Φιλοσοφία :

Προσωκρατικοί

Προκοπίου Κατερίνα
 Γεια σας, είμαι η Σοφία
και θα σας ξεναγήσω στον κόσμο της
φιλοσοφίας!

Φίλος + σοφία = φιλοσοφία

τυχαίο; …
δε νομίζω!
 Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία γεννήθηκε στις πόλεις της
Μ. Ασίας κατά τον 6ο αι πΧ και αναπτύχθηκε σε διάφορες
πόλεις της Μεσογείου μέχρι τον 6ο αι μΧ.

Μεσαιωνική
Αρχαϊκή
Κλασική Ελληνιστική Ρωμαϊκή Βυζαντινή
περίοδος
περίοδος περίοδος περίοδος περίοδος
(6ος αι πΧ)
(6ος αι μΧ)

Η φιλοσοφία ασχολήθηκε με
προβλήματα που σχετίζονται με
• τον κόσμο
• τον άνθρωπο
• το θεό
Με τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους έχουμε τη μετάβαση από το μύθο στο
λόγο. Προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο με τη λογική (ορθολογική
εξήγηση) και όχι με βάση το μύθο, τη θρησκεία, την παράδοση.

Δηλαδή τέρμα,
Ότι Όμηρο διαβάσαμε, διαβάσαμε.
Τώρα βάζουμε κάτω τη λογική μας και προσπαθούμε να
βρούμε την αρχή, το πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου!
 Όχι μόνον!
Τους Προσωκρατικούς
• εκτός από τη φύση και το σύμπαν
τους ενδιαφέρει και
• η ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου
• καθώς και η κοινωνική και πολιτική οργάνωση της πόλης.

Μμμμ!!
είχαν
πολλά
ενδιαφέροντα!
Γεωμετρική Αρχαϊκή Κλασική Ελληνιστική Ρωμαϊκή Βυζαντινή Νεότερη
εποχή εποχή εποχή εποχή εποχή εποχή εποχή

Γιατί τους λέμε προσωκρατικούς;

Επειδή έζησαν πριν το Σωκράτη

από το 600 έως το 501 πΧ
κατά τον 6ο αιώνα πΧ,
στην Αρχαϊκή εποχή.
Τους προσωκρατικούς τους ονομάζουμε
και «φυσικούς φιλοσόφους», επειδή
ασχολήθηκαν κυρίως με τη φύση και τα
φυσικά φαινόμενα.

Αναρωτήθηκαν από πού

γεννήθηκαν όλα όσα
βλέπουμε γύρω μας;
 Πώς μπορεί κάτι να
Οι προσωκρατικοί αλλάζει μορφή και να
έβλεπαν τις αλλαγές που γίνεται κάτι άλλο;;
συνέβαιναν διαρκώς στη Πώς το χώμα γεννά
φύση. δένδρα και
λουλούδια;;
Πίστευαν όλοι ότι πίσω από τις
αλλαγές κρυβόταν ένα
πρωταρχικό στοιχείο και το
αναζητούσαν.
Προσπάθησαν να διακρίνουν
κάποιους αιώνιους φυσικούς
νόμους.
Πάσχισαν να εξηγήσουν τα φυσικά
φαινόμενα με τη βοήθεια της
παρατήρησης, δίχως να καταφύγουν
στους μύθους. Έτσι απελευθέρωσαν τη
φιλοσοφία από τη θρησκεία και έθεσαν τα
θεμέλια του επιστημονικού τρόπου
σκέψης και της ανάπτυξης των
φυσικών επιστημών.

Ποιοι ήταν;
 Ο Θαλής, ο «πατέρας της
φιλοσοφίας» από τη Μίλητο
θεώρησε αρχή του κόσμου το
νερό
και έκανε πρώτος χρήση της
αναλογίας!
 Η Σ
Α Λ
Θ
Αρχή όλων των πραγμάτων
είναι το νερό

Η γη πλέει σα σανίδα Όπως τα πλοία δε βουλιάζουν

πάνω στο νερό στη θάλασσα, κατ’ ανάλογο
τρόπο και η γη δεν πέφτει,
επειδή πλέει στο νερό.
Δικέ μου!
Έφτιαξα διαστημόμετρο που Υπολόγισα το ύψος των πυραμίδων μετρώντας
ορίζει την απόσταση των τη σκιά τους τη στιγμή ακριβώς που η δική μου
πλοίων από τη στεριά. σκιά ήταν ίση με το πραγματικό μου ύψος.

Έχω τη Μικρή Άρκτο σημάδι

για να βρίσκω το βορρά.

Το 585 πΧ προέβλεψα
με ακρίβεια την ολική
έκλειψη ηλίου

Πςςςς!
μεγάλε είσαι
ένας σοφός!
 Οι σεισμοί είναι αποτέλεσμα του
κλυδωνισμού της γης από την ταραχή
του νερού!

Η άποψη αυτή άνοιξε το δρόμο στη

σύγχρονη θεωρία της διολίσθησης
των ηπείρων, που ερμηνεύει τη
γένεση των σεισμών!
 Ο Αναξίμανδρος από τη
Μίλητο πίστευε ότι αρχή όλων
είναι το άπειρο, έφτιαξε ένα
ηλιακό ρολόι, μια ουράνια
σφαίρα και σχεδίασε χάρτη της
γης.
 Αφού όλα τα πράγματα του κόσμου μας έχουν ένα τέλος, θα πρέπει αυτό το
κάτι από το οποίο προέρχονται και στο οποίο καταλήγουν όλα, να είναι δίχως
τέλος, δηλαδή άπειρο.

Αρχή όλων όσα υπάρχουν είναι

το άπειρο
 Το άπειρο είναι αγέννητο, άφθαρτο και η κίνησή του είναι αιώνια,
εξαιτίας της οποίας χωρίστηκαν το ζεστό και το κρύο και γεννήθηκε
το υγρό. Από αυτό ξεχώρισαν το χώμα, ο αέρας και η φωτιά. Από τη
φωτιά ξεπετάχτηκαν τα άστρα.

Χάρτης Γης

Γεωκεντρικό σύστημα

Υπάρχουν αναρίθμητα κοσμικά

συστήματα το ένα δίπλα στο άλλο στον
ατέλειωτο χώρο
Η γη είναι κυλινδρική και δε στηρίζεται
πουθενά, βρίσκεται στο κέντρο του
σύμπαντος, απέχοντας ίσα από όλα τα
σημεία του.

Μμμ!
Ενδιαφέρουσα άποψη, Αναξίμανδρε!
Μου ανοίγεις το δρόμο για να
διατυπώσω τη θεωρία του
ηλιοκεντρικού συστήματος.

Κοπέρνικος (1473—1543)
 Τα πρώτα πλάσματα ήταν ιχθυόμορφα και
σταδιακά προσαρμόστηκαν στο αέριο
περιβάλλον. Ο άνθρωπος εμφανίζεται στο
τέλος αυτής της εξελικτικής βαθμίδας.

μπλου!

Η άποψη αυτή ανοίγει

το δρόμο για τη
θεωρία της εξέλιξης
των ειδών.
Λέτε κάποτε να γίνω
άνθρωπος;;;;;;
Μπλού
μπλού
Πάντως αυτή η
άποψη του
Αναξίμανδρου
άνοιξε το δρόμο για
τη θεωρία της
εξέλιξης των
ειδών!!
Ο Αναξιμένης (570-526 πΧ)
από τη Μίλητο
θεωρεί αρχικό στοιχείο του
κόσμου τον αέρα
Ο αέρας είναι το κυρίαρχο στοιχείο της
φύσης, όταν συμπυκνωθεί γίνεται νερό,
όταν το νερό συμπυκνωθεί γίνεται γη, για
να μετατραπεί τελικά σε λίθο.

Η φωτιά είναι
αραιωμένος αέρας!
 Όπως η ψυχή μας, που είναι αέρας, μας
συγκρατεί, ένα πνεύμα και αέρας περιέχει και
συγκρατεί τον κόσμο όλο.

Η γη στηρίζεται
στον αέρα,
αιωρείται επάνω
του όπως τα
φύλλα στον
άνεμο.
Αναξιμένη, κλείσε την πόρτα
πουντιάσαμε!!!!!

Φύσα αεράκι
Φύσα με!!
Ο «σκοτεινός» Ηράκλειτος
(540-480 πΧ)από την
Έφεσο πίστευε ότι η
ουσία όλων των όντων
είναι η φωτιά
 Αυτός ο κόσμος είναι και θα είναι
αιώνια ζωντανή φωτιά που ανάβει κατά
μέτρα και σβήνει κατά μέτρα. Όλα ανταλλάσσονται με φωτιά
και η φωτιά με όλα.

άουτς!!!

Εννοεί την ενέργεια που

η φυσική επιστήμη
σήμερα δέχεται ότι
υπάρχει σε όλα τα άτομα
και προκαλεί την κίνηση!
 Όλα βρίσκονται αδιάκοπα στο πέρασμα από μια κατάσταση σε
μια αντίθετη «ο τσακωμός (έρις) είναι η δικαιοσύνη του κόσμου
και ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων των όντων»

Πατήρ πάντων Και όταν λέει πόλεμο εννοεί τη σύγκρουση

των αντίθετων δυνάμεων τόσο στη φύση
Πόλεμος! όσο και στην κοινωνία, που προκαλεί σε
όλα την αλλαγή.

Δηλαδή αυτό που

υποστήριξαν πολύ αργότερα,
ότι η κοσμική αρμονία
συνεπάγεται σύγκρουση!

Ουφ!
Τι ζέστη
είναι αυτή!!!
Έσκασα!
 Ερεύνησα τον εαυτό μου.

Ο χαρακτήρας του
ανθρώπου είναι η
μοίρα του.
Δεν μπορείς να μπεις
δύο φορές στο ίδιο
ποτάμι.
Τά πάντα ῥεῖ, μηδέποτε
κατά τό αὐτό μένειν.

Επιτέλους
λίγη
δροσιά!!!
Όσοι μιλούν μυαλωμένα πρέπει να
στηρίζονται στην κοινή λογική που
συγγενεύει με το θείο νόμο, από
Ο λαός πρέπει να
τον οποίο απορρέουν όλοι οι
υπερασπίζεται το νόμο όπως
ανθρώπινοι νόμοι.
τα τείχη της πόλης.
 Ο Εμπεδοκλής
(499-434 πΧ)
ήταν από τον Ακράγαντα
της Σικελίας.
Το ένα δημιουργείται από τα πολλά και τα πολλά από το ένα. Σε αυτή
τη διαδικασία συμμετέχουν τα τέσσερα κοσμικά στοιχεία (=
ριζώματα), η φωτιά, το νερό, η γη και ο αέρας και οι δύο κινητήριες
δυνάμεις, η Διαμάχη (= Νείκος) που διαχωρίζει τα στοιχεία και
η Φιλία (= Φιλότης) που τα ενώνει.

Πιστέψτε με
αλλιώς θα πηδήξω
στον κρατήρα της
Είναι ο πρώτος που έκανε
Αίτνας!!!
το διαχωρισμό ύλης (=4
ριζωματα) και ενέργειας
(=Φιλία – Διαμάχη) και
υποστήριξε ότι η ύλη δεν
κινείται από μόνη της.
 Οι αισθήσεις μας είναι περιορισμένες,
όμως αν τις χρησιμοποιήσουμε σωστά
σε συνδυασμό με τη λογική μπορούν να
μας οδηγήσουν στη γνώση και στην
αλήθεια.

Ένα τόσο δα κομμάτι

της ζωής βλέπουν οι
άνθρωποι όσο ζουν…
ποιος τάχα καυχιέται
πως βρήκε το όλο;
Ο Πυθαγόρας από τη
Σάμο έδρασε στη Νότια
Ιταλία
 Οι αριθμοί είναι η αρχή, η
πηγή και η ρίζα των πάντων.
«το τετράγωνο της υποτείνουσας ενός
ορθογώνιου τριγώνου ισούται με το
άθροισμα των τετραγώνων των δυο Υποτείνουσα!!!
κάθετων πλευρών». Μήπως να τη
λέγαμε
κατωτραβούσα;;
δηλαδή
α = β2 + γ2
2
Ο Ξενοφάνης από την
Κολοφώνα της Ιωνίας
ίδρυσε την ελεατική
σχολή στην Ελέα της
Κάτω Ιταλίας.
 Η θρησκεία είναι έργο των ανθρώπων.
Στους θεούς ο άνθρωπος εικονίζει τον
εαυτό του.

Οι Αιθίοπες λένε ότι οι θεοί τους

είναι μαύροι, οι Θράκες ότι οι δικοί
τους θεοί είναι γαλανομάτηδες και
κοκκινοτρίχηδες.

Καλά εε;
Φτυστός ο Δίας
είμαι!!
 Ένας θεός, ο μέγιστος ανάμεσα στους θεούς και στους ανθρώπους
καθόλου όμοιος με τους θνητούς στο σώμα ή στο πνεύμα…βλέπει,
σκέφτεται και ακούει ολόκληρος.
Ναι, ναι καλά καταλάβατε.
Διαφωνώ με τον Όμηρο ως προς
τον ανθρωπομορφισμό των θεών.
Κανείς δε γνωρίζει την αλήθεια (το Επίσης πρόλαβα τους Εβραίους
και μίλησα πρώτος για το
σαφές). Πιθανή γνώση μονάχα υπάρχει για μονοθεϊσμό!!
όλα τα πράγματα.
Κι αυτά που σας λέω
εγώ μην τα δένετε
κόμπο…υποθέσεις
είναι κι αυτά,
δεν είμαι και θεός!

Δεν είναι δίκαιο να προτιμούν τη δύναμη

από τη συνετή σοφία, που εξασφαλίζει
την ευδαιμονία της πόλης.
Ο Δημόκριτος (460-370 πΧ)
από τα Άβδηρα ανέπτυξε την
ατομική θεωρία και έγινε
διάσημος για την εξήγηση των
φυσικών φαινομένων.
 Τα όντα αποτελούνται από αναρίθμητα σωματάκια που
δεν μπορούν να χωριστούν γι αυτό λέγονται άτομα
(< τέμνω). Τα άτομα χωρίζονται το ένα από το άλλο με το
κενό.
Συμβατικά υπάρχει το γλυκό, συμβατικά το πικρό,
συμβατικά το θερμό, συμβατικά το ψυχρό,
συμβατικά το χρώμα. Στην πραγματικότητα
υπάρχουν μόνο τα άτομα και το κενό.

Φτάνει πια με το «συμβατικά»!!! Μην τον

Μην το επαναλαμβάνεις, το αποπαίρνεις. Θα
καταλάβαμε, οι αισθήσεις μας μελαγχολήσει.
δε μας προσφέρουν την αληθινή Σεβασμός, είναι ο
γνώση για τα πράγματα!!!! θεμελιωτής της
Ώρες ώρες γίνεσαι κουραστικός! ατομικής
θεωρίας!
 ΟΟάνθρωπος
άνθρωπος που
που θέλει
θέλει να
να έχει Την ψυχική γαλήνη τη
έχει ψυχική
ψυχική γαλήνη
γαλήνη (ευθυμία)
(ευθυμία) δεν φέρνει στους ανθρώπους η
πρέπει να επιδιώκει
δεν πρέπει πράγματα
να επιδιώκει συγκρατημένη διασκέδαση
που ξεπερνούν τις φυσικές του
πράγματα που ξεπερνούν τις και η σύμμετρη ζωή, δηλαδή
δυνάμεις.
φυσικές του δυνάμεις. η τήρηση του μέτρου.

Και μην ξεχνάτε η

ψυχική γαλήνη
οδηγεί στην
ευδαιμονία!

Σύμμετρη
ζωή!!!

Αφού γνωρίζω το
μυστικό της
ευδαιμονίας, γιατί
πάσχω από
μελαγχολία;;;
 Πρέπει να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με όσους
βρίσκονται σε χειρότερη θέση από εμάς και να
αρκούμαστε σε αυτά που έχουμε.

Οι άνθρωποι έπλασαν το είδωλο της

τύχης για να δικαιολογήσουν την αβουλία
τους. Γιατί σπάνια η τύχη αντιμάχεται τη
φρόνηση, αλλά τα πιο πολλά στη ζωή τα
κατευθύνει η συνετή οξυδέρκεια.

Αν έχεις τύχη
διάβαινε
 Μια καλά κυβερνημένη πόλη, όπου οι πολίτες έχουν
ενεργό συμμετοχή στα κοινά, είναι η μεγαλύτερη εγγύηση.
Όταν διατηρείται σώα, διατηρούνται σώα κι όλα τα
υπόλοιπα, ενώ όταν καταρρέει, καταρρέουν μαζί της τα
πάντα. Η ατομική ευδαιμονία εξαρτάται από την ευδαιμονία
της πόλης.

Δημοκρατικός
ο Δημόκριτος!!
 Ο Παρμενίδης (540-480 πΧ) από
την Ελέα της Κάτω Ιταλίας εξέθεσε
τη φιλοσοφία του στο ποίημα
«Περί φύσεως».
 Καλώς όρισες, νέε, θα σου δείξω Η αλήθεια προσεγγίζεται
• την οδό της αλήθειας, που οδηγεί στη με τη σκέψη (λογική) και
γνήσια γνώση της πραγματικότητας και όχι με τις αισθήσεις!
• την οδό της δοξασίας, της πλάνης.

Όντως, θεά Δίκη,

βρίσκομαι στον
κόσμο του όντος
(=της αλήθειας)!!!

Ό,τι λέγεται και νοείται

πρέπει αναγκαία να Βρρμμμ!!
είναι· γιατί υπάρχει
μόνο το είναι , το μηδέν
(το τίποτε) δεν
υπάρχει.
Οι Ελεάτες φιλόσοφοι, μεταξύ των οποίων και ο Παρμενίδης, ασχολήθηκαν με
το ερώτημα, πώς ένα στοιχείο μπορεί να αλλάξει ξαφνικά μορφή και να γίνει
κάτι εντελώς διαφορετικό. Ασχολήθηκαν δηλαδή με το πρόβλημα της
Μεταβολής.

Ο Παρμενίδης δε θεωρούσε δυνατή καμία

απολύτως μεταβολή. Έβλεπε βέβαια ότι
στη φύση διαρκώς όλα άλλαζαν. Με τις
αισθήσεις του αντιλαμβανόταν αυτές τις
μεταβολές, αλλά δεν μπορούσε να τις φέρει
σε αρμονία με αυτά που του υπαγόρευε η
λογική του.
 Οι αισθήσεις δίνουν μια λανθασμένη εικόνα
του κόσμου, μια εικόνα που δεν ταιριάζει με
όσα μας λέει η λογική μας. Είναι καθήκον μου
να αποκαλύψω όλες τις ψευδαισθήσεις που μας
δίνουν μια λαθεμένη εικόνα της
πραγματικότητας.

Κι εγώ που νόμιζα

ότι ήμουν ο πρώτος
Όπως είπε και η θεά ορθολογιστής!
«η αλήθεια προσεγγίζεται με
τη λογική και όχι με τις
αισθήσεις»

Ντεκάρτ (1596-1650 μΧ)

 Ο Παρμενίδης είναι ο εισηγητής
της μεταφυσικής, γιατί ταύτισε τη
Διέκρινε έναν κόσμο
σκέψη με το είναι (το ον). Επίσης
πραγματικότητας απέναντι
είναι ο πρώτος ορθολογιστής,
σε έναν κόσμο
επειδή προώθησε τη λογική έρευνα
φαινομενικότητας, όπως
για την ανακάλυψη της αλήθειας.
έκαναν πολύ αργότερα ο
Καντ και ο Σοπενχάουερ.
Βρρμμμ!

Μεταφυσική;;;;;

Ορθολογιστής;;;;

Αρχίζω και τη
χάνω! Πού
έβαλα το βιβλίο
της φιλοσοφίας;
 Μεταφυσική ή οντολογία: Ορθολογισμός είναι κλάδος της
κλάδος της φιλοσοφίας που φιλοσοφίας που αποδέχεται ως
προσπαθεί να ερμηνεύσει την αφετηρία της γνώσης τη
φύση της πραγματικότητας του λογική.
όντος και του κόσμου.
άρα
1. Οι Προσωκρατικοί ήταν οι πρώτοι
κοσμολόγοι. Προσπάθησαν να βρουν την
αρχή και τη δομή του κόσμου με τη
λογική (ορθολογική ερμηνεία του
κόσμου), την παρατήρηση και την
έρευνα.
Μερικοί από αυτούς εξήγησαν
την αρχή του κόσμου με υλικά
στοιχεία

ό
νερ
φωτιά

αέρας
Άλλοι πάλι εξήγησαν την
αρχή του κόσμου με
αφηρημένες έννοιες άτομο

άπειρο

ρίζωμα
αριθμός
 2. Οι Προσωκρατικοί εξέφρασαν τον
προβληματισμό τους για τη γνώση και τα
όριά της.

Ποια είναι η σχέση

Ποια είναι η σχέση της γνώσης με τις
της γνώσης με την αισθήσεις και το
αλήθεια και την νου;
πλάνη;

Ποια είναι τα όρια

της γνώσης;

Δε τους φτάνει ο
κόπος να
κατακτήσουν τη
γνώση,
προβληματίζονται
και για τη φύση
της Έλεος πια!
 η ψυχική γαλήνη
Η σοφία εξασφαλίζει την οδηγεί στην
Η ατομική
ευδαιμονία της πόλης. ευδαιμονία!
ευδαιμονία
εξαρτάται από
την ευδαιμονία
της πόλης.

3. Οι Προσωκρατικοί διερεύνησαν το θέμα

των ηθικών αρετών και το συνέδεσαν με την
ατομική και κοινωνική ευτυχία. Μίλησαν για
τη φρόνηση, την αυτογνωσία, την αυτάρκεια
και τη μετριοφροσύνη στη ζωή του
ανθρώπου.
 4. Οι Προσωκρατικοί
διερεύνησαν την αξία του
νόμου και της δημοκρατίας
καθώς και τη σχέση νόμου-
δικαιοσύνης στο πλαίσιο της
πόλης –κράτους.

Μια καλά κυβερνημένη πόλη,

όπου οι πολίτες έχουν ενεργό
συμμετοχή στα κοινά, είναι η
μεγαλύτερη εγγύηση.

Ο λαός πρέπει να
υπερασπίζεται το νόμο όπως
τα τείχη της πόλης.
 κίνηση ια
ή θε
γνώση αλ
μετριοφροσύνη
αρετή
μεταβολή
ια
νη κε
ήγ α λή ά ρ
Ψυχ
ικ
αυτ

ωσί α
ατία ν
τογ
ο κρ α υ
δημ
άπειρο

α ι οσ ύ νη
δι κ νόμος αρχή
ύλη

αριθμός φρόνηση

μέτρο

Οι Προσωκρατικοί διατύπωσαν έννοιες πολύ

σημαντικές για την εξέλιξη της κοινωνίας και
του πολιτισμού.