος ή με
ιδιωτικούς φορείς.
Απ' όλα αυτά νομίζω ότι έχεις πειστεί για τον ουσιαστικό
ρόλο των κειμένων στη ζωή μας.

Δ. ΑΡΘΡΟ
Ι. Γενικά:
α) Όταν το άρθρο προορίζεται για τη σχολική εφημερίδα μας ή το
σχολικό περιοδικό μας, τότε το ύφος του πρέπει να είναι σχετικά
οικείο, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι αυτό αποκτά χαρακτηριστικά
καθημερινής ομιλίας. Το α' ενικό και πληθυντικό (π.χ. θεωρώ ότι…,
εμείς οι μαθητές/ οι νέοι αμφισβητούμε...) αλλά και το β'
πληθυντικό σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. εσείς οι καθηγητές
μας...) απομακρύνουν το κείμενο από τον απρόσωπο και επίσημο
τόνο.

β) Όταν το άρθρο προορίζεται για δημοσίευση στον εξωσχολικό

τύπο (ημερήσιο, περιοδικό κτλ), τότε παίρνει τα χαρακτηριστικά
κειμένου με τόνο αντικειμενικό με στοιχεία αποδεικτικού
δοκιμίου: πρόλογος όπου δηλώνεται το θέμα και η θέση μας, κύριο
μέρος με τα επιχειρήματα και τα τεκμήριά μας σε λογική σειρά,
επίλογος με την ανακεφαλαίωση και το συμπέρασμά μας. Η
αντικειμενική και γενική ισχύς στα λεγόμενα δίνεται με τη χρήση
του γ' κυρίως προσώπου (π.χ. δίκαια θεωρείται ότι.../ θα μπορούσε
να αμφισβητηθεί η άποψη πως...). Ωστόσο χρησιμοποιούμε και το
α' ενικό και πληθυντικό.

II. Βήματα:

1ο => Βάζουμε τίτλο που συνάδει με το περιεχόμενο και το ύφος

του κειμένου που πρόκειται να ακολουθήσει· πρέπει να είναι
σύντομος, πρωτότυπος, αινιγματικός – κατά προτίμηση χωρίς ρήμα
και διατυπωμένος με τρόπο που να κεντρίζει το ενδιαφέρον του
αναγνώστη. Ενδέχεται να υπάρχουν και σημεία στίξης.
2ο => Στην εισαγωγική παράγραφο χρησιμοποιούμε ως
αφόρμηση γεγονότος της καθημερινότητας, σχετικό με το θέμα
ανάπτυξης.
3ο => Παρουσιάζουμε το θέμα, εκθέτουμε, αναλύουμε τις απόψεις
μας και τις στηρίζουμε με επιχειρήματα. Αναλύουμε τα ζητούμενα
χρησιμοποιώντας γλώσσα δηλωτική και ύφος σοβαρό.

IΙΙ. Υπόδειγμα άρθρου

Θέμα: «Η προσφορά του τουρισμού στη χώρα μας»

Τουρισμός! Το λιθαράκι του πολιτισμού

Μια πρόσφατη μελέτη σχετικά με τα ποσοστά τουριστών τη
φετινή χρονιά στη χώρα μας ήταν ιδιαίτερα απογοητευτική για
όλους μας, αφού σημείωσε φθίνουσα πορεία συγκριτικά με την
επόμενη χρονιά.
Το γεγονός αυτό στάθηκε αφορμή να αναλογιστούμε την
αναγκαιότητα και τις ωφέλειες του τουρισμού σε ποικίλους τομείς
του πολιτισμού, καθώς και τη λήψη άμεσων μέτρων για την
ενίσχυσή του.
Το πρώτο, ίσως και μεγαλύτερο, όφελος για μια τουριστική
χώρα είναι η οικονομική ανάπτυξη. Οι αλλοδαποί τουρίστες
προσφέρουν σημαντικότατα ποσά σε συνάλλαγμα, με τα οποία η
χώρα καλύπτει οικονομικές υποχρεώσεις της στο εξωτερικό από
δάνεια και παλιότερες οφειλές. Επίσης, οι περιοχές που
προσελκύουν τον περισσότερο τουρισμό αναπτύσσονται
οικονομικά, από τους επισκέπτες. Παρακολουθώντας το
τουριστικό ρεύμα οι επιχειρηματίες κατασκευάζουν
υπερσύγχρονες ξενοδοχειακές μονάδες, στις οποίες απασχολείται
πλήθος ντόπιων εργαζομένων. Τέλος, η πολιτεία, για να
διευκολύνει το συναλλαγματοφόρο τουρισμό, κατασκευάζει έργα
υποδομής, όπως αεροδρόμια, οργανωμένες παραλίες, οδικά
δίκτυα, καθώς και ιατρικές μονάδες και νοσοκομεία. όλη αυτή η
δραστηριότητα αποτελεί ανάσα ζωής για περιοχές που υπό άλλες
συνθήκες θα μαράζωναν οικονομικά και θα αποψιλώνονταν
πληθυσμιακά, όπως τα μικρά νησιά των Κυκλάδων ή τα πιο ορεινά
χωριά της ηπειρωτικής ενδοχώρας.
Οι αλλοδαποί τουρίστες αποτελούν και μια διαρκή πηγή
μάθησης και κοινωνικοποίησης, ιδιαίτερα για τους κατοίκους των
δυσπρόσιτων περιοχών της υπαίθρου. Διαφορετικές αντιλήψεις
για το ντύσιμο, για τις σχέσεις των δυο φύλων, για τη θέση της
τρίτης ηλικίας στην κοινωνία και την παραγωγή, κάνουν πιο
ανεκτικούς και άρα πιο δημοκρατικούς ανθρώπους που είχαν
διδαχτεί αξίες παρωχημένες και συντηρητικές. Λειτουργούν,
επίσης, και ως φορείς διαφορετικών πολιτιστικών στοιχείων, τα
οποία ενσωματώνουν στον ελληνικό πολιτισμό και τον
εμπλουτίζουν, τον ανανεώνουν. Αυτό, άλλωστε, είναι πανάρχαιο
προνόμιο της ελληνικής φυλής, από το οποίο μέγιστα οφέλη
αποκόμισε. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, όταν ο Έλληνας δεν
καταγινόταν ιδιαίτερα με το διάβασμα, το παράδειγμα του
τουρίστα που με ένα σακίδιο στους ώμους ταλαιπωρούνταν, αλλά
κρατούσε στο χέρι ένα βιβλίο, αποτελούσε για το συμπατριώτη
μας μια πολύ εντυπωσιακή εικόνα.
Θετική υπηρεσία μπορεί να προσφέρει η ανάπτυξη του
τουρισμού και στην αμοιβαία προσέγγιση και κατανόηση μεταξύ
λαών και κρατών που έχουν διαφορές από το πρόσφατο ή απώτερο
παρελθόν. Για παράδειγμα, η εχθρική αντίληψη που είχαν – κι
ίσως ακόμη έχουν – οι Έλληνες για τους ανατολικούς μας
γείτονες. Με την αμοιβαία επίσκεψη είναι δυνατόν να
συνειδητοποιήσει κάθε απλός και απροκάληπτος άνθρωπος πως ο
πολίτης της «άλλης πλευράς» δε διαφέρει καθοριστικά από αυτόν
και έτσι να αποβάλει τη στρεβλή εικόνα που ο εθνικός φανατισμός
έχει διαμορφώσει για τον «απέναντι». Ελάσσονος σημασία είναι η
ωφέλεια που προκύπτει ως ανάγκη από την αμοιβαία επίσκεψη και
γνωριμία· ο λόγος γίνεται για τη γλωσσομάθεια και επειδή είναι
γνωστό πως η γλώσσα κάθε λαού αποτελεί φορέα πολιτισμού,
κατανοούμε τη μεγάλη σπουδαιότητά της.
 Δεν πρέπει, βέβαια, να παρουσιάζουμε το φαινόμενο του
τουρισμού ως φορέα μόνο θετικών και αξιομίμητων στοιχείων. Τα
αρνητικά στοιχεία που μεταφέρουν οι τουρίστες, παράλληλα με τα
θετικά, αποτελούν σοβαρή αιτία για να εκτιμήσουμε περισσότερο
την περιφρονημένη εθνική μας παράδοση και να επιδιώξουμε την
επανασύνδεσή μας με αυτήν. Τέτοια αρνητικά στοιχεία συνιστούν
τα αυξημένα ποσοστά εγκληματικότητας, που σημειώνονται
συνήθως στις πιο εξελιγμένες οικονομικά χώρες, καθώς και τα
ναρκωτικά, ο αλκοολισμός και η αλητεία – συνήθειες που είναι
δυνατόν να υιοθετηθούν από τα πιο ανώριμα μέλη της ελληνικής
νεολαίας.
Οφείλουμε, λοιπόν, να συνειδητοποιήσουμε την προσφορά
του τουρισμού και να φροντίσουμε για τη ανάπτυξή του στη χώρα
μας, επενδύοντας σε αυτήν και εκπονώντας ολοκληρωμένα
προγράμματα με αρτιότερη οργάνωση, που θα διευκολύνουν τη
ζωή του τουρίστα, αλλά και τη δική μας.

Ε. ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η λογική οργάνωση των ιδεών
και στοχεύει στην πειθώ των αναγνωστών.

Βήματα:
1ο => Βάζουμε σύντομο τίτλο, προσαρμοσμένο στο ύφος του
κειμένου που θα ακολουθήσει.
2ο => Αποκωδικοποιούμε το θέμα, διακρίνοντας δεδομένα και
ζητούμενα. Στον πρόλογο, ο οποίος πρέπει να είναι σύντομος,
αναφέρουμε το θέμα που πρόκειται να αναπτύξουμε.
3ο => Μεταβαίνουμε στο κύριο θέμα, προσέχοντας τη συνοχή. Το
ύφος είναι σοβαρό και απρόσωπο (χρήση γ’ προσώπου για να
εκφράσουμε την οπτική μας γωνία), δομή είναι τριμερής και κάθε
παράγραφος έχει νοηματική αυτοτέλεια. Επικρατέστερος τρόπος
ανάπτυξης αποδεικνύεται η αιτιολόγηση ή αίτιο – αποτέλεσμα
με παράθεση παραδειγμάτων. Στοχεύουμε στην πειθώ και
χρησιμοποιούμε ως τρόπο τη λογική, προβάλλοντας επιχειρήματα
και τεκμήρια.
4ο => Επίλογος: Ανακεφαλαιώνουμε, διατυπώνουμε
συμπεράσματα.

Υπόδειγμα αποδεικτικού δοκιμίου

Χουλιγκανισμός
Παρά τη σημαντική θέση και προσφορά του από
αρχαιοτάτων χρόνων στον ανθρώπινο βίο, ο αθλητισμός σήμερα
έχει περιέλθει σε μια κρίσιμη κατάσταση, που πιστοποιείται από
πολλά φαινόμενα. Ένα από αυτά είναι ο χουλιγκανισμός ή αλλιώς
η φανατισμένη και βίαιη συμπεριφορά στον χώρο των γηπέδων.
Κρίνεται αναγκαίο να διερευνηθούν τόσο τα αίτια που οδηγούν σε
αυτό το νοσηρό φαινόμενο, όσο και οι τρόποι εξάλειψής τους κατά
το δυνατόν φυσικά.
Αρχικά, θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε το ζήτημα από
ψυχολογικής άποψης και να αναφερθούμε στον ψυχισμό κάθε νέου
που προβαίνει σε τέτοιες πράξεις. Υπάρχουν ποικίλοι παράγοντες
που προκαλούν στα νεαρά άτομα άγχος και σύνδρομο
κατωτερότητας. Για παράδειγμα, πολλοί βιώνουν την ανεργία, που
τους προξενεί άγχος για την επιβίωσή τους, αλλά και την
κοινωνική απόρριψη, καθώς ως μη εργαζόμενοι δυσκολεύονται να
ενσωματωθούν στο κοινωνικό σύνολο.
Παράλληλα, ο κλονισμός του θεσμού της οικογένειας, η
οποία σε αρκετές περιπτώσεις δεν αποτελεί ένα ασφαλές,
στοργικό πλαίσιο για το άτομο, έχεις ως αποτέλεσμα αρκετοί νέοι
να αισθάνονται μόνοι και αδικημένοι. Αναζητώντας, λοιπόν, την
ένταξή τους σε ένα ευρύτερο περιβάλλον, καταλήγουν σε ομάδες
φανατικών, και σε συνδυασμό με την άσχημη ψυχολογική τους
κατάσταση οδηγούνται αναπόφευκτα στην εκδήλωση του
χουλιγκανισμού.
Οι λόγοι που το υπό εξέταση φαινόμενο έχει λάβει
ανεξέλεγκτες διαστάσεις στις μέρες μας εντοπίζονται και στην
ευθύνη που φέρει ένα σημαντικός φορέας αγωγής, η παιδεία. Το
σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα παρουσιάζει πολλά τρωτά σημεία
όσον αφορά την καλλιέργεια του αθλητικού ιδεώδους. Δε θα ήταν
υπερβολή να ειπωθεί ότι λαμβάνεται ελάχιστη μέριμνα για την
υγιή μύηση των νέων στα αθλητικά δρώμενα, αφού ούτε υπάρχει η
κατάλληλη αθλητική υποδομή ούτε οι αρμόδιοι καθηγητές
παρουσιάζουν ζήλο στην προσπάθειά τους να εμφυσήσουν το
πνεύμα του ολυμπισμού στα παιδιά. Συνδυαστικά λειτουργεί και η
στροφή προς τη βαθμοθηρία, καθώς έτσι αναπτύσσεται μια
ανταγωνιστική νοοτροπία και όχι η εντιμότητα, ο
αλληλοσεβασμός ή η ευγενής άμιλλα. Διαπαιδαγωγημένοι κατ’
αυτόν τον τρόπο, εύλογα οι νεαροί οπαδοί προβαίνουν σε ακραίες
ανταγωνιστικές συμπεριφορές στους αθλητικούς χώρους.
Βέβαια, το να γίνεται λόγος για τις αιτίες του
χουλιγκανισμού είναι ασύγκριτα πιο εύκολο από το να μιλάμε για
την ολοκληρωτική πάταξη του φαινομένου, καθώς για το σκοπό
αυτό απαιτείται ουσιαστική αλλαγή σε όλες τις πτυχές της
κοινωνίας. Ωστόσο, μπορεί να γίνει αναφορά στη συμβολή
κάποιων φορέων κοινωνικοποίησης, με στόχο τη μεσοπρόθεσμη
βελτίωση της κατάστασης.
Ως βασικός παιδαγωγικός φορέας, η οικογένεια οφείλει από
την αρχή να θέσει τα θεμέλια για την ανάπτυξη ενός φίλαθλου
πνεύματος. Οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν υγιή
πρότυπα προς μίμηση και να εμφορούνται από αξίες, όπως ο
σεβασμός, η εντιμότητα και η κατανόηση του διαφορετικού, ώστε
τα παιδιά να λάβουν το ορθό παράδειγμα και μελλοντικά να
συμπεριφέρονται ανάλογα στους αθλητικούς χώρους.
Επιπρόσθετα, το σχολείο είναι ανάγκη να αναλάβει δράση όμοια
με αυτή της οικογένειας. Ταυτόχρονα, κρίνεται απαραίτητη η
ύπαρξη καλύτερων, επαρκώς εξοπλισμένων αθλητικών
εγκαταστάσεων και η διοργάνωση περισσότερων αθλητικών
εκδηλώσεων, στις οποίες οι νέοι θα καλλιεργήσουν το πνεύμα της
ευγενούς άμιλλας.
Άλλες λύσεις που θα μπορούσαν να προταθούν σχετίζονται
με τη λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και του
κράτους. Συγκεκριμένα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης οφείλουν
να μη δραματοποιούν και να μην εξαίρουν τις πράξεις βίας που
λαμβάνουν χώρα εντός και εκτός αθλητικών χώρων. Καθώς έχουν
τεράστια εμβέλεια και ασκούν μεγάλη επιρροή, είναι ανάγκη να
στηλιτεύουν τέτοιες ενέργειες. Μπορούν, επίσης, να εισαγάγουν
εκπαιδευτικά προγράμματα, μέσω των οποίων θα ενισχυθεί η
αθλητική παιδεία της νεολαίας. Όσον αφορά την πολιτεία, έχει
μπροστά της ένα ιδιαίτερα δύσκολο αλλά απαραίτητο έργο: να
μεριμνήσει για την κοινωνική αναμόρφωση όσων μετέχουν σε
επεισόδια που αμαυρώνουν τις αθλητικές εκδηλώσεις. Η
αναμόρφωση αυτή θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσω δωρεάν
προγραμμάτων ψυχολογικής και οικονομικής υποστήριξης, ώστε
συν τω χρόνω οι συγκεκριμένοι νέοι να αποβάλουν το άγχος και
τις κοινωνικές ανασφάλειες που νιώθουν, και συνεπώς να μην
εκφράζονται με βιαιότητα.
Επιλογικά, θα μπορούσε να αναφερθεί πως παρά την
αδιαμφισβήτητη αναγκαιότητά του για τον άνθρωπο, ο αθλητισμός
πλήττεται από διάφορα φαινόμενα, με το χουλιγκανισμό να
αποτελεί ένα από αυτά. Από όλους εμάς εξαρτάται αν θα
καταφέρουμε να επιλύσουμε το συγκεκριμένο ζήτημα και να
δώσουμε στον αθλητισμό τις φυσιολογικές του διαστάσεις δίπλα
στον άνθρωπο και στη ζωή.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ:

1. ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Η Γραμματικο-συντακτική λειτουργία της στίξης

Τελεία (.)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- το τέλος περιόδου
- σύντμηση λέξεων
- συντομογραφίες

Άνω τελεία (·)

Σημειώνεται για να δηλώσει:
- το τέλος ημιπεριόδου

Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και

ολοκληρωμένο νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και
το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.
Σύμφωνα με τη Νεοελληνική Γραμματική: η άνω τελεία χρησιμεύει
για να χωρίσει μέσα στη φράση δύο μέρη από τα οποία το δεύτερο
επεξηγεί / διασαφηνίζει το πρώτο ή έρχεται σε αντίθεση μαζί του.
Επίσης , στην περίπτωση παράθεσης / απαρίθμησης στοιχείων.

Διπλή τελεία (:)

Χρησιμοποιείται για:
- να εισαγάγει παράθεμα
- να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων
- να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.
- να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την
πρώτη ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης
- να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα
επιγραμματικού χαρακτήρα

Κόμμα (,)
Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:
- σε ασύνδετο σχήμα
- στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης
- πριν και μετά την κλητική προσφώνηση
- στην παράθεση και την επεξήγηση
- στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις
ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις
βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις,
τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)

Παύλα (-)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο
- το διάστημα μεταξύ δυο ορίων
- την ένωση στοιχείων
- τη διάζευξη

Διπλή παύλα (- -)
Χρησιμοποιείται για:
- την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων
Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και
θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα
γραφόμενα.

Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >)

Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:
- παραπομπές
- πηγές παραθεμάτων
- επεξηγηματικά στοιχεία
- σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
Όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στο υποκείμενο του
ρήματος χρησιμοποιούμε την ενεργητική σύνταξη (π.χ. Οι γυναίκες
πέτυχαν ίδια μισθοδοσία για ίση προσφορά εργασίας), ενώ όταν
επιθυμούμε να τονίσουμε την πράξη την παθητική σύνταξη (π.χ.
Από τις γυναίκες επετεύχθη ίδια μισθοδοσία για ίση προσφορά
εργασίας). Απλώς στην παθητική σύνταξη έχουμε και ένα
προσδιορισμό που σχηματίζει από την πρόθεση από + αιτιατική
και ονομάζεται ποιητικό αίτιο.

Διαδικασία μετατροπής από την ενεργητική στην

παθητική σύνταξη και το αντίθετο:

Α. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ = ΠΑΘΗΤΙΚΗ
1. το ρήμα της ενεργητικής το μετατρέπουμε στον αντίστοιχο τύπο
της παθητικής
2. το αντικείμενο γίνεται υποκείμενο
3. το υποκείμενο γίνεται ποιητικό αίτιο

π.χ.
Τα ριάλιτι επηρεάζουν σοβαρά την υγεία 
Η υγεία επηρεάζεται σοβαρά από τα ριάλιτι

Β. ΠΑΘΗΤΙΚΗ = ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ
1. το ρήμα της παθητικής σύνταξης το μετατρέπουμε στον
αντίστοιχο τύπο της ενεργητικής
2. το υποκείμενο γίνεται αντικείμενο
3. το ποιητικό αίτιο γίνεται υποκείμενο.

π.χ.
Ο αυτοσεβασμός θυσιάζεται στο όνομα της δημοσιότητας 
Θυσιάζουν τον αυτοσεβασμό στο όνομα της δημοσιότητας

ΑΣΚΗΣΗ:
Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική:

-Οι απαιτήσεις του παρόντος διαμορφώνουν τις παραδομένες

αξίες.
-Οι αξίες και τα ιδανικά εμπνέουν τους νέους.
-Ο πωλητής εκμεταλλεύτηκε τον πελάτη.
-Η πολιτική που ακολουθεί αντιστρατεύεται τα συμφέροντα των
εργαζομένων.
-Ειδικές μηχανές, οι εκκοκκιστικές, επεξεργάζονται τον καρπό του
βαμβακιού.
-Οι εργοδότες ανταποκρίθηκαν στις εκκλήσεις των εργαζομένων
-Πρέπει όλοι να σεβόμαστε και να υπερασπίζουμε τα ανθρώπινα
δικαιώματα.
-Παρέρχομαι γρήγορα τις λεπτομέρειες, για να φανεί η ουσία.
-Η μάνα εύχεται την ευτυχία του παιδιού της.
-Τέτοιοι «ηγέτες» φοβούνται την ελευθερία των λαών.
-Δέχτηκε ανεπιφύλαχτα τις προτάσεις σας.
-Μεταχειρίστηκε καταχρηστικά την ελευθερία του.

ΕΚΦΡΑΣΗ: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ

ΚΟΙΝΟΤΟΠΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1. Αποφεύγουμε τη χρήση του πρέπει και το αντικαθιστούμε με

συνώνυμε λέξεις ή φράσεις: είναι/ θεωρείται/ κρίνεται αναγκαίο/
θεμιτό/ χρήσιμο/ ωφέλιμο/ προτιμότερο/ καλύτερο, θα μπορούσε να
ισχύει, σκόπιμο θα ήταν, παράλληλα αρμόζει περισσότερο, δίκαιο
θα ήταν, χρειάζεται, επιβάλλεται, προτείνεται, ενδείκνυται.

2. Αποφεύγουμε την κατάχρηση στερεότυπων λέξεων και φράσεων:

τώρα, εδώ, μπορούμε να πούμε, βασικά, έτσι, κατά συνέπεια, με
τον τρόπο αυτό, επομένως.

3. Αποφεύγουμε την συχνή εκφραστική αοριστολογία: κάποιος,

κάπου, κάποτε, κάτι, κ.α

4. Αποφεύγουμε την κατάχρηση των δευτερευουσών αναφορικών

προτάσεων και κυρίως εκείνων με το «που», το οποίο έχει τη
δυνατότητα ν αντικατασταθεί:
α) από την αναφορική αντωνυμία «ο οποίος,-α,-ο»
β) από γενική
π.χ. το γόητρο που έχουν τα δημόσια πρόσωπα  το γόητρο των
δημοσίων προσώπων.
γ) από μετοχή
π.χ. ο άνθρωπος που εργάζεται  ο εργαζόμενος άνθρωπος

5. Αποφεύγουμε τη χρήση κοινότοπων ουσιαστικών – επιθέτων:

-καλός/σωστός => αξιόλογος, θετικός, χρήσιμος, ωφέλιμος,
ουσιαστικός, δημιουργικός, εποικοδομητικός, αποδοτικός,
παραγωγικός
-κακός => αρνητικός, ανάξιος, καταστρεπτικός, επιβλαβής,
ολέθριος, ανούσιος, αξιόπιστος, στείρος
-άνθρωπος => άτομο, πολίτης, μέλος, ανθρώπινη οντότητα,
ύπαρξη, υπόσταση, προσωπικότητα
-δουλειά => εργασία, επάγγελμα, απασχόληση, ενασχόληση,
σταδιοδρομία
-παιδί => νέος, έφηβος, νεαρά άτομα, νεότητα, παιδική ηλικία,
νεολαία, νιάτα
6. Αποφεύγουμε τη χρήση κοινότοπων ρημάτων:
-Λέω => αναφέρω, υποστηρίζω, ομολογώ, παραθέτω, ισχυρίζομαι,
πιστεύω, διατυπώνω, κ.α
-Έχω => διαθέτω, κατέχω, παρέχω, επικρατώ, διέπομαι, κ.α
-Ξέρω => γνωρίζω, κατανοώ, παρατηρώ, αντιλαμβάνομαι, είμαι
ενήμερος, κ.α.
-Κάνω => πράττω, δημιουργώ, λειτουργώ, ενεργώ,
δραστηριοποιούμαι, εξασκώ, ασκώ, διεκπεραιώνω, διαθέτω,
πραγματοποιώ, πραγματώνω, κ.α
-Ψάχνω => ερευνώ, αναζητώ, αποζητώ, επιζητώ, ανιχνεύω,
εξετάζω, κ.α
-Δίνω => συνδράμω, προσπορίζω, παραδίδω, παρέχω, προμηθεύω,
συνεισφέρω, προσφέρω, παραθέτω, κ.α
-Βλέπω => διακρίνω, παρατηρώ, διαπιστώνω, συνειδητοποιώ,
αντιλαμβάνομαι, διαβλέπω, κ.α
-Πηγαίνω => πορεύομαι, κατευθύνομαι, προσανατολίζομαι,
οδεύω, κ.α.
-Μπαίνω => εισέρχομαι, εισβάλλω, διαπερνώ, εισχωρώ, διεισδύω,
εντάσσομαι, ενσωματώνω, κ.α
-Βγαίνω => εξέρχομαι, αποχωρώ, ξεπερνώ, απεγκλωβίζομαι,
απαγκιστρώνομαι, αποδεσμεύομαι, κ.α.
-Βρίσκω => ανακαλύπτω, εφευρίσκω, αναζητώ, εντοπίζω,
επισημαίνω, κ.α
7. Αποφεύγουμε τη διπλή χρήση μιας λέξης προκειμένου να
δηλώσουμε κάτι, π.χ. σιγά-σιγά, λίγο-λίγο, μόνο και μόνο, κ.α
Γ’ ΜΕΡΟΣ: ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
 ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1.Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των

προτάσεων σηµειώνοντας σωστό ή λάθος:
α) Πιστεύω ότι δε θα αποκαλύψει τίποτε. Είναι πολύ λακωνικός.

β) Πάντα κατορθώνει και µας αποστοµώνει. Είναι ετοιµόλογος.

γ) Αυτός ο νεαρός είναι, πράγµατι, αυθάδης. Διαρκώς λέει μεγάλα λόγια.

δ) Γίνεται τόσο πειστικός µε τα επιχειρήµατά του, ώστε πάντοτε

συµφωνούµε µε τη γνώµη του.

ε) Πόσο εχέµυθος ήταν ο παππούς! Μιλούσε τόσο όµορφα που µας

γοήτευε.

ζ) Όποιος έχει περισσότερες γνώσεις πάνω σε ένα θέµα, έχει το δικαίωµα

να µονοπωλεί το λόγο.

η) Όταν µιλούν ταυτόχρονα οι συνοµιλητές, ο διάλογος γίνεται πιο

ενδιαφέρων.

θ) Επιτυχηµένος είναι ο διάλογος µόνο όταν στο τέλος οι συνοµιλητές

συµφωνούν.

ι) Τα έντονα εξωγλωσσικά στοιχεία µπορεί να απόσπάσουν την προσοχή

των συνοµιλητών από τα λεγόµενα.

ια) Όταν η σχέση ποµπού και δέκτη λειτουργεί αµφίδροµα, ο διάλογος

είναι αποτυχηµένος.

2. Να συµπληρώσετε τα κενά στις επόµενες προτάσεις µε µία

από τις λέξεις: συνέδριο, συνέλευση, συνεδρίαση, συµβούλιο,
σύσκεψη, συνδιάσκεψη, συνοµιλία, συζήτηση.
• Η νέα οικονοµική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συζητηθεί
σε ........................... κορυφής, στις Βρυξέλλες.

• Τα δεκαπενταµελές µαθητικό ........................................... σε

έκτακτη ..................................... του αποφάσισε τη συµµετοχή του
σχολείου στις εκδηλώσεις του .ήµου για το περιβάλλον.

• Στο ετήσιο ........................... της Καρδιολογικής Εταιρείας

επισηµάνθηκαν οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσµατος στη λειτουργία
της καρδιάς.

• Η γενική ................................ των εργαζοµένων αναβλήθηκε, γιατί δεν

είχε απαρτία.

• Ο υπουργός προσκάλεσε σε .............................. τους αρµόδιους φορείς,

προκειµένου να ληφθούν µέτρα για την αντιµετώπιση των συνεπειών
µιας νέας ενδεχόµενης πληµµύρας.
3.Να συµπληρώσετε τα κενά µε µία από τις λέξεις: άγονος,
εποικοδοµητικός, υποκειµενικός, αντικειµενικός, ατέρµονος,
διεξοδικός.
• Όταν επιτυγχάνεται η επικοινωνία των συνοµιλητών, τότε ο διάλογος
είναι ........................... .

• Το δηµοκρατικό κλίµα αποτελεί τη θεµελιώδη ...........................

προϋπόθεση του διαλόγου.

• Χωρίς τη διάθεση υποχώρησης των οµιλητών ο διάλογος

γίνεται .................

• Το ήθος των οµιλητών, ως ........................... προϋπόθεση, µπορεί να

ευνοήσει ή να µαταιώσει το διάλογο.

4.Να συµπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις µε µία

από τις εκφράσεις που βρίσκονται στην παρένθεση:
* Ο υπεύθυνος του δήµου για µια ακόµη φορά υποσχέθηκε στους
κατοίκους πως θα ασφαλτοστρωθεί ο
δρόµος. ......................................................... (τα πολλά λόγια είναι
φτώχεια, πες κανένα λόγο στον Υπουργό, λόγος να γίνεται).
* Οι κάτοικοι όµως εξαγριώθηκαν: «Γελιέσαι, αν νοµίζεις ότι µπορεί να
µας κοροϊδεύεις συνέχεια», του
είπαν. ......................................................... (µεγάλο λόγο ξεστόµισες, τα
πολλά λόγια είναι φτώχεια, θα δώσεις λόγο για τις πράξεις σου!)
* Τέλος, ο πιο ψύχραιµος πρότεινε να συναντήσουν απευθείας τον ίδιο το
δήµαρχο, γιατί ......................................................... (ο λόγος του είναι
συµβόλαιο, αυτός έχει λόγο εδώ µέσα, κατά µείζονα λόγο).
* Άλλωστε, αν τελικά το υποσχεθεί, σίγουρα θα το πραγµατοποιήσει, µια
και ......................................................... (επ’ ουδενί λόγω, ο λόγος του
είναι συµβόλαιο, µεγάλο λόγο ξεστόµισε).

5. Ενώστε µε µία γραµµή τη λέξη µε τη σηµασία της:

i) ταυτολογία α) έκθεση πεπραγµένων, απόδοση
λογαριασµού
ii) λογοκλόπος β) ακριβολόγος
iii) υπόλογος γ) αυτός που παρουσιάζει τα λεγόµενα του
άλλου σαν δικά του
iv) ετυµηγορία δ) επανάληψη του ίδιου νοήµατος µ. άλλα
λόγια
v) λεπτολόγος ε) αυτός που οφείλει να δώσει λόγο για τις
πράξεις του
vi) λογοδοσία στ) συντοµία στο λόγο, λακωνικότητα
vii) βραχυλογία ζ) η εξήγηση της προέλευσης µιας λέξης

6. Να συµπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις

επιλέγοντας την κατάλ-ληλη λέξη από αυτές που βρίσκονται
στην παρένθεση.

Το όψιµο ενδιαφέρον της δηµοτικής αρχής δεν µπορεί τελικά να σώσει το

παλιό νεοκλασικό κτίσµα από τη(ν) ...................................... (διάβρωση,
ανοικοδόµηση, κατάρρευση). Όσο διάστηµα
παρέµενε ........................................ (ξεθεµελιωµένο, ερείπιο,
ετοιµόρροπο), έπρεπε να είχε χαρακτηριστεί ................................
(πατροπαράδοτο, διατηρητέο, πατρογονικό), ώστε να είχαν έγκαιρα
αρχίσει οι εργασίες για τη(ν) ..................................................
(ανακαίνισή, συντήρησή, ανοικοδόµησή) του. Σήµερα, έχει
πλέον ............................................................... (µεταβληθεί σε ερείπια,
διαβρωθεί, κατεδαφιστεί) και το µόνο που αποµένει είναι
η ............................... (ανέγερσή, ανοικοδό-µησή, κατεδάφισή) του και
η ........................................ (ανακαίνιση, αναπαλαίωση, ανέγερση) στη
θέση του µιας νέας οικοδοµής.

7. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α, που εκφράζουν

οικείο ύφος, µε ισοδύ-ναµες της στήλης Β, που δηλώνουν
µεγαλύτερη επισηµότητα (δύο λέξεις της στήλης Β δε θα
χρησιµοποιηθούν).

Α Β
1. ζυγώνω α.παρεισφρέω
2. κρεµώ β. αναρτώ
3. τρυπώνω γ. προσεγγίζω
4. παραγκωνίζω δ. συνωστίζοµαι
ε. υποσκελίζω

8. Να συµπληρώσετε τα κενά στις επόµενες προτάσεις µε µία

από τις λέξεις που δίνονται. Να φροντίσετε, ώστε η επιλογή σας
να ταιριάζει µε το ύφος της πρότασης.
(αυτόχθων, ντόπιος, έρεισµα, ξεκρέµαστος, στήριγµα, συνωστίζοµαι,
στριµώχνοµαι, εκκρεµής, παρέκκλιση, λοξοδρόµηση)

α) Τα έργα που εκτελούνται στην περιοχή επιβάλλουν ...................... από

την κανονική µας πορεία.

β) Έξω από τα καµαρίνια του θεάτρου πολλοί

θεατές ................................... για να συγχαρούν την πρωταγωνίστρια.

γ) Καλοί κι ευγενικοί µου φάνηκαν οι ...................................... κάτοικοι.

Μας εξυπηρέτησαν σε ό,τι τους ζητήσαµε.

δ) Το πρόγραµµα πρέπει να τηρηθεί όπως έχει. Κάθε ...............................

από τους αρχικούς µας στόχους θα αποβεί εις βάρος της οικονοµίας.

ε) Μετά το τέλος των συνοµιλιών δύο θέµατα

παρέµειναν ............................. στις σχέσεις των δύο χωρών.

στ)Πολύτιµο ..................................... στη δύσκολη στιγµή της ζωής του

βρήκε τη συµπαράσταση του φίλου του.

ζ) Οι αρχαίοι Αθηναίοι διακήρυτταν ότι ήταν ........................................

στην Αττική.

η) ..................................... µέσα στο πλήθος και ξέφυγε από τους διώκτες

του.

θ) Άνθρωπος χωρίς ηθικά ............................................... δεν είχε κανέναν

ενδοιασµό προκειµένου να επιτύχει το σκοπό του.

ι) Μη γνωρίζοντας κανέναν µέσα σ’ εκείνη τη συντροφιά

ένιωθε ........................... και σύντοµα έφυγε.
9. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων µε µία από τις
λέξεις που δίνονται (δύο λέξεις δεν χρησιµοποιούνται).

(απόσπαση, πλεύρισµα, προσέγγιση, πρόσβαση, προσχώρηση,

µετακίνηση, προσπέλαση)

1. Τα βράχια που ορθώνονται απότοµα στην πίσω πλευρά του κάστρο

καθιστούσαν πάντοτε αδύνατη την ................................

2. Η ....................... των πέντε βουλευτών στο αντίπαλο κόµµα προκάλεσε

κυβερνητική κρίση.

3. Η ........................... των σωστικών συνεργείων στον τόπο του

δυστυχήµατος έγινε δυνατή µόνο µε τη βοήθεια ελικοπτέρου.

4. Όµορφο οικόπεδο και µε ωραία θέα! Δυστυχώς όµως δεν

έχει ................................... στη θάλασσα.

5. Η διαδικασία .................................... του πλοίου είναι πολύ

επικίνδυνη. Απαιτεί ιδιαίτερη δεξιοτεχνία από τον καπετάνιο για να µη
δηµιουργηθούν δυσάρεστα απρόοπτα.

10. Να αναγνωρίσετε αν η χρήση των υπογραµµισµένων λέξεων,

οι οποίες δηλώνουν αλλαγή θέσης, είναι σωστή ή όχι,
σηµειώνοντας [Σωστό Λάθος].

α) Ελήφθησαν όλα τα µέτρα για την έγκαιρη µεταφορά των τραυµατιών

στο νοσοκοµείο

β) Ευτυχώς, πήρε µετάσταση και τώρα υπηρετεί στην πόλη του.

γ) Για τη µετακίνηση του σταµατηµένου αυτοκινήτου χρειάστηκε

γερανός

δ) Στις άγονες και φτωχές περιοχές παρουσιάζεται έντονο το φαινόµενο

της µετανάστευσης των κατοίκων.

ε) Ο καθηγητής των µαθηµατικών ανήκει στο Γυµνάσιο. Φέτος ήρθε

προσωρινά στο Λύκειο µε µετάταξη.

στ) Χρόνια ονειρευόταν τη µετάθεση στην πρωτεύουσα και τώρα που

ήλθε, ένιωθε θλίψη, που άφηνε το χωριό

ζ) Κάθε χρόνο ζητεί απόσπαση σε κάποιο γραφείο που βρίσκεται πιο

κοντά στο σπίτι του

11. Να επιλέξετε τη σωστή σηµασία της λέξης, (για κάθε λέξη

υπάρχει µόνο µια σωστή απάντηση). Να γράψετε προτάσεις,
στις οποίες οι λέξεις θα χρησιµοποιούνται µε τις επιλεγµένες
σηµασίες.

1. µεταίχµιο: α) αιχµηρό αντικείµενο

β) ενδιάµεσο διάστηµα ανάµεσα σε δύο
στρατούς
γ) σηµείο που µετέχουν όλοι
δ) σηµείο που απέχει ίσα από τα άκρα

2. εµβόλιµος: α) εµβολιασµένος
β) χτυπηµένος από έµβολο
γ) βολικός
δ) παρεµβαλλόµενος σε µια κανονική σειρά

3. ένθετος: α) υιοθετηµένος
β) σε καλή κατάσταση
γ) παρατηµένος
δ) τοποθετηµένος µέσα

4. ορόσηµο: α) σηµείο που δείχει τα όρια

β) οροσειρά
γ) σηµείο της οροφής
δ) εκεί απ. όπου αρχίζει ένα όρος

5. εγκλωβισµένος: α) περιορισµένος σε µικρό χώρο

β) µε εγκυκλοπαιδική µόρφωση
γ) προσαρµοσµένος στο κλίµα µιας περιοχής
δ) στολισµένος

6. παρείσακτος: α) όποιος αλλάζει πορεία

β) αυτός που εισχωρεί κάπου µε πλάγιο τρόπο
γ) εκείνος που εισβάλλει πανηγυρικά
δ) όποιος αποµακρύνεται χωρίς να τον πάρουν
είδηση

7. διαµπερής: α) αυτός που ολοκληρώνει µια αποστολή

β) εκείνος που µεταφέρει κάποιον από τη µία όχθη στην
άλλη
γ) αυτός που διαπερνάται από τη µία άκρη στην άλλη
δ) εκείνος που εύκολα εξάγει συµπεράσµατα

8. διάτρητος: α) αυτός που πρέπει να διατηρηθεί

β) διασκορπισµένος
γ) τρυπηµένος πέρα ως πέρα
δ) γεµάτος στίγµατα