Οδηγίες Διδασκαλίας & Αξιολόγησης

στο μάθημα της

Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας

Γ΄ τάξης Ημερήσιου & Δ΄ τάξης Εσπερινού ΓΕΛ

Ομάδας Προσαν. Ανθρωπιστικών Σπουδών
ΦΕΚ 3807/04-09-2018

&
Β′ τάξης Ημερήσιου ΓΕΛ και Β′ & Γ′ Τάξεων Εσπερινού ΓΕΛ
Ομάδας Προσαν. Ανθρωπιστικών Σπουδών
ενημ. έγγρ. ΥΠ.Π.Ε.Θ., αρ. πρωτ. 169626/11-10-2018

Ευστ. Μαϊστρέλλης - Ν. Μποζίνης – Π. Πυρπυρής – Β. Σακκά,

Συντονιστές Εκπαιδευτικού Έργου 3ου ΠΕΚΕΣ Αττικής
 • Κειμενοκεντρικές προσεγγίσεις
Γενικά • Συμμετοχικές πρακτικές

Διονυσιακή σκηνή και χορός για τον

Απόλλωνα. Eρυθρόμορφος ελικωτός
κρατήρας. Ζωγράφος των Καρνείων.
Κάρνειο. Περ. 410-400 π.X.
Συμμετοχικές διδακτικές πρακτικές
• Ποικιλία δραστηριοτήτων και ασκήσεων
(εργασίες : ατομικές και κυρίως ομαδικές
συνθετικές, ερευνητικές, διαθεματικές,
δημιουργικές,) με βάση το κείμενο
(ανάλυση και ερμηνεία περιεχομένου,
ζητήματα δομής, υπερδομής, γλώσσας,
κ.λπ.)

• Βοηθούν τους μαθητές να συμμετέχουν

ενεργά στη μαθησιακή διεργασία
οικοδομώντας σταδιακά γνώσεις,
βασιζόμενοι σε όσα ήδη γνωρίζουν, μέσα
σε φιλικό – κοινωνικό και πολιτιστικό-
Γ. Γαΐτης, Χορευτικό πλαίσιο
 Κειμενοκεντρική προσέγγιση
• Κείμενο = ενότητα λόγου πλήρη νοήματος και με
συγκεκριμένο λειτουργικό ρόλο σε συγκεκριμένα κοινωνικά
συμφραζόμενα.

Η ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Εστιάζει :
α) στην ανάλυση και την ερμηνεία του περιεχομένου,
β) στη λειτουργική προσέγγιση και επεξεργασία των
γραμματικοσυντακτικών δομών (αντί της αποπλαισιωμένης
διδασκαλίας και μελέτητους) ,
γ) στη διδασκαλία και γνώση των κανόνων δόμησης των
διαφόρων γενών και ειδών λόγου και κειμένου
 Κειμενοκεντρική προσέγγιση
• Αναγνωρίζει τη σχέση περικειμένου – κειμένου
– γλώσσας (λεξιλογίου, ύφους, γραμματικής &
συντακτικού) και επιχειρεί να διασυνδέσει την
κοινωνική με τη δομική πλευρά της γλώσσας
 ανάδειξη της σημασίας του περικειμένου
(συγγραφέας, αποδέκτες, χρόνος, τόπος και
συνθήκες) στη δόμηση και στην κατανόηση του
επικοινωνιακού κειμενικού λόγου
 κατανόηση των παραγόντων κειμενικότητας
Ν. Εγγονόπουλος, (πληροφορητικότητα, προθετικότητα, συνοχή,
Σύνθεσις με τον Ερμή
(ακουαρέλα) συνεκτικότητα, διακειμενικότητα,
περιστασιακότητα, αποδεκτότητα)

• Εξοικείωση με εξοικείωση των μαθητών/τριών

με τις γλωσσικές και δομικές συμβάσεις
πολλών κειμενικών ειδών
 • Στην κατανόηση
• Στη ερμηνεία ( κριτικός στοχασμός),
προσέγγιση πολιτισμού, αξιών)
• Στον αναγνωριστικό γραμματισμό –
Λειτουργία γραμματικο-συντακτικών
επιλογών (μορφολογία, συντακτική
Έμφαση δίνεται λειτουργία και σημασία των λέξεων εντός
συμφραζομένων)
• Στις διαφορές λεξιλογίου – συντακτικών
δομών αρχαίας ελληνικής – νέας ελληνικής
• Στη συσχέτιση γλωσσικών επιλογών με
κειμενικά είδη – Λειτουργία γλώσσας
• Στον αναστοχασμό («αναστοχαστικός
γραμματισμός»)
 Αρχαία Ελληνικά - Επισημάνσεις
• Οι «Εισαγωγές» ως υλικό αναφοράς

• Υποχώρηση της μίας και μοναδικής μετάφρασης -

Χρήση διαφορετικών μεταφράσεων (αφορμή για
διδασκαλία – συζήτηση -σύγκριση)
• Δομολειτουργική προσέγγιση
• Χρήση παράλληλων κειμένων – διακειμενικότητα

• Χρήση ψηφιακών λεξικών και ηλεκτρονικών

Σχέδιο του Γιάννη Μόραλη
σωμάτων κειμένων (Ψηφιακό σχολείο)
• Χρήση των εγχειριδίων γραμματικής και
συντακτικού, ως βιβλίων αναφοράς (και κατά τη
γραπτή εξέταση τετραμήνου)
 ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΓΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Α. Διδαγμένο κείμενο : Το κείμενο μπορεί να αποτελείται από αποσπάσματα διδαγμένου κειμένου

12 – 20 στίχων με νοηματική συνοχή.

• Καταργείται η μετάφραση του διδαγμένου κειμένου και αντικαθίσταται από μία ερώτηση
κατανόησης (αποκωδικοποίηση σημείων κειμένου, βασικές πληροφορίες) . Η ερώτηση
κατανόησης μπορεί να διαιρείται σε δύο υποερωτήματα με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού τύπου
(Σ – Λ, πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών κ.λπ.) ή ανοικτού τύπου.

• Η ερώτηση από την εισαγωγή είναι κλειστού τύπου

• Το παράλληλο κείμενο στη νέα ελληνική, από την αρχαία ή νεότερη ελληνική γραμματεία, μπορεί
να είναι διδαγμένο ή αδίδακτο. Οι μαθητές/τριες καλούνται να απαντήσουν σε μία ερώτηση
ερμηνευτική, με την οποία ζητείται να συγκρίνουν το παράλληλο με το πρωτότυπο κείμενο.
 Στο διδαγμένο Γ΄ Λυκείου:

6 ερωτήσεις Χ 10 μόρια η καθεμιά

1 2 3 4 5 6
Κατανό- Ερμηνεί- Ερμηνείας Εισαγω- Λεξιλογική Παράλληλου
ησης ας γής κειμένου
 Ενδεικτικό Κριτήριο Αξιολόγησης
Ι. Διδαγμένο

W. Homer, Αγόρι που κάνει τα

μαθήματά του στο σπίτι. 1874.
Arcellmuseum
Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια, Β6, 10-16 -
(ενότητες 9 & 10 σχολ. βιβλίου)
οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ
ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι
ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ' ὅτε
δεῖ καὶ ἐφ' οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον
τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ
τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. ἡ δ'
ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ
ἁμαρτάνεται καὶ ἡ ἔλλειψις ψέγεται, τὸ δὲ μέσον
ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ' ἄμφω τῆς ἀρετῆς.
μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ
μέσου.
ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ
ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ' ἀγαθὸν τοῦ
πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν
ῥᾴδιον τὸ δὲ χαλεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ
σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ' οὖν τῆς
μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ' ἀρετῆς ἡ
μεσότης·
ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.
Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ
πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν.
μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ' ὑπερβολὴν τῆς δὲ
κατ' ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ'
ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς
πράξεσι, τὴν δ' ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ
αἱρεῖσθαι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Α. Κατανόησης
Α.1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή
Λανθασμένες
α. Η ηδονή και η λύπη θεωρούνται ακρότητες
β. Στις πράξεις δεν υπάρχει υπερβολή και έλλειψη παρά
μόνο το μέσον
γ. Η μεσότητα είναι αρετή επειδή έχει ως στόχο της το
μέσον
δ. Η προαίρεση αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της
αρετής
ε. Ο λόγος αποτελεί προϋπόθεση κατάκτησης της ηθικής
αρετής.
Α.2. ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν … τῆς δ' ἀρετῆς ἡ μεσότης· : Να
αναφέρετε επιγραμματικά τις αντιθέσεις ανάμεσα στην
αρετή και την κακία τις οποίες παραθέτει ο Αριστοτέλης.
Εναλλακτικά :
• ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς: Σε ποια μεσότητα
αναφέρεται ο φιλόσοφος στη συγκεκριμένη φράση;
Ή
• καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ' ὑπερβάλλειν τοῦ
δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι: Να
αποδώσετε το νόημα της συγκεκριμένης φράσης στο
πλαίσιο του ορισμού της ηθικής αρετής.
 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Β. Ερμηνευτικές
Β.1. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια υποστηρίζει ότι η
ηθική αρετή είναι επίκτητη. Ποια στοιχεία του κειμένου που
σας δόθηκε ενισχύουν αυτή του τη θέση;

Β.2. Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς

ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. μεσότης δὲ δύο
κακιῶν, τῆς μὲν καθ' ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ' ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν
ἐλλείπειν τὰς δ' ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς
πράξεσι, τὴν δ' ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι:
Στη συγκεκριμένη παράγραφο ο Αριστοτέλης δίνει τον τελικό
ορισμό της ηθικής αρετής. Από τα στοιχεία που συνθέτουν
τον συγκεκριμένο ορισμό σε ποια, κατά τη γνώμη σας, ο
φιλόσοφος εστιάζει περισσότερο και γιατί;
Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια, Β6, 10-16 - (ενότητες 9 &
10 σχολ. βιβλίου)
οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ
ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι
ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ' ὅτε
δεῖ καὶ ἐφ' οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον
τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ
τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. ἡ δ'
ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ
ἁμαρτάνεται καὶ ἡ ἔλλειψις ψέγεται, τὸ δὲ μέσον
ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ' ἄμφω τῆς ἀρετῆς.
μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ
μέσου.
ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ
ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ' ἀγαθὸν τοῦ
πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν
ῥᾴδιον τὸ δὲ χαλεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ
σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ' οὖν τῆς
μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ' ἀρετῆς ἡ
μεσότης·
ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.
Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ
πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν.
μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ' ὑπερβολὴν τῆς δὲ
κατ' ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ'
ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς
πράξεσι, τὴν δ' ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ
αἱρεῖσθαι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Ερμηνευτική (σύγκριση με παράλληλο κείμενο)
Πώς αντιλαμβάνονται τον ρόλο του λόγου ο Αριστοτέλης στο
πρωτότυπο που σας δόθηκε και ο Πλούταρχος στο μεταφρασμένο
κείμενο που ακολουθεί;
Πλούταρχος, Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς, 444 b. (Μετάφραση: Φιλολογική
οµάδα, εκδ. Κάκτος)
Το ήθος, τώρα, δηµιουργεί την ορµή του πάθους, χρειάζεται, όµως,
τον λόγο για να την κρατήσει στα όρια του µέτρου και να την
εµποδίσει να υπερβεί ή να υπολειφθεί της κατάλληλης στιγµής.
Πραγµατικά, το παθητικό και άλογο κινείται άλλοτε µε µεγάλη
σφοδρότητα και ταχύτητα και άλλοτε πιο µαλακά και αργά απ’ ό,τι
απαιτεί η περίσταση. Για τούτο καθετί που κάνουµε κάθε φορά
µπορεί να πετύχει κατά ένα µόνο τρόπο, αλλά µπορεί ν’ αποτύχει
κατά πολλούς· για να πετύχουµε, άλλωστε, τον στόχο δεν υπάρχει
παρά µόνο ένας και απλός τρόπος, ενώ είναι δυνατό ν’ αστοχήσουµε
µε πολλούς τρόπους, ανάλογα µε το αν υπερβαίνουµε το µέτριο ή
υστερούµε ως προς αυτό. Τούτο λοιπόν είναι το κατά φύση έργο του
πρακτικού λόγου, να καταλύει και τις υπερβολές και τις ελλείψεις
των παθών. Στις περιπτώσεις, δηλαδή, όπου από ασθένεια και
αδυναµία ή από φόβο και δισταγµό η ορµή ενδίδει πολύ γρήγορα
και απαρνιέται πρόωρα το καλό, εκεί εµφανίζεται ο πρακτικός λόγος
για να υποκινήσει και να συδαυλίσει την ορµή· όπου, πάλι, η ορµή
προχωρεί πέρα από τα κανονικά όρια, ρέοντας υπερβολική και
άτακτη, εκεί ο πρακτικός λόγος αφαιρεί τη βιαιότητά της και την
ελέγχει. Έτσι, περιορίζοντας την κίνηση των παθών, η λογική
εµφυτεύει στο άλογο τις ηθικές αρετές, οι οποίες είναι το µεσαίο
σηµείο ανάµεσα έλλειψης και υπερβολής.
 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Γ. Από την «εισαγωγή» του σχολικού εγχειριδίου

Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασμένες

α. Πριν την αναχώρησή του για την Μακεδονία ο Αριστοτέλης

ολοκλήρωσε το έργο του Ηθικά Νικομάχεια
β. Η απουσία του Πλάτωνα από την Αθήνα όταν βρέθηκε για πρώτη φορά
στην Ακαδημία ο Αριστοτέλης ήταν σημαντική απώλεια για τον
φιλοσοφικό στοχασμό του Σταγειρίτη
γ. Η κατάκτηση της ηθικής αρετής για τον Αριστοτέλη προϋποθέτει τη
δράση με τους κανόνες της τέλειας αρετής.
δ. Κατά τις διδασκαλίες του στην Ακαδημία μετά την επάνοδό του από τη
Μακεδονία ο Αριστοτέλης αποδείχτηκε ένας ήρεμος στοχαστής
ε. Το μέρος της ψυχής που συμμετέχει και του αλόγου και του λόγον
έχοντος σχετίζεται με τις αρετές που περιγράφουν τον χαρακτήρα του
ανθρώπου
 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Δ. Λεξιλογική-σημασιολογική

Δ.1.α. Να βρείτε στο απόσπασμα ομόρριζες λέξεις με τις

ακόλουθες: συμπεραίνω, πλήθος, παραίνεση,
φρενοβλαβής, ουσιαστικό.

Δ.1.β. πάθεσι, ἕξις : Με καθεμία από τις δύο αυτές λέξεις

να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, στην
οποία η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε μορφή της (πτώση,
αριθμό, γένος, βαθμό, μέρος του λόγου), θα
χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που
έχει στο αρχαίο κείμενο.
 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Διαμαντόπουλος Διαμαντής,
Μαθητής - περ. 1940
 Δίνονται:
•Α) Απόσπασμα πεζού κειμένου της αττικής διαλέκτου
12-20 στίχων, με νοηματική συνοχή.
• Β) Σύντομο εισαγωγικό σημείωμα με πληροφορίες
που βοηθούν τους μαθητές/τριες να αναγνωρίσουν σε
κάποιο βαθμό την τυπολογική ταυτότητα του κειμένου
και το πολιτισμικό περικείμενο, ώστε να μπορέσουν να
Αδίδακτο παρακολουθήσουν το νόημα του

•Ζητούμενο : η κατανόηση του νοηματικού άξονα του

αποσπάσματος και η απόδοση του αποσπάσματος
στη νεοελληνική  κείμενο με συνοχή και
συνεκτικότητα που να αποδίδει το νόημα του
κειμένου)
(Απομάκρυνση από την αντιμετώπιση του κειμένου
σαν «ξενόγλωσσου» που οδηγεί σε παραγωγή
ακατάληπτου υβριδικού κειμένου, σε α-νόητη
μετάφραση)
 Στη διδασκαλία του αγνώστου:

• δίνονται οι εξωκειμενικές πληροφορίες που επιτρέπουν

την ένταξη του αποσπάσματος στο ιστορικό και
πολιτισμικό του πλαίσιο,
• δίνεται έμφαση στην αναγνώριση και κατανόηση του
νοηματικού του άξονα,
• επιμένουμε σε δοκιμές απόδοσης σε ομαλό και μεστό
νοήματος νεοελληνικό λόγο,
• προκρίνεται η ανάλυση κατά νοηματικές ενότητες (κατά
κώλα) με ανάδειξη δομών, αναγνώριση γραμματικών/
συντακτικών φαινομένων.
 • Ποια είναι η σημασία συγκεκριμένων λέξεων στο κείμενο; Ποια
διαφορά έχει η σημασία τoυς στη νεοελληνική;
• Ποιες συνώνυμες ή λέξεις με παρόμοια σημασία
χρησιμοποιούνται στο κείμενο;
• Για ποιον λόγο επιλέγεται ο συγκεκριμένος χρόνος/έγκλιση ενός
Ενδεικτικά
ρήματος; Τι θα άλλαζε στο νόημα της φράσης, αν άλλαζε ο
ερωτήματα χρόνος ή η έγκλιση του ρήματος;
για τη γλωσσική • Ποιες αλλαγές θα είχαμε στην φράση αν άλλαζε το υποκείμενο
λειτουργία από ενικό σε πληθυντικό ή αντίστροφα;
• Σε ποια περίπτωση επιλέγεται παθητική σύνταξη;
• Με ποιον τρόπο προστίθενται προσδιορισμοί σε ένα ρήμα; Πώς
θα διαμορφωνόταν μια φράση αν αφαιρούσαμε τους
προσδιορισμούς;
 Οι ερωτήσεις στο αδίδακτο
4 ερωτήσεις Χ 10 μόρια η καθεμιά

1 2 3 4
Μετάφρασης
Κατανόησης Γραμματικής Συντακτικού
4-6 στίχων
(αναγνώριση,
μετασχηματι-
σμός)

Μπορεί να έχουν δύο υποερωτήματα

 Ενδεικτικό Κριτήριο Αξιολόγησης
ΙΙ. Αδίδακτο

J. B. Camille Corot (1796-1875), Nεαρό κορίτσι

που γράφει. Ιδιωτική Συλλογή
 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Στο τελευταίο κεφάλαιο των Απομνημονευμάτων αποτυπώνονται η αδιαφορία του Σωκράτη για το ενδεχόμενο να του
επιβληθεί στη δίκη του η θανατική ποινή και η περιφρόνησή του για τον θάνατο. Μετά το τέλος της σχετικής
συζήτησης του φιλοσόφου με τον Ερμογένη, ο Ξενοφώντας παρουσιάζει στον επίλογο του έργου του τον Σωκράτη ως
άνδρα άριστο και ευτυχέστατο.

ἐμοὶ δὲ τί αἰσχρὸν τὸ ἑτέρους μὴ δύνασθαι περὶ ἐμοῦ τὰ δίκαια μήτε γνῶναι μήτε ποιῆσαι; ὁρῶ δ᾽
ἔγωγε καὶ τὴν δόξαν τῶν προγεγονότων ἀνθρώπων ἐν τοῖς ἐπιγιγνομένοις οὐχ ὁμοίαν καταλειπομένην
τῶν τε ἀδικησάντων καὶ τῶν ἀδικηθέντων. οἶδα δ᾽ ὅτι καὶ ἐγὼ ἐπιμελείας τεύξομαι ὑπ᾽ ἀνθρώπων, καὶ
ἐὰν νῦν ἀποθάνω, οὐχ ὁμοίως τοῖς ἐμὲ ἀποκτείνασιν: οἶδα γὰρ ἀεὶ μαρτυρήσεσθαί μοι ὅτι ἐγὼ
ἠδίκησα μὲν οὐδένα πώποτε ἀνθρώπων οὐδὲ χείρω ἐποίησα, βελτίους δὲ ποιεῖν ἐπειρώμην ἀεὶ τοὺς
ἐμοὶ συνόντας. τοιαῦτα μὲν πρὸς Ἑρμογένην τε διελέχθη καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους.
τῶν δὲ Σωκράτην γιγνωσκόντων, οἷος ἦν, οἱ ἀρετῆς ἐφιέμενοι πάντες ἔτι καὶ νῦν διατελοῦσι πάντων
μάλιστα ποθοῦντες ἐκεῖνον, ὡς ὠφελιμώτατον ὄντα πρὸς ἀρετῆς ἐπιμέλειαν. ἐμοὶ μὲν δή, τοιοῦτος ὢν
οἷον ἐγὼ διήγημαι, εὐσεβὴς μὲν οὕτως ὥστε μηδὲν ἄνευ τῆς τῶν θεῶν γνώμης ποιεῖν, δίκαιος δὲ ὥστε
βλάπτειν μὲν μηδὲ μικρὸν μηδένα, ὠφελεῖν δὲ τὰ μέγιστα τοὺς χρωμένους αὐτῷ, ἐγκρατὴς δὲ ὥστε
μηδέποτε προαιρεῖσθαι τὸ ἥδιον ἀντὶ τοῦ βελτίονος, φρόνιμος δὲ ὥστε μὴ διαμαρτάνειν κρίνων τὰ
βελτίω καὶ τὰ χείρω μηδὲ ἄλλου προσδεῖσθαι, ἀλλ᾽ αὐτάρκης εἶναι πρὸς τὴν τούτων γνῶσιν, ἱκανὸς δὲ
καὶ λόγῳ εἰπεῖν τε καὶ διορίσασθαι τὰ τοιαῦτα, ἱκανὸς δὲ καὶ ἄλλως δοκιμάσαι τε καὶ ἁμαρτάνοντα
ἐλέγξαι καὶ προτρέψασθαι ἐπ᾽ ἀρετὴν καὶ καλοκαγαθίαν, ἐδόκει τοιοῦτος εἶναι οἷος ἂν εἴη ἄριστός τε
ἀνὴρ καὶ εὐδαιμονέστατος. εἰ δέ τῳ μὴ ἀρέσκει ταῦτα, παραβάλλων τὸ ἄλλων ἦθος πρὸς ταῦτα οὕτω
κρινέτω.
Ξενοφώντος Απομνημονεύματα, 4.8.9-11
 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Α.
ἐμοὶ δὲ τί αἰσχρὸν τὸ
ἑτέρους…. διελέχθη καὶ πρὸς
τοὺς ἄλλους : Να
μεταφραστεί το απόσπασμα
Β. Κατανόησης
• Ποια χαρακτηριστικά του
Σωκράτη αναφέρει ο
Ξενοφώντας στον επίλογο
των Απομνημονευμάτων του;

Η ερώτηση κατανόησης καλό είναι να ανταποκρίνεται σε νοηματικό άξονα του

κειμένου.

(Στόχος: Να μεταφράζουν οι μαθητές/τριες το κείμενο όχι μηχανικά, αλλά να

προσεγγίζουν τα νοήματα με δυναμική ανάγνωση στην οποία η γλωσσική προσέγγιση
και η νοηματική αλληλοϋποστηρίζονται.)
 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Γραμματικής:
Γ.1. α. Να μεταφερθούν στον θετικό βαθμό οι τύποι που είναι σε
συγκριτικό βαθμό στο παρακάτω απόσπασμα: ἐγκρατὴς δὲ ὥστε
μηδέποτε προαιρεῖσθαι τὸ ἥδιον ἀντὶ τοῦ βελτίονος, φρόνιμος δὲ
ὥστε μὴ διαμαρτάνειν κρίνων τὰ βελτίω καὶ τὰ χείρω μηδὲ ἄλλου
προσδεῖσθαι,
Γ.1.β. Να μετατραπούν σε αόριστο όλοι οι ρηματικοί τύποι του
παρακάτω αποσπάσματος : τῶν δὲ Σωκράτην γιγνωσκόντων, οἷος ἦν,
οἱ ἀρετῆς ἐφιέμενοι πάντες ἔτι καὶ νῦν διατελοῦσι πάντων μάλιστα
ποθοῦντες ἐκεῖνον, ὡς ὠφελιμώτατον ὄντα πρὸς ἀρετῆς ἐπιμέλειαν.
Εναλλακτικά :
• Να γραφούν στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού όλοι οι κλιτοί
τύποι του παρακάτω αποσπάσματος : ἐγκρατὴς δὲ ὥστε
μηδέποτε προαιρεῖσθαι τὸ ἥδιον ἀντὶ τοῦ βελτίονος, φρόνιμος
δὲ ὥστε μὴ διαμαρτάνειν κρίνων τὰ βελτίω καὶ τὰ χείρω μηδὲ
ἄλλου προσδεῖσθαι, ἀλλ᾽ αὐτάρκης εἶναι πρὸς τὴν τούτων
γνῶσιν, ἱκανὸς δὲ καὶ λόγῳ εἰπεῖν τε καὶ διορίσασθαι τὰ
τοιαῦτα
• Να μετατραπεί το υποκείμενο σε β΄ πρόσωπο και να γίνουν οι
απαραίτητες αλλαγές: - καὶ ἐὰν νῦν ἀποθάνω, οὐχ ὁμοίως τοῖς
ἐμὲ ἀποκτείνασιν, -βελτίους δὲ ποιεῖν ἐπειρώμην ἀεὶ τοὺς ἐμοὶ
συνόντας
• Να εντοπιστούν δύο αντωνυμίες διαφορετικού είδους, να
αναγνωριστούν γραμματικά και να μεταφερθούν στον άλλο
αριθμό: ἐμοὶ μὲν δή, τοιοῦτος ὢν οἷον ἐγὼ διήγημαι, εὐσεβὴς
μὲν οὕτως ὥστε μηδὲν ἄνευ τῆς τῶν θεῶν γνώμης ποιεῖν
Συντακτικού
οἶδα δ᾽ ὅτι καὶ ἐγὼ ἐπιμελείας τεύξομαι ὑπ᾽ ἀνθρώπων, καὶ
ἐὰν νῦν ἀποθάνω, οὐχ ὁμοίως τοῖς ἐμὲ ἀποκτείνασιν. οἶδα
γὰρ ἀεὶ μαρτυρήσεσθαί μοι ὅτι ἐγὼ ἠδίκησα μὲν οὐδένα
πώποτε ἀνθρώπων οὐδὲ χείρω ἐποίησα, βελτίους δὲ
ποιεῖν ἐπειρώμην ἀεὶ τοὺς ἐμοὶ συνόντας. τοιαῦτα μὲν
πρὸς Ἑρμογένην τε διελέχθη καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους.
Δ.1.α. Στην παραπάνω περίοδο να μεταφέρετε το ρήμα
εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο και να κάνετε τις
απαραίτητες μετατροπές.
Δ1.β. Να αιτιολογήσετε τις μετατροπές συντακτικά και
σημασιολογικά.
Εναλλακτικά :
• Να βρείτε στο κείμενο τους προσδιορισμούς του
αναγκαστικού αιτίου
• Να βρεθούν και να αναγνωρισθούν οι ονοματικοί
προσδιορισμοί του αποσπάσματος: τῶν δὲ Σωκράτην
γιγνωσκόντων, οἷος ἦν, οἱ ἀρετῆς ἐφιέμενοι πάντες ἔτι
καὶ νῦν διατελοῦσι πάντων μάλιστα ποθοῦντες
ἐκεῖνον, ὡς ὠφελιμώτατον ὄντα πρὸς ἀρετῆς
ἐπιμέλειαν.
 Ας συζητήσουμε τις επιλογές σας
στα κείμενα που ακολουθούν…

Πάμπλο Πικάσο: Η ανάγνωση, 1953

Ομάδα Α Ομάδα Β
 Καλή δύναμη!

Jean Baptiste Simeon Chardin, Η νεαρή

δασκάλα - 1740
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ & ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Γ΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & Δ΄ ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ
ΛΥΚΕΙΟΥ
(ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ)

ΦΕΚ 3807/04-09-2018

Β′ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ Β′ ΚΑΙ Γ′ ΤΑΞΕΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ

ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
(ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ)

ενημ. έγγρ. ΥΠ.Π.Ε.Θ., αρ. πρωτ. 169626/11-10-2018

Λ. Πόλκας, Σ.Σ.Ε. (ΠΕ 02) [5o ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Αττικής]

 ΤΙ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο

• Η έκταση του διδαγμένου κειμένου 12 - 20 στίχων

με νοηματική συνοχή.
 ΤΙ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο
• Οι δύο (2) ερωτήσεις ερμηνευτικές, που μπορεί
να αναφέρονται σε ιδέες / αξίες / προβλήματα, σε
στάσεις / ήθος / χαρακτήρα των προσώπων, στο
ιστορικό / κοινωνικό/ πολιτιστικό πλαίσιο της
εποχής του έργου, στη δομή / σύνθεση του
κειμένου, σε υφολογικά / αισθητικά θέματα, με
βάση το απόσπασμα.
Διδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Ἠθικά
Νικομάχεια (Β 1, 7-8 και Β 3, 1-2)

Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ

τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ΔΥΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι,
πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι
φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. ii.1. «Ὁμοίως δὲ … οἳ δ' ἀκόλαστοι καὶ
Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ ὀργίλοι»: να γράψετε τα ζεύγη των αντιθέσεων
περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι
γίνονται, οἳ δ' ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ που υπάρχουν στο προηγούμενο χωρίο και να
οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ δικαιολογήσετε τη χρήση του τρόπου της
οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν
αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς
αντίθεσης που επιλέγει ο Αριστοτέλης,
ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς προκειμένου να εκθέσει την άποψή του.
ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ
οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ
πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν. ii. 2.«Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι·
Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν
ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν
γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ αἱ ἕξεις»: να γράψετε τη σημασία που
τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος, παίρνουν οι δύο υπογραμμισμένες έννοιες
καὶ ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ
λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός.
«ποιάς» και «αἱ ἕξεις» στα συμφραζόμενά
Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· τους και να αναλύσετε τη μεταξύ τους σχέση.
διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ
δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί
πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε
χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ
παιδεία αὕτη ἐστίν.
 ΤΙ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο

• Η μία (1) ερώτηση που αναφέρεται στο

γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει το
κείμενο, στον συγγραφέα ή στο έργο του

• ΩΣΤΟΣΟ: η ερώτηση αυτή τώρα είναι

«κλειστού τύπου»
Διδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Ἠθικά
Νικομάχεια (Β 1, 7-8 και Β 3, 1-2) ΔΕΙΓΜΑ «ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ» ΕΡΩΤΗΣΗΣ
Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ
τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς iii. Να γράψετε δίπλα στο κεφαλαίο γράμμα
ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι,
πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι
καθεμιάς από τις προτάσεις της Στήλης Α, τον
φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. αριθμό της σωστής πρότασης της Στήλης Β.
Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ
περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι
γίνονται, οἳ δ' ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β
οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ
οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν Α. Ο Αριστοτέλης 1. «καὶ τὰ δημόσια
αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς πίστευε ακράδαντα πως ἀναιρεῖν ἐπὶ
ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς
ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ γνώρισμα του αληθινού σωτηρίᾳ τῆς
οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ φιλοσόφου είναι να έχει ἀληθείας»
πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν. το κουράγιο ακόμη 2. «καὶ τὰ ἡδέα αἱρεῖν
Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν
ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν
ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς
γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ ἀληθείας»
τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος, 3. «καὶ τὰ οἰκεῖα
καὶ ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ ἀναιρεῖν ἐπὶ
λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός.
Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· σωτηρίᾳ τῆς
διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ ἀληθείας».
δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί […]
πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε
χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ
παιδεία αὕτη ἐστίν.
 ΤΙ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο

• Η μία (1) ερώτηση λεξιλογική-σημασιολογική

(σύνδεση λέξεων αρχαίας και νέας, διατήρηση ή
αλλαγή της σημασίας τους, οικογένειες
ομόρριζων λέξεων, απλών ή σύνθετων,
συνώνυμα, αντώνυμα).
Διδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Ἠθικά
Νικομάχεια (Β 1, 7-8 και Β 3, 1-2)

Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ

τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς
ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΩΤΗΣΗΣ
πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι
φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί.
Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ iv. ἐθίζεσθαι, δεῖ, ἀχθόμενος, ἦχθαι: Για
περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι καθεμιά από τις προηγούμενες λέξεις της
γίνονται, οἳ δ' ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ
οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ αρχαίας ελληνικής να γράψετε μια ομόρριζη
οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν λέξη της νέας ελληνικής και για καθεμιά από
αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς
ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς
τις επόμενες λέξεις: συναλλάγμασι,
ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ ἀναστρέφεσθαι να γράψετε μία περίοδο
οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε
πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν οποιαδήποτε μορφή της, θα χρησιμοποιείται
ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει
γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ
τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος, στο αρχαίο κείμενο.
καὶ ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ
λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός.
Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή·
διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ
δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί
πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε
χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ
παιδεία αὕτη ἐστίν.
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο

• Καταργείται η γραπτή μετάφραση τμήματος

του διδαγμένου κειμένου 8 -10 στίχων.
 Σχόλια στην κατάργηση της μετάφρασης

• Καταργείται η μία, μοναδική και σωστή, γραπτή

και αντιγραφική της μορφή.
• Τώρα, η μετάφραση μπορεί και πρέπει να
υιοθετηθεί στο πλαίσιο της διδασκαλίας:
1. ως τρόπος προφορικός / παραφραστικός,
2. που επιτρέπει εναλλακτικές και προσωρινές
μεταφραστικές αποδόσεις,
3. μετακινώντας το κέντρο μελέτης στο πρωτότυπο
κείμενο.
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο
• Δίνεται μία (1) ερώτηση κατανόησης με την οποία
ζητείται [από τις/τους μαθήτριες/ές] να
αποκωδικοποιήσουν σημεία του διδαγμένου
κειμένου και να αντλήσουν βασικές πληροφορίες
που εντοπίζονται σ’ αυτό.
• Η ερώτηση αυτή μπορεί να διαιρείται σε δύο
υποερωτήματα: με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού
τύπου (σωστού ή λάθους, πολλαπλών επιλογών,
αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενών κλπ) ή ανοικτού
τύπου.
Επομένως… στο Διδαγμένο κείμενο

Η ερώτηση
κατανόησης

αναπληρώνει
την κατάργηση

της ζητουμένης
γραπτής
μετάφρασης
 Σχόλια στην ερώτηση κατανόησης
• Η ερώτηση κατανόησης περιορίζεται στην «πρώτη»
ανάγνωση/ αναγνώριση του κειμένου, κυρίως ως
προς:
1. την παραφραστική απόδοση στοιχείων ακολουθίας σε
κειμενικά γεγονότα / φράσεις / προτάσεις / περιόδους του
κειμένου
2. τον εντοπισμό, διασάφηση εννοιών / απόψεων του
συγγραφέα
3. την περιγραφή / επισήμανση / δικαιολόγηση καταστάσεων
/ σημασιών και σχέσεων μεταξύ τύπων και νοημάτων.
• Ελέγχεται το κατά πόσο οι μαθήτριες/ ές έχουν
κατανοήσει / αντιληφθεί βασικά νοηματικά σήματα
του κειμένου, ή και αρθρωτικές σχέσεις που
αναπτύσσονται μεταξύ των εν λόγω σημάτων.
Διδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Ἠθικά
Νικομάχεια (Β 1, 7-8 και Β 3, 1-2)
Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ
τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς
ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι,
πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι
φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί.
Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ
περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι
γίνονται, οἳ δ' ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ
οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ
οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν
αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς
ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς
ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ
οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ
πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν
ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν
γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ
τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος,
καὶ ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ
λυπούμενός γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός.
Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή·
διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ
δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί
πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε
χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ
παιδεία αὕτη ἐστίν
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΣΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
i.α. Να χαρακτηρίσετε καθεμιά από τις παρακάτω
προτάσεις ως «Σωστή» ή «Λανθασμένη»:
1. Η φράση «ἐν αὐτοῖς» αναφέρεται στην
προηγούμενη «περὶ τὰς ὀργάς».
2. Ο όρος «ἕξεις» δηλώνει μια σταθερή
συμπεριφορά και αναφέρεται τόσο στις ηθικές
αρετές όσο και στις ηθικές κακίες.
3. Το «Σημεῖον» είναι μια συμπτωματική και τυχαία
ένδειξη για κάτι.
4. Ο χαρακτηρισμός «ἀκόλαστος» αναφέρεται σε
εκείνον ο οποίος, ενώ απέχει από τις σωματικές
ηδονές, λυπάται γι’ αυτό.
5. Το νόημα της πρότασης «διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν
καλῶν ἀπεχόμεθα» είναι ότι αποφεύγουμε την
ηθική πράξη, για να μη βιώσουμε κάποιο
δυσάρεστο συναίσθημα.
i.β. Σε ποιους τομείς ή πλευρές της ζωής
εμφανίζεται η ηθική συμπεριφορά και
διαμορφώνονται οι έξεις της αρετής και της κακίας;
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο

• Καταργείται η [περιστασιακή] ερμηνευτική

ερώτηση που αναφέρεται σε τμήματα του από
μετάφραση διδασκομένου κειμένου, σε
συσχετισμό με το εξεταζόμενο πρωτότυπο
απόσπασμα.
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Διδαγμένο
κείμενο

• Δίνεται παράλληλο κείμενο στη νέα ελληνική,

διδαγμένο ή αδίδακτο, από την αρχαία ή
νεότερη ελληνική γραμματεία.
• Οι μαθήτριες /ές καλούνται να απαντήσουν σε
μία (1) ερώτηση ερμηνευτική, με την οποία
ζητείται να συγκρίνουν το παράλληλο με το
πρωτότυπο κείμενο.
Επομένως… στο διδαγμένο κείμενο

Το παράλληλο κείμενο

αντικαθιστά

την (περιστασιακή)
ερμηνευτική ερώτηση
του μεταφρασμένου
κειμένου
 Σχόλια στην ερμηνευτική / συγκριτική
ερώτηση του παράλληλου κειμένου
• Απαιτείται η πιο στοχαστική σύλληψη των απόψεων του
συγγραφέα, μέσω της σύγκρισής τους με θέσεις άλλων
συγγραφέων (προγενέστερων ή και μεταγενέστερων)
• Ελέγχεται ο τρόπος με τον οποίο οι μαθήτριες / ές
αντιλαμβάνονται ότι τα κείμενα, διαλέγονται, συμφωνούν ή
διαφωνούν μεταξύ τους, στην εξέλιξή τους στον ιστορικό χώρο
και χρόνο.

• Εκκρεμότητες:
1. Όρια διαλογικότητας
2. Σύγκριση χωρίς επίγνωση των ιστορικών / πολιτιστικών
συμφραζομένων των κειμένων;
3. Εγκυρότητα των μεταφράσεων.

Διδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Ἠθικά Νικομάχεια
(Β 1, 7-8 και Β 3, 1-2)
Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ
ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους
γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ
τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ
θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. Ὁμοίως δὲ καὶ
τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ
μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ'
ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν
αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ
δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται.
Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ
τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ
μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ
νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν
ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις· ὁ μὲν γὰρ
ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ τούτῳ
χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος, καὶ ὁ
μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ λυπούμενός
γε ἀνδρεῖος, ὁ δὲ λυπούμενος δειλός. Περὶ ἡδονὰς
γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή· διὰ μὲν γὰρ τὴν
ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν
καλῶν ἀπεχόμεθα. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων,
ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι
οἷς δεῖ· ἡ γὰρ ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
v. «Διὸ δεῖ ἦχθαί … ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν». Να συσχετίσετε
την άποψη που διατυπώνει ο Αριστοτέλης για τον χρόνο και
τον τρόπο της ηθικής εκπαίδευσης με τα όσα συζητούν ο
ανώνυμος Αθηναίος και ο Κλεινίας από την Κρήτη, στο
επόμενο απόσπασμα από τους Νόμους (653 a-c) του Πλάτωνα:
«Αθηναίος: Λέγω, λοιπόν, ότι η πρώτη αίσθηση των παιδιών
είναι η ηδονή και η λύπη και μαζί με αυτά μπαίνει για πρώτη
φορά στη ψυχή τους η αρετή και η κακία. Η φρόνηση όμως κι
οι αληθινές και σταθερές γνώμες αποτελούν ευτύχημα, αν
μπουν στην ψυχή κάποιου, έστω στα γεράματα. Είναι
τέλειος, εν πάση περιπτώσει, ο άνθρωπος που θα αποκτήσει
αυτά τα αγαθά και οτιδήποτε περιέχεται σ’ αυτά. Θεωρώ
επομένως εκπαίδευση («παιδείαν») την πρώτη αρετή που
μπαίνει στις ψυχές των παιδιών. Η ηδονή, η φιλία, η λύπη και
το μίσος, αν μπουν σωστά στις ψυχές εκείνων που δεν έχει
αφυπνιστεί ακόμη μέσα τους ο ορθός λόγος, και όταν, αφού
συνειδητοποιήσουν την ύπαρξή του, συμφωνήσουν με αυτόν
στο ότι έχουν εξασκηθεί σωστά στις ανάλογες συνήθειες,
αυτή η συμφωνία είναι η αρετή στο σύνολό της. Το κομμάτι
της όμως που ανατράφηκε σωστά σχετικά με τις ηδονές και
τις λύπες, ώστε να μισεί αμέσως όσα πρέπει να μισεί, από
την αρχή ως το τέλος, και να αγαπά όσα πρέπει ν’ αγαπά,
αυτό ακριβώς αν αποκόψεις από το λόγο και το ονομάσεις
εκπαίδευση, θα κάμεις σωστά σύμφωνα με τη δική μου
τουλάχιστον γνώμη.
Κλεινίας: Κι αυτά που είπες προηγουμένως, καλέ μου φίλε,
για την παιδεία («παιδείας»), κι αυτά που λές τώρα, μου
φαίνονται σωστά.»
(Μετάφραση: Β. Μοσκόβης)
Αναγνωστικές δεξιότητες στο Διδαγμένο
κείμενο
 ΤΙ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Αδίδακτο κείμενο

• Η Μία (1) ερώτηση γραμματικής

• Η Μία (1) ερώτηση συντακτικού (π.χ.
αναγνώριση λέξεων / φράσεων / προτάσεων /
άλλων δομικών στοιχείων του κειμένου,
μετασχηματισμός μέρους του κειμένου ως
προς τη δομολειτουργική του διάσταση).

• Και οι δύο ερωτήσεις μπορεί να επιμερίζονται

σε δύο υποερωτήματα.
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ξενοφῶντος Λακεδαιμονίων ΔΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΣΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ
Πολιτεία, IV 5-7.

[5] καὶ αὕτη δὴ γίγνεται ἡ θεοφιλεστάτη τε καὶ

iii.β. «ἔρις», «ἃ», «ἕνα», «σθένει»,
πολιτικωτάτη ἔρις, ἐν ᾗ ἀποδέδεικται μὲν ἃ δεῖ «ἰσχύος», «τηλικούτοις»: Κάνοντας τις
ποιεῖν τὸν ἀγαθόν, χωρὶς δ᾽ ἑκάτεροι ἀσκοῦσιν απαραίτητες αλλαγές (στην πτώση, τον
ὅπως ἀεὶ κράτιστοι ἔσονται, ἐὰν δέ τι δέῃ, καθ᾽
ἕνα ἀρήξουσι* τῇ πόλει παντὶ σθένει. [6] ἀνάγκη αριθμό ή και το γένος) στους
δ᾽ αὐτοῖς καὶ εὐεξίας ἐπιμελεῖσθαι. καὶ γὰρ προηγούμενους γραμματικούς τύπους,
πυκτεύουσι* διὰ τὴν ἔριν ὅπου ἂν συμβάλωσι· να τους τοποθετήσετε στα κενά των
διαλύειν μέντοι τοὺς μαχομένους πᾶς ὁ
παραγενόμενος κύριος. ἢν δέ τις ἀπειθῇ τῷ επόμενων προτάσεων και περιόδων,
διαλύοντι, ἄγει αὐτὸν ὁ παιδονόμος ἐπὶ τοὺς ώστε να παράγεται το σωστό νόημα.
ἐφόρους· οἱ δὲ ζημιοῦσι μεγαλείως, καθιστάναι
βουλόμενοι εἰς τὸ μήποτε ὀργὴν τοῦ μὴ
πείθεσθαι τοῖς νόμοις κρατῆσαι.
[7] τοῖς γε μὴν τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν*
1. οὐκοῦν εἴ τι ___________πράττεται,
πεπερακόσιν, ἐξ ὧν ἤδη καὶ αἱ μέγισται ἀρχαὶ ἰσχυρῶς πράττεται, καὶ εἴ τι ἀσθενείᾳ,
καθίστανται, οἱ μὲν ἄλλοι Ἕλληνες ἀφελόντες ἀσθενῶς; (Πλάτων, Πρωταγόρας 332b).
αὐτῶν τὸ ἰσχύος ἔτι ἐπιμελεῖσθαι στρατεύεσθαι
ὅμως αὐτοῖς ἐπιτάττουσιν, ὁ δὲ Λυκοῦργος τοῖς […]
τηλικούτοις νόμιμον ἐποίησε κάλλιστον εἶναι τὸ
θηρᾶν, εἰ μή τι δημόσιον κωλύοι, ὅπως δύναιντο
καὶ οὗτοι μηδὲν ἧττον τῶν ἡβώντων
στρατιωτικοὺς πόνους ὑποφέρειν.

Λεξιλόγιο
*ἀρήξουσι (του ρ. ἀρήγω) = θα βοηθήσουν,
* πυκτεύουσι (του ρ. πυκτεύω) = πυγμαχούν,
* τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν = την ηλικία πάνω από είκοσι χρονών
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ξενοφῶντος Λακεδαιμονίων
Πολιτεία, IV 5-7.

[5] καὶ αὕτη δὴ γίγνεται ἡ θεοφιλεστάτη τε

καὶ πολιτικωτάτη ἔρις, ἐν ᾗ ἀποδέδεικται
μὲν ἃ δεῖ ποιεῖν τὸν ἀγαθόν, χωρὶς δ᾽
ἑκάτεροι ἀσκοῦσιν ὅπως ἀεὶ κράτιστοι
ἔσονται, ἐὰν δέ τι δέῃ, καθ᾽ ἕνα ἀρήξουσι*
τῇ πόλει παντὶ σθένει. [6] ἀνάγκη δ᾽ αὐτοῖς ΔΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΣΗΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
καὶ εὐεξίας ἐπιμελεῖσθαι. καὶ γὰρ
πυκτεύουσι* διὰ τὴν ἔριν ὅπου ἂν
συμβάλωσι· διαλύειν μέντοι τοὺς
μαχομένους πᾶς ὁ παραγενόμενος κύριος. iv. α. «οἱ δὲ ζημιοῦσι μεγαλείως, καθιστάναι
ἢν δέ τις ἀπειθῇ τῷ διαλύοντι, ἄγει αὐτὸν ὁ
παιδονόμος ἐπὶ τοὺς ἐφόρους· οἱ δὲ βουλόμενοι εἰς τὸ μήποτε ὀργὴν τοῦ μὴ
ζημιοῦσι μεγαλείως, καθιστάναι πείθεσθαι τοῖς νόμοις κρατῆσαι»: Να γράψετε
βουλόμενοι εἰς τὸ μήποτε ὀργὴν τοῦ μὴ
πείθεσθαι τοῖς νόμοις κρατῆσαι. τη συντακτική λειτουργία των τεσσάρων
[7] τοῖς γε μὴν τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν*
πεπερακόσιν, ἐξ ὧν ἤδη καὶ αἱ μέγισται υπογραμμισμένων τύπων.
ἀρχαὶ καθίστανται, οἱ μὲν ἄλλοι Ἕλληνες
ἀφελόντες αὐτῶν τὸ ἰσχύος ἔτι
ἐπιμελεῖσθαι στρατεύεσθαι ὅμως αὐτοῖς
ἐπιτάττουσιν, ὁ δὲ Λυκοῦργος τοῖς
τηλικούτοις νόμιμον ἐποίησε κάλλιστον
εἶναι τὸ θηρᾶν, εἰ μή τι δημόσιον κωλύοι,
ὅπως δύναιντο καὶ οὗτοι μηδὲν ἧττον τῶν
ἡβώντων στρατιωτικοὺς πόνους ὑποφέρειν.
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Αδίδακτο κείμενο

• Προτάσσεται σύντομο εισαγωγικό σημείωμα,

στο οποίο δίνονται βασικές εξωκειμενικές
πληροφορίες, απαραίτητες για την κατανόηση
του κειμένου.
 Σχόλια στο εισαγωγικό σημείωμα του
Αδίδακτου κειμένου
• Δυνατότητα για αναγνώριση της τυπολογικής
ταυτότητας του κειμένου ή και βασικών
γραμματολογικών του στοιχείων
• Δυνατότητα για ένταξή του στα άμεσα
συμφραζόμενά του
• Περιορίζεται το ενδεχόμενο το «Άγνωστο»
κείμενο να είναι αφόρητα δυσνόητο και
αμετάφραστο.
 Παράδειγμα εισαγωγικού σημειώματος
στο Αδίδακτο κείμενο
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ξενοφῶντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία, IV 5-7.

Στη «Λακεδαιμονίων Πολιτείαν» ο Ξενοφών επαινεί, μεταξύ άλλων,

τους νόμους του Λυκούργου, με βάση τους οποίους η εκπαίδευση των
Σπαρτιατών συνέβαλε στη διαμόρφωση της κατάλληλης αρετής τους. Οι
νόμοι παρουσιάζονται σε χρονολογική σειρά, από τη γέννηση μέχρι τα
γηρατειά, ενώ η σημασία τους επιτονίζεται συχνά σε αντίθεση προς
εκείνους των άλλων Ελλήνων.
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Αδίδακτο κείμενο

• Μεγαλώνει η έκτασή του: δίνεται αδίδακτο πεζό

κείμενο της αττικής διαλέκτου 12 - 20 στίχων
[όχι 10 -12 στίχων] στερεότυπης έκδοσης με
νοηματική συνοχή.
 Σχόλια στην έκταση του Αδίδακτου
κειμένου
• Το αδίδακτο κείμενο συγκροτεί «μικρο-
κείμενο», με αναγνωρίσιμη αρχή, μέση και
τέλος
• Διέπεται από συνέχεια και συνοχή
• Ευνοεί την απορία για το τι λέει, το πώς το
λέει, και ίσως το γιατί [Βλ. και τη σχετική
ερώτηση κατανόησης].
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ξενοφῶντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία, IV 5-7.

Στη «Λακεδαιμονίων Πολιτείαν» ο Ξενοφών επαινεί, μεταξύ άλλων, τους νόμους του Λυκούργου, με βάση τους οποίους η
εκπαίδευση των Σπαρτιατών συνέβαλε στη διαμόρφωση της κατάλληλης αρετής τους. Οι νόμοι παρουσιάζονται σε
χρονολογική σειρά, από τη γέννηση μέχρι τα γηρατειά, ενώ η σημασία τους επιτονίζεται συχνά σε αντίθεση προς εκείνους
των άλλων Ελλήνων.

[5] καὶ αὕτη δὴ γίγνεται ἡ θεοφιλεστάτη τε καὶ πολιτικωτάτη ἔρις, ἐν ᾗ ἀποδέδεικται

μὲν ἃ δεῖ ποιεῖν τὸν ἀγαθόν, χωρὶς δ᾽ ἑκάτεροι ἀσκοῦσιν ὅπως ἀεὶ κράτιστοι ἔσονται,
ἐὰν δέ τι δέῃ, καθ᾽ ἕνα ἀρήξουσι* τῇ πόλει παντὶ σθένει. [6] ἀνάγκη δ᾽ αὐτοῖς καὶ
εὐεξίας ἐπιμελεῖσθαι. καὶ γὰρ πυκτεύουσι* διὰ τὴν ἔριν ὅπου ἂν συμβάλωσι·
διαλύειν μέντοι τοὺς μαχομένους πᾶς ὁ παραγενόμενος κύριος. ἢν δέ τις ἀπειθῇ τῷ
διαλύοντι, ἄγει αὐτὸν ὁ παιδονόμος ἐπὶ τοὺς ἐφόρους· οἱ δὲ ζημιοῦσι μεγαλείως,
καθιστάναι βουλόμενοι εἰς τὸ μήποτε ὀργὴν τοῦ μὴ πείθεσθαι τοῖς νόμοις κρατῆσαι.
[7] τοῖς γε μὴν τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν* πεπερακόσιν, ἐξ ὧν ἤδη καὶ αἱ μέγισται ἀρχαὶ
καθίστανται, οἱ μὲν ἄλλοι Ἕλληνες ἀφελόντες αὐτῶν τὸ ἰσχύος ἔτι ἐπιμελεῖσθαι
στρατεύεσθαι ὅμως αὐτοῖς ἐπιτάττουσιν, ὁ δὲ Λυκοῦργος τοῖς τηλικούτοις νόμιμον
ἐποίησε κάλλιστον εἶναι τὸ θηρᾶν, εἰ μή τι δημόσιον κωλύοι, ὅπως δύναιντο καὶ οὗτοι
μηδὲν ἧττον τῶν ἡβώντων στρατιωτικοὺς πόνους ὑποφέρειν.

Λεξιλόγιο
*ἀρήξουσι (του ρ. ἀρήγω) = θα βοηθήσουν,
* πυκτεύουσι (του ρ. πυκτεύω) = πυγμαχούν,
* τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν = την ηλικία πάνω από είκοσι χρονών
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Αδίδακτο κείμενο

• Μικραίνει η έκταση της ζητουμένης

μετάφρασης: οι μαθήτριες /ές καλούνται να
μεταφράσουν στα νέα ελληνικά μέρος του
αδίδακτου κειμένου από τέσσερις έως έξι
στίχους [όχι ολόκληρο το, μέχρι σήμερα,
απόσπασμα των 10-12 στίχων].
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ξενοφῶντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία, IV 5-7.

Στη «Λακεδαιμονίων Πολιτείαν» ο Ξενοφών επαινεί, μεταξύ άλλων, τους νόμους του Λυκούργου, με βάση τους οποίους η
εκπαίδευση των Σπαρτιατών συνέβαλε στη διαμόρφωση της κατάλληλης αρετής τους. Οι νόμοι παρουσιάζονται σε
χρονολογική σειρά, από τη γέννηση μέχρι τα γηρατειά, ενώ η σημασία τους επιτονίζεται συχνά σε αντίθεση προς εκείνους
των άλλων Ελλήνων.

[5] καὶ αὕτη δὴ γίγνεται ἡ θεοφιλεστάτη τε καὶ πολιτικωτάτη ἔρις, ἐν ᾗ ἀποδέδεικται

μὲν ἃ δεῖ ποιεῖν τὸν ἀγαθόν, χωρὶς δ᾽ ἑκάτεροι ἀσκοῦσιν ὅπως ἀεὶ κράτιστοι ἔσονται,
ἐὰν δέ τι δέῃ, καθ᾽ ἕνα ἀρήξουσι* τῇ πόλει παντὶ σθένει. [6] ἀνάγκη δ᾽ αὐτοῖς καὶ
εὐεξίας ἐπιμελεῖσθαι. καὶ γὰρ πυκτεύουσι* διὰ τὴν ἔριν ὅπου ἂν συμβάλωσι·
διαλύειν μέντοι τοὺς μαχομένους πᾶς ὁ παραγενόμενος κύριος. ἢν δέ τις ἀπειθῇ τῷ
διαλύοντι, ἄγει αὐτὸν ὁ παιδονόμος ἐπὶ τοὺς ἐφόρους· οἱ δὲ ζημιοῦσι μεγαλείως,
καθιστάναι βουλόμενοι εἰς τὸ μήποτε ὀργὴν τοῦ μὴ πείθεσθαι τοῖς νόμοις κρατῆσαι.
[7] τοῖς γε μὴν τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν* πεπερακόσιν, ἐξ ὧν ἤδη καὶ αἱ μέγισται ἀρχαὶ
καθίστανται, οἱ μὲν ἄλλοι Ἕλληνες ἀφελόντες αὐτῶν τὸ ἰσχύος ἔτι ἐπιμελεῖσθαι
στρατεύεσθαι ὅμως αὐτοῖς ἐπιτάττουσιν, ὁ δὲ Λυκοῦργος τοῖς τηλικούτοις νόμιμον
ἐποίησε κάλλιστον εἶναι τὸ θηρᾶν, εἰ μή τι δημόσιον κωλύοι, ὅπως δύναιντο καὶ οὗτοι
μηδὲν ἧττον τῶν ἡβώντων στρατιωτικοὺς πόνους ὑποφέρειν.

ΕΡΩΤΗΣΗ:
i. Να μεταφράσετε στη νεοελληνική γλώσσα το τμήμα του αδίδακτου κειμένου «τοῖς
γε μὴν τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν… πόνους ὑποφέρειν».
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς την εξέταση στο Αδίδακτο κείμενο

• Οι μαθήτριες /ές καλούνται να απαντήσουν

σε μια ερώτηση κατανόησης, που αναφέρεται
στον νοηματικό άξονα του κειμένου.

• Η ερώτηση μπορεί να επιμερίζεται σε δύο

υποερωτήματα.
Επομένως… στο αδίδακτο κείμενο

Η ερώτηση
κατανόησης

αναπληρώνει

τη μείωση της
ζητουμένης
μετάφρασης
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ξενοφῶντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία, IV 5-7.

Στη «Λακεδαιμονίων Πολιτείαν» ο Ξενοφών επαινεί, μεταξύ άλλων, τους νόμους του Λυκούργου, με βάση τους οποίους η
εκπαίδευση των Σπαρτιατών συνέβαλε στη διαμόρφωση της κατάλληλης αρετής τους. Οι νόμοι παρουσιάζονται σε
χρονολογική σειρά, από τη γέννηση μέχρι τα γηρατειά, ενώ η σημασία τους επιτονίζεται συχνά σε αντίθεση προς εκείνους
των άλλων Ελλήνων.

[5] καὶ αὕτη δὴ γίγνεται ἡ θεοφιλεστάτη τε καὶ πολιτικωτάτη ἔρις, ἐν ᾗ ἀποδέδεικται

μὲν ἃ δεῖ ποιεῖν τὸν ἀγαθόν, χωρὶς δ᾽ ἑκάτεροι ἀσκοῦσιν ὅπως ἀεὶ κράτιστοι ἔσονται,
ἐὰν δέ τι δέῃ, καθ᾽ ἕνα ἀρήξουσι* τῇ πόλει παντὶ σθένει. [6] ἀνάγκη δ᾽ αὐτοῖς καὶ
εὐεξίας ἐπιμελεῖσθαι. καὶ γὰρ πυκτεύουσι* διὰ τὴν ἔριν ὅπου ἂν συμβάλωσι·
διαλύειν μέντοι τοὺς μαχομένους πᾶς ὁ παραγενόμενος κύριος. ἢν δέ τις ἀπειθῇ τῷ
διαλύοντι, ἄγει αὐτὸν ὁ παιδονόμος ἐπὶ τοὺς ἐφόρους· οἱ δὲ ζημιοῦσι μεγαλείως,
καθιστάναι βουλόμενοι εἰς τὸ μήποτε ὀργὴν τοῦ μὴ πείθεσθαι τοῖς νόμοις κρατῆσαι.
[7] τοῖς γε μὴν τὴν ἡβητικὴν ἡλικίαν* πεπερακόσιν, ἐξ ὧν ἤδη καὶ αἱ μέγισται ἀρχαὶ
καθίστανται, οἱ μὲν ἄλλοι Ἕλληνες ἀφελόντες αὐτῶν τὸ ἰσχύος ἔτι ἐπιμελεῖσθαι
στρατεύεσθαι ὅμως αὐτοῖς ἐπιτάττουσιν, ὁ δὲ Λυκοῦργος τοῖς τηλικούτοις νόμιμον
ἐποίησε κάλλιστον εἶναι τὸ θηρᾶν, εἰ μή τι δημόσιον κωλύοι, ὅπως δύναιντο καὶ οὗτοι
μηδὲν ἧττον τῶν ἡβώντων στρατιωτικοὺς πόνους ὑποφέρειν.

ΕΡΩΤΗΣΗ:
ii. Να εξηγήσετε τη συμβολή της ἔριδος στην εκπαίδευση των Σπαρτιατών, καθώς
επίσης την αρχή που θέσπισε ο Λυκούργος για όσους υπερέβαιναν την ἡβητικὴν
ἡλικίαν.
 ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ
ως προς τη βαθμολόγηση των ερωτήσεων

• Κάθε ζητούμενη ερώτηση-δραστηριότητα,

που τίθεται για το διδαγμένο ή το παράλληλο
ή το αδίδακτο κείμενο, βαθμολογείται με
δέκα (10) μονάδες της εκατοντάβαθμης
κλίμακας
• Ανατρέπεται η μέχρι σήμερα βαθμολογική
πρόταξη του αδίδακτου [με 20 μονάδες]
έναντι του διδαγμένου [με 10 μονάδες].
 Τι αλλάζει ως προς τη βαθμολόγηση του
Διδαγμένου και του Αδίδακτου κειμένου
• Ερώτηση κατανόησης (10 μονάδες)
• Δύο ερωτήσεις ερμηνευτικές (10+10 μονάδες)
• Ερώτηση γραμματολογική (10 μονάδες)
Διδαγμένο κείμενο • Ερώτηση λεξιλογική-σημασιολογική (10 μονάδες)
60 μονάδες • Ερώτηση ερμηνευτική του παράλληλου κειμένου (10 μονάδες)

• Μετάφραση (10 μονάδες)

• Ερώτηση κατανόησης (10 μονάδες)
• Ερώτηση γραμματικής (10 μονάδες)
Αδίδακτο κείμενο
• Ερώτηση συντακτικού (10 μονάδες)
40 μονάδες
Καλή δύναμη!