V.

ÜNİTE

ATATÜRK’ÜN ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİ :

KURTULUŞ SAVAŞI’NIN HAZIRLIKLARI *

Bu üniteyi çalıştığınızda:

- Mustafa Kemal Paşa’nın nasıl Milli Mücadele’in lideri haline geldiğini anlayabilecek,
- Mustafa Kemal Paşa’nın Milli Mücadele’nin hazırlıklarını nasıl başlattığını açıklayabilecek,
- Kongrelerin Milli Mücadele’deki yerini tanımlayabilecek,
- Kurtuluş Savaşı’nın hazırlıkların hangi aşamalardan geçilerek gerçekleştiğini
anlatabileceksiniz.

*AİİT-1 dersinin bu ünitesi Öğr. Gör. Dr. N. Selcen Korkmazcan tarafından hazırlanmıştır.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 158
 GİRİŞ

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na katılmasını mevcut koşulları

değerlendirerek bir hata olarak gören Mustafa Kemal, savaşın başlamasının ardından
Tekirdağ'daki 19. Tümen Komutanlığı’na atanmıştır. Çanakkale Cephesi’nde gösterdiği
başarının ardından, 1916 yılında Tuğgeneralliğe (Mirliva) terfi ettirilmiştir. Ardından Kolordu
Komutanı olarak görev aldığı Kafkas Cephesi’nde görev yaptığı Doğu Cephesi'nde Muş ve
Bitlis'i Rus birliklerinden geri almıştır. 5 Temmuz 1917'de Yıldırım Ordular Grubu’nun 7. Ordu
Komutanlığı’na atanmış, görevdeyken hazırladığı raporlarda şartların Osmanlı Devleti’nin
aleyhine döndüğünü, milletin çok zor durumda olduğunu, güçlü bir ordu kurulması ve
yönetimin güçlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mareşal
Falkenhayn’la anlaşamayınca ve bu görüşlerine itibar edilmeyince istifa ederek İstanbul'a
dönmüştür. İstanbul’a geldiğinde Veliaht Vahdettin'le birlikte Almanya'ya gitmiş, bu ziyarette
Almanların da savaş durumundaki sıkıntılarını görmüştür. VI. Mehmet Vahdettin tahta çıktıktan
sonra Mustafa Kemal Paşa’yı savaş sürerken son görevi olan Filistin'deki 7. Ordu
Komutanlığı'na bir kez daha atamıştır. 2 Ekim 1918’de göreve başlayan Mustafa Kemal Paşa,
14 Ekim 1918'de Başkomutanlığa gönderdiği yazıda barış yapılmazsa yurdun tamamının
kaybedilebileceğini bildirmiştir. Osmanlı Devleti için savaş sürerken son olarak Mondros
Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından 4 gün önce, 26 Ekim 1918’de, Halep’in kuzeyinde
İngiliz ve Arap Ordularının taarruzunu durdurmayı başarmıştır. Böylece Birinci Dünya
Savaşı’nda aldığı tüm görevlerde başarılı sonuçlar elde etmiş bir komutan olduğunu bir kez
daha göstermiştir. Bu başarısı, savaş sona erip milletin yeni bir kurtuluş çaresi ve bunu
yönlendirecek öndere ihtiyaç duyduğu sırada Mustafa Kemal Paşa’nın mücadeleyi
yönlendirmesini sağlayacak şekilde bir görev alıp Anadolu’ya doğru yola koyulmasıyla
yenileriyle sürmüştür.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 159
 A. Mustafa Kemal Paşa’nın Mondros Ateşkes Antlaşması’na Bakışı

Mustafa Kemal Paşa, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından hemen sonra,

31 Ekim 1918’de, Yıldırım Orduları Komutanlığı’na atanmış, ülkeyi terk etmesi istenen Liman
von Sanders’dan görevi teslim almaya Adana’ya gitmiştir. Burada yaptıkları konuşmada Liman
von Sanders: “Bizim için her şey bitti artık” dediğinde, Mustafa Kemal Paşa şöyle demiştir:
“Savaş Müttefikler için bitmiş olabilir, ama bizi ilgilendiren savaş, İstiklal Savaşımız yeni
başlıyor!”

Mustafa Kemal Paşa, Mondros Ateşkes Antlaşması ile ilgili olarak Osmanlı Devleti’nin
kendisini kayıtsız şartsız düşmanlara teslim etmeye razı olduğu düşüncesini taşımıştır.
Antlaşma’nın 10. Maddesine göre Toros Tünelleri’nin İtilaf Devletleri’nce işgal edileceği ve 16.
Maddede yer alan Kilikya’daki birliklerin geri çekilmesi zorunluluğunu değerlendirmiş ve
sanılanın aksine İtilaf Devletleri’nin iyi niyetli bir ateşkes hazırlamamış olduklarını ve fırsat
bulduklarında işgal bölgesini genişleteceklerini anlamıştır. Bu düşünceyle hareket eden Mustafa
Kemal Paşa, Sadrazam Ahmet İzzet Paşa’ya 5 Kasım 1918’de yazdığı telgrafta, öngörüsüyle
birlikte, mücadele edilmesi gerektiğini belirten şu satırlara da yer vermiştir: “…tedbirler
alınmadıkça, orduları terhis edecek ve İngilizler’in her dediklerine boyun eğecek olursak,
ihtirasatın önüne geçmeye imkân olmayacaktır.”

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın orduların terhis edilmesine dair hükmü uyarınca 7

Kasım 1918’de 7. Ordu ve Yıldırım Orduları Komutanlığı lağvedilmiştir. Mustafa Kemal Paşa
da bu durum üzerine Adana’dan İstanbul’a gelmek üzere yola çıkmıştır. Bu süreçte,
İstanbul’daki durum da karışıklık içerisindedir. Padişah VI. Mehmet Vahdettin, Osmanlı
Devleti’ni Birinci Dünya Savaşı’na sürükleyen Talat, Enver ve Cemal Paşaların yurt dışına
kaçmalarına göz yumulduğu gerekçesiyle Hükümet değişikliği istemiş, 8 Kasım 1918’de
Sadrazam Ahmet İzzet Paşa istifa etmiştir. Bu gelişmeler sırasında başkent İstanbul’a ulaşmış
olan Mustafa Kemal Paşa, 13 Kasım 1918’de, Boğaz’da İtilaf Devletleri’nin donanmalarına ait
gemileri görünce yaverine dönerek şöyle demiştir: “Geldikleri gibi giderler!”

Memleketin düştüğü durumdan kurtarılması için bir şeyler yapabileceği düşüncesiyle

Tevfik Paşa Kabinesi'nin işbaşına gelmesini engellemeye çalışmıştır. Kendisinin de içinde yer
alacağı, milli gayeye daha iyi hizmet edebilecek bir hükümetin göreve gelmesi gerektiğini
düşünürken, mecliste yapılan oylama sonunda, güvenoyu alan Tevfik Paşa Kabinesi göreve
başlamıştır. Tevfik Paşa Hükümeti Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile işbirliği yaparak İngilizler’in
isteklerine boyun eğmiştir. Tevfik Paşa da uzun süre görevde kalamamış, 3 ay görev yaptıktan

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 160
sonra istifa etmiştir. İstanbul’daki siyasi karışıklık ve uluslararası baskılar artarak devam
etmiştir.

Mustafa Kemal Paşa, 1918 Kasım’ından itibaren, milletvekilleriyle yaptığı temaslardan

ve Padişah ile gerçekleştirdiği görüşmeden sonra, İstanbul'da bir şeyler yapmanın pek de
mümkün olmadığını anlamış ve bundan sonraki faaliyetlerini İstanbul'da bulunan eski
arkadaşlarıyla ve genç subaylarla ikili ilişkilere ağırlık vererek sürdürmüştür. Ülkenin nasıl
kurtarılacağı üzerine müzakereler yapma fırsatı bulurken Milli Mücadele’nin kadrolarını
belirlemeye başlamıştır. Bu düşünceden hareketle şu kararı gerekli görmüştür: “Uygun bir
zaman ve fırsat kollayarak İstanbul’dan kaybolmak, basit bir tertiple Anadolu’nun içine
girmek, bir müddet isimsiz çalıştıktan sonra millete felaketi haber vermek!”

B. Mustafa Kemal Paşa’nın 9.Ordu Müfettişliği ’ne Atanması

İstanbul’daki siyasi temasları sonucunda fazla etkili olamayacaklarını düşünen Mustafa

Kemal Paşa ve arkadaşları Anadolu’ya geçme kararı almışlardır. Bu süreçte Ali Fuat Paşa
Ankara’ya, Kazım Karabekir Erzurum’a, Refet Bele de Sivas’a atanmış, Rauf Orbay da kendi
imkânları ile Anadolu’ya geçmiştir. Mustafa Kemal Paşa Anadolu’ya elinde geniş yetkileri
olan bir görev ile geçmek istemiştir. Bu durum fazla uzun sürmemiş, 1919 Nisan’ında
Anadolu’ya geçme fırsatı doğmuştur. Yunanistan’ın, Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası
Doğu Karadeniz’de Rum nüfusu çoğaltma, Türkleri yerinden etme çalışmalarını artırması,
Pontus Devleti’ni canlandırmaya yönelik faaliyetleri, bölgede yaşayan Türklerin savunma
amaçlı silahlanmasına sebep vermiştir. Ancak bu durum Avrupa basınında Türklerin Rumları
katlettiği şeklinde yansımıştır. İngilizler, Damat Ferit Paşa’dan, bölgedeki Rumlara yönelik
hareketlerin kesilmesini, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın silahların toplanması hükmünün
uygulanmasını, bazı illerde oluşturulan şuraların dağıtılmasını ve faaliyetlerine engel
olunmasını istemiştir. Harbiye Nazırı (Milli Savunma Bakanı) Şakir Paşa, İtilaf
Devletleri’nin Samsun ve çevresindeki Rum köylerinin Türk saldırısına uğradığı, hükümetin
bu olayların önüne geçemediği ve eğer olaylar bastırılamayacaksa bunu bizzat İtilaf
Devletleri’nin yapacağına dair raporu Mustafa Kemal Paşa’ya okutmuş, konuyu incelemek
üzere kendisinin görevlendirildiğini belirtmiştir. 30 Nisan 1919’da Mustafa Kemal Paşa
Padişah’ın emriyle 9. Ordu Müfettişliğine tayin edilmiştir.

Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişliğine gelmesinin sebepleri şunlardır:

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 161
 • Dönemin başarılara imza atmış ünlü komutanlarından biri olması,

• İstanbul’a geldiğinde Padişah ve devlettin üst tabakalarında güven veren bir izlenim
bırakmış olması,

• Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti’nin girmesine neden olan ittihatçı

kadrolarla ters düştüğünün bilinmesi,

• İstanbul Hükümeti’nin, Mustafa Kemal Paşa’nın Pontusçu Rumlar’a karşı sivil

direnişçilerle birleşen askerler üzerinde caydırıcı bir etki yapacağını düşünmesi.

Mayıs ayının ilk haftası içinde tayin işleri tanımlanan Mustafa Kemal Paşa’ya
hükümetçe geniş yetkiler verilmiştir. Merkezi Sivas’ta bulunan Albay Refet Bey
komutasındaki 3. Kolordu ile merkezi Erzurum’da bulunan Kazım Karabekir Paşa
komutasındaki 15. Kolordular doğrudan müfettişlik emrine verilmiştir. Bunların dışında
müfettişlik bölgesine yakın olan birliklere ve valiliklere de bildirimde bulunabilme hakkı
tanınmıştır. Bu geniş yetkiyle, Mustafa Kemal Paşa’nın yetki bölgesi Trabzon, Erzurum,
Sivas, Van, Erzincan, Samsun Kayseri, Ankara, Kastamonu, Maraş, Diyarbakır, Bitlis ve
Elazığ illerini de içine almıştır.

9. Ordu Müfettişliği’ne atanan Mustafa Kemal Paşa’nın görevinin gereği ve Hükümetin,

gerçekleştirmesini istediği konular şu şekilde sıralanabilir:

• Samsun ve civarındaki karışıklıkları önlemek, bölgede bozulan huzur ve asayişi

sağlayıp devam ettirmek,

• Mondros Ateşkes Antlaşması gereği ordunun terhisini kolaylaştırmak, bölgedeki

cephane ve silahları toplamak ve muhafaza altına almak,

• Bazı yerlerde oluşturulduğu iddia edilen şuraların dağıtılmasını sağlamak,

• Asker toplamak gibi faaliyetlere engel olmak, asayişi bozmaya yönelik olaylara fırsat
vermemek.

Mustafa Kemal Paşa, “Samsun ve çevresinde asayişsizliğin yerinde görülüp tedbir

alınması” için kendisini İstanbul’dan uzaklaştırıp Anadolu’ya göndermek için verilen görevin
bu denli geniş yetki hakkı ve alanı olmasını kendi çabasıyla sağlamıştır. Verilen görevi
başarıyla yerine getirebilmek için makam ve yetkisinin artırılması gerektiğini belirten Mustafa
Kemal Paşa Genelkurmay ile görüştükten sonra yetkisiyle ilgili talimatı kendisi yazdırmıştır.
Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 162
Harbiye Nazırı Şakir Paşa, talimatı okuduktan sonra çekinerek imzalamıştır. Mustafa kemal
Paşa, İstanbul’dan ayrılacağı sırada, Rauf Bey kendisine İstanbul’da tutuklanmadığına göre
bineceği vapurun izlenip Karadeniz’de batırılacağının duyumunu aldığını bildirmiştir. Atatürk
bu konuyla ilgili Nutuk’ta “ben İstanbul’da kalıp tutuklanmaktansa batıp boğulmayı yeğledim
ve yola çıktım” yazmıştır.

Mustafa Kemal Paşa, 16 Mayıs 1919'da karargâhına almak üzere seçtiği ve aralarında
Miralay Kazım Bey (Dirik), Miralay Refet Bey (Bele) ve Dr. Refik Bey’in (Saydam) de
bulunduğu 18 kişilik heyetiyle birlikte Galata Rıhtımı’ndan sandalla geçiş yaptığı Bandırma
Vapuru ile İstanbul'dan ayrılmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın gerçekleştirmek istediği “Türk
halkını, tehlikelere karşı uyarıp halkı örgütlemek ve bağımsızlık mücadelesini başlatarak
kayıtsız şartsız ulus egemenliğine dayanan tam bağımsız bir Türk devleti kurmak”tır.

C. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a Çıkışı ve Faaliyetleri

19 Mayıs 1919 günü Mustafa Kemal Paşa Samsun’a gelmiş ve hemen çalışmalara
başlamıştır. Tümen ve Jandarma Komutanları ile görüşüp mevcut durum ve Pontusçu
Rumların faaliyetleri hakkında bilgi almıştır. Bazı askeri ve idari görev değişikliklerinin
yapılmasını sağlamıştır.

Atatürk’ün Nutuk adlı eseri, 19 Mayıs 1919 tarihinin Milli Mücadele’deki önemine
atfen Atatürk’ün 19 Mayıs 1919 günü bulunulan durumu tasviriyle başlamıştır. Atatürk, şöyle
demiştir:

"1919 yılı Mayısının 19 uncu günü Samsun'a çıktım. Genel durum ve görünüş: Osmanlı
Devleti'nin içinde bulunduğu topluluk, Genel Savaşta yenilmiş, Osmanlı ordusu her yanda
zedelenmiş, koşulları ağır bir Ateşkes Anlaşması imzalanmış. Büyük Savaşın uzun yılları
boyunca, ulus yorgun ve yoksul bir durumda. Ulusu ve yurdu Genel Savaşa sürükleyenler,
kendi başlarının kaygısına düşerek, yurttan kaçmışlar. Padişah ve Halife olan Vahdettin,
soysuzlaşmış, kendini ve yalnız tahtını koruyabileceğini umduğu alçakça yollar araştırmakta.
Damat Ferit Paşa'nın başkanlığındaki Hükümet, güçsüz, onursuz, korkak, yalnız padişahın
isteklerine uymuş ve onunla birlikte kendilerini koruyabilecek herhangi bir duruma boyun
eğmiş.

Ordunun elinden silâhları ve cephanesi alınmış ve alınmakta...

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 163
 İtilâf devletleri, Ateşkes Anlaşması hükümlerine uymayı gerekli görmüyorlar. Birer
uydurma bahane ile İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul’da. Adana iline Fransızlar; Urfa,
Maraş, Antep’e İngilizler girmişler. Antalya ile Konya’da İtalyan birlikleri, Merzifon’la
Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabancı devletlerin subay ve memurları ve
özel adamları çalışmakta. Daha sonra, sözümüze başlangıç olarak aldığımız tarihten dört gün
önce, 15 Mayıs 1919 da İtilaf devletlerinin uygun bulmasıyla Yunan ordusu İzmir’e
çıkarılıyor.

Bundan başka, yurdun dört bir bucağında Hıristiyan azınlıklar, gizli, açık, özel istek ve
amaçlarının elde edilmesine, devletin bir an önce çökmesine çalışıyorlar...”

Bu koşullar altında Samsun’a varan Mustafa Kemal Paşa, kararını İstanbul’dayken

vermiş, ulusal egemenliğe dayalı, kayıtsız şartsız bağımsız Türk Devleti’ni kurmak için
çalışmalarını hızlıca sürdürmüştür.

Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıkışından sonra 22 Mayıs 1919’da Harbiye Nezareti'ne
gönderdiği ilk raporda;

• Bölgedeki karışıklıklara sebep olanların Türkler olmadığını,

• Çıkan olayların tek sorumlusunun Pontusçu Rumlar olduğunu, Rumlar siyasi

emellerinden vazgeçerlerse bölgedeki asayişin düzeleceğini,

• Türklerin yabancı mandası ve himayesine tahammülü olmadığını,

• Yunanlılar’ın İzmir’de hiçbir haklarının olmadığını ve işgalin geçici olduğunu,

• Milletin, milli hâkimiyet esasını ve Türk milliyetçiliğini kabul ettiğini, bunu

gerçekleştirmeye çalışacağını belirtmiştir.

Mustafa kemal Paşa’nın Ordu Müfettişi ünvanıyla, bu rapordan sonra yazdıkları da aynı
mahiyette olmuştur. 15 Mayıs 1919'da Yunanlılar tarafından gerçekleştirilen İzmir'in işgalinin
hiçbir haklı gerekçesinin bulunmadığını, olayın hükümetçe her platformda, özellikle İtilaf
Devletleri nezdinde protesto edilmesini ve işgalin bertaraf edilmesi için gerekli önlemlerin
derhal alınması gerektiğini belirtmiştir.

Harbiye Nezareti’ne çekilen telgraflarda, Mustafa Kemal Paşa’nın görev tanımının

dışında hareket ettiği ve hedeflerinin farklı olduğu anlaşılmıştır. Anadolu'da ne yapmayı
düşündüğü ve ne yapmak istediğini tam olarak anlayamayan İngilizler, silahların toplanıp

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 164
depolanması gibi görevlerin yerine getirilmediğini de gördükten sonra Mustafa Kemal
Paşa’nın İstanbul’a geri çağrılmasını istemeye başlamışlardır. Amacının kolaylıkla
anlaşılacağının farkında olan Mustafa Kemal Paşa, İngilizlerin yoğun bulunduğu Samsun'da
faaliyetlerini sürdüremeyeceğini anlamış ve karargâhını 25 Mayıs 1919’da Havza'ya
taşımıştır.

Resim 1: Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’da izlediği güzergâh

D. Mustafa Kemal Paşa’nın Havza’daki Faaliyetleri

Mustafa Kemal Paşa, 25 Mayıs – 12 Haziran 1919 tarihlerinde faaliyetlerini Havza’da

sürdürmüştür. Havza'da başlayan ve bu süreçten sonra Anadolu'da devam eden faaliyetlerinin
ana eksenini, yurdun her köşesini bir bütün haline getirerek, hep birlikte bir direniş ortaya
koyabilme esası oluşturmuştur. İzmir’in ardından Manisa ve Aydın’ın da işgal edilmiş olması
karşısında halkın örgütlü bir tepki vermemiş olması üzerine, halkı aydınlatmak gerektiği
düşüncesiyle fikirlerini bir genelge ile açıklamıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın Türk halkına ilk
seslenişi de 28 Mayıs 1919 tarihli Havza Genelgesi ile olmuştur. Valiliklere, askeri
komutanlıklara gönderdiği genelgede şu ifadelere yer vermiştir:

• Yaklaşan tehlikenin, işgallerin artışıyla görüldüğünü,

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 165
 • Ülke bütünlüğünün korunabilmesi için ulusal tepkilerin daha canlı şekilde
gösterilmesi ve sürdürülmesi gerektiğini,

• Bir hafta içinde yabancı işgalinin, köyler dahil her ilde mitingler düzenlenmesi,
protesto yürüyüşleri yapılması, büyük devletlerin temsilcileri ve İstanbul
Hükümeti’ne telgraf gönderilmesiyle karşılık bulması gerektiğini,

• Ulusal amaca hizmet eden her tür faaliyetin desteklenmesini, ancak toplum
psikolojisinden doğabilecek taşkınlıklara, özellikle Hristiyanlara karşı kırıcı
olabilecek davranışlara izin verilmemesini istemiştir.

Genelgenin ardından ilk protesto mitingi 30 Mayıs 1919’da Havza’da gerçekleşmiştir.

Mitingin ardından gerçekleşen saldırıların silahla karşılık bulacağına dair söz verilmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, Genelge’yi yayınlayarak dağınık tepkileri birleştirip ortak bir ruh ve
heyecan yaratmayı amaçlamıştır. Havza’dan sonra, yurt genelinde de pek çok miting
düzenlenmiş, ilgili makamlara protesto telgrafları gönderilmiştir.

Mustafa Kemal Paşa, 3 Haziran 1919’da askeri ve idari birimlere telgraflar göndererek
Paris Barış Konferansı’na gidecek heyetin milli vicdanın sesine uygun hareket etmesinin
zorunlu olduğunu ve Türk milletinin haklarını korumak için adım atmak zorunda olduğunu
ifade etmiştir.

Havza Genelgesi’nin ardından İstanbul’da da gerçekleşen mitingler üzerine İtilaf

Devletleri’nin başkentte bulunan işgal makamları bazı subayları tutuklayıp sürgüne
göndermişlerdir. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkar çıkmaz attığı her adımı yakından
izleyen İstanbul hükümeti, İstanbul’da bu gelişmeler yaşanırken, 8 Haziran 1919’da kendisini
başkente geri çağırmıştır. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’a geçiştirici bir cevap yazdıktan
sonra Havza’dan Amasya’ya geçmiştir.

E. Amasya Genelgesi

Mustafa Kemal Paşa’nın Havza Genelgesi ile halkı mücadeleye davet ettikten sonra
İstanbul’a geri çağrılması, kendisi ve yakın çalışma arkadaşlarını, ülke gerçeklerini halka ve
orduya daha etkileyici bir şekilde ve hızlıca duyurmaya yöneltmiştir. Mustafa Kemal Paşa,
beraberindeki Refet Bey ile beraber 12 Haziran 1919’da Havza’dan Amasya’ya geçmiştir.
Burada Ali Fuat Paşa ve Rauf Bey ile buluşan Mustafa Kemal Paşa, Erzurum’daki Kazım

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 166
Karabekir Paşa ve Konya’daki Mersinli Cemal Paşa ile haberleşerek ve bu isimlerin desteğini
alarak esaslarını hazırladığı ve yaveri Cevat Abbas Bey’e yazdırdığı Amasya Genelgesi’ni 22
Haziran 1919‘da tüm ilgililere duyurmuştur. Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal Paşa’nın
Anadolu’ya çıkışından itibaren askeri ve idari yetkililere gönderdiği telgraflarda vurguladığı
ve halka ilan ettiği esasların bir karar olarak ifade edilmesidir.

Anadolu’daki bağımsızlık mücadelesinin başlangıç bildirgesi de sayılan Amasya

Genelgesi’nde kısaca şu noktalara yer verilmiştir:

• Vatanın bütünlüğü, milletin istiklali tehlikededir.

• İstanbul Hükümeti üzerine düşen sorumluluğun gereğini yerine getirememektedir.

Bu durum milletimizi yok olmuş göstermektedir.

• Milletin bağımsızlığını, yine milletin kesin kararı ve direnişi kurtaracaktır.

• Milletin içinde bulunduğu durumu anlatmak ve haklı sesini duyurmak için her türlü
baskıdan uzak bir milli heyetin kurulması gereklidir.

• Bunun için Anadolu’nun her bakımdan en güvenilir yeri olan Sivas’ta bir milli
kongrenin toplatılması kararlaştırılmıştır.

• Bunun için bütün illerin her sancağından, milletin güvenini kazanmış üç temsilcinin
hemen yola çıkması gerekmektedir.

• Her ihtimale karşı bu durum, milli sır olarak saklanmalı, delegeler gereken yerlere
kimliklerini gizleyerek gelmelidirler.

• Doğu illeri adına 10 Temmuz’da Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. O güne kadar
öteki il delegeleri Sivas’a ulaşabilirlerse, Erzurum’da toplanan delegeler de
Sivas’taki genel kongreye katılmak için yola çıkarlar.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 167
 Resim 2: Amasya Genelgesi’nin hazırlandığı Saraydüzü Kışlası

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 168
 1. Amasya Genelgesi’nin Önemi ve Sonuçları

• Amasya Genelgesi, Kurtuluş Savaşı’nın gerekçesi, yöntemi ve amacını açıklayan ve

Türk milletini mücadeleye çağıran bir bildirge olarak kabul edilmektedir.

• Neden mücadele edilmesi gerektiği ve bunun ne şekilde yapılacağı ilk kez bu belge
ile ifade edilmiştir.

• Vatanın bağımsızlığının tehdit altında olduğu belirtilirken, İstanbul hükümetinin

sorumluluğunu yerine getirmediği vurgulanmıştır.

• Ülkenin kaderinin halkın mücadelesi ile şekilleneceğinin belirtilmesi ise “halk

egemenliği”ne yönelişin ilk adımı olarak kabul edilmektedir.

• Milli bir kurulun gerekliliğinden söz etmesi ile de “yeni bir devlet”in kuruluşuna
işaret etmektedir.

• Bir ihtilal beyannamesi olarak hazırlanmıştır, Anadolu’da ihtilalin başladığını ilan

etmektedir.

• Milli Mücadele’nin “ulusal egemenlik” ve “ulusal bağımsızlık” amaçları belirtilmiş,

Türk Devrimi’nin temel dayanağı ifade edilmiştir.

İstanbul’daki işgal kuvvetleri makamları, Amasya Genelgesi ile dinmeyeceği anlaşılan

Anadolu’daki mücadeleyi endişe ve dikkatle izlediklerinden, bu hareketi sona erdirmek
amacıyla Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a dönmesi için İstanbul Hükümeti’ne baskıda
bulunmuşlardır. İstanbul Hükümeti, bu amaçla Kazım Karabekir Paşa'ya bir talimat
göndererek, Hükümetin, Mustafa Kemal Paşa’yı görevden aldığını, Ordu Müfettişliği
görevine kendisinin uygun görüldüğünü, bu durumda kendi yerine önereceği isimleri
belirtmesini yazmıştır. Kazım Karabekir Paşa İstanbul Hükümeti’nin telgrafına cevaben:
"Benim hal-i hazırda Erzurum'dan ayrılmam doğru değildir, doğrusu Kolordu’ya da vekalet
edecek uygun bir kimse yoktur. Aslında vatansever kıymetli komutanların çeşitli bahanelerle
görevlerinden uzaklaştırılmaları bize büyük zararlar verir. Sağlık durumu açısından bir zaruret
yoksa Mustafa Kemal'in ordu müfettişliği görevinden ayrılması sakıncalı ve tehlikeli
olacaktır" yazmıştır.

23 Haziran 1919’da İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey, valiliklere yolladığı gizli bir
genelgede Mustafa Kemal Paşa’nın İngiliz Fevkalade Komiseri’nin isteği doğrultusunda

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 169
görevden azledildiğini, resmi bir sıfatı kalmadığı için emirlerinin dinlenmemesi gerektiğini
ilan etmiştir. Ancak Ali Kemal Bey, bu genelgeyi yazdıktan 3 gün sonra istifa ettiğinden,
İçişleri Bakanı’nın yayınladığı genelge Hükümetçe teyit edilmemiştir. Bu durum, Mustafa
Kemal Paşa’nın zaman kazanarak bir süre daha müfettişlik yetkilerini kullanmasına imkân
tanımıştır.

F. Mustafa Kemal Paşa’nın Askerlikten Ayrılması

Mustafa Kemal Paşa, Amasya Genelgesi’nde vurgulanmış olduğu gibi, doğudaki milli
direnişi toparlayıp Sivas Kongresi’nin ilk basamağını oluşturmak için 26 Haziran 1919’da
Erzurum’a doğru hareket etmiştir. Sivas’tan geçerken, İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey’in emri
doğrultusunda kendisini görevinden almak için çalışan Elazığ Valisi Ali Galip ile görüşmüş
ve onun bu girişimine engel olmuştur. Böylece, İstanbul Hükümeti’nin Anadolu’da başlayan
faaliyetleri Mustafa Kemal Paşa’yı tutuklayarak lidersiz bırakıp engelleme girişimi sonuçsuz
kalmıştır. Mustafa Kemal Paşa, Erzincan’dayken, Padişah’tan İstanbul’a geri dönmesinin
beklendiğini vurgulayan bir telgraf almış, ancak görevinden ayrılmayacağı cevabını vererek
zaman kazanmaya çalışmıştır. 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a ulaşan Mustafa Kemal Paşa,
faaliyetlerini burada sürdürmüştür. 7 Temmuz 1919’da Anadolu ve Rumeli’deki ordu ve
kolordu komutanlıklarına hazırladığı genelgeyi göndermiştir. Genelgede şu ifadeler yer
almıştır:

“ Bağımsızlığımızı korumak için derlenip kurulmuş olan ulusal güçlere hiçbir yönde
karışılamaz ve saldırılamaz. Devlet ve ulusun geleceği, ulusal iradeye bağlı ve onun
egemenliği altındadır. Ordu da bu iradeye bağlı ve onun hizmetindedir.

Müfettiş ve komutanlar, herhangi bir nedenle, komutanlıktan uzaklaştırırlarsa, yerlerine

geçecek kişiler işbirliği yapılabilecek nitelikte bulunursa komutayı bırakacaklar ama etkili
oldukları bölgede kalarak ulusal görevlerini yapmayı sürdüreceklerdir. Böyle olmazsa bir
ikinci İzmir olayına meydan verebilecek kimselerin atanması durumunda komuta hiçbir
suretle bırakılmayacak ve bütün müfettiş ve komutanlar tarafından, güven ve inancın
kalmadığı ileri sürülerek, yapılan işleme uyulmayacak ve emir geri çevrilecektir.

Ülkemizi kolaylıkla ele geçirmek amacına yönelik olarak İtilâf Devletleri tarafından yapılan
baskı sonucu, hükûmet herhangi bir askerî veya ulusal örgütümüze dağılma emri verirse,
kabul edilmeyecek, uygulanmayacaktır.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 170
İstekleri ve amacı ulusal bağımsızlığı sağlamaya yönelik olan Ulusal Hakları Savunma ve
İzmir’in Yunanistan’a Katılmasını Reddetme derneklerinin ve bunların girişimlerinin bozulup
dağılmasına yol açacak herhangi bir etki ve karışmayı ordu, kesin olarak önleyecektir.

Devlet ve ulusun bağımsızlığını sağlama yolunda, bütün sivil devlet görevlileri, Ulusal
Hakları Savunma ve İzmir’in Yunanistan’a Katılmasını Reddetme derneklerinin, ordu gibi,
yasal yardımcılarıdır.

Vatanın herhangi bir bölgesine, saldırılırsa, bütün ulus, haklarını savunmaya hazır
bulunduğundan bu gibi olaylar çıkınca işbirliği için derhal her taraf birbirine en süratli
şekilde haber vererek işbirliği sağlanacaktır.”

Mustafa Kemal Paşa’nın görevden ayrılması, İstanbul’a dönmesi ya da istirahate

çekilmesi yönünde kararları geçiştirerek görevine devam etmesi ve ardı arkası kesilmeyen
faaliyetleri sürdürmesi, askeri görev ve yetkilerinden uzaklaştırılmasını beraberinde
getirmiştir. 8 Temmuz 1919 gecesi İstanbul’dan, görevden alındığını bildiren emir bizzat
telgraf başındayken kendisine ulaştırılmıştır. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, Harbiye
Nezareti’ne yazdığı cevabi telgrafında hem görevinden, hem de askerlikten ayrıldığını
bildirmiştir.

Ülkenin düşmüş olduğu durumdan kurtulabilmesi için güçlü bir yetki ile Anadolu’ya
geçmeyi başarabilen ve bu güçlü yetkinin Milli Mücadele için itici güç olacağını düşünen
Mustafa Kemal Paşa, artık hiçbir resmi yetkisi, gücü olmayan sıradan bir vatandaş olmuştu.
İçinde bulunduğu ümitsiz durumdan nasıl sıyrıldığını, gücü nereden bulduğunu Nutuk’ta şu
şekilde ifade etmiştir: “Durumu, ordulara ve ulusa kendim bildirdim. Bu tarihten sonra resmi
görev ve yetkilerden sıyrılmış olarak, yalnız milletin sevgi ve fedakârlığına güvenerek ve onun
tükenmez feyiz ve kudret kaynağından ilham ve güç alarak vicdani görevimizi yapmaya devam
ettik.”

Mustafa Kemal Paşa, Erzurum’a geldiğinin ilk günlerinde, Kolordu Komutanı Kazım
Karabekir Paşa, Rauf Bey, Süreyya Bey, Kazım Bey, Kurmay Hüsrev Bey, Doktor Refik Bey,
Münir Bey ve Mazhar Müfit Bey ile gerçekleştirdiği toplantıda son nefeslerine kadar
çalışmanın gerekli olduğunu, yüreğinde bu gücü duymayanların işe girişmemelerinin daha iyi
olacağını anlatmıştır. Görevden alınmasıyla, her türlü sonuçla karşı karşıya bulunduğunu,
kendisiyle işbirliği yapmanın o sonuçları kabul etmek anlamına geleceğini belirtmiştir.
Yaşanan gelişmelere karşın, resmen müfettişlik görevi ve askerlikten istifa ettiği kritik

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 171
dönem, Kazım Karabekir Paşa’nın üniformasıyla gelip asker selamını vererek “Hepimiz
emrinizdeyiz Paşam” sözleriyle bağlılığını bildirmesi ve diğer komutanlar ve arkadaşlarının
da onu takip etmesiyle atlatılmıştır. Atatürk’ün askerlikten ayrılması sonrasındaki bu gelişme,
hayatının da Milli Mücadele’nin de dönüm noktalarından biridir. Kazım Karabekir’in devamı
gelen bu tavrı Mustafa Kemal Paşa’nın milli hareketin lideri olarak benimsendiğinin
göstergesi olmuştur.

G. Erzurum Kongresi

Vilayâtı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti’nin 3 Mart 1919’da açtığı Erzurum
şubesi, Trabzon şubesiyle birlikte 10 Temmuz 1919’da Doğu illeri kongresi toplamaya karar
vermiştir. Mustafa Kemal Paşa, Haziran ayında Amasya’da bulunduğu sırada Cemiyet’in doğu
illerine yaptığı Erzurum’a delege gönderme çağrısı ilk etapta yeterli karşılığı bulmamıştır.
Ancak, Mustafa Kemal Paşa’nın çabasıyla çağrı Amasya Genelgesi’nde tekrarlanmış ve bu kez
yeterli sayıda delege toplanabilmiştir. Erzurum’dan 24, Trabzon’dan 17, Sivas’tan 10, Bitlis’ten
3 ve Van’dan 2 delegenin katılımıyla planlanan günden 13 gün sonra, 23 Temmuz 1919 günü
Erzurum Kongresi başlamıştır.

Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey istifa eden Erzurum temsilcileri emekli Binbaşı Kazım
ve Dursunbeyzade Cevat Beyler yerine kongreye katılmış ve Mustafa Kemal Paşa başkan
seçilmiştir. Mustafa Kemal Paşa, kongre üyelerine “Tarih ve olayların sürükleyişi ile, içine
düşülen kanlı ve kara tehlikeleri görmeyecek ve bundan coşup kabarmayacak hiçbir yurtseverin
düşünülemeyeceğine” vurgu yaparak, Mondros Ateşkes Antlaşması hükümlerine aykırı olarak
yapılan saldırı ve işgallerden söz etmiştir. Ülkenin içinde bulunduğu durumu detaylarıyla
anlatarak, millet aleyhine alınan kararların iflasa mahkûm olduğunu belirtmiştir. Ulusun
kaderini elinde bulunduran bir ulusal iradenin ancak Anadolu’dan çıkabileceğini belirtmiştir.
Ulusal iradeye dayanan bir millet meclisi oluşturulmasını ve gücünü millet iradesinden alacak
bir hükümetin oluşturulmasını yapılacak ilk iş olarak göstermiştir.

14 gün süren Erzurum Kongresi’nin ardından alınan kararlar bir bildiriyle yayınlanmıştır.
Bildiride, Milli Mücadelenin temel ilkelerini belirleyen şu kararlar yer almıştır:

• Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, birbirinden ayrılamaz.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 172
 • Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükümeti’nin dağılması
halinde bütün millet birlikte direnecek ve hakkını savunacaktır.

• Yurdun ve bağımsızlığın korunmasına ve güvenliğin sağlanmasına İstanbul

Hükümeti’nin gücü yetmezse, amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet
kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri ulusal kongrece seçileceklerdir. Kongre
toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.

• Kuvayı Milliye etken ve ulusal irade egemen kılınmalıdır.

• Hıristiyan azınlıklara siyasal üstünlük ve toplumsal dengemizi bozacak ayrıcalıklar

verilemez.

• Manda ve himaye kabul olunamaz.

• Meclisi Mebusan’ın hemen toplanması ve hükümet işlerinin Meclis denetiminde

yürütülmesi için çalışılacaktır.

Doğu Anadolu’daki direniş örgütleri “Doğu Anadolu Müdafaayı Hukuk Cemiyeti” adı
altında bir araya getirilmiştir. Erzurum Kongresi’nin aldığı kararları uygulamak üzere derneğin
yürütme kurulu olarak belirlenen 9 kişilik Temsil Heyeti, Mustafa Kemal Paşa’nın
başkanlığında oluşturulmuştur. Heyette Eski Bahriye Nazırı Rauf Bey, Eski Erzurum Mebusu
Raif Efendi, Eski Trabzon Mebusları İzzet Bey ve Servet Bey, Şeyh Fevzi Efendi, Eski Beyrut
Valisi Bekir Sami Bey, Eski Bitlis Mebusu Sadullah Efendi ve Aşiret Reisi Hacı Musa Bey yer
almışlardır. Seçilen heyet üyeleri yeterince bir araya gelip çalışma fırsatı bulamamış, İzzet,
Servet ve Hacı Musa Beyler ve Sadullah Efendi hiç toplantılara katılmamışlarsa da Mustafa
Kemal Paşa, Rauf Bey ve Bekir Sami Bey, Meclisi Mebusan açılıncaya kadar birlikte
çalışabilmişlerdir.

1. Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Sonuçları

Erzurum Kongresi’nin toplanmasındaki en önemli etken Doğu Anadolu bölgesindeki

milli direnişi örgütlemek düşüncesidir. Dolayısıyla kongreye katılım da bölgesel olmuştur.
Ancak Kongre, aldığı kararların vatan ve ulusun bütünlüğünü kapsaması nedeniyle ulusal bir
nitelik kazanmıştır. Askerlikten istifa eden Mustafa Kemal Paşa, sivil önderliğini Temsil
Heyeti’nin başına gelerek resmileştirmiştir. Kongrede ilk kez milli sınırlardan söz edilirken,

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 173
“Milli irade” ve “Kuvayı Milliye” kavramları kullanılmış, ilk kez Temsil Heyeti ile bir çeşit
geçici hükümet kurulmuş, ilk kez manda ve himaye reddedilmiştir. Kongrede “her türlü işgale
karşı tavır alınacağının” hükme bağlanması, ulusal harekete büyük katkı sağlamıştır. Alınan bu
karar ulusal nitelikte bir kongre olan Sivas Kongresi’nin toplanmasına, Misak-ı Milli ilkelerinin
tespit edilmesine ve Ankara’da bir Meclis’in kurulmasına giden yolu açmıştır. Daha sonra
imzalanacak olan Mudanya ve Lozan Antlaşmalarının tam bağımsızlığı savunan ilkeleri de ilk
kez Erzurum Kongresi’nde ifade edilmiştir.

Erzurum Kongresi ile Doğu Anadolu’nun birliği ve bütünlüğünün korunacağı ilan

edilmiş, bölgede kurulması planlanan Ermeni devleti, genişletilmiş Gürcistan ve Pontus devleti
projeleri devre dışı bırakılmıştır.

İstanbul Hükümeti ve işgalci devletler Erzurum Kongresi’ni çok sert tepkilerle

karşılamışlardır. İstanbul’da bulunan işgal birlikleri adına İngiliz ve Fransız Yüksek
Komiserleri kongre sürerken almış oldukları kararların yerine getirilebilmesi için hükümet
üzerine baskı kurmayı ve faaliyetlerini artırmayı sürdürmüşlerdir. Alınan karara göre bir an
önce Ateşkes hükümlerinin bütünüyle yürürlüğe konulması sağlanacak, siyasi taraf
tutulmayacak, asayiş için meşru olan hükümet ve Padişah desteklenecek, herhangi bir ihtilale
karşı çıkılacak, seçimlere gidilmemesi sağlanacaktı. Bu düşünceleri taşıyan İstanbul’da
bulunan İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe, Erzurum Kongresi toplandığında,
Mustafa Kemal Paşa’nın asi muamelesi görmesi için Hükümet nezdinde baskıları artırmıştır.
Sadrazam Damat Ferit Paşa, Kongre’nin Kanun-u Esasi’ye aykırı şekilde Meclis-i Mebusan
niteliğinde toplanmış olduğunu ve bu durumun yasaklanmasının zorunlu olduğunu ilan
etmiştir. Damat Ferit Paşa Kongre’nin toplanmış olmasının hükümete aykırı bir davranış
olduğunu ve “İsyancı” olarak nitelediği Mustafa Kemal Paşa ile Rauf Bey’in hemen
yakalanarak İstanbul’a gönderilmelerini istemiştir. Alınan bu kararın Hariciye’ye de
(Dışişleri) bildirilmesinin istenmesi, dış baskıların bu kararın alınmasında etkili olduğunu
gösterir niteliktedir. Ancak tüm çabalar sonuçsuz kalmıştır. Zira bu işle görevlendirilen
Kazım Karabekir Paşa, hükümetin 30 Temmuz 1919 tarihli telgrafına 1 Ağustos'ta gönderdiği
cevabi telgrafında böyle bir uygulamanın doğru olmayacağını, kamuoyunun bu doğrultuda bir
girişime müsait olmadığını, dolayısıyla emri yerine getiremeyeceğini bildirmiştir. Bu durum
üzerine Kongre üyeleri, ulusal düşüncelerini ortaya koymaya çalışan kamuoyu temsilcileri
olarak Meclisi Mebusan’ı çalışmaya davet ettiklerini ifade etmişlerdir. Ancak, bu açıklama,
beklendiği gibi baskıları azaltmamıştır. İstanbul Hükümeti’ne karşı elde edilen bu başarı ile

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 174
Temsil Heyeti Başkanı Mustafa Kemal Paşa, Sivas Kongresi’ni toplamak üzere Erzurum’dan
ayrılmıştır.

Mustafa Kemal Paşa, Erzurum’dan ayrılmadan önce, İbrahim Süreyya ve Mazhar Müfit
Bey ile oturmuş, zaferden sonra olacakları öngörerek Mazhar Müfit Bey’den not defterini
getirmesini istemiştir. Sonrasını Mazhar Müfit Bey anılarında şu şekilde anlatmıştır:

“- Ama bu defterin bu yaprağını kimseye göstermeyeceksin. Sonuna kadar mahrem

kalacak. Bir ben, bir Süreyya, bir de sen bileceksin. Şartım bu dedi.
Süreyya da, ben de:
- Buna emin olabilirsiniz Paşam dedik.
Paşa, bundan sonra:
- Öyle ise önce tarih koy! dedi.
Koydum: 7-8 Temmuz 1919. Sabaha karşı.
Tarihi, sayfanın üzerine yazdığımı görünce:
- Pekâlâ… Yaz! diyerek devam etti:
- Zaferden sonra şekli hükûmet cumhuriyet olacaktır. Bunu size daha önce de bir
sualiniz münasebetiyle söylemiştim.
Bu bir.
İki: Padişah ve hanedan hakkında zamanı gelince icap eden muamele yapılacaktır.
Üç: Tesettür kalkacaktır.
Dört: Fes kalkacak, medenî milletler gibi şapka giyilecektir.
Bu anda ister istemez kalem elimden düştü.
Yüzüne baktım gayri ihtiyarî o da benim yüzüme baktı.
Paşa ile zaman zaman senli benli konuşmaktan çekinmezdim.
- Neden durakladın? deyince:
- Darılma ama Paşam, sizin de hayalperest taraflarınız var. dedim.
Gülerek:
- Bunu zaman tayin eder. Sen yaz… dedi.
Yazmaya devam ettim:
- Beş: Lâtin hurufu (harfleri) kabul edilecek.
- Paşam kâfi… kâfi.. dedim ve biraz da hayal ile uğraşmaktan bıkmış bir insan edası ile:
- Cumhuriyet ilânına muvaffak olalım da üst tarafı yeter! diyerek, defterimi kapadım ve
koltuğumun altına sıkıştırdım…

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 175
 Şapka inkılâbını ilân etmiş olarak Kastamonu’dan dönüyordu. Ankara’ya döndüğü
anda otomobille eski Meclis binası önünden geçiyor, ben de kapı önünde bulunuyordum.
Manzarayı görünce gözlerime inanamadım. Kendisinin ve yanında oturan Diyanet İşleri
Başkanı’nın başında birer şapka vardı. Kendisi neyse ne? Fakat, kendisini karşılamaya
gelenler arasında bulunan Diyanet İşleri Başkanına da şapkayı giydirmişti. Ben hayretle bu
manzarayı seyrederken, otomobilini durdurttu, beni yanına çağırdı ve birden:
- Azizim Mazhar Müfit Bey, kaçıncı maddedeyiz? Notlarına bakıyor musun?
deyiverdi.”
Mustafa Kemal Paşa’nın daha Milli Mücadele’nin hazırlık aşamasında,
Erzurum’dayken zafere olan inancını ifade eden bu satırlar, aynı zamanda öngörüsünün ne
kadar yerinde olduğunu da göstermesi açısından önem taşımaktadır.

H. Sivas Kongresi

Sivas Kongresi, Anadolu'da başlayan Milli Mücadele hareketinin Amasya Genelgesi ile
kararlaştırdığı ulusal bir kongreydi. Ancak işgalci güçlerin baskıları, İstanbul Hükümeti'nin
olumsuz tutumu ve basında Anadolu haberlerine uygulanan sansür gibi sebeplerden ötürü,
ulusal girişim Türk milletine gerektiği ölçüde ulaştırılamamıştır. İstanbul Hükümeti’nden
gelen tehditler, işgal alanının genişlemesi, Sivas’ın güvenlik sorunları olduğuna dair
söylentiler ve maddi olanaksızlıklar da Kongre’nin toplanmasından önce ortaya çıkan
olumsuz gelişmelere yenilerini eklemiştir. Bu sebeplerle, planlandığından daha geç başlayan
Sivas Kongresi’ne katılım beklenenin altında olmuş ve altısı Erzurum Kongresi’nde
belirlenen Temsil Heyeti üyesi olmak üzere toplam 38 üye katılabilmiştir.

Sivas Kongresi, henüz delegelerin toplanması aşamasında dahi İtilaf Devletleri ve

İstanbul Hükümeti’nin engellemelerini aşmak zorunda kalmıştır. Gerek Elazığ valisi Ali
Galip aracılığı ile gerekse Malatya Mutasarrıfı Halil ve bölgedeki İngiliz Binbaşısı Nowill
aracılığıyla kongreyi engellemeye, hatta Mustafa Kemal Paşa’yı tutuklamaya yönelik giri-
şimler sonuçsuz bırakılmıştır. Her türlü engellemeye karşı gerçekleşen mücadelelerin
sonucunda, 4 Eylül'de başlayan kongre çalışmalarını 11 Eylül 1919 günü tamamlamıştır.

Sivas Kongresi’nin daha başında Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığa seçilmesine itiraz
eden bir grup şiddetli tartışmalara sebebiyet vermiştir. Oy çokluğuyla Mustafa Kemal
Paşa’nın başkan seçilmesiyle tartışmalar bitmemiştir. İttihatçı olunup olunmadığı, padişaha

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 176
çekilecek olan bağlılık telgrafının içeriği, kongrenin siyasetle uğraşmaması gerekliliği
konularında da tartışmalar devam etmiştir. Ancak kongre süresince en önemli ve en şiddetli
tartışma “manda” konusunun kurtuluş çaresi olarak ortaya atılmasıyla yaşanmıştır. Erzurum
Kongresi’nde “manda ve himayenin asla kabul olunmayacağı” kararı alınmış olmasına
rağmen yeniden gündeme getirilmesi ve manda sorununu gündeme getirenler arasında Rauf
Orbay, Refet Bele, İsmail Fazıl Canpolat, İsmail Hami Danişment, Bekir Sami, Kara Vasıf
gibi Mustafa Kemal Paşa’ya yakın olan kişilerin bulunması konuyu daha da sıkıntılı hâle
getirmiştir. Bu isimler, ülkenin siyasi ve ekonomik anlamda çok zayıf olduğunu öne sürerek
Amerikan mandasını savunmuşlardır. Manda fikrini savunanların çoğunun İstanbul’dan gelen
delegeler olmaları başkentin siyasi istikrarsızlığı sebebiyle bu görüşe yakın olunmasıyla
açıklanabilir. Anadolu’dan gelen delegeler, manda ve himayeyi reddederek ABD’den
Türkiye’nin koşullarını yerinde incelemesi için bir heyet talep edilmesini öne sürmüşlerdir.
Manda sorunu, Amerikan Senatosu’na manda ve himaye değil, adil bir barış için destek
bekleyen bir mektup gönderilmesi kararıyla çözülmüştür.

Erzurum Kongresi kararları, Sivas Kongresi’nde küçük değişikliklerle kabul edilmiştir.

Erzurum’da bölgesel içerikle alınmış olan kararların tümü yurdun bütününü içerecek şekilde
düzenlenmiştir. Kongrenin toplanma amacı ifade edilirken, milletçe malum olan iç ve dış
tehlikelerin sonucunda milletçe uyanışın bu toplanmayı doğurduğu ifade edilmiştir. Kongrede
alınan kararlar Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiş
ulusal cemiyetlerin tüzüğü olarak ilan edilmiştir. Sivas Kongresi kararları şu şekildedir:

1 - 30 Ekim 1918 tarihinde sınırlarımız içinde kalan ve Müslüman çoğunluğu oturan Osmanlı
topraklarının bölümleri birbirinden ve Osmanlı topluluğundan ayrılamaz bir bütün
oluşturur.

2 - Osmanlı toplumunun bütünlüğü ve ulusal bağımsızlığımızın sağlanması ve yüce halifelik

ve saltanat makamının korunması için Kuvayi Milliye’yi etkin ve milli iradeyi egemen
kılmak esastır.

3 - Osmanlı topraklarının bir parçasını işgale ve özellikle bağımsız birer Rumluk ve Ermenilik
kurulması amacına yönelik davranışlara karşı Aydın, Manisa ve Balıkesir cephelerindeki
ulusal savaşımlarda olduğu gibi elbirliğiyle savunma ve karşı koyma ilkesi kabul
edilmiştir.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 177
4 - Öteden beri aynı vatan içinde birlikte yaşadığımız Müslüman olmayan tüm unsurların her
türlü uyrukluk hakları bütünüyle saklı olduğundan, bu unsurlara siyasi egemenliğimizi ve
sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilmesi kabul edilmeyecektir.

5 - Osmanlı hükümeti bir dış baskı karşısında memleketimizin herhangi bir parçasını gözden
çıkarıp bırakmak zorunda kalırsa hilâfetle saltanatın ve vatanla milletin dokunulmazlığını
ve bütünlüğünü sağlayacak her türlü önlemler ve kararlar alınmıştır.

6 - Ülke bütünlüğümüzün bölünmesi kuramından büsbütün vazgeçip bu topraklar üzerindeki

tarihsel, etnik, dini ve coğrafi haklarımıza uyulmasını ve buna aykırı girişimlerin
kaldırılmasını ve böylece hak ve adalete dayalı bir karar alınmasını bekleriz.

7 - Milliyet ilkelerine saygılı olan ve memleketimize karşı saldırı ve yayılma amacı gütmeyen
herhangi bir devletin teknik, endüstriyel ve ekonomik yardımından memnun oluruz.

8 - Milletlerin kendi kaderlerini kendileri belirlediği bu tarihi dönemde İstanbul hükümetinin

de milletin iradesine bağlı olması zorunludur. İstanbul’daki hükûmetimizin hiç
gecikmeden millî meclisi toplaması ve millet ve memleketin kaderiyle ilgili olarak
alacağı bütün kararları millî meclisin denetimine sunması zorunludur.

9 - Vatan ve milletimizin karşı karşıya bulunduğu kıyım ve acılar ile hepsi aynı amaçla
milletin vicdanından doğan yurtçu ve milliyetçi derneklerin birleşmesinden oluşan genel
topluluk "Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Derneği" adını almıştır. Bu dernek her
türlü particilik akımlarından ve kişisel hırslardan uzaktır. Bütün Müslüman
vatandaşlarımız bu derneğin doğal üyesidir.

10 - Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Derneğinin 4 Eylül 1919 tarihinde Sivas şehrinde
toplanan Genel Kongresi tarafından kutsal amacı gütmek ve genel örgütü yönetmek için
bir "Temsilci Kurul" seçilmiş ve köylerden il merkezlerine kadar bütün ulusal örgütler
güçlendirilmiş ve birleştirilmiştir.

1. Sivas Kongresi’nin Önemi ve Sonuçları

Kongre kararları, bütün ulusun kurtuluş çarelerini kapsaması bakımından büyük önem
taşımaktadır. Alınan kararlar bir süre sonra, bazı küçük değişikliklerle İstanbul Mebusan
Meclisi’nde Misak-ı Milli adı altında onaylanmıştır. Her şeyden önce, bir milletin var

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 178
olduğunu kabul eden kongre, millet iradesine mutlak üstünlük tanıyarak, Padişah dahil,
herkesin, bu iradeye tabi bulunduğunu açık olarak ifade etmiştir.

Kongre’nin son günü kabul edilen bildiride, ülkenin parçalanmaz bir bütün olduğu
kararında ülkenin sınırı olarak, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı tarihteki sınır
ifade edilmiştir. Ülkenin ayrılmaz bir bütün olduğu vurgulanmış, Kuvayı Milliyeyi etkin
kılınması, millet iradesinin hakim kılınmasının esas olduğu hatırlatılmıştır. İşgale uğrayan
vatanın hep birlikte savunulacağı, azınlıklara denge bozucu ayrıcalıklar verilmeyeceği
belirtilmiştir. Milli Meclis'in bir an önce toplanması ve milletin geleceğinin bu meclisin
kontrolüne bırakılması gerektiği, Kongrenin seçtiği Temsil Heyeti’nin Meclis açılana kadar
vaziyeti idare edeceği vurgulanmıştır. Milli cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti adıyla tek bir isim ve amaç etrafında birleştirilmiş, cemiyetin köylere kadar
teşkilatlanacağı belirtilmiştir.

Sivas’ta, Erzurum’da seçilen Temsil Heyeti muhafaza edilmiş ve 9 olan üye sayısı,
yurdun diğer bölgelerinden seçilen yeni üyelerle 16’ya çıkarılarak Anadolu ve Rumeli
Müdafaai Hukuk Cemiyeti’nin Temsil Heyeti haline getirilmiştir. Mustafa Kemal Paşa
başkanlığında olan ve ülkenin tamamını temsil edecek 16 kişilik Temsil Heyeti hemen göreve
başlamıştır. Kongre kararlarında da belirtildiği gibi heyet, en azından Milli Meclis açılıp işleri
tam olarak ele alıncaya kadar, millet adına kendini milletin işlerine yetkili kılmış, yani bir
nevi yürütme organı olarak görev yapmıştır. Bunun en iyi örneği Ali Fuat Paşa’nın 9 Eylül
1919’da Batı Anadolu’daki Kuvayı Milliye birliklerine komutan olarak atanmasıdır.

Milli Mücadele’nin ilk yayın organı olan “İrade-i Milliye” Mustafa Kemal’in çabaları
ile 14 Eylül 1919 günü Sivas’ta çıkmaya başlamıştır. Mustafa Kemal Paşa, halkı örgütleme
konusunda büyük yeri olduğunu bildiği basına önem verilmesi gerektiğini düşünerek, Sivas
Kongresi’nde gazete çıkarmak gerektiği düşüncesini paylaşmıştır. Sivas Valisi İsmail Hami
Bey ise hazırlanacak gazetenin Sivas Vilayet Matbaasında bastırma görevini üstlenmiştir.
Gazete, Temsil Heyeti sesini kamuoyuna daha iyi duyurabilmek amacını görev edinmiştir.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 179
 Resim 3: İrade-i Milliye Gazetesi’nin 14 Eylül 1919 Tarihli İlk Sayısı

Kongrenin sabote edilmesi için çeşitli yollar deneyen, ancak başarılı olamayan Damat
Ferit Paşa Hükümeti’ne karşı Temsil Heyeti'nin tavrı, Anadolu'nun İstanbul ile haberleşme
olanaklarını kesmek şeklinde olmuştur. Meşru bir hükümet göreve gelinceye kadar bir baskı
unsuru olarak değerlendirilen bu kararın yanında İstanbul’a baskı yapılması da
sürdürülmüştür. Bu baskıların sonucunda Damat Ferit Paşa istifa etmek zorunda kalmıştır.
Damat Ferit Paşa’nın istifasının ardından Anadolu'da yürütülen faaliyetlere sıcak bakan Ali
Rıza Paşa 2 Ekim 1919’da hükümet kurmuştur. Bu gelişme, Anadolu'da yürütülmekte olan
milli hareketin gücünü göstermiştir ki, bir süre sonra Temsil Heyeti kendi şartlarını kabul
ettirmek için İstanbul hükümeti ile görüşmeler yapacak bir güce erişmiştir. Sivas Kongresi,
ulusal mücadelenin ve Mustafa Kemal Paşa’nın gücünü artırmış ve bu gücü yurt geneline
duyurmuştur.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 180
 İ. Diğer Kongreler

a) Batı Anadolu Kongreleri

İzmir'in 15 Mayıs 1919’da, haksız yere Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. Maddesi’ne

dayanarak Yunanlılar tarafından işgal edilmesi, Batı Anadolu’da halkın örgütlenmesine yol
açmıştır. Batı Anadolu halkı, bütün Ege Bölgesi'ne yayılma eğiliminde olan Yunan işgalini
sona erdirmek ve diğer yerleşim yerlerinin işgalini önlemek için çeşitli yerel kongrelerde bir
araya gelmiş ve çareler aramıştır. Bu kongrelerin başlıcaları Balıkesir, Nazilli ve Alaşehir
Kongreleridir.

"Hareket-i Milliye Kongresi"nin olarak anılan Balıkesir Kongresi Erzurum

Kongresi'nden üç gün sonra, 26-30 Temmuz 1919’da Hacım Muhittin Bey'in girişimiyle
toplanmıştır. Kongreye Balıkesir, Bandırma, Burhaniye, Edremit, Gönen, Balya, Soma,
Sındırgı, Akhisar, Kırkağaç gibi yöredeki bazı kazalarının temsilcileri katılmıştır. Yerel
amaçla toplanan kongrede, hiçbir siyasi parti ile ilişkide olunmadığı ifade edilmiş, yerel
kuruluşların hareketlerini birleştirmek için altı kişilik bir Heyet-i Merkeziye oluşturulmuştur.
Silahlı mücadelenin nasıl yapılması gerektiği tartışılmış, silah altına alınacaklar ve mücadele
edilecek cepheler kararlaştırılmıştır. Yunan işgali sona erinceye kadar savaşmaya karar
verildiği ilan edilmiştir. Bağımsızlığa ters düşen hiçbir kararın kabul edilmeyeceği
vurgulanırken alınan kararlar İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri’ne de iletilmiştir.

16-25 Ağustos 1919 tarihleri arasında yine Hacım Muhittin Bey'in öncülüğünde
Alaşehir'de geniş çevrelerden katılımlı bir kongre düzenlenmiştir. Kongrede, Erzurum
Kongresi’nde oluşturulan Temsil Heyeti ile ilişki kurulmasına ve Sivas Kongresi’ne temsilci
gönderilmesine karar verilmiştir. 20 Ağustos'ta ilan edilen beyannamede Yunan zulmüne
karşı mücadeleye devam etme zorunluluğu vurgulanmıştır. Kongrenin milli amaçla toplandığı
ve karar aldığı, kongreyi düzenleyenlerin saltanata bağlı olduğu, particilik ve siyasetle
ilişkilerinin olmadığı, tek amaçlarının karşı karşıya kalınan zorlu durumdan bölgelerini ve
ülkeyi kurtarabilmek olduğu açıklanmıştır. Erzurum'da bulunan Kâzım Karabekir Paşa 24
Ağustos 1919’da, bu kongrenin toplanmasından duyduğu memnuniyeti, Ali Fuad Paşa'ya
gönderdiği tarihli telgrafında kaleme almıştır.

Aydın ve Nazilli’nin Yunan birliklerince işgalinden sonra toplanan Nazilli Kongresi,

İstanbul Hükümeti ile ters düşmeme gayretine girmiştir. Bölgesel direniş örgütleri arasında

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 181
ortak hareket imkanı sağlama girişiminde bulunulmuştur. Silah, cephane, asker ve mücadele için
ihtiyaç duyulan parayı temin etmek için yapılması gerekenler ele alınmıştır.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 182
 b) Trabzon Kongreleri

Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası, Doğu Karadeniz bölgesinde Pontus Devleti’nin

kurulması veya bölgenin Ermenistan’a katılma tehlikesinin belirmesi üzerine kurulan Trabzon
Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti iki ayrı yerel kongre düzenlemiş ve çareler aramıştır.
Kongrelerde, bölgenin nüfus çoğunluğunun Türk olduğunu kanıtlamak için çalışmalar ortaya
konulmasına ve İtilaf Devletleri nezdinde girişimde bulunulmasına, gerekirse Paris Barış
Konferansı’na heyet gönderilmesine karar verilmiştir. 28 Mayıs 1919’da gerçekleştirilen
ikinci kongrede bölgede Pontus ve Ermeni devletlerinin kurulması çalışmalarının
engellenebilmesi için daha geniş katılımlı bir kongrenin toplanması kararlaştırılmıştır. Kararın
uygulamaya konulması düşünülürken Erzurum Kongresi’nin toplanacağı anlaşıldığında
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Erzurum Kongresi’ni desteklemeye ve buraya
delegelerini göndermeye karar vermiştir.

c) Kars-Ardahan-Batum Kongreleri

Çarlık Rusya’sının devrilmesinin ardından imzalanan Brest-Litowsk Antlaşması ile

Osmanlı Devleti’ne iadesi kararlaştırılan Kars-Ardahan-Batum, Mondros Antlaşması’nın
Osmanlı Devleti’nin 1914 sınırlarına çekilmesi hükmüne göre boşaltılmak istenmiştir. Bu
olumsuz gelişme üzerine Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında kurulan ilk direniş örgütü
sayılan Kars Milli İslam Şurası 5 Kasım 1918’de oluşturulmuştur. Bölgeyi savunup yönetmek
amacıyla kurulan Şura’nın düzenlediği kongrelerde Kongrelerde Gürcistan ya da
Ermenistan’a bağlanması düşünülen Kars-Ardahan-Batum’un geleceğine yönelik kararlar
alınmıştır. Elviye-i Selase olarak adlandırılan Üç Liva’nın birleştirilerek silahla
savunulmasına kararlaştırılmıştır. 7 Aralık 1919’da Batum’un İngilizler tarafından işgal
edilmesi üzerine yeni bir kongre toplanmıştır. 1919 Ocak’ında toplanan 3. Kars Kongresi’nde
Kars Milli İslam Şurası, bölgenin tümünü içerecek şekilde Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti
şeklinde adını değiştirmiştir. Kongrede oluşturulan Hükümet, programını hazırlayarak
mücadeleye devam etme kararı almıştır. 9. Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, bölgedeki
örgütlenme çalışmalarını desteklediğinden görevden alınarak İstanbul’a çağrılmıştır. 13 Nisan
1919’da da Kars, İngiliz birliklerince işgal edilmiştir. Ermeniler Kars ve Kağızman’a,
Gürcüler de Ardahan ve Ahıska'ya yerleştirilerek işgal genişletilmiştir.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 183
 d) Trakya Kongreleri

Trakya Türklerinin haklarını savunmak için bir araya gelen vatanseverler, Trakya
Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetini kurmuşlar ve öncelikle Trakya’nın Osmanlı
Devleti’nden ayrılmaması, böyle bir durum söz konusu olacaksa Trakya’nın bağımsız
kalması, her hangi bir ülke tarafından işgalinin önlenmesi yönünde çalışmaların yapılması
amacıyla Edirne’de ve Lüleburgaz’da kongreler düzenlemişlerdir.

J. Amasya Görüşmesi

Sivas Kongresi’nin ardından Temsil Heyeti’nin oluşturduğu baskılar üzerine istifa

etmek zorunda kalan Damat Ferit Paşa yerine göreve başlayan Ali Rıza Paşa Hükümeti,
kurulmasından bir hafta sonra Temsil Heyeti ile görüşmek istemiştir. 2 Ekim 1919’da
kurulan Ali Rıza Paşa Hükümeti’nde Milli Mücadele’ye sıcak bakan bakanlar olmakla
birlikle, Temsil Heyeti’nin hükümet yıkabilecek güce erişmiş olması, bu görüşme talebinin
oluşmasında etkili olmuştur. Hükümet ve Temsil Heyeti’nin yazışmalarında beklenen
gelişmeler istendiği ölçüde sağlanamadığından taraflar, Amasya’da bir görüşme yapılmasına
karar vermişlerdir. Mustafa Kemal Paşa da Temsil Heyeti’nin hukuki varlığını ve Sivas
Kongresi kararlarını İstanbul Hükümeti’ne kabul ettirmek ve her fırsatta ısrarla üzerinde
durduğu Mebusan Meclisi'nin yeniden açılışını sağlayabilmek amacıyla bu görüşmeyi kabul
etmiştir.

Bahriye Nazırı Salih Paşa, İstanbul hükümeti tarafından, bu görüşme için Anadolu’ya
gönderilmiştir. 20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında gerçekleşen görüşmelerde Salih Paşa’ya
Padişah’ın yaveri Albay Naci Bey eşlik etmiş, Temsil Heyeti’ni Mustafa Kemal Paşa, Rauf
Bey ve Bekir Sami Bey temsil etmişlerdir. Yapılan müzakereler sonrasında Mustafa Kemal
Paşa ile Salih Paşa arasında 5 protokol şeklinde düzenlenen kararların, İstanbul Hükümeti’nin
Kuvayı Milliyecilerden beklentilerini içeren ilk üçü iki nüsha halinde açık ve imzalı, Temsil
Heyeti’nin İstanbul'dan beklentilerini içeren ikisi ise gizli ve imzasız olarak düzenlenmiştir.

21 Ekim 1919’da imza altına alınan kararlar Salih Paşa’nın öne sürdüğü ve Temsil
Heyeti’nin kabul ettiği ordunun siyasetle uğraşmaması, vatan için yıkıma neden olacağı
gerekçesiyle İttihatçılığın ülkede tekrar uyanmaması, ulusal örgütler ve hükümet arasında
temel konulardaki anlaşmazlıklar ortadan kalktığından Temsil Heyeti'nin hükümetin durumu
ve gücüne zarar verecek faaliyetlerden kaçınmaları; tutukluların serbest bırakılması; Tehcir

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 184
olayında suç işlemiş olanların cezalandırılması; işgalcilere karşı savaşa girme isteklerinin
şimdilik gizli tutulması; seçimlere Mebusan Meclisi’nde muhalif partilere de ihtiyaç
duyulduğundan müdahale edilmemesi; çoşkulu gösteri ve makalelerden vazgeçilmesi, iç
güvenliği bozacak olaylara imkan tanınmaması; hükümet lehine ya da aleyhine yazılar
yazılmaması olarak özetlenebilir.

22 Ekim 1919’da ise uzun süren görüşmelerin ardından, yapılacak seçimlerde memleket
çıkarlarına aykırı tavırlar izlediklerinden imajları kötü olan İttihatçıların yasalara uygun
şekilde Meclis dışında bırakılmasının uygun olacağı, bunun yanı sıra, seçimlere tüm siyasi
partilerin ve Hristiyanların katılımının mümkün kılınması gerektiği kararı imza altına
alınmıştır.

Bu protokollerin imzalanmasından sonra Sivas Kongresi kararları görüşülerek genel

hatlarıyla Salih Paşa’nın da onayı elde edilmiştir. Bu doğrultuda hazırlanan protokol de imza
altına alınmıştır. Protokolde yer alan kararlar şu şekildedir:

• Mondros Ateşkes Antlaşması ile belirlenmiş olan Türk vatanının bütünlüğünün ve

bağımsızlığının sağlanması, Müslüman olmayan unsurlara ayrıcalık tanınmaması,

• Mebusan Meclisi’nin Hükümet’in uygun bulacağı bir yerde bir an önce toplanması
ve bunun için milletvekili seçimlerinin serbestçe yapılması,

• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Temsil Heyeti’nin, İstanbul

Hükümeti’nce yasal bir örgüt olarak kabul edilmesi, Meclis’in güven içinde
çalıştığına kanaat getirilirse Temsil Heyeti’nin dağılması,

• İstanbul Hükümeti’nin, Temsil Heyeti’nin rızası ve onayını almadan, barış

görüşmelerine katılmaması ve barış yapmaması,

• Temsil Heyeti’nin, İstanbul Hükümeti’nin, yurdun bütünlüğüne zarar vermemesi

koşuluyla yaptığı işlere karışmaması,

Gizli olan ve imza atılmadan kabul edilen dördüncü protokolde Temsil Heyeti'nin
İstanbul Hükümeti’nden beklentilerine yer verilmiştir. Buna göre:

• Görevlerinden alınan ve mahkemeye verilen subaylar hakkındaki emirlerin

düzeltilmesi,

• Malta sürgünlerinin İstanbul’a getirilip yargılanmaları,

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 185
 • İzmir'in boşaltılması için hükümetin protesto girişimlerde bulunması hatta halka gizli
direktiflerle mitingler düzenlettirmesi,

• bazı komutan ve yetkili kişilerin görevden alınmaları,

• İngiliz Muhipler Derneği’nin faaliyetlerinin engellenmesi, zararlı cemiyetlerin

faaliyetleri ve yayınlarının engellenmesi,

• Aydın Kuvayı Milliyesi’nin güçlendirilmesi, Kuvayi Milliye'nin mali olarak da

desteklenmesi,

• Millî Mücadele taraftarı memurlara dokunulmaması,

• Batı Trakya göçmenlerinin yerlerine taşınmalarının sağlanması kararları yer almıştır.

Yine gizli olduğu kabul edilen ve imzasız olan beşinci protokolde ise, barış
görüşmelerine gidecek heyette bulunması gerekli görülen delegelerin isimleri yer almıştır.

1. Amasya Görüşmesi’nin Önemi ve Sonuçları

Salih Paşa, İstanbul'a döndükten sonra protokolle sözünü verdiği unsurların pek çoğunu
yerine getirememiştir. Hükümet, bu sözleri yerine getirme konusunda ortak bir karara
varamamıştır. Ancak bu istekler içinde en önemlisi olan Mebusan Meclisi’nin yeniden
toplanması için çalışmaların başlatılması sağlanabilmiştir. Bu açıdan oldukça önemli olan
Amasya Görüşmeleri’nin en önemli sonucu ise, şimdiye kadar “isyancılar” olarak
nitelendirilen Kuvayı Miliye’nin İstanbul Hükümeti’nce resmen muhatap kabul edilmesi,
ortaya konulan kararların taraflarca imza altına alınmasıyla bu durumun resmiyet kazanmış
olması ve böylece Temsil Heyeti'nin varlığının meşrulaşmasıdır. Temsil Heyeti’nin kısa süre
içinde ne kadar güçlendiğini gösteren bu görüşme, büyük bir siyasal bir başarıdır. İstanbul
Hükümeti’nin Temsil Heyeti’ni muhatap alarak aynı masaya oturmuş olması ve alınan
kararların kısmi olarak da olsa yürürlüğe konulması için çalışmalara başlanmış olması,
Anadolu hareketine uzak duran kişileri de etkilemiş ve bu kişilerin Milli Mücadele’ye
yakınlaşmalarını sağlamıştır.

Temsil Heyeti, görüşmenin ardından Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti’ni

planladığı gibi yurt genelinde yaygınlaştırma çabalarını artırmıştır. Muhatap kabul edilmenin
getirdiği özgüvenle işgallere karşı direnişi genişletme çalışmaları hız kazanmıştır.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 186
 K. Komutanlarla Gerçekleştirilen Sivas Toplantısı

Mustafa Kemal'in öncülüğünde Anadolu'da yürütülen çalışmalarda öncelik, millet adına

tek yetkili merci olan ve 1918 Aralık’ından beri kapalı bulunan Meclis-i Mebusan'ın bir an
önce toplanmasına verilmiştir. Kuvayı Milliye Hareketi, yaptığı çalışmalarda bu zorunluluğu
ifade ederken, gerçekleştirdiği milli kongreler sonunda Temsil Heyeti adıyla, meclis yeniden
açılana kadar millet adına işleri yürütecek bir kurul oluşturmuştur. Temsil Heyeti, Salih
Paşa’yla gerçekleştirdiği Amasya Görüşmesi’nden sonra, Mebusan Meclisi’nin açılacağına
yönelik sözü almıştır. Bu durumda, Meclis’in toplanacağı yeri belirlemek ve konuyla ilgili
atılacak adımları gözden geçirmek önem kazanmıştır. Bu konuda karara varabilmek ve
sonrasında yapılacakları ele almak için Mustafa Kemal Paşa 16-29 Kasım 1919 tarihleri
arasında Sivas’ta üst düzey komutanlarla bir toplantı düzenlemiştir. Toplantıya Erzurum’dan
15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa, Ankara’dan 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat
Paşa, Diyarbakır’dan 13. Kolordu Komutanı Cevdet Bey, Konya’dan 12. Kolordu Komutanı
Fahri Bey’i davet etmiştir. Komutanlara, bölgelerini denetlemek görüntüsü altında yola çıkıp
10 gün içinde Sivas’a varmalarını beklediğini yazmıştır. Edirne’den Cafer Tayyar Bey,
Balıkesir’den Yusuf İzzet Paşa, Bandırma’dan Kâzım Bey, Bursa’dan Bekir Sami Bey,
Diyarbakır’dan Cevdet Bey ve Halit Bey uzaklık ve özel durumları sebebiyle toplantıya
katılımları beklenmemiş, ancak onlara da toplantı sonucu bildirilmiştir. Toplantıda meclisin
toplanacağı yer, toplanmasından sonra Temsil Heyeti’nin ve direniş örgütlerinin alacağı
vaziyet ve Paris Barış Konferansı’nın olumlu ya da olumsuz kararları karşısında nasıl hareket
edileceği tartışılmıştır. Alınan kararlar şu şekildedir:

• Ulusal Meclis, sakınca ve tehlikelere rağmen İstanbul hükûmetinin kararıyla

İstanbul’da toplanması memleketi bunalıma sokmamak için kabul edilmiştir.
Ancak bazı önlemlerin alınmasının zorunlu olduğu kararlaştırılmıştır:

o Bütün mebuslar durum hakkında aydınlatarak teker teker görüşleri istenecektir.

o Mebuslar, İstanbul’a gitmeden, belirli merkezlerde toplanarak alınması gereken

güvenlik önlemlerini tartışacak ve milli teşkilatın ana ilkelerini savunacak güçlü
bir grup oluşturmaları sağlanacaktır.

o Komutanlar ve askeri yetkililer, milli teşkilatı yaymak ve güçlendirmek için

yardımlarda bulunacaklardır.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 187
 o Üst düzey sivil görevlilerin Ulusal Örgütlere bağlı kalacakları sözü alınacak ve
milli teşkilata katkı sağlamaları istenecektir.

• Meclis toplandıktan sonra, mebuslar, güvenlik ve serbestlik içinde yasama

görevini yapmakta olduklarını bildirecekleri güne kadar, Temsilci Kurul, ulusal
görevini sürdürecektir. Temsil Heyeti üyeleri mebuslarla Eskişehir yakınlarında
toplanıp, durumun aydınlanması ve Mebuslar Meclisinde davranış şeklinin
kararlaştırılmasını görüşecektir.

• Mebuslar Meclisi, tam güven içinde bulunduğunu bildirince, Anadolu ve Rumeli

Müdafaayı Hukuk Derneği’nin ilerideki tutumunun belirlenmesi yapılacak
Kongrenin kararına bırakılacaktır.

• Paris Barış Konferansı, Türkiye hakkında olumsuz bir karar verir ve hükûmet ve
Ulusal Meclis bunu kabul eder ve onaylarsa uygun yollarla ulusal iradeye
başvurularak tüzükte açıkça belirlenmiş bulunan ilkelerin gerçekleştirilmesine
çalışılacaktır.

Mustafa Kemal Paşa’nın, Meclis’in işgal güçleri ve zararlı cemiyetlerin etkisi altındaki
İstanbul’da toplanmasına karşı çıkmakta haklı olduğu, ancak Meclis Misak-ı Milli’yi kabul
ettiğini ilan ettiğinde işgal edilince anlaşılmıştır. Paris Barış Konferansı’nda Türkiye hakkında
taraflar arasında anlaşmazlık yaşanıp kesin karara varılamadığından bu konu ileri bir tarihe
bırakılmıştır. Sonuca bakıldığındaysa, Komutanların toplantısında karara bağlandığı gibi İtilaf
Devletleri barış görüşmelerinde Türkiye aleyhine karar almış, hükümet bunu kabul etmiş, bu
sebeple ulusal iradeye başvurularak tüzükte, yani Sivas Kongresi’nde kabul edilen kararların
uygulanmasına geçilmiştir. Bu kararlar da bilindiği gibi Türkiye topraklarının bölünmez
bütün olduğunu ve Kuvayı Milliye’nin etkin, ulusal iradenin hakim kılınmasının zorunlu
olduğunu ifade eden ve bu doğrultuda çalışılacağını vurgulayan içeriğe sahiptir.

L. Mustafa Kemal Paşa’nın ve Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi

Osmanlı Mebusan Meclisi’nin seçimleri 1919 Kasım’ında gerçekleşmiş, çoğu Anadolu

ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti üyesi olan mebusların yanında Mustafa Kemal Paşa
da, Erzurum Milletvekili olarak seçilmiştir. Sivas Kongresi ve Amasya Görüşmeleri
sonrasında Mebusan Meclisi'nin İstanbul'da bir an önce toplanması için hazırlıklar

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 188
yürütülürken Temsil Heyeti, Sivas’tan Anadolu’nun her yerini yönetmesi zor olduğundan,
karargâhını çalışmaları daha yakından takip edip yönlendirebileceği uygun bir yere taşıma
gereği duymuştur.

Ankara’nın Temsil Heyeti tarafından yeni ve en uygun karargâh merkezi olarak

belirlenmesinin sebepleri şu şekilde sıralanabilir:

• Demiryolu ile ulaşım güzergâhının üzerinde olması, (Ankara’nın batısında

demiryolu bulunmuyordu.)

• Telgraf ile haberleşme şartlarının pratik olması, (İstanbul’dan gelen telgraflar

Ankara üzerinden Sivas’a ulaşmaktaydı. Aracı kullanmadan Anadolu ile
haberleşmek Sivas’tayken mümkün olmuyordu.)

• Milli Mücadele'nin asıl muharebelerinin gerçekleştiği Batı Cephesi'ne olduğu

kadar işgal edilen tüm bölgelere yakın ancak, güvenlik açısından da gerektiği
kadar uzakta olması,

• Ankara halkında İzmir’in işgalinin hemen sonrasında ortaya konulan Milli

Mücadele ruhunun çok güçlü olması, (Ankara halkı İstanbul Hükümeti’ne karşı
çıkarak İstanbul yanlısı Vali Muhittin Paşa’yı görevden alıp yerine kendi
seçimiyle Vali Vekili Yahya Galip Bey’i göreve getirmiştir.)

• Anadolu'nun çeşitli yörelerinden seçilerek İstanbul'a gidecek milletvekillerinin

pek çoğunun geçiş yolunda bulunması.

Mustafa Kemal Paşa, bu ve bunun gibi nedenlerle aklında daha önceden beri olan
Ankara’ya bazı temsilcileri Ekim ayında göndermiştir. 20 bin nüfuslu Ankara’nın, halkın
verdiği kurtuluş mücadelesinin merkezi olması yeni bir devlete doğru gidişte yeni bir
başlangıcı da simgelemiştir.

Mustafa Kemal Paşa, Rauf Bey, Mazhar Müfit Bey, Süreyya Bey, Ahmet Rüstem Bey,
Cevat Abbas Bey, Hüsrev (Gerede) Bey, Refik (Saydam) Bey ve Hakkı (Behiç) Bey’den
oluşan bazı Temsil Heyeti üyeleri ve beraberlerindekiler ile 18 Aralık 1919’da Sivas’tan
hareket ederek, Kayseri ve Kırşehir üzerinden 27 Aralık 1919 günü Ankara’ya ulaşmışlardır.
Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekiler Ankara Vali Vekili Yahya Galip Bey, 20. Kolordu
Komutanı Ali Fuat Paşa ve Ankara’nın ileri gelenleri tarafından Gölbaşı’nda karşılanmıştır.
Ankara’nın göründüğü ilk yer olan Dikmen sırtlarında Mustafa Kemal Paşa ve

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 189
beraberindekiler sayıları onbinlerle ifade edilen Ankaralılar tarafından büyük bir coşkuyla
karşılanmış, kendisi de araçtan inerek yaya olarak şehre girmiştir. Bundan sonra Ankara,
Milli Mücadele hareketinin ve daha sonra da kurulacak olan yeni Türk devletinin değişmez
merkezi olmuştur.

Mustafa Kemal Paşa İstanbul’da Meclis çalışmalarına katılmak üzere Ankara’dan geçen
milletvekilleriyle görüşmelerde bulunmuştur. Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde ele alınan ve
bağımsız Türkiye’nin kuruluş beyannamesi olarak Misak-ı Milli adı altında kabul edilecek
olan metin hakkında konuşmuş, bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Milletvekillerinin Meclis
çalışmalarına başlar başlamaz Müdafaayı Hukuk Grubu adı altında bir grup oluşturmalarını ve
kendisini Meclis Başkanı seçmelerini istemiştir. Bu istekleri öne sürmesi sebepleri arasında,
güçlü bir grup oluşturarak hızlı karar alınmasının mümkün olması ve kendisi Meclis Başkanı
olursa Meclis faaliyetleri engellenirse farklı bir şehirde toplama yetkisine sahip olabileceği
düşünceleri yer almıştır.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 190
ÖZET
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın yürürlüğe konulup işgallerin başlamasının ardından
Osmanlı devlet adamlarının ortaya çıkan durumlar karşısında aciz kalmaları, yeni kurtuluş
planlarını zorunlu kılmıştır. Mustafa Kemal Paşa, kendine ve milletine olan inancıyla
kurtuluş faaliyetlerini başlatmadan bunun uzun bir süre hazırlığını yapmıştır. İstanbul’daki
koşullar altında, yapacak pek bir şey olmadığını anlayan Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya
geçip Milli Mücadele’yi örgütlemenin yollarını ararken üstlendiği görev, bu çabalarını
hızlandırmıştır. Birlikte çalışıp faydalı sonuçlar elde edebileceği isimleri belirledikten sonra
yetkilerini de genişletip Anadolu’ya geçen Mustafa Kemal Paşa, ulusal bağımsızlık
mücadelesinin gerekleri doğrultusunda yaptığı çalışmalarıyla bu mücadelenin lideri haline
gelmiştir.

Resmi görevi sürerken başlattığı faaliyetleri, İtilaf Devletleri ile birlikte İstanbul
Hükümeti’ni rahatsız eden Mustafa Kemal Paşa müfettişlik görevini ve askerliği bıraktıktan
sonra da Milli Mücadele için genelgeler yayınlayarak, kongreler düzenleyerek, miting ve
protestolarla işgalin bertaraf edilmesine çalışarak sivil mücadelesini sürdürmüştür.
Gerçekleştirilen toplantılar ve yapılan faaliyetlerde, bu faaliyetlerin meşruiyet kazanabilmesi
için de çaba sarf eden Mustafa Kemal Paşa, disiplini, çalışkanlığı, inancı, yeteneği ve
öngörüsüyle ulusal bağımsızlık mücadelesinin hazırlıklarını başarılarla sürdürmüştür.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 191
KENDİMİZİ SINAYALIM

1) Amasya Genelgesi’nin aşağıdaki hükümlerinden hangisi, Türk İnkılabı’nın evrensel

nitelik taşıdığının bir göstergesidir?

A) Vatanın bütünlüğü tehlikededir.

B) İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı görevi yerine getirememektedir.
C) Ulusun bağımsızlığını ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.
D) Delegelerin seçimi ulusal bir sır olarak gizlenmelidir.
E) Sivas’ta ulusal bir kongrenin tez elden toplanması kararlaştırılmıştır.

2) Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde seçilen Temsil Kurulu’nun görevi, aşağıdaki

oluşumların hangisiyle sona ermiştir?

A) Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin kurulmasıyla

B) Batı Cephesi’nin oluşturulmasıyla
C) İstanbul’un işgâl edilmesiyle
D) TBMM’nin açılmasıyla
E) Kuvva-yi Millîye’nin oluşturulmasıyla

3) Sivas Kongresi’nde, bölgesel nitelikteki direniş cemiyetlerinin Anadolu ve Rumeli

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmesi ile aşağıdakilerden hangisi
amaçlanmış olabilir?

A)İstanbul Hükümeti’nin ulusal mücadeleye katılımını sağlamak

B) TBMM’nin açılmasını sağlamak
C) İtilaf Devletleri’nin tepkilerini azaltmak
D) Ulusal mücadeleyi tek merkezden yönetmek
E) Osmanlı saltanatını yıkarak, ulusal egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurmak

4) Kurtuluş Savaşı sırasında, İstanbul Hükümeti ile Temsil Heyeti aşağıdakilerden

hangisinde birlikte hareket etmiştir?

A) Amasya Genelgesi’nin yayınlanmasında

B) Amasya Protokolü’nün hazırlanmasında
C) Sivas Kongresi kararlarının alınmasında
D) Kuva-yı Milliye’nin desteklenmesinde
E) Erzurum Kongresi kararlarının alınmasında

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 192
5) IX. Ordu Müfettişliği görevine atanan Mustafa Kemal Paşa’nın görevi, Samsun ve
civarındaki karışıklıkları önlemek, mütareke gereği ordunun terhisini kolaylaştırmak ve
asayişi bozmaya yönelik olaylara fırsat vermemekti.

Buna göre, ilk raporundaki maddelerin hangileri görev tanımını aşmış olduğunun ve
mücadele edeceğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir?

I. Bölgedeki karışıklıklara sebep olanlar Türkler değildir.

II. Yörede çıkan olayların tek sebebi Pontusçu Rumlar’dır.
III.15 Mayıs 1919'da Yunanlılar tarafından gerçekleştirilen İzmir'in işgalinin hiçbir haklı
gerekçesi yoktur.
IV.Bu olayın hükümetçe her platformda, özellikle itilaf devletleri nezdinde protesto
edilmesi gerekir.
V. İşgalin bertaraf edilmesi için gerekli önlemlerin tezelden alınması gerekir.

A) I ve II B) I, IV, V C) II, III, IV

D) II, III, V E) III, IV, V

6) Aşağıdakilerden hangisi Milli Mücadele’nin başlamasını hızlandıran ve zorunlu kılan

gelişmedir?

A) İzmir’in işgal edilmesi

B) Pontus Rum Cemiyeti’nin faaliyetleri
C) İstanbul Hükümeti’nin Şeyhülislam’a yayınlattığı fetva
D) Sevr Antlaşması’nın imzalanması
E) Azınlık ayaklanmalarının şiddetlenmesi

7) Erzurum Kongresi'nde;
Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez.
Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı konacaktır.
Manda ve himaye kabul edilemez.
Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez.
kararları alınmıştır.

Buna göre kongre kararları için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) İşgallere karşı konacağı

B) Tam bağımsızlıktan yana karar alındığı
C) Ülkenin bölünmezliğinin vurgulandığı
D) Azınlıkların ülkeden çıkarılacağı
E) Ülkenin yönetiminin başka ülkelere bırakılmayacağı

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 193
8) 30 Nisan 1919’da Mustafa Kemal, padişah emriyle IX. Ordu Kıtat-ı Müfettişliğine tayin
edildi.
Aşağıdakilerden hangisi Mustafa Kemal’in görevleri arasında değildir?

A) Samsun ve civarındaki karışıklıkları önlemek.

B) Mütareke gereği ordunun terhisini kolaylaştırmak.
C) Asayişi bozmaya yönelik olaylara fırsat vermemek.
D)Sorumluluk bölgesinde bulunan silahları ve cephaneyi toplattırarak uygun depolara
koymak ve kontrolünde tutmak.
E) Sorumluluk alanında millî amaçlı girişimleri organize etmek

9) Mustafa Kemal, Anadolu'ya geçtiğinde işgallere karşı mücadele etme kararlılığına sahipti.
Ancak Samsun'a çıktıktan sonra, derhal bir ordu kurup mücadeleyi başlatmak yerine,
öncelikle genelgeler yayınlayıp kongreler toplama yolunu seçmiştir.
Mustafa Kemal'in bu tutumu ile aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylenebilir?

A) Saltanatı kaldırmayı
B) Bölgesel cemiyetler kurmayı
C) Mücadeleyi halka dayandırmayı
D) İtilaf Devletleri'yle çatışmamayı
E) İngiliz Manda yönetimini kabul etmeyi

10) İstanbul Hükümeti ile Mustafa Kemal Paşa arasında yapılan Amasya Görüşmelerinde,
Osmanlı Mebusan Meclisi'nin toplanması kararlaştırılmıştı.Mustafa Kemal Paşa meclisin
sağlıklı çalışabilmesi ve özgürce kararlar alabilmesi için İstanbul dışında, Anadolu'da bir
yerde toplanması gerektiğini düşünüyordu.

Mustafa Kemal Paşa'nın böyle düşünmesinde,

I. İstanbul'un kalabalık bir şehir olması
II. İstanbul'un, İtilaf Devletleri'nin denetimi altında bulunması
III. Milli Mücadele yanlısı olan milletvekillerinin İstanbul'da tutuklanma tehlikesinin
bulunması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 194
KENDİMİZİ SINAYALIM CEVAP ANAHTARI

1) C) Ulusun bağımsızlığını ulusun azim ve kararı kurtaracaktır. Yanlış cevap verdiyseniz

“Amasya Genelgesi” konusunu tekrar çalışınız.
2) D) TBMM’nin açılmasıyla. Yanlış cevap verdiyseniz “Sivas Kongresi” konusunu tekrar
çalışınız.
3) D) Ulusal mücadeleyi tek merkezden yönetmek. Yanlış cevap verdiyseniz “Sivas Kongresi”
konusunu tekrar çalışınız.
4) B) Amasya Protokolü’nün hazırlanmasında. Yanlış cevap verdiyseniz “Amasya Protokolü”
konusunu tekrar çalışınız.
5) E) III, IV, V. Yanlış cevap verdiyseniz “Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a Çıkışı ve
Faaliyetleri” konusunu tekrar çalışınız.
6) A) İzmir’in işgal edilmesi Yanlış cevap verdiyseniz “İzmir’in İşgali” konusunu tekrar
çalışınız.
7) Azınlıkların ülkeden çıkarılacağı. Yanlış cevap verdiyseniz “Erzurum Kongresi” konusunu
tekrar çalışınız.
8) E) Sorumluluk alanında millî amaçlı girişimleri organize etmek. Yanlış cevap verdiyseniz
“Mustafa Kemal Paşa’nın 9.Ordu Müfettişliği ’ne Atanması” konusunu tekrar çalışınız.
9) C) Mücadeleyi halka dayandırmayı. Yanlış cevap verdiyseniz “Mustafa Kemal Paşa’nın
Samsun’a Çıkışı ve Faaliyetleri” konusunu tekrar çalışınız.
10) D) II ve III. Yanlış cevap verdiyseniz “Mustafa Kemal Paşa’nın ve Temsil Heyeti’nin
Ankara’ya Gelişi” konusunu tekrar çalışınız.

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 195
 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR

Akşin, S. (1976). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınevi, İstanbul

Akşin S. (2011). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye iş Bankası Kültür Yayınlar.
Atay, F.R..(2009). Çankaya, İstanbul: Pozitif Yayınları
Atatürk, M. K. (2012). Nutuk. Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk
Araştırma Merkezi
Aybars, E. (1986). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
Barut, M. ( 2008). Türk Devrimi ve Atatürk İlkeleri, 3. Basım. İstanbul,: Der Yayınları .
Barut, M. “27 Aralık 1919 Mustafa Kemal’in Ankara’ya Gelişi”, İstanbul Aydın Üniversitesi
Uygulama Dergisi, Aralık/Ocak 2011-2012, S. 7
Eroğlu, H. (1990). Türk İnkılap Tarihi. Savaş Yayınları.
Ertan, T. F. (ed.). (2011). Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Ankara:
Siyasal Kitabevi.
Kansu, M.M. (2009). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Türk Tarih Kurumu
Karabekir, K. (2009). Günlükler, Çeviriyazı: Budak Kayabek, Haz.: Yücel Demirel, İstanbul,
Yapı Kredi Yayınları.
Kili, S. ( 2008). Türk Devrim Tarihi, . İstanbul.: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları .
Kinross, L. (1994). Atatürk, Bir Milletin Yeniden Doğuşu, İstanbul: 12. Baskı, Altın Kitaplar
Yayınevi
Kemal, C. (2010). Mustafa Kemal’in Mondros Mütarekesi’ne Tepkisi, Ankara Üniversitesi
Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 46, Güz
Lewis, B. (2009). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınları,.
Mumcu, A. (1986). Tarih Açısından Türk Devrimi’nin Temelleri ve Gelişimi, İstanbul: 10.
Baskı, İnkılâp Kitabevi
Turan, R. vd., (2011). Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi 2011, Okutman Yayıncılık, Ankara
Yavuz, Ü. (1999). Atatürk: İmparatorluktan Milli Devlete, Türk Tarih Kurumu, Ankara
http://www.ataturktoday.com/AtaturkEvleri.htm
http://kansudan.blogspot.com.tr/2013/04/idare-i- milliyeden-hakimiyet- i- milliyeye.html
http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=1027

Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 196
Bu ders notunu öğrenci kendi bilgisayarına indirebilir ancak parayla satılamaz. Sayfa 197