A literatura vagabunda

COMO ESCRITOR CONSIDÉROME UN CÓMICO. É máis, se tivese que representar o

xeito de andar a literatura, porque escribir é un xeito de andar, dende logo non pensaría nos
andares exquisitos que aprendían na Escola de Paxes da imperial Viena senón nun dos máis
grandes andadores e narradores da historia: Charles Chaplin. E en concreto, o seu personaxe
do vagabundo, ese que na Arxentina con tanto tino chaman Carlitos El Pibe. Comparable
con Homero, ou coa imaxe que un ten de Homero, ese autor de “romances de cego”,
imaxinen un contador de historias invidente: o perfecto andareiro. O seu gran personaxe,
Ulises, non deixa de ser un galán de Ítaca, mais a súa vida vai cambiar radicalmente e
aseméllase á do pibe vagabundo. O xeito de navegar de Ulises é o xeito de andar de
Chaplin. Poderíamos definir ese xeito de desprazarse como a viaxe da simultaneidade.
Como é o andar simultáneo? Ese andar permite o encontro do contraditorio. Un pé
apoiado no pasado e outro no presente. Un na ilusión e outro na beira do abismo. Un na
memoria e outro na imaxinación. Un no real e outro no soño. Un no chan e outro no
inaccesíbel... Por fin un pé apoia na casualidade e outro na causalidade. Esa talvez é a unión
máis visíbel das contradicións. A máis definitoria á hora de concluír que o escritor é un
vagabundo cómico e o cómico vagabundo un escritor. Cando vemos un filme ou asistimos a
unha representación teatral que nos cativan é porque percibimos o arrinque do simultáneo,
percibimos a sensación de transitar do accesíbel ao inaccesíbel, e todo o que ocorre obedece
a unha casualidade causal, como cando un golpe de mar, no barco do filme Emigrantes,
chimpa ao Pibe en brazos da moza dos seus soños, a que semellaba inalcanzábel.
Ese é o andar da escrita. E tamén a do actor. Hai interesantes experiencias vangardistas
que fixeron arte do andar simultáneo. Os dadaístas, a iniciativa de Tristán Tzara, escribiron
poesías andando ás ceibas polas rúas e calellas de Zúrich. Eles e os surrealistas parisienses
puxeron nome ao andar poético: a deambulación. Nos anos sesenta, a Internacional
Situacionista, por medio de Guy Dabord, reivindicou a “teoría da deriva”. E algúns artistas
contemporáneos levaron esa “deriva” ao límite, como Bas Jan Ader e a súa arte de caer.
Fíxose filmar caendo de todas partes: do tellado, dunha árbore sobre o río, dun peirao... Até
que un día desapareceu para sempre no Atlántico, dentro do seu proxecto artístico In search
of the Miraculous. O seu barquiño atopárono os tripulantes do Eduardo Pondal, de Malpica,
no Gran Sol. Estaba baleiro, mais había unha lámpada acesa.
O verdadeiro andar artístico, ese fogar ambulante, leva a unha fusión entre o autor-actor e
o espazo. A paisaxe pasa a ser todo “interior”, maniféstase como un teatro do corpo, ao igual
que vemos en Anna Magnani o mesmísimo andar de Roma. Pero aínda podemos aventurar
hoxe un paso máis. Que pasa cando iso que viñamos chamando paisaxe comeza a ser o
personaxe? Que sucede cando o “escenario” reclama toda a atención? Cando a terra se pon a
andar como o vagabundo de Chaplin?
Ese é o noso tempo. A anguria de que se afunde o esenario no noso propio corpo.
Por que nos enfeitiza a neve e nos causa tanta perturbación o chamado Cambio Climático?
O que ocorre cos polos, Ártico e Antártida, cáusanos horror porque intuímos que se escacha
a arquitectura planetaria, que esta vez si que se caen as trabes do ceo, e porque, ademais ese
derrube afecta, e de que maneira, á historia ecolóxica da imaxinación humana. Se
admitimos, como suxire o Talmud, que Deus inventou o ser humano para oírlle contar
contos, e é unha hipótese de ficción que calquera ateo pode asumir con entusiasmo, a
verdade é que o conto que agora cómpre contar lévanos a esa parábola de Bas Jan Ader: a de
quen navegou con certeza cara o descoñecido.
Hai dúas paisaxes naturais onde mellor se escribe. O da neve sempre foi un escenario de
“conto”, un lugar “artístico”, é dicir, propicio para a “suspensión da incredulidade”. Todo
pode suceder na neve. Porque todo está á espreita, fóra e dentro. Nada se perde. E iso
mesmo pasa no mar. Enfeitízanos. Podemos mirar e mirar e desaparece en nós esa avaría de
“perder o tempo”. Por que? Porque estamos, con esa ollada, a producir outro tempo. E o que
estamos a mirar, e o que se ve, e o que non se ve. Esa liña de horizonte é por onde van
Chaplin, Anna Magnani e o desaparecido Bas Jan Ader.

(Luzes, febreiro 2018)

A espada de Damocles

HOXE POR HOXE, SÓ HAI ALGO QUE PODE PROVOCAR unha revolución en
España. As pensións. A caída e demouca das pensións.
Como hai moitas persoas medio-pensionistas, ao mellor é unha medio-revolución.
Pero en todo caso sería unha gran revolta.
Non cheguei a esa conclusión pola estatística do Centro de Investigacións Sociolóxicas,
que non pregunta sobre as pensións, senón pola miña investigación.
O meu traballo de campo, cunha enquisa continua nunha mostra estratéxica referencial,
está feito na barra do bar. Un bar chamado xustamente La Barra, no barrio da Pescadería da
Coruña.
Xa sei que non é unha proba científica, mais a barra do bar é un baremo. Onde adoito
tomar un café pola mañá, a ideoloxía da barra, que é tamén unha medio-ideoloxía, foi
virando nos últimos anos cara o conservadorismo. O tempo pasa tamén para as barras dos
bares. Pasa de recú, claro. Nótase nos comentarios que suscitan os asuntos destacados nos
programas matutinos das televisións ou a lectura en voz alta dun titular de xornal por algún
dos barristas máis militantes. O que fale de Catalunya é un misto do mellor fósforo: prende
na atmosfera e a xente da barra bota bandeiras de fogo pola boca. A Pablo Iglesias
perdéuselle todo respecto e cando se lle nomea é sempre co alcume de Coletas por diante e
dito cun ton metálico de tesoiras nunha rapa das bestas. O Co-le-tassss. É moi sintomático
que Mariano Rajoy non teña ningún alcume, coa materia prima que hai nel.
Houbo un tempo en que se respiraba outro ar na barra. Un inconformismo de café bravo.
Mais o gran recú foi penetrando como un descafeinado con sacarina nos maxíns.
Só hai un asunto que fai insurrecta a barra. No que a barra recupera o espírito de
barricada.
Eu, calado, tomaba o meu café como unha dose de silencio expreso.
Alguén soltou o detonador “Puigdemont etcétera etcétera!” e a barra estoupou nun
Pentecoste de ardentes xuramentos.
Eu tomei un grolo de silencio.
Foi saír Pablo Iglesias na pantalla da televisión e nin fixo falta que se oíra o que dicía. Da
barra saíu un bruar de cazadores de cabeleiras. O Co-le-tassss!
Eu tomei outro grolo de silencio cargado. Mais dende a esquina da barra, o vello
Mourelle, que foi mariñeiro moitos anos, na pesca e na mercante, tomou un grolo de
silencio cosrtado, chascou a lingua e preguntou en voz alta:
 – E que me decides do das pensións?
Aquilo foi unha sublevación que se espallou polas mesas todas do local. Non é que a xente
pedise un cambio de goberno. O que pedía, ao seu xeito, era un Marat, un Bakunin ou un
Foucellas. Aquilo era un auténtico asalto aos ceos, pero á maneira da barra popular: facendo
baixar a todos os santos. Non hai como unha pregunta a tempo, unha faísca intelixente, para
que se ergan do chan as voces baixas.
Cando o temporal amainou un pouco, Mourelle redondeou con sabedoría o protesto.
Dixo:
– Temos enriba de nós a espada de Damocles.
Fiquei marabillado. Aquel home, afeito a loitar cos golpes de mar, non botou ningun mitin
nin arenga para cambiar o sentido da corrente na conversa popular. Só fixo unha pregunta. A
pregunta. E logo, como quen pon un loureiro na barra, a precisa referencia ilustrada.
Iso mesmo, dito noutro ambiente, ficaría como unha frase máis ou mesmo soaría pedante.
Pero alí, na barra, naquel intre, estaba a espada de Damocles. Podiamos vela con toda
claridade. Afiadísima e relucente, pendurada enriba de nós, só sostida por un cabelo de crina
de cabalo.
Logo, cadaquén tomou o seu grolo en silencio.
Mourelle puxo o pucho, meteu as mans nos petos da zamarra, e meteuse fóra, na
intemperie asañada de xaneiro.

(Luzes, xaneiro 2018)