ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

(Επιμέλεια Π. Πυρπυρής, Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου κλ. ΠΕ02)

1. Πλάτωνος Πρωταγόρας

ENOTHTA 3 σχολικού βιβλίου : Πλάτωνος Πρωταγόρας, 320d – 321b5

- Νικηφόρος Βρεττάκος, Προμηθέας Δεσμώτης

Η βουλή* μου είναι μία. Προστατέψτε αυτό
το αγαθό που σας έδωσα. Προπάντων
να ξέρετε πως εκείνο που λάμπει μέσα της
είναι το ίδιο το μέλλον σας. Και πως,
αν συμβεί να την σβήσει, φυσώντας την
με όλη του την άβυσσο, ο Δίας, τότε
σκότος θα πέσει σ' όλο το μέλλον σας.
Ας ξεσκίζεται εκείνος λέγοντας πως
η κλοπή της φωτιάς είναι τάχατε έγκλημα.
Αυτή είναι η πρώτη δίκαιη πράξη.

- Αριστοτέλους, Περὶ ζῴων μορίων (IV, 10)

«Αλλά και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος δε δημιουργήθηκε καλά, αλλά
χειρότερα από όλα τα ζώα (και λένε ότι αυτός είναι ξυπόλητος και γυμνός και χωρίς
όπλο, [στοιχεία] που δίνουν ισχύ για την αντιμετώπιση των κινδύνων) δεν έχουν
δίκιο. Γιατί τα άλλα ζώα μία μόνον βοήθεια έχουν και δεν έχουν τη δυνατότητα
αυτήν να την αντικαταστήσουν με κάποια άλλα, αλλά είναι ανάγκη (κάθε ζώο) να
κοιμάται πάντα με τα υποδήματά του και να τα κάνει όλα με τη σκέπη της
προστασίας του σώματος του, να μην μπορεί ποτέ να αποβάλει ούτε να αλλάξει το
όπλο που τυχαίνει να έχει. αντίθετα στον άνθρωπο υπάρχει η δυνατότητα για πολλές
βοήθειες και αυτές έχει τη δυνατότητα πάντα να τις εναλλάσσει και επιπλέον να
διαθέτει το κατάλληλο όπλο στο χώρο και τον χρόνο που επιθυμεί. Πραγματικά, το
χέρι του ανθρώπου γίνεται αι νύχι και οπλή και κέρατο και δόρυ και ξίφος και
οποιοδήποτε άλλο όργανο. Κι όλ’ αυτά επειδή έχει τη δυνατότητα όλα να τα παίρνει
και να τα κατέχει».
Μετάφραση Στάθης Παπακωνσταντίνου
ENOTHTA 4 σχολικού βιβλίου : Πλάτωνος Πρωταγόρας, 322Α – 323Α

- Αριστοτέλους Πολιτικά. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

(35) Είναι, επομένως προφανές ότι η πόλη δεν είναι μια απλή συγκατοίκηση στον ίδιο
τόπο για να μην επιτρέπονται οι αμοιβαίες αδικίες και να διευκολύνονται οι
συναλλαγές. Βέβαια όλα αυτά είναι απαραίτητα για την ύπαρξη της πόλης, αλλά κι αν
υπάρχουν όλα μαζί, δεν υπάρχει πόλη. Πόλη είναι μια κοινότητα που εξασφαλίζει την
καλή ζωή (το ευ ζην) και στις οικογένειες και στις ομάδες των οικογενειών για να
δημιουργήσει μια τέλεια κι αυτάρκη ζωή.
Μτφρ. Β. Μοσκόβης.

ENOTHTA 6 σχολικού βιβλίου : Πλάτωνος Πρωταγόρας, 324Α – C

- Πλάτωνος Γοργίας 525 b

Πας τιμωρούμενος, όταν δικαίως τιμωρήται υπό αλλού, πρέπει ή να γίνη καλύτερος
και ούτω να ωφεληθή, ή να χρησιμεύση ως παράδειγμα εις τους άλλους, ίνα οι άλλοι
βλέποντες να υποφέρη όσα υποφέρει, εκ φόβου γίνωνται καλύτεροι. Εκείνοι δε οι
οποίοι ωφελούνται εκ της τιμωρίας, που επιβάλλεται υπό των θεών ή των ανθρώπων,
είναι όσοι υπέπεσαν εις αμαρτήματα δυνάμενα να επανορθωθούν. Την ωφέλειαν
όμως καρπούνται μόνον διά μέσου των ταλαιπωριών και των πόνων εις τον κόσμον
τούτον και εις τον Άδην·

2. Πλάτωνος Πολιτεία

Ενότητα 12 σχολικού βιβλίου : Πλάτωνος Πολιτεία 519Β-D

Ας δεχτούμε (για λόγους συντομίας, διακινδυνεύοντας να ξαστοχήσουμε στο

πεδίο της επιστημονικής ακρίβειας) πως ο οργανικός διανοούμενος ταυτίζεται με τον
καθεστωτικό διανοούμενο. Είναι λοιπόν αυτός που πράττει πάντοτε υπέρ μιας
εξουσίας με στόχο το προσωπικό του όφελος. […] Ο διανοούμενος αυτός δεν σιωπά
ή μάλλον σιωπά με έναν πολύ πιο εκκωφαντικό τρόπο. Σιωπά με το να μιλά όλο και
περισσότερο. Από επιχείρημα σε επιχείρημα, από διατύπωση σε διατύπωση είναι η
ιδιότητα του διανοουμένου με την πρωταρχική της έννοια, αυτή που σιωπά στην κάθε
του φράση. Γιατί όλο και πιο συχνά ο οργανικός διανοούμενος θα σου πει: μπορεί να
μην έχω τίποτα απολύτως να πω, αλλά θα το πω όσο πιο δυνατά γίνεται! Μέσα στη
θορυβώδη του εξωστρέφεια ξεχνά πως η πραγματική γλώσσα έχει τις ρίζες της στην
σιωπή. […] Οι οργανικοί διανοούμενοι θα σε λογοκρίνουν κατηγορώντας σε για
λογοκρισία. Διακατέχονται από το μόνιμο άγχος της πρωτοτυπίας. Εθισμένοι στην
επιφάνεια πρωτοτυπούν μονίμως κοινότοπα, αναμασώντας το παλιό σαν να είναι
αποκάλυψη. […] Δεν έχουμε ανάγκη από περισσότερους ή καλύτερους
διανοούμενους, αλλά από μοιρασμένη γνώση. Δεν έχει σημασία να φτιαχτούν
διανοούμενοι, αλλά πολίτες. Πολίτες που θα κρίνουν, θα διαλέγονται και τελικά θα
πράττουν αλλά θα πράττουν επεξεργασμένα. Αν έχει έναν στόχο ο διανοούμενος του
σήμερα αυτός είναι η αυτοκατάργησή του, το άνοιγμα των πεδίων εκείνων που θα
μοιράσουν τη γνώση φυτεύοντας ερωτηματικά εκεί που χθες καλλιεργούσαμε […]
θαυμαστικά.

Θωμάς Τσαλαπάτης, [Γιατί σιωπούν οι διανοούμενοι;], στο

https://www.bibliotheque.gr/article/30552

Ενότητα 13 σχολικού βιβλίου : Πλάτωνος Πολιτεία, 519D- 520Α

- Δημοσθένους Κατά Τιμοκράτους (παρ. 68-69), Μτφρ. Α. Τυφλόπουλος

Νομίζω ότι όλοι θα συμφωνήσετε πως ο σωστός νόμος, ο οποίος αποσκοπεί στο
συμφέρον των πολλών, πρέπει κατά πρώτον να έχει συνταχθεί με απλό και κατανοητό
σε όλους τρόπο, και να μην είναι δυνατόν ο ένας να θεωρεί ότι αφορά το τάδε ζήτημα
και ο άλλος το δείνα. Στη συνέχεια, πρέπει να είναι εφικτές οι ενέργειες που πρέπει
να γίνονται με βάση τον νόμο· γιατί και πάλι αν είναι σωστός, αυτό που προβλέπει
όμως δεν είναι εφικτό, τότε λειτουργεί ως ευχή και όχι ως νόμος. Επιπλέον, να μην
φαίνεται ότι προσφέρει κάποια ευκολία σε κανέναν από όσους βλάπτουν. Αν,
ασφαλώς, κάποιος θεωρεί ότι οι ήπιοι νόμοι είναι ένδειξη λαϊκισμού, ας αναλογιστεί
για ποιους είναι ήπιοι, και αν βέβαια θέλει να εξετάσει σωστά το ζήτημα, θα
ανακαλύψει ότι είναι ήπιοι σε αυτούς που πρόκειται να δικαστούν και όχι σε αυτούς
που έχουν καταδικαστεί· γιατί για τους πρώτους δεν είναι φανερό αν κανείς έχει
κατηγορηθεί άδικα, ενώ για τους δεύτερους δεν υφίσταται κανένας ισχυρισμός ότι
δεν είναι φαύλοι.

3. Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Ενότητα 4 σχολικού βιβλίου : Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Β1, 7-8

- Κant Immanuel (1984). Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των Ηθών,

μετάφραση Γιάννης Τζαβάρας, Ιωάννινα: Δωδώνη.
"Από όλα όσα μπορούν να νοηθούν μέσα στον κόσμο ή και έξω από αυτόν δεν
υπάρχει τίποτα άλλο, που να μπορεί να θεωρηθεί ως καλό χωρίς περιορισμό, εκτός
από μία αγαθή βούληση. Ο νους, η οξυδέρκεια, η κριτική ικανότητα κι όπως αλλιώς
λέγονται τα ταλέντα του πνεύματος, ή το θάρρος, η αποφασιστικότητα, η επιμονή
στην απόφαση, ως ιδιότητες της ιδιοσυγκρασίας, είναι αναμφίβολα από πολλές
απόψεις καλές και επιθυμητές. Μπορούν όμως να γίνουν και εξαιρετικά κακές και
βλαβερές, εάν δεν είναι αγαθή η βούληση που πρόκειται να τις χρησιμοποιήσει... ". σ.
33.
 - Κant Immanuel (1797/2013). Mεταφυσική των Ηθών, μετάφραση Κώστας
Ανδρουλιδάκης, Αθήνα: Σμίλη.
"Η αρετή όμως δεν μπορεί ούτε να εξηγηθεί και να εκτιμηθεί απλώς ως δεξιότητα
και...ως συνήθεια, που αποκτήθηκε με μακρά άσκηση, για ηθικώς καλές πράξεις.
Διότι, εάν η συνήθεια αυτή δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητών, σταθερών και ολοένα
και περισσότερο αποκαθαρμένων αρχών, τότε, όπως κάθε άλλος μηχανισμός που
βασίζεται στον τεχνικώς πρακτικό Λόγο, ούτε έχει ελεγχθεί για όλες τις περιπτώσεις
ούτε διασφαλίζεται επαρκώς από τη μεταβολή που μπορούν να προκαλέσουν νέοι
πειρασμοί" σελ. 234

Ενότητα 7 σχολικού βιβλίου : Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Β 6, 4-8

Να συσχετίσετε την άποψη του Αριστοτέλη για τον ειδικό (πᾶς ἐπιστήµων …
ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡµᾶς) με όσα ανέφερε ο Περικλής παρουσιάζοντας τις αρετές του
Αθηναίου πολίτη στον Ἐπιτάφιο : ∆ιαφερόντως γὰρ δὴ καὶ τόδε ἔχοµεν ὥστε τολµᾶν
τε οἱ αὐτοὶ µάλιστα καὶ περὶ ὧν ἐπιχειρήσοµεν ἐκλογίζεσθαι· ὅ τοῖς ἄλλοις ἀµαθία µὲν
θράσος, λογισµὸς δὲ ὄκνον φέρει. κράτιστοι δ’ ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν οἱ τά τε
δεινὰ καὶ ἡδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες καὶ διὰ ταῦτα µὴ ἀποτρεπόµενοι ἐκ τῶν
κινδύνων (Θουκ. ΙΙ, 40, 3). Στο συσχετισµό αυτό να λάβετε υπόψη σας επίσης την
άποψη που συναντάµε στον πλατωνικό Λάχη: Ταύτην (= τὴν ἀνδρείαν) ἔγωγε, ὦ
Λάχης, τὴν τῶν δεινῶν καὶ θαρραλέων ἐπιστήµην καὶ ἐν πολέµῳ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις
ἅπασιν (Πλάτων, Λάχης, 194 e - 195 a). [«Τούτη λέγω, Λάχη (= ότι είναι η ανδρεία):
η επιστήµη των δεινών και θαρραλέων πραγµάτων και στον πόλεµο και σε όλα τα
άλλα». (Μετάφραση: Β. Τατάκης).]

4. Αριστοτέλους Πολιτικά

Ενότητα 16 σχολικού βιβλίου : Αριστοτέλους Πολιτικά, Γ1, 3-4/6/12

«Για τον Θουκυδίδη άνδρες γάρ πόλις, η πόλη είναι οι άνδρες [Θουκ. Ιστορίαι, Η,
77,7]. Όχι κάποιος θεσμός ή μηχανισμός ούτε καν το έδαφος, αλλά οι άνδρες, το
σώμα των πολιτών. Σας έχω αναμφίβολα μιλήσει για την ιστορία που διηγείται ο
Ηρόδοτος. […] Ο Θεμιστοκλής […], πριν από τη μάχη της Σαλαμίνας δεν καταφέρνει
να δικαιωθεί και να επιβάλλει την τακτική του, η οποία τελικά θα υπερισχύσει και θα
του χαρίσει τη νίκη δηλώνει: “Οι γυναίκες μας και τα παιδιά μας εγκατέλειψαν την
Αττική και βρίσκονται εδώ, στο νησί της Σαλαμίνας, τα πλοία μας επίσης είναι εδώ.
Είμαστε έτοιμοι να φύγουμε και να πάμε να χτίσουμε την Αθήνα αλλού” {Ηροδ.
Ιστορίαι, 8.61- 8.62]. Πρέπει να καταλάβουμε καλά αυτό που μας λέει ο
Θεμιστοκλής. Για τις ελληνικές πόλεις, για τους αρχαίους Αθηναίους ιδιαίτερα,
υπάρχει μια συνιστώσα στον ορισμό της πόλεως, το έδαφός της είναι ιερό […] αλλά
δεν είναι αυτό που ορίζει ουσιαστικά την πόλιν».
Κ. Καστοριάδης, Η ελληνική ιδιαιτερότητα. Η πόλις και οι νόμοι. Σεμινάρια 1983-
1984, (μτφ. Ζωή Καστοριάδη), Κριτική, Αθήνα 2008, σ. 151-152 [Διασκευή]

Ενότητα 20 σχολικού βιβλίου : Αριστοτέλους Πολιτικά, Θ, 1-4 -

- Ξενοφώντος Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Αθηναίων Πολιτεία. Μτφρ. Α.Ν.

Διαμαντόπουλος. [1937] 1975. Αθήνα: Πάπυρος.
Πώς δε να μη θαυμάση κανείς και εις τούτο πολύ τον Λυκούργον, ο οποίος, επειδή
παρετήρησεν ότι όσοι θέλουν να γυμνασθούν εις την αρετήν δεν είναι ικανοί να
εργασθούν και δια το μεγαλείον της πατρίδος των, ηνάγκασεν όλους εις την Σπάρτην
εις όλας να γυμνάζωνται τας αρετάς; Όπως λοιπόν οι γυμναζόμενοι ιδιώται
διαφέρουν κατά την ανδρείαν από τους μη γυμναζομένους, ομοίως και η Σπάρτη
φυσικά όλων των πόλεων κατά την αρετήν διαφέρει, επειδή μόνη αυτή έχει την
καλοκαγαθίαν δημόσιον γύμνασμα. Μήπως δε δεν είναι ωραίον και εκείνο ότι, ενώ αι
άλλαι πόλεις τιμωρούν δια τα αδικήματα των ανθρώπων προς τους ομοίους των,
εκείνος όχι ολιγώτερον ετιμώρησεν όσους φανερά αμελούν καλύτεροι να γίνωνται;
Διότι, φαίνεται, ενόμιζεν ότι όσοι μεν άλλους υποδουλώνουν ή αφαιρούν ή κλέπτουν
κάτι, αδικούν μόνον τους πάσχοντας ταύτα, ενώ οι δειλοί και οι άνανδροι
ολοκλήρους προδίδουν τας πόλεις, ώστε φυσικόν νομίζω ότι εις αυτούς μεγάλας
τιμωρίας επέβαλεν.
ή

«Ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ … ἢ τὴν διάνοιαν». Να συγκρίνετε τις απόψεις του
Αριστοτέλη για την παιδεία με εκείνες που παραθέτουν : α) ο Αθηναίος ξένος
στο έργο του Πλάτωνος Νόμοι, (643a–644b) και β) ο Πλούταρχος στο έργο του
Πλούταρχος, Εἰ διδακτόν ἡ ἀρετή (439f ).
Α
ΑΘΗΝΑΙΟΣ: […] Παιδεία είναι εκείνη που γυμνάζει τον άνθρωπο από την παιδική
ηλικία στην αρετή και του εμπνέει σφοδρή επιθυμία να την αγαπήσει και να γίνει
τέλειος πολίτης, που να ξέρει να κυβερνά και να υπακούει στους νόμους σύμφωνα με
το πνεύμα της δικαιοσύνης. Αυτό το είδος της ανατροφής καθορίζει, όπως μου
φαίνεται, ο λόγος μας και τώρα μονάχα αυτήν θέλει να ονομάσει παιδεία. Εκείνην
που βάζει στόχο της τα χρώματα ή εκείνην που αποβλέπει στην απόκτηση πολιτικής
δυνάμεως ή κανένα άλλο είδος σοφίας, χωρίς σύνεση και δικαιοσύνη, τη θεωρεί
βάναυση και ανελεύθερη και τελείως ανάξια να ονομάζεται παιδεία. Εμείς όμως ας
μη διαφωνούμε μεταξύ μας για τις λέξεις, αλλά ας μείνουμε σταθεροί στο λόγο που
παραδεχόμαστε, ότι δηλαδή εκείνοι που έχουν πάρει σωστή μόρφωση γίνονται
σχεδόν ενάρετοι και ότι δεν πρέπει να περιφρονούμε καθόλου την παιδεία γιατί
έρχεται πρώτη στους τελειότερους ανθρώπους από όλα τα αγαθά. Κι αν κάποτε μας
ξεφεύγει, είναι δυνατό να την επαναφέρουμε στη θέση της, κι αυτόν τον αγώνα
πρέπει να κάνει πάντοτε κάθε άνθρωπος όσο μπορεί σ' όλη του τη ζωή.
Μτφρ. Β. Μοσκόβης.
Β.
Τι λοιπόν; Δεν θα έλεγες κι εσύ ότι «αν οι άνθρωποι δεν γίνονται καλύτεροι με τη
μάθηση, η αμοιβή που δίνεται στους παιδαγωγούς πάει χαμένη»; Αυτοί, δηλαδή,
είναι οι πρώτοι που παραλαμβάνουν το παιδί μόλις απογαλακτιστεί και, όπως
ακριβώς οι τροφοί πλάθουν το σώμα του με τα χέρια τους, έτσι οι παιδαγωγοί
διαπλάθουν με τις συνήθειες που του μαθαίνουν τον χαρακτήρα του παιδιού,
βάζοντάς το να κάνει το πρώτο βήμα του στ’ αχνάρια της αρετής. Έτσι ο Λάκωνας,
όταν ρωτήθηκε τι πετύχαινε παιδαγωγώντας, απάντησε: «Κάνω τα σωστά πράγματα
ευχάριστα για τα παιδιά».
Μετάφραση : Φιλολογική ομάδα, εκδ. Κάκτος